Professional Documents
Culture Documents
Transkripti I Bazilikes Se Mehillit Arapaj
Transkripti I Bazilikes Se Mehillit Arapaj
(ndryshe quajtur Kryeëngjëlli Mikael, i cili njihet gjithashtu si Gjenerali i Ushtrisë së Zotit, princi
gardian i Izraelit, si dhe engjëlli që dëboi Satanin nga Parajsa), që ndodhet në Arapaj të Durrësit.
Bazilika mendohet se i përket shekullit të 5-të ose të 6-të dhe përkon me sundimin e Anastasit I
Dioscurit (491–518), sipas një monogrami të gjetur në atrium. Gjithashtu mund të jetë prekur
nga rindërtimet masive të Justinianit I në të katërta provincat e Ilirikut.
Besohet se bazilika i është kushtuar Kryeengjëllit Mikael dhe ka qenë në përdorim deri në
shekullin e 11-të, kur, sipas hulumtimeve, ndërtesës iu vu zjarri nga ushtria normane e
udhëhequr nga Robert Guiscard, i cili pushtoi Dyrrahun në 1081.
Rrënojat u zbuluan në vitin 1974 nga dy arkeologë shqiptarë, Hava dhe Sali Hidri, dhe themelet e
ndërtesës e mozaiku i famshëm nuk u gërmuan deri në vitet 1981–1983. Në bazë të gjetjeve
sporadike, rrethina më e ngushtë e kishës së dikurshme mund të ketë qenë e banuar deri në
shekullin e 13-të, por bazilika u harrua për shekujt në vijim.
Monumenti është një bazilikë tri absidale, me transept, që zhvillohet sipas një plani gjatësor
lindje-perëndim (68x28 m). Tri absidat gjysmërrethore, si brenda ashtu edhe jashtë, i ka të
drejtuara në këte mënyre: nga lindja me të madhen (me diametër 7 m) dhe nga veriu e jugu më
të voglat (me diametër 4.5 m).
Absida lindore karakterizohet nga diametri i saj i madh, 7 m, dhe trashësia e murit 1,5 m. Kjo
ruan pjesërisht sithronin me dy shkallë, në të cilat ruhen gjurmë afreskesh.
Në bemë, përpara presbiterit, ruhen mbetje të altarit, një bllok guri I skuadruar dhe një kolonë e
vogël. Bema si dhe altari kanë qënë të trajtuara me kolona, pilastra dhe harqe.
Naosi ndahet në tre nefe. Nefi qëndror ndahet nga ato anësore me arkada.
Bazilika ruan gjurmë dyshemeje të shtruar me tulla të medha në anijaten qëndrore dhe narteks.
• Zgjatimi i mureve perimetrale të naosit krijon një atrium të madh katror në ballin e bazilikës.
• Në atrium hyhet nga ana jugore, ku ruhet pragu I gurtë I portës së dikurshme dykanatëshe. Në
periudhën e Antikitetit të Vonë e Mesjetë, atriumi shërbente si vend për kalimin e kohës nga
besimtarët, kleri e pelegrinët.
• Atriumi kufizohet në veri e jug me ambiente të tjera me mjaft pjesë të shtuara vonë.
• Në mes të atriumit dhe me aks me tërë konstruksionin e bazilikës gjendet një pus me diametër
afërsisht 1m, i cili rrethohet nga një kuadriportik. Ai paraqiste një arkadë mbi pilastra me nga tri
hapsira mbuluar me hark në cdo anë. Gjetja e dy kapiteleve paleokristiane të bën të mendosh se
pusi ka pasur trajtim arkitektonik. Kishat e kanë ujin të domosdoshëm, jo vetëm për jetën por
edhe për ritin e pagëzimit.
• Në mjedisin jugor poshtë mozaikut është një varr I madh me qemer cilindrik. Ai përbëhet nga një
derë nga ana e lindjes dhe është i trajtuar me plinta guri gëlqeror e një arkitra. Për mbylljen e saj
shërben një pllakë mermeri.
• Varri ka formë katërkëndëshe, muret e brëndshme e suvaja me qemer ruajnë gjurmë suvaje të
ngjyrosur. Dritarja mendohet të simbolizojë kalimin nga bota e gjallë në atë të vdekur, dhe
hedhja e monedhave (fenomen që vazhdon të ndodhi dhe sot) na tregon se ky vend mund të
jetë shenjtëruar.
• Mbi dyshemenë e varrit u gjetën të shtrira në shpinë dy skelete njerëzish. Sipas studimeve
antropologjike rezulton se janë varrosur një cift personash me moshë jo më të madhe se 30 vjec.
• Në pjesën jugore të nefit verior gjejmë një varr tjetër, këtë here pa prezencën e një mozaiku.
• Pas shkatërrimit të bazilikës në vitin 1081 nga ushtria e Normanëve të Robert Guiscard, bazilika
shërbeu si varrezë.
• Varri është i tipit me tulla, I shekullit të 11-të deri në atë të 14-të ku u ngrit dhe një kapelë në
shërbim të varrezës me materiale prezente (të ripërdorura).
• Aty janë gjetur edhe tyrbe, që do të thotë se edhe në kohën e pushtimit osman ky vend ka
funksionuar si faltore.
Vepër me vlerë të madhe artistike është mozaiku që mbulon dyshemenë e mjedisit jugor, poshtë
të cilit u zbulua varri. Tërë sipërfaqja qarkohet me një buzinë prej gërsheti të dyfishtë dhe brenda
ndahen dy emblema të mëdha.
Emblema e parë me simbolet e Eukaristisë bie pikërisht mbi varrin me qemer, kurse e dyta, ku
trajtohet një subjekt nga natyra, bie në pjesën perëndimore të mjedisit.
Emblema e dytë, më e gjerë e më e pasur, ndahet konvencionalisht në tri plane dhe paraqitet një
skenë baritore.
Në sajë të kafshëve, në plan të parë kemi një bari të moshuar me qenin të cilit po i jep për të
ngrënë, dhe një mëz afër një bariu tjetër më të ri i cili ka në duar një lak.
Tek bariu i ri dallojmë pelerinën Ilire, quajtur “veshja Dalmatika”, e cila ngeli pjesë e
kostumografisë së kishës Katolike të Romës.
Në këtë mozaik vërehet gërshetimi midis elementeve kristiane dhe atyre të huazuara pagane.
• Gjatë gërmimeve janë gjetur një sërë materialesh arkeologjike, duke theksuar se ato të
Antikitetit të Vonë janë më të pakta se ato të Mesjetës (mbi 80% të gjetjeve në bazilikë).
• Gjetjet janë kryesisht të përdorimit të përditshëm të përbëra nga qeramika, gjetje qelqi e gjetje
prej metali.
• Shohim enë ambalazhi (kryesisht amfora), enë kuzhine, vorba, kupa, qeramikë monokrome e
polikrome dhe stoli (për të listuar disa).
• Një pjesë e tullave, i cili është materiali bazë ndërtimior, përmbajnë monograme, si ato që
gjenden në murin jugperëndimor të kalasë së Durrësit (shek. V-VI), si dhe kryqe të thjeshta,
kryqe të brendashkruar në rreth, pëllumb etj.
• Tek Aleksiada (libri kushtuar perandorit Alexius I Komnenos), Anna Komnena përshkruan
fushatën Normane në Dyrrachium të drejtuar nga Robert Guiscard.
• Guiscard ndërmori një sulm kundër Perandorisë Bizantine duke mbrojtur kauzën e Raiktorit, një
murgu që pretendonte të ishte Mikaeli VII, i cili qe rrëzuar nga froni në vitin 1078 dhe me djalin e
të cilit vajza e Guiscardit ishte fejuar. Ai lundroi me 16,000 burra, duke përfshirë 1,300 kalorës
normanë, kundër perandorisë në maj 1081.
• Alexius I Komnenos u nis drejt Dyrrahut për të mbrojtur territorin nga sulmi I Guiscardit. Në
ushtrinë perandorake bënë pjesë një sërë gjeneralësh bashkë me trupat e tyre (disa mercenarë
me pagesë), si Konstandin Profirogjeni, Nikoforus Synadenus dhe Nabites, udhëheqësi I
Varangëve (“barbarët”).
• Gjatë betejës, barbarët avancuan shumë shpejt dhe u gjendën të sfilitur e shumë larg ushtrisë
Romane. Robert Guiscard, duke parë se barbarët ishin të lodhur, urdhëroi një sulm befasues ndaj
tyre. Me asnjë zgjidhje tjetër, barbarët ia mbathën për tek Bazilika e Kryeëngjëllit Mikael, por ata
nuk i shpëtuan dot fatit të tyre. Ushtria Normane i vuri flakën Bazilikës dhe u dogjën të gjithë
brenda.
• “Barbarët, të lodhur nga më parë, u dëshmuan inferior ndaj frankëve dhe kështu ra i gjithë
korpusi; disa shpëtuan dhe u strehuan kapelën e Mikaelit, ‘Kapitenit të Ushtrisë së Zotit', sa më
shumë që mund të grumbulloheshin në vetë kishëz, dhe pjesa tjetër u ngjit në çati, duke qenë i
mundshëm në këtë mënyrë, ata imagjinuan, garantimi i sigurisë së tyre. Por latinët ndezën një
zjarr dhe i dogjën, me kishëz dhe të gjitha.”
• Ai e mundi perandorin Alexius I Komnenos në betejën e Dyrrhachium në tetor 1081, dhe deri në
shkurt 1082 ai kishte pushtuar Korfuzin dhe Durazzo-n.
• Vendi ku bazilika ishte ndërtuar ishte mjaft strategjik, pasi shihej lehtë nga detarët e lundërtarët
dhe orientohej nga një burim ujor.
• Pas këtyre ngjarjeve dhe ripërdorimeve gjatë shekujve të 13-të dhe 14-të, bazilika u braktis e u la
në mëshirë të fatit. E vetmja gjë që ngeli në kujtesën popullore ishte toponimi “Kodra e Shën
Mëhillit”, për vendin kur bazilika e dikurshme qëndronte.
Bazilika e Arapajt si një ndërtim madhështor kulti, e ngritur në periferinë e afërt të Dyrrahut, krahas
monumenteve dhe fragmenteve të shumta arkitektonike bashkëkohore që janë zbuluar brenda në qytet,
dëshmon për fuqinë ekonomike dhe kulturore të tij edhe në antikitetin e vonë e Mesjetë. Ngritja e kësaj
ndërtese monumentale kulti brenda një manastiri, disa kilometra jashtë mureve të qytetit, aty ku fillonte
zona e tij fshatare, duhet të jetë bërë nga vetë peshkopata dhe dëshmon për aktivizimin e kësaj qendre
të rëndësishme tregtare, administrative e kishtare me ndërtime që i shërbejnë edhe popullsisë që
banonte në rrethinat e saj. Nga ana tjetër, sic e pamë me krahasimet e mësipërme, ajo qëndron në unitet
me ndërtimet e tjera të këtij lloji në vendin tonë.