Dobór: ochotniczy

Model: quasi-eksperymentalny

Do przeprowadzenia badania wykorzystano kwestionariusz: SES - Skala Samooceny

Rosenberga, w adaptacji Ireny Dzwonkowskiej, Kingi Lachowicz-Tabaczek oraz Marioli
Łaguny (2008), badający ogólny poziom samooceny oraz pytanie z testu AUDIT – Test
Rozpoznawania Zaburzeń Związanych z Używaniem Alkoholu (ang. Alcohol Use Disorder
Identification Test).

SES - Skala Samooceny Rosenberga

Kwestionariusz do badania ogólnego poziomu samooceny.

S E S – jest narzędziem jednowymiarowym pozwalającym na ocenę poziomu ogólnej

samooceny – względnie stałej dyspozycji rozumianej jako świa- doma postawa (pozytywna
lub negatywna) wobec „Ja”. Test daje możliwość pomiaru ogólnego poziomu samooceny,
ujawniany w samoopisie, który jest traktowany jako stosunkowo stała cecha, a nie chwilowy
stan.

Skala Samooceny (Rosenberg Self-Esteem Scale – SES) opracowana w 1965 roku przez
Morrisa Rosenberga jest jedna z najbardziej popularnych na świecie metod badania tej
zmiennej (Anastazi i Urbina, 1999; Blascovich i Tomaka, 1991; Wylie, 1974). Pozwala
mierzyć ogólny poziom samooceny, ujawniany w samoopisie, który jest traktowany jako
stosunkowo stała cecha, a nie chwilowy stan. Ze względu na prostotę i łatwość użycia
narzędzie to jest przydatne zwłaszcza w tych projektach badawczych, w których stosuje się
wiele metod, oraz w badaniach eksperymentalnych.

SES Morrisa Rosenberga

Skala Samooceny Rosenberga (1965) jest obecnie najczęściej stosowanym narzędziem mierzącym
samoocenę (Blascovich i Tomaka, 1991; Kwan i Mandisodza, 2007). Została ona opracowana na
podstawie badań przeprowadzonych na próbie liczącej 5024 amerykańskich uczniów. Kwestionariusz
ten z założenia jest narzędziem jednowymiarowym i służy do badania global- nej samooceny. Składa
się z dziesięciu13 stwierdzeń, do których osoba badana ustosunkowuje się na czterostopniowej skali
(zdecydowanie się zgadzam; zgadzam się; nie zgadzam się; zdecydowanie się nie zgadzam).
Dopuszcza się także szersze skale, jednak czteropunkowa jest najczęstsza, i to ona jest również
stosowana w polskiej adaptacji narzędzia (Dzwonkowskai in., 2008). Wyniki wahają się w przedziale
10–40 punktów, a średni wynik obliczony z wyników zgromadzonych w 53 krajach to 30,85 punktów
przy odchyleniu standardowym wynoszącym 4,82 (Schmitt i Allik, 2005). W polskiej wersji
narzędzia uzyskano średni wynik 29,49 punktów przy odchyleniu standardo- wym równym 4,29
(Dzwonkowska i in., 2008; Łaguna, Lachowicz-Tabaczek i Dzwonkowska, 2007). Warto zaznaczyć,
że oba te wyniki istotnie odbiegają w górę od punktu środkowego skali, co niektórzy badacze
interpretują jako argument wspierający tezę, że człowiek ma tendencję do przejawiania za- wyżonej
samooceny (np. Baumeister i in., 2003). Stwierdzenia zostały skon- struowane w taki sposób, że
połowa z nich jest sformułowana wprost (np. „Lubię siebie”), połowa zaś odwrotnie (np. „Niekiedy
uważam, że jestem do niczego”). Narzędzie Rosenberga (1965) zostało zaadaptowane w większości
krajów europejskich i części krajów pozaeuropejskich (Schmitt i Allik, 2005). Oficjalnej polskiej
adaptacji dokonały Dzwonkowska i współpracowniczki (2008) na zróżnicowanej wiekowo próbie
(15–55 lat) liczącej 1121 osób badanych. W Polsce do udziału w badaniach SES zaproszono osoby o
szerokim przekroju wiekowym, począwszy od 11. (Oleś, 2002, za: Dzwonkowska i in., 2008), a
skończywszy na 75. roku życia (Dzwonkowska i in., 2008). Badania normalizacyjne przeprowadzono
na próbie od 14. do 75. roku życia.

Opis: Skala jest narzędziem jednowymiarowym pozwalającym na ocenę poziomu

ogólnej samooceny - względnie stałej dyspozycji rozumianej jako świadoma postawa
(pozytywna lub negatywna) wobec Ja. Składa się z 10 stwierdzeń diagnostycznych.
Badany ma za zadanie wskazać na czterostopniowej skali, w jakim stopniu zgadza
się z każdym z tych stwierdzeń.

Rzetelność: wysoka zgodność wewnętrzna większości skal

(współczynniki alfa Cronbacha dla różnych grup wieku wahają się od 0,81 do 0, 83).
Wskaźnik stabilności narzędzia - oceniany metodą test-retest - wynosił 0,50
(pomiary wykonane z odstępem 1 roku) i 0,83 ( pomiary wykonane z odstępem 1
tygodnia).

Trafność: W toku polskiej adaptacji zgromadzono liczne dane dotyczące trafności

teoretycznej narzędzia, takie jak rezultaty eksploracyjnej i konfirmacyjnej analizy
czynnikowej oraz korelacje SES z kwestionariuszami mierzącymi różne konstrukty,
np. depresję, osobowość narcystyczną, temperament, umiejscowienie kontroli,
optymizm, nadzieję podstawową, kompetencje społeczne czy nieśmiałość.
Uzyskane wyniki świadczą o trafności SES.

POLSKA ADAPTACJA SKALI Oryginalna wersja skali

Oryginalna wersja SES jest jedn􏰀 z najcz􏰁􏰂ciej u􏰃ywa- nych skal samooceny (Anastazi i Urbina,
1999; Wylie, 1974). Zawdzi􏰁cza to m.in. swojej prostocie oraz áatwo- 􏰂ci u􏰃ycia – badanie zajmuje
tylko ok. 2–3 minut. Jest jedn􏰀 z nielicznych metod wysoko ocenionych w prze- gl􏰀dzie dokonanym
przez Blascovicha i Tomaka (1991). Doczekaáa si􏰁 przekáadów na co najmniej 28 j􏰁zyków (Schmitt i
Allik, 2005). Cz􏰁sto stanowi kryterium oceny trafno􏰂ci innych skal mierz􏰀cych samoocen􏰁 lub dys-
pozycje z ni􏰀 powi􏰀zane (Blascovich i Tomaka, 1991). W Polsce skal􏰁 t􏰁 dotychczas stosowaáo
wielu badaczy, którzy posáugiwali si􏰁 ró􏰃nymi jej táumaczeniami, najcz􏰁- 􏰂ciej sprawdzaj􏰀c tylko jej
rzetelno􏰂ü.

Skala Samooceny Rosenberga zbudowana jest z 10 twierdze􏰅; wszystkie maj􏰀 charakter

diagnostyczny. Osoba badana jest proszona o wskazanie, w jakim stop- niu zgadza si􏰁 z ka􏰃dym z
nich. Odpowiedzi udziela si􏰁 na skali czterostopniowej, a w przyj􏰁tej tu wersji mo􏰃liwe do uzyskania
wyniki mieszcz􏰀 si􏰁 w przedziale od 10 do 40 punktów.
Opracowanie polskiej wersji j􏰁zykowej

Skal􏰁 w ukáadzie podanym przez The Morris Rosenberg Foundation (2006) przetáumaczyáo na j􏰁zyk
polski trzech niezale􏰃nych táumaczy. Jako jedno z táumacze􏰅 przy- j􏰁áy􏰂my wersj􏰁, która „kr􏰀􏰃yáa”
wcze􏰂niej w 􏰂rodowi- sku psychologicznym. Jej autorstwa, choü jest przy- pisywane ró􏰃nym
osobom, nie daáo si􏰁 jednoznacznie ustaliü. Dodatkowo dokonano zalecanych m.in. przez Drwala
(1995) przekáadów z innych wersji j􏰁zykowych – niemieckiej (Collani i Herzberg, 2003) oraz
francuskiej (Chabrol i in., 2004). Przegl􏰀d i porównanie wszystkich táumacze􏰅 wykazaáy ich bardzo
du􏰃e podobie􏰅stwo. Uzgodnion􏰀 wersj􏰁 polsk􏰀 poddano táumaczeniu zwrot- nemu przez czterech
táumaczy. Pewne problemy wyst􏰀pi- áy w przypadku twierdze􏰅 zawieraj􏰀cych zwroty idioma-
tyczne, co jednak jest do􏰂ü powszechne (por. Hornowska i Paluchowski, 2004). Ostatecznie
zdecydowaáy􏰂my si􏰁 pozostawiü twierdzenia w wersji, która lepiej brzmi po polsku i oddaje istot􏰁
badanego konstruktu, na przykáad: „Lubi􏰁 siebie” zamiast „Jestem pozytywnie nastawiony do
siebie”, co byáoby bardziej wierne oryginaáowi (I take a positive attitude toward myself). Przekáad
ten, jako wer-

sj􏰁 eksperymentaln􏰀, wykorzystywano w ró􏰃nych bada- niach; niektóre z nich przedstawiono w

cz􏰁􏰂ci dotycz􏰀cej trafno􏰂ci polskiej adaptacji.

Wersj􏰀 t􏰀 przebadano 27 osób dwuj􏰁zycznych, studen- tów IV i V roku anglistyki. Wspóáczynniki

korelacji mi􏰁- dzy wynikami wersji polskiej i angielskiej dla poszcze- gólnych twierdze􏰅 byáy bardzo
wysokie – wahaáy si􏰁 od 0,70 do 1. Rozkáady wyników dla poszczególnych twier- dze􏰅 w obu
wersjach byáy podobne. W przypadku 􏰃adne- go z twierdze􏰅 nie odnotowano istotnych statystycznie
ró􏰃nic mi􏰁dzy wynikami uzyskanymi obiema wersjami testu.

Podsumowanie

W wielu krajach SES z powodzeniem u􏰃ywano do badania máodzie􏰃y, studentów, osób dorosáych
oraz star- szych, zarówno ludzi zdrowych, jak i pacjentów psy- chiatrycznych (Baumeister i in.,
2003). W Polsce ekspe- rymentalna wersja metody byáa stosowana w badaniach prowadzonych
w􏰂ród máodzie􏰃y, studentów, osób doro- sáych z ró􏰃nych grup zawodowych. Analiza wyników ba-
da􏰅 z wykorzystaniem polskiej wersji Skali Samooceny Rosenberga prowadzi do wniosku, 􏰃e dobrze
mierzy ona

174 MARIOLA àAGUNA, KINGA LACHOWICZ-TABACZEK, IRENA DZWONKOWSKA

siá􏰁 przekonania o wáasnej warto􏰂ci i diagnozuje wa􏰃ny aspekt koncepcji Ja.

Badania walidacyjne wykazaáy, 􏰃e polska wersja tej skali jest narz􏰁dziem rzetelnym, o potwierdzonej
traf- no􏰂ci teoretycznej. Udowodniono ponadto, 􏰃e wystar- czaj􏰀co wysoko koreluje z innymi
skalami mierz􏰀cymi poziom samooceny. Kryterialny aspekt trafno􏰂ci obrazu- j􏰀 zaprezentowane
przez nas wyniki bada􏰅, 􏰂wiadcz􏰀ce o tym, i􏰃 poziom samooceny mierzony polsk􏰀 wersj􏰀 SES
pozwala przewidywaü zarówno funkcjonowanie emocjo- nalne i spoáeczne, jak i pewne aspekty
zadaniowego na- stawienia jednostki. Diagnozowane za pomoc􏰀 polskiego odpowiednika skali osoby
o wysokiej samoocenie okazu- j􏰀 si􏰁 – w porównaniu z badanymi o niskiej samoocenie – prze􏰃ywaü
mniej negatywnych emocji, w tym przede wszystkim l􏰁ku, smutku i depresji. Ponadto s􏰀 aktyw- ne i
sprawniejsze spoáecznie, a tak􏰃e wykazuj􏰀 wy􏰃szy poziom dyspozycji sprzyjaj􏰀cych efektywnej
realizacji zada􏰅. Wyniki uzyskane przy zastosowaniu polskiego odpowiednika SES s􏰀 pod tym
wzgl􏰁dem zgodne z rezul- tatami bada􏰅, w których posáu􏰃ono si􏰁 oryginaln􏰀 wersj􏰀 tego narz􏰁dzia.

Mamy nadziej􏰁, 􏰃e dokonana przez nas adaptacja Skali Samooceny Rosenberga uáatwi
porównywanie wyników bada􏰅 nad samoocen􏰀 prowadzonych na gruncie polskim, a tak􏰃e zwi􏰁kszy
mo􏰃liwo􏰂ci przeprowadzania bezpo- 􏰂rednich porówna􏰅 z rezultatami bada􏰅 z zastosowaniem
oryginalnej wersji SES i innych jej adaptacji.

Zastosowane narzędzia

Do pomiaru samooceny wykorzystana została Skala Samooceny SES Rosen- berga (1989), w polskiej
adaptacji Łaguny, Lachowicz-Tabaczek i Dzwonkowskiej (2007). Skala jest narzędziem pozwalającym
na ocenę poziomu ogólnej samooceny, czyli względnie stałej dyspozycji rozumianej jako świadoma
pozytywna lub nega- tywna postawa wobec Ja. Składa się z 10 stwierdzeń diagnostycznych
pozwalających na wyliczenie jednego wyniku ogólnego. Odpowiedzi udzielane są w niej na skali
czterostopniowej (1-4), możliwość uzyskanych wyników wynosi od 10 do 40 punk- tów – im wyższy
wynik, tym wyższa samoocena. Rzetelność skali oceniana za po- mocą współczynnika α Cronbacha
wersji polskiej wynosi α = 0,81 (w niniejszych pomiarach odpowiednio w pierwszym badaniu α =
0,79, a w drugim α = 0,80).

Oprócz wyżej wymienionej skali w badaniach wykorzystano również metryczkę pozwalającą zebrać
wybrane zmienne demograficzne (płeć, wiek, uczelnię, na której osoba studiuje, miejsce zamieszkana)
oraz informacje na temat doświadczenia zawo- dowego.

Adaptacja i walidacja testu AUDIT do warunków polskich

Istnieją różne narzędzia wstępnego i wczesnego rozpoznawania problemów alkoholowych,
w tym uzależnienia. Obejmują one badanie zaburzeń związanych z używaniem alkoholu, jak
również wzorców picia alkoholu oraz zachowań, które mogą być związane ze zwiększonym
ryzykiem niekorzystnych zmian zdrowotnych. Narzędzia te służą badaniom przesiewowym
prowadzonych w różnych próbach ogólnej populacji w celu wczesnego rozpoznania
zagrożenia problemami alkoholowymi i uzależnieniem (np. w pracy lekarza pierwszego
kontaktu).

Jednym z takich narzędzi jest AUDIT – Test Rozpoznawania Zaburzeń Związanych z

Używaniem Alkoholu (ang. Alcohol Use Disorder Identification Test). Uznaje się go za jedno z
najlepszych badań przesiewowych, tj. za badanie o wysokiej rzetelności i trafności. Test
AUDIT jest rekomendowany do prowadzenia badań przesiewowych w pracy lekarza
pierwszego kontaktu, ale także służb ratowniczych, w poradnictwie prenatalnym, wśród
osadzonych w więzieniach, wśród studentów i uczniów. Test AUDIT opracowany został na
zlecenie Światowej Organizacji Zdrowia w 1989 r.

Pomimo szerokiego stosowania w naszym kraju polskojęzycznej wersji AUDIT, brak było
doniesień o zastosowaniu do istniejących wersji polskich reżimu metodologicznego
obowiązującego w odniesieniu do tłumaczeń i adaptacji skal psychometrycznych.
Wypełniając te lukę, Państwowa Agencja Rozwiązywania problemów Alkoholowych ogłosiła
w 2018 r. w ramach Narodowego Programu Zdrowia (NPZ) konkurs na zadanie: „Adaptacja i
walidacja narzędzia przesiewowego służącego do rozpoznawania zaburzeń związanych z
używaniem alkoholu (Alcohol Use Disorder Identification Test – AUDIT) w warunkach
polskich”. Wyłoniony w postępowaniu konkursowym podmiot, Samodzielny Wojewódzki
Zespół Publicznych Zakładów Psychiatrycznych w Warszawie, przeprowadził proces, w
wyniku którego powstała zaadaptowana i zwalidowana wersja polska przedmiotowego
kwestionariusza.

Przedstawiamy Państwu niniejszym nową, zaadaptowaną do warunków polskich i mającą

potwierdzenie jego wartości psychometrycznych, wersję kwestionariusza AUDIT.
Zrealizowany projekt wykazał, że skala AUDIT jest użytecznym narzędziem o wysokiej
czułości i swoistości, i może być stosowana jako istotne badanie przesiewowe w Polsce.

Nieskomplikowana formuła skali AUDIT a jednocześnie klinicznie potwierdzona skuteczność

czynią przedmiotowe narzędzie efektywnym instrumentem do oceny występowania
problemów zdrowotnych wynikających z używania alkoholu do stosowania m.in. przez
pracowników służby zdrowia, w tym lekarzy, pielęgniarki, psychoterapeutów oraz
psychologów, pracowników służb społecznych, jak również wszystkich konsumentów
alkoholu, pozwalając na wczesne wykrycie potencjalnych problemów, określenie obszarów
zagrożenia oraz podejmowanie działań prewencyjnych i terapeutycznych.

Skala AUDIT składa się z dwóch części; pierwszej – będącej samoopisowym, 10-
stwierdzeniowym kwestionariuszem, i drugiej – dotyczącej oceny klinicznej prowadzonej
przez specjalistę. Najczęściej wykorzystywana jest część pierwsza zawierająca pytania
charakteryzujące używanie alkoholu, wzorzec spożycia alkoholu, negatywne skutki picia oraz
objawy uzależnienia. Chociaż przeznaczona jest głównie do badań przesiewowych wśród
osób dorosłych, może też być stosowana wśród starszej młodzieży.

AUDIT wersja ustna (do przeprowadzenia w formie wywiadu)

Odczytaj badanemu poniższe pytania. Dokładnie zapisz odpowiedzi. Rozpocznij AUDIT słowami: „Teraz
zadam kilka pytań dotyczących spożywania przez Panią/Pana napojów alkoholowych w ciągu ostatniego roku”.
Wyjaśnij, co należy rozumieć przez pojęcie „napoje alkoholowe”, posługując się lokalnymi przykładami piwa,
wina, wódki itd. Odpowiedzi przelicz na porcje standardowe. Numer właściwej odpowiedzi zapisz w polu
znajdującym się po prawej stronie.

1. Jak często pije Pani/Pan napoje zawierające alkohol?

(0) nigdy [przejdź do pytań 9-10] (1) raz w miesiącu lub rzadziej (2) 2 do 4 razy w miesiącu
(3) 2 do 3 razy w tygodniu

(4) 4 razy w tygodniu lub częściej