Bhavasamkranti 譯本研究

法鼓文理學院佛教學系碩士論文
Bhavasaṃkrānti 譯本研究
A Study of the Translations of the
Bhavasaṃkrānti
指導教授：高明道副教授
研究生：林玉如撰
中華民國一百一十年六月
Bhavasaṃkrānti 譯本研究
摘要
Bhavasaṃkrānti 本來是一部闡述轉有輪迴與空性之印度論典，但原文早已佚
失，現存古譯本有三部藏譯本及一部漢譯本。前者包括（一）སྲིད་པ་འཕོ་བ་
（Bhavasaṃkrānti I，
《東北目錄》No.3840），（二）སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་（Bhavasaṃkrānti
II；《東北目錄》No.4558），（三）སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་（Bhavasaṃkrānti III；《東北
目錄》No.4162）；後者則為施護的《大乘破有論》（《大正》 No. 1574）。本文以《大
乘破有論》與 Bhavasaṃkrānti I 的藏文本及其近代漢、英譯本為範圍，深度探討，
並針對第一品的偈頌進行比對與分析，以窺出 Bhavasaṃkrānti 譯本的語言現象與
意涵。當代的譯本有：任傑《轉有論頌》的漢譯本與 N. Aiyaswami Sastri 的 English
Translation of The Bhavasaṅkrānti 及 Will May 的 Transference of Existence 兩種英
譯本。
在學術方法上，本文以傳統文獻學的研究（目錄、版本學等）為基礎，進而採
用語言學的方法，方便分析譯本詞彙。藏文以《德格》、
《北京》二版為底本，中文
則提供精斠本，期以（一）探討藏譯本與漢譯《大乘破有論》之對應關係；（二）
考證譯本之文獻史，剖析論典於大乘論藏之定位；（三）比對與分析古今譯本，增
進對論典語言特色之理解。
透過古代藏、漢譯本之整理證實三種藏譯本中 Bhs II、Bhs III 二者內容與架
構極其相似，Bhs III 與漢譯《大乘破有論》相對應程度較高。至於 Bhavasaṃkrānti
作者是否為龍樹的歸屬問題，尚有疑點，未得定論。翻譯歷史方面，經由古藏、漢
譯者（即藏譯者月童、名稱滿智與北宋漢譯者施護）及其譯經背景與貢獻的考究，
發現 BhS II 與 BhS III 的翻譯年代雖與 BhS I 相近，但比較早，且均比《大乘破
有論》的年代晚。藉由藏、漢、英譯本之詞彙分析及譯文比對，剖析譯本文體架構、
翻譯用語抉擇以及翻譯風格等多種差異，呈現文本的語言現象、特色與內涵。
關鍵詞：Bhavasaṃkrānti、
《轉有論頌》
、《大乘破有論》
、龍樹、月童、施護、譯本
i
A Study of the Translations of the
Bhavasaṃkrānti
ABSTRACT
The Bhavasaṃkrānti was an Indian treatise discussing rebirth and emptiness. Its
original is no longer extant, but several ancient translations have survived, to wit three
Tibetan versions and one Chinese. The former are སྲིད་པ་འཕོ་བ་ (Bhavasaṃkrānti I,
Tōhoku No. 3840), སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་(Bhavasaṃkrānti II, Tōhoku No. 4558) and སྲིད་པ་ལས་
འདས་པའྲི་གཏམ་ (Bhavasaṃkrānti III, Tōhoku No. 4162), the latter Shihu’s Dàshèng pòyǒu
lùn (《大乘破有論》, Taishō No. 1574). The present thesis provides an in-depth study of
the Dàshèng pòyǒu lùn as well as the old Tibetan and modern Chinese and English
translations of Bhavasaṃkrānti I, scrutinizing the verses of Chapter One by way of
analytical comparison in order to catch a glimpse of its linguistic features and
philosophical content. The modern versions based on the Tibetan are Rèn Jié’s Zhuǎnyǒu
lùn sòng ( 《轉有論頌》 ) and N. Aiyaswami Sastri’s English Translation of The
Bhavasaṅkrānti plus Will May’s Transference of Existence.
In terms of methodology, the present study is grounded in traditional philological
lore dealing with bibliography, the various editions, etc., yet makes use too of linguistics
in order to analyze the respective vocabulary of the translations. The Tibetan text is based
on the Derge and Peking editions, for the Chinese the reader is offered a new text-critical
edition. It is hoped to clarify the relationship of correspondence between the Tibetan
translations and the Dàshèng pòyǒu lùn, to gain, in the light of literary history, a better
understanding of the position the Bhavasaṃkrānti occupies among Indian Buddhist
scholastic works, and to deepen our understanding of the linguistic peculiarities of both
ancient and modern translations.
It is demonstrated that the Bhavasaṃkrāntis II and III are extremely similar in terms
ii
of structure and content, and among them Bhavasaṃkrānti III turns out to be closer to the
Dàshèng pòyǒu lùn. No definite consensus could be reached on whether the attribution
of authorship to Nāgārjuna is tenable or not. As to the history of the translations, it could
be shown that despite the fact that the dates of all three Tibetan versions are quite close,
Bhavasaṃkrāntis II and III are slightly earlier, but still later than Shihu’s Dàshèng pòyǒu
lùn. Last not least, detailed comparison and analysis of the lexicon as well as observations
regarding the structure manifest clearly great differences in style, choice of wording, and
understanding. Thus it becomes possible to illustrate the particular characteristics of
language and meaning of each of the translations.
Key terms: Bhavasaṃkrānti, Srid pa 'pho ba , Dàshèng pòyǒu lùn, Nāgārjuna, Zla-ba
gzhon-nu, Dānapāla, the translation
iii
誌謝
本論文得以完成要感謝的實在太多、太多了，眾多的因緣合和造就了這部難產
的論文誕生。首先，筆者要將這部論文獻給我的往生母親林劉阿月菩薩，若這部
論文有所助益於人們，願將以此迴向母親往生西方安樂國，證得菩提果。在窮困、
保守的農村，由於母親的堅持與鼓勵得以完成教育與學習得專業技能。慚愧於母親
生病往生前未能全程陪伴在旁，這篇論文也是在醫院、學校，台中與台北兩邊奔波
中……。雖碰到了困難與挫折，鍛鍊與造就了心靈的成長與堅強，也體會到無常、
放下與一絲絲的空，撤退與堅持比前進更需要勇氣，是佛菩薩給上了最最真實、威
力強大的一課，體會到本論文中所講的生死輪迴與空性的道理。雖然如此，善因緣
與善知識從未離棄，在寫論文跌落最谷底、摸索黑暗中，高明道老師的出現與耐心
指導筆者，老師上課的每週一午休時間(暑假也加碼於法光討論)於圖書館領著筆者
從基礎的翻閱大藏經、研究工具、查詢資料與解析，極大耐心解說藏文、英文、法
文、義大利文等的資料，儼然就是「私塾」教育。此外，「慈悲、嚴謹、高明」的
老師因材施教，以及安心、幽默的關懷與鼓勵，讓筆者重拾信心。從老師的身教與
言教中受益良多，若沒有這位菩薩老師就沒有這部論文。當然，要感謝學校的師長
們的教導與培育，從零學習了藏文，還有佛典、佛學研究與佛學資訊的課堂教導，
打下了學術研究的基礎，都要深深的感恩。此外，感謝口考委員莊國彬老師與劉國
威老師對本論文給予的具體與寶貴的建議與鼓勵，增進了論文的完整與可看性。還
有 M104 同學們互相鼓勵與提攜，尤其覺莊法師提供最大的幫助與鼓勵，為我解說
論頌的義理、英文解答、論文的行文等建議，就像第二位老師。好麻吉婉亭的傾聽
與鼓勵，修璎法師不間斷的關懷與打氣。此外，覺心法師、顯照法師、玟儀、珮蓉
與琍愉學長的鼓勵，弘倫與玉芬的英文解答，熱誠服務的圖書館員、櫂埕菩薩，以
及默默幫助與鼓勵的法師、同學與義工菩薩(碧燕、芬如)等。我的家人總是鼓勵我
堅持不斷的完成論文。最終，無盡地感恩聖嚴師父，能在師父創辦的道場、學校
學習與就讀，有三寶與學術，解行並重，法乳滋養，潛移默化，就像校訓所說：「以
達成研究與修持的崇高心願」。在寂靜、祥和的佛國淨土般的學校學習是最幸福與
最大的恩典，一花一世界，萬物靜靜放光說法，晨昏散步經行是每天最快樂的時光，
身心也融入這風景中。大殿早晚課與禪坐、祈願觀音殿與開山觀音公園頂禮與充電
不可少。上課學習、吃飯、睡覺，也要出坡，受到山上僧團法師細心的照顧與關懷，
尤其在疫情期間，三餐營養、可口、驚喜的便當，說不盡的感恩! 在學校安心讀書、
寫論文，圖書館是學習的第二殿堂，濃厚的書香與讀書氣氛，以及強大的佛學資訊。
師父與師長早為我們準備好豐碩的藏經、書籍與期刊等，閱讀有師父與師長們簽
名的著作實在振奮人心。在 DILA 遇見了三寶及無數的善知識，也感恩十方護持大
德與菩薩，才得以安心在此學習。若此論文有些微的利益，都要感恩與迴向三寶、
護法龍天、父母、師長、國家社會與一切眾生。
iv
目錄
摘要 ................................................................................................................... i
ABSTRACT ..................................................................................................................... ii
誌謝 ........................................................................................................................... iv
目錄 .................................................................................................................................. v
表目錄 ........................................................................................................................... viii
略語說明 ......................................................................................................................... ix
第一章緒論 .................................................................................................................. 1
第一節研究動機與目的 .......................................................................................... 2
第二節當代學者研究成果回顧 .............................................................................. 6
第三節研究範圍與限制 ........................................................................................ 16
第四節研究方法 .................................................................................................... 17
第五節論文架構 .................................................................................................... 24
第二章 Bhavasaṃkrānti 譯本概述 ............................................................................ 26
第一節 Bhavasaṃkrānti 之譯本 ............................................................................. 26
第二節文體架構與內容重點 ................................................................................ 28
第三節標題名稱 .................................................................................................... 33
一、語源及詞義 ..................................................................................................... 33
二、當代學者的解讀 ............................................................................................. 34
第四節作者歸屬之疑點 ........................................................................................ 38
一、主張作者為龍樹之論點 ................................................................................. 38
二、懷疑或否定作者為龍樹之論點 ..................................................................... 40
第三章 Bhavasaṃkrānti 古譯本之文獻史考證 ........................................................ 45
第一節古藏譯本之目錄記載、種類、版本與校對 ............................................ 45
一、古藏譯本之目錄記載 ..................................................................................... 45
二、古藏譯本之種類與文本對照 ......................................................................... 49
三、古藏譯本之版本與校對 ................................................................................. 54
v
第二節古漢譯本之目錄記載、版本與校對、精斠本 ........................................ 57
一、古漢譯本之目錄記載、版本與校對 ............................................................. 57
二、古漢譯本之精斠本 ......................................................................................... 62
第三節古藏、漢譯者與譯經背景 ........................................................................ 64
一、古藏譯者及譯經背景 ..................................................................................... 64
二、古漢譯者及譯經背景 ..................................................................................... 68
第四章 Bhavasaṃkrānti 今譯本與譯者簡介 ............................................................ 76
第一節今漢譯本與譯者 ........................................................................................ 76
第二節今英譯本與譯者 ........................................................................................ 80
第五章 Bhavasaṃkrānti 譯本之語言分析 ................................................................. 82
第一節古、今譯本之詞彙分析 ............................................................................ 82
第二節古藏、漢譯本之比對與分析 .................................................................... 85
第三節古藏譯本與今漢譯本之比對與分析 ........................................................ 91
第四節古藏譯本與今英譯本之比對與分析 ...................................................... 103
第五節譯本之差異 .............................................................................................. 126
一、譯本之文體架構 ........................................................................................... 126
二、翻譯詞彙的抉擇 ........................................................................................... 127
三、譯者的翻譯風格 ........................................................................................... 145
四、小結 ............................................................................................................. 147
第六章結論 .............................................................................................................. 148
引用文獻 ...................................................................................................................... 151
一、佛教藏經或原典文獻（各部佛典依經號排序） .......................................... 151
（一）藏譯大藏經 ............................................................................................... 151
（二）漢譯大藏經 ............................................................................................... 152
（三）當代漢譯電子書 ....................................................................................... 153
（四）當代英譯電子書 ....................................................................................... 153
（五）當代日譯大藏經 ....................................................................................... 153
vi
二、專書類 .............................................................................................................. 154
（一）中、日文（依筆劃順序排列） ............................................................... 154
（二）歐美文（依字母順序排列） ................................................................... 154
三、專書論文類 .................................................................................................... 155
（一）中、日文（依筆劃順序排列） ............................................................... 155
（二）歐美文（依字母順序排列） ................................................................... 155
四、期刊論文類 ...................................................................................................... 156
（一）中、日文（依筆劃順序排列） ............................................................... 156
（二）歐美文（依字母順序排列） ................................................................... 157
五、學位論文 .......................................................................................................... 158
六、工具書類 .......................................................................................................... 158
七、網站類 .............................................................................................................. 159
附錄 .............................................................................................................................. 162
附錄一：北京版 Bhavasaṃkrānti 三種文本之內文對照 ...................................... 162
附錄二：北京版 BhS I、BhS III 與《大乘破有論》之內文對照 ........................ 165
附錄三：今漢譯本《轉有論頌》 .......................................................................... 169
附錄四：今英譯本 English Translation of The Bhavasaṅkrānti ......................... 171
附錄五：今英譯本 Transference of Existence ...................................................... 173
附錄六：藏、漢（施本）譯本之詞彙分析 .......................................................... 177
附錄七：藏、漢（任本）譯本之詞彙分析 .......................................................... 190
附錄八：藏、英（Sastri 本）譯本之詞彙分析 .................................................... 225
附錄九：藏、英（May 本）譯本之詞彙分析 ...................................................... 239
附錄十：Bhavasaṃkrānti 藏、漢、英譯本〈第一品〉之詞句對照 ................... 269
vii
表目錄
表一、Bhavasaṃkrānti 古、今譯本………………………….………………….....….27
表二、
《大中祥符法寶錄》卷 13 與《大乘破有論》相對應句……………….....….31
表三、
《東北目錄》之三種 Bhavasaṁkrānti 古藏譯本……………………………...….46
表四、
《大谷目錄》之三種 Bhavasaṁkrānti 古藏譯本………………………………..47
表五、
《勘同目錄》之三種 Bhavasaṁkrānti 古藏譯本…………....................…….…..48
表六、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti I 之藏經目錄對照...........………………….....49
表七、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti II 之藏經目錄對照...................………..……..50
表八、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti III 之藏經目錄對照...........................…..…....51
viii
略語說明
項目略符全名及備註
一、 CBETA CBETA電子佛典集成（2018版）
漢《大正》《大正新脩大藏經》
譯《景印》《景印高麗大藏經》
大《高麗》《高麗藏》
藏《金》《趙城金藏》
經《磧》《宋版磧砂大藏經》
《南》《洪武南藏》
《北》《永樂北藏》
《中華》《中華大藏經》
《乾隆》《新編縮本乾隆藏經》
《破有論》《大乘破有論》，大正藏.No.1574；T30, no. 1574, p. 254a2-b13。
二、 ACIP Asian Classics Input Project，西藏大藏經暨西藏祖師文集等（電子版）。
藏佛教數位資源中心（Buddhist Digital Resource Center）
（西藏大藏經暨西藏祖
BDRC
譯師文集等 PDF 版）。
大
CTT 中國藏學研究中心《大藏經》對勘局對勘、編輯，
《中華大藏經．丹珠爾》
（對
藏
勘本），北京：中國藏學出版社，2010 年。
經
PE 《影印北京版西藏大藏經》（Peking Edition）
，西藏大藏經研究會編輯，東京：
西藏大藏經研究會，1957 年。
TE 《臺北版．西藏大藏經》
，南天書局編輯部編，臺北市：南天書局，1991 年。
D 德格版刻本《丹珠爾》（Derge；D）
P 北京版刻本《丹珠爾》（Peking；P）
N 奈塘版刻本《丹珠爾》（Narthang；N）
C 卓尼版刻本《丹珠爾》（Co ne；C）
S 金色手抄本（Golden manuscript；S）
：1.《大谷目錄》No.5240, 170b5-171b4, vol.95, Mdo-
སྲིད་པ་འཕོ་བ་（Bhavasaṁkrānti）
BhS I
ḥgrel（Dbu-ma）XVII, 5240（17）,tsa,中觀部；2.《東北目錄》No.3840, D.Ge,
Tsa, 151a1-151b6=Nos.4162,4558, 中觀部。
：1.《大谷目錄》No.5472, 227a7-228a5, vol.103,
སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་（Bhavasaṁkrānti）
BhS II
Mdo-ḥgrel (Dbu-ma)XXXIII, 5472（95）,gi,中觀部；2.《東北目錄》No.4558,
D.Ge, 190a5-190b7=Nos.3840,4162, 阿底沙小部集。
BhS III
སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་（Bhavasaṃkrāntiparikathā）：1.《大谷目錄》No.5662,
201a8-202a5, vol.129, Mdo-ḥgrel（Spriṅ-yig）XCIV, 5662（7）,ṅe,書翰部；
ix
2.《東北目錄》No.4162, D.Ge,Ge, 167b1-168a4=Nos.4558,3840, 書翰部。
三、《大谷目錄》《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》，西藏大藏研究會編，大谷大學監修。
工東京：大谷大學，1961 年。
具《東北目錄》《德格版•西藏大藏經總目錄附索引》（上、下冊），宇井伯壽，鈴木宗
書忠，金倉圓照，多田等觀合編，臺北市：華宇出版社，1985 年。
《勘同目錄》大谷大学真宗総合硏究所西蔵文献硏究班編譯。《大谷大学図書館藏西藏大
藏経丹殊爾勘同目錄= A comparative analytical catalogue of the Tanjur division
of the Tibetan Tripitaka》。京都市 : 大谷大學圖書館，1961 年。
《目錄新考》《歷代漢文大藏經目錄新考》第1版，何梅，北京市：社會科學文獻出版社，
2014年。
《梵和》《漢譯對照梵和大辭典》
，荻原雲來編纂、辻直四郎監修，臺北市：新文豐，
2003 年。
《翻譯大集》《梵漢對譯佛教辭典：翻譯名義大集》，荻原雲來，臺北市 : 新文豐，1976
年。
《名義大集》《梵藏漢和四譯對校翻譯名義大集》，榊亮三郎編著，東京：國書刊行會，
1981 年。
《藏漢》《藏漢大辭典》（上、下冊）
（2003，第6刷），張怡蓀主編，北京：民族出版
社，1993年。
《藏語文法》《實用西藏語文法》（上、下冊），廖本聖，臺北：法鼓文化，2002年。
《丁福保》《佛學大辭典》（第一版），丁福保編，上海市 : 上海書店出版，1991年。
《佛光》《佛光大辭典》（第二版），慈怡主編，高雄：佛光出版社，1988年。
《中華百科》《中華佛教百科全書》，藍吉富主編，臺南縣永康市：中華佛教百科文獻基
金會，1994年。
《異體字典》《高麗大藏經異體字典》
，李圭甲編，漢城市：高麗大藏經研究所，2000 年。
《漢語》《漢語大詞典》(第2版)，羅竹風主編，上海市：漢語大詞典出版社，2001
年。
MW A Sanskrit- English Dictionary Etymologically and Philologically Arranged with
special reference to Cognate Indo-European Languages, Monier-Williams
Monier, Delhi: Motilal Banarsidass, 2005. (Reprint of the 1899 edition).
Das A Tibetan-English dictionary, with Sanskrit synonyms. Sarat Chandra Das / Rev.
and edited under the orders of the Government of Bengal / by Graham Sandberg
and A.William Heyde, Delhi: Motilal Banarsidass, 1970 (Reprint of the 1902
edition)
Jäschke A Tibetan-English dictionary, Heinrich August Jäschke, Kyoto, Japan: Rinsen
Book Co, 1985. (Reprint of the 1881 edition).
x
第一章緒論
本論文主題在探討 Bhavasaṃkrānti 譯本的研究。整體而言，藏經中論述關於

「轉有」主題的相關系列著述有經典、論述與注疏三者。1首先，經典方面有《轉
有經》，梵文本於西藏布達拉宮被發現及保留。2藏譯本為《聖
（Bhavasaṃkrāntisūtra）
流轉三有大乘經》（འཕགས་པ་སྲིད་པ་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའྲི་མདོ་ )，3漢譯本有《佛說大乘
流轉諸有經》等三個譯本 4 ；其次，論典方面有據說是龍樹所造的《轉有論》
（Bhavasaṃkrānti；以下略稱：BhS）
，藏譯本為《轉有論頌》，5漢譯本
（སྲིད་པ་འཕོ་བ་）
為宋朝施護大師所譯《大乘破有論》6；再者，注疏方面則有彌勒（Maitreyanātha）
所撰的《轉有注疏》，藏譯本為《轉有注疏》
（Bhavasaṃkrāntiṭīka；以下略稱：BhT）
7
（སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲིཀ་）
。藏譯本《聖流轉三有大乘經》、《轉有論頌》及《轉有注疏》三
者至今仍保留完整，三者的漢譯本則獨缺《轉有注疏》。8經典、論述與注疏三者關
係密切，但於有限的研究時間內，若同時對經、論與注疏進行研究顯得過於龐大而
不易聚焦。並且其包含了不同語言的譯本、版本問題，還有名相術語、文法結構及
省略語等翻譯技巧，以及相關中觀教義，顯得複雜而不易掌握。而且考慮藏本《聖
流轉三有大乘經》已有三種漢譯本，而藏本《轉有注疏》其引用經文及省略語詞較
多，文法結構較為複雜，且目前無漢譯本做輔佐，對其作詮釋探討較困難。加上個
人的學養、能力、時間有限而未能全面探討。因此，將研究題目與範圍縮小而更聚
焦，故本論文以《轉有論》
（Bhavasaṃkrānti）為主題做深度與廣度的探討。以下將
針對研究主題說明本文之研究動機與目的、當代研究成果回顧、研究範圍與限制，
以及研究方法，並呈現論文架構。
1
中華佛學研究所 / 中華電子佛典協會，佛教藏經目錄數位資料庫，http://jinglu.cbeta.org/ cgi-bin/
tibet.pl（2018/06/07）。
2
“The Sanskrit quotation of the sūtra in the Madhyamakāvatāra(bhāsya), available in a CTRC Photostat,
is also collated in this edition.”參 Bhikṣuṇī Vinītā, A unique collection of twenty Sūtras in a Sanskrit
manuscript from the Potala. Volume I/1+ 2, Beijing: China Tibetology Publishing House ; Vienna: Austrian
Academy of Sciences Press, 2010, pp. xxiv.感謝高明道老師提供的參考資料。
3
འཕགས་པ་སྲིད་པ་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའ་ྲི མདོ་，筆者依照藏文翻譯漢文為：《聖流轉三有大乘經》。
4
三部漢譯本為：1.《佛說大方等修多羅王經》，大正藏.No. 575，後魏天竺三藏菩提流支譯。見《佛
說大方等修多羅王經》，T14, no. 575, p. 948, b23-p. 949, a19；2.《佛說轉有經》，大正藏.No. 576，元
魏天竺三藏佛陀扇多譯。見《佛說轉有經》，T14, no. 576, p. 949, a22-c16；3.《佛說大乘流轉諸有
經》，大正藏.No. 577，大唐三藏法師義淨奉制譯。見《佛說大乘流轉諸有經》，T14, no. 577, p. 949,
c19-p. 950, b23。
5
སྲིད་པ་འཕོ་བ་，筆者依照藏文翻譯漢文為：《轉有論頌》。
6
見《大乘破有論》, T30, no. 1574, p. 254, a2-b13。
7
སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲིཀ་，筆者依照藏文翻譯漢文為：《轉有注疏》。
8
中華佛學研究所 / 中華電子佛典協會，佛教藏經目錄數位資料庫，http://jinglu.cbeta.org/ cgi-bin
。
/tibet.pl（2018/06/07）
1
第一節研究動機與目的
佛教從佛陀宣講與弘揚教法之後開始有正法流傳下來，佛滅後的經典結集，再
依各地域的文化、思想與語言等而有漢譯、藏譯與巴利佛典流傳，各具特色。其中
以漢譯佛典的數量最為豐碩，其次為藏譯佛典。然而，藏語因模倣梵語而成，故藏
譯佛典幾乎貼近梵本直譯而成，此即藏譯佛典的珍貴之處。9而且藏語在字、詞及
語法表達等幾乎和梵文直接相對應，藏譯比漢譯更接近梵文原典，能更精準地表達
原文的意涵，故在釋讀梵文本時，也需借助藏譯本來辨識模糊不清的字符或恢復脱
落缺損的字符。反之，文本的缺失遺漏也因此反映在藏譯本中，影響了文本解讀，
於此漢譯本便發揮了極大功效。10
然而，古代珍貴的三藏佛典或文獻資料在流傳過程中可能因人為或自然等因
素造成各種情況，例如：文字被寫錯或增減、篇章脫落或順序錯亂等。客觀與科學
的學術研究必須建構在較為正確的文獻資料基礎上，否則易有偏差而難以取信，從
而降低學術的意義與價值。因此，為了確切掌握文獻的真相及研究的可靠資料，文
獻研究是不可或缺的。11因此，譯本的研究是值得重視與探討的主題，此為本文主
要的研究動機。
此外，關於 Bhavasaṃkrānti 的研究，就筆者對相關文獻的搜索，發現多偏向
於《轉有經》（Bhavasaṃkrāntisūtra）的研究，例如：日本方面，最早的袴谷憲昭
（1977）的〈Bhavasaṃkrāntisūtra −解説および和訳−〉 12 、池田道浩（1995）的
〈Bhavasaṃkrāntisūtra を引用する Bhāviveka の意図〉13及〈Bhavasaṃkrāntisūtra
を引用する Bhāviveka と Dharmapāla〉14、片野道雄（2000）的〈『転有経』につ
いての一考察〉15、原田覚（2010）的〈『転有経』と『破有論』〉16、津田明雅
（2015）的〈Bhavasamkrantisutra のプダク写本〉17、桑月一仁（2016）的〈『転
9
參山口益等著，一平譯，〈印度聖典的成立及其傳播〉，藍吉富主編，《世界佛學名著譯叢 27-佛典
研究（初編）》，頁 20。
10
參范慕尤，〈重估施護譯經的價值與意義〉，《中山大學學報》50，2010 年，頁 117-123。
11
參高明道，〈漫談佛教文獻及其研究〉，《佛教圖書館館訊》10/11，1997 年，頁 81-82。
12
參袴谷憲昭，〈Bhavasaṃkrāntisūtra −解説および和訳−〉，《駒澤大学仏教学部論集》 8，1977
年，頁 13-40。
13
參池田道浩，〈Bhavasaṃkrāntisūtra を引用する Bhāviveka の意図〉，《曹洞宗研究員研究紀
要》26，1995a 年，頁 1-18。
14
參池田道浩，〈Bhavasaṃkrāntisūtra を引用する Bhāviveka と Dharmapāla〉，
《印度学仏教学研
究》44，1995b 年，頁 377-375。
15
參片野道雄，〈『転有経』についての一考察〉，《大谷学報》80-1，2000 年，頁 1-15。
16
參原田覚，〈『転有経』と『破有論』〉，《『三論教学と仏教諸思想：平井俊栄博士古稀記念論
集』》，2010 年，頁 605-624。
17
參津田明雅，〈Bhavasamkrantisutra のプダク写本〉，《印度學佛教學研究》 64，2015 年，頁
356-361，DOI: https://doi.org/10.4259/ibk.64.1_361
2
有経』第 2 偈の引用文献〉18；而其他學者的著作與研究：印度學者 N. Aiyaswami.
Sastri（1932）的 “Bhavasamkrānti Sūtra. Restored From The Tibetan Version With An
English Translation” 19 及 1938 年的著作 Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s
Bhavasaṅkrānti Śāstra : With the commentary of Maitreyanātha 20 、義大利學者
Stramigioli,Giuliana.（1937）的 “Bhavasaṅkrānti” 21，並有學者 Hakamaya, Noriaki.
（1977）的 “Analysis of the Bhavasamkrantisutra” 22、Tola,Fernando, and Dragonetti,
armen.（1986）的“Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The Noble Sutra on the
Passage through Existences ” 23 ，以及 Bhikṣuṇī Vinītā（2010）的 A unique collection
of twenty Sūtras in a Sanskrit manuscript from the Potala，24可謂成果豐碩。反觀關於
《轉有論》（Bhavasaṃkrāntiśāstra）的研究就非常稀少，也沒有專門的論文針對此
部論典作探討，引此引發筆者希望從文獻學的角度開拓對這部論典的視野與定位，
此乃筆者另一研究動機。承上研究動機引伸的研究目的有三：
一、探討藏譯 Bhavasaṃkrānti 與漢譯《大乘破有論》之對應關係

Bhavasaṃkrānti 藏譯本根據《德格版，西藏大藏經總目錄附索引》（以下略稱：
《東北目錄》）及《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》（以下略稱：《大谷目錄》）記
載，以及在德格版及北京版本的文本對勘，發現藏譯 Bhavasaṃkrānti 的文本就有
三種：（一）སྲིད་པ་འཕོ་བ་（Bhavasaṃkrānti I；略稱 BhS I）：《東北目錄》No.3840,D.
Ge,Tsa,151a1-151b6=Nos.4162,4558, 中觀部； 25 《大谷目錄》 No.5240,170b5-
171b4,vol.95,Mdo-ḥgrel (Dbu- ma)XVII,5240 (No.17) ,tsa,中觀部；26（二）སྲིད་པ་ལས་འདས་
པ་（ Bhavasaṃkrānti II ；略稱 BhS II ）：《東北目錄》 No.4558,D.Ge,Pho,190a5-
190b7=Nos.3840,4162, 阿底沙小部集； 27 《大谷目錄》 No.5472,227a7-228a5,
18
參桑月一仁，〈『転有経』第 2 偈の引用文献〉，《龍谷大学佛教学研究室年報》19，2016，頁 21-
62。
19
參 Sastri, N. Aiyaswami, “Bhavasamkrānti Sūtra. Restored From The Tibetan Version With An English
Translation,” The Journal of Oriental Research Madras 5, 1932, pp. 246-248..
20
參 Sastri, N. Aiyaswami, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra : With the
commentary of Maitreyanātha, California : Jain Publ. Co, 2006. (Reprint of the 1938 edition) .
21
參 Giuliana Stramigioli, “Bhavasaṅkrānti,” Rivista Degli Studi Orientali 16, 1937, pp. 295-296.
Retrieved from http://www.jstor.org/stable/41863868 (2019.08.13).
22
參 Noriaki. Hakamaya, “Analysis of the Bhavasamkrantisutra,” Journal of Indian and Buddhist Studies
26, 1977, pp. 479-483.。
23
參 Fernando Tola and Carmen Dragonetti, “Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The Noble Sūtra
on the Passage through Existences,” Buddhist Studies Review 3, 1986, pp. 3-18.
24
參 Bhikṣuṇī Vinītā, A unique collection of twenty Sūtras in a Sanskrit manuscript from the Potala.
Volume I/1+ 2, pp. xxiv.
25
宇井伯壽、鈴木宗忠、金倉圓照、多田等觀合編，《德格版，西藏大藏經總目錄附索引》（上、下
冊），台北市：華宇出版社，1985 年，頁 579。
26
參西藏大藏研究會編，大谷大學監修，《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》，東京：大谷大學，1961
年，頁 613-617。
27
宇井伯壽、鈴木宗忠、金倉圓照、多田等觀合編，《德格版，西藏大藏經總目錄附索引（上、下
冊）》，頁 700。
3
vol.103,Mdo-ḥgrel (Dbu-ma)XXXIII,5472 (No.95) ,gi,中觀部；28（三）སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་
གཏམ ་（Bhavasaṃkrānti III；略稱 BhS III）：《東北目錄》No.4162.D. Ge. Ge.167b1-
168a4=Nos. 4558,3840,書翰部；29《大谷目錄》No.5662, 201a8-202a5 ,vol.129,Mdo-ḥgrel
(Spriṅ-yig) XCIV,5662(No.7),ṅe,書翰部。30接下來提問：（一）三種文本雖都是偈頌
體，但內容與型態是否相同，需進一步校勘與比對文本；（二）三種文本的漢譯名
稱都為《大乘破有論》，然而《大乘破有論》卻是長行散文體，關於論著的題名也
是值得瞭解；（三）施護所譯漢譯本《大乘破有論》（大正.No. 1574）與藏譯本相對
應的程度，也是值得探究。
二、考證譯本之文獻史，剖析論典於大乘論藏之定位
文本在流傳的過程中可能面臨自然或人為的因素而產生寫錯文字或增減、篇
章脫落或順序錯亂等問題，而產生諸多問題，例如關於作者歸屬，本論是否為龍樹
論師所造，一直是中外學者討論的焦點；另外，文本在流傳過程，出現了不同的版
本及傳本種類，例如發現本論著的藏譯本竟有三種不同標題名稱的傳本。31並且由
於流傳不同地域的環境、語言、文化、思想或人為等因素，關於論著標題名稱，各
家的譯本也有不同的詮釋，自然也牽涉到論著思想內涵不同的看法，例如學者 N.
Aiyaswami Sastri 認為本論的標題具有 Bhavasaṃkrāntisūtra 之特色，並加上「中觀」
以明顯區別這兩本著作。 32 Sastri 氏並認為 Bhavasaṃkrānti 可能是
Bhavasamkrantisutra 的摘要，*Bhavabhedaśāstra（漢譯為《大乘破有論》） 33 和
Bhavasaṅkrānti 可能是同義字，但是名稱的意涵卻不同於經典。34由此可見，關於
本論之標題、詞義有不同的看法。故本論文將從文獻史的層面，於作者歸屬、標題
名稱與詞義、版本等主題進行考察。
另外，Bhavasaṃkrānti 三種藏譯本相同及差異處方面，首先，三種文本造者均
28
參西藏大藏研究會編，大谷大學監修，《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》，頁 660-672。
29
宇井伯壽、鈴木宗忠、金倉圓照、多田等觀合編，《德格版，西藏大藏經總目錄附索引》（上、下
冊），頁 635。
30
31
；2. སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་（Peking No5472，BhS II )；
三種藏譯本：1. སྲིད་པ་འཕོ་བ་（Peking No.5240，BhS I）
3. སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་（Peking No.5662，BhS III )。參西藏大藏研究會編，大谷大學監修，《西藏
大藏經總目錄（丹殊爾２）》，頁 613-617，660-672，778-782。
32
參 N. Aiyaswami Sastri, “Bhavasamkrānti Sūtra. Restored From The Tibetan Version With An English
Translation,” The Journal of Oriental Research Madras 5, 1932, p. 246.
33
Bhavabhedaśāstra 應是由漢譯而來的梵文字，故此處加上“ * ”的符號。感謝莊國彬老師的建議。
34
內文：“…the treatise was believed to be a summary of the Sūtra, and on that account, I think, it assumed
the title Bhavasaṅkrānti. But the import of the title here seems quite different from that of the Sūtra. For,
the Chiness version bears the title Bhavabhedaśāstra which corresponds to that of other recension,
Bhavasaṅkrānti；and therefore they appear synonymous mutually denoting “Crossing away from the
worldly existence” and not “the transference, etc” as in the case of the Sūtra. ”。參 N. Aiyaswami Sastri,
Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha,
California: Jain Publ. Co, 2006 (Reprint of the 1938 edition), pp. xxv-xxvi.
4
為龍樹，且都漢譯為《大乘破有論》，此乃三種文本相同處。然而，關於本論作者
歸屬龍樹之疑點，眾說紛紜，未得定論。本文嘗試呈現當今學者不同的看法，以呈
現多元思考的面向；其次，三個文本相異處方面，སྲིད་པ་འཕོ་བ་（Bhavasaṃkrānti I）
的譯者於《東北目錄》為月童(ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་），在《大谷目錄》則缺。而 སྲིད་པ་ལས་འདས་
པ་（Bhavasaṃkrānti II）及 སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ（Bhavasaṃkrānti III）兩者的西藏譯
師都是名稱滿智(གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ)。筆者搜索文獻資料，藏文譯者之相關文獻稀少，
但若能對譯者的譯經背景加以考察，對於論典的脈絡梗概將有更全面性的理解及
客觀的定位，這也是本文所要探討的面向。
三、比對與分析古今譯本，增進對論典語言特色之理解
近代的中外譯本包含了：（一）中國的任傑先生由藏文翻譯為漢文的《轉有論
；35（二）印度學者 N. Aiyaswami Sastri 建構於藏譯本及漢譯本而重構梵文本及
頌》
英譯本；36（三）西方學者 Will May 由藏譯本翻譯的英譯本 Transference of Existence；
37
（四）日本的羽溪了諦（1977）從漢譯本《大乘破有論》翻譯為日譯本〈大乘破
有論解題・大乘破有論〉，並編入《國譯一切經》中觀部三。38此外，學者津田明
雅於 2014 年將本論著的三個文本翻譯為日文：（一）Bhavasaṃkrānti I（སྲིད་པ་འཕོ་བ་，
39
，日語：生存の転生；
P no.5240）（二）Bhavasaṃkrānti II（སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་，P no.5472）
，
日語：生存の超越；40（三）Bhavasaṃkrānti III（སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་སགཏམ་，P no.5662），
日語：生存の超越の話。41由此可見古今譯本之豐富，然其譯本的內文是否相同，
須進一步比對，分析古今藏、漢、英譯本之詞彙與語法而看出其語言特色。除了在
傳統的學術研究之目錄學、版本學、校讎學等之外，更能引用現代科學發展的語言
學，跨越古今中外，以獲得更令人滿意的研究成果。42
35
中國藏族網通，轉有論頌-聖龍樹菩薩，https://www.tibet3.com/Culture/jdzd/2016-02-02/643.html
(2020/04/20)。
36
Preface 及 Introduction 中提到，梵文本是從藏文本及漢文本而重構。參 N. Aiyaswami Sastri,
Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra : with the commentary of Maitreyanātha,
p. xxi-xxxi.
37
英譯本（德格版，取自 ACIP）Transference of Existence [1] [2] by Nāgārjuna, https://www.bootl.org/
html/ Nagarjuna-bhavasamkranti.htm（2019/08/19）。
38
參羽溪了諦，〈大乘破有論解題・大乘破有論〉，
《國譯一切經，中觀部 3》，東京市 : 大東出版社，
1977 年，頁 27-30。
39
參津田明雅，〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，《Acta Tibetica et Buddhica》7，2014 年，
頁 116。
40
參津田明雅，〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，頁 121。
41
42
高氏所述：「中國傳統的學術本來具備深厚的基礎，諸如目錄學、版本學、校讎學等，原來都十
分發達，然而由於文化的特殊因素，卻很少用在佛教文獻的整理上。……引進了語言學，使得古
典的基本研究方法更加充實。因此，在目前的階段，狹義的佛教文獻研究必須跨越古今，兼用中外，
才能夠獲得較令人滿意的成果。」（參高明道，〈漫談佛教文獻及其研究〉，頁 81-82。）
5
第二節當代學者研究成果回顧
筆者彙整近代台灣、中國、歐美、阿根廷與日本等學者之相關研究成果，當今
多著重於 Bhavasaṃkrāntisūtra 的研究，而於 Bhavasaṃkrānti 研究上較稀少。但兩
部作品之間關聯密切，由某些 Bhavasaṃkrāntisūtra 的著作也可以找到一些線索。
筆者從 Bhavasaṃkrānti 文獻史的面向著手，於作者歸屬、標題名稱、版本、與思想
內容等面向作考察。雖然作者歸屬尚未得定論，此外，關於本論的空性思想較為深
奧，本文不深入探討，但將於下一章節譯本概述呈現各家學者的觀點。
一、 Bhavasaṃkrānti 的作者歸屬
關於 Bhavasaṃkrānti 的作者歸屬問題，專家學者不同的看法與爭議猶存，有些
學者認為可能有幾個同名龍樹，不少的著作也附會歸屬於龍樹。在此分為兩方面來
說明。
首先，主張作者為龍樹的學者，例如：義大利學者 Giuliana Stramigioli 43、Paul
M. Williams44、Fernando Tola and Carmen Dragonetti45、Hajime Nakamura46、梶山雄
一47、瓜生津隆真48、南條文雄（Bunyin Nanjio）49、津田明雅50（津田明雅 2014 年
也對 Bhavasaṃkrānti 的成立年代進行考察）51、Ching Hsuan Mei52與劉國威53等學
者。
另一是懷疑或否定作者為龍樹的學者，例如：龍樹中觀學的先進印順長老就此
主題於其三部著作中指出相異的觀點：《中觀今論》54、《空之探究》55、《印度佛教
43
參 Giuliana Stramigioli, “Bhavasaṅkrānti,”, pp. 295-296.
44
參 Paul M. Williams, “Some aspects of language and construction in the Madhyamaka,” Journal of
Indian Philosophy 8, 1980, p. 27.
45
參 Fernando Tola and Carmen Dragonetti, “Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The Noble Sutra
on the Passage through Existences,”, pp. 3-18.
46
參 Hajime Nakamura, Indian Buddhism: a survey with bibliographical notes, pp. 236-243.
47
參梶山雄一著、李世傑譯，〈中觀思想的歷史與文獻〉，藍吉富主編，《世界佛學名著譯叢 63-中
觀思想（初版）》，台北縣：華宇出版社，1985 年，頁 4-6。
48
參瓜生津隆真著、李世傑譯，〈中觀派的形成〉，藍吉富主編，《世界佛學名著譯叢 63-中觀思想
（初版）》，台北縣：華宇出版社，1985 年，頁 122-123。
49
參 Bunyin Nanjio, A Catalogue of the Chinese translation of the Buddhist tripitaka: the sacred canon of
the Buddhist in China and Japan, Delhi: Classics India, 1989, pp. 369-370.
50
參津田明雅，〈Nāgārjuna に帰せられる Bhavasaṃkrānti について〉，《印度学仏教学研究》62，
2013 年，頁 390-395。
51
參津田明雅，〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，頁 103-138。
52
參 The Development of 'Pho ba Liturgy in Medieval Tibet, http://hss.ulb.uni-bonn.de/ 2009/1864/
1864.pdf. (2019/05/13). p. 18.
53
參劉國威，〈《丹珠爾》中觀部著作於古今漢譯之初步考察〉，2015「藏傳佛典漢譯之重要性與未
來展望」學術研討會，法鼓文理學院主辦（2015 年 11 月 20 日），2015 年，頁 1-35。
54
參印順法師佛學著作集《中觀今論》，Y09, no. 9, pp. 16a11-17a2。
55
參印順法師佛學著作集《空之探究》，Y38, no. 36, p. 205a5-11。
6
思想史》56。學者高明道（2020）於〈「名近而誤」── 從「五正理聚」談起〉也對
印順長老的觀點提出不同的看法。57另外，學者 N. Aiyaswami Sastri 於 1932 年58 及
1938 年59分別提出對作者為龍樹之質疑。此外，尚有 Yün-Hua Jan60、Chr. Lindtner61 、
David Seyfort Ruegg62、Hee Jong You63、Robert E. Buswell 及 Donald S. Lopez64 以
及學者劉國威65等提出作者為龍樹之懷疑態度。
由上述可知，關於本論的作者歸屬問題各家爭論不休，至今尚未得定論，將於
下一章節譯本概述內討論各家學者的觀點。
二、 Bhavasaṃkrānti 的標題名稱
首先，Sastri 氏認為認為本論著的標題包含了 Bhavasaṃkrāntisūtra 的顯著特
色。 66 Bhavasaṃkrānti 可能是 Bhavasamkrantisutra 的摘要，因此標題為
Bhavasaṅkrānti。但標題的意含似乎和經典的標題不一致。*Bhavabhedaśāstra67和
Bhavasaṅkrānti 為同義字，涵義「超越世間的生死流轉」，但不像經典所示的「流
轉」。其也認為論典的末尾仿造經典大部分的偈頌，因此論典被設定該部經典的標
題；68 其次，Fernando Tola and Carmen Dragonetti 也提出，在 Bhavasaṃkrānti 的名
下有兩部不同的作品。一是佛陀所說的 Bhavasamkrantisutra，另一是被歸屬於龍樹
的 Bhavasaṃkrānti ； 69 再者， Robert E. Buswell 及 Donald S. Lopez 指出
56
參印順法師佛學著作集《印度佛教思想史》，Y34, no. 32, pp. 122a13-124a6。
57
參高明道，〈「名近而誤」── 從「五正理聚」談起〉，《法光》371，2020 年，頁 2-3。
58
Translation,” pp. 246-248.
59
參 N. Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the
commentary of Maitreyanātha, pp. xxii-xxiii.
60
參 Yün-Hua Jan, “Nāgārjuna, One or More? A New Interpretation of Buddhist Hagiography, ” History
of Religions 10, 1970, pp. 139-155.
61
on the Passage through Existences,”, pp. 3-18.
62
參 David Seyfort Ruegg, The Literature of the Madhyamaka school of philosophy in India,
Wiesbaden : Otto Harrassowitz, 1981, pp. 28-29.；以及參 David Seyfort Ruegg, The Buddhist philosophy
of the middle: essays on Indian and Tibetan Madhyamaka, Boston: Wisdom Publications, 2010, pp. 133,
433.
63
參 Hee Jong,You, A Study of Cognitive Linguistic Structure Based on the Four Conditions of the
Mulamadhyamakakarika, pp. 22-24.
64
參 Robert E. Buswell Jr. and Donald S. Lopez Jr. ; with the assistance of Juhn Ahn ... [et al.], The
Princeton dictionary of Buddhism, Princeton : Princeton University Press, 2014, p. 114.
65
參劉國威，〈《丹珠爾》中觀部著作於古今漢譯之初步考察〉，頁 3。
66
67
筆者懷疑 Sastri 氏受南條文雄的影響，而將《大乘破有論》英譯為“ *Bhavabhedaśāstra”。
68
參 N. Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra : With the
commentary of Maitreyanātha, pp. xxv-xxvi
69
“the passage from one existence to another”筆者翻譯為：「從此世轉至彼世」；“voidness” 翻譯
7
Bhavasaṃkrānti 文本標題實際上並未涵蓋其真正的主題；70另外，日本學者津田明
雅於〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉中，將本論典的三個文本予版本校定
及翻為日文，71並且給予不同的標題名稱：（一）Bhavasaṃkrānti I （སྲིད་པ་འཕོ་བ་），
72
日譯：生存の転生；（二）Bhavasaṃkrānti II （སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་），日語：生存の超
越；73（三）Bhavasaṃkrānti III（སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་སགཏམ་）
，日語：生存の超越の話。
74
尤其三種文本的日譯名稱涵義相異，釋義為「生存」的「転生」，以及「生存」的
「超越」。因此，值得進一步比對與觀察 Bhavasaṃkrānti 的三個文本的差異。
三、 Bhavasaṃkrānti 的版本
（一）N. Aiyaswami Sastri（1938）

1. 認為「轉有」的經典、論釋及注疏的梵文本已佚，根據漢文及藏文譯本(參考奈
塘版及北京版)而重構梵文本。75Johnston 氏評論表示對 Sastri 氏重構梵文本感到
疑慮。76重構的梵文本是否保留原典的架構、內容與內涵採保留的態度。
2. 關於 Bhavasaṃkrānti 發現的重點：77
（１）出處及名稱方面：三部藏文傳本於《丹珠爾》的 Mdo gi XXXIII No.95、ne
XCIV No.7 、 tsa XVII No.18 。 78 其各別的翻譯名稱為： A 、
Bhavasaṅkrāntiparikathā （Bhava-parikathā.；Bhava. Parikathā.）
，包含 16 個
為：「空」，參 Fernando Tola and Carmen Dragonetti, “Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The

Noble Sūtra on the Passage through Existences”, pp. 4-5.
70
Princeton dictionary of Buddhism, p. 114.
71
津田明雅根據下列版本校訂：北京版刻本（Peking；P）；奈塘版刻本（Narthang；N）；金色手
抄本（Golden manuscript；S），參津田明雅，〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，頁 103-
138。
72
73
74
75
Preface 及 Introduction 中提到梵文本是從藏文本及漢文本而重構。參 N. Aiyaswami Sastri,
pp. xxi-xxxi.
76
參 E. H.Johnston, “Reviewed Works: Jaṭāsiṁhanandi's Varāṅgacaritra by A. N. Upadhye;
Bhavasaṁkrānti Sūtra and Bhavasaṁkrānti Śāstra by N. Aiyaswami Sastri.Review by: E. H. Johnston, ”
Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 2,1941, pp. 170–171, JSTOR, www.
jstor.org/stable/25221745. Accessed 28 Apr. 2020.
77
commentary of Maitreyanātha, pp. xxii-xxv.
78
N. Aiyaswami Sastri 認為是 No.18，參 N. Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s
Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha, p. xxii. 但根據學者呂澂也指出：「藏
譯顯乘論典略目，西藏藏經丹珠論籍第三部經釋備收顯乘論典，中觀類，上第十七帙記載《轉有
論頌》，龍樹所造，勘同宋施護譯《大乘破有論》。《轉有論廣釋》慈氏所造。」，故應是 No.17 才
正確。參呂澂著，《西藏佛學原論》初版，臺北縣 : 大千文化，2003 年，頁 88-93。
8
偈頌（verse）（Madhyama）79 Bhavasaṅkrānti （Madhyama. Bhav.；Madh.
；B、
Bhav.），包含 19 個偈頌；C、*Bhavabhedaśāstra，包含 27 個句子（漢文傳
本）。80漢文本為散文體的《大乘破有論》（Vol.30, No.1574）。
（２）內容架構與探討主題方面：Madh. Bhav. 分為五個章節，81這可在它的注疏
中被證實82。但另外二個傳本雖也論述這些主題，但並沒有分章節。這三個
傳本雖探討相同的主題，但乍看下於字面上顯示彼此有諸多相異處。
（３）文體形式方面：漢文傳本採散文體，藏文傳本則採偈頌體，除了 Bhava.
Parikathā. 的一個偈頌是 upajāti 韻律（metre）。
（４）三部傳本比對結果：顯示傳本間的差異性比一致性更為明顯，結果如下：
A、可判定這些傳本在古印度三個不同區域，由一個單純原始的文本逐漸發
展，而被保存的三部藏文及一部漢文傳本應該是由三部不同的傳本所製
作而成。
B、 Bhava. Parikathā. 不像其他二部傳本那樣多的錯誤。此乃因 Bhava. Sūtra.
於藏文版本中包含了 7 個偈頌，而五個半的偈頌除了一或二個地方外，
在沒有修改的情況下被複製於 Bhava. Parikathā. 的末尾。而 Madh. Bhav.
則被添加或省略，甚至殘缺不全。
C、散文體的*Bhavabhedaśāstra 包含了幾乎所有一致的主題，不像 Madhyama.
Bhav. 有許多的添加內容。
D、Bhava. Parikathā. 最後的偈頌和經典或其他二個傳本都不同。
綜合以上，筆者推測，在《東北目錄》及《大谷目錄》中並沒有*Bhavabhedaśāstra
這題名，應是 Sastri 氏引用南條文雄所編的目錄而採用的題名。83漢文傳本《大乘
破有論》的確是採散文體，正如 Sastri 氏其文中所言*Bhavabhedaśāstra 包含 27 個
句子，而非如其他二個傳本使用偈頌體；此外，Mdo tsa XVII No.18，筆者查閱目
79
作者注腳提到：「此字（大乘）在固有的論典標題是沒有的，只出現在版本紀錄，故它似乎是
形容詞的『大乘』，顯然是藏文翻譯者放置於前面作為前綴，以便和經典的名稱作區別。」參 N.
Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary
of Maitreyanātha, p. xxii.
80
筆者質疑 Sastri 氏文中所述，其於《丹珠爾》發現的三部藏文傳本及這三部傳本各別的翻譯名
稱：1. Bhavasaṅkrāntiparikathā；2.（Madhyama）Bhavasaṅkrānti；3. *Bhavabhedaśāstra，和《丹
珠爾》出處是沒有對應的。因 1. Mdo gi XXXIII No.95 應是 BhS II： སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་；2. Mdo ne
XCIV No.7 應是 BhS III： སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ ་；3. Mdo tsa XVII No.18（No.17 才正確）應是 BhS
I： སྲིད་པ་འཕོ་བ་。
81
五個章節的主題：1.一切法無實有；2.五蘊無實有；3.智慧；4.方便；5.二諦。參 N. Aiyaswami Sastri,
Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha, p.
xxiii.
82
彌勒所著的注疏（ṭīkā, commentary；Mdo. tsa. XVII 19)。參 N. Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti
Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha, p. xxiii.
83
在南條文雄所編的目錄本中，漢譯本《大乘破有論》屬於宋元續入藏諸論，編號 1305，梵文
為”Mahāyāna-bhavabheda-sāstrā”，龍樹菩薩所造。參 Bunyin Nanjio, A Catalogue of the Chinese
translation of the Buddhist tripitaka: The sacred canon of the Buddhist in China and Japan, p. 289.
9
錄應是 No.17，84學者呂澂也指出：
「藏譯顯乘論典略目，西藏藏經丹珠論籍第三部
經釋備收顯乘論典，中觀類，上第十七帙記載《轉有論頌》，龍樹所造，勘同宋施
護譯《大乘破有論》。《轉有論廣釋》慈氏所造。」85於此 Mdo tsa XVII No.17 才正
確，應是 Sastri 氏之忽略。
（二）Bhikṣuṇī.Vinītā（2010）
於著作中指出 Bhavasaṃkrāntisūtra 是一部重要的、著名的、經常被引用、於
中觀和瑜伽教派受爭論的作品，梵文本無疑地提供了許多幫助。《入中論注》〔the
Madhyamakāvatāra（bhāsya）〕中引用了 Bhavasaṃkrāntisūtra 的梵文本，保存於中
國藏學研究中心（China Tibetology Research Center；CTRC）的影印版中，也核對
了版本。86而且保存於西藏自治區的二十本梵文手稿經文的獨特藏品，編列為西藏
自治區梵文文本系列叢書第七卷﹒第一、二冊。而本經典則為其中的第十三本梵文
手稿的經文。因此，Sastri 氏似乎沒有發現保存於西藏的 Bhavasaṃkrāntisūtra 梵文
本，而重構梵文本，並於西元 1938 年出版發表。
（三）津田明雅（2014）
在其著作〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，87 Bhavasaṃkrānti 於三至
六個不同的版本進行校對及翻譯為日文：88 1. Bhavasaṃkrānti I (P no.5240)，梵語
Bhavasaṃkrānti ，藏語 སྲིད་པ་འཕོ་བ་(P tsa170v5 ， N tsa161v1 ， S tsa231r3) ； 89 2.
Bhavasaṃkrānti II (P no.5472) ，梵語 Bhavasaṃkrānti，藏語 སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་ (P gi227r7，
N gi216r5 ， S gi274v4) ； 90 3. Bhavasaṃkrānti III (P no.5662) ，梵語
Bhavasaṃkrāntiparikathā ，藏語 སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་(P ṅe201r8 ， N ṅe196v7 ， S
ṅe245v3)。91
84
85
參呂澂著，《西藏佛學原論》初版，臺北縣 : 大千文化，2003 年，頁 88-93。
86
manuscript from the Potala. Volume I/1+ 2, pp. xxiv.
87
88
Bhavasaṃkrānti I (BhS I), Srid pa 'pho ba, P 5240，根據六個版本校對：P, D, C, S, N, Sastri
〔Peking(P)；Narthang(N)；Golden manuscript(S)；Derge(D)；Cone(C)；Sastri, N. A. (1938)
(Sastri)〕；Bhavasaṃkrānti II (BhS II), Srid pa las 'das pa, P 5472，根據三個版本校對：P, N, S；
Bhavasaṃkrānti III (BhS III), Srid pa las 'das pa'i gtam, P 5662，根據五個版本校對：P, D, C, S, N。
89
90
91
10
綜合由上可知，學者 Sastri 氏的著作年代為西元 1938 年（西元 2006 年再版）
，
其所參考的有奈塘及北京版，或限於資訊的獲得，並不知或尚未有保存於西藏自治
區的梵文手稿經文而重構梵文本。而相較學者津田明雅的著作年代為西元 2014 年，
或受惠於資訊與科技的發達，其參考三至六個不同的版本進行校對，相對於 Sastri
氏的研究文獻更為豐富、客觀與精確。
四、 Bhavasaṃkrānti 的文獻史
關於本論 Bhavasaṃkrānti 的作者歸屬議題仍未有定論，前已敘述。關於其他
文獻史的相關考證與研究如下：
（一）N. Aiyaswami Sastri（1938）

1. 關於本論著作年代
Bhavasaṃkrānti 有三種傳本：1. Bhavasaṅkrāntiparikathā；(Madhyama) 92
Bhavasaṅkrānti；93 3. *Bhavabhedaśāstra。94作者據說在中國是龍樹菩薩，在西藏
則是聖龍樹、親教師龍樹。並且可能有三位龍樹：第一位是 C.E.200 年的《中
論》作者；第二位是活躍於 7 世紀前半期的密教經文作者；也可能有第三位龍
樹。北宋施護（C.E.980-1000 年）所翻譯的《大乘破有論》屬於 10 世紀之前。95
根據南條文雄所編的目錄記載，歸屬龍樹著作的《大乘破有論》（Mahāyāna-
bhavabheda-sāstrā），編號 1305，年代為 C.E.980-1000。Sastri 氏由此推測本論著
是 10 世紀之前的作品。96
2. 關於先有經典或論著的先後
Sastri 氏看法：97 Bhavasaṃkrānti 漢譯文本的結尾出現：「從而與經典所言一
致情況下，我已簡短敘述。」98而文中所言的經典，似乎是指 Bhava. Sūtra，因此可
92
作者注腳提到：「此字（大乘）在固有的論典標題是沒有的，只出現在版本紀錄，故它似乎是
形容詞的『大乘』，顯然是藏文翻譯者放置於前面作為前綴，以便和經典的名稱作區別。」參 N.
Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary
of Maitreyanātha, p. xxii.
93
參大谷大学真宗総合硏究所西蔵文献硏究班編譯，《大谷大学図書館藏西藏大藏経丹殊爾勘同
目錄 II,1,3 = A comparative analytical catalogue of the Tanjur division of the Tibetan Tripitaka》，京
都市 : 大谷大學圖書館，1961 年，頁 56（II,1；BhS I）、148（II,1；BhS II）、310（II,3；BhS
III）。
94
筆者認為，傳本 3. *Bhavabhedaśāstra 此應是 Sastri 氏根據南條文雄所編的目錄記載而有的標題
名稱，參 Bunyin Nanjio, A Catalogue of the Chinese translation of the Buddhist tripitaka: the sacred
canon of the Buddhist in China and Japan, pp. 369-370.
95
96
參 Bunyin Nanjio, A Catalogue of the Chinese translation of the Buddhist tripitaka: the sacred canon
of the Buddhist in China and Japan, pp. 369-370.
97
commentary of Maitreyanātha, p. xxv.
98
文中提到：“At the end of Chiness translation we find this statement: Thus have I expounded in brief
11
把本論著視為此部經典的節錄（ epitome）。此可由某個藏文本被賦予 Bhava.
Parikathā 的標題所證實，此標題似乎指的是 Bhava. Sūtraparikathā，即關於宣講生
命融入來世的流轉之經典注釋論著。所以此部論著應視為經典的摘要，故它的標題
為 Bhavasaṅkrānti。99筆者推論 Sastri 氏應是認為經典先於論著。
（二）Fernando Tola and Carmen Dragonetti（1986）

在 Bhavasaṃkrānti 名下的兩部作品為佛陀所說的 Bhavasaṃkrāntisūtra 和歸屬
於龍樹的 Bhavasaṃkrānti。Bhavasaṃkrāntisūtra 的藏、漢譯本內文包含散文體及偈
頌體；Bhavasaṃkrānti 則為偈頌體。經和論兩部作品出現了幾個相同的偈頌應如何
解釋呢?最原本的經典僅以散文體建構，討論從此世流轉至彼世的主題，作品的主
題與標題間一致性良好。之後，散文體中增加了偈頌，論述一切現象｢空」
，以構成
中觀學派的主要論點。而這些偈頌取自龍樹的論典，此添加部分為一些中觀學派的
學者所作，以建立經典與學派間更緊密的連結。而添加情形明顯發生於 A.C.500 前，
它相同的形式即被我們公認的接受。以此解釋經典的標題與主題間，以及散文體和
偈頌體間缺乏一致性的情形。100筆者推論 Tola and Dragonetti 懷疑應該是論著先於
經典。
由上可知，關於論著之年代，Sastri 氏懷疑本論著應是十世紀之前的作品，且
被視為經典的摘要，並且經典先於論著；但是 Tola and Dragonetti 則認為經典可能
有添加情形，因此經典的標題與主題間，以及散文體和偈頌體間缺乏一致性，基於
此推論懷疑論著先於經典。但未提出「最原本的經典只以散文體建構」的具體考證
過程。
五、 Bhavasaṃkrānti 的思想內容
Bhavasaṃkrānti 為龍樹針對外道與小乘三世實有及法體恆有之批判，101建構在
空性見上談諸有流轉的大乘論藏。而近代中外學者研究亦有不同的理解與看法。
in conformity with the Sūtra. This Sūtra appears to be the Bhava. Sūtra. ”參 Sastri, N. Aiyaswami,
Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha, p.
xxv.；漢譯本《大乘破有論》文中末尾：「我今依經，如是略說」，參《大乘破有論》, T30, no.
1574, p. 254a2-b13。
99
原文： “This fact may be corroborated by the title Bhava. Parikathā given to one of the recensions in
the Tibetan, which (title) seems to stand for Bhava. Sūtraparikathā, ie, an exegetical treatise about the
discourse on the transference of the life-flux into new existence. ” 參 N. Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti
Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha, p. xxv.
100
詳見內文，參 Fernando Tola and Carmen Dragonetti, “Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra:
The Noble Sūtra on the Passage through Existences ” , pp. 4-5.
101
洪啟嵩，〈漢譯龍樹菩薩論著資料試說﹝下﹞〉，《內明雜誌社》111，1981b 年。頁 29-33。
12
（一）E. H. Johnston（1941）
對 Sastri 氏所寫的 “Bhavasaṁkrānti Sūtra and Bhavasaṁkrānti Śāstra” 評論，
認同 Bhavasaṁkrānti 是關於從此世流轉至來世的論著，但不認同 Sastri 氏斷言此
「中觀學派」的經典應為「說一切有部」所替代。102另外，Hajime Nakamura（1987）
也認為，歸屬於龍樹的 Bhavasaṁkrānti-sūtra 及 Bhavasaṁkrānti-śāstra 是關於從此
世流轉至另來世的經典與論著，但不易判定這部經典屬於「說一切有部」
（Sarvāstivādins）或是「中觀學派」（Mādhyamikas）。103 由上可知，兩位學者都認
同 Bhavasaṁkrānti 是關於輪迴流轉的論著，但不認同或不確定此「中觀學派」的經
典應為「說一切有部」所替代。
（二）任傑（1976）
將 Bhavasaṃkrānti 漢譯為《轉有論頌》，指出：「此論不僅明中觀理，而且明
修行的方便次第。初品明法無我，第二品明人無我，第三品總明二無我，第四品
明六度，第五品明世俗與勝義二諦。論頌同宋施護譯的《大乘破有論》，但該譯本
是長行，文簡義略，與藏本論頌不盡全同。所謂『轉有』，即轉六趣三有眾生成佛
104
之方便，故名。」
劉國威（2015）也指出，任傑之《古印度中觀論著九種》包括了龍樹對《佛說
轉有經》的論釋《轉有論頌》（Bhavasaṃkrānti）
。接著有彌勒對龍樹《大乘破有論》
的注釋，有助於對早期中觀與瑜珈行派間義理關聯的理解。105
（三）Paul M. Williams（1980）
在歸屬於 Nāgārjuna 的 Bhavasamkrántiparikathá 中，輪迴是分別（vikalpa）的
產物，而分別（vikalpa）是由心（sems/citta）所生。106另外，Madhyamabhavasaṃkrānti
與 Parikathā 非常相近，心據說也源於分別。此反映了輪迴因的超越與空的普遍性
之間的某種矛盾，但此僅存於世俗諦上，心被賦予了首要的地位。107
102
, pp. 170–171.
103
參 Hajime Nakamura, Indian Buddhism: A survey with bibliographical notes, pp. 236-243.
104
中國藏族網通，轉有論頌-聖龍樹菩薩，https://www.tibet3.com/ Culture/jdzd/2016-02-02/643. html
(2020/04/20)。
105
參劉國威，〈《丹珠爾》中觀部著作於古今漢譯之初步考察〉，頁 1-35。
106
內文：“ In the Bhavasaṃkrāntiparikathā, attributed to Nāgārjuna, it is maintained that samsara is the
product of vikalpa (rnam par rtog), which is in turn generated by mind(sems/citta).” 參 Paul M. Williams,
“Some aspects of language and construction in the Madhyamaka,”, p. 27.
107
內文 “In the Madhyamabhavasamkrànti on the other hand, which is very close to the Parikathâ, the
mind also is said to arise from vikalpa. Such reflects a certain tension between the transcendence of the
13
（四）Fernando Tola and Carmen Dragonetti（1986）
Bhavasaṃkrānti 的教理內容包含二部分：第一部分，散文體（長行）主題有二，
一是在臨終時業現於心識；二是流轉諸有，此賦予佛經的標題；第二部分，偈頌體
為談論空性的學說。總括內容為：業的再現（The reappearance of actions）、輪迴的
運作（The mechanism of transmigration）及空性（emptiness）。108
筆者推論於此所談的 Bhavasaṃkrānti 指 Bhavasaṁkrānti-sūtra，但若本論典為
此部經典的論釋，其內容架構應也不超出業、輪迴及空性的主題。
（五） Ching Hsuan Mei（2009）

名為流轉（འཕོ་བ）的論著有二：龍樹造的 Bhavasaṁkrānti（སྲིད་པ་འཕོ་བ་），以及
彌勒所撰 Bhavasaṃkrāntiṭīka（སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲིཀ་）。兩者的藏譯本都被編輯於中觀
部。Bhavasaṁkrānti 討論無實有的實相，以及關注「意識流轉」的面相，其包含
五個主題：法性、五蘊的空性、智慧、方便和二諦。109
（六）Robert E. Buswell 及 Donald S. Lopez（2014）

Bhavasaṃkrānti 題名暗示它是處理從此生命體到彼生命體的意識轉移。但實際
文本並未包含此主題，而取代討論標準的中觀主題，例如：分別、一切法無實有、
六波羅蜜、方便、智慧及二諦。龍樹的主要注釋者（清辯、月稱等）對它的作者產
生疑問，而沒有引用本論。110
六、小結
綜合上述，當前大多著重在 Bhavasaṃkrāntisūtra 的研究，而在 Bhavasaṃkrānti
cause of samsara and the universality of emptiness, but such a tension is only possible at the level of
samvrtisatya, where the primacy must in fact be given to mind. ” 參 Paul M. Williams, “Some aspects of
language and construction in the Madhyamaka,”, p. 27.
108
筆者翻譯原文的理解：穿越（the passage through；saṃkrānti）；諸有（existences；bhava）。參 Fernando
Tola and Carmen Dragonetti, “Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The Noble Sutra on the Passage
through Existences, ” Buddhist Studies Review3, 1986, pp. 3-18.
109
Ching Hsuan Mei 指出 “Apart from that, I found another two treatises named 'pho ba: Srid pa 'pho ba
（The Transference of Existence, Skt. Bhavasaṁkrānti）36 by Nāgārjuna and Srid pa'i 'pho ba'iṭīka (The
Commentary of transference of Existence, Skt. Bhavasaṁkrāntiṭīka) 37 by Maitreyanātha. Both were
translated into Tibetan by Zla ba gzhon nu and compiled under the section of dbu ma (Mādhyamika).”，參
The Development of 'Pho ba Liturgy in Medieval Tibet, http://hss.ulb.uni-bonn.de/ 2009/1864/1864.pdf.
(2019/05/13). p. 18.
110
14
研究上較不足，但也可看出兩部作品之間關聯密切。由藏經目錄發現
Bhavasaṃkrānti 的傳本不只一種，而是包含了三種不同標題名稱的傳本，必須從目
錄記載、版本、校對及種類、譯者等方面作更深入探究；此外，對於作者歸屬、論
著題名、文獻史等也是值得注意的課題。並且對於古今譯本亦應加以比較研究其詞
彙與語言特色，檢視譯本之內涵，對於論著脈絡梗概將有更全面性的理解與融會，
對論著的考證也有所助益；再者，由上述研究成果回顧可見當今國內於此的研究實
在落後於歐美與日本，且也沒有專書或論文研究關於 Bhavasaṃkrānti 譯本之相關
研究。因此引發筆者的研究動機與目的，本論文的研究主題為 Bhavasaṃkrānti 譯
本研究，研究範圍為以藏、漢、英譯本為主，以文獻學的研究方法作更深入的研究。
15
第三節研究範圍與限制
一、研究範圍
本研究主題為 Bhavasaṃkrānti 譯本的研究，研究範圍以藏、漢、英譯本為主。
三種藏譯本以 Bhavasaṃkrānti I 為首要研究對象，同時也會介紹 Bhavasaṃkrānti II、
Bhavasaṃkrānti III 以及三種藏譯本之關係，以及藏譯本與漢譯本《大乘破有論》之
關聯；其次，也將對古藏、漢譯本進行版本校勘與對照；再者，以古藏譯本
Bhavasaṃkrānti I 與現代譯本進行對照與分析。而與古藏譯本進行比對的今譯本，
漢譯本採任傑（1976）由藏文翻譯為漢文的《轉有論頌》，111而當代的英譯本採用
印度 Sastri 氏的英譯 English Translation of The Bhavasaṅkrānti 及美國 Will May 的
英譯本 Transference of Existence。研究著重在 Bhavasaṃkrānti I 古今譯本之比對與
分析，著重譯本結構、文句及語言特色的討論。同時，也會由文獻史的角度，對
Bhavasaṃkrānti 的論典背景作介紹與討論，包含了作者歸屬疑點、譯者之年代與翻
譯背景、論著標題名稱、版本等方面。研究目的希望能對 Bhavasaṃkrānti 有更全面
性的理解與應用，不只是學術的研究，還有修持與實踐之參考。
二、研究限制
根據上述，本文研究限制有三：首先，談論輪迴流轉及空性有經典、論頌與注
疏，若同時進行研究顯得過於龐大與複雜，不易聚焦。因此著重於論典
Bhavasaṃkrānti 的譯本作更深入的探討與研究；其次，Bhavasaṃkrānt 包含了三種
傳本，由於 Bhavasaṃkrānti I 的當代漢、英譯本較易取得進行比對。並且限於筆者
的學養、時間與能力等因素，初步研究仍以 Bhavasaṃkrānti I 為主，以作更深入與
全面的探討；再者，本論文研究若能將梵文本、日本文獻與譯本納入分析與討論，
則將更完善。但限於筆者的語言能力，本論文仍以藏、漢及英譯本為主。故未能針
對梵文、日文之譯本及文獻資料做進一步的分析與比較。此乃本論文之研究限制，
亦可作為日後延伸與擴大之研究。
111
(2020/04/20)。
16
第四節研究方法
佛學研究方法基本上分為二種：一、哲學的方法：此又分為思想性的與學術性
的；二、文獻學的方法：「文獻學」是文獻資料研究之事。112其方法以佛學的原典
語文為主而旁通其他。先以語言學的方法把握及校訂原典語文，再轉譯成現代語。
現代的佛學研究奠基於科學的比較語言學的佛學研究，並涵攝漢文的佛學以及哲
學的研究方法之上。113
當研究面對繁複的古代文獻，先從「校讎學」入手。即由目錄開始，匯集眾本、
鑒定版本，從而校勘，由此串連目錄、版本、校勘三個項目。應用文獻學的方法與
工具，使所關注的議題能夠得到探討、釐清、解釋、論斷或解決；文獻學簡易分成
四部分：文獻的蒐集、管理、整理、加工運用。四部分相互重疊，密切關聯，使文
獻條理明朗化及方便應用，以處理研究問題。114
另外，文獻學研究的方法分也可以分為狹義、廣義兩種。115而本論文的研究主
題屬於「佛教文獻」範疇，從文獻史的角度，採用狹義的文獻學的研究方法。因牽
涉經論的經目錄、版本、譯本、校勘、文本的比對及文獻史料等的處理，之後再將
古今中外的譯本對照、分析譯本的詞彙及語言特色，使研究方法更加充實與豐富。
116
因此，本研究在實際操作層面，將研究步驟與工具說明如下：
一、文獻的蒐集
善用藏文佛學參考工具書（例如：藏文文法書、辭典及百科全書等）
、電子資
料庫、網路資源、學位論文、期刊論文、史籍目錄及叢書等等來取材。
112
吳汝鈞說明：「文獻學是文獻資料研究之事。內容包含校訂整理資料的原典，把它出版。將原
典與其他譯本作文字的比較研究。據原典或譯本翻譯成現代語文。再加上詳盡的註釋，內容可包
含字義、文法、歷史、思想、文學等方面。也可造一原典語文與譯本語文的字彙對照。最後造一
總的索引，以方便查閱。」參吳汝鈞，《佛學研究方法論》（全二冊）、（增訂版），臺北﹕台灣學生
書局，1996 年，頁 97。
113
參吳汝鈞，《佛學研究方法論》（全二冊）、（增訂版），頁 7-12，92-97。
114
參蔡耀明，〈文獻學方法及其在佛教研究的若干成果與反思〉。《正觀雜誌》34，2005 年，頁
103，117-119。
115
「佛教文獻」的界定，學者高明道指出：「一個以記錄有意義的語言或文字為主的物體，尤其
是古代的，可叫做「文獻」。那麼，「佛教文獻」就是佛教界的人士有關佛法、佛教或佛學的語文
記錄，質言之，「佛教文獻」的基本立場最起碼在某一程度上一定是認同佛法的，以釋尊的教法為
真理。」，另外，「文獻研究的方法」，高氏亦指出：「文獻研究的方法可以分狹義、廣義兩面來
談。狹義的研究指文獻本身的整理……廣義的文獻研究方法，那是在狹義文獻研究的基礎上，就
文學、思想、歷史、宗教、心理、社會等等不同角度，對處理好的文獻資料加以進一步的探
索。」參高明道，〈漫談佛教文獻及其研究〉，頁 81-82。
116
高氏指出：「中國傳統的學術本來具備深厚的基礎，諸如目錄學、版本學、校讎學等，……在
傳統小學之外，現代科學也有發展，引進了語言學，使得古典的基本研究方法更加充實。因此，
在目前的階段，狹義的佛教文獻研究必須跨越古今，兼用中外，才能夠獲得較令人滿意的成
果。」參高明道，〈漫談佛教文獻及其研究〉，頁 81-82。
17
（一）藏文之文本及相關文獻資料的蒐集
1. 西藏大藏經總目錄‧索引
（１）
《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》（略稱：《大谷目錄》），西藏大藏研究會
編，大谷大學監修，東京：大谷大學，1961 年。117
（２）
《德格版，西藏大藏經總目錄附索引（上、下冊）》（略稱：《東北目錄》），
宇井伯壽、鈴木宗忠、金倉圓照、多田等觀合編，臺北市：華宇出版
社，1985 年。118
（３）
《大谷大学図書館藏西藏大藏経丹殊爾勘同目錄= A comparative analytical
catalogue of the Tanjur division of the Tibetan Tripitaka》，大谷大学真宗総
合硏究所西蔵文献硏究班編譯，京都市：大谷大學圖書館，1961年。
（４）
《西藏大藏經總目錄》，藍吉富主編，臺北縣：彌勒出版社，1983 年。
2. 藏譯大藏經
例如木刻版藏經：北京（Pe cing）、德格（Sde dge）、奈塘（Snar thang）、卓
尼（Co ne）
、拉薩（Lhasa）及庫倫（Khu re）版刻本以及《中華大藏經》等藏經及
論典。例如下列：
（１）中國藏學研究中心《大藏經》對勘局對勘、編輯，《中華大藏經．甘珠爾》
（對勘本），北京：中國藏學出版社，2006年。119
（２）中國藏學研究中心《大藏經》對勘局對勘、編輯，《中華大藏經．丹珠爾》
（對勘本），北京：中國藏學出版社，2010年。120
（３）西藏大藏經研究會編輯，《影印北京版西藏大藏經》
，東京：西藏大藏經研究
121
會，1957年。
（４）南天書局編輯部編，《臺北版．西藏大藏經》
，臺北市：南天書局，1991年。
122
3. 網路資源及電子資料庫
（１）亞洲經典輸入計畫（Asian Classics Input Project；ACIP）
：由此取得藏經的電
117
西藏大藏研究會編，大谷大學監修，《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》，東京：大谷大學，
1961 年。
118
宇井伯壽、鈴木宗忠、金倉圓照、多田等觀合編，《德格版，西藏大藏經總目錄附索引》（上、
下冊），台北市：華宇出版社，1985 年。
119
中國藏學研究中心《大藏經》對勘局對勘、編輯，《中華大藏經．甘珠爾》（對勘本），北京：
中國藏學出版社，2006 年。
120
中國藏學研究中心《大藏經》對勘局對勘、編輯，《中華大藏經．丹珠爾》（對勘本），北京：
中國藏學出版社，2010 年。
121
西藏大藏經研究會編輯，《影印北京版西藏大藏經》，東京：西藏大藏經研究會，1957 年。
122
南天書局編輯部編，
《臺北版．西藏大藏經》，臺北市：南天書局，1991 年。
18
子檔、西藏大藏經暨西藏祖師文集等（電子版）。123
（２）佛教數位資源中心（Buddhist Digital Resource Center；BDRC）
：由此檢索各
種木刻版藏經及作者、藏譯者等相關資訊。124例如檢索本研究的經文སྲིད་པ་
ལས་ འདས་ པ་125及譯者月童126資料。
（３）俄國網站：關於「中華大藏經」的「甘珠爾（對勘本）」及「丹珠爾（對勘
本）」的藏典，可由此網站下載。127
（４）維也納大學網站：可檢索藏文藏經當中藏文術語，維也納大學網站的資料
是基於ACIP 所提供的，所以甘珠爾是拉薩版及德格版，丹珠爾則僅有德格
版。128
（５）ADARSHA網站，由此取得甘珠爾、丹珠爾、藏傳佛典等的電子檔。129
4. 藏文佛學參考專書與工具書
例如：《佛教史大寶藏論》130、《印度佛教史》131、《布頓佛教史》132、《印
度佛教思想史概說》133、《漢譯對照梵和大辭典》134、《藏漢大辭典（上、下冊）》
135
、《梵藏漢和四譯對校翻譯名義大集》136及《實用西藏語文法》137、”A Sanskrit-
English Dictionary.” 138等。此外，GoldenDict 查字典程式，可參考查閱包含藏、漢、
英等多國語言的電子字典，方便操作與參考。139
（二）漢文之文本及相關文獻資料的蒐集140
1. 經藏目錄索引及提要
123
ACIP,https://asianclassics.org/ (2020/05/19).
124
Buddhist Digital Resource Center,https://www.tbrc.org/#!footer/about/newhome(2020/05/19).
125
Buddhist Digital Resource Center, srid pa las 'das pa,https://www.tbrc.org/#!rid=W22704
(2019/05/13).
126
Buddhist Digital Resource Center,zla ba gzhon nu,https://www.tbrc.org/#!rid=P4CZ10541
(2019/05/25).
127
www.Buddism.ru,https://www.buddism.ru/CANON/ (2020/05/19).
128
Universität Wien,https://www.istb.univie.ac.at/kanjur/rktsneu/sub/index.php(2020/05/19).
129
ADARSHA,https://adarsha.dharma-treasure.org/(2020/05/19)。
130
布敦大師著、敦和卿譯，《佛教史大寶藏論》，臺北市：福智之聲出版社，1994 年。
131
平川彰著、莊崑木譯，《印度佛教史》（二版），臺北市：商周出版，2019 年。
132
布頓著、蒲文成譯，《布頓佛教史》，臺北市：大千出版社，2006 年。
133
莊春江，《印度佛教思想史概說》，臺北市：圓明出版，1993 年。
134
荻原雲來編纂、辻直四郎監修，《漢譯對照梵和大辭典》，臺北市：新文豐，2003 年。
135
張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷），北京：民族出版社，1993 年。
136
榊亮三郎編著，《梵藏漢和四譯對校翻譯名義大集》，東京：國書刊行會，1981 年。
137
廖本聖，《實用西藏語文法》（上、下冊），臺北：法鼓文化，2002 年。
138
Monier-Williams Monier, A Sanskrit- English Dictionary, New York: Oxford University Press, 1899.
139
GoldenDict dictionary lookup program,http://goldendict.org/ (2020/05/19)。
140
羅金梅，〈中文佛學文獻檢索與利用〉，《佛教圖書館館刊》，2005 年，頁 6-17。
19
（１）傳統的經錄：例如：《佛祖統紀》141、《大中祥符法寶錄》142、《天聖釋教總
錄》143 等。
（２）大藏經目錄：《佛祖統紀》144、
《大明重刊三藏聖教目錄》145、
《中華大藏經
146 147
總目錄》及《藏經值畫一目錄》等。
（３）經藏提要：《閱藏知津》148、《金陵梵剎志》149等。
2. 漢譯大藏經
（１）
《大正新[脩]大藏經》，大藏經刊行會編，臺北市：世樺，1990 年。150
（２）
《景印高麗大藏經》，高麗大藏經完刊推進委員會原刊，臺北市：新文豐，
1982 年。151
（３）
《高麗大藏經》，《高麗大藏經》編輯委員會編，北京市：線裝書局，2004
年。152
（４）
《趙城金藏》，佚名著，北京：北京圖書館出版社，2008 年。153
（５）
《宋版磧砂大藏經》，延聖院大藏經局編，臺北市：新文豐，1987 年。154
（６）
《洪武南藏》，出版者不詳，成都市：四川省佛敎協會，1999 年。155
（７）
《永樂北藏》，趙樸初名譽主編，北京：線裝書局，2000 年。156
（８）
《中華大藏經漢文部分》，中華大藏經編輯局編，上海市：中華書局，
1984 年。157
3. 僧傳資料
針對本論文研究對象，例如：《龍樹菩薩傳》158、《大唐西域記》159、《宋高僧
傳》160、《新續高僧傳》161等。
141
《佛祖統紀》，T49, no. 2035。
142
《大中祥符法寶錄》，A112, no. 1501。
143
《天聖釋教總錄》，A110, no. 1499。
144
《佛祖統紀》，T49, no. 2035。
145
《大明重刊三藏聖教目錄》，C106, no. 1937。
146
《中華大藏經總目錄》，B35, no. 194。
147
《藏經值畫一目錄》， D59, no. 9011。
148
《閱藏知津》，J32, no. B271。
149
《金陵梵剎志》，B29, no. 160。
150
大藏經刊行會編，《大正新[脩]大藏經》，臺北市：世樺，1990 年。
151
高麗大藏經完刊推進委員會原刊，《景印高麗大藏經》，臺北市：新文豐，1982 年。
152
《高麗大藏經》編輯委員會編，《高麗大藏經》，北京市：線裝書局，2004 年。
153
佚名，
《趙城金藏》第一版，北京：北京圖書館出版社，2008 年。
154
延聖院大藏經局編，《宋版磧砂大藏經》臺一版，臺北市：新文豐，1987 年。
155
出版者不詳，《洪武南藏》（又名:初刻南藏），成都市：四川省佛敎協會，1999 年。
156
趙樸初名譽主編，《永樂北藏》第一版，北京：線裝書局，2000 年。
157
中華大藏經編輯局編，《中華大藏經》第一版，上海市：中華書局，1984 年。
158
《龍樹菩薩傳》，T50, no. 2047b。
159
《大唐西域記》，T51, no. 2087。
160
《宋高僧傳》，T50, no. 2061。
161
《新續高僧傳》，B27, no. 151。
20
4. 史籍目錄及叢書
例如《隆興編年通論》162。
5. 網路資源及電子資料庫
（１）CBETA 電子佛典集成（2018 版）
「中華電子佛典協會」（Chinese Buddhist Electronic Text Association，簡稱
CBETA）電子佛典集成（2018版）為主，其收集所有的漢文佛典，建立電子佛典集
成，提供內容完整、功能豐富、操作便利與現代化的線上閱讀電子佛典。並可外部
連結到更多的參考內容，以方便獲得相關研究資料。163本研究對於漢文藏經及經目
錄等查詢與搜尋也多方使用，受益良多。
（２）佛教藏經目錄數位資料庫
以中華電子佛典協會（CBETA）的數位典藏為基礎的多語言佛典經錄資料
庫，建構 CBETA 未列入數位作業規劃的漢文歷代經錄、各版藏經目錄，及梵、
巴、藏等佛典經錄為作業內容。為跨語言的佛典經錄資料庫，於網路上提供漢、
梵、巴、藏、西文等多語言佛典檢索，及線上全文閱讀功能。164
（３）人名規範檢索
例如檢索本研究漢譯本的宋朝施護大師的相關資料，可檢索施護的生平略
傳、作譯、參考的史料、研究論文及相關參考網站。165
6. 漢文佛學參考專書與工具書
例如：《現代佛教人物辭典(上) 》166、
《宋僧著述考》167、
《佛光大辭典》168及
《中華佛教百科全書》169等。此外，《歷代漢文大藏經目錄新考》對於《大乘破
有論》的歷代漢文大藏經校勘記，以及歷代漢文大藏經目錄新考對照表，都可
以對譯本有更多的文獻參考資料。170
162
《隆興編年通論》，X75, no. 1512。
163
中華電子佛典協會資料庫，CBETA 漢譯藏經電子佛典集成（2018 版），
http://lic.dila.edu.tw/digital_archives_projects#/tab1/cbeta (2020/05/20)。
164
中華佛學研究所 / 中華電子佛典協會，佛教藏經目錄數位資料庫，
http://jinglu.cbeta.org / about.htm（2020/05/18）。
165
人名規範檢索，「施護」，http://dev.ddbc.edu.tw/authority/person/?fromInner=A000844.
（2019/05/02）。
166
余凌波，《現代佛教人物辭典》(上)，臺北縣三重市：佛光文化出版，2004 年。
167
李國玲，《宋僧著述考》，成都市：四川大學出版社，2007 年。
168
慈怡主編，《佛光大辭典》（第二版），高雄：佛光出版社，1988 年。
169
藍吉富主編，《中華佛教百科全書》，臺南縣永康市：中華佛教百科文獻基金會，1994 年。
170
何梅，《歷代漢文大藏經目錄新考》第 1 版，北京市：社會科學文獻出版社，2014，頁 382、
1016-1017。
21
（三）
、其他語文的譯本：
例如當代的漢譯本及英譯本，因本研究譯本研究以藏、漢、英譯本為主，故聚
焦於此類的文本蒐集。當代的漢譯本採用中國學者任傑（1976）由藏文翻譯為漢文
的《轉有論頌》171；而當代的英譯本採用印度學者 N. Aiyaswami Sastri 的英譯本
English Translation of The Bhavasaṅkrānti， 172 以及美國學者 Will May 的英譯本
Transference of Existence。173
（四）
、研究相關文獻資料之收集
藏文、中文與英文專書、論文、期刊、史籍資料或網路資源等。例如：「臺灣
174
大學佛學數位圖書館暨博物館」
、「臺灣博碩士論文知識加值系統」、 JSTOR176
175
等。
二、文獻的管理與整理
藉由上述之方法，將收集之文本及版本予分門別類整理及進行校勘。藏文本方
面，西藏大藏經的版本以往較通行的是北京版、德格版及奈塘新版，國內的臺北版
則是影印德格版。故本研究 Bhavasaṃkrānti 以德格版及北京版本為底本，並參考
《中華大藏經》。若仍有疑慮或不清晰的，參考其他版本如：奈塘版等。採用北京
版本為底本，對三種不同的 Bhavasaṃkrānti 文本進行比對。另外，在研究初步，
是以 Bhavasaṃkrānti I 研究為主，然而在文獻蒐集的第一步驟，卻發現
Bhavasaṃkrānti 種類包含了三種傳本，以 Bhavasaṃkrānti I 為主，進行版本校對，
及初步的翻譯，以了解其內涵大意。
三、文獻的加工運用
將整理及校勘後之文本及文獻資訊等，應用於 Bhavasaṃkrānti 研究議題中：
（一）古代藏、漢譯本之目錄記載、版本、種類與精斠本，以及相關文獻史之考察；
171
(2020/04/20)。
172
commentary of Maitreyanātha, pp. 47-49.
173
參英文(德格版，取自 ACIP)Transference of Existence [1] [2] by Nāgārjuna，https://www.bootl.org/
html/Nagarjuna-bhavasamkranti.htm (2019/08/19)。
174
臺灣大學佛學數位圖書館暨博物館，http://buddhism.lib.ntu.edu.tw/DLMBS/index.jsp
（2020/05/18）。
175
臺灣博碩士論文知識加值系統，https://ndltd.ncl.edu.tw/cgi-bin/gs32/gsweb.cgi/ccd= kLvReB/
webmge?mode=basic（2020/05/18）。
176
JSTOR，https://www.jstor.org/ (2020/05/18)。
22
（二）本論著作者歸屬的探討；（三）本論著的標題名稱及內容重點的考察；
（四）探討藏、漢作譯者及其譯經背景；（五）當代藏、英譯本之對照，以及譯者
之介紹；（六）Bhavasaṃkrānti 譯本之語文分析，針對古今之藏、漢譯本及當代英
譯本之詞彙與語法做詳細的分析、對照與討論，呈現文本之間的語言特色與內涵。
23
第五節論文架構
本論文分為六個章節；首先，第一章緒論。略述佛教聖典翻譯及流傳的概況，
以及流傳過程所產生的問題，例如：關於本論典作者歸屬、標題名稱、版本、文獻
史及思想內涵等問題，及進行研究考察之重要性。
接著分為五節分別細說。第一節研究動機與目的，說明本篇論文研究之動機與
目的；第二節當代學者研究成果回顧。針對所欲研究探討之議題與相關問題，先蒐
集和瞭解既有的研究成果現狀，在既有的研究文獻基礎上，省思目前尚待處理的的
議題及相關問題，以採取洽當的研究方法。因此，本論文將彙整近代台灣、中國、
歐美、阿根廷與日本等學者之相關研究成果，將從 Bhavasaṃkrānti 文獻史、作者歸
屬、標題名稱、版本、與思想內容等面向作考察；第三節研究範圍與限制，先界定
研究的範圍及說明研究的限制不足之處；第四節研究方法，說明探討之主題和相關
問題，以及蒐集和分析資料的程序與方法；第五節論文架構，針對研究主題進行全
面性思考、研究、分析的架構，以便對研究的藍圖與鋪成更為清晰。
第二章 Bhavasaṃkrānti 譯本概述。針對 Bhavasaṃkrānti 的譯本、架構與內容

重點、標題名稱、作者歸屬之疑點作介紹，以增進對 Bhavasaṃkrānti 譯本的梗概
有所理解。其共分為四節：第一節 Bhavasaṃkrānti 之譯本；第二節文體架構與內
容重點，分別介紹說明古、今譯本的文體架構，以及介紹 Bhavasaṃkrānti 之義理
與旨趣；第三節標題名稱，介紹語源及詞義，以及當代學者的解讀；第四節作者歸
屬之疑點，匯集中外學者對於龍樹著作之真偽之研究與觀點，從不同的角度討論作
者歸屬之議題，分為二部分探討：一、主張作者為龍樹之論點；二、懷疑或否定作
者為龍樹之論點。另外，鑒於前人之豐富的專書或研究論文介紹與討論龍樹之生平
背景，故本論文不再重複敘述。
第三章 Bhavasaṃkrānti 古譯本之文獻史考證。針對古藏、漢譯本之目錄記載、

版本與校對、種類等詳述如下：第一節古藏譯本之目錄記載、種類、版本與校對。
分別考察：一、古藏譯本之目錄記載；二、古藏譯本之種類與文本對照。包含三種
文本：Bhavasaṃkrānti I、Bhavasaṃkrānti II 及 Bhavasaṃkrānti III；三、古藏譯本之
版本與校對。以德格板及北京版之古藏譯本進行文本的對照差別處，並對相關的版
本及文獻史做進一步討論。第二節古漢譯本之目錄記載、版本與校對、精斠本。討
論漢譯本《大乘破有論》於藏經目錄的記載及不同版本校對，並呈現精斠本；第三
節古藏、漢譯者與譯經背景，包含二部分：一、古藏譯者及譯經背景，二、古漢譯
者及譯經背景。古藏譯者資料較缺乏，但將介紹譯經時代背景。同時也將介紹漢譯
者宋朝施護之譯經背景與貢獻。
24
第四章 Bhavasaṃkrānti 今譯本與譯者簡介。也分為二節：第一節今漢譯本與
譯者；第二節今英譯本與譯者。介紹今漢、英譯本及譯者，包含中國學者任傑的漢
譯本，以及印度學者 N. Aiyaswami Sastri、美國學者 Will May 的英譯本。也將介紹
當代漢、英譯者之生平略傳。
第五章 Bhavasaṃkrānti 譯本之語言分析。對於古藏、漢譯本，以及近代漢、英

譯本之詞彙分析、對照與討論其語言特色。共分為五節：第一節古、今譯本之詞彙
分析；第二節古藏、漢譯本之比對與分析；第三節古藏譯本與今漢譯本之比對與分
析；第四節古藏譯本與今英譯本之比對與分析；第五節譯本之差異，於此分為三個
面向：一、譯本之文體架構；二、翻譯詞彙的抉擇；三、譯者的翻譯風格。經由對
古、今譯本的詞彙分析，並將各譯本詞彙與語法對照與分析之後，再從各譯本的文
體架構、翻譯詞彙的抉擇，以及譯者之翻譯風格的面向作總結。
第六章結論。總結與歸納前面各章節的探討與研究結果、發現與貢獻，並在學
術或實務方面提出建議，並延伸未來展望。
25
第二章 Bhavasaṃkrānti 譯本概述
譯本（a translation; a version），是指「將一種語言寫成的書籍翻譯成另一種

語言後所得的本子」，即為「翻譯成另一種文字的本子」。正式進入譯本介紹之
前，首先，說明本文區分古、今藏、漢譯本之緣由。本文為 Bhavasaṃkrānti 的譯
本研究，文中為便於書寫及區分北宋施護的漢譯本及當代任傑的漢譯本，故將漢
譯本分為古、今漢譯本；另外，藏譯本雖然沒有古與今之分別，但為便於與古代
施護譯本平行對照與分析，以及表示尊重西藏後弘期的譯本，故也將藏譯本分為
古、今譯本。同時，以上做法也是基於方便讀者閱讀及理解之考量。177以下本章
節先針對譯本做介紹，以增進對 Bhavasaṃkrānti 譯本的脈絡與梗概有所理解。
第一節 Bhavasaṃkrānti 之譯本
古譯本包括了古藏譯本 BhS I、II、III，以及古漢譯本《大乘破有論》之外，

此外，當代的中外譯本包含了：一、中國學者任傑先生由藏文翻譯為漢文的《轉
有論頌》；二、印度學者 N. Aiyaswami Sastri 建構於藏譯本及漢譯本而重構梵文本
及英譯本 English Translation of The Bhavasaṅkrānti；三、西方學者 Will May 由藏
譯本翻譯的英譯本 Transference of Existence；四、日本的羽溪了諦（1977）從漢
譯本《大乘破有論》翻譯為日譯本〈大乘破有論解題・大乘破有論〉，並編入
《國譯一切經》中觀部三；178五、日本學者津田明雅於 2014 年針對本論著的三
個文本翻譯為日文：
（一）Bhavasaṃkrānti I（P no.5240），梵語：Bhavasaṃkrānti，藏語：སྲིད་པ་འཕོ་
བ་，日語：生存の転生。179
（二）Bhavasaṃkrānti II（P no.5472），梵語：Bhavasaṃkrānti，藏語：སྲིད་པ་ལས་
འདས་པ་，日語：生存の超越。180
（三）Bhavasaṃkrānti III（P no.5662），梵語：Bhavasaṃkrāntiparikathā，藏
語：སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་སགཏམ་ 日語：生存の超越の話。181
由於本研究研究範圍以藏、漢、英譯本為主，限於筆者的語言能力，未能納入
梵文與日文之譯本。並以藏譯本 Bhsi I 為主要研究對象，進行比對的古漢譯本為
177
感謝口試審核委員莊國彬與劉國威二位老師的提醒。
178
參羽溪了諦，
〈大乘破有論解題・大乘破有論〉，《國譯一切經，中觀部 3》，頁 27-30。
179
參津田明雅，
〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，頁 116。
180
參津田明雅，
181
參津田明雅，
26
《大乘破有論》，今漢譯本為任傑的《轉有論頌》，182而當代的英譯本為 Sastri 氏的
English Translation of The Bhavasaṅkrānti 及美國 Will May 的 Transference of
Existence。關於當代譯本因為語言限制，本文於當代的譯本將聚焦於任傑先生的漢
譯本《轉有論頌》、印度 Sastri 氏的英譯本 English Translation of The Bhavasaṅkrānti
及美國 Will May 的英譯本 Transference of Existence，於下面的章節將會更精闢的闡
述。為方便讀者理解與掌握本文所探討涵蓋的古、今譯本，筆者整理如下（表一）：
表一、 Bhavasaṃkrānti 古、今譯本

譯本作者譯者論典文體
古藏譯本印度造者：西藏譯師： སྲིད་པ་འཕོ་བ་ 偈頌體
BhS I 龍樹大師( ཀླུ་སྒྲུབ་) 月童( ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་)
古藏譯本印度造者：西藏譯師： སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་ 偈頌體

BhS II 龍樹大師( ཀླུ་སྒྲུབ་) 名稱滿智
(གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）
古藏譯本印度造者：西藏譯師： སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་ 偈頌體
BhS III 龍樹大師( ཀླུ་སྒྲུབ་) 名稱滿智
(གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）
古漢譯本印度：宋朝譯師：《大乘破有論》散文體
龍樹大師施護
當代印度：中國譯者：《轉有論頌》偈頌體

漢譯龍樹大師任傑
當代印度：印度譯者： English Translation of 散文體

英譯龍樹大師 N.Aiyaswami Sastri The Bhavasaṅkrānti
當代印度：美國譯者： Transference of 偈頌體
英譯龍樹大師 Will May Existence
182
(2020/04/20)。
27
第二節文體架構與內容重點
一、文體架構
首先，古譯本的文體架構方面，古藏譯本 BhS I 於《大谷目錄》No.5240，編
輯於中觀部。採偈頌體，偈頌為七個音節一句，共分為五品： 1.法性品；2.五蘊空
性教示品；3.智慧教示品；4.方便教示品；5.二諦教示品；183而古漢譯本為北宋施
護大師所譯的《大乘破有論》（大正. No.1574）沒有分章節或品名的散文體長行，
不限字數，沒有特別的段落。雖採意譯，但自然呈現偈文段落。
其次，今譯本的文體架構方面，今漢譯本任傑的譯本題名為《轉有論頌》，分
為五品，184品名放於每一品之首（但第一品則按造藏譯本的形式，於第一品末尾一
起翻譯，並將品名也放於第一品內文之首）；其偈頌不像藏文本七個音節一句，185
而濃縮為五個音節一句；今英譯本 Sastri 氏的譯本 English Translation of The
Bhavasaṅkrānti，並未分章節或品名的散文體長行，但是依照藏文本的品名為架構，
分 5 個段落（分為 I、II、III、IV、V ）
。另外，May 譯本 Transference of Existence，
共分五品，按照藏譯本的形式直譯，品名放於每一品末尾，每一句字數不定。
二、內容重點
關於「轉有」主題的著述有經典、論述與注疏三者。186首先，經典方面有《轉
有經》，梵文本於西藏布達拉宮被發現及保留。187藏譯本為
（Bhavasaṃkrāntisūtra）
《聖流轉三有大乘經》（འཕགས་པ་སྲིད་པ་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའྲི་མདོ་ )，188漢譯本有《佛
說大乘流轉諸有經》等三個譯本 189；其次，論典有據說是龍樹所造的《轉有論》
183
參西藏大藏研究會編，大谷大學監修，《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》，頁 617。
184
任氏認為此論講述中觀義理，而且說修行的方便與次第。本論共分五品：初品明法無我；第二
品明人無我；第三品總明二無我；第四品明六度；第五品明世俗與勝義二諦。同時，本論頌與中國
宋朝施護譯的《大乘破有論》雷同，但該譯本是長行，文簡義略，與藏本論頌不完全相同。參中國
藏族網通，轉有論頌 - 聖龍樹菩薩， https://www.tibet3.com/Culture/jdzd/2016-02-02/643.html
（2020/04/20）。
185
參廖本聖，《實用西藏語文法》（上冊），頁 491-495。
186
中華佛學研究所 / 中華電子佛典協會，佛教藏經目錄數位資料庫，http://jinglu.cbeta.org/ cgi-bin/
tibet.pl（2018/06/07）。
187
manuscript from the Potala. Volume I/1+ 2, pp. xxiv.
188
འཕགས་པ་སྲིད་པ་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའ་ྲི མདོ་，筆者依照藏文翻譯漢文為：《聖流轉三有大乘經》。
大正藏：no. 575, 576, 577；1.《佛說大方等修多羅王經》卷 1：「No. 575 [Nos. 576, 577]，後魏
189
天竺三藏菩提流支譯，見 T14, no. 575, p. 948, b23-p. 949, a19；2.《佛說轉有經》卷 1：

「No. 576 [Nos.
28
（Bhavasaṃkrānti）（སྲིད་པ་འཕོ་བ་）190等三種譯本，以及
，流傳有藏譯本《轉有論頌》
漢譯本為北宋施護的《大乘破有論》191；再者，注疏為彌勒（Maitreyanātha）的《轉
有注疏》，藏譯本為《轉有注疏》
（Bhavasaṃkrāntiṭīka）。192藏譯本
（སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲིཀ་）
《聖流轉三有大乘經》
、《轉有論頌》及《轉有注疏》三者至今仍保留完整，三者的
漢譯本則獨缺《轉有注疏》。193經典、論述與注疏三者關係密切。所以，也概略介
紹經典與注疏，以瞭解論典之脈絡。並且由學者的主張看出 Bhavasaṃkrānti 的內
容重點。
（一）經典
唐大薦福寺沙門釋義淨譯的《佛說大乘流轉諸有經》，於《閱藏知津》卷 8 說
明了經典之提要：
佛在竹林。影勝王問，云何有情先所造業，久已滅壞，臨命終時，皆悉現前？
又復諸法，體悉空無，所造業報而不散失？佛以夢見美女，覺後憶現影像答之。
智者當觀察眼不見於色，意亦不知法，是名勝義諦。194
由上可知，本經宣說揭示在幻化的三界，生命依業力相續流傳轉迴。Fernando
Tola and Carmen Dragonetti（1986）也主張，Bhavasaṁkrānti-sūtra 的教理內容包含
二部分：第一部分，散文體（長行）主題有二，一是在臨終時業現於心識；二是流
轉諸有，此賦予佛經的標題；第二部分，偈頌體為談論空性的學說。總括內容為：
業的再現（The reappearance of actions）、輪迴的運作（The mechanism of transmigration）
及空性（emptiness）。195總括來說，這是談論轉有與空性的一部經典。
（二）論典與注疏
於藏經目錄中記載藏譯本 BhS I 共分為五品： 1.法性品；2.五蘊空性教示品；
3.智慧教示品；4.方便教示品；5.二諦教示品。196 而在解釋本論著的《轉有論頌注
疏》（སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲིཀ་；Bhavasaṁkrāntiṭīka）也是分為五品：1.無我法教示品；2.無我
575, 577]，元魏天竺三藏佛陀扇多譯，見 T14, no. 576, p. 949, a22-c16；3.《佛說大乘流轉諸有經》

卷 1：「No. 577 [Nos. 575, 576]，大唐三藏法師義淨奉制譯，見 T14, no. 577, p. 949, c19-p. 950, b23。
190
སྲིད་པ་འཕོ་བ་，筆者依照藏文翻譯漢文為：《轉有論頌》。
191
見《大乘破有論》, T30, no. 1574, p. 254, a2-b13。
192
སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲིཀ་，筆者依照藏文翻譯漢文為：《轉有注疏》。
193
中華佛學研究所 / 中華電子佛典協會，佛教藏經目錄數位資料庫，http://jinglu.cbeta.org/ cgi-bin
/tibet.pl（2018/06/07）。
194
見《閱藏知津》，J32, no. B271, p. 13b22-c1。
195
on the Passage through Existences, ”, pp. 3-18.
196
29
蘊教示品；3.智慧教示品；4.方便教示品；5.俗諦真諦（教示）品。197由此也可看出
論與注疏之對應性，以及本論典的內容重點與綱要，即在論述法性、五蘊空性、智
慧、方便與.二諦五個主題。正如任氏在任本譯後記指出：「此論不僅明中觀理，而
且明修行的方便次第。初品明法無我，第二品明人無我，第三品總明二無我，第
四品明六度，第五品明世俗與勝義二諦。」198由此可知，任氏認為本論著講述的重
點為中觀理（法無我、人無我、二無我、世俗與勝義二諦），以及修行的方便次第
（六度）；Sastri 本也分五個段落及主題，Sastri 氏認為本論為談論生命輪迴的短篇
論述，任何法雖不存在，輪迴流轉卻可發生，並以空性解釋了輪迴；199Will May 的
英譯本則緊貼藏本亦分為五品而論述。200
（三）漢譯本《大乘破有論》
《大乘破有論》要旨為「略說諸法無生，自分別起」。201《大中祥符法寶錄》
卷 13 亦對此論所明之義理云：
《大乘破有論》一部一卷，龍樹菩薩造，大乘論藏收。此中所明，一切法性從
無性生，亦非無性。體即是常，非住世閒，非出世閒，非因非果，猶如空華。
若能於此如實了知，方名「智者」入第一義諦。202
由上可知，Bhavasaṃkrānti 是建構在空性見上談三有流轉的大乘論藏，並由龍
樹菩薩造。由句中：「此中所明，一切法性從無性生，亦非無性。體即是常，非住
世閒，非出世閒，非因非果，猶如空華。」也可以相對應於《大乘破有論》的文句
（整理如下表二）203，其道出了《大乘破有論》的核心要意：「一切性從無性生，
亦非無性生，猶如空華」；而《閱藏知津》中說《大乘破有論》為「略說諸法無生，
自分別起」。204和《大乘破有論》中的：
「當知：諸法而無實體，一切皆從分別所生。」
相對應。筆者認為其解釋更深入一層：「一切性從無性生，亦非無性生，猶如空華，
一切皆從分別所生」，意即「一切性無實體（空），一切皆從分別所生」，其言簡意
197
198
(2020/04/20)。
199
內文詳見 Introduction，N. Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti
Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha, pp. xxii-xxxi.
200
Buddhist Open Online Translation Lab,Transference of Existence [1] [2] by Nāgārjuna,https://www.
bootl.org/html/Nagarjuna-bhavasamkranti.htm (2019/08/19).
201
見《閱藏知津》卷 38：「大乘破有論(一紙餘) ……，略說諸法無生，從分別起。」(《閱藏知津》，
J32, no. B271, p. 151b22-23)。
202
見《大中祥符法寶錄》，A112, no. 1501, pp. 7b7-8a2。
203
《大乘破有論》相對應句前之數字，為本文中《大乘破有論》精斠本之偈數的編號。
204
見《閱藏知津》卷 38：「大乘破有論(一紙餘) ……，略說諸法無生，從分別起。」(《閱藏知津》，
J32, no. B271, p. 151b22-23)。
30
賅，說明了《大乘破有論》的思想內涵與重點。
表二、《大中祥符法寶錄》卷 13 與《大乘破有論》相對應句

《大中祥符法寶錄》卷 13 《大乘破有論》
此中所明 1. 此中云何
一切法性從無性生，亦非無性 2. 一切性從無性生，亦非無性生
體即是常 2. 彼性是常
非住世閒，非出世閒 4. 無世間故，無出世間
非因非果 4. 諸法無因而復無果
猶如空華 2. 猶如空華
若能於此如實了知， 15. 若如是知，
方名「智者」入第一義諦 15. 是為智者，即能通達第一義諦。
另外，學者洪啟嵩（1981）的觀點：「本論龍樹菩薩對外道、小乘三世實有法
體恆有的教學之批判。內容只有三十餘行。雖然極短；卻顯說甚深，不可思議最上
真實的法理。如實了知一切諸法。說明萬有非自性而生，故離常、斷，緣起法亦空；
離一切自性分別，一切智慧不可說無所得。廣說第一義諦，一切皆空最上真實諸法，
一切平等無所差別之深理」。205由此對本論典的義理與旨趣作了精華與重點的詮釋
與解說。
（四）當今學者的主張與觀點
例如：Johnston 氏206及 Nakamura 氏207認同 Bhavasaṁkrānti 是關於輪迴轉有的
論著，但不認同或不確定此「中觀學派」的經典應為「說一切有部」所替代；Williams
氏認為 Bhavasamkrántiparikathá 中，輪迴是分別（vikalpa）的產物，而分別（vikalpa）
是由心（sems/citta）所生，心也起於分別。輪迴因的超越與空性的矛盾存於世俗諦，
心被賦予了首要的地位；208Tola and Dragonetti 總括 Bhavasaṁkrānti-sūtra 內容為：
業的再現、輪迴的運作及空性。209設定本論為對此部經典的論釋，其內容架構應也
涵蓋業、輪迴及空性的主題； Buswell 及 Lopez 二氏認為 Bhavasaṃkrānti 文本並
205
參洪啟嵩，〈漢譯龍樹菩薩論著資料試說﹝下﹞〉，頁 29-33。
206
, pp. 170–171. .
207
參 Hajime Nakamura, Indian Buddhism: A survey with bibliographical notes, pp. 236-243.
208
參 Paul M. Williams, “Some aspects of language and construction in the Madhyamaka,”, p. 27.
209
筆者翻譯原文的理解：穿越（the passage through；saṃkrānti）；諸有（existences；bhava）。參 Fernando
Tola and Carmen Dragonetti, “Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The Noble Sutra on the Passage
through Existences, ” Buddhist Studies Review3, 1986, pp. 3-18.
31
未談論生命體的意識轉移主題，而取代討論中觀主題； 210學者 Ching Hsuan Mei
（2009）研究指出 Bhavasaṁkrānti 的內容在討論無實有及意識流轉。其中包含了
五個主題：法性、五蘊的空性、智慧、方便和二諦。 211 此外，劉國威指出，繼
Bhavasaṃkrānti 之後，即有彌勒對《大乘破有論》所作的註釋，此對於早期中觀派
與瑜珈行派間的義理相關性提供了重要的線索。 212此意味著大乘佛教中觀學派與
唯識派兩大思想流派義理思想的微妙關係。
210
211
Mei, Ching Hsuan(2009)：”According to Ui Hakuji’s catalogue, Bhavasaṁkrānti has two more
variations in Tibetan. One is entitled Srid pa las 'das pa’i gtam (The Advice for beyond Existence)38
translated by Śrīratha and Grags byor shesrab, which is placed in the section of Letters (spring yig).The
other is called Srid pa las'das pa (Beyond Existence) by the same translators and listed in the section of
Jo bo’ichos chung (the collection of small teachings attributed to Jo bo).39…That is to say, both Nāgārjuna’s
and Maitreyanātha’s treatises were focus on different dimension from the theme“transferring of
consciousness” that we concern here." 參 The Development of 'Pho ba Liturgy in Medieval Tibet,
http://hss.ulb.uni-bonn.de/ 2009/1864/1864.pdf. (2019/05/13). p. 18.
212
32
第三節標題名稱
一、語源及詞義
首先，從語源及詞義三方面來考察 Bhavasaṃkrānti 的標題名稱：
（一）梵文
Bhavasaṃkrānti 梵文的字義解釋，關於梵文的字義解釋方面，“bhava ”的語意
有“birth ”、“production ”、“origin ”、“turning into ”、“existence ”、“life ”、“worldly
existence ”、“the world ” （「出生」、
「產生」
、「起源」、「變成」、「存在」、「生命」、
「世俗的存在」「世界」）等； “samkranti ”有“passage”、“entry into”、“transference
、 213
to”（「通道」、「進入」、「轉移到」）的意思；214“bhavasamkranti” 的意思則為
“N. of a Buddhist Sūtra”（「佛教經典名稱」）。215另外，在荻原雲來的《梵漢對譯
佛教辭典：翻譯名義大集》解釋“Bhavaḥ”意思為「有」，“Bhavasaṃkrāṃtiḥ”意思則
為：《大乘流轉諸有經》、「轉有」。216
因此，梵文的字義包含兩方面，一是《大乘流轉諸有經》、《遷有經》、
「流轉諸
217
有」、「遷有」、「轉有」；另一是《大乘破有論》、
《破有論》。若分開字義，“Bhava”
字意：「世」、「生」、「生死流轉」、「有」、「諸有」、「輪迴」等。218 “saṃkrānti”字
意：「來去」、「流轉」、「得度」、
「移轉」、
「趣至」、「遷」、
「轉」、「轉至」
、「遷流」
等。219
（二）藏文
Bhavasaṃkrānti 的藏文 སྲིད་པ་འཕོ་བ་ 字義為《佛說大乘流轉諸有經》。སྲིད་པ་ 字
義：「1.輪迴、生死流轉、死有、中有、生有、輪迴道、生死輪迴；2.有。業煩惱
習氣為因，於未來世，往生三界；3. 有，十二緣起第十支；4.有，輪迴去處，分地
下、地面及地上三者；5.有，欲、色所分天界有八，生處所分旁生有四，合人趣及
213
參 Monier-Williams Monier, A Sanskrit- English Dictionary Etymologically and Philologically
Arranged with special reference to Cognate Indo-European Languages, Delhi : Motilal Banarsidass,
2005, pp.748-749. (Reprint of the 1899 edition).
214
Arranged with special reference to Cognate Indo-European Languages, p.1127 .
215
Arranged with special reference to Cognate Indo-European Languages, p.749.
216
參荻原雲來，《梵漢對譯佛教辭典：翻譯名義大集》，臺北市 : 新文豐，1976 年，頁 49，76。
217
參林光明、林怡馨、林怡廷，《梵漢佛教語大辭典(上冊)》初版，臺北市 : 嘉豐出版，2011 年，
頁 378。
218
參林光明、林怡馨、林怡廷，《梵漢佛教語大辭典(上冊)》初版，頁 374。
219
參林光明、林怡馨、林怡廷，《梵漢佛教語大辭典(下冊)》初版，頁 1336。
33
地獄二者，總名為有」。འཕོ་བ་ 意思為：轉移、變遷、流走、離去；名詞為：歿、
死亡、轉趨、往生」。220
另外，BhS II（སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་）、BhS III（སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་）之藏文字義的
解釋，སྲིད་པ་ 即上述「輪迴」、「生死流轉」及「有」等意思；介詞 ལས་ 意思為「從」、
「由」；221 འདས་པ 為 འདའ་བ 的過去式，意思為「超過」、「越出」及「逾越」；222 屬
格助詞-འྲི་ 意為「的」；223名詞 གཏམ་ 即為「話」、「言語」、「論文」。224所以，སྲིད་པ་ལས་
འདས་པ་ 意為「超有」，而 སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་ 則為「超有論」。於此，可看出 སྲིད་པ་
འཕོ་བ་ 為「轉有」（流轉諸有），而 སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་ 則為「超越轉有」（超越流轉諸有），
二者的含義不同。
（三）漢文
Bhavasaṃkrānti 漢文的字義有：「流轉諸有」、「轉有」、《大乘流轉諸有經》、
《大乘破有論》等，有「流轉」之意思。《瑜伽師地論》卷 52 解釋「流轉」：「復次
云何流轉。謂諸行因果相續不斷性。是謂流轉」225，《成唯識論述記》卷 4 也解釋
226
「流轉」：「流是相續義。轉是起義」
。「有」（bhava）指「存在」
、「生存」，其義
主要指有情眾生之異熟果體，及能招感此異熟果體之諸業。即由善惡之業因，招感
苦樂之果報，此種因果報應，相續不亡失，故稱為「有」。又一切萬有因存在狀態
不同，而有諸種分類，總稱為「諸有」。而「諸有」廣大無邊猶如大海，又稱「諸
有海」。227
二、當代學者的解讀
（一）N. Aiyaswami Sastri（1932 及 1938）

1. Sastri 氏（1932）
Sastri 氏認為本論的標題包含了 Bhavasaṃkrāntisūtra 的顯著特色。但經後代譯
者添加「中觀」（madhyama）於龍樹的著作標題之中，此似乎是後代譯者所為，以
明顯區別這兩本著作。228
220
參張怡蓀，《藏漢大辭典（上、下冊）》（2003，第 6 刷），頁 2976，2975，1785。
221
參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 2769-2770。
222
參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 1392。
223
參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 293。
224
225
見《瑜伽師地論》，T30, no. 1579。
226
見《成唯識論述記》，T43, no. 1830。
227
見慈怡主編，《佛光大辭典》（第二版），頁 2426-2428。
228
34
2. Sastri 氏（1938）
其於 1938 年又對本論的標題意涵提出不同的主張：
（１）在漢譯本的結尾出現：「從而與經典所言一致情況下，我已簡短敘述。」
229
這經典似乎是 Bhava. Sūtra。如此則可把本論視為此部經典的摘要。此可由某個
藏文本被賦予 Bhava. Parikathā 的標題所證實，此標題似乎指宣講生命融入來世的
流轉之注釋論著 Bhava. Sūtraparikathā。230因此，此部論著被相信是經典的摘要，
故它的標題被名為 Bhavasaṅkrānti。但此標題的意含似乎和經典的標題相當不同。
漢文本的標題*Bhavabhedaśāstra231和 Bhavasaṅkrānti 其他傳本一致。故它們彼此似
乎是同義字，表示「超越世間的生死流轉」，而不像經典所示的「流轉」。232
由上可知，Sastri 氏認為*Bhavabhedaśāstra 和 Bhavasaṅkrānti 應是同義字，但
是*Bhavabhedaśāstra 和 Bhavasaṅkrānti 指的是「超越世間輪迴」，但經典所指的是
「流轉」，兩者名稱的意涵相異。然而前述：「本論視為此部經典的摘要」及「此部
論著被相信是經典的摘要」，標題名稱及意涵似乎互相矛盾。於此，筆者懷疑 Sastri
氏受到南條文雄之影響，將漢譯本《大乘破有論》英譯名稱為“*Bhavabhedaśāstra ”，
而標題名稱的意涵自然也不同了。
（2）根據彌勒（Maitreyanātha）的注疏的結尾提到：「生命續流遷移六道及佛
果的方便（Devices；upāya）」233，表示本論和其注疏是關於提供引導人在死亡後進
入中陰階段前，轉入六道或佛果的路徑和方法之手冊。因此標題

229
文中提到：“At the end of Chiness translation we find this statement: Thus have I expounded in brief
in conformity with the Sūtra. This Sūtra appears to be the Bhava. Sūtra. ”。參 Sastri, N. Aiyaswami,
Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha.
p. xxv；另外，漢譯本《大乘破有論》文中末尾：「我今依經，如是略說」，參《大乘破有論》,
T30, no. 1574, p. 254a2-b13。
230
文中提到： “This fact may be corroborated by the title Bhava. Parikathā given to one of the recensions
in the Tibetan, which (title) seems to stand for Bhava. Sūtraparikathā, ie, an exegetical treatise about the
discourse on the transference of the life-flux into new existence. ”。其中 “the transference of the life-flux
into new existence ” 筆者翻譯為：「生命融入來世的流轉」，參 N. Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti
Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha, p. xxv.
231
南條文雄提到，歸屬於龍樹的著作，其中包含編號 1305《大乘破有論》，其賦予《大乘破有論》
的英文名稱為“Mahāyāna-bhavabheda-sāstrā ”。參 Bunyin Nanjio, A Catalogue of the Chinese translation
of the Buddhist tripitaka: the sacred canon of the Buddhist in China and Japan, pp. 369-370. 由此推測
Aiyaswami 氏可能受到南條文雄的影響，漢文本的標題翻譯為“ *Bhavabhedaśāstra”。
232
內文：“…the treatise was believed to be a summary of the Sūtra, and on that account, I think, it assumed
the title Bhavasaṅkrānti. But the import of the title here seems quite different from that of the Sūtra. For,
the Chiness version bears the title Bhavabhedaśāstra which corresponds to that of other recension,
Bhavasaṅkrānti；and therefore they appear synonymous mutually denoting “Crossing away from the
worldly existence” and not “the transference, etc” as in the case of the Sūtra. ”。另外， “ Crossing away
from the worldly existence”筆者翻譯為：「超越世間的生死流轉」。“the transference”筆者翻譯為：「流
轉」。參 N. Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the
commentary of Maitreyanātha, pp. xxv-xxvi.
233
文中提到： “This is stated at the end of the ṭikā-Thus end the Devices(upāya) for transition of life flux
into the 6 realms of existence and Buddhahood. ”。參 Sastri, N. Aiyaswami, Bhavasaṅkrānti Sūtra and
Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha, p. xxvi.
35
Bhavasaṅkrānti 這樣的連結似乎意味著生命的轉有（直接從死亡時刻進入新一世的
領域或佛果）。此外，在注疏沒有其他的證據以證明該論及注疏和西藏度亡經形式
的手冊有任何相關部分。
（3）關於標題名稱的釐清方面，上述經典的主題是關於輪迴（rebirth）的理論，
論述輪迴如何透過短暫的業而生起。該論著於末尾仿造大部分的偈頌，於此基礎上
應被名為該部經典的標題。因此無法解釋它們之間的任何連結，其注疏於此也沒有
清楚的說明。234於此，筆者推論 Sastri 氏認為論典的末尾仿造經典大部分的偈頌，
因此論著被設定該部經典的標題。
（二）Fernando Tola and Carmen Dragonetti（1986）

Tola and Dragonetti 認為，Bhavasaṃkrānti 名下的兩部作品：一為佛陀所說、包
含散文體及偈頌體的經典 Bhavasaṃkrāntisūtra；二為被歸屬於龍樹的偈頌體論典
Bhavasaṃkrānti。原本的經典體裁為散文體，論述從此世流轉彼世的主題，以流轉
諸有的主題賦予了經典的標題，主題與標題間呈現良好的一致性。之後，為建構中
觀學派的主要論點，散文體便增加偈頌，以論述｢空」的現象。因此可能造成經典
的標題與主題間缺乏一致性。235
而其文章題名為：“Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The Noble Sūtra on
the Passage through Existences”，其中的 “the Passage through Existences”，採用“the
Passage through ”而非“The Transference”；採用複數“Existences” 「（諸）有」。筆者
認為 Tola and Dragonetti 是否要表達的是「超越諸有」（the passage through Existences）？
需進一步討論。
（三）Robert E. Buswell 及 Donald S. Lopez（2014）

Robert E. Buswell Jr.等指出，Bhavasaṃkrānti（藏文 Srid pa'pho ba；英文“The
Transference of Existence”），也被名為“Madhyamakabhavasaṃkrānti ”。其標題意味
論述從此生命個體到另一生命個體的意識轉移。但實際上文本並未涵蓋此主題，而
是討論標準的中觀議題，例如：分別的作用、所有現象的非存有、六波羅蜜、方便、
智慧及二諦。236
234
commentary of Maitreyanātha, p. xxvi.
235
“the passage from one existence to another”筆者翻譯為：「從此世轉至彼世」；“voidness” 翻譯
為：「空」，參 Fernando Tola and Carmen Dragonetti, “Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The
Noble Sūtra on the Passage through Existences”, pp. 4-5.
，
236
內文為：“The title seems to suggest that it deals with the practice of transferring one s consciousness
from one body to another, but this topic is actually not covered in the text. It discusses instead standard
，
MADHYAMAKA topics such as the function of VIKALPA…”，其中“transferring one s consciousness from
one body to another” 筆者翻譯為：「從此生命體到彼生命體的意識轉移」，參 Robert E. Buswell Jr. and
36
另外，論典的題名“The Transference of Existence ”，採用單數“Existence”，而非
複數“Existences”，而且使用 “The Transference”而非 “the passage through”。筆者認
為 Robert E. Buswell 及 Donald S. Lopez 所要表達的是「轉有」（The Transference
of Existence）？值得注意。
（四）津田明雅（2014）
津田明雅於〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，針對本論著的三個文本
作版本校定及翻譯為日文，237給予的標題名稱為：（一）Bhavasaṃkrānti I (P no.5240)，
梵語：Bhavasaṃkrānti，藏語：སྲིད་པ་འཕོ་བ་，日語：生存の転生238；（二）Bhavasaṃkrānti
II (P no.5472)，梵語：Bhavasaṃkrānti，藏語：སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་，日語：生存の超越；
239
（三）Bhavasaṃkrānti III (P no.5662)，梵語：Bhavasaṃkrāntiparikathā，藏語：སྲིད་
པ་ལས་འདས་པའྲི་སགཏམ་ 日語：生存の超越の話。240其將本論的三種傳本翻為日文名稱
為：
「生存の転生」、「生存の超越」，以及「生存の超越の話」。241中文即是「生存
的轉生」、
「生存的超越」及「生存的超越的物語」。筆者推測其所要表達：「生存の
転生」即是「轉有」，
「生存の転生」即是「超有」，而「生存の超越の話」即是「超
有論」？也是值得注意。
Donald S. Lopez Jr. ; with the assistance of Juhn Ahn ... [et al.], The Princeton dictionary of Buddhism, p.
114.
237
津田明雅根據下列版本校訂：北京版刻本（Peking；P）；奈塘版刻本（Narthang；N）；金色手
抄本（Golden manuscript；S），參津田明雅，〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，頁 103-
138。
238
239
240
241
參津田明雅，〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，頁 116，121，125。
37
第四節作者歸屬之疑點
印度龍樹（Nāgārjuna）菩薩約公元二世紀（150-250 年）出生於南印度德干高
原，是一位在說一切有部中出家的大乘佛教著名的僧侶與論師。242其在佛教史上具
有崇高地位，備受尊崇，中觀派更以他為創始者，對大乘佛教各宗派產生廣泛影響，
被認為是釋迦牟尼佛之後大乘佛教中最重要的論師。其著作甚多，被譽為「千部論
主」。而相傳據說 Bhavasaṃkrānti 即是其所造極具大乘深義的重要論典之一。
然而，關於本論著作者龍樹之諸多疑點仍待考證，有學者懷疑龍樹不只一位，
或有同名龍樹。或者因龍樹著作眾多且有名氣，故可能也只是掛名於龍樹，而非是
其著作。以下從兩方面呈現各學者專家的不同看法。按照年代先後敘述於下。
一、主張作者為龍樹之論點
關於主張偏向於作者為龍樹之學者及觀點如下：
（一）Giuliana Stramigioli（1937）
所著 “Bhavasaṅkrānti” 中指出：
「大正藏.No.1574（丹珠爾，Mdo, XVII,18）
的 Bhavasaṃkrānti 據說是龍樹所造，十世紀末即有施護的漢文譯本。此意味本論
著是生於七世紀、第二位修密續的龍樹所造；而解釋 Bhavasaṃkrānti 的注釋
Bhavasaṃkrāntiṭīka，則為三世紀的彌勒（Maitreyanātha）所撰寫。由此可知，
Bhavasaṃkrānti 應該是活在一至二世紀、第一位把大乘的法義系統化的龍樹。」243
由此推論，本論著為生於一至二世紀、第一位的龍樹所造。
（二）Paul M. Williams（1980）
認為 Bhavasamkrántiparikathá 為歸屬於 Nāgārjuna 的作品。244
（三）梶山雄一（1985）
指出：｢在西藏傳，乃將中觀哲學家之龍樹與八世紀以降的坦特羅（tantra）
佛教行者之龍樹，看作是同一人，而給他有六百年的壽命。因為這個關係，也把很
多的論書歸屬於他的著作。在中國佛教裏面，也把好幾個不留存有梵文本或無西藏
譯的書籍，認為是龍樹的作品。……Bhavasamkrānti《大乘破有論》
（散文。西藏譯、
漢譯）……等，這些在印度、西藏的傳承很強有力，現代的學者，把這些看做是龍
242
參佐佐木教悟、高崎直道、井野口泰淳、塚本啟祥著，楊曾文、姚長壽譯，《印度佛教史概說》
（第一版），上海：復旦大學出版社，1989 年，64-68 頁。
243
感謝高明道老師解釋本段義大利內文。參 Giuliana Stramigioli, “Bhavasaṅkrānti,”, pp. 295-296.
244
內文：“ In the Bhavasaṃkrāntiparikathā, attributed to Nāgārjuna, it is maintained that samsara is the
product of vikalpa (rnam par rtog), which is in turn generated by mind.” 參 Paul M. Williams “Some
aspects of language and construction in the Madhyamaka,”, p. 27.
38
樹真作的人也不少，但仍無證據。」245
（四）瓜生津隆真（1985）
認為《大乘破有論》為龍樹之作品，是不容置疑的。246
（五）學者 Fernando Tola and Carmen Dragonetti（1986）

提及在 Bhavasaṃkrānti 的名下有兩個不同的作品：一是佛陀所說的
Bhavasamkrantisutra；二為歸屬於龍樹的 Bhavasaṃkrānti。247 Hajime Nakamura
（1987）
研究指出，有些學者認為龍樹可能有幾個同名者，不少的著作歸屬於龍樹。但是真
正值得考慮屬於龍樹的作品有 21 本著作，而論述關於從此世流轉至另一世的
Bhavasaṁkrānti-sūtra 及 Bhavasaṁkrānti-śāstra 也歸屬於龍樹的作品。248
（六）南條文雄（Bunyin Nanjio）於 1989 年

其所編的目錄本提出，漢譯本《大乘破有論》，編號 1305，屬於宋元續入藏
諸論，梵文為 Mahāyāna-bhavabheda-sāstrā，龍樹菩薩所造。249另外，有 24 本著作
歸屬於龍樹，其中包含編號 1305 的《大乘破有論》（Mahāyāna-bhavabheda-sāstrā）
，
年代為 C.E.980-1000。250
（七）Ching Hsuan Mei（2009）

指出另有二篇名為「流轉」
（འཕོ་བ་）的論述，為龍樹所造的 Bhavasaṁkrānti，
以及彌勒（Maitreyanātha）所撰寫 Bhavasaṁkrāntiṭīka。兩者都有藏譯本，編輯於中
觀部。251
245
詳見內文，參梶山雄一著、李世傑譯，〈中觀思想的歷史與文獻〉，藍吉富主編，《世界佛學名
著譯叢 63-中觀思想（初版）》，頁 4-6。
246
瓜生津隆真認為下列作品視為龍樹之真作，是不容置疑的：《中論》、《六十頌如理論》、《空七
十論》、《迴諍論》、《廣破論》、《寶行王正論》、《勸誡王頌》、《四讚歌》、《大乘破有論》、（散文。
西藏譯、漢譯）、《菩提資糧論》、《因緣心論》等作品。詳見內文。參瓜生津隆真著、李世傑譯，
〈中觀派的形成〉，藍吉富主編，《世界佛學名著譯叢 63-中觀思想（初版）》，頁 122-123。
247
參 Fernando Tola and Carmen Dragonetti, “Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The Noble
Sutra on the Passage through Existences,” Buddhist Studies Review3, 1986, pp. 3-18.
248
參 Hajime Nakamura, Indian Buddhism: a survey with bibliographical notes, pp. 236-243.
249
of the Buddhist in China and Japan, p. 289.
250
251
Ching Hsuan Mei（2009）: “Apart from that, I found another two treatises named 'pho ba: Srid pa 'pho
ba（The Transference of Existence, Skt. Bhavasaṁkrānti）36 by Nāgārjuna and Srid pa'i 'pho ba'iṭīka (The
Commentary of transference of Existence, Skt. Bhavasaṁkrāntiṭīka) 37 by Maitreyanātha. Both were
translated into Tibetan by Zla ba gzhon nu and compiled under the section of dbu ma (Mādhyamika).”參
The Development of 'Pho ba Liturgy in Medieval Tibet, http://hss.ulb.uni-bonn.de/ 2009/1864/ 1864.pdf.
(2019/05/13). p. 18.
39
（八）平川彰《印度佛教史》
其認為：
「關於龍樹的著作有諸多說法，例如多羅那他舉出五部為龍樹的著
作，……布頓再加入《言說成就》而為六論，……月稱舉龍樹八種著作，Robinson
氏考慮以上諸說，將《中論頌》、
《空七十論》
、《六十頌如理論》、
《迴諍論》、《廣破
論》、《寶行王正論》《四讚歌》、《因緣心論頌》、《大乘破有論》列為龍樹的著作。
在藏譯、漢譯裡，Robinson 氏認為是龍樹之作的《大乘破有論》
（Bhavasaṃkrānti）
252
也都有藏譯及漢譯」。
（九）津田明雅（2013）
於〈 Nāgārjuna に帰せられる Bhavasaṃkrānti について〉中認為
Bhavasaṃkrānti 歸屬於龍樹的著作。253此外，其在 2014 年的〈Bhavasaṃkrānti の
成立年代について〉，也有對 Bhavasaṃkrānti 成立年代的研究與考察。254
（十）劉國威（2015）
於〈《丹珠爾》中觀部著作於古今漢譯之初步考察〉指出，任傑於 1997 年出
版《古印度中觀論著九種》，其包含了納入「中觀部」的龍樹對《佛說轉有經》的
論釋《轉有論頌》（Bhavasaṃkrānti）
。之後，
「中觀部」即有彌勒對龍樹《大乘破有
論》的註釋，這對理解早期中觀與瑜珈行派間的義理關聯頗為重要。255
二、懷疑或否定作者為龍樹之論點
關於懷疑或否定作者為龍樹的論點及觀點如下：
（一）印順長老就此主題於其三部著作中指出相異的觀點：
1. 長老在《中觀今論》認為施護譯的《大乘破有論》有「唯識」傾向與不為早
期的中觀學者所知。256然而，龍樹屬於中觀派的創始者，何以其著作為同時
代的學者所不知？或其是早期中觀學者之後的著作？或是另一位龍樹所造？
252
詳見內文。參閱平川彰著、莊崑木譯，《印度佛教史》(二版)，頁 360-369。
253
關於此可詳見內文。參津田明雅，〈Nāgārjuna に帰せられる Bhavasaṃkrānti について〉，頁 390-
395。
254
參津田明雅，〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，《Acta Tibetica et Buddhica》7，2014 年，
頁 103-138。
255
256
印順長老的著作《中觀今論》：「施護所譯的龍樹論，非早期的中觀學者所知，而且有『唯識』
的傾向。如《大乘二十論》的末二頌說：『此一切唯心，安立幻化相。……若滅於心輪，即滅一切
法。』《六十如理論》三十四頌說：『宣說大種等，皆是識所攝。』又施護譯的《大乘破有論》說：
『由此心為因，即有身生。』……」256。參印順法師佛學著作集《中觀今論》，Y09, no. 9, pp. 16a11-
17a2。
40
2. 長老在《空之探究》中卻說龍樹的論著包含五正理聚，而《大乘破有論》為
五正理聚之一。257故長老應是承認《大乘破有論》為龍樹的作品，和前述的
論點不同，前後看法不一致。
3. 長老在《印度佛教思想史》所提到的「五正理聚」中，《廣破經》代替了《大乘
破有論》。258筆者推測是否與長老認為施護譯的《大乘二十頌論》具有「唯識」
的傾向，未必是龍樹造的，而相同具有「唯識」傾向的《大乘破有論》也未必
是龍樹造的原因有關呢?
（二）高明道（2020）
於〈「名近而誤」── 從「五正理聚」談起〉文中提出的觀點：
1. 慧峰法師（Huifeng）提出「五正理聚」的五部作品的藏語通稱問題。法師
認為「五正理聚」中的 Bhāvasaṃkrānti 應是 Vaidalya 才正確，但未說明
原因。而高氏推論，問題在於慧峰法師的觀點是基於印順導師的《空之探
究》之上。而 Vaidalya 即《廣破論》，一字之差，或許是「名近而誤」之
故。
2. 高氏認為，印順導師在《中觀今論》、《空之探究》及《印度佛教思想史》
中三種關於「五正理聚」不同的說法，以在《印度佛教思想史》的說法較
為正確。三種說法為：一、《中觀今論》（1947 年）：《大乘二十論》為「五
正理聚」之一，《大乘二十論》歷代藏經原題為《大乘二十頌論》，也曾與
《破有論》相提並論；二、《空之探究》（1984 年）：「五正理聚」包括《大
乘破有論》；三、《印度佛教思想史》（1987 年）：「五正理聚」中的《廣破
經》取代了《大乘破有論》，推翻了早期的《中觀今論》及《空之探究》中
257
印順長老在《空之探究》指出：「龍樹的論著，可分為三類：一、西藏傳譯有《中論》（頌），
《六
十頌如理論》，《七十空性論》，《迴諍論》，
《大乘破有論》，稱為五正理聚。漢譯與之相當的，1.《中
論》頌釋，有鳩摩羅什所譯的青目釋《中論》；唐波羅頗迦羅蜜多羅（Prabhākaramitra）所譯，分別
明（清辨 Bhāvaviveka）所造的《般若燈論》；趙宋惟淨所譯的，安慧（Sthiramati）所造的《大乘中
觀釋論》——三部。2.後魏毘目智仙（Vimokṣaprajñāṛṣi）與瞿曇（般若）流支（Gautamaprajñāruci）
共譯的《迴諍論》。3.宋施護（Dānapāla）所譯的《六十頌如理論》；及 4.《大乘破有論》。5.《七十
空性論》」，參印順法師佛學著作集《空之探究》，Y38, no. 36, p. 205a5-11。
258
印順長老在《印度佛教思想史》提到：「龍樹論流傳在北方，經西域而傳來我國的，西元五世紀
初，譯出了四部：一、《中論》……二、《十二門論》……三、《大智度論》……四、《十住毘婆沙論》……
以上四部，是現存最早譯出的龍樹論。……西元七、八世紀，佛法傳入西藏；在藏文的譯本中，有
眾多的龍樹作品。外除傳說的秘密部外，主要的是『五正理聚』，顯示甚深義的五部論。一、《根本
中論頌》。二、《六十頌如理論》：我國趙宋施護（Dānapāla）曾譯出龍樹的本頌。三、《七十空性論》
（頌及釋）：近代法尊依藏文譯成漢文。四、《迴諍論》：後魏毘目智仙（Vimokṣaprajñāṛṣi）與瞿曇
流支（Prajñāruci），曾譯出偈與釋。五、《廣破經》。後二部，是破斥印度的正理派（Nyāyika）的。
此外，有一、《菩提資糧論》……二、《寶鬘論》……三、《寄親友書》……四、《大乘二十頌論》：
趙宋施護也有譯出。論說『一切唯心』，未必是龍樹造的！」參印順法師佛學著作集《印度佛教思
想史》，Y34, no. 32, pp. 122a13-124a6。
41
的看法。但以《廣破經》代替了《廣破論》。259最後，高氏之結論未說明
Bhavasaṃkrānti 是否為龍樹的作品。260
3. 高氏也提到，國內佛教教育有引述印順法師三筆有關「五正理聚」的資料：
《中觀今論》、《空之探究》、
《印度佛教思想史》，卻出現《大乘二十論》
、《大乘
破有論》、《廣破經》三種說法平行出現的情形，卻沒有交代與說明。261關於此，
筆者於太虛大師所著〈華譯龍猛菩薩所著書述要〉中發現，大師言：「華譯龍猛
菩薩所著書，今就集收於頻伽藏及續藏者以類別之，大約可分為宗論部、釋經
部、集經部、頌讚部四大綱。一、宗論之部，……壹輸盧迦論後魏瞿曇流支
譯不及一卷；六十頌如理論宋施護譯不及一卷。大乘二十頌論同上同
上；大乘破有論同上同上。此四論皆中論支分，前二種亦為藏文所有，而
破有論似為二十頌釋論，惟亦題龍樹菩薩造，其『以無心故亦無有法』等句，
頗含唯識義。聞藏文所傳六論中有一七十頌論為華譯所無，未知即此二十頌論
否?」，262似乎透露了印順導師是受師其師承的太虛大師之觀點影響? 這又引申
到另一個主題了。
2. 高氏文中也提到，慧峰法師對於本論的標題名稱為 Mahāyāna Refutation of
Existence Treatise（《大乘破有論》、 Bhāvasaṃkrānti Śāstra – Continuation of
Being ），由此也可見本論典標題名稱的分歧現象。263
（三）N. Aiyaswami Sastri（1932 及 1938）

其在 1932 年表示，其在《丹珠爾》發現另外某位龍樹所造，並且題名為
Bhavasaṃkrānti 的作品；264之後，Sastri 氏在 1938 年提出可能有三位龍樹的看法。
Bhavasaṃkrānti 作者據說在中國是龍樹菩薩，在西藏則為聖龍樹或親教師龍樹。現
在較晚的佛教歷史中發現有二位龍樹，一位是《中論》著名的作者龍樹（C.E.200）。
另一位龍樹則是活躍於七世紀前半期的數種密續經文的作者。甚至懷疑有第三位
作者龍樹。但漢譯本由宋朝施護 (C.E.980-1000) 所譯（南條文雄所編的目錄
259
參高明道，〈「名近而誤」── 從「五正理聚」談起〉，《法光》371，2020 年，頁 2-3。
260
參高明道，〈「名近而誤」── 從「五正理聚」談起〉，頁 2。
261
高氏文中指出：「『五正理聚』後附一腳注，前後引述三筆有關『五正理聚』的資料—『印順法
師《中觀今論》p. 16』、
『印順法師《空之探究》p. 205』、『印順法師《印度佛教思想史》p. 123-124』
──，直言之，《大乘二十論》、
《大乘破有論》、《廣破經》三種說法平行出現 26，卻沒有任何討論、
說明。」而文中所指的腳注 26：參見《〈中觀今論〉講義》（<http://www2.budaedu.org/newGhosa/C038/
T033M/ref/T033M_13.pdf>,16.6.2020）第 61-62 頁。參高明道，〈「名近而誤」── 從「五正理聚」談
起〉，頁 3。
262
參太虛，〈華譯龍猛菩薩所著書述要〉，張曼濤主編，《現代佛教學術叢刊 46-中觀思想論集 :
龍樹與中觀（初版）》，臺北市：大乘文化，1978 年，181-183 頁。
263
參高明道，〈「名近而誤」── 從「五正理聚」談起〉，頁 2。
264
42
No.1305），因此認為本論著 10 世紀前就已存在了。265 由此可知，Sastri 氏認為
Bhavasaṃkrānti 是另外的某位龍樹所造，而且可能有三位龍樹。目前為止不能斷定
何者是本論著真正的作者。
（四）Yün-Hua Jan（1970）
反駁懷疑龍樹存在的看法，對於學者 Max Walleser 懷疑龍樹的存在並不認
266
同。
（五）Chr. Lindtner (1982)

認為 Bhavasaṃkrānti 是一個可疑、可能真實的文本。267
（六）David Seyfort Ruegg（1981 及 2010）

其於 1981 年指出 Bhavasaṁkrānti 被歸屬於龍樹，雖然它並非如標題一樣討
論流轉。然而由其討論的主題推論是較龍樹之後的作者所寫；268之後，Ruegg 氏
（2010）看法改變，在 The Buddhist philosophy of the middle : essays on Indian and
Tibetan Madhyamaka 第 133 頁的第 66 個注腳中提到：施護於 10 世紀末翻譯的《讚
法界頌》269若是第二位龍樹的作品，就比鳩摩羅什在 5 世紀翻譯《中論》的年代
晚。施護翻譯密續的作品，也翻譯據說是龍樹的作品，包括 Bhavasaṃkrānti 及《六
十頌如理論》（Yuktiṣaṣṭikā）
。《六十頌如理論》是中觀創始者的作品，Bhavasaṃkrānti
翻譯的年代晚，可能是第二個龍樹的作品；書中 433 頁索引中則標明：
“Bhavasaṃkrānti（Nāgārjuna）”，認為 Bhavasaṃkrānti 是龍樹的作品。270因此，Ruegg
265
266
Yün-Hua Jan 指出，龍樹被記錄在佛教的聖徒傳記及其他文件。考古學者在南印度發現「龍樹康
達」（Nāgārjuna-koṇḍa）或「龍樹的山丘」（the hill of Nāgārjuna），以及中觀學派的作品出版建立了
龍樹在印度宗教領導者的歷史性地位。參 Yün-Hua Jan, “Nāgārjuna, One or More? A New Interpretation
of Buddhist Hagiography, ” , pp. 139-155.
267
on the Passage through Existences,” Buddhist Studies Review3, pp. 3-18.，其內文之注腳 1.提到 Chr.
Lindtner, Nagarjuna, Copenhagen(Akademisk Forlag)認為“considers this treatise to be one of the “dubious
texts”, ”perhaps authentic”. ( 筆者查閱此資料可能是：Lindtner, Chr. 1982. Nagarjunas filosofiske
vaerker. Kobenhavn : Akodemisk Forlag，但因語言限制，不能了解詳細內文)。
268
David Seyfort Ruegg 在 28 頁中提到：“The Bhavasaṃkrānt,another short treatise ascribed to
Nāgārjuna,does not actually deal with this transfer despite its title. ”；並在 29 頁注解中提到：”The
treatment of these topics(if not the topics themselves)could suggest that this treatise may be by a later
author……” 。參 David Seyfort Ruegg, The Literature of the Madhyamaka school of philosophy in India,
pp. 28-29.
269
《讚法界頌》：「讚法界頌，聖龍樹菩薩造，西天北印度烏填曩國帝釋宮寺三藏傳法大師賜紫沙門
臣施護奉詔譯」參《讚法界頌》，T32, no. 1675, p. 754b8-13。
270
參 David Seyfort Ruegg, The Buddhist philosophy of the middle: essays on Indian and Tibetan
Madhyamaka, pp. 133, 433.
43
氏於其著作中內文和索引的態度不一致，前後說法不同。且 1981 年時不認為是龍
樹的作品，但 2010 年態度則不確定。
（七）Hee Jong You（2013）

論文中提出，在金剛乘傳統中，《中觀論頌》的作者龍樹被錯誤地等同於公
元 7 至 8 世紀的一位密續修行者，被賦予長達 600 年的壽命，並歸屬於 60 部密續
的作者。鑑於歷史的錯誤，當前的學者接受 23 本的作品為 2 至 3 世紀《中觀論頌》
的作者龍樹的著作，其中第 20 本為 Bhavasaṃkrāntiśāstra（《大乘破有論》），有藏
譯及漢譯，但 Nakamuka271認為有爭議。272
（八）Robert E. Buswell 及 Donald S. Lopez（2014）

指出 Bhavasaṃkrānti（藏文 སྲིད་པ་འཕོ་བ་）的梵文為「轉有」
（“The Transference
，也被名為“Madhyamakabhavasaṃkrānti ”，歸屬於龍樹的短篇作品。
of Existence”）
但龍樹的主要注釋者（清辯、月稱等）對它的原作者產生疑問而沒有引用本論。273
（九）劉國威（2015）
指出初期的龍樹在《丹珠爾》中幾乎每位中觀派人物都有與其同名的密教作
者，兩者的作者是否為同一人並沒有一致性的看法。274
總括以上學者之研究觀點，學者懷疑可能有三位龍樹，很難定論本論的真正作
者是否為龍樹，抱持肯定的態度者與抱持質疑的態度者相當，於此種種仍有待釐清
與考證。洪啟嵩（1981）認為，對於判斷龍樹所造的論典真偽之難處，在於人的思
想可能改變，或因方便而有不同的說法，或者將後人的意見納入於原典，這些因素
都應納入考量，若與龍樹思想明顯地相斥則應排除。275此觀點或許可以提供後人判
斷是否為龍樹的著作之參考依據。
271
“Nakamuka”應是“Nakamura”之筆誤，“Nakamura”才正確。因內文中 You 氏對此學者予下注腳 66:
Nakamura, Indian Buddhism: A Survey with Bibliographical Notes, 236-243.見 Hee Jong, You, A Study of
Cognitive Linguistic Structure Based on the Four Conditions of the Mulamadhyamakakarika, Ph.D.
diss.,University of the West, 2013, pp. 22-24.
272
內文詳見頁 22-24 及[Table 2-3. List of Nāgārjuna,s Texts]。參 Hee Jong,You, A Study of
Cognitive Linguistic Structure Based on the Four Conditions of the Mulamadhyamakakarika, pp. 22-24.
273
274
參劉國威，〈《丹珠爾》中觀部著作於古今漢譯之初步考察〉，頁 3。
275
參洪啟嵩，〈漢譯龍樹菩薩論著資料試說﹝上﹞〉，《內明雜誌社》111，1981a 年，頁 29-33。
44
第三章 Bhavasaṃkrānti 古譯本之文獻史考證
Bhavasaṃkrānti 的古梵文本失傳，雖然有學者研究可能有些殘片斷句存在於
某些經典當中，但至目前為止並沒有完整的梵文譯本。當今印度學者根據漢譯及藏
譯本而重構梵文本，但是否仍保留原典的架構、內容與傳達的內涵，仍待考證。
因此，古譯本有藏文及漢文本，本文針對古譯本之目錄記載、版本與校對、種類等
詳述如下。
第一節古藏譯本之目錄記載、種類、版本與校對
初步以 Bhavasaṃkrānt I 為本論文主要的研究對象，進行目錄記載、版本與校對

等之文獻考證，卻有不同的發現，Bhavasaṃkrānt 的古藏譯文本卻有三種：（一）
སྲིད་པ་འཕོ་བ་（Bhavasaṃkrānti I；略稱 BhS I）：《東北目錄》No.3840,D. Ge,Tsa,151a1-
151b6=Nos.4162,4558,中觀部；276《大谷目錄》No.5240,170b5-171b4,vol.95,Mdo-ḥgrel
(Dbu- ma)XVII,5240 (No.17) ,tsa,中觀部；277（二）སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་（Bhavasaṃkrānti
II；略稱 BhS II）：《東北目錄》No.4558,D.Ge,Pho,190a5-190b7=Nos.3840,4162,阿底
沙小部集； 278 《大谷目錄》 No.5472,227a7-228a5, vol.103,Mdo-ḥgrel (Dbu-
ma)XXXIII,5472 (No.95) ,gi,中觀部；279（三）སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ ་（Bhavasaṃkrānti
III；略稱 BhS III）：《東北目錄》No.4162.D. Ge. Ge.167b1-168a4=Nos. 4558,3840,書
翰部； 280 《大谷目錄》 No.5662, 201a8-202a5 ,vol.129,Mdo-ḥgrel (Spriṅ-yig)
XCIV,5662(No.7),ṅe,書翰部。281
一、古藏譯本之目錄記載
（一）佛教藏經目錄數位資料庫
經由「佛教藏經目錄數位資料庫」檢索 Bhavasaṃkrānt《轉有論頌》之經目錄，
其結果如下：部類：中觀部，函號：通帙第 198Tsa，經碼：No.3840；經名：藏文：
276
下冊），台北市：華宇出版社，1985 年，頁 579。
277
參西藏大藏研究會編，大谷大學監修，《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》，東京：大谷大學，1961
年，頁 613-617。
278
宇井伯壽、鈴木宗忠、金倉圓照、多田等觀合編，《德格版，西藏大藏經總目錄附索引（上、下
冊）》，頁 700。
279
280
下冊），頁 635。
281
45
སྲིད་པ་འཕོ་བ་，中文：轉有，梵文：Bhavasaṁkrānti；造者：龍樹（ཀླུ་སྒྲུབ་），西藏譯師：
月童（ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་）。282
（二）《東北帝國大學附屬圖書館所藏西藏大藏經總目錄索引》
搜尋相關資料，根據《東北帝國大學附屬圖書館所藏西藏大藏經總目錄索引》
(略稱《東北目錄》)所記載，Bhavasaṁkrānti 還有兩個藏文不同版本：1. སྲིད་པ་ལས་འདས་
པའྲི་གཏམ་（The Advice for beyond Existence）由印度譯師 Śrīratha 及西藏譯師(གྲགས་འབྱོར་
ཤེས་རབ་；扎覺協饒；名稱滿智) 所翻譯，它被歸類於書翰部（སྲིང་ཡྲིག་）；2. སྲིད་པ་ལས་འདས་
པ་（Beyond Existenc），同樣的印度譯師 Śrīratha 及西藏譯師 གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་ (扎覺
協饒；名稱滿智) 所翻譯，並列在阿底沙小部集（ཇོ་བོའྲིཆོས་ཆུང་)。283另外，史學家布
敦在其著作《佛教史大寶藏論》中｢關於『雜撰』的論著目錄｣中指出：「《超出生有
說》又名《轉有說》，計二卷，阿闍梨龍樹著，扎覺協饒(名稱滿智)譯」。284經由以
上搜尋資料，並找出木刻版原文影印紙本對照，彙整如下（表三）：285
表三、《東北目錄》之三種 Bhavasaṁkrānti 古藏譯本

《東北帝國大學附屬圖書館所藏西藏大藏經總目錄索引》（略稱：《東北目錄》）（德格版）
部類中觀部阿底沙小部集書翰部
經碼 No.3840 No.4558 No.4162
函號〔Tsa.151a1-151b6〕〔Pho.190a5-190b7〕〔Ge.167b1-168a4〕
=Nos.4162,4558 =Nos.3840,4162. =Nos.3840,4558
經名 སྲིད་པ་འཕོ་བ་ སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་ སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་
轉有超有超有譚
Bhavasaṁkrānti Bhavasaṁkrānti Bhavasaṁkrāntiparikathā
漢譯大乘破有論大乘破有論大乘破有論
(大正.No.1574) (大正.No.1574) (大正.No.1574)
造者龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）
282
中華佛學研究所 / 中華電子佛典協會，「佛教藏經目錄數位資料庫」，http://jinglu.cbeta.org/ cgi-
bin/tibet.pl(2018/06/07)。
283
參 The Development of 'Pho ba Liturgy in Medieval Tibet,http://hss.ulb.uni-bonn.de/2009/1864/
1864.pdf. (2019/05/13). p. 18.
284
參布敦大師著、敦和卿譯，《佛教史大寶藏論》，頁 368。
285
宇井伯壽、鈴木宗忠、金倉圓照、多田等觀合編，《德格版˙西藏大藏經總目錄附索引（上、下
冊）》，頁 579，700，635。
46
譯者月童 (ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་）印度譯師：Śrīratha 印度譯師：Śrīratha (K286)
西藏譯師：名稱滿智西藏譯師：名稱滿智
(གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་） (གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）
（三）《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》
依據《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》
（略稱《大谷目錄》）查詢北京版相關
資料，並找出木刻版原文影印紙本對照，整理如下（表四）：287
表四、《大谷目錄》之三種 Bhavasaṁkrānti 古藏譯本

《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》（略稱：《大谷目錄》）（北京版）
部類中觀部中觀部書翰部
經碼 No.5240 No.5472 No.5662

函號 170b5-171b4 227a7-228a5 201a8-202a5
遷有轉有超有譚
Bhavasaṃkrānti Bhavasaṃkrānti Bhavasaṃkrāntiparikathā
譯者缺印度譯師：Śrīratha 印度譯師：Śrīratha
（四）《大谷大學圖書館藏西藏大藏經丹殊爾勘同目錄》
另外，由《大谷大學圖書館藏西藏大藏經丹殊爾勘同目錄》（略稱《勘同目錄》）
發現，在北京版除了原先的譯本 སྲིད་པ་འཕོ་བ，另有二種不同名稱的藏譯本：一、 སྲིད་
པ་ལས་འདས་པ་，梵譯為：Bhavasaṁkrānti，漢譯為《大乘破有論》（大正.No.1574），造
286
Kaśmīra. 即「克什米爾」。
287
參西藏大藏研究會編，大谷大學監修，《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》
，頁 613-617，660-
672，781-782。
47
者為龍樹，譯者為印度譯師 Śrīratha 及西藏譯師 Grags 'byor shes rab；二、སྲིད་པ་ལས་
འདས་པའྲི་གཏམ་，梵譯：Bhavasaṃkrāntiparikathā，漢譯：
《大乘破有論》
（大正.No.1574）
，
造者為龍樹，譯者：印度譯師為 Śrīratha，西藏譯師則為 གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་。但是，
《勘同目錄》於日譯經名方面， BhS I 名為《破有論》、BhS II 為《破有論》、BhS
III 則為《轉有譚》。而《大谷目錄》的題名：BhS I 名《遷有》
、BhS II 為《轉有》、
288
BhS III 則為《超有譚》。兩者的記載有所不同，匯集整理如下（表五）：
表五、《勘同目錄》之三種 Bhavasaṁkrānti 古藏譯本

《大谷大學圖書館藏西藏大藏經丹殊爾勘同目錄》（略稱《勘同目錄》）（北京版）
經碼 No.5240 No.5472 No.5662
函號 170b5-171b4 227a7-228a5 201a8-202a5
破有論破有論轉有譚
Bhavasaṁkrānti Bhavasaṁkrānti Bhavasaṃkrāntiparikathā

(大正.No.1574) (大正.No.1574) (大正.No.1574)
龍樹造龍樹造龍樹造
施護譯施護譯施護譯
譯者缺印度譯師：Śrīratha (K) 印度譯師：Śrīratha (K)

此外，學者 Ching Hsuan Mei（2009）也指出，另有二篇名為｢流轉」的論述，

即龍樹（Nāgārjuna）所造的《轉有論頌》（Bhavasaṁkrānti；The Transference of
，以及彌勒（Maitreyanātha）所撰寫《轉有論頌注疏》
Existence）（Bhavasaṁkrāntiṭīka；
。兩者都被月童（ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་）翻譯成藏
The Commentary of transference of Existence）
文，編輯於中觀部。289
288
目錄 II,1,3 = A comparative analytical catalogue of the Tanjur division of the Tibetan Tripitaka》
，京
都市 : 大谷大學圖書館，1961 年，頁 56（II,1；BhS I）、148（II,1；BhS II）、310（II,3；BhS
III）。
289
Mei, Ching Hsuan（2009）：”Apart from that, I found another two treatises named 'pho ba: Srid pa
'pho ba（The Transference of Existence, Skt. Bhavasaṁkrānti）36 by Nāgārjuna and Srid pa'i 'pho ba'iṭīka
48
綜合以上，古藏譯本除了屬於中觀部，龍樹（ཀླུ་སྒྲུབ་）所造，月童（ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་）
所譯的《轉有論頌》 ( སྲིད་པ་འཕོ་བ་ )，290於《東北目錄》及《大谷目錄》記載發現
Bhavasaṃkrānti 的文本就有三種，於此，三個文本的內容與型態是否相同需進一步
對照。此外，施護所譯的漢譯本《大乘破有論》是相對應於那一種藏文本也是值得
注意與探究。
二、古藏譯本之種類與文本對照
Bhavasaṁkrānti 的三種文本：（一）སྲིད་པ་འཕོ་བ་（Bhavasaṃkrānti I；略稱 BhS I）；
（二）སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་（Bhavasaṃkrānti II；略稱 BhS II）；（三）སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་
（Bhavasaṃkrānti III；略稱 BhS III）
。首先，將 Bhavasaṁkrānti 於《東北目錄》
、《大
谷目錄》作藏經目錄對照，再進行三種文本的內文對照，詳述如下。
(一) 譯本之種類
1. Bhavasaṃkrānti I（སྲིད་པ་འཕོ་བ་；略稱 BhS I）

德格版、北京版的藏本 Bhavasaṁkrānti I 於《東北目錄》、《大谷目錄》藏經目
錄對照之相同點：（1）部類都屬於「中觀部」；（2）漢譯均為《大乘破有論》（3）
造者都是龍樹 ( ཀླུ་སྒྲུབ་）
；兩者之相異點：
（1）梵譯名稱方面，德格版為 Bhavasaṁkrānti，
北京版則為 Bhavasaṃkrānti；（2）日譯名稱方面，德格版為「轉有」，北京版則為
「遷有」；（3）譯者方面，德格版為「月童」(ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་），北京版則為：「缺」。
德格版、北京版的藏本 Bhavasaṁkrānti I 於《東北目錄》
、《大谷目錄》藏經目
錄的記載對照匯整如下（表六）：
表六、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti I 之藏經目錄對照
Bhavasaṃkrānti I（སྲིད་པ་འཕོ་བ་）
版本德格版北京版
部類中觀部中觀部
經碼 No.3840 No.5240
(The Commentary of transference of Existence, Skt. Bhavasaṁkrāntiṭīka) 37 by Maitreyanātha. Both were

The Development of 'Pho ba Liturgy in Medieval Tibet, http://hss.ulb.uni-bonn.de/ 2009/1864/1864.pdf.
(2019/05/13). p. 18.
290
。
http://jinglu.cbeta.org/cgi-bin/tibet.pl（2018/06/07）
49
函號 D. Ge. Tsa.151a1-151b6=Nos.4162,4558. 170b5-171b4
梵譯 Bhavasaṁkrānti Bhavasaṃkrānti
日譯轉有遷有（破有論〔《勘同目錄》〕）
漢譯大乘破有論大乘破有論
（大正.No.1574；Nj.No.1305）
造者龍樹 ( ཀླུ་སྒྲུབ་）龍樹 ( ཀླུ་སྒྲུབ་）
譯者月童(ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་）缺
2. Bhavasaṃkrānti II（སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་；略稱 BhS II）

德格版、北京版的 Bhavasaṁkrānti II 於《東北目錄》
、《大谷目錄》作藏經目錄
對照（見表七）。兩個版本的相同點：（1）都漢譯為《大乘破有論》；
（2）造者都是
龍樹（3）譯者相同為：印度譯師：Śrīratha，西藏譯師：名稱滿智 (གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）
；
相異點：
（1）部類：德格版為「阿底沙小部集」，北京版則為「中觀部」；（2）梵譯
名稱：德格版為 Bhavasaṁkrānti，北京版則為 Bhavasaṃkrānti；
（3）日譯名稱：德
格版為「超有」，北京版則為「轉有」。
表七、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti II 之藏經目錄對照
Bhavasaṃkrānti II（ སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་）

部類阿底沙小部集中觀部
經碼東北 No.4558 No.5472
函號 D. Ge. Pho.190a5-190b7=Nos.3840,4162. 227a7-228a5
梵譯 Bhavasaṁkrānti Bhavasaṃkrānti
日譯超有轉有（破有論〔《勘同目錄》〕）
漢譯大乘破有論(大正.No.1574；Nj.No.1305) 大乘破有論
造者龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）
譯者印度譯師：Śrīratha 印度譯師：Śrīratha
西藏譯師：名稱滿智 (གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）西藏譯師：名稱滿智 (གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）
50
3.Bhavasaṃkrānti III（སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་；略稱 BhS III）
德格版、北京版的 Bhavasaṁkrānti III 於《東北目錄》、
《大谷目錄》作藏經目
錄對照（見表八）。兩個版本的相同點：（1）部類，兩者都是「書翰部」；（2）日譯
名稱，兩者都為「超有譚」；（3）都漢譯為《大乘破有論》；
（4）造者相同為龍樹（5）
譯者相同為：印度譯師：Śrīratha，西藏譯師：名稱滿智 (གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）
；兩者之
相異點：（ 1 ）梵譯名稱，德格版為 Bhavasaṁkrāntiparikathā ，北京版則為
Bhavasaṃkrāntiparikathā。
表八、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti III 之藏經目錄對照
Bhavasaṃkrānti III（ སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་）

部類書翰部書翰部
經碼東北 No.4162 No.5662
函號 D.Ge.Ge.167b1-168a4=Nos. 4558,3840. 201a8-202a5
梵譯 Bhavasaṁkrāntiparikathā Bhavasaṃkrāntiparikathā
日譯超有譚超有譚（轉有譚〔《勘同目錄》〕）
漢譯大乘破有論(大正.No.1574；Nj.No.1305) 大乘破有論
造者龍樹（ཀླུ་སྒྲུབ་）龍樹（ཀླུ་སྒྲུབ་）
譯者印度譯師：Śrīratha（K）印度譯師：Śrīratha
西藏譯師：名稱滿智 (གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）西藏譯師：名稱滿智 (གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）
小結
綜合以上，BhS 三種文本的相同處：(1)三個文本造者均為龍樹；三個文本漢譯
均為《大乘破有論》（大. No.1574）
；(2) སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་ 及 སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་ 的譯
者均為印度譯師：Śrīratha，西藏譯師：名稱滿智，兩種版本作者及譯者都相同，並
都漢譯為《大乘破有論》；三種文本的相異處，德格版 BhS I 譯者為月童，北京版
為：缺。而 BhS II 及 BhS III 的譯者為名稱滿智。由此可知，Bhavasaṃkrānti 三部
文本之名稱不同，但是造者均為龍樹，也都漢譯名稱為《大乘破有論》。初步認為
BhS I 譯者為月童，而 BhS II 及 BhS III 的譯者都為名稱滿智。
由此推論，可能正如 Sastri 氏所認為這些傳本在古印度三個不同區域，由一部
51
單純原始的文本發展及保存為三部藏文與一部漢文傳本，此應是由三部不同的傳
本所傳譯。291至於其內容與涵義是否相同，這就需要進一步對照內文。
(二) 文本對照
1. 德格版及北京版 Bhavasaṃkrānti 的文本對照

對勘德格版及北京版的 Bhavasaṃkrānti 三種文本：（１）སྲིད་པ་འཕོ་བ་；
（２）སྲིད་པ་
ལས་འདས་པ་；（３）སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་。除了（２）སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་ 有編入《東北目
（No.4558）之內，但沒有找到《臺北版．西藏大藏經》紙本292對照。故以奈塘
錄》
版（奈塘 Vol.121；pp.435-437） 293 的文本進行對照。初步對照結果：兩個版本文
本內容大致相同，唯有少數文字位置不同，但不影響內文之大意。
2. 北京版 Bhavasaṃkrānti 三種文本的對照

西藏大藏經的版本以往較通行的是北京版、德格版及奈塘新版，故以北京版為
主進行對照，整理北京版 Bhavasaṃkrānti 三種文本的內文對照見附錄（附錄一）。
經由三種文本對照，結果發現：
（１）三種文本造者均為龍樹，也都漢譯為《大乘破有論》（大正. No.1574）。
（２）三種文本的譯者不同，BhS I 北京版的譯者為：缺，德格版的譯者則為：月
童(ཟླ་ བ་གཞོན་ནུ་）；BhS II 及 BhS III 均為印度譯師 Śrīratha，以及西藏譯師為名
稱滿智(གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）。
（3）三種文本都是偈頌體，BhS I 為七個音節一句的偈頌體，而 BhS II 與 BhS III
則為七、九個音節一句的偈頌體。
（4）BhS I 分為五品，並且有品名。而 BhS II 與 BhS III 則沒有分品名。
（5）BhS I 有 85 個句子， BhS II 與 BhS III 都是 73 個句子；BhS I 比 BhS II、BhS
III 多出了 12 個句子。
（6）BhS II 與 BhS III 相同為 73 個句子，對照兩個文本內容大致相同，唯有少數
文字位置相異，或是詞彙的時態不同，或是增減虛詞等（參照日本學者津
田明雅所作的版本校對），例如下列：
291
commentary of Maitreyanātha, pp. xxii-xxv.
292
參南天書局編輯部編，《臺北版．西藏大藏經》，臺北市：南天書局，1991 年。
293
srid pa las 'das pa/ - Bibliographical Title；bhava samkranti - Title page 435-437 in Volume 121 of Work
W22704；Location: vol.121,ff.216r-217r (pp.431-433)；Colophon: srid pa las 'das pa slob dpon 'phags pa
klu sgrub kyis mdzad pa rdzogs so/ /kha che'i paN+Di ta shrI tha ra tha dang / zhu chen gyi lo tsA ba dge
slong grags 'byor shes rab kyis bsgyur ba'o//gser bris(金水經書) number: 3475；otani Beijing (大谷，北
京 ): 5472. 參 Buddhist Digital Resource Center, srid pa las 'das pa, https://www.tbrc.org/ #!rid
=W22704(2019/05/13).
52
Bhavasaṃkrānti II (P no.5472) Bhavasaṃkrānti III (P no.5662)
1-2 །དངོས་པོ་ལས་ཀྱང་སེ་མ་ཡྲིན། །དངོས་མེད་ལས་ཀྱང་སེ་མ་ཡྲིན།
6-1 །འཇྲིག་རེན་རྣམ་པར་རོག་ལས་བྱུང་། །འཇྲིག་རེན་རྣམ་པར་རོག་ལས་འབྱུང་།
6-4 །དེ་ཕྲིར་ལུས་ལ་རྣམ་དཔྱད་དོ། །དེ་ཕྲིར་ལུས་ནྲི་རྣམ་དཔྱད་དོ།
9-2 །དམྲིགས་སུ་མེད་པར་བསྟན་པ་ཡྲིན། །གཉྲིས་སུ་མེད་པར་བསྟན་པ་ཡྲིན།
10-2 །བསམ་གཏན་ལ་སོགས་བསྟན་བྱས་ན། །བསམ་གཏན་ལ་སོགས་བརེན་བྱས་ནས།
13-1 །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་དོ། །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་དེ།
14-4 །རོག་པ་དེ་ཡང་འདྲི་སྟོང་ངོ་། །རོག་པ་དེ་ཡང་འདྲིས་སྟོང་ངོ་།
།སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་སོཔ་དཔོན་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱྲིས་ །སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་སོཔ་དཔོན་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་
མཛད་པ་རོགས་སོ༎ ༎ ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་སོ༎ ༎
།ཁ་ཆེའྲི་པཎྲི་ཏ་ཤྲི་ར་ཐ་དང་། ཞུ་ཆེན་གྲི་ལོ་ཙཱ་བ་དགེ་ །ཁ་ཆེའྲི་པཎྲི་ཏ་ཤྲི་ར་ཐ་དང་། ལོ་ཙཱ་བ་དགེ་སོང་གྲགས་འབྱོར་
སོང་གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་ཀྱྲིས་བསྒྱུར་བའོ།། །། ཤེས་རབ་ཀྱྲིས་བསྒྱུར་བའོ།། །།
另外，Sastri 氏研究也認為，BhS II 及 BhS III 二部譯本相當於一個校訂本 Bhava.

Parikathā，兩者之間是類似的譯本，故合併為一部譯本 BhS III。294此外，日本學者
津田明雅於 2014 年的研究〈 Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉， 295 將
Bhavasaṃkrānti 的三種文本採用三至六個不同的版本進行校對，並翻譯為日文。296
因此本文不再針對北京版 Bhavasaṃkrānti 的三種文本進行版本校對，而以津田明
雅的校對版本為主要參考。
綜合上述，筆者推測是否因 BhS I 譯者不同於 BhS II、BhS III，所以偈頌的句

子數目與內容和 BhS II、BhS III 不同。而 BhS II、BhS III 因為相同譯者，所以偈頌
的句子數目同為 73 個句子且內容類似。故初步推論，BhS II 與 BhS III 兩個文本是
相同，但為何文本內容的文字有少許不同，是刻版或抄寫有誤？或是譯者的詮釋不
同？需進一步考察。留待他日或有志之士繼續做延伸的探討與研究。
294
文中提到：“As I have already pointed out in the introduction that there are two translations in Tanjur,
representing one recension, i.e. Bhava. Parikathā. They are similar versions and the difference between
them is not so essential as would necessitate us, to publish them separately. Therefore I have amalgamated
and published them as a single translation, giving all the different readings in the foot-notes below. ” 參
Sastri, N. Aiyaswami, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary
of Maitreyanātha, p. 73.
295
296
Bhavasaṃkrānti I（P no.5240），根據六個版本校對：P, D, C, S, N, Sastri〔P：Peking；N：Narthang；
S：Golden manuscript；D：Derge；C：Cone；Sastri：Sastri, N. A.1938〕；Bhavasaṃkrānti II（P no.5472），
根據三個版本校對：P, N, S；Bhavasaṃkrānti III（P no.5662），根據五個版本校對：P, D, C, S, N。參
津田明雅，〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，頁 116-128。
53
3. 北京版 BhS I、BhS III 與《大乘破有論》之內文對照
Sastri 氏認為 BhS II 及 BhS III 兩者之間是類似的譯本，合為譯本 BhS III，故
將北京版 BhS I、BhS III 與漢譯《大乘破有論》文本做初步的內文對照，看出來自
不同時空的三種譯本的相對應關係。初步看出結果，BhS III 與《大乘破有論》的相
對應性較高，內文較類似（見附錄二）。
三、古藏譯本之版本與校對
（一）古藏譯本之版本
1. 藏經印刷版
（1）中國藏學研究中心《大藏經》對勘局（2010）。《中華大藏經．丹珠爾》（對
勘本）。北京：中國藏學出版社。
（2）西藏大藏經研究會編輯（1957）。《影印北京版西藏大藏經》。東京：西藏大
藏經研究會。
（3）南天書局編輯部編（1991）。《臺北版．西藏大藏經》，臺北市：南天書局。
（4）སྲིད་པ་འཕོ་བ. Pe cing.No.5240.Tsa. 170b5-171b4
（5）སྲིད་པ་ལས་འདས་པ. Pe cing.No.5472.Gi. 227a7-228a5
（6）སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ. Pe cing. No.5662. Ṅe .201a8-202a5
（7）སྲིད་པ་འཕོ་བ.Sde dge.No.3840. Tsa.151a1-151b6
（8）སྲིད་པ་ལས་འདས་པ.Sde dge.No. 4558. Tsa.151a1-151b6
（9）སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ.Sde dge. No. 4162. Ge.167b1-168a4
（10）སྲིད་པ་འཕོ་བ.中國藏學研究中心《大藏經》對勘局（2010）。《中華大藏經．丹
珠爾》（對勘本）。第 57 卷。北京：中國藏學出版社。第 420 至 423 頁。
（11）སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏ.中國藏學研究中心《大藏經》對勘局（2010）。《中華大
藏經．丹珠爾》
（對勘本）
。第 96 卷。北京：中國藏學出版社。第 453 至 455
頁。
2. 佛典電子書
（1）德格版
A、srid pa 'pho ba,page 303 in Volume 96 of Work W23703,page 304 in Volume
96 of Work W23703,Location: f. 151r-v,toh: 3840（BDRC）.
B、srid pa las 'das pa'i gtam,page 336 in Volume 172 of Work W23703,page 337
in Volume 172 of Work W23703,Location: ff. 167v-168r,toh: 4162（BDRC）.
54
（2）北京版
A、srid pa 'pho ba,page 344 in Volume 105 of Work W1KG13126,Location:
ff.170v-171v,otani beijing: 5240（BDRC）.
B、srid pa las 'das pa,page 457 in Volume 121 of Work W1KG13126,page 459 in
Volume 121 of Work W1KG13126,Location: ff.227r-228r,otani beijing: 5472
（BDRC）.
（3）奈塘版
A、srid pa las 'das pa,page 435 in Volume 121 of Work W22704,page 437 in
Volume 121 of Work W22704,Location: vol.121,ff.216r-217r（pp.431- 433）,
otani beijing: 5472（BDRC）.
（4）《中華大藏經．丹珠爾》（對勘本）
A、srid pa 'pho ba,toh: 3840,page 451 in Volume 57 of Work W1PD95844,
Location: pp. 420-423（BDRC）.
B、srid pa las 'das pa'i gtam,toh: 4162,page 483 in Volume 96 of Work
W1PD 95844, Location: pp. 453-455（BDRC）.
（二）古藏譯本之校對
近代印度學者 Sastri 氏（1938）認為「轉有」的經典、論釋及注疏的梵文本已
佚，根據漢文及藏文譯本(參考奈塘版及北京版)而重構梵文本。297Johnston 氏評論
Sastri 氏將經典與論著重構梵文本感到疑慮。298重構的梵文本是否仍保留原典的架
構、內容與傳達的內涵，仍採保留的態度。而日本學者津田明雅（2014）的研究
〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，299 將 Bhavasaṃkrānti 於三至六個不同的
版本進行校對，並翻譯為日文：300
297
Preface 及 Introduction 中提到梵文本是從藏文本及漢文本而重構。參 N. Aiyaswami Sastri,
pp. xxi-xxxi.
298
Bhavasaṁkrānti Sūtra and Bhavasaṁkrānti Śāstra by N. Aiyaswami Sastri.Review by: E. H. Johnston, ”,
pp. 170–171.
299
300
Bhavasaṃkrānti I（P no.5240），根據六個版本校對：P, D, C, S, N, Sastri〔P：Peking；N：Narthang；
S：Golden manuscript；D：Derge；C：Cone；Sastri：Sastri, N. A.1938〕；Bhavasaṃkrānti II（P no.5472），
根據三個版本校對：P, N, S；Bhavasaṃkrānti III（P no.5662），根據五個版本校對：P, D, C, S, N。參
55
1. Bhavasaṃkrānti I （P no.5240），梵語 Bhavasaṃkrānti，藏語 སྲིད་པ་འཕོ་བ་，日
語：生存の転生，校定依據的六個版本：P（Peking）、D（Derge）、C（Cone）
、
S（Golden manuscript）、N（Narthang）、Sastri（Sastri, N. A. 1938）。301
2. Bhavasaṃkrānti II （P no.5472），梵語 Bhavasaṃkrānti，藏語 སྲིད་པ་ལས་འདས་
པ་，日語：生存の超越，校定依據的三個版本：P（Peking）、N（Narthang）、
S（Golden manuscript）。302
3. Bhavasaṃkrānti III （P no.5662），梵語 Bhavasaṃkrāntiparikathā，藏語 སྲིད་པ་
ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་ 日語：生存の超越の話，校定依據的五個版本：P（Peking）、
D（Derge）、C（Cone）、S（Golden manuscript）、N（Narthang）。303
由上可知，學者 Sastri 氏的著作年代為西元 1938 年（西元 2006 年再版），其

所參考的只有奈塘及北京版本。而津田明雅的著作年代為西元 2014 年，其參考三
至六個不同的版本進行斠勘。本文的藏譯本採用德格版的文本進行翻譯與對照。而
藏譯本的斠勘主要以《中華大藏經．丹珠爾》（對勘本）的斠勘成果為主要參考依
據，再與其他版本的文本對校。而北京版 Bhavasaṃkrānti 三種文本之斠勘及內文
對照也根據津田明雅於此篇論文所作的斠勘為主要的依據。
301
參津田明雅，
〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，頁 116-120。
302
參津田明雅，
303
參津田明雅，
56
第二節古漢譯本之目錄記載、版本與校對、精斠本
一、古漢譯本之目錄記載、版本與校對
（一）目錄記載
1. 藏經目錄記載
首先，從網路中華電子佛典協會「佛教藏經目錄數位資料庫」搜尋《大乘破有
論》
（簡稱：《破有論》）304，包含由宋朝至民國之藏經目錄記載、近代學者所編的
目錄本及著述考等，搜尋如下：
（1）《天聖釋教總錄》卷 2：「大乘論……大乘破有論一部一卷……上十論三藏施
護譯」。305
（2）《大中祥符法寶錄》卷 13：「大乘破有論一部一卷龍樹菩薩造，大乘論藏
……」。306
（3）《大明重刊三藏聖教目錄》卷 3：「……大乘破有論(三論合卷) ……」。307
（4）《藏經值畫一目錄》：「……大乘破有論(三論同卷) ……」。308
（5）《閱藏知津》卷 1：「……大乘破有論(一紙餘)仝上(南書北星) ……」。309
（6）《金陵梵剎志》卷 49：「續入藏諸論……大乘破有論……」。310
（7）《中華大藏經總目錄》卷 2：中華大藏經第一輯磧砂藏校訂目錄「第五百十九
冊肥……1308 大乘破有論一卷 (龍樹菩薩造，宋施護譯。)」。311
（8）《中華大藏經總目錄》卷 3：中華大藏經第二輯嘉興藏校訂對照目錄「……
1309 大乘破有論一卷 (龍樹菩薩造，宋施護譯。) 磧肥」。312
（9）《中華大藏經總目錄》卷 4：中華大藏經第三輯日本卍字藏校訂對照目錄：
「宋元續入藏諸論……1312 大乘破有論一卷(龍樹菩薩造，宋施護譯。)，磧
肥、嘉星」。313
304
《大乘破有論》，見 T30, no. 1574, p. 254a2-b13。
305
見《天聖釋教總錄》，A110, no. 1499, p. 695a8-b11。
306
見《大中祥符法寶錄》，A112, no. 1501, pp. 7b7-8a2。
307
見《大明重刊三藏聖教目錄》，C106, no. 1937, p. 780c17-24。
308
見《藏經值畫一目錄》，D59, no. 9011, pp. 42b8-43a5。
309
見《閱藏知津》，J31, no. B271, pp. 790a27-791b26；此外，《閱藏知津》卷 38：「……大乘破有論
(一紙餘) 仝上造者譯人皆同上略說諸法無生，從分別起。」參《閱藏知津》，J32, no. B271,
p. 151b17-23。另外，也可見〔明〕釋智旭著、楊之峰點校，《中國佛教典籍選刊閱藏知津》（上、
下冊），北京市：中華書局，2015 年，頁 104，111，114（上冊），以及頁 766，769（下冊）。
310
見《金陵梵剎志》，B29, no. 160, p. 381b4-10。
311
《中華大藏經總目錄》，CBETA, B35, no. 194, pp. 160a17-161a6。
312
《中華大藏經總目錄》，見 B35, no. 194, pp. 273a15-274a5。
313
《中華大藏經總目錄》，CBETA, B35, no. 194, p. 444a7-15。
57
2. 當代學者對於藏經目錄記載之主張
除上之藏經目錄記載，當代學者的研究著作呈現：
（1）武內孝善（1976）編輯的〈宋代翻譯經典編年目錄〉中，提到：「《破有論》
一卷，龍樹菩薩造，宋曆景德二年（西元 1005 年），施護翻譯，所屬為大
乘論藏，原典為中天竺梵本，大正藏 No.1574，屬於中觀部門」。314
（2）南條文雄（1989）所編的目錄本記載：「漢譯本《大乘破有論》編號
1305，屬於宋元續入藏諸論，龍樹所造，施護所譯，2 紙，在藏譯本闕
如」。315
（3）李國玲所著《宋僧著述考》紀錄：「《大乘破有論》一卷，存。龍樹菩薩
造，施護譯，惟淨證梵文。景德二年（西元 1005 年）十一月譯。《大中祥
符法寶錄》卷一三、《天聖釋教總錄》下冊載錄。按：弘教藏暑字函第一
冊、卍字藏第二五套第一 O 冊、大正藏第三 O 卷第二五四頁收錄。」316
（4）經由中華電子佛典協會「佛教藏經目錄數位資料庫」搜尋《大乘破有論》之
相關資料。317 首先，《大乘破有論》的梵文為 Bhavasaṅkrantiśāstra，藏文：
Srid-pa-las ḥdas-paḥi gtam。其梵文的名稱與德格、北京版藏經目錄所呈現的
不同（德格版為 Bhavasaṁkrānti；北京版為 Bhavasaṁkrāntiparikathā）；其
次，其藏文名稱與德格、北京版藏經目錄所呈現（སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་ ) 相
同。因此，筆者初步懷疑是否施護譯本《大乘破有論》所用的梵本相對應的
藏譯本是 BhS III（སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་；Bhavasaṃkrāntiparikathā）
，但其文
體為長行散文體，與 BhS III 的偈頌體不同，需進一步比對與考察。
（5） Sastri 氏表示，其於《丹珠爾》發現的三部藏文傳本，其中之一的翻譯名稱
為*Bhavabhedaśāstra，包含 27 個句子（漢文傳本）。318其所用的標題名稱
*Bhavabhedaśāstra 在《東北目錄》、
《大谷目錄》中並沒有這題名，筆者推測
Sastri 氏應是引用南條文雄所編的目錄而採用的題名。319
314
武内孝善，〈宋代翻訳経典の特色について〉，《密教文化》1976，1976 年，頁 27-53。
315
參 Bunyin.Nanjio, A Catalogue of the Chinese translation of the Buddhist tripitaka : the sacred canon
of the Buddhist in China and Japan, pp. 289, 453-455.
316
李國玲，《宋僧著述考》，頁 147。
317
中華佛學研究所 / 中華電子佛典協會，「佛教藏經目錄數位資料庫」，
http://jinglu.cbeta.org/cgi-bin/tibet.pl(2018/06/07)。
318
筆者質疑 Sastri 氏文中所述，其於《丹珠爾》發現的三部藏文傳本及這三部傳本各別的翻譯名
稱：1. Bhavasaṅkrāntiparikathā；2.（Madhyama）Bhavasaṅkrānti；3. *Bhavabhedaśāstra，和《丹珠
爾》出處是沒有對應的。因 1. Mdo gi XXXIII No.95 (33. No.95)；應是 BhS II: སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་；2. Mdo
ne XCIV No.7(94.No.7) 應是 BhS III: སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ ་；3. Mdo tsa XVII No.18（No.17 才正確）應
是 BhS I： སྲིད་པ་འཕོ་བ་。
319
在南條文雄所編的目錄本中，漢譯本《大乘破有論》屬於宋元續入藏諸論，編號 1305，梵文
為”Mahāyāna-bhavabheda-sāstrā”，龍樹菩薩所造。參 Bunyin Nanjio, A Catalogue of the Chinese
translation of the Buddhist tripitaka: The sacred canon of the Buddhist in China and Japan, p. 289.
58
3. 翻譯年代及根據的文本
（1）《大乘破有論》的翻譯年代，《大中祥符法寶錄》卷 13 記載：
藏乘區別年代指明二之十一，二年五月譯成經七卷：大方廣善巧方便經
一部四卷……發菩提心破諸魔經一部二卷……聖佛母般若波羅蜜多經
一部一卷……。是年十一月譯成經論七卷：大集法門經一部二卷……淨
意優婆塞所問經一部一卷……集諸法寶最上義論一部二卷……菩提心
離相論一部一卷……大乘破有論一部一卷，龍樹菩薩造，大乘論藏，……
上五部竝中天竺梵本所出。右經論三藏沙門施護譯，沙門惟淨證梵文，
320
……崇文廣武聖明仁孝皇帝陛下德洽，……是年九月二十五日，上幸
譯筵，命施護等坐賜茶慰勞，詢問譯經儀範……翌日施護等……遂以譯
經儀式，備錄上進。321
由上文中的「崇文廣武聖明仁孝皇帝」可知此即是宋真宗的尊號，年號
「景德」（C.E.1004－1007）
。「二年五月譯成經七卷」即是「景德二年五月譯
成經七卷」；「是年十一月譯成經論七卷」，
「是年」即是指「景德二年」，
《大
乘破有論》即是譯成經論七卷之一。故《大乘破有論》是於宋真宗景德二年
（C.E.1005）十一月譯成，由施護根據中天竺梵本所翻譯。
（2）日本學者武內孝善（1976）編輯的〈宋代翻譯經典編年目錄〉中提到，《破
有論》宋曆景德二年（C.E.1005）龍樹菩薩造，施護翻譯。322南條文雄（1989）
所編的目錄本中，《大乘破有論》（Mahāyāna-*bhavabheda-sāstrā）
，編號 1305，
年代為 C.E.980-1000。 323
（3）學者李國玲（2007）所著《宋僧著述考》也提出《大乘破有論》，景德二年
（C.E.1005）324十一月施護譯。325
320
「崇文廣武聖明仁孝皇帝」是宋真宗的尊號，年號「景德」：1004 年－1007 年。
321
參《大中祥符法寶錄》，A112, no. 1501, pp. 1b6-10a10。
322
武內孝善的〈宋代翻譯經典編年目錄〉中，亦提到，《破有論》一卷，龍樹菩薩造，宋曆景德
二年（西元 1005 年），施護翻譯，所屬為大乘論藏，原典為中天竺梵本，大正藏 No.1574，屬於
中觀部門。參武内孝善，〈宋代翻訳経典の特色について〉，頁 27-53。
323
of the Buddhist in China and Japan, pp. 289, 369-370.
324
景德（C.E.1004－1007）是宋真宗的年號，景德二年為 C.E.1005 年。
325
李國玲所著《宋僧著述考》：「《大乘破有論》一卷，存。龍樹菩薩造，施護譯，惟淨證梵文。景
德二年（西元 1005 年）十一月譯。《大中祥符法寶錄》卷一三、《天聖釋教總錄》下冊載錄。按：
弘教藏暑字函第一冊、卍字藏第二五套第一 O 冊、大正藏第三 O 卷第二五四頁收錄」。參李國玲，
《宋僧著述考》，頁 147。
59
（二）版本
透過「佛教藏經目錄數位資料庫」搜尋《大乘破有論》
，存於十九種中文版本
大藏經中，詳見如下：326
1. 《崇寧藏》本，一卷：No.1301《大乘破有論》。
2. 《毘盧藏》本，一卷：No.1299《大乘破有論》。
3. 《圓覺藏》本，一卷：No.1300《大乘破有論》。
4. 《趙城金藏》本，一卷：No.1431《大乘破有論》。
5. 《資福藏》本，一卷：No.1305《大乘破有論》。
6. 《磧砂藏》本，一卷：No.1308《大乘破有論》，第 33 冊，第 707 頁。
7. 《高麗藏》本，一卷：No.1433《大乘破有論》，部別為宋續入藏經，第 40 冊，
第 386 頁。
8. 《普寧藏》本，一卷：No.1301《大乘破有論》。
9. 《至元錄》本，一卷：No.1384《大乘破有論》。
10. 《洪武南藏》本，一卷：No.1160《大乘破有論》，第 186 冊，第 89 頁。
11. 《永樂南藏》本，一卷：No.1438《大乘破有論》，部別為續入藏諸論。
12. 《永樂北藏》本，一卷：No.1362《大乘破有論》，部別為宋元續入藏諸論，第
126 冊，第 188 頁。
13. 《嘉興藏》本，一卷：No.1297《大乘破有論》，部別為宋元續入藏諸論，《法
寶總目錄》經號為 1296。
14. 《乾隆藏》本，一卷：No.1298《大乘破有論》，部別為宋元續入藏諸論，第
103 冊，第 741 頁。
15. 《縮刻藏》本，一卷：No.916《大乘破有論》，部別為印度大乘宗經論。
16. 《卍正藏》本，一卷：No.1312《大乘破有論》，部別為宋元續入藏諸論，第
48 冊，第 860 頁，原版第 25 套。
17. 《大正藏》本，一卷：No.1574《大乘破有論》，部別：中觀部，第 30 冊，
第 254 頁。
18. 《佛教大藏經》本，一卷：No.958《大乘破有論》
，部別：大乘宗經論--論部三，
第 37 冊，第 15 頁。
19. 《中華藏》本，一卷：No.1557《大乘破有論》，第 67 冊，第 629 頁，底本為
金藏廣勝寺本。
（三）校對
《破有論》存於中國不同版本藏經中，本研究是以《大正新脩大藏經》
（簡稱：
326
中華佛學研究所 / 中華電子佛典協會，「佛教藏經目錄數位資料庫」
，http://jinglu.cbeta.org/ cgi-
60
《大正》）No.1574《大乘破有論》為主，327 將其與八個版本之藏經：《高麗大藏經》
328
（簡稱：《高麗》）、《景印高麗藏》（簡稱：《景印》）、《宋磧砂藏》（簡稱：
《磧》）329、
《永樂北藏》（簡稱：《北》）330、《洪武南藏》（簡稱：《南》）331、
《趙城金藏》（簡稱：《金》）332、《中華大藏經》《中華》）333、
（簡稱：《新編縮本
乾隆藏經》（簡稱：《乾隆》）334 進行《破有論》的校勘。
九個版本以論典名稱、千字文、作譯者及表示方式、異體字、疑誤字、內文缺
漏六個面向進行比對校勘，其結果如下：
1. 論典名稱：九個版本的論典名稱相同，均名為：《大乘破有論》。
2. 千字文：九個版本的千字文不同：
（１）
《大正》之文本沒有千字文。
（２）
《高麗》、《景印》文本之千字文：起。
（３）
《磧》、《南》文本之千字文：肥九。
（４）《北》、《乾隆》文本之千字文：星二。
（５）《金》、《中華》文本之千字文：桓。
3. 作譯者及表示方式：九個版本的作者及表示方式均為龍樹菩薩。譯者均為施
護，而譯者的表示方式略有不同：
（１）《大正》、《景印》、《磧》、《南》、《金》及《中華》的譯者表示方式都是
「西天譯經三藏朝奉大夫試光祿卿傳法大師賜紫臣施護奉詔譯」。
（２）《北》的譯者表示方式為「宋西天三藏朝奉大夫試光祿卿傳法大師施護奉
詔譯」，較前(1) 六個版本的表示方式不同為：「西天」之前加「宋」字，
「西天」之後刪除「譯經」字，「傳法大師」後刪除「賜紫臣」字。
（３）
《乾隆》的譯者表示方式則為「宋西天三藏朝奉大夫譯經三藏朝奉大夫試
光祿卿傳法大師賜紫臣施護奉詔譯」，較前(1) 六個版本的表示方式不同
327
《大正新脩大藏經》第 30 冊，No. 1574 《大乘破有論》。參大藏經刊行會編（1990）。《大正新
[脩]大藏經》。臺北市：世樺。
328
《景印高麗藏》，No.1433《大乘破有論》，部別：宋續入藏經/冊數：40，頁數：387 /卷數：1。參
高麗大藏經完刊推進委員會原刊（1982）。《景印高麗大藏經》。臺北市：新文豐。
329
《宋磧砂藏》，No.1308《大乘破有論》宋施護譯；冊數：33 /頁數：707-708 /卷數：1。參延聖院
大藏經局編（1987）。《宋版磧砂大藏經》臺一版。臺北市：新文豐。
330
《永樂北藏》，No.1362《大乘破有論》宋施護譯；部別：宋元續入藏諸論 / 冊數：126 / 頁數：
188-189 /卷數：1。參趙樸初名譽主編（2000）。《永樂北藏》第一版。北京：線裝書局。
331
《洪武南藏》，No.1160《大乘破有論》，冊數：186/頁數：89-90 /卷數：1。參出版者不詳（1999）
。
《洪武南藏》（又名:初刻南藏）。成都市 : 四川省佛敎協會。
332
《趙城金藏》，No.1431《大乘破有論》，冊數：103，頁數：209-210 /卷數：1。參佚名著（2008）
。
《趙城金藏》第一版。北京：北京圖書館出版社。
333
《中華大藏經》，No.1557《大乘破有論》，冊數：67 /頁數：629 /卷數：1 /底本：金藏廣勝寺本。
參中華大藏經編輯局編（1984）《中華大藏經》第一版。上海市：中華書局。
334
《乾隆藏經》，No.1298《大乘破有論》，部別：宋元續入藏諸論/冊數：103 /頁數：741/卷數：1。
參(唐)三藏法師玄奘等譯（1991）。
《新編縮本乾隆大藏經》臺一版。臺北市：新文豐。
61
為：「西天」前加「宋」字。「西天」後加「三藏朝奉大夫」字，刪除
「譯經三藏朝奉大夫」字。「傳法大師」後刪除「賜紫臣」字。
4. 異體字：九個版本除了《大正》之外，都有異體字。例如：《高麗》與《景
印》出現的異體字有「」與「」。《金》與《中華》的異體字有「」。
335
5. 疑誤字：九個版本都沒有疑誤字的情形。
6. 內文缺漏：九個版本都沒有內文缺漏的情形。
二、古漢譯本之精斠本
Bhavasaṁkrānti 古漢譯本《大乘破有論》一卷，由宋朝施護所譯，採長行散文
體。宋朝施護所譯《大乘破有論》，筆者予斷句，其精斠本如下：
1. 歸命一切佛！諸有智者應當如實了知諸法。此中云何？
2. 謂：一切性從無性生，亦非無性生。一切性若有生者，彼性是常。是性無實，
猶如空華。當知：諸法與虛空等。
3. 彼諸法生，亦與空等。一切緣法，皆如虛空。彼無實故，當云何有？
4. 諸法無因而復無果，亦無諸業自性可得。此中一切而無有實。無世間故，無出
世間。一切無生，亦無有性。云何諸法而有所生？
5. 世間親愛父子、眷屬，雖有所生，而無其實，不從先世之所生故，亦非現世有
其相故。此於世間無義可轉，猶如月中見諸影像。
6. 世間無實，從分別起。此分別故，分別心生。由此心為因，即有身生。是故有
身行於世間。
7. 蘊所成故，名之為「身」。諸蘊皆空，無有自性。蘊無自性，而亦無心。以無心
故，是故無身。
8. 當知：自性離諸分別。若無其心，亦無有法。若無其身，亦無有界。此中所說
是無二道，此所說者是真實說。
9. 此中一切離諸所緣，此中所說離諸所緣，此中所作離諸所緣，此中所得離諸所
緣。
10. 所有布施、持戒、忍辱、精進、禪定、智慧諸法，如是常行，不久時中即能證
得無上菩提。
11. 以慧方便安住實際，起悲愍行，廣度眾生。雖復如是有所得相，一切智性而不
可說得。
12. 彼一切法但有名字，一切但於有想中住。現前無實，差別所生，差別生法而無
教育部異體字字典，http://dict.variants.moe.edu.tw/variants/rbt/word_attribute.rbt?quote_code=
335
QTAxMTUzLTAwNg ( 2019/10/20)。
62
所有。
13. 彼一切法本無有名，但以假名而表了故。當知：諸法而無實體，一切皆從分別
所生。此中若無分別者，即同虛空，離諸分別。
14. 如說眼者能見於色，作此說者是真實語。世間有諸邪執心者，執此所說如實而
轉。彼一切法聚類所現──當知：此說是佛所說。
15. 是故應知此中義者：眼不見色，乃至意不知法。若如是知，是為智者，即能通
達第一義諦。如是乃名最上真實。
16. 我今依經，如是略說。
大乘破有論」336
336
見《大乘破有論》, T30, no. 1574, p. 254, a2-b13。
63
第三節古藏、漢譯者與譯經背景
一、古藏譯者及譯經背景
(一) 古藏譯者
1. BhS I 之譯者與相關著作
(1) 關於譯者
，337但
一般認為本論著的譯者為大學者月童（ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་；梵名：candrakumar）
真正的藏譯者質疑猶存，經由經目錄及文獻查詢如下：
A、中華電子佛典協會之「佛教藏經目錄數位資料庫」
檢索 Bhavasaṃkrānti 結果：中觀部，經碼：No.3840；藏文經名：སྲིད་པ་འཕོ་
བ་，梵文：Bhavasaṁkrānti；造者：龍樹(ཀླུ་སྒྲུབ་)，西藏譯師：月童(ཟླ་བ་གཞོན་
ནུ་)。338
B、《東北帝國大學附屬圖書館所藏西藏大藏經總目錄索引》
根據《東北目錄》）的記載：藏文：སྲིད་པ་འཕོ་བ་；梵文：Bhavasaṁkrānti；造
者：龍樹(ཀླུ་སྒྲུབ་)，西藏譯師：月童（ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་)。339
C、《大谷大學圖書館藏西藏大藏經丹殊爾勘同目錄》
由《勘同目錄》發現，藏文經名：སྲིད་པ་འཕོ་བ，梵文：Bhavasaṁkrānti；造者：
龍樹(ཀླུ་སྒྲུབ་)，譯者：缺。340
D、西藏布敦大師之著作《佛教史大寶藏論》
元代西藏著名的佛教大師及史學家布頓（另譯作：布敦）（1290-1364 年)，341
在其著作《佛教史大寶藏論》中｢關於『中觀』的論著目錄｣指出：「《轉有論頌》，
若干頌（缺），著者缺。查其他書應為龍樹著。」及「《轉有論頌釋》，若干頌
（缺），絳巴貢波(慈怙)著，達哇迅魯（月童）譯。」342此處並沒有特別指出《轉
有論頌》的譯者。但頗有《轉有論頌》及《轉有論頌釋》都是由達哇迅魯（月
337
參 Buddhist Digital Resource Center, zla ba gzhon nu, https://www.tbrc.org/#!rid=P4CZ10541
(2019/05/25).
338
中華佛學研究所 / 中華電子佛典協會，佛教藏經目錄數位資料庫，http://jinglu.cbeta.org/cgi-
339
參宇井伯壽、鈴木宗忠、金倉圓照、多田等觀合編，《德格版•西藏大藏經總目錄附索引》（上、
下冊），頁 579。
340
目錄 II,1,3 = A comparative analytical catalogue of the Tanjur division of the Tibetan Tripitaka》
，頁 56
（II,1；BhS I）、148（II,1；BhS II）、310（II,3；BhS III）。
341
參布敦大師著、敦和卿譯，《佛教史大寶藏論》，譯後記。
342
64
童）所譯之意。
綜合以上，由《東北目錄》（德格版）及《大谷大學圖書館藏西藏大藏經丹殊
爾勘同目錄》經目錄（北京版）的兩個目錄提出 BhS I 造者均為龍樹，但於譯者方
面，德格版為月童(ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་）
，北京版則為：缺，這是兩種版本不同之處；另一方
面，由「佛教藏經目錄數位資料庫」檢索《轉有論頌》、《轉有注疏》二者之作者與
譯者，結果均為：造者龍樹；西藏譯師月童。343《佛教史大寶藏論》並沒有指出《轉
有論頌》的譯者。但是，於《轉有注疏》（སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ་）中，說明此注疏是聖龍
樹菩薩造，慈怙論師釋，主敦瓊譯師請問月童論師後譯藏〔主敦瓊請求於月童班智
達之後本人做翻譯圓滿〕；344此外，在任傑的翻譯本論頌的譯後記，說明此論頌是
聖龍樹菩薩造，慈怙論師釋，主敦瓊譯師請問月童論師後譯藏。345 但本論頌之內
文並沒有譯後記，是否可能任傑於文後註解？346
另外，由上推知，一般認為本論著的譯者為月童，但是關於譯者生平相關資料
極少，學者津田明雅推測月童譯師的年代大約在 8 世紀(C.E.701-800)。347但是，根
據布敦的《佛教史大寶藏論》所述：「《救度佛母持鬘》，若干頌(缺)，湯切欽比協業
(一切智友)著，巴操和恰譯師合譯。其中《七言頌》係達哇迅魯（月童）譯」。348由
此可推論月童和巴操（巴操尼瑪札；པ་ཚབ་ཉྲི་མ་གྲགས་）應是年代相當的譯師。而巴操
尼瑪札為西藏中觀派學者，生於拉薩以北澎裕地方的巴操。生卒年不詳。但依《青
343
http://jinglu.cbeta.org/cgi-bin/tibet.pl(2018/06/07)。
344
ADARSHA，德格丹珠爾，D3841སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ །0.1995334，其文中指出：作者 པཎྲི་ཏ་བྱམས་པ་མགོན་པོས་
མཛད། 譯師 པཎྲི་ཏ་ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་ལ། གྲུ་སྟོན་ཆུང་གྲིས་ཞུས་ནས་རང་འགྱུར་དུ་མཛད།96-1-158a2.2834702：「……།ཀུན་རོབ་དང་དོན་དམ་པའྲི་
བདེན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།། །།འགྲོ་བ་རྲིགས་དྲུག་ལས་སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཐབས་སངས་རྒྱས་ཐོབ་པར་བྱེད་པའྲི་ཐབས་རོགས་སོ།། །།པཎྲི་ཏ་བྱམས་པ་མགོན་པོས་མཛད་
པའོ། །པཎ་ྲི ཏ་ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་ལ། གྲུ་སྟོན་ཆུང་གྲིས་ཞུས་ནས་རང་འགྱུར་དུ་མཛད་པ་རོགས་སོ།། །།」。參：ADARSHA，སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ，
https://adarsha.dharma-treasure.org/kdbs/degetengyur/ search?highlightLength=183&kdbName=
degetengyur&keyword=...&minScore=1e-7&searchRange=current-kdb&size=10&sort=id%3Aasc
(2020/04/22)。另外，Buddhist Digital Resource Center 中，སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ (page 470 in Volume 57 of
Work W1PD95844) 也是如此說明。參閱： Buddhist Digital Resource Center,སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ ,
http://www.tbrc.org/ eBooks/ W1PD 95844-I1PD 95902-452-470-abs. pdf (2020.04.22).
345
(2020/04/20)。
346
文中譯后記︰「此論頌是聖龍樹菩薩造，慈怙論師釋，主敦瓊譯師請問月童論師后譯藏。此論
不僅明中觀理，而且明修行的方便次第。初品明法無我……第五品明世俗與勝義二諦。」參：喇嘛
網，古印度中觀論著九種，https://www.lama.com.tw/content/meet/act.aspx?id=2453 (2020/04/20)。
347
內文注腳 19：「……マイトレーヤに帰せられる注釈書の翻訳者も Zla ba gźon nu であり、同
書は Śāntideva (ca.685-763)の著作の引用があることからその成立は 8 世紀以降と考えられ、8
世紀頃の Zla ba gźon nu はその著者として疑われる人物である。同注釈に部分的に引用される
本頌は BhS I の訳文とよく一致し、この注釈は BhS I に基づいて著されたと言える。……」。參
348
參布敦大師著、敦和卿譯，《佛教史大寶藏論》，385 頁。
65
史》記載推論，其應活躍於十二世紀前半葉。349故月童的年代應也是大約十二世紀
前半葉，此應是較客觀的推論。350
（2）相關著作
關於月童的翻譯及著作方面，於布敦的《佛教史大寶藏論》中「其他阿闍黎
所著贊頌目錄」：
「《救度佛母持鬘》，若干頌(缺)，湯切欽比協業(一切智友)著，巴
操和恰譯師合譯。其中《七言頌》係達哇迅魯(月童)譯」。351因此，除了上述《轉
有論頌》及其釋論《轉有論頌釋》都是月童所譯之外，352《救度佛母持鬘贊》之
《七言頌》也是月童的翻譯作品之一。
另外，也有記載譯師月童（ཟླ་བ་གཞོན་ནུ；Candrakūmara；candrakumar）主要稱
號：班智達月童（པཎྲི་ཏ་ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་）及班禪月童（པཎ་ཆེན་ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་）。其主要的著
作有：(1)《大乘二十》（ཐེག་པ་ཆེན་པོ་ཉྲི་ཤུ་པ་）；(2)《吉祥無濁怛特羅註釋》（དཔལ་རོག་པ་
མེད་པ་ཞེས་བྱ་བའྲི་རྒྱུད་ཀྱྲི་འགྲེལ་པ་）；(3)《吉祥金剛辨財天女成就法》（དཔལ་ལྷ་མོ་རོ་རེ་དབྱངས་ཅན་
མའྲི་སྒྲུབ་ཐབས་）；(4)《聖多羅母華鬘持讚》（འཕགས་མ་སོལ་མའྲི་མེ་ཏོག་ཕེང་བ་འཛིན་པའྲི་བསྟོད་པ་）；
(5)《轉有註疏》（སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ་）；(6)《轉有》（སྲིད་པ་འཕོ་བ་）等。353
2. BhS II 及 BhS III 之譯者與相關著作
(1) 關於譯者
BhS II 及 BhS III 的西藏譯師名稱滿智（གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）11 世紀初期出生於
西藏西部，於大譯師洛欽仁欽桑波（Lochen Rinchen Sangpo，C.E.958-1055）學習
經與咒。其擅長於梵文，將許多的印度論典翻譯為藏譯本。
（2）相關著作
關於名稱滿智的翻譯作品，史學家布敦的著作《佛教史大寶藏論》中記載名稱
滿智的翻譯作品共五項，歸類如下：
A、｢關於『中觀』的論著目錄｣：《廣破品類論》。354
349
參 GoldenDict dictionary lookup program,http://goldendict.org/ 來自 ch-bm-ency (2021/06/23).
350
感謝口試審核委員劉國威老師的提醒。
351
352
353
參 Buddhist Digital Resource Center, zla ba gzhon nu, https://www.tbrc.org/#!rid=P4CZ10541
(2019/05/25).
354
文中指出：｢《廣破品類論》，若干頌（缺），阿闍梨龍樹著，扎覺協饒(名稱滿智)譯。」參布敦
66
B、｢關於『雜撰』的論著目錄｣：
《如意摩尼寶鬘說》與《超出生有說》（又名《轉
355 356
有說》）；另一部為《無常要義說》。
C、｢其他阿闍梨所著論典的目錄｣：《成就剎那滅論釋》357、《量真實性略頌釋》
。
358
D、關於｢星算占卜｣類的論著目錄：《星曜合占果相術》。359
E、｢方便智慧無二續｣中各種密經的目錄：《時輪根本續中略示灌頂品》。360
另外，也有記載名稱滿智的翻譯作品包括：(1)《道所作》（ལམ་གྲི་རབ་ཏུ་བྱ་བ་）；(2)

《摧破論》（ཞྲིབ་མོ་རྣམ་པར་འཐག་པ་ཞེས་བྱ་བའྲི་མདོ་）
；(3)《緣起心頌》（རེན་ཅྲིང་འབེལ་བར་འབྱུང་བའྲི་
སྲིང་པོའྲི་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་）
；(4)《緣起心解說》（རེན་ཅྲིང་འབེལ་བར་འབྱུང་བའྲི་སྲིང་པོའྲི་རྣམ་པར་བཤད་པ་）
；
(5)《不覺令覺論》（མ་རོགས་པ་རོགས་པར་བྱེད་པ་ཞེས་བྱ་བའྲི་རབ་ཏུ་བྱེད་པ）；(6)《夢如意寶珠譚》
（རྲི་ལམ་ཡྲིད་བཞྲིན་ནོར་བུའྲི་གཏམ་）；(7)《布施譚》（སྲིན་པའྲི་གཏམ་）；(8)《超有譚》（སྲིད་པ་ལས་
འདས་པའྲི་གཏམ་）；(9)《無常義譚》（མྲི་རག་པའྲི་དོན་གྲི་གཏམ་）
；(10)《剎那消滅成就註解》
（སྐད་
ཅྲིག་མ་འཇྲིག་པ་གྲུབ་པའྲི་རྣམ་པར་འགྲེལ་བ་）；(11)《攝真性難語釋》
（དེ་ཁོ་ན་ཉྲིད་བསྡུས་པའྲི་དཀའ་འགྲེལ་）
等。361
此外，學者 Jean Naudou 於其著作中也提出，印度克什米爾的譯師 Śrīratha (K)

與西藏譯師名稱滿智（གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）一起翻譯了 Bhavasaṅkrāntiparikathā
（Mdo,XXXIII,95, et XCIV,7, 2 p.）。362
大師著、敦和卿譯，《佛教史大寶藏論》，頁 343。
355
文中指出：「《如意摩尼寶鬘說》，全部，阿闍梨龍樹著，扎覺協饒(名稱滿智)譯。」及「《超出生
有說》又名《轉有說》，計二卷，阿闍梨龍樹著，扎覺協饒(名稱滿智)譯。」參布敦大師著、敦和卿
譯，《佛教史大寶藏論》，頁 368。
356
文中指出：｢《無常要義說》，全部，詩人嘎尾旺波（喜自在）著，扎覺協饒(名稱滿智)譯。」參
布敦大師著、敦和卿譯，《佛教史大寶藏論》，頁 370。
357
文中指出：「《成就剎那滅論釋》，若干卷（缺），牟底奔巴（珍珠瓶）著，扎覺協饒(名稱滿智)
譯。」參布敦大師著、敦和卿譯，《佛教史大寶藏論》，頁 392。
358
文中指出：「《量真實性略頌釋》又名《一萬八千頌量釋》，嘎瑪那西那（蓮花戒）著，扎覺協饒
(名稱滿智)譯。」參布敦大師著、敦和卿譯，《佛教史大寶藏論》，頁 394。
359
文中指出：「《星曜合占果相術》，若干卷（缺），扎覺協饒(名稱滿智)譯。」參布敦大師著、敦和
卿譯，《佛教史大寶藏論》，頁 400。
360
文中指出：「《時輪根本續中略示灌頂品》，若干頌（缺），扎覺協饒(名稱滿智)譯。」參布敦大師
著、敦和卿譯，《佛教史大寶藏論》，頁 446。
361
郭須˙扎巴軍乃、嘉娃˙羅桑開珠編著，《雪域歷代名人辭典》（第一版），蘭州：甘肅民族出版
社，1992 年，頁 1668。參 Buddhist Digital Resource Center,གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་,https://www.tbrc. org/
#!rid=W19801, Volume 1 [I1KG1944] (2019.05.25)。
362
參 Jean Naudou, Les Bouddhistes Ka’smiriens Au Moyen age, Paris: Univ. de France, 1968, p.189.（感
謝高明道老師的解說）。
67
(二) 譯經背景
藏族史籍一般把藏傳佛教史分為前弘期及後弘期(或前譯期及後譯期)，而藏區
的佛經翻譯從贊普松贊干布時代至五世達賴喇嘛時期（C.E.1617-1682），持續約
1065 年。亦可將藏區佛經翻譯史的盛衰分為四個階段：佛經翻譯的開始階段
（C.E.617-802）、佛經翻譯的發展階段（ C.E.790-902）、佛經翻譯的全盛階段
（C.E.958-1357）、佛經翻譯的衰退階段（C.E.1419-1682）。363
關於 BhS I 月童譯師的翻譯時代背景，基於月童的年代大約在 12 世紀（C.E.

1101-1200）的推論，BhS I 的翻譯年代大約於 12 世紀的後弘期，正處於佛經翻譯
的全盛階段（C.E.958-1357）。因此，藏譯 BhS I 比北宋施護大師於景德二年（C.E.1005）
364
所譯的《大乘破有論》晚了將近一世紀。而關於 BhS BhS II 與 BhS III 譯者名稱
滿智翻譯可追溯至 11 世紀後期至 12 世紀初期(大約 C.E .1100 前後)，365正處於西
藏佛經翻譯的全盛階段（C.E.958-1357 年）。因此，BhS I、BhS BhS II 與 BhS III 三
種文本都是在全盛階段所翻譯。即自大譯師仁青桑布(958-1055)至宗喀巴 (1357-
1419)時期。藏族譯師大約百分之六十出現於此期，佛經翻譯總量的近百分之六十
也是於此期完成。此期佛教繁榮的原因如下：（1）雖然藏族處於割據時代，沒有強
權政治統治的干預，反而促使藏傳佛教的百花齊放的發展；（2）此期正值印度佛教
衰退，對藏傳佛教缺乏發展的影響力，而能認運自然繁榮地發展。此期佛經翻譯的
特點有：（1）佛經翻譯全面開展，譯經人數及譯經數量驚人；（2）譯經除了顯、密
宗外，並涵蓋天文、歷算、文學及醫學等範疇；（3）此期處於分裂割據狀態，政權
未統一，佛經翻譯存粹起自譯師的自覺；
（4）此期藏傳佛教的宗派相繼形成，對藏
傳佛教的發展有極大的影響。366
二、古漢譯者及譯經背景
(一) 古漢譯者
363
見侃本，《汉藏佛经翻译比较硏究》（第一版），北京市：中國藏學出版社，2008 年，頁 43-48。
364
李國玲之《宋僧著述考》：「大乘破有論一卷，存；龍樹菩薩造，宋施護譯，惟淨證梵文。景德
二年十一月譯。《大中祥符法寶錄》卷 13、《天聖釋教總錄》下冊載錄(卷 2)」。參李國玲，《宋僧著
述考》，頁 147。
365
內文注腳 20：「BhS II, III: Śrīratha と Grags 'byor śes rab (翻訳年代は 11 世紀後半から 12 世紀
初め: Naudou, J.(1968) pp.174.table, 189.14-19), BhS II, III: Śrīratha と Grags 'byor śes rab (翻訳年代は
11 世紀後半から 12 世紀初め: Naudou, J.(1968) pp.174.table, 189.14-19),……」。參津田明雅，
366
見侃本，《汉藏佛经翻译比较硏究》（第一版），頁 59-64。
68
1、譯者生平
中國佛教典籍的漢譯從唐憲宗元和六年（C.E.811）之後就中斷了，直到宋太
宗太平興國七年（C.E.982）才又重見生機。當時主持經典翻譯的即是天息災、法
天、施護三人。367
譯者宋代譯經僧施護（梵名 Dānapāla），北印度烏填曩國人，年代約為十至十
368 369
一世紀（﹖－C.E.1017）。北宋太平興國五年（C.E.980）二月，施護與天息災
西來汴京；370七年六月，駐錫太平興國寺之譯經院，致力經典翻譯，募五十童子習
梵字。371 賜號「傳法大師」，充譯經三藏。372真宗咸平三年（C.E.1000）及後一年，
天息災及法天相繼往生。只剩施護一人主譯，由惟淨協助（證梵文）；景德三年
（C.E.1006）北印度僧人法護（梵名「達理摩波羅」，和法天之兄同名，其實是兩
個人）參加證梵義。祥符二年（C.E.1009）
，惟淨、法護便協同施護主譯；祥符五年
（C.E.1012）施護等建議將宋代譯出的新經，接著《開元》、
《貞元》兩種經錄之後
編輯新錄。後來由譯場潤文大臣趙安仁、楊億和惟淨等編成《大中祥符法寶錄》二
十二卷。施護的翻譯事業直到天禧元年（C.E.1017）生病往生為止。373天禧元年十
二月卒，諡「明悟」。374
此外，關於施護的賜號及官階爭議不斷，施護世稱「顯教大師」，另說賜號「傳
法大師」。一些文獻記載及專家著作中分為二方意見：首先，認為是「顯教大師」
的主張見於《佛祖統紀》375、
《(古今圖書集成)釋教部彙考》376、
《補續高僧傳》377、
《古今圖書集成選輯（上）》378、〈宋代佛典翻譯、藏經刊刻及佛教史著〉379、《佛
367
見呂澂等，〈中國佛教人物〉，藍吉富主編，《中國佛教人物與制度》，新店：彌勒，1984 年
，頁 273-277。
368
見人名規範檢索，「施護」網站，http://dev.ddbc.edu.tw/authority/ person/ ?fromInner= A000844.
( 2019/05/02)。
369
參李國玲，《宋僧著述考》，成都市：四川大学出版社，2007 年，頁 123-152。
370
見《新續高僧傳》，B27, no. 151, p. 32a6-7。
371
見《隆興編年通論》，X75, no. 1512, p. 211, a16-b8 // Z 2B:3, p. 314, a4-b2 // R130, p. 627, a4-b2。
372
見《佛祖統紀》，T49, no. 2035, p. 398, a5-p. 399, c10。
373
見呂澂等，〈中國佛教人物〉，藍吉富主編，《中國佛教人物與制度》，頁 273-277。
374
見《景祐新修法寶錄》，A112, no. 1502, pp. 265b2-267b3。
375
見《佛祖統紀》, T49, no. 2035, p. 398a26-28。
376
見《(古今圖書集成)釋教部彙考》, X77, no. 1521, p. 27a22-24 // Z 2B:6, p. 173a15-17 // R133, p.
345a15-17。
377
見《補續高僧傳》, X77, no. 1524, pp. 368c22-369a8 // Z 2B:7, p. 23c4-14 // R134, p. 46a4-14。
378
見《古今圖書集成選輯》（上）, B15, no. 88, p. 67a20-22。
379
見朱麗霞，〈宋代佛典翻譯、藏經刊刻及佛教史著〉，賴永海主編，《中國佛教通史第九冊：宋
遼金元》，2014 年，頁 380。
69
教經典總論》380、南條文雄所編輯的目錄381，尚有學者 Tansen Sen 於“The Termination
of the Buddhist Phase” 382及 “The Revival and Failure of Buddhist Translations during
the Song Dynasty” 383都主張施護的賜號為「顯教大師」；其次，主張為「傳法大師」
的觀點見於《釋氏稽古略》、《大中祥符法寶錄》、《新續高僧傳》386、
384 385
《參天
台五台山記》387。此外，日本武内孝善（1976）於〈施護伝考〉中認為應是「傳法
大師」388。Takeuchi, K.（1976）的 “The Life of Shihu.” 389指出：有關佛教辭典施護
的記載並不一致，傳統的施護傳記與史料有很大不同。施護的師號應更正為「傳法
大師」，雍熙二年的文官階應更正為「朝散大夫試鴻少卿」。390雖然，施護的賜號古
今中外諸多說法而無定解，猶待考查。然筆者綜合各家的說法，顯然以「顯教大師」
的賜號為多。
2、譯者相關著作
施護的譯作有不同的說法，有說施護共譯有《大乘莊嚴寶王經》四卷、《給孤
長者女得度因緣經》三卷、《廣釋菩提心論》四卷、《大乘二十頌論》一卷、
《六十
頌如理論》一卷、
《一切如來真實攝大乘現證三昧大教王經》三十卷、《一切如來金
剛三業最上祕密大教王經》七卷、《守護大千國土經》三卷、
《遍照般若波羅蜜經》
391
一卷等，凡一一五部二五五卷。也有學者認為施護共譯佛經一百一十三部，二百
三十一卷（或作一百零四部，二百卷），其中包含密典三十九部，六十七卷。392
另外，日本學者小野玄妙（1983）指出施護共譯佛經一百十五部二百四十四卷。
393
Bunyin.Nanjio（1989）則認為施護譯有 111 部作品，其中包含了編號 1305《大乘
380
參小野玄妙著、楊白衣譯，《佛教經典總論》，臺北市：新文豐，1983 年，頁 154。
381
of the Buddhist in China and Japan, pp.453-455.
382
見 Tansen Sen, “The Termination of the Buddhist Phase,” in Buddhism, Diplomacy, and Trade:The
Realignment of Sino-Indian Relations, 600-1400, edited by Tansen Sen, Honolulu : University of Hawaii
Press, 2003, pp.113.
383
見 Tansen Sen, “The Revival and Failure of Buddhist Translations during the Song Dynasty”, T'oung
Pao 88, 2002, p. 35.
384
見《釋氏稽古略》, T49, no. 2037, p. 862b21-23。
385
《大中祥符法寶錄》分別於卷 7 及卷 18 都有記載。見《大中祥符法寶錄》，A111, no. 1501, p.
756a2-10 及《大中祥符法寶錄》，A112, no. 1501, p. 101a5-10。
386
見《新續高僧傳》，B27, no. 151, p. 32a16-20。
387
見《參天台五台山記》，B32, no. 174, p. 397c14-16。
388
見武内孝善，〈施護伝考〉，《印度學佛教學研究》24，1976 年，頁 798-801。
389
參 K. Takeuchi, “The Life of Shihu,” Journal of Indian and Buddhist Studies 24, 1976, pp. 798-801.
390
參武内孝善，〈施護伝考〉，頁 798-801。
391
參慈怡主編，《佛光大辭典》（第二版），頁 3832。
392
參朱麗霞，〈宋代佛典翻譯、藏經刊刻及佛教史著〉，賴永海主編，《中國佛教通史第九冊：宋遼
金元》，頁 380。
393
施護自太平興國七年（C.E.982）至天禧元年（C.E.1017）所譯經典共一百十五部二百四十四卷。
70
破有論》。394日本學者武內孝善（1976）編輯的〈宋
（Mahāyāna-bhavabheda-sāstrā）
代翻譯經典編年目錄〉中提到《破有論》，宋曆景德二年（C.E.1005）施護翻譯。395
近代李國玲所著《宋僧著述考》也提出《大乘破有論》，景德二年（C.E.1005）十一
396
月施護譯。而可確定的是，本論著為北宋施護於太平興國五年（C.E.980）以後
所譯。397
3. 關於施護譯經的評價與貢獻
（1）關於施護譯經的評價
學者范慕尤（2010）的〈重估施護譯經的價值與意義〉提到：雖然北宋時期的
經典翻譯多所褒貶，但以施護所譯的密教經典為例，其作品有助於對梵文寫本的校
訂與解讀，從中瞭解翻譯經典受到人為歷史背景因素影響所作的省譯、改譯、暗語
譯法等現象。此外，學界認為藏譯比漢譯更貼近原典，但梵文本的缺失和錯漏也反
映在藏譯本中，施護的漢譯本提供了功效：(1)寫本中有一些模糊或省略的地方，可
以利用漢譯復原，將其補充完整；(2)文本中抄寫錯誤之處，藏譯受其影響，或翻譯
錯誤，或改用音寫，而漢譯本則可以協助推測正確的寫法；(3)藏譯對原文的理解有
偏差時，漢譯能提供可能的解釋與解讀。398因此認為施護所譯的密教經典在文獻學
上具有重要的價值。此外，國內張慧芳（2014）於〈施護譯綱要性般若經典論析〉
也指出，施護翻譯般若經典正處於印度大乘衰敗與密乘興起之後，施護譯出五部綱
要性般若經典，內容簡約，每部經典都在 2300 字以下，卻保留了般若思想的精華。
399
因此對於施護的般若經典翻譯也給予正面肯定。
（2）關於施護譯經的貢獻
但依《大中祥符法寶錄》說法，《出生一切如來法眼遍照大力明王經》二卷為法天所譯，而法天所
譯之《六道伽陀經》與《無能勝大明王陀羅尼經》則為施護所譯。參小野玄妙著、楊白衣譯，《佛
教經典總論》，頁 152-154。
394
395
武內孝善的〈宋代翻譯經典編年目錄〉中，亦提到，《破有論》一卷，龍樹菩薩造，宋曆景德二
年（C.E.1005），施護翻譯，所屬為大乘論藏，原典為中天竺梵本，大正藏 No.1574，屬於中觀部門。
參武内孝善，〈宋代翻訳経典の特色について〉，頁 27-53。
396
李國玲所著《宋僧著述考》：「《大乘破有論》一卷，存。龍樹菩薩造，施護譯，惟淨證梵文。景
德二年（西元 1005 年）十一月譯。《大中祥符法寶錄》卷一三、《天聖釋教總錄》下冊載錄。按：
弘教藏暑字函第一冊、卍字藏第二五套第一 O 冊、大正藏第三 O 卷第二五四頁收錄。」參李國玲，
397
參洪啟嵩，〈漢譯龍樹菩薩論著資料試說﹝下﹞〉，頁 29-33。
398
參范慕尤，〈重估施護譯經的價值與意義〉，117-123 頁。
399
參張慧芳，〈施護譯綱要性般若經典論析〉，《靜宜中文學報》5，2014 年，頁 1-34。
71
北宋祥符五年（C.E.1012），施護等建議將宋代譯出的新經，接著《開元》、
《貞元》兩種經錄之後，編輯新錄。後來即由譯場潤文大臣趙安仁、楊億和惟淨
等編成《大中祥符法寶錄》400二十二卷。401而該經錄的歷史地位和對後世影響之
大，由此可看出施護對北宋譯經事業所做的貢獻及受重視的程度。
另外，關於施護所譯《大乘破有論》的應用層面，依據「中華電子佛典協會」
（CBETA）漢譯藏經電子佛典集成（2018 版）搜尋結果，於卍新纂大日本續藏經
第 74 冊 No. 1499《法界聖凡水陸大齋法輪寶懺》中，402發現其為拜懺的對象之
一，由此可見施護所譯的《大乘破有論》具有一定的價值與定位，才能應用於法會
拜懺的實踐層面。
(二) 譯經背景
1. 宋代譯經
中國佛教典籍的漢譯自唐朝元和六年（C.E.811）就中斷，歷經五代至宋初恢
復譯經。宋代譯經開始於太祖開寶七、八年（C.E.974-975）間，太宗太平興國七
年（C.E.982）成立官方正式譯經院從事佛經翻譯，太宗召法天、天息災、施護三
人入譯經院主持經典翻譯，賜天息災號「明教大師」，法天號「傳教大師」，施護
則號「顯教大師」。403宋代著名的譯師，主要的有法天、天息災、施護、惟淨及
法護等人。404
宋太宗極重視佛經翻譯，除了創建譯經院之外，並蒐集梵文佛經，辨認偽造
梵經，聚合譯經專家，訓練譯經人才，雕版印經等，充分表現對佛典的熱心。405
另外，宋代譯經設立譯經院，並制定規章，如譯場人員設有譯主、證梵文、證梵
義、笔受、綴文、參詳、證義、潤文，並設有譯經使，組織完備與嚴密，充分表
現了宋代譯經的特色。406太平興國八年（C.E.983）選拔惟淨等十人學習梵文，將
400
《大中祥符法寶總錄》由趙安仁、楊億等編修，共二十二卷，記載從太平興國七年到祥符四年
（西元 982-1011）三十年間之譯本，共計二百二十二部、四百一十三卷(並收有東土著撰十一部、
一百六十卷)。參呂澂，〈宋代佛教〉，中國佛教協會編輯，《中國佛教第一輯》，上海：東方出版中
心，1996 年，頁 79-88。
401
見呂澂等，〈中國佛教人物〉，藍吉富主編，《中國佛教人物與制度》，頁 259-273。
402
《法界聖凡水陸大齋法輪寶懺》卷 6：「一心奉請大乘破有論（拜觀同上）龍樹造。施護譯。略
說諸法無生。從分別起。」可見其在應用法會拜懺的實踐面。參 CBETA, X74, no. 1499, p. 994a13-
14 // Z 2B:3, p. 13c5-6 // R130, p. 26a5-6。
403
參顧吉辰，《宋代佛教史稿》，鄭州市：中州古籍出版社，1993，頁 101-151。
404
參李煒，《早期汉译佛经的来源与翻译方法初探》（第一版），北京市：中華書局，2011 年，頁
90。
405
黃啟江，《北宋佛教史論稿》，臺北市：臺灣商務印書館，1997 年，頁 41-57。
406
呂澂，〈宋代佛教〉，中國佛教協會編輯，《中國佛教第一輯》，頁 79-88。
72
「譯經院」改名為「傳法院」，並建立「印經院」，掌管摺寫之事；宋太宗雍熙二
年（C.E.985）下詔凡新譯經論均勘版印行，即新譯成之經論皆依勅雕印及入藏施
行，此後，大藏經專以刊本流傳天下。此有別於隋唐朝時譯經完成後繕寫，再進
奉、依勅及入藏施行。407
宋朝之譯經及印經事業歷經仁宗、真宗、英宗至神宗熙寧四年（C.E.1071）將
大藏經版賜與顯聖寺，亦將印經院施行大藏摺刷頒行之事，也交給了顯聖寺內的印
經院掌管。至此，熙寧年中前後譯經事業脫離宋室並告一段落；自北宋神宗元豐
（C.E.1078-1085）之後至南宋，大藏之開版頒布興盛，但譯經則幾乎完全中斷。此
乃因南宋時代，印度佛教已衰亡，已無來自印度的佛教學者，譯經之途自然消失斷
絕。而自元朝以後之譯經，也非如昔來自印度的傳承，而是西域所傳之重譯。408
2. 宋代譯經之種類與數量
在整個北宋譯經事業的一百年中（C.E.982-1082），太宗在位的譯經院於十五年
（C.E.982-996）間，譯有大小乘梵經一百五十部，約佔北宋全部譯經的百分之六十，
可說是最豐收的一段時期。409 從宋太宗太平興國七年（C.E.982）至仁宗景祐二年
（C.E.1035）共 54 年，官方正式譯經共出梵本 1428 夾，譯出經論 464 卷。此後所
翻譯數量不多，於神宗元豐五年宋代譯經結束。410
宋代譯師中以天息災、法天、施護三人為代表，三人所譯的密教經典，天息災
計有 25 部 45 卷，法天計有 9 部 13 卷，施護計有 30 部 77 卷，以施護所譯數量最
多。其中 3 卷以上者，施護譯有：《佛說一切如來真實攝大乘現證三昧大教王經》
三十卷、《佛說一切如來金剛三業最上祕密大教王經》七卷、《佛說無二平等最上瑜
伽大教王經》六卷、《佛說祕密三昧大教王經》四卷、《佛說祕密相經》三卷。411
另外一說，從宋太宗太平興國七年（C.E.982 年）至天聖五年（C.E.1027 年）
共譯出五百餘卷。後因缺乏新經梵本，譯事時斷時續，維持至政和初（C.E.1111）
為止。總計前後譯家(及其譯經年代)可考有十五人，其中包含施護（C.E.980-1017）
。
諸人所譯總數二百八十四部、七百五十八卷。以密教的典籍佔最多數，論部最少。
北宋之初密教正盛，雖然梵本流入中國不少，但在天禧元年，統治者注意到密典中
有些不純部分和佛教傳統相違反，而禁止新譯的《頻那夜迦經》之流行，並禁止繼
407
參小野玄妙著、楊白衣譯，《佛教經典總論》，頁 152-154。
408
參小野玄妙著、楊白衣譯，《佛教經典總論》，頁 152-154。
409
黃啟江，《北宋佛教史論稿》，頁 41-57。
410
顧吉辰，《宋代佛教史稿》，頁 101-151。
411
顧吉辰，《宋代佛教史稿》，頁 101-151。
73
續翻譯此類經本，因此限制了往後之翻譯。412
宋代譯經多屬於小部，就種數幾乎接近唐代所譯之數，因此於大中祥符四年至
八年（C.E.1011-1015）
、天聖五年（C.E.1027）
、景祐二年至四年（C.E.1035-1037）
，
曾經三度編篡新的經錄：《大中祥符法寶總錄》413、《天聖釋教總錄》414與《景祐新
修法寶錄》415。這也算是宋代譯經的影響力與貢獻之展現。416
3. 宋代譯經之影響力
宋代譯經在中國佛教史上所佔數量甚多，但多屬密教經典。其影響不大，此乃
因印度正處於波羅王朝後期密教興盛之時，而傳入宋朝的經籍以金剛乘密部為多，
和宋朝的道學倫理思想相牴觸，故密典的翻譯與流行受限於朝廷。417另外，宋代佛
教一般佛教徒著重修持，以禪、淨兩宗最為流行。418此時禪宗強調「直指人心，見
性成佛」、，佛教徒受此影響而多不重視佛典的翻譯。419當
「教外別傳，不立文字」
時來宋的梵僧人數雖多，宋西行參學的僧侶也不少（北宋先後從天竺取經返回的宋
僧達 140 餘人）
，而印度此時期的密教並未被宋朝的佛教界所完全接受。但宋代刻
經隨著刻版印刷技術的出現，造就刻經事業之發達，對於元、明、清的佛教傳播與
發展產生了一定的影響。420
此外，宋代譯經質量不能和前代相比，特別是有關義理的論書，常因笔受者
理解不透，譯文艱澀難懂，或有文段錯落等情形，因此，即使譯本中有中觀一類
的要籍（如龍樹、陳那、安慧、寂天等的著作）但對當時義學界似乎沒發生多大
412
呂澂，〈宋代佛教〉，中國佛教協會編輯，《中國佛教第一輯》，頁 79-88。
413
祥符時所編稱《大中祥符法寶總錄》，二十二卷，趙安仁、楊億等編修。記載從太平興國七年
到祥符四年（C.E.982-1011）三十年間之譯本，共計二百二十二部、四百一十三卷（並收有東土
著撰十一部、一百六十卷）。參呂澂，〈宋代佛教〉，中國佛教協會編輯，《中國佛教第一輯》，頁
79-88。
414
天聖時所編稱《天聖釋教總錄》，三卷，譯經三藏惟淨和譯場執事人等同編。它系當時全部入
藏經典的目錄，記載著《開元錄》各經、新編入藏的天台慈恩兩家著述、《貞元錄》各經、《祥符
錄》各經、再附載其後新譯各經，共六百零二帙、六千一百九十七卷。參呂澂，〈宋代佛教〉，中
國佛教協會編輯，《中國佛教第一輯》，頁 79-88。
415
景祐時所編稱《景祐新修法寶錄》，二十一卷，呂夷簡等編。體裁和《祥符錄》一樣，所收譯
籍即緊接《祥符錄》，從祥符四年到景祐三年（C.E.1011-1036），二十六年間譯出的各經，計二十
一部、一百六十一卷，還有東土著撰十六部、一百九十餘卷。又由於漢文佛教經典的影響，當時
的回鶻、西夏地區，都用民族文字譯成回鶻文及西夏文經典。參呂澂，〈宋代佛教〉，中國佛教協
會編輯，《中國佛教第一輯》，頁 79-88。
416
參呂澂，〈宋代佛教〉，中國佛教協會編輯，《中國佛教第一輯》，頁 79-88。
417
參顧吉辰，《宋代佛教史稿》，頁 101-151。
418
宋代佛教是從宋太祖建隆元年到衛王祥興二年（C.E.960-1279 年）三百二十年間趙宋一代的佛
教。參呂澂，〈宋代佛教〉，中國佛教協會編輯，《中國佛教第一輯》，頁 79-88。
419
參李煒，《早期汉译佛经的来源与翻译方法初探》（第一版），頁 92。
420
參顧吉辰，《宋代佛教史稿》，頁 101-151。
74
的影響。421
除上之外，國外研究方面，武内孝善（C.E.1976）的〈宋代翻訳経典の特色
について〉
，論宋代翻譯經典的特色，並附宋代翻訳経典編年目録。並且指出宋代
譯經史中關於大藏經的開板和譯經事業的振興是重要大事，針對中國宋代翻譯的
經典特色進行論述。以《大中祥符法寶錄》、
《天聖釋經總錄》與《景祐新修法寶錄》
等的記述為基礎，考察了從太平興國七年（C.E.982）到景祐四年（C.E.1037）為止
的五十六年間翻譯出來的二六三部五七三卷的經典之特色。探討三個問題：(1)譯
經事業的方針；(2)從數量和所屬（大乘經藏等）來看譯出經典的特徵；(3)原典（中
天竺梵本等）別來看譯出經典的特徵。422另外尚有二谷慈明（C.E.1981）的〈宋代
譯經僧「施護」とその背景 : そうだいやくきょうそうせごとそのはいけい〉423
由於語言限制，於此不再贅述。
綜合上述，比較古藏、漢譯本的翻譯年代可得到的結論：（一）月童譯師的翻
譯時代大約在 12 世紀(AC.1101-1200)，故 BhS I 則翻譯於大約 12 世紀的後弘期，
比北宋施護於景德二年（C.E.1005）所譯的《大乘破有論》424晚了將近一世紀；（二）
BhS II 與 BhS III 的西藏譯師名稱滿智的年代為 11 世紀末至 12 世紀初(大約 C.E.1100
前後)，比月童翻譯的 BhS I 為早或相近，也比施護於景德二年（C.E.1005）所譯的
《大乘破有論》為晚；（三）BhS II 與 BhS III 的翻譯年代比 BhS I 為早或相近，但
都比北宋施護所譯的《大乘破有論》年代為晚；（四） BhS I、BhS II 與 BhS III 的
翻譯時代正處於後弘期，為西藏佛經翻譯的全盛時期。而《大乘破有論》的翻譯年
代正處於中國自唐朝中斷佛典漢譯後，北宋恢復譯經的時期。
421
參呂澂，〈宋代佛教〉，中國佛教協會編輯，《中國佛教第一輯》
，頁 79-88。
422
參武内孝善，〈宋代翻訳経典の特色について〉，頁 27-53。
423
參二谷慈明(1981)。
〈宋代譯經僧「施護」とその背景 : そうだいやくきょうそうせごとそのは
いけい〉。《密教學會報》19/20，頁 57-65。
424
李國玲之《宋僧著述考》：「大乘破有論一卷，存；龍樹菩薩造，宋施護譯，惟淨證梵文。景德
二年十一月譯。《大中祥符法寶錄》卷 13、《天聖釋教總錄》下冊載錄(卷 2)」。參李國玲(2007)。
75
第四章 Bhavasaṃkrānti 今譯本與譯者簡介
近代到當代的中外譯本，包含了：（一）中國學者任傑的漢譯本《轉有論頌》；
（二）印度學者 Sastri, N. Aiyaswami 的英譯本 English Translation of The
（三）美國學者 Will May 的英譯本 Transference of Existence；
Bhavasaṅkrānti；（四）
日本的羽溪了諦（1977）從漢譯本《大乘破有論》翻譯為日譯本，並編入《國譯
一切經》中觀部三，包含了：〈大乘破有論解題・大乘破有論〉。425此外，近代日本
學者津田明雅（2014）依照北京版翻譯為日文本。426筆者因語言限制，僅針對今漢
譯本與英譯本考察如下。
第一節今漢譯本與譯者
一、今漢譯本
近代中國學者任傑於 1976 年 8 月將 BhS I 由梵文翻譯為漢文《轉有論頌》
（見
，譯於北京中國佛協。427任氏在譯後記指出：
附錄三）「此論頌是聖龍樹菩薩造，慈
怙論師釋，主敦瓊譯師請問月童論師後譯藏。此論不僅明中觀理，而且明修行的方
便次第。初品明法無我，第二品明人無我，第三品總明二無我，第四品明六度，
第五品明世俗與勝義二諦。論頌同宋施護譯的《大乘破有論》，但該譯本是長行，
文簡義略，與藏本論頌不盡全同。所謂『轉有』，即轉六趣三有眾生成佛之方便，
故名。」428其中疑點：「本論頌是龍樹菩薩所造，慈怙論師釋，主敦瓊譯師請問月
童論師後譯藏。」應為《轉有注疏》（Bhavasaṁkrāntiṭīka）之跋，而本論並沒有跋。
429
而此《轉有注疏》即是 Ching Hsuan Mei 所說二篇名為「流轉」（'pho ba）的論述
425
參羽溪了諦，〈大乘破有論解題・大乘破有論〉，《國譯一切經，中觀部 3》，頁 27-30。
426
427
北京中國佛協，此可能是指設於北京的「中國佛教協會」，參見中國佛教協會簡介中：中國佛
教協會（The Buddhist Association of China）
，由虛雲、喜饒嘉措、圓瑛、趙樸初等二十多位全國
佛教界知名人士發起，於 1953 年在北京成立，會址設於北京廣濟寺。參中國佛教協會官網，中
國佛教協會簡介，http://www.chinabuddhism.com.cn/e/action/ListInfo/?classid=540 (2020/04/21)。
428
(2020/04/20)。
429
ADARSHA，德格丹珠爾，D3841སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ །0.1995334，其文中指出：作者 པཎྲི་ཏ་བྱམས་པ་མགོན་པོས་
མཛད། 譯師 པཎྲི་ཏ་ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་ལ། གྲུ་སྟོན་ཆུང་གྲིས་ཞུས་ནས་རང་འགྱུར་དུ་མཛད།96-1-158a2.2834702：「……།ཀུན་རོབ་དང་དོན་དམ་པའྲི་
བདེན་ པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།། །།འགྲོ་བ་རྲིགས་དྲུག་ལས་སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཐབས་སངས་རྒྱས་ཐོབ་པར་བྱེད་པའྲི་ཐབས་རོགས་སོ།། །།པཎྲི་ཏ་བྱམས་པ་མགོན་པོས་མཛད་
པའོ། །པཎ་ྲི ཏ་ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་ལ། གྲུ་སྟོན་ཆུང་གྲིས་ཞུས་ནས་རང་འགྱུར་དུ་མཛད་པ་རོགས་སོ།། །།」。參：ADARSHA，སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ，
https://adarsha.dharma-treasure.org/kdbs/degetengyur/ search?highlightLength=183&kdbName=
degetengyur&keyword=...&minScore=1e-7&searchRange=current-kdb&size=10&sort=id%3Aasc
76
之一。430而目前為止，
《轉有注疏》
（Bhavasaṁkrāntiṭīka）尚未有漢譯本，值得後學
有志之士投入譯注及研究。如此對於本論提出之疑點也能有更開闊、全面性的視野
與觀點。
二、譯者
（一）生平略傳
當代漢譯本採任傑(1976)所翻譯《轉有論頌》。431譯者任傑是著名佛學家、
藏漢翻譯家、佛教教育家，出家舍戒之前法名常浩，是近代能海上師入室弟子之
一，慧燈堂上名列第七，法號定成，戒律嚴謹，學兼顯密，尤其專長於印度中觀
學說與藏傳佛典論著。432
任傑先生 1920 年 11 月出生於四川劍閣縣。18 歲時，依四川江油縣竇圌山雲
嚴寺果羯老和尚剃度出家，取名常浩。20 歲433於彭縣隆興寺廣超老和尙處受具足
戒。
1942 年至 1956 年，依能海上師學習藏文，修學密教，成為能海上師入室弟
子，在近慈寺修學十年；1952 年，從格西•喜饒嘉錯大師及紮薩克大喇嘛學習藏
傳佛教經論及儀軌；1956 年，進入北京法源寺的中國佛學院，畢業後又進入中國
佛學院中觀系研究班深造，追隨格西•喜饒嘉錯、法尊法師、觀空法師及周淑迦居
士等學習顯密諸法，434此後的二、三十年均追隨法尊法師及觀空法師學習，並進
行藏傳佛教的研究翻譯工作。435
(2020/04/22)。另外，Buddhist Digital Resource Center 中，སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ (page 470 in Volume 57 of Work

W1PD95844)也是如此說明。參閱：Buddhist Digital Resource Cente，སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ , http://www.tbrc.org/
eBooks/ W1PD 95844-I1PD 95902-452-470-abs. pdf (2020.04.22).
430
Mei, Ching Hsuan（2009）：”Apart from that, I found another two treatises named 'pho ba: Srid pa
'pho ba（The Transference of Existence, Skt. Bhavasaṁkrānti）36 by Nāgārjuna and Srid pa'i 'pho ba'iṭīka
(The Commentary of transference of Existence, Skt. Bhavasaṁkrāntiṭīka) 37 by Maitreyanātha. Both were
The Development of 'Pho ba Liturgy in Medieval Tibet, http://hss.ulb.uni-bonn.de/ 2009/ 1864/ 1864.pdf.
(2019/05/13). p.18.
431
(2020/04/20)。
432
一代宗師，［福智金鬘．師承］著名佛學家、藏漢翻譯家－任杰老居士，
http://95mymaster.blogspot.com/ 2018/01/blog-post_4.html (2020/04/20)。
433
另一說為：「19 歲受比丘戒，十八歲時從四川江油竇團山雲嚴寺果羯老和尚出家，次年于四川
彭縣隆興寺廣超老和尚座下受比丘戒。」，見：五明學佛網，任傑先生的生平、譯著事業與佛教思
想掠影——任傑先生訪談錄，http://wuming.xuefo.net/nr/14/136051.html(2020.04.21)。
434
弘善佛教，初衷如故譯作斐然——記任傑老師生平事蹟，https://www.liaotuo.com/ fjrw/jsrw/ rj/
60296.html (2020.04.21)。
435
一代宗師，［福智金鬘．師承］著名佛學家、藏漢翻譯家－任杰老居士，http://95mymaster. blogspot.
com/ 2018/01/blog-post_4.html (2020/04/20)。
77
1966 年文化大革命期間，離開法源寺，436受到衝擊及錯誤對待，進入五七幹
校學習並還俗。437
1972 年調回北京中國佛教協會，參與《辭海》宗教部分及《中國大百科全
書·宗教卷》等圖書的編寫工作。
1974 年在中國佛教協會之託，開始整理《房山石經》，編寫了包括隋唐在內
的《房山石經》之目錄，並編輯、出版了遼金十八冊的《房山石經》。438
1989 年退休，先後赴四川新都寶光寺、成都文殊院講學；1995 至 1997 到五
臺山大塔院寺講學。4392011 年 10 月 6 日（農曆九月初十）捨報往生。440
（二）相關著作
任傑先生畢生的翻譯及相關著作極為豐富，由下面幾個階段可見：
1960 年到 1963 年間，441在觀空法師的指導下，翻譯了《中論文句釋》、《四
百論釋》、《中觀寶鬘論釋》、《六十正理論釋》等重要的中觀論著。並翻譯了宗派
的論著：《宗派建立寶鬘論》、《釋中觀應成派》、《釋中觀自續派》。442
1966 年後，因下放勞改，譯作完全停頓。
1972 年調回北京中國佛教協會，參與《辭海》宗教部分及《中國大百科全
書·宗教卷》等圖書的編寫工作。
1974 年，在中國佛教協會之託，開始整理《房山石經》，編寫《房山石經》
的目錄，編輯出版十八冊的《房山石經》。443並翻譯了《轉有論頌》，成為這一階
436
另一說為：「一九五六年九月成為北京法源寺中國佛學院首屆學員，後又進入中國佛學院首屆
研究班深造。……於一九六五年離開法源寺」。見：五明學佛網，任傑先生的生平、譯著事業與佛
教思想掠影——任傑先生訪談錄，http://wuming.xuefo.net/nr/14/136051.html (2020.04.21)。
437
另一說為：「1972 年，調回北京中國佛教協會，參與《辭海》宗教部分和《中國大百科全書·
宗教卷》的編寫工作。與此同時，得到親教導師法尊、觀空法師關心，出於處境方面的種種考慮，
認可隨緣還俗。」，見：弘善佛教，初衷如故譯作斐然——記任傑老師生平事蹟，https://www.
liaotuo.com/fjrw/jsrw/rj/60296.html(2020.04.21)；亦可參：「“文革”中，受到錯誤對待，
進入“五七幹校”，與此情況下任傑先生還俗。」，見五明學佛網，任傑先生的生平、譯著事
業與佛教思想掠影——任傑先生訪談錄，http://wuming.xuefo.net/nr/14/136051.html(2020.04.21)。
438
見：五明學佛網，任傑先生的生平、譯著事業與佛教思想掠影——任傑先生訪談錄，http://
wuming.xuefo.net/nr/14/136051.html (2020.04.21)。
439
見：五明學佛網，任傑先生的生平、譯著事業與佛教思想掠影——任傑先生訪談錄，
http://wuming.xuefo.net/nr/14/136051.html(2020.04.21)。
440
鳳凰網華人佛教，藏漢翻譯家、佛教教育家任傑先生安詳示寂， https://fo.ifeng.com/ news/
detail_2011_10/12/9787381_0.shtml (2020.04.21)。
441
另一說為：「任傑先生自一九六○年至六五年在中國佛學院副院長法尊法師及任傑先生的親教
師觀空法師的指導下翻譯出《中論文句釋》以來，從未停止其譯著工作，……。」，見：五明學佛
網，任傑先生的生平、譯著事業與佛教思想掠影——任傑先生訪談錄，http://wuming.xuefo.net/nr/
14/136051.html(2020.04.21)。
442
見：一代宗師，［福智金鬘．師承］著名佛學家、藏漢翻譯家－任杰老居士，http://95mymaster.
blogspot.com/2018/01/blog-post_4.html (2020/04/20)。
443
另一說為：從 1960 年到 1963 年。見：鳳凰網華人佛教，藏漢翻譯家、佛教教育家任傑先生安
78
段譯著工作的起點。在 1989 年退休前，從未停止他的譯著事業。444
1966 年至 1989 年，主要翻譯有：《轉有論頌》、《未覺能覺論》、《中觀入智
論頌》、《中觀略義頌》、《中觀略義論》、《顯一切乘差別釋》、《辨如來聖教論》、
《中觀破迷執論》、《宗派建立寶鬘論》、《真實名經科》、《智心要集論釋》、《印度
宗派源流》、《現觀莊嚴略義寶鬘論》等；也完成了一些個人著作：《〈般若經》與
〈現觀莊嚴論〉法句科》、《房山石刻〈大智度經論〉整理記》、《房山石經中新發
現的兩種佚書過目記》、《房山石經保存的契丹為慈賢譯經》、《房山石經中通理大
師之刻經》、《海公上師德塵親聞錄》、《復函三篇》、《研究經目學筆記》、《〈現以
莊嚴論〉八事七十義之差別法數》等。445
1989 年 72 歲退休。之後先後到四川新都寶光寺、成都文殊院、五臺山塔院
寺等地弘法。之後從事漢藏翻譯的工作，編著了《略講觀修三寶功德及其意
義》，並編譯整理了《學現觀莊嚴論之必修四科》，《古印度中觀論著九種》，《現
觀莊嚴論·選集要義釋》等論著。446
（三）關於任傑譯經的評價
任傑所翻譯《轉有論頌》編輯於其著作《古印度中觀論著九種》之中，於其跋
中，中國藏語系高級佛學院教務長丹迥·冉納班雜仁波切447對任傑的譯本給予的肯
定：1.翻譯的價值方面，任傑譯出了諸多重要的論典，有助於讀者學習及研究藏傳
佛教，對於藏漢佛教的交流與漢譯佛典的豐富具有極大的作用與價值；2.翻譯的水
準方面，翻譯必須忠實於原著，不能以己意擅自更改，而任傑的翻譯絕對是忠實地
表達了中觀應成見；3.考慮了讀者的需要面，在翻譯原文時能注意讀者的需要，對
不易理解的文句加以註釋，並把註釋與被注文字放在同一頁的頁尾，令讀者一目了；
4.翻譯藏文中觀論著，編排上將印度著作放置於前，藏人的著作放置於後。表現了
尊重法源、正理及道統之精神。個別的地方大多「考慮讀者」而有不同的看法。448，
由以上可知，任傑所翻譯《轉有論頌》受到高度的肯定與好評。
詳示寂，https://fo.ifeng.com/news/detail_2011_10/12/9787381_0.shtml (2020.04.21)。
444
見：五明學佛網，任傑先生的生平、譯著事業與佛教思想掠影——任傑先生訪談錄， http://wuming.
xuefo.net/nr/14/136051.html(2020.04.21)。
445
見：五明學佛網，任傑先生的生平、譯著事業與佛教思想掠影——任傑先生訪談錄，http://wuming.
xuefo.net/nr/14/136051.html(2020.04.21)。
446
一代宗師，［福智金鬘．師承］著名佛學家、藏漢翻譯家－任杰老居士， http://95mymaster.
blogspot.com/2018/01/blog-post_4.html (2020/04/20)。
447
篇名：丹迥·冉納班雜——勤奮而多才多藝的活佛，參見：維普網，丹迥· 冉納班雜——勤奮而
多才多藝的活佛，http://www.cqvip.com/qk/85165x/199402/4001395849. Html (2020.04.24)。
448
本文於西元 1998 年 6 月 30 日，由丹迥‧冉那班雜仁波切口授，弟子栗拙山聽受整理而成。參
顯密文庫，古印度中觀論著九種 ( 任傑藏譯漢 ) ， http://read.goodweb.net.cn/news/news
view.asp?newsid=38816 (2020.04.24)。亦可參丹迥‧冉那班雜，任傑譯《古印度中觀論著九種》述評，
《法音》第 12 期，2004 年，頁 26-28。
79
第二節今英譯本與譯者
今英譯本採用印度學者 Sastri, N. Aiyaswami 所翻的 English Translation of The
Bhavasaṅkrānti，以及美國學者 Will May 所譯的 Transference of Existence，對於譯
本及譯者介紹說與說明如下：
一、今英譯本 English Translation of The Bhavasaṅkrānti

當代翻譯英文本之一是採用 N. Aiyaswami Sastri 在其著作”Bhavasaṅkrānti
Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra : with the commentary of Maitreyanātha.”
中由藏文英譯為： English Translation of The Bhavasaṅkrānti，採用散文體，亦共分
為五段落（見附錄四）。449
關於譯者 Sastri, N. Aiyaswami，是印度著名的梵學家，受過 Vidhushekhara
Bhattācharya（現為加爾各答大學）資深學者 Mahāmahopādhyāya 教授的訓練。450
筆者目前未發現關於譯者生平相關資料，但是其著作之多，及其著作被引用次數之
多可參考學術網站。451
二、今英譯本 Transference of Existence

當代英文翻譯本之二是採用 Will May 的英譯本，其採用由亞洲經典輸入計畫
（ACIP）下載德格版藏文本之電子檔，452由藏文英譯為：Transference of Existence；
本論頌亦採偈頌文體，按照藏文本共分為五品（見附錄五）。453本論文以此英譯本
和藏文譯本對照與分析其語法及特色。採用此譯本是因本譯本也是對照藏文而逐
字翻譯，較容易看出其語法及特色。
Will May 是佛教學者和翻譯者，也是「佛教開放在線翻譯實驗室」( Buddhist
449
450
Prefatory Note: ”For undertaking the publication of this work,…the eminent scholar Paṇḍit N.
Aiyaswami Sastri who had the benefit of being trained under the veteran scholar Mahāmahopādhyāya
Professor Vidhushekhara Bhattācharya (now of the Calcutta University ). ”參 N. Aiyaswami Sastri,
Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha, pp.
viiii-x.
451
Google 學術搜尋，Sastri, N. Aiyaswami ，https://scholar.google.com.tw/ scholar?start= 57&q =
Sastri,+N.+Aiyaswami.&hl=zh-TW&as_sdt=0,5 (2021.04.06).
452
英文(德格版，取自 ACIP)Transference of Existence [1] [2] by Nāgārjuna，https://www.bootl.org/
453
Buddhist Open Online Translation Lab,Transference of Existence [1] [2] by Nāgārjuna,https://www.
bootl. org /html/Nagarjuna-bhavasamkranti.htm (2019/08/19).
80
Open Online Translation Lab.)的創始人，454此網站發布可能是實驗性、探索性或臨
時性的翻譯，也可使用來自「佛教數位資源中心」（BDRC）的網站上的訊息，查
詢發表的藏族翻譯和印度教徒網絡地圖。455而本文中的英譯本即是此網站所發表
的作品。456Will May 之相關著作有 4 篇著作：
1. Treasury of Lives biography of Gorub Lotsāwa Chokyi Sherab（གོ་རུབ་ལོ་ཙཱ་བ་ཆོས་ཀྱྲི་
ཤེས་བ་།）；BDRC P3890。2018 年 12 月發表。457
2. Treasury of Lives biography of Mitrayogin（མྲི་ཏྲ་ཛོ་ཀྲི་།）；BDRC P7609；2019 年
02 月發表。458
3. Treasury of Lives biography of Niṣkalaṅka（ནྲི་སྐ་ལཾ་ཀ་།）；BDRC P3203；2019 年
03 月發表。459
4. Treasury of Lives biography of Tsur Lotsāwa Yeshe Jungne（མཚུར་ལོ་ཙཱ་བ་ཡེ་ཤེས་
འབྱུང་ གནས་།)；BDRC P4308；2020 年 02 月發表。460
由以上的著作亦可知 Will May 對於印度與西藏的古德大師及譯師的傳記與生

平事蹟之熱誠與貢獻，不只在「生命寶庫」（Treasury of Lives）網站發表其著
作，在「佛教數位資源中心」（BDRC）的網站上也能查看其相關作品，由此可見
Will May 其所翻譯的本論應是值得肯定。
454
「佛教開放在線翻譯實驗室」宗旨在創建支持佛教文本迭代翻譯的實驗空間。提供佛教學生和
教師透過翻譯，實踐與探索佛教義理和表達的平台。經由閱讀及翻譯文本，對佛教的傳統有更深入
的了解和更真實的體現。參 Buddhist Open Online Translation Lab ，https://www.bootl.org/about.
htm(2020/04/13).
455
Buddhist Open Online Translation Lab,https://www.bootl.org/(2020/04/13).
456
Buddhist Open Online Translation Lab,Transference of Existence [1] [2] by Nāgārjuna, https://www.
bootl.org/html/Nagarjuna-bhavasamkranti.htm (2019/08/19).
457
Treasury of Lives, Grub Lotsāwa Chokyi Sherab,https://treasuryoflives.org/biographies/view/ Gorub-
Lotsawa-Chokyi-Sherab/6275 (2020/04/13).
458
Treasury of Lives, Mitrayogin,https://treasuryoflives.org/biographies/view/mi-tra-dzo-ki/10280 (2020/
04/13).
459
Treasury of Lives, Niṣkalaṅka,https://treasuryoflives.org/biographies/view/ Niskalanka/5527 (2020/
04/13).
460
Treasury of Lives, Tsur Lotsāwa Yeshe Jungne,https://treasuryoflives.org/biographies/view/Tsur-
Lotsawa-Yeshe-Jungne/6733.(2020/04/13).
81
第五章 Bhavasaṃkrānti 譯本之語言分析
本章節的目的，首先對古、今譯本作詞彙分析，在此基礎上進一步作譯本之對
照與分析，再而對譯本的對照分析結果做譯本間差異現象的探討；而譯本之比對與
分析，著重文句的結構及語言特色的討論。另外，由於佛典都有各自的傳譯歷史，
再加上補充刪減、真假問題等錯綜複雜的人為因素，想釐清譯本是否保留佛典義理
內涵的本來面目，絕非筆者在有限的時間、精力與學識涵養所能勝任。因此筆者僅
就從本論的古今譯本中選擇章節加以探討，以窺出譯本的語言現象與意涵。為避免
斷章取義，故採藏譯本第一品＜法性品＞為代表，做詳細的探討。
第一節古、今譯本之詞彙分析
一、凡例說明
(一)、詞彙分析
1. 古漢譯本（施本）
依照「部首」461、
「部首外筆畫數」462、
「詞條」
（即詞語及其釋文）463、
「詞性」
464、
「分偈」
（詞條於本文中《大乘破有論》精斠本的分偈）、「詞條出處」（詞條
在施本的出處）、
「參照」（可參考的詞條）將譯本詞句給予分類編排。再依據漢
語詞條的「部首外筆畫數」由少至多排序（見附錄六）。
2. 今漢譯本（任本）
譯本詞句依據「頁碼」465、「藏文詞條」、「詞條出處」（詞條在藏文本的出
處）、
「漢文翻譯」、「漢文詞條」、「漢文出處」
（詞條在任本的出處）
、「參照」
（可
參考的詞條）給予分類，進行詞彙分析。（見附錄七）。
3. 今英譯（Sastri 本與 May 本）
461
即「214 部首字音讀表」
。
462
「部首外筆畫數」即 214 部首外筆畫數，由少至多的順序編排。
463
「詞條」，指收列的詞語及其釋文。
464
「詞性」，以個別詞為對象，根據其語法作用及其意義，而歸類的結果。
465
依照「頁碼」以方便排序。即按照「藏文詞條」的首位詞素（若首位詞素相同，則取第二、第
三詞素之順位）在《藏漢大辭典》的「頁碼」由少至多排序。
82
根據「頁碼」466、「藏文詞條」（詞條在藏文本的出處）、「詞條出處」（詞條
在英譯本的出處）、
「英文詞條」、「參照」
（可參考的詞條）加以類，進行詞彙分
析。（見附錄八、九）。
4. 以上譯本的「詞條出處」的藏文句尾的編號，由於涉及長行與偈頌不同文體轉
換，除了 Sastri 本中的編號是按照譯者予 BhS I 的分偈（共 19 偈）序數外，467
其餘譯本藏文句尾的編號序數是筆者為方便辨識，統一按照句子順序的序
號（非偈頌的序號）。但於古、今譯本之比對與分析之討論時則統一使用筆者給
予的編號。
5. 藏文本主要採取德格版，除了特殊之處予注解說明。
(二)、譯本之比對與分析、譯本之差異
1. 本文僅聚焦 BhS I 第一品進行對照與分析。首先彙整藏、漢、英譯本第一
品之詞句，按照句意予分偈（見附錄十）。即使 Sastri 本分 19 偈，但因其為意
譯，又涉及文體轉換及與語法等因素，筆者仍予分偈，以方便及客觀進行對
照與分析。
2. 藏文本的每一句尾端的序數統一使用筆者給予的編號序數，例如：།དངོས་པོ་
མེད་པས་ སེ་བ་མེད།4，於文中討論時統一採用此序數。唯在呈現每一偈頌之首，
使用分偈的序數，例如：།དངོས་ པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a。
3. 藏文本主要採取德格版，除了特殊之處予注解說明。
二、詞彙分析結果
施本的字數總共為 565 字（僅指正文，不包括標題）。其中使用最多的詞素：
（一）「無」，共 27 次，包括：「無上」、「無二」、「無實」、「無性」、「無所有」、
「無
有」
；（二）「諸」，共 18 次，包括：「諸分別」、「諸影像」、「諸所緣」、「諸有智者」、
「諸業」、「諸法」、「諸蘊」、「諸邪執心者」；（三）「所」，共 17 次，包括：「所作」、
「所得」、「所有」、「所現」、「所生」、「所緣」、「所說」、「所說者」。由此可見施本
運用虛詞十分靈活。
施本使用最多的前六名詞彙：第一為「一切」（13 次）
；第二：「無」（12 次）
；
第三：
「有」（10 次）
、「而」
（10 次）
；第四：
「此中」（9 次）、「者」
（9 次）；第五：
「亦」（8 次）
、「故」
（8 次）
；第六：「是」
（7 次）、「諸法」（7 次）。其中與中觀「空
性」相關的詞彙：「一切」（13 次）
、「無」（12 次）
、「有」（10 次）
、「諸法」（7 次）
；
466
依照「頁碼」以方便排序。即按照「藏文詞條」的首位詞素（若首位詞素相同，則取第二、第
三詞素之順位）在《藏漢大辭典》的「頁碼」由少至多的排序。
467
83
助詞相關的詞彙：「而」
（10 次）
、「此中」
（9 次）
、「者」
（9 次）
、「亦」
（8 次）
、「故」
（8 次）。施本的詞彙分析結果詳見附錄六。
由上可知，施本的翻譯注意文法的助詞，其使用次數之多和近代學者任傑不翻
譯或省略助詞的情形正好相反，故詞意表達的清楚，文辭流暢。另一原因也可能是
施本採散文體而沒有字數音節限制；而任本或因偈頌體的字數音節限制，故省略了
助詞及縮減實詞，卻也模糊了詞意的語氣、前後因果，甚至容易導致錯誤的理解。
於本文中刪減最多的是 དེ་ལྟར་、ཀྱྲི་、ལ་ 等助詞（詳見附錄七）；同樣的，英譯 Sastri
本採散文體長行的意譯，較不容易直接看出詞彙的意義與句法，但也可看出省略助
詞、更換表達用語與譬喻的印跡（詳見附錄八）。而 May 本貼近藏本直譯則無此
現象（詳見附錄九）。
84
第二節古藏、漢譯本之比對與分析
本論是施護大師從印度攜帶梵本佛經來中土翻譯作品之一，但當初翻譯所依
據的梵文本已佚。本文初步僅以本論之主要研究對象藏本 BhS I 與施本作對照。雖
然施本不是根據藏文本著手翻譯，但是，筆者嘗試將施本與藏本相對應對照，僅僅
是筆者的推理，或許不夠成熟，但期望從中能尋找到相關的線索與訊息。施護乃北
宋一代譯經高僧，不敢妄加評論，然筆者嘗試站在學術研究的立場，野人獻曝提出
淺見，權供研究參考之用。
首先，在藏本的起首有書首禮讚文：འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་འཚལ་ལོ།「禮敬曼
殊室利童子」
，但在施本的起首則有：
「歸命一切佛！諸有智者應當如實了知諸法。
。由此可知本論頌屬於論藏，而漢譯本則無此習慣。468但本
此中云何？謂：……」
論開頭則有：「歸命一切佛！」，禮敬的對象不同。469
其次，古漢譯施本沒有分品名，採散文體長行，為方便藏本和施本之比對，筆
者嘗試依照施本之偈意的發展（例如意義是否完整）與藏文本第一品的偈頌作對照，
從而分出偈頌的句數及分偈。470以下將藏譯本 BhS I 的第一品與施本之翻譯對照詳
細敘述如下：
第一偈頌
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 །རག་ཏུ་དངོས་པོ་
ཡོད་བསམ་པ།7 །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། 8 །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།9
謂：一切性從無性生，亦非無性生。一切性若有生者，彼性是常。
是性無實，猶如空華。
一、།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 「謂：一切性從無性生，亦非無性生。」
468
「禮敬曼殊室利童子（འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་འཚལ་ལོ།)」
佛經內容識別，藏譯本之書首禮讚文：，
由此可知本傳本屬於論藏，而漢譯本則無此習慣。參侃本，《汉藏佛经翻译比较硏究》（第一版），
頁 199-212。
469
依照藏譯本的習慣，經典的書首禮讚對象是佛陀，論典的書首禮讚對象是曼殊室利菩薩。此處
書首禮讚對象則是佛陀。
470
屈大成指出：「漢譯的偈頌，文體與架構較自由，又欠缺韻律，不講求句數、平仄、韻腳等。如
以自然呈現的偈文段落、由頭到尾只當一首偈計算。漢譯偈的分偈，則較難辨別，亦可嘗試依偈頌
的格式（例如奇偶句數、有否定型偈等）、偈意的發展（例如意義是否完整、語氣有否停頓等），對
照及劃分。」參屈大成〈從漢巴對照看漢譯《雜阿含經》偈頌的特色〉，
《圓光佛學學報》32，2018
年，頁 31-86。
85
དངོས་པོ་ 對應為「性」471，即「實體」之意，མེད་པ་ 為「無」，དངོས་པོ་མེད་པ་ 對應為
「無（自）性」，即「無實體」之意472；接續助詞-ས་ 表示「因為……，所以……」，
473表示前後句的因果關係；……མེད་པས་……མེད་ 則表示「因無……，故無……」；།དངོས་
པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 所要表達的是「因為一切性從無性生，亦非無性生。所以一切性無
生」。由其所接續的下一句「一切性若有生者，彼性是常」，由其中「一切性若有生
者，……」的假設語氣可知其前一句要表達的是「一切性無生者」。།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་
བ་མེད།4 藏文直譯為「因無實體故無生」，表達意思是「因為無（自）性（或「無實
體」），所以無生」。སེ་བ་མེད་ 有「無生」之意；開頭的「謂」在藏文本並沒有此字，
其乃在承接上一句的「……此中云何？」所做的回答。
二、།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7
「一切性若有生者，彼性是常。」
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 對應為「一切性若有生者」。因前一句
དངོས་པོ་ 對應為「性」，即「實體」之意。དངོས་པོ་མེད་པ་ 對應為「無（自）性」，即「無
實體」之意。དེ་ལ་ 指 དངོས་པོ་མེད་པ་。།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 對應為「一切性（無自性）」，
即是「一切性（無實體）」；།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 此句對應為「若有生者」
，སྲིད་པ་ཡྲིན་
對應為「若有」，474用假設語氣（若……，〔則〕……）「一切性若有生者，〔則〕彼
性是常」。སེ་བ་བླངས་པ་ 對應為「生者」
；而 །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 對應為「彼性是常」
，
而 བསམ་པ་ 被省略了。
三、 །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། 8 །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།9
「是性無實，猶如空華。」
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། 8 對應「是性無實」，དེ་ལྟར་ 意指 དངོས་པོ་མེད་པ་ 對應為「無
（自）性（實體）」，བསམ་པ་ 被省略，འཁྲུལ་པ་ཡྲིན་ 對應為「無實」；།ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་
བ།9 對應為「猶如空華」。
471
「性」：「（術語）體之義，因之義，不改之義也。」參丁福保編，《佛學大辭典》（第一版），上
海市 : 上海書店出版，1991 年，頁 1478。
472
「無性」：「(1) 與『無自性』同義；(2) 指諸法無存在之實體。性，體之意。一切諸法因緣和合而
生，緣散則滅，無有實體，故稱無性。」參慈怡主編，《佛光大辭典》
（第二版），頁 5092；「無性」：
「（術語）性者體也，一切諸法無實體，謂之無性。」參丁福保編，《佛學大辭典》（第一版），頁 2165。
所以，「無實體」就是「無性」、「無自性」
。
473
པས་：「(詞組、片語；略語 ph)意為『因為……，所以』」參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），
頁 297。
474
副詞 སྲིད་པ་ 有「可能，容有，也許，得有」之意思。參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、下冊）
（2003，第 6 刷），頁 2975。
86
第二偈頌
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་
དང་མཉམ། 12 །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13
當知：諸法與虛空等。彼諸法生，亦與空等。一切緣法，皆如虛空。
彼無實故，當云何有？
一、 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11
「當知：諸法與虛空等。彼諸法生，亦與空等。」
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 對應「當知：諸法與虛空等」
，ཆོས་ཉྲིད་ 對應為「諸法」
，
藏文本沒有「諸」這個字，此與「一切緣法」的「一切」有關，將「法」視為複數，
故加入「諸」，表示「所有一切的法」。「當知」可能是呼應下面相對應句子 །དེ་ལྟར་
མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13「當云何有？」，也可能與句首所謂「諸有智者應當如實了知諸
法」相互呼應，再次強調之意；།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 對應為「彼諸法生，亦與空
等」，དེ་ལ་སེས་པ་ 於此句中對應為「彼諸法生」。མཁའ་དང་མཉམ་ 對應為「與空等」
。於此
加入了「亦」
，因前句已有「……與虛空等」，下一句「……與空等」
，語意上重複
出現，故用「亦」。並且 མཁའ་དང་མཉམ་ 重複出現二次，故用不同詞語的表達方式：
「……與虛空等」及「……與空等」。
二、 །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 12 །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13
「一切緣法，皆如虛空。彼無實故，當云何有？」
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 對應為「一切緣法，皆如虛空」。རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་
對應為「一切緣法」；མཁའ་དང་མཉམ་ 對應為「皆如虛空」，藏文本中沒有「皆」字，
於此將「一切緣法」視為複數，故加入「皆」。而且 མཁའ་དང་མཉམ་ 重複了三次（前
面二個句子已出現過）；於此句中的「彼無實故，當云何有？」應是譯者加入。筆
者推測譯者因應 མཁའ་དང་མཉམ་ 重複出現了三次，所以再次強調「一切緣法，皆如虛
空」
；།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 相對應於 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10「當知：諸法與
虛空等」句中的「當知」，而此句的藏文意思為「智者應當如是解」，一個句子濃縮
為二個字「當知」。另外，由此也可知此一偈頌完整說明：།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་
ལ།10 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13，
藏文本通常由末尾句子往前解讀，而漢譯本則習慣將末尾的句子意思置於起首，再
依序說明。如此方式更方便讀者理解完整的句意。
87
第三偈頌
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་། 15 །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་ མེད།
16 །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17
諸法無因而復無果，亦無諸業自性可得。此中一切而無有實。無世間故，
無出世間。
一、།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་། 15
「諸法無因而復無果，亦無諸業自性可得。」
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 對應為「諸法無因而復無果」，རྒྱུ་མེད་ 對應為「無因」，
འབས་བུ་མེད་ 對應為「無果」，དང་ 對應為「而復」； །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་། 15 對應為「亦
無諸業自性可得475」，ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་ 依照藏文本則是「無業之自性」，但其對應
為「無諸業自性可得」，使詞句通暢及清楚，而 དང་ 對應為「亦」，與上句的 དང་「而
復」不重複。
二、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16 །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17
「此中一切而無有實。無世間故，無出世間。」
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་ མེད། 16 對應為「此中一切而無有實」
，དངོས་པོ་ 對應為「實」
，
即「實體」之意。而於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 「一切性從無性生，亦非無性生」中
དངོས་པོ་ 對應為「性」。མེད་ 則為「無有」之意，476 འདྲི་ལྟར་ 對應為「此中」；།འཇྲིག་རེན་
འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 對應為「無世間故，無出世間」，連詞 དང་ 表示「理由」的虛詞，
477對應為「故」。ཕ་རོལ་ 有「彼岸」之意，478對應為「出世間」，和 འཇྲིག་རེན་འདྲི་「世
「得」
475
：「（術語）不相應法之一。梵語『鉢羅鉢多』（Prāpta）
，謂有情所得之法，繫於有情之身者。
因而譬以繩，謂之得繩。如善惡之諸業及聖道，此得繩繫於吾身故，全歸我有也。謂以所得法上之
『得繩』生而得其法也。」參丁福保編，《佛學大辭典》（第一版），頁 1995。
476
「無有」意思為：「1.沒有；2.指匱乏；3.猶無比；4.無與有，指貧與富；5.指不見形相的東西。」
參羅竹風主編，《漢語大詞典》(第 2 版)，上海市：漢語大詞典出版社，2001 年，頁 107。
477
དང༌ 表示「合併、分離、理由、時間、教導」五種意義的虛詞。參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》
（上、下冊），頁 1240。
478
ཕ་རོལ་ 為「對面，對方，彼岸，來世，後世」之意。參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、下冊）
（2003，第 6 刷），頁 1697，1698。於此句中應是取「彼岸」之意；「彼岸」：「梵語波羅 pāra，譯曰
彼岸。生死之境界，譬之此岸，業煩惱譬之中流，涅槃譬之彼岸也」。參丁福保編，《佛學大辭典》
（第一版），頁 1484。故「彼岸」引申為「出世間」。
88
間」互相呼應。
第四偈頌
།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18 །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།20 །དེ་ལ་སུ་ ནྲི་
སེ་བར་མཛོད།21 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་
འཇྲིག་རེན་ན།24 །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།25 །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 26 །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་
ལེའུ་སྟེ་དང་པོའ།ོ །27
一切無生，亦無有性。云何諸法而有所生？世間親愛父子、眷屬，雖有
所生，而無其實，不從先世之所生故，亦非現世有其相故。此於世間無
義可轉，猶如月中見諸影像。
一、 །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18 །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19
「一切無生，亦無有性。云何諸法而有所生？」
།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18 對應為「一切無生，亦無有性」，但若由藏文來看為「無生
的自性」；།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 對應為：「云何諸法而有所生？」སེ་བར་བྱེད་ 對應為
「有所生」，དེ་ལས་ 則對應前句的 །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18「一切無生，亦無有性」，གཞན་
480
意思為「別的，其餘的，另外的」， དེ་ལས་གཞན་ 意為「除此之外」
479 。筆者推測表
達的意思為：
「除了一切無生，亦無有性之外，
（云何諸法）有所生」
，但藏文本並
沒有對應「云何諸法」的詞彙。
二、།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།20 །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 །དེ་

ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23
「世間親愛父子、眷屬，雖有所生，而無其實，不從先世之所
生故，亦非現世有其相故。」
།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།20 །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 於此並沒有相對應的句子，或可能對
應為「世間親愛父子、眷屬，雖有所生，而無其實」
。其與藏譯「於石女兒子之子」
、
479
གཞན་པ་ 形容詞之意思：「別的，其餘的，另外的」；名詞意思：「他人，別人」。參張怡蓀主編，
《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 2413。
480
དེ་ལས་གཞན་ 意思為“other than [that] ” 「除此之外」。參 GoldenDict dictionary lookup program,
http://goldendict.org/ 的 RangjungYeshe(2021/03/23)。
89
「復由誰令彼生起」所表達的意思相若，比喻上面的 །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 །སེ་
བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18 །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19「無世間故，無出世間。一切無生，亦無有
性。云何諸法而有所生？」；481།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 對應為「不從先世之所生故」
，
「故」於藏譯本沒有相對應的字，推測為表示「理由」的虛詞 དང་；།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་
པ་མེད།23 對應為「亦非現世有其相故」，藏譯為「誰亦無造此世人」二者表達的意思
相仿，但語法不同；བྱས་པ་482對應為「有其相」，表示「造此世人」。此處的「故」推
測如上句的表示「理由」的 དང་，於此譯為「故」，但藏譯本沒有相對應的字。
三、།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།25 །ཡོད་མེད་གང་ཡང་

མྲིང་བསྟན་པ། 26 །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའ།ོ །27
「此於世間無義可轉，猶如月中見諸影像。」
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 對應為「此於世間無義可轉」，དོན་མེད་ 對應為「無
義」，འཁོར་བའྲི་ 對應為「可轉」483，འཇྲིག་རེན་ན་ 對應為「此於世間」；།སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་
པ་བཞྲིན།25 對應為「猶如月中見諸影像」，其藏文意思為「如在虛幻城漂泊」。然而，
「月中見諸影像」、「虛幻城漂泊」二者所要表達的意思為「虛幻不實」，只是所用
的比喻不同；།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 26 藏文意思為「有無皆唯名安立」，此句沒有
相對應的句子；།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 藏文譯為「〈法性品〉第一」
，漢譯本也沒有
相對應句子，亦無分章節或品名。
481
屈大成：「佛經與偈頌為增強說服力或感染力，而常使用譬喻以展示與凸顯義理。」參屈大成，
〈從漢巴對照看漢譯《雜阿含經》偈頌的特色〉，頁 31-86。此句中，藏、漢對應的偈頌運用譬喻相
異，筆者推測可能跟藏、漢地的風土文化背景相關，藏地是母系社會，故用「石女」作比喻，但漢
地通常保有「男尊女卑」的觀念，故可能反映漢地的風土人情，所以於譯偈上做更動，以「世間親
愛父子、眷屬，雖有所生，而無其實」取代「於彼石女兒子之子」作比喻。
482
བྱས་པ་ 名詞的意思：「陳跡，往事，做了的事；恩，恩情」。參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、
下冊）（2003，第 6 刷），頁 1879。
483
「轉」：
「依物之因緣而生起曰轉，以生起即其物之轉變也」。參丁福保編，《佛學大辭典》
（第一
版），頁 2816；「轉」的另一解釋：「梵語 pravṛtti，意為 (一)生起，謂依因緣生起。一般有轉起、轉
生等用語；(二)使回轉、活動、作用，及說示宣演之意。如稱轉大法輪、轉妙法輪等；(三)使變化、
改變之意。如轉宗、轉識得智、轉凡入聖、轉依等，皆為此意；(四)旋轉、回轉之意。如稱轉經、
翻轉、喚轉、施轉等」。參慈怡主編，《佛光大辭典》（第二版），頁 6616。
90
第三節古藏譯本與今漢譯本之比對與分析
任本依照藏文本逐句翻譯，故開頭有書首禮讚文。其第一品共有六個偈頌，採
五個音節一句的偈頌體而直譯。詳述如下：
第一偈頌
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།1b །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།1c །རག་ཏུ་དངོས་པོ་
ཡོད་བསམ་པ།1d
無體法不生，於彼無體法，是有取生者，思有恆常法。
一、།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a「無體法不生」
1. དངོས་པོ་མེད་པ་ 翻為「無體法」。དངོས་པོ་མེད་ 翻為「無體」，484加上 པ་，名詞化，

表「情況、現象」，解釋為「法」。དངོས་པོ་མེད་པ་ 於其他句子有不同翻譯，
例如：於 །དངོས་ པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5「於彼無體法」中翻為「無體法」，於 །ལས་ཀྱྲི་
དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15「及有業無法」中則譯為「無法」。故 དངོས་པོ་མེད་པ་ 翻譯為
「無體法」及「無法」。
2. དངོས་པོ་ 在本句翻譯為名詞（n）「體」，其於任本的翻譯有下列：(1)།དངོས་པོ་མེད་
པས་ སེ་བ་མེད།4「無體法不生」中為「體」；(2) །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5「於彼無體法」
中為「體」；(3) །དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33「諸法空無性」為「諸法」
；(4)於下
列句子都翻譯為「法」： །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ། 7「思有恆常法」、།ལས་ཀྱྲི་དངོས་
པོ་མེད་པ་དང་།15「及有業無法」、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16「諸法如是無」、།འདུ་
བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 34「想行法亦無」。故 དངོས་པོ་ 的翻譯共有：「體」、「法」、
「諸法」，其中以「法」的翻譯次數為多。
3. མེད་པ་ 不及物動詞（vi ）「無」
，於下列句子也都翻譯為「無」：།དངོས་པོ་མེད་པས་
སེ་བ་མེད།4「無體法不生」、།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5「於彼無體法」、།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་
པ་དང་།14「無因及無果」、།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15「及有業無法」、།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་
བོ་ཉྲིད།18「及無生自性」、།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33「諸法空無性」、།།སེམས་མེད་པས་
ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38「無心亦無法」、།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63「彼者皆趣無」、།ཆོས་དེ་མེད་
པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 64「無彼法法性」、།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67「故諸法無名」。
-ས་ 為作具格助詞485，དངོས་པོ་མེད་པས་ 表示「無體法」。此句翻為「無體法不
484
「無體」（術語）：「無實之體性也，又無實體也」。參丁福保編，《佛學大辭典》（第一版）
，頁
2196；「體法」（術語）：「通教之人，不如藏教人依拆色之法，直體達諸法即空無生而入於真空，
謂之體法」。參丁福保編，《佛學大辭典》（第一版），頁 2973；「體法」
：「于天台宗，謂天台四教
之通教三乘人，不待析破色、心諸法，而直接體達因緣所生法，當體即空無生，斷盡煩惱，而入
于真空」。參慈怡主編，《佛光大辭典》（第二版），頁 6930。
485
-ས་ 作具格助詞，表達作者，為「主動語態」無法翻譯為中文。參廖本聖，《實用西藏語文法》
（下冊），頁 394。
91
4. 生」，如此可省略字數以符合五字一句的方式；另一種解釋，-ས་ 為格助詞
轉用的接續助詞，表示「因為……，所以……」。486本句翻譯為「因無體法
故無生」較合乎藏文語法及語境（context），且詞意表達較清楚。兩種解釋
相近，表達方式相異。前者直接說出現象，後者則有因果關係。
5. སེ་བ་མེད་ 譯為「不生」，類似的用語 སེ་བ་མེད་པ་ 被翻譯為「無生」，見於 །སེ་བ་
མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18「及無生自性」。故 སེ་བ་མེད་ 有二個翻譯：「不生」、「無生」，
但這兩者的意思有差別。副詞「不」通常用來否定動詞，487而「無」則否定
名詞。488故譯為「無生」較適合。489
二、།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།1b「於彼無體法」
1. དངོས་པོ་མེད་པ་ 譯為「無體法」。དེ་ལ་ནྲི་「於彼」，དེ་ 代名詞（pn）指 དངོས་པོ་མེད་པ་

「無體法」。ལ་（助詞）意為「於」；490 ནྲི་（助詞）用以加重語氣，或區分上
下文。491依照文法句型，492此句未結束，續接下一句子。
三、།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།1c「是有取生者」
1. སེ་བ་བླངས་པ་ 名詞「取生者」； སེ་བ་ 為名詞「生」；བླངས་ 則譯為動詞「取」；པ་

名詞化，表示「狀態、現象、者」。
2. སྲིད་པ་ཡྲིན་ 動詞「是有」
，སྲིད་པ་ 翻為「動詞」的「有」
。此句譯者似乎按照藏
文由句尾往句首直接翻譯：「是有取生者」，只說明「有取生」這現象或狀
態，但漏掉形容「取生」這現象或狀態的主詞補語 སྲིད་པ་「輪迴，生死流轉、
有（業煩惱習氣為因，於未來世往生三界）」的意思。493此句按藏文句型分
析，翻譯為「取生狀態即三有」，表達了「取生狀態就是三有（輪迴）」之內
涵。494筆者推測譯者要表達「是（三）有（的）取生者」，但限於字數而省
486
པས་(詞組、片語；略語 ph)意思為「因為……，所以……」；參廖本聖，《實用西藏語文法》（下
冊），頁 297。
487
否定副詞「不」，含有「不是、未、非」等意思。參教育部重編國語辭典修訂本，http://dict.
。
revised.moe.edu.tw/cbdic/ index.html（2020/12/22）
488
「無」，動詞：「沒有」；副詞：「不要、未、不論、不管、不、沒、非、不是」。參教育部重編國
語辭典修訂本，http://dict.revised.moe.edu.tw/cbdic/index.html（2020/12/22）
。
489
文法解析，སེ་བ་ 是名詞「生」，མེད་ 為不及物動詞(vi)，因此譯為「無生」較合於語法。
490
……ལ་ 的用法：「在……中」(處格；略語 L)。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁
341。
491
ནྲི་ 強調助詞(nip)可用來擴充音節。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 293，492。
492
文法句型為：S（主詞)〔名詞 (n)+及物動詞(vi ) + པ་（名詞化）
〕+ དེ་ལ་（代名詞+助詞）+ནྲི་。
參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》
493
（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 2975。
སྲིད་པ་ 為名詞「有」為主詞補語（sc），用來形容名詞 སེ་བ་བླངས་པ་「取生者」。ཡྲིན་ 為連繫動詞（lv）
494
「是」。句型為：s（སེ་བ་བླངས་པ་）+sc（སྲིད་པ་）+lv（ཡྲིན་）
。
92
略了「三」及「的」，如此則模糊了其所要表達的正確內涵。
四、།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d「思有恆常法」
1. རག་ཏུ་དངོས་པོ་ 譯為名詞「恆常法」。རག་ཏུ་ 應是副詞「恆常地」，用來修飾「動

詞」。རག་ཏུ་ 副詞「恆常地」修飾動詞 ཡོད་「有」於文法句型較合理，而翻為
「恆常有」，即「恆常地存在」的意思。但於此卻把 རག་ཏུ་ 當形容詞，形成
了副詞 རག་ཏུ་「恆常地」修飾名詞 དངོས་པོ་「法」。因此，རག་ཏུ་དངོས་པོ་ 翻為名
詞「恆常法」並不適合。此外，རག་ཏུ་ 於 །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49「恆修彼業者」
被翻譯為「恆」。故 རག་ཏུ་ 有二個翻譯：「恆常」、「恆」。
2. ཡོད་བསམ་པ་ 翻為動詞「思有」，把 རག་ཏུ་དངོས་པོ་「恆常法」作為受詞。此句似
乎也按照藏文由句尾往句首直接翻譯為：「思有恆常法」。然而，筆者認為
翻譯為：「思惟實體恆常有」，如此將更貼近文法。495
3. ཡོད་「有」於其他句子的參照詞條有： །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7「思有恆常法」
中的 ཡོད་བསམ་པ་「思有」、།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26「有無亦唯名」中的 ཡོད་
མེད་「有無」、།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72「智者說為有」中的 ཡོད་པར་「為
有」、།འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར། 77「取行地為有」中的 ཡོད་པར་「為有」、།སེམས་ཆོས་
དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80「心法亦無有」中的 ཡོད་མྲི་འགྱུར་「無有」；另外，བསམ་པ་ 於 །དེ་
ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8「如是錯思維」句中則譯為「思維」，故 བསམ་པ་ 有二個
翻譯：「思」、「思維」。
第二偈頌
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།2a །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།2b །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་
ལ།2c །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2d
如是錯思維，如同虛空花，等虛空法性，彼生等虛空。
一、།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། 2a 「如是錯思維」
1. དེ་ལྟར་ 翻為「如是」，其於 །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40「如是無二道」中也翻為「如

是」。於 །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13「智者應觀察」、།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39
「亦無身與界」、།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། 69「分別何所生」這些句子中並沒有
將 དེ་ལྟར་ 的意思翻譯出來，懷疑是省略或是節省字數的緣故。
2. བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན་ 譯為「錯思維」。བསམ་པ་ 翻為「思維」，其於 །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་
句型為：受詞〔副詞（རག་ཏུ་）+名詞（དངོས་པོ་）+不及物動詞（ཡོད་）
495
〕+動詞（བསམ་）+པ་（名詞
化）
。
93
བསམ་པ།7「思有恆常法」翻譯為「思」。
3. འཁྲུལ་པ་ཡྲིན་ 翻為「錯」。ཡྲིན་「是」，並沒有翻譯出來（或者省略），推測此處
的「是」避免和 དེ་ལྟར་「如是」的詞素「是」重複交疊，所以省略。
4. ཡྲིན་ 於下列的句子都翻為「是」：།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6「是有取生者」、།དེ་
ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8「如是錯思維」、།ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན།74「是依世諦
心」、།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78「非是勝義慧」、།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།83「說彼是
勝義」；除上之外，ཡྲིན་ 於下列句子皆沒有翻譯（或被省略）：།དངོས་པོ་སྟོང་
ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33「諸法空無性、།སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན། 36「心無分別性」、།འདྲི་
དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། 42「此一切無依」、།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 「此一
切唯名」、།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63「彼者皆趣無」、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 64
「無彼法法性」、།མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65「未生名體空」、།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་
ཡྲིན།70「分別體性空」、།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76「佛為彼示現」。故 ཡྲིན་ 於任
本翻為「是」，或者不翻譯（或是省略）。
二、།ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།2b「如同虛空花」
1. ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་ 於本句中翻為名詞「虛空花」；而 དང་འདྲ་བ་ 則為介係詞（prep）

譯為「如同」。
三、 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།2c「等虛空法性」
。
1. མཁའ་དང་མཉམ་པ་ 翻為「等虛空」，其於 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11「彼生等虛空」

句中也譯為「等虛空」。而於 །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12「一切性等空」
中，譯為「等空」；另外，……དང་མཉམ་པ་ 翻譯為「等」；-འྲི་ 屬格助詞「的」
496
於此沒有翻譯。
2. ཆོས་ཉྲིད་「法性」，其於 །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27「法性品第一」
、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་
ཉྲིད་ཡྲིན། 64「無彼法法性」的二個句子中都翻譯為「法性」； ཆོས་ 翻為「法」；
ཉྲིད་ 譯為「性」。
3. ལ་ 格助詞，沒有翻譯或省略。
四、།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2d「彼生等虛空」
1. དེ་ལ་ 翻為「彼」，དེ་ 譯為名詞「彼」，格助詞 ལ་ 沒有翻譯或省略。དེ་ལ་ 於 །དེ་

ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21「誰於彼作生」翻為「於彼」。而 དེ་ལ་ནྲི་ 於 །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་
ནྲི། 5「於彼無體法」譯為「於彼」。
496
-འྲི་(屬格助詞；略語 G)「的」。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 293。
94
2. སེས་པ་ 翻為名詞「生」。
3. མཁའ་དང་མཉམ་ 翻為「等虛空」；其於 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10「等虛空法性」
也翻為「等虛空」。其於 །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 12「一切性等空」句中
翻譯為「等空」。
4. ……དང་མཉམ་ 譯為「等」，其於下列兩個句子也譯為「等」：།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་
ཆོས་ཉྲིད་ལ།10「等虛空法性」、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 「一切性等空」；
類似的……དང་མཉམ་པ་ 於 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10「等虛空法性」句中譯為
「等」。
第三偈頌
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།3a །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།3b །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་
དང་།3c །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།3d
一切性等空，智者應觀察497，無因及無果，及有業無法498。
一、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།3a「一切性等空」
1. རང་བཞྲིན་ 翻為「性」，ཐམས་ཅད་ 譯為「一切」，རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་ 則翻譯為「一

切性」。
2. མཁའ་དང་མཉམ་ 譯為「等空」，……དང་མཉམ་ 譯為「等」；དང་ 參考詞條
有：……དང་མཉམ་、……དང་མཉམ་པ་ 及……དང་འདྲ་བ་ 三者。
二、།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།3b「智者應觀察」
1. མཁས་པ་ 於本句中翻譯為「智者」；-ས་ 為作具格助詞（I），499表示前面的名詞

མཁས་པ་「智者」。
2. རོགས་པར་བྱ་ 複合動詞翻為「應觀察」，動詞 རོགས་པ་ 翻為「觀察」或「通達」，
助動詞 བྱ་ 譯為「應」，-ར་ 則為受格助詞。500
3. དེ་ལྟར 於本句中未翻譯。
497
任傑於此處下注腳，觀察：通達。參中國藏族網通，轉有論頌-聖龍樹菩薩，
https://www.tibet3.com/Culture/jdzd/2016-02-02/643.html （2020/04/20）
。
498
任傑下注腳：「無大自在所造為因，無斷見果，無由業生而許唯識」。參中國藏族網通，轉有論
頌-聖龍樹菩薩，https://www.tibet3.com/Culture/jdzd/2016-02-02/643.html （2020/04/20）
。
499
500
-ར་ 的用法：1.「對」(受格助詞；略語 Ac)；2.「為了」(為格助詞；略語 D)；3.「在……中」(處
格助詞；略語 L)；4.「然而，……」(接續助詞；略語 conjp)；5.「而且，……」（接在動詞之後）。
95
三、 །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3c「無因及無果」。
1. རྒྱུ་ 翻為「因」，རྒྱུ་མེད་ 則譯為「無因」。

2. འབས་བུ་ 翻為「果」， འབས་བུ་མེད་པ་ 則譯為「無果」，དང་ 翻譯為「及」。
四、།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།3d「及有業無法」
1. 翻為「法」
དངོས་པོ་ ，དངོས་པོ་མེད་པ་ 譯為「無法」，其於 །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5「於
彼無體法」中，則譯為「無體法」。因此，དངོས་པོ་མེད་པ་ 的翻譯有「無法」及
「無體法」；མེད་པ་ 譯為「無」。
2. ལས་ 翻為「業」，其於下列句子的翻譯：(1) །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49「恆修彼業
者」句中也翻為「業」；(2) །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 「從分別生世」
、།སེམས་
ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30「從心亦生身」、།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53「從彼生甘露」、།གང་
ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61「從何生何名」、།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62「從何生何法」
個句子中都翻為「從」； (3) །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19「離彼者能生」句中作為
「助詞」；(4) །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29「分別而生心」、།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་
མེད།23「誰亦無造作」中則沒有翻譯。因此，ལས་501的翻譯有：「業」、「從」、
作「助詞」，或者沒有翻譯。
3. ལས་ཀྱྲི་ 翻為「有業」；ལས་ནྲི་ 於 །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28「從分別生世」句
中，譯為「從」；ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་ 於 །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49「恆修彼業者」句中譯為
「業者」。
4. དང་ 連接詞譯為「及」。
第四偈頌
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།4a །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།4b །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4c
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།4d
諸法如是無，此世及他世，及無生自性，離彼者能生。
一、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།4a「諸法如是無」
501
ལས་ ：「 1.名詞，意思為『業；業力；宿業；宿命；緣分；氣數』，使與自己相應之心發動、造
作於境（身語意）之思心所或種子習氣，名之為業，所作為性；2 賓語。藏語語法所說之直接賓語；
3.介詞，意思為『從；由；比較；除開』。藏語語法所說指明出處和分離的一個判位詞。」參張怡蓀
主編，《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷）
，頁 2769-2770。
96
1. དངོས་པོ་ 名詞「法」，དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་ 譯為「諸法」； ཐམས་ཅད་ 譯為「諸」，其
共有二種翻譯：(1) །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12「一切性等空」、།འདྲི་དག་ཐམས་
ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42「此一切無依」、།ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56「一切智無疑」、།འདྲི་
དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57「此一切唯名」句中翻為「一切」；(2) །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་
མྲིང་མེད་པ། 67「故諸法無名」、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16「諸法如是無」、།གང་
སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད། 81「諸現說為妄」中都譯為「諸」。其中以「一切」的
翻譯次數最多。
2. འདྲི་ལྟར་ 譯為「如是」；類似的 དེ་ལྟར་ 於下列句中則都沒有翻譯：།དེ་ལྟར་མཁས་
པས་རོགས་པར་བྱ།13「智者應觀察」、།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39「亦無身與界」、།དེ་
ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69「分別何所生」。
3. མེད་ 譯為「無」，其翻譯有二種：(1) །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體不生」、།དེ་ཡང་
མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66「彼亦不立名」中翻譯為「不」；(2)其在下列句子中翻為
「無」：།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5「於彼無體法」
、།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14「無因及
無果」、།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15「及有業無法」、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16「諸
法如是無」、།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18「及無生自性」、།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23「誰
亦無造作」、།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24「無實生死界」、།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་
པ། 26「有無亦唯名」、།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33「諸法空無性」、།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་
དེ་ཡང་མེད།34「想行法亦無」、།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35「心亦無觀察」、།སེམས་
ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36「心無分別性」、།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38「無心亦無法」、།དེ་
ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39「亦無身與界」、།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40「如是無二
道」、།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། 42「此一切無依」、།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43「無
依者善說」、།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། 44「慧者作無依」、།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45「彼
亦生無依」、།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54「師教授無盡」、།ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56
「一切智無疑」、།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63「彼者皆趣無」、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།
64「無彼法法性」、།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67「故諸法無名」、།མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་
ཏུ་གསལ།68「明了無名者」。由上可知，མེད་ 譯為「不」及「無」，而以「無」
為多。
二、།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།4b「此世及他世」
1. འཇྲིག་རེན་ 譯為「世」，其於 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22「此世先未生」中也翻為

「世」；།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24「無實生死界」中其翻譯為「界」；།།རྣམ་རོག་
ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28「從分別生世」中翻為「世」；།བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73「虛
妄慢世間」中譯為「世間」；།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82「世人若永斷」中譯為
「世人」。而 འཇྲིག་རེན་འདྲི་ 譯為「此世」。
2. དང་……དང་ 譯為「及」，其於下句則沒有翻譯或被省略：།གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་
དང་ནྲི། 32「色受立名者」。
97
3. ཕ་རོལ་ 譯為「他世」。
三、།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4c「及無生自性」
1. སེ་བ་མེད་པ 譯為「無生」；སེ་བ་མེད་ 於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體法不生」譯為

「不生」。
2. ངོ་བོ་ཉྲིད་ 譯為「自性」。
3. མེད་པ་ 翻為「無」，其於下列句中也翻為「無」：།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體
法不生」、།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5「於彼無體法」、།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 「無因
及無果」、།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15「及有業無法」、།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18「及無
生自性」、།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33「諸法空無性」、 །།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38
「無心亦無法」、།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63「彼者皆趣無」
、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།
64「無彼法法性」、།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ། 67「故諸法無名」。
4. མེད་ 及 མེད་པ་ 於本論的翻都為「無」。但 མེད་ 於如下二句譯為「不」：།དངོས་པོ་

མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體法不生」、།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66「彼亦不立名」。
四、།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།4d「離彼者能生」
1. དེ་ལས་གཞན་ནྲི་ 譯為「離彼者」，དེ་ལས་གཞན་ 意思為「除此之外」；502དེ་ 譯為「彼」，

ལས་ 為助詞；གཞན་ 意思為「別的，其餘的，另外的」；503……ལས་གཞན་ 翻為
「離……」，504意思為「異於……」；強調助詞 ནྲི་ 也可翻為「者」；505另外，
དེ་ལས་ 譯為「彼者」，其於 །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་། 29「分別而生心」、།དེ་ལས་
སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23「誰亦無造作」中沒有翻譯。其於 །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53「從
彼生甘露」中則譯為「從彼」。
2. སེ་བར་བྱེད་ 譯為「能生」； སེ་བ་མེད་ 於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體法不生」中
譯為「不生」；སེ་བ་མེད་པ 於 །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18「及無生自性」中譯為「無
生」；སེ་བར་བྱེད་ 於 །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19「離彼者能生」中譯為「能生」；སེ་
བར་མཛོད་ 於 །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21「誰於彼作生」中譯為「作生」；སེ་བ་བླངས་པ་
於 །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6「是有取生者」中譯為「取生者」；སེས་པ་ 於 །དེ་ལ་སེས་པ་
502
དེ་ལས་གཞན་ 意思為“other than [that] ” 「除此之外」。參 GoldenDict dictionary lookup program,
http://goldendict.org/ 的 RangjungYeshe (2021/03/23)。
503
གཞན་པ་ 形容詞之意思：「別的，其餘的，另外的」；名詞意思：「他人，別人」。參張怡蓀主編，
《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 2413。
504
ལས་གཞན་ 意思為“instead of, except for, other than ” 「代替，除了」。參 GoldenDict dictionary lookup
program,http://goldendict.org/ 的 RangjungYeshe (2021/03/23)。
505
ནྲི་ 助詞，句子中用以加重語氣，或分清上下文，如同漢語的「者」和「呢」。參 GoldenDict
dictionary lookup program,http://goldendict.org/ 的《甘肅版藏漢詞典》(2021/03/22)。
98
མཁའ་དང་མཉམ།11 彼生等虛空」中譯為「生」；-ར་ 為受格助詞。506
3. བྱེད་ 譯為「能」，其在 །བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59「能說亦遠離」中也譯為「能」；
而於 །འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34「想行法亦無」則譯為「行」。
第五偈頌
།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།5a །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།5b །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།5c །དེ་ལས་སུས་
ཀྱང་བྱས་པ་མེད།5d
於石女之子，誰於彼作生? 此世先未生，誰亦無造作。
一、།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།5a「於石女之子」
1. མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ 翻譯為「石女之子」；མོ་གཤམ་བུ་譯為「石女」；關於བུ་字，筆者
推測第一個བུ་被省略或未翻譯，或作指小助詞，507或作為「詞綴」。508而第
二個བུ་被翻譯為「子，兒子」。但學者Kei Kataoka 的 “Transmission of
scripture: Exegetical problems for Kumārila and Dharmakīrti”，文中提到“And
so smṛti remains similar to the grandson of a barren woman.”其中 “the grandson
of a barren woman.”即是「貧瘠的女人（石女）的孫子」。509即是「石女的兒
子之子」，而此句中的「兒子」被遺漏或省略；ཡྲི་「之」510於下列句中被省
略或未翻譯，也可能是擴充偈頌詞句：511།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་512ཟད་པ་མེད།54「師教授
506
507
508
བུ 的意思：「1.名詞：子，兒子，男孩，男子；2.詞綴之一。」張怡蓀主編，《藏漢大辭典》
（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 1828。
509
“Transmission of scripture Exegetical problems for Kumārila and Dharmakīrti” 文中提到： 1.
Nityānumeya • The original śruti passage has never existed in the Veda and therefore never been vocalized.
It is always to be inferred (nityānumeya).22Kumārila rejects this view attributed to “some people” (kecit),
because it does not postulate a definite Vedic passage as an original source. Smṛti is not authoritative in its
own right. It always requires a Vedic source for verification. 23 It is difficult to insist that a Vedic injunction
existed despite the fact that it has never been vocalized and therefore never witnessed by anyone. 24 This
view rather proves that the smṛti is invalid as being baseless.25 Therefore it is better to assume another
possibility.在註腳 25：TV ad 1.3.2, 164.12–13: tathā ca smṛter api saiva vandhyādauhitratulyatā.“And
so smṛti remains similar to the grandson of a barren woman.”其中‘‘the grandson of a barren woman”即是
「貧瘠的女人（石女）的孫子」。參 Kei Kataoka, “Transmission of scripture: Exegetical problems for
Kumārila and Dharmakīrti”, in Scriptural authority, reason and action. Proceedings of a panel at the 14th
World Sanskrit Conference, Kyoto, Sept. 1st–5th 2009. Wien, edited by Vincent Eltschinger, Helmut Krasser,
2013, pp. 239–269. 感謝高明道老師提供的資料與解釋。
510
ཡྲི་ 屬格「的」，參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 332。
511
512
ཡྲིས་ 的用法：「……ཡྲིས་ (I) 以……，藉由……，被……；(conjp) 因為……。」參廖本聖，《實用
西藏語文法》（下冊），頁 333。
99
無盡」、།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78「非是勝義慧」。
2. ལ་ཡང༌ 翻譯為「於」，其意思應為「甚至於」（even）。
二、།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།5b「誰於彼作生」
1. དེ་ལ་སུ་ནྲི་ 譯為「誰於彼」；དེ་ལ་ 譯為「於彼」，དེ་ 譯為「彼」，ལ་ 譯為「於」，

སུ་ནྲི་ 譯為「誰」；關於 དེ་ 的相關詞彙如下： །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21「誰於彼作
生」中，དེ་ 譯為「彼」； །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5 「於彼無體法」、།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་
མཛོད།21「誰於彼作生」二句中，དེ་ལ་ 譯為「於彼」； །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11
「彼生等虛空」中，དེ་ལ་ 譯為「（於）彼」。
2. སེ་བར་མཛོད་ 翻為「作生」；མཛོད་ 譯為「作」；另外，關於 སེ་བ་ 的相關詞彙有
下列：སེ་བའྲི 其於 །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53「從彼生甘露」譯為「生」，འྲི་ 沒有翻
513
譯；སེ་བ་མེད་ 於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體法不生」譯為「不生」；།སེ་བ་མེད་
པ 於 །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18「及無生自性」譯為「無生」；སེ་བར་བྱེད་ 於 །དེ་ལས་གཞན་
ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19「離彼者能生」譯為「能生」；སེ་བར་མཛོད་ 於 །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21
「誰於彼作生」譯為「作生」；སེ་བ་བླངས་པ་ 於 །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན། 6「是有取生
者」譯為「取生者」；སེས་པ་ 於「彼生等虛空」།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11，譯為
「生」。
三、།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།5c「此世先未生」
1. 1. འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ 譯為「此世」，關於 འཇྲིག་རེན་ 的相關詞彙如下：འཇྲིག་རེན་ 於 །འཇྲིག་

རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17「此世及他世」、།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22「此世先未生」、།།
རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28「從分別生世」，三個句子中都譯為「世」；འཇྲིག་རེན་
於 །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24「無實生死界」中譯為「界」。其於 །བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་
འཇྲིག་རེན་པ།73「虛妄慢世間」中譯為「世間」。於 །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82「世
人若永斷」中譯為「世人」；འཇྲིག་རེན་པ་ 於 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22「此世先
未生」中譯為「世」、།བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73 「虛妄慢世間」中譯為「世
間」、།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82「世人若永斷」中譯為「世人」。
2. འདྲི་ 譯為「此」，其於下列句子中也譯為「此」：།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17「此
世及他世」、།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22「此世先未生」、།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་
ཡྲིན།42 「此一切無依」、།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57「此一切唯名」。
3. སྔར་ 譯為「先」，མ་སེས་ 譯為「未生」， མ་ 譯為「未」。
513
-འྲི་ 屬格助詞「的」。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 293。
100
四、།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།5d「誰亦無造作」
1. དེ་ལས་ 在本句中並沒有翻譯或省略。
2. སུས་ 譯為「誰」。-ས་ 作具格助詞，可以不譯。514
3. ཀྱང་ 翻譯為「亦」，其於下列句中也翻譯為「亦」：།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23「誰
亦無造作」、།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན། 30「從心亦生身」
、།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།
38「無心亦無法」、།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39「亦無身與界」。其只有在 །རྣམ་
རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།「分別而生心」中譯為「而」。
4. བྱས་པ་མེད་ 譯為「無造作」；བྱས་པ་ 譯為名詞「造作」；而動詞 བྱས་ 譯為「造作」，
其於 །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། 44「慧者作無依」中譯為「作」，而於 །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་
ཀྱྲིས་ནྲི།49 「恆修彼業者」中譯為「修」；མེད་ 譯為「無」。
第六偈頌
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།6a །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།6b །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་
པ།6c །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའ།ོ །
無實生死界，如幻城漂流，有無亦唯名，法性品第一。
一、།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།6a「無實生死界」
1. དོན་མེད་ 譯作「無實」，དོན་ 翻為「實」，མེད་ 則譯為「無」。

2. འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན་ 譯為「生死界」；འཇྲིག་རེན་ 翻為「界」；515འཁོར་བའྲི་ 譯為「生
死」。516助詞 ན་ 並沒有翻譯，於此句中意思應為「由於」。
二、།སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།6b「如幻城漂流」
1. སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་ 譯作「幻城」。སྒྱུ་མའྲི་ 譯為「幻」； གྲོང་ཁེར་ 則譯為「城」。

2. འཁམས་པ་ 譯為「漂流」。
3. བཞྲིན་ 譯為「如」。
514
3 參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 394。
515
འཇྲིག་རེན་ 意思為：「1.世間。變壞之外器中，依存迷亂之有情，合名曰變壞有情。外器指四大八
小洲，以及須彌、日、月等，有情指三界一切眾生。亦譯世界，梵音譯為路迦，義即字宙；2.佛
書分世間為地下、地面和地上三者。」參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6
刷），頁 893。
516
འཁོར་བ་ 名詞，意思為：「生死，輪迴」。佛書所說六道眾生依存的世界及有漏五蘊。參張怡蓀
主編，《藏漢大辭典》
（上、下冊）（2003，第 6 刷）
，頁 316。
101
三、།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།6c「有無亦唯名」
1. ཡོད་མེད་ 譯為「有無」。ཡོད་ 譯為「有」。མེད་ 譯為「無」。

2. གང་ཡང་ 譯為「亦」。517
3. མྲིང་བསྟན་པ་ 譯為「唯名」。མྲིང་ 譯為「名」；བསྟན་པ་518譯為「唯」。519
四、།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའ།ོ ། 「法性品第一」
1. ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་ 譯為「法性品」，ཆོས་ཉྲིད་ 譯為「法性」，ཀྱྲི ་ 意思為「的」，但

於此被
省略；ལེའུ་སྟེ་ 譯為「品」；སྟེ་ 為連詞。
2. དང་པོའོ 譯為「第一」。
517
གང་ཡང༌ 的意思為：「任何，隨一，都，皆，無論什麼。」參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、
下冊）（2003，第 6 刷），頁 343。
518
བསྟན༌ 的意思為：“demonstration、explication ”參 Sarat Chandra Das / Rev. and edited under the orders
of the Government of Bengal / by Graham Sandberg and A.William Heyde, A Tibetan-English dictionary,
with Sanskrit synonyms, Delhi: Motilal Banarsidass, 1970(Reprint of the 1902 edition), p. 560.
519
「唯」：「含有三義：(一)簡別，即簡別此法異于他法。(二)決定，即決定有此法。(三)顯勝，即
顯示此法之殊勝」。參慈怡主編，《佛光大辭典》（第二版），頁 4420。
102
第四節古藏譯本與今英譯本之比對與分析
印度 Sastri 氏的英譯本 English Translation of The Bhavasaṅkrānti 及美國 Will
May 的英譯本 Transference of Existence 與藏譯本的對照分析如下：
一、 Sastri 本與藏譯本之比對與分析
Sastri 本依照藏文本翻譯，第一品（或稱回、段落）包含 6 個偈頌。其翻譯採
意譯，詳細分析如下：
第一偈頌
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།1b །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།1c །རག་ཏུ་དངོས་
པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d
There is no separate entity (from the standpoint of the Absolute), hence there
is no origination. People think that the non-existent separate entity takes
origination and there is eternal principle (from which all the separate entities
orginate) (1).
一、།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a
“There is no separate entity (from the standpoint of the Absolute),

hence there is no origination.”
1. དངོས་པོ་མེད་པ་ 翻為“There is no separate entity”（「沒有實體」）；དངོས་པོ་ 譯為
“separate entity”（「實體」），“separate”（獨立的），此應是英文語法的運用。
此外，དངོས་པོ་ 於其他句子中不同的翻譯：།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 句中翻為
“all the elements”、།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 中譯為“separate entity”、།དངོས་པོ་མེད་པས་
སེ་བ་མེད།4 中譯為 “separate entity” 、།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 中譯為 “real
substance (vastu) ”。故 དངོས་པོ་ 的三個翻譯：“all the elements”、“separate entity”、
“real substance (vastu)”。二次翻譯為「實體」（separate entity）。
2. 句中的第一個 མེད་པ་ 翻為“there is no”（「沒有」），句中的第二個 མེད་ 也翻為
“there is no”（「沒有」）；另外，མེད་ 於其他句子中的翻譯如下：།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་
མེད་པ་དང་།14 中譯為 “there is neither”、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16 中翻為“there
is … nor”、།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中譯為“there is no”、།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ། 45
中翻為“devoid of … ”、།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 中譯為“are devoid of ”、།བློ་ནྲི་
རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 中翻為“is bereft of… ”、།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 中譯為
“non-eternal (asat) ” 、།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 中譯為 “there exists
no...”、།སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 中譯為“does not possess…”。故 མེད་ 的翻譯有：
“there is neither”、“there is... nor”、“there is no ”、“devoid of... ”、“are devoid
of ”、“is bereft of... ”、“non-eternal (asat) ”、“there exists no... ”、“does not
103
possess”；而 མེད་པ་ 在下列句子的翻譯為：།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中譯為“there
is no”、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 中譯為“ that they are non-existent in the absence
of the latter”，其英譯字數增加促使句意的表達更為通順。因此 མེད་པ་ 的翻
譯有二種：“there is no”、“that they are non-existent in the absence of the latter”。
3. -ས་ 翻為“hence”（「因為……所以；因此」）。另外，其在 །ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་
ཡྲིན།64 句中為具格助詞轉用的接續助詞，表示-ས་ 的前句及後句有因果關係。
4. སེ་བ་མེད་ 譯為“ there is no origination”（「沒有生起」），སེ་བ་ 翻為“origination”
（「生」）。其類似的詞條用法：།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18 中 སེ་བ་མེད་པའྲི་ 譯為“ is not
orginated”、།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 中 སེ་བའྲི་ 則譯為“as the result”。
5. 句子末尾括弧內的“from the standpoint of the Absolute”（「從勝義的角度而
言」），應是譯者為使句子更通順及詞意瞭達而加入的詞句。
二、།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།1b
“People think that the non-existent separate entity takes origination

and…”
1. དངོས་པོ་མེད་པ་ 翻為“the non-existent separate entity（「不存在的實體」）；དངོས་པོ་
翻為“the… separate entity”（「實體」）； མེད་པ་ 翻為“ non-existent（「不存在
的」）。筆者推測，དངོས་པོ་མེད་པ་ “the non-existent separate entity”（「不存在的
實體」）此片語即是文中括弧的詞句“from the standpoint of the Absolute”（從
勝義的角度而言）所要表達的意思，亦即“There is no separate entity (from
the standpoint of the Absolute) ” （「從勝義的角度而言，沒有存在的實體」）。
2. དེ་ལ་ནྲི་ 在此句中沒有被翻譯或省略。དེ་ལ་ 譯為「於彼」，代名詞 དེ་「彼」指
དངོས་པོ་“ separate entity”（「單獨存在的實體」）；助詞 ལ་「於」；ནྲི་ 虛詞，在句
中用以加重語氣，或分隔上下文。
三、།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།1c
“People think that the non-existent separate entity takes origination

and…”
1. སེ་བ་ 受詞翻為“origination”（「起始，起源；生」），另外， སེ་བའྲི་ 於 །དེ་ལས་སེ་བའྲི་
བདུད་རྲི་ནྲི།53 則譯為“as the result”。
2. བླངས་པ་ 動詞譯為“takes”（「拿；取走；取」），因此句的第三人稱主詞 དངོས་པོ་
མེད་པ་ “the non-existent separate entity”（「不存在的實體」），故動詞加“s”。
3. སེ་བ་བླངས་པ་ 譯為 “takes origination”（「取生」）；但 སྲིད་པ་ཡྲིན（
་ 「是流轉諸有（輪
迴）」）並沒有翻譯。而此句英文的文法句型表達“the non-existent separate
104
entity takes origination” （「取生」）
。520其藏譯為「取生狀態是流轉諸有（輪
迴）」，表達「取生就是輪迴諸有」之意思。521
四、།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d
“People think that …and there is eternal principle (from which all the
separate entities orginate)”
1. རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་ 翻為“there is eternal principle”（「有永恆的原則」），ཡོད་ 譯為
“there is”（「有」）；རག་ཏུ་དངོས་པོ་ 譯為“eternal principle”（「永恆的原則」）
（形
容詞+名詞），把 རག་ཏུ་ 副詞當作形容詞，文法不通。應是 རག་ཏུ་ 作為副詞以
形容動詞 ཡོད་“ there is”（「有」），意思為「恆常地有」，於此譯者似乎翻譯傾
向「意譯」。但藏文的翻為「實體恆常有」較合乎文法句型。522兩者的意思
雖然相近，但是語法結構不同。
2. ཡོད་ 於 །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 中譯為“there is”（「有」），其於 །ཡོད་མེད་གང་ཡང་
མྲིང་བསྟན་པ།26 中譯為“eternal（sat）”（「永恆的」）；རག་ཏུ་ 於 །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་
ནྲི། 49 翻為“at all times”（「隨時，任何時候」）。
3. བསམ་པ་ 翻為“People think that …and…”（「人們認為……及……」），作者加
入主詞“People”（「人們」）使動詞“think”（「認為」）詞意瞭達與清楚。
4. 句子末尾括弧內的“from which all the separate entities orginate ”（「從此所
有的實體生起」）為譯者加入的詞句，使句子詞意瞭達，加強說明“eternal
principle”（「永恆的原則」），亦即「從此所有實體生起之永恆原則」。
第二偈頌
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།2a །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།2b །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་
ལ།2c །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2d །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ3a །དེ་ལྟར་མཁས་པས་
རོགས་པར་བྱ།3b
This thought is an illusion and resembles a flower in the sky. The wise must
realise that the essence of all elements of existence (dharmatā ), their
origination and their characteristics resemble the vacant space (2-3b).
一、།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།2a
520
句型為：s（the non-existent separate entity）+v（takes）+o（origination）
。
521
句型為：s（སེ་བ་བླས་པ་）+sc（སྲིད་པ་）+lv（ཡྲིན་）
。
522
句型為：受詞〔副詞（རག་ཏུ་)+名詞（ དངོས་པོ་）+不及物動詞（ཡོད་）〕+動詞 ( བསམ་)+ པ་（名詞
化）。
105
“This thought is an illusion and resembles a flower in the sky.”
1. དེ་ལྟར་ བསམ་པ་ 翻為“ this thought”（「這種想法；如是思惟」），表示同上一句 །རག་
ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7「思惟實體恆常有的現象」的思惟狀態； དེ་ལྟར་ 譯為“this”
（「這種，如是」）。此外，དེ་ལྟར་ 的翻譯有三種：在 །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13
中翻為 that；在 །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40、།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69 中譯為“thus”；
於 །དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 則譯為“since”。故 དེ་ལྟར་ 的翻譯 “this”、“that”、
“thus”、“since” 。
2. འཁྲུལ་བ་ཡྲིན་ 譯為“is an illusion”（「即是幻覺（錯亂）」）。
二、།ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།2b
“This thought is an illusion and resembles a flower in the sky.”

1. 1. ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་ 翻為“a flower in the sky”（「虛空中的花」）；另外，……དང་
འདྲ་བ་ 則譯為“resembles”（「類似；等同」）。
三、།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།2c
“The wise must realise that the essence of all elements of existence
(dharmatā ), their origination and their characteristics resemble the
vacant space (2-3b).”
1. མཁའ་ 譯為“the vacant space（「虛空」），另於 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 及 །རང་
བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 中也譯為“the vacant space”（「虛空」）。
2. དང་མཉམ་ 動詞“resemble（「類似」），於 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11、།རང་བཞྲིན་ཐམས་
ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 句中也翻為“resemble”（「類似」）。故於此句，མཁའ་དང་མཉམ་
之後加 པ་ 名詞化，其後加屬格助詞 འྲི་「的」。而 མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ 為形容詞
「類似虛空的」，用以形容 ཆོས་ཉྲིད་「法性」。
3. ཆོས་ཉྲིད་ལ་ 翻為“the essence of all elements of existence (dharmatā ) ”（「所有存
在元素的本質（法性））。ཉྲིད་ 譯為“the essence of ”（「本質（性）」）。ཆོས་ 譯
為“all elements of existence”（「法」），“all”（「所有的」）在藏本中沒有這個
形容詞，應是譯者所加入；ལ་ 助詞，523沒有翻譯或省略。
四、།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2d
523
……ལ་(處格；略語 L)的用法：「在……中」。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 341。
106
1. 1. དེ་ལ་སེས་པ་ 翻為“their origination”（「它們的起源（生起）」）
， དེ་ལ་ 譯為“their”
（「它們的」），其和「其中；於彼」意思相近，但未真正表達助詞 ལ་「在……
中」的意思，應是沒有翻譯或被省略；而 སེས་པ་ 則翻為“origination”（「起源
（生起）」）。
2. མཁའ་ 譯為“ the vacant space”（「虛空」），於下二句中同樣譯為“the vacant
space”（「虛空」）：།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12。
3. དང་མཉམ་ 翻為“resemble”（「類似，等同」），其於 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10、།རང་
བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 句中也譯為“resemble”（「類似，等同」）。
五、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།3a
The wise must realise that the essence of all elements of existence
1. རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་ 翻為“their characteristics”（「它們的特性」），ཐམས་ཅད་ 則譯為
“their”（「它們的」），和「一切」意思相近，但沒有真實表現「所有一切」
的內涵；རང་བཞྲིན་ 則譯為“characteristics”（「特性」）524，與字意「自性」525
有所差距。
2. མཁའ་ 譯為“the vacant space”（「虛空」）
，其另於 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10、།དེ་
ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 句中都譯為“the vacant space”（「虛空」）。
3. དང་མཉམ་ 譯為“resemble”（「類似，等同」），於 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10、།དེ་
ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 句中都翻為“resemble”（「類似，等同」）。
六、།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།3b
1. རོགས་པར་བྱ་ 翻譯為“must realise”（「必須瞭解」），རོགས་པ་ 應翻為動詞“realise”
（「瞭解」），而 བྱ་ 則為助動詞“must”（「必須」），རོགས་པར་བྱ་ 即為複合動詞
“must realise”（「必須瞭解」）。
524
「特性」：「某人或某事物所具有的獨特性質。」參教育部重編國語辭典修訂本，http://dict.revised.
。
moe.edu.tw/cbdic/index.html（2020/12/22）
525
「自性」：「佛教用語，(1)謂事物的本體、本質； (2)謂事物的存在狀態。」參教育部重編國語辭
典修訂本，http://dict.revised.moe.edu.tw/cbdic/index.html（2020/12/22）
。
107
2. དེ་ལྟར་ 於本句中將副詞「像那樣地」526翻譯為受詞“that”（「那」），意味著作
為動詞 རོགས་པར་བྱ་“realize”（「瞭解」）的受詞，將”that”（「那」）指為此句的
前三個句子：།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 “the essence of all elements of
existence(dharmatā ) resemble the vacant space.”、།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11“their
origination resemble the vacant space.”、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 “their
characteristics resemble the vacant space.”，亦即「智者必須了解，所有存在
元素的本質（法；dharmatā），它們的生起及特性都類似虛空（2-3b）」。筆者
推測譯者如此翻譯或許是為了因應從藏文翻譯至英文句型的需要。但是，
此句中 དེ་ལྟར 應該是副詞527「像那樣地」用來修飾動詞 རོགས་པར་བྱ་ “must realise”
（「必須瞭解」），亦即「必須像那樣地瞭解」，如此則比較合乎文法句型；
另外，དེ་ལྟར་ 於其他的句子翻譯則不同： །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 及 །དེ་ལྟར་རྣམ་
རོག་གང་བྱུང་བ།69 二句子中翻譯為“thus”，།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 中翻為
“since”，།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་(་བ་)ཡྲིན། 中則譯為“this”。故 དེ་ལྟར་ 的翻譯用法共
有四種：“that”、“thus”、“since”、“this”。
3. མཁས་པས་ 主詞“the wise”（「智者」
）；此處-ས་ 應是作具格助詞，可不翻譯，528
表示前面的名詞 མཁས་པས་「智者」；另外，其於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 句中則
翻譯為“hence”，529於不同的句型有不同的翻譯。
第三偈頌
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3c །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།3d །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།4a
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།4b
〔The wise must also realise that〕there is neither cause, nor effect, nor action,
nor this world, nor any other world (3c-4b).
一、།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3c
“〔The wise must also realise that〕there is neither cause, nor effect,
nor action, nor this world, nor any other world (3c-4b).”
1. 1.རྒྱུ་ 翻為“cause”（「因」）；འབས་བུ་ 譯為“effect”（「果」）。
526
དེ་ལྟར 的詞性應是副詞，意思為：「如是；似彼；如前；亦爾；像那樣。」參張怡蓀主編，《藏漢
大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷）
，1284 頁。
527
དེ་ལྟར་(接續詞/副詞)「如前；像那樣地；如前述地」。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁
282。
528
529
此處-ས་ 應是格助詞轉用的接續助詞，表示「因為……，所以……」。參廖本聖，
《實用西藏語文
法》（下冊），頁 297。
108
2. 2. མེད་པ་དང་ 譯為“there is neither… nor…”（「既沒有……也沒有……；沒
有……也沒有……」），於 །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 句中同樣翻譯為“there is
neither… nor…”（「既沒有……也沒有……；沒有……也沒有……」）。
二、།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་། 3d
1. 譯為“action”（「業」）
ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་ ，但是，於此 དངོས་པོ་ 並沒有翻譯。但是，
依照 Sastri 本的翻譯，དངོས་པོ་ 於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 句中譯為 “separate
entity”（「實體」）
。因此，此句的 ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་ 應譯作“a separate entity of action”
(「業的實體」)。
2. མེད་པ་དང་ 翻為“there is neither… nor…”（「既沒有……也沒有；沒有……也
沒有」），於上一句 །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 中同樣地翻譯為“there is neither…
nor…”（「既沒有……也沒有；沒有……也沒有」）。
三、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།4a
nor action, nor this world, nor any other world (3c-4b). ”
1. 此句沒有翻譯，可以英譯為“〔and〕thus there is not a single separate entity”。
530
2. 筆者推測譯者的翻譯偏向意譯，此句應翻譯為「這樣所有〔世〕的實體也
不存在」和下一句 །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17「此世及任何其他世〔也不存
在〕」的意思相通，此句包含了下一句的意思，即為，
「這樣所有〔世〕的實
體」包含了「此世及任何其他世」。
四、།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།4b
1. འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་ 譯為“any other world”（「任何其他世」）。
2. ……དང་……དང་ 譯為“there is neither… nor…nor”（「沒有……也沒有……」），
於藏文意指：“…and…and…”（「……及……及……」）
，此應為配合英文的
否定句型語法。於此，可見 Sastri 氏使用一個英文句子囊括第三偈頌的四
個句子所要表達的意思，其應用連接詞“there is neither …, nor …, nor …,
530
感謝高明道老師的建議。
109
nor …, nor …”串聯整個句子。而“neither…nor…”專用在否定狀況，表示
「兩者皆非」或「兩者皆無」，其後面都是接兩個對等的單字、片語或是子
句。
3. འཇྲིག་རེན་ 翻作“world”，可譯作「世間」或「世（輩子）」，從論著的題名及
此句的語境（context）上來看，此處應是指「世（輩子）」。
第四偈頌
།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4c །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད། 4d །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 5a །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་
བར་མཛོད། 5b
If a thing which is not orginated before, is originated afterwards from a thing
other than itself, who is then to originate the child of barren women ? (4c-
5b).
一、།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4c
“If a thing which is not originated before, is originated afterwards

from a thing other than itself, who is then to originate the child of
barren women ? (4c-5b).”
1. སེ་བ་མེད་པའྲི་ 譯為“which is not originated”（「那不是被生起」）。其他類似的詞
彙，如下例：སེ་བ་ 於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 譯為“origination”（「起源；生」）；
སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན་ 於 །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 譯為“takes origination”（「獲取來
源；取生」）；སེ་བ་མེད་ 於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 譯為“there is no origination”
（「沒有起源」）；སེ་བའྲི་ 於 །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 譯為“as the result”（「作為結
果」）；སེ་བར་བྱེད་ 於 །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 譯為“is originated”（「起源於；被
生起」）；སེ་བར་མཛོད་ 於 །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 譯為“originate”（「起源；生出」）。
2. ངོ་བོ་ཉྲིད་ 譯為“a thing”（「一個事物」）。
3. “if”，此為譯者加入的假設語氣用詞，為使詞意瞭達與通暢；另外，句中
原來沒有“before”，為和下一句的“afterwards”相互呼應而加入，這應是譯者
按照個人的理解而意譯。
二、།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།4d
“If a thing which is not originated before, is originated afterwards

barren women ? ”
1. དེ་ལས་གཞན་ནྲི་ 譯為“from a thing other than itself”（「從一個不是它本身產生的
110
事物」）；དེ་ལས་ 於 །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 譯為“… of them”（「……其中之
一」）；དེ་ལས་ 於 །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 譯為“itself ”（「它本身」）。
2. སེ་བར་བྱེད་ 譯為“is originated”（「起源於；被生起」）。
3. “afterwards”「後來」，為譯者加入的用詞，以便和上一句的“before”相互呼
應，使詞意瞭達通暢。
三、།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 5a 四、།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།5b
“If a thing which is not orginated before, is originated afterwards

barren women ? ”
1. མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ 譯為“the child of barren women”（「石女之子」）；ལ་ 於此句中
沒有被翻譯。531但於 Kei Kataoka 的著作提到“And so smṛti remains similar
to the grandson of a barren woman.”其中的 “the grandson of a barren
woman.”為「貧瘠的女人（石女）的孫子」。532句中包含二個 བུ་ 字，用 ཡྲི་
「的」連接，即「兒子的兒子」（孫子）。因此，推測 མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ 應該是
「貧瘠的女人（石女）的孫子」。
2. ཡང་ 副詞“then”（「既然如此」），一種語氣的表達。
533
“ then” 經常跟“ if ”
連用，此偈頌的起首即是“if ”，而此時跟“then ” 連用，即是類似的情況。
534
3. དེ་ལ་ 虛詞，沒有翻譯。
4. སུ་ནྲི་ 譯為“who is”（「誰來（去）」）。
5. སེ་བར་མཛོད་ 譯為“to originate”（「起源；生出」）。
第五偈頌
།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས། 5c །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།5d
The world from the outset has neither orginated itself, nor has been created
by any one else (5c, d).
531
……ལ་ (受格助詞；略語 Ac)意為「對……」。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 341。
532
參 Kei Kataoka, “Transmission of scripture: Exegetical problems for Kumārila and Dharmakīrti”, in
Scriptural authority, reason and action. Proceedings of a panel at the 14th World Sanskrit Conference,
Kyoto, Sept. 1st–5th 2009. Wien, edited by Vincent Eltschinger, Helmut Krasser, 2013, pp. 239–269. 感謝
高明道老師提供的資料與解釋。
533
接續前面句子提到的情況，用來說明既然此句前面的情況如何，後面的情況就會怎樣，接近中
文的「這樣的話」、「既然如此」、「如此一來」。
534
句型為：if + S + V, then + S + V.
111
一、།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།5c
“The world from the outset has neither orginated itself, nor has been
created by any one else (5c, d).”
1. འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ 譯為“the world”（「世間」）；འཇྲིག་རེན་ 相關的翻譯如下：འཇྲིག་རེན་
於 །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་། 6e 譯為“the world”（「世間」）；འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་
རོལ་ 於 །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་། 4b 譯為“any other world”（「任何其他世」）；
འཇྲིག་རེན་པ་ 於 །བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ། 17b 譯為“the ordinary men”（「凡人」）；
འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ 於 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 譯為“the world”（「世間」）；འཇྲིག་རེན་
པ་ 於 །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ། 19c 譯為“ the world”（「世間人」）。
2. སྔར་ 譯為“from the outset”（「從最初」）。
3. མ་སེས་ 譯為“has neither orginated”（「既不生起」），其後加反身代名詞“itself ”
「它本身；它自己」，於此應是配合英文語法，作為 མ་སེས་ 的受詞。535
二、།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།5d
“The world from the outset has neither orginated itself, nor has been
created by any one else (5c, d).”
1. དེ་ལས་སུས་ 譯為“by any one else”（「被其他任何事物」）；-ས་ 譯為“by”（「被」）。
2. ཀྱང་བྱས་པ་མེད་ 譯為“nor has been created”（「也沒有被創造」）。
第六偈頌
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།6a །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།6b །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་
པ། 6c །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའ།ོ །
The world which mistakes unprofitable for profitable (or the ocean of
phenomenal existence which is going round and round without profit), was
not declared as either eternal (sat) or non-eternal (asat) like a city of illusion
(6a-c).
一、།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།6a
“The world which mistakes unprofitable for profitable (or the ocean
of phenomenal existence which is going round and round without
profit), was not declared as either eternal (sat) or non-eternal (asat)
535
反身代名詞表達句子的「主詞」，也是「動詞的受詞」。
112
like a city of illusion (6a-c).”
此句分為直述的句子及括弧內的句子二部分，譯者用“or”表示兩種翻譯都
可以，括弧內的句子應是用來比喻直述的句子。分別說明如下：
1. 直述的句子：
(1) འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན་ 譯為“the world which mistakes”（「世間人褻瀆」）
，འཇྲིག་
རེན་ 譯為“the world”（「世間人」）；འཁོར་བའྲི་ 譯為“which mistakes”（「那個
褻瀆」）536；ན་「於」句中省略或未翻譯。
(2) དོན་མེད་ 譯為“unprofitable”（「無利益的」）；“for profitable”則譯「有利益
的」，為譯者加入以加強補充前一字“unprofitable” （「無利益的」），使
詞意更清楚。
2. 括弧內的句子：
(1) འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན་ 意譯為“the ocean of phenomenal existence which is going
round and round”（「現象存在的海洋不斷旋轉」）；其中 འཇྲིག་རེན་ 即意譯
為“the ocean of phenomenal existence”（「現象存在的海洋〔喻生死大
海〕」），用來比喻“the world”（「世間人」）；འཁོར་བའྲི་ 意譯為“which is going
round and round”（「那個不斷旋轉的」），即是「輪迴」的意思，537用來
比喻“which mistakes”（「那個〔世間人〕褻瀆」）；538ན་「於」句中省略或
未翻譯。
(2) དོན་མེད་ 譯為“without profit”（「無利益的」）。
二、།སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།6b །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 6c
“The world which mistakes unprofitable for profitable (or the ocean
of phenomenal existence which is going round and round without
profit), was not declared as either eternal (sat) or non-eternal (asat)
536
འཁོར་བའྲི་ 為“Samsaric. Of or pertaining to samsara, worldly, mundane, profane” ；而 profane 意思為：
「褻瀆」。故推測譯者將 འཁོར་བའྲི་ 譯為「褻瀆」。參 GoldenDict dictionary lookup program,
http://goldendict.org/ 的 RangjungYeshe (2021/03/23)。
537
འཁོར་བ་ 意思為：「1.動詞：運轉，迴旋，周轉，回來，還復。迷戀，沉醉。想起，記起。圍繞，
積聚，形成；2.名詞：生死，輪迴。佛書所說六道眾生依存的世界及有漏五蘊」。參張怡蓀主編，《藏
漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 316。
538
འཁོར་བ༌ 的意思為“vb. to turn round, to turn about, to go round in acircle；my head turns, I am getting
dizzy, confused；also I am duped, cheated, imposed on”筆者據此推測，於此故引申意思為「那個褻瀆」
（which mistakes）；另外，འཁོར་བ༌ 的另一意思為：“the orb or round of transmigration within the six classes
of physical being；to turn round, to wander about in the orb of transmigration；the dungeon, the swamp,
the sea of the. ”（六類物質生命的輪迴〔六道輪迴〕；掉頭，徘徊在輪迴的軌道中；地牢，沼澤，大
海），所以 འཇྲིག་རེན་ 如同「現象存在的海洋」（the ocean of phenomenal existence），即比喻「世間人」
（the world）；འཁོར་བའྲི་ 即為「那個不斷旋轉的」（which is going round and round），即「輪迴」。參
Heinrich August Jäschke, A Tibetan-English dictionary, Kyoto: Rinsen Book Co,1985(Reprint of the 1881
edition), p.57-58.
113
like a city of illusion (6a-c).”
1. སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་ 譯為“a city of illusion”（「虛幻的城市」）。
2. འཁམས་པ་ 的意思為「漂泊」，但並沒有被翻譯。
3. བཞྲིན་ 譯為“like”（「猶如」）。
4. ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ་ 譯為“was not declared as either eternal (sat) or non-
eternal (asat) ”（「沒有被宣稱為永恆或非永恆」）；ཡོད་ 譯為“eternal〔sat〕”
（「永恆（有）」），མེད་ 譯為“non-eternal〔asat〕”（「非永恆（無）」）。གང་ཡང་
མྲིང་བསྟན་པ་ 譯為“was not declared as”（「沒有被宣稱為」），於此北京版文本
為 །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིན་བསྟན་པ། ，མྲིན་ 翻為“was not”（「不是」），德格版文本則為
མྲིང་。539雖然兩個字很相像，但意思絕然不同。540。
三、།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའ།ོ །
此句沒有翻譯，只有用“I”標示。
二、 May 本與藏譯本之比對與分析
May 本依據藏文本德格版文本翻譯，其第一品包含五個偈頌。其與藏譯本之
比對與分析如下：
第一偈頌
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།1b །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།1c
There is no production by non-things, Regarding that non-thing, There is
taking birth in worldly existence.
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་བ་541ཡྲིན།1e །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ། 1f
Thinking things exist permanently, In that way there is mistaken thought,
539
譯者依據的北京版藏文本為：ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིན་བསྟན་པས་ /yod med gang yang min bstan pas/ （參 N.
Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of
Maitreyanātha, pp. 77-79.）。此處為 མྲིན་ (德格版則為 མྲིང་)，因此譯為 “was not”（「不是」）；而 གང་ཡང་
མྲིན་ 翻為“nothing at all ”（什麼都沒有）；另外，日本學者津田明雅的校勘：yod med gaṅ yaṅ miṅ53
bstan pas54 ||，此處 53 miṅ D, C / min P, N, S, Sastri。由此可知，Sastri 氏的確是根據北京版文本(5240
W1KG13126-I1KG13274-344-346-any)。參津田明雅，〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，頁
116，注腳。
540
མྲིང་ 意思為「名稱，名義，稱號」；副詞 མྲིན་ 意思為「非，不是」。參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》
（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 2098。
541
此處北京版為 པ་。
114
Like a sky flower.
一、།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a
“There is no production by non-things,”

1. དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་། 譯為“production by non-things” (「由非實體所生」）；名詞
དངོས་པོ་ 翻為“things”（「實體」）採複數；名詞 དངོས་པོ་མེད་པ་ 譯為“ non-things”
（「非實體」），其於 །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 句中譯為“non-thing”（「非實體」）。
所以 དངོས་པོ་མེད་པ་ 的翻譯為“non-things”、“non-thing”。
2. -ས་542 於此翻譯“by”（「藉由，以」），所以 དངོས་པོ་མེད་པས་ 翻譯為“by non-things”
（「由非實體」）；另外，-ས་ 於其他的句子翻譯用法：།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13
句中沒有翻譯（作具格）、།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38 中譯為“because ..., there
is also”、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 中譯為“ by”、།རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་། 75
中譯為“through”。所以，-ས་ 的用法為：“by”、“沒有翻譯（作具格）”、“because...,
there is also”、“through”。二次翻譯用法為“by”。
3. མེད་ 譯為“There is no ”(「沒有，無」），於其他句子的翻譯： །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་
པ་དང་།14 句中譯為“without…there is no…”；།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16 中譯
為“would not exist”；།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 中翻為 “does not exist”；།འདུ་བྱེད་
དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 句中譯為“does not exist”；།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38 句中譯
為“there is... no”；།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 句中譯為“ there is no …”。故 མེད་
的翻譯有：“there is no”、 “without … there is no …”、“would not exist”、
“does not exist”、“there is ... no”、 “there is no …”。其中的翻譯以 “there is
no”為多。
二、།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།1b
“Regarding that non-thing,”

1. དངོས་པོ་མེད་པ་ 譯為“non-thing”（「非實體」）；དངོས་པོ་ 翻為“ thing”（「物質，實
體」），其於下列句子也翻為“things”：།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་
འདྲི་ལྟར་མེད། 16、།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33。此句的 དངོས་པོ་ （“thing”），採單數，
此未呼應上句 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中採複數的 དངོས་པོ་ （“things”）。此可能
和……དེ་ལ་ནྲི་ “regarding that…”（「關於彼」）中的代名詞 དེ་「彼」（that）有
關。དེ་ 指其前的 དངོས་པོ་མེད་པ་。筆者推測應是指「關於非實體（這件事）」，
所以 དངོས་པོ་ （“thing”）採單數。
2. …...དེ་ལ་ནྲི་ “regarding that…”（「關於彼」）；另外，དེ་ལ་ 的解釋為：།དེ་ལ་སེས་པ་
-ས་（I）用法：以……，藉由……，被……；（conjp）因為……。參廖本聖，《實用西藏語文法》
542
（下冊），頁 348；པས་（ph）用法：比起……；因為……，所以。參廖本聖，
《實用西藏語文法》
（下
冊）
，頁 297。
115
མཁའ་དང་མཉམ།11 中翻為“ in that,... ”、།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 中譯為“for that one”。
故 དེ་ལ་ 的解釋有：“Regarding that”、“in that,... ”、“for that one”；代名詞 དེ་
「彼」（that），指句前的 དངོས་པོ་མེད་པ་；此外，དེ་ 的翻譯有：།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21
中譯為“ that one”、 །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 中譯為 “ those”、།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་
དུ་ཡང་། 59 中譯為 “that which”、།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 中譯為“ what”。故 དེ་
的翻譯有：“ that”、“ that one”、“those”、“ that which”、“ what”，以“ that”
使用最多；介係詞 ལ་ 意思為「於」；543 ནྲི་ 為虛詞，在句中用以加重語氣，
或分隔上下文。544
三、།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།1c
“There is taking birth in worldly existence. ”

1. སེ་བ་བླངས་པ་ 翻為“taking birth” (「取生」）；བླངས་པ་ 則譯為“taking …”（「取」）；
སེ་བ་“ …birth” (「生」）。
2. སྲིད་པ་ཡྲིན་ 翻譯為“there is … in worldly existence”（「有……於世間的生死流
轉」）；སྲིད་པ་ 譯為“ in worldly existence” （「於世間的流轉」）545，即為“existence ”
（「有」）546；ཡྲིན་ 譯為“ There is…”（「有」），其在 །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8 中
譯為“there is ... ”。其於以下句中都翻為“is”：།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64、།མ་བྱུང་
མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65、།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70、།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76。故 ཡྲིན་
最常譯為 “is”。筆者認為 ཡྲིན་ 若翻為“is”（「即；是」）較合乎文法句型。547
此句的翻譯則為「取生狀態即三（諸）有」，意思表達「取生就是輪迴三（諸）
548
有」
。然而，配合此句的英文語法，其表達「於世間的流轉有取生」，ཡྲིན་
翻譯為“There is…”（「有」）。兩者表達的方式不同，而內涵相近。
543
……ལ་ 的用法：對……(Ac）；為了……（D）；在……中（L）；……，然而(conjp）；……，而
且（接在動詞之後）。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 341。
544
ནྲི་ 也可做強調助詞，以及用來擴充音節。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 293，492。
545
參考上述的研究回顧資料，筆者針對特殊語意的英文佛學名詞翻譯如下：「生命融入來世的流轉」
（the transference of the life-flux into new existence ）；「超越世間的生死流轉」（Crossing away from
the worldly existence）；「從此世轉至彼世」（the passage from one existence to another）
；
「空」（voidness）；
「臨終時業再顯現於心識（the reappearance of actions in the mind at the moment of death）；「從此生
，
命體到彼生命體的意識轉移」（transferring one s consciousness from one body to another）；「流轉諸
有」（the passage through Existences）；「流轉諸有」〔the passage through(saṃkrānti) existences(bhava)〕；
「流轉」（the passage through；saṃkrānti）；「諸有」（Existences；bhava）；「轉有」（The Transference
of Existence）；「流轉」（the transference）；「流轉」（Transference）；「有」（Existence）。
546
སྲིད་པ་ 意思為：「名詞， 1.有輪迴、生死流轉；2.有。業煩惱習氣為因，於未來世，往生三界；3.
有，十二緣起第十支；4.有。輪迴去處，分地下、地面及地上三者，故表數字『三』。欲、色所分天
界有八，生處所分旁生有四，合人趣及地獄二者，總名為有」。參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、
下冊）（2003，第 6 刷），頁 2975。
547
句型為：s（སེ་བ་བླངས་པ་）+sc（སྲིད་པ་）+lv（ཡྲིན་）。
548
句型為：ph（There is）+v-ing（taking）+o（birth）+副詞片語（in worldly existence）。
116
四、།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d
“Thinking things exist permanently, ”

1. རག་ཏུ་549翻為“permanently”（「恆常地，永存地，不變地」）。རག་ཏུ་ 於 །རག་ཏུ་དེ་
བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 則譯為“always”。所以，རག་ཏུ་ 翻譯為“permanently”及“always”。
然而，此句中 རག་ཏུ་ “permanently ” (「恆常地」）於本句中應是副詞用來修
飾動詞 ཡོད་ “exist ”（「存在」）。因此，རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་ 譯為“things exist
permanently”（「實體恆常地存在（有）」），作為動名詞 བསམ་པ་“ Thinking ”（「思
惟」）的受詞。動詞 བསམ་ 加 པ་ 名詞化，表示「狀況（態）、現象」，亦即「思
惟的狀況（態）、現象」。
2. དངོས་པོ་ 翻為 “things”（「實體」），其於以下句子都譯為“things”：།དངོས་པོ་ཐམས་
ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16、།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33。
3. 翻為 “exist” （「存在」），其於 །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 26 中譯為
ཡོད་
“existence”。所以，ཡོད་ 的翻譯有“exist”及“existence”。
4. བསམ་པ་ 譯為 “Thinking”（「思惟」）。另外，其於 །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8 中譯
為“thought”。所以，བསམ་པ་ 二種翻譯為：“thinking”、“thought”。
五、།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་བ་550ཡྲིན།1e
“In that way there is mistaken thought,”

1. དེ་ལྟར་（接續詞/副詞）譯為“In that way ”（「那樣」）
551
，意指如同上一句 །རག་
ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 中的思惟狀態：「思惟實體恆常地有的狀況（態）、現象」。
此外，དེ་ལྟར་ 的翻譯有：།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 中譯為“like that”、།དེ་ལྟར་ལུས་
དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 中譯為 “so,... ” 、།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 中譯為 “in that
way,…”、།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། 69 中譯為“like that”。所以 དེ་ལྟར་ 的翻譯有五
種：“In that way”、“like that”、“so,... ”、“in that way,…”、“like that”。其中
以“in that way”、“like that” 的翻譯為多。
2. བསམ་པ་ 譯為 “thought”（「思惟」）。其在 །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 句中則翻譯
為“thinking …”。所以，བསམ་པ་ 的翻譯有二種：“thought”、“thinking”。
3. འཁྲུལ་བ་ 翻為形容詞“mistaken”（「錯誤的」）。
4. ཡྲིན་ 譯為 “there is ... ”（「有」），其於下列的句子也一樣翻為“there is ... ”
549
……ཏུ་ 的用法：對……（Ac）；為了……（D）；於……中（L）。參廖本聖，《實用西藏語文法》
（下冊），頁 269。
550
此處北京版為 པ་。
551
དེ་ལྟར་（接續詞/副詞）「如前；像那樣地；如前述地」。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁
282。
117
（「有」）：།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6、།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8；ཡྲིན་ 在以下句子都翻
為“is”（「是」）：།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64、།མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65、།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་
རྣམ་རོག་ཡྲིན།70、།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76。所以，ཡྲིན་ 有 “there is ... ”及“is” 二
種翻譯。筆者認為此句的 ཡྲིན་ 翻為“is”較合乎文法。552而且，ཡྲིན་ 的翻譯通
常為：“yes”、“be”、“is”、“existence ”。553
六、།ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།1f
“Like a sky flower.”

1. ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་ 翻為“a sky flower（「一虛空的花」）；ནམ་མཁའྲི་ 譯為“a sky”（「虛
空的」）；-འྲི་ 譯為「的」554；མེ་ཏོག་ 則譯為“flower”（「花」）；副詞……དང་འདྲ་
བ་ 翻為“Like ... ”（「如同」）。
第二偈頌
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།2a །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2b །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་
མཉམ།2c །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།2d
A dharmatā which is equal to space, In that, the born are equal to space,
All intrinsic natures equal to space, The wise realize [it] like that.
一、།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།2a
“A dharmatā which is equal to space,”

1. མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་ 譯為“a dharmatā which is equal to space ”（「等同虛
空法性」）；名詞 མཁའ་ 翻為“space （ ”「虛空」），其於下二句中也都譯為“space ”
（「虛空」）： །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12。
2. དང་མཉམ་པའྲི་ 譯為 which is equal to（「等同」）。……དང་མཉམ་ 在 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་
དང་མཉམ།11 則翻為“...are equal to... ”；另於 །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 12 中
譯為“... equal to…”。故於此句，མཁའ་དང་མཉམ་ 之後加 པ་ 名詞化，其後加屬
格助詞 འྲི་「的」。表示 མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ 為形容詞，用以形容名詞 ཆོས་ཉྲིད་「法
性」。
3. ཆོས་ཉྲིད་ལ་ 翻為 “A dharmatā （ ”「法性」）。ཆོས་ཉྲིད་ 在 །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27、།ཆོས་
དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 句中也都譯為“dharmatā（「法性」）。而助詞 ལ་ 沒有翻譯，
552
句型為：དེ་ལྟར་+名詞（བསམ་པ་）+名詞補語（འཁྲུལ་བ་）+連繫動詞（ཡྲིན་）。
553
參 GoldenDict dictionary lookup program,http://goldendict.org/ 的 RangjungYeshe (2021/03/23)。
554
118
未表達 ལ་「在……中」的意思。555
二、།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2b
“In that, the born are equal to space,”

1. དེ་ལ་ 翻為“In that, ”（「其中」），其於 །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 則譯為“for that one”。
2. སེས་པ་ 譯為名詞“the born”（「生者」）；སེས་ 的參考詞條則有 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་
མ་སེས། 22 句中的否定動詞 མ་སེས་“ not produced”（「不生產」）。
3. མཁའ་ 翻為“space”（「虛空」），在 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་
མཁའ་དང་མཉམ།12 的句中也譯為“space”（「虛空」）。
4. ……དང་མཉམ 譯為 “...are equal to... ”（「等同」）；此句中主詞 སེས་པ་ “the born”
（「生者」）譯者視為複數的主詞，故動詞採用複數 be 動詞（are），所以...དང་
མཉམ་ 英譯為“...are equal to...” （「等同」）。另外，其於 །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་
དང་མཉམ། 12 中譯為“... equal to”；།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 句中 དང་མཉམ་པའྲི་
譯為“which is equal to”（「等同」）。
三、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།2c
“All intrinsic natures equal to space,”

1. རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་ 翻為“All intrinsic natures”（「一切自性」）；ཐམས་ཅད་ 譯為“All”
（「所有；一切」）； རང་བཞྲིན་ 則翻譯為“intrinsic natures”（「自性」），因前加
ཐམས་ཅད་ “All”（「所有，一切」）所以加上“s”表示複數。
2. མཁའ་“翻為 space（「虛空」），另於下二句中都譯為“space”（「虛空」）： །མཁའ་
དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10、།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11。
3. ……དང་མཉམ་“譯為...equal to”（「等同」）。然而主詞 རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་“ All
intrinsic natures”（「一切自性」）為複數，形容詞“equal to”前面應加上 be 動
詞（are），但於此卻被省略。同時，其於 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 句中譯為
“...are equal to... ”；而 དང་མཉམ་པའྲི་ 於 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 句中譯為
“which is equal to”（「等同」）。
四、།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།2d
“The wise realize [it] like that. ”

1. དེ་ལྟར་ 譯為副詞“like that”（「如彼」），556其用來修飾動詞 རོགས་པར་བྱ་“ must
555
……ལ་ 的用法：「在……中」(處格；略語 L)。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁
341。
556
དེ་ལྟར་（接續詞/副詞；略語 conj / adv）「如前；像那樣地；如前述地」。參廖本聖，《實用西藏語
119
realise”（「必須瞭解」）；此外，དེ་ལྟར་ 的翻譯有：།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 中
翻譯為“that”；།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 及 །དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69 二句中譯為
“ thus”；於 །དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 中翻譯為 “since”；།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་(་
བ་)ཡྲིན། 中則翻譯為“this”。故 དེ་ལྟར་ 的翻譯共有四種：“this”、“that”、“thus”、
since”。
2. མཁས་པས་ 譯為 “the wise”（「智者」）。作具格助詞-ས་ 表示前面的名詞作者 མཁས་
པས་「智者」。 557-ས་ 於本論的翻譯共有四種：“།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 及 །ཆོས་
དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 64 二句中都翻譯為“by”；།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 句中則
沒有翻譯(作具格)；།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38 句中譯為“because ..., there is
also”；།རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་།75 句中翻為“through”。
3. རོགས་པར་བྱ་ 譯為“ realize (it）”（「瞭解（它）」），而情態助動詞 བྱ་「應；必須」
於句中沒有翻譯或是省略。རོགས་པར་བྱ་ 為 རོགས་པ 加 བྱ་ 的複合動詞，翻譯為
「應瞭解（它）」則為更完整。[it]則為譯者所加入，以使動詞 རོགས་པར་བྱ་
“ realize”（「瞭解」）後加受詞，使句子表達完整；[it]則是指前面所述：།མཁའ་
དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 “ A dharmatā which is equal to space”、།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་
མཉམ།11 “In that, the born are equal to space”、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 12
“All intrinsic natures equal to space”。
第三偈頌
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།3a །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།3b །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 3c
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།3d
Without a cause there is no result, and There would be no things which are
active, All things in that way would not exist. This world and the beyond
and
一、།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3a
“Without a cause there is no result, and”

1. རྒྱུ་ 翻為“a cause”（「一個原因（因）」）；རྒྱུ་མེད་ 譯為“without a cause”（「沒有
一個原因（因）」）。
2. དང་ 翻為“…,and”（「……，及」）。
3. འབས་བུ་ 譯為“result”（「結果（果）」）。
4. མེད་པ་དང་ 譯為“there is no…,and…”（「沒有……，及……」）；其於 །ལས་ཀྱྲི་དངོས་
པོ་མེད་པ་དང་།15 譯為“there would be no …”（「將不會有……」）；མེད་ 於下句子
文法》（下冊），頁 282。
557
參廖本聖，《實用西藏語文法》
（下冊）
，頁 394。
120
有不同的翻譯：於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中翻為“there is no”（「沒有」）；
於 །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16 中譯為“would not exist”（「將不存在」）；在 །དེ་
ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 及 །འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 34 二句中，也都翻為“does not
exist”（「不存在」）；於 །།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38 中翻為“there is ... no”（「沒
有」）；在 །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 中譯為“there is no …”（「沒有……」）。
二、།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།3b
“There would be no things which are active,”

1. ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་ 譯為“things which are active”（「實體被啟動（造作）」），此處 ལས་
ཀྱྲི་ 譯為“which are active”（「它們被啟動（造作）」），筆者推測譯者將 ལས་ 視
為動詞「啟動（造作）」。而 དངོས་པོ་ 譯為加“s”的複數名詞“things” （「諸實
體」），表示「諸業的實體」。
2. མེད་པ་དང་ 譯為“there would be no …”（「將不會有……」），承上句 །རྒྱུ་མེད་འབས་
བུ་མེད་པ་དང་། 14 “Without a cause there is no result, and”（「沒有因沒有果，及」），
接續未來式的“there would be no …”（「將不會有……」）。兩句被翻為「沒
有因沒有果，及不將有業的實體被啟動（造作）」；མེད་པ་དང་ 於 །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་
མེད་པ་དང་།14 則譯為“there is no…,and…”（「沒有……，及……」），be 動詞用
肯定的 be 動詞“is”，緊接著用“and”連接此句。但此句加了“would” 含有假
設的語氣，558，前後兩句文法互相矛盾。
三、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།3c
“All things in that way would not exist.”

1. དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་ 譯為“all things”（「所有的實體」）；དངོས་པོ་ 翻為 “things”（「實
體」），因為 ཐམས་ཅད་ “all”（「所有的」），故為複數名詞加“s”。另外，དངོས་པོ་
其於下列句中也翻為“things”（「實體」）：།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7、།དངོས་པོ་སྟོང་
ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33；ཐམས་ཅད་ 形容詞譯為“all”（「所有的」），其於下列句中也譯為
“all”（「所有的」）：།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16 及 །གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81；
དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་ 則譯為“all things”（「所有的實體」）。
2. འདྲི་ལྟར་ 譯為“in that way”（「以那種方式」）。
3. མེད་ 譯為“would not exist”（「將不存在」）。同前一句子使用 would ，意味不
肯定的假設語氣。
使用“would” 有兩種可能性：第一種跟時態相關，表示過去式的「將會」；第二種跟語氣相
558
關，含有不肯定的意味，因此用在表達客氣或假設語氣。於此則為第二種跟語氣相關的假設語
氣，但前一句的肯定語氣卻緊接著轉換為假設語氣是值得商榷。
121
四、།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།3d
“This world and the beyond and”

1. འཇྲིག་རེན་འདྲི་ 譯為“this world”（「此世）；而 འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ 於 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་
མ་སེས།22 譯為“this world”（「此世」）；འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་ 於 །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་
པ།82 譯為“that which is worldly〔by the world〕”〔「世俗者（來自世俗的法）」〕。
2. ……དང་……དང་ 譯為“…and…and”（「……及……及」）；其在 །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་
མྲིང་དང་ནྲི། 32 句中則被譯作「… , …」，相當於沒有翻譯。
3. ཕ་རོལ་559譯為“the beyond”（「另一世間（於此意指來世）」）。
第四偈頌
།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4a །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།4b །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 4c །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་
བར་མཛོད།4d །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།4e །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།4f །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་
འཇྲིག་རེན་ན།4g །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།4h
The essence of the unproduced. Other than that, there is production:
Even for the barren woman’s son, Who says there is birth for that one?
This world previously not produced, From that, everyone created does
not exist. Since the world of samsara is pointless/ objectless/meaningless,
Like wandering about in a illusory city.
一、།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4a
“The essence of the unproduced.”

1. སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད་ 翻為“ the essence of the unproduced”（「無生的本質」）。
2. ངོ་བོ་ཉྲིད་ 譯為“the essence”（「本質」），其參考詞條有：སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད་。
二、།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།4b
“Other than that, there is production:”

1. དེ་ལས་གཞན་ནྲི་ 譯為“other than that”（「除此之外」）； དེ་ 譯為“that”（「那；彼」）。
2. སེ་བར་བྱེད་ 譯為“there is production”（「沒有生產」）。
559
ཕ་རོལ་ 意為：1.對面；對方；彼岸；2.來世；後世；3.清靜涅槃。參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》
（上、下冊）（2003，第 6 刷）
，頁 1697-1698。
122
三、།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 4c
“Even for the barren woman’s son,”

1. མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ 翻為“the barren woman’s son”（「石女之子」）。但學者 Kei
Kataoka 的著作提到：“And so smṛti remains similar to the grandson of a barren
woman.”其中“the grandson of a barren woman.”即是「貧瘠的女人（石女）的
孫子」。560
2. ……ལ་ཡང༌ 翻為“even for…”（「即使是為了……」）。
3. བུ་ 的參考詞條為：འབས་བུ་、མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་。
四、།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།4d
“Who says there is birth for that one? ”

1. དེ་ལ་ 譯為“for that one”（「對他而言」）。
2. སུ་ནྲི་ 譯為“who says”（「誰說」），其意思為“who”（「誰」），於此卻加上“says”
（「說」）。而藏文本並沒有 “says”（「說」）這個字。筆者懷疑譯者誤將 མཛོད་
視為 བརོད་（「說」的意思），因為兩者的字型很相似。
3. སེ་བར་མཛོད་ 譯為“there is birth”（「有出生」）；མཛོད་ 動詞意思為：“do”、“act”、
“perform”（「做；行事；執行」）。
五、།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།4e
“This world previously not produced,”

1. འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ 譯為“this world”（「此世」）； འཇྲིག་རེན་ 相關詞彙有：འཇྲིག་རེན་
於 །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17、།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22、།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་
ན།24 都譯為 “this world” （「此世」）；འཇྲིག་རེན་ 於 །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་
འབྱུང་།29、།བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73 都譯為“the world”（「世間」）；འཇྲིག་རེན་འདྲི་
於 །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 譯為“this world” （「此世」）；འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ 於 །འཇྲིག་
རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 譯為“this world”（「此世」）；འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་ 於 །འཇྲིག་རེན་
པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 譯為“that which is worldly〔by the world〕”（「世俗的（來
自世俗的法）」）。
2. སྔར་ 譯為“previously”（「先前地」）。
3. མ་སེས་ 於 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 譯為“not produced”（「未生產；未出生」）；
560
123
མ་ 的相關詞彙有：མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་ 於 །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 譯為“the unarisen
name”（「未出生的名」）；མ་ཡྲིན་ 於 །དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 譯為“is not”（「不是」）。
六、།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།4f
“From that, everyone created does not exist. ”

1. དེ་ལས་ 翻為“from that”（「由彼」），其於 །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 中也譯為“from
that”（「由彼」）。
2. མེད་ 譯為“does not exist”（「不存在」）。
3. སུས་ཀྱང་བྱས་པ་ 譯為“everyone created”（「被創建的每個人」）。
七、།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།4g
“Since the world of samsara is pointless/objectless/meaningless,”

1. དོན་མེད་…ན་ 譯為“Since...is pointless/objectless/meaningless”（「由於……是毫
無意義的/無目標的/無意義的」）。ན་ 譯為“Since... ”（「由於」）。
2. འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ 翻為“the world of samsara”（「輪迴的世間」）；འཇྲིག་རེན་ 譯為
the world（「世間」）；འཁོར་བའྲི་ 譯為“…of samsara”（「輪迴的」）。
八、།སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།4h
“Like wandering about in a illusory city.”

1. སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་ 譯為“in a illusory city”（「於虛幻的城市」）。“a illusory city ”中的
不定冠詞“a ”應該改用“an”。561
2. འཁམས་པ་བཞྲིན་ 譯為“like wandering about... ”（「猶如漂泊……」）。
第五偈頌
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 5a །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའ།ོ །
Existence/nonexistence whatever is indicated by name, Is the first
chapter of dharmatā.
一、།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 5a
“Existence / nonexistence whatever is indicated by name,”
561
“a/an”為不定冠詞，用在非特定的名詞前。而“an”用在母音字首的名詞前。
124
1. ཡོད་མེད་ 翻為“existence / nonexistence”（「存在 / 不存在」）。
2. གང་ཡང་ 譯為“whatever”（「無論如何」）。
3. གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ་ 譯為“whatever is indicated by name”（「無論如何被名施
設」）。
4. མྲིང་བསྟན་པ་ 翻為“…is indicated by name”（「被名施設」）。
二、།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའ།ོ །
“Is the first chapter of dharmatā.”

1. ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ་ 譯為“Is the first chapter of dharmatā”（「法性第一品」）。
125
第五節譯本之差異
經由以上對古、今譯本的詞彙分析，並且進一步將各譯本詞彙與語法對照與分
析之後，從各譯本的文體架構、翻譯詞彙的抉擇，以及譯者之翻譯風格的三個面向，
作一個總結如下。
一、譯本之文體架構
（一）章節安排方面
首先，古藏譯本方面，藏譯 BhS I 分五品，共約 2562 字（純粹經文），可看出
562
應用助詞 ནྲི་、ན་ 與 སུ་ 等作為擴充偈頌音節數之用；古漢譯施本雖然沒有區分章
節或品名，但可看出其文體架構也是依按照五品的次第論述的痕跡。採散文體長行，
不限字數，總共 45 個句子。沒有特別的分段落行文，字數總共約 565 字（純粹經
文，扣除標點符號）；雖採意譯，但自然呈現偈文段落。
其次，漢譯本通常將章節安排在文章或段落之首，文章整體及局部結構較清楚，
以利讀者閱讀。而藏譯本則和漢譯本相反，而以前者的章節安排較合理，且方便與
滿足現代讀者的需求。563任本將品名放於每一品之首（但第一品則按造藏譯本的形
式，於第一品末尾一起翻譯，品名也放於第一品內文之首）；施本、Sastri 本並沒有
分品名，May 本品名按照藏譯本放於每一品末尾。任本此方式，較如中文式的編
排，較方便讀者閱讀及理解內文。
再者，今譯本方面，今漢譯任本分為五品，564章節品名放於每一品之首（但第
一品則按造藏譯本的形式，於第一品末尾一起翻譯，並將品名也放於第一品內文之
首）
；五個音節一句的偈頌體(藏譯本為七個音節一句的偈頌體)，總共 19 個偈頌；
字數則較其它譯本為少，約 504 字（純粹經文，扣除注腳）；其偈頌不像藏文本七
個音節一句的方式，而濃縮為五個音節一句，所以便刪除某些詞語以符合音節數，
因此刪略助詞，例如：屬格助詞 ཀྱྲི、
་ 連結助詞 དང་、間接格助詞 ལ་；處格助詞 ན་ 等），
565
甚至縮減實詞。於本文中刪減最多的是 དེ་ལྟར་、ཀྱྲི་ 等；今英譯 Sastri 本並沒有明
562
（上冊），頁 491-495。
563
參侃本，《汉藏佛经翻译比较硏究》（第一版），頁 199-212。
564
任氏認為此論講述中觀義理，而且說修行的方便與次第。本論共分五品：初品明法無我；第二
品明人無我；第三品總明二無我；第四品明六度；第五品明世俗與勝義二諦。同時，本論頌與中
國宋朝施護譯的《大乘破有論》雷同，但該譯本是長行，文簡義略，與藏本論頌不完全相同。參
中國藏族網通，轉有論頌-聖龍樹菩薩，https://www.tibet3.com/ Culture/jdzd/2016-02-02/643.html
（2020/04/20）
。
565
（上冊），頁 491-495。
126
顯分章節，但是依照藏文本的章節為架構，共 5 個段落（分為 I、II、III、IV、V ）
，
566
散文體長行，不限字數，總共 19 個偈頌，字數共約 663 字；May 本也共分五品，
章節品名按照藏譯本的形式，放於每一品末尾；每一偈頌字數不定，總共 18 個偈
頌。貼著藏文本翻譯，故和藏文本的字數相當，共約為 2562 字。
（二）偈句編排方面
比對及分析藏、漢、英譯本偈頌劃分不同（見附錄十），因此，偈文分段的
偈數及句數各有長短，除了施本因採散文體，未分偈數之外（筆者依照藏文本內
容予編排偈頌，包含了 5 個偈頌），而以任本共分 6 個偈頌，長則 4 句，短則 3
句；Sastri 本則有 6 個偈頌，長則 6 句，短則 2 句；May 本 5 個偈頌，長則 8
句，短則 2 句，但是第 5 偈頌實際僅有 2 句，則第一品結束，接著 2 句。由上可
知，雖然偈頌的內容相對應，但是偈數、句數與次第則不盡相同，表示譯者們對
偈文理解與看法不盡相同。
二、翻譯詞彙的抉擇
經由不同的譯者來自不同的時空與年代，以及擁有個自的歷史、文化及語言
背景。並且受到譯者的學識涵養、佛學及知識背景、邏輯思考、關懷重點、慣用的
語言及翻譯習慣等主、客觀因素的影響，展現別具一格的譯本詮釋、態度與特色，
自然也呈現了詞彙抉擇的獨特現象，舉出相關句子加以說明。
（一）施本
1. 假設語氣
（1）例如： །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 對應
為「一切性若有生者，彼性是常。」，運用假設語氣表達（若……，
〔則〕……）。此為中觀的辯證法之一。567
2. 強調語氣
（1） །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 對應為「當知：諸法與虛空等」，其中「當知」
與下相對應句子 །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13「當云何有？」相呼應，也可能
566
567
龍樹的詩頌的「兩刀論法」（dilemmas），最常見的形式為「若 p，則 q；若非 p，則 q」。參 Jaideva
Singh 著，賴顯邦譯，《英漢對照中觀哲學概說》（An introduction to Madhyamaka Philosophy），臺北
市：新文豐出版，2004 年，頁 55-57。
127
與句首所謂「諸有智者應當如實了知諸法」相互呼應，再次強調的語氣。
3. 重複的字句用不同詞彙表達，加上連接詞或補充說明，使句子完整
（1） །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 對應為「彼諸法生，亦與空等」， མཁའ་དང་མཉམ་ 對
應為「與空等」。因前句已有「……與虛空等」，接著下一句「……與空
等」
，故加入了「亦」；མཁའ་དང་མཉམ་ 重複出現二次，故用「……與虛空等」、
「……與空等」來表達；此外， །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 12 對應為「一
切緣法，皆如虛空」，མཁའ་དང་མཉམ་ 對應為「皆如虛空」。而且 མཁའ་དང་མཉམ་
於此第三次出現，故加入「皆」。此外， མཁའ་དང་མཉམ་ 重複出現了三次，
為強調「一切緣法，皆如虛空」，而於此句中加入「彼無實故，當云何有？」；
另外，།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 對應為「諸法無因而復無果」
， དང་ 對應為
「而復」
； །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་། 15 對應為「亦無諸業自性可得568」
，而 དང་
對應為「亦」，與上句的 དང་「而復」不重複。ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་ 藏文意思
為「無業之自性」
，於此對應為「無諸業自性可得」
，加上「可得」使詞意
更清楚及句子完整。
4. 用詞簡短有力
（1） །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 對應為「當知：諸法與虛空等」句中的「當知」。
但此句藏譯為七字「智者應當如是解」。而漢譯為二個字「當知」，可見
翻譯用字的精簡有力。
5. 按照詞意來翻譯
（1） །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16 །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 對應為「此中一切而
無有實」與「無世間故，無出世間」。ཕ་རོལ་ 有「彼岸」之義，對應於「出
世間」，和 འཇྲིག་རེན་འདྲི་「世間」互相呼應。但是，也很難推測施護翻譯所
根據的梵文本或許本來的詞彙即是「出世間」和「世間」；འཇྲིག་རེན་ 於 །དོན་
མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 對應為「此於世間無義可轉」， འཇྲིག་རེན་ན་ 則對應
為「此於世間」，འཇྲིག་རེན་ 仍譯是翻為「世間」；།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 對
應為「亦非現世有其相故」，而藏譯為「誰亦無造此世人」。二者所要表
達的意思相近，但是表達方式相異。བྱས་པ་ 對應為「有其相」
，表示「造此
世人」。569
「得」
568
：「（術語）不相應法之一。梵語『鉢羅鉢多』（Prāpta）
，謂有情所得之法，繫於有情之身者。
因而譬以繩，謂之得繩。如善惡之諸業及聖道，此得繩繫於吾身故，全歸我有也。謂以所得法上之
『得繩』生而得其法也」。參丁福保編，《佛學大辭典》（第一版），頁 1995。
569
བྱས་པ་ 名詞的意思：「陳跡，往事，做了的事；恩，恩情」。參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、
下冊），頁 1879。
128
6. 使用不同的譬喻
（1） །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།20 །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 於此並沒有相對應的句子。或可
能對應為「世間親愛父子、眷屬，雖有所生，而無其實」。其與此句的藏
譯「於石女兒子之子」、「復由誰令彼生起」所表達的意思相近。於此藏、
漢對應的偈頌運用譬喻相異，筆者推測可能跟藏、漢地的風土文化背景
相關，藏地是母系社會，故用「石女」作比喻，但漢地通常保有「男尊女
卑」的觀念，故可能反映漢地的風土人情，所以於譯偈上做更動，以「世
間親愛父子、眷屬，雖有所生，而無其實」取代「於彼石女兒子之子」作
比喻；另外， །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།25 對應為「猶如月中見諸影像」，
藏文為「如在虛幻城漂泊」之義。然而，「月中見諸影像」及「虛幻城漂
泊」意思相同為「虛幻不實」，只是所用的比喻不同。
（二）任本
1. 同一詞彙，不同的解釋
（1） །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體法不生」， དངོས་པོ་མེད་པ་ 翻為「無體法」。於其
他句子不同翻譯：།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5「於彼無體法」中翻為「無體法」、
於 །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15「及有業無法」中譯為「無法」。故 དངོས་པོ་མེད་པ་
的兩種翻譯為「無體法」及「無法」；དངོས་པོ་ 在任本的翻譯有下列：(1)།དངོས་
པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體法不生」中為「體」；(2) །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5「於彼
無體法」中為「體」；(3) །དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33「諸法空無性」為「諸法」；
(4)於下列句子都翻譯為「法」： །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ། 7「思有恆常法」、།ལས་
ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15「及有業無法」、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16「諸法如是
無」、།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 34「想行法亦無」。所以，དངོས་པོ་ 的翻譯共有
三種：「體」、「法」、「諸法」，翻譯的最多為「法」；作具格助詞-ས་ 表示
དངོས་པོ་མེད་པ་「無體法」，無法翻譯出來，570此句翻為「無體法不生」，省略
字數以符合五字一句的方式；另一解釋，格助詞轉用的接續助詞-ས་，表
。571本句譯為「因
示前、後句之因果關係，表示「因為……，所以……」
無體法故無生」較合乎藏文語法及語境（context）。兩種表達方式不同，
前者直接說出現象，後者則有因果關係；སེ་བ་མེད་ 此句中翻為「不生」； །སེ་
བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18「及無生自性」中，སེ་བ་མེད་པ་ 被翻譯為「無生」。故 སེ་བ་
570
參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊）
，頁 394。
571
པས་(詞組、片語；略語 ph)意為「因為……，所以……」；參廖本聖，《實用西藏語文法》
（下冊）
，
頁 297。
129
མེད་ 有二個解釋：「不生」572、「無生」573。སེ་བ་ 是名詞「生」，མེད་ 是不
及物動詞，故應該翻譯為「無生」較合理。
（2） ཡོད་ 於其他句子的參照詞條有： །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7「思有恆常法」中
的 ཡོད་བསམ་པ་「思有」、།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26「有無亦唯名」中的 ཡོད་མེད་
「有無」、།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72「智者說為有」中的 ཡོད་པར་「為
有」、།འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར། 77「取行地為有」中的 ཡོད་པར་「為有」、།སེམས་
ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80「心法亦無有」中的 ཡོད་མྲི་འགྱུར་「無有」。這些詞彙與
中觀的義理密切相關。
（3） ལས་ 於任本有不同的翻譯：(1) །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15「及有業無法」、 །རག་
ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49「恆修彼業者」二句中翻為「業」；(2) །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་
རེན་འབྱུང་། 28「從分別生世」、།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30「從心亦生身」、།དེ་ལས་
སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53「從彼生甘露」、།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61「從何生何名」、།གང་
ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62「從何生何法」個句子中都翻為「從」； (3) །དེ་ལས་གཞན་
ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19「離彼者能生」句中作為「助詞」；(4) །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29
「分別而生心」、།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23「誰亦無造作」中則沒有翻譯。總
574
結 ལས་ 的翻譯有：「業」、「從」，並在語法中作「助詞」，以及省略而沒
有翻譯；ལས་ཀྱྲི་ 翻為「有業」，類似的用語例如：ལས་ནྲི་ 於 །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་
རེན་འབྱུང་།28「從分別生世」句中，譯為「從」；ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་ 於 །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་
ནྲི།49「恆修彼業者」句中，譯為「業者」。而「業」的概念在本論著是重
要論述之一。
（4） །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7「思有恆常法」句中，譯為：「恆常」。其於 །རག་ཏུ་དེ་
བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49「恆修彼業者」被翻譯為「恆」。故 རག་ཏུ་ 有二個翻譯：「恆
常」、「恆」。
（5） །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16「諸法如是無」句中 མེད་ 譯為「無」；མེད་ 在任
本的翻譯共有二種：(1) །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 無體不生、།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་
མེད།66「彼亦不立名」二個句中翻譯為「不」；(2)其在 25 個句子中翻譯為
「無」：།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5「於彼無體法」、།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14「無因
及無果」、།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15「及有業無法」、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།
16「諸法如是無」、།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18「及無生自性」、།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་
572
「不」，副詞：1.否定詞。有「不是、未、非」等義。如：「不能」、「不法」、「不久」
、「不容
易」、「不好吃」、「拿不動」。2.與「就」連用，表示有所選擇的意思。如：「晚上回到家的消遣，
不是看書，就是聽音樂。」參教育部重編國語辭典修訂本，http://dict.revised.moe.edu.tw/ cbdic/
。
index.html（2020/12/22）
573
「無」，動詞：「沒有」；副詞：「不要、未、不論、不管、不、沒、非、不是」。參教育部重編
國語辭典修訂本，http://dict.revised.moe.edu.tw/cbdic/index.html（2020/12/22）
。
574
ལས་ ：「 1.名詞，意思為『業；業力；宿業；宿命；緣分；氣數』，使與自己相應之心發動、
造作於境（身語意）之思心所或種子習氣，名之為業，所作為性；2 賓語。藏語語法所說之直接
賓語；3.介詞，意思為『從；由；比較；除開』。藏語語法所說指明出處和分離的一個判位詞。」
張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 2769-2770。
130
མེད།23「誰亦無造作」、།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24「無實生死界」、།ཡོད་མེད་
གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 26「有無亦唯名」、།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33「諸法空無
性」、།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34「想行法亦無」、།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35「心
亦無觀察」、།སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36「心無分別性」、།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།
38「無心亦無法」、།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39「亦無身與界」、།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་
ལམ་གྲི་ནྲི།40「如是無二道」、།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། 42「此一切無依」、།རེན་
མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43「無依者善說」、།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། 44「慧者作無依」、།དེ་
ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45「彼亦生無依」、།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54「師教授無
盡」、།ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56「一切智無疑」、།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63「彼
者皆趣無」、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 64「無彼法法性」、།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་
མེད་པ།67「故諸法無名」、།མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68「明了無名者」。由上可知，
མེད་ 譯為「不」及「無」，而以「無」為多。
（6） །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད། 18「及無生自性」句中，མེད་པ་ 翻譯為「無」，其於下列
句中也翻譯為「無」：།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體法不生」、།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་
ལ་ནྲི། 5「於彼無體法」、།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 「無因及無果」、།ལས་ཀྱྲི་དངོས་
པོ་མེད་པ་དང་།15「及有業無法」、།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18「及無生自性」、།དངོས་པོ་
སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33「諸法空無性」、 །།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38「無心亦無
法」、།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63「彼者皆趣無」、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 64「無彼
法法性」、།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67 「故諸法無名」；由上可知，མེད་ 及
མེད་པ་ 於任本的翻譯都為「無」。但是，མེད་ 於如下二句都翻譯為「不」：།དངོས་
པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體法不生」、།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66「彼亦不立名」。以
上詞彙與中觀「無實有」的義理也是密切相關的。
（7） །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17「此世及他世」句中 འཇྲིག་རེན་ 譯為「世」，而 འཇྲིག་
རེན་འདྲི་ 譯為「此世」。關於 འཇྲིག་རེན་ 在任本的翻譯如下：(1)འཇྲིག་རེན་ 於 །འཇྲིག་
རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17「此世及他世」、།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22「此世先未
生」、།།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28「從分別生世」，三個句子中都譯為「世」；
(2)འཇྲིག་རེན་ 於 །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24「無實生死界」中譯為「界」；(3)
其於 །བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73「虛妄慢世間」中譯為「世間」；(4)於 །འཇྲིག་
རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82「世人若永斷」中譯為「世人」。四種翻譯中次數最多
的是：「世」。而較特殊的是 འཇྲིག་རེན་ 其於 །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24「無
實生死界」中翻為「界」。575འཁོར་བའྲི་ 譯為「生死」。འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན་ 則
。576 འཇྲིག་རེན་ 雖有多種翻譯，於此句 འཇྲིག་རེན་འདྲི་ 譯為「此
譯為「生死界」
575
འཇྲིག་རེན་ 意思為：「1.世間。變壞之外器中，依存迷亂之有情，合名曰變壞有情。外器指四大八
小洲，以及須彌、日、月等，有情指三界一切眾生。亦譯世界，梵音譯為路迦，義即字宙；2.佛
書分世間為地下、地面和地上三者。」參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6
刷），頁 893。
576
འཁོར་བ་ 為：「名詞。生死，輪迴。佛書所說六道眾生依存的世界及有漏五蘊。」參張怡蓀主
編，《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷）
，頁 316。
131
世」和 ཕ་རོལ་「他世」互相呼應，較合乎語境（context）；
類似的 འཇྲིག་རེན་པ་ 於 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22「此世先未生」中譯為
「世」、།བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ། 73「虛妄慢世間」中譯為「世間」、།འཇྲིག་རེན་
པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82「世人若永斷」中譯為「世人」。
（8） །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19「離彼者能生」中 སེ་བར་བྱེད་ 譯為「能生」。而類似相
關的詞彙翻譯：(1) སེ་བ་མེད་ 於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4「無體法不生」中則譯
為「不生」；(2)སེ་བ་མེད་པ 於 །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18「及無生自性」中譯為「無
生」；(3)སེ་བར་བྱེད་ 於 །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19「離彼者能生」中譯為「能生」；
(4)སེ་བར་མཛོད་ 於 །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21「誰於彼作生」中譯為「作生」；(5)སེ་
བ་བླངས་པ་ 於 །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6「是有取生者」中譯為「取生者」；(6)སེས་
པ་ 於 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 彼生等虛空」中譯為「生」。
2. 語體轉換，翻譯技巧不同
（1） །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6「是有取生者」中， སེ་བ་བླངས་པ་ 名詞「取生者」； སྲིད་པ་
ཡྲིན་ 動詞「是有」， ཡྲིན་ 為連繫動詞「是」。而 སྲིད་པ་ 名詞「有」的意思為：
「輪迴，生死流轉、有（業煩惱習氣為因，於未來世往生三界）」。577譯者
似乎由句尾往句首直接翻譯：「是有取生者」，則只是說明「有取生」這
現象或狀態，但漏掉形容「取生」的主詞補語 སྲིད་པ་「輪迴、流轉諸有」
的意思。筆者推測譯者要表達「是（三）有（的）取生者」
，但限於字數
而省略了「三」及「的」
，如此則模糊了其所要表達的正確內涵。此句譯
為：
「取生狀態即三有」比較合乎文法，表達了「取生狀態就是三有（輪
迴）」之內涵。578
（2） །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7「思有恆常法」句中 རག་ཏུ་དངོས་པོ་ 翻為「恆常法」。
རག་ཏུ་ 為副詞「恆常地」，被用為形容詞，故翻為「恆常法」並不恰當。
ཡོད་བསམ་པ་ 翻為動詞「思有」，把 རག་ཏུ་དངོས་པོ་「恆常法」作為受詞。此句似
乎也按照藏文由句尾往句首直接翻譯為：
「思有恆常法」
。筆者認為翻為：
「思惟實體恆常有」
，如此將更貼近文法及中觀義理「無實有」的語境。
579
3. 省略或刪除助詞
（1） །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 20「於石女之子」中， མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ 於任本翻譯為「石
女之子」，Sastri 本譯為 “the child of barren women” （「石女的孩子」），
而 May 本翻為“the barren woman’s son”（「石女的兒子」）。所以三位譯者
577
578
句型為：s（སེ་བ་བླངས་པ་）+sc（སྲིད་པ་）+lv（ཡྲིན་）
。
579
此句的句法為：受詞〔副詞（རག་ཏུ་）+名詞（དངོས་པོ་）+不及物動詞（ཡོད་）〕+動詞（བསམ་）+
པ་（名詞化）。
132
都譯為「石女之子」。關於句中 བུ་ 字，筆者推測第一個 བུ་ 被省略或未翻
，580或作為「詞綴」
譯，或作指小助詞（dimp），而第二個 བུ་ 被翻譯為「兒
子」。 581 但在 Kei Kataoka 的 “Transmission of scripture: Exegetical
problems for Kumārila and Dharmakīrti”提到“And so smṛti remains similar to
the grandson of a barren woman.”，其中的 “the grandson of a barren woman.”
即是「貧瘠的女人（石女）的孫子」。582如此兩個 བུ་ 字都被翻譯，比較合
乎語法。所以，མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ 應該是「貧瘠的女人（石女）的孫子」，而不
是「石女之子」。但是，何以三位譯者都翻譯相同意思，則不得而知；
此外， ཡྲི་「之」583於下列句中被省略或未翻譯，也可能是擴充偈頌詞句：
584
།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་585ཟད་པ་མེད།「師教授無盡」、།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78「非是勝義
慧」
；另外，任本的偈頌為五個音節一句，相異於藏文本七個音節一句，
為符合音節數，而刪除某些詞語。刪略最多為助詞，例如：屬格助詞 ཀྱྲི་、
連結助詞 དང་、間接格助詞 ལ་、處格助詞 ན་ 等，刪減最多的是 དེ་ལྟར་、ཀྱྲི་
等。另外，屬格助詞-འྲི་ 也常被省略或刪除。此種偈頌的文句的增刪情形
在藏本也是常見。586任氏翻譯也可看出增刪情形的現象。
（三） Sastri 本
由藏譯英因為文體的轉換，不一定能注意配合藏文的語法與句型來翻譯，且須
因應英文的文法與句型需求。由於採意譯，所用的翻譯用語及比喻較為活潑、富變
化性及曲折。舉例如下：
（1） །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a “There is no separate entity (from the standpoint of
the Absolute), hence there is no origination.”句中 དངོས་པོ་ 譯為 “separate
entity”（「實體」）。དངོས་པོ་ 不同的翻譯：།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中翻為
580
581
བུ 的意思：「1.名詞：子，兒子，男孩，男子；2.詞綴之一。」張怡蓀主編，《藏漢大辭典》
（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 1828。
582
583
ཡྲི་ 屬格「的」，參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 332。
584
585
ཡྲིས་ 的翻譯用法：「……ཡྲིས་ (I）以……，藉由……，被……；（conjp）因為……。」參廖本聖，
《實用西藏語文法》（下冊），頁 333。
586
133
“separate entity” 、།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 句中翻為 “all the
elements”、 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中譯為“separate entity”、 །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་
ལ་ནྲི།5 翻為“the… separate entity”、།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 中譯為 “real
substance (vastu) ”。故 དངོས་པོ་ 有三種翻譯：“all the elements”、“separate
entity”、“real substance (vastu)”，二次翻譯為「實體」（separate entity）。
དངོས་པོ་མེད་པ་ 翻為“There is no separate entity”（「沒有實體」）；དངོས་པོ་མེད་པ་
的不同翻譯：།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中翻為“There is no separate entity”（「沒
有實體」）、།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།1b 中翻為“the non-existent separate entity（「不
存在的實體」）。兩者相同的意思，不同的翻譯用詞；མེད་ 的翻譯共有：།དངོས་
པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中譯為“there is no”、།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 中譯為 “there
is neither”、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16 中翻為“there is … nor”、།དངོས་པོ་མེད་
པས་སེ་བ་མེད།4 中譯為“there is no”、།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ། 45 中翻為“devoid
of … ”、།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 中譯為“are devoid of ”、།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་
ནྲི།44 中翻為“is bereft of… ”、།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 中譯為“non-eternal
(asat) ”、།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 中譯為“there exists no...”、།སེམས་ནྲི་རོག་
མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 中譯為“does not possess…”。故 མེད་ 的豐富翻譯用詞有：
“there is neither”、“there is... nor”、“there is no ”、“devoid of... ”、“are devoid
of ”、“is bereft of... ”、“non-eternal (asat) ”、“there exists no... ”、“does not
possess”；མེད་པ་ 的翻譯有：།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中譯為“there is no”、།དངོས་
པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5 翻為“ non-existent（「不存在的」）、 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中
譯為“there is no”、།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 5 中譯為“ non-existent”（「不存在
的」）、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 中譯為“ that they are non-existent in the
absence of the latter”，其英譯字數增加促使句意的表達更為通順。因此
མེད་པ་ 的翻譯有二種：“there is no”、“that they are non-existent in the absence
of the latter”。；句尾括弧內的“from the standpoint of the Absolute”（「從
勝義的角度而言」），推測譯者為使詞意瞭達而加入的詞句。
（2） །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d “People think that …and there is eternal principle
(from which all the separate entities orginate)”中，ཡོད་ 譯為“there is”（「有」），
其於 །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 中譯為“eternal（sat）”（「永恆的」）；རག་ཏུ་
於 །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི། 49 翻譯為“at all times”（「隨時，任何時候」）。
（3） །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།2a “This thought is an illusion and resembles a flower
in the sky.” 句中 དེ་ལྟར་ 譯為“this”（「這種，如是」）。此外，དེ་ལྟར་ 的翻譯
用法還有三種：在 །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 中翻為 that；在 །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་
ལམ་གྲི་ནྲི།40、།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69 句子中翻譯為“thus”；還有於 །དེ་ལྟར་ལུས་
དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 則譯為“since”。故 དེ་ལྟར་ 的翻譯共有四種：“this”、“that”、
“thus”、“since”。由此可見其用詞的變化與豐富。
（4） །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།2c “The wise must realise that the essence of all
134
elements of existence (dharmatā ), their origination and their characteristics
resemble the vacant space (2-3b).” 中，མཁའ་ 譯為“the vacant space（「虛
空」），於下句中也譯為“the vacant space”（「虛空」）：།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་
ཉྲིད་ལ།10、།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ། 11、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12。
དང་མཉམ་ 翻為“resemble”（「類似，等同」），其於 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་
ཉྲིད་ལ།10、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12、།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 句中也
翻譯為“resemble”（「類似，等同」）。
（5） །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།3b “ The wise must realise that the essence of all
resemble the vacant space (2-3b).”中， དེ་ལྟར་ 於本句中將副詞「像那樣地」
587
翻譯為受詞“that”（「那」），དེ་ལྟར་ 於其他的句子翻譯： །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་
གྲི་ནྲི།40 及 །དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69 二句子中翻譯為“thus”，།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་
ཀྱང་མེད།39 中翻為“since”，།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་(་བ་)ཡྲིན། 中則譯為“this”。故 དེ་
ལྟར་ 的翻譯用法共有四種：“that”、“thus”、“since”、“this”。由此窺出譯
者的翻譯詞彙活潑及富變化性。另外，མཁས་པས་ 譯為“the wise”（「智者」）；
588
此處-ས་ 應是作具格助詞，可不翻譯，表示前面的名詞 མཁས་པས་「智者」；
其於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 句中則譯為“hence”。589
（6） །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3c “〔The wise must also realise that〕there is neither
cause, nor effect, nor action, nor this world, nor any other world (3c-4b).”中，
མེད་པ་དང་ 譯為“there is neither… nor…”（「既沒有……也沒有……；沒
有……也沒有……」），於 །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 句中同樣翻譯為“there
is neither… nor…”（「既沒有……也沒有……；沒有……也沒有……」）。
（7） །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4c “If a thing which is not originated before, is originated
afterwards from a thing other than itself, who is then to originate the child of
barren women ? (4c-5b).”中， སེ་བ་མེད་པའྲི་ 譯為“which is not originated”（「那
不是被生起」）；而其他類似的詞彙如下：སེ་བ་ 於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 譯
為“origination”（「起源；生」）；སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན་ 於 །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6
譯為“takes origination”（「獲取來源；取生」）；སེ་བ་མེད་ 於 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་
བ་མེད།4 譯為“there is no origination”（「沒有起源」）；སེ་བའྲི་ 於 །དེ་ལས་སེ་བའྲི་
བདུད་རྲི་ནྲི།53 譯為“as the result”（「作為結果」）；སེ་བར་བྱེད་ 於 །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་
བར་བྱེད།19 譯為“is originated”（「起源於；被生起」）；སེ་བར་མཛོད་ 於 །དེ་ལ་སུ་ནྲི་
སེ་བར་མཛོད།21 譯為“originate”（「起源；生出」）。
587
དེ་ལྟར 的詞性應是副詞，意思為：「如是；似彼；如前；亦爾；像那樣」。參張怡蓀主編，《藏
漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷）
，1284 頁。
588
589
此處-ས་ 應是格助詞轉用的接續助詞，表示「因為……，所以」
。參廖本聖，
《實用西藏語文
法》
（下冊）
，頁 297。
135
（8） །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།5c “The world from the outset has neither orginated
itself, nor has been created by any one else (5c, d).”中，འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ 譯為
“the world”（「世間」）；འཇྲིག་རེན་ 相關的翻譯如下：འཇྲིག་རེན་ 於 །།རྣམ་རོག་ལས་
ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་། 6e 譯為“the world”（「世間」）；འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་ 於 །འཇྲིག་
རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་། 4b 譯為“any other world”（「任何其他世」）；འཇྲིག་རེན་པ་
於 །བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ། 17b 譯為“the ordinary men”（「凡人」）；འཇྲིག་རེན་པ་
འདྲི་ 於 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 譯為“the world”（「世間」）；最富有哲學性
的比喻為 །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།6a 句中 འཇྲིག་རེན་ 意譯為“the ocean of
phenomenal existence”（「現象存在的海洋〔喻生死大海〕」）；འཇྲིག་རེན་པ་
於 །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ། 19c 譯為“ the world”（「世間人」）。
（1） །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d “People think that …and there is eternal principle
(from which all the separate entities orginate)”中，རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་ 翻為
“there is eternal principle”（「有永恆的原則」），རག་ཏུ་དངོས་པོ་ 翻譯為
“eternal principle”（「永恆的原則」）。此和任本出現類似的情形，把副詞
རག་ཏུ་「恆常地」修飾名詞 དངོས་པོ་「法」，雖然要表達的意思相近；བསམ་
པ་ 翻為“People think that …and…”（「人們認為……及……」），於此，
加入主詞“People”（「人們」）使動詞“think”（「認為」）詞意瞭達與清
楚；句子末尾括弧內的“from which all the separate entities orginate ”
（「從此所有的實體生起」）為譯者加入的詞句，筆者推測其目的為使
詞意更瞭達通暢，以及強調說明“eternal principle”（「永恆的原則」），即
為「從此所有實體生起之永恆原則」。
（2） །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།3a “The wise must realise that the essence of
all elements of existence (dharmatā ), their origination and their characteristics
resemble the vacant space (2-3b).” 中， རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་ 翻為 “their
characteristics”（「它們的特性」）。ཐམས་ཅད་ 翻為“their”（「它們的」），但未
真實表示「所有一切」的內涵；རང་བཞྲིན་ 則譯為“characteristics”（「特性」）
590
，也與「自性」591有所差距。
（3） །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།3b “ The wise must realise that the essence of all
resemble the vacant space (2-3b).”中，རོགས་པར་བྱ་ 為複合動詞“must realise”
（「必須瞭解」）；དེ་ལྟར་ 譯為受詞“that”（「那」），意味著作為動詞 རོགས་པར་
590
「特性」：「某人或某事物所具有的獨特性質」。參教育部重編國語辭典修訂本， http://dict.
。
revised.moe. edu.tw/ cbdic/index.html（2020/12/22）
591
「自性」：「佛教用語，(1)謂事物的本體、本質； (2)謂事物的存在狀態。」參教育部重編國語
辭典修訂本，http://dict.revised.moe.edu.tw/cbdic/index.html（2020/12/22）
。
136
བྱ་“realize”（「瞭解」）的受詞，將”that”（「那」）指為此句的前三個句子：།མཁའ་
དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ། 10 “the essence of all elements of existence(dharmatā )
resemble the vacant space.” 、།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 “their origination
resemble the vacant space.” 、།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 “their
characteristics resemble the vacant space.”，亦即「智者必須了解，所有存
在元素的本質（法；dharmatā），它們的生起及特性都類似虛空（2-3b）」。
句中 དེ་ལྟར 應該是副詞「像那樣地」，592用來修飾 རོགས་པར་བྱ་ “must realise”
（「必須瞭解」），亦即「必須像那樣地瞭解」。如此則比較合乎文法句型。
筆者推測如此翻譯為了因應由藏文翻譯至英文之語體轉換所需。
（4） །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།4a“〔The wise must also realise that〕there is neither
cause, nor effect, nor action, nor this world, nor any other world (3c-4b). ”
中，此句譯者並沒有翻譯，可英譯為“〔and〕thus there is not a single separate
entity”。 593筆者推測譯者的翻譯偏向意譯，此句應翻譯為「這樣所有〔世〕
的實體也不存在」和下一句 །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17「此世及任何其他
世〔也不存在〕」的意思相通，或者可以說此句包含了下一句的意思。因
為，「這樣所有〔世〕的實體」包含了「此世及任何其他世」。
（5） །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།4b“〔The wise must also realise that〕there is neither
འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་ 翻譯為“any other world”（「任何其他世」），亦即包含
了「此世及他世」；……དང་……དང་ 譯為“there is neither… nor…nor”（「沒
有……也沒有……」），於藏文意指：“…and…and…”（「……及……
及……」）
，此應為配合英文的否定句型表達方式。相對於 Will May 按照
藏文逐句翻譯則沒有這樣的情形。另外，འཇྲིག་རེན་ 翻作“world”，可譯作
「世間」或「世（輩子）」，從論著的題名及此句的語境上來看，此處應
是指「世（輩子）」；於此可見 Sastri 氏使用一個英文句子囊括第三偈頌
的四個句子所要表達的意思，其應用連接詞“there is neither …, nor …,
nor …, nor …, nor …”串聯整個句子。而“neither…nor…”專用在否定狀
況，表示「兩者皆非」或「兩者皆無」，其後面都是接兩個對等的單字、
片語或是子句。相對於此，美國 Will May 的英譯本則緊貼著藏文逐句的
翻譯，英文句型與語法顯得較為直接與單純。
（6） །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4c“If a thing which is not originated before, is originated
barren women ? (4c-5b).”中，“if”為譯者加入的假設語，目的在使詞意瞭
達通暢。此外，句中沒有“before”，但為和下一句的“afterwards”相互呼應
592
དེ་ལྟར་(接續詞/副詞)「如前；像那樣地；如前述地」。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁
282。
593
感謝高明道老師的建議。
137
而加入，譯者按個人的理解而意譯。
（7） །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།5c “The world from the outset has neither orginated
itself, nor has been created by any one else (5c, d).”中，མ་སེས་ 譯為“has neither
，其後加“itself ”（反身代名詞）
orginated”（「既不生起」）「它本身；它自
己」，用以加強語氣。於此句中應是配合英文語法，其用來作為 མ་སེས་ 的
受詞。可見翻譯用詞極富變化性。
3. 省略、刪除助詞與實詞
（1） །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།2c “The wise must realise that the essence of all
resemble the vacant space (2-3b).” 中， ཆོས་ཉྲིད་ལ་ 翻為“the essence of all
elements of existence (dharmatā ) ”（「所有存在元素的本質（法性））。其
表示「所有的法具有相同的本質」；ལ་ 助詞，594應是因為語法表達方式不
同而沒有翻譯或省略。
（2） །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2d “The wise must realise that the essence of all
resemble the vacant space (2-3b).”中，དེ་ལ་སེས་པ་ 翻為“their origination”（「它
們的起源（生起）」），但未真正表達助詞 ལ་「在……中」的意思，應是沒
有翻譯或被省略。
（3） །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་། 3d “〔The wise must also realise that〕there is neither
ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་ 譯為“action”（「業」），དངོས་པོ་ 沒有翻譯。而 དངོས་པོ་ 於 །དངོས་
པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 句中譯為“separate entity”（「實體」）。因此，此句的 ལས་ཀྱྲི་
དངོས་པོ་ 應譯作“a separate entity of action” (「業的實體」)，比較符合文
法句型及義理表達。
（4） །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།6b །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིན་བསྟན་པ། 6c“The world which
mistakes unprofitable for profitable (or the ocean of phenomenal existence
which is going round and round without profit), was not declared as either
eternal (sat) or non-eternal (asat) like a city of illusion (6a-c).”句中 སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་
ཁེར་ 譯為“a city of illusion”（「虛幻的城市」），འཁམས་པ་ 沒有翻譯。
（5） །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།1c“People think that the non-existent separate entity takes
origination and…” 句中 སེ་བ་བླངས་པ་ 譯為 “takes origination”（「取生」）。但
སྲིད་པ་ཡྲིན་（「是流轉諸有（輪迴）」）並沒有翻譯。Sastri 氏並未把此句的重
要內涵表現出來。
594
……ལ་ 的用法：「在……中」(處格；略語 L)。參廖本聖，
《實用西藏語文法》（下冊）
，頁
341。
138
4. 加上連接詞或補充說明，使句子完整
（1） །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།4d“If a thing which is not orginated before, is originated
barren women ? ” 中，དེ་ལས་གཞན་ནྲི་ 譯為 from a thing other than itself（「從
一個不是它本身產生的事物」）；སེ་བར་བྱེད་ 譯為“is originated”（「起源於；
被生起」）。譯者加入 “afterwards” （「後來」）以和上一句的“before”相互
呼應，使詞意瞭達與清晰。
（2） །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 5a、།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།5b“If a thing which is not orginated
before, is originated afterwards from a thing other than itself, who is then to
originate the child of barren women ? ” 句中，ཡང་ 副詞“then”（「既然如
此」），一種語氣的表達。595 “ then” 經常跟“ if ” 連用，此偈頌的起首即
是“if ”，而此時跟“then ” 連用，即是類似的情況。596
5. 使用不同的譬喻及補充說明，以變化詞句
（1） །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།6a “ The world which mistakes unprofitable for
profitable (or the ocean of phenomenal existence which is going round and
round without profit), was not declared as either eternal (sat) or non-eternal
(asat) like a city of illusion (6a-c).” 此句區分為直述的句子及括弧內的句
子，譯者用“or”表示兩種翻譯都可以。括弧內的句子應是用來比喻直述
的句子。直述的句子中，འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན་ 譯為“the world which mistakes”
（「世間人褻瀆」），於本句中，འཇྲིག་རེན་ 譯為“the world”（「世間人」）。འཁོར་
བའྲི་ 譯為“which mistakes”（「那個褻瀆」）597。དོན་མེད་ 譯為“unprofitable”
（「無利益的」）；譯者加入“for profitable”則譯「有利益的」，為加強補充
前一字“unprofitable” （「無利益的」），使詞意更清楚；括弧內的句子中，
འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན་ 意譯為“the ocean of phenomenal existence which is going
round and round”（「現象存在的海洋不斷旋轉」）；其中 འཇྲིག་རེན་ 即意譯為
“the ocean of phenomenal existence”（「現象存在的海洋〔喻生死大海〕」），
以比喻“the world”（「世間人」）；འཁོར་བའྲི་ 意譯為“which is going round and
，即是「輪迴」的意思，598用來比喻“which
round”（「那個不斷旋轉的」）
595
接續前面句子提到的情況，用來說明既然此句前面的情況如何，後面的情況就會怎樣，接近中
文的「這樣的話」、「既然如此」、「如此一來」。
596
句型是：“ if + S + V, then + S + V. ”。
597
འཁོར་བའྲི་ 為：“Samsaric. Of or pertaining to samsara, worldly, mundane, profane” ；而 profane 意思
為：「褻瀆」。故推測譯者將 འཁོར་བའྲི་ 譯為「褻瀆」。參 GoldenDict dictionary lookup program,
http://goldendict.org/的 RangjungYeshe (2021/03/23)。
598
འཁོར་བ་ 意思為：「1.動詞：運轉，迴旋，周轉，回來，還復。迷戀，沉醉。想起，記起。圍繞，
積聚，形成；2.名詞：生死，輪迴。佛書所說六道眾生依存的世界及有漏五蘊」。參張怡蓀主編，
《藏
139
mistakes”（「那個〔世間人〕褻瀆」）；599所引用的比喻極富哲理性；དོན་
མེད་ 譯為“without profit”（「無利益的」），和直述的句子中 དོན་མེད་ 翻為
“unprofitable”（「無利益的」）不同。
（四） May 本
《May 本》比較能注意配合藏文的語法與句型來翻譯，比較貼近藏譯本。文法
及用語措辭比 Sastri 本為直接、明朗。舉例說明如下：
（1） །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4“There is no production by non-things,”中， དངོས་པོ་མེད་
པས་སེ་བ་ 譯為“production by non-things” (「由非實體所生」）；དངོས་པོ་“things”
（「實體」）採複數；དངོས་པོ་ 於下列句子都翻譯為“things”：།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་
བསམ་པ།7、།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16、།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33； དངོས་པོ་མེད་
པ་ “non-things”（「非實體」），其於 །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 句中譯為單數的“non-
thing”（「非實體」）。所以 དངོས་པོ་མེད་པ་ 的翻譯為“non-things”、“non-thing”；
而 Sastri 本 དངོས་པོ་ 三種翻譯：“all the elements”、“separate entity”、“real
substance (vastu)”，以“separate entity”（「實體」）的翻譯次數為多；དངོས་
པོ་མེད་པ་ 的翻譯： “There is no separate entity”（「沒有實體」）、“the non-
existent separate entity（「不存在的實體」）。由上可知，直譯的 May 本及
意譯的 Sastri 本兩者翻譯用語之相異，語言風格及特色也不同；-ས་600 於
此翻譯“by”（「藉由，以」），所以 དངོས་པོ་མེད་པས་ 翻譯為“by non-things”（「由
非實體」）；Sastri 本中-ས་ 翻為“hence”（「因為……所以；因此」）。故由此
助詞之解釋不同，也影響了句子涵義的詮釋；-ས་ 於其他的句子翻譯用
法：།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 句中沒有翻譯（作具格）、།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་
ཀྱང་མེད། 38 中譯為“because ..., there is also”、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 中譯
為“ by”、།རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་། 75 中譯為“through”。所以，-ས་ 的用
法為：“by”、“沒有翻譯（作具格）”、“because..., there is also”、“through”；
漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 316。

599
འཁོར་བ༌ 的意思為：“vb. to turn round, to turn about, to go round in acircle；my head turns, I am getting
dizzy, confused；also I am duped, cheated, imposed on”筆者據此推測，於此故引申意思為「那個褻瀆」
（which mistakes）；另外，འཁོར་བ༌ 的另一意思為：“the orb or round of transmigration within the six classes
of physical being；to turn round, to wander about in the orb of transmigration；the dungeon, the swamp,
the sea of the. ”（六類物質生命的輪迴〔六道輪迴〕；掉頭，徘徊在輪迴的軌道中；地牢，沼澤，大
海），所以 འཇྲིག་རེན་ 如同「現象存在的海洋」（the ocean of phenomenal existence），即比喻「世間人」
（the world）；འཁོར་བའྲི་ 即為「那個不斷旋轉的」（which is going round and round），即「輪迴」。參
Heinrich August Jäschke, A Tibetan-English dictionary, pp. 57-58.
600
參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 297，348。
140
མེད་ 譯為“There is no ”(「沒有、無」），於其他句子的翻譯： །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་
མེད་པ་དང་།14 中譯為“without…there is no…”；།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16 中
譯為“would not exist”；།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 中翻為 “does not exist”；།འདུ་
བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 句中譯為“does not exist”；།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38
句中譯為“there is... no”；།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 句中譯為“ there is no …”。
故 མེད་ 的翻譯有：“there is no”、 “without … there is no …”、“would not
exist”、“does not exist”、“there is ... no”、 “there is no …”。其中譯以 “there
is no”為多。
（2） །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 “There is taking birth in worldly existence. ”中，སེ་བ་
བླངས་པ་ 翻譯為“taking birth” (「取生」）；བླངས་པ་ 則譯為“taking …”（「取」）；
སེ་བ་“…birth” (「生」）。Sastri 本中 སེ་བ་ 受詞翻為“origination”（「起始，起
源；生」）
；བླངས་པ་ 動詞譯為“takes”（「拿；取走；取」）。སེ་བ་ 於二個譯本
用詞不同；ཡྲིན་ 譯為“ There is…”（「有」）
，此外，其在 །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་
ཡྲིན།8 中譯為 “there is ... ” 。其於下句中翻為 “is”：།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་
ཡྲིན།64、།མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65、།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70、།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་
པ་ཡྲིན།76。故 ཡྲིན་ 最常翻為 “is”；此句按藏文句型文法，翻譯為「取生狀
態即三（諸）有」。然而，此句的英文句型表達「於世間的流轉有取生」，
兩者表達的涵義相近，但限於語言轉換，表達方式及翻譯用詞就有差別。
（3） །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d “Thinking things exist permanently, ”中，རག་ཏུ་601
翻為“permanently”（「恆常地、永存地、不變地」）
。其於 །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་
ནྲི།49 則譯為“always”。所以，རག་ཏུ་ 翻譯有“permanently”及“always”二者；
རག་ཏུ་ “permanently ” 「
( 恆常地」）副詞用來修飾動詞 ཡོད་ “exist ”（「存在」）。
རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་ 翻譯為 “things exist permanently” （「實體恆常地存在
（有）」）。此翻譯合乎藏文句型及中觀的義理；ཡོད་ “exist”（「存在」），其
另於 །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 26 中翻為“existence”。所以，ཡོད་ 的翻譯有：
“exist”、“existence”；བསམ་པ་ “Thinking”（「思惟」），另外 །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་
པ་ཡྲིན།8 中其譯為“thought”。所以，བསམ་པ་ 二種翻譯為：“thinking”、
“thought”。
（4） །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།1e “In that way there is mistaken thought,” 句子中，
དེ་ལྟར་602 翻為 “In that way ”（「那樣」）。此外，དེ་ལྟར་ 不同的翻譯：།དེ་ལྟར་
མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 中翻為“like that”、།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 中譯為
“so,... ”、།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 中譯為“in that way,…”、།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་
བྱུང་བ། 69 中翻為“like that”。所以 དེ་ལྟར་ 的五種翻譯：“In that way”、“like
that”、“so,... ”、“in that way,…”、“like that”。其中以“in that way”、“like
601
……ཏུ་ (Ac)對……；(D)為了……；(L)於……中。參廖本聖，
《實用西藏語文法》
（下冊）
，頁 269。
602
དེ་ལྟར་（接續詞/副詞）「如前；像那樣地；如前述地」。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁
282。
141
that” 的翻譯為多；ཡྲིན་ 翻為 “there is ... ”（「有」），其在本譯本共有二種
翻譯“there is ... ”及“is”。於此筆者認為 ཡྲིན་ 翻為“is”較合乎文法，603而且，
ཡྲིན་ 的用法通常為：“yes”、“be”、“is”、“existence ”。604
（5） །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།2a “A dharmatā which is equal to space,” 中，མཁའ་
“space ”（「虛空」）於 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 及 །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་
མཉམ།12 也譯為“space ”（「虛空」）；དང་མཉམ་པའྲི་ 譯為 which is equal to（「等
同」）。……དང་མཉམ་ 在 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 則翻譯為“...are equal to... ”；
另於 །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 12 中譯為“... equal to…”；
ཆོས་ཉྲིད་ལ 譯為 “A dharmatā ”（「法性」），ཆོས་ཉྲིད་ 在 །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་
པོའོ།།27、།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 句中都翻為“dharmatā（「法性」）。ལ་ 沒有
翻譯或省略，沒有表達 ལ་「在……中」的意思。605
（6） །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2b“In that, the born are equal to space,”中，སེས་པ་ “the
born”（「生者」）被譯者視為複數的主詞，故動詞採用複數 be 動詞（are）。
因此，……དང་མཉམ 譯為“...are equal to... ”（「等同」）。另外，其於 །རང་བཞྲིན་
ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 中譯為“... equal to”；而於 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་
ལ།10 句中 དང་མཉམ་པའྲི་ 則譯為“which is equal to”（「等同」）。
（7） །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།2c “All intrinsic natures equal to space,”中，
ཐམས་ཅད་ 則翻為“All”（「所有；一切」）；རང་བཞྲིན་ 則譯為複數“intrinsic
natures”（「自性」）。རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་ 翻為“All intrinsic natures”（「一切自
性」），……དང་མཉམ་ 譯為“...equal to”（「等同」）。然而此句主詞 རང་བཞྲིན་
ཐམས་ཅད་“ All intrinsic natures”（「一切自性」）為複數，形容詞“equal to”應
加上 be 動詞（are），但於此處被省略。其於 །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 句
中譯為“...are equal to... ”；而 དང་མཉམ་པའྲི་ 於 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 句
中則譯為“which is equal to”（「等同」）。
（8） །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3a “Without a cause there is no result, and” 中，རྒྱུ་ 翻
為“a cause”（「一個原因（因）」）；རྒྱུ་མེད་ 則譯為“without a cause”（「沒有
一個原因（因）」）。འབས་བུ་ 譯為“result”（「結果（果）」）。 རྒྱུ་ 於 Sastri 本
與 May 本都翻為“cause” （「因」）。而 འབས་བུ་ 於 Sastri 本譯為“effect” （「果」），
May 本翻為“result”（「結果（果）」）。兩者為同義詞；མེད་པ་དང་ 譯為“there
is no…,and…”（「沒有……，及……」）；其於 །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 則
譯為“there would be no …”（「將不會有……」）。
（9） །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།3d “This world and the beyond and”中，འཇྲིག་རེན་
འདྲི་ 譯為“this world”（「此世」），ཕ་རོལ་606譯為“the beyond”（「另一世間（指
603
句型為：དེ་ལྟར་+名詞（བསམ་པ་）+名詞補語（འཁྲུལ་བ་）+不及物動詞（ཡྲིན་）。
604
參 GoldenDict dictionary lookup program,http://goldendict.org/的 RangjungYeshe (2021/03/23)。
605
……ལ་ 的用法：「在……中」（處格；略語 L）。參廖本聖，《實用西藏語文法》（下冊），頁 341。
606
ཕ་རོལ་ 意為：1.對面；對方；彼岸；2.來世；後世；3.清靜涅槃。參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》
142
來世）」）。而 འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ 於 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 也譯為“this world”
（「此世」）；འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་ 於 །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 譯為“that which
is worldly〔by the world〕”〔「世俗者（來自世俗的法）」〕。Sastri 本中 འཇྲིག་
རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་ 翻譯為“any other world”（「任何其他世」），包含了「此世
及他世」。由此也可見兩種英譯本不同的翻譯用詞及特色。
（10） །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4a“The essence of the unproduced.” 中，སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་
ཉྲིད་ 翻為“ the essence of the unproduced”（「無生的本質」）；ངོ་བོ་ཉྲིད་ 譯為
“the essence”（「本質」），其參考詞條有：སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད་。Sastri 本中 སེ་
བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད་ 則翻為“If a thing which is not originated before”。ངོ་བོ་ཉྲིད་
譯為“a thing”（「一個事物」）。然而，May 本 །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།1b 中 དངོས་
པོ་ 則翻為“thing”（「物質，實體」），顯示兩者翻譯之相異；另外，May 本
ངོ་བོ་ཉྲིད་ 翻譯為“the essence”（「本質」）607，表達較合乎義理內涵。608
（11） །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།4b“Other than that, there is production:”中，དེ་ལས་གཞན་
ནྲི་ 譯為“other than that”（「除此之外」）；སེ་བར་བྱེད་ 譯為“there is production”
（「沒有生產」）。而 Sastri 本中 དེ་ལས་གཞན་ནྲི་ 譯為“from a thing other than
itself”（「從一個不是它本身產生的事物」）；སེ་བར་བྱེད་ 譯為“is originated”
（「起源於；被生起」）。
（12） །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།4d“Who says there is birth for that one? ”中， སུ་ནྲི་ 意思
為“who”（「誰」），但於此句中譯為“who says”（「誰說」），藏文本中沒有
“says”（「說」）這個字。筆者懷疑譯者誤將 མཛོད་ 視為 བརོད་ （「說」），因
為兩者的字型很相似。
（1） “Regarding that non-thing,”中，དངོས་པོ་མེད་པ་ 譯為
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།1b
“non-thing”（「非實體」）；དངོས་པོ་ 譯為“thing”（「物質，實體」），採單數，
未呼應上句 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 中採複數的 དངོས་པོ་（“things”）。此可能
和……དེ་ལ་ནྲི་ “regarding that…”（「關於彼」）中的代名詞 དེ་「彼」（that）
有關。དེ་ 指其前的 དངོས་པོ་མེད་པ་。筆者推測應是指「關於非實體（這件事）」，
所以 དངོས་པོ་ （“thing”），採單數。
（2） །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།2d“The wise realize [it] like that. ”中，-ས་ 為作具格
（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 1697-1698。
607
ངོ་བོ་ཉྲིད：「essential nature of being itself; very essence of; essence, self / own nature, own-being,
substantial, essential nature, inherent, intrinsic, reality, own-being; the very essence, the essential nature
itself; the actual nature.」。參 Golden Dict dictionary lookup program,http://goldendict.org/ 的
RangjungYeshe (2021/03/23)。
608
ངོ་བོ་ཉྲིད：「(1)本質，天然；(2)實況，原形。佛書譯作行相、性相、自體、自性」。參張怡蓀主
編，
《藏漢大辭典》
（上、下冊）（2003，第 6 刷）
，頁 663。
143
助詞，表示前面的名詞作者 མཁས་པས་「智者」。609-ས་ 的翻譯用法有四種：
“།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 及 །ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 64 二句中翻為“by”、།དེ་ལྟར་
མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 句中則沒有翻譯(作具格)、།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38
句中譯為“because ..., there is also”、།རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་།75 句中則翻
為“through”；複合動詞 རོགས་པར་བྱ་ 翻為“ realize（it）”（「瞭解（它）」），
而情態助動詞 བྱ་「應、必須」沒有翻譯，後加受詞[it]，如此句子則表達
完整；[it]指前所述：།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 “ A dharmatā which is equal
to space”、།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 “In that, the born are equal to space”、།རང་
བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 “All intrinsic natures equal to space”。
（3） །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།4h“Like wandering about in a illusory city.”中，སྒྱུ་
མའྲི་གྲོང་ཁེར་ 譯為“in a illusory city”（「於虛幻的城市」）。而“a illusory city ”
中的不定冠詞“a ”應為“an”。610
3. 按照詞意翻譯
（1） །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།3b“There would be no things which are active,”句中，
ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་ 譯為“things which are active”（「實體被啟動」），ལས་ཀྱྲི་ 翻為
“which are active”（「它們被啟動（造作）」）。611推測譯者將 ལས་612視為
動詞「啟動（造作）」，即為「業」；Sastri 本中 ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་ 譯為“action”
（「業」）。དངོས་པོ་ 譯為複數名詞“things” （「諸實體」），推測將 དངོས་པོ་
視為「諸業的實體」；མེད་པ་དང་ “there would be no …”（「將不會
有……」），承上句 །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 “Without a cause there is no
result, and”（「沒有因沒有果，及」），接續未來式的“there would be
no …”（「將不會有……」）。兩句翻為「沒有因沒有果，及不將有業的
實體被啟動（造作）」。但 མེད་པ་དང་ 於 །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 譯為“there
is no…,and…”（「沒有……，及……」），用肯定的 be 動詞 “is”。接著
用“and”連接本句，並加上假設語氣的“would” 。613前後文法不一致；
而下一句的 །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།3c“All things in that way would not
609
610
“a/an”為不定冠詞，用在非特定的名詞前。而“an”用在母音字首的名詞前。
611
業：「(1) Activity, action, function (karman, karma). (2) Human activity; behavior, conduct, which is
included in the three divisions of intention 意, speech 口 and bodily action 身 (shen).」。參 Golden Dict
dictionary lookup program,http://goldendict.org/ 的 CKJ Buddhism Dictionary。
612
ལས་ ：「 1.名詞，意思為『業；業力；宿業；宿命；緣分；氣數』，使與自己相應之心發動、造
作於境（身語意）之思心所或種子習氣，名之為業，所作為性；2 賓語。藏語語法所說之直接賓語；
3.介詞，意思為『從；由；比較；除開』。藏語語法所說指明出處和分離的一個判位詞。」張怡蓀主
編，《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第 6 刷），頁 2769-2770。
613
使用“would” 有兩種可能性：第一種跟時態相關，表示過去式的「將會」；第二種跟語氣相關，
含有不肯定的意味，因此用在表達客氣或假設語氣。於此則為第二種跟語氣相關的假設語氣，但前
一句的肯定語氣卻緊接著轉換為假設語氣是值得商榷。
144
exist.”相同地使用意味不肯定的假設語氣“would” 。
（2） །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།4g “ Since the world of samsara is pointless/
objectless /meaningless,” 中，དོན་མེད་…ན་ 譯為 “Since...is pointless/
objectless/meaningless”（「由於……是毫無意義的/無目標的/無意義的」）；
而 Sastri 本中 དོན་མེད་ 譯為“unprofitable”（「無利益的」）和“without profit”
（「無利益的」）； འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ 譯為“the world of samsara”（「輪迴的世
間」）；འཇྲིག་རེན་ 譯為 the world（「世間」）；འཁོར་བའྲི་ 譯為“…of samsara”（「輪
迴的」）；Sastri 本中 འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན་ 譯為“the world which mistakes”
（「世
間人褻瀆」）及意譯為“the ocean of phenomenal existence which is going
round and round”（「現象存在的海洋不斷旋轉」）。
4. 不同版本之文本，表達詞義不同
（1） །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 5a “Existence / nonexistence whatever is indicated
by name,”中，ཡོད་མེད་ 譯為“existence / nonexistence”（「存在 / 不存在」）。
གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ་ 譯為“whatever is indicated by name”（「無論如何被名施
設」）。此句翻為「存在/不存在無論如何被名施設」；Sastri 本中 ཡོད་ 譯為
“eternal〔sat〕”（「永恆（有）」）。མེད་ 譯為“non-eternal〔asat〕”（「非永
恆（無）」），གང་ཡང་མྲིན་བསྟན་པ་ 譯為“was not declared as”（「沒有被宣稱為」）。
於此兩種譯本意思差距甚多，乃因 May 本採德格版的文本，句中 མྲིང
“name”（「名」）字不同於 Sastri 本依北京版的文本614，其句中為 མྲིན་ “was
not”（「不是」），མྲིང、མྲིན་ 兩個字的差異，表達的意思自然不同。615
三、譯者的翻譯風格
（一）施本
按照梵文本翻譯為漢文，文體沒有像藏本有章節或品名之編排，但從行文的軌
跡可以看出相對應藏本的章節、架構、內容與句子的順序鋪陳，雖然並非與藏譯本
614
譯者依據的北京版藏文本為：ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིན་བསྟན་པས་ /yod med gang yang min bstan pas/ （參 N.
Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary of
Maitreyanātha, pp. 77-79.）
。譯者將 མྲིང་ 視為 མྲིན་，因此翻譯為（was not declared as either eternal (sat)
；而 གང་ཡང་མྲིན་ 意思為“nothing at all ”（什麼都沒有）
or non-eternal (asat)）；另外，日本學者津田明雅
的校勘：yod med gaṅ yaṅ miṅ53 bstan pas54 ||，此處 53 miṅ D, C / min P, N, S, Sastri。由此可知，Sastri
氏的確是根據北京版(5240 W1KG13126-I1KG13274-344-346-any)，將 མྲིང་ 視為 མྲིན་（參津田明雅，
〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，頁 116，注腳）。
615
མྲིང་ 意思為「名稱，名義，稱號」；副詞 མྲིན་ 意思為「非，不是」。參張怡蓀主編，《藏漢大辭典》
（上、下冊）（2003，第 6 刷）
，頁 2098。
145
緊貼平行。藏文本之首有書首禮讚文：「禮敬曼殊室利童子（འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་
ལ་ཕག་འཚལ་ལོ།）」，由此可知本論著屬於論藏，而漢譯本則無此習慣。616但是本論開頭
則有：，617顯示兩者的文化與語言表達的不同。
「歸命一切佛！」禮敬的對象為「佛」
筆者認為施本的譯文，文體流暢、達意，文辭優美、清晰，接近純粹中國式的
文章風格，遠較藏譯本容易領會與理解。這或許是因為藏譯本受七個音節一句的偈
頌文體的限制，而施本則突破了偈頌體格式的局限。其散文體風格較自由與開放，
而能有次第地循序論述與說明，整體顯得清晰、爽朗、優美。而藏譯則可能因字數
的限制而省略或刪除了某些實詞及語法助詞。其文體雖也流暢、通達、簡潔，但文
意顯得稍微晦澀，較難理解。當然，這也可能和中觀空性義理有關。
（二）任本
任本按照藏文本章節逐句翻譯為漢文，故其開頭有書首禮讚文。章節安排上，
文體雖然如同藏本有章節及品名之編排，然而章節及品名置於每一品內文之首，保
留漢譯的編排方式，以方便讀者閱讀及理解。和藏譯本最顯著的差異點，在於並非
如同藏譯本用七個音節一句的偈頌體，而採五個音節一句的方式。一句由七字濃縮
為五字，相對地字義及詞語就必須更精簡。因此有些助詞及實詞被省略。如此，則
使句法及字義被模糊了，而較不容易理解，甚至可能產生誤解。加上某些句子的語
法解釋，或限於漢文語言表達方式，並非按照藏文語法解釋。這是其中最大的問體
所在。此外，翻譯態度雖為直譯，文體簡潔與流暢，但文意稍晦澀而難理解，並且
較常遇到語意模糊不清之處，更加深理解譯本的困難度。
另外，關於任傑譯經的評價方面，也可參考本文中介紹譯者任傑先生翻譯《轉
有論頌》，中國藏語系高級佛學院教務長丹迥·冉納班雜仁波切的評語及肯定：618
1.任傑譯出論典，有助於讀者學習及研究藏傳佛教；2.任傑的翻譯絕對是忠實地表
達了中觀應成見；3.考慮了讀者的需要面，對不易理解的文句加上註釋，並將註釋
與被注文字置於同一頁的頁尾，令讀者一目了。個別的地方大多「考慮讀者」而有
不同的看法。619
（三） Sastri 本
616
參侃本，《汉藏佛经翻译比较硏究》（第一版），頁 199-212。
617
依照藏譯本的習慣，經文的書首禮讚對象是佛陀，論典的書首禮讚對象是曼殊室利菩薩。此處
書首禮讚對象則是佛陀。
618
參本論文的「第四章 Bhavasaṃkrānti 今譯本與譯者簡介，第一節今漢譯本與譯者，（三）關
於任傑譯經的評價」。
619
本文於西元 1998 年 6 月 30 日，由丹迥‧冉那班雜仁波切口授，弟子栗拙山聽受整理而成。參
顯密文庫，古印度中觀論著九種 ( 任傑藏譯漢 ) ， http://read.goodweb.net.cn/news/news
view.asp?newsid=38816 (2020.04.24)。亦可參丹迥‧冉那班雜，任傑譯《古印度中觀論著九種》述評，
26-28 頁。
146
Sastri 本文體架構雖沒有分為五品而直接翻譯，但是依照藏文本的五品為架構，
文體分為“I”至“V”段落而行文。Sastri 氏並沒有貼著藏文本平行逐字逐句翻譯，沒
有如同藏譯本有書首禮讚文；或限於英文的語法需要，或按個人對論著之精神內涵
與核心概念的理解而意譯，不受藏文本的語法與偈頌的字數限制，措辭與語法自然
就比較自由，使用較藏文本為多的譬喻與用語，然此也增加閱讀與理解上的困難。
雖也注意文法上的助詞用法，但也有省略的地方。或遷就英文語法及用語習慣，與
另一英文直譯的 May 本相形之下顯得較為艱澀，而且使用的比喻也並非出自藏文
本，形成譯文獨特的容貌。
（四） May 本
May 本品名按照藏譯本的形式安排於每一品末尾。其亦與藏譯本一樣採偈頌
體，緊貼住藏譯本逐句平行而直接翻譯。因為語言不同，雖無法同藏譯本堅持七個
音節一句的偈頌體，但是全文的字數和藏譯本相當，偈頌起首也有書首禮讚文。因
採直譯，字句與語法較為直接、單純，容易理解。實詞與助詞被省略的情形很少見，
比起另一英文意譯的 Sastri 本較忠於藏文原典。這也幫助讀者對於文本的閱讀與理
解。
另外，筆者觀察與推測，May 本與 Sastri 本雖同為當代的英譯本，兩者的翻譯
風格除了上述的差異，另一可能由於兩位譯者的文化背景不同，印度的 Sastri 本使
用英式英文的語法及用語，而美國的 May 本則採用美式英文的語法及用語，自然
影響到英譯本譯師的詮釋與風格。
四、小結
綜合以上，本文透過對比古、今譯本相對應的偈頌揭示其中的差異，並展現譯
本偈頌的特色，以助於更精準地理解譯本及其偈頌。然而，因中國與印度都有其各
自古老的歷史與文化背景，故將印度原典漢譯時，雖力求譯文忠於原文，遵循翻譯
的「信、雅、達」最高原則，但為尊重漢語的成規與習慣，使譯文易讀易懂，方便
讀者掌握文義，有時難免也有重新編輯本文或更換用語及譬喻的痕跡。因此未必能
忠於原文，也很難從漢文譯本去推敲其原文，不易逐句對照不同語言的譯本。620同
樣的，欲將他國語言的文本翻譯為英文，為尊重英文的語言表現形式，可能多少要
犧牲對原文的忠實性，實屬理所當然之事。
此外，文本翻譯為同種語言的譯本，因為不同的時空隔閡及譯者的知識背景、
佛學涵養、思考邏輯等主、客觀因素的影響，翻譯抉擇的用語即使相類似，但也可
能表現內容重點不同，以及相異的表達方式與技巧。由此也展現了各個譯本的語言
特色及翻譯風格。但是否能掌握與傳達原典的內涵與精髓更是值得重視與探討。
參渡邊照宏著、鐘文秀、釋慈一譯，
620
《佛教經典常談》（初版）
，臺北市：東大出版社，2002
年，頁 65-69。
147
第六章結論
一、結論
Bhavasaṃkrānti 名下包含了經典（ Bhavasamkrantisutra ）與論典
（Bhavasaṃkrāntiśāstra）兩部作品。Sastri 氏認為經典（Bhavasamkrantisutra）是談
論生命輪迴的短篇論述，任何法雖不存在但可移轉，輪迴卻可發生，Nāgārjuna 以
空性解釋了輪迴。621而論典（Bhavasaṃkrāntiśāstra）為一部建構在空性見上談三有
流轉的大乘論藏，相傳由龍樹菩薩造。本研究以論典為研究對象，雖然梵文原典已
佚失，但現存古譯本有三部藏譯本及一部漢譯本。藏譯本包括（一）སྲིད་པ་འཕོ་བ་
（Bhavasaṃkrānti I；《東北目錄》No.3840，《大谷目錄》No.5240），（二）སྲིད་པ་ལས་
འདས་པ་（Bhavasaṃkrānti II；《東北目錄》No.4558，《大谷目錄》No.5472），（三）སྲིད་
པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་（Bhavasaṃkrānti III；
《東北目錄》No.4162，
《大谷目錄》No.5662）
。
漢譯本則為施護的《大乘破有論》（《大正》 No. 1574）。本文研究範圍以《大乘破
有論》與 Bhavasaṃkrānti I 的藏文本及其近代漢、英譯本為主，並針對第一品的偈
頌進行比對與分析，以揭示 Bhavasaṃkrānti 譯本的語言現象、特色與意涵。當代
的漢譯本為任傑的《轉有論頌》，英譯本則為印度學者 N. Aiyaswami Sastri 的
English Translation of The Bhavasaṅkrānti 及美國學者 Will May 的 Transference of
Existence 兩種譯本。在研究方法上，本文以以文獻學的研究方法作考察，除了應
用傳統的目錄學、版本學、校讎學等學術研究工具，並同時採用現代科學發展的語
言學，針對藏、漢、英譯本進行詞彙分析與比對。藏文本以《德格》及《北京》二
版為底本，漢文本則提供精斠本。研究目的期以（一）探討藏譯本與漢譯《大乘破
有論》之對應關係；
（二）考證譯本之文獻史，剖析論典於大乘論藏之定位；（三）
比對與分析古今譯本，增進對論典語言特色之理解。主要的研究成果彙整如下：
（一）文本方面
經研究證實三種藏譯本都是偈頌體，BhS I 為七個音節一句的偈頌體，而 BhS
II 與 BhS III 則為七、九個音節一句的偈頌體；BhS I 分為五品，並有品名。而 BhS
II 與 BhS III 則沒有分品名；BhS I 有 85 個句子， BhS II 與 BhS III 都是 73 個句子。
筆者推測是否因 BhS I 譯者不同於 BhS II、BhS III，所以偈頌的句子數目與內容和
BhS II、BhS III 不同。BhS II、BhS III 因為譯者相同，所以偈頌的句子數目同為 73
個句子，且內容類似。因此筆者推論 BhS II 與 BhS III 兩個文本是相同文本。正如
Sastri 氏認為，BhS II 及 BhS III 相當於一個校訂本 Bhava. Parikathā，兩者之間是類
621
內文詳見 Introduction，N. Aiyaswami Sastri, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti
Śāstra: with the commentary of Maitreyanātha, pp. xxii-xxxi.
148
似的譯本，故合併為一部譯本 BhS III。622然而 BhS II 及 BhS III 文本經過對照兩個
文本內容大致相同，唯有少數文字位置相異，或是詞彙的時態不同，或是增減虛詞
等。懷疑是因刻版或抄寫有誤，或是譯者的詮釋不同。因此，筆者進一步針對北京
版 BhS I、BhS III 與《大乘破有論》之內文進行對照，以呈現三種譯本的相對應關
係。初步對照結果，BhS III 與《大乘破有論》的相對應性較高，內文較類似。
（二）作者與譯者方面
關於作者方面，雖舉證國內外學者專家之主張與觀點，對於本論典作者歸屬龍
樹之疑仍未得定論。龍樹中觀學的先進印順長老為眾人尊敬，晚輩於其著作中，純
粹站在學術研究的立場提出疑點，無冒犯之意，敬請先進與專家包含與指正；其次，
譯者方面，經由古藏譯者月童(ཟླ་བ་གཞོན་ནུ་)及名稱滿智（གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་）
，以及北宋
漢譯者施護之譯經背景與貢獻的考察，發現 BhS II 與 BhS III 的翻譯年代雖與
BhS I 相近，但比較早，且均比《大乘破有論》的年代晚。BhS I、BhS II 與 BhS III
的翻譯時代正處於後弘期。而《大乘破有論》的翻譯年代正處北宋恢復譯經的時期。
此外，關於當代譯者，也對學者任傑、N. Aiyaswami Sastri 及 Will May 的譯本及
譯者作介紹。
（三）譯本的詞彙分析及譯文比對方面
首先針對古今譯本作詞彙，再進一步作譯本對照與分析後，最後從各譯本的文
體架構、翻譯詞彙的抉擇，以及譯者之翻譯風格的三個面向分析譯本之差異。研究
過程有幾個面向與因素有所限制與需要考量：首先，並沒有梵文的論典與文獻基礎，
確實無法從根本瞭解藏、漢譯本所依據的文本；其次，對於一向被認為深奧難解的
中觀論頌，若中觀的教義與理論基礎的涵養與學識不夠，對於偈頌透過語言文字所
要表達的深層意涵理解有限，只能從現有的資料與文獻，透過古、今祖師大德與學
者專家的翻譯作品，大膽謹慎的從譯者的翻譯重點、詞彙抉擇、態度、風格、準確
性等面向作探究。但也因此除了翻譯、譯注之外，也能進一步對於譯本之詞彙作分
析與對照，以顯現譯本的語言現象、特色與內涵，企望對原典論著所要傳達的內容
與意涵有多元的思考與理解。
622
文中提到：“As I have already pointed out in the introduction that there are two translations in Tanjur,
representing one recension, i.e. Bhava. Parikathā. They are similar versions and the difference between
them is not so essential as would necessitate us, to publish them separately. Therefore I have amalgamated
and published them as a single translation, giving all the different readings in the foot-notes below. ” 參
Sastri, N. Aiyaswami, Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti Śāstra: with the commentary
of Maitreyanātha, p. 73.
149
二、研究限制與展望
關於研究限制與展望方面，筆者提出四點提供參考：
（一）Bhavasaṃkrānti 文本有三部藏譯本及一部漢譯本，研究範圍以 Bhs I 為
主，且僅針對第一品的偈頌作比對與分析，未能涵蓋整部論典的偈頌作全
面研究。雖然也針對三種文本作對照，也將 BhS I、II 和《大乘破有論》
作初步翻譯及內文對照，建議可更深入及全面性比對與研究，將對於文本
所要傳達之義理與內涵，以及三者之差異有更多的理解。
（二）在研究者能力許可下，建議將《轉有經》及注疏納入研究。對於學者 Sastri
氏提出關於經與論的先後、標題名稱、偈頌之相互應用及增減、中觀或瑜
伽派思想等議題可作延伸與擴大之研究。如此更能對於「轉有」議題的文
本、源流、脈絡與內容有更開闊與深度的視野，及整體的融會貫通。
（三）由於對於學者任傑的譯後記中：「此論頌是龍樹菩薩所造，慈怙論師釋，
主敦瓊譯師請問月童論師後譯藏。」此應為《轉有注疏》
（Bhavasaṁkrāntiṭīka）
之跋，而本論典並沒有跋。僅查閱藏文本，提出疑點。因此，對於《轉有
注疏》應可提供相關的解答，而且注疏也是根據論典分為五品而論述，對
於論典的義理與思想內涵的理解都有助益。可惜直至目前，尚未有《轉有
注疏》之漢譯本。因此值得繼續對注疏做翻譯與研究，也能對佛典漢譯
有所貢獻。
（四）譯本的詞彙與語言分析沒有梵文的原典及文獻之基礎，無法從根本源頭瞭
解所依據的原始版本。除了可將梵文本及文獻併入研究，另外，日本文獻
相關資料也可納入研究，例如：日本的羽溪了諦（1977）將《大乘破有
論》翻譯為日文〈大乘破有論解題・大乘破有論〉，並編入《國譯一切經》
中觀部。623此外，學者津田明雅於 2014 年〈Bhavasaṃkrānti の成立年代に
ついて〉，將 Bhavasaṃkrānti 的三部文本翻譯為日文。624提供多面向考察，
則將更完善。
除上之外，筆者深感對於中觀的義理與理論基礎不足，對於偈頌透過語文字所
要表達的深層意涵的理解有限，諸多不夠周全之處，或有錯誤與疏失，期盼先進與
學者專家海量包涵與不吝指正。盡管如此，也期盼本研究能對學術研究提供些微的
參考。更希望藉此拋磚引玉，提供有興趣者共同朝此方向研究與探討。
623
參羽溪了諦，〈大乘破有論解題・大乘破有論〉，《國譯一切經，中觀部 3》，東京市 : 大東出版
社，1977 年，頁 27-30。
624
參津田明雅，〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，
《Acta Tibetica et Buddhica》7，2014 年，
頁 116，121，125。
150
引用文獻
一、佛教藏經或原典文獻（各部佛典依經號排序）
（一）藏譯大藏經
1. 藏經印刷版
中國藏學研究中心《大藏經》對勘局（2010）。《中華大藏經．丹珠爾》（對勘
本）。北京：中國藏學出版社。
西藏大藏經研究會編輯（1957）。《影印北京版西藏大藏經》。東京：西藏大藏經
研究會。
南天書局編輯部編（1991）。《臺北版．西藏大藏經》，臺北市：南天書局。
སྲིད་པ་འཕོ་བ. Pe cing.No.5240.Tsa. 170b5-171b4
སྲིད་པ་ལས་འདས་པ. Pe cing.No.5472.Gi. 227a7-228a5
སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ. Pe cing. No.5662. Ṅe .201a8-202a5
སྲིད་པ་འཕོ་བ.Sde dge.No.3840. Tsa.151a1-151b6
སྲིད་པ་ལས་འདས་པ.Sde dge.No. 4558. Tsa.151a1-151b6
སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ.Sde dge. No. 4162. Ge.167b1-168a4
སྲིད་པ་འཕོ་བ.中國藏學研究中心《大藏經》對勘局（2010）。《中華大藏經．丹珠爾》
（對勘本）。第 57 卷。北京：中國藏學出版社。第 420 至 423 頁。
སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏ.中國藏學研究中心《大藏經》對勘局（2010）。《中華大藏經．
丹珠爾》（對勘本）。第 96 卷。北京：中國藏學出版社。第 453 至 455 頁。
2. 佛典電子書
（1）德格版
srid pa 'pho ba,page 303 in Volume 96 of Work W23703,page 304 in Volume 96 of
Work W23703,Location: f. 151r-v,toh: 3840（BDRC）.
srid pa las 'das pa'i gtam,page 336 in Volume 172 of Work W23703,page 337 in Volume
172 of Work W23703,Location: ff. 167v-168r,toh: 4162（BDRC）.
（2）北京版
srid pa 'pho ba,page 344 in Volume 105 of Work W1KG13126,Location: ff.170v-171v,
otani beijing: 5240（BDRC）.
151
srid pa las 'das pa,page 457 in Volume 121 of Work W1KG13126,page 459 in Volume
121 of Work W1KG13126,Location: ff.227r-228r,otani beijing: 5472（BDRC）.
（3）奈塘版
srid pa las 'das pa,page 435 in Volume 121 of Work W22704,page 437 in Volume 121 of
Work W22704,Location: vol.121,ff.216r-217r（pp.431-433）,otani beijing: 5472
（BDRC）.
(4) 《中華大藏經．丹珠爾》（對勘本）
srid pa 'pho ba,toh: 3840,page 451 in Volume 57 of Work W1PD95844,Location: pp.
420-423（BDRC）.
srid pa las 'das pa'i gtam,toh: 4162,page 483 in Volume 96 of Work W1PD95844,
Location: pp. 453-455（BDRC）.
（二）漢譯大藏經
1. 藏經印刷版
大藏經刊行會編（1990）。《大正新（脩）大藏經》。臺北市：世樺。
中華大藏經編輯局編（1984）《中華大藏經》第一版。上海市：中華書局。
出版者不詳（1999）。《洪武南藏》（又名:初刻南藏）。成都市 : 四川省佛敎協會。
佚名著（2008）。《趙城金藏》第一版。北京：北京圖書館出版社。
延聖院大藏經局編（1987）。《宋版磧砂大藏經》臺一版。臺北市：新文豐。
高麗大藏經完刊推進委員會原刊（1982）。《景印高麗大藏經》。臺北市：新文豐。
《高麗大藏經》編輯委員會編（2004）。《高麗大藏經》。北京市：線裝書局。
趙樸初名譽主編（2000）。《永樂北藏》第一版。北京：線裝書局。
(唐)三藏法師玄奘等譯（1991）
。《新編縮本乾隆大藏經》臺一版。臺北市：新文豐。
2. 佛典電子書
「中華電子佛典協會」（CBETA）電子佛典集成（2018 版）。引用大藏經出處按照
冊數、經號之順序紀錄，例如：T14, no. 576。各部佛典依經號排序。
印順法師佛學著作集《中觀今論》，Y09, no. 9。
印順法師佛學著作集《印度佛教思想史》，Y34, no. 32。
印順法師佛學著作集《空之探究》，Y38, no. 36。
《古今圖書集成選輯》（上），B15, no. 88。
152
《新續高僧傳》，B27, no. 151。
《金陵梵剎志》，B29, no. 160。
《參天台五台山記》，B32, no. 174。
《中華大藏經總目錄》，B35, no. 194。
《閱藏知津》，J31, no. B271。
《閱藏知津》，J32, no. B271。
《佛說大方等修多羅王經》，T14, no. 575。
《佛說轉有經》，T14, no. 576。
《佛說大乘流轉諸有經》，T14, no. 577。
《天聖釋教總錄》，A110, no. 1499。
《法界聖凡水陸大齋法輪寶懺》，X74, no. 1499。
《景祐新修法寶錄》，A112, no. 1502。
《隆興編年通論》，X75, no. 1512。
《(古今圖書集成)釋教部彙考》，X77, no. 1521。
《補續高僧傳》，X77, no. 1524。
《大乘破有論》，T30, no. 1574。
《讚法界頌》，T32, no. 1675。
《大明重刊三藏聖教目錄》，C106, no. 1937。
《佛祖統紀》，T49, no. 2035。
《釋氏稽古略》，T49, no. 2037。
《龍樹菩薩傳》，T50, no. 2047b。
《宋高僧傳》
，T50, no. 2061。
《大唐西域記》，T51, no. 2087。
《藏經值畫一目錄》，D59, no. 9011。
（三）當代漢譯電子書
中國藏族網通，轉有論頌-聖龍樹菩薩，
https://www.tibet3.com/ Culture/ jdzd/2016-02-02/643.html（2020/04/20）。
（四）當代英譯電子書
英譯本(德格版)”Transference of Existence” [1] [2] by Nāgārjuna,
https://www.bootl.org/html/Nagarjuna-bhavasamkranti.htm（2019/08/19）。
（五）當代日譯大藏經
羽溪了諦（1977）。〈大乘破有論解題・大乘破有論〉，《國譯一切經，中觀部 3》。
153
東京市 : 大東出版社。
二、專書類
（一）中、日文（依筆劃順序排列）
小野玄妙著、楊白衣譯（1983）。《佛教經典總論》。臺北市：新文豐。
布敦大師著、敦和卿譯（1994）。《佛教史大寶藏論》。臺北市：福智之聲出版社。
布頓著、蒲文成譯（2006）。《布頓佛教史》。臺北市：大千出版社。
（明）釋智旭著、楊之峰點校（2015）。《中國佛教典籍選刊-閱藏知津》（上、下
冊）。北京市：中華書局。
平川彰著、莊崑木譯（2019）。《印度佛教史》(二版)。臺北市 : 商周出版。
佐佐木教悟、高崎直道、井野口泰淳、塚本啟祥著，楊曾文、姚長壽譯(1989)，
《印度佛教史概說》（第一版），上海：復旦大學出版社。
吳汝鈞（1996）。《佛學研究方法論》（全二冊）、（增訂版）。臺北﹕台灣學生書
局。
呂澂著（2003）。《西藏佛學原論》（初版）。臺北縣 : 大千文化。
李國玲（2007）。《宋僧著述考》。成都市：四川大學出版社。
李煒（2011）。《早期汉译佛经的来源与翻译方法初探》（第一版）。北京市：中華
書局。
侃本（2008）。《汉藏佛经翻译比较硏究》（第一版）。北京市：中國藏學出版社。
渡邊照宏著、鐘文秀、釋慈一譯（2002）。《佛教經典常談》（初版）。臺北市：東
大出版社。
莊春江（1993）。《印度佛教思想史概說》。臺北市：圓明出版。
顧吉辰（1993）。《宋代佛教史稿》。鄭州市：中州古籍出版社。
Jaideva Singh 著、賴顯邦譯（2004）。《英漢對照中觀哲學概說》（An introduction
to Madhyamaka Philosophy）。臺北市：新文豐出版。
（二）歐美文（依字母順序排列）
Bhikṣuṇī Vinītā. 2010. A unique collection of twenty Sūtras in a Sanskrit manuscript
from the Potala. Volume I/1+ 2. Beijing: China Tibetology Publishing House ;
Vienna: Austrian Academy of Sciences Press.
Buswell Jr, Robert E., and Lopez Jr, Donald S. ; with the assistance of Juhn Ahn ... [et
al.]. 2014. The Princeton dictionary of Buddhism. Princeton: Princeton University
Press.
Lindtner, Chr. 1982. Nagarjunas filosofiske vaerker. Kobenhavn: Akodemisk Forlag.
154
Naudou, Jean. 1968. Les Bouddhistes kaśmīriens au Moyen aâge. Paris : Univ. de
France.
Nakamura, Hajime. 1987. Indian Buddhism: a survey with bibliographical notes.Delhi:
Motilal Banarsidass.
Nanjio, Bunyin. 1989. A Catalogue of the Chinese translation of the Buddhist Tripitaka:
The sacred canon of the Buddhist in China and Japan. Delhi: Classics India.
Ruegg, David Seyfort. 1981. The Literature of the Madhyamaka school of philosophy in
India. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Ruegg, David Seyfort. 2010. The Buddhist philosophy of the middle: essays on Indian
and Tibetan Madhyamaka. Boston: Wisdom Publications.
Sastri, N. Aiyaswami. 2006. Bhavasaṅkrānti Sūtra and Nāgārjuna’s Bhavasaṅkrānti
Śāstra : With the commentary of Maitreyanātha. California : Jain Publ. Co.
(Reprint of the 1938 edition) .
三、專書論文類
山口益等著、一平譯（1988）。〈印度聖典的成立及其傳播〉，藍吉富主編，《世界
佛學名著譯叢 27-佛典研究》（初編）。臺北縣：華宇出版社，頁 10。
太虛（1978）
。〈華譯龍猛菩薩所著書述要〉，張曼濤主編，
《現代佛教學術叢刊 46-
中觀思想論集 : 龍樹與中觀》（初版）。臺北市：大乘文化。
瓜生津隆真著、李世傑譯（1985）。〈中觀派的形成〉，藍吉富主編，《世界佛學名
著譯叢 63-中觀思想》（初版）。臺北縣：華宇出版社，頁 121-123。
朱麗霞（2014）。〈宋代佛典翻譯、藏經刊刻及佛教史著〉，賴永海主編，《中國佛
教通史第九冊：宋遼金元》。高雄：佛光文化事業有限公司，頁 380。
呂澂等（1984）。〈中國佛教人物〉，藍吉富主編，《中國佛教人物與制度》。新店：
彌勒。頁 273-277。
呂澂（1988）
。〈宋代佛教〉，中國佛教協會編輯，
《中國佛教第一輯》。上海：東方
出版中心，頁 79-88。
梶山雄一著、李世傑譯（1985）。〈中觀思想的歷史與文獻〉，藍吉富主編，《世界
佛學名著譯叢 63-中觀思想》（初版）。臺北縣：華宇出版社，頁 4-8。
Sen, Tansen. 2003. “The Termination of the Buddhist Phase,” in Buddhism, Diplomacy,
and Trade:The Realignment of Sino-Indian Relations, 600-1400, edited by Sen,
155
Tansen.Honolulu : University of Hawaii Press, pp.113.
四、期刊論文類
二谷慈明（1981）。〈宋代譯經僧「施護」とその背景 : そうだいやくきょうそう
せごとそのはいけい〉。《密教學會報》19/20，頁 57-65。
片野道雄（2000）。〈『転有経』についての一考察〉，《大谷学報》80-1，頁
1-15。
丹迥‧冉那班雜（2004）。〈任傑譯《古印度中觀論著九種》述評〉，《法音》
12，26-28 頁。
池田道浩（1995a）。〈Bhavasaṃkrāntisūtra を引用する Bhāviveka の意図〉，《曹
洞宗研究員研究紀要》26，頁 1-18。
池田道浩（1995b）。〈Bhavasaṃkrāntisūtra を引用する Bhāviveka と
Dharmapāla〉，《印度学仏教学研究》44，頁 377-375。
武内孝善（1976a）。〈施護伝考〉。《印度學佛教學研究》24，頁798-801。
武内孝善（1976b）。〈宋代翻訳経典の特色について〉，《密教文化》1976，頁27-
53。
屈大成（2018）。〈從漢巴對照看漢譯《雜阿含經》偈頌的特色〉，《圓光佛學學報》
32，頁31-86。
洪啟嵩（1981a）。〈漢譯龍樹菩薩論著資料試說（上）〉，
《內明雜誌社》111，頁 29-
33。
洪啟嵩（1981b）。〈漢譯龍樹菩薩論著資料試說（下）〉，《內明雜誌社》111，頁 9-
33。
姚孝彥（1982）。〈關於「龍樹生平」的探討〉，《菩提樹雜誌社》30，頁 8-12。
范慕尤（2010）。〈重估施護譯經的價值與意義〉，《中山大學學報》50，頁 117-123。
津田明雅（2013）。〈Nāgārjuna に帰せられる Bhavasaṃkrānti について〉，《印
度学仏教学研究》62，頁 390-395。
津田明雅（2014）。〈Bhavasaṃkrānti の成立年代について〉，《Acta Tibetica et
Buddhica》7，頁 103-138。
津田明雅（2015）。〈Bhavasamkrantisutra のプダク写本〉，《印度學佛教學研
究》 64，頁 356-361，DOI: https://doi.org/10.4259/ibk.64.1_361
高明道（1997）。〈漫談佛教文獻及其研究〉，《佛教圖書館館訊》10/11，頁81-82。
原田覚（2010）。〈『転有経』と『破有論』〉，《『三論教学と仏教諸思想：
平井俊栄博士古稀記念論集』》，頁 605-624。
桑月一仁（2016）。〈『転有経』第 2 偈の引用文献〉，《龍谷大学佛教学研
156
究室年報》19，頁 21-62。
高明道（2020）。〈「名近而誤」── 從「五正理聚」談起〉，《法光》371，頁2-3。
張慧芳（2014）。〈施護譯綱要性般若經典論析〉，《靜宜中文學報》5，頁 1-34。
袴谷憲昭（1977）。〈Bhavasaṃkrāntisūtra −解説および和訳−〉，《駒澤大学仏教
学部論集》 8，頁 13-40。
蔡耀明（2005）。〈文獻學方法及其在佛教研究的若干成果與反思〉，《正觀雜誌》
34，頁 103、117-119。
劉國威（2015）。〈《丹珠爾》中觀部著作於古今漢譯之初步考察〉，2015「藏傳佛
典漢譯之重要性與未來展望」學術研討會，法鼓文理學院主辦（2015 年 11 月
20 日），頁 1-35。
羅金梅 (2005)。〈中文佛學文獻檢索與利用〉，《佛教圖書館館刊》，頁 6-17。
釋厚觀（2013）。〈《中觀今論》第二章龍樹及其論典第一節龍樹論略說〉，《福
嚴推廣教育班》26，頁 13-17。
Hakamaya, Noriaki. 1977. “Analysis of the Bhavasamkrantisutra,” Journal of Indian
and Buddhist Studies 26, pp. 479-483.
Johnston, E. H. 1941. “Reviewed Works: Jaṭāsiṁhanandi's Varāṅgacaritra by A. N.
Upadhye; Bhavasaṁkrānti Sūtra and Bhavasaṁkrānti Śāstra by N. Aiyaswami
Sastri.Review by: E. H. Johnston, ”Journal of the Royal Asiatic Society of Great
Britain and Ireland 2, pp. 170–171. JSTOR, www.jstor.org/stable/25221745.
Accessed 28 Apr. 2020.
Jan,Yün-Hua. 1970. “Nāgārjuna, One or More? A New Interpretation of Buddhist
Hagiography,” History of Religions 10, pp. 139-155.
Kei Kataoka. 2013. “Transmission of scripture: Exegetical problems for Kumārila
and Dharmakīrti” in Scriptural authority, reason and action. Proceedings of a
panel at the 14th World Sanskrit Conference, Kyoto, Sept. 1st–5th 2009. Wien.
edited by Vincent Eltschinger, Helmut Krasser. pp. 239–269.
Sastri, N. Aiyaswami. 1932. “Bhavasamkrānti Sūtra. Restored From The Tibetan
Version With An English Translation,” The Journal of Oriental Research Madras
5, pp. 246-248.
Stramigioli,Giuliana. 1937. “Bhavasaṅkrānti,” Rivista Degli Studi Orientali 16, pp.
294-306. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/41863868(2019.08.13).
Sen, Tansen. 2002. “The Revival and Failure of Buddhist Translations during the Song
Dynasty,” T'oung Pao 88, p. 35.
Takeuchi, K. 1976. “The Life of Shihu,” Journal of Indian and Buddhist Studies 24, pp.
157
798-801.
Tola, Fernando, and Dragonetti, armen.1986.“Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra:
The Noble Sutra on the Passage through Existences, ” Buddhist Studies Review 3,
pp. 3-18.
Williams,Paul M.1980.“Some aspects of language and construction in the Madhyamaka,”
Journal of Indian Philosophy 8, p. 27.
五、學位論文
You, Hee Jong.2013. A Study of Cognitive Linguistic Structure Based on the Four
Conditions of the Mulamadhyamakakarika,Ph.D. diss.,University of the West.
六、工具書類
丁福保編（1991）。《佛學大辭典》（第一版）。上海市：上海書店出版。
大谷大学真宗総合硏究所西蔵文献硏究班編譯(1961)。《大谷大学図書館藏西藏大
藏経丹殊爾勘同目錄 II, 1, 3 = A comparative analytical catalogue of the Tanjur
division of the Tibetan Tripitaka》。京都市：大谷大學圖書館。
中國藏學研究中心《大藏經》對勘局對勘、編輯（2006）。《中華大藏經．甘珠
爾》（對勘本）。北京：中國藏學出版社。
中國藏學研究中心《大藏經》對勘局對勘、編輯（2010）。《中華大藏經．丹珠
爾》（對勘本）。北京：中國藏學出版社。
西藏大藏經研究會編輯（1957）。《影印北京版西藏大藏經》。東京：西藏大藏
經研究會。
西藏大藏研究會編、大谷大學監修（1961）。《西藏大藏經總目錄（丹殊爾２）》。
東京：大谷大學。
宇井伯壽、鈴木宗忠、金倉圓照、多田等觀合編（1985）。《德格版•西藏大藏經
總目錄附索引》（上、下冊）。臺北市：華宇出版社。
李圭甲編（2000）。《高麗大藏經異體字典》。漢城市：高麗大藏經研究所。
余凌波（2004）。《現代佛教人物辭典》（上）。臺北縣三重市：佛光文化出版。
何梅（2014）。《歷代漢文大藏經目錄新考》（初版）。北京市：社會科學文獻
出版社。
林光明、林怡馨（2005）。《梵漢大辭典》（上、下冊）。臺北：嘉豐出版社。
荻原雲來（1976）。《梵漢對譯佛教辭典：翻譯名義大集》。臺北市 : 新文豐。
張怡蓀主編（1993）。《藏漢大辭典》（上、下冊）（2003，第6刷）。北京：民
族出版社。
荻原雲來編纂、辻直四郎監修（2003）。《漢譯對照梵和大辭典》。臺北市：新
158
文豐。
慈怡主編（1988）（第二版）。《佛光大辭典》。高雄：佛光出版社。
榊亮三郎編著（1981）。《梵藏漢和四譯對校翻譯名義大集》。東京：國書刊行
會。13
廖本聖（2002）。《實用西藏語文法》（上、下冊）。臺北：法鼓文化。
藍吉富主編（1983）。《西藏大藏經總目錄》。臺北縣：彌勒出版社。
藍吉富主編（1994）。《中華佛教百科全書》。臺南縣永康市：中華佛教百科文
獻基金會。
羅竹風主編（2001）。《漢語大詞典》(第2版)。上海市：漢語大詞典出版社。
Das, Sarat Chandra./ Rev. and edited under the orders of the Government of Bengal / by
Graham Sandberg and A.William Heyde.1970 (Reprint of the 1902 edition.). A
Tibetan-English dictionary, with Sanskrit synonyms. Delhi: Motilal Banarsidass.
Jäschke, Heinrich August. 1985. A Tibetan-English dictionary. Kyoto: Rinsen Book Co.
(Reprint of the 1881 edition).
Monier, Monier-Williams. 2005. A Sanskrit- English Dictionary Etymologically and
Philologically Arranged with special reference to Cognate Indo-European
Languages. Delhi : Motilal Banarsidass. (Reprint of the 1899 edition).
七、網站類
一代宗師，
［福智金鬘．師承］著名佛學家、藏漢翻譯家－任杰老居士，
http://95mymaster.blogspot.com/2018/01/blog-post_4.html (2020/04/20).
人名規範檢索，「施護」，
http://dev.ddbc.edu.tw/authority/person/?fromInner=A000844.（2019/05/02）.
http://www.tibetannet.com/Culture/jdzd/2016-02-02/643.html（2018/05/15）.
http://jinglu.cbeta.org/cgi-bin/tibet.pl（2018/06/07）.
https://www.tibet3.com/Culture/jdzd/2016-02-02/643.html（2020/04/20）.
五明學佛網，任傑先生的生平、譯著事業與佛教思想掠影——任傑先生訪談錄，
http://wuming.xuefo.net/nr/14/136051.html（2020.04.21）.
中國佛教協會官網，中國佛教協會簡介，
http://www.chinabuddhism.com.cn/e/action/ListInfo/?classid=540（2020/04/21）.
中華佛學研究所 /中華電子佛典協會，佛教藏經目錄數位資料庫，
http://jinglu.cbeta.org/about.htm（2020/05/18）.
中華電子佛典協會資料庫，CBETA電子佛典集成（2018版），
159
http://lic.dila.edu.tw/digital_archives_projects#/tab1/cbeta（2020/05/20）.
弘善佛教，初衷如故譯作斐然——記任傑老師生平事蹟，
https://www.liaotuo.com/fjrw/jsrw/rj/60296.html（2020.04.21）.
郭須˙扎巴軍乃、嘉娃˙羅桑開珠編著（1992）。《雪域歷代名人辭典》（第一版）。
蘭州：甘肅民族出版社。參 Buddhist Digital Resource Center, གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་,
https://www.tbrc.org/#!rid=W19801, Volume 1 [I1KG1944]（2019.05.25）.
教育部異體字字典，
http://dict.variants.moe.edu.tw/variants/rbt/word_attribute.rbt?quote_code=
QTAxMTUzLTAwNg（2019/10/20）.
教育部重編國語辭典修訂本，
http://dict.revised.moe.edu.tw/cbdic/index.html（2020/12/22）.
喇嘛網，古印度中觀論著九種，
https://www.lama.com.tw/content/meet/act.aspx?id=2453（2020/04/20）.
鳳凰網華人佛教，藏漢翻譯家、佛教教育家任傑先生安詳示寂
https://fo.ifeng.com/news/detail_2011_10/12/9787381_0.shtml（2020.04.21）.
維普網，丹迥·冉納班雜——勤奮而多才多藝的活佛，
http://www.cqvip.com/qk/85165x/199402/4001395849.Html（2020.04.24）.
臺灣大學佛學數位圖書館暨博物館，Sastri, N. Aiyaswami，
http://buddhism.lib.ntu.edu.tw/DLMBS/author/authorinfo.jsp?ID=17596.
（2019/05/13）.
臺灣大學佛學數位圖書館暨博物館，
http://buddhism.lib.ntu.edu.tw/DLMBS/index. jsp（2020/05/18）.
臺灣博碩士論文知識加值系統，https://ndltd.ncl.edu.tw/cgi-bin/gs32/gsweb.cgi/ccd=
kLvReB/webmge?mode=basic（2020/05/18）.
顯密文庫，古印度中觀論著九種（任傑藏譯漢）
http://read.goodweb.net.cn/news/news_view.asp?newsid=38816（2020.04.24）.
ADARSHA, སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ་,
https://adarsha.dharma-treasure.org/kdbs/degetengyur/ search?highlightLength=
183&kdbName=degetengyur&keyword=...&minScore=1e-7&searchRange=
current-kdb&size=10&sort=id%3Aasc (2020/04/22).
ACIP,https://asianclassics.org/ (2020/05/19).
ADARSHA,https://adarsha.dharma-treasure.org/(2020/05/19).
Buddhist Digital Resource Center, གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་,
https://www.tbrc.org/#!rid=W19801,Volume 1 [I1KG1944] (2019.05.25).
Buddhist Digital Resource Center,སྲིད་པ་འཕོ་བའྲི་ཊྲི་ཀ་,
https://www.tbrc.org/eBooks/W1PD95844-I1PD95902-452-470-abs.pdf
(2020.04.22).
160
Buddhist Digital Resource Center,srid pa las 'das pa,
https://www.tbrc.org/#!rid= W22704 (2019/05/13).
Buddhist Digital Resource Center,zla ba gzhon nu,
https://www.tbrc.org/#!rid=P4CZ10541 (2019/05/25).
Buddhist Open Online Translation Lab,Transference of Existence [1] [2] by Nāgārjuna,
https://www.bootl.org/html/Nagarjuna-bhavasamkranti.htm (2019/08/19).
GoldenDict dictionary lookup program,http://goldendict.org/ (2020/05/19).
GoldenDict dictionary lookup program,http://goldendict.org/ 的《甘肅版藏漢詞典》
(2021/03/22).
GoldenDict dictionary lookup program,http://goldendict.org/ 的RangjungYeshe
(2021/03/23).
GoldenDict dictionary lookup program,http://goldendict.org/ 的ch-bm-ency
(2021/06/23).
JSTOR,https://www.jstor.org/ (2020/05/18).
The Development of 'Pho ba Liturgy in Medieval Tibet,
http://hss.ulb.uni-bonn.de/ 2009/ 1864/1864.pdf. (2019/05/13).
Universität Wien,https://www.istb.univie.ac.at/kanjur/rktsneu/sub/index.php (2020/05/
19).
www.Buddism.ru,https://www.buddism.ru/CANON/ (2020/05/19).
Buddhist Open Online Translation Lab,https://www.bootl.org/about.htm(2020/04/13).
Buddhist Open Online Translation Lab,https://www.bootl.org/(2020/04/13).
Buddhist Open Online Translation Lab,Transference of Existence [1] [2] by Nāgārjuna,
https://www.bootl.org/html/Nagarjuna-bhavasamkranti.htm (2019/08/19).
Treasury of Lives, Grub Lotsāwa Chokyi Sherab,
https://treasuryoflives.org/biographies/view/Gorub-Lotsawa-Chokyi-Sherab/627
5 (2020/04/13).
Treasury of Lives, Mitrayogin ,
https://treasuryoflives.org/biographies/view/mi-tra-dzo-ki/10280(2020/04/13).
Treasury of Lives, Niṣkalaṅka,
https://treasuryoflives.org/biographies/view/Niskalanka/5527(2020/04/13).
Treasury of Lives, Tsur Lotsāwa Yeshe Jungne ,
https://treasuryoflives.org/biographies/view/Tsur-Lotsawa-Yeshe-Jungne/6733
(2020/04/13).
161
附錄
附錄一：北京版 Bhavasaṃkrānti 三種文本之內文對照

偈 Bhavasaṃkrānti I Bhavasaṃkrānti II Bhavasaṃkrānti III
數（P no.5240）（P no.5472）（P no.5662）
དབུ་མ་སྲིད་པ་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ།། །།
ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱྲིས་མཛད་པ་བཞུགས་སོ།། །།
༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷ་བ་སཾ་ཀནྲི། ༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷ་བ་སཾ་ཀྲན། ༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷཱ་བ་སཾ་ཀན་ཏ་པ་རྲི་ཀ་ཐཱ།
བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་འཕོ་བ། བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་ལས་འདས་པ། བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ།
འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་ འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་ འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་འཚལ་ལོ།
འཚལ་ལོ། འཚལ་ལོ།
1 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད། །དངོས་མེད་དངོས་ལས་མྲི་སེ་སྟེ། །དངོས་མེད་དངོས་ལས་མྲི་སེ་སྟེ།
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། །དངོས་པོ་ལས་ཀྱང་སེ་མ་ཡྲིན། །དངོས་མེད་ལས་ཀྱང་སེ་མ་ཡྲིན།
།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན། །དངོས་པོ་རག་ཏུ་སེ་བ་སྟེ། །དངོས་པོ་རག་ཏུ་སེ་བ་སྟེ།
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ། །དངོས་འཁྲུལ་ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་བཞྲིན། །དངོས་འཁྲུལ་ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་བཞྲིན། །
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།
།ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།
2 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ། །མཁའ་དང་འདྲ་བའྲི་ཆོས་ཡོད་ན། མཁའ་དང་འདྲ་བའྲི་ཆོས་ཡོད་ན།
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ། །གཞན་ནྲི་མཁའ་དང་འདྲ་བ་སེ། །གཞན་ནྲི་མཁའ་དང་འདྲ་བ་སེ།
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། །བརེན་ནས་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་འདྲ། །བརེན་ནས་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་འདྲ།
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ། །དེ་ནས་སྲིད་པ་མེད་པ་ཅན། །དེ་ནས་སྲིད་པ་མེད་པ་ཅན།
3 །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། །ངོ་བོ་ཉྲིད་ཀྱྲིས་ལས་མེད་ཅྲིང་། །ངོ་བོ་ཉྲིད་ཀྱྲིས་ལས་མེད་ཅྲིང་།
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་། །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་ཡོད་མ་ཡྲིན། །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་ཡོད་མ་ཡྲིན།
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མེད་པ་སྟེ། །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མེད་པ་སྟེ།
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་། །འཇྲིག་རེན་པ་མེད་འཇྲིག་པ་མེད། །འཇྲིག་རེན་པ་མེད་འཇྲིག་པ་མེད།
4 །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད། །མ་སེས་པ་ཡྲི་དངོས་པོ་གང་། །མ་སེས་པ་ཡྲི་དངོས་པོ་གང་།
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད། །ཇྲི་ལྟར་གཞན་ཞྲིག་སེད་པར་འགྱུར། །ཇྲི་ལྟར་གཞན་ཞྲིག་སེད་པར་འགྱུར།
།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།
།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།
5 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས། །འཇྲིག་རེན་དང་པོར་མ་བྱུང་སྟེ། །འཇྲིག་རེན་དང་པོར་མ་བྱུང་སྟེ། །
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད། །འགའ་ཞྲིག་གྲིས་ཀྱང་སྤྲུལ་པ་མྲིན། འགའ་ཞྲིག་གྲིས་ཀྱང་སྤྲུལ་པ་མྲིན།
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན། །ཟླ་བ་སེང་གེའྲི་གྲོང་ཁེར་བཞྲིན། །ཟླ་བ་སེང་གེའྲི་གྲོང་ཁེར་བཞྲིན།
།སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན། །འཇྲིག་རེན་དོན་མེད་གྲི་ན་འཁམ། །འཇྲིག་རེན་དོན་མེད་གྲི་ན་འཁམ།
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིན་བསྟན་པས །
162
།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།
6 །། རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་། །འཇྲིག་རེན་རྣམ་པར་རོག་ལས་བྱུང་། །འཇྲིག་རེན་རྣམ་པར་རོག་ལས་འབྱུང་།
།རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་། །རྣམ་རོག་སེམས་ལས་ཡང་དག་བྱུང་། །རྣམ་རོག་སེམས་ལས་ཡང་དག་བྱུང་།
།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན། །སེམས་ནྲི་ལུས་ལ་བརེན་པ་སྟེ། །སེམས་ནྲི་ལུས་ལ་བརེན་པ་སྟེ།
།ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན། །དེ་ཕྲིར་ལུས་ལ་རྣམ་དཔྱད་དོ། །དེ་ཕྲིར་ལུས་ནྲི་རྣམ་དཔྱད་དོ།
7 །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། །གཟུགས་ནྲི་སྟོང་པ་ཚོར་བ་རང་བཞྲིན་ །གཟུགས་ནྲི་སྟོང་པ་ཚོར་བ་རང་བཞྲིན་མེད།
མེད།
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན། །འདུ་ཤེས་མེད་དེ་འདུ་བྱེད་ཡོད་མ་ཡྲིན། །འདུ་ཤེས་མེད་དེ་འདུ་བྱེད་ཡོད་མ་ཡྲིན།
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། །འབྱུང་བ་སྤངས་ནས་སེམས་དང་སེམས་ །འབྱུང་བ་སྤངས་ནས་སེམས་དང་སེམས་བྱུང་མེད།
བྱུང་མེད།
།སེམས་ཀྱྲིས་བརགས་པ་གང་ཡང་མེད། །དེ་ཕྲིར་ལུས་ནྲི་རོག་བལ་ངོ་བོ་ཡྲིན། །དེ་ཕྲིར་ལུས་ནྲི་རོག་བལ་ངོ་བོ་ཡྲིན།
།སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
གཉྲིས་པའོ།། །།
8 སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། །སེམས་མེད་ཆོས་རྣམས་དེ་དག་མེད། །སེམས་མེད་ཆོས་རྣམས་དེ་དག་མེད།
དེ་ལྟར་ལུས་ཀྱང་ཁམས་ཀྱང་མེད །ལུས་མེད་ཁམས་རྣམས་ཡོད་མ་ཡྲིན། །ལུས་མེད་ཁམས་རྣམས་ཡོད་མ་ཡྲིན།
།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲིས་ནྲི། །གཉྲིས་སུ་མེད་པའྲི་ལས་འདྲི་ནྲི། །གཉྲིས་སུ་མེད་པའྲི་ལས་འདྲི་ནྲི།
།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། །དེ་ཉྲིད་རྲིག་པ་རྣམས་ཀྱྲིས་བསྟན། །དེ་ཉྲིད་རྲིག་པ་རྣམས་ཀྱྲིས་བསྟན།
9 །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་དམྲིགས་མེད་པར། །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་དམྲིགས་མེད་པར།
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། །དམྲིགས་སུ་མེད་པར་བསྟན་པ་ཡྲིན། །གཉྲིས་སུ་མེད་པར་བསྟན་པ་ཡྲིན།
།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། །བློ་ནྲི་དམྲིགས་པ་མེད་བྱས་ནས། །བློ་ནྲི་དམྲིགས་པ་མེད་བྱས་ནས།
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ། །དམྲིགས་པ་མེད་པར་འབྱུང་བར་འགྱུར། །དམྲིགས་པ་མེད་པར་འབྱུང་བར་འགྱུར།
།ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།།
10 །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་། །སྲིན་དང་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་བརོན་འགྲུས། །སྲིན་དང་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་བརོན་འགྲུས།
།བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས། །བསམ་གཏན་ལ་སོགས་བསྟན་བྱས་ན། །བསམ་གཏན་ལ་སོགས་བརེན་བྱས་ནས།
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི། །ཡུན་མྲི་རྲིང་བའྲི་དུས་ཀྱྲིས་ནྲི། །ཡུན་མྲི་རྲིང་བའྲི་དུས་ཀྱྲིས་ནྲི།
།མྱུར་བའྲི་དུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ། །བྱང་ཆུབ་དམ་པ་ཐོབ་པར་འགྱུར། །བྱང་ཆུབ་དམ་པ་ཐོབ་པར་འགྱུར།
།ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།།
11 །།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ། །ཐབས་དང་ཤེས་རབ་ལ་གནས་ཏེ། །ཐབས་དང་ཤེས་རབ་ལ་གནས་ཏེ།
།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི། །སེམས་ཅན་རྣམས་ལ་བརེ་བར་བྱ། །སེམས་ཅན་རྣམས་ལ་བརེ་བར་བྱ།
།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད། །མྱུར་བ་ཁོ་ནར་ཐམས་ཅད་མཁེན། །མྱུར་བ་ཁོ་ནར་ཐམས་ཅད་མཁེན།
།མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི། །ཐོབ་པར་འགྱུར་བར་ཐེ་ཚོམ་མེད། །ཐོབ་པར་འགྱུར་བར་ཐེ་ཚོམ་མེད།
།ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།
12 །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན། །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་སྟེ། །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་སྟེ།
།མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས། །འདུ་ཤེས་ཙམ་ལ་རབ་ཏུ་གནས། །འདུ་ཤེས་ཙམ་ལ་རབ་ཏུ་གནས།
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་། །རོད་པར་བྱེད་ལས་ཐ་དད་པའྲི། །རོད་པར་བྱེད་ལས་ཐ་དད་པའྲི།
163
།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད། །བརོད་པར་བྱ་བ་ཡོད་མ་ཡྲིན། །བརོད་པར་བྱ་བ་ཡོད་མ་ཡྲིན།
13 །གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི། །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་དོ། །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་དེ།
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས། །བདག་མེད་པར་ཡང་ཡོངས་སུ་གསལ། །བདག་མེད་པར་ཡང་ཡོངས་སུ་གསལ།
།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།
14 །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན། །ཡང་དག་མྲིན་པའྲི་ཆོས་འདྲི་དག་ །ཡང་དག་མྲིན་པའྲི་ཆོས་འདྲི་དག
།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད། །རྣམ་པར་རོག་པས་ཀུན་ནས་བསང་། །རྣམ་པར་རོག་པས་ཀུན་ནས་བསང་།
།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ། །གང་གྲིས་སྟོང་པ་ཞེས་བརགས་པའྲི། །གང་གྲིས་སྟོང་པ་ཞེས་བརགས་པའྲི།
།མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ། །རོག་པ་དེ་ཡང་འདྲི་སྟོང་ངོ་། །རོག་པ་དེ་ཡང་འདྲིས་སྟོང་ངོ་།
15 །ད་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་རྣམས་མཐོང་བར་ནྲི། །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་རྣམས་མཐོང་བར་ནྲི།
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན། །དེ་ཉྲིད་གསུངས་པས་གང་བཤད་པ། །དེ་ཉྲིད་གསུངས་པས་གང་བཤད་པ།
།ལོག་པར་ཞེན་པའྲི་འཇྲིག་རེན་ལ། །ལོག་པར་ཞེན་པའྲི་འཇྲིག་རེན་ལ།
།ཀུན་རོབ་བདེན་པར་བརོད་པ་ཡྲིན། །ཀུན་རོབ་བདེན་པར་བརོད་པ་ཡྲིན།
16 །མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི། །གང་དུ་ཚོགས་པར་མཐོང་བ་ནྲི། །གང་དུ་ཚོགས་པར་མཐོང་བ་ནྲི།
།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད། །འདྲེན་པས་སྟོན་པར་བྱེད་པ་ཡྲིན། །འདྲེན་པས་སྟོན་པར་བྱེད་པ་ཡྲིན།
།རྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ། །བློ་དང་ལྡན་པས་དོན་དམ་གྲི། །བློ་དང་ལྡན་པས་དོན་དམ་གྲི།
།ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན། །ཉེ་བར་བརགས་པའྲི་ས་དེ་གསུངས། །ཉེ་བར་བརགས་པའྲི་ས་དེ་གསུངས།
17 །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་། །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མྲི་མཐོང་སྟེ། །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མྲི་མཐོང་སྟེ།
།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན། །ཡྲིད་ཀྱྲིས་ཆོས་རྣམས་མྲི་རྲིག་གོ། །ཡྲིད་ཀྱྲིས་ཆོས་རྣམས་མྲི་རྲིག་གོ།
།འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར། །འཇྲིག་རེན་པ་ཡྲི་ཡུལ་མྲིན་གང་། །འཇྲིག་རེན་པ་ཡྲི་ཡུལ་མྲིན་གང་།
།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན། །འདྲི་ནྲི་མཆོག་ཏུ་བདེན་པའོ། །འདྲི་ནྲི་མཆོག་ཏུ་བདེན་པའོ།
18 །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར། །མྲིག་མེད་གཟུགས་ཀྱང་ཡོད་མྲིན་ཞྲིང་། །མྲིག་མེད་གཟུགས་ཀྱང་ཡོད་མྲིན་ཞྲིང་།
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར། །སྣང་བ་ཡྲིད་ལ་བྱེད་པ་མེད། །སྣང་བ་ཡྲིད་ལ་བྱེད་པ་མེད།
།གང་སྣང་ཐམས་ཅད་རྫུན་དུ་བཤད། །སེམས་ནྲི་རྲི་ལམ་བཞྲིན་དུ་འཁྲུལ། །སེམས་ནྲི་རྲི་ལམ་བཞྲིན་དུ་འཁྲུལ།
།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ། །ཐམས་ཅད་ཡོད་མྲིན་མེད་པའང་མྲིན། །ཐམས་ཅད་ཡོད་མྲིན་མེད་པའང་མྲིན།
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།
།བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།
།།དབུ་མ་སྲིད་པ་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ །སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་སོཔ་དཔོན་འཕགས་ །སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་སོཔ་དཔོན་འཕགས་
ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་སོ།། །། པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་སོ༎ ༎ པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་སོ༎ ༎
།ཁ་ཆེའྲི་པཎྲི་ཏ་ཤྲི་ར་ཐ་དང་། ཞུ་ཆེན་གྲི་ །ཁ་ཆེའྲི་པཎྲི་ཏ་ཤྲི་ར་ཐ་དང་། ལོ་ཙཱ་བ་དགེ་སོང་
ལོ་ཙཱ་བ་དགེ་སོང་གྲགས་འབྱོར་ཤེས་ གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་ཀྱྲིས་བསྒྱུར་བའོ།། །།
རབ་ཀྱྲིས་བསྒྱུར་བའོ།། །།
164
附錄二：北京版 BhS I、BhS III 與《大乘破有論》之內文對照
偈 Bhavasaṃkrānti I Bhavasaṃkrānti III 《大乘破有論》625
數（P no.5240）（P no.5662） (大正 no.1574)
དབུ་མ་སྲིད་པ་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་
ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱྲིས་མཛད་པ་བཞུགས་སོ་།། །། སོ།། །།
༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷ་བ་སཾ་ཀནྲི། ༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷཱ་བ་སཾ་ཀན་ཏ་པ་

རྲི་ཀ་ཐཱ།
བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་འཕོ་བ། བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ།
འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་ འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་ 1.歸命一切佛！
འཚལ་ལོ། འཚལ་ལོ།
1.諸有智者應當如實了知諸
法。此中云何？
1 །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད། །དངོས་མེད་དངོས་ལས་མྲི་སེ་སྟེ། 2.謂：一切性從無性生，
།དངོས་མེད་ལས་ཀྱང་སེ་མ་ཡྲིན། 2.亦非無性生。
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།
།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ། །དངོས་པོ་རག་ཏུ་སེ་བ་སྟེ། 2.一切性若有生者，彼性是
常。
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། །དངོས་འཁྲུལ་ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་བཞྲིན།། 2.是性無實，猶如空華。
།ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།
2 །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ། མཁའ་དང་འདྲ་བའྲི་ཆོས་ཡོད་ན། 2.當知：諸法與虛空等。
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ། །གཞན་ནྲི་མཁའ་དང་འདྲ་བ་སེ། 3.彼諸法生，亦與空等。
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། །བརེན་ནས་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་འདྲ། 3.一切緣法，皆如虛空。
།དེ་ནས་སྲིད་པ་མེད་པ་ཅན། 3.彼無實故，當云何有？
།ངོ་བོ་ཉྲིད་ཀྱྲིས་ལས་མེད་ཅྲིང་།
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ། 1.諸有智者應當如實了知諸
法。
3 །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་ཡོད་མ་ཡྲིན། 4.諸法無因而復無果，
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་། 4.亦無諸業自性可得。
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མེད་པ་སྟེ། 4.此中一切而無有實。
625
《大乘破有論》之偈數請參閱本文第三章的「古漢譯本之精斠本」
。
165
།འཇྲིག་རེན་པ་མེད་འཇྲིག་པ་མེད། 4.無世間故，無出世間。
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།
4 །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད། །མ་སེས་པ་ཡྲི་དངོས་པོ་གང་། 4.一切無生，亦無有性。
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད། །ཇྲི་ལྟར་གཞན་ཞྲིག་སེད་པར་འགྱུར། 4.云何諸法而有所生？
5.世間親愛父子、眷屬，雖
有所生，而無其實，
།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།
།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།
5 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས། །འཇྲིག་རེན་དང་པོར་མ་བྱུང་སྟེ། ། 5.不從先世之所生故，
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད། འགའ་ཞྲིག་གྲིས་ཀྱང་སྤྲུལ་པ་མྲིན། 亦非現世有其相故。
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན། 5.此於世間無義可轉，
།སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན། །ཟླ་བ་སེང་གེའྲི་གྲོང་ཁེར་བཞྲིན། 5.猶如月中見諸影像。
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིན་བསྟན་པས ། །འཇྲིག་རེན་དོན་མེད་གྲི་ན་འཁམ།
།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།
6 །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་། །འཇྲིག་རེན་རྣམ་པར་རོག་ལས་འབྱུང་། 6.世間無實，從分別起。
།རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་། །རྣམ་རོག་སེམས་ལས་ཡང་དག་བྱུང་། 6.此分別故，分別心生。
།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན། །སེམས་ནྲི་ལུས་ལ་བརེན་པ་སྟེ། 6.由此心為因，即有身生。
།ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན། །དེ་ཕྲིར་ལུས་ནྲི་རྣམ་དཔྱད་དོ། 6.是故有身行於世間。
7 །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། །གཟུགས་ནྲི་སྟོང་པ་ཚོར་བ་རང་བཞྲིན་མེད། 7.蘊所成故，名之為「身」。
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན། །འདུ་ཤེས་མེད་དེ་འདུ་བྱེད་ཡོད་མ་ཡྲིན། 諸蘊皆空，無有自性。
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།
།སེམས་ཀྱྲིས་བརགས་པ་གང་ཡང་མེད། །འབྱུང་བ་སྤངས་ནས་སེམས་དང་སེམས་བྱུང་ 7.蘊無自性，而亦無心。
མེད།
།སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན། །དེ་ཕྲིར་ལུས་ནྲི་རོག་བལ་ངོ་བོ་ཡྲིན། 7.以無心故，是故無身。
8.當知：自性離諸分別。
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་
སྟེ་གཉྲིས་པའོ།། །།
8 སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། །སེམས་མེད་ཆོས་རྣམས་དེ་དག་མེད། 8.若無其心，亦無有法。
དེ་ལྟར་ལུས་ཀྱང་ཁམས་ཀྱང་མེད །ལུས་མེད་ཁམས་རྣམས་ཡོད་མ་ཡྲིན། 8.若無其身，亦無有界。
།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲིས་ནྲི། །གཉྲིས་སུ་མེད་པའྲི་ལས་འདྲི་ནྲི། 8.此中所說是無二道，
།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། །དེ་ཉྲིད་རྲིག་པ་རྣམས་ཀྱྲིས་བསྟན། 8.此所說者是真實說。
9 །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་དམྲིགས་མེད་པར། 9.此中一切離諸所緣，
9.此中所說離諸所緣，
9.此中所作離諸所緣，
9.此中所得離諸所緣。
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། །གཉྲིས་སུ་མེད་པར་བསྟན་པ་ཡྲིན།
166
།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། །བློ་ནྲི་དམྲིགས་པ་མེད་བྱས་ནས།
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ། །དམྲིགས་པ་མེད་པར་འབྱུང་བར་འགྱུར།
།ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།།
10 །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་། །སྲིན་དང་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་བརོན་འགྲུས། 10.所有布施、持戒、忍辱、
精進、
།བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས། །བསམ་གཏན་ལ་སོགས་བརེན་བྱས་ནས། 10.禪定、智慧諸法，
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི། 10.如是常行，
།མྱུར་བའྲི་དུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ། །ཡུན་མྲི་རྲིང་བའྲི་དུས་ཀྱྲིས་ནྲི། 10.不久時中即能證得無上菩
།བྱང་ཆུབ་དམ་པ་ཐོབ་པར་འགྱུར། 提。
།ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།།
11 །།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ། །ཐབས་དང་ཤེས་རབ་ལ་གནས་ཏེ། 11.以慧方便安住實際，

།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།
།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།
།སེམས་ཅན་རྣམས་ལ་བརེ་བར་བྱ། 11.起悲愍行，廣度眾生。
།མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི། །མྱུར་བ་ཁོ་ནར་ཐམས་ཅད་མཁེན།
།ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད། །ཐོབ་པར་འགྱུར་བར་ཐེ་ཚོམ་མེད།
11.雖復如是有所得相，一切
智性而不可說得。
12 །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན། །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་སྟེ། 12.彼一切法但有名字，
།མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས། །འདུ་ཤེས་ཙམ་ལ་རབ་ཏུ་གནས། 12.一切但於有想中住。
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་། །རོད་པར་བྱེད་ལས་ཐ་དད་པའྲི། 12.現前無實，差別所生，
།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད། །བརོད་པར་བྱ་བ་ཡོད་མ་ཡྲིན། 12.差別生法而無所有。
13 །གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།
།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།
14 །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།
།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།
།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ། །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་དེ། 13.彼一切法本無有名，
།མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ། །བདག་མེད་པར་ཡང་ཡོངས་སུ་གསལ། 13.但以假名而表了故。
།ཡང་དག་མྲིན་པའྲི་ཆོས་འདྲི་དག 13.當知：諸法而無實體，
15 །ད་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། །རྣམ་པར་རོག་པས་ཀུན་ནས་བསང་། 13.一切皆從分別所生。
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན། །གང་གྲིས་སྟོང་པ་ཞེས་བརགས་པའྲི། 13.此中若無分別者，
167
།རོག་པ་དེ་ཡང་འདྲིས་སྟོང་ངོ་། 13.即同虛空，離諸分別。
16 །མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི། །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་རྣམས་མཐོང་བར་ནྲི། 14.如說眼者能見於色，
།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད། །དེ་ཉྲིད་གསུངས་པས་གང་བཤད་པ། 14.作此說者是真實語。
།རྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ། །ལོག་པར་ཞེན་པའྲི་འཇྲིག་རེན་ལ། 14.世間有諸邪執心者，
།ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན། །ཀུན་རོབ་བདེན་པར་བརོད་པ་ཡྲིན། 14.執此所說如實而轉。
17 །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་། །གང་དུ་ཚོགས་པར་མཐོང་བ་ནྲི། 14.彼一切法聚類所現──
།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན། །འདྲེན་པས་སྟོན་པར་བྱེད་པ་ཡྲིན། 14 當知：此說是佛所說。
།འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར།
།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།
།བློ་དང་ལྡན་པས་དོན་དམ་གྲི། 15.3.若如是知，
15.4.是為智者，
།ཉེ་བར་བརགས་པའྲི་ས་དེ་གསུངས། 15.5.即能通達第一義諦。
18 །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར། །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མྲི་མཐོང་སྟེ། 15.1.是故應知此中義者：眼
不見色，
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར། །ཡྲིད་ཀྱྲིས་ཆོས་རྣམས་མྲི་རྲིག་གོ། 15.2.乃至意不知法。
།གང་སྣང་ཐམས་ཅད་རྫུན་དུ་བཤད། །འཇྲིག་རེན་པ་ཡྲི་ཡུལ་མྲིན་གང་།
།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད། །འདྲི་ནྲི་མཆོག་ཏུ་བདེན་པའོ། 15.6.如是乃名最上真實。
།མྲིག་མེད་གཟུགས་ཀྱང་ཡོད་མྲིན་ཞྲིང་།
།སྣང་བ་ཡྲིད་ལ་བྱེད་པ་མེད།
།སེམས་ནྲི་རྲི་ལམ་བཞྲིན་དུ་འཁྲུལ།
།ཐམས་ཅད་ཡོད་མྲིན་མེད་པའང་མྲིན།
།བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།
16.我今依經，如是略說。
།།དབུ་མ་སྲིད་པ་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་ །སྲིད་པ་ལས་འདས་པའྲི་གཏམ་སོཔ་དཔོན་ 大乘破有論
པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་སོ།། །། འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་
སོ༎ ༎
།ཁ་ཆེའྲི་པཎྲི་ཏ་ཤྲི་ར་ཐ་དང་། ལོ་ཙཱ་བ་དགེ་
སོང་གྲགས་འབྱོར་ཤེས་རབ་ཀྱྲིས་བསྒྱུར་
བའོ།། །།
168
附錄三：今漢譯本《轉有論頌》626
轉有論頌
作者：聖龍樹菩薩造發佈日期：2012-12-21 編輯：仁增才讓
月童論師由梵譯藏
任傑由藏譯漢
頂禮童真妙吉祥
法性品第一
無體法不生，於彼無體法，
是有取生者，思有恆常法。
如是錯思維，如同虛空花，
等虛空法性，彼生等虛空。
一切性等空，智者應觀察【一】，
無因及無果，及有業無法【二】。
諸法如是無，此世及他世，
及無生自性，離彼者能生。
於石女之子，誰於彼作生？
此世先未生，誰亦無造作。
無實生死界，如幻城漂流，
有無亦唯名，法性品第一。
五蘊空品第二
從分別生世，分別而生心，
從心亦生身，應唯觀察身。
色受立名者，諸法空無性，
想行法亦無，心亦無觀察。
心無分別性。
慧品第三
無心亦無法，亦無身與界，
如是無二道，真實者善說。
此一切無依【三】，無依者善說【四】，
慧者作無依，彼亦生無依【五】。
方便品第四
佈施戒忍辱，精進靜慮慧，
恒修彼業者，速能證菩提。
二諦品第五
626
(2020/04/20)。
169
住方便智慧，從彼生甘露，
師教授無盡，速時能獲得。
一切智無疑，此一切唯名，
善住名言界，能說亦遠離。
所說亦何有，從何生何名，
從何生何法，彼者皆趣無。
無彼法法性，未生名體空，
彼亦不立名，故諸法無名。
明瞭無名者，分別何所生，
分別體性空，由眼見彼色。
智者說為有，虛妄慢世間。
是依世諦心，因緣合會見。
佛為彼示現，取行地為有，
非是勝義慧，眼不見諸色。
心法亦無有，諸現說為妄，
世人若永斷，說彼是勝義。
【一】觀察：通達。
【二】無大自在所造為因，無斷見果，無由業生而許唯識。
【三】無依：指佛證的中性。
【四】由無依的悲、智眼即無我。
【五】由法自性空作者、受者無依的悲智而無我即諸法體空，無作者、受者所
依。此三界一切皆無即性空，此為勝義。
譯後記：
此論頌是聖龍樹菩薩造，慈怙論師釋，主敦瓊譯師請問月童論師後譯藏。此
論不僅明中觀理，而且明修行的方便次第。初品明法無我，第二品明人無我，第
三品總明二無我，第四品明六度，第五品明世俗與勝義二諦。
論頌同宋施護譯的《大乘破有論》，但該譯本是長行，文簡義略，與藏本論
頌不盡全同。
所謂“轉有”，即轉六趣三有眾生成佛之方便，故名。
一九七六年八月譯於北京中國佛協
170
附錄四：今英譯本 English Translation of The Bhavasaṅkrānti 627
I. There is no separate entity〔from the standpoint of the Absolute〕, hence there is no

origination. People think that the non-existent separate entity takes origination and there is
eternal principle〔from which all the separate entities orginate〕(1). This thought is an illusion
and resembles a flower in the sky. The wise must realise that the essence of all elements of
existence(dharmatā ), their origination and their characteristics resemble the vacant space (2-
3b). 〔The wise must also realise that〕there is neither cause, nor effect, nor action, nor this
world, nor any other world (3c-4b). If a thing which is not orginated before, is originated
afterwards from a thing other than itself, who is then to riginate the child of barren women ?
(4c-5b). The world from the outset has neither orginated itself, nor has been created by any
one else (5c, d). The world which mistakes unprofitable for profitable (or the ocean of
phenomenal existence which is going round and round without profit), was not declared as
either eternal (sat) or non-eternal (asat) like a city of illusion (6a-c).
II. The world is originated from the mere constructive imagination and the mind is also
originated from it. From the mind the body〔of elements〕is likewise originated (6d-7b). If
we examine this body〔of elements〕, it will appear that all the elements, matter, feeling,
thought and volition are devoid of real substance (vastu) (7c-8b). There exists no mental
element whatever and the mind itself does not possess any nature that can be described (8c, d).
III. Since there exists no mind, there exist neither mental elements, nor body of elements,
nor component elements. Thus in keeping with the Path of nonduality the Truth is expounded
〔by the Buddha〕(9). Everything is devoid of the basic principle. What is expounded is
without the basic principle, what is made as vow is bereft of the basic principle and what is
obtained as a result is also devoid of the basic principle (10).
IV. The Bodhisattva who practises at all times the highest virtues of the Charity, Morality,
Patience, Energy, Concentration and Wisdom, etc., will in a short period realise the supreme
Enlightenment(11).
V. The Bodhisattva who takes stand in the said Devices and Wisdom will, in a short
period, succeed in securing as the result of them the nectar〔of Enlightenment〕which is
imperishable, through the help of instructions of a benevolent Teacher and becomes
Omniscient in regard to all things 〔in all aspects〕(12-13a). 〔The instruction is as follows.〕
All these are mere names and established in the elements of words；among these various forms
of speech where do these speeches take stand ? (13b-14a). The causes and effects are both
mere names. This is the nature of all things that they are non-existent and that an effect of a
cause vanishes away in the absence of the latter (14b-15a). The term “non-substantiality” is
627
171
in itself unreal and proved as mere name and therefore does not exist (15b, c). All the separate
elements of existence are devoid of names, but they are illuminated by names which are
themselves non-existent (15d-16a). What arises〔from〕thus discriminating 〔that everything
is devoid of names, etc.〕, also discriminates the Absolute(Sūnyatā) (16b-c). That “the matter
as perceived by our eyes exists” is declared by the Buddha(the knower of the Absolute) from
the standpoint of the ordinary men who are erroneously self-conceived and following the
empirical world (16d-17c). “The perception arises through the co-ordination of causes and
conditions”, this the wise Leader illuminates as an indirect way of〔approaching〕the Absolute
(17d-18c). The eye does not see the matter and the mental elements do not exist and
everything that is visible to us is an illusion. This is the Absolute Truth which the world
leaves ungrasped (18d-19).
172
附錄五：今英譯本 Transference of Existence 628
།རྒྱ་གར་སྐད་དུ། །བྷ་བ་སཾ་ཀནྲི།
བོད་སྐད་དུ། །སྲིད་པ་འཕོ་བ། In Sanskrit: भवसंक्रान्ति (bhavasaṃkrānti)
འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ In Tibetan: སྲིད་པ་འཕོ་བ།
ཕག་འཚལ་ལོ། [In English: Transference of Existence ]
Homage to the Youthful Manjusri!
1. 1.
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད། There is no production by non-things,
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། Regarding that non-thing,
།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན། There is taking birth in worldly existence.
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ། Thinking things exist permanently,
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་བ་ཡྲིན། In that way there is mistaken thought,
།ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ། Like a sky flower.
2. 2.
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ། A dharmatā which is equal to space,
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ། In that, the born are equal to space,
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་ All intrinsic natures equal to space,
མཉམ། The wise realize [it] like that.
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།
3. 3.
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང༌། Without a cause there is no result, and
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང༌། There would be no things which are active,
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། All things in that way would not exist.
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང༌། This world and the beyond and
4. 4.
།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད། The essence of the unproduced.
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད། Other than that, there is production:
།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང༌། Even for the barren woman’s son,
།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད། Who says there is birth for that one?
།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས། This world previously not produced,
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད། From that, everyone created does not exist.
628
英文(德格版，取自 ACIP)Transference of Existence [1] [2] by Nāgārjuna，https://www.bootl.org/
173
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན། Since the world of samsara is
།སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན། pointless/objectless/meaningless,
Like wandering about in a illusory city.
5. 5.
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། Existence/nonexistence whatever is indicated by
།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།། name,
།།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང༌། Is the first chapter of dharmatā.
།རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང༌། From conceptual construction, the world comes to
be,
From that conceptual construction, the mind too
comes to be.
6. 6.
།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན། Since the body too comes from the mind,
།ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན། Since the body is merely by designation,
།གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། Materiality, sensation, name, and
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན། Things are nonexistent, emptiness.
7. 7.
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། Conditioning action, that thing also does not exist,
།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད། Imputed by the mind, not existing whatsoever,
།སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན། The mind is nonconceptual in essence.
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ The second chapter teaches the five heaps as
ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།། emptiness.
8. 8.
།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། Because without mind, there is also no
།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད། dharma/things,
།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི། So, there is no body nor elements,
།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། In that way, nonduality is excellently explained
To be the suchness of the path.
9. 9.
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། Those all being without support,
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། Are excellently explained to be without support.
།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། Thought, having done without support,
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ། That also arises without support.
།ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་ The third chapter teaching wisdom.
174
པའོ།།
10. 10.
།།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང༌། Generosity, ethics, tolerance,
།བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་ Enthusiasm, concentration, wisdom and so forth,
སོགས། By always doing those,
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི། One quickly gathers [the causes to] attain
།མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ། awakening.
།ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།། The fourth chapter, teaching the method.
11. 11.
།།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ། Abiding in method and wisdom and
།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི། The nectar which is produced from that,
།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད། There is no exhaustion of the guru’s words,
།མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི། Having found the fast time.
12. 12.
།ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད། Omniscient, without doubt,
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན། Those being all mere names,
།མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས། Abide in the realm of names.
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང༌། That which explains if also separate
13. 13.
།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད། What to be explained could moreover exist?
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི། From what does what arise, that name
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས། From what does what arise, those dharmas.
།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན། That is going to nonexistence.
14. 14.
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། That dharma, by not existing, is dharmatā.
།མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན། The unarisen name is emptiness.
།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད། That too does not exist established as name,
།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ། All phenomena are without names.
15. 15.
།མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ། Totally removed in there not existing names,
།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། Like that, conceptual construction is what arises.
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན། Moreover, emptiness is conceptual construction.
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི། That visual form which is seen by the eye
175
16. 16.
།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད། By knowing suchness, explained to exist.
།བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ། The world of false pride,
།ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན། Is apparitional, mind dependent.
།རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང༌། One seeing through encountering interdependence,
17. 17.
།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན། Appears as that; the Teacher is the guide.
།འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར། Apprehending the stage of deeds as existent,
།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན། Is not the understanding of the ultimate.
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར། Visual form is not seen by the eye.
18. 18.
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར། Moreover, mind and dharma do not exist.
།གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད། What appears is all explained to be
།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ། false/deceptive.
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད། Expunging that which is worldly (by the world),
།བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་ That is explained to be ultimate.
པའོ།། Chapter 5: Teaching the 2 Truths
།།དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ The Madyamikan Transference of Existence was
འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱྲིས་མཛད་པ་ composed by the Genius Nāgārjuna.
རོགས་སོ།། །།
176
附錄六：藏、漢（施本）譯本之詞彙分析
筆畫詞條詞性分偈詞條出處參照
一 →第一義諦
2 ○○性若有生者，彼性是常。
11 ○○智性而不可說得。
3 ○○緣法，皆如虛空。
12 彼○○法但有名字，一切但於有想中住。
形容詞
13 彼○○法本無有名，但以假名而表了故。
14 彼○○法聚類所現──當知：此說是佛所說。
0
一切 2 謂：○○性從無性生，亦非無性生。
1 歸命○○佛 !
副詞 13 ○○皆從分別所生。
12 ○○但於有想中住。
4 ○○無生，亦無有性。
代詞
4 此中○○而無有實。
9 此中○○離諸所緣，
→最上
2 上
→無上
不可說動詞片語 11 一切智性而○○○得。
不久時中副詞片語 10 ○○○○即能證得無上菩提。
3 5 ○從先世之所生故，亦非現世有其相故。
不副詞 15 是故應知此中義者：眼不見色，乃至意○知法。
15 是故應知此中義者：眼○見色，乃至意不知法。
→先世
世
→現世
2 ○○無實，猶如空華。
5 ○○親愛父子、眷屬，……亦非現世有其相故。
4
世間名詞 4 無○○故，無出世間。 →出世間
5 此於○○無義可轉，猶如月中見諸影像。
6 是故有身行於○○。
副詞 14 ○○有諸邪執心者，執此所說如實而轉。
→不久時中
3 中介詞 5 此於世間無義可轉，猶如月○見諸影像。 →於……中
→此中
1 乃連詞 15 若如是知，是為智者，……如是○名最上真實。
177
乃至連詞 15 是故應知此中義者：眼不見色，○○意不知法。
2 久 →不久時中
代詞 7 蘊所成故，名○為「身」。
3 之
連詞 5 不從先世○所生故，亦非現世有其相故。
了 →表了
1
了知動詞片語 1 諸有智者應當如實○○諸法。
0 二 →無二
4 ○○諸法而有所生?
2 云何疑問詞 3 彼無實故，當○○有?
1 諸有智者應當如實了知諸法。此中○○?
4 一切無生，○無有性。
8 若無其心，○無有法。
8 若無其身，○無有界。
4 ○無諸業自性可得。
4 亦副詞
3 彼諸法生，○與空等。
2 謂：一切性從無性生，○非無性生。
5 不從先世之所生故，○非現世有其相故。
7 蘊無自性，而○無心。
2 今副詞 16 我○依經，如是略說。
11 ○慧方便安住實際，起悲愍行，廣度眾生。
以介詞
3 13 彼一切法本無有名，但○假名而表了故。
以……故介詞片語 7 ○無心○，是故無身。
5 何 →云何
1 歸命一切○ !
5 佛名詞
14 當知：此說是○所說。
5 作 →所作
5 作此說者名詞片語 14 如說眼者能見於色，○○○○是真實語。
5 住動詞 12 彼一切法但有名字，一切但於有想中○。 →安住
13 彼一切法本無有名，○以假名而表了故。
5 但副詞 12 彼一切法但有名字，一切○於有想中住。
12 彼一切法○有名字，一切但於有想中住。
6 依動詞 16 我今○經，如是略說。
7 便 →方便
9 假名名詞片語 13 彼一切法本無有名，但以○○而表了故。
12 像 →影像
4 先世名詞片語 5 不從○○之所生故，亦非現世有其相故。
178
8 若無○心，亦無有法。
8 若無○身，亦無有界。
6 其代名詞
5 亦非現世有○相故。
5 雖有所生，而無○實，……亦非現世有其相故。
10 最上形容詞 15 如是乃名○○真實。
3 出世間名詞 4 無世間故，無○○○。
2 切 →一切
6 世間無實，從○○起。
分別名詞 6 此○○故，分別心生。 →諸分別
2 13 一切皆從○○所生。
分別心名詞片語 6 此分別故，○○○生。
分別者名詞片語 13 此中若無○○○，……離諸分別。
→分別
→分別心
5 別
→分別者
→差別
7 前 →現前
13 ○同虛空，離諸分別。
6 由此心為因，○有身生。
5 即副詞
15 是為智者，○能通達第一義諦。
10 不久時中○能證得無上菩提。
4 諸法無因而復無果，亦無諸業自性○得。
2 可助動詞
5 此於世間無義○轉，猶如月中見諸影像。
名詞 3 彼一切法本無有○，但以假名而表了故。
名 7 蘊所成故，○之為「身」。 →假名
3 動詞
15 即能通達第一義諦。如是乃○最上真實。
名字名詞 12 彼一切法但有○○，一切但於有想中住。
3 同動詞 13 此中若無分別者，即○虛空，離諸分別。
5 命 →歸命
4 諸法無○而復無果，亦無諸業自性可得。
3 因名詞
6 由此心為○，即有身生。
8 執動詞 14 世間有諸邪執心者，○此所說如實而轉。 →諸邪執心者
動詞 3 一切緣法，皆○虛空。
如 →猶如
連詞 14 ○說眼者能見於色，作此說者是真實語。
3
14 世間有諸邪執心者，執此所說○○而轉。
如實副詞
1 諸有智者應當○○了知諸法。
179
15 即能通達第一義諦。○○乃名最上真實。
10 ○○常行，不久時中即能證得無上菩提。
如是副詞 16 我今依經，○○略說。
15 若○○知，是為智者，即能通達第一義諦。
11 雖復○○有所得相，一切智性而不可說得。
0 子 →父子
3 字 →名字
3 安住動詞片語 11 以慧方便○○實際，起悲愍行，廣度眾生。
5 定 →禪定
4 此中一切而無有○。無世間故，無出世間。 →如實
實名詞 5 雖有所生，而無其○，……亦非現世有其相故。 →無實
11 →真實
實際名詞 11 以慧方便安住○○，起悲愍行，廣度眾生。
實體名詞 13 當知：諸法而無○○，一切皆從分別所生。
18 屬 →眷屬
差別名詞 12 現前無實，○○所生，差別生法而無所有。
7
差別生法名詞片語 12 現前無實，差別所生，○○○○而無所有。
所有○○、持戒、忍辱、精進、禪定、智慧諸
2 布施名詞 10
法，……不久時中即能證得無上菩提。
形容詞 2 一切性若有生者，彼性是○。
8 常
副詞 10 如是○行，不久時中即能證得無上菩提。
6 度動詞 11 以慧方便安住實際，起悲愍行，廣○眾生。
12 廣副詞 11 以慧方便安住實際，起悲愍行，○度眾生。
12 影像 →諸影像
12 ○一切法但有名字，一切但於有想中住。
13 ○一切法本無有名，但以假名而表了故。
14 ○一切法聚類所現──當知：此說是佛所說。
5 彼代詞
2 一切性若有生者，○性是常。
3 ○無實故，當云何有？
3 ○諸法生，亦與空等。
4 諸法無因而復無果，亦無諸業自性可○。 →所得
8 得動詞
11 雖復如是有所得相，一切智性而不可說○。 →證得
6 世間無實，○分別起。
5 不○先世之所生故，亦非現世有其相故。
8 從介詞
13 當知：諸法而無實體，一切皆○分別所生。
2 謂：一切性○無性生，亦非無性生。
180
11 雖○如是有所得相，一切智性而不可說得。
9 復副詞
4 諸法無因而○無果，亦無諸業自性可得。
7 以無○故，是故無身。
6 由此○為因，即有身生。 →分別心
0 心名詞
7 蘊無自性，而亦無○。 →諸邪執心者
8 若無其○，亦無有法。
所有布施、持戒、○○、精進、禪定、智慧諸
3 忍辱名詞 10
2 一切性若有生者，彼○是常。
2 是○無實，猶如空華。 →智性
5 性名詞 2 一切○若有生者，彼性是常。 →無性
4 一切無生，亦無有○。 →自性
2 謂：一切○從無性生，亦非無性生。
8 悲愍名詞 11 起○○行，廣度眾生。
9 意名詞 15 是故應知此中義者：眼不見色，乃至○不知法。
9 愛 →親愛
9 想 →有想
9 愍 →悲愍
11 慧名詞 11 以○方便安住實際，起悲愍行，廣度眾生。 →智慧
應當助動詞 1 諸有智者○○如實了知諸法。
13
應知助動詞 15 是故○○此中義者：眼不見色，乃至意不知法。
2 成 →所成
3 戒 →持戒
3 我代名詞 16 ○今依經，如是略說。
所作名詞 9 此中○○離諸所緣，此中所得離諸所緣。
9 此中所作離諸所緣，此中○○離諸所緣。
所得名詞
11 雖復如是有○○相，一切智性而不可說得。
所成動詞片語 7 蘊○○故，名之為「身」。
○○布施、持戒、忍辱、精進、禪定、智慧諸
所有形容詞 10 →無所有
4
所現動詞片語 14 彼一切法聚類○○──當知：此說是佛所說。
5 雖有○○，而無其實，……亦非現世有其相故。
名詞片語 5 不從先世之○○故，亦非現世有其相故。
所生 4 一切無生，……。云何諸法而有○○?
12 差別○○，差別生法而無所有。
動詞片語
13 當知：諸法而無實體，一切皆從分別○○。
181
所緣名詞片語 9 此中所作離諸○○，此中所得離諸○○。 →諸所緣
14 世間有諸邪執心者，執此○○如實而轉。
名詞片語 8 此中○○是無二道，此所說者是真實說。
所說
9 此中○○離諸所緣，……此中所得離諸所緣。
名詞片語 14 彼一切法聚類所現──當知：此說是佛○○。
所說者名詞片語 8 此中所說是無二道，此○○○是真實說。
所有布施、○○、忍辱、精進、禪定、智慧諸
6 持戒名詞 10
9 提 →菩提
7 以無心○，是故無身。
3 彼無實○，當云何有？
6 此分別○，分別心生。
4 無世間○，無出世間。 →以……故
5 故連詞
7 蘊所成○，名之為「身」。 →是故
5 不從先世之所生○，亦非現世有其相故。
5 不從先世之所生故，亦非現世有其相○。
13 彼一切法本無有名，但以假名而表了○。
0 方便名詞 11 以慧○○安住實際，起悲愍行，廣度眾生。
6 此○世間無義可轉，猶如月中見諸影像。
於介詞 6 由此心為因，……。是故有身行○世間。
4
14 如說眼者能見○色，作此說者是真實語。
於……中介詞 12 彼一切法但有名字，一切但○有想○住。
5 施 →布施
2 一切性若有生者，彼性○常。
14 如說眼者能見於色，作此說者○真實語。
是動詞 8 此中所說○無二道，此所說者是真實說。 →如是
8 此中所說是無二道，此所說者○真實說。
14 彼一切法聚類所現──當知：此說○佛所說。
5
2 ○性無實，猶如空華。當知：諸法與虛空等。
代詞
15 若如是知，○為智者，即能通達第一義諦。
15 ○○應知此中義者：眼不見色，乃至意不知法。
是故連詞 6 ○○有身行於世間。
7 以無心故，○○無身。
6 時 →不久時中
8 智性名詞 11 雖復如是有所得相，一切○○而不可說得。
182
所有布施、持戒、忍辱、精進、禪定、○○諸
智慧名詞 10
智者名詞 15 是為○○，即能通達第一義諦。 →有智者
0 月名詞 5 此於世間無義可轉，猶如○中見諸影像。
5 雖○所生，而無其實，……亦非現世有其相故。
14 世間○諸邪執心者，執此所說如實而轉。
6 由此心為因，……。是故○身行於世間。
2 彼無實故，當云何○ ?
2 有動詞 2.0 一切性若○生者，彼性是常。 →所有
5 不從先世之所生故，亦非現世○其相故。 →無有
11 雖復如是○所得相，一切智性而不可說得。
4 一切無生，……。云何諸法而○所生 ?
12 彼一切法但○名字，一切但於有想中住。
6 由此心為因，即○身生。是故有身行於世間。
有想名詞 12 彼一切法但有名字，一切但於○○中住。
有智者 →諸有智者
1 本副詞 13 彼一切法○無有名，但以假名而表了故。
4 果名詞 4 諸法無因而復無○，亦無諸業自性可得。
9 業 →諸業
副詞 8 此中所說是無二道，○所說者是真實說。
6 世間無實，……。○分別故，分別心生。
5 ○於世間無義可轉，猶如月中見諸影像。
此代詞 14 世間有諸邪執心者，執○所說如實而轉。 →作此說者
6 由○心為因，即有身生。是故有身行於世間。
14 彼一切法聚類所現──當知：○說是佛所說。
4 ○○一切而無有實。無世間故，無出世間。
2 9 ○○一切離諸所緣……此中所得離諸所緣。
1 諸有智者應當如實了知諸法。○○云何?
9 ○○所作離諸所緣，此中所得離諸所緣。
此中副詞片語 9 此中所作離諸所緣，○○所得離諸所緣。
8 ○○所說是無二道，此所說者是真實說。
9 此中一切離諸所緣，○○所說離諸所緣，
13 ○○若無分別者，即同虛空，離諸分別。
15 是故應知○○義者：眼不見色，乃至意不知法。
14 歸命動詞片語 1 ○○一切佛 !諸有智者應當如實了知諸法。
5 法名詞 8 若無其心，亦無有○。
183
12 彼一切○但有名字，一切但於有想中住。 →差別生法
13 彼一切○本無有名，但以假名而表了故。 →緣法
14 彼一切○聚類所現──當知：此說是佛所說。 →諸法
5 是故應知此中義者：眼不見色，乃至意不知○。
6 由此心○因，即有身生。是故有身行於世間。
15 若如是知，是○智者，即能通達第一義諦。
5 為動詞
蘊所成故，名之○「身」。諸蘊皆空，無有自
7
性。
4 ○世間故，○出世間。一切無生，亦無有性。
4 諸法無因而復無果，亦○諸業自性可得。
7 蘊無自性，而亦無心。以○心故，是故○身。
8 若○其心，亦○有法。若無其身，亦無有界。
8 若無其心，亦無有法。若○其身，亦○有界。
7 蘊○自性，而亦○心。以無心故，是故無身。
無動詞
4 一切○生，亦○有性。云何諸法而有所生？
4 諸法○因而復○果，亦無諸業自性可得。
13 此中若○分別者，即同虛空，離諸分別。
5 此於世間○義可轉，猶如月中見諸影像。
13 當知：諸法而○實體，一切皆從分別所生。
5 雖有所生，而○其實，……亦非現世有其相故。
無上形容詞 10 如是常行，不久時中即能證得○○菩提。
8 無二形容詞 8 此中所說是○○道，此所說者是真實說。
3 一切緣法，皆如虛空。彼○○故，當云何有？
6 世間○○，從分別起。此分別故，分別心生。
無實形容詞
2 是性○○，猶如空華。當知：諸法與虛空等。
12 現前○○，差別所生，差別生法而無所有。
2 謂：一切性從無性生，亦非○○生。
無性名詞
2 謂：一切性從○○生，亦非無性生。
無所有動詞片語 12 現前無實，差別所生，差別生法而○○○。
7 諸蘊皆空，○○自性。
4 一切無生，亦○○性。
8 若無其心，亦○○法。
無有動詞
8 若無其身，亦○○界。
13 彼一切法本○○名，但以假名而表了故。
4 此中一切而○○實。無世間故，無出世間。
184
0 父子名詞 5 世間親愛○○、眷屬，……亦非現世有其相故。
5 此於世間無義可轉，○○月中見諸影像。
9 猶如副詞
2 是性無實，○○空華。當知：諸法與虛空等。
現 →所現
7 現世名詞片語 5 不從先世之所生故，亦非○○有其相故。
現前動詞片語 12 ○○無實，差別所生，差別生法而無所有。
名詞 4 一切無○，亦無有性。
3 彼諸法○，亦與空等。 →差別生法
2 謂：一切性從無性生，亦非無性○。 →所生
0 生動詞 6 此分別故，分別心○。 →眾生
6 由此心為因，即有身○。
2 謂：一切性從無性○，亦非無性生。
生者名詞 2 一切性若有○○，彼性是常。
0 由介詞 6 ○此心為因，即有身生。
4 界名詞 8 若無其身，亦無有○。
6 略說動詞片語 16 我今依經，如是○○。
當助動詞 3 彼無實故，○云何有 ? →應當
14 ○○：此說是佛所說。
8 8 ○○：自性離諸分別。
當知動詞片語
13 ○○：諸法而無實體，一切皆從分別所生。
2 ○○：諸法與虛空等。
13 一切○從分別所生。
4 皆副詞 7 諸蘊○空，無有自性。
3 一切緣法，○如虛空。
5 不從先世之所生故，亦非現世有其○故。
4 相名詞
11 雖復如是有所得○，一切智性而不可說得。
名詞 15 若如是知，……如是乃名最上○○。
5 真實 14 如說眼者能見於色，作此說者是○○語。
形容詞
8 此中所說是無二道，此所說者是○○說。
6 眷屬名詞 5 世間親愛父子、○○，……亦非現世有其相故。
6 眾生名詞 11 以慧方便安住實際，起悲愍行，廣度○○。
眼名詞 15 是故應知此中義者：○不見色，乃至意不知法。
6
眼者名詞片語 14 如說○○能見於色，作此說者是真實語。
15 若如是○，是為智者，即能通達第一義諦。 →了知
3 知動詞 15 是故應知此中義者：眼不見色，乃至意不○法。 →應知
→當知
185
所有布施、持戒、忍辱、精進、○○、智慧諸
12 禪定名詞 10
名詞 3 彼諸法生，亦與○等。
空 →虛空
3 形容詞 7 諸蘊皆○，無有自性。
空華名詞片語 2 是性無實，猶如○○。
5 第一義諦名詞片語 15 是為智者，即能通達○○○○。
3 彼諸法生，亦與空○。
6 等形容詞
2 當知：諸法與虛空○。
所有布施、持戒、忍辱、○○、禪定、智慧諸
8 精進名詞 10
7 經名詞 16 我今依○，如是略說。
緣 →所緣
9
緣法名詞 3 一切○○，皆如虛空。……，當云何有？
義名詞 5 此於世間無○可轉，猶如月中見諸影像。 →第一義諦
7
義者名詞 15 是故應知此中○○：眼不見色，乃至意不知法。
→作此說者
→分別者
→所說者
→智者
4 者 →生者
→眼者
→義者
→諸有智者
→諸邪執心者
7 蘊無自性，○亦無心。以無心故，是故無身。
4 諸法無因○復無果，亦無諸業自性可得。
11 雖復如是有所得相，一切智性○不可說得。
4 一切無生，亦無有性。云何諸法○有所生 ?
13 彼一切法本無有名，但以假名○表了故。
0 而連詞
12 現前無實，差別所生，差別生法○無所有。
13 此中一切○無有實。無世間故，無出世間。
13 當知：諸法○無實體，一切皆從分別所生。
5 雖有所生，○無其實，……亦非現世有其相故。
14 世間有諸邪執心者，執此所說如實○轉。
8 聚類名詞片語 14 彼一切法○○所現──當知：此說是佛所說。
6 能助動詞 15 若如是知，是為智者，即○通達第一義諦。
186
14 如說眼者○見於色，作此說者是真實語。
10 如是常行，不久時中即○證得無上菩提。
7 諸蘊皆空，無有○○。
7 蘊無○○，而亦無心。
0 自性名詞片語 8 當知：○○離諸分別。
4 諸法無因而復無果，亦無諸業○○可得。
7 諸蘊皆空，無有○○。
0 至 →乃至
2 當知：諸法○虛空等。
7 與連詞
3 彼諸法生，亦○空等。
14 如說眼者能見於○，作此說者是真實語。
0 色名詞
15 是故應知此中義者：眼不見○，乃至意不知法。
15 ○如是知，是為智者，即能通達第一義諦。
8 ○無其心，亦無有法。
5 若連詞 8 ○無其身，亦無有界。
13 此中○無分別者，……離諸分別。
2 一切性○有生者，彼性是常。
8 菩提名詞 10 如是常行，不久時中即能證得無上○○。
8 華 →空華
7 ○所成故，名之為「身」。
16 蘊名詞 →諸蘊
7 ○無自性，而亦無心。
13 此中若無分別者，即同○○，離諸分別。
6 虛空名詞 2 是性無實，猶如空華。當知：諸法與○○等。
3 彼諸法生，亦與空等。一切緣法，皆如○○。
名詞 11 起悲愍○，廣度眾生。
0 行 10 如是常○，不久時中即能證得無上菩提。
動詞
6 由此心為因，即有身生。是故有身○於世間。
3 表了動詞片語 13 彼一切法本無有名，但以假名而○○故。
5 此於世間無義可轉，猶如月中○諸影像。
0 見動詞 14 如說眼者能○於色，作此說者是真實語。
15 是故應知此中義者：眼不○色，乃至意不知法。
9 親愛動詞片語 5 世間○○父子、眷屬，……亦非現世有其相故。
14 當知：此○是佛所說。 →不可說
名詞
8 此所說者是真實○。 →作此說者
7 說
動詞 14 如○眼者能見於色，作此說者是真實語。 →所說
→所說者
187
→略說
7 語名詞 14 如說眼者能見於色，作此說者是真實○。
13 即同虛空，離○○○。
諸分別名詞片語
8 當知：自性離○○○。
諸影像名詞片語 5 猶如月中見○○○。
9 此中一切離○○○，……此中所得離諸所緣。
9 此中所作離○○○，此中所得離諸所緣。
諸所緣名詞片語
9 此中所作離諸所緣，此中所得離○○○。
9 此中所說離○○○，……此中所得離諸所緣。
諸有智者名詞片語 1 ○○○○應當如實了知諸法。
諸業名詞片語 4 諸法無因而復無果，亦無○○自性可得。
8 4 ○○無因而復無果，亦無諸業自性可得。
3 彼○○生，亦與空等。
4 云何○○而有所生 ?
13 當知：○○而無實體，一切皆從分別所生。
諸法名詞片語
2 當知：○○與虛空等。
所有布施、持戒、忍辱、精進、禪定、智慧○
10
○，……不久時中即能證得無上菩提。
1 諸有智者應當如實了知○○。此中云何？
諸蘊名詞片語 7 ○○皆空，無有自性。
諸邪執心者名詞片語 14 世間有○○○○○，執此所說如實而轉。
9 謂動詞 2 ○：一切性從無性生，亦非無性生。
9 諦 →第一義諦
12 證得動詞 10 如是常行，不久時中即能○○無上菩提。
11 ○悲愍行，廣度眾生。
3 起動詞
6 世間無實，從分別○。
6 由此心為因，即有○生。
7 蘊所成故，名之為「○」。
0 身名詞 6 是故有○行於世間。
7 以無心故，是故無○。
8 若無其○，亦無有界。
14 世間有諸邪執心者，執此所說如實而○。
11 轉動詞
5 此於世間無義可○，猶如月中見諸影像。
3 辱 →忍辱
7 通達動詞 15 若如是知，是為智者，即能○○第一義諦。
8 進 →精進
188
9 道名詞 8 此中所說是無二○，此所說者是真實說。
9 達 →通達
4 邪 →諸邪執心者
4 間 →世間
11 際 →實際
11 ○復如是有所得相，一切智性而不可說得。
9 雖連詞 ○有所生，而無其實，……，亦非現世有其相
5
故。
9 此中一切○諸所緣，……，此中所得離諸所緣。
9 此中所作○諸所緣，此中所得離諸所緣。
9 此中所作離諸所緣，此中所得○諸所緣。
11 離動詞
9 此中所說○諸所緣，……，此中所得離諸所緣。
13 即同虛空，○諸分別。
8 當知：自性○諸分別。
2 謂：一切性從無性生，亦○無性生。
0 非副詞
5 不從先世之所生故，亦○現世有其相故。
10 類 →聚類
13 體 →實體
189
附錄七：藏、漢（任本）譯本之詞彙分析
頁碼藏文詞條詞條出處漢文翻譯漢文詞條漢文出處參照

0015 ཀུན་རོབ་ →ཀུན་རོབ་སེམས་པ་
0015 ཀུན་རོབ་སེམས་པ་ །ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན།74 是依世諦心世諦心是依○○○

།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 誰亦無造作亦誰○無造作
།རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 分別而生心而分別○生心
0034 ཀྱང་ །སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30 從心亦生身亦從心○生身 →ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན་
།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38 無心亦無法亦無心○無法 →སེམས་ཀྱང་འབྱུང་
།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 亦無身與界亦 ○無身與界
0068 བཀའ་ཡྲིས་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 師教授無盡教授師○○無盡 →བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་

སེ་བའྲི་ །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 從彼生甘露生從彼○甘露
སེ་བ་མེད་ །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 無體法不生不生無體法○○
སེ་བ་མེད་པ །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18 及無生自性無生及○○自性
0154
སེ་བར་བྱེད་ །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 離彼者能生能生離彼者○○
སེ་བར་མཛོད་ །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 誰於彼作生作生誰於彼○○
སེ་བ་བླངས་པ་ །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 是有取生者取生者是有○○○
0160 སེས་པ་ །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 彼生等虛空生彼○等虛空

།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 亦無身與界界亦無身與○ →མྲིང་གྲི་ཁམས་
0223 ཁམས་
།མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས།58 善住名言界界善住名言○
190
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 等虛空法性等虛空 ○○○法性
0297 མཁའ་དང་མཉམ་ །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 彼生等虛空等虛空彼生○○○

།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 一切性等空等空一切性○○
0304 མཁས་པ་ །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 智者應觀察智者 ○○應觀察
0304 མཁས་པས་ །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 智者應觀察智者 ○○應觀察

མཁེན་པ་ །ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56 一切智無疑智一切○無疑
0307
མཁེན་པས་ །དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72 智者說為有智者 ○○說為有 →ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་
འཁོར་བའྲི་ །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 無實生死界生死無實○○界

0314
འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 無實生死界生死界無實○○○
0323 འཁམས་པ་ །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།25 如幻城漂流漂流如幻城○○
0332 འཁྲུལ་པ་ཡྲིན་ །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8 如是錯思維錯如是○思維 →བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན་

།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 有無亦唯名代詞有無亦唯名
།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 心亦無觀察代詞心亦無觀察
།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 所說亦何有何所說亦○有
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 從何生何名何……何從○生○名
0339 གང་ །གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62 從何生何法何……何從○生○法 →མཐོང་བ་གང་

།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69 分別何所生何分別○所生
།རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་།75 因緣合會見代詞因緣合會見
།གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 諸現說為妄代詞諸現說為妄
།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 世人若永斷永世人若○斷
191
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 從何生何名何……何從○生○名
གང་……གང་
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས། 62 從何生何法何……何從○生○法
གང་བྱུང་ །དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69 分別何所生何所生分別○○○
གང་བྱུང་བ་ །དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69 分別何所生何所生分別○○○
གང་ན་ །བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 所說亦何有何所說亦○○
གང་ན་ཡོད་ །བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 所說亦何有何有所說亦○○
གང་སྣང་ །གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 諸現說為妄現諸○說為妄
གང་སྣང་ཐམས་ཅད་ །གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 諸現說為妄諸現 ○○說為妄
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 有無亦唯名亦有無○唯名
གང་ཡང་
།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 心亦無觀察亦心○無觀察
གང་ཡང་མེད་ །སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 心亦無觀察亦無心○○觀察
གང་སྤངས་པ་ །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 世人若永斷永斷世人若○○
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 從何生何名從何 ○○生何名
གང་ལས་
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62 從何生何法從何 ○○生○法
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 由眼見彼色由 ○眼見彼色 →མྲིག་གྲིས་
0355 གྲིས་
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色助詞眼不見諸色
0359 གུད་དུ་ །བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 能說亦遠離遠離能說亦○○
0405 གྲུབ་པ་ །དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66 彼亦不立名立彼亦不○名 →མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་
0411 གྲོང་ཁེར་ །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།25 如幻城漂流城如幻○漂流 →སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་
0507 འགྲོ་བ་ །དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 彼者皆趣無趣彼者皆○無 →མེད་པར་འགྲོ་བ་
192
→མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན་
རྒྱུ་ །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 無因及無果因無○及無果
0560
རྒྱུ་མེད་ །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 無因及無果無因 ○○及無果
སྒྱུ་མའྲི་ །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།25 如幻城漂流幻如○城漂流
0600
སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་ །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།25 如幻城漂流幻城如○○漂流
0638 ང་རྒྱལ་ །བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73 虛妄慢世間慢虛妄○世間

ངོ་བོ་ →རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན་
0663 ངོ་བོ་ཡྲིན་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 心無分別性性心無分別○ →རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན་

ངོ་བོ་ཉྲིད་ །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18 及無生自性自性及無生○○
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法體法於彼無○○
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 思有恆常法法思有恆常○
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 及有業無法法及有業無○
དངོས་པོ་ →རག་ཏུ་དངོས་པོ་
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16 諸法如是無法諸○如是無
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 諸法空無性諸法 ○○空無性
0674 །འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 想行法亦無法想行○亦無

དངོས་པོ་མེད་ །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法無體於彼○○○
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法無體法於彼○○○
དངོས་པོ་མེད་པ་
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 及有業無法無法及有業○○
དངོས་པོ་མེད་པས་ །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 無體法不生無體法 ○○○不生
དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་ །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16 諸法如是無諸法 ○○如是無
193
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་
五蘊空品第二 ○蘊空品第二 →ཕུང་པོ་ལྔ་
ལྔ་ པའོ།། །།37 五
0702 །བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།84 二諦品第五二諦品第○ →ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
ལྔ་པའོ་ །བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།84 二諦品第五第五二諦品○○ →ཕུང་པོ་ལྔ་
0709 སྔར་ །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 此世先未生先此世○未生

།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 等虛空法性法等虛空○性
།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 法性品第一法 ○性品第一
སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38 無心亦無法法無心亦無○
ཆོས་ །ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性法無彼○法性 →སེམས་ཆོས་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性法無彼法○性
།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67 故諸法無名法故諸○無名
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 心法亦無有法心○亦無有
0826
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 等虛空法性法性等虛空○○
ཆོས་ཉྲིད་ །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 法性品第一法性 ○○品第一
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性法性無彼法○○
ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་ །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67 故諸法無名諸法故○○無名
ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 法性品第一法性 ○○品第一
ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་ །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 法性品第一法性品 ○○○第一
ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན་ །ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性法性無彼法○○
0898 འཇྲིག་རེན་ །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 此世及他世世從分別生○ →འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་
194
།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 此世先未生世此○及他世
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 無實生死界界無實生死○
།།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 從分別生世世從分別生○
།བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73 虛妄慢世間世間虛妄慢○○
།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 世人若永斷世人 ○○若永斷
།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 此世先未生世此○先未生
འཇྲིག་རེན་པ་ །བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73 虛妄慢世間世間虛妄慢○○
།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 世人若永斷世人 ○○若永斷
འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་ །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 世人若永斷世人 ○○若永斷
འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 此世先未生此世 ○○先未生
འཇྲིག་རེན་འདྲི་ །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 此世及他世此世 ○○及他世
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 等虛空法性性等虛空法○ →ངོ་བོ་ཉྲིད་
།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18 及無生自性性及無生自○ →ཆོས་ཉྲིད་
།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 法性品第一性法○品第一 →ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་

།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 諸法空無性性諸法空無○ →ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་
0952 ཉྲིད་ །དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།41 真實者善說真實 ○○者善說 →ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性性無彼法法○ →སྟོང་ཉྲིད་
།མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 未生名體空體未生名○空 →སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་

།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 分別體性空性分別體○空 →སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན་
།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72 智者說為有未翻譯智者說為有 →སྟོང་པ་ཉྲིད་
195
→དེ་ཉྲིད་
→དེ་ཉྲིད་དུ་
→ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二二五蘊空品第○ →བདེན་པ་གཉྲིས་

གཉྲིས་ །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 如是無二道二如是無○道 →བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
།བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།84 二諦品第五二 ○諦品第五
0981
གཉྲིས་པའོ་ །ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二第二五蘊空品○○
གཉྲིས་མེད་ །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 如是無二道無二如是○○道
གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི་ །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 如是無二道無二道如是○○○
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 等虛空法性等 ○虛空法性 →མཁའ་དང་མཉམ་པ་
0989 མཉམ་ །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 彼生等虛空等彼生○虛空 →…...དང་མཉམ་

།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 一切性等空等一切性○空 →…...དང་མཉམ་པ་
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 等虛空法性等 ○虛空法性 →མཁའ་དང་མཉམ་པ་
0989 མཉམ་པ་
→…...དང་མཉམ་པ་
0993 རེད་ནས་ནྲི་ །མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི།55 速時能獲得獲得速時能○○

།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 思有恆常法助詞思有恆常法 →རག་ཏུ་
།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།41 真實者善說助詞真實者善說 →རག་ཏུ་དངོས་པོ་
1030 ཏུ་ །རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 無依者善說助詞無依者善說 →རབ་ཏུ་
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 恆修彼業者助詞恆修彼業者 →རབ་ཏུ་བཤད་
།མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས།58 善住名言界助詞善住名言界 →རབ་ཏུ་གནས་
196
།མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 明了無名者助詞明了無名者 →ཤྲིན་ཏུ་
→ཤྲིན་ཏུ་གསལ་
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 思有恆常法恆常思有○○法
རག་ཏུ་
1063 །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 恆修彼業者恆 ○修彼業者
རག་ཏུ་དངོས་པོ་ །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 思有恆常法恆常法思有○○○
།།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 從分別生世分別從○○生世
།རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 分別而生心分別 ○○而生心 →རྣམ་རོག་
རོག་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 心無分別性分別心無○○性 →རྣམ་རོག་ཡྲིན་
1067 །དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69 分別何所生分別 ○○何所生

།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 分別體性空分別 ○○體性空
རོག་མེད་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 心無分別性無分別心○○○性
རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 心無分別性無分別性心○○○○
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42 此一切無依依此一切無○ →འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 無依者善說依無○者善說 →འཇྲིག་རེན་
།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 慧者作無依依慧者作無○ →འཇྲིག་རེན་པ་
རེན་
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 彼亦生無依依彼亦生無○ →འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་
1073
→འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་
→འཇྲིག་རེན་འདྲི་
རེན་འབེལ་ །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་།75 因緣合會見因緣 ○○合會見
རེན་མེད་ །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42 此一切無依無依此一切○○
197
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 無依者善說無依 ○○者善說
།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 慧者作無依無依慧者作○○
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 彼亦生無依無依彼亦生○○
རེན་མེད་དུ་ནྲི་ །རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 無依者善說無依者 ○○○善說
རེན་མེད་ཡྲིན་ །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42 此一切無依無依此一切○○
1073 རེན་མེད་འབྱུང་བའོ་ །དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 彼亦生無依生無依彼亦○○○
1073 རེན་མེད་བྱས་ནས་ །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 慧者作無依慧者 ○○作無依

རོགས་པར་ །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 智者應觀察觀察智者應○○
1078
རོགས་པར་བྱ་ །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 智者應觀察應觀察智者○○○
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8 如是錯思維如 ○是錯思維 →དེ་ལྟར་
1087 ལྟར་
།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 如是無二道如 ○是無二道 →འདྲི་ལྟར་
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 諸法空無性空諸法○無性

སྟོང་ཉྲིད་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 未生名體空體空未生名○○
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 分別體性空空分別體性○
1106
སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་ །དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 諸法空無性空無性諸法○○○
སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 未生名體空體空未生名○○
སྟོང་པ་ཉྲིད་ །ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二空五蘊○品第二 →ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
།ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན།31 應唯觀察身觀察應唯○○身

བརག་པ་
1121 །སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 心亦無觀察觀察心亦無○○
བརག་པར་གྲིས་ །ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན།31 應唯觀察身觀察應唯○○身
198
1124 བརེན་པ་ །ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན།74 是依世諦心依是○世諦心
1124 བརེན་པ་་ཡྲིན །ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན།74 是依世諦心是依 ○○世諦心

བསྟན་པ་ །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 有無亦唯名唯有無亦○名 →ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二未翻譯五蘊空品第二 →བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
1127 །ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།།46 慧品第三未翻譯慧品第三 →ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་

བསྟན་པའྲི་
།ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།།51 方便品第四未翻譯方便品第四 →མྲིང་བསྟན་པ་
།བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།། 84 二諦品第五未翻譯二諦品第五 →ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
།ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།།51 方便品第四方便 ○○品第四
ཐབས་
1148 །།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ།52 住方便智慧方便住○○智慧
ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ །ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།།51 方便品第四方便品 ○○○第四
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 一切性等空一切 ○○性等空， →གང་སྣང་ཐམས་ཅད་
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16 諸法如是無諸法如是無 →དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42 此一切無依一切此○○無依 →ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་
ཐམས་ཅད་ །ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56 一切智無疑一切 ○○智無疑 →རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་
1151
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 此一切唯名一切此○○唯名
།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67 故諸法無名諸故○法無名
།གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 諸現說為妄諸 ○現說為妄
ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ །ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56 一切智無疑一切智 ○○○無疑
ཐེ་ཚོམ་ །ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56 一切智無疑疑一切智無○ →ཐེ་ཚོམ་མེད་
1180
ཐེ་ཚོམ་མེད་ །ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56 一切智無疑無疑一切智○○
199
1197 ཐོབ་ །མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།50 速能證菩提證速能○菩提
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 由眼見彼色見由眼○彼色
མཐོང་ །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་།75 因緣合會見見因緣合會○
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色見眼不○諸色
1219
མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི །མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 由眼見彼色見彼色由眼○○○
མཐོང་མྲི་འགྱུར་ །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色不見眼○○諸色
མཐོང་བ་གང་ །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་།75 因緣合會見會見因緣合○○
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42 此一切無依數詞此一切無依 →འདྲི་དག་
1236 དག་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 此一切唯名數詞此一切唯名 →འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་
།ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།9 如同虛空花助詞如同虛空花

།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 等虛空法性助詞等虛空法性
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 彼生等虛空助詞彼生等虛空 →མཁའ་དང་མཉམ་པ་
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 一切性等空助詞一切性等空 →ཕ་རོལ་དང་
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 無因及無果及無因○無果 →མྲིང་དང་ནྲི་
1240 དང་ །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 及有業無法及 ○有業無法 →གཟུགས་དང་
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 此世及他世及此世○他世

།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་
及無生自性及 ○無生自性
ཉྲིད།18
།གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི།32 色受立名者未翻譯色受立名者
།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 亦無身與界與亦無身○界
200
།།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་།47 布施戒忍辱未翻譯布施戒忍辱
།།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ།52 住方便智慧未翻譯住方便智慧
དང་……དང་ །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི།32 色受立名者未翻譯色受立名者
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 等虛空法性等 ○虛空法性
…...དང་མཉམ་ །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 彼生等虛空等彼生○虛空 →མཁའ་དང་མཉམ་པ་
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 一切性等空等一切性○空
…...དང་མཉམ་པ་ །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 等虛空法性等 ○虛空法性 →མཁའ་དང་མཉམ་པ་
…...དང་འདྲ་བ་ །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།9 如同虛空花如同 ○○虛空花
དང་པོའོ་ །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 法性品第一第一法性品○○
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二助詞五蘊空品第二 →གུད་དུ་
།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།41 真實者善說助詞真實者善說 →རྒྱ་གར་སྐད་དུ

།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 無依者善說助詞無依者善說 →རེན་མེད་དུ་ནྲི་
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 能說亦遠離助詞能說亦遠離 →དུས་
1256 དུ་ །དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66 彼亦不立名助詞彼亦不立名 →དེ་ཉྲིད་དུ་
།མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 明了無名者助詞明了無名者 →ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
།གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 諸現說為妄為諸現說○妄 →བོད་སྐད་དུ་

→མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་
→བརྫུན་དུ་བཤད་
1267 དུས་ །མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི།55 速時能獲得時速○能獲得 →མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་
1280 དེ་ །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法彼於○無體法

201
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 彼生等虛空彼 ○生等虛空
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 智者應觀察未翻譯智者應觀察
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 離彼者能生彼者離○○能生
།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 誰於彼作生彼誰於○作生
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 誰亦無造作未翻譯誰亦無造作
།རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 分別而生心未翻譯分別而生心
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 想行法亦無未翻譯想行法亦無
།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 亦無身與界未翻譯亦無身與界
།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 如是無二道是如○無二道
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 彼亦生無依彼 ○亦生無依
1280 དེ་
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 恆修彼業者彼恆修○業者 →མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི
།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 從彼生甘露彼從○生甘露 →མྲིང་དེ་ནྲི་
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 能說亦遠離未翻譯能說亦遠離
།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 所說亦何有未翻譯所說亦何有
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 從何生何名未翻譯從何生何名
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62 從何生何法未翻譯從何生何法
།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 彼者皆趣無彼者皆趣無
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性彼無○法法性
།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66 彼亦不立名彼 ○亦不立名
།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69 分別何所生未翻譯分別何所生

202
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 分別體性空體性分別○○空
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 由眼見彼色彼由眼見○色
།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72 智者說為有未翻譯智者說為有
།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76 佛為彼示現彼佛為○示現
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 心法亦無有未翻譯心法亦無有
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།83 說彼是勝義彼說○是勝義
།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།41 真實者善說真實者 ○○○善說
དེ་ཉྲིད་
།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72 智者說為有未翻譯智者說為有
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8 如是錯思維如是 ○○錯思維
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 智者應觀察未翻譯智者應觀察
1280
དེ་ལྟར་ །དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 亦無身與界未翻譯亦無身與界
།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 如是無二道如是 ○○無二道
།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ།69 分別何所生未翻譯分別何所生
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 從何生何名彼從何生何名
།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 彼者皆趣無彼者 ○○皆趣無 →མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི
དེ་ནྲི་
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 由眼見彼色彼由眼見○色 →མྲིང་དེ་ནྲི་
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།83 說彼是勝義彼說○是勝義
དེ་བྱས་ །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 恆修彼業者修彼恆○○業者
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法於彼 ○○無體法
དེ་ལ་
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 彼生等虛空彼 ○生等虛空
203
།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 誰於彼作生於彼誰○○作生
དེ་ལ་ནྲི་ །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法於彼 ○○無體法
དེ་ལ་སུ་ནྲི་ །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 誰於彼作生誰於彼 ○○○作生
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 離彼者能生彼者離○○能生
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 誰亦無造作未翻譯誰亦無造作
དེ་ལས་
།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 從彼生甘露從彼 ○○生甘露
དེ་ལས་གཞན་ནྲི་ །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 離彼者能生離彼者 ○○○能生
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 想行法亦無亦想行法○無
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 彼亦生無依亦彼○生無依
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 能說亦遠離亦能說○遠離
དེ་ཡང་ །བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 所說亦何有亦所說○何有
།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66 彼亦不立名亦彼○不立名
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 分別體性空體性分別○○空
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 心法亦無有亦心法○無有
1294 དེར་ །དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76 佛為彼示現為彼佛○○示現
དོན་ །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 無實生死界實無○生死界

།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 非是勝義慧義非是勝○慧
1300
།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 非是勝義慧勝義非是○○慧
དོན་དམ་
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།83 說彼是勝義勝義說彼是○○
204
དོན་དམ་པ་ །དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 非是勝義慧勝義非是○○慧
1300 དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ །དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 非是勝義慧勝義慧非是○○○
དོན་དམ་ཡྲིན་ །དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།83 說彼是勝義是勝義說彼○○○
དོན་མེད་ །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 無實生死界無實 ○○生死界
1361 བདུད་རྲི་ །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 從彼生甘露甘露從彼生○○

བདེན་པ་ །བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།84 二諦品第五諦二○品第五
བདེན་པ་གཉྲིས་ །བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།84 二諦品第五二諦 ○○品第五
1371
བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་
།བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།84 二諦品第五二諦品 ○○○第五
ལེའུ་སྟེ་
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 此世及他世此 ○世及他世
།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 此世先未生此 ○世先未生
འདྲི་ →འཇྲིག་རེན་འདྲི་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42 此一切無依此 ○一切無依
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 此一切唯名此 ○一切唯名
1395 །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42 此一切無依此 ○一切無依

འདྲི་དག་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 此一切唯名此 ○一切唯名
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42 此一切無依此一切 ○○○無依
འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 此一切唯名此一切 ○○○唯名
འདྲི་ལྟར་ །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16 諸法如是無如是諸法○○無
1397 འདུ་བྱེད་ །འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 想行法亦無行想○法亦無
1407 འདུས་ །མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།50 速能證菩提能速○證菩提 →མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་
205
1424 འདྲ་བ་ །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།9 如同虛空花如同 ○○虛空花 →...དང་འདྲ་བ་
1428 འདྲེན་པ་ དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན། 佛為彼示現佛 ○為彼示現

།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30 從心亦生身從心亦生身 →གང་ན་
།ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན།31 應唯觀察身應唯觀察身 →གང་ན་ཡོད་

སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 無心亦無法助詞無心亦無法 →བྱུང་བ་ན་
1492 ན་ །བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 所說亦何有所說亦何有 →མེད་པས་ན་
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 無實生死界無實生死界 →ཙམ་ན་
→ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན་
→པས་ན་
1517 ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་ །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།9 如同虛空花虛空花如同○○○

།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 慧者作無依慧者作無依
1523 ནས་ 助詞
།མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི།55 速時能獲得速時能獲得
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法於彼無體法 →འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 離彼者能生離彼者能生 →གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི་
།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 誰於彼作生誰於彼作生 →རེད་ནས་ནྲི་
།།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 從分別生世從分別生世 →རེན་མེད་དུ་ནྲི་
1524 ནྲི་ 助詞
།གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི།32 色受立名者色受立名者 →མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི
།སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 心無分別性心無分別性 →དང་ནྲི
།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 如是無二道如是無二道 →དེ་ལ་ནྲི་

།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།41 真實者善說真實者善說 →དེ་ནྲི་
206
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 無依者善說無依者善說 →དེ་ལས་གཞན་ནྲི་
།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 慧者作無依慧者作無依 →བྱས་ནས་ནྲི་
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 恆修彼業者恆修彼業者 →བློ་ནྲི་
།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 從彼生甘露從彼生甘露 →མྲིང་ནྲི་
།མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི།55 速時能獲得速時能獲得 →མྲིང་དང་ནྲི་
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 從何生何名從何生何名 →མྲིང་དེ་ནྲི་
།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 彼者皆趣無彼者皆趣無 →གཟུགས་ནྲི་
།མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 未生名體空未生名體空 →ལམ་གྲི་ནྲི་
།མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 明了無名者明了無名者 →ལས་ནྲི་
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 由眼見彼色由眼見彼色 →ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色眼不見諸色 →སུ་ནྲི་
།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 世人若永斷世人若永斷 →སེམས་ནྲི་
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།83 說彼是勝義說彼是勝義
།།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ།52 住方便智慧住 ○方便智慧
གནས་ →རབ་ཏུ་གནས་
1543 །མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས།58 善住名言界住善○名言界
གནས་པ་ལ་ །།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ།52 住方便智慧住 ○方便智慧
།།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 從分別生世分別從○○生世
།རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 分別而生心分別 ○○而生心
1568 རྣམ་རོག་
།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། 分別何所生分別 ○○何所生
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 分別體性空分別 ○○體性空
207
རྣམ་རོག་ཡྲིན་ །དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 分別體性空分別 ○○體性空
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62 從何生何法數詞從何生何法
1577 རྣམས་ →ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་
།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67 故諸法無名諸故○法無名
།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76 佛為彼示現現佛為彼示○ →གང་སྣང་
སྣང་ །གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 諸現說為妄現諸○說為妄 →གང་སྣང་ཐམས་ཅད་
1588
སྣང་སྟོན་པ་ །དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76 佛為彼示現示現佛為彼○○

།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 無體法不生無體法不生 →མཁས་པས་
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 智者應觀察智者應觀察 →མཁེན་པས་
།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38 無心亦無法無心亦無法 →དངོས་པོ་མེད་པས་
1605 །ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性無彼法法性 →འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་

པས་ 助詞
།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72 智者說為有智者說為有 →མེད་པས་
།རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་།75 因緣合會見因緣合會見 →མེད་པས་ན་
།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 世人若永斷世人若永斷 →འཛོམ་པས་
→པས་ན་
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 無體法不生無體法不生 →དངོས་པོ་
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法於彼無體法 →དངོས་པོ་མེད་
1619 པོ་ 助詞 →དངོས་པོ་མེད་པ་
རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 思有恆常法思有恆常法
→དངོས་པོ་མེད་པས་
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 及有業無法及有業無法 →དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་
208
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16 諸法如是無諸法如是無 →དང་པོའོ་
།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 法性品第一法性品第一 →རག་ཏུ་དངོས་པོ་
→ཕུང་པོ་
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 諸法空無性諸法空無性
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 想行法亦無想行法亦無 →ཕུང་པོ་ལྔ་
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二五蘊空品第二 →ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
1653 སྤངས་པ་ །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 世人若永斷斷世人若永○ →གང་སྤངས་པ་
1682 སོད་པའྲི་ །འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར།77 取行地為有行取○地為有 →འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་
1682 སོད་པའྲི་ས་ །འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར།77 取行地為有行地取○○為有 →འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་
1694 ཕ་རོལ་ །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 此世及他世他世此世及○○

ཕུང་པོ་ །ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二蘊五○空品第二
ཕུང་པོ་ལྔ་ །ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二五蘊 ○○空品第二
1715
ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二五蘊空品 ○○○○第二
བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།20 於石女之子未翻譯於石女之子 →འབས་བུ་མེད་
1828 བུ་ །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།20 於石女之子子於石女之○ →མོ་གཤམ་བུ་
→མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 智者應觀察應智者○觀察

1854 བྱ་ →རོགས་པར་བྱ་
།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 所說亦何有所 ○說亦何有，
1867 བྱང་ཆུབ་ །མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།50 速能證菩提菩提速能證○○
1879 བྱས་ །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 誰亦無造作造作誰亦無○○ →རེན་མེད་བྱས་ནས་

209
1879 བྱས་ །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 慧者作無依作慧者○無依 →དེ་བྱས་
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 恆修彼業者修恆○彼業者

བྱས་པ་ །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 誰亦無造作造作誰亦無○○
བྱས་པ་མེད་ །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 誰亦無造作無造作誰亦○○○
བྱས་ནས་ནྲི་ །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 慧者作無依作慧者○無依
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 從何生何名生從何○何名 →གང་བྱུང་
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62 從何生何法生從何○何法 →གང་བྱུང་བ་
བྱུང་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 未生名體空生未○名體空 →མ་བྱུང་
→མ་བྱུང་མྲིང་
1888
→ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན་
།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30 從心亦生身生從心亦○身 →གང་བྱུང་བ་
བྱུང་བ་
།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། 分別何所生所生分別何○○ →ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན་
བྱུང་བ་ན་ །སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30 從心亦生身生從心亦○身 →ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན་
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 離彼者能生能離彼者○生 →སེ་བར་བྱེད་
1892 བྱེད་ །འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 想行法亦無行想○法亦無 →འདུ་བྱེད་
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 能說亦遠離能 ○說亦遠離 →བཤད་བྱེད་

བླ་མའྲི་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 師教授無盡師 ○教授無盡
1910
བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 師教授無盡師教授 ○○○無盡
1916 བླངས་པ་ །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 是有取生者取是有○生者 →སེ་བ་བླངས་པ་
1918 བློ་ །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 慧者作無依慧非是勝義○ →དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ

210
།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 非是勝義慧慧非是勝義○
བློ་ནྲི་ །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 慧者作無依慧者 ○○作無依
།།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 從分別生世生從分別○世 →རེན་མེད་འབྱུང་བའོ་
འབྱུང་ །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 分別而生心生分別而○心 →འབྱུང་བའོ་
1982 །དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 彼亦生無依生彼亦○無依 →སེམས་ཀྱང་་འབྱུང་

འབྱུང་བའོ་ །དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 彼亦生無依生彼亦○無依 →རེན་མེད་འབྱུང་བའོ་
འབས་བུ་ །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 無因及無果果無因及無○
འབས་བུ་མེད་ །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 無因及無果無果無因及○○
2025 སྲིན་པ་ །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་།47 布施戒忍辱布施 ○○戒忍辱

།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 此世先未生未此世先○生
མ་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 未生名體空未 ○生名體空
།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 非是勝義慧非 ○是勝義慧
2037 མ་སེས་ །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 此世先未生未生此世先○○

མ་བྱུང་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 未生名體空未生 ○○名體空
མ་བྱུང་མྲིང་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 未生名體空未生名 ○○○體空
མ་ཡྲིན་ །དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 非是勝義慧非是 ○○勝義慧
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色不眼○見諸色 →མཐོང་མྲི་འགྱུར་
མྲི་
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 心法亦無有無心法亦○有 →ཡོད་མྲི་འགྱུར་
2063
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色不眼○見諸色 →མཐོང་མྲི་འགྱུར་
མྲི་འགྱུར་
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 心法亦無有無心法亦○有 →ཡོད་མྲི་འགྱུར་
211
2085 མྲིག་ །མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 由眼見彼色眼由○見彼色
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色眼 ○不見諸色

མྲིག་གྲིས་ །མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 由眼見彼色由眼 ○○見彼色
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色眼 ○不見諸色
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 有無亦唯名名有無亦唯○
།གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི།32 色受立名者名色受立○者
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 此一切唯名名此一切唯○
།མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས།58 善住名言界名善住○言界
མྲིང་ །གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 從何生何名名從何生何○ →མ་བྱུང་མྲིང་
།མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 未生名體空名未生○體空
2093 །དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66 彼亦不立名名彼亦不立○

།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67 故諸法無名名故諸法無○
།མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 明了無名者名明了無○者
མྲིང་མེད་དུ་ །མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 明了無名者無名者明了○○○
མྲིང་མེད་པ །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67 故諸法無名無名故諸法○○
མྲིང་དང་ནྲི་ །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི།32 色受立名者立名者色受○○○
མྲིང་དེ་ནྲི་ །གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 從何生何名名從何生何○
མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་ །དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66 彼亦不立名立名彼亦不○○
མྲིང་བསྟན་པ་ །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 有無亦唯名唯名有無亦○○
མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་ །མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས།58 善住名言界名言界善住○○○
212
མྲིང་ཙམ་ཡྲིན་ །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 此一切唯名唯名此一切○○
2106 མེ་ཏོག་ །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།9 如同虛空花花如同虛空花 →ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་

།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 無體法不生不無體法○生 →སེ་བ་མེད་
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法無於彼無體法 →གང་ཡང་མེད་
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 無因及無果無 ○因及無果 →རྒྱུ་མེད་
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 及有業無法無及有業○法 →དངོས་པོ་མེད་
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད།16 諸法如是無無諸法如是○ →དངོས་པོ་མེད་པ་
།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད། 及無生自性無及○生自性 →དངོས་པོ་མེད་པས་
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 誰亦無造作無誰亦○造作 →གཉྲིས་མེད་
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 無實生死界無 ○實生死界 →གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི་
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 有無亦唯名無有○亦唯名 →རོག་མེད་
2115 མེད་
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 諸法空無性無諸法空○性 →རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན་
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 想行法亦無無想行法亦○ →རེན་མེད་
།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 心亦無觀察無心亦○觀察 →རེན་མེད་དུ་ནྲི་
།སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 心無分別性無心○分別性 →རེན་མེད་ཡྲིན་
སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 無心亦無法無無心亦○法 →རེན་མེད་འབྱུང་བའོ་
།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 亦無身與界無亦○身與界 →རེན་མེད་བྱས་ནས་

།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 如是無二道無如是○二道 →སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42 此一切無依無此一切○依 →ཐེ་ཚོམ་མེད་
→དོན་མེད་
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 無依者善說無 ○依者善說 →བྱས་པ་མེད་
213
།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི།44 慧者作無依無慧者作○依
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 彼亦生無依無彼亦生○依 →འབས་བུ་མེད་
།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 師教授無盡無師教授○盡 →མྲིང་མེད་་པ
།ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56 一切智無疑無一切智○疑 →ཟད་པ་མེད་

།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 彼者皆趣無無彼者皆趣○ →ཡོད་མེད་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性無 ○彼法法性
།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66 彼亦不立名不彼亦○立名
།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67 故諸法無名無故諸法○名
།མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 明了無名者無明了○名者
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 無體法不生 ○體法不生
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法於彼○體法
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་།14 無因及無果無因及○果
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 及有業無法及有業○法
།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18 及無生自性及○生自性 →དངོས་པོ་མེད་པ་
མེད་པ་ 無
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 諸法空無性諸法空○性 →དངོས་པོ་མེད་པས་
།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38 無心亦無法 ○心亦無法 →སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་
།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 彼者皆趣無彼者皆趣○
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性 ○彼法法性
།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67 故諸法無名故諸法○名
མེད་པའྲི་ །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།18 及無生自性無及○生自性
214
མེད་པར་ །དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 彼者皆趣無無彼者皆趣○
མེད་པར་འགྲོ་བ་ །དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 彼者皆趣無趣無彼者皆○○
མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན་ །དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 彼者皆趣無趣無彼者皆○○
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 無體法不生無 ○體法不生
མེད་པས་ སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 無心亦無法無 ○心亦無法 →དངོས་པོ་མེད་པས་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性無 ○彼法法性
མེད་པས་ན་ སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 無心亦無法無 ○心亦無法
མེད་པ་ཡྲིན་ །དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 諸法空無性無諸法空○性 →སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་
མོ་གཤམ་ མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 於石女之子石女於○○之子
2118
མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 於石女之子石女之子於○○○○
།མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།50 速能證菩提 ○時能獲得
མྱུར་བའྲི་ 速
།མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི།55 速時能獲得 ○能證菩提
2130
མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་ །མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།50 速能證菩提速能 ○○證菩提
མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་ །མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི།55 速時能獲得速時 ○○能獲得
ཙམ་ན་ །ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན།31 應唯觀察身應唯 ○○觀察身
2185
ཙམ་ཡྲིན་ །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 此一切唯名唯此一切○名 →མྲིང་ཙམ་ཡྲིན་
2240 བརོན་འགྲུས་ །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས།48 精進靜慮慧精進 ○○靜慮慧
2278 ཚུལ་ཁྲིམས་ །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་།47 布施戒忍辱戒布施○忍辱
2300 ཚོར་བ་ །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི།32 色受立名者受色○立名者
2340 མཛོད་ །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 誰於彼作生作誰於彼○生 →སེ་བར་མཛོད་
215
འཛིན་པ་ །འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར།77 取行地為有取 ○行地為有
2343
འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ །འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར།77 取行地為有取行地 ○○○為有
2349 འཛོམ་པས་ །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་།75 因緣合會見合因緣○會見

།བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73 虛妄慢世間虛妄 ○○慢世間
བརྫུན་
།གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 諸現說為妄妄諸現說為○
2363
བརྫུན་གྲི་ །བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73 虛妄慢世間虛妄 ○○慢世間
བརྫུན་དུ་བཤད་ །གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 諸現說為妄說為妄諸現○○○
2410 གཞན་ །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 離彼者能生離 ○彼者能生 →དེ་ལས་གཞན་ནྲི་

頂禮童真妙吉頂禮○○妙吉
2432 གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་འཚལ་ལོ།3 童真
祥祥
2435 བཞྲི་པའོ་ །ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།།51 方便品第四第四方便品○○
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 一切性等空性一切○等空 →རང་བཞྲིན་
2437 བཞྲིན་
།སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།25 如幻城漂流如 ○幻城漂流 →རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་
ཟད་པ་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 師教授無盡盡師教授無○
2450
ཟད་པ་མེད་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 師教授無盡無盡師教授○○
།གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི།32 色受立名者色 ○受立名者
གཟུགས་ །མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 由眼見彼色色由眼見彼○ →མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི
2498
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色色眼不見諸○
གཟུགས་དང་ །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི།32 色受立名者色 ○受立名者
གཟུགས་ནྲི་ །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色色眼不見諸○
216
2518 བཟོད་པ་ །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་།47 布施戒忍辱忍辱布施戒○○
།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 法性品第一法性品第一 →ལྔ་པའོ་
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二五蘊空品第二 →གཉྲིས་པའོ་
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 彼亦生無依彼亦生無依 →རེན་མེད་འབྱུང་བའོ་

助詞
2525 འོ་ །ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།།46 慧品第三慧品第三 →དང་པོའོ་
།ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།།51 方便品第四方便品第四 →འབྱུང་བའོ་
།བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།84 二諦品第五二諦品第五 →བཞྲི་པའོ་
→གསུམ་པའོ་
།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།20 於石女之子亦有無○唯名

།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 有無亦唯名亦想行法○無
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད།34 想行法亦無亦想行法○無 →གང་ཡང་
།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 心亦無觀察亦心○無觀察 →གང་ཡང་མེད་
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 彼亦生無依亦彼○生無依 →དེ་ཡང་
2546 ཡང་
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 能說亦遠離亦能說○遠離 →ལ་ཡང༌
།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 所說亦何有亦所說○何有

།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66 彼亦不立名亦彼○不立名
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 分別體性空未翻譯分別體性空
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 心法亦無有亦心法○無有
2562 ཡྲི་ །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།20 於石女之子之於石女○子 →བཀའ་ཡྲིས་
།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 師教授無盡助詞師教授無盡 →དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་

217
།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 非是勝義慧助詞非是勝義慧 →བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་
2562 ཡྲི་
།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 是有取生者是 ○有取生者 →འཁྲུལ་པ་ཡྲིན་

།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8 如是錯思維是如○錯思維 →ངོ་བོ་ཡྲིན་
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 諸法空無性未翻譯諸法空無性 →ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན་
།སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 心無分別性未翻譯心無分別性 →རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན།42 此一切無依未翻譯此一切無依 →རེན་མེད་ཡྲིན་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 此一切唯名未翻譯此一切唯名 →སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་
།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 彼者皆趣無未翻譯彼者○趣無 →སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性未翻譯無彼法法性 →བརེན་པ་་ཡྲིན
།མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 未生名體空未翻譯未生名體空 →དོན་དམ་ཡྲིན་
2578 ཡྲིན་
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 分別體性空未翻譯分別體性空 →རྣམ་རོག་ཡྲིན་
།ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན།74 是依世諦心是 ○依世諦心 →མ་ཡྲིན་
།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76 佛為彼示現未翻譯佛為彼示現 →མྲིང་ཙམ་ཡྲིན་
།དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 非是勝義慧是非○勝義慧 →མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན་
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད། 83 說彼是勝義是說彼○勝義 →མེད་པ་ཡྲིན་
→ཙམ་ཡྲིན་
→ཡྲིན་པར་
→ཡྲིན་པར་བཤད
→སྲིད་པ་ཡྲིན་
→བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན་
218
ཡྲིན་པར་ །དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།83 說彼是勝義是說彼○勝義
ཡྲིན་པར་བཤད །དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།83 說彼是勝義說……是 ○彼○勝義
助詞師教授無盡 →བཀའ་ཡྲིས་
2581 ཡྲིས་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 師教授無盡
→བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་
→གང་ན་ཡོད་
→ཡོད་བསམ་པ་
ཡོད་ →ཡོད་མེད་
→ཡོད་པར་
→ཡོད་མྲི་འགྱུར་
2605
ཡོད་བསམ་པ་ །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 思有恆常法思有 ○○恆常法
ཡོད་མེད་ །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ།26 有無亦唯名有無 ○○亦唯名
།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72 智者說為有為有智者說○○
ཡོད་པར་
།འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར།77 取行地為有為有取行地○○
ཡོད་མྲི་འགྱུར་ །སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 心法亦無有無有心法亦○○
རང་བཞྲིན་ །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 一切性等空性一切○等空
2641
རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་ །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ།12 一切性等空一切性 ○○○等空
།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།41 真實者善說善真實者○說 →རབ་ཏུ་བཤད་
2661 རབ་ཏུ་ །རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 無依者善說善無依者○說 →རབ་ཏུ་གནས་
།མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས།58 善住名言界善 ○住名言界

རབ་ཏུ་བཤད་ །དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།41 真實者善說善說真實者○○
219
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 無依者善說善說無依者○○
རབ་ཏུ་གནས་ །མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས།58 善住名言界善住 ○○名言界
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 於彼無體法於於彼無體法
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 等虛空法性助詞等虛空法性 →དེ་ལ་
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 彼生等虛空助詞彼生等虛空 →དེ་ལ་ནྲི་
།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་།20 於石女之子於 ○石女之子 →དེ་ལ་སུ་
2743 ལ་
།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 誰於彼作生於誰○彼作生 →གནས་པ་ལ་
།ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན།31 應唯觀察身助詞應唯觀察身 →མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་
།།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ།52 住方便智慧助詞住方便智慧

།མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི།55 速時能獲得助詞速時能獲得
2762 ལམ་གྲི་ནྲི་ །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 如是無二道道如是無二○ →གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི་

།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 及有業無法業及有○無法
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 離彼者能生助詞離彼者能生
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 誰亦無造作助詞誰亦無造作
།།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 從分別生世從 ○分別生世 →གང་ལས་
→དེ་ལས་
2770 ལས་ →དེ་ལས་གཞན་ནྲི་
།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30 從心亦生身從 ○心亦生身
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 恆修彼業者業恆修彼○者
།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 從彼生甘露從 ○彼生甘露

།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 從何生何名從 ○何生何名
220
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62 從何生何法從 ○何生何法
ལས་ནྲི་ །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 從分別生世從 ○分別生世
ལས་ཀྱྲི་ །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 及有業無法有業及○○無法
ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་ །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 恆修彼業者業者恆修彼○○
།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30 從心亦生身身從心亦生○
ལུས་ །ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན།31 應唯觀察身身應唯觀察○ →ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན་
2791
།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 亦無身與界身亦無○與界
ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན་ །སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30 從心亦生身亦生身從心○○○
།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 法性品第一品法性○第一 →ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་པའོ།།37 五蘊空品第二品五蘊空○第二 →ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
2804 ལེའུ་སྟེ་ །ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།།46 慧品第三品慧○第三 →བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
།ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།།51 方便品第四品方便○第四 →ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
།བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།84 二諦品第五品二諦○第五 →ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
2849 ཤྲིན་ཏུ་ །མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 明了無名者了明○無名者
2849 ཤྲིན་ཏུ་གསལ་ །མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 明了無名者明了 ○○無名者，

།ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།།46 慧品第三慧 ○品第三
ཤེས་རབ་ །།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ།52 住方便智慧智慧住方便○○
2861 །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས།48 精進靜慮慧慧精進靜慮○
ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་
།ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།། 46 慧品第三慧品 ○○第三
སྟེ་
221
།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།41 真實者善說說真實者善○
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 無依者善說說無依者善○ →བརྫུན་དུ་བཤད་
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 能說亦遠離說能○亦遠離 →ཡྲིན་པར་བཤད

བཤད་ །བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 所說亦何有說所○亦何有 →རབ་ཏུ་བཤད་
2880 །དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72 智者說為有說智者○為有

།གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 諸現說為妄說諸現○為妄
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།83 說彼是勝義說 ○彼是勝義
བཤད་བྱ་ །བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 所說亦何有所說 ○○亦何有
བཤད་བྱེད་ །བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 能說亦遠離能說 ○○亦遠離
2887 པས་ན་ །།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38 無心亦無法連詞無心亦無法 →མེད་པས་ན་
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 無體法不生無體法不生

།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 智者應觀察智者應觀察 →བཀའ་ཡྲིས་
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 誰亦無造作誰亦無造作 →མཁས་པས་
།ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན།31 應唯觀察身應唯觀察身

助詞 →མཁེན་པས་
།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 心亦無觀察心亦無觀察 →གྲིས་
2887 ས་
།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38 無心亦無法無心亦無法 →དངོས་པོ་མེད་པས་
→འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 恆修彼業者恆修彼業者
→བརག་པར་གྲིས་
།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 師教授無盡師教授無盡 →པས་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 無彼法法性無彼法法性 →སོད་པའྲི་ས་
→འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱྲིས་
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 由眼見彼色由 ○眼見彼色
222
།དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72 智者說為有智者說為有 →བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་
助詞
།རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་།75 因緣合會見因緣合會見 →མྲིག་གྲིས་
།འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར།77 取行地為有地取行○為有 →མེད་པས་

།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 眼不見諸色眼不見諸色 →མེད་པས་ན་
助詞
།འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 世人若永斷世人若永斷 →འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་
→འཛོམ་པས་
→ཡྲིས་
→ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་
→པས་ན་
→སུས་
→སེམས་ཀྱྲིས་
སུ་ནྲི་ །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 誰於彼作生誰 ○於彼作生
2924
སུས་ །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 誰亦無造作誰 ○亦無造作
།རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 分別而生心心分別而生○
།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30 從心亦生身心從○亦生身
།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 心亦無觀察心 ○亦無觀察 →ཀུན་རོབ་སེམས་པ་
2937 སེམས་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 心無分別性心 ○無分別性

།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38 無心亦無法心無○亦無法 →ཀུན་རོབ་སེམས་པ་
།ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན།74 是依世諦心心是依世諦○

།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 心法亦無有心 ○法亦無有
223
སེམས་ཀྱང་་འབྱུང་ །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 分別而生心而生心分別○○○
སེམས་ཀྱྲིས་ །སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 心亦無觀察心 ○亦無觀察
སེམས་ནྲི་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 心無分別性心 ○無分別性
སེམས་པ་ །ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན།74 是依世諦心心是依世諦○ →ཀུན་རོབ་སེམས་པ་
སེམས་ཆོས་ །སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 心法亦無有心法 ○○亦無有
2962 སོགས་ །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས།48 精進靜慮慧未翻譯精進靜慮慧

སྲིད་པ་ །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 是有取生者有是○取生者
2974
སྲིད་པ་ཡྲིན་ །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 是有取生者是有 ○○取生者
3010 གསལ་ །མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 明了無名者明 ○了無名者 →ཤྲིན་ཏུ་གསལ་
3016 གསུམ་པའོ་ །ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།།46 慧品第三第三慧品○○

བསམ་ →ཡོད་བསམ་པ་
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 思有恆常法思 ○有恆常法
བསམ་པ་ →ཡོད་བསམ་པ་
3041 །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8 如是錯思維思維如是錯○○
བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན་ །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8 如是錯思維錯思維如是○○○
བསམ་གཏན་ །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས།48 精進靜慮慧靜慮精進○○慧
224
附錄八：藏、英（Sastri 本）譯本之詞彙分析
頁碼藏文詞條詞條出處英文詞條參照
0015 ཀུན་རོབ་སེམས་པ་ །ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན། 17c the empirical world
0068 བཀའ་ཡྲིས་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།12c through the help of instructions

སེ་བ་ །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a origination
སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན་ །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན། 1c takes origination
སེ་བ་མེད་ །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a there is no origination
0154 སེ་བ་མེད་པའྲི་ །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད། 4c which is not orginated

སེ་བའྲི་ །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།12b as the result
སེ་བར་བྱེད་ །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད། 4d is originated
སེ་བར་མཛོད་ །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད། 5b to originate
0223 ཁམས་ །དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད། 9b component elements →མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ། 2c the vacant space
0297 མཁའ་ །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ། 2d the vacant space

།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 3a the vacant space
0304 མཁས་པས་ །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ། 3b the wise
0314 འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན་ །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན། 6a the world which mistakes；the ocean of phenomenal

existence which is going round and round
0323 འཁམས་པ་ །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན། 6b 沒有翻譯
225
0332 འཁྲུལ་པ་ཡྲིན་ །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། 2a is an illusion
གང་སྤངས་པ་ །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ། 19c leaves ungrasped
གང་བྱུང་བ་ །དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། 16b what arises
གང་ན་ཡོད་ །བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད། 14a where do...take stand
གང་སྣང་ཐམས་ཅད་ །གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད། 19b everything that is visible to us
0339
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 6c either...or
གང་ཡང་
།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད། 8c whatever
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས། 14c they are non-existent
གང་ལས་གང་བྱུང་
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།14b the causes and effects
0359 གུད་དུ་ཡང་ །བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།13d these various forms of
0405 གྲུབ་པ་མེད་ །དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།15c and proved…does not exist
0560 རྒྱུ་ །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3c cause
0600 སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་ །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན། 6b a city of illusion

ངོ་བོ་ཉྲིད་ །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད། 4c if a thing which
0663
ངོ་བོ་ཡྲིན་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན། 8d any nature
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན། 8a all the elements →རག་ཏུ་དངོས་པོ་
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 1b separate entity →རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་

0674 དངོས་པོ་
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a separate entity →ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 8b real substance (vastu)
226
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 1b the non-existent separate entity
དངོས་པོ་མེད་པ་ །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a there is no separate entity
0709 སྔར་ །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས། 5c from the outset

ཆོས་ཀྱང་མེད་ །།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 9a there exist neither mental elements
ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན་ །ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 15a the nature of…
ཆོས་ཉྲིད་ལ་ །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ། 2c elements of existence(dharmatā )
0826
ཆོས་དེ་ །ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 15a all things
ཆོས་དེ་རྣམས་ །གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས། 14c all things that
ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་ །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ། 15d all the separate elements of existence
འཇྲིག་རེན་ །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་། 6e the world
འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་ །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་། 4b any other world
0898 འཇྲིག་རེན་པ་ །བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ། 17b the ordinary men →འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན་

འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས། 5c the world
འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་ །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ། 19c which the world
0981 གཉྲིས་མེད་ །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི། 9c the Path of nonduality
0993 རེད་ནས་ནྲི་ །མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི། 12d securing as

རག་ཏུ་ །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི། 11c at all times
1063 རག་ཏུ་དངོས་པོ་ །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ། 1d eternal principle

རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་ །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ། 1d there is eternal principle
227
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། 10b the basic principle →འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན་
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ། 10d the basic principle →འཇྲིག་རེན་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། 10a the basic principle →འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་

རེན་
།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། 10c the basic principle →འཇྲིག་རེན་པ་
1073 →འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་
རེན་འབེལ་ །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་། 17d causes and conditions
རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་ །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་། 17d through the co-ordination of causes and conditions
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ། 10d devoid of the basic principle
རེན་མེད་
།བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། 10c is bereft of the basic principle
རེན་མེད་དུ་ནྲི་ །རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།10b is without the basic principle
རོག་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན། 8d that can be described →སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན་
→རྣམ་རོག་
1076
→རྣམ་རོག་དེ་ལས་
→རྣམ་རོག་ཡྲིན་
1078 རོགས་པར་བྱ་ །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ། 3b must realise

སྟོང་ཉྲིད་ །དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན། 8a real substance (vastu)
1106 །དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན། 16c the Absolute(Sūnyatā)

སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན་ །དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན། 16c discriminates the Absolute(Sūnyatā)
228
སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན། 15b is in itself unreal
1121 བརག་པར་གྲིས་ །ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན། 7c we examine
1124 བརེན་པ་ཡྲིན་ །ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན། 17c from the standpoint of…and following…
1127 བསྟན་པ་ །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 6c declared as

ཐབས་ །།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ། 12a Devices
1148
ཐབས་དང་ཤེས་རབ་ །།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ། 12a the said Devices and Wisdom
1151 ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ །ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད། 13a becomes Omniscient in regard to all things 〔in all
aspects〕
1180 ཐེ་ཚོམ་མེད་ །ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད། 13a succeed in
1197 ཐོབ་ །མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ། 11d realise

མཐོང་བ་གང་ །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་། 17d the perception arises
1219 མཐོང་བའྲི་གཟུགས་ །མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི། 16d the matter as perceived

མཐོང་མྲི་འགྱུར་ །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར། 18d does not see
།།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ། 12a and →འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་
→ཐབས་དང་ཤེས་རབ་
→མྲིང་དང་ནྲི་
དང་
1240 →མེད་པ་དང་
→གཟུགས་དང་
→བཟོད་པ་དང་
…… དང་ …… ཀྱང་མེད་ །དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད། 9b nor..., nor...
229
…… དང་ ……དང་ །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་། 4b there is neither... nor... nor
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ། 2c resemble
དང་མཉམ་ །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ། 2d
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 3a
དང་འདྲ་བ་ །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ། 2b resembles
→ཆོས་དེ་
→ཆོས་དེ་རྣམས་
དེ་ →རྣམ་རོག་དེ་ལས་
→མྲིང་དེ་ནྲི་
→མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི་
དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ །དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད། 17a by the Buddha(the knower of the Absolute)
དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་ །དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། 9d the Truth
1280
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ། 3b that
།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི། 9c thus
དེ་ལྟར་
།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། 16b thus
།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད། 9b since
དེ་ལྟར་བསམ་པ་ །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། 2a this thought
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི། 14b both
དེ་ནྲི་ →མྲིང་དེ་ནྲི་
།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན། 14d that
230
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི། 16d that
དེ་ནྲི་……ཡྲིན་པར་བཤད་ །དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད། 19d this is
དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་ །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི། 11c the Bodhisattva who practises
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ། 10d is also
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན། 16c also
།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད། 15c and therefore
དེ་ཡང་ །འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 8b and

།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད། 14a these
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་། 13d among
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར། 19a and
དེ་ལ་སེས་པ་ །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ། 2d their origination
དེ་ལ་ནྲི་ །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 1b 沒有翻譯 →མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི་
དེ་ལ་སུ་ནྲི་ །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད། 5b who is then to
དེ་ལས་ །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི། 12b …… of them →རྣམ་རོག་དེ་ལས་
དེ་ལས་གཞན་ནྲི་ །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད། 4d from a thing other than itself
དེ་ལས་སུས་ །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད། 5d by any one else
1294 དེར་སྣང་སྟོན་པ་ །དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།18a this…illuminates

དོན་དམ་ །དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད། 19d the Absolute Truth
1300
དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་ །དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།18c the Absolute
231
དོན་མེད་ །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན། 6a unprofitable (for profitable)；without profit
1361 བདུད་རྲི་ནྲི་ །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི། 12b the nectar〔of Enlightenment〕

།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། 10a everything
1395 འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན། 13b all these
1397 འདུ་བྱེད་ །འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 8b volition
1428 འདྲེན་པ་ཡྲིན་ །དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན། 18a the wise Leader
1517 ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་ །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ། 2b a flower in the sky
1543 གནས་པ་ལ་ །།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ། 12a the Bodhisattva who takes stand in...will
།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། 16b discriminating
རྣམ་རོག་ →སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན་
།།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་། 6e the mere constructive imagination
1568
རྣམ་རོག་དེ་ལས་ །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་། 7a from it
རྣམ་རོག་ཡྲིན་ །དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན། 16c discriminates →སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན་
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད། 1a hence →མཁས་པས་
→འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་
1605 པས་
→རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་
→དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་
1828 བུ་ །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 5a the child
1867 བྱང་ཆུབ་ །མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ། 11d the supreme Enlightenment
1879 བྱས་པ་མེད་ །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད། 5d nor has been created
232
བྱས་ནས་ནྲི་ །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། 10c what is made as
1888 བྱུང་བ་ན་ །སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན། 7b is likewise originated
1910 བླ་མའྲི་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད། 12c …… of a benevolent Teacher

བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད། 12c through the help of instructions of a benevolent Teacher
1918 བློ་ནྲི་ །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། 10c vow
1982 འབྱུང་ །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་། 6e is originated

འབྱུང་བའོ་ →སེམས་ཀྱང་འབྱུང་
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ། 10d what is obtained as a result
1988 འབས་བུ་ །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3c effect
2025 སྲིན་པ་ །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་། 11a the highest virtues of the Charity

མ་སེས་ །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས། 5c has neither orginated
མ་བྱུང་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན། 15b non-substantiality
2037
མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན། 15b the term “non-substantiality”
མ་ཡྲིན་ །དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན། 18c indirect
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི། 16d by our eyes exists
2085 མྲིག་གྲིས་
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར། 18d the eye
མྲིང་ །གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི། 14b are …... mere names →མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་
མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་ །མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས། 13c the elements of words
2093
མྲིང་དང་ནྲི་ །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། 7d thought
མྲིང་དུ་ །དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད། 15c as mere name
233
མྲིང་དེ་ནྲི་ །གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི། 14b are both mere names
མྲིང་ནྲི་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན། 15b the term →མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་
མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ །མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ། 16a by names which are themselves non-existent
མྲིང་མེད་པ་ །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ། 15d are devoid of names
མྲིང་ཙམ་ཡྲིན་ །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན། 13b are mere names
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3c there is neither →སེ་བ་མེད་
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 4a there is...nor →སེ་བ་མེད་པའྲི་
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད། 1a there is no →གྲུབ་པ་མེད་
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ། 10d devoid of… →དངོས་པོ་མེད་པ་
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 8b are devoid of →ཆོས་ཀྱང་མེད་
2115 མེད་ །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། 10c is bereft of… →གཉྲིས་མེད་
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 6c non-eternal (asat) →རེན་མེད་
།སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད། 8c there exists no… →རེན་མེད་དུ་ནྲི་
།སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན། 8d does not possess… →ཐེ་ཚོམ་མེད་
→དོན་མེད་
→བྱས་པ་མེད་
→མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་
→མྲིང་མེད་པ་
→ཟད་པ་མེད་
234
→སེམས་མེད་པས་ན་
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། 10b is without... →རེན་མེད་དུ་ནྲི་

མེད་དུ་ནྲི་
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད། 1a there is no
མེད་པ་ →མྲིང་མེད་པ་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 15a in the absence of the latter
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3c
མེད་པ་དང་ there is…nor
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་། 3d
མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི་ །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 1b the non-existent
མེད་པ་ཡྲིན་ །དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན། 8a are devoid of
མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན་ །དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན། 14d an effect of a cause vanishes away
མེད་ཡྲིན་ །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། 10a is devoid of
2118 མོ་གཤམ་ །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 5a barren women

མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 5a the child of barren women
2130 མྱུར་བའྲི་དུས་ །མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི། 12d in a short period

མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་ །མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ། 11d will in a short period
2185 ཙམ་ན་ །ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན། 7c if
2240 བརོན་འགྲུས་ །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས། 11b Energy
2278 ཚུལ་ཁྲིམས་ །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་། 11a Morality
2300 ཚོར་བ་ །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། 7d feeling
235
2343 འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ །འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར། 18b an…way 〔approaching〕
2349 འཛོམ་པས་ །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་། 17d through the co-ordination of … →རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་

བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་ །བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ། 17b who are erroneously self-conceived
2363
བརྫུན་དུ་བཤད་ །གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད། 19b is an illusion
2437 བཞྲིན་ །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན། 6b like
2450 ཟད་པ་མེད་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད། 12c which is imperishable

གཟུགས་དང་ །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། 7d it will appear that all the elements, matter
2498
གཟུགས་ནྲི་ །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར། 18d the matter
2518 བཟོད་པ་དང་ །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་། 11a Patience

།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ། 1d there is →གང་ན་ཡོད་
ཡོད་
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 6c eternal (sat) →རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་
2605 ཡོད་པར་ །འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར། 18b as…of

ཡོད་པར་བཤད་ །དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད། 17a is declared
ཡོད་མྲི་འགྱུར་ །སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།19a do not exist
2641 རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་ །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 3a the essence of all

རབ་ཏུ་གནས་ །མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས། 13c established in
2661 །རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། 10b what is expounded

རབ་ཏུ་བཤད་
།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད། 9d is expounded〔by the Buddha〕
2743 ལ་ཡང་ །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 5a then
236
2762 ལམ་གྲི་ནྲི །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི། 9c in keeping with
ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་ །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་། 3d action
2770
ལས་ནྲི་ །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་། 6e from
ལུས་ །དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད། 9b body of elements
2791 ལུས་ཀྱང་ །སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན། 7b the body〔of elements〕

ལུས་ལ་ །ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན། 7c this body〔of elements〕
2849 ཤྲིན་ཏུ་གསལ་ །མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ། 16a but they are illuminated

།།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ། 12a wisdom
2861 ཤེས་རབ་ →ཐབས་དང་ཤེས་རབ་
།བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས། 11b wisdom
བཤད་བྱ་ །བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད། 14a speeches
2880
བཤད་བྱེད་ །བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་། 13d speech
2924 སུས་ཀྱང་ །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད། 5d by any one else

སེམས་ →ཀུན་རོབ་སེམས་པ་
སེམས་ཀྱང་འབྱུང་ །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་། 7a the mind is also originated
སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་ །སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད། 8c mental element
2937 སེམས་ཆོས་ །སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར། 19a the mental elements

སེམས་ནྲི་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན། 8d the mind itself
སེམས་མེད་པས་ན་ །།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 9a since there exists no mind
སེམས་ལས་ །སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན། 7b from the mind
237
2962 སོགས་ །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས། 11b etc.
བསམ་པ་ །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ། 1d people think that →དེ་ལྟར་བསམ་པ་
3041
བསམ་གཏན་ །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས། 11b Concentration
238
附錄九：藏、英（May 本）譯本之詞彙分析
頁碼藏文詞條詞條出處英文詞條參照

0015 ཀུན་རོབ་ །ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན།74 is apparitional
→ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་
0034 ཀྱྲི་
→ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་
། རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 too → …...དང་…...ཀྱང་མེད་

0034 ཀྱང་
།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན།30 →སུས་ཀྱང་བྱས་པ་
།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད།38 also
→......དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་
0036 ཀྱྲིས་ →བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་
→སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་
0042 ཀླུ་སྒྲུབ་ །།དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ Nāgārjuna →འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་

ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་སོ།། །།85
0068 བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་ → བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་
→རྒྱ་གར་སྐད་དུ་
0105 སྐད་དུ་
→བོད་སྐད་དུ་
སེ་བ་ →དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་
0154
སེ་བ་བླངས་པ་ །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 taking birth
སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད་ །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད། 18 the essence of the unproduced.
239
སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི་ །དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 the nectar which is produced
སེ་བར་བྱེད་ །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 there is production
སེ་བར་མཛོད་ །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 there is birth
སེས་
0160
སེས་པ་ →མ་སེས་
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 the born
ཁམས་ །དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 elements →མྲིང་གྲི་ཁམས་
0223
ཁམས་སུ་ →མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ
མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་ །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 a dharmatā which is equal to space
མཁའ་ །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 space
0297 །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 12 space

མཁའ་ །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 space
0304 མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ་ །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 the wise realize [it]

→ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་
0307 མཁེན་པ་
0314 འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 the world of samsara
0323 འཁམས་པ་བཞྲིན་ །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།25 like wandering about...
0332 འཁྲུལ་བ་ །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་བ་ཡྲིན། 8 mistaken

→འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་
0339 གང་
→མཐོང་བ་གང་
240
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 does what arise
གང་བྱུང་
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62
གང་བྱུང་བ་ །དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། 69 is what arises
གང་ན་ཡོད་ །བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 could...exist
གང་སྣང་ །གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 what appears
གང་ཡང་ །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 26 whatever
གང་ཡང་མེད་ །སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 not existing whatsoever
གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ་ །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 26 whatever is indicated by name
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 from what
གང་ལས་
།གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62
→གྲིས་
→མྲིག་གྲིས་
0354 གྲི་
→མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི
→མྲིང་གྲི་ཁམས་
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི། 71 by →མྲིག་གྲིས་
།མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར། 79 →མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི་
0359 གུད་དུ་ །བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 separate

→བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ་
0382 གྲི་
→…...ལམ་གྲི་ནྲི། །དེ་ཉྲིད་……
241
→བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན་
→......ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན་
0384 གྱུར་པ་ →གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་
→......དུ་གྲུབ་པ་མེད་
0405 གྲུབ་པ་མེད་
→མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད་
0411 གྲོང་ཁེར་ →སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་
→མྲི་འགྱུར་
0505 འགྱུར་
0507 འགྲོ་བ་ཡྲིན་ →མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན་
0529 རྒྱ་གར་སྐད་དུ་ ༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷ་བ་སཾ་ཀནྲི།1 in Sanskrit

རྒྱུ་ །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 a cause
0560
རྒྱུ་མེད་ །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 without a cause
0600 སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་ །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།25 in a illusory city
0638 ང་རྒྱལ་ →བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ་

ངོ་བོ་ཉྲིད་ →སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད་
0663
ངོ་བོ་ཡྲིན་ →རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན་
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7
0674 དངོས་པོ་ །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16 things →ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་
།དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33
242
དངོས་པོ་དེ་ །འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 34 that thing
དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་ །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16 all things
དངོས་པོ་མེད་པ་ །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 non-thing
དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་ །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 production by non-things
0702 ལྔ་ →ཕུང་པོ་ལྔ་

ལྔ་པའོ་ །བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།84 5
0709 སྔར་ །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 previously

།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 a dharmatā →མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38 dharma/things →…...དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་

ཆོས་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 dharma →སེམས་ཆོས་
།ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ། 67 phenomena
ཆོས་ཉྲིད་ །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 dharmatā →མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 64 →...དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
0826
ཆོས་ཉྲིད་ལ་ →མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
→...དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
ཆོས་དེ་ །ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 64 that dharma
ཆོས་དེ་རྣམས་ །གང་ལས་གང་བྱུང་ཆོས་དེ་རྣམས།62 those dharmas
ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་ །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།།27 is the ... chapter of dharmatā
ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་ །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ། 67 all phenomena
243
0885 འཇམ་དཔལ་ འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་འཚལ་ལོ།3 the Manjusri
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 this world →འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་
།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 →བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ་
འཇྲིག་རེན་ །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24
།། རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 the world
0898
།བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73
འཇྲིག་རེན་འདྲི་ །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 this world
འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་ །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 this world →བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ་
འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་ །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 that which is worldly (by the world)
→སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད་
→མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
→ངོ་བོ་ཉྲིད་
→ཆོས་ཉྲིད་
→ཆོས་ཉྲིད་ལ་
0952 ཉྲིད་
→སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་
→སྟོང་ཉྲིད་
→སྟོང་པ་ཉྲིད་
→...དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
244
→ལམ་གྲི་ནྲི། །དེ་ཉྲིད་
གཉྲིས་ →བདེན་པ་གཉྲིས་
གཉྲིས་པའོ་ །ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་ the second
0981
པའོ།། 37
གཉྲིས་མེད་ །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 nonduality
0989 མཉམ་ →......དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
→......དང་མཉམ་
0993 རེད་ནས་ནྲི་ →......ལ་རེད་ནས་ནྲི་
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 permanently
1063 རག་ཏུ་
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི། 49 always
→འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་
→འཇྲིག་རེན་
→འཇྲིག་རེན་འདྲི་
རེན་
1073
→བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ་
རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་ །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་། 75 through encountering interdependence
རེན་མེད་ །རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 without support
245
རེན་མེད་་དུ་ནྲི །རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 to be without support
རེན་མེད་ཡྲིན་ །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། 42 being without support
རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི་ །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། 44 having done without support
རེན་མེད་འབྱུང་བའོ་ །དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 arises without support
→རྣམ་རོག་
རོག་ →རྣམ་རོག་དེ་ལས་
1076
→རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་
རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 is nonconceptual in essence
1078 རོགས་པར་བྱ་ →མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ་
→དེ་ལྟར་
1087 ལྟར་
→འདྲི་ལྟར་
→བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
1103 སྟེ་
→...དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
→ལེའུ་སྟེ་
།མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 emptiness
སྟོང་ཉྲིད་
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70
1106 སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་ །དངོས་པོ་སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33 ...are nonexistent, emptiness
།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་ emptiness
སྟོང་པ་ཉྲིད་
པའོ།། 37
246
1115 སྟོན་པ་ །དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76 the Teacher
1121 བརག་པ་ →སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་

བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན་ →…...ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན་
1124 བརེན་པ་ཡྲིན་ →སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན་
→གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ་
བསྟན་པ་
→མྲིང་བསྟན་པ་
1127 །ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།། 46 the...chapter teaching
བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ །ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།། 51 the...chapter, teaching… →…...དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
།བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།། 84 Chapter… : teaching...

།ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།། 51 the method
1148 ཐབས་
།།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ།52 method
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16 all →དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་
།གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 →ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་
ཐམས་ཅད་
1151 →འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་
→རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་
ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ །ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56 omniscient
1180 ཐེ་ཚོམ་མེད་ །ཐམས་ཅད་མཁེན་པ་ཐེ་ཚོམ་མེད།56 without doubt
1197 ཐོབ་ །མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།50 attain
1219 མཐོང་མྲི་འགྱུར་ །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 is not seen
247
མཐོང་བ་ →མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི་
མཐོང་བ་གང་ །རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་།75 one seeing
1236 དག་ →འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 …,and →......དང་......ཀྱང་མེད་
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 ...and…and →......དང་ནྲི་......

།གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། 32 …,… →......དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
དང་ །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། 32 །དངོས་པོ་སྟོང་ … ,and ... →......དང་མཉམ་
ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33
།།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་། 47 沒有翻譯 →......དང་......དང་
།།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ།52 and →......དང་འདྲ་བ་
1240 …...དང་ནྲི་…… །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། 32།དངོས་པོ་སྟོང་

...,and...
ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན།33
…...དང་…...ཀྱང་མེད་ །དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 there is no...nor…
…...དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་ →མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 ...are equal to...

…...དང་མཉམ་ →མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 12 ...equal to
…...དང་མཉམ་པའྲི་ །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།10 which is equal to →མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 ...and…and
…...དང་…...དང་
།གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། 32 …,…
…...དང་འདྲ་བ་ །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།9 like…
248
→སྐད་དུ་
→གུད་དུ་
→རྒྱ་གར་སྐད་དུ་
→རེན་མེད་དུ་ནྲི
→…...དུ་བཤད་
→…...དུ་གྲུབ་པ་མེད་
→དུ་ནྲི་
1256 དུ་
→…...དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད་
→…...དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
→བོད་སྐད་དུ་
→མྲིང་མེད་དུ་་ནྲི་
→མེད་དུ་་ནྲི་
......དུ་བཤད་ →བརྫུན་དུ་བཤད་
......དུ་གྲུབ་པ་མེད་ →མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད་
དུ་ནྲི་
→མེད་དུ་ནྲི་
......དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད་ །དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 །དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་ is excellently explained to be…

བཤད།41
249
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 …are excellently explained to be…
......དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ །ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་ the...chapter teaches...as...
པའོ།། 37
1267 དུས་ →མྱུར་བའྲི་དུས་
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 that →དངོས་པོ་དེ་
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 →ཆོས་དེ་
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 →ཆོས་དེ་རྣམས་
།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 that one →རྣམ་རོག་དེ་ལས་
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 that →......ལམ་གྲི་ནྲི། །དེ་ཉྲིད་......

།རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 →ལམ་གྲི་ནྲི་དེ་ཉྲིད་
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 34 →མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི་
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 that →མྲིང་དེ་ནྲི་

1280 དེ་
།རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི། 49 those
།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 that
།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 that which
།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 what
།གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61
།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66
that
།མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི། 71
།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76
250
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད། 83
དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ །དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72 by knowing suchness,...
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། 8 in that way
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 like that
དེ་ལྟར་ །དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 so,...

།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40 in that way,…
།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། 69 like that
།དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63
དེ་ནྲི་ that
།དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད། 83
དེ་རྣམས་ →ཆོས་དེ་རྣམས་
།དེ་ཡང་རེན་མེད་འབྱུང་བའོ།45 that also

།བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 if
།བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 moreover
དེ་ཡང་
།དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66 that too
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 moreover
།སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 moreover
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།11 in that,...
དེ་ལ་
།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 for that one
...དེ་ལ་ནྲི །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི།5 regarding that…
251
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 from that
དེ་ལས་ →རྣམ་རོག་དེ་ལས་
།དེ་ལས་སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི།53 from that
དེ་ལས་གཞན་ནྲི་ །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།19 other than that
...དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་ །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི།49 …doing those
1294 དེར་སྣང་ །དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76 appears as that
1300 དོན་དམ་ །དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད།83 ultimate

དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་ །དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 the understanding of the ultimate
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།24 Since...is pointless/ objectless/
དོན་མེད་…ན་
meaningless
1361 བདུད་རྲི་ནྲི་ →སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི་
1371 བདེན་པ་གཉྲིས་ །བདེན་པ་གཉྲིས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་ལྔ་པའོ།།84 the 2 Truths
1395 →འཇྲིག་རེན་འདྲི་
འདྲི་
འདྲི་ལྟར་ །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16 in that way
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་རེན་མེད་ཡྲིན། 42 those all…
འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་
།འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན། 57 those...all…
1397 འདུ་བྱེད་ །འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 34 conditioning action
1407 འདུས་སུ་ →མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་
1428 འདྲེན་པ་ །དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76 the guide
1492 ན་ →གང་ན་ཡོད་
252
→དོན་མེད་......ན་
→བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན་
→བྱུང་བ་ན་
→མེད་པས་ན་
→......ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན་
1517 ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་ །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།9 a sky flower

→རེད་ནས་ནྲི་
→རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི་
1523 ནས་ནྲི་
→བྱས་ནས་ནྲི་
→......ལ་རེད་ནས་ནྲི་
→སེ་བའྲི་བདུད་རྲི་ནྲི་
→རེད་ནས་ནྲི་
1524 ནྲི་ →རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི་
→......དང་ནྲི་......
→དུ་ནྲི་
→དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད་
253
→དེ་ནྲི་
→དེ་ལས་གཞན་ནྲི་
→བདུད་རྲི་ནྲི་
→ནས་ནྲི་
→བྱས་ནས་ནྲི་
→བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་
→བློ་ནྲི་
→མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི་
→མྲིང་དེ་ནྲི་
→མྲིང་ནྲི་
→མེད་དུ་ནྲི་
→གཞན་ནྲི་
→གཟུགས་ནྲི་
→ལ༌ནྲི་
→ལས་ནྲི་
→སུ་ནྲི་
254
→སེམས་ནྲི་
→མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི་
→རབ་ཏུ་གནས་
གནས་
1543 →......སུ་རབ་ཏུ་གནས་
གནས་པ་ལ་ །།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ།52 abiding in…and...
།དེ་ལྟར་རྣམ་རོག་གང་བྱུང་བ། 69 conceptual construction
རྣམ་རོག་
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70
1568 རྣམ་རོག་དེ་ལས་ །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 from that conceptual construction
རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་ །།རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 from conceptual construction
→ཆོས་དེ་རྣམས་
1577 རྣམས་ →ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་
→དེ་རྣམས་
→གང་སྣང་
1588 སྣང་
→དེར་སྣང་
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 by →དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།13 助詞 →འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་
1605 པས་ །།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38 because..., there is also →མེད་པས་ན་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 64 by →འཛོམ་པས་
།རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་མཐོང་བ་གང་། 75 through →སེམས་མེད་པས་ན་
255
→མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ་
→རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་
→མེད་པས་
→དངོས་པོ་
→དངོས་པོ་དེ་
→དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་
1619 པོ་ →དངོས་པོ་མེད་པ་
→དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་
→ཕུང་པོ་ལྔ་
→ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་
1653 སྤངས་པ་ །འཇྲིག་རེན་པས་ནྲི་གང་སྤངས་པ།82 expunging
1682 སོད་པའྲི་ས་ །འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར། 77 the stage of deeds
1694 ཕ་རོལ་ །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།17 the beyond

།ཕུང་པོ་ལྔ་སྟོང་པ་ཉྲིད་དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གཉྲིས་ the five heaps
1715 ཕུང་པོ་ལྔ་
པའོ།། 37
།།དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ the Genius
1775 འཕགས་པ་ ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་སོ།། །།85
།།དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ the Genius Nāgārjuna
1775 འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་སོ།། །།86
256
→དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་
1785 འཕོ་བ་ →སྲིད་པ་འཕོ་བ་
→སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་
→འབས་བུ་
1828 བུ་
བོད་སྐད་ བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་འཕོ་བ། 2 tibetan
1846
བོད་སྐད་དུ་ བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་འཕོ་བ། 2 in tibetan
→མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ་
→རོགས་པར་བྱ་
1854 བྱ་ →དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་
→ཞེས་བྱ་བ་
→བཤད་བྱ་
1867 བྱང་ཆུབ་ །མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།50 awakening

བྱས་ →......དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་
1879
→སུས་ཀྱང་བྱས་པ་
བྱས་པ་ →སུས་ཀྱང་བྱས་པ་
བྱས་ནས་ནྲི་ →རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི་
བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་ །རག་ཏུ་དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི། 49 by… doing... →......དེ་བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་
257
→གང་བྱུང་
→གང་བྱུང་བ་
བྱུང་
1888 →རེན་མེད་འབྱུང་བའོ་
→མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་
བྱུང་བ་ན་ །སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན། 30 since ... comes ...
→སེ་བར་བྱེད་
1892 བྱེད་ →འདུ་བྱེད་
→བཤད་བྱེད་
1910 བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་ །བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 exhaustion of the guru’s words
1916 བླངས་པ་ →སེ་བ་བླངས་པ་
1918 བློ་ནྲི་ །བློ་ནྲི་རེན་མེད་བྱས་ནས་ནྲི། 44 thought,… →དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་
1928 བྷ་བ་སཾ་ཀནྲི་ ༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷ་བ་སཾ་ཀན།ྲི 1 bhavasaṃkrānti

།།དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ the Madyamikan
དབུ་མ་
1937 །།དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ the Madyamikan Transference of
དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་སོ།། །།86 Existence
།། རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་འབྱུང་།28 comes to be
འབྱུང༌
1982 །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29
འབྱུང་བའོ་ →རེན་མེད་འབྱུང་བའོ་
1988 འབས་བུ་ །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 result
258
2025 སྲིན་པ་ །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་། 47 generosity
→དབུ་མ་
མ་
→དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་
2037 མ་སེས་ །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།22 not produced

མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 the unarisen name
མ་ཡྲིན་ །དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་མ་ཡྲིན།78 is not
→མཐོང་མྲི་འགྱུར་
2063 མྲི་འགྱུར་
མྲིག་གྲིས་ །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར། 79 by the eye
2085
མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི་ །མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི།71 that visual form which is seen by the eye
།གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི།32 name →གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ་
མྲིང་
→མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི
མྲིང་གྲི་ཁམས་ །མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས།58 the realm of names
མྲིང་ཙམ་ཡྲིན་ །འདྲི་དག་ཐམས་ཅད་མྲིང་ཙམ་ཡྲིན།57 being mere names
2093 མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད་ །དེ་ཡང་མྲིང་དུ་གྲུབ་པ་མེད།66 does not exist established as name

མྲིང་དེ་ནྲི་ །གང་ལས་གང་བྱུང་མྲིང་དེ་ནྲི།61 that name
མྲིང་ནྲི་ →མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་
མྲིང་མེད་པ་ །ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་མྲིང་མེད་པ།67 are without names
མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ །མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 in there not existing names
259
མྲིང་བསྟན་པ་ །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 26 …is indicated by name →གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ་
2106 མེ་ཏོག་ →ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།4 there is no →...སེ་བ་མེད་
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 without … there is no … →སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད་
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 16 would not exist →གང་ཡང་མེད་
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 does not exist →གྲུབ་པ་མེད་
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 34 does not exist →རྒྱུ་མེད་
།།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38 there is ... no →དངོས་པོ་མེད་པ་
།བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་མེད།54 there is no … →དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་
→གཉྲིས་མེད་
2115 མེད་ →རེན་མེད་ཡྲིན་
→རེན་མེད་
→རེན་མེད་་དུ་ནྲི
→རེན་མེད་འབྱུང་བའོ་
→རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན་
→སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་
→ཐེ་ཚོམ་མེད་
→…...དང་…...ཀྱང་མེད་
260
→…...དུ་གྲུབ་པ་མེད་
→དོན་མེད་…...ན་
→ཡོད་མེད་
→མྲིང་མེད་པ་
མེད་དུ་ནྲི་ →མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 14 there is no…,and…

མེད་པ་དང་
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 there would be no …
མེད་པ་ཡྲིན་ →སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན། 64 by not existing →དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་

མེད་པས་
མེད་པས་ན་ →སེམས་མེད་པས་ན་
མེད་པར་འགྲོ་བ་་ཡྲིན །དེ་ནྲི་མེད་པར་འགྲོ་བ་ཡྲིན།63 is going to nonexistence
2118 མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 20 the barren woman’s son

མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་ །མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་བྱང་ཆུབ་ཐོབ།50 one quickly gathers [the causes to]
2130
མྱུར་བའྲི་དུས་ །མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི། 55 the fast time
2185 ཙམ་ →བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན་
261
→མྲིང་ཙམ་ཡྲིན་
→…...ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན་
2240 བརོན་འགྲུས་ །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས།48 enthusiasm
2278 ཚུལ་ཁྲིམས་ །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་། 47 ethics
2300 ཚོར་བ་ །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། 32 sensation

།།དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ was compose
2334 མཛད་པ་རོགས་སོ་ ཀྱྲིས་མཛད་པ་རོགས་སོ།། །།85
2340 མཛོད་ →སེ་བར་མཛོད་
2343 འཛིན་པ་་......ཡོད་པར་ །འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར། 77 apprehending … as existent
2349 འཛོམ་པས་ →རེན་འབེལ་འཛོམ་པས་

བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ་ །བརྫུན་གྲི་ང་རྒྱལ་འཇྲིག་རེན་པ།73 the world of false pride
2363
བརྫུན་དུ་བཤད་ །གང་སྣང་ཐམས་ཅད་བརྫུན་དུ་བཤད།81 is…explained to be false/deceptive.
2403 ཞེས་བྱ་བ་ →དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་
2410 གཞན་ནྲི་ →དེ་ལས་གཞན་ནྲི་
2432 གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་འཚལ་ལོ།3 the youthful
2435 བཞྲི་པའོ་ །ཐབས་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་བཞྲི་པའོ།།51 fourth

→འཁམས་པ་བཞྲིན་
2437 བཞྲིན་ →རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་
262
→བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་
2450 ཟད་པ་
→བླ་མའྲི་བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་
གཟུགས་ །གཟུགས་དང་ཚོར་བ་མྲིང་དང་ནྲི། 32 materiality →མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི་
2498
གཟུགས་ནྲི་ །མྲིག་གྲིས་གཟུགས་ནྲི་མཐོང་མྲི་འགྱུར།79 visual form →མྲིག་གྲིས་མཐོང་བའྲི་གཟུགས་དེ་ནྲི་
2518 བཟོད་པ་ །།སྲིན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟོད་པ་དང་། 47 tolerance

→ལྔ་པའོ་
→གཉྲིས་པའོ་
→རེན་མེད་འབྱུང་བའོ་
2525 འོ་
→འབྱུང་བའོ་
→བཞྲི་པའོ་
→གསུམ་པའོ་
།འདུ་བྱེད་དངོས་པོ་དེ་ཡང་མེད། 34 →གང་ཡང་
2546 ཡང༌ །བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 also →གང་ཡང་མེད་
→གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ་
→དེ་ཡང་
→...…ལ་ཡང༌
→དོན་དམ་པ་ཡྲི་བློ་
2562 ཡྲི་ →མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་
263
།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 there is ... →འགྲོ་བ་ཡྲིན་
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན།8 there is ... →ངོ་བོ་ཡྲིན་
།ཆོས་དེ་མེད་པས་ཆོས་ཉྲིད་ཡྲིན།64 →རེན་མེད་ཡྲིན་
2578 ཡྲིན་ །མ་བྱུང་མྲིང་ནྲི་སྟོང་ཉྲིད་ཡྲིན།65 is →རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན་
།དེ་ཡང་སྟོང་ཉྲིད་རྣམ་རོག་ཡྲིན།70 →སྟོང་ཉྲིད་མེད་པ་ཡྲིན་
།དེར་སྣང་སྟོན་པ་འདྲེན་པ་ཡྲིན།76 →བརེན་པ་ཡྲིན་
→མ་ཡྲིན་
→མེད་པ་ཡྲིན་
→མྲིང་ཙམ་ཡྲིན་
→སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན་
→སྲིད་པ་ཡྲིན་
…...ཡྲིན་པར་བཤད་ །དེ་ནྲི་དོན་དམ་ཡྲིན་པར་བཤད། 83 is explained to be ...

→བཀའ་ཡྲིས་ཟད་པ་
2581 ཡྲིས་
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 exist →གང་ན་ཡོད་

ཡོད་
→འཛིན་པ་…...་ཡོད་པར་
2605 ཡོད་མྲི་འགྱུར་ །སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 do not exist

ཡོད་པར་ →འཛིན་པ་…...་ཡོད་པར་
ཡོད་པར་བཤད་ །དེ་ཉྲིད་མཁེན་པས་ཡོད་པར་བཤད།72 explained to exist
264
ཡོད་མེད་ །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 26 existence / nonexistence
2641 རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་ །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་མཉམ། 12 all intrinsic natures
2661 །དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།41 X is … to be Y →དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད་

རབ་ཏུ་བཤད་
།རེན་མེད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད།43 X are excellently explained to be Y
རབ་ཏུ་གནས་ →…...སུ་རབ་ཏུ་གནས་
→ཆོས་ཉྲིད་ལ་
→…...དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ་
ལ་
→དེ་ལ་
→…...དེ་ལ་ནྲི
2743 →གནས་པ་ལ་
…...ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན་ །ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན།31 since ... is merely by designation →ལ་ཕག་འཚལ་ལོ༌
…...ལ་རེད་ནས་ནྲི་ །མྱུར་བའྲི་དུས་ལ་རེད་ནས་ནྲི། 55 having found…

…...ལ༌ནྲི་ →དེ་ལ་ནྲི་
…...ལ་ཡང༌ །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 20 even for …

ལ་ཕག་འཚལ་ལོ༌ འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་འཚལ་ལོ།3 homage to
།དེ་ལྟར་གཉྲིས་མེད་ལམ་གྲི་ནྲི།40།དེ་ཉྲིད་དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་ the suchness of the path
2762 …...ལམ་གྲི་ནྲི། །དེ་ཉྲིད་…... བཤད།41
→གང་ལས་
2770 ལས་
→དེ་ལས་
265
→དེ་ལས་གཞན་ནྲི་
→རྣམ་རོག་དེ་ལས་
→བྱས་ལས་ཀྱྲིས་ནྲི་
→སེམས་ལས་
ལས་ནྲི་ →རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་
ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་ །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།15 things which are active
།སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན། 30 the body
2791 ལུས་ །ལུས་ལ་བརག་པར་གྲིས་ཙམ་ན།31 the body

།དེ་ལྟར་ལུས་དང་ཁམས་ཀྱང་མེད།39 body
2804 ལེའུ་སྟེ་ →བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
→…...དུ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་
2849 ཤྲིན་ཏུ་གསལ་ །མྲིང་མེད་དུ་ནྲི་ཤྲིན་ཏུ་གསལ།68 totally removed

།ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།། 46 wisdom.
2861 ཤེས་རབ་ །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས།48

།།ཐབས་དང་ཤེས་རབ་གནས་པ་ལ།52
2880 བཤད་ →…...དུ་ནྲི་རབ་ཏུ་བཤད་
266
→…...དུ་བཤད་
→…...ཡྲིན་པར་བཤད་
→ཡོད་པར་བཤད་
→རབ་ཏུ་བཤད་
བཤད་བྱ་ །བཤད་བྱ་དེ་ཡང་གང་ན་ཡོད།60 what to be explained
བཤད་བྱེད་ །བཤད་བྱེད་དེ་ཡང་གུད་དུ་ཡང་།59 that which explains
2887 ས་ །འཛིན་པ་སོད་པའྲི་ས་ཡོད་པར། 77 the stage →སོད་པའྲི་ས་
→ཁམས་སུ་
སུ་ →འདུས་སུ་
→མྱུར་བའྲི་འདུས་སུ་
2924
སུ་ནྲི་ །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།21 who says
སུ་རབ་ཏུ་གནས་ མྲིང་གྲི་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་གནས།58 abide in …
སུས་ཀྱང་བྱས་པ་ །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།23 everyone created
སེམས་ །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་འབྱུང་།29 the mind
སེམས་ལས་ །སེམས་ལས་ལུས་ཀྱང་བྱུང་བ་ན། 30 from the mind
2937 སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་ །སེམས་ཀྱྲིས་བརག་པ་གང་ཡང་མེད།35 imputed by the mind

སེམས་ནྲི་ །སེམས་ནྲི་རོག་མེད་ངོ་བོ་ཡྲིན།36 the mind
སེམས་ཆོས་ །སེམས་ཆོས་དེ་ཡང་ཡོད་མྲི་འགྱུར།80 mind and dharma
267
སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན་ །ཀུན་རོབ་སེམས་པ་བརེན་པ་ཡྲིན།74 is ..., mind dependent
སེམས་མེད་པས་ན་ །།སེམས་མེད་པས་ན་ཆོས་ཀྱང་མེད། 38 because without mind
2962 སོགས་ །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས།48 and so forth

སྲིད་པ་ཡྲིན་ །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན།6 there is… in worldly existence
སྲིད་པ་འཕོ་བ་ བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་འཕོ་བ། 2 Transference of Existence
2974
སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ །།དབུ་མ་སྲིད་པའྲི་འཕོ་བ་ཞེས་བྱ་བ་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ Transference of Existence
3010 གསལ་ →ཤྲིན་ཏུ་གསལ་
3016 གསུམ་པའོ་ །ཤེས་རབ་བསྟན་པའྲི་ལེའུ་སྟེ་གསུམ་པའོ།། 46 third

…...བསམ་པ་ །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།7 thinking…
3041 བསམ་པ་ །དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། 8 thought

བསམ་གཏན་ །བརོན་འགྲུས་བསམ་གཏན་ཤེས་རབ་སོགས།48 concentration
268
附錄十：Bhavasaṃkrānti 藏、漢、英譯本〈第一品〉之詞句對照
偈
སྲིད་པ་འཕོ་བ 任本 སྲིད་པ་འཕོ་བ May 本 སྲིད་པ་འཕོ་བ Sastri 本
數
༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷ་བ་སཾ་ཀནྲི། ༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷ་བ་སཾ་ཀནྲི། In Sanskrit: ༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། བྷ་བ་སཾ་ཀནྲི།
bhavasaṃkrānti
བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་འཕོ་བ། བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་འཕོ་བ། In Tibetan: སྲིད་པ་འཕོ་བ། བོད་སྐད་དུ། སྲིད་པ་འཕོ་བ།
འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕག་
ཕག་འཚལ་ལོ། ཕག་འཚལ་ལོ། ལ་ཕག་འཚལ་ལོ། འཚལ་ལོ།
།དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།།1a 無體法不生， །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།།1a 1.There is no །དངོས་པོ་མེད་པས་སེ་བ་མེད།1a I. There is no
production by non- separate entity
things, 〔from the
།དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 1b 於彼無體法， །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 1b Regarding that non- །དངོས་པོ་མེད་པ་དེ་ལ་ནྲི། 1b standpoint of the
thing, Absolute〕, hence
།སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན། 1c 是有取生者， །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན། 1c There is taking birth in །སེ་བ་བླངས་པ་སྲིད་པ་ཡྲིན། 1c there is no
1 worldly existence. origination.People
།རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d 思有恆常法。 །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d Thinking things exist །རག་ཏུ་དངོས་པོ་ཡོད་བསམ་པ།1d think that the non-
permanently, existent separate
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་བ་ཡྲིན། 1e In that way there is entity takes
mistaken thought, origination and there
།ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།1f is eternal principle
Like a sky flower.
〔from which all the
separate entities
orginate〕(1).
269
།དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། 2a 如是錯思維， །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ 2.A dharmatā which is དེ་ལྟར་བསམ་པ་འཁྲུལ་པ་ཡྲིན། 2a This thought is an
ལ།2a equal to space, illusion and
།ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།2b །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2b །ནམ་མཁའྲི་མེ་ཏོག་དང་འདྲ་བ།2b resembles a flower
如同虛空花， In that, the born are
in the sky.The wise
equal to space,
།མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ །རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་ །མཁའ་དང་མཉམ་པའྲི་ཆོས་ཉྲིད་ལ།2c must realise that the
等虛空法性， All intrinsic natures
2 ལ།2c མཉམ། 2c essence of all
equal to space,
elements of
།དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2d 彼生等虛空。 །དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་ The wise realize [it] །དེ་ལ་སེས་པ་མཁའ་དང་མཉམ།2d existence(dharmatā )
བྱ།2d like that. , their origination
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་ and their
མཉམ། 3a characteristics
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།3b resemble the vacant
space (2-3b).
།རང་བཞྲིན་ཐམས་ཅད་མཁའ་དང་ 一切性等空， །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3a 3.Without a cause there །རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3c 〔The wise must
མཉམ། 3a is no result, and also realise that〕
།དེ་ལྟར་མཁས་པས་རོགས་པར་བྱ།3b 智者應觀察， །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།3b There would be no །ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།3d there is neither
things which are active, cause, nor effect, nor
3 action, nor this word,
།རྒྱུ་མེད་འབས་བུ་མེད་པ་དང་། 3c 無因及無果， །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། All things in that way །དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 4a
nor any other world
3c would not exist.
(3c-4b).
།ལས་ཀྱྲི་དངོས་པོ་མེད་པ་དང་།3d 及有業無法。 །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་ This world and the །འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།4b
དང་།3d beyond and
།དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་འདྲི་ལྟར་མེད། 諸法如是無， །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4a 4.The essence of the །སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད། 4c If a thing which is
4a unproduced. not orginated before,
།འཇྲིག་རེན་འདྲི་དང་ཕ་རོལ་དང་།4b 此世及他世， །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།4b Other than that, there is །དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།4d is originated
production: afterwards from a
270
།སེ་བ་མེད་པའྲི་ངོ་བོ་ཉྲིད།4c 及無生自性， །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 4c Even for the barren །མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 5a thing other than
woman’s son, itself, who is then to
།དེ་ལས་གཞན་ནྲི་སེ་བར་བྱེད།4d 離彼者能生。 །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།4d Who says there is birth །དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།5b originate the child of
for that one? barren women ? (4c-
5b).
།འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།4e This world previously
4
not produced,
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།4f From that, everyone
created does not exist.
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ Since the world of
ན།4g samsara is pointless/
objectless/ meaningless,
།སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་ Like wandering about
བཞྲིན།4h in a illusory city.
།མོ་གཤམ་བུ་ཡྲི་བུ་ལ་ཡང་། 5a 於石女之子， །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 5.Existence/nonexistenc །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།5c The world from the
5a e whatever is indicated outset has neither
by name, orginated itself, nor
།དེ་ལ་སུ་ནྲི་སེ་བར་མཛོད།5b 誰於彼作生? །ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།། Is the first chapter of །དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།5d has been created by
dharmatā. any one else (5c, d).
5 །འཇྲིག་རེན་པ་འདྲི་སྔར་མ་སེས།5c 此世先未生， །། རྣམ་རོག་ལས་ནྲི་འཇྲིག་རེན་ From conceptual
འབྱུང་།5b construction, the world
comes to be,
།དེ་ལས་སུས་ཀྱང་བྱས་པ་མེད།5d 誰亦無造作。 །རྣམ་རོག་དེ་ལས་སེམས་ཀྱང་ From that conceptual
འབྱུང་།5c construction, the mind
too comes to be.
271
།དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ 無實生死界， །དོན་མེད་འཁོར་བའྲི་འཇྲིག་རེན་ན།6a The world which
ན།6a mistakes
།སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་ 如幻城漂流， །སྒྱུ་མའྲི་གྲོང་ཁེར་འཁམས་པ་བཞྲིན།6b unprofitable for
6 བཞྲིན།6b profitable (or the
།ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 6c 有無亦唯名， །ཡོད་མེད་གང་ཡང་མྲིང་བསྟན་པ། 6c ocean of
phenomenal
།ཆོས་ཉྲིད་ཀྱྲི་ལེའུ་སྟེ་དང་པོའོ།། 法性品第一。 existence which is
going round and
round without
profit), was not
declared as either
eternal (sat) or non-
eternal (asat) like a
city of illusion (6a-
c).
272

Bhavasamkranti 譯本研究

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bhavasamkranti 譯本研究

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

法鼓文理學院佛教學系碩士論文

表目錄 ........................................................................................................................... viii

第一節 研究動機與目的 .......................................................................................... 2

第二節 當代學者研究成果回顧 .............................................................................. 6

第三節 研究範圍與限制 ........................................................................................ 16

第四節 研究方法 .................................................................................................... 17

第五節 論文架構 .................................................................................................... 24

第二章 Bhavasaṃkrānti 譯本概述 ............................................................................ 26

第一節 Bhavasaṃkrānti 之譯本 ............................................................................. 26

第二節 文體架構與內容重點 ................................................................................ 28

第三節 標題名稱 .................................................................................................... 33

第四節 作者歸屬之疑點 ........................................................................................ 38

第三章 Bhavasaṃkrānti 古譯本之文獻史考證 ........................................................ 45

第一節 古藏譯本之目錄記載、種類、版本與校對 ............................................ 45

第三節 古藏、漢譯者與譯經背景 ........................................................................ 64

第四章 Bhavasaṃkrānti 今譯本與譯者簡介 ............................................................ 76

第一節 今漢譯本與譯者 ........................................................................................ 76

第二節 今英譯本與譯者 ........................................................................................ 80

第五章 Bhavasaṃkrānti 譯本之語言分析 ................................................................. 82

第一節 古、今譯本之詞彙分析 ............................................................................ 82

第二節 古藏、漢譯本之比對與分析 .................................................................... 85

第三節 古藏譯本與今漢譯本之比對與分析 ........................................................ 91

第四節 古藏譯本與今英譯本之比對與分析 ...................................................... 103

第五節 譯本之差異 .............................................................................................. 126

一、譯本之文體架構 ........................................................................................... 126

二、翻譯詞彙的抉擇 ........................................................................................... 127

三、譯者的翻譯風格 ........................................................................................... 145

四、小 結 ............................................................................................................. 147

第六章 結論 .............................................................................................................. 148

引用文獻 ...................................................................................................................... 151

一、佛教藏經或原典文獻（各部佛典依經號排序） .......................................... 151

（一）藏譯大藏經 ............................................................................................... 151

（二）漢譯大藏經 ............................................................................................... 152

（三）當代漢譯電子書 ....................................................................................... 153

（四）當代英譯電子書 ....................................................................................... 153

（五）當代日譯大藏經 ....................................................................................... 153

（一）中、日文（依筆劃順序排列） ............................................................... 154

（二）歐美文（依字母順序排列） ................................................................... 154

三、 專書論文類 .................................................................................................... 155

（一）中、日文（依筆劃順序排列） ............................................................... 155

（二）歐美文（依字母順序排列） ................................................................... 155

四、期刊論文類 ...................................................................................................... 156

（一）中、日文（依筆劃順序排列） ............................................................... 156

（二）歐美文（依字母順序排列） ................................................................... 157

五、學位論文 .......................................................................................................... 158

六、工具書類 .......................................................................................................... 158

七、網站類 .............................................................................................................. 159

附錄一：北京版 Bhavasaṃkrānti 三種文本之內文對照 ...................................... 162

附錄二：北京版 BhS I、BhS III 與《大乘破有論》之內文對照 ........................ 165

附錄三：今漢譯本《轉有論頌》 .......................................................................... 169

附錄四：今英譯本 English Translation of The Bhavasaṅkrānti ......................... 171

附錄五：今英譯本 Transference of Existence ...................................................... 173

附錄六：藏、漢（施本）譯本之詞彙分析 .......................................................... 177

附錄七：藏、漢（任本）譯本之詞彙分析 .......................................................... 190

附錄八：藏、英（Sastri 本）譯本之詞彙分析 .................................................... 225

附錄九：藏、英（May 本）譯本之詞彙分析 ...................................................... 239

附錄十：Bhavasaṃkrānti 藏、漢、英譯本〈第一品〉之詞句對照 ................... 269

表六、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti I 之藏經目錄對照...........………………….....49

表七、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti II 之藏經目錄對照...................………..……..50

表八、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti III 之藏經目錄對照...........................…..…....51

本論文主題在探討 Bhavasaṃkrānti 譯本的研究。整體而言，藏經中論述關於

一、 探討藏譯 Bhavasaṃkrānti 與漢譯《大乘破有論》之對應關係

（一）N. Aiyaswami Sastri（1938）

為： 「空」，參 Fernando Tola and Carmen Dragonetti, “Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The

第一節研究動機與目的 .......................................................................................... 2

第二節當代學者研究成果回顧 .............................................................................. 6

第三節研究範圍與限制 ........................................................................................ 16

第四節研究方法 .................................................................................................... 17

第五節論文架構 .................................................................................................... 24

第二節文體架構與內容重點 ................................................................................ 28

第三節標題名稱 .................................................................................................... 33

第四節作者歸屬之疑點 ........................................................................................ 38

第一節古藏譯本之目錄記載、種類、版本與校對 ............................................ 45

第三節古藏、漢譯者與譯經背景 ........................................................................ 64

第一節今漢譯本與譯者 ........................................................................................ 76

第二節今英譯本與譯者 ........................................................................................ 80

第一節古、今譯本之詞彙分析 ............................................................................ 82

第二節古藏、漢譯本之比對與分析 .................................................................... 85

第三節古藏譯本與今漢譯本之比對與分析 ........................................................ 91

第四節古藏譯本與今英譯本之比對與分析 ...................................................... 103

第五節譯本之差異 .............................................................................................. 126

四、小結 ............................................................................................................. 147

第六章結論 .............................................................................................................. 148

三、專書論文類 .................................................................................................... 155

一、探討藏譯 Bhavasaṃkrānti 與漢譯《大乘破有論》之對應關係

為：「空」，參 Fernando Tola and Carmen Dragonetti, “Āryabhavasaṃkrāntināmamahāyānasūtra: The

古藏譯本印度造者：西藏譯師： སྲིད་པ་ལས་འདས་པ་ 偈頌體

當代印度：中國譯者：《轉有論頌》偈頌體

當代印度：印度譯者： English Translation of 散文體

表二、《大中祥符法寶錄》卷 13 與《大乘破有論》相對應句

部類中觀部中觀部書翰部

造者龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）

漢譯大乘破有論大乘破有論大乘破有論

造者龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）龍樹( ཀླུ་སྒྲུབ་）

譯者缺印度譯師：Śrīratha (K) 印度譯師：Śrīratha (K)

表六、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti I 之藏經目錄對照

表七、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti II 之藏經目錄對照

表八、德格版、北京版 Bhavasaṁkrānti III 之藏經目錄對照

另外，也有記載名稱滿智的翻譯作品包括：(1)《道所作》（ལམ་གྲི་རབ་ཏུ་བྱ་བ་）；(2)