Okres napoleoński

Hegemonia Napoleona w Europie trwała zaledwie kilkanaście lat, a jednak spowodowała na

kontynencie trwałe zmiany – zarówno w sferze polityki, jak i życia społecznego i kulturalnego.

Napoleon Bonaparte – ur. 1769 w Ajaccio na Korsyce, zm. 1821 na Wyspie Świętej Heleny. Z
wykształcenia oficer wojska. Zwany „małym kapralem”, jednak wbrew antynapoleońskiej
propagandzie nie wiązało się to z jego wzrostem. 

Rządy Napoleona we Francji

W 1799 r. w wyniku kolejnego przewrotu w rewolucyjnej Francji gen. Napoleon Bonaparte objął
władzę dyktatorską jako „pierwszy konsul”:
– zakończenie rewolucji (amnestia dla rojalistów, co umożliwiło im powrót z emigracji)
– normalizacja stosunków z Kościołem katolickim (konkordat)
– bezpłatna i obowiązkowa oświata publiczna dla wszystkich dzieci
– usprawnienie państwa (podział na departamenty i merostwa, walka z przestępczością)
– 1804 Kodeks Cywilny Napoleona (wolność osobista, równość wobec prawa, nietykalność własności,
świeckie małżeństwa)
– reformy skarbowe (akcyzy)

1804 – koronacja Napoleona na „cesarza Francuzów” (koronował się sam, wyjmując koronę z rąk
papieża i wkładając ją sobie na głowę)

Wojny napoleońskie

W latach 1800-1812 Napoleon podporządkował sobie większość Europy:

– likwidacja niem. Cesarstwa Rzymskiego (1805 pokój w Preszburgu – marginalizacja Austrii,
utworzenie z krajów niemieckojęzycznych Związku Reńskiego)
– radykalna zmiana dotychczasowych stosunków politycznych (np. 14 X 1806 złamanie potęgi Prus
pod Jeną i Auerstadt)
– 1809 pokój w Schönbrunn – koniec mocarstwowej roli Austrii, szczyt potęgi Francji
– utworzenie nowych państw (m.in. Konfederacja Szwajcarska, Księstwo Warszawskie)
– polityka dynastyczna (Napoleon królem Włoch, bracia królami Hiszpanii i Neapolu, marszałek
Bernadotte królem Szwecji i Norwegii)
– polityka narodowościowa – wykorzystanie ambicji narodów przeciw innym (np. Polacy wykorzystani
do pokonania Hiszpanów pod Somosierrą i tubylców na San Domingo)

(Przeciwko Francji i Napoleonowi zawiązywało się kolejno kilka koalicji państw europejskich. We
wszystkich z nich uczestniczyła Wielka Brytania, a w większości także Austria i Rosja. Koalicje
antyfrancuskie są numerowane od I do VII, choć dopiero w czasie wojny z drugą z nich Napoleon
doszedł do władzy we Francji.)

Wyjątek od podboju całej Europy – Wielka Brytania:

– 1805 bitwa pod Trafalgarem (flota adm. Horatio Nelsona pokonała flotę francuską)
– od 1806 blokada kontynentalna (zakaz handlu państw europejskich z Wielką Brytanią; rujnowało to
gospodarkę brytyjską, ale i pozostałych państw, w tym samej Francji)

Skutki napoleońskiej dominacji w Europie:

– upowszechnienie francuskich idei rewolucyjnych i wzrost świadomości narodowej
– upowszechnianie francuskich wzorców ustrojowych (Kodeks Cywilny Napoleona” – wolność
osobista i równość wobec prawa bez względu na stan, świeckie małżeństw)
– upowszechnienie francuskiej kultury (styl Empire – klasycyzm z motywami egipskimi i pochwałą
Napoleona, moda damska podkreślająca wdzięk i kobiecość)

Konflikt z Rosją i upadek Napoleona

Geneza:
– osadzenie marsz. Bernadotte na tronie szwedzkim naruszało interesy Rosji na Bałtyku
– blokada kontynentalna uniemożliwiała handel rosyjskim zbożem z Wielką Brytanią

1812 wyprawa Napoleona na Moskwę (międzynarodowa Wielka Armia – 600 tys. ludzi)

Z powodu taktyki rosyjskiej (wycofywanie się i unikanie bitew poza nierozstrzygniętą bitwą pod
Borodino) oraz nastania zimy Napoleon, mimo zajęcia Moskwy, musiał się wycofać. Wielką Armię
zdziesiątkował głód, mróz i nieustanne ataki kozackie (zostało kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy
niezdolnych do walki). Rosja zajęła Księstwo Warszawskie, a potem wkroczyła do Paryża.

X 1813 – „bitwa narodów” pod Lipskiem (klęska Napoleona, osadzenie go na Elbie)

Po ostatniej próbie powrotu Napoleona do władzy („100 dni”) został on ostatecznie pokonany przez
wojska koalicji w bitwie pod Waterloo (18 VI 1815) i zesłany na Wyspę św. Heleny.

Zmiany dynastyczne i graniczne zostały w większości anulowane przez kongres wiedeński (wyjątki:
Cesarstwo Rzymskie w starej postaci pozostało zlikwidowane, a dynastia Bernadotte do dziś panuje w
Szwecji). Niektóre instytucje z okresu konsulatu istnieją we Francji do dziś

1799 – wojskowy zamach stanu  obala dyrektoriat i wynosi do władzy Napoleona Bonaparte
i konstytucja Napoleon obejmując funkcję pierwszego konsula i skupia pełnię władzy

1800– pod Marengo Napoleon pokonuje wojska austriackie

1801 – traktat pokojowy w Lunéville kończy wojnę z Austrią; Habsburgowie uznają podboje
francuskie we Włoszech i granicę Francji na Renie

1802– angielsko-francuski traktat pokojowy w Amiens kończy wojnę z drugą koalicją antyfrancuską

1803 – wybuch wojny francusko-brytyjskiej, trwającej nieprzerwanie 12 lat (do bitwy pod Waterloo)

1804 – konstytucja (roku XII) obdarza Napoleona tytułem cesarza Francuzów; koronacja w obecności
Piusa VII
 – przymierze brytyjsko-rosyjskie daje początek trzeciej koalicji antyfrancuskiej (ponadto: Austria,
Szwecja, Królestwo Neapolu)

1805
 – koronacja Napoleona na króla Włoch
 – bitwa pod Ulm; kapitulacja wojsk austriackich
– okręty brytyjskie pod dowództwem admirała Horatio Nelsona rozbijają flotę francusko-hiszpańską
w bitwie pod Trafalgarem, udaremniając plany Napoleona inwazji na Wyspy Brytyjskie
 – w bitwie pod Austerlitz Napoleon pokonuje sprzymierzone siły austriacko-rosyjskie
 – pokój w Preszburgu (ob. Bratysława) pozbawia Austrię Wenecji, Istrii i Dalmacji na rzecz Królestwa
Włoskiego oraz Tyrolu i Szwabii na rzecz elektorów wirtemberskiego i bawarskiego

1806

 – 16 państw niemieckich tworzy pod protektoratem Napoleona Związek Reński

– cesarz austriacki Franciszek II zrzeka się tytułu cesarza rzymskiego narodu niemieckiego
(piastowanego przez Habsburgów od 1438 r.)
 – wojna Prus z Napoleonem, początek czwartej koalicji (Wielka Brytania, Prusy, Rosja, Szwecja,
Saksonia)
– Napoleon pokonuje wojska prusko-saskie w bitwach pod Jeną i Auerstädt
 – Napoleon ogłasza blokadę kontynentalną Wielkiej Brytanii

1807
 – w bitwie pod Frydlandem Francuzi zwyciężają wojska rosyjskie
 – pokój w Tylży pozbawia Prusy ziem polskich zagarniętych w II i III rozbiorze (powstaje Księstwo
Warszawskie) oraz zachodniej części kraju, gdzie powstaje Królestwo Westfalii pod berłem brata
Napoleona Hieronima. Rosja, Prusy i Austria przystępują do blokady kontynentalnej.

1808
– wojska rosyjskie wkraczają do Finlandii; początek wojny rosyjsko-szwedzkiej
, początek powstania ludowego przeciwko Francuzom, tron hiszpański przypada Józefowi Bonaparte
 – Napoleon osobiście prowadzi Wielką Armię ku Pirenejom (góry w hiszp.)
– bitwa pod Somosierrą otwiera Francuzom drogę do Madrytu; słynna szarża polskich szwoleżerów

1809 – po wkroczeniu Austriaków do Bawarii zawiązuje się piąta koalicja antyfrancuska (z udziałem
Wielkiej Brytanii)
 – dekret Napoleona o aneksji Państwa Kościelnego skutkuje papieską ekskomuniką i internowaniem
Piusa VII
 – zwycięska dla Francji bitwa z wojskami austriackimi pod Wagram
 – pokój rosyjsko-szwedzki w Fredrikshamn; Finlandia jako Wielkie Księstwo połączona unią
personalną z Rosją

 – pokój w Schönbrunn pozbawia Austrię tzw. Prowincji Iliryjskich na rzecz Francji oraz ziem III
rozbioru na rzecz Księstwa Warszawskiego

1810– marszałek napoleoński Jules-Jean-Baptiste Bernadotte ogłoszony przez stany szwedzkie

następcą tronu

1812
 – pokój rosyjsko-turecki w Bukareszcie przyznaje carowi Besarabię i prowincje gruzińskie
 – Napoleon na czele Wielkiej Armii wkracza do Rosji
1813
 – zawiązuje się szósta koalicja antyfrancuska (Wielka Brytania, Rosja, Szwecja, Prusy, państwa
niemieckie, a od sierpnia Austria)
– zwycięstwo Napoleona w bitwie pod Budziszynem
 – zwycięstwo ks. Wellingtona nad Francuzami w bitwie pod Vittorią; odwrót wojsk napoleońskich
z Hiszpanii
– przegrana przez Francuzów tzw. bitwa narodów pod Lipskiem (śmierć księcia Poniatowskiego)

1814 – kapitulacja Paryża

 – abdykacja Napoleona w Fontainebleau; Ludwik XVIII Burbon królem Francji
wrzesień – rozpoczyna się tzw. kongres wiedeński; obraduje do 9 czerwca 1815 r.

1815 – Napoleon ląduje na południu Francji; rozpoczyna się tzw. Sto Dni jego powtórnych rządów
 ,przybywa do Paryża
 – zawiązuje się siódma koalicja antyfrancuska (Wielka Brytania, Rosja, Prusy, Szwecja, Austria,
Niderlandy i państewka niemieckie)
 – klęska Napoleona pod Waterloo w bitwie z wojskami brytyjsko-pruskimi
 – powtórna abdykacja Napoleona
 – z inicjatywy cara Aleksandra I władcy Rosji, Austrii i Prus podpisują akt Świętego Przymierza