T.C.

MERSİN ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

KM 401 KİMYA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI-1

DENEY-2 YOĞUNLUK VE VİSKOZİTE ÖLÇÜMLERİ

(14-10-2022)

ÖĞR. GÖR. DR. D. UZUNOĞLU DOĞRUYOL

GRUP-1 ÜYESİ
BARAN YILMAZ 17-157-014

RAPOR VERİLİŞ TARİHİ:21-10-2021

MERSİN
SUNUM/ÖZ
Sayın Prof. Dr. Tonguç Özdemir;

14.10.2021 tarihinde “Yoğunluk ve Viskozite Ölçümü” deneyini Grup-1 olarak

gerçekleştirdik. Deneyde sıvı ve katıların yoğunluğunu tayin edilmesi, sıvılarda viskozite
tayini yapılması, yoğunluk ve viskozite ölçümleri hakkında bilgi sahibi olmak amaçlanmıştır
Deney de bir katı maddenin, saf suyun etil alkolün karışımın yoğunlukları piknometre ile
ölçümü deneyi yapıldı. Sonra bu sıvıların yoğunlukları hidrometre ile ölçümü yapıldı ve
Ostwald viskoz metre ile sıvıların akış zamanı ölçülerek ve suyun verileri referans alarak
viskozite ölçümleri yapıldı. Deney sonuçları kaydedilmiş, gerekli hesaplamalar yapılmış,
sonuçlar karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır.

Deney sırasındaki yardımlarından ve aktardığı bilgilerden dolayı Arş. Gör. Memduha ERGÜT
hocamıza sonsuz teşekkür ederiz.

SAYGILARIMLA

Baran YILMAZ
 İÇİNDEKİLER
SUNUM/ÖZ
ÖZET
1. TEORİ
2. DENEYSEL YÖNTEM
2.1. Deneyin Amacı
2.2. Deney Sistemi
2.3. Deneyin Yapılışı
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
4. SONUÇ
5. SİMGELER VE KISALTMALAR
6. KAYNAKLAR
7. EKLER
7.1. Veriler
7.2. Hesaplama
ÖZET
Deneyde akışkanlar mekaniğinin önemli ölçüm konularından biri olan akış hızı ölçümü
hakkında uygulamalı bilgi sahibi olunması amaçlanmıştır. Akış hızı için metal silindirik
boşaltma kabına 5 litre su eklenmiştir. Çıkış yerine 6 farklı boru takılmıştır. Hepsi için akış
hızları ölçülmüştür. Bu boruların 3 tanesinin çapı aynı boyu farklı, diğer 3 tanesinin çapı farklı
aynı boylara sahiptir. Bu borulardaki suyun boşalma süresi bulunmuştur. Her bir boru için elde
edilen boşalma sürelerinden kütlesel akış hızı, hacimsel akış hızı, reynold sayısı ve reynold
sayısına bağlı olarak akış rejimi belirlenmiştir. Sonuçlar deney raporunda belirtilmiştir
1. TEORİ
Yoğunluk, birim hacim başına düşen madde miktarı (kütle) dır. Aynı hacme sahip iki
cisimden, diğerine göre yoğunluğu fazla olanın kütlesi de daha fazladır. Ortalama yoğunluk
ise bir cismin toplam kütlesinin toplam hacmine oranıdır. SI birim sisteminde yoğunluk birimi
(kg/m 3 ) olarak verilir.

𝜌 = 𝑚/𝑉

Ρ = Cismin Yoğunluğu (kg/m³)

m = Cismin kütlesi (kg)

V= Cismin hacmi (m³)

SI birimine göre yoğunluk birimi kg/m3 , g/cm3 cinsinden verilir.

1 kg/m3 = 0.001 g/cm3 1 g/cm3 = 1 kg/dm3 = 1000 kg/m3

Bir maddenin birim hacminin kütlesine o maddenin yoğunluğu (öz kütlesi) denir. Yoğunluk d
harfi ile gösterilir. Yoğunluk saf maddelerin üç hâli içinde ayırt edici bir özelliktir.

Eğer madde katı ise Archimedes prensibine göre yoğunluk ölçümü yapılır.

Katı maddelerin yoğunluklarının ölçülebilmesi için önce kütlesinin ve hacminin ölçülmesi

gerekir. Kütle ve hacim ölçülmesi katı, sıvı ve gazlarda farklı yöntemlerle yapılmaktadır.

Belirli bir geometrik bir şekle sahip olan katıların boyutları ölçülerek hacim hesaplanır.
Belirli bir geometrik şekli olmayan aynı katı ile kütleleri eşit ise kütle / katılar hacim
oranından öz kütle bulunur. Bir maddenin öz kütlesi, o maddenin kütlesinin hacmine
bölünmesi ile bulunur.

Kütle (m): Bir maddenin sahip olduğu madde miktarıdır.

Hacim (V): Bir maddenin uzayda kapladığı yerdir. Bir maddenin öz kütlesi, o maddenin
kütlesinin hacmine oranıdır.

Katı ve sıvı maddelerin sabit sıcaklıkta kütlesi ile hacmi doğru orantılı olarak artar.
Sıcaklık sabit kalmak koşulu ile hacim veya kütle artsa bile öz kütle değişmez. Öz kütle
maddelerin hacmine veya kütlesine bağlı değildir.

Yoğunluk ölçümünde genellikle piknometre veya hidrometre kullanılır:

 Piknometreler; Özellikle ince tanelerin yoğunluğunun hassas biçimde tayininde gerçek

yoğunluğun tespiti gerekmektedir. Gerçek yoğunluğun belirlenmesi için piknometre
kullanılmaktadır. Yoğunluğu tayin edilecek olan malzeme piknometre içine
yerleştirildikten sonra üzerine malzemeye uygun sıvı konulmaktadır. Sıvı olarak;
hidralize olmayan numunelerin gerçek yoğunluğunun tespitinde su, hidratize olan
numuneler için ise alkol veya gazyağı kullanılmaktadır.
 Hidrometreler sıvı yoğunlukları belirlemede kullanılır. Piknometreye göre çok fazla
duyarlılık gerektirmez. Genellikle camdan yapılan hidrometrenin bir ucunda sıvı
içinde dik durması sağlamak üzere ağırlık, diğer ucunda ise silindirik bir sap
bulunmaktadır.

Viskozite, kimyasal olarak saf, fiziksel olarak homojen yapıdaki su, sıvı yağlar, şuruplar,
seyreltik jelâtin çözeltileri gibi Newton tipi çekim kuvvetlerinin egemen olduğu koloit sıvı
gıdaların kesme gerilimi altında deforme olmaya karşı gösterdiği direncin ölçüsüdür.
Akışkanın, yüzey gerilimi altında, deforme olmaya, akmaya karşı gösterdiği direnç olarak
tanımlanabilir.

Bir akışkan katı bir yüzeye paralel olarak x yönünde akarken hızın v x olduğu bir hız gradyanı
oluşur. vx'in birimi metre/saniye'dir ve x yönüne dik olan y yönünde ilerlendikçe bu hız azalır.
x yönünde akan bu akışkanın y yönünde değişim gösteren bir momentumu vardır.
Momentumun yoğunluğu vx.ρ ifadesi ile gösterilir, burada ρ akışkanın yoğunluğudur ve
birimi kg/m3'tür. Moleküllerin rastgele hareket etmesinden kaynaklı olarak +y ve -y yönü
boyunca bir momentum aktarımı gerçekleşir. Akışkanın hızlı hareket eden katmanından yavaş
hareket eden katmanına doğru y yönü boyunca gerçekleşen bu momentum aktarımı,
Newton'un Viskozite Kanunu ile açıklanır:

Burada τxy, x yönünde akan akışkanın y yönü boyunca oluşan momentum akısıdır. Kayma
gerilmesi olarak da adlandırılır. ν kinematik viskozitedir ve μ/ρ olarak da ifade edilir. y
taşınım veya difüzyonun gerçekleştiği mesafedir. ρ yoğunluk ve μ da dinamik viskozitedir.

Viskoziteyi Etki Eden Faktörler:

 Kolloit sıvının bileşimi; Yoğunluk ve protein karbonhidrat vb. bileşen miktarı arttıkça
viskozite de artar. Sıcaklık ve gaz miktarı arttıkça viskozite düşer.
  Sıvının molekül kütlesi; Molekül kütlesi büyük sıvıların viskozitesi yüksektir. Kolloid
sıvının konsantrasyonu; konsantrasyon arttıkça viskozite de artar. % 20’lik şeker
çözeltisinin viskozitesi 1,92 cP iken % 60’lik şeker çözeltisinin viskozitesi 6,02 cP ye
yükselir.
 Moleküllerin geometrik şekli; geometrik şekli gelişi güzel olan, doğrusal moleküllü
sıvıların viskozitesi yüksek, geometrik şekli küresel olan sıvıların viskozitesi düşüktür.
 Ortam sıcaklığı; sıcaklık arttıkça viskozite düşer. Sıcaklık kinetik enerjiyi ve
moleküllerin hareket hızını arttırır, moleküller arasında çekim kuvveti azalır. Sıcaklık
yükseldikçe sıvı daha kolay akar. Sıcaklık 0°C den 100°C çıktığında, suyun
viskozitesi 1.79 cP den 0.28 cP ye düşer.
 Basınç; Basınç artıkça viskozite artar. Çünkü basıncın arttırılması sıvı içerisindeki
boşluk sayısını azalttığından moleküllerin hareketi zorlaşır.

2. DENEYSEL YÖNTEM

2.1. Deneyin Yapılış Amacı

Amaç, sıvı ve katıların yoğunluğunu tayin etmek, sıvılarda viskozite tayini yapmak, yoğunluk
ve viskozite ölçüm yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmaktır.

2.2. Deney Sistemi

Deney prosesinde kullanılan araçlar;

 Mezür
 Kronometre
 Piknometre
 Hidrometre seti
 Ostwald viskozimetresi
 Rotasyonel viskozimetre
 Su banyosu
 Analitik Terazi
2.3. Deneyin Yapılışı
 Sıvı yoğunluğunun piknometre ile ölçümü: Temiz ve tümüyle kuru piknometre 0,1 mg
duyarlığındaki bir hassas terazide boş olarak tartılır (m1). Sonra sıvı numunemiz için
de hava kabarcıkları olmaksızın piknometrenin ağzına kadar doldurdu ve kapağı
kapatıldı ve taşan fazla sıvı temiz bez ile temizlendikten sonra hassas terazide tartıldı
ve kütlesi kaydedildi. Bu işlem her bir sıvı bileşenlerimiz (saf su, etil alkol, %
gliserin/su karışımı) için, farklı sıcaklıklarda (T=30℃, T=45℃, 𝑻= 50℃) Yapıldı ve
gerekli veriler elde edildikten sonra hesaplamalar yapıldı. Bağıl hata hesaplandı.
  Sıvı yoğunluğunun hidrometre ile ölçümü; bir mezure istenen sıcaklıktaki
yoğunluğunu ölçülmek istenen sıvı konuldu. Sıvının içerisine hidrometre serbestçe
yüzecek şekilde bırakıldı. Sıvı yüzeyi ile temas eden seviye not edildi. Bu işlem sıvı
bileşenlerimize (saf su, etil alkol, %gliserin/su karışımı) uygun hidrometreler
kullanıldı. Aynı işlem T=30℃,T=45℃,𝑻= 50℃ sıcaklıklar için yapıldı.
 Katı maddelerin piknometre ile yoğunluk ölçümü; Temiz ve iç boş 50 ml’lik
piknometre 0,1 mg duyarlığında hassas terazide tartıldı ve kütlesi kaydedildi (m1).
Sonra piknometreye yoğunluk ölçümünü yapacağımız katı madde konularak tartıldı,
kütlesi kaydedildi (m2). Sonra bu katı madde bulunan piknometre şişesinin ağzına
kadar hava kabarcıkları olmaksızın saf su eklendi ve kapağı dikkatlice kapatıldı.
Dışarıya taşan sıvı temiz bez ile silindikten sonra hassas terazide tartıldı ve kütlesi
kaydedildi (m3). Sonra piknometrenin içindeki katı madde çıkarıldıktan sonra sadece
saf su bulunan piknometrenin kütlesi tartıldı ve kaydedildi. (m4). Gerekli
hesaplamalar yapıldıktan sonra katı maddenin yoğunluğu hesaplandı.
 Viskozitenin otswald viskoz metre ile ölçümü; Ostwald viskoz metremizde iki tane
hazne var. Bu haznelerin büyük olanına sıvı ilave edildi. Sonra küçük hazneli tarafın
üst kısmından pipet pompası yardımı ile yavaş yavaş hava kabarcığı olmadan küçük
haznenin üst kısmindeki çizgiyi geçinceye kadar yukarı çekildi ve pipet pompası
çıkartıldı. Sonra üst kısımda ve alt kısımda bulunan çizgiler arasında akan sıvının
geçen zamanı kronometre ile kayıt edildi. Bu işlem sıvı bileşenlerimiz (saf su, etil
alkol, % gliserin/su karışımı) için, farklı sıcaklıklarda (T=35℃, T=45℃, 𝑻= 50℃)
Yapıldı gerekli hesaplamalar yapıldı.

3.TARTIŞMA VE BULGULAR
1. Öncelikle piknometre ile yoğunluk hesaplama deneyimizde, piknometre sayesinde
yoğunluklarını aradığımız saf su, etil alkol ve gliserin-su karışımının istenilen
değerleri tayin edip yoğunluklarını hesaplandı. Bu deneyin bu kadar az hata payının
olması deney sırasında piknometrenin iyi şekilde temizlenmesi, teraziyi hassas bir
şekilde kullanılması ve hesaplamaları dikkatli bir şekilde yapılmasıdır. Sonuç
istediğimiz sıvıların yoğunlukları piknometre sayesinde kolayca belirlenebilir.
2. Hidrometre ile yoğunluk belirlemede ise piknometreye göre daha az duyarlı ve
piknometreden çok daha kolay yoğunluk belirlenmesi sağlanır.
4. SONUÇLAR
Bu deneydeki temel amacımız katı ve sıvıların yoğunluğunu belirlemek, sıvılarda viskoziteyi
belirlemek, yoğunluk ve viskozite ölçüm yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmaktır. Viskozite
Ostwald viskozimetresi ile belirlendi ve sıvı viskoziteleri de 20⁰C,25⁰C,30⁰C'de belirlendi.
Referans akışkan olarak su alınmıştır. Ostwald viskozimetresinde a ile b arasındaki süre çok
dikkatli bir şekilde kaydedilmelidir. Doğru kaydedilmezse, göreceli hatamız çok daha yüksek
olabilir. Viskozite ile geçen süre arasında doğrudan bir orantı vardır. Hesaplamalar sonucunda
en düşük viskozite 30 ⁰C'deki etil alkol değeridir. En yüksek viskozite değerimiz 20 ⁰C'deki
gliserin-su karışımıdır. Ancak % bağıl hata hesaplarına bakıldığında gliserin-su karışımında
sıcaklık arttıkça bağıl hatanın önemli ölçüde azaldığı görülmektedir. Bu deneyde yoğunluk ve
viskozite ölçümlerini ve genel bilgileri bir kez daha öğrendik

5. SIMGELER VE KISALTMALAR
V: Hacim (ml)

m: Kütle (g)

μ: Viskozite (mPa.s)

ρ: Yoğunluk (g/ml )

Vp = piknometre hacmi (ml)

Re = Reynold Sayısı

T= zaman (s)

6. KAYNAKLAR
 http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Yo%C4%9Funluk%20Ve
%20Viskozite.pdf
 http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Yo%C4%9Funluk
%20ve%20K%C4%B1vam%20%C3%96l%C3%A7%C3%BCm%C3%BC.pdf
 https://www.academia.edu/41117018/T.C._MES%C4%B0N_%C3%9CN
%C4%B0VERS%C4%B0TES%C4%B0_M%C3%9CHEND%C4%B0SL
%C4%B0K_FAK%C3%9CLTES%C4%B0_K%C4%B0MYA_M%C3%9CHEND
%C4%B0SL%C4%B0%C4%9E%C4%B0_B%C3%96L%C3%9CM
%C3%9C_KM_401_K%C4%B0MYA_M%C3%9CHEND%C4%B0SL
%C4%B0%C4%9E%C4%B0_LABORATUVARI_1_DENEY-2_YO
%C4%9EUNLUK_VE_V%C4%B0SKOZ%C4%B0TE_%C3%96L
%C3%87%C3%9CMLER%C4%B0