aa [1] : dung nham d¹ng m¶nh, dung nham
d¹ng aa.
Dung nham cã mÆt gå ghÒ, d¹ng xØ, gåm
nhiÒu m¶nh vôn lín nhá hîp thµnh; ®Æc tr−ng
cho nói löa h×nh khiªn ë ®¹i d−¬ng hoÆc líp
phun trµo trªn cao nguyªn ë lôc ®Þa.
Aalenian [2] : Aalen.
BËc do Mayer Eymar (1864) x¸c lËp theo tªn
thµnh phè Aalen, §øc, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
Quèc tÕ, bËc thÊp nhÊt cña Jura trung (trªn bËc
Toarci, d−íi bËc Bajoc). Theo mét sè nhµ
nghiªn cøu, Aalen lµ phô bËc cña Bajoc hoÆc
phÇn cao nhÊt cña Jura h¹.
AASHTO classification system [3] : hÖ ph©n
lo¹i ®Êt AASHTO.
HÖ ph©n lo¹i ®Êt AASHTO ®−îc Côc Giao
th«ng Hoa Kú giíi thiÖu vµo cuèi nh÷ng n¨m
1920 trong x©y dùng nÒn ®−êng cao tèc. Sau
nhiÒu lÇn söa ®æi, hÖ ®· ®−îc Héi §−êng bé
Hoa Kú (American Association of State
Highway and Transportation Officials) chÊp
nhËn n¨m 1945 vµ sau ®ã vÉn tiÕp tôc ®−îc söa
®æi. HÖ AASHTO ®−îc nªu ë d¹ng mét b¶ng
c¸c nhãm ®Êt, ®¸nh sè tõ A1 ®Õn A7 trªn c¬ së
mét sè tiªu chuÈn nh− cì h¹t, giíi h¹n láng, dÎo
v.v. §Êt ®−îc ph©n lo¹i b»ng c¸ch ¸p c¸c sè liÖu
thÝ nghiÖm lÇn l−ît vµo tõng nhãm cña b¶ng tõ
tr¸i qua ph¶i cho ®Õn khi gÆp ®−îc nhãm ®Çu
tiªn phï hîp.
a axis [4] : trôc a.
1- Mét trong c¸c trôc tinh thÓ ®−îc dïng ®Ó
m« t¶ tinh thÓ. Trôc nµy n»m ngang, h−íng tõ
sau ra tr−íc.
2- Trong tinh thÓ hÖ thoi hoÆc hÖ ba nghiªng
th−êng lµ trôc ng¾n. Trong tinh thÓ hÖ ®¬n
nghiªng lµ trôc nghiªng. Ch÷ dïng ®Ó chØ trôc
viÕt d¹ng ch÷ nghiªng. VÝ dô trôc b, trôc c.
3- Trong cÊu t¹o cña ®¸ biÕn d¹ng lµ mét trôc
cña hÖ trôc to¹ ®é cÊu t¹o abc, trong ®ã trôc a lµ
trôc dÞch chuyÓn cùc ®¹i. C¸c vÕt x−íc trªn mÆt
tr−ît song song víi trôc a.
abactinal [5] : xa miÖng, ®èi miÖng.
VÞ trÝ ë phÝa trªn vá CÇu gai hoÆc vÒ phÝa ®èi
1
diÖn víi mÆt miÖng cña HuÖ biÓn.
abandon [6] : bá, tõ bá, xãa bá.
abandoned cliff [7] : v¸ch r¬i, v¸ch tho¸i hãa.
V¸ch ®¸ ë bê biÓn ®−îc thµnh t¹o kh«ng ph¶i
do sãng biÓn mµ do mùc n−íc biÓn n©ng lªn, h¹
xuèng hoÆc do sù tho¸i hãa cña nã ë ch©n v¸ch.
abapertural [8] : xa lç miÖng.
Nh÷ng bé phËn n»m xa lç miÖng ë vá Ch©n
bông, Ch©n ®Çu Nautiloidea vµ Tentaculitida.
abapical [9] : xa ®Ønh.
Nh÷ng bé phËn n»m xa ®Ønh (tr«n) ë Ch©n
bông, vÒ phÝa vßng cuén cuèi.
abathochroal eye [10] : m¾t kh«ng mÊu.
Mét d¹ng m¾t cña Bä ba thïy, bÒ ngoµi
gièng víi d¹ng m¾t xÎ nh−ng kh«ng cã
mÊu cøng.
abaxial [11] : ngoµi trôc, ®èi trôc.
Nh÷ng bé phËn n»m ngoµi trôc hoÆc ®èi diÖn
víi trôc ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng hay
thùc vËt.
Abbe refractometer [12] : chiÕt suÊt kÕ Abbe,
khóc x¹ kÕ Abbe.
ThiÕt bÞ dïng x¸c ®Þnh chØ sè chiÕt suÊt cña
dung dÞch, kho¸ng vËt. §¹i l−îng nµy ®−îc ®o
dùa theo gi¸ trÞ cña gãc tíi h¹n.
ABC soil [13] : tÇng thæ nh−ìng ABC.
TÇng thæ nh−ìng cã mÆt c¾t ph¸t triÓn ®Çy
®ñ, râ rµng, bao gåm c¶ c¸c tÇng A, B vµ C.
ABC system [14] : hÖ thèng ABC.
Ph−¬ng ph¸p hiÖu chØnh sè liÖu ®Þa chÊn ®èi
víi líp mÆt cã vËn tèc nhá nh−ng cã chiÒu dµy
kh«ng æn ®Þnh. KÕt qu¶ cña nã lµ c¬ së ®Ó bè trÝ
c¸c ®iÓm næ vµ c¸c m¸y thu sãng.
abdomen [15] : phÇn bông.
PhÇn phÝa sau vµ th−êng kÐo dµi cña c¬ thÓ
®éng vËt Ch©n khíp, ë ®»ng sau phÇn ngùc hay
phÇn ®Çu ngùc; cô thÓ lµ c¸c ®èt tiÕp nèi phÇn
ngùc cña ®éng vËt Vá gi¸p, kÓ c¶ ®èt bông cuèi,
bao gåm 7 ®èt hoÆc Ýt h¬n, hoÆc phÇn kh«ng
ph©n ®èt cña nhãm D¹ng nhÖn hay nhãm MiÖng
®èt n»m phÝa sau ®Çu ngùc; khíp nèi thø ba cña
vá Trïng tia thuéc ph©n bé Nassellina.
 abelsonite [16] : abelsonit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng :
C32H36N4Ni (porphyrin nickel).
aber [17] : cöa s«ng hoÆc ng· ba s«ng.
abernathyite [18] : abernathyit.
Kho¸ng vËt: K(UO2)(AsO4).4H2O.
abiogenesis [19] : ph¸t triÓn phi sinh.
Sù ph¸t triÓn cña sinh vËt sèng tõ chÊt
v« sinh.
ablation [20] : xãi mßn, tan mßn, röa mßn,
tiªu mßn.
1-(®m) Qu¸ tr×nh t¸ch rêi vµ vËn chuyÓn vËt
liÖu cña ®Êt ®¸ ®i n¬i kh¸c, h×nh thµnh nh÷ng
trÇm tÝch (hoÆc má) tµn d−, do t¸c dông cña giã
hoÆc sù röa tr«i nh÷ng vËt liÖu bë rêi vµ dÔ hoµ
tan.
2-(®cthv) Mét sè t¸c gi¶ chuyªn dïng thuËt
ng÷ nµy ®Ó chØ qu¸ tr×nh tan mßn cña b¨ng, do
bÞ nãng ch¶y vµ bèc h¬i. §n: wastage.
3-(th) Sù thay ®æi cÊu t¹o bÒ mÆt nãng ch¶y
cña thiªn th¹ch khi bay vµo khÝ quyÓn.
ablation area [21] : vïng gÆm mßn.
Vïng s«ng b¨ng hay tuyÕt phñ, hµng n¨m cã
sù bãc mßn, gÆm mßn lín h¬n sù tÝch tô.
ablation cave [22] : hang ë trong c¸c s«ng
b¨ng (hang tan mßn).
ë miÒn b¨ng tÝch, hang cã chiÒu cao vµ chiÒu
réng vµi mÐt, ®−îc thµnh t¹o ë gÇn cuèi s«ng
b¨ng do sù tuÇn hoµn cña kh«ng khÝ Èm, n¬i cã
dßng n−íc tan ch¶y d−íi b¨ng.
ablation debris [23] : m¶nh vôn tiªu mßn.
C¸c m¶nh vôn ®¸ thuéc tÊt c¶ c¸c cì h¹t, tõ
cì t¶ng tíi cì sÐt, n»m trªn bÒ mÆt cña b¨ng
d−íi d¹ng biÖt lËp hoÆc thµnh chuçi kh«ng ®ñ
liªn tôc ®Ó t¹o thµnh b¨ng tÝch tan mßn. ThuËt
ng÷ nµy còng ®−îc sö dông ®Ó chØ vËt liÖu cã
chøa b¨ng tÝch tan mßn.
ablation form [24] : d¹ng ®Þa h×nh b¨ng tuyÕt.
§−îc thµnh t¹o trªn bÒ mÆt cña tuyÕt, tuyÕt
h¹t hoÆc b¨ng bÞ tan hay do bèc h¬i.
ablation moraine [25] : b¨ng tÝch tan mßn.
Mét líp liªn tôc hay mét chuçi gå ghÒ sÐt
hay m¶nh vôn tiªu mßn hoÆc n»m trªn b¨ng
trong vïng tiªu mßn, hoÆc trªn nÒn b¨ng tÝch cã
nguån gèc tõ cïng mét s«ng b¨ng.
ablation till [26] : t¶ng sÐt tiªu mßn.
M¶nh vôn ®¸ ®· tõng cã mÆt trong hoÆc trªn
mét s«ng b¨ng, tÝch tô t¹i chç khi bÒ mÆt b¨ng
®· bÞ tiªu mßn.
ablikite [27] : ablikit. §n: ablykite.
ablykite [28] : ablykit.
VËt liÖu sÐt cã chøa alumosilicat Mg, Ca vµ
K. So víi haloysit th× cã ®Æc tÝnh mÊt n−íc nh−
nhau nh−ng kh¸c víi kho¸ng vËt nµy ë c¸c ®Æc
2
tÝnh vÒ nhiÖt vµ nhiÔu x¹ r¬nghen. §n: ablikite.
aboral [29] : xa miÖng, ®èi miÖng.
Nh÷ng bé phËn n»m xa miÖng hoÆc ®èi diÖn
víi miÖng ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng.
aboral margin [30] : r×a ®èi miÖng.
R×a ë phÝa d−íi cña mét yÕu tè R¨ng nãn
nh×n tõ phÝa bªn.
aboral pole [31] : cùc ®èi miÖng.
§Çu cuèi cña Chitinozoa d¹ng b×nh thãt cæ,
gåm buång chøa th©n vµ ®Õ; ®iÓm giao nhau
gi÷a trôc miÖng-®èi miÖng víi mÆt ®èi miÖng
cña vá ®éng vËt Da gai, lµ trung t©m cña mÆt
®èi miÖng.
aboral side [32] : phÝa ®èi miÖng.
MÆt d−íi cña mét yÕu tè R¨ng nãn.
aboral surface [33] : mÆt ®èi miÖng.
MÆt d−íi cña vá mét Sao biÓn cè ®Þnh.
aboriginal [34] : b¶n ®Þa, b¶n xø (cs).
Mét nßi, mét hÖ ®éng vËt hoÆc mét hÖ thùc
vËt cã gèc g¸c ë mét ®Þa ph−¬ng riªng biÖt,
ph©n biÖt víi c¸c d¹ng ®−îc du nhËp hoÆc di c−
sau nµy.
abranchiate [35] : kh«ng cã mang.
§Æc ®iÓm kh«ng cã mang ®Ó thë d−íi n−íc
cña lo¹i èc sèng trªn c¹n.
abrasion [36] : qu¸ tr×nh mµi mßn (®m).
HiÖn t−îng phong hãa c¬ häc lµm vì vôn,
nghiÒn n¸t hay mµi mßn bÒ mÆt ngoµi cña ®¸.
C¸c m¶nh vôn nµy bÞ mµi mßn khi chóng bÞ giã,
b¨ng hoÆc n−íc cuèn ®i.
abrasion pH [37] : ®é pH mµi mßn (bµo mßn).
ThuËt ng÷ chØ ®é pH ®Æc tr−ng cña mét lo¹i
bét kho¸ng l¬ löng trong n−íc, kÕt qu¶ cña tæ
hîp c¸c ph¶n øng thñy ph©n vµ hoµ tan.
abrasion platform [38] : bÒ mÆt mµi mßn, nÒn
mµi mßn.
PhÇn bÒ mÆt réng, tho¶i vÒ phÝa biÓn ®−îc
giíi h¹n bëi kho¶ng c¸ch gi÷a mùc triÒu lªn vµ
triÒu xuèng vµ ®−îc thµnh t¹o do sù mµi mßn
liªn tôc cña sãng biÓn. Ss: wave-cut platform;
plain of marine erosion.
abrasive [39] : kh¶ n¨ng bµo mßn, vËt liÖu
mµi, bét mµi.
1- M¶nh ®¸, h¹t kho¸ng vËt hoÆc h¹t c¸t lµ
t¸c nh©n tù nhiªn lµm mßn vËt liÖu ®¸ hay bÒ
mÆt lôc ®Þa.
2- VËt liÖu tù nhiªn hay nh©n t¹o bÊt kú cã
thÓ dïng ®Ó mµi, ®¸nh bãng, c¾t gät hoÆc cä röa.
Bét mµi tù nhiªn gåm cã kim c−¬ng, corindon,
granat, c¸t th¹ch anh, diatomit, ®¸ bät. Bét mµi
nh©n t¹o gåm chñ yÕu lµ bét mµi silic, nh«m
nãng ch¶y vµ nitrat Bo.
abrasiveness test [40] : thÝ nghiÖm mµi mßn
(®cctr).
 Mét d¹ng thÝ nghiÖm dïng ®Ó x¸c ®Þnh ®é
mµi mßn cña dông cô c¾t ®¸. Ng−êi ta ®o kh¶
n¨ng ®¸ lµm mßn dông cô c−a c¾t ®¸ nh− ®Çu
mòi khoan, hoÆc ®Üa c−a cña mét m¸y khoan
®µo hÇm. Ch¼ng h¹n, ®é mµi mßn cña ®Üa c−a
®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch c©n träng l−îng mÊt ®i
cña ®Üa mµi cã h×nh d¹ng vµ ®é cøng tiªu chuÈn,
mµi trªn mÆt ®¸ víi mét tèc ®é vµ kho¶ng c¸ch
tiªu chuÈn. §é mµi mßn Ar, lµ nghÞch ®¶o cña
khèi l−îng ®· mÊt. Ar nhá chøng tá ®Üa cã kh¶
n¨ng chÞu mµi mßn cao.
abration shoreline [41] : ®−êng bê tho¸i lui.
§−êng bê xãi lë hoÆc ®−êng bê xãi mßn.
abrolhos [42] : abrolhos.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Brazil ®Ó chØ mét
lo¹i ¸m tiªu h×nh nÊm ph¸t triÓn m¹nh vÒ phÝa
trªn mÆt.
Absaroka sequence [43] : Absaroka.
Ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng ë B¾c Mü, phñ kh«ng
chØnh hîp lªn thèng Mississipi (øng víi Carbon
h¹) vµ bÞ trÇm tÝch Jura trung hoÆc trÎ h¬n phñ
kh«ng chØnh hîp lªn trªn.
absite [44] : absit.
Mét biÕn thÓ branerit chøa thori :
(U,Ca,Ce,Th...)(Ti,Fe)2O6.
Kho¸ng vËt branerit chøa thori.
absolute abundance [45]:phong phó tuyÖt ®èi.
Sè l−îng chÝnh x¸c c¸c c¸ thÓ cña mét taxon
trong mét vïng nhÊt ®Þnh.
absolute activity [46] : ho¹t tÝnh tuyÖt ®èi.
absolute age [47] : tuæi tuyÖt ®èi.
Tuæi cña ®¸, kho¸ng vËt hoÆc quÆng biÓu thÞ
b»ng ®¬n vÞ thêi gian (th−êng lµ n¨m), ®−îc x¸c
®Þnh b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p phãng x¹. HiÖn nay,
thuËt ng÷ nµy Ýt ®−îc sö dông v× nã kh«ng thÓ
hiÖn ®−îc b¶n chÊt cña vÊn ®Ò, thay vµo ®ã,
ng−êi ta dïng thuËt ng÷ : tuæi phãng x¹ hoÆc
tuæi ®ång vÞ.
absolute age determination [48] : x¸c ®Þnh
tuæi tuyÖt ®èi.
C¸ch tÝnh tuæi ®Þa chÊt cña mÉu dùa vµo sù
ph©n r· phãng x¹ cña c¸c ®ång vÞ phãng x¹ ®Ó
t¹o ra c¸c ®ång vÞ phãng x¹ míi trong mét thêi
gian nhÊt ®Þnh.
absolute chronology [49] : niªn ®¹i tuyÖt ®èi.
Tr×nh tù thêi gian dùa trªn tuæi ®Þa chÊt tuyÖt
®èi, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng kÕt qu¶ ph©n tÝch phãng
x¹ (tÝnh theo n¨m), kh¸c víi niªn ®¹i t−¬ng ®èi
x¸c ®Þnh theo ph©n vÞ ®Þa tÇng hoÆc theo
hãa th¹ch.
absolute date [50] : tuæi tuyÖt ®èi.
§Þnh tuæi c¸c sù kiÖn ®Þa chÊt th−êng tÝnh
b»ng n¨m.
absolute error [51] : sai sè tuyÖt ®èi.
absolute gravity instrument [52] : dông cô
3
®o gi¸ trÞ träng lùc tuyÖt ®èi.
Dông cô ®o gi¸ trÞ träng lùc tuyÖt ®èi t¹i mét
®iÓm. §©y lµ d¹ng ®o khã h¬n nhiÒu so víi x¸c
®Þnh gi¸ trÞ t−¬ng ®èi, bëi lÏ mäi ¶nh h−ëng vËt
lý ®Òu ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh, ®¸nh gi¸ víi ®é chÝnh
x¸c rÊt cao.
absolute humidity [53] : ®é Èm tuyÖt ®èi.
Hµm l−îng h¬i n−íc trong kh«ng khÝ, ®−îc
thÓ hiÖn b»ng khèi l−îng cña n−íc trªn mét ®¬n
vÞ thÓ tÝch kh«ng khÝ (g/m3 hay mg/m3).
absolute permeability [54]:®é thÊm tuyÖt ®èi.
Kh¶ n¨ng cña ®Êt ®¸ cho mét chÊt láng hay
khÝ thÊm qua khi c¸c lç hæng ®· b·o hßa
hoµn toµn.
absolute strength value of an explosive [55] :
gi¸ trÞ c«ng ph¸ tuyÖt ®èi cña chÊt næ.
absolute time [56] : thêi gian tuyÖt ®èi.
Thêi gian ®Þa chÊt ®−îc tÝnh b»ng n¨m, ®Æc
biÖt lµ thêi gian ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c ph−¬ng
ph¸p ®ång vÞ trªn c¬ së sù ph©n r· phãng x¹ cña
c¸c ®ång vÞ nguyªn tè hãa häc.
absolute viscosity [57] : ®é nhít tuyÖt ®èi.
X: coefficient of viscosity.
absolute volume [58] : thÓ tÝch tuyÖt ®èi.
ThÓ tÝch thùc sù cña nh÷ng h¹t c¸t, cña cèt
liÖu bª t«ng,... th−êng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch
nhÊn ch×m chóng vµo n−íc råi ®o thÓ tÝch n−íc
bÞ chiÕm chç.
absorbed water [59] : n−íc hÊp thô.
N−íc ®−îc ®Êt ®¸ (hay c¸c vËt liÖu xèp) hÊp
thô vµ tµng tr÷ trong nh÷ng lç hæng hoÆc
khe nøt.
absorbing well [60]: lç khoan (giÕng) hÊp thô.
Lç khoan (hoÆc giÕng, hè) cã kh¶ n¨ng hÊp
thô chÊt láng tõ bªn ngoµi n¹p vµo, ®−îc dïng
vµo c¸c môc ®Ých bæ sung nh©n t¹o tr÷ l−îng
n−íc d−íi ®Êt, th¸o kh« ®Êt ngËp n−íc, ch«n vïi
n−íc th¶i vµo lßng ®Êt, v.v. §n: drainage well.
absorptance [61] : hÖ sè hÊp thô.
absorption [62] : hÊp thô.
1- Sù hót n−íc bÒ mÆt vµo trong th¹ch quyÓn.
2- Qu¸ tr×nh mét chÊt láng chui qua c¸c lç
rçng cña mét vËt liÖu.
3- HiÖn t−îng chÊt nµy hót chÊt kh¸c vµo
trong nã. VÝ dô: chÊt láng trong chÊt r¾n, chÊt
khÝ trong chÊt láng.
absorption band [63] : d¶i hÊp thô, ®¸m
hÊp thô.
Kho¶ng b−íc sãng trong ®ã bøc x¹ ®iÖn tõ bÞ
hÊp thô bëi kh«ng khÝ. VÝ dô: d¶i hÊp thô kh«ng
khÝ tõ 5 ®Õn 8 μm, do h¬i n−íc hÊp thô nhiÖt
bøc x¹ hång ngo¹i ë b−íc sãng ®ã.
absorption coefficient [64] : hÖ sè hÊp thô.
§n: absorptance.
 absorption edge [65] : giíi h¹n hÊp thô.
B−íc sãng t¹i ®ã cã sù biÕn ®æi ®ét ngét
c−êng ®é cña phæ hÊp thô (ThuËt ng÷ còng
th−êng ®−îc ¸p dông cho phæ huúnh quang tia
X). Cßn gäi lµ absorption limit.
absorption line [66] : ®−êng hÊp thô, v¹ch
hÊp thô.
§−êng mµu tèi cña phæ hÊp thô cña vËt chÊt
do c¸c b−íc sãng nµo ®ã trong phæ bÞ hÊp thô
mét c¸ch chän läc khi ®i qua mét m«i tr−êng.
absorption loss [67] : tæn thÊt do hÊp thô.
Sù mÊt n−íc trong giai ®o¹n tÝch n−íc ban
®Çu ë hå chøa do bÞ ®Êt ®¸ hÊp thô.
absorption spectroscopy [68] : phÐp ®o phæ
hÊp thô.
Sù quan tr¾c mét phæ hÊp thô vµ toµn bé qu¸
tr×nh diÔn ra trong khi ®o.
absorption spectrum [69] : phæ hÊp thô.
D·y c¸c d¶i hÊp thô vµ v¹ch hÊp thô xuÊt
hiÖn khi phæ ®−îc truyÒn liªn tôc qua m«i
tr−êng hÊp thô chän läc.
abstraction [70] : lÊy n−íc.
Sù lÊy n−íc tõ nguån (s«ng, hå, giÕng,...) ®Ó
sö dông vµo c¸c môc ®Ých kinh tÕ-d©n sinh.
§n: witdrawal.
abtragung [71] : suy gi¶m thÓ tÝch do
phong hãa.
PhÇn gi¶m thÓ tÝch cña c¸c m¶nh vôn ®¸
kh«ng trùc tiÕp do sù bµo mßn cña dßng ch¶y,
mµ do qu¸ tr×nh phong hãa vµ vËn chuyÓn
cña chóng.
abundance [72] : ®é phong phó.
ThuËt ng÷ dïng trong sinh th¸i häc ®Ó chØ sè
l−îng c¸ thÓ cña mét taxon riªng biÖt trªn mét
diÖn ph©n bè hoÆc mét khèi l−îng trÇm tÝch
nhÊt ®Þnh.
abundance zone [73] : ®íi phong phó.
Sinh ®íi ®Æc tr−ng bëi ®é phong phó tèi ®a vÒ
sè l−îng c¸ thÓ cña mét taxon hay mét vµi
taxon, nhÊt thiÕt ph¶i ®−îc coi nh− lµ ®íi cùc
thÞnh (acme zone).
abutment [74] : gèi tùa ®Çu cÇu cã ch©n ®Õ.
abyssal [75] : biÓn th¼m, vùc th¼m, abysal.
1- Nh÷ng ®íi s©u nhÊt cña mét hå chøa cã
nhiÖt ®é ®ång nhÊt vµ n−íc yªn tÜnh.
2- M«i tr−êng ®¹i d−¬ng hoÆc ®íi cã ®é s©u
trªn 900 m. Cßn cã thÓ hiÓu lµ thÕ giíi sinh vËt
sèng ë m«i tr−êng ®ã.
3- X©m nhËp magma xuÊt hiÖn ë ®é s©u lín.
abyssal benthic [76] : ®¸y biÓn th¼m.
Sinh vËt ®¸y ®íi biÓn th¼m cña ®¹i d−¬ng.
§n: abyssobenthic.
abyssal cone [77] : nãn phãng vËt ®¸y ®¹i
d−¬ng, nãn trÇm tÝch biÓn th¼m.
4
Mét kiÓu nãn phãng vËt trÇm tÝch ngÇm
d−íi biÓn.
abyssal deposit [78] : trÇm tÝch biÓn th¼m.
abyssal fan [79] : nãn phãng vËt biÓn th¼m.
Nãn phãng vËt ë vïng biÓn th¼m.
abyssal gap [80] : khe hë ®¹i d−¬ng.
PhÇn nèi gi÷a hai ®ång b»ng biÓn th¼m (cã
mùc n−íc kh¸c nhau) mµ c¸c trÇm tÝch vôn ®−îc
vËn chuyÓn qua ®ã. §n: gap.
abyssal hill [81] : gß, ®åi, vïng biÓn th¼m.
§Þa h×nh thÊp, d¹ng gß, ®åi, cån, th−êng phæ
biÕn ë ®¸y ®¹i d−¬ng, th−êng thÊy ë b×nh
nguyªn biÓn th¼m, trong c¸c tròng ®¹i d−¬ng,
®−îc ng¨n c¸ch bëi c¸c sèng nói, c¸c phÇn nh«
cao hoÆc c¶ m¸ng ®¹i d−¬ng.
abyssal pelagic [82] : ngoµi kh¬i biÓn th¼m.
M«i tr−êng biÓn kh¬i hoÆc ®¹i d−¬ng më ë
®é s©u th¼m. §n: abyssopelagic.
abyssal plain [83] : ®ång b»ng biÓn th¼m.
§ång b»ng b»ng ph¼ng cña ®¸y ®¹i d−¬ng,
th−êng ë phÇn ®¸y cña thÒm lôc ®Þa, cã ®é dèc
nhá h¬n 1: 1000. §−îc thµnh t¹o do l¾ng ®äng
trÇm tÝch cña c¸c dßng cuén xo¸y hoÆc do trÇm
tÝch biÓn kh¬i.
ac joint [84] : khe nøt ac.
Khe nøt song song víi mÆt ac cña hÖ trôc täa
®é cÊu t¹o abc trong c¸c nÕp uèn vµ vu«ng gãc
víi trôc nÕp uèn.
Acadian [85] : Acadi.
Thèng khu vùc B¾c Mü, Cambri trung (trªn
bËc Georgi vµ d−íi bËc Posdam) ë B¾c Mü.
Acadian orogeny [86] : t¹o nói Acadi.
X¶y ra vµo Paleozoi gi÷a ë B¾c Mü.
acantharian [87] : Acantharian.
Trïng tia thuéc mét ph©n bé ®Æc tr−ng bëi
khung x−¬ng b»ng sulfat stronti ph¸t sinh tõ t©m
vµ mét tói trung t©m bao bäc bëi mét mµng ®¬n
máng.
acanthine septum [88] : v¸ch cã gai.
V¸ch ë san h« ®¬n thÓ cã mÊu d¹ng gai.
acanthite [89] : acanthit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Ag2S, ®ång h×nh
víi argentit vµ lµ kho¸ng vËt cña quÆng b¹c.
acanthopore [90] : gai lç.
CÊu tróc khung x−¬ng d¹ng que nhá n¶y sinh
tõ mét lç, gåm mét lâi cøng bao quanh b»ng bao
phiÕn máng h×nh nãn n»m trong v¸ch æ hoÆc
khung x−¬ng ngoµi æ ë c¸c Rªu ®éng vËt m«i
hÑp. C¸c gai lç t¹o nªn c¸c mÊu d¹ng gai trªn bÒ
mÆt quÇn thÓ.
acanthostyle [91] : gai x−¬ng.
Gai x−¬ng ®¬n trôc cña Bät biÓn, hÇu nh−
kh¾p mÆt ngoµi cã nh÷ng gai ng¾n vµ m¶nh.
acanthus [92] : nÒn gai.
 ChÊt trÇm ®äng thø sinh trong ®¸y buång cña
Trïng lç (nh− Endothyra), nhän nh−ng kh«ng
cong vÒ phÝa tr−íc. Sn: acanthi.
acarid [93] : Acarida (cs).
Mét nhãm d¹ng nhÖn thuéc mét bé vµ kh«ng
cã sù ph©n ®èt bông, nh−ng c¬ thÓ ®−îc chia
thµnh (®èt) th©n tr−íc vµ th©n sau. Tuæi tõ
Devon ®Õn nay.
acaustobiolith [94] : ®¸ sinh vËt kh«ng
ch¸y ®−îc.
Mét lo¹i ®¸ h÷u c¬ kh«ng ch¸y ®−îc hoÆc lµ
mét lo¹i ®¸ thµnh t¹o do sù tÝch tô h÷u c¬ cña
vËt liÖu thuÇn kho¸ng chÊt. Ss: caustobiolith.
acaustophytolith [95] : ®¸ gèc thùc vËt kh«ng
ch¸y ®−îc.
Lµ mét lo¹i ®¸ sinh vËt kh«ng ch¸y ®−îc
(acaustobiolith), thµnh t¹o tõ ho¹t ®éng cña thÕ
giíi thùc vËt, vÝ dô nh− lo¹i bïn biÓn kh¬i chøa
t¶o silic (t¶o diatom), ¸m tiªu san h« hoÆc
®¸ v«i.
accelerated erosion [96] : x©m thùc v−ît tréi,
x©m thùc tiÕn triÓn.
Qu¸ tr×nh x©m thùc x¶y ra ë mét vïng nµo ®ã
víi møc ®é lín h¬n, m¹nh h¬n so víi qu¸ tr×nh
x©m thùc b×nh th−êng. Qu¸ tr×nh nµy th−êng
x¶y ra do ho¹t ®éng cña con ng−êi (vÝ dô : ph¸
rõng khai hoang, diÖt cá, khai th¸c lé thiªn, lµm
®−êng « t«,... hoÆc do c¸c yÕu tè tù nhiªn) lµm
ph¸ hñy líp phñ tù nhiªn, lµm gi¶m tèc ®é bÒn
v÷ng bÒ mÆt vµ møc ®é thÊm läc.
acceleration due to gravity [97] : gia tèc
träng tr−êng.
Gia tèc r¬i tù do cña vËt thÓ trong ch©n
kh«ng d−íi t¸c ®éng cña lùc hÊp dÉn. Tuy vËy,
gi¸ trÞ thùc cña nã biÕn ®æi theo ®é cao, vÜ ®é vµ
b¶n chÊt cña ®¸ ë vÞ trÝ ®ã, gi¸ trÞ tiªu chuÈn lµ
980.665 cm/s2 do ñy ban §o l−êng Quèc tÕ
c«ng nhËn.
accelerators in shotcrete [98] : phô gia, chÊt
xóc t¸c trong phun bª t«ng.
Trén vµo v÷a bª t«ng tr−íc khi phun ®Ó lµm
c¶i thiÖn mét sè ®Æc tÝnh c¬ häc nh− : kh¶ n¨ng
®«ng cøng nhanh, ®é dÝnh b¸m cao, v.v.
accelerometer [99] : m¸y ®o gia tèc, gia
tèc kÕ.
Mét lo¹i m¸y ®Þa chÊn cã ®−êng ®Æc tuyÕn tØ
lÖ tuyÕn tÝnh víi gia tèc cña ®Êt ®¸ t¹i ®iÓm tiÕp
xóc cña m¸y.
acceletator [100] : chÊt xóc t¸c, phô gia.
Trong bª t«ng, phô gia cã thÓ lµm t¨ng tèc ®é
thñy hãa cña xi m¨ng, do ®ã rót ng¾n thêi gian
®«ng kÕt vµ t¨ng tèc ®é cøng hay ph¸t triÓn
c−êng ®é.
acceptance [101]:nhËn, chÊp nhËn,nghiÖm thu.
5
accessory [102] : ®å phô tïng, thiÕt bÞ kÌm
theo; phô, thµnh phÇn phô, thø yÕu.
1- §å phô tïng, thiÕt bÞ kÌm theo.
§n: auxiliary.
2- (th) C¸c m¶nh vôn lµ s¶n phÈm phô cã
nguån gèc tõ häng nói löa phun ra (theo ph©n
lo¹i nguån gèc).
3- (cs) Mét yÕu tè phô hay thø yÕu ë ®−êng
kh©u vá Cóc ®¸, thÝ dô "thïy phô".
4- Kho¸ng vËt cã sè l−îng rÊt nhá trong ®¸.
kh«ng quyÕt ®Þnh tªn gäi cña ®¸ nh−ng rÊt quan
träng v× nã chØ thÞ nguån gèc, tiÒm n¨ng
kho¸ng s¶n.
accessory aperture [103] : lç phô.
Lç ë vá Trïng lç tr«i næi, kh«ng dÉn th¼ng
vµo buång ®Çu mµ më réng ë phÝa d−íi hoÆc qua
cÊu tróc phô (nh− bät vµ n¾p rèn). VÝ dô lç m«i,
lç phô d−íi phiÕn vµ lç phô trong phiÕn.
accessory archeopyle suture [104] : ®−êng
kh©u lç v¸ch bµo phô.
§−êng kh©u lç v¸ch bµo ë Trïng roi
Dinoflagellata, gåm mét khe nøt ng¾n trªn v¸ch
liÒn kÒ víi ®−êng kh©u chÝnh, hoÆc cã thÓ ph¸t
triÓn ®Çy ®ñ h¬n trªn n¾p tói nang vµ chia n¾p
tói nµy thµnh hai hay nhiÒu m¶nh.
accessory element [105] : nguyªn tè phô,
nguyªn tè vÕt.
§n: trace element.
accessory mineral [106] : kho¸ng vËt phô.
Kho¸ng vËt cã mÆt trong ®¸ víi sè l−îng rÊt
Ýt kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn ph©n lo¹i ®¸. Trong
®¸ trÇm tÝch, chóng lµ c¸c kho¸ng vËt nÆng.
§n: accessory (kv).
accessory muscle [107] : c¬ phô, c¬ thø yÕu.
C¬ cã vai trß kh«ng râ rÖt ë Th©n mÒm Hai
m¶nh, b¸m vµo m¶nh vá ë mét vÕt b¸m; c¬ më
vá ë Tay cuén, cã ®«i, ph©n nh¸nh tõ c¸c c¬ më
vá chÝnh.
accessory slot [108] : khe l¾p bï mµu.
Khe hë n»m gi÷a vËt kÝnh vµ nicol ph©n tÝch
cña kÝnh hiÓn vi th¹ch häc dïng ®Ó l¾p b¶n
bï mµu.
accidental [109] : vôn ®¸ kh«ng cã nguån gèc
nói löa.
C¸c m¶nh vôn nói löa, h×nh thµnh tõ c¸c
m¶nh vôn ®¸ kh«ng liªn quan tíi nói löa phun.
§ã lµ ph©n lo¹i vËt liÖu nói löa dùa theo kiÓu
nguån gèc. §n: noncognate.
accidental error [110] : sai sè ngÉu nhiªn.
Sai sè x¶y ra kh«ng theo bÊt cø quy luËt to¸n
häc hay vËt lý nµo mµ sinh ra do nh÷ng biÕn ®æi
ngÉu nhiªn, ®iÒu kiÖn bªn ngoµi kh«ng thÓ
khèng chÕ ®−îc. §n: random error.
accidental event [111] : biÕn cè ngÉu nhiªn.
 BiÕn cè cã thÓ x¶y ra mµ còng cã thÓ kh«ng
x¶y ra víi c¸c ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh. Trong ®Þa
chÊt, cÇn l−u ý ®Õn kh¸i niÖm c¸c biÕn cè ngÉu
nhiªn ®éc lËp. Hai biÕn cè ngÉu nhiªn a vµ B
®−îc gäi lµ ®éc lËp nÕu viÖc x¶y ra biÕn cè nµy
kh«ng ¶nh h−ëng tíi viÖc x¶y ra biÕn cè kia,
hoÆc nãi kh¸c ®i - x¸c suÊt xuÊt hiÖn ®ång thêi
c¶ hai biÕn cè nµy b»ng tÝch hai x¸c suÊt x¶y ra
tõng biÕn cè riªng biÖt. P(AB) = P(A) x P(B).
accidental relief [112] : ®Þa h×nh gå ghÒ, ®Þa
h×nh b¨ng tuyÕt.
§Þa h×nh gå ghÒ, lëm chëm ®−îc h×nh thµnh
ë n¬i tuyÕt lë hay tuyÕt tan; ThuËt ng÷ nµy cã
thÓ ®−îc chuyÓn dÞch tõ tiÕng Ph¸p theo thuËt
ng÷ relief accidentÐ.
acclivous [113] : dèc, nghiªng.
accordance [114] : chØnh hîp, khíp ®Òu, phï
hîp víi nhau.
accordance fold [115] : nÕp uèn khíp ®Òu,
nÕp uèn cã cïng c¸c ph−¬ng kÐo dµi, h−íng
dèc khíp ®Òu nhau.
accordant [116] : thuËn h−íng, phï hîp,
chØnh hîp.
Lµm cho phï hîp hay t−¬ng xøng, vÝ dô ®èi
víi hai dßng ch¶y cã cïng mét bÒ mÆt ë cïng
mét mùc t¹i vÞ trÝ hîp dßng, hoÆc nãi vÒ mét sè
nÕp uèn cïng h−íng vÒ mét ph−¬ng nµo ®ã.
accordant junction [117] : hîp l−u.
N¬i quy tô cña hai dßng suèi hoÆc hai thung
lòng cã bÒ mÆt cïng møc víi vÞ trÝ mµ chóng
quy tô víi nhau. §n: concordant junction.
Ngn : discordant junction.
accordant summit level [118] : møc ®Ønh phï
hîp, møc ®Ønh nh− nhau.
MÆt hay mùc gi¶ thuyÕt hoÆc bÒ mÆt cã ®é
dèc tho¶i, cã tÝnh khu vùc c¾t vµo c¸c ®Ønh nói
hoÆc ®Ønh ®åi ë cïng ®é cao.
accordant summits [119] : c¸c ®Ønh cã cïng
®é cao.
§Ønh nói hay ®Ønh ®åi ph¸t triÓn trªn mét khu
vùc ®¹t tíi cïng mét mùc ®é cao nhÊt ®Þnh, cã
bÒ mÆt tho¶i.
accreted terrane [120] : teran båi kÕt, m¶nh
båi kÕt.
§n : accretionary terrane.
accreting plate boundary [121] : ranh giíi
m¶ng båi kÕt.
Ranh giíi gi÷a hai m¶ng dÞch chuyÓn vµo
nhau cã phÇn th¹ch quyÓn kiÓu ®¹i d−¬ng míi
båi kÕt vµo ®−êng ghÐp nèi.
accretion [122] : lín dÇn lªn, t¨ng dÇn lªn;
båi kÕt.
1- (trt) Mét vËt thÓ v« c¬ ®−îc t¨ng tr−ëng vÒ
kÝch th−íc do qu¸ tr×nh båi ®¾p phÇn ngoµi cña
6
c¸c h¹t trÇm tÝch míi.
2- KÕt h¹ch.
3- Sù båi ®¾p do giã cña c¸t trªn bÒ mÆt líp
c¸t nhê sù gi¶m tèc ®é giã hoÆc ®é gå ghÒ cña
bÒ mÆt ®ã.
4- Sù båi ®¾p lßng s«ng do t¸c ®éng cña sãng
hoÆc qu¸ tr×nh ngËp lôt.
5- Sù t¨ng tr−ëng dÇn cña lôc ®Þa do t¸c ®éng
l©u dµi cña c¸c qu¸ tr×nh ®Þa chÊt diÔn ra trong
tù nhiªn.
6- Qu¸ tr×nh tô tËp kÕt dÝnh cña c¸c h¹t bôi,
khÝ trong vò trô h×nh thµnh c¸c vËt thÓ, hoÆc
ho¹t ®éng hµnh tinh.
7. (kt) Sù båi ®¾p cña c¸c vËt liÖu cung ®¶o
hoÆc vi lôc ®Þa vµo lôc ®Þa do c¸c chuyÓn ®éng
héi tô vµ chuyÓn d¹ng tõ qu¸ tr×nh va ch¹m vµ
ghÐp nèi. §n:tetonic accretion- båi kÕt kiÕn t¹o.
accretion ridge [123] : ®−êng gê båi kÕt.
§−êng gê ®−îc båi ®¾p, n©ng cao, th−êng
®−îc næi lªn bëi c¸c ®ôn c¸t.
accretion ripple mark [124] : vÕt gîn sãng
t¨ng tr−ëng.
DÊu vÕt gîn sãng lÖch cã ®é dèc tho¶i vµ
cong vÒ phÝa khuÊt víi gãc dèc cùc ®¹i nhá h¬n
gãc tùa vµ gåm c¸c líp xiªn kh«ng râ ®é chän
läc cña c¸c h¹t trÇm tÝch.
accretion topography [125] : ®Þa h×nh båi tô.
C¶nh quan tù nhiªn h×nh thµnh do qu¸ tr×nh
tÝch tô trÇm tÝch.
accretionary [126] : lín dÇn, t¨ng dÇn.
1- Xu h−íng t¨ng tr−ëng do tÝch tô hoÆc båi
®¾p bÒ ngoµi.
2- Còng cã thÓ hiÓu lµ mét kiÓu cÊu t¹o trÇm
tÝch thø sinh, h×nh thµnh do sù t¨ng tr−ëng
nhanh chãng trªn c¬ së c¸c vËt thÓ nh©n ®·
cã tr−íc.
3- §¸ v«i thµnh t¹o t¹i chç tõ sù tÝch tô chËm
ch¹p cña c¸c di tÝch sinh vËt.
accretionary lapilli [127] : cuéi nói löa t¨ng
tr−ëng, lapilli t¨ng tr−ëng.
Khèi tro h×nh cÇu cã ®−êng kÝnh chñ yÕu tõ
1mm ®Õn 10mm, ®−îc thµnh t¹o do phÇn bao
xung quanh nh©n −ít lín dÇn lªn. VÝ dô c¸c h¹t
m−a r¬i qua ®¸m m©y tro nói löa.
accretionary lava ball [128] : cÇu lava
t¨ng tr−ëng.
Khèi h×nh cÇu cã ®−êng kÝnh tõ vµi cm ®Õn
vµi mÐt, h×nh thµnh trªn bÒ mÆt dßng dung nham
hoÆc trªn s−ên nãn xØ do sù bao bäc cña lava
nhít xung quanh lava võa míi cøng r¾n.
accretionary terrane [129] : teran båi kÕt,
m¶nh båi kÕt.
Mét khèi ngo¹i lai cña vËt chÊt lôc ®Þa hoÆc
®¹i d−¬ng g¾n vµo phÇn r×a cña mét craton do
®ông ®é vµ va ®Ëp. §n : accreted terrane.
 accumulation [130] : sù tÝch lòy, tÝch tô,
l¾ng ®äng.
Sù tÝch tô trªn bÒ mÆt lôc ®Þa hoÆc d−íi ®¸y
c¸c bån, s«ng nh÷ng vËt liÖu trÇm tÝch, vËt chÊt
h÷u c¬,...
accumulation area [131] : miÒn tÝch tô.
PhÇn thÊp cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt, cã nguån gèc
tÝch tô trªn c¸nh hè sôt, nÕp lâm, thung lòng
hoÆc trªn c¸c thung lòng s«ng, thung lòng
khÐp kÝn,...
accumulation coastal [132] : tÝch tô ven biÓn.
Qu¸ tr×nh tÝch tô ven biÓn d−íi t¸c ®éng cña
sãng vµ dßng ch¶y.
accumulation haloes [133] : c¸c vµnh tÝch tô.
accumulation mountain [134] : nói tÝch tô.
accumulation season [135] : mïa tÝch tô, mïa
tËp trung.
accumulation submarine [136] : tÝch tô ngÇm
d−íi ®¸y biÓn.
Qu¸ tr×nh tÝch tô trÇm tÝch bëi c¸c t¸c nh©n
ngo¹i sinh ë biÓn vµ ®¹i d−¬ng.
accumulation zone [137] : ®íi tÝch tô.
1- §íi tÝch tô.
2- Mét vïng hoÆc mét ®íi ë vïng sa m¹c
kh«ng cã c¸t mµ chØ cã ®Êt xèp.
3- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Kazacxtan ®Ó
chØ nh÷ng ®åi nói nhá cã ®Ønh b»ng ph¼ng.
4- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Trung ¸ ®Ó chØ
nh÷ng nói thÊp, ®åi nhá, s−ên tho¶i bÞ x©m thùc.
§n: zone of accumulation.
accumulative rock [138] : ®¸ tÝch tô.
§¸ h×nh thµnh do qu¸ tr×nh tÝch tô trÇm tÝch.
accuracy [139] : ®é chÝnh x¸c.
Møc ®é mµ c¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n hoÆc ®äc ë
dông cô ®o gÇn víi gi¸ trÞ thùc cña ®¹i l−îng
cÇn tÝnh hoÆc ®−îc ®o vµ kh«ng cã sai sè.
accuracy contouring [140] :
§é chÝnh x¸c, tÝnh chÝnh x¸c khi thµnh lËp
c¸c b¶n ®å ®−êng ®¼ng trÞ (®Þa ho¸, ®Þa vËt lý,
®Þa h×nh,...).
acetamide [141] : acetamid.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng: CH3CONH2.
acetolysis [142] : ph©n tÝch b»ng axeto.
Ph©n tÝch mét ph©n tö h÷u c¬ b»ng t¸c dông
cña acid axetic hoÆc andehyt axetic.
ACF diagram [143] : biÓu ®å ACF.
BiÓu ®å tam gi¸c thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm thµnh
phÇn ®−îc ®¬n gi¶n hãa cña ®¸ biÕn chÊt vµ c¸c
kho¸ng vËt bëi ®å thÞ sè l−îng ph©n tö cña 3
thµnh phÇn : A=Al2O3+Fe2O3-(Na2O+K2O);
C=CaO-3,3P2O5 vµ F=FeO+MgO+MnO. A+C+F
(ph©n tö) ®−îc tÝnh chuyÓn vÒ 100%, thõa nhËn
sù cã mÆt d− thõa cña SiO2.
achlamydate [144] : kh«ng ¸o (cs).
7
Mét loµi Ch©n bông kh«ng cã líp ¸o ë
th©n mÒm.
achoanitic [145] : kh«ng cæ v¸ch (cs).
T×nh tr¹ng c¸c cæ cña v¸ch ng¨n ë mét sè
Nautiloidea chØ cßn dÊu vÕt hoÆc kh«ng cã.
acicular [146] : h×nh kim, d¹ng h×nh kim.
1- Tinh thÓ cã d¹ng h×nh kim.
2- H¹t trÇm tÝch cã chiÒu dµi lín h¬n 3 lÇn
chiÒu réng.
acicular ice [147] : b¨ng h×nh kim, que.
B¨ng n−íc ngät chøa nhiÒu tinh thÓ dµi vµ
èng m¸ng cã h×nh d¹ng kh¸c nhau, s¾p xÕp
thµnh líp vµ chøa c¸c bät khÝ. Lo¹i b¨ng nµy
h×nh thµnh ë ®¸y cña líp b¨ng t¹i gÇn mÆt tiÕp
xóc víi n−íc. §n: fibrous ice.
acicular iron ore [148] : quÆng s¾t d¹ng kim
(g¬tit).
aciculate [149] : nhän, d¹ng kim (cs).
D¹ng kim, nhän nh− kim, nhÊt lµ nãi vÒ mét
lo¹i vá Ch©n bông thãt nhän vÒ phÝa ®Ønh.
acid clay [150] : lo¹i sÐt acid.
Mét lo¹i sÐt sinh ra c¸c ion hydro trong
huyÒn phï.
acid mine drainage [151]:tiªu n−íc acid ë má.
Sù th¸o ra khái hÇm má lo¹i n−íc cã ®é acid
cao, h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh khai th¸c do sù
oxy hãa quÆng sulfur hay kho¸ng vËt sulfur x©m
t¸n trong kho¸ng s¶n, t¹o ra acid sulfuric vµ c¸c
muèi sulfat. Lo¹i n−íc nµy cã tÝnh ¨n mßn cao,
lµm h¹i c¸c thiÕt bÞ kü thuËt vµ cã h¹i cho søc
kháe c«ng nh©n.
acid of water [152] : ®é acid cña n−íc.
L−îng acid biÓu thÞ b»ng mili ®−¬ng l−îng
cña mét bas m¹nh trong mét lÝt n−íc cÇn cho
viÖc chuÈn ®é mét mÉu ë mét gi¸ trÞ nµo ®ã cña
®é pH.
acid plagioclase [153] : plagioclas acid.
Nh÷ng lo¹i kho¸ng vËt nhãm plagioclas cã
thµnh phÇn SiO2 cao, nh− lo¹i giµu Ab lµ albit
hoÆc oligoclas.
acid rain [154] : m−a acid.
N−íc m−a cã ®é acid cao do trong qu¸ tr×nh
h×nh thµnh ®· hßa tan c¸c hãa chÊt hoÆc chÊt «
nhiÔm trong kh«ng khÝ.
acid soil [155] : ®Êt acid, ®Êt chua.
§Êt cã ®é pH<7 do sù cã mÆt cña c¸c ion
hydro vµ nh«m trao ®æi ®−îc.
acid treatment [156] : xö lý acid.
X : acidization.
acidity coefficient [157] : hÖ sè acid.
Tû sè hµm l−îng oxy cña c¸c bas trong ®¸
trªn hµm l−îng oxy trong oxid silic.
§n: oxygen ratio.
acidization [158] : acid hãa.
 Ph−¬ng ph¸p lµm t¨ng ®é chøa n−íc (hay
dÇu) vµ tÝnh thÊm cña ®¸ carbonat (hay c¸c ®¸
kh¸c cã khe nøt bÞ lÊp ®Çy bëi nh÷ng kho¸ng
vËt carbonat) b»ng c¸ch Ðp dung dÞch acid vµo
®Ó hßa tan c¸c vËt chÊt lÊp nhÐt, më réng kÝch
th−íc c¸c khe nøt vµ lç hæng trong ®¸, t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho sù tµng tr÷ vµ l−u th«ng cña
n−íc (dÇu). Ph−¬ng ph¸p nµy còng ®−îc dïng
®Ó ph¸ líp vá bïn b¸m ë thµnh giÕng do sö dông
dung dÞch trong qu¸ tr×nh khoan, lµm t¨ng l−îng
n−íc (dÇu) ch¶y vµo giÕng. §n: acid treatment.
acline A twin law [159] : luËt song tinh
aclin-A.
§n: Manebach-Ala twin law.
acline B twin law [160] : luËt song tinh
aclin-B.
LuËt song tinh trong feldspar cã mÆt song
tinh song song víi trôc song tinh b vµ mÆt ghÐp
(100). Ss: Carlsbad twin law.
acme [161] : giai ®o¹n cùc thÞnh (cs).
Giai ®o¹n phong phó nhÊt trong ph¸t sinh
huyÕt thèng cña mét loµi, gièng hay taxon.
acme zone [162] : ®íi cùc thÞnh (cs).
Mét sinh ®íi thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn tèi ®a,
th−êng lµ sù phong phó cùc ®¹i hoÆc th−êng
xuyªn cã mÆt mét vµi loµi, gièng hay taxon
kh¸c. Taxon ph¸t triÓn nhÊt ®−îc ®Æt tªn cho
®íi, vÝ dô §íi cùc thÞnh Didymograptus. §¬n vÞ
thêi ®Þa chÊt t−¬ng ®−¬ng lµ "hemera".
§n: abundance zone, epibole, flood zone,
peak zone.
acmite [163] : acmit.
Kho¸ng vËt mµu n©u hoÆc xanh cña nhãm
pyroxen ®¬n nghiªng: Na.Fe (SiO3)2, cã trong ®¸
magma giµu kiÒm. §n: aegirine.
acmite augite [164] : augit-acmit.
Kho¸ng vËt trung gian gi÷a augit vµ acmit, lµ
mét d¹ng cña augit giµu natri vµ s¾t.
§n: aegirine-augite.
acolpate [165] : kh«ng r·nh (cs).
C¸c h¹t phÊn hoa kh«ng cã r·nh.
acoustic basement [166] : mãng ©m häc.
Chñ yÕu lµ mÆt ph¶n x¹ ®Þa chÊn s©u hoÆc
mÆt ph¶n x¹ ®Þa chÊn kÐm liªn tôc, th−êng "®é
©m häc kh«ng t−¬ng thÝch". N¨ng l−îng ®Þa
chÊn trë l¹i tõ d−íi mãng ©m häc rÊt yÕu hoÆc
kh«ng cã n÷a.
acoustic emission [167] : bøc x¹ ©m thanh.
X: Kaiser effect.
acoustic impedence [168] : trë kh¸ng
©m thanh.
acoustic log [169] : b¨ng carota ©m häc.
ThuËt ng÷ dïng trong carota lç khoan, trªn
®ã thÓ hiÖn kÕt qu¶ cña mét sè phÐp ®o sãng ©m
8
cña ®¸ trong cét ®Þa tÇng lç khoan, vÝ dô sãng
nÐn ®−îc truyÒn trong mét thêi kho¶ng hoÆc
biªn ®é t−¬ng ®èi.
acoustic wave [170] : sãng ©m.
Mét lo¹i sãng däc (P) ®−îc sö dông h¹n chÕ
®èi víi c¸c dung dÞch nh− kh«ng khÝ, trong m«i
tr−êng r¾n, n−íc cña Tr¸i ®Êt.
acre [171] : mÉu Anh, mÉu Hoa Kú.
§¬n vÞ diÖn tÝch Anh hay Hoa Kú b»ng
0,404658 hecta (ha) hay 43560 fit vu«ng.
acreage [172] : diÖn tÝch (tÝnh theo mÉu Anh).
acritarch [173] : T¶o Èn nguån
(Arcritarcha) (cs).
Mét c¬ thÓ vi sinh vËt ®¬n bµo cã vá bÒn
ch¾c kh«ng râ nguån gèc hoÆc kh«ng biÕt ch¾c
ch¾n quan hÖ sinh häc vµ cã nÐt hoa v¨n thay
®æi, mét sè cã gai, sè kh¸c l¹i nh½n. §a sè cho
r»ng Acritarcha gièng t¶o, nh−ng sù ph©n nhãm
l¹i nh©n t¹o. Chóng ph©n bè tõ TiÒn Cambri ®Õn
Holocen, nh−ng ®Æc biÖt phong phó vµo TiÒn
Cambri vµ Paleozoi sím.
acrodont [174] : cã r¨ng nhän (cs).
Nãi vÒ r¨ng cña ®éng vËt cã x−¬ng sèng g¾n
trªn mÐp khíp vµo nhau cña hµm trªn vµ
hµm d−íi.
acrolamella [175] : tÊm nhän (cs).
§o¹n më réng h×nh l¸ cña nh÷ng ®¹i bµo tö.
§n: acrolamellae.
acrolobe [176] : thïy nhän (cs).
§o¹n gi÷a cña khiªn ®Çu hoÆc khiªn ®u«i Bä
ba thïy thuéc bé Agnostida, mµ ë ®ã kh«ng cßn
dÊu vÕt r·nh trôc.
acrotetracean [177] : Acrotetracea (cs).
Tay cuén thuéc mét liªn hä cã c¸c ®¹i biÓu
®Æc tr−ng bëi m¶nh bông cã h×nh nãn hoÆc gÇn
nãn vµ Ýt khi phång.
actinal [178] : phÝa miÖng (cs).
H−íng cña miÖng, vÝ dô thuéc vÒ phÝa d−íi
hay phÝa miÖng cña vá CÇu gai hoÆc vÒ phÝa ®µi
hay phiÕn chøa miÖng cña HuÖ biÓn.
actinium [179] : actini, kÝ hiÖu lµ Ac.
Nguyªn tè phãng x¹ cã sè nguyªn tö 89;
®ång vÞ bÒn v÷ng nhÊt lµ Ac227 víi chu kú b¸n r·
lµ 21,7 n¨m; nguyªn tö cã hãa trÞ 3, chñ yÕu
dïng trong c©n b»ng víi c¸c s¶n phÈm ph©n r·
nh− nguån tia alpha vµ dïng ®Ó s¶n xuÊt
c¸c n¬tron.
actinium decay series [180] : c¸c d·y ph©n
r· actini.
D·y c¸c s¶n phÈm ph©n r· phãng x¹ b¾t ®Çu
b»ng U235.
actinium emanation [181] : x¹ khÝ actini.
actinium series [182] : d·y actini.
Nhãm c¸c nguyªn tè hãa häc cã sè thø tù tõ
89 ®Õn 103.
actinodont [183] : R¨ng tia (cs).
Nãi vÒ bé r¨ng cña mét sè Th©n mÒm hai
m¶nh cã cÊu tróc h×nh tia táa tõ ®Ønh ra.
actinolite [184] : actinolit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu xanh lôc
s¸ng hoÆc xanh-x¸m nh¹t cña nhãm amphibol:
Ca2(Mg, Fe)5Si8O22(OH)2, cã thÓ chøa mangan.
Actinolit lµ mét d¹ng cña asbest, tinh thÓ kÐo
dµi, d¹ng sîi, kim, táa tia hoÆc d¹ng cét trong
®¸ biÕn chÊt vµ trong ®¸ magma biÕn ®æi.
actinometer [185] : x¹ quang kÕ.
Dông cô ®o c−êng ®é n¨ng l−îng bøc x¹.
actinopod [186] : Actinopoda (cs).
§éng vËt nguyªn sinh thuéc mét líp, ®Æc
tr−ng b»ng sù më réng chÊt nguyªn sinh kiÓu
táa tia tõ c¬ thÓ chÝnh h×nh cÇu.
actinosiphonate [187] : cã siphon cÊu t¹o táa
tia (cs).
CÊu tróc siphon trong ë mét sè Ch©n ®Çu
Nautiloidea, gåm c¸c tÊm däc xÕp táa tia.
activation [188] : ho¹t hãa; ho¹t tÝnh.
1. Chu tr×nh lµm cho vËt chÊt trë thµnh chÊt
phãng x¹ b»ng c¸ch b¾n nh÷ng h¹t nh©n vµo nã.
2. (hh) Qu¸ tr×nh xö lý sÐt (vÝ dô nh−
bentonit) víi acid ®Ó n©ng cao tÝnh chÊt hÊp thô
hoÆc kh¶ n¨ng tÈy tr¾ng cña chóng khi dïng ®Ó
khö mµu trong dÇu má.
activation analysis [189] : phÐp ph©n tÝch
ho¹t hãa.
Ph−¬ng ph¸p ®ång nhÊt c¸c ®ång vÞ bÒn v÷ng
cña c¸c nguyªn tè trong mÉu b»ng c¸ch chiÕu
lªn mÉu c¸c n¬tron, h¹t tÝch ®iÖn, hoÆc tia
gamma ®Ó t¹o cho c¸c nguyªn tè ho¹t tÝnh
phãng x¹, sau ®ã c¸c nguyªn tè sÏ ®−îc x¸c
®Þnh bëi ®Æc tr−ng phãng x¹ cña chóng.
§n: radioactivity analysis.
activation energy [190] : n¨ng l−îng ho¹t
hãa.
Mét l−îng lín n¨ng l−îng mµ mét h¹t bÊt kú
hoÆc mét nhãm h¹t ph¶i cã khi chuyÓn tõ tr¹ng
th¸i n¨ng l−îng nµy sang mét tr¹ng th¸i n¨ng
l−îng kh¸c, gièng nh− sù chuyÓn ®æi trong pha
vµ chuyÓn ®éng cña c¸c h¹t trong qu¸ tr×nh
khuÕch t¸n. N¨ng l−îng cµng lín th× møc ®é
chèng l¹i sù biÕn ®æi cµng cao hay cßn gäi lµ
ng−ìng thÕ n¨ng.
activation radioactivity [191] : ho¹t hãa
phãng x¹.
Qu¸ tr×nh vËt thÓ bÞ ho¹t hãa phãng x¹ do
®−îc b¾n b»ng c¸c h¹t nguyªn tö. Ho¹t tÝnh
phãng x¹ ®−îc sinh ra nh− vËy cßn ®−îc gäi lµ
ho¹t tÝnh phãng x¹ c¶m øng.
active channel [192] : kªnh ho¹t ®éng.
9
Kªnh dÉn trªn qu¹t båi tÝch trong ®ã cã dßng
n−íc ch¶y.
active earth pressure [193] : ¸p lùc ®Êt chñ
®éng (®cctr).
¸p lùc ®Êt chñ ®éng, cïng víi ¸p lùc ®Êt bÞ
®éng vµ ¸p lùc ®Êt ë tr¹ng th¸i nghØ, lµ mét
trong ba d¹ng ¸p lùc bªn cña ®Êt. ¸p lùc ®Êt ë
tr¹ng th¸i nghØ tån t¹i khi ®Êt ch−a bÞ biÕn d¹ng
dÎo theo chiÒu ngang. ¸p lùc chñ ®éng vµ bÞ
®éng lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn tíi h¹n, thÓ hiÖn tr¹ng
th¸i c©n b»ng dÎo khi mét phÇn hoÆc toµn bé
khèi ®Êt s¾p söa bÞ ph¸ hñy. Tr¹ng th¸i øng suÊt
chñ ®éng x¶y ra khi ®Êt bÞ kÐo c¨ng theo chiÒu
ngang, thÝ dô khi t−êng ch¾n chuyÓn dÞch khái
khèi ®Êt lÊp. Tr¹ng th¸i øng suÊt bÞ ®éng x¶y ra
khi ®Êt bÞ nÐn theo chiÒu ngang, thÝ dô khi t−êng
ch¾n chuyÓn dÞch vÒ phÝa khèi ®Êt lÊp. BiÕn
d¹ng dÎo cÇn thiÕt ®Ó ®¹t tíi tr¹ng th¸i bÞ ®éng
lín h¬n nhiÒu so víi tr¹ng th¸i chñ ®éng.
active fault [194] : ®øt g·y ho¹t ®éng.
§øt g·y mµ däc theo ®ã cßn ®ang cã c¸c
chuyÓn ®éng víi nh÷ng biÓu hiÖn dÞch chuyÓn
hoÆc ho¹t ®éng ®Þa chÊn.
active layer [195] : líp ®Êt ®éng.
1-(®cctr) Líp ®Êt trªn mÆt thay ®æi thÓ tÝch
theo mïa, në ra khi ®ãng b¨ng hay ngËm n−íc
vµ co l¹i khi b¨ng tan hay mÊt n−íc.
2-Trong vïng ®ãng b¨ng vÜnh cöu, líp ®Êt bÒ
mÆt n»m trªn líp b¨ng vÜnh cöu, bÞ ®ãng b¨ng
vÒ mïa ®«ng vµ tan b¨ng vÒ mïa hÌ, chiÒu dµy
thay ®æi tõ vµi cm ®Õn vµi m.
active margin [196] : r×a ®éng.
R×a lôc ®Þa ®Æc tr−ng bëi ho¹t ®éng magma,
®éng ®Êt hoÆc c¸c d·y nói bÞ n©ng tråi.
§n: convergent plate boundary.
active method [197] : ph−¬ng ph¸p chñ ®éng.
Mét ph−¬ng ph¸p ®Þa chÊn sö dông tÝn hiÖu
mÉu nh©n t¹o.
active remote sensing [198] : c¶m biÕn chñ
®éng tõ xa, viÔn th¸m chñ ®éng.
Ph−¬ng ph¸p c¶m biÕn truyÒn nguån bøc x¹
®iÖn tõ. VÝ dô nh− rada.
active subsidence [199] : lón chñ ®éng, tÝch
cùc (®cctr).
1- Qu¸ tr×nh lón ®ang x¶y ra t¹i thêi ®iÓm
hiÖn t¹i.
2- Lón ®−îc g©y ra mét c¸ch chñ ®éng ®Ó
®Èy nhanh qu¸ tr×nh æn ®Þnh nÒn ®Êt vµ
c«ng tr×nh.
active support [200] : trî lùc tÝch cùc, chñ
®éng (®cctr).
BiÖn ph¸p trî lùc dù tÝnh tr−íc trªn c¬ së
theo dâi chÆt chÏ tøc thêi ®éng th¸i cña ®Êt ®¸
v©y quanh c«ng tr×nh (hÇm, lß, v.v.), tiÕn hµnh
l¾p dùng trî lùc ®óng lóc, võa ®ñ, tËn dông ®−îc
kh¶ n¨ng tù chèng ®ì, ®iÒu chØnh cña ®Êt ®¸ khi
tr¹ng th¸i øng suÊt trong chóng thay ®æi do khai
®µo g©y ra.
active volcano [201] : nói löa ho¹t ®éng.
1- Nói löa phun liªn tôc hoÆc cã chu kú vËt
chÊt tõ trong lßng ®Êt lªn mÆt ®Êt qua miÖng nói
löa. VËt chÊt ®−a lªn tõ lßng ®Êt cã thÓ lµ lava,
h¬i n−íc, vôn ®¸, tro bôi, khÝ nãng, v.v.
2- Nói löa ®ang phun hay ®· ngõng phun
nh−ng sÏ phun trong t−¬ng lai. Kh«ng cã kh¸i
niÖm râ rµng gi÷a nói löa ®éng víi nói löa ®ang
n»m im.
active water [202] : n−íc ¨n mßn.
N−íc cã kh¶ n¨ng ¨n mßn c¸c vËt chÊt tiÕp
xóc víi nã. §n: aggressive water.
activity [203] : ho¹t tÝnh (hãa).
1- Tû sè gi÷a ®é phï du cña vËt chÊt trong
mét tr¹ng th¸i ®· cho vµ ®é phï du cña nã ë
tr¹ng th¸i chuÈn gäi lµ fo. TÝnh phï du tr¹ng th¸i
chuÈn lµ sù hîp nhÊt gi÷a n−íc vµ h¬i; ®Êt víi
chÊt r¾n hoÆc láng. Nã ®−îc ®¸nh gi¸ ë mçi
nhiÖt ®é nh− phï du cña mét vËt chÊt thuÇn
khiÕt t¹i ¸p suÊt 1 atmotsphe.
2- Xu h−íng ph¶n øng víi mét chÊt kh¸c mét
c¸ch tù ph¸t, m¹nh mÏ.
3- Trong phãng x¹, tû sè ph©n hñy phãng x¹
cña mét chÊt ®−îc ®o b»ng nguyªn tö.
activity coefficient [204] : hÖ sè ho¹t hãa.
Tû sè gi÷a ho¹t tÝnh hãa häc vµ nång ®é.
activity index [205] : chØ sè ho¹t ®éng, chØ sè
h÷u hiÖu.
Tû lÖ thay ®æi ®é cao cña hÖ c©n b»ng s«ng
b¨ng ®−îc ®o ë vïng l©n cËn ®−êng c©n b»ng.
Gi¸ trÞ thÊp, chØ sù di chuyÓn chËm ch¹p hoÆc
rÊt nhá, th−êng ®−îc ®o b»ng ®¬n vÞ mm/n¨m.
actual age [206] : tuæi thùc.
Cßn gäi lµ tuæi tuyÖt ®èi. §n: absolute age.
actualism [207] : hiÖn t¹i luËn.
Kh¸i niÖm cho r»ng nh÷ng qu¸ tr×nh x¶y ra
tr−íc kia cã thÓ suy luËn tõ nh÷ng sù kiÖn ®ang
diÔn ra hiÖn t¹i.
actuopaleontology [208]: cæ sinh häc hiÖn t¹i.
Sù nghiªn cøu cæ sinh ë mét vïng hiÖn t¹i
víi môc ®Ých t×m hiÓu nã sÏ nh− thÕ nµo vÒ sau
nµy, sau khi bÞ ch«n vïi vµ trë thµnh hãa th¹ch.
acute bisectrix [209] : ph©n gi¸c nhän.
Trong tinh thÓ hai trôc, gãc nhän t¹o thµnh
gi÷a hai trôc quang. Ss: obtuse bisectrix.
adamantine luster [210] : ¸nh kim c−¬ng.
¸nh lÊp l¸nh ®Æc tr−ng cho kho¸ng vËt cã
chiÕt suÊt cao, nh− kim c−¬ng vµ cerusit.
adamantine spar [211] : adamantin spat.
Corindon mµu n©u, ¸nh long lanh.
10
Adamic earth [212] : ®Êt Adam.
Kh¸i niÖm ®−îc dïng ®Ó chØ vÒ sÐt nãi
chung, nh−ng cã liªn quan tíi vËt liÖu ®· t¹o ra
Adam (con ng−êi xuÊt hiÖn ®Çu tiªn trªn Tr¸i
®Êt); mét lo¹i sÐt mµu ®á.
adamite [213] : adamit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, kh«ng mµu, tr¾ng hoÆc
vµng: Zn2(AsO4)(OH), ®ång h×nh víi paradamit.
adapertural [214] : gÇn lç miÖng, phÝa
miÖng (cs).
Nh÷ng bé phËn n»m gÇn lç miÖng hoÆc vÒ
phÝa miÖng ë Ch©n bông vµ Ch©n ®Çu.
adapical [215] : gÇn ®Ønh, phÝa ®Ønh (cs).
Nh÷ng bé phËn ë gÇn hoÆc n»m vÒ phÝa ®Ønh
ë Ch©n bông vµ Ch©n ®Çu; vÒ phÝa hÖ ®Ønh ë
CÇu gai.
adaptation [216] : thÝch øng, thÝch nghi.
Sù c¶i biÕn cña mét sinh vËt do kÕt qu¶ cña
sù lùa chän tù nhiªn ®Ó thÝch øng víi c¸c ®iÒu
kiÖn thay ®æi m«i tr−êng míi.
adaptive filter [217] : läc tù chØnh, tù
thÝch nghi.
C¸c sè liÖu ®o ®¹c trong ®Þa chÊt (®Þa vËt lý,
®Þa hãa,...) lµ tÝn hiÖu tæng céng cña nhiÒu th«ng
tin kh¸c nhau. §Ó t¸ch vµ lµm næi c¸c th«ng tin
quan t©m, ng−êi ta dïng bé läc tù ®iÒu chØnh ®Ó
ph¸t hiÖn c¸c ®èi t−îng ®Þa chÊt cã d¹ng kÐo dµi
theo mét h−íng. Bé läc tù ®iÒu chØnh dùa trªn tû
sè n¨ng l−îng gi÷a tÝn hiÖu vµ nhiÔu ®Ó thùc
hiÖn nhiÖm vô nªu trªn.
adaptive norm [218]:®iÓn h×nh thÝch nghi(cs).
Bé phËn quÇn thÓ sinh vËt cã thÓ sèng sãt vµ
sinh s¶n trong m«i tr−êng th−êng ®−îc chiÕm
lÜnh bëi mét loµi, phÇn kh¸c cßn l¹i cã thÓ mang
nh÷ng "khiÕm khuyÕt" di truyÒn vµ bÖnh tËt.
adaptive radiation [219]:lan táa thÝch nghi
(cs).
Sù chia nhá mét nhãm sinh vËt thµnh nhiÒu
nhãm kh¸c biÖt trong mét kho¶ng thêi gian ®Þa
chÊt ng¾n ®Ó thÝch nghi víi nh÷ng tæ sinh th¸i
kh¸c nhau coi nh− lµ taxon míi.
adaptive zone [220] : ®íi thÝch nghi (cs).
Mét ®¬n vÞ m«i tr−êng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
sù chiÕm lÜnh cña mét lo¹i sinh vËt ®¬n lÎ.
adaxial [221] : ë trªn trôc, phÝa trôc (cs).
Nh÷ng bé phËn n»m trªn trôc, ë cïng phÝa,
hoÆc h−íng vÒ trôc ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng
sèng vµ thùc vËt.
addition [222] : chÊt thªm, chÊt phô gia.
addition content haloes [223] : vµnh tæng
hµm l−îng.
Vµnh hµm l−îng ®−îc tÝnh b»ng c¸ch céng
hµm l−îng c¸c nguyªn tè trong nhãm sau khi ®·
trõ gi¸ trÞ nÒn, còng trong ®iÒu kiÖn nh− ¸p dông
cho vµnh tÝch.
additive [224] : phô gia.
adductor muscle [225] : c¬ khÐp, c¬ ®ãng,
c¬ co (cs).
Mét c¬, mét ®«i c¬ hoÆc mét nhãm c¬ cã t¸c
dông co l¹i ®Ó khÐp hai m¶nh vá vµ gi÷ cho
chóng khÐp chÆt víi nhau ë Hai m¶nh, Tay cuén
vµ Ostracoda, hoÆc ë Gnatostoma (MiÖng hµm)
cã t¸c dông co cho hai hµm khÐp l¹i.
adductor muscle scar [226] : vÕt b¸m c¬
khÐp, vÕt b¸m c¬ co (cs).
VÕt b¸m cña c¬, n¬i c¬ ®ã g¾n víi m¶nh vá ë
Hai m¶nh, Tay cuén vµ Ostracoda.
adelite [227] : adelit.
Kho¸ng vËt: CaMg(OH)AsO4, ®«i khi chøa
fluorin.
adhesion [228] : ®é dÝnh b¸m (®cctr).
Søc kh¸ng c¾t gi÷a ®Êt vµ c¸c vËt liÖu kh¸c
nh− thÐp, bª t«ng,... khi kh«ng cã ¸p lùc
t¸c dông.
adhesion ripple [229] : ®Ønh sãng liªn kÕt.
Mét ®Ønh gîn c¸t n»m gi÷a mét lo¹t ®Ønh gîn
song song, thµnh t¹o c¾t ngang h−íng giã thæi
c¸t kh« trªn mét bÒ mÆt Èm −ít. Theo mÆt c¾t
ngang, c¸c gîn sãng kh«ng ®èi xøng víi mÆt
høng giã dèc h¬n mÆt khuÊt giã.
adhesive [230] : cã kh¶ n¨ng b¸m dÝnh, cã
tÝnh b¸m dÝnh.
adhesive water [231] : n−íc mµng máng.
N−íc bao quanh c¸c h¹t ®Êt ®¸ do lùc hót
ph©n tö dÝnh b¸m chÆt vµo h¹t, kh«ng thÓ dÞch
chuyÓn d−íi t¸c ®éng cña träng lùc.
§n: pellicular water; funicular water;
pendular water; attached water.
adiagnostic [232] : Èn tinh.
adinole [233] : adinol.
Mét lo¹i trÇm tÝch giµu sÐt ®· bÞ albit hãa do
qu¸ tr×nh biÕn chÊt tiÕp xóc däc theo r×a cña
x©m nhËp mafic giµu natri.
adit [234] : lß ngang, lß b»ng.
adit cut mining [235] : khai th¸c b»ng lß
b»ng.
adjusted steam [236] : dßng ®iÒu hßa, dßng
thuËn h−íng.
S«ng ngßi ch¶y gÇn nh− song song víi
ph−¬ng cña líp ®¸ n»m d−íi.
adjustment [237] : ®iÒu chØnh, chØnh lý.
Trong xö lý sè liÖu ®Þa chÊt, c¸c tham sè cña
c¸c bé läc cÇn ®−îc ®iÒu chØnh nhiÒu lÇn cho
thÝch hîp víi sè liÖu ®−a vµo ®Ó ®¹t ®−îc hiÖu
qu¶ cao nhÊt.
adjustment of cross section [238] : ®iÒu
chØnh tr¾c diÖn ngang.
Sù ®iÒu chØnh tr¾c diÖn ngang cña con s«ng
11
hay s«ng b¨ng ®Ó cho l−îng n−íc ch¶y qua.
adjustor muscle [239] : c¬ ®iÒu chØnh (cs).
Mét hay hai ®«i c¬ ë Tay cuén cã khíp ph©n
nh¸nh tõ cuèng b¸m, cã chøc n¨ng dÞch chuyÓn
vÞ trÝ cña vá trªn cuèng b¸m.
administration cost [240] : chi phÝ hµnh
chÝnh, chi phÝ qu¶n lý.
admission [241] : chÊp nhËn.
admittance [242] : dÉn n¹p.
admixture [243] : trén lÉn, phô gia.
1- Kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ mét trong c¸c cÊp
h¹t trÇm tÝch nhá h¬n hoÆc phô trî.
2- Mét lo¹i vËt liÖu phô gia ®−îc bæ sung vµo
mét lo¹i vËt liÖu kh¸c ®Ó cã ®−îc s¶n phÈm
nh− ý.
3- Dïng trong ®Þa kü thuËt ®Ó c¶i thiÖn c¸c
®Æc tÝnh c¬ lý cña ®Êt. Mét sè phô gia phæ biÕn
gåm: nhùa ®−êng, v«i, xi m¨ng.
admontite [244] : admontit.
Kho¸ng vËt: Mg2O2B2O3.15H2O.
adobe [245] : adobe.
1- Lo¹i ®¸ h¹t mÞn, th−êng chøa v«i, sÐt nung
cøng hçn hîp víi bét t¹o nªn c¸c vØa máng ë
c¸c phÇn gi÷a vµ phÇn thÊp h¬n cña c¸c bån
trÇm tÝch sa m¹c. §ã cã thÓ lµ mét lo¹i ®¸ phong
thµnh, mÆc dï nã th−êng ®−îc t¸i trÇm tÝch do
n−íc ch¶y.
2- Lo¹i ®Êt sÐt cã nguån gèc tõ c¸c ®¸ adobe.
Ss: loess.
adobe flat [246] : ®ång b»ng adobe.
§ång b»ng hÑp, h×nh thµnh do sù l¾ng ®äng
cña sÐt chøa c¸t h¹t mÞn, ®−îc c¸c dßng suèi
t¹m thêi ®−a tíi.
adolescent [247] : thêi kú niªn thiÕu.
Thêi kú niªn thiÕu cña chu kú x©m thùc, khi
mét thung lòng s«ng míi ®−îc ®Æt lßng.
adoral [248] : gÇn miÖng, phÝa miÖng (cs).
Nh÷ng bé phËn n»m gÇn hoÆc vÒ phÝa miÖng
ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng.
adradial [249] : xen ch©n mót, h−íng trôc;
phiÕn h−íng trôc, d·y x−¬ng h−íng trôc (cs).
1- VÞ trÝ t−¬ng øng víi ranh giíi gi÷a vïng
ch©n mót vµ vïng xen ch©n mót cña CÇu gai
hoÆc Sao biÓn cè ®Þnh; h−íng vÒ trôc cña c¸nh
sao Asterozoa; Thuéc tia cÊp ba cña ®éng vËt
Ruét khoang.
2- PhiÕn nhá s¾p thµnh d·y ch©n mót trong
mét sè Sao biÓn cè ®Þnh; D·y x−¬ng nhá trªn bÒ
mÆt ®èi miÖng cña c¸nh Sao biÓn.
adradial suture [250] : ®−êng kh©u h−íng
trôc (cs).
§−êng nèi gi÷a phiÕn ch©n mót miÖng vµ
phiÕn xen ch©n mót ë CÇu gai vµ Sao biÓn cè
®Þnh.
 adret [251] : s−ên phÝa nam.
S−ên nói h−íng vÒ phÝa nam, nhËn ®−îc
nhiÒu ¸nh s¸ng MÆt trêi.
adsorbed ions [252] : c¸c ion bÞ hÊp phô.
adsorbed water [253] : n−íc hÊp phô.
N−íc liªn kÕt b»ng c¸c líp ph©n tö hay ion
trªn bÒ mÆt cña c¸c h¹t ®Êt ®¸ hay kho¸ng vËt.
adsorption [254] : hÊp phô.
Sù dÝnh b¸m chÆt c¸c nguyªn tö hay ion cña
nh÷ng chÊt hßa tan trong dung dÞch lªn bÒ mÆt
vËt thÓ r¾n tiÕp xóc víi chóng do t¸c ®éng cña
lùc hót ph©n tö.
adsorption analysis [255] : ph©n tÝch hÊp phô.
adularia [256] : adularia.
Kho¸ng vËt thµnh t¹o ë nhiÖt ®é trung b×nh
®Õn nhiÖt ®é thÊp cña nhãm feldspar kiÒm:
KAlSi3O8 thuéc hÖ ba nghiªng (tr−íc ®©y cho lµ
thuéc hÖ ®¬n nghiªng) vµ ®iÓn h×nh lµ ph¸t triÓn
hoµn chØnh, trong, kh«ng mµu ®Õn mµu tr¾ng
s÷a, tinh thÓ gi¶ hÖ thoi trong ®¸ phiÕn kÕt tinh
nh− ë vïng Swiss Alps. Adularia ph¶n chiÕu
long lanh vµ mµu thay ®æi ®Æc biÖt d−íi hai
nicol vu«ng gãc cña kÝnh hiÓn vi. Kho¸ng vËt
®iÓn h×nh chøa hµm l−îng bari cao.
advance [257] : t¨ng lªn, tiÕn dÇn, v−ît.
(®m) §−êng bê biÓn tiÕp tôc dÞch chuyÓn ra
biÓn do sù nhËn ch×m hay tho¶i dÇn hoÆc dÞch
chuyÓn ra biÓn trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt
®Þnh.
advanced dune [258] : cån c¸t thø cÊp.
Cån c¸t ®−îc h×nh thµnh ë phÝa høng giã cña
mét cån c¸t kh¸c lín h¬n, c¸ch biÖt nhau bëi
chuyÓn ®éng xo¸y cña giã.
advection [259] : dßng ngang, hiÖn t−îng
b×nh l−u.
1- Trong thiªn v¨n häc : ChuyÓn ®éng ngang
cña kh«ng khÝ.
2- Trong h¶i d−¬ng häc : Dßng ch¶y cña
n−íc biÓn, cã thÓ ch¶y ngang hoÆc ch¶y däc.
3- (sk) Sù vËn chuyÓn c¸c dung dÞch nhiÖt
dÞch qua c¸c ®¸ thÊm ®−îc.
4- (kt) VËn ®éng khèi ngang cña vËt chÊt
manti.
adventitious lobe [260] : thïy phô (cs).
Thïy thø yÕu ë ®−êng kh©u cña
Ammonoidea, t¹o ra bëi sù chia nhá yªn bªn
®Çu tiªn, còng lµ tÊt c¶ nh÷ng thïy ph¸t triÓn sau
tõ thïy phô.
adventitious stream [261] : dßng bÊt ®Þnh.
Dßng suèi ®−îc h×nh thµnh ë nh÷ng vïng cã
c¸c ®iÒu kiÖn thay ®æi ®ét biÕn tiÕn tíi sù æn
®Þnh cña ®Þa h×nh.
advolute [262] : ch¹m vßng (cs).
Mét kiÓu vá cña Ch©n bông cã vßng cuén
12
võa vÆn ch¹m nhau mµ kh«ng n»m phñ mét
phÇn lªn nhau, hoÆc cña Ch©n ®Çu cã vßng cuén
ch¹m nhau mµ kh«ng «m mét phÇn cña nhau.
adyr [263] : nói ®¬n lÎ, nói tr−íc.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Turkmenia chØ
nh÷ng nói thÊp tr−íc nói hay nh÷ng ®Ønh cao
®éc lËp, ®−îc h×nh thµnh trong c¸c thung lòng
gi÷a nói hoÆc trong nói, hoÆc ë vïng tr−íc nói,
cã tuæi trÎ h¬n nh÷ng d·y nói bªn c¹nh. Chóng
xuÊt hiÖn nhê kÕt qu¶ biÕn d¹ng vµ ho¹t ®éng
n©ng cña c¸c v¹t gÊu ®¸ cæ tr−íc nói.
AE [264] : AE (®t).
Ch÷ viÕt t¾t cña liªn ®¹i (aeon), nãi ®Õn liªn
®¹i hoÆc 1 tû n¨m.
aegirine [265] : aegirin.
ThØnh tho¶ng thuËt ng÷ nµy dïng cho acmit
chøa calci, magnesi hoÆc alumin. §n: aegirite.
Aegirine augite [266] : aegirin-augit.
X: acmite-augite.
aegirite [267] : aegirit.
X: aegirine.
aenigmatite [268] : aenigmatit.
Kho¸ng vËt: Na2Fe5TiSi6O20. §n: enigmatite.
aeolian deposit [269] : trÇm tÝch giã.
TrÇm tÝch cã nguån gèc do giã nh− c¸c ®ôn
c¸t hoÆc ®Êt hoµng thæ.
aeon [270] : liªn ®¹i, eon (®t).
X: eon.
aerated porosity [271] : ®é rçng tho¸ng khÝ.
Tû lÖ gi÷a thÓ tÝch c¸c lç rçng chøa kh«ng
khÝ víi tæng thÓ tÝch cña ®Êt ®¸.
aeration [272] : th«ng khÝ, sôc khÝ.
1- Sù bæ sung kh«ng khÝ vµo n−íc ®Ó lµm
t¨ng l−îng «xy hßa tan trong chóng.
2- Sù ®−a kh«ng khÝ hoÆc c¸c khÝ kh¸c vµo
c¸c lç hæng cña ®Êt ®¸ ®Ó lµm t¨ng ®é tho¸ng
khÝ cña chóng.
aeration aerate [273] : lµm t¬i ®Êt, lµm
tho¸ng khÝ cho ®Êt (®cctr).
aeration porosity [274] : ®é rçng ¸p thÊp.
ThÓ tÝch cña c¸c lç hæng kh«ng chøa n−íc ë
mét ¸p suÊt h¬i n−íc ®Æc biÖt thÊp.
aerial [275] : kh«ng khÝ.
aerial magnetometer [276]:tõ kÕ hµng kh«ng.
§n: airborne magnetometer.
aerial mapping [277] : lËp b¶n ®å kh«ng ¶nh.
LËp c¸c kh«ng ¶nh phôc vô cho viÖc ®o vÏ
b¶n ®å ®Þa chÊt.
aerial photograph [278] : kh«ng ¶nh, ¶nh
hµng kh«ng.
¶nh bÒ mÆt Tr¸i ®Êt ®−îc chôp tõ trªn
kh«ng. Th−êng th−êng, m¸y bay bay ë mét ®é
cao nhÊt ®Þnh, theo mét hÖ thèng tuyÕn víi môc
®Ých ghÐp ¶nh ®Ó ®o vÏ b¶n ®å ®Êt ®ai, ®Þa h×nh,
®Þa chÊt, v.v. §n: air photograph.
aerial survey [279] : nghiªn cøu kh«ng ¶nh.
Sö dông kh«ng ¶nh ®Ó nghiªn cøu khoa häc.
aeromagnetic survey [280] : ®o vÏ tõ
hµng kh«ng.
§o vÏ tõ tr−êng b»ng m¸y ®o tõ chuyªn
dông ®Æt trªn m¸y bay.
aerophoto [281] : chôp ¶nh hµng kh«ng.
aerosol [282] : sol khÝ.
HuyÒn phï khÝ cña c¸c h¹t rÊt nhá cña chÊt
láng hoÆc chÊt r¾n.
aerospace [283] : khÝ quyÓn vò trô.
ThuËt ng÷ ghÐp gåm aero vµ space ®Ó chØ c¶
hai : khÝ quyÓn cña Tr¸i ®Êt vµ ngoµi kh«ng gian
vò trô.
aerospace science [284] : khoa häc viÔn th¸m.
Thu nhËn th«ng tin tõ xa, kh«ng tiÕp xóc bÒ
mÆt vËt lý víi ®èi t−îng. §n: remote sensing.
aerugite [285] : aerugit.
Kho¸ng vËt: Ni9As3O16.
aeschynite [286] : aeschynit.
Kho¸ng vËt: (Ce,Ca,Fe,Th)(Ti,Nb)2(O,OH)6,
®ång h×nh víi priorit. §n: eshynite.
Aeschynite (Y) [287] : aeschynit (Y).
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
(Y,Ca,Fe,Th)(Ti,Nb)2 (O,OH)2, cïng lo¹t víi
aeschynit vµ tantalaeschynit.
Affine transformation [288] : biÕn ®æi Affin.
BiÕn ®æi ®ång nhÊt, trong ®ã ®−êng th¼ng
biÕn thµnh ®−êng th¼ng sau khi biÕn ®æi. BiÕn
®æi afin lµ mét biÕn ®æi to¸n häc, trong ®ã täa
®é cña phÇn bÞ biÕn ®æi quan hÖ víi phÇn ch−a
biÕn ®æi theo quan hÖ tuyÕn tÝnh. Nh÷ng biÕn
®æi nh− thÕ m« t¶ c¸c biÕn d¹ng ®ång nhÊt.
affinity [289]: ¸i lùc, gÇn gòi huyÕt thèng (cs).
1- Sù gièng nhau vÒ cÊu tróc, ®Æc ®iÓm,
quan hÖ.
2- (cs) T×nh tr¹ng cïng huyÕt thèng trong
sinh vËt, dïng ®Ó chØ quan hÖ th©n thuéc kh«ng
cã tÝnh ®ång nhÊt râ rµng. ViÕt t¾t: aff.
affluent [290] : s«ng nh¸nh, chi l−u.
Sù héi nhËp dßng ch¶y, s«ng ch¶y vµo s«ng
kh¸c lín h¬n hoÆc ch¶y vµo hå. S«ng lín h¬n
ph©n thµnh c¸c nh¸nh nhá.
afflux [291] : n−íc d©ng.
Sù d©ng mùc n−íc do vËt c¶n hoÆc do thu
hÑp lßng suèi ë phÝa th−îng l−u.
afghanite [292] : afghanit.
Kho¸ng vËt:
(Na,Ca,K)12(Si,Al)16O34(Cl,SO4,CO3)4.H2O.
AFM diagram [293] : biÓu ®å AFM.
BiÓu ®å tam gi¸c thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm thµnh
phÇn ®−îc ®¬n gi¶n hãa cña ®¸ pelit bÞ biÕn chÊt
d−íi d¹ng ®å thÞ sè l−îng ph©n tö cña 3 thµnh
13
phÇn : A=Al2O3, F=FeO, M=MgO.
AFM projection [294] : h×nh chiÕu AFM.
BiÓu ®å tam gi¸c thÓ hiÖn t−¬ng quan ph©n tö
t¹o nªn bëi phÐp chiÕu thµnh phÇn cña nh÷ng
kho¸ng vËt pelit biÕn chÊt trong mét tø diÖn
Al2O3(=A), FeO (=F), MgO (=M), K2O (tõ
nh÷ng thµnh phÇn cña muscovit hoÆc feldspar K
n»m phÝa trªn mÆt ph¼ng AFM). J.B. Thompson
®Ò xuÊt vµo n¨m 1957 vµ ngµy nay ®−îc sö dông
réng r·i trong viÖc nghiªn cøu ®¸ phiÕn pelit
vµ gneis.
A form [295] : d¹ng A (cs).
D¹ng thÓ cÇu lín cña Trïng lç.
afwillite [296] : afwilit.
Kho¸ng vËt: Ca3Si2O4 (OH)6.
agalite [297] : agalit.
Talc d¹ng sîi nhá, gi¶ h×nh theo enstatit.
§n: asbestine.
agardite [298] : agardit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
(Y,Ca)Cu6(As O4)3(OH)63H2O.
Agardite (La) [299] : agardit (La).
Kho¸ng vËt trong ®ã nguyªn tè ®Êt hiÕm La
chiÕm −u thÕ:
(RE,Ca)2Cu12(AsO4)6(OH)12. 6H2O.
agate [300] : agat, m· n·o.
Lo¹i Èn tinh trong mê cña th¹ch anh, cïng
d¹ng víi chalcedon, trén lÉn hoÆc kÕt hîp xen
kÏ víi opal, vµ ®Æc tr−ng cã d¹ng d¶i, d¹ng ®¸m
m©y hoÆc d¹ng rªu. Agat cã tÊt c¶ c¸c mµu
nh−ng mµu th−êng ë gam ®é thÊp. Agat th−êng
xuÊt hiÖn trong hèc cña ®¸ phun trµo vµ c¸c lo¹i
®¸ kh¸c.
agate opal [301] : agat opal.
Agat opal hãa. Ss: opal-agate.
agatized wood [302] : gç silic hãa, gç
agat hãa.
X: wood agat. §n: silicified wood.
age [303] : kú, thêi kú, tuæi.
1- Kú, lµ ph©n vÞ ®Þa thêi (®Þa niªn ®¹i) chÝnh
thøc cÊp thÊp, thÊp h¬n ThÕ (epoch).
2- Thêi kú, thuËt ng÷ ®−îc sö dông kh«ng
chÝnh thøc cho kho¶ng thêi gian ®Þa chÊt h×nh
thµnh c¸c lo¹i ®¸ cña mét ph©n vÞ ®Þa tÇng; sù
ph©n chia thêi gian trong lÞch sö Tr¸i ®Êt, ®Æc
tr−ng bëi loµi sinh vËt sèng ®¹i diÖn tréi hoÆc
chiÕm −u thÕ, vÝ dô age of mammals - thêi kú
®éng vËt cã vó; bëi mét sù kiÖn hoÆc mét lo¹t
c¸c sù kiÖn ®Þa chÊt ®Æc thï ®· x¶y ra hoÆc ®¸nh
dÊu nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn riªng biÖt, vÝ dô
ice age - thêi kú b¨ng hµ.
3- Tuæi, mét kho¶ng thêi gian ®Þa chÊt nµo
®ã, vÝ dô the rock of Miocene age-®¸ tuæi
Miocen. X: geologic age.
 age determination [304] : x¸c ®Þnh tuæi.
1- Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi t−¬ng ®èi gåm
ph−¬ng ph¸p ®Þa tÇng; ph−¬ng ph¸p cæ ®Þa lý
t−íng ®¸; ph−¬ng ph¸p th¹ch häc; ph−¬ng ph¸p
cæ sinh; ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý,... trªn nguyªn
t¾c liªn hÖ vÒ thµnh phÇn th¹ch häc, t−íng ®¸,
cæ sinh hay tÝnh chÊt vËt lý víi c¸c tÇng ®¸ l©n
cËn ®· biÕt tuæi.
2- Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi tuyÖt ®èi dùa
trªn nguyªn t¾c x¸c ®Þnh thêi gian ph©n hñy
nguyªn tè phãng x¹ chøa trong ®¸.
age equation [305] : ph−¬ng tr×nh tÝnh tuæi.
Sù t−¬ng quan gi÷a sù ph©n r· phãng x¹ vµ
thêi gian ®Þa chÊt ®−îc biÓu thÞ b»ng ph−¬ng
tr×nh: t=1/λln(1+D/P), trong ®ã: t lµ tuæi cña
mÉu, D lµ sè ®ång vÞ con hiÖn t¹i, P lµ sè ®ång
vÞ mÑ, λ lµ h»ng sè ph©n r·.
age of amphibians [306] : thêi kú ®éng vËt
L−ìng c− (®t).
Tªn kh«ng chÝnh thøc cña ph©n ®¹i Paleozoi
muén, tøc lµ Carbon vµ Permi.
age of coal [307] : thêi kú thµnh t¹o Than (®t).
Tªn gäi kh«ng chÝnh thøc cña kû Carbon.
§n: coal age, anthracolite.
age of cycads [308] : thêi kú TuÕ (®t).
Tªn gäi kh«ng chÝnh thøc cña hÖ Jura.
age of ferns [309] : thêi kú D−¬ng xØ (®t).
Tªn gäi kh«ng chÝnh thøc cña kú
Pennsylvani, gÇn t−¬ng ®−¬ng víi Carbon muén.
age of fishes [310] : thêi kú C¸ (®t).
Tªn gäi kh«ng chÝnh thøc cña c¸c kû Silur vµ
kû Devon.
age of ground water [311] : tuæi cña n−íc
d−íi ®Êt.
Thêi gian tån t¹i cña n−íc trong ®¸ chøa kÓ
tõ khi n−íc ®−îc h×nh thµnh. Tuæi cña n−íc cã
thÓ b»ng hoÆc Ýt h¬n tuæi cña ®¸ chøa.
age of gymnosperms [312] : thêi kú thùc vËt
H¹t trÇn (®t).
Tªn gäi kh«ng chÝnh thøc cña ®¹i Mesozoi.
age of mammals [313] : thêi kú §éng vËt
cã vó (®t).
Tªn gäi kh«ng chÝnh thøc cña giíi Kainozoi.
age of man [314] : thêi kú Con ng−êi (®t).
Tªn gäi kh«ng chÝnh thøc cña kû §Ö tø.
age of marine invertebrates [315] : thêi kú
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ë biÓn (®t).
Tªn gäi kh«ng chÝnh thøc cña hÖ Cambri vµ
Ordovic.
age of relief [316] : tuæi ®Þa h×nh.
Kho¶ng thêi gian x¶y ra tõ khi ®Þa h×nh ®−îc
b¾t ®Çu thµnh t¹o.
age of reptiles [317] : thêi kú Bß s¸t (®t).
Tªn gäi kh«ng chÝnh thøc cña giíi Mesozoi.
14
§n: reptilian age.
age of the Earth [318] : tuæi cña Tr¸i ®Êt.
Kho¶ng thêi gian Tr¸i ®Êt tån t¹i cho ®Õn
hiÖn t¹i. Tuæi Tr¸i ®Êt lµ 4,5 tû n¨m, ®−îc x¸c
®Þnh b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p ®ång vÞ urani-ch×,
rubidi-stronti trªn c¸c thiªn th¹ch. C¸c ®¸ trªn
Tr¸i ®Êt cæ nhÊt ®o ®−îc kho¶ng 3,5 tû n¨m.
age of the Moon [319] : tuæi cña MÆt tr¨ng.
age of the Universe [320] : tuæi cña Vò trô.
Mét sè nhµ khoa häc −íc tÝnh lµ 10-15
tû n¨m.
age of water [321] : tuæi cña n−íc.
Thêi gian kÓ tõ khi mét khèi n−íc h×nh thµnh
®Õn khi tiÕp xóc víi líp khÝ quyÓn cña bÒ mÆt
§¹i d−¬ng.
age ratio [322] : tû sè tuæi.
Tû sè cña ®ång vÞ con trªn ®ång vÞ mÑ, ®ã lµ
c¬ së ®Ó lËp ph−¬ng tr×nh tuæi. §Ó tÝnh tuæi theo
ph−¬ng tr×nh tuæi cã gi¸ trÞ tin cËy, yªu cÇu hÖ
thèng ®ång vÞ ph¶i ®−îc khÐp kÝn tõ khi ®¸ ®·
cøng r¾n, hoÆc biÕn chÊt, hoÆc trÇm tÝch, ph¶i
biÕt h»ng sè ph©n r· vµ mÉu ph¶i ®¹i diÖn
cho ®¸.
age spectrum [323] : phæ tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi b»ng ®o phãng
x¹, c¸c s¶n phÈm con lµ chÊt khÝ (argon-
40/argon-39 lµ ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi, xenon-
xenon lµ ph−¬ng ph¸p phæ tuæi), cã thÓ chiÕt
chÊt khÝ tõ mÉu mét c¸ch dÔ dµng vµ tÝnh tuæi
biÓu kiÕn cña mçi phÇn cña chÊt khÝ ®· tho¸t ra.
Agenda 21 [324] : ch−¬ng tr×nh nghÞ sù 21.
V¨n kiÖn ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ Liªn
hiÖp quèc vÒ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn ë Rio de
Zaneiro th¸ng 6/1992 víi néi dung : ®Ò ra nh÷ng
hµnh ®éng trong thÕ kû 21 nh»m gi¶m ®ãi
nghÌo, bÖnh tËt, mï ch÷ trªn toµn thÕ giíi, ®ång
thêi ng¨n chÆn sù suy tho¸i m«i tr−êng.
agglomerate [325] : aglomerat, ®¸ kÕt tuf,
d¨m kÕt nói löa.
Kh¸i niÖm ®−îc sö dông ®Ó chØ mét hîp t¹o
hçn t¹p cña vËt liÖu vôn nói löa kÝch th−íc lín
d¹ng gãc c¹nh.
agglutinate [326] : aglutinat.
VËt liÖu nói löa gåm xØ, bom, cuéi vµ tro kÕt
chÆt chÏ víi nhau b»ng thñy tinh nói löa, lÊp ®Çy
häng nói löa hoÆc phÇn bªn trong c¸c nãn xØ.
agglutinated [327] : g¾n kÕt, kÕt dÝnh.
Vá cña mét sè lo¹i sinh vËt nguyªn thñy
(mét sè loµi Trïng lç, Thecamoebians vµ
Tintinnids) chøa c¸c h¹t cã thµnh phÇn ngo¹i lai
(c¸c h¹t c¸t, v¶y mica,...), ®−îc xi m¨ng g¾n kÕt
l¹i víi nhau.
agglutination [328] : g¾n kÕt.
§n : cementation (g¾n kÕt), nh−ng ®Æc biÖt
liªn quan tíi c¸c ®¸ trÇm tÝch h¹t th« nh− d¨m
kÕt, cuéi kÕt, v.v.
aggradation [329] : båi ®¾p, båi tô, ®Êt båi tô,
phï sa.
1-(®m) Sù båi tô lßng s«ng ®Ó duy tr× tÝnh æn
®Þnh cña ®é dèc.
2-(®t) Sù båi tô thªm cña bê biÓn.
X: encroachment (®t).
aggradation recrystallization [330] : tËp hîp
t¸i kÕt tinh.
T¸i kÕt tinh thµnh tËp hîp tinh thÓ lín.
Ngn: degradation recrystallization.
aggradational plain [331] : ®ång b»ng båi tô.
§ång b»ng båi tô ë ch©n nói, tr«ng gièng
h×nh rÎ qu¹t-nãn phãng vËt.
aggrade [332] : trÇm tÝch (cña h¹t ®Êt).
aggraded valley plain [333] : ®ång b»ng
thung lòng båi tô (®m).
§ång b»ng båi tô aluvi hoÆc ®ång b»ng
thµnh t¹o ë vïng thÊp, th−êng ®−îc s«ng båi ®¾p
vËt liÖu aluvi, cã ®é dµy lín h¬n ®é dµy cña
aluvi trong lßng s«ng.
aggrading stream [334] : dßng båi tÝch.
Mét lßng s«ng (suèi) ®−îc båi ®¾p m¹nh do
sù cung cÊp vËt liÖu lín h¬n kh¶ n¨ng mµ nã cã
thÓ vËn chuyÓn ®i.
aggregate [335] : cèt liÖu, tËp hîp.
1- TËp hîp c¸c h¹t kho¸ng vËt, m¶nh ®¸ hoÆc
hçn hîp c¶ hai lo¹i thµnh khèi.
2- C¸c vËt liÖu r¾n nh− c¸t, sái, xØ hoÆc m¶nh
vôn ®¸ dïng ®Ó trén lÉn víi xi m¨ng ®Ó t¹o
thµnh bª t«ng, v÷a, hå, v.v.
aggregate polarization [336] : ph©n cùc tËp
hîp kho¸ng vËt.
Mét tËp hîp tinh thÓ h¹t mÞn trong l¸t c¾t
quan s¸t d−íi hai nicol vu«ng gãc cña kÝnh hiÓn
vi ph©n cùc, cã mµu giao thoa kh¸c nhau cña
c¸c h¹t cã ph−¬ng thay ®æi.
aggregate structure [337] : kiÕn tróc kÕt h¹t.
Mét tËp hîp h¹t tinh thÓ víi kÝch th−íc
kh«ng ®Òu, ph©n biÖt ®−îc d−íi kÝnh hiÓn vi
ph©n cùc do tinh thÓ t¾t, s¸ng kh¸c nhau khi
quay bµn kÝnh.
aggressive water [338] : n−íc ¨n mßn.
N−íc cã ®Æc tÝnh hßa tan hoÆc ph©n hñy c¸c
chÊt r¾n khi tiÕp xóc víi chóng.
aggromerating [339] :
Mét lo¹i than bitum mÒm ®i khi bÞ
nung nãng.
agitation [340] : khuÊy trén, khuÊy ®éng,
nhµo trén.
Sù khuÊy trén ®Êt, lµm x¸o trén ®Êt.
agitator [341] : cÇn khuÊy trén, dông cô nhµo
trén (®cctr).
aglime [342] : aglime.
15
V«i sö dông trong n«ng nghiÖp.
agmatite [343] : agmatit.
Migmatit d¨m kÕt.
agnostid [344] : Agnostida (cs).
Bä ba thïy thuéc nh÷ng d¹ng kÝch th−íc nhá,
cã khiªn ®Çu vµ khiªn ®u«i gÇn b»ng nhau vµ
chØ cã hai ®èt khiªn th©n. Tuæi tõ Cambri sím
®Õn Ordovic muén.
Agnotozoic [345] : Agnotozoi (®t).
§n: Proterozoic.
agpaitic [346] : agpaitic.
1- ThuËt ng÷ nãi vÒ sù kÕt tinh trong dung
thÓ qu¸ b·o hßa kiÒm mµ oxid alumin kh«ng ®ñ
®Ó h×nh thµnh silicat alumin.
2- ThuËt ng÷ nãi vÒ lo¹i ®¸ cã hÖ sè agpaitic
lín h¬n 1 (> 1).
agrellite [347] : agrelit.
Kho¸ng vËt t×m thÊy ®Çu tiªn ë vïng ®¸ kiÒm
agpaitic biÕn chÊt: Na Ca2 Si4 O10 F.
agric horizon [348] : tÇng thæ nh−ìng.
TÇng ®Êt ngay d−íi líp ®Êt trång, ®−îc h×nh
thµnh sau qu¸ tr×nh canh t¸c l©u dµi, tÝch tô bïn
tÝch (iluvi), bét, sÐt vµ mïn h÷u c¬.
agricolite [349] : agricolit.
X: eulytite.
agricultural geology [350] : ®Þa chÊt n«ng
nghiÖp.
C¸c øng dông cña ®Þa chÊt häc ®¸p øng cho
nhu cÇu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. VÝ dô c¸c nguyªn
liÖu kho¸ng sö dông lµm ph©n bãn, x¸c ®Þnh vÞ
trÝ n−íc ngÇm, v.v. §n: agrogeology.
agricultural lime [351] : v«i n«ng nghiÖp.
Bét ®¸ v«i hoÆc dolomit bãn cho ®Êt, nh»m
®iÒu chØnh ®é acid vµ kÝch thÝch sù t¨ng tr−ëng
cña c©y trång.
agricultural pollution [352] : « nhiÔm n«ng
nghiÖp.
Sù « nhiÔm do c¸c ho¹t ®éng canh t¸c vµ chÊt
th¶i n«ng nghiÖp g©y ra. Nguån « nhiÔm bao
gåm thuèc trõ s©u, ph©n hãa häc, ph©n ®éng vËt,
x¸c sóc vËt, chÊt th¶i sau thu ho¹ch, c¸t bôi tõ
qu¸ tr×nh bµo mßn vµ canh t¸c, v.v.
agrinierite [353] : agrinierit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: (K2CaSr)U3O10.4H2O.
agrogeology [354] : ®Þa chÊt n«ng nghiÖp.
§Þa chÊt häc øng dông trong n«ng nghiÖp.
§n: agricultural geology.
agrology [355] : n«ng häc.
Danh tõ cæ chØ khoa häc nghiªn cøu vÒ ®Êt.
aguilarite [356] : aguilarit.
Kho¸ng vËt: Ag4 SeS.
ahlfeldite [357] : ahlfeldit.
Kho¸ng vËt : (NiCo)SeO3.2H2O, ®ång h×nh
víi clinochalcomenit vµ cobaltomenit.
 A horizon [358] : tÇng A.
Líp thæ nh−ìng trªn cïng cña phÉu diÖn ®Êt.
Chóng ®−îc cÊu t¹o bëi c¸c phô tÇng sau:
- Phô tÇng A1 tÝch tô vËt chÊt h÷u c¬.
- Phô tÇng A2 tËp trung th¹ch anh vµ c¸c
kho¸ng vËt bÒn v÷ng do qu¸ tr×nh röa lòa sÐt,
kho¸ng vËt s¾t vµ nh«m.
- Phô tÇng A3 chuyÓn tiÕp xuèng tÇng B
n»m d−íi.
aikinite [359] : aikinit.
1- Kho¸ng vËt: Pb Cu Bi S3. §n: needle ore.
2- Woframit gi¶ h×nh sheelit.
air actuated piezometers [360] : èng ®o ¸p
lùc n−íc (®cctr).
èng ®o ¸p lùc n−íc dïng kh«ng khÝ, mét
thiÕt bÞ cho phÐp ®o ¸p lùc n−íc mét c¸ch nhanh
chãng. ¸p lùc n−íc ®−îc c©n b»ng bëi ¸p lùc
kh«ng khÝ t¸c dông lªn mµn ch¾n. Khi ¸p lùc khÝ
vµ ¸p lùc n−íc ë hai phÝa cña mµn ch¾n c©n
b»ng víi nhau, kh«ng khÝ cã thÓ tho¸t ra ngoµi
qua mét van.
air drilling [361] : khoan kh«.
Khoan xoay sö dông kh«ng khÝ cã ¸p lùc cao
thay thÕ dung dÞch khoan th«ng th−êng.
air dry [362] : lµm kh«, ph¬i kh« ngoµi trêi.
air drying [363] : hong kh«, ph¬i kh«.
Lµm kh« mét vËt liÖu (ch¼ng h¹n mÉu ®Êt)
trong kh«ng khÝ. MÉu lóc ®ã cã ®é Èm xÊp xØ
víi ®é Èm kh«ng khÝ xung quanh.
air fall deposition [364] : tÝch tô d¹ng r¬i
tù do.
C¸c m¶nh vôn nguån nói löa r¬i xuèng nh−
m−a rµo tõ mét ®¸m m©y nói löa.
air heave [365] : sù tr−¬ng në khÝ.
Qu¸ tr×nh biÕn d¹ng dÎo cña trÇm tÝch do sù
t¨ng tr−ëng cña tói khÝ n»m trong chóng.
air heave structure [366] : cÊu t¹o tr−¬ng
në khÝ.
Mét kiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch vß nhµu cã thÓ
h×nh thµnh do sù tr−¬ng në kh«ng khÝ víi kÝch
th−íc cì centimet vµ ®Æc tr−ng bëi sù t¹o vßm
®ét biÕn cña c¸c líp máng vÒ phÝa trªn, cã nh©n
lµ ®¸ c¸t kÕt d¹ng khèi.
air humidity [367] : ®é Èm kh«ng khÝ.
Hµm l−îng h¬i n−íc trong kh«ng khÝ.
§n: atmospheric humidity.
air lift pumping [368] : b¬m nÐn khÝ (b¬m
air-lift).
Ph−¬ng ph¸p b¬m n−íc thÝ nghiÖm b»ng thiÕt
bÞ nÐn khÝ (Ðp kh«ng khÝ vµo giÕng d−íi ¸p lùc
lín ®Ó ®Èy n−íc lªn).
air photo lineament [369] : cÊu tróc d¹ng
tuyÕn trªn ¶nh hµng kh«ng, lineamen ¶nh
hµng kh«ng.
16
Mét ®èi t−îng d¹ng tuyÕn bÊt kú ph¸t hiÖn
thÊy s¬ bé trªn ¶nh hµng kh«ng, ®−îc thÓ hiÖn
mét c¸ch liªn tôc hoÆc gÇn nh− liªn tôc, cã
chiÒu dµi tõ 10 ®Õn 100 km.
air photo linear [370] : cÊu tróc tuyÕn tÝnh
trªn ¶nh hµng kh«ng.
T−¬ng tù nh− cÊu tróc d¹ng tuyÕn trªn ¶nh
hµng kh«ng (air photo lineament), nh−ng cã
chiÒu dµi nhá h¬n 10km.
air placed concrete [371] : bª t«ng khÝ nÐn
(®cctr).
air pollution [372] : « nhiÔm kh«ng khÝ.
Sù cã mÆt trong khÝ quyÓn nh÷ng chÊt ®éc
h¹i d−íi d¹ng khÝ (CO, CO2, SO2, NOx,...) hoÆc
bôi v−ît giíi h¹n cho phÐp.
air sac [373] : tói khÝ (cs).
Mét bé phËn cña h¹t phÊn thùc vËt H¹t trÇn.
Mét h¹t phÊn th−êng cã 1-2 tói khÝ, hiÕm khi cã
3-6.
air shrinkage [374] : ®é co tù nhiªn.
§é co ngãt thÓ tÝch mÉu vËt ®¹t ®−îc khi lµm
kh« chóng ë nhiÖt ®é trong phßng.
air void ration [375] : hÖ sè rçng.
airblast [376] : næ khÝ (®cctr).
Næ khÝ cïng víi tiÕng ån lµ hai vÊn ®Ò
th−êng gÆp trong næ m×n. Næ khÝ xuÊt hiÖn ngay
c¹nh lç m×n vµ cã thÓ g©y h− h¹i cho c¸c c«ng
tr×nh. Xa dÇn lç m×n, næ khÝ chuyÓn thµnh tiÕng
ån, còng lµ mét t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng.
C¸c yÕu tè gãp phÇn g©y nªn næ khÝ vµ tiÕng ån
cã thÓ do n¹p thuèc næ qu¸ liÒu, lÌn thuèc næ
kh«ng chÆt, d©y ch¸y bÞ hë, c¸c khe nøt trong ®¸
th«ng nhau vµ líp phñ n«ng t¹o nªn d¹ng lßng
ch¶o khi næ. Xung ®éng lan truyÒn trong kh«ng
khÝ phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn khÝ quyÓn nh−
nhiÖt ®é, giã vµ cao ®é.
airborne magnetometer [377] : tõ kÕ
hµng kh«ng.
ThiÕt bÞ ®o tr−êng tõ cña Tr¸i ®Êt ®Æt trªn
m¸y bay.
airborne profile recorder [378] : m¸y ®o ®é
cao bay.
ThiÕt bÞ ®iÖn tö ph¸t ra c¸c tÝn hiÖu xung ra
®a tõ mét m¸y bay ®Ó ®o kho¶ng c¸ch th¼ng
®øng gi÷a m¸y bay vµ mÆt ®Êt (®o ®é cao).
airborne scanner [379]:m¸y quÐt hµng kh«ng.
§−îc dïng trªn m¸y bay hoÆc tµu vò trô ®Ó
quÐt mét vïng réng ë phÝa tr−íc m¸y bay (hoÆc
tµu vò trô) khi bay.
airtight [380] : gi¶m thÊu.
Kh¶ n¨ng lµm gi¶m tÝnh thÊm cña ®Êt d−íi
t¸c dông cña kh«ng khÝ.
ait [381] : cï lao.
Hßn ®¶o nhá gi÷a hå hoÆc s«ng.
 ajkaite [382] : ajkait.
Mét lo¹i nhùa hãa ®¸ chøa sulfur cã mµu
thay ®æi tõ vµng nh¹t tíi n©u ®á sÉm trong than
n©u.
ajoite [383] : ajoit.
Kho¸ng vËt: Cu6Al2Si10O29.5H2O.
akaganeite [384] : akaganeit.
Kho¸ng vËt: beta - FeO(OH,Cl).
akatoreite [385] : akatoreit.
Kho¸ng vËt: Mn9(Si,Al)10O23(OH)9.
akdalaite [386] : akdalait.
Kho¸ng vËt: 4Al2O3.H2O.
akermanite [387] : akermanit.
Kho¸ng vËt nhãm melilit: Ca2MgSi2O7, ®ång
h×nh víi geblenit.
A'KF diagram [388] : biÓu ®å A’KF (th).
BiÓu ®å tam gi¸c thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm thµnh
phÇn ®· ®−îc ®¬n gi¶n hãa cña ®¸ biÕn chÊt
d−íi d¹ng ®å thÞ sè l−îng ph©n tö cña 3 thµnh
phÇn : A’=Al2O3+Fe2O3-(Na2O+K2O+CaO),
K=K2O vµ F=FeO+MgO+MnO. A’+K+F (ph©n
tö) ®−îc tÝnh chuyÓn vÒ 100%. BiÓu ®å ®−îc sö
dông lµm phô trî cho biÓu ®å ACF khi cÇn thÓ
hiÖn c¸c kho¸ng vËt K.
akle [389] : cån c¸t akl.
Mét kiÓu cån c¸t ë miÒn t©y Sahara. §ã lµ
mét hÖ c¸c gê h×nh sin t¹o bëi c¸c mÆt xen kÏ
d¹ng l−ìi liÒm h−íng vµ kh«ng h−íng vµo chiÒu
giã thæi. Cã lÏ ®iÒu kiÖn ®Ó h×nh thµnh kiÓu cån
c¸t nµy lµ giã kh«ng thæi theo h−íng cè ®Þnh vµ
l−îng c¸t ph¶i ®ñ lín.
akrochordite [390] : akrochordit.
Kho¸ng vËt: Mn, Mg(AsO4)2(OH)4.4H2O,
mµu ®á nh¹t - n©u.
aksaite [391] : aksait.
Kho¸ng vËt: MgB6O10. H2O.
aktashite [392] : aktashit.
Kho¸ng vËt: Cu6 Hg3 As5 S12, ®ång lo¹i víi
gruzderit vµ nowackiit.
aktology [393] : duyªn h¶i häc.
C¸c nghiªn cøu vÒ nh÷ng vïng gÇn bê vµ
n−íc n«ng, c¸c ®iÒu kiÖn vÒ m«i tr−êng, ®êi
sèng cña sinh vËt, trÇm tÝch, v.v.
Ala A twin law [394] : luËt song tinh Ala-A.
LuËt song tinh trong plagioclas, trong ®ã trôc
song tinh lµ trôc a vµ mÆt ghÐp lµ (001). Song
tinh Ala-A th−êng xuÊt hiÖn cïng víi luËt song
tinh Manebach. Ss: Manebach-Ala-twin law,
Ala-B twin law.
Ala B twin law [395] : luËt song tinh Ala-B.
LuËt song tinh trong plagioclas, trong ®ã trôc
song tinh lµ trôc a vµ mÆt ghÐp lµ (010), th−êng
xuÊt hiÖn cïng víi luËt song tinh albit. Ss: Ala-A
twin law, albite-Ala twin law.
17
alabandite [396] : alabandit.
Kho¸ng vËt: MnS, th−êng xuÊt hiÖn d¹ng
khèi mÇu ®en - s¾t hoÆc d¹ng h¹t. §n: mangan-
blende; alabandine.
alabaster [397] : alabaste.
1- BiÕn thÓ ®Æc sÝt, cøng ch¾c, h¹t rÊt mÞn
cña th¹ch cao, th−êng cã mµu tr¾ng tuyÕt, trong
mê nh−ng ®«i khi nhuém s¾c mµu vµng, n©u, ®á,
da cam hoÆc x¸m. §−îc sö dông ®Ó trang trÝ néi
thÊt.
2- §¸ hoa d¹ng m· n·o.
alalite [398] : alalit.
Kho¸ng vËt diopsit mµu xanh s¸ng.
alamandine [399] : alamandin.
X: almandine.
alamosite [400] : alamosit.
Kho¸ng vËt: Pb Si O3.
alar fossula [401] : hèc c¸nh (cs).
Hèc nhá n»m ë v¸ch c¸nh cña san h«
Rugosa.
alar projection [402] : mÊu d¹ng c¸nh (cs).
Chç nh« ra d¹ng c¸nh ë vá Trïng lç.
alar septum [403] : v¸ch c¸nh (cs).
V¸ch nguyªn sinh ë san h« Rugosa n»m ë
kho¶ng gi÷a v¸ch chÝnh vµ v¸ch ®èi.
alaskite [404] : alaskit.
ë Hoa Kú (Mü), thuËt ng÷ nµy dïng ®Ó chØ
®¸ granit chøa vµi phÇn tr¨m kho¸ng vËt
mµu.ThuËt ng÷ cßn chØ c¸c ®¸ x©m nhËp h¹t th«,
gåm chñ yÕu lµ feldspar kiÒm, th¹ch anh vµ mét
Ýt hoÆc kh«ng cã kho¸ng vËt mµu. Ngoµi ra cßn
chia nhá thªm nh− kalialaskit (kh«ng cã albit)
vµ alaskit thùc sù (cã albit). Theo ®Ò nghÞ cña
TiÓu ban thuËt ng÷, ñy ban Th¹ch häc Liªn X«
(1969), thuËt ng÷ alaskit ®−îc sö dông cho c¸c
®¸ granitoid cã 20-60% th¹ch anh trong tæng
kho¸ng vËt felsic vµ tû lÖ feldspar kiÒm trªn
tæng feldspar lín h¬n 90%, cã nghÜa lµ t−¬ng
®−¬ng víi granit kiÒm hoÆc kaligranit.
alaskite quartz [405] : alaskit th¹ch anh.
X: tarantulite.
alate [406] : cã c¸nh (cs).
H×nh d¹ng vá Tay cuén cã c¸c m¶nh kÐo dµi
theo chiÒu däc bê b¶n lÒ t¹o nªn d¹ng c¸nh,
hoÆc vá Hai m¶nh cã tai ph¸t triÓn dµi vÒ phÝa
sau, hoÆc vÒ nöa bông cña vá Ostracoda cã d¹ng
më réng vÒ phÝa sau h×nh tam gi¸c.
Albertan [407] : Alberti (®t).
Thèng ë B¾c Mü, Cambri trung (trªn
Waucoban vµ d−íi Croixi).
Albian [408] : Albi, Albe (®t).
BËc do d' Orbigny (1842) x¸c lËp theo ®Þa
danh Albe (Ph¸p), lµ phÇn cao nhÊt cña Creta h¹
(trªn Apti vµ d−íi Cenoman).
 albic horizon [409] : tÇng albic.
PhÇn d−íi bÒ mÆt líp ®Êt mµ sÐt vµ c¸c oxid
s¾t tù do ®· ®−îc gi¶i phãng, lµm cho mµu s¾c
cña nã tïy thuéc vµo thµnh phÇn bét vµ c¸t chø
kh«ng ph¶i líp phñ.
albite [410] : albit.
Kho¸ng vËt tinh hÖ ba nghiªng cña nhãm
feldspar : NaAlSi3O8, kh«ng mµu hoÆc mµu
tr¾ng s÷a, lµ mét kho¸ng vËt cña nhãm
plagioclas víi thµnh phÇn thay ®æi tõ Ab100 An0
®Õn Ab90An10, lµ mét lo¹i feldspar kiÒm-feldspar
natri hÖ ba nghiªng. Albit cã trong tÊt c¶ c¸c
nhãm ®¸ nh−ng th−êng cã trong ®¸ magma acid,
trung tÝnh, trong ®¸ biÕn chÊt t−íng thÊp (t−íng
®¸ lôc). Tinh thÓ albit th−êng thÓ hiÖn song tinh
®a hîp.
albite Ala twin law [411] : luËt song tinh
albit-Ala.
LuËt song tinh ®a hîp trong feldspar, trong
®ã trôc song tinh th¼ng gãc víi [100] vµ mÆt
ghÐp lµ (010). Ss: Ala-B twin law.
albite Carlsbad twin law [412] : luËt song
tinh albit-Carlsbad.
LuËt song tinh ®a hîp trong feldspar, trong
®ã trôc song tinh th¼ng gãc víi [001] vµ mÆt
ghÐp lµ (010).
albite twin law [413] : luËt song tinh albit.
LuËt song tinh trong feldspar hÖ ba nghiªng,
trong ®ã mÆt song tinh vµ mÆt ghÐp lµ (010).
Song tinh albit th−êng ®a hîp, säc m¶nh (001).
albitite [414] : albitit.
§¸ magma porphyrit chøa c¸c ban tinh albit
víi nÒn chñ yÕu lµ c¸c vi tinh albit. Muscovit,
granat, apatit, th¹ch anh lµ nh÷ng kho¸ng
vËt phô.
albitization [415] : albit hãa.
Plagioclas calci bÞ thay thÕ bëi albit.
albitophyre [416] : albitophyr.
X: albitite.
alcove lands [417] : vïng ®Êt kh«ng ®ång
nhÊt.
C¶nh quan cã c¸c s−ên dèc thÒm chøa nhiÒu
líp bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn phong hãa, xen kÏ
víi c¸c líp bÞ khoÐt s©u do kÐm bÒn v÷ng.
aldermanite [418] : aldermanit.
Kho¸ng vËt cã trong c¸c má phosphat trÇm
tÝch, c«ng thøc hãa häc :
Mg5Al12(PO4)8(OH)22.nH2O.
aldrin [419] : aldrin.
Thuèc trõ s©u, rÊt ®éc ®èi víi ®éng vËt cã
x−¬ng sèng nªn hiÖn nay bÞ cÊm sö dông ë
ViÖt Nam.
aldzhanite [420] : aldzhanit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: CaMgB2O4Cl.7H2O (?).
18
aleksite [421] : aleksit.
Kho¸ng vËt: PbBi2Te2S2.
alete [422] : kh«ng r·nh tia (cs).
Bµo tö kh«ng cã r·nh tia.
aleurite [423] : bét.
TrÇm tÝch bë rêi cã kiÕn tróc chuyÓn tiÕp
gi÷a c¸t vµ sÐt, bao gåm c¸c h¹t vôn cã ®−êng
kÝnh thay ®æi tõ 0,01 ®Õn 0,1mm. Kh¸i niÖm nµy
®−îc c¸c nhµ ®Þa chÊt Nga sö dông réng r·i vµ
®−îc dÞch lµ bét. Tõ nguyªn gèc Hy L¹p:
aleuron.
aleurolite [424] : bét kÕt.
TrÇm tÝch g¾n kÕt cã kiÕn tróc trung gian
gi÷a c¸t kÕt vµ ®¸ sÐt, tøc lµ ®¸ bét kÕt.
Alexandrian [425] : Alexandri (®t).
Thèng khu vùc ë B¾c Mü, Silur h¹ (trªn
Cincinnat cña Ordovic d−íi Niagara).
alexandrine saphir [426] : saphir alexandrin.
Saphir d¹ng Alexandrin, cã mµu xanh d−íi
¸nh s¸ng MÆt trêi vµ mµu tÝm, ®á tÝa hoÆc ®á
nh¹t d−íi ¸nh s¸ng nh©n t¹o, lµ lo¹i ®¸ quý.
alexandrite [427] : alexandrit.
D¹ng trong suèt cña chrysoberyl, mµu xanh
cá hoÆc xanh em¬r«t d−íi ¸nh s¸ng MÆt trêi vµ
®á r−îu vang ®Õn mµu n©u nh¹t d−íi ¸nh s¸ng
nh©n t¹o, lo¹i ®¸ quý.
algae [428] : t¶o (Algae) (cs).
Mét liªn ngµnh thùc vËt thñy sinh quang hîp
rÊt ®a d¹ng vµ réng lín thuéc thùc vËt T¶n
(Thallophyta), gåm rong biÓn vµ nh÷ng ®ång
nhãm n−íc ngät cña chóng. Chóng ph©n lo¹i
theo kÝch th−íc tõ nh÷ng d¹ng ®¬n bµo ®¬n gi¶n
®Õn nh÷ng d¹ng T¶o bÑ khæng lå dµi tíi vµi mÐt
vµ cã nh÷ng chu kú sèng rÊt thay ®æi, còng nh−
nh÷ng qu¸ tr×nh sinh häc víi nh÷ng phøc hÖ cã
s¾c tè quang hîp kh¸c nhau. Tuæi tõ TiÒn
Cambri.
algae biscuit [429] : tËp hîp t¶o, b¸nh t¶o.
C¸c tÝch tô v«i h×nh ®Üa hoÆc b¸n nguyÖt cã
®−êng kÝnh tíi 20cm, thµnh t¹o trong m«i
tr−êng n−íc ngät tõ sù kÕt l¾ng cña c¸c khuÈn
xanh: vÝ dô thµnh t¹o macn¬ xung quanh nh©n lµ
vôn t¶o hoÆc vËt liÖu kh¸c, tõ qu¸ tr×nh quang
hîp ë ®¸y n«ng cña c¸c hå n−íc cøng trong
vïng khÝ hËu «n ®íi (nh− ë Wisconsin).
algae wash [430] : tÝch tô rong t¶o (cs).
TÝch tô ven bê cÊu thµnh chñ yÕu tõ t¶o
d¹ng sîi.
algal [431] : T¶o (cs).
Thuéc vÒ T¶o hoÆc bao gåm rong t¶o.
algal dust [432] : bôi t¶o.
1- C¸c h¹t hoÆc tinh thÓ carbonat gãc c¹nh
hoÆc b¸n trßn c¹nh cã ®−êng kÝnh th−êng tõ 1-5
micron, mµu sÉm (th−êng mµu n©u vµ x¸m phít
n©u), cã nguån gèc tõ sù ph©n hñy cña c¸c sîi
t¶o, mïn t¶o, sù vôn n¸t cña sinh vËt tr«i næi.
2- Bïn t¶o.
algal head [433] : ®Ønh t¶o.
Khèi h×nh cét hoÆc h×nh vßm ®−êng kÝnh 10-
12cm ®−îc vËn chuyÓn theo ph−¬ng thøc c¬ häc
tíi, c¸c trÇm tÝch thí líp ®−îc t¶o quy tô (®Æc
biÖt lµ lo¹i t¶o xanh) trªn b·i triÒu hoÆc trong hå
n−íc vµ ®−îc v« sè sîi t¶o kÕt g¾n cïng nhau.
algal limestone [434] : ®¸ v«i t¶o.
Lo¹i ®¸ v«i h×nh thµnh tõ c¸c tµn tÝch t¶o t¹o
calci-carbonat.
algal mound [435] : ®èng, (ô) t¶o.
Sù t¨ng ®é dµy ®Þa ph−¬ng cña ®¸ v«i chñ
yÕu do sù cã mÆt cña tËp ®¸ t¸ch biÖt cña c¸c
lo¹i ®¸ chøa t¶o (nh− ®¸ v«i vi tinh d¹ng khèi
ch¼ng h¹n).
algal paste [436] : keo t¶o; bôi t¶o.
ThuËt ng÷ chØ c¸c ®èm vi tinh-vi h¹t mµu
x¸m sÉm-®en t¹o nªn ®¸ v«i hoÆc dolomit vi
tinh ®Æc sÝt vµ hîp t¹o víi khung x−¬ng h÷u c¬
(nh− san h« ch¼ng h¹n).
algal pit [437] : hè t¶o.
Mét tròng nhá chøa (hoÆc cã thÓ chøa) t¶o
xuÊt hiÖn trong ®íi tiªu biÕn b¨ng hµ hoÆc trªn
bÒ mÆt cña biÓn b¨ng.
algal reef [438] : ¸m tiªu t¶o.
Mét ¸m tiªu h÷u c¬ trong ®ã t¶o lµ sinh vËt
chñ yÕu bµi tiÕt ra carbonat calci. C¸c ¸m tiªu
nµy cã thÓ ®¹t kÝch th−íc cao 10m vµ réng h¬n
15m.
algal ridge [439] : gê, d¶i t¶o.
Mét gê thÊp hoÆc bê cao ë gê phÝa biÓn cña
mÆt ¸m tiªu h×nh thµnh tõ sù bµi tiÕt carbonat
calci cña t¶o v«i.
algal structure [440] : cÊu t¹o t¶o.
Mét kiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch h×nh thµnh tõ c¸c
®¸ thµnh phÇn v«i, t¹o nªn tõ qu¸ tr×nh bµi tiÕt
vµ l¾ng tô cña c¸c quÇn thÓ t¶o.
algarite [441] : algarit.
Mét lo¹i bitum cã nguån gèc tõ t¶o.
algodonite [442] : algodonit.
Kho¸ng vËt: Cu6 As.
Algoma type iron formation [443] : thµnh hÖ
s¾t kiÓu Algoma.
Thµnh t¹o s¾t l¾ng tô b»ng con ®−êng hãa
häc chøa silic ph©n d¶i máng vµ c¸c kho¸ng vËt
s¾t hîp t¹o víi c¸c ®¸ nguån nói löa vµ
graywack. XuÊt hiÖn däc theo c¸c cung nói löa,
chñ yÕu cã tuæi Arkei (Gross, 1980).
Algonkian [444] : Algonki (®t).
X: Proterozoi.
algophytic [445] : ®¹i Thùc vËt th¸i cæ.
X: archeophytic.
19
algorithm [446] : thuËt to¸n.
ThuËt to¸n lµ mét c«ng thøc gi¶i quyÕt ®Ó
t×m ®¸p sè ®óng cho mét bµi to¸n khã b»ng c¸ch
chia nhá bµi to¸n ®ã thµnh mét sè b−íc ®¬n gi¶n
h¬n. C¸c ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh dïng h»ng ngµy
®Òu bao gåm mét hoÆc nhiÒu thuËt to¸n. Mét
thñ tôc tõng b−íc nhÊt ®Þnh ®Ó khi thùc hiÖn cho
mét kÕt qu¶ ®· −íc ®Þnh tr−íc, vÝ dô thñ tôc ®Ó
gi¶i bµi to¸n to¸n häc. Th−êng lµ cã sù lÆp l¹i
cña mét sè hµnh ®éng trong thñ tôc Êy.
aliettite [447] : alietit.
Kho¸ng vËt sÐt, trong ®ã tal vµ smectit khèi
t¸m mÆt ba, cã tû lÖ b»ng nhau vµ ph©n bè
xen kÏ.
aligned current structure [448] : cÊu t¹o
dßng ®Þnh h−íng.
alimentation facies [449] : t−íng nguån
cung cÊp.
§Æc ®iÓm t−íng trong ®ã thÓ hiÖn râ rµng
nguån gèc trÇm tÝch, chñ yÕu th«ng qua thµnh
phÇn cña ®¸ (nh− "c¸t kÕt", "sÐt" vµ "phiÕn
silic").
A line [450] : ®−êng A (®cctr).
§−êng th¼ng vÏ trong ®å thÞ ®é dÎo cña ®Êt,
víi trôc tung lµ chØ sè dÎo vµ trôc hoµnh lµ giíi
h¹n láng cña ®Êt. Bªn trªn ®−êng A lµ c¸c lo¹i
sÐt v« c¬, phÝa d−íi lµ sÐt h÷u c¬ vµ bïn (c¶ v«
c¬ lÉn h÷u c¬). Casagrande (1948) ®· sö dông
®å thÞ ®é dÎo cña ®Êt ®Ó ®èi s¸nh nhiÒu tÝnh chÊt
cña sÐt vµ bïn víi c¸c giíi h¹n Atterberg cña
chóng. ¤ng ®· gäi ®−êng ph©n chia nãi trªn lµ
®−êng A, viÕt t¾t tªn cña Atterberg, lµ ng−êi ®Çu
tiªn (1911) ®· ®Þnh nghÜa c¸c giíi h¹n cña ®Êt,
nh− giíi h¹n co cøng, dÎo, láng vµ chØ sè dÎo.
Nh÷ng giíi h¹n nµy lµ hµm l−îng n−íc (t¨ng
dÇn) cã trong sÐt vµ c¸c lo¹i ®Êt dÝnh kÕt kh¸c,
t¹i ®ã ®Êt chuyÓn tr¹ng th¸i tõ cøng sang nöa
cøng, dÎo vµ láng.
alio [451] : alio.
ThuËt ng÷ gèc Ph¸p dïng ®Ó chØ lo¹i thµnh
t¹o vá giµu s¾t kh«ng thÊm n−íc, ®−îc h×nh
thµnh do sù l¾ng tô cña c¸c muèi s¾t tõ n−íc
ngÇm.
alkali [452] : kiÒm.
1-(hh) ChÊt bas m¹nh nh− hydroxid hoÆc
carbonat cña mét kim lo¹i kiÒm (thÝ dô Na, K)
(dt). Sn: alkalies, tt: alkaline, alkalic.
2-(kv) C¸c kho¸ng vËt silicat chøa kim lo¹i
kiÒm nh−ng Ýt calci (Ca), thÝ dô nh− feldspar
kiÒm (alkali feldspar).
3-(th) X: alkalic.
alkali basalt [453] : basalt kiÒm.
Basalt d−íi b·o hßa silic, chøa c¸c kho¸ng
vËt tiªu chuÈn nephelin, diopsid, olivin, kh«ng
cã kho¸ng vËt tiªu chuÈn hypersten.
 alkali calcic [454] : kiÒm v«i.
Lo¹t magma cã phÇn tr¨m träng l−îng silic
gi÷a 51 vµ 56, khi phÇn tr¨m träng l−îng cña
CaO vµ K2O+Na2O t−¬ng ®−¬ng nhau.
alkali charnockite [455] : charnockit kiÒm.
Mét lo¹i ®¸ cña lo¹t charnockit, trong ®ã
th¹ch anh chiÕm 20-60% c¸c cÊu thµnh felsic vµ
tû lÖ feldspar kiÒm trªn tæng feldspar lín h¬n
90%.
alkali feldspar [456] : feldspar kiÒm.
1- Nhãm feldspar gåm tinh thÓ hçn hîp cña
feldspar kali (Or hoÆc KAlSi3O8) vµ feldspar
natri (Ab hoÆc NaAlSi3O8) ë tØ lÖ nµo ®ã; nhãm
feldspar chøa nguyªn tè kiÒm, Ýt calci.
2- Kho¸ng vËt cña nhãm feldspar kiÒm nh−
microlin, orthoclas, sanidin, adularia, albit,
anorthoclas vµ nhãm kho¸ng vËt plagioclas,
trong ®ã tû lÖ An nhá h¬n 20%. Ss: plagioclase.
§n: alkalic felspar.
alkali feldspar granite [457] : granit
feldspar kiÒm.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS lµ mét lo¹i ®¸ x©m
nhËp víi Q n»m trong kho¶ng gi÷a 20 vµ 60 vµ
P/(A+P) nhá h¬n 10.
alkali feldspar quartz syenite [458] : Syenit
th¹ch anh feldspar kiÒm.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS lµ mét lo¹i ®¸ x©m
nhËp víi Q n»m trong kho¶ng gi÷a 5vµ 20 vµ
P/(A+P) nhá h¬n 10.
alkali feldspar syenite [459] : syenit
feldspar kiÒm.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS lµ mét lo¹i ®¸ x©m
nhËp víi Q n»m trong kho¶ng gi÷a 0 vµ 5 vµ
P/(A+P) nhá h¬n 10.
alkali gabbro [460] : gabro kiÒm.
X©m nhËp t−¬ng ®−¬ng víi basalt kiÒm, gåm
plagioclas (Ýt nhÊt An50), pyroxen ®¬n tµ,
th−êng cã olivin, nephelin vµ / hoÆc analcim
nh−ng Ýt h¬n 10% thÓ tÝch ®¸ vµ feldspar kiÒm Ýt
h¬n 10% tæng feldspar.
alkali lake [461] : hå kiÒm.
Mét lo¹i hå muèi, th−êng xuÊt hiÖn trong
miÒn cã khÝ hËu kh« nãng mµ n−íc trong chóng
chøa mét l−îng ®¸ng kÓ carbonat natri, carbonat
kali, còng nh− clorua natri vµ c¸c thµnh phÇn
kiÒm kh¸c.
alkali lime index [462] : chØ sè v«i-kiÒm.
ChØ sè ph©n lo¹i ®¸ magma cña Peacock
(1931) trªn c¬ së phÇn tr¨m träng l−îng SiO2,
khi phÇn tr¨m träng l−îng CaO vµ K2O+Na2O
b»ng nhau. C¨n cø vµo chØ sè nµy c¸c ®¸ magma
®−îc chia ra 4 lo¹t:
- Lo¹t kiÒm khi phÇn tr¨m träng l−îng SiO2
nhá h¬n 51.
- Lo¹t v«i-kiÒm khi phÇn tr¨m träng l−îng
20
SiO2 gi÷a 51 vµ 56.
- Lo¹t kiÒm-v«i khi phÇn tr¨m träng l−îng
SiO2 gi÷a 56 vµ 61.
- Lo¹t v«i khi phÇn tr¨m träng l−îng SiO2 lín
h¬n 61.
alkalic [463] : tÝnh kiÒm.
- §¸ magma chøa kim lo¹i kiÒm h¬n hµm
l−îng kim lo¹i kiÒm trung b×nh cña nhãm ®¸
®−îc xem xÐt.
- Lo¹t ®¸ magma chøa nhiÒu natri hoÆc kali
h¬n yªu cÇu cho sù thµnh t¹o feldspar víi silic
cã thÓ cã ®−îc.
- Lo¹i ®¸ magma cã chØ sè kiÒm nhá h¬n 51.
- Lo¹i ®¸ magma thuéc lo¹t Atlantic.
alkaline soil [464] : ®Êt kiÒm.
§Êt cã ®é pH > 7,0.
alkaline water [465] : n−íc kiÒm.
N−íc cã ®é pH trªn 7.
alkalinity [466] : tÝnh kiÒm.
alkalinity of water [467] : ®é kiÒm cña n−íc.
L−îng c¸c cation c©n b»ng bëi c¸c acid yÕu
biÓu thÞ b»ng mili ®−¬ng l−îng c¸c ion hydro
®−îc lµm trung hoµ trong mét lÝt n−íc.
allactite [468] : alactit.
Kho¸ng vËt: Mn7(AsO4)2(OH)8.
allanite [469] : alanit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, chøa ceri cña
nhãm epidot: (Ce, Ca, Y) (Al, Fe)3 (SiO4)3 (OH),
kho¸ng vËt phô, ®iÓn h×nh cña ®¸ magma
(granit, syenit, diorit, pegmatit) vµ trong ®¸ biÕn
chÊt.§n: orthite, cerine, bucklandite, treanorite.
allargentum [470] : alargentum.
Kho¸ng vËt: Agx-1Sbx ,trong ®ã: x =0.09-0.16.
allcharite [471] : alcharit.
X: goethite.
alleghanyite [472] : aleghanyit.
Kho¸ng vËt: Mn5(SiO4)2 (OH)2.
Alleghenian [473] : Aleghen (®t).
BËc khu vùc ë B¾c Mü, Pensylvani trung
(trªn Potsvili vµ d−íi Conemaughi).
allemontite [474] : alemontit.
Kho¸ng vËt hçn hîp cña stibarsen (Sb, As) vµ
As hoÆc Sb. §n: arsenical antimony.
allenrod [475] : thêi kú b¨ng hµ Alenrod.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Çu tiªn ë ch©u ¢u
®Ó chØ thêi kú b¨ng hµ muén (11000 n¨m tr−íc
®©y) tiÕp sau thêi kú "kh« h¹n cæ" vµ tr−íc thêi
kú "kh« h¹n trÎ". Trong ®ã yÕu tè khÝ hËu ®−îc
dù ®o¸n tõ c¸c d÷ liÖu ®Þa tÇng vµ bµo tö
phÊn hoa.
allite [476] : ®¸ alit.
1- Tªn mét lo¹i ®¸, trong ®ã thµnh phÇn silic
bÞ röa lòa m¹nh, chøa mét hµm l−îng nh«m vµ
s¾t cao ë cÊp h¹t sÐt.
 2- Lµ mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã modul silic
(Al2O3/SiO2) lín h¬n 0,87.
allochem [477] : cÊu tróc alochem; vôn sinh
hãa tha sinh.
Toµn bé c¸c yÕu tè cÊu tróc cã mÆt trong ®¸
carbonat trÇm tÝch nh− c¸c thÓ vãn côc, trøng
c¸, sinh vËt-tµn tÝch sinh vËt, vôn néi bån c¸c
cÊp h¹t,... ®−îc nÒn bïn hoÆc/vµ c¸c h¹t
carbonat kÕt tinh g¾n kÕt.
allochromatic [478] : ngo¹i s¾c.
ChØ kho¸ng vËt kh«ng mµu ë tr¹ng th¸i s¹ch
hoÆc cã mµu do nh÷ng bao thÓ nhá hoÆc nh÷ng
nguyªn tè mµu kh«ng tham gia trong cÊu tróc
hãa häc cña kho¸ng vËt nµy. Ss: idiochromatic.
allochthon [479] : thÓ ngo¹i lai, ngo¹i lai.
1- (kt) Khèi ®¸ di chuyÓn t¸ch khái n¬i ban
®Çu do c¸c qu¸ tr×nh kiÕn t¹o.
2- (trt) Mét khèi vËt liÖu trÇm tÝch tõ xa vËn
chuyÓn tíi vµ ®−îc t¸i l¾ng ®äng.
allochthonous mantle [480] : vËt liÖu
ngo¹i lai.
C¸c m¶nh vôn ®¸ bë rêi hoÆc sÐt ®−îc vËn
chuyÓn tõ xa tíi vÞ trÝ hiÖn t¹i (kh«ng ph¶i thµnh
t¹o t¹i chç).
allochthony [481] : thùc vËt ngo¹i lai.
Sù tÝch tô c¸c tµn tÝch thùc vËt kh«ng ph¶i lµ
n¬i chóng ph¸t triÓn.
alloclasite [482] : aloclasit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: (Co,Fe)AsS.
alloclastic breccia [483] : d¨m kÕt aloclastic.
1- Mét kiÓu d¨m kÕt ®−îc h×nh thµnh tõ sù
ph©n hñy c¸c ®¸ phi nói löa do c¸c qu¸ tr×nh
ho¹t ®éng nói löa d−íi bÒ mÆt Tr¸i ®Êt.
2- Mét kiÓu d¨m kÕt nói löa.
allocyclicity [484] : chu kú trÇm tÝch.
§Æc ®iÓm trÇm tÝch theo chu kú do sù thay
®æi nguån vËt liÖu vµ ph−¬ng thøc vËn chuyÓn
vËt liÖu vµo bån tÝch tô. Sù thay ®æi ®ã bao hµm
c¬ chÕ n©ng/h¹ cña vá Tr¸i ®Êt, thay ®æi mùc
n−íc biÓn do ®¼ng tÜnh, thay ®æi khÝ hËu, còng
nh− c¸c thay ®æi ngo¹i sinh kh¸c t¸c ®éng tíi
qu¸ tr×nh trÇm tÝch.
allodapic limestone [485] : ®¸ v«i huyÒn phï.
Mét lo¹i ®¸ v«i ®−îc c¸c dßng huyÒn phï
lµm l¾ng ®äng.
alloformation [486] : hÖ tÇng (®Þa tÇng b¶n
®å).
Ph©n vÞ c¬ së cña ®Þa tÇng häc b¶n ®å
(allostratigraphy). Ph©n vÞ cã thÓ ®−îc ph©n chia
toµn bé hay mét phÇn thµnh tËp (®Þa tÇng b¶n
®å) (allomember), hoÆc cã thÓ kh«ng chia (chØ
sö dông ë c¸c n−íc B¾c Mü).
allogene [487] : tha sinh, kh¸c nguån.
Mét kho¸ng vËt hoÆc mét thµnh phÇn ®¸ tha
21
sinh, vÝ dô nh− mét xenolit trong ®¸ magma,
mét hßn cuéi trong ®¸ cuéi kÕt, mét h¹t kho¸ng
vËt trong mét má sa kho¸ng,... Ngn: authigene.
allogroup [488] : lo¹t (®Þa tÇng b¶n ®å),
alogroup.
Ph©n vÞ ®Þa tÇng häc b¶n ®å ë cÊp bËc lín
h¬n hÖ tÇng (®Þa tÇng b¶n ®å) ®−îc x¸c lËp ®Ó
lµm s¸ng tá lÞch sö ®Þa chÊt. Mét lo¹t cã thÓ bao
gåm nhiÒu hÖ tÇng hoÆc chØ mét hoÆc mét sè hÖ
tÇng chiÕm mét khèi l−îng nµo ®ã cña lo¹t.
allokite [489] : alokit.
Mét lo¹i kho¸ng vËt sÐt cã cÊu tróc trung
gian gi÷a kaolinit vµ alophan.
allolistostrome [490] : thÓ lai t¹p, thÓ hçn
®én, d¹ng olistostrom.
1- Mét melange cã nguån gèc trÇm tÝch.
2- Mét olistostrome chøa c¸c khèi ngo¹i lai.
allomember [491] : tËp (®Þa tÇng b¶n ®å).
Ph©n vÞ ®Þa tÇng häc b¶n ®å, kÕ d−íi hÖ tÇng
(®Þa tÇng b¶n ®å) theo thø tù ph©n lo¹i.
allometry [492] : phÐp ®o c¸c th«ng sè ®Þa
m¹o biÕn ®æi.
Trong ®Þa m¹o, thuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó
chØ tû lÖ gi÷a c¸c hÖ sè thay ®æi t−¬ng ®èi cña
c¸c th«ng sè trong hÖ ®Þa m¹o. C¸c hÖ nµy Ýt khi
®¹t tíi tr¹ng th¸i æn ®Þnh.
allomorphism [493] : hiÖn t−îng dÞ h×nh; tha
h×nh.
1- (cs) Mét thuËt ng÷ ®−îc dïng kh«ng ®óng
®èi víi hiÖn t−îng lÆp h×nh cña Hai m¶nh.
2- (kv) Nh÷ng tinh thÓ kÕt tinh kh«ng hoµn
chØnh, d¹ng mÐo mã.
allomorphite [494] : alomorphit.
Kho¸ng vËt barit gi¶ h×nh theo anhydrit.
allophane [495] : alophan.
Kho¸ng vËt sÐt v« ®Þnh h×nh: Al2O3.SiO2
nH2O, chøa keo silicat alumin, chøa n−íc, mµu
tr¾ng tuyÕt, xanh, n©u, vµng hoÆc kh«ng mµu vµ
th−êng cã d¹ng kh¶m, vØa máng hoÆc d¹ng nhò
khèi. §n: allophanite.
allophanite [496] : alophanit.
ThuËt ng÷ cæ. §n : allophane.
allophanoid [497] : nhãm alophan.
Tªn mét nhãm kho¸ng vËt sÐt bao gåm
alophan, haloysit vµ montmorilonit.
allostratigraphic unit [498] : ph©n vÞ ®Þa tÇng
b¶n ®å.
Lµ c¸c thÓ d¹ng tÇng cã thÓ vÏ ®−îc cña ®¸
trÇm tÝch, ®−îc x¸c ®Þnh vµ nhËn biÕt trªn c¬ së
ranh giíi kh«ng chØnh hîp cña chóng. Ph©n vÞ
®Þa tÇng b¶n ®å, theo thø tù gi¶m dÇn lµ
allogroup, alloformation vµ allomember, ph©n
vÞ c¬ b¶n lµ alloformation.
allotriomorphic granular [499] : h¹t tha
 h×nh.
X: xenomorphic.
allotrope [500] : thÓ cïng chÊt ®a h×nh (®ång
chÊt dÞ h×nh).
Tinh thÓ cña mét chÊt cã tÝnh cïng chÊt kh¸c
h×nh. VÝ dô l−u huúnh (sulfur) cã thÓ kÕt tinh ë
hÖ thoi vµ hÖ ®¬n nghiªng.
allotropy [501] : hiÖn t−îng cïng chÊt
kh¸c h×nh.
HiÖn t−îng ®a h×nh cña cïng mét sè nguyªn
tè nh− carbon, l−u huúnh.
allowable bearing capacity [502] : kh¶ n¨ng
chÞu t¶i cho phÐp (®cctr).
allowable stress [503] : øng suÊt cho
phÐp (®cctr).
øng suÊt cho phÐp lín nhÊt trong mét cÊu
kiÖn d−íi t¸c dông cña t¶i träng sö dông, ®−îc
x¸c ®Þnh b»ng tû sè gi÷a c−êng ®é giíi h¹n cña
vËt liÖu trªn hÖ sè an toµn.
alluaudite [504] : aluaudit.
Kho¸ng vËt: (Na, Ca)1-2 (Fe+3, Mn+2)3 (PO4)3.
alluvia [505] : båi tÝch.
Sn: alluvium.
alluvial [506] : båi tÝch.
1- Thuéc vÒ aluvi, phï sa, båi tÝch, ®Êt båi.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó chØ c¸c thµnh t¹o bë
rêi nh− cuéi, s¹n, c¸t, sÐt vµ than.
2- (sk) Sa kho¸ng aluvi (chøa c¸c kho¸ng vËt
quý nh− kim c−¬ng, vµng) ®−îc thµnh t¹o d−íi
t¸c dông cña dßng ch¶y.
alluvial channel [507] : s«ng suèi båi tÝch.
1- Sa kho¸ng lßng s«ng.
2- S«ng, suèi cã ®¸y s«ng vµ bê s«ng lµ c¸c
thµnh t¹o båi tÝch (aluvi).
alluvial cone [508] : nãn båi tÝch.
Qu¹t båi tÝch dèc ®øng, th−êng cao h¬n vµ
hÑp h¬n qu¹t trÇm tÝch b×nh th−êng. Qu¹t båi
tÝch nµy ®−îc cÊu thµnh tõ c¸c vËt liÖu th« h¬n
vµ dµy h¬n, cã lÏ ®−îc c¸c dßng s«ng lín lµm
l¾ng ®äng.
§n: cone of detritus; cone of dejection.
alluvial dam [509] : ®ª båi tÝch.
Líp båi tÝch h×nh thµnh do mét dßng ch¶y
mang qu¸ nhiÒu vËt liÖu trÇm tÝch lµm c¶n trë
dßng ch¶y nªn n−íc bÞ ø ®äng. VÝ dô: mét ®ª
nhá ë mét phô l−u trªn qu¹t båi tÝch.
alluvial dam lake [510] : hå ®ª båi tÝch.
Hå ®−îc thµnh t¹o bëi c¸c ®ª aluvi bao
quanh, ®Æc biÖt nh÷ng hå ë c¸c nãn båi tÝch.
alluvial deposit [511] : má båi tÝch, vËt liÖu
båi tÝch.
Má båi tÝch (aluvi). X: alluvium.
alluvial fan [512] : nãn (qu¹t) båi tÝch, nãn
phãng vËt.
22
Khèi vËt liÖu bë rêi tr¶i réng, s−ên ph¼ng
hoÆc tho¶i, cã d¹ng gièng nh− c¸i qu¹t xße hoÆc
mét d¹ng h×nh nãn, do s«ng suèi båi ®¾p t¹i cöa
s«ng hoÆc t¹i cöa s«ng ®æ ra thung lòng hÑp, t¹i
ng· ba s«ng hoÆc t¹i chç s«ng thu hÑp l¹i hay t¹i
vÞ trÝ lßng s«ng ®ét ngét gi¶m ®é nghiªng. C¸c
s−ên nãn båi tÝch tho¶i, låi h−íng vÒ phÝa ngoµi
vµ ®é dèc gi¶m dÇn. Ss: alluvial cone; bajada.
§n: detrital fan; talus fan; dry delta.
alluvial fan shoreline [513] : ®−êng bê nãn
phãng vËt.
§−êng bê bÞ biÕn d¹ng ë n¬i mét qu¹t båi
tÝch h×nh thµnh vÒ phÝa hå hoÆc biÓn.
alluvial fill [514] : lÊp ®Çy båi tÝch.
Líp båi tÝch trong l−u vùc cña mét dßng
ch¶y dµy h¬n ®é s©u cña dßng ch¶y ®ã.
alluvial flat [515] : b·i båi, ®ång b»ng ven
s«ng, ®ång b»ng båi tÝch.
§ång b»ng båi tÝch nhá gi¸p víi s«ng, trªn
®ã vËt liÖu båi tÝch ®−îc l¾ng ®äng trong qu¸
tr×nh ngËp lôt. §n: river flat.
alluvial meander [516] : båi tÝch h×nh mãng
ngùa.
Khóc uèn rÊt cong h×nh sin, h×nh mãng ngùa
cña con s«ng.
alluvial plain [517] : ®ång b»ng båi tÝch.
BÒ mÆt ®Êt h¬i l−în sãng, ph¼ng hoÆc h¬i
dèc, h×nh thµnh do sù båi tÝch m¹nh mÏ, th−êng
ë gÇn mét con s«ng mµ bê cña nã bÞ ngËp lôt
®Þnh kú; vÞ trÝ cña ®ång b»ng båi tÝch cã thÓ n»m
trªn mét b·i båi, mét tam gi¸c ch©u hoÆc mét
qu¹t båi tÝch. §n: wash plain; waste plain; river
plain; aggraded valley plain; bajada.
alluvial plain shoreline [518] : ranh giíi ®ång
b»ng båi tÝch.
§−êng bê tho¸i hãa ë n¬i s−ên båi tÝch më
réng t¹i ch©n nói h×nh thµnh vÒ phÝa hå
hoÆc biÓn.
alluvial river [519] : s«ng båi tÝch.
S«ng ch¶y qua mét ®ai båi tÝch réng lín, trªn
®ã ®é s©u ®−îc s«ng ®ã lµm båi tÝch b»ng hoÆc
lín h¬n ®é s©u x¶y ra röa xãi trong thêi gian
ngËp lôt.
alluvial slope [520] : bËc båi tÝch.
1- BÒ mÆt d−íi líp båi tÝch nghiªng tõ phÝa
nói tiÕp nèi víi mét b×nh nguyªn hoÆc mét
thung lòng réng.
2- BÒ mÆt båi tÝch cã h×nh th¸i kh«ng thÓ
ph©n biÖt ®−îc ®ã lµ mét qu¹t båi tÝch hay mét
®ång b»ng lò tÝch ch©n nói.
alluvial soil [521] : ®Êt phï sa, ®Êt aluvi.
§Êt non trÎ ®ang trong qu¸ tr×nh tÝch cùc
thµnh t¹o, ®−îc vËn chuyÓn b»ng dßng n−íc, sau
®ã l¾ng ®äng trªn b·i båi, ch©u thæ vµ cã nh÷ng
tÝnh chÊt c¬ b¶n cña phï sa.
 alluvial stone [522]: sa kho¸ng (®¸ quý) aluvi.
Mét lo¹i ®¸ quý ®−îc mét dßng ch¶y vËn
chuyÓn vµ lµm l¾ng ®äng.
alluvial talus [523] : talus båi tÝch, lë tÝch.
Sù tÝch tô cña c¸c m¶nh vôn ®¸ cã kÝch th−íc
vµ h×nh d¸ng kh¸c nhau, h×nh thµnh trong hoÆc
sau qu¸ tr×nh röa xãi cña m−a rµo, m−a b·o vµ
do b¨ng tan t¸c ®éng vµo khe xãi, bÒ mÆt
v¸ch ®¸, v.v.
alluvial terrace [524] : thÒm aluvi.
ThÒm s«ng cÊu thµnh bëi vËt liÖu bë rêi (kÓ
c¶ cuéi, s¹n); lµ kÕt qu¶ ph¸ hñy ®ång b»ng båi
tÝch hoÆc ®µo s©u lßng do s«ng trÎ l¹i hoÆc båi
tÝch míi phñ lªn thÒm cò. X: stream-built
terrace; built terrace; fill terrace.
alluvial tin [525] : thiÕc sa kho¸ng.
Casiterit trong sa kho¸ng båi tÝch.
alluviation [526] : qu¸ tr×nh båi tÝch.
Qu¸ tr×nh trÇm tÝch c¸c vËt liÖu båi tÝch
(d¹ng nãn hoÆc qu¹t) t¹i n¬i mµ tèc ®é dßng
ch¶y gi¶m xuèng; qu¸ tr×nh båi tô trÇm tÝch däc
theo dßng ch¶y mang vËt liÖu båi tÝch.
alluvion [527] : sãng vç bê; ch¶y trµn ngËp
lôt; båi tÝch, phï sa (nghÜa Ýt dïng); t¹o ®Êt míi
do qu¸ tr×nh l©u dµi cña sãng vµ n−íc ch¶y.
X: accretion.
alluvium [528] : båi tÝch, phï sa, aluvi.
1- ThuËt ng÷ chung chØ sÐt, c¸t, s¹n hoÆc vËt
liÖu phong hãa ch−a g¾n kÕt, ®−îc l¾ng ®äng
trong qu¸ tr×nh ®Þa chÊt míi ®©y d−íi t¸c dông
cña dßng n−íc d−íi lßng s«ng, ë ®ång b»ng båi
tÝch, tam gi¸c ch©u hay qu¹t (nãn) båi tÝch d−íi
ch©n nói. §Æc biÖt chØ c¸c trÇm tÝch h¹t mÞn l¾ng
®äng do lò lôt hoÆc triÒu d©ng. Tr−íc ®©y thuËt
ng÷ nµy (hiÖn nay kh«ng bao gåm) bao hµm c¸c
vËt liÖu trÇm tÝch d−íi n−íc nh− ë biÓn hay cöa
s«ng, hå vµ ao.
§n: alluvial; alluvial deposit; alluvion.
2- ThuËt ng÷ do c¸c nhµ kü thuËt, kü thuËt
khoan sö dông "kh«ng ®óng", ngô ý chØ lo¹i ®¸
dËp vì d¹ng ®Êt n»m ngay d−íi líp ®Êt nh−ng
trªn líp ®¸ nguyªn, kh«ng dËp vì (hoÆc ®¸
m¹ch).
3- §Êt båi tÝch.
almandine [529] : almandin.
Kho¸ng vËt alumin s¾t thuéc nhãm granat,
mµu ®á ®Ëm ®Æc tr−ng: Fe2Al2 (SiO4)3, lµm ®¸
quý.
almost atoll [530] : ®¶o san h« vßng víi nh÷ng
vËt liÖu Ýt ái kh«ng ph¶i san h«.
Nh×n chung ®¶o cã nguån gèc nói löa, ë gi÷a
vïng hå hoÆc biÓn.
alongshore [531] : däc theo bê biÓn.
Ch¹y dµi theo bê biÓn.
23
alpha [532] : alpha (kv).
1-ChØ sè chiÕt suÊt nhá nhÊt trong tinh thÓ
hai trôc; -Gãc gi÷a c¸c trôc tinh thÓ b vµ c.
Ss: beta (cryst), gamma (crystal).
2-Mét trong hai hoÆc nhiÒu h¬n nh÷ng
kho¸ng vËt cã mèi liªn quan chÆt chÏ nh−ng cã
®Æc ®iÓm vËt lý ®Æc tr−ng (®Æc biÖt lµ c¸c biÕn
thÓ ®a h×nh). BiÕn thÓ ®a h×nh alpha chØ kho¸ng
vËt æn ®Þnh ë nhiÖt ®é thÊp h¬n so víi biÕn thÓ
beta vµ gamma (vÝ dô nh− alpha cristobalit lµ
pha nhiÖt ®é thÊp hÖ bèn ph−¬ng cña
cristobalit). Mét sè nhµ khoa häc quy −íc ng−îc
l¹i cho alpha æn ®Þnh ë nhiÖt ®é cao, nh− alpha
carnegieit æn ®Þnh ë nhiÖt ®é >690oC.
alpha decay [533] : ph©n r· alpha.
alpha quartz [534] : th¹ch anh alpha.
BiÕn thÓ ®a h×nh cña th¹ch anh, bÒn v÷ng ë
nhiÖt ®é 573oC, cã mét trôc ®èi xøng bËc 3
th¼ng ®øng vµ 3 trôc ®èi xøng bËc 2 n»m ngang,
cã chØ sè chiÕt suÊt vµ l−ìng chiÕt suÊt cao h¬n
beta th¹ch anh. Th¹ch anh alpha lµ hîp phÇn cña
®¸ magma, biÕn chÊt, trÇm tÝch vµ ph©n bè réng
r·i trong m¹ch pegmatit.
alpha ray [535] : tia alpha.
alpha vrendenburgite [536] : alphavren-
denburgit.
Kho¸ng vËt ®ång nhÊt, gi¶ bÒn: (Mn, Fe)3O4
cã cïng thµnh phÇn nh− beta-vredenburgit.
Alpides [537] : Alpid.
Tªn ®−îc Suess sö dông ®Ó chØ ®ai t¹o nói
lín hoÆc hÖ thèng nói uèn nÕp trÎ bao gåm c¶
d·y Alps kÐo dµi vÒ phÝa ®«ng tõ T©y Ban Nha
®Õn cùc nam ch©u ¸.
§n : Alpine-Hymalayan belt.
alpine [538] : nói cao.
1- tt: Thuéc vÒ nói Alps, ë d·y Alps.
2- Nói cao t−¬ng tù Alps, kiÓu Alps : X©m
thùc s«ng b¨ng m¹nh mÏ t¹o nªn nói ®¸ cao,
®Ønh nhän, lëm chëm.
3- Hå kiÓu Alps, do qu¸ tr×nh x©m thùc s«ng
b¨ng vµ ë trªn vïng nói cao.
Alpine Hymalayan belt [539] : §ai Alpin-
Hymalaya.
X : Alpides.
Alpine orogeny [540] : t¹o nói Alpin.
Tªn ®Ó chØ hiÖn t−îng t¹o nói t−¬ng ®èi trÎ ë
phÝa nam ch©u ¢u vµ ch©u ¸ lµm cho nham
th¹ch d·y Alps vµ nh÷ng phÇn kh¸c cña ®ai t¹o
nói Alpin bÞ biÕn d¹ng m¹nh mÏ. Stille xÕp vµo
thêi ®¹i t¹o nói Alpin tÊt c¶ hiÖn t−îng t¹o nói
tõ Jura ®Õn cuèi §Ö tam, nh−ng phÇn lín c¸c
nhµ ®Þa chÊt xÕp vµo §Ö tam víi nhiÒu giai ®o¹n
vËn ®éng m¹nh kh¸c nhau, kÕt thóc trong
Miocen hoÆc Pliocen.
 Alpine type facies series [541] : lo¹t t−íng
kiÓu Alpin.
C¸c ®¸ t¹o thµnh trong ®iÒu kiÖn ¸p suÊt cao
nhÊt cña biÕn chÊt nhiÖt ®éng khu vùc, nhiÖt ®é
thÊp kh«ng lín h¬n 150o-400oC, ®Æc tr−ng bëi sù
cã mÆt cña t−íng ®¸ phiÕn pumpelyit vµ
glaucophan. Cã thÓ cã mÆt t−íng zeolit trong d¶i
nhiÖt ®é thÊp-¸p suÊt cao nhÊt vµ t−íng eclogit
thµnh t¹o ë s©u trong ®iÒu kiÖn ¸p suÊt cao nhÊt,
nhiÖt ®é võa ph¶i.
alpinotype tectonics [542]:kiÕn t¹o kiÓu alpin.
KiÕn t¹o cña c¸c ®ai t¹o nói, kh«ng ®Ó ý ®Õn
tuæi, ®−îc t¹o thµnh bëi qu¸ tr×nh héi tô c¸c
m¶ng (thuËt ng÷ cò : orthogeosyncline-®Þa m¸ng
trùc). Chóng ®−îc ®Æc tr−ng bëi uèn nÕp dÎo,
s©u vµ ho¹t ®éng x©m nhËp ë phÇn gi÷a, ®øt g·y
chêm nghÞch ë nh÷ng phÇn ngoµi t¹o nªn c¸c
líp phñ, tÊm chêm nghÞch vµ c¸c nÕp uèn bÞ uèn
cong m¹nh. §n : orthotectonics.
Alps [543] : nói Alps, nói cã tuyÕt phñ
quanh n¨m.
1- Nói cao, s−ên dèc, lëm chëm th−êng bÞ
tuyÕt phñ quanh n¨m nh− nói Alps ë Trung ¢u.
2- §ång cá hoÆc ®ång cá ch©u thæ gi÷a
®−êng tuyÕt phñ quanh n¨m vµ ®−êng ranh giíi
c©y gç.
alstonite [544] : alstonit.
Kho¸ng vËt: BaCa (CO3)2 hÖ ba nghiªng, biÕn
thÓ l−ìng h×nh gi¶ hÖ thoi cña barytocalcit.
altaite [545] : altait.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng-thiÕc: PbTe.
alterability [546] : kh¶ n¨ng cã thÓ thay ®æi.
alteration [547] : biÕn ®æi, thay ®æi.
1- Sù biÕn ®æi thµnh phÇn th¹ch häc cña mét
lo¹i ®¸ do t¸c ®éng cña c¸c qu¸ tr×nh hãa lý.
2- Sù biÕn ®æi thµnh phÇn hãa häc vµ kho¸ng
vËt cña mét lo¹i ®¸ do qu¸ tr×nh phong hãa.
3- (®cctr) Sù lµm thay ®æi nh÷ng ®Æc tÝnh cña
®Êt nÒn.
altered rock [548] : ®¸ bÞ biÕn ®æi.
Lo¹i ®¸ cã thµnh phÇn hãa häc vµ kho¸ng vËt
nguyªn thñy ®· bÞ biÕn ®æi.
alternate terrace [549] : thÒm xen kÏ.
Mét trong sè thÒm cã dÊu vÕt khóc uèn
lëm chëm.
alternating bed [550] : líp xen kÏ.
alternation of beds [551] : xen kÏ c¸c líp.
althausite [552] : althausit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Mg(PO4)(OH, F, O).
altiplanation [553] : san b»ng ®é cao ®Þa h×nh.
TËp hîp c¸c qu¸ tr×nh x©m thùc bao gåm ®Êt
ch¶y vµ di chuyÓn vËt chÊt, cã xu thÕ san b»ng
hoÆc lµm cho mÆt ®Êt b»ng ph¼ng. C¸c qu¸ tr×nh
nµy th−êng x¶y ra m¹nh ë vïng cã ®é cao lín vµ
24
n¬i vÜ ®é cao thèng trÞ b¨ng hµ. Ss: equip-
lanation; cryoplanation.
altiplanation terrace [554] : thÒm cao.
S−ên ®åi hoÆc thÒm cao ®µo s©u vµo ®¸ gèc,
kh«ng cã yÕu tè cÊu tróc khèng chÕ vµ ®−îc
ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu l¹nh. C¸c bËc
thÒm nµy cã líp phñ ngoµi lµ c¸c trÇm tÝch dßng
ch¶y; tr«ng gièng nh− mÆt ®Êt, réng chõng 2-3
km vµ dµi ®Õn 10 km. §é dèc cña thÒm th−êng
tõ 1 ®Õn 12 ®é. §n: equiplanation terrace.
altiplano [555] : cao nguyªn rÊt cao, hoÆc
vïng cao nguyªn.
§Æc biÖt cao nguyªn rÊt cao ë phÝa t©y
Bolovia cã nh÷ng cét (trô) ng¨n c¸ch c¸c bån
tròng gi÷a nói.
altitude [556] : ®é cao, chiÒu cao.
1- §−êng th¼ng ®øng gi÷a mÆt n»m ngang vµ
®uêng thuéc ®iÓm cao h¬n, vÝ dô: tíi ®Ønh nói.
2- §−êng vu«ng gãc gi÷a mét ®iÓm vµ bÒ mÆt
cña d÷ liÖu, th−êng lµ mùc n−íc biÓn trung b×nh.
§n : elevation.
alum [557] : phÌn.
1- Kho¸ng vËt: KAl(SO4)2.12H2O, kh«ng
mµu hoÆc tr¾ng, cã vÞ chua dÞu. Ss: kalinit.
§n: potash alum; potassium alum.
2- Nhãm kho¸ng vËt chøa sulfat alumin
ngËm n−íc, bao gåm phÌn, kalinit, phÌn soda,
mendozit vµ tshermigit.
alum coal [558] : than chøa phÌn.
Lo¹i than n©u giµu sÐt vµ pyrit chøa phÌn, lµ
s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh phong hãa.
alum earth [559] : ®¸ sÐt phÌn.
alum rock [560] : ®¸ phÌn, alunit.
alum schist [561] : ®¸ phiÕn phÌn.
X : alum shale.
alum shale [562] : ®¸ sÐt v«i chøa phÌn.
Thµnh phÇn nguyªn thñy chøa sulfur s¾t
(pyrit, marcasit), khi biÕn ®æi, thµnh t¹o acid
sulfuric t¸c dông víi vËt chÊt cã chøa nh«m vµ
kali trong ®¸ ®Ó thµnh t¹o sulfat nh«m.
§n : alum earth; alum schist; alum slate.
alum slate [563] : ®¸ sÐt v«i chøa phÌn.
X : alum shale.
alum stone [564] : alunit.
X : alunite.
alumina [565] : alumina, oxid nh«m (Al2O3).
aluminiferous [566] :chøa oxid nh«m (Al2O3).
aluminite [567] : aluminit.
Kho¸ng vËt :
Al2(SO4)(OH)4.7H2O. §n: websterite.
aluminium [568] : nh«m (Al).
Nguyªn tè hãa häc thø 13, nguyªn tö l−îng
26,9815, tû träng 2,6989 g/cm3, cã mét ®ång vÞ
bÒn vµ 16 ®ång vÞ kh«ng bÒn, thuéc nhãm kim
lo¹i nhÑ lithophil. Hµm l−îng nh«m (ppm) trong
vá lôc ®Þa >77.440; trong ®¸ siªu mafic 20.000;
trong gabro-basalt 83.000; trong granit -
granitoid 73.000; ®¸ phiÕn 91.000; trong ®Êt
80.000; trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,002 mg/l; trong
s«ng suèi 0,3 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu:
gibsit Al(OH)3; boehmit AlO(OH); diaspor
AlO(OH); silimanit Al2SiO5; corindon Al2O3;
cryolit Na3AlF6; kaolinit Al2Si2O5(OH)4. Ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch: XRF, ICP-AES; ®−îc dïng
trong c¸c ngµnh bao b×, vËn t¶i, ®iÖn, ®å tiªu
dïng, trang trÝ néi thÊt, vËt liÖu mµi, thuéc
da,v.v.
aluminium silicate [569] : silicat nh«m.
C«ng thøc Al2SiO3. ChÊt r¾n tr¾ng kh«ng tan
trong n−íc, dïng lµm vËt liÖu chÞu löa,
thñy tinh.
aluminocopiapite [570] : aluminocopiapit.
Kho¸ng vËt nhãm copiapit :
Al Fe6+3(SO4)9 (OH)3. 30H2O.
aluminosilicate [571] : aluminosilicat hay
alumosilicat.
Silicat, trong ®ã nh«m thay thÕ silic trong
cÊu tróc tø diÖn SiO4.
aluminous [572] : chøa nh«m (Al).
aluminum alloy [573] : hîp kim nh«m.
Hîp kim nh«m vµ mét l−îng nhá c¸c kim
lo¹i ®ång, magnesi, mangan.
aluminum octahedron [574] : octahedron
nh«m.
Mét trong hai ®¬n vÞ cÊu tróc tinh thÓ c¬ së,
cïng víi tetrahedron silic-oxy, t¹o nªn c¸c
nhãm kho¸ng vËt sÐt kh¸c nhau (thÝ dô nh−
kaolinite, montmorilonite, illite, v.v.) tïy thuéc
vµo sù kÕt hîp gi÷a hai ®¬n vÞ nãi trªn. C¸c ®¬n
vÞ tetrahedron liªn kÕt víi nhau t¹o thµnh líp
silic trong khi c¸c ®¬n vÞ octahedron liªn kÕt víi
nhau t¹o thµnh líp gibsit. Ph−¬ng thøc bè trÝ
ph©n tö trong c¸c líp silic vµ gibsit cho phÐp
chång xÕp chóng lªn nhau rÊt chÆt. Kaolinite lµ
mét kho¸ng vËt sÐt cã kiÕn tróc hai líp ®iÓn
h×nh (chiÒu dµy 7.2 Å) víi c¸c líp silic vµ gibsit
xÕp chång lu©n phiªn lªn nhau. KÕt nèi gi÷a c¸c
®¬n vÞ hai líp nãi trªn lµ hydro vµ c¸c lùc hãa
trÞ thø cÊp.
aluminum oxide [575] : oxid nh«m.
C«ng thøc Al2O3. Hîp chÊt ë d¹ng bét hoÆc
tinh thÓ lôc gi¸c mµu tr¾ng, nãng ch¶y ë
2020oC, dïng ®Ó s¶n xuÊt ngäc nh©n t¹o, nguyªn
liÖu mµi mßn, vËt liÖu chÞu löa, ®å gèm, chÊt
c¸ch ®iÖn,...
alumite [576] : alumit.
X: alunite.
alumocalcite [577] : alumocalcit.
Mét biÕn thÓ cña opal chøa c¸c t¹p chÊt
25
nh«m vµ v«i.
alumogel [578] : alumogel, halotrichit,
phÌn s¾t.
Lo¹i hydroxid nh«m v« ®Þnh h×nh lµ thµnh
phÇn cña bauxit.
alumohydrocalcite [579] : alumohydrocalcit.
Kho¸ng vËt: CaAl2 (CO3)2 (OH)4 . 3H2O, mµu
tr¾ng, d¹ng sîi, táa tia, d¹ng cÇu. Ss: Para-
alumohydrocalcite.
alumopharmacosiderite [580] : alumopharma
cosiderit.
Kho¸ng vËt ®ång h×nh chøa nh«m cña
pharmacosiderit. C«ng thøc :
KAl4 (OH)4 (AsO4) .6,5H2O.
alumotantite [581] : alumotantit.
Kho¸ng vËt: Al Ta O4.
alumotungstite [582] : alumotungstit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng:
(W, Al)16 (O, OH)48.H2O.
alunite [583] : alunit.
1- Kho¸ng vËt: KAl3 (SO4)2 (OH)6, ®ång h×nh
víi natroalunit, ®«i khi chøa nhiÒu natri, s¶n
phÈm biÕn ®æi nhiÖt dÞch cña ®¸ magma chøa
feldspar, dïng ®Ó chÕ phÌn chua.
§n: alum stone; alum rock, alumite.
2- Nhãm kho¸ng vËt chøa sulfat ngËm n−íc
gåm alumit, nitroalumit, jarosit, natrojarosit,
amoniojarosit, argentojarosit vµ plumbojarosit.
alunitization [584] : qu¸ tr×nh alunit hãa.
Sù h×nh thµnh alunit hoÆc bÞ thay thÕ bëi
alunit.
alunogen [585] : alunogen.
Kho¸ng vËt: Al2 (SO4)3. 18H2O, cã d¹ng nhò,
sîi mµu tr¾ng hoÆc d¹ng th¨ng hoa do ho¹t ®éng
phun trµo, do ph©n hñy pyrit trong ®¸ phiÕn
chøa phÌn. §n: feather alum, hair salt.
alurgite [586] : alurgit.
Mét lo¹i muscovit chøa mangan.
alushtite [587] : alushtit.
Mét hîp t¹o cña dickit víi c¸c kho¸ng vËt sÐt
(nh− ilit ch¼ng h¹n).
alvanite [588] : alvanit.
Kho¸ng vËt: Al6(VO4)2(OH)12.5H2O.
alveolar [589] : cã lç, cã hèc ch©n r¨ng (cs).
Cã lç, hè, hèc nhá ë §éng vËt kh«ng x−¬ng
sèng; cã hèc r¨ng ë §éng vËt cã x−¬ng sèng.
alveolar ore [590] : quÆng d¹ng tæ ong.
alveolar weathering [591] : phong hãa tæ ong.
Qu¸ tr×nh phong hãa t¹o thµnh s¶n phÈm cã
cÊu tróc nh− tæ ong.
§n : honeycomb weathering.
alveole [592] : æ, hèc (cs).
Mét kho¶ng trèng hoÆc hèc, nh− hèc nhá
trong v¸ch vá Trïng lç.
 alveolinid [593] : Alveolinidae (cs).
C¸c Trïng lç thuéc mét hä ®Æc tr−ng b»ng vá
kh«ng thñng, d¹ng sø kÐo dµi theo trôc, cã thÓ lµ
gÇn h×nh trô, h×nh thoi, h×nh bÇu dôc hoÆc h×nh
cÇu. Tuæi tõ Creta sím ®Õn nay. MÆc dï nhãm
nµy gièng Trïng thoi vÒ h×nh th¸i nh−ng hai
nhãm kh«ng cã liªn quan vÒ dßng gièng.
alveolitoid [594] : kiÓu san h« d¹ng æ (cs).
Mét kiÓu æ san h« n»m nghiªng cã mÆt v¸ch
trªn uèn vßm vµ mÆt v¸ch d−íi n»m song song
víi ®¸y (nh− ë gièng Alveolites).
alveolus [595]: æ, hèc, nang, lç ch©n r¨ng (cs).
ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng, ®ã lµ nh÷ng æ
nhá, hèc nhá, vÝ dô ë bé x−¬ng cña quÇn thÓ
Rªu ®éng vËt, ë líp tæ ong cña mét sè Trïng
thoi, v.v ; ë ®éng vËt cã x−¬ng sèng, lµ hèc
chøa ch©n r¨ng.
alveozone [596] : r·nh æ (cs).
R·nh n»m ngay d−íi vá ®íi t¨ng lín h×nh
liÒm hoÆc ë vïng ngo¹i vi vá mét sè Ch©n bông.
amagmatic [597] : phi (kh«ng) magma.
Mét cÊu tróc, mét khu vùc hoÆc mét qu¸
tr×nh kh«ng cã biÓu hiÖn ho¹t ®éng magma.
amakinite [598] : amakinit.
Kho¸ng vËt: (Fe, Mg) (OH)2.
amalgamate [599] : hçn kÕt (cs).
KiÓu cÊu tróc v¸ch cña Rªu ®éng vËt Trepo-
stoma, trong ®ã ranh giíi gi÷a c¸c æ c¸ thÓ
kh«ng thÊy ®−îc ë mÆt c¾t tiÕp tuyÕn.
amarantite [600] : amarantit.
Kho¸ng vËt ®á - tÝm sÉm : FeSO4(OH).3H2O.
amargosite [601] : amargosit.
§n: bentonite.
amarillite [602] : amarilit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t - vµng :
NaFe (SO4)2.6 H2O.
ambatoarinite [603] : ambatoarinit.
Kho¸ng vËt Ýt ®−îc m« t¶:
Sr(Ce, La, Nd) O (CO3)3 (?).
amber [604] : hæ ph¸ch.
Nhùa c©y tïng b¸ch hãa ®¸ mµu vµng da cam
hoÆc vµng n©u trong suèt, th−êng cã c¸c bao thÓ
cña thùc vËt hoÆc c«n trïng ë bªn trong. §é
cøng 2 - 2,5, rßn, tû träng 1,05 - 1,10. §−îc
dïng lµm c¸c hµng mü nghÖ: chuçi ®eo vßng
tay, tÈu thuèc l¸,... Tõ amber cßn ®−îc dïng chØ
c¸c nhãm nhùa hãa ®¸ cã chøa nhiÒu acid
sucinit vµ cã tû sè C:H:O thay ®æi lín. VÝ dô:
almashit, simetit, delatynit vµ ambrosin.
§n: succinit, bernstein, electrum.
amber acid [605] : acid hæ ph¸ch.
Gièng nh− acid sucinic, cã tinh thÓ kh«ng
mµu, cã vÞ acid, nãng ch¶y ë 185oC. Dïng nh−
hãa chÊt trung gian ®Ó s¶n xuÊt este th¬m.
26
amber mica [606] : mica hæ ph¸ch.
X: phlogopite.
amber oil [607] : dÇu hæ ph¸ch.
Tinh dÇu mµu vµng nh¹t ®Õn n©u ®−îc t¹o
thµnh b»ng ch−ng cÊt hæ ph¸ch, lo¹i tinh dÇu
nhÑ ®−îc ch−ng cÊt b»ng nhùa c©y.
amber resin [608] : nhùa hæ ph¸ch.
amberoid [609] : amberoid.
Lo¹i vËt liÖu cña ngäc cã chøa c¸c mÈu nhá
hæ ph¸ch nguyªn thñy ®−îc tæng hîp l¹i hoÆc t¸i
t¹o l¹i b»ng nhiÖt hoÆc ¸p suÊt. §n: pressed
amber-hæ ph¸ch bÞ Ðp nÐn, cßn gäi lµ ambroid.
ambitus [610] : mÐp ngoµi, bê ngoµi (cs).
Bê ngoµi hoÆc vïng ngo¹i vi, vÝ dô chu vi
mÆt ngang lín nhÊt cña mét vá CÇu gai hay Sao
biÓn cè ®Þnh, hoÆc ®−êng bao v¸ch cña nhãm
Trïng roi Dinoflagellata nh×n tõ phÝa l−ng hay
phÝa bông.
amblygonite [611] : amblygonit.
Kho¸ng vËt: (Li,Na)AlPO4(F,OH), d¹ng khèi
dÔ t¸ch, mµu tr¾ng hoÆc xanh nh¹t trong
pegmatit, kho¸ng vËt cña quÆng lithi.
§n: hebronite.
amblyproct [612] : cã miÖng h×nh chÐn (cs).
Lo¹i Bät biÓn cã mÆt ngoµi lç th¶i n−íc d¹ng
chÐn më.
ambrite [613] : ambrit.
C«ng thøc C40H66O5. Lµ mét biÕn thÓ cña
retinit nöa trong suèt, mÇu x¸m vµng gièng
amber, lé thµnh nh÷ng khèi lín ë c¸c vïng than
cña New Zealand. §n: amberite.
ambulacral [614] : ch©n mót (cs).
Thuéc vÒ mét ch©n mót hoÆc tËp hîp nhiÒu
ch©n mót, vÝ dô gai ch©n mót d¹ng kim nhá g¾n
víi phÇn phiÕn bªn h−íng ®Õn r·nh dÉn thøc ¨n
cña ch©n mót líp Nô biÓn; t−¬ng øng víi vÞ trÝ
mét ch©n mót hoÆc nãi vÒ vïng cã ch©n mót, vÝ
dô tia ch©n mót thÓ hiÖn vïng ®−îc ph©n ®Þnh
bëi h−íng ch©n mót táa ra tõ miÖng HuÖ biÓn.
ameghinite [615] : ameghinit.
Kho¸ng vËt: NaB3O5.2H2O.
amenable [616] : ®¸p øng yªu cÇu.
amenable ore [617] : quÆng ®¸p øng yªu cÇu.
American jade [618]:jad American, ngäc Mü.
Nephrit ë Wyoning. §n: Californite.
American ruby [619] : ruby American.
Granat mµu ®á (pyrop), t×m thÊy ë Arizon vµ
New Mexico.
americium [620] : americi (Am).
Nguyªn tè hãa häc cã sè nguyªn tö 95, sè
khèi ®ång vÞ tõ 237 ®Õn 246, chu kú b¸n ph©n r·
x¶y ra tõ 25 phót ®Õn 7950 n¨m. Trong ®ã, ®ång
vÞ 243 cã chu kú b¸n ph©n r· dµi nhÊt.
amesite [621] : amesit.
 Kho¸ng vËt kiÓu serpentin t¸m mÆt ba, cã
thµnh phÇn lý thuyÕt: (Mg2Al1)(Si1Al1O5)(OH)4,
d¹ng tinh thÓ hoµn chØnh, h×nh l¨ng trô s¸u
ph−¬ng n»m trong ®¸ biÕn chÊt giµu alumin.
amethyst [622] : th¹ch anh tÝm.
1- Mét d¹ng cña th¹ch anh kÕt tinh, trong
suèt ®Õn trong mê, mµu ®á tÝa ®Õn tÝm nh¹t, lµ
lo¹i ®¸ nöa quý. Mµu cña th¹ch anh do vi phÇn
s¾t g©y nªn. §n: bishop's stone.
2- ThuËt ng÷ còng dïng cho corindon mµu
®á tÝa ®Ëm vµ cho beryl mµu ®á nh¹t-tÝm.
Amgan [623] : Amga (®t).
BËc ë ch©u ¢u, Cambri trung (trªn Lena vµ
d−íi Maya).
amicite [624] : amicit.
Kho¸ng vËt zeolit: K4Na4Al8Si8O32.10H2O.
aminoffite [625] : aminofit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng :
Ca2(Be,Al)Si2O7(OH).H2O.
ammersooite [626] : amersuit.
Kho¸ng vËt sÐt (ilit ?) trong ®Êt thæ nh−ìng.
ammonio jarosite [627] : amonio jarosit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t cña nhãm alunit:
(NH4)Fe3(SO4)2(OH)6.
ammonioborite [628] : amonioborit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: (NH4)2B10O16.5H2O,
d¹ng tËp hîp tÊm nhá trong má khÝ.
ammonite [629] : Cóc ®¸ (Ammonitida) (cs).
Mét bé lín cña líp Ch©n ®Çu ®Æc tr−ng bëi
vá ngoµi cã t« ®iÓm phøc t¹p, cã ®−êng kh©u
ph©n chia tinh tÕ thµnh c¸c thïy vµ yªn. Tuæi:
Jura-Creta.
ammonitic suture [630] : ®−êng kh©u kiÓu
Cóc ®¸ (cs).
KiÓu ®−êng kh©u ®Æc tr−ng bëi sù xÎ r¨ng
khÝa ë tÊt c¶ c¸c thïy, yªn bËc hai vµ bËc ba.
ammonium nitrate (AN) [631] : thuèc næ kh«
nitrat amonium.
ammonium nitrate fuel oil mixture (ANFO)
[632] : hçn hîp thuèc næ nitrat amonium víi
dÇu ®èt.
ammonoid [633]: d¹ng Cóc ®¸ (Ammonoidea)
(cs).
Ph©n bé lín cña Ch©n ®Çu ®Æc tr−ng bëi vá
ngoµi cuén trªn mét mÆt ph¼ng, trong vá cã
v¸ch ng¨n, khi g¾n víi mÆt trong vá lµm thµnh
®−êng kh©u tõ gÊp khóc ®Õn uèn l−în, t¹o nªn
c¸c thïy vµ yªn. Tuæi : Devon sím ®Õn
Creta muén.
amoebocyte [634] : tÕ bµo d¹ng amip (cs).
TÕ bµo cña Bät biÓn h×nh d¹ng kh«ng ®Òu,
hay thay ®æi, bao gåm nh÷ng nguyªn bµo, tÕ bµo
t¹o gai, tÕ bµo dinh d−ìng vµ tÕ bµo mµng dµy.
§n: amoeboid cell.
27
amorphous [635] : v« ®Þnh h×nh.
1- ThuËt ng÷ nãi vÒ kho¸ng vËt vµ nh÷ng vËt
thÓ kh¸c kh«ng cã cÊu tróc kÕt tinh hoÆc sù s¾p
xÕp bªn trong kh«ng cã quy luËt.
Ngn: crystalline.
2- ThuËt ng÷ sö dông tr−íc ®©y, m« t¶ nh÷ng
thÓ ®¸ d¹ng khèi kh«ng cã sù ph©n chia c¸c
phÇn kh¸c nhau. ss : massive.
amorphous graphite [636] : graphit v« ®Þnh
h×nh.
Graphit h¹t tinh tÕ trong c¸c vØa than bÞ biÕn
chÊt. Tõ "amorphous" lµ thuËt ng÷ dïng sai v×
tÊt c¶ graphit ®Òu kÕt tinh. ThuËt ng÷ nµy còng
®−îc dïng cho graphit v¶y rÊt nhá vµ cho lo¹i
graphit h¹t nhá ë Sry Lanca.
amorphous peat [637] : than bïn v«
®Þnh h×nh.
Lo¹i than bïn trong ®ã sù tho¸i hãa cña vËt
chÊt xelulo ®· lµm hñy ho¹i cÊu tróc thùc vËt
nguyªn thñy.
amorphous state [638] : tr¹ng th¸i v«
®Þnh h×nh.
VËt chÊt hãa häc ë tr¹ng th¸i cøng, ®Æc tr−ng
bëi cÊu tróc v« trËt tù, c¸c nguyªn tè ph©n bè
kh«ng theo quy luËt.
amorphous structure [639] : kiÕn tróc v«
®Þnh h×nh.
X: amorphous state.
amphi sapropel [640]: mét lo¹i than bïn thèi.
Lo¹i bïn thèi (sapropel) chøa c¸c m¶nh vôn
thùc vËt lín.
amphiaster [641] : thÓ sao kÐp (cs).
Gai silic cña Bät biÓn gåm mét que th¼ng víi
mét nhãm gai táa tia ë mçi ®Çu mót.
amphibian [642] : L−ìng c− (Amphibia) (cs).
§éng vËt cã x−¬ng sèng thuéc mét líp cã
®Æc tr−ng lµ m¸u l¹nh, 4 ch©n, thë b»ng mang ë
giai ®o¹n non trÎ, b»ng phæi ë giai ®o¹n tr−ëng
thµnh.
amphibole [643] : amphibol.
1- Nhãm kho¸ng vËt s¾t - magnesi:
A2-3B5(Si,Al)8O22(OH)2, trong ®ã A=Mg,
Fe+2, Ca hoÆc Na; B = Mg, Fe+2, Fe+3 hoÆc Al.
Chóng ®Æc tr−ng bëi cÊu tróc silicat m¹ch kÐp,
tinh hÖ bèn ph−¬ng víi tØ lÖ silic/oxy b»ng 4/11,
Tinh thÓ d¹ng cét hoÆc d¹ng sîi vµ c¾t khai theo
hai ph−¬ng 56o vµ 124o. Mµu tõ tr¾ng ®Õn ®en.
§a phÇn c¸c kho¸ng vËt amphibol kÕt tinh ë hÖ
®¬n nghiªng vµ mét sè ë hÖ thoi, ph©n bè réng
r·i trong ®¸ magma vµ biÕn chÊt.
2-Kho¸ng vËt nhãm amphibol lµ: hornblend,
glaucophan, arfvedsonit.
3-ThØnh tho¶ng thuËt ng÷ còng dïng cho
hornblend etymol : amphibol Hy L¹p -
ambiguous, doubtful..
 amphibolitization [644] : amphibol hãa.
S¶n phÈm do biÕn ®æi t¹o thµnh amphibol.
amphidont [645] : b¶n lÒ r¨ng kÐp (cs).
B¶n lÒ cña mét líp Ostracoda gåm ba yÕu tè,
trong ®ã yÕu tè cuèi lµ r¨ng (hoÆc hèc r¨ng ë
m¶nh vá ®èi diÖn) vµ yÕu tè gi÷a ®−îc chia
thµnh hèc tr−íc vµ mét gê (hoÆc mét r¨ng vµ
mét r·nh ë m¶nh vá ®èi diÖn).
amphidromic system [646] : hÖ thèng
triÒu quÈn.
HÖ thèng t¸c ®éng cña thñy triÒu, trong ®ã
sãng triÒu quay xung quanh mét ®iÓm hay trung
t©m kh«ng cã thñy triÒu ho¹t ®éng.
amphineuran [647] : song thÇn kinh
(Amphineura) (cs).
Líp ®éng vËt Th©n mÒm cã th©n máng phñ
bëi t¸m phiÕn l−ng khíp vµo nhau.
amphipod [648] : amphipoda (cs).
§éng vËt Vá gi¸p thuéc mét bé cã c¸c ®¹i
biÓu gièng víi nh÷ng d¹ng Isopoda kh«ng cã vá
cøng vµ cã c¸c m¾t b¸m trùc tiÕp, nh−ng ph©n
biÖt víi nhãm nµy lµ c¬ thÓ dÑt phÝa bªn h¬n lµ
phÝa l−ng vµ bông. Tuæi: tõ Eocen muén
®Õn nay.
amplitude separation [649] : ph©n chia theo
biªn ®é.
Trong giai ®o¹n xö lý ®Çu tiªn, c¸c dÞ th−êng
®Þa chÊt (®Þa ho¸, ®Þa vËt lý, v.v.) cã thÓ ph©n
chia th«ng qua gi¸ trÞ biªn ®é dÞ th−êng theo
nguyªn t¾c 3 sigma.
amygdaloid [650] : amydaloit (®¸ h¹nh nh©n).
§¸ phun trµo hoÆc ®¸ x©m nhËp chøa nhiÒu
h¹nh nh©n.
anabranch [651] : nh¸nh vßng cña s«ng.
1- Mét nh¸nh rÏ cña s«ng chÝnh sau l¹i nhËp
vµo ë ®o¹n h¹ l−u; mét sè nh¸nh vßng cña s«ng
hîp thµnh c¸c viÒn s«ng. ThuËt ng÷ ®−îc dïng
chñ yÕu ë Australia.
2- Mét nh¸nh s«ng bÞ mÊt trong ®Êt c¸t pha.
anacline [652] : nghiªng phÝa trªn (cs).
§é nghiªng cña diÖn khíp ë vá Tay cuén.
anadiagenesis [653] : mét pha trong qu¸ tr×nh
thµnh ®¸.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ pha kÕt nÐn cña qu¸ tr×nh
thµnh ®¸, trong ®ã c¸c trÇm tÝch h¹t vôn hoÆc
trÇm tÝch hãa häc thµnh ®¸ trong thêi gian bÞ
ch«n vïi s©u (trªn 10.000m).
§n: middle diagenesis.
anaerobic [654] : kþ oxy, kþ khÝ (cs).
Sinh vËt (nhÊt lµ vi khuÈn) cã thÓ sèng trong
®iÒu kiÖn kh«ng cã oxy.
anaerobic decay [655] : ph©n hñy kþ khÝ.
Sù ph©n hñy cña c¸c chÊt h÷u c¬ trong ®iÒu
kiÖn kh«ng cã hay gÇn nh− kh«ng cã oxy; c¸c
28
s¶n phÈm ph©n hñy cuèi cïng giµu carbon.
anaerobic sediment [656] : trÇm tÝch kþ khÝ.
TrÇm tÝch giµu vËt chÊt h÷u c¬, ®Æc tr−ng cho
c¸c bån trÇm tÝch trong ®ã sù l−u chuyÓn cña
n−íc bÞ h¹n chÕ do sù v¾ng mÆt hoÆc gÇn nh−
kh«ng cã oxy trªn bÒ mÆt trÇm tÝch, cßn ®¸y bån
n−íc l¹i giµu sulfur hydro.
anagenite [657] : anagenit.
Mét lo¹i cuéi kÕt ë xø B¾c Apennines.
Anahuac [658] : Anahuac (®t).
BËc ë B¾c Mü, Miocen (trªn Frio vµ d−íi
Napoleonvile).
anal cover plate [659] : phiÕn ®Ëy hËu
m«n (cs).
PhiÕn che hËu m«n ë vá cña ®éng vËt Da gai
(Echinoderm), cô thÓ lµ mét trong nh÷ng phiÕn
nhá ®a gi¸c cã thÓ xße ra vµ che hËu m«n cña
®éng vËt líp Nô biÓn vµ ®−îc bao quanh b»ng
tÊm tam gi¸c hËu m«n hoÆc phiÕn tam gi¸c song
song víi trôc khíp cña Bivalvia vµ gÇn víi
h−íng cã mÆt miÖng hay h−íng vÒ phÝa lç
miÖng cña Foraminifera;
(dt) Sù di chuyÓn vÒ phÝa tr−íc hoÆc vïng
®Çu cña mét ®éng vËt anterior side-phÝa tr−íc
cña mét Conodonta, vÝ dô phÝa h−íng vÒ chiÒu
cong cña mÊu r¨ng nhän chÝnh (cusp) ë nh÷ng
(thµnh phÇn-element) Conodonta ®¬n gi¶n,
h−íng cong cña r¨ng chÝnh vµ nh÷ng r¨ng nhá
trong c¸c (thµnh phÇn) Conodonta phøc hîp
hoÆc ®Çu cuèi cña phiÕn tù do trong c¸c (thµnh
phÇn) Conodonta d¹ng tÊm.
anal deltoid [660] : tÊm tam gi¸c hËu
m«n (cs).
TÊm xen tia trªn phÇn sau cña vá Nô biÓn
n»m d−íi vßng phiÕn dµi cña tÊm miÖng hay
lç miÖng.
anal fasciole [661] : vµnh hËu m«n (cs).
Gê h×nh thµnh ë vßng cuén Ch©n bông do sù
lâm vµo cña m«i ngoµi.
analbite [662] : analbit.
§a h×nh hÖ ba nghiªng cña albit, trong ®ã Al-
Si ph©n bè kh«ng theo trËt tù, ®−îc t¹o thµnh do
albit bÞ nung nãng.
analcime [663] : analcim.
C«ng thøc kho¸ng vËt NaAlSi2O6.H2O, lµ
zeolit ®¼ng th−íc, t×m thÊy trong diabas vµ
basalt giµu kiÒm. §n : analcite. (kh«ng ph¶i
zeolit chÝnh cèng).
analcimization [664] : analcim hãa.
Sù thay thÕ feldspar hoÆc feldsparhoid b»ng
analcim, th−êng cã trong c¸c ®¸ thµnh t¹o ë giai
®o¹n sau magma.
analogous pole [665] : cùc t−¬ng tù.
Cùc cña tinh thÓ trë nªn tÝch ®iÖn d−¬ng khi
tinh thÓ bÞ nung nãng hoÆc do gi¶m søc Ðp. Ca2Fe(PO4)2.4H2O.
analysis of variance [666] : ph©n tÝch ph−¬ng anapsida [672] : kh«ng hè th¸i d−¬ng (cs).
sai. Bß s¸t thuéc mét ph©n líp gåm nh÷ng d¹ng
Ph−¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc ®Ó xö lý c¸c nh− lµ rïa cïng víi mét sè d¹ng sèng ë thêi
kÕt qu¶ quan tr¾c ®ång thêi phô thuéc vµo nhiÒu Paleozoi muén-Mesozoi sím.
nh©n tè. Ph©n tÝch ph−¬ng sai ®−îc tiÕn hµnh anaptychus [673] : phiÕn hµm (cs).
khi c¸c nh©n tè ®−îc chia thµnh c¸c nhãm ®Þnh PhiÕn cã c¹nh trßn n»m ë phßng chøa th©n
tÝnh. Ph©n tÝch ph−¬ng sai nh»m chän ra c¸c cña mét sè D¹ng Cóc ®¸, cã lÏ lµ mét phÇn hµm
nh©n tè quan träng h¬n c¶ vµ ®¸nh gi¸ ¶nh d−íi cña con vËt.
h−ëng cña chóng. Gi¶ sö chóng ta cã mét tËp anaspida [674] : kh«ng khiªn (cs).
mÉu chän lÊy tõ mét tËp hîp toµn phÇn nµo §éng vËt cã x−¬ng sèng thuéc mét bé cã
®ã; ξ 1, ξ 2, ..., ξ n. Ngoµi ra : ®iÓm ®Æc tr−ng lµ kh«ng cã hµm, mét lç mòi,
ξi = η1i α1 + η2i α2 + ..... + ηpi α p + ei . ë ®©y i=1, 2,..., n; h×nh thoi vµ khiªn ®Çu thãt l¹i. Tuæi Silur gi÷a-
{ η ji } lµ c¸c h»ng sè b»ng 0 hay 1, ®· biÕt e1, Devon muén.
anastomosing [675] : ph©n nh¸nh t¸i nèi
e2,..., en lµ c¸c sai sè quan tr¾c th× môc tiªu cña
dßng.
ph©n tÝch ph−¬ng sai lµ rót ra c¸c kÕt luËn ®èi §n: brained steam.
víi c¸c {ei}, { α i}. TËp { η ji} sÏ chØ râ c¸c nh©n
anatase [676] : anatas.
tè t−¬ng øng cã mÆt vµ g©y ¶nh h−ëng trong qu¸ Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mµu n©u, xanh
tr×nh tiÕn hµnh quan tr¾c hay kh«ng. NÕu c¸c gi¸ ®Ëm hoÆc mµu ®en: TiO2, d¹ng ®ång h×nh víi
trÞ { η ji } biÕn thiªn trªn mét tËp hîp liªn tôc th× rutil vµ brukit, lµ s¶n phÈm biÕn ®æi cña kho¸ng
cã bµi to¸n ph©n tÝch håi quy. Trong tr−êng hîp vËt orthotitan.
nµy sÏ x¸c lËp ®−îc mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ®¹i §n: octahedrite.
l−îng trong c¸c thùc nghiÖm, trong ®ã η ji lµ anatectic magma [677] : magma nãng ch¶y
mét ®¹i l−îng ®éc lËp, kÕ ho¹ch thùc nghiÖm, t¹i chç.
{ ξ i} lµ c¸c kÕt qu¶ quan tr¾c cña biÕn phô thuéc Magma ®−îc h×nh thµnh do sù nãng ch¶y t¹i
ξ . NÕu trong sè c¸c { η ji} lµ hµm sè cña hai chç cña c¸c ®¸ cã tr−íc. B»ng thùc nghiÖm,
d¹ng biÕn sè th× cã bµi to¸n ph©n tÝch hiÖp Vinkler (1969) ®· chøng minh r»ng c¸c ®¸ cã
ph−¬ng sai. Cã thÓ ph©n biÖt hai lo¹i ph©n tÝch chøa th¹ch anh, plagioclas vµ c¸c kho¸ng vËt
ph−¬ng sai: ph©n tÝch ph−¬ng sai mét nh©n tè chøa kali b¾t ®Çu nãng ch¶y ë nhiÖt ®é 665-
(one- way analysis of variance) vµ ph©n tÝch 740oC d−íi ¸p suÊt 2000 bar.
ph−¬ng sai hai nh©n tè (two-way analysis of anatectite [678] : anatectit.
variance). §n: anova. §¸ thµnh t¹o tõ sù nãng ch¶y ®¸ ®· thµnh t¹o
analytical geomorphology [667] : ®Þa m¹o tõ tr−íc. §n: anatexite.
ph©n tÝch. anatexis [679] : anatexis.
Mét nh¸nh cña ®Þa m¹o häc-®ång nghÜa ®Þa Sù nãng ch¶y ®¸ ®· thµnh t¹o tõ tr−íc.
m¹o ®éng lùc. anatexite [680] : anatexit.
analyzer [668] : nicol ph©n tÝch. §¸ thµnh t¹o tõ sù nãng ch¶y c¸c ®¸ cã
Bé phËn ph©n cùc, thu nhËn ¸nh s¸ng sau khi tr−íc. §n: anatectite.
ph©n cùc vµ biÓu hiÖn tÝnh chÊt cña chóng. anatriaene [681] : gai ba ng¹nh (cs).
Trong kÝnh hiÓn vi th¹ch häc, nã lµ nicol ph©n Gai ba nh¸nh cña Bät biÓn trong ®ã c¸c
tÝch (l¨ng kÝnh Nicol, polaroid). Khi ®Èy nicol nh¸nh uèn cong vÒ phÝa nh¸nh chÝnh ë phÝa sau.
ph©n tÝch vµo kÝnh hiÓn vi sÏ t¹o ra giao thoa anauxite [682] : anauxit.
¸nh s¸ng. Lo¹i sÐt chøa mét hîp t¹o kaolinit vµ silic v«
anamorphosis [669] : tiÖm biÕn (cs). ®Þnh h×nh. §n: ionite.
Sù thay ®æi dÇn dÇn tõ d¹ng nµy sang d¹ng anchi [683] :
kh¸c, trong sù tiÕn hãa cña mét nhãm ®éng vËt TiÕp ®Çu ng÷ sö dông trong th¹ch luËn víi
hay thùc vËt, vÝ dô mét ®éng vËt Ch©n khíp cã nghÜa hÇu hÕt, hÇu nh−.
thªm mét ®èt th©n sau khi sinh në. anchor [684] : neo.
anandite [670] : anandit. Neo (neo t−êng ch¾n ®Êt, neo b¶o vÖ hè ®µo)
Mica khèi t¸m mÆt ba, dßn. C«ng thøc lý b¶o vÖ m¸i dèc, chèng lËt c«ng tr×nh d¹ng th¸p.
thuyÕt: Ba Fe3+2 (Si3 Fe1+3) O10 (OH) S. anchor bolt [685] : bu l«ng neo, vÝt
anapaite [671] : anapait. neo (®cctr).
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t hoÆc tr¾ng-xanh: anchor branch [686] : nh¸nh mãc (cs).

29
 Mãc nhá cong ë Trïng tia thuéc bé phËn
Phaedarina.
anchor plate [687] : b¶n neo (®cctr).
anchor rod [688] : thanh neo (®cctr).
anchor wall [689] : t−êng neo (®cctr).
anchorages of rock bolts [690] : c«ng t¸c
khoan b¾t neo ®¸ (®cctr).
anchorate [691] : gai neo.
Gai x−¬ng cña Bät biÓn cã mét tia dµi vµ hai
hoÆc bèn tia ng¾n, cong l¹i; gai mãng r¨ng cña
Bät biÓn. Nãi vÒ gai x−¬ng cña Bät biÓn cã mét
hay nhiÒu mÊu gièng nh− mãc neo.
anchored dune [692] : ®ôn c¸t æn ®Þnh, ®ôn
c¸t tr−ëng thµnh.
Lo¹i cån c¸t trong ®ã h×nh th¸i cña nã kh«ng
bÞ c¸c t¸c ®éng cña giã sau nµy lµm thay ®æi do
sù kÕt g¾n cña c¸t hoÆc sù ph¸t triÓn cña thùc
vËt. §n: fix dune; established dune; stabilized
dune.
ancient volcano [693] : nói löa cæ.
ancylite [694] : ancylit.
Kho¸ng vËt: Sr Ce (CO3)2 (OH) . H2O.
andalusite [695] : andalusit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu n©u, vµng-xanh, ®á
hoÆc x¸m: Al2SiO6 ®ång h×nh víi kyanit vµ
silimanit. Tinh thÓ andalusit h×nh l¨ng trô, mËp,
th−êng gÆp trong ®¸ phiÕn, gneis, ®¸ sõng, h×nh
thµnh ë ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é trung b×nh t¹o ra do
biÕn chÊt khu vùc vµ ®Æc tr−ng cho ®¸ sÐt bÞ
biÕn chÊt-tiÕp xóc. Andalusit cã tÝnh ®a s¾c
m¹nh, mµu xanh-n©u nh¹t, lµ lo¹i ®¸ quý.
andersonite [696] : andersonit.
Kho¸ng vËt thø sinh, mµu xanh-vµng s¸ng:
Na2 Ca (UO2) (CO3)3.6H2O.
andesine [697] : andesin.
Kho¸ng vËt nhãm feldspar-plagioclas, thµnh
phÇn thay ®æi tõ Ab70 An30 ®Õn Ab50 An50,
lµ thµnh phÇn nguyªn sinh cña ®¸ magma trung
tÝnh, nh− andesit vµ diorit.
andesite [698] : andesit.
§¸ phun trµo sÉm mµu, h¹t mÞn, t−¬ng øng
víi diorit, chøa c¸c ban tinh chñ yÕu lµ
plagioclas natri ph©n ®íi (®Æc biÖt andesin), mét
Ýt kho¸ng vËt mafic nh− biotit, hornblend,
pyroxen. NÒn cña ®¸ cã thµnh phÇn kho¸ng vËt
t−¬ng tù nh− thµnh phÇn cña ban tinh, nh−ng cã
kÝch th−íc nhá vµ plagioclas th−êng acid h¬n so
víi ban tinh. Buch (1962) ®Æt tªn theo tªn d·y
nói Ande, Nam Mü.
andesite line [699] : ®−êng andesit.
§−êng ranh giíi th¹ch häc-®Þa lý gi÷a basalt
cña lo¹t Atlantic vµ c¸c ®¸ andesit cña lo¹t
Pacific. Ranh giíi phÝa t©y tõ Alasca ®Õn ®«ng
New Zealand vµ Chatham Island ®i qua NhËt
30
B¶n, Marianas, Palau Islands, Bismarck
Archipelago, Fiji vµ Tonga group. Ranh giíi
phÝa ®«ng Ýt râ rµng h¬n, nh−ng cã thÓ ch¹y däc
theo bê biÓn b¾c vµ nam Ch©u Mü. Kh«ng thÊy
dÊu vÕt ë nam Th¸i B×nh D−¬ng.
§n: Mar- shall line.
andorite [700] : andorit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m-®en hoÆc mµu ®en:
PbAgSb3S6, quan hÖ chÆt chÏ víi ramdohrit vµ
fizelyit. §n: sundtite.
andradite [701] : andradit.
Kho¸ng vËt s¾t-calci ë vÞ trÝ cuèi cña nhãm
granat: Ca2 Fe (SO4)3, mµu tõ vµng, ®á vµ xanh
®Õn n©u, ®en, th−êng xuÊt hiÖn trong ®¸ v«i biÕn
chÊt-tiÕp xóc. C¸c kho¸ng vËt cña nhãm gåm:
topazolit, demantoit, melanit, aplom vµ
bredbergit.
andrewsite [702] : andrewsit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t :
(Cu,Fe+2)Fe2+3 (PO4)3(OH)2.
anemoclast [703] : m¶nh vôn do giã; vôn
phong thµnh.
M¶nh vôn ®¸ bÞ vì vôn vµ ®−îc t¸c ®éng cña
giã lµm mµi mßn Ýt nhiÒu.
anemoclastic rock [704]: ®¸ m¶nh vôn do giã.
Lo¹i ®¸ cã chøa c¸c m¶nh vôn nguyªn sinh
do giã.
anemosilicarenite [705] : anemosilicarenit.
Lo¹i c¸t phong thµnh cã thµnh phÇn silic.
anemousite [706] : anemusit.
Lo¹i albit thiÕu silic.
aneroid barometer [707] : khÝ ¸p kÕ hép.
angaralite [708] : angaralit.
Kho¸ng vËt nhãm clorit, d¹ng tÊm máng mµu
®en: Mg2 (Al, Fe)10 Si6 O29.
angelellite [709] : angelelit.
Kho¸ng vËt mµu n©u-®en nh¹t: Fe4 As2 O11.
angle [710] : gãc.
angle between two specific lines in a plane
[711] : gãc gi÷a hai ®−êng cho tr−íc trong
mÆt ph¼ng.
angle of dip [712] : gãc dèc, gãc c¾m.
§é dèc t¹o ra gi÷a ®é nghiªng mÆt líp víi
mÆt ph¼ng n»m ngang.
angle of friction [713] : gãc ma s¸t (®cctr).
angle of incidence [714] : gãc nghiªng
(®cctr).
Gãc nghiªng chØ h−íng t¸c dông cña lùc lªn
mÆt ph¼ng cña mãng hoÆc t−êng ch¾n ®Êt.
angle of internal friction [715] : gãc néi ma
s¸t (®cctr).
ChØ tiªu ®¸nh gi¸ thµnh phÇn ma s¸t cïng víi
lùc dÝnh thÓ hiÖn c−êng ®é chÞu c¾t cña ®Êt nÒn
hoÆc ®¸.
 angle of obliquity [716] : gãc nghiªng (®cctr).
angle of penetration [717] : gãc xuyªn, gãc
x©m nhËp (®cctr).
Gãc nhá nhÊt gi÷a mét mÆt ph¼ng cÊu tróc vµ
mÆt c¾t ®Þa chÊt. Cã thÓ so s¸nh víi gãc lón
ch×m trªn b¶n ®å ®Þa chÊt (Knutson, 1958).
Ss: angle of departure-gãc lÖch.
angle of reflection [718] : gãc ph¶n x¹.
X: reflection, bragg angle.
angle of repose [719] : ®é nghiªng æn ®Þnh;
gãc nghØ.
1- §é nghiªng hoÆc gãc lín nhÊt mµ t¹i ®ã
c¸c vËt liÖu bë rêi, t¬i xèp vÉn ë tr¹ng th¸i æn
®Þnh, bÒn v÷ng, th−êng lµ gãc 33 ÷ 37o trªn c¸c
s−ên tù nhiªn.
2-(®cctr) Gãc dèc lín nhÊt cã thÓ, do nh÷ng
h¹t vËt chÊt cïng tÝnh chÊt, rêi r¹c, kh«ng dÝnh
kÕt, ®æ ®èng t¹o nªn víi mÆt ph¼ng n»m ngang.
Gãc nghØ h¬i nhá h¬n so víi gãc t¹i ®ã x¶y ra
tr−ît lë (gãc tr−ît lë), vµ th−êng nhá h¬n gãc
néi ma s¸t cña vËt chÊt tõ 5° ®Õn 10°. Gãc nghØ
ë nh÷ng m¸i dèc tù nhiªn th−êng thay ®æi trong
kho¶ng 33° ®Õn 37°, rÊt Ýt khi d−íi 30° vµ trªn
39°. Gãc nghØ phô thuéc vµo ®Æc tÝnh ma s¸t cña
vËt chÊt, vµ t¨ng lªn chót Ýt khi kÝch th−íc vµ ®é
gãc c¹nh cña c¸c m¶nh vËt chÊt t¨ng lªn.
Ss: angle of slide. §n: angle of rest.
angle of rest [720] : gãc nghØ (®cctr).
X: angle of repose.
angle of rotation [721] : gãc xoay (®cctr).
angle of shearing resistance [722] : gãc
chèng c¾t (®cctr).
Ký hiÖu lµ θ, lµ gãc cña lùc chèng c¾t x¸c
®Þnh b»ng gãc gi÷a ®−êng th¼ng giíi h¹n víi
®−êng trßn Mohr.
angle of slide [723] : gãc g©y tr−ît (®cctr).
Gãc dèc nhá nhÊt t¹o víi mÆt ph¼ng n»m
ngang, t¹i ®ã c¸c vËt chÊt rêi r¹c (thÝ dô ®Êt
hoÆc b¨ng tÝch) b¾t ®Çu tr−ît; lín h¬n gãc nghØ
mét chót.
angle of slope [724] : gãc m¸i dèc (®cctr).
angle of total polarization [725] : gãc ph©n
cùc toµn phÇn.
Gãc cña hai nicol trong kÝnh hiÓn vi th¹ch
häc ®Æt ë vÞ trÝ vu«ng gãc víi nhau.
angle of total reflection [726] : gãc ph¶n x¹
toµn phÇn.
Tia s¸ng truyÒn tõ m«i tr−êng chiÕt suÊt cao
sang m«i tr−êng chiÕt suÊt thÊp cã gãc tíi nhá
h¬n gãc khóc x¹. Khi gãc tíi lín dÇn ®Õn gi¸ trÞ
gãc tíi h¹n (ϕ) th× gãc khóc x¹ gÇn ®Õn 90o. NÕu
gãc tíi h¹n lín h¬n (ϕ), tia s¸ng kh«ng sang
®−îc m«i tr−êng chiÕt suÊt thÊp mµ ph¶n x¹ toµn
31
phÇn. Gãc (ϕ) lµ gãc ph¶n x¹ toµn phÇn.
angle of true internal friction [727] : gãc néi
ma s¸t thùc cña ®Êt nÒn hoÆc ®¸ (®cctr).
angle of ultimate stability [728] : gãc æn ®Þnh
tíi h¹n; gãc dèc tíi h¹n (®cctr).
angle of unconformity [729] : gãc kh«ng
chØnh hîp.
Gãc gi÷a hai mÆt líp n»m trªn vµ d−íi mÆt
kh«ng chØnh hîp.
angle of wall friction [730] : gãc ma s¸t gi÷a
®Êt vµ t−êng ch¾n (®cctr).
anglesite [731] : anglesit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng: PbSO4, lµ
kho¸ng vËt thø sinh ®−îc thµnh t¹o do oxy hãa
galen vµ lµ kho¸ng vËt quÆng ch× cã gi¸ trÞ.
§n: lead vitriol; lead spar.
angstrom [732] : angstrom (Å).
§¬n vÞ ®o chiÒu dµi nhá b»ng 1.10-10m
(0,1 nanomet).
angular [733] : gãc c¹nh.
Lo¹i h¹t vôn trÇm tÝch cã gãc c¹nh s¾c,
kh«ng thÓ hiÖn t¸c ®éng cña sù mµi mßn.
angular constant [734] : h»ng sè gãc.
Gãc t¹o bëi gi÷a trôc täa ®é kÕt tinh (α, β, γ)
vµ ®o¹n th¼ng t−¬ng ®èi cña c¹nh tinh thÓ c¾t
trªn trôc täa ®é a:b:c.
angular cross bedding [735] : sù kh«ng chØnh
hîp gãc.
Sù kh«ng chØnh hîp gi÷a hai tËp ®¸ trong ®ã
c¸c bÒ mÆt ph©n líp cña chóng kh«ng song song
víi nhau, c¸c ®¸ cæ h¬n n»m d−íi cã thÕ n»m
nghiªng víi nh÷ng gãc kh¸c nhau so víi c¸c ®¸
trÎ h¬n n»m trªn. §n: angular discordance;
clinounconformity; structural unconformity;
orogenic unconformity.
angular discordance [736] : kh«ng chØnh hîp
gãc, kh«ng khíp.
X: angular unconformity.
angular displacement [737] : chuyÓn vÞ gãc.
angular spreading [738] : t¸ch gi·n gãc.
Sù t¨ng tr−ëng ngang cña ®¹i d−¬ng nøt t¸ch
khái vÞ trÝ ban ®Çu.
angular unconformity [739] : kh«ng chØnh
hîp gãc.
ThÕ n»m cña ®¸ n»m trªn vµ ®¸ n»m d−íi mÆt
kh«ng chØnh hîp t¹o thµnh mét gãc.
anhedral [740] : tha h×nh.
1-ThuËt ng÷ chØ nh÷ng tinh thÓ kh«ng ph¸t
triÓn c¸c mÆt thùc cña nã hoÆc cã d¹ng v« ®Þnh,
d¹ng trßn, xen lÊp vµo gi÷a c¸c h¹t kho¸ng vËt
bªn c¹nh ë d¹ng kÕt tinh hoÆc t¸i kÕt tinh;
2-Nh÷ng m¶nh vôn riªng biÖt kh«ng kÕt tinh;
3-ThuËt ng÷ ®Çu tiªn ®−îc sö dông cho
xenomorphic vµ allotriomorphic do Cross vµ
nh÷ng ng−êi kh¸c ®Ò xuÊt n¨m 1906.
anhedral crystal [741] : tinh thÓ tha h×nh.
X: allmorphism.
anhsotropy [742] : tÝnh kh«ng ®¼ng h−íng,
tÝnh dÞ h−íng (®cctr).
§iÒu kiÖn ®Ó cã nh÷ng ®Æc tÝnh kh¸c nhau
theo c¸c h−íng kh¸c nhau, thÝ dô c¸c tÇng ®Êt ®¸
truyÒn dÉn sãng ©m thanh víi nh÷ng tèc ®é kh¸c
nhau theo h−íng däc vµ h−íng ngang.
anhydrite [743] : anhydrit.
Kho¸ng vËt sulfat calci khan: CaSO4, tiªu
biÓu lµ th¹ch cao kh«ng chøa n−íc, kÕt tinh vµ
biÕn ®æi, tinh hÖ kh¸c nhau (anhydrit hÖ thoi) vµ
cøng h¬n; khã tan h¬n th¹ch cao. Anhydrit
th−êng cã mµu tr¾ng, d¹ng h¹t ®Õn d¹ng khèi
®Æc sÝt, d¹ng vØa trong ®¸ trÇm tÝch, kÕt hîp víi
th¹ch cao vµ halit trong ®¸ bÞ mÊt n−íc.
§n: cube spar.
anhydrock [744] : ®¸ anhydrit.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ
anhydrit.
anhydrous [745] : kh«ng ngËm n−íc.
Magma hay c¸c kho¸ng vËt hoµn toµn kh«ng
cã n−íc. Kho¸ng vËt trong liªn kÕt hãa häc cña
nã.
anicenter [746] : ®èi t©m.
§iÓm trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt ®èi xøng theo trôc
b¸n kÝnh víi t©m ®éng ®Êt.
anidiomorphic [747] : tha h×nh.
X: xenomorphic.
anilite [748] : anilit.
Kho¸ng vËt: Cu7 S4.
Animikie [749] : Animikie (®t).
Thèng khu vùc cña giíi Proterozoi ë Canada,
còng ®−îc gäi lµ Animik.
anion [750] : anion.
anion exchange [751] : trao ®æi anion.
Sù thay thÕ anion trªn bÒ mÆt mét chÊt r¾n
b»ng anion kh¸c trong dung dÞch.
Anisian [752] : Anisi (®t).
BËc do Mojsisovics, Waagen, Diener (1895)
thµnh lËp theo s«ng Anisus vïng Alps, lµ bËc
cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, phÇn thÊp cña Trias
trung (trªn Scythi hoÆc Olenek vµ d−íi Ladin).
anisodesmic [753] : dÞ liªn kÕt.
ThuËt ng÷ nãi vÒ tinh thÓ, trong ®ã søc hót
cña nh÷ng ion cã c−êng ®é kh«ng b»ng nhau.
Ss: isodesmic.
anisometric [754] : kh«ng ®¼ng th−íc.
ThuËt ng÷ nãi vÒ tinh thÓ cã kÝch th−íc
kh«ng b»ng nhau. Ngn: equal, isometric.
anisomyarian [755] : Hai m¶nh kh«ng ®Òu c¬,
(nhãm) Hai m¶nh kh«ng ®Òu c¬ (cs).
Nãi vÒ lo¹i Hai m¶nh cã c¬ ®ãng tr−íc gi¶m
32
tho¸i m¹nh hoÆc kh«ng cã; (dt) lo¹i Hai m¶nh
cã c¬ ®ãng tr−íc nh− vËy.
anisotropic [756] : kh«ng ®¼ng h−íng, dÞ
h−íng, kh¸c h−íng (®cctr).
Cã ®Æc tÝnh lý häc thay ®æi theo h−íng. TÊt
c¶ c¸c lo¹i tinh thÓ ®Òu kh«ng ®¼ng h−íng vÒ
mét sè ®Æc tÝnh, thÝ dô: sù lan truyÒn sãng ©m
thanh. Tuy nhiªn, trõ mét sè tr−êng hîp ®−îc
nªu râ, thuËt ng÷ nµy cã liªn quan tíi nh÷ng ®Æc
tÝnh quang häc. Víi ý nghÜa ®ã, tÊt c¶ c¸c lo¹i
tinh thÓ, trõ nh÷ng tinh thÓ thuéc hÖ ®¼ng
h−íng, ®Òu lµ dÞ h−íng. Ngn : isotropic.
§n: aeolotropic.
anisotropic soils [757] : ®Êt dÞ h−íng (®cctr).
§Êt cã tÝnh chÊt thay ®æi theo c¸c h−íng
kh¸c nhau.
anisotropic strength criteria [758] : tiªu
chuÈn søc bÒn dÞ h−íng (®cctr).
anisotropy in the uniaxial compressive
strength test [759] : tÝnh dÞ h−íng trong thÝ
nghiÖm nÐn ®¬n trôc (®cctr).
Cã thÓ x¸c ®Þnh tÝnh bÒn dÞ h−íng cña mÉu
®Êt ®¸ b»ng thÝ nghiÖm nÐn ®¬n trôc víi c¸c
mÉu lâi khoan t¹o nh÷ng gãc kh¸c nhau ®èi víi
mét mÆt gi¶m yÕu nµo ®ã, thÝ dô mÆt ph©n
phiÕn, thí chÎ, mÆt ph©n líp. Søc bÒn th−êng
thÊp nhÊt khi mÆt gi¶m yÕu t¹o mét gãc kho¶ng
30° so víi h−íng chÊt t¶i, vµ lín nhÊt khi mÆt
gi¶m yÕu song song, hoÆc vu«ng gãc víi h−íng
chÊt t¶i.
ankaramite [760] : ankaramit.
Mét lo¹i ®¸ basalt chøa nhiÒu ban tinh
pyroxen (titanaugit) vµ olivin. NÒn cña ®¸ gåm
chñ yÕu microlit pyroxen (gièng ban tinh) vµ
mét Ýt plagioclas bas, biotit, apatit, kho¸ng vËt
tèi mµu vµ manhetit, ®Æt tªn theo vïng
Ankaramy, Malagasy.
ankerite [761] : ankerit.
Kho¸ng vËt giµu s¾t mµu tr¾ng, ®á hoÆc x¸m
nh¹t, quan hÖ víi dolomit :
Ca(Fe,Mg,Mn) (CO3)2, liªn kÕt víi quÆng s¾t
vµ cã d¹ng m¹ch, vËt liÖu phô trong vØa than.
§n: ferroan dolomite; cleat spar.
annabergite [762] : annabergit.
Kho¸ng vËt mµu xanh t¸o:
(Ni,Co)3(AsO4)2.8H2O, ®ång h×nh víi
erythrit, d¹ng kÕt vá, s¶n phÈm biÕn ®æi cña
arsen nickel. §n : nickel bloom, nickel ocher.
annelid [763] : giun ®èt vßng (Annelida) (cs).
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng d¹ng giun thuéc
mét ngµnh ®Æc tr−ng lµ c¬ thÓ ph©n ®èt cã ®Çu
vµ phÇn phô ph©n biÖt. V× chóng thiÕu cÊu tróc
khung x−¬ng (trõ hµm chitin) nªn th−êng ®−îc
biÕt lµ hãa th¹ch qua hang æ vµ vÕt bß
cña chóng.
annerodite [764] : annerodit.
Kho¸ng vËt ®−îc thµnh t¹o do nh÷ng tinh thÓ
columbit kÕt hîp víi samarskit, mµu ®en.
annite [765] : annit.
Lo¹i mica khèi t¸m mÆt ba, cã c«ng thøc lý
thuyÕt : KFe3+2(Si3,Al1)O10(OH, F)2.
annual flood [766] : lò n¨m.
1- L−u l−îng n−íc lín nhÊt trong n¨m thñy
v¨n.
2- Lò ®¹t hoÆc v−ît trÞ sè trung b×nh mét lÇn
trong n¨m.
annual layer [767] : líp mét n¨m.
Líp trÇm tÝch ®−îc thµnh t¹o trong thêi gian
mét n¨m.
annular drainage pattern [768] : s¬ ®å (hoÆc
m« h×nh) m¹ng s«ng h×nh khuyªn.
M¹ng s«ng h×nh thµnh do qu¸ tr×nh x©m thùc
bãc lé líp trÇm tÝch cã ®é cøng kh¸c nhau bao
quanh bån tròng cÊu tróc d¹ng vßm.
annular lobe [769] : thïy vßng (cs).
Mét thïy l−ng thø yÕu ë gi÷a thïy trong
chÝnh cña ®−êng kh©u ë vá Nautiloidea.
anomalous dispersion [770] : khuÕch t¸n
dÞ th−êng.
HiÖu øng khuÕch t¸n ®Æc biÖt cña mét ph©n
tö xuÊt hiÖn khi chiÒu dµi b−íc sãng cña tia X
t¸c ®éng lªn gÇn ng−ìng hÊp thô tù nhiªn cña
nguyªn tö. C¸c yÕu tè rêi r¹c cña mét nguyªn tö
b×nh th−êng cã thÓ ®−îc chuÈn h¬n cho c¸c
khuÕch t¸n dÞ th−êng sö dông lµm c¸c yÕu tè
chuÈn ®−îc liÖt kª trong b¶ng quèc tÕ vÒ tinh
thÓ häc tia X.
anomalous lead [771] : ch× dÞ th−êng.
Lo¹i ch× mµ tû sè ®ång vÞ x¸c ®Þnh cã tuæi cæ
h¬n hoÆc trÎ h¬n so víi kho¸ng vËt hoÆc ®¸
mang ch×.
anomaly [772] : dÞ th−êng.
TrÞ sè kh¸c víi trÞ sè b×nh qu©n cña m«i
tr−êng xung quanh nã.
anomite [773] : anomit.
Mét d¹ng cña biotit, chØ kh¸c biotit vÒ tÝnh
chÊt quang häc.
anomoclone [774] : gai nh¸nh dÞ th−êng (cs).
Gai liªn kÕt cña Bät biÓn gåm mét nh¸nh gai
ng¾n vµ vµi nh¸nh gai dµi h¬n chÜa ra theo
nh÷ng h−íng kh¸c nhau.
anomodontia [775] : R¨ng dÞ (Anomodontia)
(cs).
Mét ph©n bé cña Bß s¸t thuéc bé Therapsida.
ChuyÓn hãa cao cho thÝch nghi víi lèi sèng ¨n
cá, cïng víi mét sè d¹ng cæ lín cã vÎ ngoµi rÊt
cæ x−a. Tuæi: tõ Permi muén ®Õn Trias muén.
anomphalous [776] : kh«ng cã rèn (cs).
33
Nãi vÒ vá cña Ch©n bông cuén chÆt ®Õn møc
kh«ng cßn rèn.
anorogenic [777] : phi t¹o nói, kh«ng t¹o nói.
Kh«ng liªn quan ®Õn pha t¹o nói. VÝ dô vïng
phi t¹o nói (anorogenic area), thêi gian phi t¹o
nói (anorogenic time), granit phi t¹o nói
(anorogenic granite).
anorthic [778] : anorthic.
ThuËt ng÷ nãi vÒ tinh thÓ cã trôc kÕt tinh
kh«ng b»ng nhau, nh− tinh thÓ hÖ ba nghiªng.
anorthite [779] : anorthit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu tr¾ng hoÆc
x¸m nh¹t, cña nhãm feldspar - plagioclas:
CaAl2Si2O8. Anorthit lµ lo¹i kho¸ng vËt basic
cña nhãm plagioclas, thµnh phÇn cña nã thay
®æi tõ Ab10An90 ®Õn Ab0An100. Anorthit cã trong
magma basic vµ siªu basic (gabbro, norit,
anorthosit) thØnh tho¶ng tinh thÓ nµy cã d¹ng
tinh ®¸m trong tuf, nh−ng hiÕm vµ rÊt hiÕm
trong c¸c ®¸ biÕn chÊt (skarn). §n: feldspar
calci-calciclas. Kho¸ng vËt feldspar calci s¹ch ë
vÞ trÝ cuèi cña lo¹t plagioclas.
anorthitfels [780] : anorthifels.
§n: anorthitite.
anorthitissite [781] : anorthitisit.
Hornblendit chøa anorthit. ThuËt ng÷ cæ.
anorthitite [782] : anorthitit.
§¸ magma gåm chñ yÕu lµ anorthit.
§n: calciclasite; anorthitfels.
anorthoclase [783] : anorthoclas.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng cña nhãm feldspar
kiÒm: (Na, K) (Al Si3 O8), lµ lo¹i feldspar giµu
natri (Or40 Ab60 ®Õn Or10 Ab90), cã ®é sai lÖch so
víi hÖ ®èi xøng ®¬n nghiªng vµ gåm nh÷ng h¹t
ph¸t triÓn hoµn chØnh xen lÉn nhau, ph©n bè
réng r·i ë phÇn nÒn cña ®¸ phun trµo s¸ng mµu.
Anorthoclas còng ®−îc thµnh t¹o do sù kÕt hîp
c¸c pha Or vµ Ab kh«ng æn ®Þnh ë nhiÖt ®é nµo
®ã. Ss: orthoclase. §n: anorthose; soda;
microline.
anorthoclasite [784] : anorthoclasit.
Trachyt gåm chñ yÕu lµ anorthoclas. ThuËt
ng÷ kh«ng nªn dïng.
anorthose [785] : anorthos.
X: anorthoclase.
anorthosite [786] : anorthosit.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS lµ ®¸ x©m nhËp
víi Q n»m trong kho¶ng gi÷a 0 vµ 5, P/(A+P)
lín h¬n 90 vµ M nhá h¬n 10.
2- Nhãm ®¸ x©m nhËp chñ yÕu lµ ®¬n
kho¸ng, hÇu hÕt lµ feldspar plagioclas th−êng lµ
labradorit nh−ng còng cã thÓ giµu Ca nh−
bytownit hoÆc giµu Na nh− andesin hay
oligoclas vµ mét Ýt kho¸ng vËt s¸ng mµu còng
nh− bÊt kú mét lo¹i ®¸ nµo ®ã trong nhãm nµy.
Anorthosit th−êng lµ c¸c thÓ x©m nhËp phi d¹ng
tÇng réng lín hoÆc c¸c x©m nhËp d¹ng tÇng;
anorthosit ®· ®−îc ph¸t hiÖn trong mÉu ®¸ MÆt
tr¨ng.
anorthositization [787] : anorthosit hãa.
Qu¸ tr×nh thµnh t¹o hoÆc thay thÕ bëi
anorthosit.
anova [788] : ph©n tÝch ph−¬ng sai.
X : analysis of variance.
antarcticite [789] : antarcticit.
Kho¸ng vËt: CaCl2.6H2O.
antecedent [790] : h×nh thµnh tõ tr−íc;
tiÒn sinh.
HÖ thèng dßng ch¶y, thung lòng kh«ng bÞ ®æi
dßng hoÆc chÖch h−íng do c¸c ho¹t ®éng ®Þa
chÊt sau ®ã.
antecedent stream [791] :
S«ng, suèi ®· æn ®Þnh tr−íc khi cã hiÖn t−îng
n©ng côc bé x¶y ra vµ ®· ®µo s©u lßng víi tû lÖ
b»ng sù n©ng lªn cña mÆt ®Êt; s«ng suèi ®· tån
t¹i tr−íc ®©y so víi ®Þa h×nh hiÖn t¹i.
anteclise [792] : vång nÒn.
CÊu tróc d−¬ng hoÆc låi réng lín (hµng chôc
®Õn hµng tr¨m ngh×n kil«met vu«ng) cña miÒn
nÒn lôc ®Þa ®−îc h×nh thµnh do chuyÓn ®éng
n©ng l©u dµi qua vµi thêi kú ®Þa chÊt.
antenna [793] : r©u xóc gi¸c, anten (cs).
Mét trong nh÷ng ®«i chi c¶m gi¸c ë phÝa
tr−íc cña ®Çu ®éng vËt Vá gi¸p, n»m sau r©u I
vµ tr−íc hµm d−íi; chi c¶m gi¸c cña Bä ba thïy
n»m ë mÆt bông cña khiªn ®Çu, phÝa tr−íc
miÖng; thuËt ng÷ nµy tr−íc ®©y cßn dïng ®Ó chØ
ch©n k×m ë ®éng vËt D¹ng nhÖn do chóng
gièng nhau.
antennule [794] : r©u I, anten nhá (cs).
R©u xóc gi¸c nhá cña ®«i chi c¶m gi¸c tr−íc
nhÊt ë trªn ®Çu ®éng vËt Vá gi¸p.
anterior [795] : tr−íc, phÝa tr−íc, tr−íc mÆt;
phÇn tr−íc, phÇn ®Çu (cs).
(tt) N»m ë phÇn phÝa tr−íc cña mét ®éng vËt,
hoÆc gÇn hoÆc h−íng vÒ phÝa ®Çu hay vïng ®Çu
cña nã, ®èi diÖn víi phÝa sau; (dt) PhÇn di
chuyÓn vÒ phÝa tr−íc hoÆc vïng ®Çu cña mét
®éng vËt.
anterior lateral muscle [796] : c¬ bªn-
tr−íc (cs).
C¬ co ë mét sè Tay cuén kh«ng khíp n»m ë
phÝa bªn vµ tr−íc c¬ trung t©m.
anterior side [797] : ®o¹n tr−íc (cs).
§Çu phÝa tr−íc cña mét R¨ng nãn, cô thÓ lµ
mÆt cong låi cña mÊu r¨ng chÝnh ë c¸c yÕu tè
R¨ng nãn ®¬n, mÆt cong låi cña mÊu r¨ng chÝnh
vµ c¸c r¨ng nhá ë c¸c yÕu tè R¨ng nãn phøc
34
hîp, hoÆc ®Çu cuèi cña phiÕn tù do ë c¸c yÕu tè
R¨ng nãn d¹ng tÊm.
anterior tubercle [798] : mÊu tr−íc (cs).
MÊu ph¸t sinh nhiÒu nguån hay mÊu nhá ë
vïng phÝa tr−íc vá cøng cña ®éng vËt Vá gi¸p
thuéc ph©n líp Phyllocarida, theo mét vµi t¸c
gi¶ gåm c¶ "u m¾t" .
antetheca [799] : v¸ch tr−íc (cs).
MÆt v¸ch ng¨n tËn cïng cña mét Trïng lç, cô
thÓ lµ v¸ch tr−íc cña vßng cuén cuèi cïng cña
vá Triticites.
anther [800] : bao phÊn (cs).
PhÇn mang phÊn cña nhÞ hoa.
anthoblast [801] : ®Õ mÇm san h« (cs).
PhÇn c¬ së cña mét c¸ thÓ ë mét sè san h«
®¬n thÓ, tõ ®ã mét ®Üa miÖng san h« t¸ch ra ®Ó
t¹o nªn mét c¸ thÓ míi.
anthocaulus [802] : cuèng mÇm san h« (cs).
PhÇn c¬ së d¹ng cuèng cña mét c¸ thÓ ë mét
sè san h« ®¬n thÓ, tõ ®ã mét ®Üa miÖng san h«
t¸ch ra ®Ó t¹o nªn mét c¸ thÓ míi.
anthocyathus [803] : ®Üa miÖng san h« (cs).
Mét ®Üa miÖng t¸ch ra tõ phÇn c¬ së cña mét
sè san h« ®¬n thÓ vµ lín lªn thµnh mét c¸
thÓ míi.
anthoinite [804] : anthoinit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: AlWO3(OH)3.
anthonyite [805] : anthonyit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t h¬i pha ®á:
Cu(OH,Cl)2.3H2O.
anthophyllite [806] : anthophylit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu n©u ®Þnh h−íng ®Õn
kh«ng mµu cña nhãm amphibol :
(Mg,Fe)7 Si8O22(OH)2, ®ång h×nh víi cuming-
tonit, vµ nÕu kho¸ng vËt nµy t¨ng thªm thµnh
phÇn alumin th× ®−îc xÕp vµo gedrit.
Anthophylit th−êng xuÊt hiÖn trong ®¸ siªu
basic bÞ biÕn chÊt, cïng víi olivin hoÆc tal, hoÆc
trong tËp hîp ®¬n kho¸ng vËt d¹ng sîi.
§n: bidalotite.
anthozoan [807] : San h« (Anthozoa) (cs).
Ruét khoang thuéc mét líp bao gåm san h«
®¬n thÓ, san h« quÇn thÓ vµ polyp. Tuæi:
Ordovic ®Õn ngµy nay.
anthracite [808] : anthracit.
Than biÕn chÊt cao nhÊt trong ®ã carbon giao
®éng tõ 92% ®Õn 98%, cøng, mµu ®en ¸nh b¸n
kim, vÕt vì vá sß, khã ®èt ch¸y vµ ch¸y víi
ngän löa xanh, kh«ng khãi.
§n: hard coal; stone coal; kilkenny coal;
black coal.
anthracitic [809] : anthracit (tt).
dt: anthracite.
anthracitization [810] : anthracit hãa.
 Qu¸ tr×nh biÕn chÊt cña than bitum thµnh
anthracit.
Anthracolitic [811] : Anthracolit (®t).
ThuËt ng÷ do Waagen (1891) ®Ò xuÊt ®Ó chØ
c¸c thµnh t¹o cña Carbon vµ Permi, ®−îc c¸c
nhµ ®Þa chÊt Ph¸p sö dông ë §«ng D−¬ng tr−íc
1945, hiÖn nay Ýt sö dông.
anthraconite [812] : anthraconit.
Lo¹i ®¸ v«i bitum mµu ®en, th−êng cã mïi
thèi khi ®Ëp vì hoÆc va ch¹m m¹nh.
§n: swinestone; lacullan.
Anthropogen [813]: Nh©n sinh; Anthropogen.
X: Anthropozoic.
Anthropozoic [814] : Nh©n sinh, (thuéc
Anthropogen).
C¸ch gäi kho¶ng thêi gian ®Þa chÊt xuÊt hiÖn
con ng−êi, còng lµ c¸ch gäi c¸c ®¸ ®−îc h×nh
thµnh trong thêi gian ®ã.
anti acid additive [815] : phô gia chèng acid.
anticlinal spring [816] : suèi nÕp låi.
M¹ch n−íc tiÕp xóc ®Æt lßng däc theo nÕp
låi, n¬i cã tÇng (líp) ®¸ dÔ thÊm n»m trªn.
anticlinal theory [817] : lý thuyÕt nÕp låi.
Häc thuyÕt cho r»ng dÇu má vµ khÝ ®−îc tÝch
tô trong c¸c cÊu t¹o nÕp låi.
anticlinal valley [818] : thung lòng ph¸t triÓn
däc theo trôc cña nÕp låi.
anticline [819] : nÕp låi.
NÕp uèn cã bÒ låi vÒ phÝa trªn, mµ ®Êt ®¸
cµng vÒ phÝa låi cµng cã tuæi giµ h¬n.
Ngn: synclinal (nÕp lâm).
anticlinorium [820] : nÕp låi phøc.
CÊu tróc låi lín cì khu vùc bao gåm mét d·y
c¸c nÕp låi, nÕp lâm nhá t¹o thµnh.
Ss: synclinorium (nÕp lâm phøc).
anticlise [821] : anticlis.
X: anteclise.
anticonsequent stream [822] : s«ng, suèi
ch¶y ng−îc h−íng (ng−îc dßng) so víi dßng
nguyªn thñy.
Lµ mét s«ng con (s«ng nh¸nh hay s«ng phô)
cña mét con s«ng ph¸t triÓn sau ®ã däc theo
®−êng ph−¬ng cña c¸c líp kÕt cÊu yÕu h¬n. ThÝ
dô: S«ng, suèi ch¶y theo s−ên dèc ®øng Cuesta.
§n: obsequence stream.
anticorrosive additive [823] : phô gia chèng
¨n mßn.
antidip stream [824] : suèi ng−îc h−íng.
Dßng n−íc ch¶y theo h−íng ng−îc víi huíng
c¾m cña c¸c líp ®¸ trÇm tÝch.
antidune [825] :
1- KiÓu cÊu t¹o d¹ng ngän löa (Lamont,
1957).
2- D¹ng líp trÇm tÝch ®−îc thµnh t¹o do dßng
35
ch¶y cã h−íng cè ®Þnh vµ cïng pha víi ho¹t
®éng cña sãng bÒ mÆt (Kennedy, 1963).
§n : sinusbed.
antigorite [826] : antigorit.
Kho¸ng vËt serpentin [Mg3(OH)4/Si2O5] d¹ng
tÊm, mµu n©u ®Õn xanh (mµu thay ®æi tuú thuéc
vµo sù cã mÆt cña Fe, Ni, Mn, Al hoÆc Cr).
antilogous pole [827] : cùc ®èi lËp.
Cùc cña tinh thÓ trë thµnh tÝch ®iÖn ©m khi bÞ
®un nãng hoÆc gi¶m søc Ðp. Ss: analogous pole.
antimagmatist [828] : ng−êi theo thuyÕt phi
magma.
§n: transformit, granitizer.
antimonate [829] : antimonat.
Kho¸ng vËt ®Æc tr−ng d¹ng phãng x¹, gåm
antimon vµ oxygen, nh− swedenborgit:
NaBe4SbO7.
antimonite [830] : antimonit.
Cßn gäi lµ stibinit.
antimonpearceite [831] : antimonpearceit.
Kho¸ng vËt: (Ag, Cu)16 (Sb, As)2 S11.
Ss: arsenpolybarite.
antimony [832] : antimon, stibi (Sb).
1- Nguyªn tè hãa häc sè 51, nguyªn tö l−îng
121,7610; tû träng 6,691 g/cm3, thuéc nhãm
kh«ng kim lo¹i nÆng, chalcophil, cã 2 ®ång vÞ
bÒn vµ 42 kh«ng bÒn. Hµm l−îng Sb trong c¸c
®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 0,31; siªu mafic 0,1;
gabro - basalt 0,2; granit - granodiorit 0,3; ®¸
phiÕn 1; trong ®Êt 0,5. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu
lµ stibinit Sb2S3, kermesit 2Sb2S3.Sb2O3,
valentinit Sb2O3, cervantit Sb2O4. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP - MS, ASS, INAA. Dïng Sb trong
c¸c ngµnh hîp kim, cao su, pin, s¬n, sø gèm,
b¸n dÉn, y tÕ, ®¹n d−îc.
2- Antimon, kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, kim
lo¹i tù nhiªn Sb, dßn, dÔ vì, th−êng cã trong
quÆng b¹c hoÆc quÆng thiÕc.
antimony blende [833] : kermesit.
X: kermesite.
antimony bloom [834] : valentinit.
C«ng thøc: Sb2O3. §n: valentinite.
antimony glance [835] : stibnit, antimonit.
C«ng thøc: Sb2S3. §n: stibinite.
antimony ocher [836] :
Lo¹i quÆng antimon oxid tù sinh nh− stibi-
conit hoÆc cervantit.
antioxidant additive [837] : phô gia chèng
oxy hãa.
antipathies of minerals [838] : ph©n ®o¹n kÕt
tinh kho¸ng vËt.
Lý thuyÕt vÒ kÕt tinh ph©n ®o¹n, qu¸ tr×nh
kÕt tinh liªn tôc, sÏ kh«ng t×m thÊy kho¶ng c¸ch
lín trong sù kÕt tinh cña kho¸ng vËt.
 antiperthite [839] : antiperthit.
Mét lo¹i feldspar kiÒm cña pha giµu natri,
ph¸t triÓn song song, t¨ng tr−ëng nhanh (albit,
oligoclas hoÆc andesin) kÕt hîp víi pha giµu
kali (th−êng lµ orthoclass). Ss: perthite.
antiplane components of stress [840] : thµnh
phÇn øng suÊt ngoµi mÆt ph¼ng (ph¸p tuyÕn víi
mÆt ph¼ng) (®cctr).
antipodes [841] : ®iÓm ®èi ch©n.
Hai ®iÓm trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt ®èi diÖn víi
nhau qua t©m Tr¸i ®Êt. ThuËt ng÷ ®−îc më réng
vµ bao hµm cho toµn vïng (khu vùc) t¹i ®iÓm
®èi diÖn theo ®−êng kÝnh Tr¸i ®Êt. VÝ dô:
Australia vµ New Zealand víi Anh quèc.
antistatic additive [842] : phô gia chèng ån.
antithetic fault [843] : ®øt g·y ®èi lËp.
HÖ ®øt g·y thuËn song song kÒ nhau cã
h−íng c¾m ng−îc víi h−íng dèc cña c¸c líp ®¸
vµ ng−îc chiÒu víi ®øt g·y chÝnh.
antlerite [844] : antlerit.
Kho¸ng vËt cã mµu xanh emerald ®Õn xanh
sÉm-nh¹t: Cu3SO4(OH)4, d¹ng tËp hîp h×nh kim
trong quÆng ®ång. §n: vernadskite.
antozonite [845] : antozonit.
Mét d¹ng cña fluorit mµu tÝm sÉm ®Õn b¸n
trong, ®en, khi ®Ëp cã mïi th¬m do gi¶i táa
fluor. Antozonit lµ s¶n phÈm do b¾n tia alpha
vµo tËp hîp bao thÓ uraninit vµ thorit.
antropogenic factors [846] : nh÷ng nh©n tè
nh©n sinh.
Nh÷ng nh©n tè do ho¹t ®éng cña con ng−êi.
§n : man-made factors, technogenic factors.
apachite [847] : apachit.
Kho¸ng vËt: Cu9Si10O29.11H2O.
aperture [848] : lç, lç miÖng, miÖng (cs).
Lç ë vá Th©n mÒm mét m¶nh. VÝ dô Ch©n
bông, qua ®ã phÇn ®Çu vµ ch©n cã thÓ thß ra vµ
rót vµo; lç xuyªn qua v¸ch hoÆc ®µi cña ®éng
vËt Da gai, nh− lµ miÖng, hËu m«n, vµ ®«i khi
c¶ lç tho¸t n−íc vµ lç sinh s¶n; lç ë vá Trïng lç.
VÝ dô lç th«ng ra ngoµi cña phßng cuèi; lç
th«ng vµo xoang cña Vá gi¸p Criripedia; ë h¹t
phÊn vµ bµo tö ®ã lµ nh÷ng chç máng ®i cña
mµng ngoµi t¹o nªn c¸c r·nh, ®−êng sÑo vµ lç.
aperture of discontinuities [849] : ®é më cña
gi¸n ®o¹n (®cctr).
apex [850] : ®Ønh, ®Ønh (tr«n) ®iÓm, ngän.
1- (®m) §iÓm cao nhÊt cña qu¹t båi tÝch
th−êng lµ n¬i s«ng suèi t¹o nªn qu¹t båi tÝch
nh« cao tõ phÝa nói hoÆc tõ n¬i cã c¸c v¸ch hÎm
giíi h¹n.
2- (cs) §o¹n nhän h×nh thµnh ®Çu tiªn cña
mét vá h×nh nãn ë sinh vËt, nh− tr«n èc; phÇn
h×nh thµnh ®Çu tiªn cña vá mét Tay cuén, tõ ®ã
36
m¶nh vá ph¸t triÓn ra xung quanh; ®o¹n ®Çu
nhän cña mét sè vá Ch©n ®Çu th¼ng hoÆc
cong nhÑ.
3- (kt) N¬i cao nhÊt cña c¸c c¸nh hoÆc b¶n lÒ
nÕp uèn so víi mÆt n»m ngang hoÆc lé ra
bªn ngoµi.
aphanic [851] : kiÕn tróc h¹t mÞn; kiÓu kiÕn
tróc Èn tinh.
1- KiÓu kiÕn tróc cña ®¸ trÇm tÝch carbonat,
trong ®ã c¸c tinh thÓ kho¸ng vËt hoÆc h¹t vôn cã
®−êng kÝnh d−íi 0,01 mm hoÆc 0,005 mm.
2- ThuËt ng÷ dïng ®Ó thay thÕ thuËt ng÷
aphanitic.
aphaniphyric [852] : Èn tinh.
§¸ gåm nh÷ng kho¸ng vËt rÊt nhá kh«ng thÓ
ph©n biÖt ®−îc chóng b»ng m¾t th−êng, mµ chØ
ph©n biÖt ®−îc d−íi kÝnh hiÓn vi. C¸c ®¸ nµy cã
kiÕn tróc vi kÕt tinh hoÆc kiÕn tróc Èn tinh.
aphanitic [853] : Èn tinh.
Mét lo¹i kiÕn tróc cña ®¸ magma trong ®ã
c¸c phÇn tö kÕt tinh kh«ng thÓ ph©n biÖt b»ng
m¾t th−êng. C¶ hai kiÕn tróc vi tinh vµ Èn tinh
còng thuéc kiÕn tróc nµy.
aphanocrystalline [854] : kiÕn tróc vi h¹t.
KiÓu kiÕn tróc cña ®¸ trÇm tÝch carbonat víi
c¸c tinh thÓ kho¸ng vËt cã kÝch th−íc thay ®æi
trong kho¶ng 0,001-0,004 mm.
§n: extremely finely crystalline.
Aphebian [855] : Aphebi (®t).
Ph©n vÞ ®Çu tiªn cña s¬ ®å ph©n chia
Proterozoi lµm ba ë Cadana, tr−íc Heliki.
Ss: Hadryni.
aphotic [856] : biÓn s©u.
Thuéc vïng biÓn s©u h¬n 200m.
aphotic zone [857] : ®íi kh«ng cã ¸nh s¸ng.
§¸y biÓn hoÆc ®¹i d−¬ng kh«ng ®ñ ¸nh s¸ng
cho qu¸ tr×nh quang hîp (th−êng d−íi 200 m).
aphroid [858] : kiÓu san h« d¹ng khèi bät (cs).
æ san h« d¹ng khèi cã v¸ch ng¨n nèi liÒn víi
c¸c æ san h« gi¸p kÒ bëi mét ®íi m« bät.
aphthitalite [859] : aphthitalit.
Kho¸ng vËt khèi mÆt thoi, mµu tr¾ng:
(K, Na)3 Na (SO4)2.
aphyric [860] : aphyr, kh«ng ban tinh.
Mét lo¹i kiÕn tróc cña ®¸ magma h¹t mÞn
hoÆc Èn tinh, kh«ng cã c¸c ban tinh, do sù nguéi
l¹nh nhanh cña magma khi x©m nhËp vµo c¸c ®¸
v©y quanh hoÆc trµo ra ngoµi mÆt ®Êt.
aphytal zone [861] : vïng ®¸y; ®íi aphit.
PhÇn ®¸y hå n−íc kh«ng cã sinh vËt
sinh sèng.
aphytic [862] : V« thùc vËt (®t).
Ph©n vÞ cæ thùc vËt cña thêi gian ®Þa chÊt,
®¸nh dÊu thêi gian tr−íc khi cã c©y cèi.
 API [863] : ViÖn DÇu má Hoa Kú.
ViÕt t¾t tõ American Petroleum Institute.
apical [864] : ®Ønh, ngän (cs).
N»m ë, hoÆc theo h−íng, hoÆc ë gÇn ®Ønh
cña vá, vÝ dô "sõng ®Ønh", mét gai ë ®Ønh vá
Trïng tia Nassellina; ë c¸ch xa miÖng cña ®éng
vËt Da gai, xa miÖng.
apical area [865] : vïng ®Ønh (cs).
Vïng c¾t nhau cña r·nh 3 tia ë mét bµo tö
cña thùc vËt cã ph«i.
apical axis [866] : trôc ®Ønh (cs).
Trôc däc cña t¶o silic cã h×nh l«ng chim.
apical system [867] : hÖ thèng ®Ønh (cs).
HÖ thèng phiÕn s¬ thñy ë ®iÓm ®èi miÖng
cña ch©n mót vµ vïng xen ch©n mót ë CÇu gai,
®«i khi gåm mét vßng nhá phÝa ngoµi cña phiÕn
m¾t bao quanh vßng trong cña phiÕn sinh dôc
cïng víi mét hoÆc vµi phiÕn phô.
apiculate [868] : cã gai (cs).
Sù t« ®iÓm trªn bÒ mÆt h¹t phÊn vµ bµo tö,
gåm c¸c gai ng¾n vµ nhän; nãi vÒ h¹t phÊn cã
c¸c cùc h¬i nh« lªn.
apjohnite [869] : apjohnit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng nh¹t, xanh nh¹t hoÆc
vµng : MnAl2(SO4)4.22H2O.
§n : manganese aluni.
aplite [870] : aplit.
§¸ magma x©m nhËp n«ng, d¹ng m¹ch s¸ng
mµu, ®Æc tr−ng bëi kiÕn tróc h¹t mÞn, Èn tinh.
C¸c ®¸ aplit cã thÓ cã thµnh phÇn tõ granit ®Õn
gabro, song thuËt ng÷ "aplit" th−êng ®−îc hiÓu
lµ mét lo¹i ®¸ m¹ch thuéc nhãm granit (aplit
granit) gåm chñ yÕu lµ th¹ch anh, feldspar kali
vµ plagioclas acid.
aplowite [871] : aplowit.
Kho¸ng vËt: (Co,Mn,Ni)SO4.4H2O.
apodeme [872] : mÊu x−¬ng ngoµi, mÊu
b¸m c¬ (cs).
Mét mÊu mäc bªn trong tõ khung x−¬ng
ngoµi cña nhiÒu ®éng vËt Ch©n khíp t¹o ra
nh÷ng ®iÓm b¸m c¬, nh− lµ sù lâm vµo cña v¸ch
th©n nhãm D¹ng nhÖn, sù uèn vµo phÝa trong
cña m¶nh cøng ®éng vËt MiÖng ®èt
(Merostomata), sù nh« xuèng d−íi cña phÇn
trong l−ng ®èt ngùc Bä ba thïy hoÆc sù gÊp nÕp
cña khung x−¬ng ngoµi cña ®éng vËt Vá gi¸p.
apo-epigenesis [873] : apoepigenesis.
Nh÷ng biÕn ®æi sau qu¸ tr×nh t¹o ®¸ cña c¸c
trÇm tÝch khi bÞ dÞch chuyÓn xa khái m«i tr−êng
tÝch tô nguyªn thñy, nh− khi chóng n»m d−íi
mét líp phñ cã ®é dµy lín.
apogean [874] : triÒu nhá.
TriÒu x¶y ra hµng th¸ng khi MÆt tr¨ng ë ®o¹n
quü ®¹o xa Tr¸i ®Êt nhÊt.
37
apogranite [875] : apogranit.
Granit bÞ albit hãa vµ greizen hãa n»m ë
phÇn r×a vµ phÇn ®Ønh cña c¸c x©m nhËp, th−êng
chøa c¸c nguyªn tè hiÕm (Nb, Ta, Li, Rb, Be,
Sn, W, Mo,...).
apogrit [876] : apogrit.
T−¬ng ®ång víi thuËt ng÷ graywacke.
apojhnite [877] : apojhnit.
Kho¸ng vËt mÇu tr¾ng nh¹t, xanh nh¹t hoÆc
vµng: MnAl2(SO4)4.22H2O.
§n: manganese aluni.
apophyllite [878] : apophylit.
Kho¸ng vËt: KCa4Si8O20(F,OH).8H2O.
Kho¸ng vËt thø sinh liªn quan víi zeolit n»m
trong hèc basalt phong hãa vµ c¸c ®¸ magma
kh¸c.
apophysis [879] : mÊu b¸m c¬, mÊu tia (cs).
MÊu nh« vµo trong cña phiÕn xen ch©n mót
vßng r×a miÖng ë CÇu gai, cã t¸c dông ®Ó g¾n ®Õ
®ì c¬ ®Ìn Aristot; mÊu n»m hai bªn gai táa tia ë
Trïng tia thuéc ph©n bé Acantharina.
apopore [880] : lç tho¸t n−íc (cs).
Cöa ra cña kªnh tho¸t ë Bät biÓn, n»m hoÆc ë
bªn trong c¬ thÓ (trªn líp lãt cña kªnh tho¸t
réng h¬n) hoÆc trªn bÒ mÆt cña nã, vµ trong
tr−êng hîp nµy t−¬ng ®−¬ng víi lç tho¸t n−íc.
appalachian relief [881] : ®Þa h×nh kiÓu
apalachia.
§Þa h×nh nµy ®−îc khèng chÕ vÒ mÆt cÊu
tróc, ph¸t triÓn trªn c¸c uèn nÕp, ®−îc ®Æc tr−ng
bëi gê ®¬n nghiªng vµ c¸c thung lòng sinh sau,
t−¬ng øng víi cÊu tróc hoÆc ®é bÒn v÷ng kh¸c
nhau cña ®¸.
apparent [882] : biÓu kiÕn (®cctr).
apparent crater [883] : miÖng nói löa biÓu
kiÕn.
Hè sôt cña miÖng nói löa næ hoÆc miÖng nói
löa va ch¹m, xuÊt hiÖn sau khi biÕn ®æi h×nh
d¹ng ban ®Çu do c¸c qu¸ tr×nh sau h×nh thµnh
nh− sôt lón vµ trÇm tÝch cña c¸c vËt liÖu ®−îc
phun ra trong thêi gian h×nh thµnh miÖng nói
löa; miÖng nói löa nµy cã thÓ nh×n thÊy trªn bÒ
mÆt vµ kÝch th−íc ®o ®−îc liªn hÖ víi mÆt ®Êt
ban ®Çu. §−êng kÝnh vµ ®é s©u biÓu kiÕn ®o
®−îc dùa vµo c¸c ®iÓm cao nhÊt trªn ®Ønh bê vµ
phÇn s©u nhÊt cña hè sôt quan s¸t ®−îc.
apparent density [884] : mËt ®é biÓu kiÕn.
MËt ®é cña ®¸ tÝnh ®−îc tõ kÕt qu¶ ®o träng
lùc trong lç khoan.
apparent dip [885] : ®é dèc biÓu kiÕn (gãc
dèc thÊy ®−îc).
1- Gãc t¹o bëi ®−êng n»m ngang kh«ng
vu«ng gãc víi mÆt s¾p líp cña ®¸ hoÆc ®øt g·y.
2- Trong ®Þa chÊn häc, ®ã lµ gãc hîp gi÷a
sãng tíi víi mÆt ph¶n x¹. §é dèc biÓu kiÕn lµ
gãc mµ tang cña nã b»ng tû sè cña thµnh phÇn
®øng vµ thµnh phÇn ngang t¹i vÞ trÝ mµ mÆt
sãng tíi.
apparent extinction [886] : t¾t biÓu kiÕn.
(kv) Gãc gi÷a mét trong c¸c trôc quang cña
quang suÊt thÓ (Ng, Mn, Np) vµ trôc kÕt tinh nµo
®ã cña tinh thÓ. Trong thùc tÕ, vËt chÊt kÕt tinh
th−êng kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc gãc t¾t thùc mµ lµ
gãc t¾t t−¬ng ®èi gäi lµ gãc t¾t biÓu kiÕn.
apparent friction angle [887] : gãc ma s¸t
biÓu kiÕn (®cctr).
apparent optic angle [888] : gãc quang
biÓu kiÕn.
Gãc quang häc x¸c ®Þnh ®−îc d−íi ph©n cùc
kÕ héi tô do ¸nh s¸ng xuyªn qua tinh thÓ bÞ
khóc x¹.
apparent resistivity [889] : trë kh¸ng
biÓu kiÕn.
Trë kh¸ng cña ®Êt ®¸ ®ång nhÊt ®¼ng h−íng
cã cïng quan hÖ ®iÖn thÕ/dßng ®iÖn ®o ®−îc.
apparent stress [890] : øng suÊt biÓu kiÕn.
S¶n phÈm cña hiÖu øng ®Þa chÊn vµ øng suÊt
trung b×nh cña ®éng ®Êt.
apparent surface energy [891] : n¨ng l−îng
bÒ mÆt biÓu kiÕn (®cctr).
apparent thickness [892]:chiÒu dµy biÓu kiÕn.
ChiÒu dµy cña mét ph©n vÞ ®Þa tÇng hay mét
thÓ d¹ng tÊm, ®−îc ®o vu«ng gãc víi mÆt ®Êt.
X: vertical. Ss : true thickneses.
apparent velocity [893] : tèc ®é biÓu kiÕn.
Tèc ®é chuyÓn ®éng cña sãng ®Þa chÊn däc
theo mÆt ®Êt khi g©y sãng b»ng næ m×n.
applanation [894] : san b»ng, qu¸ tr×nh t¹o
®ång b»ng.
TÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh lµm gi¶m ®é cao ®Þa
h×nh cña khu vùc, lµm cho ®Þa h×nh ngµy cµng
trë nªn "gièng ®ång b»ng". Nã bao gåm sù h¹
thÊp phÇn cao do xãi mßn vµ n©ng cao phÇn thÊp
do l¾ng ®äng vËt chÊt.
applicability [895] : kh¶ n¨ng ¸p dông.
application [896] : ¸p dông, sö dông.
applied geology [897]: ®Þa chÊt häc øng dông.
M«n häc øng dông nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau
cña khoa häc ®Þa chÊt vµo c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ,
c«ng nghÖ, cung cÊp n−íc hoÆc m«i tr−êng; ®Þa
chÊt häc liªn quan tíi c¸c ho¹t ®éng cña
con ng−êi.
applied geophysics [898]: ®Þa vËt lý øng dông.
§Þa vËt lý dïng trong nghiªn cøu, ®iÒu tra,
t×m kiÕm th¨m dß ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n.
applied hydrogeology [899] : ®Þa chÊt thñy
v¨n øng dông.
C¸c lÜnh vùc ®Þa chÊt thñy v¨n phôc vô trùc
tiÕp c¸c môc ®Ých kinh tÕ - x· héi, qu¶n lý tµi
38
nguyªn vµ m«i tr−êng nh−: ®iÒu tra ®Þa chÊt
thñy v¨n ®Ó cung cÊp n−íc, t−íi tiªu c¶i t¹o ®Êt,
th¸o kh« má, bæ sung nh©n t¹o n−íc d−íi ®Êt,
quan tr¾c ®éng thøc n−íc d−íi ®Êt, nghiªn cøu «
nhiÔm n−íc d−íi ®Êt, v.v.
applied seismology [900] : ®Þa chÊn häc
øng dông.
Sö dông sãng ®Þa chÊn nh©n t¹o ®Ó nghiªn
cøu ®Þa chÊt c«ng tr×nh nh− x¸c ®Þnh ®é s©u cña
®¸ gèc, ®øt g·y ®Þa chÊt, t×m kiÕm c¸c má
kho¸ng cã gi¸ trÞ kinh tÕ nh− muèi, dÇu má, khÝ
má.
applied stress [901]:øng suÊt t¸c dông (®cctr).
øng suÊt ph¸t sinh do lùc t¸c dông vµo mét
diÖn tÝch mãng hoÆc t−êng ch¾n.
approximation [902] : xÊp xØ.
Thay mét ®èi t−îng to¸n häc b»ng mét ®èi
t−îng to¸n häc kh¸c gÇn víi nã theo mét nghÜa
nµo ®ã, nhê ®ã bµi to¸n nghiªn cøu c¸c ®Æc
tr−ng sè hay c¸c tÝnh chÊt ®Þnh tÝnh cña ®èi
t−îng nµy, cã thÓ dÉn ®Õn viÖc nghiªn cøu mét
®èi t−îng míi, ®¬n gi¶n vµ thuËn tiÖn h¬n. Cã
nh÷ng ngµnh to¸n häc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò
xÊp xØ nh− lý thuyÕt xÊp xØ hµm, ph−¬ng ph¸p
sè cña gi¶i tÝch. Trong ®Þa chÊt còng th−êng gÆp
bµi to¸n xÊp xØ hµm f(x) liªn tôc trªn mét miÒn
®· cho b»ng mét ®a thøc ®¹i sè hay ®a thøc
l−îng gi¸c ®Ó gi¶i c¸c bµi to¸n kh¸c nhau, ch¼ng
h¹n trong ph©n tÝch xu h−íng.
apron [903] : trÇm tÝch d¹ng líp phñ, réng.
Thµnh phÇn gåm båi tÝch, trÇm tÝch b¨ng hµ,
trÇm tÝch giã, trÇm tÝch biÓn hoÆc c¸c trÇm tÝch
bë rêi tõ mét nguån ®ång nhÊt vµ l¾ng ®äng ë
ch©n nói hay phÝa tr−íc s«ng b¨ng.
§n: frontal apron.
Aptian [904] : Apti, Apte (®t).
BËc do d'Orbigny (1840) thµnh lËp theo tªn
thµnh phè Apte (Ph¸p), lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, Creta h¹ (n»m trªn Barrem, n»m d−íi
Albi).
aptychus [905] : bé phiÕn hµm (cs).
§«i phiÕn ®èi xøng gi¸p vµo nhau theo mét
c¹nh th¼ng n»m ë phßng chøa th©n cña mét sè
D¹ng Cóc ®¸, cã lÏ lµ mét phÇn cña hµm d−íi
cña con vËt.
aquamarine [906] : aquamarin.
1- Lo¹i beril, trong suèt, mµu xanh nh¹t lµ
lo¹i ®¸ quý cã gi¸ trÞ.
2- Aquamarin cßn ®−îc gäi "aquamarin
chrysolit" lµ lo¹i beril mµu xanh nh¹t,
"aquamarin saphir" lµ lo¹i saphir mµu xanh
nh¹t, "aquamarin topaz" lµ lo¹i topaz mµu xanh
nh¹t vµ "aquamarin tourmalin" lµ lo¹i turmalin
mµu xanh nh¹t.
aquatic [907] : ë d−íi n−íc, thñy sinh (cs).
 Sèng tho¹t tiªn hay hoµn toµn d−íi n−íc, hay
trªn mÆt n−íc; lín lªn d−íi n−íc.
aqueous ripple mark [908] : dÊu vÕt l−în
sãng do n−íc.
KiÓu dÊu vÕt gîn sãng h×nh thµnh do t¸c
®éng cña sãng hoÆc dßng ch¶y, ng−îc víi kiÓu
h×nh thµnh do t¸c ®éng cña giã.
aquiclude [909] : líp c¸ch n−íc.
Líp ®Êt ®¸ chøa n−íc rÊt kÐm, kh«ng cã kh¶
n¨ng t¹o thµnh dßng ch¶y vµo giÕng ®Ó cã thÓ
khai th¸c mét c¸ch kinh tÕ.
aquifer [910] : tÇng chøa n−íc.
Mét thùc thÓ ®Êt ®¸ cã ®é thÊm ®ñ lín ®Ó
truyÒn dÉn n−íc d−íi ®Êt vµ cho phÐp khai th¸c
víi mét l−u l−îng cã ý nghÜa kinh tÕ bëi c¸c
giÕng (lç khoan) hay m¹ch lé.
§n: water horizon; groundwater reservoir.
aquifer system [911] : hÖ thèng chøa n−íc.
Mét thÓ ®Þa chÊt kh«ng ®ång nhÊt gåm vËt
liÖu (®Êt ®¸) thÊm n−íc xen kÑp víi vËt liÖu Ýt
thÊm n−íc, ho¹t ®éng nh− mét ®¬n vÞ thñy lùc
sinh n−íc ë quy m« khu vùc.
aquifer test [912]: thÝ nghiÖm tÇng chøa n−íc.
ViÖc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p chuyªn m«n
nh− b¬m, Ðp, móc ®æ n−íc thÝ nghiÖm, ®o ®Þa
vËt lý, th¶ chÊt chØ thÞ, ph©n tÝch mÉu, quan tr¾c
®éng th¸i,... ®Ó nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt
thñy v¨n cña tÇng chøa n−íc (tÝnh thÊm, ®é dÉn
n−íc, ®é nh¶ n−íc, ®Æc tÝnh thñy lùc vµ thñy
®éng lùc, tÝnh chÊt vËt lý vµ thµnh phÇn hãa häc
cña n−íc, v.v.
aquifer vulnerability [913] : ®é nh¹y c¶m cña
tÇng chøa n−íc.
Møc ®é dÔ bÞ nhiÔm bÈn cña tÇng chøa n−íc
bëi nh÷ng t¸c nh©n g©y « nhiÔm tõ bªn ngoµi.
§n: groundwater vulnerability.
aquifer vulnerability map [914] : b¶n ®å ®é
nh¹y c¶m cña tÇng chøa n−íc.
Mét lo¹i b¶n ®å ®Þa chÊt thñy v¨n chuyªn
dông, trªn ®ã thÓ hiÖn ®é nh¹y c¶m cña tÇng
chøa n−íc ®èi víi nh÷ng t¸c nh©n g©y « nhiÔm
tõ bªn ngoµi th«ng qua c¸c chØ sè nh− ®é dèc
®Þa h×nh, thµnh phÇn th¹ch häc, chiÒu dµy, tÝnh
thÊm n−íc cña ®Êt ®¸ tÇng chøa n−íc vµ líp phñ,
chiÒu s©u mùc n−íc d−íi ®Êt, v.v. C¨n cø vµo
møc ®é nh¹y c¶m cña tÇng chøa n−íc ng−êi ta
ph©n chia trªn b¶n ®å c¸c vïng: cùc kú nh¹y
c¶m, rÊt nh¹y c¶m, nh¹y c¶m trung b×nh, nh¹y
c¶m thÊp, nh¹y c¶m rÊt thÊp. B¶n ®å ®−îc sö
dông vµo viÖc b¶o vÖ tÇng chøa n−íc vµ lËp quy
ho¹ch khai th¸c hîp lý l·nh thæ, phßng ngõa «
nhiÔm n−íc d−íi ®Êt.
aquiferous system [915] : hÖ thèng chøa
dÉn n−íc.
Toµn bé hÖ thèng chøa vµ dÉn n−íc gi÷a cöa
39
thu n−íc vµ tuyÕn dÉn n−íc t¹o bëi líp vËt liÖu
xèp rçng, bao gåm hÖ thèng thu vµ ph©n phèi
n−íc. §n: canal system.
aquifuge [916] : líp kh«ng thÊm n−íc.
Líp ®Êt ®¸ cã cÊu t¹o ®Æc sÝt (kh«ng cã lç
hæng hoÆc khe nøt) kh«ng cã kh¶ n¨ng cho n−íc
thÊm qua.
Aquilonian [917] : Aquilon (®t).
BËc cña Ph¸p, phÇn cao nhÊt cña hÖ Jura,
t−¬ng ®−¬ng víi Purbecki ë Anh, Obermalmi ë
§øc hoÆc Tithon cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ.
Aquitanian [918] : Aquitan (®t).
BËc do Mayer, Eymar (1858) x¸c lËp,
Aquitan lµ tªn Latin cña vïng Garson ë Ph¸p, lµ
bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, phÇn thÊp nhÊt cña
Miocen (n»m trªn Chatti cña Oligocen, n»m
d−íi Budigali). Tr−íc ®©y mét sè t¸c gi¶ xem
nh− phÇn trªn cïng cña Oligocen.
aquitard [919] : líp Ýt thÊm.
Líp ®Êt ®¸ cã ®é thÊm rÊt yÕu (nöa c¸ch
n−íc) chØ cã kh¶ n¨ng cho n−íc ®i qua víi tèc
®é rÊt nhá.
aragon spar [920] : aragon spat.
X: aragonite.
aragonite [921] : aragonit.
1- Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu tr¾ng vµng nh¹t,
hoÆc mµu x¸m: CaCO3, d¹ng ®ång h×nh víi
calcit vµ vaterit. Aragonit so víi calcit th× cã tØ
träng lín h¬n, cøng h¬n vµ c¾t khai khã nhËn
h¬n. Aragonit ë d¹ng tËp hîp d¹ng sîi trong vØa
th¹ch cao vµ trong quÆng s¾t.
2- Nhãm kho¸ng vËt carbonat hÖ thoi bao
gåm: aragonit, astonit, witherit, stontianit vµ
cerusit.
aramayoite [922] : aramayoit.
Kho¸ng vËt mµu ®en s¾t: Ag (Sb, Bi) S2.
arborescent pollen [923] : phÊn hoa cña thùc
vËt th©n gç (cs).
H¹t phÊn cña hoa sinh ra tõ thùc vËt th©n gç.
arc [924] : cung, khóc cong.
X: island arc.
arc trench gap [925] : cung vùc hë.
Vïng gi÷a cung nói löa vµ m¸ng ®¹i d−¬ng
trªn ®íi hót ch×m.
ARC/INFO (USA) [926] : phÇn mÒm
ARC/INFO xö lý hÖ th«ng tin ®Þa chÊt.
HÖ GIS (Geological Infomation System) næi
tiÕng trªn thÕ giíi do ESRI (ViÖn Nghiªn cøu
c¸c hÖ m«i tr−êng) Co. Ltd (USA) s¶n xuÊt.
arcanite [927] : arcanit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: K2 SO4.
arch [928] : vßm lín; gê.
1- NÕp låi hë trªn quy m« khu vùc, th−êng
dïng cho vßm mãng.
 2- D¹ng cÊu tróc cong låi lín, hë kÐo dµi.
arch bridge [929] : cÇu vßm (®cctr).
arch dam [930] : ®ª uèn vßng cung, ®Ëp vßm.
§Ëp (®ª) ®−îc x©y h×nh cung dùa vµo t−êng
(v¸ch) cña ®Ìo hay r·nh m¸ng vµ mÆt låi h−íng
ng−îc dßng.
arch gravity dam [931] : ®Ëp vßm träng lùc.
§Ëp vßm x©y r¾n (cøng) cã khèi l−îng vµ
chiÒu réng ®¸y (ch©n ®Ëp) kÕt hîp víi ®é cong
thiÕt kÕ t¹o nªn mét träng lùc nhÊt ®Þnh ®¶m b¶o
bÒn v÷ng æn ®Þnh.
arch of a roof beam in stratified rock [932] :
t¹o vßm ë trÇn hÇm ®µo trong ®¸ ph©n
líp (®cctr).
arch pressure [933] : ¸p lùc d¹ng h×nh cung,
¸p lùc t¸c dông lªn m¸i vßm (®cctr).
archaeocyatha [934] : Archaeocyathida, d¹ng
ChÐn cæ (ngµnh).
archaeocyathid [935] : ChÐn cæ.
D¹ng sinh vËt biÓn thuéc ngµnh Archa-
eocyatha cã khung x−¬ng carbonat calci h×nh
nãn, ly cã ch©n, lä. C¸ch thøc ph©n lo¹i gièng
nh− c¸c ngµnh San h«, H¶i miªn, §éng vËt
nguyªn sinh vµ T¶o v«i, ph©n bè ë Cambri h¹ vµ
trung trªn toµn thÕ giíi.
§n: pleosponge; cyathosponge.
archaeology [936] : kh¶o cæ häc.
M«n khoa häc nghiªn cøu vÒ c¸c nÒn v¨n hãa
cæ x−a, c¸c chñng téc vµ c¸c thêi kú ph¸t triÓn
cña lÞch sö b»ng sù phôc håi, ph©n tÝch khoa häc
c¸c di chØ. Cßn ®−îc viÕt lµ archeology.
archaeomagnetism [937] : cæ tõ.
Nghiªn cøu ®é tõ d− tù nhiªn cña c¸c líp sÐt
cøng vµ lava gÇn ®©y ®Ó x¸c ®Þnh c−êng ®é vµ
h−íng cña tõ tr−êng Tr¸i ®Êt trong qu¸ khø (t¹i
thêi ®iÓm thµnh t¹o cña líp sÐt vµ lava ®ã).
Archaeozoic [938] : Archeozoi; Arkei (®t).
X: Archeozoic.
archaephytic [939] : thùc vËt Th¸i cæ (®t).
Ph©n vÞ cæ thùc vËt cña thêi gian ®Þa chÊt,
®¸nh dÊu thêi gian tiÕn ho¸ khëi thñy cña thùc
vËt, gåm chñ yÕu lµ T¶o.
§n: algophytic, proterophytic.
Archean [940] : Arkei (®t).
Giíi cæ nhÊt thuéc TiÒn Cambri, do Dana
(1872) x¸c lËp, th−êng ®−îc xem lµ ®Æc tr−ng
bëi c¸c thµnh t¹o biÕn chÊt t−íng granulit,
amphibolit, bÞ granit ho¸ vµ migmatit ho¸ m¹nh.
Archeozoic [941]: ®¹i Arkei, thuéc Arkei (®t).
PhÇn sím nhÊt cña TiÒn Cambri, øng víi thêi
gian thµnh t¹o c¸c ®¸ Arkei cã tuæi tuyÖt ®èi
kho¶ng 3500-4000 triÖu n¨m ®Õn 2500 triÖu
n¨m. Còng cã t¸c gi¶ ®Þnh tuæi lín h¬n hoÆc nhá
h¬n. Cßn gäi lµ Archeozoi.
40
archerite [942] : archerit.
Kho¸ng vËt: (K,NH4)H2PO4 t×m thÊy trong
c¸c hang ®éng.
archibenthic [943] : archibenthic.
ThuËt ng÷ sö dông ®Ó chØ hÖ sinh vËt b¸m
®¸y ë ®íi s−ên lôc ®Þa.
arching [944] : t¹o vßm.
archipelago [945] : quÇn ®¶o.
Nhãm c¸c ®¶o ph©n bè tËp trung gÇn nhau,
th−êng cã cïng nguån gèc hoÆc cÊu tróc ®Þa
chÊt t−¬ng tù. VÝ dô quÇn ®¶o san h«, quÇn ®¶o
nói löa.
archipelogic apron [946] : qu¹t båi tÝch
b»ng ph¼ng.
Nãn båi tÝch, réng, bao bäc cña biÓn hoÆc
bao quanh quÇn ®¶o, ®¶o.
arcose [947] : arcos.
T−¬ng ®ång víi thuËt ng÷ arkose.
arctite [948] : arctit.
Kho¸ng vËt: Na2 Ca4 (PO4)3 F.
arcuate [949] : cong, cã d¹ng vßng cung.
arcuate delta [950] : ch©u thæ h×nh vßng cung.
MÆt nh« cao nh×n ra biÓn hoÆc hå.
arcuate fault [951] : ®øt g·y vßng cung.
§øt g·y cong lé ra trªn mÆt c¾t ngang.
arcubisite [952] : arcubisit.
Kho¸ng vËt: Ag6CuBiS4 t×m thÊy ë má Cryolit
ë Ivigtut, Greenland.
arcus [953] : d¶i dµy cña mµng ngoµi.
D¶i dµy lªn cña mµng ngoµi h¹t phÊn, kÐo
dµi tõ lç cöa vïng nµy sang lç cöa vïng kh¸c.
ardaite [954] : ardait.
Kho¸ng vËt :
Pb20Sb12S34Cl8 hoÆc Pb19Sb13S35Cl7.
ardealite [955] : ardealit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng hoÆc vµng s¸ng:
Ca2 (H, PO4) (SO4).4H2O.
ardennite [956] : ardenit.
Kho¸ng vËt mµu vµng ®Õn n©u - vµng nh¹t :
Mn4(Al,Mg)[(V,As)O4](SiO4)2.Si3O10(OH)6.
are [957] : a.
§¬n vÞ ®o diÖn tÝch b»ng 100m2.
area [958] : vïng, diÖn tÝch.
area extraction ratio [959] : tû sè diÖn tÝch
khai th¸c.
Tû sè gi÷a diÖn tÝch cã thÓ khai th¸c trªn
tæng diÖn tÝch khu má hoÆc th©n quÆng.
area of faulting [960] : vïng ®øt g·y.
area of influence [961] : vïng ¶nh h−ëng.
Vïng quanh giÕng khoan hay c«ng tr×nh
chuyªn dông, ë ®ã mùc n−íc d−íi ®Êt h¹ xuèng
hoÆc d©ng lªn do b¬m hoÆc ®æ n−íc thÝ nghiÖm.
area of subsidence [962] : vïng sôt lón.
 area ratio [963] : tû sè diÖn tÝch, quan hÖ
diÖn tÝch.
area ratio of a sampling spoon [964] : tû sè
diÖn tÝch cña dông cô lÊy mÉu hay èng lÊy
mÉu.
areal [965] : vïng, khu vùc.
Tõ tÝnh thuéc vÒ vïng (b¾t nguån tõ ch÷
area), khu vùc hay diÖn tÝch. Chó ý kh«ng ®−îc
nhÇm lÉn víi aerial.
areal geology [966] : ®Þa chÊt vïng, ®Þa chÊt
khu vùc.
§Þa chÊt cña mét vïng l·nh thæ, ®Æc biÖt lµ
sù ph©n bè trong kh«ng gian vµ vÞ trÝ cña c¸c
®¬n vÞ ®Þa tÇng, c¸c ®Æc ®iÓm cÊu tróc vµ c¸c
d¹ng bÒ mÆt.
areal map [967] : b¶n ®å khu vùc, b¶n
®å vïng.
B¶n ®å ®Þa chÊt chØ ph¹m vi vµ sù ph©n bè
cña c¸c thÓ ®¸ lé ra trªn bÒ mÆt.
arenaceous [968] : c¸t, d¹ng pxamit.
1- Lo¹i trÇm tÝch hoÆc ®¸ trÇm tÝch cã thµnh
phÇn lµ c¸c h¹t vôn cã kÝch th−íc cì c¸t, hay cã
kiÕn tróc c¸t.
§n: psammitic; sandy; sabulous; arenarious.
2- C¸c sinh vËt ph¸t triÓn trong vïng c¸t.
arenarious [969] : c¸t.
T¹o thµnh tõ c¸t. T−¬ng ®ång víi thuËt ng÷
arenaceous.
arendalite [970] : arendalit.
Lo¹i epidot mµu xanh ®Ëm ë Arendal, Nam
Norway.
Arenigian [971] : Arenigi (®t).
BËc do Sedgwick (1852) x¸c lËp theo tªn nói
Arenig, miÒn nam n−íc Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, Ordovic h¹ (n»m trªn Tremadoc,
n»m d−íi Llanvirni). §n: Skiddavi.
arenilitic [972] : arenilitic.
§Ò cËp tíi, cã ®Æc tÝnh cña, hoÆc gièng víi
®¸ c¸t kÕt.
arenite [973] : arenit, trÇm tÝch c¸t.
1- C¸c ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn lµ c¸c h¹t
vôn cã kÝch th−íc cì c¸t mµ kh«ng tÝnh ®Õn
thµnh phÇn t¹o ®¸, vÝ dô nh− c¸t kÕt, graywack,
arcose, vµ calcarenit.
2- Lo¹i c¸t kÕt cã ®é chän läc tèt, chøa Ýt
hoÆc kh«ng chøa vËt liÖu nÒn, thµnh phÇn
kho¸ng vËt t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n.
arenyte [974] : arenyt.
BiÕn thÓ cña arenite.
arfvedsonite [975] : arfvedsonit.
1- Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®en cña
nhãm amphibol: Na2-3(Fe,Mg,Al)5Si8O22(OH)2,
chøa mét Ýt calci vµ ®a s¾c m¹nh, t×m thÊy trong
®¸ magma giµu natri. §n: soda hornblende.
41
2- Lo¹i kho¸ng vËt xÕp ë vÞ trÝ cuèi cña
nhãm amphibol: Na3 Fe4+2Fe+3(Si8O22)(OH)2..
argentite [976] : argentit.
D¹ng ®ång h×nh hÖ lËp ph−¬ng cña acanthit:
Ag2S, ®¼ng th−íc, tån t¹i ë nhiÖt ®é trªn 179oC,
chuyÓn thµnh acanthit d−íi nhiÖt ®é nµy.
Argentit lµ kho¸ng vËt quÆng b¹c cã gi¸ trÞ.
§n: silver glance; vitreour silver; argyrite.
argentojarosite [977] : argentojarosit.
Kho¸ng vËt mµu vµng hoÆc vµng nh¹t cña
nhãm alunit: Ag Fe3 (SO4)2 (OH)6.
argentopyrite [978] : argentopyrit.
Kho¸ng vËt: Ag Fe2 S3.
argil [979] : sÐt, lo¹i sÐt tr¾ng.
Mét lo¹i sÐt, ®Æc biÖt lµ lo¹i sÐt mµu tr¾ng.
argilation [980] : sÐt hãa.
Sù ph¸t triÓn cña caolinit vµ c¸c kho¸ng vËt
sÐt kh¸c tõ qu¸ tr×nh phong hãa c¸c kho¸ng vËt
alumosilicat nguyªn sinh.
argillaceous [981] : chøa sÐt; cã tÝnh sÐt.
1- §Ò cËp tíi hoÆc cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ
c¸c h¹t trÇm tÝch cã kÝch th−íc cì sÐt hoÆc vËt
chÊt sÐt. §n: clayey; pelolithic; argillous.
2- §Ò cËp vÒ ®¸ argilit.
argillaceous hematite [982]: hematit chøa sÐt.
BiÕn thÓ mµu n©u ®Õn ®á sÉm cña oxid s¾t tù
nhiªn cã chøa mét l−îng ®¸ng kÓ sÐt (hoÆc c¸t).
argillaceous limestone [983] : ®¸ v«i sÐt.
Lo¹i ®¸ v«i chøa mét l−îng ®¸ng kÓ (nh−ng
d−íi 50%) vËt chÊt sÐt.
argillaceous sandstone [984]:c¸t kÕt chøa sÐt.
1- Lo¹i c¸t kÕt kh«ng tinh s¹ch cã chøa mét
l−îng nµo ®ã sÐt hoÆc bét mÞn.
2- Lo¹i c¸t kÕt g¾n kÕt yÕu chøa mét l−îng
®¸ng kÓ vËt chÊt sÐt ®−îc sö dông trong s¶n xuÊt
xi m¨ng, nh−ng kh«ng thÓ dïng lµm vËt liÖu x©y
dùng ®−îc.
argillic [985] : sÐt kÕt.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ sÐt hoÆc c¸c kho¸ng
vËt sÐt; VÝ dô "argillic alteration", trong ®ã mét
sè kho¸ng vËt cña mét lo¹i ®¸ ®−îc chuyÓn hãa
thµnh c¸c kho¸ng vËt thuéc nhãm sÐt.
argillic horizon [986] : tÇng sÐt kÕt,
tÇng argilit.
TÇng ®Êt bÒ mÆt cã sù tÝch tô cña sÐt. §é dµy
vµ thµnh phÇn sÐt cña nã phô thuéc vµo ®é dµy
vµ thµnh phÇn sÐt cña tÇng eluvi n»m trªn.
argillic zone [987] : ®íi sÐt kÕt, ®íi argilit.
§íi ®Æc tr−ng bëi mét tæ hîp phong hãa
th¹ch anh-caolinit-montmorillonit-clorit-biotit
trong c¸c má quÆng porphyr (Lowell &
Guilbert, 1970).
argillite [988] : sÐt kÕt, argilit.
Lµ lo¹i ®¸ sÐt nÐn ch¾c, ch¾c, cøng, dao khã
v¹ch, kh«ng thÊm n−íc, cÊu t¹o khèi, vÕt vì
nh½n. Tïy theo vËt chÊt hçn hîp, argilit th−êng
cã mµu x¸m phít lôc, ®en, vµng phít n©u. D−íi
kÝnh hiÓn vi ph©n cùc, kho¸ng vËt t¹o ®¸ chñ
yÕu lµ sericit (tíi 50%), ngoµi ra cßn gÆp
chalcedon, th¹ch anh, feldspar, carbonat, vËt
chÊt h÷u c¬, ®é h¹t tõ 0,01- 0,05mm. Sericit Ýt
nhiÒu ®· thÓ hiÖn tÝnh ®Þnh h−íng.
argillith [989] : sÐt kÕt, argilit.
§n: argillyte.
argillization [990] : sÐt hãa, argilit ho¸.
Sù biÕn ®æi hoÆc thay thÕ cña feldspar ®Ó
h×nh thµnh c¸c kho¸ng vËt sÐt.
argillyte [991] : sÐt kÕt, argilit.
BiÕn thÓ cña argilite. §n: argillith.
argon [992] : argon (Ar).
Nguyªn tè hãa häc thø 18, nguyªn tö l−îng
39,998, thuéc nhãm khÝ quý, atmophil. Ar cã 3
®ång vÞ bÒn: Ar36, Ar38, Ar40. Ar40 cã nguån gèc
phãng x¹, lµ s¶n phÈm ph©n r· cña K, do ®ã
®−îc dïng ®Ó tÝnh tuæi ®ång vÞ cña c¸c ®¸ vµ
kho¸ng vËt theo ph−¬ng ph¸p K-Ar, dïng Ar
trong c¸c ngµnh ®iÖn, hµn, huúnh quang.
Argon 40/argon 39 age method [993] :
ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi 40Ar/39Ar.
argutite [994] : argutit.
Kho¸ng vËt cã d¹ng tinh thÓ h×nh th¸p: GeO2.
argyrite [995] : argyrit.
X: argentite.
argyrodite [996] : argyrodit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp: Ag8 Ge S6, ®ång
h×nh víi: canfieldit.
arhbarite [997] : arhbarit.
Kho¸ng vËt: Cu2 (OH, As O4) 6H2O.
arheic [998] : kh«ng cã dßng ch¶y mÆt.
Vïng cã ®Æc ®iÓm dßng ch¶y mÆt b»ng
kh«ng, hoÆc l−îng m−a Ýt, n−íc chØ ®ñ ngÊm
xuèng hay bèc h¬i.
arid [999] :
KiÓu hay vïng khÝ hËu ®Æc tr−ng cho sù kh«
nãng, h¹n, l−îng m−a kh«ng ®ñ cho sù sèng cña
c©y trång, th−êng nhá h¬n 25 cm/n¨m hoÆc tû lÖ
bèc h¬i lín h¬n l−îng m−a.
arid cycle [1000] : chu kú kh« nãng.
Chu kú x©m thùc trong vïng khÝ hËu
kh« nãng.
arid zone [1001] : ®íi kh« h¹n, vïng kh« h¹n.
1- Vïng (®íi) khÝ hËu cã l−îng bèc h¬i trung
b×nh th−êng xuyªn v−ît l−îng m−a.
2- Vïng khÝ hËu ë ®ã l−îng m−a kh«ng ®ñ
duy tr× sù sèng cña thùc vËt.
Arikareean [1002] : Arikaree (®t).
BËc ë B¾c Mü, Oligocen th−îng (n»m trªn
Whitney, n»m d−íi Hemingfordi).
42
arinolateral [1003] : phiÕn bªn gê (cs).
PhiÕn n»m ë mét sè Vá gi¸p Cirripedia, n»m
ë hai bªn cña gê. §n : carinal latus.
arithmetic mean [1004] : trung b×nh céng.
Cã ®−îc b»ng c¸ch lÊy tæng cña c¸c trÞ sè vµ
chia cho n sè trÞ sè ®· ®o ®−îc hay thu thËp
®−îc, th−êng ®−îc gäi lµ Mean. Trung b×nh
céng lµ −íc l−îng cña kú väng to¸n häc. Gi¸ trÞ
trung b×nh sè häc cña tËp hîp Xi i=1,2,3,...,n.
1 n
X = ∑Xi
n i =1
. §n : average.
arithmetic mean diameter [1005] : ®é h¹t
trung b×nh.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó thÓ hiÖn kÝch th−íc h¹t
trung b×nh cña mét trÇm tÝch hoÆc ®¸ trÇm tÝch
nhËn ®−îc tõ tæng cña nh÷ng ®iÓm gi÷a c¸c cÊp
h¹t vµ tÇn sè ®é h¹t trong mçi cÊp h¹t chia cho
tæng tÇn sè.
arizona rubi [1006] : rubi arizon.
ThuËt ng÷ chØ pyrop mµu ®á ®Ëm, nguån gèc
magma.
arizonite [1007] : arizonit.
1- Kho¸ng vËt cßn nghi ngê: Fe2Ti3O9, t×m
thÊy trong m¹ch pegmatit gÇn Hackberry, Ariz.
Ss: kalkowskite; pseudorutile.
2- Lµ hîp chÊt cña hematit rutil, ilmenit vµ
anatas.
3- Lo¹i quÆng ph¸t hiÖn ë Yavapai County,
Ariz trong quÆng mica, b¹c, vµng, sulfua s¾t vµ
antimon.
arkose [1008] : arkos.
Lµ lo¹i ®¸ ®a kho¸ng mµu x¸m tr¾ng phít
hång, cÊu t¹o khèi r¾n ch¾c. D−íi kÝnh hiÓn vi
ph©n cùc, ®¸ cã ®é chän läc kÐm, h¹t vôn
th−êng s¾c c¹nh hay nöa trßn c¹nh; thµnh phÇn
kho¸ng vËt cña h¹t vôn chñ yÕu gåm: th¹ch anh
(<50%), feldspar th−êng lµ feldspar kali vµ
plagioclas acid (50-90%) vµ mét l−îng ®¸ng kÓ
c¸c m¶nh vôn ®¸ chøa silic, quartzit, granitoid,
c¸c kho¸ng vËt phô: mica, turmalin, zircon,
apatit, v.v. Thµnh phÇn nÒn vµ xi m¨ng g¾n kÕt
th−êng lµ s¶n phÈm ph¸ hñy cña h¹t vôn, nh−
sericit, caolinit, calcit, silic, v.v.
arkosic arenite [1009] : c¸t kÕt arkos.
Lo¹i ®¸ c¸t kÕt giµu th¹ch anh, phiÕn silic vµ
quartzit, chøa kh«ng qu¸ 10% nÒn sÐt, trªn 25%
feldspar (chñ yÕu lµ c¸c feldspar kali vµ natri
ch−a bÞ biÕn ®æi), ®Æc tr−ng bëi sù cã mÆt mét
l−îng ®¸ng kÓ vËt liÖu kÐm v÷ng bÒn, trong ®ã
c¸c h¹t feldspar nhiÒu h¬n c¸c m¶nh vôn ®¸.
arkosic bentonite [1010] : bentonit arkos.
Lo¹i bentonit chøa 25-75% t¹p chÊt c¸t; lo¹i
bentonit cã nguån gèc tõ tro nói löa, trong ®ã
c¸c h¹t kÕt tinh hÇu hÕt ch−a bÞ biÕn ®æi.
 arkosic conglomerate [1011] : cuéi kÕt arkos.
Lo¹i cuéi kÕt chän läc kÐm chøa c¸c m¶nh
cuéi tõ ®¸ granit trong mét vïng cã chÕ ®é ho¹t
®éng kiÕn t¹o tÝch cùc, ®−îc n−íc s«ng vËn
chuyÓn vµ ®−îc vïi lÊp nhanh trong mét bån
tròng; lo¹i ®¸ arcos cã chøa c¸c m¶nh cuéi
granit ph©n bè r¶i r¸c hoÆc chøa c¸c thÊu kÝnh
cuéi granit. NÒn c¸t vµ bét cã thµnh phÇn lµ
arcos, chøa c¸c h¹t th¹ch anh vµ feldspar vµ mét
l−îng sÐt caolinit mÞn. Lo¹i ®¸ nµy t¹o nªn c¸c
thµnh t¹o h×nh nªm, ®é dµy lín vµ th−êng xen
líp víi c¸c ®¸ c¸t kÕt arcos.
§n: granite-pebble conglomerate.
arkosic graywacke [1012] : grauvac arkos.
Lo¹i ®¸ graywack giµu vËt liÖu kÐm bÒn v÷ng
phong hãa. §Æc biÖt lµ lo¹i ®¸ c¸t kÕt, trong ®ã
hµm l−îng c¸c h¹t feldspar nhiÒu h¬n c¸c m¶nh
vôn ®¸ h¹t mÞn, thµnh phÇn feldspar trªn 25%
(William et al., 1954).
arkosic limestone [1013] : ®¸ v«i arkos.
Lo¹i ®¸ v«i kh«ng tinh s¹ch cã chøa mét
l−îng ®¸ng kÓ c¸c h¹t hay tinh thÓ feldspar,
hoÆc d−íi d¹ng h¹t vôn hoÆc ®−îc thµnh t¹o
t¹i chç.
arkosic sandstone [1014] : c¸t kÕt arkos.
Lo¹i c¸t kÕt chøa mét l−îng ®¸ng kÓ
feldspar, nh− c¸t kÕt chøa c¸c kho¸ng vËt tõ c¸c
®¸ th¹ch anh-feldspar h¹t th« (granit,
granodiorit, gneis) hoÆc tõ c¸c ®¸ trÇm tÝch giµu
feldspar; VÝ dô: ®¸ c¸t kÕt chøa trªn 25%
feldspar vµ d−íi 20% vËt liÖu nÒn lµ sÐt,
sericit, clorit.
arkosic wacke [1015] : wacke arkos, ®Êt
huyÒn arkos.
Lo¹i c¸t kÕt giµu th¹ch anh, phiÕn silic vµ
quartzit, trªn 10% nÒn sÐt, vµ trªn 25% feldspar
(chñ yÕu feldspar kali vµ natri), ®−îc ®Æc tr−ng
bëi sù cã mÆt mét l−îng ®¸ng kÓ c¸c vËt liÖu
kÐm v÷ng bÒn phong hãa, trong ®ã c¸c h¹t
feldspar cã hµm l−îng v−ît tréi so víi c¸c m¶nh
®¸ h¹t mÞn.
arkosite [1016] : arkosit.
Lo¹i ®¸ quartzit chøa mét l−îng ®¸ng kÓ
feldspar.
arm [1017] : nh¸nh nói.
1- Mét sèng nói hay nh¸nh nói kÐo dµi tõ
d·y nói.
2- Mét vÖt hay mét d¶i xuÊt ph¸t tõ mét ®ôn
(cån) c¸t cã d¹ng parab«n.
armalcolite [1018] : armalcolit.
Kho¸ng vËt nhãm pseudobrukit :
(Mg,Fe)Ti2O5 do tµu vò trô Apollo II mang
vÒ tõ MÆt tr¨ng.
armenite [1019] : armenit.
Kho¸ng vËt: BaCa2Al6Si8O28.2H2O.
43
armorican orogeny [1020] : t¹o nói armori.
Tªn cña giai ®o¹n t¹o nói diÔn ra ë T©y ¢u
vµo cuèi Paleozoi, øng víi t¹o nói Hercyni hoÆc
Varisci.
armstrongite [1021] : armstrongit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
CaZrSi6O15.2,5H2O.
arpoid [1022] : ®a d¹ng qu¶ biÕn (cs).
§éng vËt Da gai kiÓu kh«ng táa tia, cã mét
r·nh ch©n mót vµ mét m« x−¬ng v«i b»ng calcit
kÕt tinh cã vi cÊu tróc d¹ng m¾t l−íi.
array [1023] : hÖ thiÕt bÞ.
Sù s¾p xÕp c¸c c«ng cô ®Þa vËt lý ®Ó thu sè
hiÖu ®o.
arrojadite [1024] : arojadit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh ®Ëm :
Na2(Fe,Mn)5(PO4)4, cïng cÊu tróc víi
dickinsonit.
arroyd [1025] : kªnh, m−¬ng nhá.
ë vïng t©y nam Hoa Kú, n¬i khÝ hËu kh«
h¹n. ThuËt ng÷ chØ kªnh, m−¬ng nhá, ®¸y ph¼ng
vµ s©u hoÆc khe xãi, m−¬ng xãi hoÆc suèi theo
mïa; th−êng kh«, v¸ch dèc ®−îc cÊu thµnh bëi
c¸c vËt liÖu ch−a g¾n kÕt.
arsenate [1026] : arsenat.
Kho¸ng vËt ®Æc tr−ng bëi thµnh phÇn Arsen
hãa trÞ 5 vµ oxygen trong anion: Pb5 (As O4)3Cl.
Ss: phosphate; vanadate.
arsenbrackebuschite [1027] : arsenbrac-
kebushit.
Kho¸ng vËt: Pb2 (Fe, Zn) (OH, H2O) (AsO4)2.
arsendescloizite [1028] : arsendescloizit.
Kho¸ng vËt: PbZn(AsO4)(OH), chøa arsenat
t−¬ng tù víi descloizit.
arsenic [1029] : arsen (As), th¹ch tÝn.
1-Tªn Latinh lµ arsenicum. Nguyªn tè hãa
häc sè 33, nguyªn tö l−îng 74,9216; tû träng
5,73 g/cm3 (mµu x¸m), 5,97 g/cm3 (mµu vµng);
cã mét ®ång vÞ bÒn vµ 24 kh«ng bÒn, thuéc
nhãm kh«ng kim lo¹i nhÑ (mµu vµng), nÆng
(mµu x¸m), chalcophin. Hµm l−îng (ppm) trong
vá lôc ®Þa lµ 2, ®¸ siªu mafic: 0,7; gabro-basalt
0,7; granit-granodiorit 3; ®¸ phiÕn 13; trong ®Êt
5; trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,0037 mg/l; trong s«ng
suèi 0,004 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu:
assenopyrit AsFeS, realgar AsS (hïng hoµng),
orpiment As2S3 (th− hoµng), arsenolit As2O3.
§−îc dïng trong c¸c ngµnh luyÖn kim, b¶o qu¶n
gç, b¸n dÉn, thuèc sóng, thuèc trõ s©u, pin,
dÖt may.
2-Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, kim lo¹i tù
nhiªn As, rßn, mµu x¸m - thÐp, d¹ng h¹t hoÆc
khèi h×nh bÇu dôc.
arsenic bloom [1030] : arsenic d¹ng ®Êt.
 X: arsenolite; pharmacolite.
arsenical pyrites [1031] : arseno pyrit.
X: arsenopyrite.
arseniopleite [1032] : arseniopleit.
Kho¸ng vËt mµu ®á-n©u nh¹t, lµ arsenat bas
mangan, calci, s¾t, ch× vµ magnesi. C«ng thøc :
(Ca,Mn)3(Mn2+,Mn3+,Mg,Fe3+)4[(OH)4(AsO3OH)
(AsO4)].
arseniosiderite [1033] : arseniosiderit.
Kho¸ng vËt mµu n©u - vµng nh¹t :
Ca3Fe4(As O4)4(OH)4.4H2O.
arsenite [1034] : arsenit.
Kho¸ng vËt ®Æc tr−ng cã antimon hãa trÞ 3 vµ
oxygen trong anion: Pb3 Mn (As O3)3.
arsenobismite [1035] : arsenobismit.
Kho¸ng vËt mµu xanh - n©u nh¹t :
Bi2(AsO4)(OH)3.
arsenoclasite [1036] : arsenoclasit.
Kho¸ng vËt mµu ®á: Mn5 (As O4)2 (OH)4.
arsenocrandallite [1037] : arsenocrandalit.
Kho¸ng vËt: (Ca Sr) Al3 H[(As, P)O4]2 (OH)6,
thuéc nhãm bendantit-crandalit.
arsenohauchecornite [1038] : arsenohau-
checornit.
Kho¸ng vËt: Ni9BiAsS8 chøa arsen t−¬ng
®ång víi hauchecornit.
arsenolamprite [1039] : arsenolamprit.
Arsen ®a h×nh tù nhiªn, mµu x¸m ch×, tr−íc
®©y cho lµ hîp chÊt cña arsen vµ arsenolit.
arsenolite [1040] : arsenolit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: As2O3, d¹ng ®Êt,
mµu tr¾ng, tÝch tô trªn mÆt vµ lµ kho¸ng vËt
®ång h×nh víi claudetit. §n: arsenic bloom.
arsenopalladinite [1041] : arsenopaladinit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Pd8 (As, Sb)3.
arsenopyrite [1042] : arsenopyrit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu tr¾ng thiÕc, tr¾ng
b¹c ®Õn x¸m thÐp: FeAsS, ®ång h×nh víi
loclingit. Arsenopyrit cã chñ yÕu trong ®¸ kÕt
tinh, trong quÆng ch× vµ b¹c vµ lµ kho¸ng vËt
quÆng chñ yÕu cña arsen. §n: arsenical pyrites;
mispikel; white pyrites; white mundic.
arsenosulvanite [1043] : arsenosulvanit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng : Cu3(As,V)S4,
®ång h×nh víi sulvanit. §n: lazarevicite.
arsenpolybasite [1044] : arsenpolybasit.
Kho¸ng vËt : (Ag,Cu)16(As,Sb)2S11. Ss: anti-
monpearceite. §n: arsenopolybasite.
arsenuranylite [1045] : arsenuranylit.
Kho¸ng vËt mµu ®á cam:
Ca(UO2)4(AsO4)2 (OH)4.6H2O.
artesian aquifer [1046]:tÇng chøa n−íc artesi.
TÇng chøa n−íc cã ¸p, khi ®−îc ph¸t hiÖn
b»ng giÕng khoan, mùc n−íc d©ng cao trªn m¸i
44
tÇng chøa n−íc hoÆc trªn mÆt ®Êt, cã khi phun
thµnh tia. X: artesian water.
artesian basin [1047] : bån artesi, bån tù l−u.
Mét cÊu tróc ®Þa chÊt thñy v¨n tËp hîp nhiÒu
tÇng chøa n−íc artesi xen kÏ, chång xÕp lªn
nhau, cã d¹ng mun®a, nÕp lâm, nÕp o»n, m¸ng
nÒn hay ®¬n nghiªng, v.v. trong ph¹m vi ®ã
ph©n bè n−íc cã ¸p, khi ®−îc ph¸t hiÖn b»ng
giÕng khoan, n−íc d©ng cao trªn m¸i tÇng chøa
n−íc hoÆc trªn mÆt ®Êt, nhiÒu khi phun thµnh
tia. Mét bån artesi hoµn chØnh bao gåm 3 bé
phËn: miÒn cung cÊp, miÒn ph©n bè ¸p lùc vµ
miÒn tho¸t.
artesian discharge [1048] : phun n−íc cã ¸p,
x¶ n−íc cã ¸p (tù l−u, artesi) (®cctr).
1- Sù tiªu tho¸t n−íc artesi. Sù xuÊt lé tù
nhiªn cña n−íc tõ giÕng khoan hay m¹ch lé do
¸p lùc lín.
2- X¶ n−íc thÝ nghiÖm tù ch¶y. Ph−¬ng ph¸p
thÝ nghiÖm giÕng khoan b»ng c¸ch cho n−íc tù
ch¶y (¸p dông ®èi víi giÕng artesi).
artesian head [1049] : cét n−íc cã ¸p (artesi)
(®cctr).
¸p lùc thñy tÜnh cña tÇng chøa n−íc phun.
artesian leakage [1050] : thÊm rØ n−íc cã ¸p
(artesi).
Sù thÊm rØ chËm cña n−íc tõ tÇng chøa n−íc
bÞ ch¾n sang c¸c tÇng ch¾n.
artesian pressure [1051] : ¸p lùc n−íc tù l−u
(artesi) (®cctr).
¸p lùc thñy tÜnh cña n−íc tù l−u (artesi),
th−êng ®−îc biÓu thÞ b»ng kg/cm2 t¹i mÆt ®Êt,
hoÆc b»ng chiÒu cao (m) tÝnh tõ mÆt ®Êt cña cét
n−íc phun.
artesian province [1052] : vïng phun n−íc
tù nhiªn.
Khu vùc cã cÊu tróc ®Þa tÇng, ®Þa h×nh vµ khÝ
hËu kÕt hîp víi nhau t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho
sù tån t¹i cña mét hay nhiÒu tÇng artesi.
artesian spring [1053] : m¹ch n−íc artesi.
M¹ch n−íc xuÊt lé tõ tÇng chøa n−íc artesi
th«ng qua c¸c khe nøt hoÆc "cöa sæ" trong líp
c¸ch n−íc phñ lªn trªn. M¹ch n−íc artesi th−êng
thuéc d¹ng m¹ch ch¶y lªn.
artesian system [1054] : hÖ thèng n−íc cã ¸p,
n−íc artesi, n−íc tù l−u.
1- CÊu tróc cho phÐp n−íc l−u gi÷ trong mét
tÇng ®Êt ®¸ d©ng lªn trong giÕng hoÆc phun lªn
däc theo khe nøt.
2- HÖ liªn hoµn gåm nguån n−íc, tÇng ®Êt ®¸
chøa n−íc, bÞ ch¾n bëi nh÷ng tÇng ®Êt ®¸ kh¸c
cã ®é thÈm thÊu thÊp h¬n nhiÒu, vµ mét cÊu tróc
qua ®ã n−íc cã thÓ ngÊm vµo tÇng chøa n−íc vµ
bÞ l−u gi÷ ë ®ã d−íi ¸p suÊt lín h¬n nhiÒu so víi
¸p suÊt khÝ quyÓn.
artesian water [1055] : n−íc artesi.
N−íc trong tÇng ®Êt ®¸ bÞ phñ bªn trªn bëi
líp c¸ch n−íc trong mét cÊu tróc bån tròng, t¹o
cho n−íc cã ¸p lùc. Khi líp phñ bÞ khoan thñng,
mùc n−íc d©ng lªn trong giÕng cao h¬n m¸i
tÇng chøa n−íc hoÆc cao h¬n mÆt ®Êt. Cã khi
phun thµnh tia.
artesian weathering [1056] : phong hãa
m¹ch phun.
Phong hãa hãa häc do n−íc phun g©y ra råi
di chuyÓn xuèng tÇng chøa nh− ®¸ c¸t kÕt n»m
trªn mÆt kh«ng chØnh hîp hay mét vïng thÊm
däc bÒ mÆt kh«ng chØnh hîp.
artesian well [1057] : giÕng artesi (giÕng
tù phun).
GiÕng khoan vµo tÇng chøa n−íc artesi, do ¸p
lùc mùc n−íc trong giÕng d©ng cao trªn m¸i
tÇng chøa n−íc hoÆc phun lªn mÆt ®Êt.
§n: blow well; flowing artesian.
artesian-pressure surface [1058] : mÆt ¸p
artesi.
BÒ mÆt nèi tÊt c¶ c¸c ®Ønh ¸p lùc cña tÇng
chøa n−íc artesi.
arthurite [1059] : arthurit.
Kho¸ng vËt mµu xanh t¸o:
Cu2Fe4[(As,P, S)O4]4(O,OH)4.8H2O.
articulate [1060] : cã khíp, cã ®èt; Tay cuén
cã khíp (Articulata) (cs).
C¸c Tay cuén cã m¶nh khíp víi nhau b»ng
cÊu tróc bé r¨ng, vµ c¸c HuÖ biÓn cã khíp tay
ph©n dÞ cao; c¸c Tay cuén cã cÊu tróc r¨ng khíp
vµo nhau nh− trªn.
artificial brine [1061] : mÆn nh©n t¹o.
§é mÆn do c¸c th©n quÆng muèi hßa tan g©y
ra trong qu¸ tr×nh khai th¸c.
artificial radioactivity [1062] : phãng x¹
nh©n t¹o.
Phãng x¹ cña c¸c h¹t tæng hîp nh©n t¹o.
artificially supported mining methods
[1063] : c¸c ph−¬ng ph¸p khai th¸c dïng trî
lùc nh©n t¹o (®cctr).
artinite [1064] : artinit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng tuyÕt :
Mg2CO3(OH)2.3H2O, d¹ng tinh thÓ hÖ thoi vµ
tËp hîp d¹ng sîi.
Artinskian [1065] : Artin, Arti (®t).
BËc do Karpinski (1874) thµnh lËp theo tªn
s«ng Arti, t©y Uran cña Nga, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, Permi h¹ (n»m trªn Sakmari, n»m
d−íi Kunguri).
arzrunite [1066] : arzrunit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t chøa sulfat vµ
clorit cña quÆng ®ång vµ ch×.
45
asbecasite [1067] : asbecasit.
Kho¸ng vËt Ca3 (Ti, Sn) (As6 Si2 Be2O20).
asbestiform [1068] : d¹ng asbest.
ThuËt ng÷ nãi vÒ kho¸ng vËt d¹ng sîi,
lo¹i asbest.
asbestos [1069] : asbest.
1- ThuËt ng÷ th−¬ng m¹i dïng cho nhãm
kho¸ng vËt silicat, cã thÓ t¸ch ra thµnh sîi ch¾c,
m¶nh, dÎo, chÞu ®−îc nãng vµ kh«ng bÞ t¸c dông
cña hãa chÊt, do ®ã asbest lµ lo¹i vËt liÖu thÝch
hîp ®Ó s¶n xuÊt v¶i, giÊy, xi m¨ng.
2- Kho¸ng vËt nhãm asbest, chñ yÕu lµ
chrysotit (thÝch hîp nhÊt cho xe chØ) vµ lo¹i
d¹ng sîi cña nhãm amphibol (amosit,
anthophylit vµ crocidolit).
3 - ThuËt ng÷ dïng cho kho¸ng vËt d¹ng sîi
actinolit. §n: asbestus; amiamthus; earth flax;
mountain flax.
asbolite [1070] : asbolit.
TËp hîp kho¸ng vËt xèp, ®en, d¹ng ®Êt, gåm
oxid hydrat cña mangan vµ cobal, hµm l−îng
cña cobal, ®«i khi ®Õn 32% (hoÆc 40% oxid
cobal). §n: asbolane; earthy cobalt; black
cobalt; cobalt ocher.
ascending spring [1071] : m¹ch n−íc ch¶y
lªn.
M¹ch n−íc ®ïn tõ d−íi lªn, lµ n¬i xuÊt lé cña
n−íc cã ¸p theo c¸c ®øt g·y kiÕn t¹o hoÆc "cöa
sæ" ®Þa chÊt thñy v¨n.
aschamalmite [1072] : ashamalmit.
Kho¸ng vËt: Pb6Bi2S9, cã quan hÖ chÆt chÏ
víi heyrovskyit vµ nh÷ng pha kh¸c trong lo¹t:
Bi2S3-PbS, xuÊt hiÖn cøng víi galen vµ cosalit.
Ascoceroid conch [1073] : vá kiÓu Ascocerida
(cs).
Vá cña Nautiloidea ®Æc tr−ng bëi d¹ng nãn
ng¾n në nang víi phÇn sau phång, ®»ng tr−íc cã
cæ h×nh trô.
Ascocone [1074] : vá kiÓu Ascoceras (cs).
Vá Ch©n ®Çu mµ c¸c vßng trong thon th¶,
cong ®Òu, cßn c¸c vßng ngoµi cã kiÓu
Ascocerida.
aseismic [1075] : kh«ng cã ®éng ®Êt.
aseismic ridge [1076] : d·y nói ngÇm phi
®Þa chÊn.
D·y nói ngÇm d−íi ®¸y biÓn, n»m xa ranh
giíi m¶ng hiÖn t¹i, do vËy kh«ng cã ho¹t ®éng
®Þa chÊn (kh¸c víi sèng nói gi÷a ®¹i d−¬ng cã
ho¹t ®éng ®Þa chÊn).
ash content [1077] : hµm l−îng tro, l−îng
chøa tro.
ash determination [1078] : x¸c ®Þnh ®é tro.
ash flow [1079] : dßng tro (nói löa).
Dßng ch¶y sÖt, nãng cña khÝ vµ tro nói löa,
th−êng ch¶y theo s−ên nói löa hoÆc trªn mÆt ®Êt
theo chç thÊp hoÆc theo c¸c khe nøt. VËt liÖu
r¾n chøa dßng tro th−êng kh«ng ®−îc chän läc
vµ bao gåm tro, xØ, ®¸ bät vµ m¶nh ®¸.
§n: glowing avalanke.
ash tuff [1080] : tuf tro nói löa.
Lo¹i ®¸ vôn nói löa h×nh thµnh chñ yÕu tõ sù
kÕt g¾n cña tro nói löa, v.v.
ashanite [1081] : ashanit.
Kho¸ng vËt: (Nb, Ta, U, Fe, Mn) O8 chøa Nb
t−¬ng ®ång víi ixiolit.
Ashby [1082] : Ashby (®t).
BËc ë B¾c Mü, Ordovic trung (phÇn trªn cña
Chazya cò, n»m trªn Marmori, n»m d−íi
Porterfieldi).
asheroftine [1083] : asheroftin.
Kho¸ng vËt zeolit mµu hång :
K Na Ca Y2 Si6 O12 (OH)10 . 4H2O.
Ashgillian [1084] : Ashgili (®t).
BËc do Magg (1905) x¸c lËp theo ®Þa danh
Ashgill cña Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc
tÕ Ordovic th−îng (n»m trªn Caradoc, n»m d−íi
Landovery cña Silur).
ashy grit [1085] : c¸t tro.
1- TrÇm tÝch vôn nói löa cã c¸c thµnh phÇn
m¶nh vôn víi kÝch th−íc cì c¸t vµ nhá h¬n.
2- Lo¹i trÇm tÝch cã thµnh phÇn lµ c¸t vµ tro
nói löa.
asperities [1086] : ®é nh¸m (®cctr).
§é nh¸m (xï x×) cña bÒ mÆt khe nøt.
asphalt [1087] : asphalt.
Hçn hîp hydrocacbon mµu ®en, dÝnh, gåm 2
lo¹i: tù nhiªn vµ ch−ng cÊt tõ dÇu má, lo¹i thø 2
nµy cã tªn riªng lµ bitum.
asphalt admixtures [1088] : nhùa ®−êng.
C¸c vËt liÖu hä bitum khi trén víi ®Êt dÝnh
kÕt lµm t¨ng kh¶ n¨ng chèng thÊm, gi¶m ®é Èm
vµ do ®ã, t¨ng søc bÒn vµ kh¶ n¨ng chÞu t¶i
cña ®Êt.
asphalt conrete [1089] : bª t«ng asphalt
(®cctr).
asphalt rock [1090] : ®¸ asphalt.
Lo¹i ®¸ cã ®é lç hæng cao, nh− c¸t kÕt hoÆc
®¸ v«i bÞ asphalt x©m t¸n tù nhiªn. §n: asphalt
stone; rock asphalt.
asphalt stabilization [1091] : æn ®Þnh, gia cè
b»ng nhùa ®−êng (®cctr).
asphaltic sand [1092] : c¸t asphalt.
Hîp t¹o tù nhiªn gi÷a asphalt vµ c¸t.
assemblage [1093] : tæ hîp, tËp hîp, sù
kÕt hîp.
1-(cs) TËp hîp hãa th¹ch, mét nhãm hãa
th¹ch cã mÆt trong cïng mét møc ®Þa tÇng.
§n: fossil assemblage.
46
2- Tæ hîp kho¸ng vËt (mineral assemblage);
Tæ hîp biÕn chÊt (metamorphic assemblage).
assessment [1094] : ®¸nh gi¸, −íc l−îng.
assimilated [1095] : ®ång hãa.
Dung dÞch t¹o quÆng, chÊt t¹o quÆng h×nh
thµnh tõ magma t¸i sinh trong vá. ThuËt ng÷
®−îc Smirnov dïng ®Çu tiªn vµo n¨m 1968.
assimilation [1096] : ®ång hãa.
Sù hîp nhÊt vµ tiªu hãa c¸c vËt chÊt ë thÓ
láng, r¾n tõ bªn ngoµi tøc lµ tõ ®¸ v©y quanh vµo
trong magma. §n: magmatic assimilation;
magmatic dissolution.
assise [1097] : tÇng, tËp vØa.
ThuËt ng÷ ®−îc Héi nghÞ §Þa chÊt lÇn thø II
t¹i Bologna n¨m 1881 c«ng nhËn cho mét ph©n
vÞ ®Þa tÇng ngay s¸t d−íi bËc, t−¬ng ®−¬ng víi
phô bËc.
associated gas [1098] : khÝ ®ång hµnh.
KhÝ tù nhiªn hîp t¹o víi dÇu má trong mét
tÇng chøa, ë d¹ng tù do hay hßa lÉn trong
dung dÞch.
associated mineralization [1099] : kho¸ng
hãa liªn quan, kho¸ng hãa ®i kÌm.
Kho¸ng hãa cã liªn quan víi mét thµnh t¹o
®Þa chÊt x¸c ®Þnh. VÝ dô: kho¸ng hãa Sn-W-Mo
liªn quan víi granit.
association [1100] : tæ hîp, quÇn hîp, kÕt hîp,
liªn kÕt, héi, hiÖp héi.
1-(cs) QuÇn hîp lµ mét nhãm sinh vËt (dang
sèng hoÆc hãa ®¸) tån t¹i cïng nhau do cã ®ßi
hái vÒ m«i tr−êng sèng gièng nhau vµ th−êng
cã mét hay mét sè loµi chÝnh.
§n : fossil association.
2-(th) Tæ hîp ®¸ (rock asociation).
assorted [1101] : hçn hîp.
TÝnh chÊt chän läc kÐm.
assumption [1102] : gi¶ ®Þnh, gi¶ thiÕt.
Assyntian orogeny [1103] : t¹o nói Assynti.
Tªn cña giai ®o¹n t¹o nói diÔn ra ë T©y ©u
vµo cuèi TiÒn Cambri.
astatic [1104] : phiÕm ®Þnh.
Dông cô ®Þa vËt lý kh«ng cã nguån ph¸t lùc,
nh−ng nhê t−¬ng t¸c cña lùc ngoµi ghi nhËn
®−îc tÝn hiÖu.
astatic gravimeter [1105] : m¸y ®o träng lùc
phiÕm ®Þnh.
C«ng cô ®Þa vËt lý ®Ó ®o sù biÕn ®æi rÊt nhá
cña tr−êng träng lùc.
astatic magnetometer [1106] : m¸y ®o tõ
phiÕm ®Þnh.
C«ng cô kinh ®iÓn ®Ó ®o tr−êng cæ tõ
cña mÉu.
astatine [1107] : astatin (At).
Tªn Latinh lµ Astatum. Nguyªn tè hãa häc
thø 85, nhãm VII hÖ tuÇn hoµn Mendeleep,
thuéc nhãm halogen. N¨m 1940, nhµ khoa häc
Hoa Kú D.R. Corson ®· tæng hîp ®−îc At nhê
ph¶n øng h¹t nh©n 209Bi+α → 211At+2n. TÊt c¶
34 ®ång vÞ cña At ®Òu cã ®êi sèng ng¾n ngñi,
bÒn nhÊt lµ 210At cã chu kú b¸n r· 8,3 giê, tõ ®ã
ng−êi ta ®Æt tªn cho nguyªn tè tõ ch÷ Hy L¹p
“astatos” cã nghÜa lµ “kh«ng bÒn”. Astatin thÓ
hiÖn tÝnh chÊt võa cña phi kim, võa cña kim lo¹i,
lµ nguyªn tè nÆng nhÊt cña halogen. Nhê nh÷ng
phÐp ®o phãng x¹ tØ mØ ng−êi ta ®· chøng minh
®−îc sù tån t¹i cña At thiªn nhiªn, lµ sù ph©n r·
β-cña ®ång vÞ poloni (218Po) phãng ra c¸c h¹t α.
At ®−îc dïng h¹n chÕ trong lÜnh vùc hÑp cña
hãa häc phãng x¹.
asteriated [1108] : c¸nh sao.
ThuËt ng÷ nãi vÒ kho¸ng vËt, tinh thÓ hoÆc
®¸ quý cã c¸nh sao lÊp l¸nh bªn trong chóng.
§n: star.
asterism [1109] : vÕt lane.
§é dµi vÕt nhiÔu x¹ tia X-lane cña tinh thÓ,
do biÕn d¹ng kÕt tinh bªn trong tinh thÓ. §é lín
cña vÕt lane ®−îc x¸c ®Þnh b»ng gãc rolid (gãc
cøng). Gãc nµy t¨ng lªn cïng víi sù t¨ng biÕn
d¹ng tinh thÓ. .
asteroid [1110] : d¹ng sao (cs).
Nãi vÒ mét æ san h« Rugosa h×nh khèi trong
®ã v¸ch ng¨n cña mçi æ ph¸t triÓn ®Çy ®ñ,
nh−ng kh«ng cã t−êng ng¨n c¸ch c¸c æ vµ ®Æc
tr−ng bëi c¸c v¸ch ng¨n cña æ san h« gi¸p kÒ
xÕp s¾p xen kÏ nhau.
asthenosphere [1111] : quyÓn mÒm.
Líp bao bªn trong Tr¸i ®Êt ngay d−íi th¹ch
quyÓn. §ã lµ mét phÇn cña Manti th−îng, n¬i
diÔn ra sù ®iÒu chØnh ®¼ng tÜnh, cã thÓ ph¸t sinh
ra magma vµ sãng ®Þa chÊn bÞ hÊp thô m¹nh.
Th¹ch quyÓn tr«i d¹t trªn quyÓn mÒm (tõ ch÷
Hy L¹p asthenes nghÜa lµ mÒm).
Astian [1112] : Asti (®t).
BËc ë ch©u ¢u, Pliocen th−îng (n»m trªn
Plaisanci, n»m d−íi Calabri). T−¬ng ®−¬ng víi
Redon.
ASTM [1113] : HiÖp héi thö nghiÖm vµ vËt
liÖu Hoa Kú t¹i Philadenphia.
ViÕt t¾t cña American Society for Testing
and Materials.
astrobleme [1114] : v¸ch lëm chëm do x©m
thùc cæ.
Trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt do va ®Ëp cña c¸c vËt
thÓ vò trô vµ th−êng ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c
vßng trßn vµ c¸c ®¸ bÞ ph¸ hñy do va ®Ëp m¹nh.
Di tÝch x©m thùc cña miÖng nói löa do n−íc khÝ
quyÓn. ThuËt ng÷ nãi chung ®−îc sö dông cho
c¸c cÊu tróc næ Èn, tuæi cæ, trong ®ã bÊt kú
m¶nh ®¸ cã nguån gèc ngoµi Tr¸i ®Êt nµo còng
47
®Òu bÞ ph¸ hñy.
astrogeodetic measurement [1115] : ®o ®¹c
tr¾c ®Þa-thiªn v¨n.
§o trùc tiÕp Tr¸i ®Êt ®Ó x¸c ®Þnh ®é lÖch
th¼ng ®øng tõ khi t¹o thµnh geoid vµ ellipsoid.
astrogeology [1116] : ®Þa thiªn v¨n häc (®cvt).
LÜnh vùc khoa häc øng dông c¸c nguyªn lý
vµ kü thuËt ®Þa chÊt, ®Þa hãa, ®Þa vËt lý ®Ó
nghiªn cøu b¶n chÊt, nguån gèc vµ lÞch sö c¸c
chÊt r¾n vµ khÝ trong hÖ MÆt trêi.
astrophyllite [1117] : astrophylit.
Kho¸ng vËt :
(K,Na)3(Fe, Mn)7Ti2 Si8O24(O, OH)7.
asymmetrical [1118] : kh«ng ®èi xøng, kh«ng
c©n xøng.
VËt thÓ kh«ng cã c¸c yÕu tè ®èi xøng (t©m
®èi xøng, mÆt ph¼ng ®èi xøng, trôc ®èi xøng).
VÝ dô: thung lòng kh«ng c©n xøng.
asymmetrical ripple mark [1119] : mèc, dÊu
hay v¹ch gîn sãng kh«ng c©n xøng.
Mét d¹ng th«ng th−êng cña dÊu hiÖu dßng
gîn sãng cã s−ên h¹ l−u ng¾n vµ th−îng l−u
t−¬ng ®èi dµi vµ dèc.
asymmetric [1120] : bÊt ®èi xøng.
ThuËt ng÷ nãi vÒ tinh thÓ cña líp b¸n diÖn
thuéc hÖ ba nghiªng, kh«ng cã yÕu tè ®èi xøng,
tinh thÓ kh«ng cã quy luËt kÕt tinh.
asymmetric bedding [1121] : ph©n líp kh«ng
®èi xøng.
§Æc tÝnh ph©n líp víi c¸c kiÓu hoÆc t−íng
th¹ch häc ®−îc s¾p xÕp theo chiÒu th¼ng ®øng
cã tÝnh chu kú, theo trËt tù 1-2-3-1-2-3-1-2-3.
asymmetric ripple mark [1122] : dÊu vÕt gîn
sãng kh«ng ®èi xøng.
KiÓu dÊu vÕt gîn sãng cã mÆt c¾t kh«ng ®èi
xøng, ®Æc tr−ng bëi ®é dèc c¸c ®Ønh sãng ng¾n
vÒ phÝa d−íi dßng vµ dµi vÒ phÝa trªn dßng.
asymmetric valley [1123] : thung lòng kh«ng
®èi xøng.
KiÓu thung lòng cã phÝa nµy dèc h¬n
phÝa kia.
asymmetric fold [1124] : nÕp uèn kh«ng
®èi xøng.
NÕp uèn cã ®é dèc c¸c c¸nh kh«ng b»ng
nhau.
at rest pressure [1125] : ¸p lùc ®Êt ë tr¹ng
th¸i nghØ (®cctr).
atacamite [1126] : atacamit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu xanh : Cu2Cl(OH)3,
®ång h×nh víi partacam vµ botalackit, vµ h×nh
thµnh do sù phong hãa cña quÆng ®ång.
§n: remolinite.
atelestite [1127] : atelestit.
Kho¸ng vËt mµu vµng: Bi8(AsO4)3O5(OH)5.
 athahascaite [1128] : athahascait.
Kho¸ng vËt: Cu5 Se4.
atheneite [1129] : atheneit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: (Pb,Hg)3 As.
Atlantic [1130] : §¹i T©y D−¬ng.
1- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Çu tiªn ë ch©u
¢u, chØ kho¶ng thêi gian tõ Holocen (7500-
4500 n¨m tr−íc ®©y) tiÕp sau Boreal vµ tr−íc
Subboreal. Trong kho¶ng thêi gian ®ã khÝ hËu
Êm h¬n hiÖn nay vµ Èm −ít.
2- (tt) Thuéc §¹i T©y D−¬ng, vÝ dô khÝ hËu
§¹i T©y D−¬ng, sinh vËt §¹i T©y D−¬ng.
Atlantic-type coastline [1131] : bê biÓn kiÓu
§¹i T©y D−¬ng.
§−êng bê biÓn ph¸t triÓn ë n¬i cã ph−¬ng
cÊu tróc chung cña ®Þa h×nh (nh− d·y nói) ng−îc
víi ranh giíi l−u vùc biÓn hay ®¹i d−¬ng. §−êng
bê biÓn kiÓu nµy ph¸t triÓn ë nhiÒu vïng quanh
§¹i T©y D−¬ng, nh− ®−êng bê T©y B¾c Ireland,
®−êng bê T©y Nam n−íc Ph¸p vµ T©y Ban Nha.
Ngn: Pacific-type coastline.
atlas [1132] : tËp b¶n ®å.
Lµ mét quyÓn tËp hîp c¸c b¶n ®å.
atmoclast [1133] : vôn phong hãa.
M¶nh vôn ®¸ bÞ qu¸ tr×nh phong hãa c¬ häc
hoÆc hãa häc trªn lôc ®Þa lµm vì vôn t¹i chç.
atmoclastic rock [1134] : ®¸ vôn phong hãa.
Lo¹i ®¸ m¶nh vôn cã thµnh phÇn lµ atmoclast
bÞ t¸i g¾n kÕt nh−ng kh«ng bÞ t¸c ®éng cña giã
hay n−íc lµm x¸o trén.
atmophile [1135] : atmophil.
C¸c nguyªn tè ®iÓn h×nh cña kh«ng khÝ ®ã lµ
H, C, N, O, I, Hg vµ c¸c khÝ tr¬.
atmosilicarenite [1136] : c¸t silic phong hãa.
Lo¹i c¸t silic h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh phong
hãa vµ ph©n hñy mét lo¹i ®¸ gèc.
atmospheric pressure [1137] : ¸p lùc
khÝ quyÓn.
atmospheric radiation [1138] : bøc x¹
khÝ quyÓn.
Bøc x¹ ®−îc ph¸t ra tõ khÝ quyÓn theo 2
chiÒu: chiÒu phÝa trªn ®i vµo vò trô, chiÒu phÝa
d−íi th¼ng xuèng mÆt ®Êt.
atmospheric water [1139] : n−íc khÝ quyÓn.
N−íc h×nh thµnh vµ tån t¹i trong khÝ quyÓn
d−íi d¹ng h¬i (h¬i n−ãc), láng (n−íc m−a),
r¾n (tuyÕt).
atmospheric weathering [1140] : phong hãa
bÒ mÆt.
Qu¸ tr×nh phong hãa x¶y ra trªn bÒ mÆt Tr¸i
®Êt.
Atokan [1141] : Atokan (®t).
Thèng khu vùc ë B¾c Mü. PhÇn thÊp cña
Pensylvani trung (n»m trªn Morrow, n»m d−íi
48
Desmoinesi).
atokite [1142] : atokit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: (Pd, Pt)3 Sn.
atoll [1143] : ®¶o vßng san h«.
¸m tiªu san h« vßng kiÓu ®Þa h×nh xuÊt hiÖn
gÇn nh− d−íi d¹ng h×nh trßn trªn b×nh ®å (®«i
khi h×nh elip, h×nh mãng ngùa) vµ tùa nh− vßng
hay chuçi c¸c ®¶o san h« nhá gÇn nhau; gi÷a
chóng lµ kho¶ng trßn, kh«ng cã thæ nh−ìng,
hoÆc ®¶o kh«ng ph¶i nguån san h«. ¸m tiªu san
h« vßng ®−îc n−íc biÓn s©u bao bäc (hoÆc s−ên
lôc ®Þa). Vßng cung ¸m tiªu san h« víi ®−êng
kÝnh tõ 1km ®Õn h¬n 130km, th−êng gÆp ë Th¸i
B×nh D−¬ng, Ên §é D−¬ng,... VÝ dô ®¶o
Maldive ë Ên §é D−¬ng.
atollon [1144] : quÇn ®¶o san h«.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë ®¶o Maldive (Ên
§é D−¬ng) ®Ó chØ ¸m tiªu san h« rÊt lín gåm
nhiÒu ®¶o nhá hîp thµnh. ThuËt ng÷ "atoll" ®−îc
dïng tõ ®©y.
atomic absorption spectrometry [1145] :
phÐp ®o quang phæ hÊp thô nguyªn tö (AAS).
Ph©n tÝch c¸c nguyªn tè hãa häc trong mÉu
trªn c¬ së lµm bay h¬i mét l−îng nhá mÉu trong
dung dÞch vµ kÝch thÝch ®¸m h¬i ®Ó chóng bøc
x¹ c¸c ®Æc tr−ng trong nh÷ng nguån phãng ®iÖn
m¹nh. Hµm l−îng cña nguyªn tè tû lÖ víi l−îng
hÊp thô nguyªn tö. ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p
AAS lµ tiÒn thiÕt bÞ kh«ng nhiÒu, vËn hµnh thao
t¸c m¸y ®¬n gi¶n, trong mét dung dÞch mÉu cã
thÓ x¸c ®Þnh ®−îc nhiÒu nguyªn tè, n¨ng suÊt
lÇn l−ît mét ngµy cã thÓ x¸c ®Þnh 500 lÇn
nguyªn tè trªn mét m¸y.
atomic absorption spectrophotometer
[1146]: quang phæ hÊp thô nguyªn tö kÕ.
ThiÕt bÞ vËn hµnh vµ ph©n tÝch phæ hÊp thô
nguyªn tö.
atomic absorption spectroscopy [1147] :
phÐp nghiªn cøu phæ hÊp thô nguyªn tö.
Nghiªn cøu phæ hÊp thô nguyªn tö bao gåm
c¶ qu¸ tr×nh quan s¸t, ®o ®¹c, ph©n tÝch c¸c phæ
hÊp thô nguyªn tö.
atomic absorption spectrum [1148] : phæ hÊp
thô nguyªn tö.
Phæ hÊp thô nh×n thÊy ®−îc khi nh÷ng
nguyªn tö kh«ng bÞ kÝch thÝch cña mét mÉu vËt
bèc h¬i vµ hÊp thô mét c¸ch cã chän läc mét sè
b−íc sãng nµo ®ã cña ¸nh s¸ng ®i qua mÉu vËt.
atomic clock [1149] : ®ång hå nguyªn tö.
§ång hå phãng x¹. §n: radioactive clock.
atomic time scale [1150] : thang thêi gian
nguyªn tö.
Thang thêi gian ®Þa chÊt ®−îc x¸c ®Þnh trªn
c¬ së ph©n r· phãng x¹ trong ®¸, kho¸ng vËt vµ
®−îc tÝnh theo n¨m.
atrypoid [1151] : Atrypidae (cs).
Tay cuén cã khíp thuéc mét hä ®Æc tr−ng bëi
vá cã t« ®iÓm gê h−íng t©m víi m¶nh l−ng
phång h¬n m¶nh bông. Tuæi: Ordovic gi÷a ®Õn
Devon muén.
attached dune [1152] : cån c¸t (®ôn c¸t)
sinh kÌm.
Cån c¸t (®ôn c¸t) ®−îc tÝch tô xung quanh
t¶ng ®¸ hoÆc quanh mét ch−íng ng¹i nµo ®ã vÒ
phÝa h−íng giã thæi c¸t hoÆc c¶ hai bªn vËt
ch−íng ng¹i, kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng
kh¸c nhau.
attached ground water [1153] : n−íc liªn kÕt.
X: attached water.
attached water [1154] : n−íc liªn kÕt.
N−íc cßn b¸m vµo thµnh c¸c lç rçng trong ®¸
chøa sau khi n−íc träng lùc tho¸t ra hÕt.
§n: adhesive water; funicular water;
pendular water; pellicular water.
attakolite [1155] : attakolit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Mn,Sr)3Al6(PO4SiO4)7.3H2O.
attendant [1156] : kÌm theo, phô trî.
attendant operation in geological
prospecting [1157] : c¸c d¹ng c«ng t¸c th¨m
dß ®Þa chÊt phô trî, c«ng viÖc phô trî.
Tæ hîp c¸c c«ng viÖc kh¸c nhau nh»m phôc
vô c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt chñ yÕu (s¶n xuÊt
chÝnh), ®−îc tiÕn hµnh b×nh th−êng (ch¹y ®Òu,
kh«ng ngõng trÖ).
Atterberg limits [1158] : giíi h¹n Atterberg
(®cctr).
1-C¸c giíi h¹n tr¹ng th¸i cña ®Êt (r¾n, dÎo,
láng,...) theo ®Þnh nghÜa cña Atterberg.
2-Ranh giíi thµnh phÇn n−íc gi÷a tr¹ng th¸i
nöa láng vµ dÎo, gi÷a thÓ dÎo vµ nöa r¾n trong
mét trÇm tÝch. §n: consistency limits.
attitude [1159] : vÞ thÕ.
VÞ trÝ hoÆc thÕ n»m cña bÒ mÆt cÊu tróc so
víi mÆt ngang.
attle [1160] : chç ®· san lÊp, san b»ng, lÊp
®Çy.
attribute [1161] : thuéc tÝnh.
Theo ph−¬ng ph¸p lËp tr×nh h−íng ®èi t−îng,
®èi t−îng nghiªn cøu trong ®Þa chÊt lµ c¸c má,
®iÓm quÆng. C¸c má, ®iÓm quÆng cã thÓ m« t¶
®−îc d−íi d¹ng c¸c líp ®èi t−îng (class) víi
nh÷ng thuéc tÝnh riªng (attribute) nh− cÊu tróc
®Þa chÊt, vÞ trÝ cña nã trong cÊu tróc chung
cña tr−êng quÆng, vïng quÆng hay khu vùc
chøa quÆng, v.v.
attrition [1162] : sù cä mßn, sù tiªu hao.
Qu¸ tr×nh tiªu hao, mßn dÇn do sù cä s¸t, ®Æc
biÖt lµ bÞ t¬i ra, bÞ mµi mßn c¸c m¶nh ®¸ do tr¶i
49
qua c¸c qu¸ tr×nh cä x¸t, nghiÒn vôn, va ®Ëp,
cµo xíi,... kÕt qu¶ lµm cho c¸c h¹t nhá dÇn vµ
trßn c¹nh.
A type granite [1163] : granit kiÓu A.
Tªn gäi chung ®èi víi c¸c ®¸ granit th−êng
gÆp trong c¸c ®íi rift vµ phÇn bªn trong c¸c
m¶ng lôc ®Þa v÷ng bÒn. Chóng th−êng lµ c¸c ®¸
cã ®é kiÒm trung b×nh víi hµm l−îng CaO vµ
Al2O3 thÊp; c¸c gi¸ trÞ Fe/Fe+Mg, K2O/Na2O vµ
K2O cao; cã chøa th¹ch anh, feldspar kali, víi
l−îng nhá plagioclas, biotit giµu Fe, vµ ®«i khi
cã amphibol kiÒm. TiÕp ®Çu ng÷ A cã nghÜa
"kh«ng t¹o nói" (anorogenic).
aubertite [1164] : aubertit.
Kho¸ng vËt :
Al(H2O)6Cu(H2O)1+2(SO4)2Cl. 2H2O.
augelite [1165] : augelit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, tr¾ng hoÆc ®á nh¹t:
Al2(OH)3PO4.
auger [1166] : khoan, mòi khoan.
1- Dông cô khoan gç.
2- Dông cô khoan ®Êt. Cã thÓ sö dông khoan
tay 1 trôc ®Ó lÊy mÉu khoan. Lç khoan ®−êng
kÝnh lín ph¶i dïng m¸y khoan ®éng lùc.
auger hole method [1167] : ph−¬ng ph¸p hót
n−íc lç khoan x¸c ®Þnh c¸c ®Æc tÝnh n−íc
ngÇm (®cctr).
auger type bit [1168] : lo¹i mòi khoan ®Êt
d¹ng guång xo¾n (®cctr).
augite [1169] : augit.
1- Kho¸ng vËt nhãm clinopyroxen:
(Ca,Na)(Mg,Fe+3,Al)(SiAl)2O6, chøa titan vµ s¾t
hãa trÞ 3. Augit cã mµu ®en, ®en-xanh nh¹t hoÆc
xanh sÉm vµ lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña ®¸
magma basic vµ ®¸ biÕn chÊt. Dana (1892) dïng
thuËt ng÷ "augit" cho clinopyroxen víi c«ng
thøc (Al, Fe)2O3, nh−ng c¸c nhµ th¹ch häc kh¸c
sö dông cho kho¸ng vËt cã c«ng thøc:
(Mg, Fe, Ca) SiO3. Ss: pigeonite.
2- §n : pyroxene; basaltine..
aulacogen [1170] : vïng tròng d¹ng ®Þa hµo.
Cã ranh giíi lµ nh÷ng ®øt g·y thuËn d¹ng ®Þa
m¸ng h×nh thµnh trªn craton.
aurichalcite [1171] : aurichalcit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t :
(Zn,Cu)5(CO3)2(OH)6.
auricle [1172] : tai (cs).
CÊu t¹o d¹ng tai nhän ë phÇn sau cña vá mét
sè Hai m¶nh ph©n biÖt víi phÇn chÝnh cña vá
bëi ®é phång rÊt nhá.
auricula [1173] : tai (cs).
PhÇn dµy lªn d¹ng tai ë bµo tö cã tai.
auricular sulcus [1174] : r·nh tai (cs).
R·nh ë bªn ngoµi vá Hai m¶nh ph©n c¸ch
cÊu t¹o tai víi phÇn chÝnh cña vá.
auriculate [1175] : cã tai (cs).
Nãi vÒ c¸c bµo tö cã nh÷ng chç dµy lªn d¹ng
tai cña mµng ngoµi ë vïng xÝch ®¹o, th−êng nh«
ra tõ ®o¹n cuèi cña ®−êng sÑo.
auricupride [1176] : auricuprit.
Kho¸ng vËt: Cu3Au. §n: cuproaurit.
aurorite [1177] : aurorit.
Kho¸ng vËt: (Mn, Ag, Ca) Mn3O7.3H2O.
aurostibite [1178] : aurostibit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: AuSb2.
Austinian [1179] : Austin (®t).
BËc ë B¾c Mü, Creta th−îng (n»m trªn
Eaglefordi, n»m d−íi Taylor).
austinite [1180] : austinit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, kh«ng mµu hoÆc n©u
nh¹t: CaZnAsO4(OH).
authigene [1181] : t¹i sinh.
Mét kho¸ng vËt hoÆc thµnh phÇn ®¸ t¹i sinh,
vÝ dô nh− mét kho¸ng vËt trong ®¸ magma; xi
m¨ng cña mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch nÕu ®−îc tÝch
®äng tõ dung dÞch; hoÆc mét kho¸ng vËt h×nh
thµnh tõ qu¸ tr×nh biÕn chÊt.
authigenesis [1182] : nguån t¹i sinh.
Mét qu¸ tr×nh mµ theo ®ã nh÷ng kho¸ng vËt
míi h×nh thµnh t¹i chç trong mét ®¸ trÇm tÝch
x¶y ra trong khi hoÆc sau khi tÝch tô, do sù thay
thÕ hay t¸i kÕt tinh.
authigenetic [1183] : t¹i sinh.
T−¬ng ®ång víi thuËt ng÷ authigenic.
authigenic [1184] : t¹i sinh.
§−îc thµnh t¹o t¹i chç, nh− c¸c thµnh phÇn
vµ kho¸ng vËt t¹o ®¸ kh«ng bÞ dÞch chuyÓn hoÆc
®−îc kÕt tinh t¹i n¬i hiÖn nay chóng xuÊt lé.
Th−êng th−êng, thuËt ng÷ nµy dïng ®Ó chØ mét
kho¸ng vËt (th¹ch anh, feldspar) ®−îc thµnh t¹o
sau qu¸ tr×nh tÝch tô trÇm tÝch nguyªn thñy.
§n: authigenous; authigenetic.
autoarenite [1185] : c¸t kÕt tù sinh.
Lo¹i c¸t kÕt ®−îc h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh
vì vôn c¸c ®¸ do nh÷ng ho¹t ®éng kiÕn t¹o
g©y nªn.
autoassociation [1186] : tù liªn hîp.
Ph−¬ng ph¸p ®Ó tù so s¸nh cña mét chuçi
(string) hay mét tuÇn tù c¸c sè hiÖu kh«ng ph¶i
lµ sè.
autobreccia [1187] : d¨m kÕt tù sinh.
D¨m kÕt h×nh thµnh do mét qu¸ tr×nh nµo ®ã
®ång thêi víi sù h×nh thµnh hoÆc cøng r¾n cña
khèi ®¸, tõ ®ã c¸c m¶nh vôn ®· ®−îc t¸ch ra. VÝ
dô qu¸ tr×nh thµnh t¹o c¸c m¶nh vôn do nh÷ng
phÇn cña vá ®· cøng cña khèi dung nham h·y
cßn láng.
autochthon [1188] : t¹i chç; b¶n ®Þa.
50
1- (trt) TrÇm tÝch tµn d− h×nh thµnh tõ qu¸
tr×nh ph©n hñy t¹i chç.
2- (kt) ThÕ ®¸ ë nguyªn vÞ trÝ sinh thµnh, cã
®¸ cã cïng nguån gèc víi ®¸ mãng, tuy kh«ng
di chuyÓn nh−ng cã thÓ biÕn d¹ng.
autochthonous [1189] : t¹i chç, b¶n ®Þa.
§−îc thµnh t¹o t¹i chÝnh n¬i hiÖn ®ang
xuÊt lé.
autochthonous mantle [1190] : líp phñ vËt
liÖu t¹i chç.
Nh÷ng m¶nh vôn ®¸ hoÆc ®Êt bë rêi cã
nguån gèc tõ c¸c líp ®¸ trô n»m phÝa d−íi vµ
®−îc thµnh t¹o t¹i chç.
autochthony [1191] : tÝch tô b¶n ®Þa.
Sù tÝch tô cña c¸c tµn tÝch thùc vËt t¹i ngay
n¬i chóng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong m«i
tr−êng nguyªn sinh.
autoclastic rock [1192] : ®¸ tù vì vôn; ®¸ vôn
tù sinh.
Lo¹i ®¸ cã kiÕn tróc d¨m hoÆc m¶nh vôn
®−îc thµnh t¹o t¹i n¬i mµ nay chóng xuÊt lé do
qu¸ tr×nh vì vôn, ph©n c¾t, biÕn chÊt ®éng lùc,
t¹o nói hoÆc c¸c qu¸ tr×nh t¸c ®éng c¬ häc kh¸c.
autogenetic [1193] : ®Þa h×nh tù sinh.
1- §Þa h×nh tù ph¸t triÓn, tù tiÕn hãa do chÝnh
®iÒu kiÖn côc bé vµ kh«ng bÞ ¶nh h−ëng c¸c
chuyÓn ®éng t¹o nói. VÝ dô ®Þa h×nh t¹o nªn do
m−a r¬i vµ c¸c dßng ch¶y bÒ mÆt t¹o thµnh hÖ
s«ng suèi d¹ng cµnh c©y.
2- KiÓu hÖ s«ng suèi hoµn toµn do ®iÒu kiÖn
bÒ mÆt quyÕt ®Þnh (mµ s«ng ngßi ch¶y trªn ®ã).
VÝ dô: hÖ thèng s«ng suèi ph¸t triÓn duy nhÊt
trªn vïng x©m thùc th−îng nguån.
autogenic [1194] : tù sinh.
X: autogenetic.
autogenous [1195] : tù sinh.
X: autogenetic.
autozooid [1196] : c¸ thÓ tù d−ìng (cs).
Polyp san h« t¸m tia ph¸t triÓn ®Çy ®ñ; mét
c¸ thÓ Rªu ®éng vËt cã chøc n¨ng kiÕm ¨n.
Autunian [1197] : Autun (®t).
BËc ë ch©u ¢u, phÇn thÊp nhÊt cña Permi h¹
(n»m trªn Stephan, n»m d−íi Saxon).
autunite [1198] : autunit.
1- Kho¸ng vËt phãng x¹ hÖ bèn ph−¬ng, mµu
vµng chanh hoÆc vµng - sulfur: Ca(UO2)2(PO4)
10-12H2O, ®ång h×nh víi torbernit. Autunit nãi
chung lµ kho¸ng vËt thø sinh, cã d¹ng tÊm
hoÆc d¹ng v¶y kiÓu mica.
§n: lime uranite, calcouranit.
2- Nhãm kho¸ng vËt ®ång h×nh hÖ bèn
ph−¬ng cã c«ng thøc chung :
R+2(UO2)(XO4)2.nH2O, trong ®ã R=Ca, Cu,
Mg, Ba, Na2 hoÆc: c¸c nguyªn tè kh¸c vµ X=P
hoÆc As. Nhãm nµy bao gåm nh÷ng kho¸ng vËt
nh−: autunit, torbernit, uranocircit, saleit,
sodium autunit, zeunerit, uranospinit, novacekit
vµ kahlerit..
Auversian [1199] : Auversi (®t).
BËc ë ch©u ¢u, Eocen (n»m trªn Lutet, n»m
d−íi Barton).
auxiliary rotation [1200] : quay bæ sung,
quay phô trî (®cctr).
available [1201] : cã thÓ sö dông ®−îc,
kh¶ dông.
available moisture [1202] : ®é Èm h÷u hiÖu
cña ®Êt.
L−îng Èm trong ®Êt mµ thùc vËt cã thÓ hót
®−îc. Th−êng ®ã lµ l−îng n−íc gi÷a ®iÓm hÐo
vµ l−îng Èm tù nhiªn.
available relief [1203] : ®Þa h×nh s½n cã, ®Þa
h×nh ®Þa ph−¬ng.
Toµn bé ®Þa h×nh cã lîi ®èi víi hÖ s«ng suèi
c¾t qua mét vïng x¸c ®Þnh. §é cao cña nã ®−îc
x¸c ®Þnh b»ng chiÒu cao th¼ng ®øng tõ ®iÓm cao
sãt l¹i cña ®Þa h×nh nguyªn thñy ®Õn mÆt (møc)
nghiªng ®Çu tiªn mµ nã ®¹t ®−îc (do hÖ thèng
s«ng ngßi ®iÒu chØnh). §n: local relief.
avalanche bedding [1204] : thÕ n»m dèc
®øng.
§¬n nghiªng trong c¸c ®ôn c¸t l−ìi liÒm do
sËp lë c¸t theo mÆt tr−ît (nghiªng) cña ®ôn c¸t.
avalanche cone [1205] : nãn lë tÝch.
Khèi vËt chÊt sËp, tr−ît lë ®−îc tÝch ®äng l¹i,
cã d¹ng h×nh nãn.
avalanche talus [1206] : tr−ît lë theo taluy.
Sù tÝch tô c¸c m¶nh ®¸ cã h×nh d¹ng, kÝch
th−íc bÊt kú b¾t nguån tõ tuyÕt, b¨ng lÉn ®Êt vµ
m¶nh ®¸ do tr−ît lë theo s−ên xuèng. Gãc dèc
th−êng nhá h¬n 30 ®é vµ mÆt c¾t nghiªng lâm
vÒ phÝa trªn.
avalanching [1207] : lë, qu¸ tr×nh lë.
Sù di chuyÓn ®ét ngét vµ rÊt nhanh xuèng
phÝa d−íi cña khèi lë.
avalonian orogeny [1208] : t¹o nói Avaloni.
Sù kiÖn t¹o nói diÔn ra gÇn cuèi TiÒn Cambri
däc theo biªn giíi B¾c Mü.
aven [1209] : hang rót n−íc.
GiÕng hay lç khoan th¼ng ®øng ng−îc tõ
hang ®éng lªn mÆt ®Êt.
aventurescence [1210] : aventurescenc.
Kho¸ng vËt trong mê, ph¶n x¹ ¸nh s¸ng
m¹nh do chøa bao thÓ trong kho¸ng vËt. VÝ dô
nh− aventurin quartz vµ aventurin feldspar.
aventurine [1211] : aventurin, th¹ch anh
vµng ¸nh.
1- Th¹ch anh trong, mê, chøa nh÷ng bao thÓ
rÊt nhá cña kho¸ng vËt kh¸c, cã mµu x¸m, xanh
51
nh¹t, n©u.
2- Aventurine feldspar-thuËt ng÷ dïng chØ sù
s¸ng chãi nh− d¸t vµng cña thñy tinh hoÆc cã
kho¸ng vËt cã mµu vµng hoÆc bao thÓ s¸ng. §n:
adventurine.
aventurine feldspar [1212] : feldspar aven-
turin, feldspar vµng ¸nh.
Nh÷ng lo¹i feldspar (oligoclas, albit, andesin,
hoÆc adularia) cã mµu vµng s¸ng chãi ®Æc tr−ng.
aventurine quartz [1213] : th¹ch anh
aventurin, th¹ch anh vµng ¸nh.
X: aventurine.
average grade [1214] : hµm l−îng trung b×nh.
average igneous rock [1215] : ®¸ magma
trung tÝnh.
VÒ mÆt lý thuyÕt th× thµnh phÇn hãa häc cña
®¸ t−¬ng øng víi thµnh phÇn trung b×nh líp
ngoµi cïng cña vá Tr¸i ®Êt.
average velocity [1216] : tèc ®é trung b×nh.
1- §èi víi dßng ch¶y mÆt: b»ng l−u l−îng
chia cho diÖn tÝch mÆt c¾t ngang vu«ng gãc víi
dßng ch¶y.
2- §èi víi n−íc d−íi ®Êt: b»ng thÓ tÝch n−íc
ch¶y qua diÖn tÝch mÆt c¾t cho tr−íc, chia cho
®é rçng mµ n−íc ch¶y qua.
avezacite [1217] : avezacit.
Mét lo¹i dyke cã thµnh phÇn trung gian gi÷a
pyroxenit vµ hornblendit víi amphibol tréi h¬n
pyroxen vµ víi ilmenit chiÕm gÇn 20% thÓ tÝch
®¸. §Æt tªn theo ®Þa danh vïng Avezac,
Pyrenees.
avicennite [1218] : avicenit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng, mµu ®en: Tl2O3.
avlakogen [1219] : avlacogen.
§n: aulacogen.
avogadrite [1220] : avogadrit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: (K, Cs) B F4.
awaruite [1221] : awaruit.
Kho¸ng vËt d¹ng hîp kim tù nhiªn cña nickel
vµ s¾t ; nickel-iron.
axial angle [1222] : gãc quang häc.
X: optic angle.
axial compression [1223] : nÐn däc trôc
(®cctr).
Sù nÐn song song víi trôc däc cña mÉu trong
thÝ nghiÖm víi mÉu h×nh trô.
axial force diagram [1224] : biÓu ®å lùc däc
trôc (®cctr).
axial plane [1225] : mÆt trôc quang.
1- MÆt trôc quang cña tinh thÓ hai trôc.
2- MÆt tinh thÓ chøa hai trôc cña tinh thÓ.
axial pressure [1226] : ¸p lùc chÝnh t©m, däc
trôc (®cctr).
¸p lùc däc theo trôc ®èi xøng, thÝ dô ¸p lùc
t¸c dông vµo t©m cña cäc trßn.
axial strain [1227] : biÕn suÊt (biÕn d¹ng) däc
trôc (®cctr).
axial stream [1228] : dßng trôc, dßng chÝnh.
1- Nguån ch¶y chÝnh cña mét thung lòng
gi÷a nói ch¶y vµo n¬i s©u nhÊt cña thung lòng
®ã vµ cã h−íng song song víi chiÒu dµi nhÊt
cña nã.
2- Dßng n−íc ch¶y theo trôc cña mét nÕp
lâm hoÆc mét nÕp låi.
axial stress [1229] : øng suÊt däc trôc (®cctr).
axial surface [1230] : mÆt trôc.
BÒ mÆt ®−îc t¹o ra do c¸c ®−êng b¶n lÒ cña
nÕp uèn nèi tiÕp nhau.
axial symmetric [1231] : trôc ®èi xøng.
§−êng th¼ng trong tinh thÓ, mµ khi xoay
quanh ®−êng th¼ng nµy víi mét gãc x¸c ®Þnh th×
h×nh ®èi xøng sÏ chiÕm l¹i kho¶ng kh«ng gian
cña chÝnh vÞ trÝ cña nã tr−íc khi xoay. Trong
cÊu tróc tinh thÓ cã c¸c trôc ®èi xøng bËc 2, 3, 4
vµ 6 (L2, L3, L4, L6).
axial trace [1232] : vÕt trôc.
§−êng c¾t mÆt trôc nÕp uèn víi bÒ mÆt Tr¸i
®Êt hoÆc mét mÆt nµo kh¸c.
axial twin [1233] : trôc song tinh.
Sù ghÐp nèi cã quy luËt cña hai tinh thÓ trong
mét kho¸ng vËt, mµ khi xoay 1800 quanh mét
trôc, hai ®¬n tinh ®ã sÏ trïng nhau. Trôc ®ã lµ
trôc song tinh.
axinite [1234] : axinit.
Kho¸ng vËt mµu n©u, tÝm, xanh hoÆc x¸m:
(Ca,Mn,Fe)3Al2BSi4O15(OH), cã thÓ chøa natri.
Axinit hÖ ba nghiªng.
axis [1235] : trôc chÝnh, ph−¬ng chÝnh; trôc
(tinh thÓ), trôc quang; trôc.
1-(®m) Khu vùc (hay vïng) trung t©m hoÆc
chiÕm −u thÕ cña d·y nói; §−êng th¼ng theo
h−íng cña ®Þa h×nh réng lín th−êng theo sèng
cña d·y nói, theo h−íng ®¸y cña miÒn tròng,
v.v.
2- (kv) Ph−¬ng, mµ theo ph−¬ng ®ã ¸nh s¸ng
xuyªn qua kho¸ng vËt (tinh thÓ) kh«ng cã l−ìng
chiÕt suÊt. Ph−¬ng ®ã lµ trôc quang.
52
3-(t®c) §−êng th¼ng dïng ®Ó biÓu thÞ c¸c sè
thùc. Trong kh«ng gian hai chiÒu, ba chiÒu mçi
®iÓm ®−îc biÓu diÔn b»ng cÆp hai sè, ba sè trªn
c¸c trôc t−¬ng øng.
axis of a lode [1236] : trôc m¹ch (quÆng).
axis of isotropy [1237] : trôc ®¼ng h−íng.
Khi ph−¬ng truyÒn ¸nh s¸ng qua chÊt v« ®Þnh
hoÆc qua tinh thÓ hÖ lËp ph−¬ng. Nh÷ng vËt thÓ
nµy chØ cã mét ®¹i l−îng chiÕt suÊt, ®−îc gäi lµ
chÊt ®¼ng h−íng quang häc. Ph−¬ng truyÒn ®ã
lµ trôc ®¼ng h−íng.
axis of rotation [1238] : trôc quay (cña tr−êng
øng suÊt) (®cctr).
axis of symmetry [1239] : trôc ®èi xøng.
X: symmetry axis.
azimuth [1240] : ph−¬ng vÞ.
Gãc n»m ngang ®o theo chiÒu kim ®ång hå
gi÷a ph−¬ng vÞ b¾c vµ ph−¬ng vÞ ®èi t−îng
muèn ®o.
azimuth angle [1241] : gãc ph−¬ng vÞ.
Gãc hîp bëi ph−¬ng vÞ b¾c vµ ph−¬ng vÞ ®èi
t−îng ®ã theo chiÒu kim ®ång hå.
Azoic [1242] : Azoi, §¹i v« sinh (®t).
PhÇn sím cña TiÒn Cambri, ®Æc tr−ng b»ng
c¸c ®¸ kh«ng chøa dÊu vÕt cña sù sèng. Còng cã
khi ®−îc hiÓu lµ toµn bé TiÒn Cambri.
azonal soil [1243] : ch−a thµnh thæ nh−ìng.
Thæ nh−ìng (hay ®Êt trång) thiÕu c¸c tÇng
ph¸t triÓn tèt vµ t−¬ng tù ®¸ gèc.
§n : immature soil.
azonate [1244] : kh«ng ®íi (cs).
Nãi vÒ c¸c bµo tö kh«ng cã mét ®íi hay mét
d¶i t−¬ng tù, th−êng ë vïng xÝch ®¹o.
azurite [1245] : azurit.
1- Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu xanh
®Ëm ®Õn xanh tÝm: Cu3(CO3)2(OH)2, kho¸ng vËt
quÆng ®ång, thø sinh, cïng víi malachit ë ®íi
trªn cña vØa quÆng ®ång.
§n: chesylite, blue copper ore, blue
malachite.
2- Azurit ®Æc sÝt dïng ®Ó trang trÝ, trang søc.
 babefphite [1246] : babefphit.
Kho¸ng vËt: BaBe(PO4)(O,F).
babingtonite [1247] : babingtonit.
B background [1258] : hµm l−îng nÒn, nÒn.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu xanh nh¹t-
sÉm: Ca2(Fe+2,Mn)Fe+3Si5O10(OH).
back [1248] : m¸i, nãc, vÞnh nhá.
1- M¸i, nãc cña m¹ch quÆng, trÇn lß.
2- VÞnh nhá, n«ng, n¬i s«ng ngßi ven bê ®æ
vÒ vµ th«ng víi biÓn qua c¸c ®¶o nhá (nh− bê
biÓn vÞnh Texas).
back analysis [1249] : ph©n tÝch ng−îc, ph©n
tÝch sau (®cctr).
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mét hoÆc vµi th«ng sè
®Çu vµo (cña ®Êt, ®¸) dùa trªn c¬ së kÕt qu¶ (thÝ
dô x¸c ®Þnh søc bÒn cña ®Êt ®¸ tõ mét sù cè
tr−ît lë, ph¸ hñy). §n: back calculation.
back arc [1250] : cung sau.
Lµ vïng tiÕp gi¸p sau cung nói löa vÒ phÝa
h−íng c¾m cña ®íi hót ch×m.
back arc basin [1251] : bån sau cung.
Bån tròng n»m gi÷a cung ®¶o vµ lôc ®Þa
th−êng cã ®Æc tr−ng chøa trÇm tÝch nói löa.
back axle [1252] : trôc sau.
back pressure [1253] : ¸p lùc ®èi kh¸ng, ¸p
lùc ng−îc chiÒu.
back reef [1254] : ®Êt nèi d¶i ®¸ ngÇm víi
®Êt liÒn.
PhÇn ®Êt ë phÝa tr−íc d¶i ®¸ ngÇm, gåm c¶
vïng trÇm tÝch n»m gi÷a d¶i ®¸ ngÇm vµ
®Êt liÒn.
back slope [1255] : s−ên nghiªng.
1- §n: dip slope.
2- S−ên tho¶i h¬n cña ®Þa h×nh ®¬n nghiªng
(cuesta) hoÆc khèi ®øt g·y. Nã cã thÓ kh«ng liªn
quan víi gãc c¾m (gãc dèc) cña c¸c ®¸ n»m
d−íi ®ã.
backbone [1256] : sèng nói.
§−îc coi lµ trôc chÝnh cña d·y nói.
backfill [1257] : vËt liÖu san lÊp (®cctr).
§Êt hay c¸c vËt liÖu kh¸c ®−îc dïng ®Ó lÊp
l¹i c¸c hè, hµo, m−¬ng, r·nh hay nh÷ng n¬i bÞ
sËp lë. §n: backfilling.
53
1- (®h) Hµm l−îng cña mét nguyªn tè trong
mét diÖn tÝch kh«ng ph¶i lµ dÞ th−êng.
2- (t®c) Trong m«i tr−êng MS Windows cã
thÓ cïng mét lóc thùc hiÖn nhiÒu ch−¬ng tr×nh.
Nh−ng chØ cã mét ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng tÝch
cùc cßn c¸c ch−¬ng tr×nh kh¸c ch¹y d−íi
d¹ng nÒn.
background content [1259]:trÞ sè nÒn ®Þa hãa.
TrÞ sè nÒn ®Þa hãa cña nguyªn tè lµ hµm
l−îng trung b×nh cña nguyªn tè ®ã trong ®Êt, ®¸,
n−íc thiªn nhiªn, thùc vËt cña mét vïng l·nh
thæ cô thÓ cã ®Æc ®iÓm cÊu tróc ®Þa chÊt vµ c¶nh
quan ®Þa hãa riªng biÖt, kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi
c¸c qu¸ tr×nh t¹o quÆng, hoÆc t¸c ®éng nh©n
sinh. TrÞ sè ®ã thay ®æi tõ vïng nµy ®Õn vïng
kh¸c, nh−ng th−êng chØ dao ®éng quanh trÞ sè
Clark cña nguyªn tè ®ã.
background radiation [1260] : nÒn, ph«ng
bøc x¹.
§é phãng x¹ cña m«i tr−êng. VÝ dô tõ c¸c tia
vò trô vµ tõ c¸c thÓ phãng x¹ tù nhiªn cña Tr¸i
®Êt, kÓ c¶ phãng x¹ cña c¸c cuéc thÝ nghiÖm
®−îc kiÓm so¸t.
backland [1261]:d¶i ®Êt thÊp phÝa sau bê s«ng.
Mét phÇn cña ®ång b»ng b·i båi kÐo dµi tõ
®¸y s−ên thung lòng vµ ®−îc ng¨n c¸ch víi s«ng
bëi gê tù nhiªn. §n: back land. Deleted: Tõ ®
backset eddy [1262] : dßng xo¸y, chç n−íc
xo¸y, dßng ch¶y ng−îc. Deleted: .
Dßng ch¶y nhá quay (xo¸y trßn) ng−îc
h−íng cña dßng xo¸y chÝnh lµm cho n−íc ®¹i Deleted: a.
d−¬ng tuÇn hoµn. Dßng ch¶y ng−îc th−êng gÆp
Deleted: ;
gi÷a dßng chÝnh vµ bê biÓn.
backshore [1263] : bê sau. Deleted: b.
1- §íi cao hoÆc ®íi trong cña bê biÓn. §íi Deleted: .
nµy th−êng kh« vµ n»m gi÷a mùc n−íc thñy Deleted: a)
triÒu cao vµ ranh giíi cao nhÊt cña c¸c qu¸ tr×nh Deleted: .
ngo¹i sinh x¶y ra ë ®íi bê biÓn. Nã lµ t¸c nh©n
cña sãng biÓn hoÆc n−íc biÓn trµn ngËp chØ ®Æc
biÖt trong c¸c trËn b·o hoÆc thñy triÒu kh«ng Deleted: ~ san lÊp sau khi khai th¸c lé
thiªn¶
b×nh th−êng. Thùc chÊt ®ã lµ d¶i ®Êt ë phÝa tr−íc ~ tÝnh chÊt vµ cung c¸ch ~ ph¶n øng cña,
khi th¸o dì trî lùc v¸ch ~ c¬ chÕ trî lùc
biÓn n»m ngang hay s−ên rÊt tho¶i vµ ®−îc ph©n
c¸ch bê phÝa tr−íc (Foreshore) biÓn bëi bê thÒm
trªn mÆt n−íc.
2- Khu vùc n»m ngay ë ch©n v¸ch bê biÓn.
backshore terrace [1264] : thÒm bê sau.
ThÒm do sãng x©y ®¾p nªn ë bê phÝa sau, bê
thÒm trªn mÆt n−íc.
backwash [1265] : dßng n−íc ng−îc.
N−íc biÓn ch¶y ra biÓn tõ bê biÓn hoÆc tõ b·i
biÓn do sãng ®¸nh vµo hoÆc khèi l−îng n−íc
ch¶y ra biÓn.
backwater [1266]:n−íc ng−îc, n−íc phôc håi.
N−íc ®−îc phôc håi vµ kh«ng thay ®æi so víi
®iÒu kiÖn ban ®Çu.
backwearing [1267] : x©m thùc giËt lïi.
X©m thùc tõ mùc x©m thùc c¬ së, giËt lïi vÒ
phÝa ph©n thñy tÜnh. Qu¸ tr×nh x©m thùc g©y nªn
sù h¹ thÊp song song hai s−ên dèc ®øng cña
(d·y) nói hoÆc ®åi hoÆc sù h¹ thÊp mét s−ên nói
(®åi) nh−ng kh«ng lµm thay ®æi ®é dèc. Qu¸
tr×nh dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn cña ®ång b»ng ch©n
nói hay ®ång b»ng ®¸ gèc tr−íc nói.
Ss : downwearing.
bacterial pollution [1268]: nhiÔm bÈn vi khuÈn.
Sù nhiÔm bÈn do nh÷ng vi khuÈn g©y bÖnh.
bactritoid [1269] : D¹ng c¸n (Bactritoidea)
(cs).
Ch©n ®Çu thuéc ph©n líp Bactritoidea cã vá
®Æc tr−ng bëi h×nh sõng th¼ng d¹ng c¸n hoÆc h¬i
cong. Tuæi: Ordovic ®Õn Permi.
baculate [1270] : cã t« ®iÓm gê que (cs).
Sù t« ®iÓm ë bµo tö vµ phÊn gåm c¸c gê que.
baculite [1271] : baculit.
Tinh thÓ nhá d¹ng que, mµu ®en.
baculum [1272] : gê que (cs).
C¸c gê h×nh que rÊt nhá, kÝch th−íc rÊt thay
®æi, hoÆc n»m riªng rÏ, hoÆc kÕt thµnh côm, lµm
thµnh t« ®iÓm ë mµng ngoµi cïng cña h¹t phÊn
hay bµo tö. VÝ dô: Bacula.
baddeleyite [1273] : badeleyit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, kh«ng mµu,
vµng, n©u hoÆc ®en: ZrO2, chøa hafni, titan, s¾t
vµ thori.
badenite [1274] : badenit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m - thÐp :
(Co,Ni, Fe)3(As Bi)4.
badlan [1275] : vïng ®Êt xÊu.
§Þa h×nh bÞ c¾t qua mét c¸ch phøc t¹p, ph¸t
triÓn trªn bÒ mÆt cã rÊt Ýt hoÆc kh«ng cã líp phñ
thùc vËt. D−íi ®Êt th−êng lµ vËt liÖu kh«ng g¾n
kÕt hoÆc cã ®é g¾n kÕt yÕu. §Êt xÊu th−êng ph¸t
triÓn ë vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi nÕu th¶m thùc vËt
bÞ tµn ph¸ qu¸ sù ph¸t triÓn cña nã hay do c¸c
nguyªn nh©n kh¸c.
54
bafertisite [1276] : bafertisit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi :
Ba(Fe,Mn)2TiSi2O7(O, OH)2.
bahiaite [1277] : bahiait. Deleted: b)
Pyroxenit chøa pyroxen tµ ph−¬ng, amphibol, Deleted: .
olivin vµ mét sè l−îng nhá spinel.
bahianite [1278] : bahianit.
Kho¸ng vËt: Sb3 Al5 O14 (OH)2.
Baikalian orogeny [1279] : t¹o nói Baikali.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông réng r·i ë Liªn X«,
chØ thêi ®¹i t¹o nói x¶y ra trong kho¶ng thêi
gian chuyÓn tiÕp gi÷a Precambri vµ Cambri vµ
gåm c¶ Cambri gi÷a. ChuyÓn ®éng b¾t ®Çu ®−îc
biÕt tõ Riphe d−íi. C¸c pha riªng biÖt ®· ®−îc
ph©n ®Þnh bëi mèi liªn quan trong nhiÒu trËt tù Deleted: .
®Þa tÇng Precambri muén cña Liªn X«. §Æt theo
tªn hå Baikal ë Siberia.
bailer [1280] : thiÕt bÞ hót, m¸y hót dÇu.
bailing [1281] : hót b»ng b¬m, thiÕt bÞ hót.
Qu¸ tr×nh dïng thiÕt bÞ hót, b¬m h¹ xuèng
giÕng ®Ó hót chÊt láng, mïn khoan.
bajada [1282] : ®ång b»ng lò tÝch ch©n nói. Deleted: .
S−ên båi tÝch (aluvi) liªn tôc vµ réng hoÆc bÒ
mÆt ®¸ vôn phong hãa ®¬n nghiªng tho¶i kÐo dµi
tõ ch©n nói tíi vïng tròng néi lôc hay xung
quanh vïng tròng. §−îc thµnh t¹o do sù hîp
nhÊt mét phÝa cña hµng lo¹t nãn (qu¹t) phãng Deleted: .
vËt liªn kÕt vµ cã cÊu t¹o l−în sãng do c¸c nãn
phãng vËt ®Òu nh« cao, th−êng ®−îc h×nh thµnh
ë vïng khÝ hËu b¸n kh« nãng vµ sa m¹c. LÇn
®Çu tiªn thuËt ng÷ ®−îc dïng ë bang New
Mexico ®Ó chØ s−ên tho¶i h¬n cña hai s−ên ®Þa
h×nh ®¬n nghiªng (cuesta). §n: bahada; apron; Deleted: Tõ ®
alluvial apron; mountain apron; fan apron;
alluvial plain; compound alluvial fan; piedmont
alluvial plain; piedmont plain; waste plain;
piedmont slope; gravel piemond; alluvil bench.
Bajocian [1283] : Bajoc (®t).
BËc do d'Orbigny (1850) thµnh lËp theo tªn
thµnh phè Bayeux cña Ph¸p, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, Jura trung (n»m trªn Toarci, n»m
d−íi Bathon).
bakerite [1284] : bakerit.
Kho¸ng vËt: Ca4 B4 (BO4) (SiO4)3 (OH)3. H2O
kÕt h¹ch ®Æc sÝt mµu tr¾ng gièng nh− ®¸ hoa
hoÆc sø kh«ng tr¸ng men.
balance [1285] : c¸i c©n, c©n b»ng.
1- Dông cô ®Ó c©n.
2- Sù thay ®æi khèi l−îng vËt chÊt (sù chªnh
lÖch gi÷a tÝch tô vµ bµo mßn, ph¸ hñy) ®Êt ®¸
trong mét kho¶ng thêi gian, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
®é lín t¹i mét ®iÓm hoÆc trÞ sè trung b×nh toµn
vïng hoÆc toµn bé sè l−îng ®Êt ®¸ chªnh lÖch.
balancing [1286] : c©n b»ng, ®iÒu chØnh.
 Sù ®iÒu chØnh trong khai th¸c nh»m môc ®Ých
kinh tÕ.
balas rubi [1287] : rubi balas.
Nh÷ng d¹ng ®¸ quý spinel mµu ®á-hång nh¹t
hoÆc vµng-da cam, tÝm thÊy ë tØnh Badakhshan
(Balascia) miÒn B¾c Afghanistan.
§n: balas, ballas.
balavinskite [1288] : balavinskit.
Kho¸ng vËt: Sr2B6O11.4H2O.
baldite [1289] : baldit.
X©m nhËp thµnh t¹o ë ®é s©u võa, t−¬ng
®−¬ng víi basalt chøa analeim, augit vµ oxid s¾t.
balipholite [1290] : balipholit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi :
BaMg2LiAl3Si4O13(OH)3.
balk [1291] : d¶i ®Êt hÑp, thÊp ®¸nh dÊu ®−êng
ranh giíi.
balkanite [1292] : balkanit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Cu9 Ag5 Hg S8.
ball clay [1293] : sÐt côc, sÐt hßn (®cctr).
Mét lo¹i sÐt rÊt dÝnh, ®«i khi chÞu löa, th−êng
chøa vËt chÊt h÷u c¬, cã nh÷ng chÊt dïng lµm
thuèc mµu bÒn löa, mµu tõ vµng n©u tíi xanh víi
nh÷ng thang bËc kh¸c nhau, dïng lµm chÊt kÕt
dÝnh trong s¶n xuÊt gèm sø. Pipe clay-sÐt tr¾ng
mÒm, cã ®é cøng cao khi −ít còng nh− khi kh«,
dïng lµm nhiÒu lo¹i thñy tinh, cã ®é co ngãt cao
khi nung. Së dÜ gäi lµ ball clay v× tr−íc kia
ng−êi Anh th−êng lµm thµnh côc sÐt nÆng
13-22kg (30-50 b¶ng Anh), ®−êng kÝnh kho¶ng
25cm (10 in).
ball structure [1294] : cÊu tróc cÇu.
1- CÊu t¹o d¹ng cÇu cña ®¸ trÇm tÝch
nguyªn sinh.
2- CÊu tróc d¹ng cÇu nhá cña than ®¸.
ballas [1295] : balas.
TËp hîp nh÷ng viªn nhá tinh thÓ kim c−¬ng,
cã cÊu tróc d¹ng táa tia hoÆc d¹ng h¹t, kh«ng
c¸t khai, rÊt cøng dïng trong c«ng nghiÖp.
ballast [1296] : ®¸ d¨m, r¶i ®¸ d¨m.
balneotherapy [1297] : khoa thñy trÞ liÖu
(thñy liÖu ph¸p).
Ngµnh y häc chuyªn ch÷a bÖnh b»ng liÖu
ph¸p t¾m ng©m, ®Æc biÖt lµ b»ng n−íc kho¸ng-
n−íc nãng thiªn nhiªn.
baltimorite [1298] : baltimorit.
Kho¸ng vËt serpentin mµu xanh-x¸m nh¹t,
ãng ¸nh, d¹ng sîi, dÔ vì thµnh m¶nh vôn, t×m
thÊy ë gÇn Baltimore.
balyakinite [1299] : balyakinit.
Kho¸ng vËt: CuTeO3.
bambollaite [1300] : bambolait.
Kho¸ng vËt: Cu(Se,Te)2.
banakite [1301] : banakit.
55
Lµ mét lo¹i ®¸ basalt gåm c¸c ban tinh olivin
vµ pyroxen ®¬n nghiªng trong nÒn labradorit víi
riÒm feldspar kiÒm, olivin, pyroxen ®¬n
nghiªng, Ýt leucit vµ cã thÓ cã th¹ch anh. Banakit
chuyÓn sang shoshonit víi sù t¨ng lªn cña olivin
vµ pyroxen ®¬n nghiªng, víi sù gi¶m feldspar
kiÒm vµ chuyÓn sang absarokit víi olivin vµ Deleted:
pyroxen ®¬n nghiªng nhiÒu h¬n.
banalsite [1302] : banalsit.
Kho¸ng vËt nhãm feldspar: BaNa2Al4Si4O16.
banco [1303] : hå mãng ngùa.
Hå mãng ngùa hay khóc uèn cong ®−îc t¸ch
khái s«ng do dßng ch¶y ®æi h−íng.
band [1304] : b¨ng ¶nh viÔn th¸m, b¨ng; d¶i,
tÇng, líp.
1- (t®c) VÖ tinh chôp ¶nh bÒ mÆt Tr¸i ®Êt
theo c¸c d¶i tÇn sè kh¸c nhau, mçi mét d¶i tÇn Deleted: .
sè ®−îc ghi lªn mét b¨ng ¶nh. VÝ dô ¶nh
LANSAT TM kªnh 1 cã b−íc sãng 0,45-1 m,
kªnh 2 cã b−íc sãng 1-1,45 m, v.v.
2-(®t) TÇng ®¸ máng ph©n biÖt b»ng th¹ch
häc hoÆc mµu s¾c, sù phæ biÕn cña c¸c d¶i, líp
máng ®ã rÊt thuËn lîi cho viÖc liªn kÕt ®Þa tÇng.
band belt [1305] : d©y chuyÒn, b¨ng chuyÒn.
band pass filter [1306] : läc theo d¶i tÇn sè.
KÕt qu¶ bé läc nµy sÏ gi÷ l¹i c¸c tÝn hiÖu cã
tÇn sè n»m trong kho¶ng nhÊt ®Þnh.
bandaite [1307] : bandait.
Dacit chøa labradorit hoÆc bytownit. Nã
mang tªn vïng Bandai San, NhËt B¶n.
banded differentiate [1308] : ph©n dÞ d¶i.
Mét khèi ®¸ magma cã thÓ quan s¸t thÊy c¸c
d¶i cã thµnh phÇn kho¸ng vËt vµ mµu s¾c kh¸c Deleted: a
nhau t¹o nªn cÊu t¹o d¶i. Sù thµnh t¹o c¸c d¶i lµ
kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n dÞ kÕt tinh cña Deleted: b
magma.
banded structure [1309] : kiÕn tróc d¶i.
KiÕn tróc cña ®¸ ®−îc ®Æc tr−ng bëi nh÷ng
d¶i, líp, thÊu kÝnh song song víi nhau, nh−ng
kh¸c nhau vÒ thµnh phÇn hãa häc, kho¸ng vËt,
kiÕn tróc vµ mµu s¾c. KiÕn tróc d¶i lµ kÕt qu¶
cña qu¸ tr×nh ph©n dÞ kÕt tinh cña magma. Cã ý
kiÕn cho r»ng kiÕn tróc d¶i lµ kÕt qu¶ cña sù
ph©n líp ®−îc h×nh thµnh bëi nh÷ng dßng vËt
liÖu kh«ng ®ång nhÊt hoÆc sù l¾ng ®äng liªn tôc
cña c¸c líp vËt liÖu kh¸c nhau.
bandylite [1310] : bandylit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu xanh-®Ëm:
Cu2(B2O4)Cl2.4H2O.
bank [1311] : bê, bê hå, ®ª, lòy, v¸ch, cån,
®¶o dµi hÑp; b·i, g−¬ng lß, cöa lß, tËp vØa, th©n
quÆng; ng©n hµng.
1- S−ên dèc hoÆc bÒ mÆt ®åi th−êng lµ c¸t,
sái, s¹n vµ vËt liÖu ch−a g¾n kÕt, hiÕm khi cã
®¸ gèc.
 2- ChØ ®åi hoÆc s−ên ®åi ë miÒn nam
n−íc Anh.
3- ë Nam Phi ®−îc sö dông ®Ó chØ c¸c s−ên
hoÆc v¸ch kh¸ dèc (500m), bao gåm c¸c líp ®¸
bÒn v÷ng vµ th−êng t¹o thµnh c¸c ®åi cao hoÆc
c¸c nói thÊp gi÷a hai thung lòng kÐo dµi.
4- §¶o nhá, hÑp vµ dµi däc theo bê §¹i T©y
D−¬ng cña Hoa Kú, cÊu thµnh tõ c¸t vµ lµ ®¶o
ch¾n gi÷a vÞnh vµ ®¹i d−¬ng.
5- PhÇn mÆt ®Êt nh« cao râ rµng hoÆc dèc
®øng bao quanh lÊy hå. V¸ch dèc ®øng cña
thÒm s−ên hå. Chç n«ng cña ®¸y hå.
bank atoll [1312] : gi¶ bê ®¶o san h« vßng,
gi¶ ¸m tiªu.
§n: pseudoatoll.
bank barrier reef [1313] : d¶i ®¸ ch¾n ngÇm.
1- D¶i ®¸ ngÇm ch¾n, cÊu t¹o bëi san h« gåm
vá khung t¶o san h«, m¶nh sa kho¸ng vµ c¸t,
chóng ®· ®−îc tÝch tô tr−íc ®©y trªn nÒn ®¸ v«i
c¹n.
2- D¶i ®¸ ngÇm nguån gèc h÷u c¬ n»m gi÷a
d¶i ngÇm ven r×a (fringing barrier) vµ d¶i ngÇm
ch¾n (barrier reef).
bank inset reef [1314] : ®¸ ngÇm san h«.
ë ®ång b»ng biÓn n«ng nh− thÒm lôc ®Þa
hoÆc ®¶o, trong ®ã cã n¬i kh«ng næi gê
ngoµi cïng.
bank reef [1315] : b·i san h« ngÇm ®ang
ph¸t triÓn.
BÊt kú sù lín lªn mét c¸ch réng lín cña ¸m
tiªu san h« cã h×nh d¹ng bÊt kú vµ ph¸t triÓn
trªn møc ®é cao ngÇm (nguån gèc kiÕn t¹o hoÆc
c¸c nguån gèc kh¸c), Ýt nhiÒu chóng ®−îc n−íc
biÓn s©u bao bäc ®Ó duy tr× sù lín lªn cña c¸c c¬
thÓ t¹o ¸m tiªu san h«.
bankfull stage [1316] : mùc n−íc trµn bê.
Mùc n−íc khi s«ng b¾t ®Çu trµn bê.
bannermanite [1317] : banermanit.
Kho¸ng vËt trong lç khÝ phun tù nhiªn:
(Na, K)1-x V+41-x V+55+x O15; x = 0,10 - 0,46.
bannisterite [1318] : banisterit.
Kho¸ng vËt :
(K,Na)(Mn,Fe,Al)3(Si,Al)6O15(OH)5.2H2O.
baotite [1319] : baotit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng :
Ba4(Ti,Nb)8 Si4O28Cl.
bar [1320] : cån c¸t ch¾n, doi c¸t ch¾n, doi ®Êt
ch¾n, doi bïn c¸t ch¾n; sù tÝch tô c¸t, s¹n; bar.
1- ThuËt ng÷ chØ tÝnh chÊt nguån gèc cña bÊt
cø gê næi xa bê, ®ôn, cån ®Êt hoÆc c¸t, s¹n hoÆc
vËt liÖu ch−a g¾n kÕt, Ýt nhÊt còng ngËp d−íi
n−íc triÒu d©ng cao do sãng biÓn hoÆc dßng ®¸y
t¹o nªn, ®Æc biÖt ë c¸c cöa s«ng, cöa s«ng h×nh
phÔu, hay ë kho¶ng c¸ch xa bê mét Ýt.
56
2- C¸c vËt liÖu båi tÝch trong lßng s«ng, däc
bê hoÆc ë cöa s«ng d¹ng gê hoÆc luèng khi tèc
®é dßng ch¶y gi¶m.
3- §¬n vÞ ®o ¸p lùc (unit of pressure).
bar chart [1321] : biÓu ®å ngang (®cctr).
bar finger [1322] : b·i c¸t ch©n chim, doi c¸t
d¹ng ch©n chim.
ThÓ vËt chÊt cã thµnh phÇn lµ c¸t, d¹ng kÐo
dµi vµ hÑp kiÓu thÊu kÝnh trong mÆt c¾t ngang
n»m d−íi lßng phô l−u ë ch©u thæ d¹ng ch©n
chim. C¸c doi c¸t nµy thØnh tho¶ng réng h¬n
dßng phô l−u vµ ®−îc h×nh thµnh bëi c¸c doi b¸n
nguyÖt lÊn ra biÓn t¹i c¸c miÖng s«ng nh¸nh.
bar plain [1323] : b·i båi tho¶i. Deleted: .
B·i båi t−¬ng ®èi tho¶i kh«ng cã r·nh n−ãc, Deleted: .
kh«ng cã líp phñ aluvi vµ ®−îc ®Æc tr−ng bëi hÖ
Deleted: .
thèng c¸c doi cã h×nh d¹ng bÊt kú võa ®−îc t¹o
nªn bëi huyÒn phï, vÈn c¬ häc cña lò lôt. Deleted: a)
bararite [1324] : bararit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng nhiÖt ®é thÊp:
(NH4)2 Si F6. Deleted: b)
baratovite [1325] : baratovit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng gi¶ s¸u ph−¬ng:
KCa8 Li2 (Ti, Zr)2 Si12 O37 F. Deleted: .
barbed drainage pattern [1326] : m« h×nh
m¹ng s«ng mãc xÝch.
Mét d¹ng m« h×nh m¹ng s«ng suèi do c¸c
chi l−u (s«ng nh¸nh) hîp dßng víi s«ng chÝnh ë
khóc cong nhän chØ h−íng ng−îc cña s«ng; Deleted: .
th−êng th−êng lµ do s«ng c−íp dßng cña dßng
s«ng chÝnh.
barbed tributary [1327] : chi l−u mãc xÝch,
s«ng nh¸nh mãc xÝch.
S«ng ngßi hîp víi dßng s«ng chÝnh ë phÇn
th−îng l−u t¹o thµnh chç uèn cong nhän chØ
h−íng ng−îc dßng vµ gãc ®èi diÖn víi h¹ l−u t¹i
n¬i hÑp nhÊt (giao nhau).
barbosalite [1328] : barbosalit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: Fe+2 Fe2+3 (PO4)2 (OH)2.
bare [1329] : trÇn, lé, kh«ng bÞ phñ.
bariandite [1330] : bariandit.
Kho¸ng vËt: V2O4.4V2O5.12H2O.
baricite [1331] : baricit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Mg, Fe+2, Fe+3) (PO4)2 (OH)8.8-xH2O.
barite [1332] : barit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng, vµng hoÆc
kh«ng mµu, th−êng chøa stronti vµ calci. Barit
cã tinh thÓ d¹ng tÊm, d¹ng h¹t hoÆc d¹ng khèi
®Æc sÝt gièng ®¸ hoa vµ cã tû träng lín: 4,5 -
dïng lµm thuèc mµu, n−íc bïn khoan, chÊt ®én
trong s¶n xuÊt giÊy, v¶i. Barit lµ kho¸ng vËt
quÆng chñ yÕu cña bari. C«ng thøc : BaSO4.
§n: barytes; heavy spar; cawk.
 barium [1333] : bari (Ba).
Nguyªn tè hãa häc sè 56, nguyªn tö l−îng
137,3277, tû träng 3,5 g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nhÑ, kiÒm ®Êt, lithophil, cã 7 ®ång vÞ bÒn vµ
33 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng cña Ba (ppm)
trong vá lôc ®Þa trªn 668; trong ®¸ siªu mafic 5;
gabro basalt 330, granit-granodiorit 600, ®¸
phiÕn 550, trong ®Êt 500, trong n−íc ®¹i d−¬ng
lµ 0,013 mg/l, trong s«ng suèi lµ 0,02 mg/l. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ barit, witherit.
barkhan [1334] : cån c¸t l−ìi liÒm.
C¸c ®ôn c¸t hay cån c¸t cã d¹ng cong l−ìi
liÒm c¾t th¼ng gãc víi h−íng giã thæi. S−ên låi,
tho¶i ®èi diÖn víi h−íng giã, hai ®Çu hay c¸nh
l−ìi liÒm thuËn theo chiÒu giã cßn s−ên lâm
phÝa d−íi giã th× dèc. ChiÒu cao tõ vµi m vµ cao
nhÊt tíi 30 m vµ dµi 350 m. Chóng ®−îc thµnh
t¹o trªn bÒ mÆt b»ng cã Ýt ch−íng ng¹i vËt r¾n
vµ giã thæi víi vËn tèc trung b×nh liªn tôc. §Æc
®iÓm chung nhÊt cho sù ph¸t triÓn cña chóng lµ
vïng sa m¹c lôc ®Þa rÊt kh«.
barnesite [1335] : barnesit.
Kho¸ng vËt: Na2V6O16.3H2O, chøa natri
t−¬ng tù víi hewetit.
Barneveld [1336] : Barneveldi (®t).
BËc ë B¾c Mü, phÇn trªn Ordovic trung (n»m
trªn Wildernesi, n»m d−íi Eden).
barograph [1337] : khÝ ¸p ký, m¸y ghi khÝ ¸p.
baroid [1338] : baroit.
ChÊt lµm t¨ng tû träng bïn khoan.
barometer [1339] : khÝ ¸p kÕ, phong vò biÓu.
Dông cô ®o ¸p suÊt kh«ng khÝ, cßn gäi lµ
phong vò biÓu.
barometric altimeter [1340] : m¸y ¸p khÝ ®o
®é cao.
Mét c«ng cô ®Ó ®o ®é cao so víi mùc n−íc
biÓn, hoÆc trªn mét mùc cao nµo ®ã b»ng c¸ch
®o gia träng cña kh«ng khÝ.
barometric efficiency [1341] : hiÖu suÊt
khÝ ¸p.
Tû sè gi÷a mùc n−íc dao ®éng trong giÕng
vµ sù thay ®æi khÝ ¸p g©y ra dao ®éng ®ã, biÓu
thÞ trong cïng ®¬n vÞ nh− mùc n−íc.
barrage [1342] : ®Ëp ch¾n.
1- C«ng tr×nh chÆn ngang dßng ch¶y cã cöa
®ãng-më hoÆc c¸c thiÕt bÞ kiÓm so¸t ®Ó ®iÒu
chØnh mùc n−íc ë th−îng l−u, tÝch tr÷ nguån
n−íc ®Õn ®Ó dÉn vµo kªnh.
2- C«ng tr×nh ng¨n n−íc mÆn x©m nhËp vµo
phÝa th−îng l−u ë c¸c s«ng cã thñy triÒu.
§n: barrier, dam.
barranco [1343] : hÎm nói, v¸ch ®øng.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë T©y Nam Hoa Kú
®Ó chØ :
1- C¸c hÎm nói (v¸ch ®¸) rÊt s©u, v¸ch rÊt
57
dèc hoÆc c¸c Canhon nhá (hÎm vùc) vµ c¸c
m−¬ng xãi, khe xãi s©u do m−a lín t¹o thµnh.
2- Bê dèc ®øng, v¸ch dèc ®øng (v¸ch ®¸ v«i). Deleted: b)
barrandite [1344] : barandit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi : (Fe,Al)PO4.2H2O, ®ång
h×nh vµ lµ kho¸ng vËt trung gian vÒ thµnh phÇn
gi÷a strengit vµ variscit.
barred basin [1345] : bÓ t¾c, bån t¾c.
Bån tròng bÞ che lÊp, n−íc h¹n chÕ ra vµo.
barrel [1346] : barel, thïng, viÕt t¾t : brl. Deleted: S¶n l−îng 1995 lµ 2,9 triÖu
tÊn Ba gi¸ thÞ tr−êng 50 USD/kg barit.
§¬n vÞ th−êng dïng ®o l−êng dÇu th«, 1
barel chøa 42 gallon Mü, 34,97 gallon Anh Deleted: .
(1 gallon Mü = 3,785 lÝt, 1 gallon Anh = 4,546
lÝt) hay 15.915,615 ft3 hay 0,158 m3.
barrel distortion [1347] : mÐo mã xo¾n, vÆn.
TÝn hiÖu thu ®−îc b»ng c¸c bé thu g¾n trªn
vÖ tinh th−êng bÞ mÐo do ¶nh h−ëng ®Þa h×nh, ®é
lÖch gi÷a ®−êng bay lý thuyÕt vµ thùc tÕ,... V×
vËy c¸c ¶nh viÔn th¸m nguyªn thñy th−êng bÞ
mÐo, xo¾n h×nh häc. CÇn ph¶i tiÕn hµnh n¾n
chØnh täa ®é theo c¸c ®iÓm kiÓm tra trªn
mÆt ®Êt.
barrel royalty [1348] : thuÕ tµi nguyªn tÝnh
b»ng thïng (barel).
Dïng trong th¨m dß dÇu, khÝ.
barrels core [1349] : èng khoan (®cctr).
Trong khoan cÊu tróc, cÇn lÊy ®−îc lâi khoan
tèt ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng yÕu tè cÊu tróc. §Ó lµm
®−îc viÖc ®ã, cÇn sö dông èng khoan nhiÒu (hai
hoÆc ba) líp hoÆc èng khoan ®−êng kÝnh lín.
§èi víi lo¹i èng khoan nhiÒu líp, c¸c èng bªn
trong cã thÓ ®−îc thiÕt kÕ (thÝ dô g¾n vßng bi)
®Ó chóng kh«ng bÞ xoay trong khi èng ngoµi
cïng xoay cïng víi mòi khoan. Lâi khoan sÏ
chui vµo èng khoan bªn trong vµ do ®ã sÏ ®−îc
b¶o vÖ, kh«ng bÞ x¸o ®éng cho ®Õn khi ®−îc lÊy
ra ngoµi cïng víi èng khoan. LÊy lâi khoan ra
khái èng khoan lµ c«ng ®o¹n quan träng nhÊt
cña qu¸ tr×nh khoan lÊy mÉu. Ph−¬ng ph¸p tèt
nhÊt lµ sö dông lo¹i èng khoan trong cã thÓ t¸ch
®«i ®−îc. Cã thÓ lãt mét líp nylon vµo èng
khoan trong ®Ó b¶o vÖ lâi khoan.
Barremian [1350] : Barem (®t). Deleted: l
BËc do Coquand (1862) x¸c lËp theo tªn lµng Deleted: thµnh
Barreme cña Ph¸p, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc
tÕ, Creta h¹ (n»m trªn Hauterive, n»m
d−íi Apti).
barrerite [1351] : barerit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi nhãm zeolit :
(Na,K,Ca)7(Al2 Si7)O18.7H2O.
barrier [1352] : b·i c¸t ch¾n, ®Ëp ch¾n. Deleted: .
B·i c¸t ch¾n kÐo dµi d©ng cao trªn mùc triÒu Deleted: .
cao, h¬i xa bê vµ song song víi bê biÓn, ph©n
c¸ch bê bëi mét vµi kiÓu vÞnh ven bê, ®−îc t¹o
thµnh do sãng vµ dßng ch¶y. X : barrage. Deleted: a)
 barrier basin [1353] : bÓ ch¾n, bån ch¾n.
Bån tròng ®−îc h×nh thµnh do c¸c ®Ëp hoÆc
doi c¸t tù nhiªn t¹o ra, trong ®ã cã thÓ cã c¸c hè
ch¾n.
barrier beach [1354] : d¶i ch¾n bê, b·i ch¾n.
B·i c¸t kÐo dµi, cao h¬n mét Ýt so víi mùc
n−íc thñy triÒu cao, song song víi ®−êng bê
biÓn nh−ng c¸ch xa bê h¬n bëi vòng, vÞnh, hay
cöa s«ng. Nã ®−îc h×nh thµnh do dßng ch¶y
theo bê vµ th−ßng hiÕm khi dµi h¬n vµi ba km.
barrier chain [1355] : d¶i ch¾n d¹ng m¾t
xÝch.
Mét lo¹i ®¶o ch¾n, d¶i ch¾n bê, mòi ch¾n
kÐo dµi däc theo bê biÓn víi chiÒu dµi ®¸ng kÓ.
barrier island [1356] : ®¶o ch¾n.
1- §¶o ®−îc cÊu t¹o bëi c¸t, hÑp vµ dµi, thÓ
hiÖn râ b·i ch¾n bê, th−êng d©ng h¬n mùc triÒu
cao, song song víi bê, cã nhiÒu ®ôn c¸t c©y cá,
nhiÒu ngËp lÇy kÐo dµi d¹ng hå-vòng n−íc mÆn.
2- Mét phÇn t¸ch rêi cña d¶i ch¾n bê n»m
gi÷a hai vÞnh nhá.
barrier lagoon [1357] : vông ch¾n.
1- Vông n»m song song (hoÆc gÇn song
song) víi bê biÓn, biÖt lËp víi biÓn bëi mét d¶i
®Êt hoÆc b·i ¸m tiªu san h«.
2- Vông ®−îc bao bäc bëi c¸c ®¶o san h«
hoÆc c¸c ngÇm ¸m tiªu san h«.
barrier lake [1358] : hå ch¾n.
Hå ®−îc giíi h¹n bëi c¸c bê tù nhiªn nh− ®Êt
tr−ît, ®Êt båi ch©u thæ, ®Êt b¨ng hµ hoÆc dung
nham, vòng n−íc ngät ®−îc biÖt lËp b»ng c¸c
®ôn c¸t ven bê biÓn hoÆc bê c¸t.
barrier pillars [1359] : trô ch¾n (khai
th¸c má).
barrier reef [1360] : ¸m tiªu san h«.
D¶i ®¸ ngÇm san h« dµi, hÑp, vÒ tæng thÓ cã
vÎ song song víi bê biÓn vµ ng¨n c¸ch víi biÓn
bëi vông biÓn kh¸ s©u vµ réng. Cã thÓ cã ®¶o
nguån gèc nói löa tham gia vµo thµnh phÇn ¸m
tiªu san h« hoÆc cã thÓ ë xa s−ên lôc ®Þa. §iÓn
h×nh lµ Great Barrier Reef ë ven bê biÓn bang
Queensland, Australia. Nãi chung nã cã thÓ ph¸t
triÓn theo bê biÓn víi kho¶ng c¸ch lín.
barrier spit [1361] : mòi biÓn ch¾n.
Mét phÝa cña ®¶o ch¾n hay d¶i ch¾n bê ®−îc
nh« ra nèi víi ®Êt liÒn.
barrier well [1362] : giÕng ch¾n.
Mét lo¹t giÕng ®−îc bè trÝ ®Ó ng¨n n−íc «
nhiÔm hoÆc n−íc mÆn x©m nhËp vµo c¸c giÕng
khai th¸c.
barringerite [1363] : baringerit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch : (Fe, Ni)2 P.
barringtonite [1364] : baringtonit.
Kho¸ng vËt : MgCO3.2H2O (?).
58
barroisite [1365] : baroisit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm amphibol:
NaCa(Mg, Fe+2)3Al2(Si7Al)O22(OH)2.
barrow [1366] : ®åi, cån, b·i th¶i, ®èng ®¸
th¶i, xe cót kÝt. Deleted: .
Barstovian [1367] : Barstovi (®t).
BËc ë B¾c Mü, phÇn trªn Micen h¹ (n»m trªn
Hemingfordi, n»m d−íi Clarendon).
bartelkeite [1368] : bartelkeit.
Kho¸ng vËt : PbFe+2 Ge3O8.
Barton equation of joint wall strength
[1369] : ph−¬ng tr×nh Barton vÒ søc bÒn ®¸ ë Deleted: .
hai bªn thµnh khe nøt.
Ph−¬ng tr×nh do Barton vµ Choubey (1977)
®Ò xuÊt tõ thùc nghiÖm ®Ó m« t¶ ®Þnh l−îng ®Æc Deleted: .
tÝnh c¬ lý khe nøt. Deleted: a)
Bartonian [1370] : Barton (®t).
BËc do Mayer, Eymar (1857) x¸c lËp theo tªn Deleted: thµnh
v¸ch ®¸ Barton cña Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ Eocen (n»m trªn Lutet, n»m d−íi Deleted: b)
Rupeli).
bartonite [1371] : bartonit. Deleted: .
Kho¸ng vËt: K3 Fe10 S4. Deleted: a)
barylite [1372] : barylit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu Ba Be2Si2O7.
barysilite [1373] : barysilit. Deleted: b)
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng Pb8Mn(Si2O7)3.
barytes [1374] : baryt. Deleted: .
Còng ®−îc gäi lµ baryt, barytin, barytit.
X: barite.
barytocalcite [1375] : barytocalcit.
1- Kho¸ng vËt: Ba Ca (CO3)2, hÖ ®¬n Deleted: a
nghiªng, ®ång h×nh víi alstonit.
2- Hîp chÊt cña calcit vµ barit. Deleted: b
barytolamprophyllite [1376] : barytolam- Deleted: .
prophylit.
Kho¸ng vËt :
(Na,K)6(Ba,Ca,Sr)3(Ti,Fe)7Si8O32(O,OH,F,Cl)4.
basal disc [1377] : ®Üa nÒn (cs).
PhÇn nÒn loe réng ë San h« hay Rªu ®éng vËt
cã chøc n¨ng b¸m chÆt xuèng ®¸y.
basal thrust plane [1378] : mÆt ®¸y ®øt g·y
nghÞch chêm.
Deleted: .
basalt [1379] : basalt.
1- §¸ phun trµo sÉm mµu, t−¬ng øng víi
gabro, gåm chñ yÕu lµ plagioclas baz¬ pyroxen
vµ th−êng cã olivin, hiÕm h¬n lµ hyperten,
hornblend basaltic, manhetit vµ ilmenit.
Basalt chiÕm mét diÖn tÝch rÊt lín ë ®¸y ®¹i
d−¬ng vµ réng r·i trªn lôc ®Þa. Basalt th−êng
xuÊt hiÖn trong c¸c lo¹t magma tholit, kiÒm-v«i,
cßn basalt olevin kiÒm, basaltoid trong c¸c lo¹t
magma ¸ kiÒm vµ kiÒm.
2- Mét lo¹t ®¸ phun trµo lÊy tõ MÆt tr¨ng cã
thµnh phÇn gÇn b»ng nhau cña augit, plagioclas
cã hµm l−îng Ca cao (An80-An90). Basalt MÆt
tr¨ng cã chøa nhiÒu TiO2, c¸c nguyªn tè ®Êt
hiÕm, Zr vµ Ýt Ni h¬n so víi basalt Tr¸i ®Êt.
basanite [1380] : basanit.
1- Nhãm ®¸ basalt ®−îc ®Æc tr−ng bëi
plagioclas calci, pyroxen ®¬n nghiªng,
feldspathoid (nephelin, leucit) vµ olivin. Khi ®¸
kh«ng cã olivin ®−îc gäi lµ tephrit.
2- Ngäc bÝch hoÆc quartzit tinh thÓ mÞn.
§n: Lydian stone; lo¹i ngäc bÝch mµu ®en.
basanitoid [1381] : basanitoid.
1- Dt: ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó chØ nhãm
c¸c ®¸ cã thµnh phÇn trung gian gi÷a basanit vµ
basalt nghÜa lµ cã thµnh phÇn hãa häc cña
basanit nh−ng kh«ng cã feldspathoid víi nÒn
thuû tinh.
2- Tt: Lo¹i ®¸ t−¬ng tù basanit nh−ng kh«ng
cã feldspathoid.
base [1382] : ®¸y, nÒn, ch©n (nói).
base friction modeling technique [1383] :
ph−¬ng ph¸p m« h×nh hãa lùc ma s¸t bÒ mÆt
ph¸ hñy (®cctr).
Lµ m« h×nh vËt lý ®¬n gi¶n ®Ó nghiªn cøu
hiÖn t−îng tr−ît lËt. ThiÕt bÞ gåm bÖ khung víi
hai trôc xoay lµm chuyÓn ®éng b¨ng t¶i cïng
víi m« h×nh tr−ît lËt ®Æt bªn trªn. Khi chuyÓn
®éng, b¨ng t¶i sÏ t¸c ®éng lªn ®¸y m« h×nh tr−ît
lËt mét lùc ma s¸t. Mét thanh ngang cè ®Þnh
ng¨n kh«ng cho m« h×nh tr−ît lËt chuyÓn ®éng
vµ lùc ma s¸t nãi trªn sÏ m« pháng lùc träng
tr−êng t¸c dông lªn tõng khèi cña m« h×nh tr−ît
lËt. C¸c khèi cña m« h×nh cã thÓ lµm b»ng gç,
nhùa, v÷a hoÆc vËt liÖu xèp. Tuy nhiªn, kü thuËt
nµy míi chØ cã gi¸ trÞ minh häa chø ch−a cã øng
dông nhiÒu trong kü thuËt m¸i dèc.
base level [1384] : mùc c¬ së cña s«ng.
1- Giíi h¹n lý thuyÕt hoÆc møc thÊp nhÊt cña
qu¸ tr×nh x©m thùc bÒ mÆt Tr¸i ®Êt. D−íi møc
nµy, s«ng ngßi kh«ng thÓ tiÕp tôc x©m thùc ®−îc
n÷a. Møc x©m thùc c¬ së chung hoÆc møc x©m
thùc cuèi cïng cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt lµ mùc n−íc
biÓn. Møc x©m thùc do biÓn vµ ®¹i d−¬ng lµ
møc thÊp nhÊt mµ c¸c t¸c nh©n cña biÓn vµ ®¹i
d−¬ng cã thÓ khoÐt s©u ®¸y.
§n: base level of erosion.
2- BÒ mÆt cong hoÆc ph¼ng kÐo dµi tõ mùc
n−íc biÓn vµo ®Êt liÒn, nghiªng tho¶i ng−îc phÝa
biÓn, lµ giíi h¹n lý thuyÕt mùc x©m thùc
cña s«ng.
3- BÒ mÆt cÇn h−íng tíi mµ néi lùc cè g¾ng
®¹t ®−îc c©n b»ng V x©m thùc hoÆc tÝch tô; MÆt
c©n b»ng ch÷ V mµ qu¸ tr×nh x©m thùc sÏ gi¶m
hoÆc h−íng tíi.
base level plain [1385] : ®ång b»ng c¬ së,
59
®ång b»ng ch©n nói. Deleted: .
BÒ mÆt ph¼ng, mét diÖn tÝch hay khu vùc
hoÆc miÒn ®Êt thÊp.
base line [1386] : ®−êng c¬ së, ®−êng ®¸y.
1-Trong ®o vÏ ®Þa h×nh, nã ®−îc x¸c lËp rÊt Deleted: a.
cÈn thËn vµ lµm ®iÓm tùa (®iÓm gèc, ®iÓm c¬ së)
cho viÖc lËp to¹ ®é vµ liªn hÖ.
2- ë Côc §Þa chÝnh vµ b¶n ®å Hoa Kú, ®ã lµ Deleted: b.
mét trong c¸c cÆp trôc to¹ ®é, trôc kh¸c lµ kinh
tuyÕn gèc, nã bao gåm ®−êng kÐo dµi ®«ng-t©y
song song víi vÜ ®é vµ gãc phÇn t− ®−îc x¸c lËp.
3- §−êng trung t©m cña hÖ thèng ®−êng s¾t Deleted: c.
hay ®−êng cao tèc. §n: base.
base map [1387] : b¶n ®å c¬ së, b¶n ®å nÒn.
B¶n ®å ®Þa chÊt th−êng ®−îc x©y dùng trªn
nÒn b¶n ®å ®Þa h×nh, ®Þa lý, v.v.
base metal [1388] : kim lo¹i c¬ b¶n.
1- Lµ nh÷ng kim lo¹i th«ng th−êng, cã ho¹t
tÝnh hãa häc cao, thÝ dô ch×, ®ång.
2- Lµ kim lo¹i c¬ b¶n trong mét hîp kim, thÝ
dô ®ång trong ®ång thau.
base ore [1389] : quÆng nghÌo.
QuÆng cã hµm l−îng kh«ng ®¸p øng ®−îc
yªu cÇu c«ng nghiÖp.
base relief [1390] : ®Þa h×nh c¬ së. Deleted: .
Sù chªnh lÖch ®é cao gi÷a cöa s«ng vµ ®iÓm
cao nhÊt trong hoÆc trªn vi cña hÖ thèng l−u
vùc s«ng.
base runoff [1391] : dßng ch¶y c¬ b¶n (cã
nguån gèc ®Çu tiªn lµ n−íc d−íi ®Êt).
Dßng ch¶y trªn mÆt tù nhiªn kh«ng bÞ ¶nh
h−ëng bëi ho¹t ®éng cña con ng−êi.
base slab [1392] : mãng b¶n (®cctr).
§n: foundation.
basecourse [1393] : líp mãng cña nÒn
®−êng (®cctr).
Deleted: .
§n: base for roads.
Basel convention [1394] : c«ng −íc Basel. Deleted: a)
X : Convention on the control of trans-
boundary movement of hozardous wastes and
their disposal.
basement [1395] : mãng.
C¸c phøc hÖ ®¸ cæ nhÊt trong mét vïng nµo
®ã bao gåm c¸c ®¸ biÕn chÊt, ®¸ magma vµ bÞ
phñ bëi c¸c thµnh t¹o trÇm tÝch. Mãng th−êng
cã tuæi TiÒn Cambri hoÆc Paleozoi. Deleted: b)
Bashkirian [1396] : Baskiri (®t).
BËc do Xemikhatova (1934) x¸c lËp theo tªn Deleted: thµnh
vïng Baskiri cña Nga, Carbon trung trong s¬ ®å Deleted: th−îng
®Þa tÇng ph©n ba cña hÖ Carbon cña Nga (n»m
Deleted: c)
trªn Namuri, n»m d−íi Moscovi).
basic investment [1397] : ®Çu t− c¬ b¶n.
basic plagioclase [1398] : plagioclas basic.
Nh÷ng biÕn thÓ cña nhãm plagioclas, giµu
An nh− bytownit, anorthit.
basidiospore [1399] : bµo tö ®¶m (cs).
Bµo tö nÊm sinh ra tõ ®¶m cña Basidio-
mycetes.
basin [1400] : bån, bÓ ; l−u vùc.
1- (kt) Vïng tròng hay sù lón kh«ng cã
®−êng viÒn (®−êng bao) bÒ mÆt. ThuËt ng÷ ®−îc
sö dông réng r·i. VÝ dô lake basin (bån hå),
ground-water basin (bån n−íc d−íi ®Êt); tròng
n«ng cña ®¸y ®¹i d−¬ng, v.v.
2- Vïng tiªu n−íc cña mét con suèi, con
s«ng hoÆc hå.
3- Khu vùc hay diÖn tÝch thÊp trªn vá Tr¸i
®Êt cã nguån gèc kiÕn t¹o, trong ®ã cã sù l¾ng
®äng trÇm tÝch. §n: structural basin.
basin and range [1401] : ®Þa h×nh ®åi vµ
thung lòng.
§Þa h×nh hay tØnh ®Þa lý tù nhiªn ®−îc ®Æc
tr−ng bëi hµng lo¹t khèi ®øt g·y nghiªng t¹o
nªn c¸c d·y ®åi hoÆc c¸c d·y nói kÐo dµi, kh«ng
c©n xøng xen kÏ c¸c bån tròng.
basin and range structure [1402] : cÊu tróc
nói ®øt g·y vµ bån ®Þa.
CÊu tróc khu vùc ®Æc tr−ng b»ng tÝnh tréi (−u
thÕ) cña c¸c nói ®øt g·y, ph©n c¸ch bëi c¸c bån
®Þa trÇm tÝch.
basin order [1403] : bËc bån ®Þa, bËc
thung lòng.
Thø bËc ®−îc quy cho toµn bé l−u vùc s«ng
®èi víi mét phÇn s«ng ®· biÕt bËc vµ mang tªn
gäi thø nguyªn. VÝ dô bån ®Þa bËc 1 chøa tÊt c¶
l−u vùc cña c¸c s«ng suèi bËc 1.
basin range [1404] : ®åi nói bån tròng.
RÆng nói hay d·y ®åi cã ®é cao vµ d¹ng cÊu
tróc chñ yÕu lµ ®øt g·y (nói ®øt g·y) vµ c¸c líp
nghiªng, ®−îc bao bäc bëi bån ®Þa trÇm tÝch hay
thung lòng. §n : basin-and-range structure.
bassanite [1405] : basanit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: CaSO4.1/2H2O.
§n: vibertit.
bassetite [1406] : basetit.
Kho¸ng vËt mµu vµng :
Fe(UO2)2(PO4)2.8H2O.
bastite [1407] : bastit.
BiÕn thÓ cña kho¸ng vËt serpentin mµu xanh
oliu, mµu xanh-sÉm nh¹t, mµu n©u nh¹t do sù
biÕn ®æi cña pyroxen hÖ thoi, d¹ng ph©n phiÕn
trong ®¸ magma vµ ®Æc tr−ng s¸ng long lanh
nh− kim lo¹i hoÆc ngäc trai ë mÆt c¾t.
§n: shiler spar.
bastnaesite [1408] : bastnaesit.
Kho¸ng vËt ¸nh mê, vµng-s¸p ®Õn n©u-®á
nh¹t: (Ce,La)CO3(F,OH), cã trong ®¸ magma
kiÒm nh− carbonatit. Bastnaesit lµ nguån nguyªn
60
tè ®Êt hiÕm, cßn ®−îc gäi lµ bastnasit.
bastnaesite (Y) [1409] : bastnaesit-(Y).
Kho¸ng vËt tinh hÖ s¸u ph−¬ng :
(Y,Ce) (CO3)F.
Bathonian [1410] : Bathon (®t). Deleted: .
BËc do Omalius D'Halloy (1843) x¸c lËp theo Deleted: 1.
tªn thµnh phè Bath cña Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa
Deleted: d
tÇng quèc tÕ, Jura trung (n»m trªn Bajoc, n»m
d−íi Callovi). Deleted: thµnh
bathyal [1411] : biÓn s©u. Deleted: D
M«i tr−êng ®¹i d−¬ng, ë ®é s©u tõ 200m ®Õn Deleted: 2.
400m; c¸c sinh vËt sèng ë m«i tr−êng ®ã.
bathymetric chart [1412] : b¶n ®å ®o s©u. Deleted: 3.
B¶n ®å ®Þa h×nh ®¸y biÓn, ®¸y ®¹i d−¬ng mµ
®é s©u ®−îc thÓ hiÖn b»ng c¸c ®−êng ®ång møc
nh÷ng kho¶ng cè ®Þnh.
bathymetry [1413] : phÐp ®o s©u. Deleted: .
§o ®é s©u biÓn, ®¹i d−¬ng vµ vÏ b¶n ®å ®Þa
h×nh ®¸y biÓn.
bathypelagic [1414] : biÓn kh¬i s©u.
TÝnh tõ chØ vïng n−íc ®¹i d−¬ng cã ®é s©u
vïng biÓn kh¬i s©u.
batisite [1415] : batisit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu n©u - sÉm :
Na2BaTi2(Si2O7)2.
batter pile [1416] : cäc nghiªng (®cctr).
batture [1417] : b·i båi, doi c¸t. Deleted: .
PhÇn ®¸y s«ng nh« cao do båi tÝch dÇn dÇn,
®Æc biÖt phÇn ®Êt gi÷a giai ®o¹n n−íc c¹n vµ gê
ven s«ng h¹ l−u Mixixipi (gèc tiÕng Ph¸p lµ
Battre). Deleted: D
baumhaucrite [1418] : baumhaucrit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu ch× ®Õn
x¸m - thÐp: Pb3As4S9.
baumite [1419] : baumit.
Kho¸ng vËt nhãm kaolinit - serpentin:
(Mg, Mn,Fe,Zn)3 Si2O5(OH)4.
bauranoite [1420] : bauranoit.
Kho¸ng vËt : BaU2O7.4-5H2O.
bauxite [1421] : bauxit.
§¸ mµu tr¾ng nhê, x¸m nh¹t, n©u, vµng hoÆc
n©u phít ®á, lµ mét hçn hîp ®a d¹ng cña oxid
nh«m ngËm n−íc tinh thÓ hoÆc v« ®Þnh h×nh
(chñ yÕu lµ gibsit, mét Ýt boehmit, vµ diaspor),
kÌm theo SiO2 tù do, bïn hydroxid Fe vµ ®Æc
biÖt lµ kho¸ng vËt sÐt; lµ laterit chøa nhiÒu oxid
nh«m. §ã lµ nh÷ng hîp phÇn tµn d− hoÆc ®−îc
di chuyÓn cña trÇm tÝch sÐt trong vïng nhiÖt ®íi,
¸ nhiÖt ®íi, th−êng cã d¹ng ®Æc sÝt, kÕt h¹ch,
®Êt, h¹t ®Ëu hoÆc trøng c¸. Bauxit lµ nguån
chÝnh ®Ó lÊy nh«m (Al). ThuËt ng÷ ®−îc dïng
chung cho c¶ quÆng nh«m laterit. Bauxit tr−íc
®©y ®−îc xem nh− lµ mét kho¸ng vËt sÐt v« ®Þnh
h×nh vÒ b¶n chÊt cã alumin hydrat hãa,
Al2O32H2O. §Æt theo tªn cña Les Baux de Kho¸ng vËt: Al(OH)3, ®a h×nh víi gibsit,
Provence gÇn Arles, Nam n−íc Ph¸p. kh«ng nªn lÉn víi beyerit.
bauxitic [1422] : bauxit. Bayes formula [1432] : c«ng thøc Bayes.
tt. Chøa nhiÒu bauxit, thÝ dô "bauxitic clay" C«ng thøc tÝnh x¸c suÊt cã d¹ng sau (do
(sÐt bauxit) chøa 47% ®Õn 65% Al2O3 trong mÉu T. Bayes chøng minh tõ n¨m 1763).
nung kh«, hoÆc "bauxitic shale" (phiÕn sÐt P ( A i )P ( B A i )
P (A i B)= .
bauxit) cã hµm l−îng Al2O3 cao bÊt th−êng vµ n
∑ P ( A i )P ( B A i )
rÊt Ýt silica (SiO2). i=1

bauxitization [1423] : bauxit hãa. Trong ®ã A1, A2,..., An lµ nh÷ng biÕn cè

n
Sù thµnh t¹o bauxit tõ c¸c silicat nh«m kh«ng t−¬ng thÝch. ∑ P( Ai ) = 1 .
nguyªn sinh (nh− feldspar) hoÆc tõ c¸c kho¸ng i =1

vËt sÐt thø sinh trong ®iÒu kiÖn phong hãa m¹nh S¬ ®å chung ®Ó ¸p dông c«ng thøc nµy nh−
mÏ cña vïng nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi, cã sù sau: NÕu biÕn cè B cã thÓ x¶y ra víi c¸c ®iÒu
tiªu n−íc thuËn lîi lµm hßa tan (th−êng trªn kiÖn kh¸c nhau ®ång thêi víi tõng biÕn cè A1,
mùc n−íc) silica (SiO2), hîp phÇn Fe vµ nh÷ng A2,..., An víi c¸c x¸c suÊt P(A1), P(A2),... ,P(An)
thµnh phÇn kh¸c cña c¸c vËt chÊt chøa alumin ®· biÕt tõ tr−íc khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, ngoµi
(Al2O3). ra cßn biÕt c¸c x¸c suÊt cã ®iÒu kiÖn P(B/Ai) th×
bavenite [1424] : bavenit. sau khi thÝ nghiÖm (®Ó biÕn cè B x¶y ra) cã thÓ
Kho¸ng vËt d¹ng sîi, mµu tr¾ng : ®¸nh gi¸ c¸c x¸c suÊt gi¶ thiÕt (do ®ã c«ng thøc
Ca4BeAl2Si9O24(OH)2. §n: duplexite. c¸c x¸c suÊt gi¶ thiÕt). C«ng thøc nµy cã thÓ
baveno twin law [1425] : luËt song tinh dïng ®¸nh gi¸ triÓn väng cña l·nh thæ, ph−¬ng
Baveno. h−íng tiÕn hµnh th¨m dß.
LuËt song tinh Ýt phæ biÕn cña feldspar, trong bayhead [1433] : ®Çu vÞnh. Deleted: .
®ã mÆt song tinh vµ mÆt tiÕp hîp lµ (021). Song 1- Mét phÇn vÞnh n»m xa ®Êt liÒn nhÊt, phÝa Deleted: a)
tinh Baveno th−êng gåm hai ®¬n tinh thÓ. biÓn (®Çu vÞnh).
Baventian [1426] : Baventi (®t). 2- Tõ ®Þa ph−¬ng ë miÒn nam Hoa Kú ®Ó chØ Deleted: b)
BËc khÝ hËu-®Þa tÇng ë Anh, Pleistocen h¹ ®Çm lÇy.
(n»m trªn Anti, n»m d−íi Paston). bayhead barrier [1434] : d¶i ch¾n ®Çu vÞnh. Deleted: .
bay [1427] : vÞnh. D¶i ch¾n kh«ng dµi tõ bê biÓn, kÐo dµi gÇn Deleted: .
1- N¬i biÓn ¨n s©u vµo ®Êt liÒn, h¹ thÊp, réng tíi ®Çu vÞnh, th−êng t¹o thµnh l¹ch hoÆc vÞnh
Deleted: a)
vµ h×nh cong; hoÆc c¸nh tay biÓn, hå trong ®Êt biÓn hÑp.
liÒn; hoÆc phÇn biÓn gi÷a hai mòi ®Êt; hoÆc hai bayhead delta [1435] : ch©u thæ ®Çu vÞnh. Deleted: .
mòi biÓn lín h¬n vòng nh−ng nhá h¬n "gulf" vµ Tam gi¸c ch¾n ë ®Çu vÞnh hay ë cöa s«ng,
cã nh÷ng tÝnh chÊt chung gièng nhau. n¬i mµ n−íc s«ng ch¶y ra.
2- Theo tháa thuËn quèc tÕ (v× môc ®Ých x¸c bayldonite [1436] : bayldonit. Deleted: b)
®Þnh diÖn tÝch biÓn) vÞnh lµ mét thÓ chøa n−íc Kho¸ng vËt mµu xanh - cá ®Õn mµu xanh -
cã cöa (miÖng) nhá h¬n 24 h¶i lý vµ diÖn tÝch sÉm nh¹t: PbCu3(As,O4)2(OH)2.
lín h¬n hoÆc b»ng diÖn tÝch cña nöa vßng trßn bayleyite [1437] : bayleyit.
cã ®−êng kÝnh b»ng nöa vÞnh. Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu n©u:
X : bright, embayment. Mg2(UO2)(CO3)3.18H2O.
bay bar [1428] : ®ª c¸t, doi c¸t ch¾n baylissite [1438] : baylisit.
vòng vÞnh. Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Deleted: .
ThuËt ng÷ nµy hay bÞ lÉn lén v× nã "chØ sai K2Mg(CO3)2.4H2O.
b·i c¸t ngÇm th−êng hay cao h¬n mùc n−íc bazanuminite [1439] : bazanuminit.
biÓn". §n: baymonth bar; bay barrier. Kho¸ng vËt mµu tr¾ng : Formatted
bay barrier [1429] : mòi vÞnh ch¾n, d¶i Al4(SO4)(OH)10.5H2O, n»m trong khe nøt cña Formatted
ch¾n vÞnh. ®¸ chøa s¾t. Deleted: .
ThuËt ng÷ ®−îc Shepard sö dông (1952) ®Ó bazirite [1440] : bazirit.
thay thÕ tõ "Bay bar", cã nghÜa lµ "mòi ®Êt ph¸t Kho¸ng vËt: Ba Zr Si3 O9.
triÓn hoµn toµn qua cöa vÞnh vµ vÞnh sÏ kh«ng beach [1441] : b·i biÓn. Deleted: .
®−îc nèi liÒn víi biÓn n÷a". 1- VËt liÖu bë rêi phñ lªn vïng s−ên tho¶i Deleted: a)
bay delta [1430] : ch©u thæ vÞnh. ®iÓn h×nh víi mÆt c¾t lâm, kÐo dµi vÒ phÝa ®Êt
Deleted: .
Ch©u thæ tam gi¸c (hay delta) h×nh thµnh ë liÒn hoÆc bê biÓn ®−îc thµnh t¹o vµ mµi mßn do
cöa s«ng. t¸c dông cña sãng vµ thñy triÒu, trªn ®ã cã c¸t
bayerite [1431] : bayerit.

61
s¹n phñ, th−êng kh«ng cã ®¸.
2- VËt liÖu tÝch tô t−¬ng ®èi dµy, t¹m thêi do
sãng biÓn mang tíi gåm c¸t, s¹n, cuéi, cã ®é
mµi chän läc tèt, l¾ng ®äng ë ®íi bê cã mùc
n−íc thÊp nhÊt vµ cao nhÊt.
beach cusp [1442]: mâm hay mÊu låi b·i biÓn.
Mám c¸t hay cuéi nh« ra biÓn t¹o thµnh ë b·i
biÓn do ho¹t ®éng cña sãng; ®Æc biÖt t−¬ng ®èi
nhá n»m däc th¼ng b·i biÓn. Kho¶ng c¸ch gi÷a
c¸c mám b·i biÓn tõ 10 m ®Õn 60 m vµ th−êng
t¨ng víi ®é cao cña sãng biÓn.
beach face [1443] : mÆt b·i biÓn.
Mét phÇn b·i biÓn th−êng ®−îc lé ra do ho¹t
®éng cña sãng vç bê; phÇn ®Êt båi cña b·i biÓn.
beach placer [1444] : sa kho¸ng bê biÓn.
Má sa kho¸ng chøa c¸c kho¸ng vËt träng sa
nh− zircon, ilmenit, rutil ë bê biÓn hiÖn t¹i, bê
biÓn cæ hay däc biÓn.
beach plain [1445] : ®ång b»ng b·i biÓn.
DiÖn tÝch b»ng ph¼ng, mÆt l−în sãng ®−îc
thµnh t¹o do sãng biÓn båi ®¾p vËt liÖu biÓn liªn
tôc vµ lu«n lu«n bæ sung cho ®−êng bê mét c¸ch
tõ tõ vµ ®ång nhÊt. §n: wave-built terrance.
beach profile of equilibrium [1446] : tr¾c
diÖn hay mÆt c¾t c©n b»ng b·i biÓn.
§−êng bÒ mÆt b·i biÓn trªn mÆt ph¼ng ®øng
so víi ®−êng bê biÓn. Nã th−êng lâm v× s−ên
dèc h¬n khi n−íc cao vµ tho¶i vÒ phÝa biÓn.
beach ridge [1447] : gê bê biÓn, ®åi b·i biÓn.
§ôn c¸t, sái ®−îc h×nh thµnh do t¸c dông cña
sãng biÓn vµ tÝch tô ë bê ngoµi, d−íi ranh giíi
hiÖn t¹i cña sãng b·o hay ®¹t tíi triÒu th−êng;
hay x¶y ra ®¬n lÎ hoÆc hµng lo¹t trÇm tÝch cÊu
t¹o gÇn song song.
beach scarp [1448] : s−ên b·i biÓn, v¸ch
b·i biÓn.
S−ên ®èi diÖn bËc thÒm b·i biÓn hÇu nh− dèc
®øng do sù x©m thùc cña sãng g©y ra. Nã cã thÓ
cao tõ vµi ba centimet ®Õn vµi mÐt, tïy thuéc
tÝnh chÊt sãng vç bê vµ thµnh phÇn, b¶n chÊt cña
b·i biÓn.
beaded drainage [1449] : m¹ng s«ng d¹ng
h¹t chuçi.
Mét kiÓu m¹ng s«ng suèi nhá, ng¾n, nèi liÒn
c¸c vòng, hå, ao nhá.
beaded lake [1450] : hå d¹ng chuçi.
Mét hå trong mét chuçi hå hoÆc hå hÑp vµ
dµi gi÷a c¸c ®ôn c¸t.
beaded stream [1451] : suèi d¹ng chuçi.
Suèi thµnh t¹o do c¸c hå hoÆc vïng nèi víi
nhau bëi c¸c nh¸nh nhá, ng¾n, th−êng cã vïng
b¨ng vÜnh cöu.
beak [1452] : ®Ønh, má (cs).
§Çu thãt nhän ë m¶nh vá Hai m¶nh, lµ ®iÓm
sinh tr−ëng ®Çu tiªn cña m¶nh vá; hµm kh«ng
62
r¨ng ë mét sè ®éng vËt cã x−¬ng sèng, nh−
khñng long, rïa, chim. Deleted: b)
beak ridge [1453] : gê ®Ønh (cs).
§−êng gê ®i tõ ®Ønh sang hai bªn, giíi h¹n
ph¹m vi toµn bé hay phÇn lín mÆt khíp ë vá
Tay cuén.
beam [1454] : dÇm, dÇm mãng (®cctr).
beam bending test [1455] : thÝ nghiÖm uèn
dÇm (®cctr).
ThÝ nghiÖm chÊt t¶i, x¸c ®Þnh søc bÒn uèn
cña dÇm. Søc bÒn kÐo cña ®¸ còng cã thÓ x¸c
®Þnh gi¸n tiÕp tõ thÝ nghiÖm uèn dÇm, sö dông
hÖ chÊt t¶i 3 hoÆc 4 ®iÓm. Trong tr−êng hîp hÖ
chÊt t¶i 3 ®iÓm, khe nøt t¸ch xuÊt hiÖn t¹i ®iÓm
cã øng suÊt kÐo ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i, tøc lµ ngay
phÝa d−íi ®iÓm chÊt t¶i P. §iÓm xuÊt hiÖn khe
nøt còng nh− h−íng ph¸t triÓn cña nã bÞ ¶nh
h−ëng bëi nh÷ng dÞ th−êng côc bé, thÝ dô: ranh
giíi tinh thÓ, c¸c vi khe nøt v.v. Do vËy, øng Deleted: .
suÊt kÐo t¹i mÆt d−íi cïng cña dÇm chØ cã thÓ
x¸c ®Þnh mét c¸ch trung b×nh theo c«ng thøc:
1.5PL , víi t lµ chiÒu cao dÇm, b lµ chiÒu
σ =
bt 2
t
Deleted:
réng, L lµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ®iÓm tùa. HÖ
chÊt t¶i 4 ®iÓm cho kÕt qu¶ tèt h¬n v× øng suÊt ë
mÆt d−íi cïng cña dÇm gi÷a hai ®iÓm chÊt t¶i
phÝa trªn lµ kh«ng ®æi. DÇm th−êng bÞ g·y ë
kho¶ng gi÷a hai ®iÓm chÊt t¶i nµy vµ do vËy kÕt
qu¶ ®¹t ®−îc cã tÝnh ®¹i diÖn cao h¬n so víi hÖ Deleted: .
chÊt t¶i 3 ®iÓm. øng suÊt kÐo cùc ®¹i t¹i mÆt
d−íi cïng cña dÇm ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
2PL .
σ =
bt 2
t
bean [1456] : van ®iÒu tiÕt, vßi phun
(khai th¸c).
bean ore [1457] : quÆng d¹ng h¹t ®Ëu
(limonit).
bear interest [1458] : sinh lîi.
bearing [1459] : gãc ph−¬ng vÞ; chÞu t¶i,
h−íng chÞu t¶i.
1- H−íng cña mét ®−êng th¼ng víi viÖc so
s¸nh c¸c ®iÓm chñ yÕu cña ®Þa bµn, th−êng lµ
gãc nhá h¬n 90 ®é ®o vÒ phÝa ®«ng hay phÝa t©y
cña kinh tuyÕn vµ dùa vµo ®iÓm phÝa b¾c hoÆc
nam, VÝ dô b¾c-®«ng b¾c 30 ®é, nam-t©y nam
30 ®é. Deleted: .
2- Sö dông trong ®Þa kü thuËt.
bearing pile [1460] : cäc chÞu lùc (®cctr).
Cäc chÞu t¶i träng th¼ng ®øng. T¶i träng cã Deleted: .
thÓ chuyÓn lªn mét líp chÞu t¶i träng nh− ®¸
(cäc tùa) hoÆc qua ma s¸t gi÷a bÒ mÆt cña cäc
vµ líp ®Êt xung quanh (cäc ma s¸t).
bearing pressure [1461] : ¸p lùc chÞu
t¶i (®cctr).
¸p lùc chÞu t¶i ®¬n vÞ cña mãng d−íi t¸c
®éng cña t¶i träng t¸c dông.
bearsite [1462] : bearsit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Be2(AsO4)(OH).4H2O.
beaverite [1463] : beaverit.
Kho¸ng vËt mµu n©u nh¹t :
Pb(Cu,Fe,Al)3(SO4)2(OH)6.
Becke line [1464] : riÒm Beck.
RiÒm s¸ng n»m gi÷a hai kho¸ng vËt cã chiÕt
suÊt kh¸c nhau khi quan s¸t d−íi kÝnh hiÓn vi.
Becke test [1465] : phÐp thö Beck.
Trong quang häc tinh thÓ, d−íi kÝnh hiÓn vi
cã ®é phãng ®¹i trung b×nh hoÆc cao, dïng ®Ó so
s¸nh chØ sè chiÕt suÊt cña kho¸ng vËt víi chÊt
láng cã chiÕt suÊt nhÊt ®Þnh. NÕu hai vËt thÓ ®Ó
so s¸nh cã chiÕt suÊt kh¸c nhau th× chç tiÕp gi¸p
cña chóng xuÊt hiÖn riÒm s¸ng (riÒm Beck).
RiÒm s¸ng ®ã sÏ chuyÓn dÞch vÒ phÝa kho¸ng vËt
cã chiÕt suÊt nhá h¬n khi kÝnh hiÓn vi h¹ xuèng.
beckelite [1466] : beckelit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu vµng s¸p ®Õn
n©u: Ca3 (Ce, La, Y)4 (Si, Zn)3 O15.
becquerelite [1467] : becquerelit.
Kho¸ng vËt thø sinh, mµu hæ ph¸ch, vµng:
Ca U6 O19.11H2O.
bed [1468] : líp, vØa; lßng s«ng, ®¸y s«ng, ®¸y
biÓn, ®¸y ®¹i d−¬ng, ®¸y hå; mÆt ®¸
hoÆc ghÒnh.
1-(®t) Ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng chÝnh thøc nhá
nhÊt. Chóng th−êng ®−îc gäi kÌm theo ®Æc tÝnh
cña líp hay vØa ®ã, nh− vØa than, tÇng chøa dÇu,
líp cuéi c¬ së, v.v. Líp (hÖ líp) ®Æc biÖt trong
mét mÆt c¾t dïng ®Ó ®¸nh dÊu, ®èi s¸nh hoÆc
phôc vô nh÷ng môc ®Ých cô thÓ th× cã thÓ ®Æt tªn
riªng theo vïng ®Þa lý ®Æc tr−ng kÌm theo tªn
th¹ch häc, vÝ dô nh− líp silic B·i Ch¸y.
2-(®m) Nh÷ng nghÜa cßn l¹i chØ c¸c yÕu tè
®Þa m¹o.
bed load [1469] : trÇm tÝch ®¸y.
Mét phÇn t¶i träng cña s«ng ngßi ®−îc mang
®i hay ë trªn ®¸y s«ng, gåm c¸c m¶nh to, nÆng
nh− t¶ng, cuéi sái vµ c¸t, bét, sÐt.
§n: botom load; traction load.
bed material [1470] : vËt liÖu ®¸y, vËt chÊt
®¸y.
VËt liÖu mµ tõ vËt liÖu ®ã cÊu thµnh
®¸y s«ng.
bed mining [1471] : khai má.
bedded [1472] : bÞ ph©n líp, bÞ ph©n tÇng.
C¸c líp ®¸ ®−îc tÝch tô, h×nh thµnh hay ®−îc
s¾p xÕp theo d¹ng ph©n tÇng, ph©n líp, thuËt
ng÷ nµy còng ®−îc dïng cho c¸c ®¸ kh«ng ph¶i
lµ trÇm tÝch. X: stratified.
bedding [1473] : ph©n líp, ph©n vØa, thí líp,
63
thÕ n»m.
Sù s¾p xÕp thµnh líp, tÇng theo tÝnh chÊt
kh¸c nhau vÒ chiÒu dµy còng nh− ®Æc tÝnh cña
®¸ trÇm tÝch, thÓ hiÖn tÝnh chÊt chung vÒ vËt lý, Deleted: .
cÊu tróc hoÆc kiÓu d¸ng cña líp vµ tiÕp xóc cña Deleted: T
chóng víi ®¸ xung quanh, nh− ph©n líp xiªn,
ph©n líp xiªn chÐo,... Kh¸i niÖm nµy còng cã
thÓ dïng ®Ó chØ sù s¾p xÕp vµ cÊu tróc cña ®¸ Deleted: cho
x©m nhËp, biÕn chÊt.
X : stratification. §n: layering. Deleted:
bedding fault [1474] : ®øt g·y thuËn vØa.
§øt g·y cã bÒ mÆt song song víi mÆt líp cña Deleted: bÒ mÆt
c¸c ®¸ hîp phÇn.
bedding joint [1475] : khe nøt ph©n líp.
Khe nøt ph©n líp th−êng ®i kÌm trong ®¸
trÇm tÝch, mÆc dï ®¸ phun trµo còng cã thÓ cã
ph©n líp d¹ng dßng ch¶y. §iÓm ®Æc tr−ng cña
chóng lµ n»m s¸t vµ song song víi c¸c mÆt ph©n
líp cã thµnh phÇn trÇm tÝch, mµu s¾c, kiÕn tróc,
thµnh phÇn kho¸ng kh¸c nhau. Th−êng ®−îc lÊp
®Çy bëi vËt chÊt sÐt rÊt dÔ t¸ch rêi, lµm gi¶m
®¸ng kÓ søc kh¸ng c¾t. Do cã nguån gèc trÇm
tÝch, chóng th−êng kh¸ liªn tôc vµ ph¼ng. L−u ý
lµ mÆt ph©n líp kh«ng ph¶i bao giê còng ®i kÌm
víi khe nøt ph©n líp. Khe nøt ph©n líp cã thÓ
®−îc lÊp ®Çy vµ hµn g¾n l¹i do qu¸ tr×nh
biÕn chÊt.
bedding plane [1476] : mÆt líp.
1- MÆt ph©n líp ph¼ng hay gÇn ph¼ng, cã thÓ
nh×n thÊy ®−îc c¸c líp kh¸c nhau (líp ®ång nhÊt
hoÆc thµnh phÇn th¹ch häc kh¸c nhau). Nã
th−êng ®¸nh dÊu ®iÒu kiÖn trÇm tÝch thay ®æi cã
thÓ chØ sù ph©n líp hay mµu s¾c kh¸c nhau.
2- ThuËt ng÷ th−êng chØ bÊt kú mÆt ph©n líp
nµo, thËm chÝ mÆt ®ã biÕn ®æi uèn cong hoÆc
biÕn d¹ng uèn nÕp. §n: bedding surface.
3- ThuËt ng÷ chØ mÆt kh«ng liªn tôc, däc
theo ®ã ®¸ cã xu thÕ s½n sµng t¸ch rêi hoÆc
vì ra.
bedding plane cave [1477]:hang ®éng mÆt líp. Deleted: .
Hang, ®éng réng vµ ph¼ng ph¸t triÓn däc
theo mÆt ph¼ng ph©n líp, th−êng do hßa tan, röa
lòa mét vµi líp. §n: bedding cave. Deleted:
bedding surface [1478] : mÆt t¸ch líp,
mÆt phiÕn. Deleted: .
MÆt th−êng nh×n thÊy trong khèi vËt chÊt cña
®¸ ph©n líp, thÓ hiÖn bÒ mÆt l¾ng ®äng trÇm tÝch
nguyªn thñy, mÆt t¸ch hoÆc mÆt trung gian gÇn
kÒ gi÷a c¸c líp cña c¸c ®¸ trÇm tÝch. NÕu mÆt
nh×n Ýt c©n ®èi hoÆc gÇn ph¼ng th× ®−îc gäi lµ
mÆt ph©n líp. §n: bedding plain.
bedrock [1479] : ®¸ gèc.
§¸ th−êng lµ r¾n ch¾c n»m d−íi líp ®Êt hoÆc Deleted: Xem
c¸c trÇm tÝch ch−a g¾n kÕt.
beheaded stream [1480] : s«ng ngßi bÞ
 c−íp dßng.
PhÇn thÊp h¬n ®· bÞ gi¶m bít cña s«ng suèi
mµ n−íc th−îng nguån ®· bÞ s«ng suèi kh¸c
c−íp dßng.
beheading [1481] : c−íp dßng, qu¸ tr×nh
c−íp dßng.
1- Sù c¾t ®øt phÇn th−îng nguån cña s«ng
suèi vµ h−íng ch¶y th−îng nguån (ch¶y ng−îc)
®æ vµo hÖ s«ng suèi kh¸c.
2- Sù chuyÓn dÞch th−îng nguån cña l−u vùc
m¹ng s«ng b»ng t¸c dông x©m thùc sãng.
behierite [1482] : behierit.
Kho¸ng vËt: (Ta, Nb) BO4.
behoite [1483] : behoit.
Kho¸ng vËt: Be (OH)2.
beidellite [1484] : beidelit.
Kho¸ng vËt sÐt mµu tr¾ng, ®á nh¹t hoÆc x¸m
- n©u nh¹t, thuéc nhãm smectit, thµnh phÇn lý
thuyÕt : Al2(Si3,67Al0,33)O10(OH)2M+0,33. Beidelit
lµ smectit alumin mµ Si+4 bÞ thay thÕ bëi Al+3 vµ
kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt magnesi hoÆc s¾t do bÞ
alumin thay thÕ. Beidelit cã trong ®Êt thæ
nh−ìng hoÆc trong má sÐt.
belemnite [1485] : tªn ®¸ (Belemnitida) (cs).
§éng vËt Ch©n ®Çu vá trong ®−îc tËp hîp
trong mét bé, ®Æc tr−ng d−íi d¹ng hãa th¹ch lµ
mét vá cøng h×nh ®Çu ®¹n, mµ lóc sinh vËt cßn
sèng n»m bªn trong th©n mÒm. Tuæi: Carbon
®Õn Eocen.
belemnoid [1486] : d¹ng tªn ®¸ (Belemnoidea)
(cs).
Nhãm lín ®éng vËt Ch©n ®Çu vá trong bao
gåm nh÷ng Tªn ®¸ thùc thô vµ nh÷ng taxon gÇn
gòi cã h×nh d¹ng gièng chóng.
belite [1487] : belit.
Orthorilicat calci, thµnh phÇn cña chÊt
clinker xi m¨ng portland.
bellidoite [1488] : belidoit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Cu2Se.
bellingerite [1489] : belingerit.
Kho¸ng vËt mµu xanh s¸ng :
Cu3(IO3)6.2H2O.
belonite [1490] : belonit.
Tinh thÓ d¹ng kÐo dµi hoÆc h×nh kim.
belonosphaerite [1491] : belonosphaerit.
ThuËt ng÷ cæ cña spherulit lµ kho¸ng vËt
d¹ng táa tia.
belovite [1492] : belovit.
Kho¸ng vËt nhãm apatit:
(Sr,Ce,Na,Ca)5(PO4)3(OH)2.
belt [1493] : ®ai, ®íi.
belted coastal plain [1494] : d¶i ®ång b»ng
duyªn h¶i.
§ång b»ng duyªn h¶i réng, bÞ chia c¾t ë giai
64
®o¹n tr−ëng thµnh, trªn ®ã hµng lo¹t questa (®Þa
h×nh ®¬n nghiªng) gÇn nh− song song xen kÏ
miÒn ®Êt thÊp sinh sau hoÆc c¸c thung lòng. VÝ
dô ®ång b»ng duyªn h¶i vïng vÞnh Mississippi.
Beltian [1495] : Belti.
GÇn t−¬ng ®ång víi Riphei.
Beltian orogeny [1496] : t¹o nói Belti. Deleted: a.
Tªn cña giai ®o¹n t¹o nói x¶y ra ë cuèi TiÒn
Cambri ë phÝa T©y B¾c Mü. Deleted: ;
belyankinite [1497] : belyankinit. Deleted: b.
Kho¸ng vËt vµng - n©u nh¹t :
Ca1-2(Ti,Zr,Nb)5O12.9H2O(?).
benavidesite [1498] : benavidesit.
Kho¸ng vËt: Pb4 (Mn, Fe) Sb6 S14, chøa Mn
t−¬ng tù víi Benavidesit.
bench [1499] : thÒm, bËc, bê. Deleted: .
1- Mét d¶i ®Êt dµi, hÑp, t−¬ng ®èi ph¼ng Deleted: a)
hoÆc ®¬n nghiªng tho¶i. Mét nÒn ®Êt ®¸ ®−îc
giíi h¹n bëi s−ên trªn vµ s−ên d−íi dèc h¬n
®−îc thµnh t¹o do x©m thùc ph©n dÞ c¸c ®¸ cã
®é bÒn v÷ng kh¸c nhau hoÆc do sù thay ®æi mùc
x©m thùc ®Þa ph−¬ng.
2- BËc thÒm nhá hoÆc gê ®Êt, ®¸ cã d¹ng bËc Deleted: b)
bÞ ph¸ vì tÝnh liªn tôc cña ®é nghiªng. Deleted: t
3- BÒ mÆt ®¸ gèc bÞ x©m thùc gi÷a c¸c v¸ch,
Deleted: c)
t−êng cña thung lòng. ThuËt ng÷ nµy ®«i khi
cßn ®Ó chØ mét h×nh d¹ng c¾t vµo ®¸ cøng ®Ó
ph©n biÖt nã víi ®¸ mÒm bë.
bench blasting [1500] : næ m×n t¹o
thÒm (®cctr).
Ph−¬ng ph¸p næ m×n t¹o thÒm trong khai th¸c
lé thiªn.
bench mark [1501] : mèc ®é cao.
Cßn viÕt t¾t lµ BM.
bench mark soil [1502] : ®Êt chuÈn (®cctr).
§Êt ®¹i diÖn cho nhiÒu lo¹i ®Êt t−¬ng tù vµ
®−îc chän do cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chi tiÕt vÒ ý
nghÜa lÞch sö, ph¹m vi ®Þa lý réng hoÆc cã tÇm
quan träng trong viÖc ph©n lo¹i ®Êt.
bench placer [1503] : sa kho¸ng bê, thÒm. Deleted: .
ThÒm gåm c¸t, sái, s¹n, cuéi cao h¬n ®¸y
s«ng, ngßi biÓu hiÖn mét phÇn cña ®¸y s«ng khi
®¸y cßn ë møc cao hiÖn t¹i, tõ ®ã ng−êi ta khai
th¸c c¸c kho¸ng s¶n.
bench terrace [1504] : bËc thÒm bê. Deleted: .
1- §ª ®Êt gièng nh− thÒm, phÝa trªn mÆt Deleted: a)
ph¼ng hoÆc h¬i nghiªng, phÝa d−íi ch©n dèc hay
th¼ng ®øng, ®−îc thiÕt kÕ dµi theo chu vi cña ®Êt
dèc (s−ên dèc) ®Ó khái l¨n tr−ît hoÆc xãi mßn
hoÆc ®Ó t¨ng tÝnh æn ®Þnh.
2- ThuËt ng÷ cã thÓ chØ mét lo¹t s−ên nói Deleted: b)
®−îc c¶i t¹o ®Ó trång trät hoÆc chia l« ®Êt.
bend [1505] : khóc uèn. Deleted: .
1- Khóc uèn, chç cong cña s«ng, suèi (nh−ng Deleted: a)
ch−a thµnh t¹o hå).
 2- Chç uèn cong cña hå, l¹ch hay bê biÓn.
bending [1506] : uèn, (®cctr).
Sù uèn cña cÊu kiÖn hoÆc vËt liÖu ®¸ d−íi t¸c
dông cña t¶i träng.
bending moment diagram [1507] : biÓu ®å
momen uèn (®cctr).
beneficiation [1508] : lµm giµu quÆng,
tuyÓn quÆng.
Beniawski criterion [1509] : tiªu chuÈn søc
bÒn Beniawski (®cctr).
Nh»m x¸c ®Þnh søc bÒn cña khèi ®¸ mét c¸ch
thùc nghiÖm.
benitoite [1510] : benitoit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, trong suèt, tõ
mµu xanh ®Õn kh«ng mµu: BaTi Si3O9, l−ìng s¾c
m¹nh, thuéc lo¹i ®¸ quý.
benstonite [1511] : benstonit.
Kho¸ng vËt hÖ khèi thoi:
(Ca, Mg, Mn)7 (Ba, Sr)6(CO3)13.
bentone [1512] : benton.
Tªn th−¬ng phÈm cña mét lo¹i s¶n phÈm trªn
c¬ së cña bentonit.
bentonite [1513] : bentonit.
Lµ mét lo¹i ®¸ xèp, mÞn, dÎo s¸ng mµu gåm
chñ yÕu lµ c¸c kho¸ng vËt sÐt thuéc nhãm
montmorilonit (smectit) vµ keo sillic lµ s¶n
phÈm biÕn ®æi hãa häc cña vËt liÖu thñy tinh nói
löa, th−êng lµ tuf vµ tro nói löa. Th«ng th−êng
cã chøa thµnh phÇn phô lµ c¸c h¹t tinh thÓ vèn
lµ ban tinh cña ®¸ mÑ. Mµu s¾c thay ®æi tõ tr¾ng
®Õn lôc s¸ng, xanh s¸ng khi cßn t−¬i ®Õn vµng,
®á hoÆc n©u. Bentonit ®−îc dïng trong nhiÒu
lÜnh vùc nh− dung dÞch khoan, tÈy, läc, v.v.
bentonitic arkose [1514] : arkos bentonit.
Lo¹i tro nói löa d¹ng c¸t chøa <25% kho¸ng
vËt sÐt bentonit. Ss : arkosic bentonite.
bentonitic clay [1515] : sÐt bentonit.
Lo¹i ®Êt cã hµm l−îng sÐt montmorilonit cao
nªn th−êng cã tÝnh tr−¬ng në lín.
bentorite [1516] : bentorit.
Kho¸ng vËt :
Ca6(Cr,Al)2(SO4)3(OH)12.28H2O.
beraunite [1517] : beraunit.
Kho¸ng vËt mµu ®á sÉm hoÆc n©u :
Fe+2 Fe5+3(PO4)4(OH)5.4H2O.
berborite [1518] : berborit.
Kho¸ng vËt: Be2(BO3)(OH, F).H2O.
berg [1519] : nói, ®åi.
1- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë vïng thung
lòng s«ng Hudson ®Ó chØ tõ "nói" hoÆc "®åi".
TiÕng ®Þa ph−¬ng gèc Hµ Lan: Bergh, tiÕng
§øc; Berg ®Ó chØ tõ "nói".
2- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Céng hßa Nam
Phi ®Ó chØ "d·y nói" hoÆc "rÆng nói".
65
3- Nói b¨ng do viÕt t¾t tõ ICEBERG. Deleted: b)
bergenite [1520] : bergenit. Deleted: c)
Kho¸ng vËt thø sinh, mµu n©u :
Ba(UO2)4(PO4)2(OH)4.8H2O.
bergmeal [1521] : ®¸ bét silic diatomit,
tripolit.
bergslagite [1522] : bergslagit.
Kho¸ng vËt: CaBeAsO4.OH, cïng lo¹i víi
datolit vµ herderit.
berkelium [1523] : berkeli (Bk).
Nguyªn tè hãa häc phãng x¹ sè 97, thµnh
viªn thø 8 cña d·y phãng x¹ actini, cã c¸c tÝnh
chÊt gièng d·y ®Êt hiÕm. Deleted: Ký hiÖu Bk.
berlinite [1524] : berlinit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu ®Õn ®á-hång: Al PO4. Deleted:
berm [1525] : bê thÒm trªn mÆt n−íc; bÖ ph©n Deleted: sö dông lµm
¸p (®cctr).
1- Di tÝch bÒ mÆt cã d¹ng bËc thÒm hoÆc bê
(ghÕ b¨ng) ph¸t triÓn ë thêi kú tr−ëng thµnh
gi÷a hay muén trong chu kú x©m thùc, trong ®ã
cã sù gi¸n ®o¹n b»ng trÎ hãa h¹ l−u, khoÐt s©u
phÇn n©ng cao. VÝ dô di tÝch kh«ng bÞ ph©n c¾t
®¸y thung lòng sím cña mét con s«ng ®−îc trÎ
hãa hoÆc di tÝch nÒn n©ng cao bÞ bµo mßn do t¸c
dông cña sãng däc theo bê biÓn; §«i khi cã
nghÜa lµ vai thung lòng cña thung lòng míi cïng
víi di tÝch ®¸y thung lòng cò.
2- D¶i ®Êt n»m ngang nèi víi bê, bÞ ngËp khi
n−íc trµn (thÒm trªn mÆt n−íc).
3- Khèi ®Êt ®¾p dïng ®Ó t¨ng ®èi träng vµ ®é
æn ®Þnh cña khu vùc ®Êt däc theo ch©n ®ª hoÆc
nÒn ®−êng.
berm crest [1526] : ®Ønh thÒm.
§−êng giíi h¹n vÒ phÝa biÓn vµ th−êng lµ
®iÓm cao nhÊt cña bê thÒm trªn b·i biÓn. §Ønh
thÒm biÓn ng¨n c¸ch b·i tr−íc vµ b·i sau.
bermanite [1527] : bermanit.
Kho¸ng vËt mµu ®á nh¹t - n©u :
Mn+2Mn2+3(PO4)2(OH)2.4H2O.
berndtite [1528] : berndtit.
Kho¸ng vËt: SnS2.
berndtite C6 [1529] : berndtit-C6.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: SnS2.
Bernoulli effect [1530] : hiÖu øng Becnuli.
Trong dßng ch¶y chÊt láng, ¸p suÊt gi¶m khi
vËn tèc dßng ch¶y t¨ng.
Bernoulli's theorem [1531] : ®Þnh lý Becnuli.
Trong ®iÒu kiÖn dßng ch¶y mÆt æn ®Þnh, Deleted: .
®ång nhÊt, tæng ¸p lùc vËn tèc, ¸p lùc cét chÊt Deleted: a)
láng, ¸p lùc do ®é cao t¹i bÊt kú mét ®iÓm cho
tr−íc b»ng tæng c¸c ¸p lùc nµy t¹i bÊt kú mét
®iÓm nµo kh¸c céng hoÆc trõ mÊt m¸t cña c¸c ¸p
lùc gi÷a hai ®iÓm do ma s¸t vµ nh÷ng nguyªn Deleted: b)
nh©n kh¸c g©y ra (céng nÕu ®iÓm sau ë th−îng
nguån, trõ nÕu ë h¹ nguån).
 Berriasian [1532] : Berias (®t).
BËc do Coquand (1871) x¸c lËp theo tªn lµng
Berrias cña Ph¸p, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc
tÕ, phÇn thÊp nhÊt cña Creta h¹ (n»m trªn
Tithon-Volgi th−îng thuéc Jura, n»m d−íi
Valangin).
berry strain gauge [1533] : ®ång hå ®o biÕn
d¹ng Tenxomet.
M¸y ®o biÕn d¹ng cã thÓ th¸o rêi ®−îc gåm
mét thanh dµi cã mét ®Çu g¾n cè ®Þnh cßn ®Çu
kia di ®éng ®−îc nèi víi mét tenxomet cã mÆt
sè.
berryite [1534] : beryit.
Kho¸ng vËt: Pb2 (Cu, Ag)3 B5 S11.
berthierine [1535] : berthierin.
Kho¸ng vËt kiÓu serpentin, khèi t¸m mÆt ba
giµu s¾t, thµnh phÇn ®Æc tr−ng lµ : Fe+21,3-1,8
Fe+30,0-0,3Al0,4-1,0Mg0,1-0,7 0,0-0,3(Si1,6-1,1 Al0,4-0,9)O5
(OH)4, th−êng lµ hçn hîp hÖ ®¬n nghiªng vµ hÖ
ba ph−¬ng trong ®¸ trÇm tÝch, siªu biÕn chÊt
thµnh hÖ s¾t.
berthierite [1536] : berthierit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m - thÐp sÉm: Fe Sb2 S4.
bertossaite [1537] : bertosait.
Kho¸ng vËt :
(Li,Na)2(Ca,Fe,Mn)Al4(PO4)4(OH,F)4.
Bertrand lens [1538] : thÊu kÝnh Bertran.
ThÊu kÝnh Bertrand n»m ë vÞ trÝ gi÷a thÞ kÝnh
vµ nicol ph©n tÝch cña kÝnh hiÓn vi th¹ch häc,
dïng ®Ó quan s¸t h×nh giao thoa cña chïm s¸ng
h×nh nãn.
bertrandite [1539] : bertrandit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu ®Õn mµu vµng nh¹t:
Be4 Si2 O7 (OH)2.
beryl [1540] : beryl.
1- Kho¸ng vËt: Be3 Al2 Si6 O18, mµu xanh,
thØnh tho¶ng cã mµu vµng, hång hoÆc mµu tr¾ng
(rÊt hiÕm), d¹ng l¨ng trô 6 ph−¬ng trong ®¸ biÕn
chÊt vµ trong pegmatit-granit vµ còng lµ kho¸ng
vËt phô trong ®¸ magma acid. Nh÷ng lo¹i beryl
trong suèt, mµu ®Ñp lµm ®¸ quý nh− emerald,
aquamarin, heliodor, golden beryl vµ vorobievit.
Beryl lµ kho¸ng vËt chñ yÕu cña beryli.
2- Green beryl: lo¹i beryl quý cã mµu lôc.
beryllite [1541] : berylit.
Kho¸ng vËt: Be3 SiO4 (OH)2 H2O.
beryllium [1542] : beryli (Be).
Nguyªn tè hãa häc sè 4, nguyªn tö l−îng
9,0121, tû träng 1,848 g/cm3 thuéc nhãm kim
lo¹i nhÑ, kiÒm ®Êt, lithophil, cã 1 ®ång vÞ bÒn vµ
7 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng cña Be (ppm)
trong vá lôc ®Þa trªn lµ 3,1; ®¸ siªu mafic 0,3;
gabro basalt lµ 1, granit-granodiorit 5, ®¸ phiÕn
3, trong ®Êt 3. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ beryl,
bertrandit. Be ®−îc dïng trong c¸c ngµnh vÒ hÖ
66
thèng m¹ch ®iÖn tö cao thÕ, hÖ thèng nÑt löa tù
®éng, viÔn th«ng, laze, hîp kim, m¸y bay, tµu Deleted: thµnh
vò trô, vÖ tinh, tªn löa, ra®a, h¹t nh©n. Ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch: GF-AAS, ICP-MS.
beryllium 10 age method [1543] : ph−¬ng
ph¸p beryli-10 x¸c ®Þnh tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi dùa vµo viÖc ®o
c¸c ho¹t ®é (activity) cña beryli-10; ®−îc dïng
®Ó tÝnh tuæi c¸c trÇm tÝch biÓn s©u.
beryllium detector [1544] : m¸y ®o beryli.
M¸y x¸ch tay øng dông nguyªn t¾c ph©n tÝch
ho¹t hãa tia gamma ®Ó dß vµ ph©n tÝch Be. Cßn
gäi lµ berylometer.
berylometer [1545] : m¸y ®o beryli.
§n: beryllium detector. Deleted: B
berzelianite [1546] : berzelianit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng - b¹c: Cu2Se.
berzeliite [1547] : berzeliit.
Kho¸ng vËt mµu vµng s¸ng :
(Mg,Mn)2(Ca,Na)3(AsO4)3, ®ång h×nh víi
manganberzeliit. §n: berzelite.
bessmertnovite [1548] : besmertnovit.
Kho¸ng vËt: Au4Cu(Te,Pb).
beta [1549] : beta.
1-(kv)- Dïng chØ chiÕt suÊt trung gian trong
tinh thÓ hai trôc; Gãc gi÷a c¸c trôc a vµ c cña
trôc kÕt tinh.
2-(kv)- BiÕn d¹ng ®a h×nh cña nh÷ng kho¸ng
vËt cã quan hÖ chÆt chÏ vµ cã ®Æc ®iÓm vËt lý
®Æc tr−ng. §a h×nh beta chØ kho¸ng vËt æn ®Þnh
ë nhiÖt ®é trung gian gi÷a alpha vµ gamma, vÝ
dô nh− beta cristobalite. Mét sè nhµ khoa häc
®¶o ng−îc qui −íc nµy, sö dông β cho pha nhiÖt
®é thÊp.
beta fergusonite [1550] : fergusonit beta.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: YNbO4, ®ång Deleted: a
h×nh víi fergusonit.
beta-fergusonite-(Ce) [1551] : fergusonite-
(Ce) beta.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Ce,La)NbO4. §n: brocenit.
beta quartz [1552] : th¹ch anh beta.
D¹ng ®ång h×nh cña th¹ch anh, æn ®Þnh ë
kho¶ng nhiÖt ®é tõ 573oC ®Õn 870oC, cã trôc Deleted: b
®øng lµ trôc ®èi xøng bËc 6 vµ 3 trôc n»m ngang
lµ trôc ®èi xøng bËc 2, cã chØ sè chiÕt suÊt vµ
l−ìng chiÕt suÊt thÊp h¬n alpha th¹ch anh. Beta
quartz d¹ng ban tinh trong porfirit-th¹ch anh,
trong granit ch÷ cæ vµ pegmatit granit.
§n: high quartz. Deleted:
beta ray [1553] : tia beta.
beta roselite [1554] : roselit beta.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng :
Ca2Co(AsO4)2.2H2O, ®ång h×nh víi roselit.
 beta-uranophane [1555] : uranophan beta.
Kho¸ng vËt thø sinh hÖ ®¬n nghiªng, mµu
vµng : Ca(UO2)2Si2O7.6H2O, ®ång h×nh víi
uranophan.
§n: beta-uranotile.
beta-uranotile [1556] : uranotil beta.
§n: beta-uranophane.
beta vredenburgite [1557]: beta-vredenburgit.
Lµ hçn hîp hoÆc mäc xen ®Þnh h−íng cña
jacobit vµ hausmanit.
betafite [1558] : betafit.
Kho¸ng vËt mµu vµng, n©u, xanh nh¹t hoÆc
®en cña nhãm pyrochlor :
(Ca,Na,U)2(Nb,Ta)2O6 (O,OH), lµ lo¹i pyrochlor
giµu uran trong pegmatit granit ë gÇn Betafo,
Madagascar. Betafit lµ mét d¹ng cña lo¹t liªn
tôc pyrochlor, cã hµm l−îng uran cao h¬n 15%.
§n: ellsworthite, hatchettolite, blomstrandite.
betekhtinite [1559] : betekhtinit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Cu10(Fe,Pb)S6.
betpakdalite [1560] : betpakdalit.
Kho¸ng vËt mµu vµng chanh:
CaFe2H8(AsO4)2(MoO4)5.10H2O.
beudanite [1561] : beudanit.
Kho¸ng vËt khèi mÆt thoi, mµu tõ xanh ®Õn
®en: Pb Fe3(AsO4)(SO4)(OH)6.
beusite [1562] : beusit.
Kho¸ng vËt: (Mn, Fe, Ca, Mg)3(PO4)2, quan
hÖ víi graftonit. §n: magniophilite.
bevelling [1563] : nhän, lµm gå ghÒ.
Qu¸ tr×nh lµm nhän, gå ghÒ do x©m thùc c¸c
gê nhän, c¸c sèng nhän cña líp ®Êt ®¸.
beyerite [1564] : beyerit.
Kho¸ng vËt mµu n©u : (Ca,Pb)Bi2(CO3)2O2,
kh«ng nªn nhÇm víi bayerit.
B horizon [1565] : tÇng B.
TÇng ®Êt n»m d−íi tÇng A, ®Æc tr−ng cho mét
hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn sau: tÝch tô bïn h÷u c¬, sÐt,
s¾t hoÆc nh«m; tµn d− sesquioxid, sÐt; c¸c
kho¸ng vËt mµu sÉm vµ mµu ®á do cã
sesquioxid; cÊu t¹o khèi hay l¨ng trô. C¸c phô
tÇng B1, B2 vµ B3 cã thÓ nhËn biÕt ®−îc. Phô
®íi B1 vµ B2 lµ c¸c phô ®íi chuyÓn tiÕp cña ®íi
trªn vµ ®íi d−íi. TÇng B cßn ®−îc gäi lµ tÇng
tÝch tô ®Êt hoÆc tÇng tÝch tô bïn; TÇng ®Êt (thæ
nh−ìng) trong l¸t c¾t ®−îc lµm giµu b»ng c¸c
kho¸ng vËt sÐt vµ röa lòa hexaoxid tõ tÇng A
n»m trªn ®ã. §©y lµ “®íi tÝch tô”. §n: subsoil.
BHP [1566] : ¸p suÊt ®¸y lç.
bianchite [1567] : bianchit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, t×m thÊy trong
líp trÇm tÝch trªn mÆt ®Êt, mµu tr¾ng :
(Zn,Fe)SO4.6H2O.
Biarritjian [1568] : Biaritji (®t).
67
BËc ë Ch©u ¢u, phÇn trªn cña Eocen trung,
phÇn d−íi cña Eocen th−îng, c¬ b¶n t−¬ng
®−¬ng víi Barton.
biaxial [1569] : hai trôc.
ThuËt ng÷ chØ tinh thÓ cã hai trôc quang vµ
ba chØ sè chiÕt suÊt. VÝ dô nh− tinh thÓ hÖ thoi,
®¬n nghiªng, ba nghiªng.
biaxial compression test [1570] : thÝ nghiÖm
nÐn hai trôc (®cctr).
ThÝ nghiÖm nÐn hai trôc ®−îc thùc hiÖn b»ng
c¸ch t¸c dông hai lùc ph¸p tuyÕn kh¸c nhau lªn
hai cÆp mÆt bªn cña mÉu ®¸ h×nh lËp ph−¬ng,
l¨ng trô ch÷ nhËt hoÆc d¹ng tÊm phiÕn. Mét
c¸ch kh¸c lµ t¹o nªn tr¹ng th¸i øng suÊt hai trôc
t¹i mÆt trong cña mÉu ®¸ h×nh trô rçng b»ng
c¸ch chÊt t¶i däc trôc trong ®iÒu kiÖn cã ¸p suÊt
chÊt láng bao quanh t¸c dông lªn mÆt ngoµi cña
mÉu. Khi ®ã kh«ng ®o ®−îc øng suÊt t¹i thêi
®iÓm x¶y ra ph¸ hñy mµ ph¶i tÝnh trªn c¬ së lý
thuyÕt ®µn håi, cã thÓ kh«ng phï hîp l¾m t¹i
thêi ®iÓm ®¹t øng suÊt cùc ®¹i. Trong thÝ
nghiÖm nÐn hai trôc, quü ®¹o øng suÊt hoµn toµn
n»m trong mÆt ph¼ng t¹o nªn bëi hai trôc v× øng
suÊt däc theo trôc thø ba b»ng kh«ng. Tuy
nhiªn, thÝ nghiÖm nÐn hai trôc th−êng ®−îc tiÕn
hµnh trong kho¶ng biÕn d¹ng ®µn håi ®Ó thö
nghiÖm c¸c m« h×nh vËt lý cho ph©n tÝch øng
suÊt quang ®µn håi. X : uniaxial compression
test, triaxial compression test.
biaxial figure [1571] : giao thoa hai trôc.
H×nh giao thoa cña tinh thÓ hai trôc.
biaxial indicatric [1572] : mÆt quang suÊt hai
trôc.
MÆt elipxoit cña nh÷ng kho¸ng vËt tinh hÖ
h¹ng thÊp, cã ba ®¹i l−îng chiÕt suÊt Ng,
Nm, Np.
bicchulite [1573] : bichulit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng : Ca2Al2SiO7.H2O,
®ång h×nh víi kamaishilit.
biconvex [1574] : låi hai mÆt (cs).
§é phång c¸c m¶nh vá, nhÊt lµ cña Tay
cuén, låi ra c¶ hai m¶nh.
bicrystal [1575] : tinh thÓ kÐp.
ThÓ liªn tinh cã quy luËt cña nh÷ng kho¸ng
vËt ®ång nhÊt.
bideauxite [1576] : bideauxit.
Kho¸ng vËt: Pb2 Ag Cl3 (F, OH)2.
bieberite [1577] : bieberit.
Kho¸ng vËt mµu ®á ®Õn ®á hång, t×m thÊy
trong líp tÝch tô trªn mÆt vµ trong nhò ®¸:
CoSO4.7H2O. §n: red vitriol, cobalt vitriol.
Bieniawski’s geomechanical classification
scheme [1578] : hÖ ph©n lo¹i ®Þa ®éng lùc cña
Bieniawski (®cctr).
 §n: geomechanic classification system
(RMR).
bifurcation [1579] : ng· ba s«ng.
1- Sù ph©n nh¸nh cña s«ng ngßi lµm hai
s«ng con.
2- Nh¸nh s«ng ®−îc h×nh thµnh do sù
t¸ch dßng.
Big Bang [1580] : Big Bang, vô næ cùc lín.
Gi¶ thuyÕt vÒ sù h×nh thµnh cña vò trô do
Alan Guth ng−êi Mü (Hoa Kú) ®Ò x−íng 1980.
A. Guth cho r»ng 15 tû n¨m tr−íc ®©y, vò trô
cña chóng ta lµ mét vËt thÓ nhá víi mËt ®é vËt
chÊt rÊt lín. Ngay sau vô næ lín (Big Bang), vËt
chÊt gi·n në v« cïng nhanh (inflation) vµ tõ ®ã
h×nh thµnh nªn mäi cÊu tróc trong vò trô vµ vò
trô kh«ng nh÷ng do gi·n në, ®· gi·n në vµ ®ang
gi·n në ngµy cµng nhanh h¬n.
bight [1581] : vòng, vÞnh nhá, khóc uèn.
1- Chç uèn tõ tõ hoÆc chç h¬i cong hoÆc
®o¹n bê biÓn d¹ng l−ìi liÒm (vòng biÓn). Cã thÓ
lín h¬n vÞnh hoÆc mét phÇn cña vÞnh cã cïng
®Æc ®iÓm.
2- Mét vïng n−íc hoÆc mét vÞnh lín t¹o bëi
®−êng bê lâm vµo ®Êt liÒn.
3- §«i khi ®Ó chØ chç uèn cong cña s«ng, cña
hå hoÆc cña d·y nói.
biharmonic equation [1582] : ph−¬ng tr×nh
®iÒu hßa kÐp (®cctr).
Ph−¬ng tr×nh sö dông ®Ó gi¶i bµi to¸n dÞch
chuyÓn-øng suÊt ®èi víi c¸c h×nh d¹ng khai ®µo
®¬n gi¶n nh− h×nh trßn, elip, v.v. cã thÓ gi¶i
b»ng ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch trªn c¬ së lý thuyÕt
®µn håi.
bijvoetite [1583] : bijvoetit.
Kho¸ng vËt: (RE)2(UO2CO3)4(OH)6.11H2O.
bikitaite [1584] : bikitait.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng :
LiAlSi2O6.H2O.
bilibinskite [1585] : bilibinskit.
Kho¸ng vËt cã cÊu tróc tinh thÓ quan hÖ víi
vµng, tr−íc ®©y xÕp vµo rickardit: Au3Cu2PbTe2.
bilinite [1586] : bilinit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn vµng nh¹t :
Fe+2Fe+3(SO4)4.22H2O, cã d¹ng sîi táa tia.
billietite [1587] : bilietit.
Kho¸ng vËt thø sinh, mµu vµng hæ ph¸ch :
BaU6O19.11H2O, d¹ng tÊm, hÖ thoi vµ quan hÖ
chÆt chÏ víi becquerelit.
billingsleyite [1588] : bilingsleyit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Ag7(Sb,As)S6.
bind [1589] : sÐt cøng, ®¸ phiÕn sÐt chøa
bitum, nèi, liªn kÕt, dÝnh kÕt.
binder [1590] : chÊt kÕt dÝnh, chÊt g¾n kÕt.
binder course [1591] : líp dÝnh kÕt, líp trung
68
gian (®cctr).
bindheimite [1592] : bindheimit.
Kho¸ng vËt thø sinh: Pb2Sb2O6(O,OH). Deleted: .
bing [1593] : b·i th¶i. Deleted: a)
bingstead [1594] : c¬ së xö lý quÆng.
binomial nomenclature [1595] : phÐp gäi tªn Deleted: b)
kÐp (cs).
Mét hÖ thèng gäi tªn ®éng vËt vµ thùc vËt,
trong ®ã tªn mçi loµi gåm hai tõ (tªn kÐp), tõ
thø nhÊt chØ gièng, tõ thø hai chØ loµi, vÝ dô :
Phacops rana. §n: binominal nomenclature. Deleted:
binormal [1596] : trôc quang chÝnh.
Nh÷ng tinh thÓ hÖ h¹ng trung cã mét trôc
quang. Trôc quang nµy lu«n lu«n trïng víi
ph−¬ng cña trôc ®èi xøng bËc cao.
biochemical [1597] : sinh hãa.
biochemical oxygen demand (BOD) [1598] :
nhu cÇu oxy sinh hãa. Deleted: .
L−îng oxy hßa tan cÇn thiÕt ®Ó oxy hãa c¸c Deleted: a)
chÊt h÷u c¬ trong mét ®¬n vÞ thÓ tÝch n−íc ë
®iÒu kiÖn nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh vµ trong kho¶ng
thêi gian nhÊt ®Þnh. N−íc cµng chøa nhiÒu chÊt
h÷u c¬ (bÞ nhiÔm bÈn) th× nhu cÇu oxy sinh hãa Deleted: b)
cµng lín. Thùc tÕ, ng−êi ta hay dïng chØ tiªu
BOD5 nghÜa lµ l−îng nhu cÇu oxy trong qu¸ Deleted: c)
tr×nh oxy hãa sinh häc 5 ngµy ë ®iÒu kiÖn nhiÖt Formatted
®é 20oC. Tiªu chuÈn BOD5 ®èi víi n−íc uèng lµ Formatted
kh«ng qu¸ 4mg/l.
Formatted
biochemical rock [1599] : ®¸ sinh hãa.
biochore [1600] : vïng ph©n bè sinh vËt,
nhãm sinh c¶nh.
1- Mét vïng cã hÖ ®éng vËt vµ / hoÆc hÖ thùc Deleted: 1.
vËt riªng biÖt, cô thÓ lµ mét hay nhiÒu sinh c¶nh
gièng nhau.
2- Mét phÇn cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt cã khÝ hËu Deleted:
thuËn lîi cho sù sèng, ®Æc tr−ng bëi mét kiÓu Deleted: .
th¶m thùc vËt chÝnh.
biochron [1601] : niªn ®¹i sinh vËt, sinh thêi.
§Çu tiªn ®−îc hiÓu lµ kho¶ng thêi gian tån
t¹i cña mét hÖ ®éng vËt hay thùc vËt. Ngµy nay,
thuËt ng÷ nµy chØ toµn bé kho¶ng thêi gian ®Æc
tr−ng b»ng mét sinh ®íi.
biochronologic unit [1602] : ®¬n vÞ sinh
niªn ®¹i.
1- ThuËt ng÷ chØ sù ph©n chia vÒ thêi gian Deleted: a)
trªn c¬ së t− liÖu sinh ®Þa tÇng hoÆc t− liÖu cæ
sinh kh¸ch quan; mét ®¬n vÞ thêi ®Þa chÊt trong
®ã diÔn ra sù trÇm ®äng mét ®¬n vÞ sinh
®Þa tÇng.
2- ThuËt ng÷ nµy cßn ®−îc dïng ®Ó thay thÕ Deleted: b)
®¬n vÞ sinh ®Þa tÇng vµ ®¬n vÞ thêi ®Þa tÇng lµ
mét ®¬n vÞ vËt liÖu ®¸ ®−îc x¸c ®Þnh ë ®Þa ®iÓm
chuÈn cña nã víi sù ®ång ý cña c¸c chuyªn gia
b»ng tiªu chuÈn t−¬ng quan thêi gian t×m ®−îc
trong nh÷ng ®¸ hãa th¹ch mµ trong thùc hµnh cã
gi¸ trÞ vÒ mÆt tuæi ®Þa chÊt; mét ®¬n vÞ thêi ®Þa
tÇng ®−îc xem lµ mét ®¬n vÞ sinh ®Þa tÇng.
biochronostratigraphic unit [1603] : ®¬n vÞ
niªn ®¹i sinh ®Þa tÇng.
ThuËt ng÷ dïng cho mét ®¬n vÞ thêi ®Þa tÇng
dùa trªn b»ng chøng vÒ hãa th¹ch.
bioclast [1604] : vôn sinh vËt (cs).
1- Mét m¶nh hãa th¹ch ®¬n lÎ.
2- VËt liÖu tõ cÊu tróc chøa ®ùng hoÆc b¶o vÖ
cña ®éng vËt hay thùc vËt, cã thÓ lµ toµn bé hay
tõng m¶nh vôn.
biocoenosis [1605] : quÇn l¹c sinh vËt (cs).
1- Mét nhãm di tÝch hãa th¹ch t×m thÊy ë
cïng n¬i sinh vËt sèng. §n : life assemblage.
2- Mét nhãm sinh vËt sèng gÇn gòi nhau vµ
h×nh thµnh mét ®¬n vÞ sinh th¸i tù nhiªn.
Sn : biocoenoses.
biocorrelation [1606] : ®èi s¸nh sinh häc.
ViÖc chøng minh sù gièng nhau cña l−îng
hãa th¹ch vµ vÞ trÝ sinh ®Þa tÇng gi÷a nh÷ng ®¬n
vÞ ®Þa chÊt.
biodegradability [1607]:®é ph©n hñy sinh häc.
§é nh¹y c¶m cña mét chÊt h÷a c¬ ®èi víi sù
ph©n hñy sinh häc.
biofacies [1608] : sinh t−íng.
1- Mét ph©n vÞ cña mét ®¬n vÞ ®Þa tÇng ph©n
biÖt víi nh÷ng ®¬n vÞ kÒ bªn b»ng hãa th¹ch cña
chóng vµ c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm phi sinh häc, nhÊt
lµ mét thÓ trÇm tÝch hay ®¸ nh− vËy ®−îc nhËn
biÕt b»ng nh÷ng tÝnh chÊt kh«ng ®éng ®Õn trÇm
tÝch häc nh− tÝnh ®ång nhÊt vÒ ph©n lo¹i häc
hoÆc ý nghÜa m«i tr−êng cña hãa th¹ch.
2- KhÝa c¹nh sinh häc hay tÝnh chÊt hãa
th¹ch cña t−íng trÇm tÝch cña mét ®¬n vÞ ®Þa
tÇng nhÊt ®Þnh, coi nh− sù thÓ hiÖn cña nh÷ng
®iÒu kiÖn sinh häc ®Þa ph−¬ng, coi nh− toµn bé
®Æc ®iÓm sinh häc cña trÇm tÝch.
3- Mét tËp hîp sinh vËt ®Æc biÖt h×nh thµnh
trong mét sè ®iÒu kiÖn m«i tr−êng, cã thÓ so
s¸nh víi tËp hîp kh¸c h×nh thµnh trong cïng
thêi gian nh−ng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau;
mét tæ hîp sinh th¸i cña hãa th¹ch hay hãa
th¹ch cña mét quÇn l¹c sinh vËt.
biogeochemical cycling [1609] : chu kú sinh
®Þa hãa.
Chu kú cña c¸c hîp phÇn hãa häc trong hÖ
thèng sinh vËt.
biogeochemical prospecting [1610] : t×m
kiÕm sinh ®Þa hãa.
biogeochemistry [1611] : sinh ®Þa hãa.
Mét nh¸nh cña ®Þa hãa häc nghiªn cøu sù
ph©n bè cña c¸c nguyªn tè hãa häc trong
sinh quyÓn.
biogeology [1612] : sinh ®Þa chÊt.
69
KhÝa c¹nh sinh häc cña ®Þa chÊt, cô thÓ lµ cæ
sinh vËt hÖ thèng, sù nghiªn cøu l¾ng ®äng trÇm
tÝch d−íi ¶nh h−ëng cña sinh vËt hay sù x¸c
®Þnh mét ®¬n vÞ ®¸ bÞ che phñ b»ng lo¹i thùc vËt
mäc trªn bÒ mÆt nã. Deleted: .
bioherm [1613]: r¹n sinh vËt, ¸m tiªu sinh vËt.
1- Khèi ®¸ cã h×nh gièng ®åi hay ô, m« mµ Deleted: a.
xung quanh ®−îc bao phñ bëi san h«, t¶o hay
stromatoporoids vµ ho¸ ®¸ bëi nh÷ng ®Æc tr−ng Deleted: a)
th¹ch häc kh¸c nhau. Deleted: ;
2- ¸m tiªu san h«. Deleted: ,
biohorizon [1614]: tÇng sinh vËt, tÇng ®¸nh dÊu.
Deleted: b)
BÒ mÆt thay ®æi sinh ®Þa tÇng hoÆc bÒ mÆt cã
®Æc tr−ng sinh ®Þa tÇng ®Æc biÖt cã ý nghÜa so Deleted: b.
s¸nh, th−êng lµ ranh giíi ®íi sinh häc. VÒ mÆt Deleted: -
lý luËn, ®ã lµ mét mÆt hay gi÷a c¸c mÆt, cßn Deleted: a)
trong thùc tiÔn, cã thÓ lµ mét líp hay mét vØa
Deleted: ;
sinh ®Þa tÇng dµy, ®Æc tr−ng.
biohydrology [1615] : thñy sinh häc. Formatted
LÜnh vùc thñy v¨n nghiªn cøu sù t¸c ®éng Deleted: b)
qua l¹i gi÷a n−íc, thùc vËt vµ ®éng vËt. Deleted: -thuËt ng÷ do nhµ ®éng vËt
biolite [1616] : biolit. häc ng−êi §øc Moebius ®Þnh nghÜa vµ
Tªn nhãm kho¸ng vËt ®−îc thµnh t¹o do t¸c giíi thiÖu lÇn ®Çu tiªn n¨m 1877
®éng sinh häc. Deleted: N
biologic facies [1617] : t−íng sinh häc. Deleted: vÒ
Mét ®ång nghÜa cña biofacies khi ®−îc dïng
trong ®Þa tÇng häc vµ trong sinh th¸i häc, cô thÓ Deleted: )
nh− c¸c ¸m tiªu san h« vµ d¶i trÇm tÝch vá sß èc
lµ "t−íng sinh häc" ®Æc tr−ng b»ng chÝnh c¸c
sinh vËt ®ã.
biological amplification [1618] : khuÕch ®¹i
sinh häc (dt).
Quy luËt gia t¨ng theo lòy tiÕn sù tÝch tô c¸c Deleted: ;
chÊt ®éc h¹i trong c¬ thÓ sinh vËt qua chuçi thøc Deleted: 2)
¨n kÕ tiÕp nhau. ThÝ dô : mét hå n−íc bÞ «
nhiÔm bëi mét chÊt ®éc h¹i nµo ®ã, do ®ã c¸ ¨n
sinh vËt phï du còng bÞ nhiÔm ®éc. §Õn l−ît
chim ¨n c¸ l¹i bÞ nhiÔm ®éc,... ë mçi møc dinh Deleted: ;
d−ìng kÕ tiÕp nhau trong ph¹m vi nhiÔm ®éc Deleted: 3)
ngµy cµng më réng vµ hµm l−îng tÝch tô ®éc tè
trong c¬ thÓ c¸c ®éng vËt tiÕp thô cµng nh©n lªn
gÊp béi. §n: biological magnification.
biological bench marking [1619] : ®Þnh mèc
sinh häc.
Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm m«i
tr−êng dùa vµo sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña mét
sè loµi thùc vËt hay ®éng vËt sèng trong m«i
tr−êng Êy. VÝ dô dïng ®Þa y ®Ó dù ®o¸n nång ®é Deleted: sÏ
dioxid l−u huúnh trong m«i tr−êng sèng cña nã.
§n: biological indicators. Deleted:
biological diversity [1620] : ®a d¹ng sinh häc
(dt).
Sù phong phó vÒ nguån gen, vÒ gièng loµi
sinh vËt vµ hÖ sinh th¸i trong tù nhiªn. §a d¹ng
sinh häc ®Æc biÖt cã ý nghÜa khoa häc vµ thùc
tiÔn trong viÖc duy tr× vµ c¶i thiÖn sù sèng trªn
Tr¸i ®Êt, lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp, l©m nghiÖp, ng− nghiÖp, y häc, du lÞch
vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. Sù suy tho¸i hay mÊt ®i
tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña c¸c hÖ sinh th¸i sÏ t¸c
®éng tiªu cùc ®Õn con ng−êi. V× vËy, t¹i Héi
nghÞ Liªn hiÖp quèc vÒ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn
(Rio de Janeiro, 1992), ®¹i diÖn cña 159 quèc
gia ®· kÝ C«ng −íc vÒ ®a d¹ng sinh häc nh»m
liªn kÕt nh÷ng nç lùc toµn cÇu b¶o ®¶m sù ®a
d¹ng sinh häc trªn hµnh tinh. X : United
Nations Convention on Biological Diversity.
biological indicators [1621] : chØ thÞ sinh häc.
§n: biological bench marking.
biological magnification [1622] : khuÕch ®¹i
sinh häc.
§n: biological amplification.
biological oxygen demand [1623] : nhu cÇu
oxy sinh häc.
L−îng oxy hßa tan cÇn thiÕt ®¶m b¶o cho
sinh vËt sèng trong n−íc.
biology [1624] : sinh vËt häc.
Khoa häc nghiªn cøu toµn bé sinh vËt, ®Æc
biÖt lµ nh÷ng sinh vËt sèng, bao gåm t©n sinh
vËt häc vµ cæ sinh vËt häc, nh−ng hÇu nh− chØ
®−îc dïng cho mét m×nh t©n sinh vËt häc.
biomineral [1625] : kho¸ng vËt h÷u c¬.
Kho¸ng vËt "nguån gèc h÷u c¬ râ rµng", vÝ
dô nh− francolite do vá sß Lingula hoÆc apatit
do x−¬ng sinh vËt t¹o thµnh.
biomineralogy [1626] : kho¸ng vËt sinh häc.
Nghiªn cøu hÖ thèng vÒ kho¸ng vËt-sinh häc.
biospecies [1627] : loµi sinh häc.
Mét loµi ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së kh¶ n¨ng
vµ tiÒm lùc lai gièng quan s¸t ®−îc.
biostratigraphic classification [1628] : ph©n
lo¹i sinh ®Þa tÇng.
Sù ph©n chia nh÷ng líp ®¸ thµnh nh÷ng ®¬n
vÞ dùa trªn s−u tËp hãa th¹ch thu thËp ®−îc
trong chóng.
biostratigraphic unit [1629] : ®¬n vÞ sinh ®Þa
tÇng.
Mét thÓ ®¸ ®−îc x¸c ®Þnh hay ®Æc tr−ng b»ng
s−u tËp hãa th¹ch thu thËp ®−îc ë ®ã. Ranh giíi
cña nã cã thÓ hoÆc kh«ng trïng víi ranh giíi
th¹ch ®Þa tÇng. §¬n vÞ c¬ së lµ sinh ®íi.
§n: biostratic unit.
biostratigraphic zone [1630] : ®íi sinh
®Þa tÇng.
X : biozone.
biostratigraphy [1631] : sinh ®Þa tÇng häc.
§Þa tÇng häc dùa trªn khÝa c¹nh cæ sinh cña
c¸c ®¸, hoÆc lµ ®Þa tÇng häc nghiªn cøu b»ng
ph−¬ng ph¸p cæ sinh, cô thÓ lµ nghiªn cøu sù
70
kh¸c biÖt cña c¸c ®¬n vÞ ®¸ trªn c¬ së m« t¶ vµ
nghiªn cøu nh÷ng hãa th¹ch chøa trong chóng.
Víi nghÜa réng h¬n trong lÜnh vùc nghiªn cøu
tæng thÓ cæ sinh vËt cã ¶nh h−ëng quan träng
®èi víi ®Þa chÊt lÞch sö.
biotic factors [1632] : c¸c nh©n tè sinh häc.
Nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng do
ho¹t ®éng cña sinh vËt.
biotite [1633] : biotit.
1- Kho¸ng vËt t¹o ®¸ ph©n bè réng r·i vµ Deleted: a
quan träng thuéc nhãm mica :
K(Mg,Fe+2)3(Al, Fe+3)Si3O10(OH)2, mµu ®en,
n©u-®en hoÆc xanh-sÉm, lµ thµnh phÇn cña ®¸
kÕt tinh (kho¸ng vËt nguyªn sinh trong tÊt c¶ c¸c
lo¹i ®¸ magma vµ ®¸ biÕn chÊt nh− gneis, ®¸
phiÕn) hoÆc lµ thµnh phÇn vôn trong ®¸ c¸t kÕt
vµ c¸c ®¸ trÇm tÝch kh¸c. Biotit dïng ®Ó x¸c
®Þnh tuæi ®Þa chÊt tuyÖt ®èi b»ng ph−¬ng ph¸p
K-Ar.
2- ThuËt ng÷ chØ chung c¸c lo¹i mica Deleted: b
magnesi-s¾t hãa trÞ 3.
§n: black mica, iron mica, magne mica.
biotope [1634] : sinh c¶nh.
M«i tr−êng trong ®ã cã mét phøc hÖ ®éng vËt
hay thùc vËt sinh sèng hoÆc ®· tõng sèng.
biotype [1635] : kiÓu sinh häc.
Mét kiÓu sinh vËt thuéc mét nhãm cã cïng
mét hoµn c¶nh ph¸t sinh.
biozone [1636] : sinh ®íi.
Mét thÓ c¸c líp ®¸, ®¬n vÞ c¬ b¶n cña ph©n
lo¹i sinh ®Þa tÇng cã ba lo¹i chÝnh ®−îc thõa
nhËn lµ : gian ®íi, ®íi tËp hîp vµ ®íi cùc thÞnh.
Mét sinh ®íi cã thÓ chia thµnh ph©n ®íi, mµ nã
cã thÓ cã tÝnh chÊt h×nh thøc hoÆc kh«ng.
§n : biostratigraphic zone. Deleted:
biphosphammite [1637] : biphosphamit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: (NH4,K)H2PO4.
bipole dipole array [1638] : hÖ thiÕt bÞ l−ìng
cùc-l−ìng cùc (l−ìng cùc kÐp).
HÖ thiÕt bÞ ®−îc sö dông ®o ®iÖn trë trong
th¨m dß ®iÖn.
bipyramid [1639] : th¸p ®«i.
Khèi nhiÒu mÆt, hai ®Çu lµ hai th¸p cã b¶n
nèi liÒn nhau.
bird [1640] : con bay.
Mét c«ng cô trong ®o ®Þa vËt lý m¸y bay. VÝ
dô nh− mét m¸y bay tõ céng víi bé c¶m biÕn
trong con bay ®−îc treo ë ®u«i m¸y bay.
birdfoot delta [1641] : ch©u thæ ch©n chim,
delta d¹ng ch©n chim.
Ch©u thæ h×nh thµnh do nhiÒu phô l−u s«ng
cã gê næi kÐo dµi ra biÓn vµ trªn b×nh ®å gièng
d¹ng ch©n chim. VÝ dô ch©u thæ s«ng
Mississippi (Hoa Kú), ch©u thæ s«ng Mª K«ng
(ViÖt Nam).
 birefringent [1642] : tÝnh l−ìng chiÕt.
TÝnh l−ìng chiÕt, tÝnh khóc x¹ kÐp.
§n: birefractive, birefracting.
biringuccite [1643] : biringucit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng :
Na4B10O17.4H2O.
birnessite [1644] : birnesit.
Kho¸ng vËt : (Na,Ca)Mn7O11.3H2O.
bisbecite [1645] : bisbecit.
Kho¸ng vËt-cßn nghi ngê : CuSiO3.H2O (?),
®ång hãa trÞ víi chryrocola.
bischofite [1646] : bishofit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn kh«ng mµu:
MgCl2.6H2O.
biscuit broad topography [1647] : ®Þa h×nh
bµn b¸nh bÝch quy.
§Þa h×nh s«ng b¨ng ®−îc ®Æc tr−ng bëi bÒ
mÆt cuén lªn ë c¸c phÝa, råi v©y trßn gièng c¸c
mÉu b¸nh bÝch quy ®· c¾t ra khi cã líp bét ®·
nhµo; th−êng thÓ hiÖn ë giai ®o¹n ®Çu h×nh
thµnh b¨ng hµ. VÝ dô ë d·y nói S«ng Giã (Wind
River Mountains) ë Wyoming (Hoa Kú).
bisectrix [1648] : ®−êng ph©n gi¸c.
§−êng ph©n gi¸c cña hai trôc quang trong
tinh thÓ hÖ hai trôc.
Bishop's simplified method of slices [1649] :
ph−¬ng ph¸p l¸t c¾t gi¶n l−îc cña Bishop
(®cctr).
Sö dông trong ph©n tÝch æn ®Þnh m¸i dèc, x¸c
®Þnh hÖ sè an toµn cña mét m¸i dèc, vÞ trÝ cña
mÆt tr−ît tiÒm tµng, v.v. Ph−¬ng ph¸p nµy gi¶
thiÕt mét mÆt tr−ît d¹ng cung trßn, chia khèi
tr−ît ra thµnh nhiÒu l¸t, bá qua t−¬ng t¸c bªn
gi÷a c¸c l¸t ®ã, nh−ng cho kÕt qu¶ kh¸ tin cËy
víi sai sè chØ trong kho¶ng 0 - 8% so víi c¸c
ph−¬ng ph¸p phøc t¹p kh¸c.
bismite [1650] : bismit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Bi2O3, mµu vµng
r¬m, d¹ng bét, d¹ng ®Êt, dång h×nh víi silenit.
§n: bismuth ocher.
bismoclite [1651] : bismoclit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m nh¹t hoÆc tr¾ng kem:
BiOCl, ®ång h×nh víi daubrecit.
bismuth [1652] : bismut (Bi).
1- Tªn Latinh lµ bismuthum (Bi). Nguyªn tè
hãa häc sè 83, nguyªn tö l−îng 208,980; tû
träng 9,747 g/cm3; lµ kim lo¹i nÆng thuéc nhãm
chalcophil, tÝnh acid yÕu, cã 1 ®ång vÞ bÒn Bi209
vµ 40 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Bi (ppm)
trong vá lôc ®Þa 0,123-0,127; ®¸ siªu mafic
0,01, trong gabro-basalt 0,05; trong granit,
granodiorit 0,2; trong ®¸ phiÕn 0,25; trong ®Êt
0,3; trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,00002; trong s«ng
suèi 0,000005. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu :
71
bismuthinit (Bi2S3), bismit. Tæ hîp tù nhiªn Mo-
Sn-W-Cu-Pb-Ag-Au (má kho¸ng ®a kim).
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Bi: ICP-MS, ASS. Dïng
Bi trong luyÖn kim, xóc t¸c, y häc, nha khoa,
mü phÈm, pin, phßng ch¸y.
2-(kv) Kho¸ng vËt khèi mÆt thoi, kim lo¹i tù
nhiªn cña nguyªn tè Bi, rßn, nÆng, mµu tr¾ng
b¹c, tr¾ng-x¸m (cã s¾c hång nh¹t hoÆc ®á nh¹t)
cã d¹ng h×nh cµnh c©y, d¹ng tÊm hoÆc d¹ng h¹t.
bismuth blende [1653] : kho¸ng bismut.
§n: eulytite - Bi4Si3O12.
bismuth glance [1654] : quÆng bãng bismut.
§n: bismuthinit- Bi2S3.
bismuth gold [1655] : kho¸ng vËt vµng-
bismut.
§n: maldonit- Au2Bi.
bismuth ocher [1656] : quÆng bismut.
Nhãm quÆng oxid vµ carbonat bismut, ®Æc
biÖt lµ bismit Bi2O3.
bismuth spar [1657] : bismut spar.
§n: bismutite. Deleted: D
bismuthide [1658] : bismutid. Formatted
Hîp phÇn kho¸ng vËt thµnh phÇn gåm Bi vµ
c¸c nguyªn tè d−¬ng h¬n Bi (Po, At, Ra, Th...).
bismuthine [1659] : bismutin.
§n: bismuthinite.
bismuthinite [1660] : bismutinit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu x¸m-ch× ®Õn tr¾ng
thiÕc: Bi2S3, lÊp l¸nh ¸nh kim nhiÒu mµu, d¹ng
tÊm, sîi hoÆc d¹ng khèi, ®i cïng víi quÆng
®ång, ch× vµ nh÷ng kho¸ng vËt quÆng kh¸c.
§n: bismuth glance, bismuthine.
bismutite [1661] : bismutit.
Kho¸ng vËt: (BiO)2CO3, d¹ng ®Êt, v« ®Þnh
h×nh vµ th−êng tr¾ng mê, vµng nh¹t hoÆc x¸m.
§n: bismuth spar.
bismutoferrite [1662] : bismutoferrit.
Kho¸ng vËt Bi cã c«ng thøc BiFe2(SiO4)2OH. Deleted:
bismutohauchecornite [1663] : bismuto-
hauchecornit.
Kho¸ng vËt chøa Bi cã c«ng thøc Ni9Bi2S8.
bismutorerrite [1664] : bismutorerit.
Kho¸ng vËt: Bi Fe2(SiO4)2(OH).
bismutostibiconite [1665] : bismutostibiconit.
Kho¸ng vËt nhãm stibiconit :
Fe+30,54Bi+31,31Sb+51.69O7.
bismutotantalite [1666] : bismutotantalit.
Kho¸ng vËt Bi tµ ph−¬ng mµu ®en h¾c Ýn
gåm Bi vµ Ta oxid cã c«ng thøc Bi(TaNb)O4.
bit [1667] : l−ìi khoan, mòi khoan, choßng,
bóa nhän ®ôc ®¸, ®Çu mòi khoan.
bitter lake [1668] : hå n−íc mÆn h¬i ®¾ng. Deleted: .
Hå muèi trong ®ã hµm l−îng sulfat natri ë
tr¹ng th¸i dung dÞch cao, hµm l−îng carbonat
thÊp vµ clorua b×nh th−êng.
bittern [1669] : chÊt láng ®Æc.
1- ChÊt láng ®Æc cßn l¹i sau khi n−íc biÓn
bay h¬i cho ®Õn khi hÇu hÕt muèi ¨n (NaCl)
kÕt tinh.
2- Dung dÞch tù nhiªn, trong l−u vùc bay h¬i,
chøa c¸c muèi láng, ®Æc biÖt cã thµnh phÇn
magnesi cao.
bittern salt [1670] : muèi cã vÞ ®¾ng.
Muèi ®−îc t¹o ra tõ chÊt láng ®Æc hoÆc tõ
dung dÞch tù nhiªn t−¬ng tù, thÝ dô nh−
magnesi- clorua, magnesi-sulfat, v.v.
bitumen [1671] : bitum, nhùa ®−êng (®cctr).
bituminous binder [1672] : chÊt g¾n
kÕt bitum.
bituminous seal [1673] : vËt liÖu bitum ®Ó lÊp
nhÐt vµ lµm kÝn khe nøt hoÆc mèi nèi (®cctr).
bityite [1674] : bityit.
D¹ng mica hÖ ba ph−¬ng, rßn, cã thµnh phÇn
lý thuyÕt lµ: Ca(Al2Li)(Si2 Al1Be1)O10(OH, F)2.
bivalve [1675] : hai m¶nh; (líp) Hai m¶nh
(Bivalvia) (cs).
Nãi vÒ mét bé vá cã hai m¶nh râ rÖt, th−êng
cö ®éng ®−îc t−¬ng ®èi ®èi víi nhau, nh− më ra,
khÐp vµo; ®éng vËt Th©n mÒm cã bé vá hai
m¶nh nh− trai, sß, hÕn, hµu, th−êng cã mét ch©n
h×nh chiÕc r×u, cã mang thë d¹ng phiÕn máng,
vá th−êng ®èi xøng theo mÆt trôc ch¹y däc th©n.
bixbyite [1676] : bixbyit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc: (Mn,Fe)2O3.
§n: partridgeite, sitaparite.
bizardite [1677] : bizardit.
Alnoit chøa nephelin.
bjarebyite [1678] : bjarebyit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng :
(Ba,Sr)(Mn,Fe,Mg)2Al2(PO4)3(OH)3.
black cotton soil [1679] : ®Êt ®en.
black diamond [1680] : kim c−¬ng ®en.
ThuËt ng÷ chØ carbonado; ®¸ quý kim c−¬ng
mµu ®en; hematit ®en, ®Æc sÝt, ¸nh bãng nh−
kim lo¹i.
black iron ore [1681] : quÆng s¾t ®en
(manhetit).
black lead [1682] : ch× ®en.
X: graphite.
black lead ore [1683]:quÆng ch× ®en (seruxit).
black manganese [1684] : mangan ®en.
ThuËt ng÷ dïng cho kho¸ng vËt mangan mµu
®en nh− pyrolusit, hausmanit vµ psilomelan.
black mica [1685] : biotit.
Mica ®en.
black mud [1686] : bïn ®en.
Mét kiÓu bïn biÓn cã mµu ®en do cã c¸c
thñy ng−ng keo sulfur, ph©n bè ë ®iÒu kiÖn sinh
72
vËt −a khÝ.
black ocher [1687] : ocr¬ ®en.
§n: wad (kv).
black opal [1688] : opal mµu ®en.
D¹ng opal mµu x¸m ®en.
black powder [1689] : bét thuèc m×n ®en.
black sand [1690] : c¸t ®en.
1- C¸t båi tÝch hay c¸t b·i biÓn gåm chñ yÕu Deleted: .
c¸c kho¸ng vËt mµu ®en, tû träng lín (rutil,
granat, magnetit, v.v.) ®−îc tËp trung do sãng,
dßng ch¶y hoÆc sãng vç bê.
2- C¸t asfantit. Deleted: .
black sand beach [1691] : b·i c¸t ®en.
B·i biÓn chøa c¸t ®en do sãng vµ dßng ch¶y
t¹o ra.
black silver [1692] : b¹c mµu ®en.
§n: stephanite. Deleted: Stephanite
black tellurium [1693] : tellur mµu ®en.
§n: nagyagite. Deleted: Nagyagite
black tin [1694] : thiÕc ®en.
§n: cassiterite. Deleted: Cassiterite
blackmorite [1695] : blackmorit. Deleted: .
Mét d¹ng opal mµu vµng ë Mount
Blackmore.
bladder [1696] : tói khÝ (cs).
Tói khÝ ë phÊn hoa cña thùc vËt h¹t trÇn.
blade [1697] : phiÕn, thanh; tÊm.
1- (cs) CÊu tróc bÞ Ðp dÑt phÝa bªn cña R¨ng
nãn (Conodonta) (thanh), vÝ dô thanh tr−íc hoÆc
thanh sau cã r¨ng (dùa trªn vÞ trÝ cã liªn quan
víi hèc ®¸y) ë R¨ng nãn phøc hîp (d¹ng nh¸nh
hay d¹ng l−îc), hoÆc phÇn chøa r¨ng bÞ Ðp dÑt ë
phÝa tr−íc hèc ®¸y cña R¨ng nãn d¹ng phiÕn.
2- (kv) Tinh thÓ d¹ng tÊm, d¹ng thon dµi.
blakeite [1698] : blakeit.
Kho¸ng vËt mµu ®á nh¹t-n©u, chøa telurit
s¾t, t×m thÊy trong líp trÇm tÝch trªn mÆt ë vïng
quÆng vµng.
Blancan [1699] : Blancan (®t). Deleted: a
BËc ë B¾c Mü, Pliocen (n»m trªn Hemphili, Deleted: b
n»m d−íi Irvington). Deleted: c
blanket [1700] : ®Êt ®Öm, líp ®Êt.
Deleted: y
1-§−îc h×nh thµnh do con ng−êi t¹o nªn.
2-Líp ®Êt ®−îc h×nh thµnh tù nhiªn do trÇm
tÝch, l¾ng ®äng. Deleted: Graphite
blast [1701]: næ m×n ph¸ ®¸ hoÆc khai th¸c ®¸.
blasted rock [1702] : ®¸ ®−îc khai th¸c do
næ m×n.
blasthole [1703] : lç khoan næ m×n, lç m×n.
blasthole diameter [1704] : ®−êng kÝnh
lç m×n.
Nh×n chung, chi phÝ cho c«ng t¸c næ m×n
gi¶m khi ®−êng kÝnh lç m×n t¨ng lªn. Khai th¸c
lé thiªn hiÖn ®¹i th−êng sö dông lç m×n víi
®−êng kÝnh 9-12in., nhiÒu khi tíi 15-17in. Song
nhiÒu thÝ nghiÖm ®· chØ ra giíi h¹n cña sù t¨ng
nµy. Næ m×n ®−îc coi lµ cã hiÖu qu¶ khi chiÒu
dµy líp phñ ®¹t kho¶ng 40 lÇn ®−êng kÝnh lç
m×n. Do ®ã khi ®−êng kÝnh lç m×n t¨ng lªn,
chiÒu dµy líp phñ sÏ t¨ng dÇn, ®¹t tíi chiÒu cao
tÇng khai th¸c, qu¸ n÷a th× hiÖu qu¶ næ m×n sÏ
gi¶m xuèng. H¬n n÷a, ®−êng kÝnh lç m×n t¨ng
còng ®ång thêi lµm trÇm träng thªm c¸c vÊn ®Ò
®¸ v¨ng, næ khÝ vµ dËp vì ®Êt ®¸ v©y quanh.
blasthole inclination [1705] : ®é nghiªng cña
lç m×n.
Trong khai th¸c lé thiªn víi c¸c tÇng khai
th¸c cã bÒ mÆt dèc, chiÒu dµy líp phñ h÷u hiÖu
cña hµng lç m×n ngoµi cïng sÏ thay ®æi nÕu c¸c
lç m×n ®−îc khoan th¼ng ®øng. NhiÒu thiÕt bÞ
khoan chØ cã thÓ khoan ®øng, vµ do vËy, c¸ch
duy nhÊt ®Ó ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ næ m×n nh− nhau
lµ thay ®æi liÒu thuèc n¹p däc chiÒu s©u lç m×n.
Nh−ng ngµy nay, ng−êi ta cã xu h−íng sö dông
c¸c lç m×n nghiªng, nhÊt lµ ®èi víi c¸c hµng lç
m×n ngoµi cïng. B»ng c¸ch khoan nghiªng song
song víi bÒ mÆt tho¸ng cña m¸i dèc, cã thÓ ®¹t
®−îc cïng mét chiÒu dµy líp phñ h÷u hiÖu.
NhiÒu chuyªn gia næ m×n cßn cho r»ng khoan
nghiªng mét gãc tõ 10-30° sÏ lµm vì ®¸ tèt h¬n,
chuyÓn dÞch khèi ®¸ thuËn lîi h¬n vµ gi¶m bít
dËp vì ®Êt ®¸ do sãng xung kÝch déi ng−îc.
blastic deformation [1706] : biÕn d¹ng næ,
biÕn d¹ng va ®Ëp.
Mét trong nh÷ng qu¸ tr×nh biÕn chÊt nhiÖt
®éng, g©y ra hiÖn t−îng t¸i kÕt tinh theo nguyªn
lý cña Riecke, khiÕn c¸c kho¸ng vËt cã tr−íc
kÐo dµi theo ph−¬ng vu«ng gãc víi ph−¬ng cña
¸p suÊt cùc ®¹i vµ c¸c kho¸ng vËt míi ph¸t triÓn
cïng mét mÆt ph¼ng. Ss : clastic deformation;
plastic deformation.
blasting [1707] : næ m×n.
blasting charge per linear length [1708] :
liÒu thuèc næ trªn mét ®¬n vÞ chiÒu dµi (®cctr).
blasting charging [1709] : n¹p lç m×n (®cctr).
blasting production [1710] : s¶n xuÊt, khai
th¸c b»ng khoan næ m×n (®cctr).
blasting techniques (special for improving
slope stability) [1711] : kü thuËt khoan næ m×n
(®Æc biÖt dïng trong æn ®Þnh m¸i dèc).
blastoid [1712] : Nô biÓn (Blastoidea) (cs).
§éng vËt d¹ng HuÖ biÓn thuéc mét líp chñ
yÕu ®Æc tr−ng b»ng ®èi xøng n¨m tia ph¸t triÓn
cao, sù s¾p xÕp ®ång nhÊt cña phiÕn v¸ch ë 4
vßng v¸ch, c¸c diÖn ch©n mót n»m ngang
chuyªn hãa vµ sù cã mÆt cña c¸c thÓ xo¾n h«
hÊp. Tuæi : Ordovic ®Õn Permi.
bleeder well [1713] : giÕng gi¶m ¸p lùc n−íc,
73
giÕng tiªu n−íc.
GiÕng gi¶m ¸p lùc n−íc, giÕng tiªu n−íc,
th−êng ®−îc x©y dùng ®Ó b¶o vÖ hÖ thèng ®ª
®iÒu. §n: relief well.
blended unconformity [1714] : kh«ng chØnh
hîp hßa lÉn.
Kh«ng chØnh hîp cã bÒ mÆt kh«ng kh¸c biÖt
vÒ gãc dèc hoÆc tiÕp xóc râ rµng, thÝ dô kh«ng
chØnh hîp gi÷a ®¸ granit vµ trÇm tÝch arko phñ
trªn cã ®Æc ®iÓm gÇn gièng nh− s¶n phÈm phong
hãa granit.
blind creek [1715] : nh¸nh s«ng kh«ng cã
n−íc th−êng xuyªn.
Nh¸nh s«ng chØ cã n−íc vµo mïa m−a.
blind estuary [1716] : vòng vÞnh, cöa s«ng
mï. Deleted: .
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Australia vµ Nam
Phi ®Ó chØ c¸c vông ë cöa s«ng h×nh phÔu.
blind lake [1717] : hå kh«ng cã dßng
ch¶y tho¸t.
§n: enclosed lake; endorheic lake.
blind valley [1718] : thung lòng mï.
Thung lòng ë vïng karst cã dßng ch¶y biÕn ë Deleted: (
phÇn cuèi thung lòng do tiªu tho¸t vµo c¸c hang Deleted: )
ngÇm trong lßng ®Êt.
Deleted: ch¶y
blister [1719] : bät, chç bÞ phång.
HiÖn t−îng phång bät trªn dßng dung nham. Deleted: xuèng d−íi ®Êt
Trªn bÒ mÆt cña dßng dung nham xuÊt hiÖn
nhiÒu bät d¹ng cÇu víi kÝch th−íc kh¸c nhau, lµ
kÕt qu¶ tho¸t ra cña khÝ hoÆc bät khÝ d−íi mÆt
dßng dung nham.
blistered copper ore [1720] : quÆng ®ång
d¹ng thËn (calcopyrit d¹ng thËn).
blixite [1721] : blixit.
Kho¸ng vËt Pb2Cl(O,OH)2.
bloated clay [1722] : ®Êt sÐt tr−¬ng në.
§Êt sÐt dïng lµm cèt liÖu nhÑ.
blocdite [1723] : blocdit.
Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng, mµu tr¾ng hoÆc
kh«ng mµu: Mg(SO4)2.4H2O.
block field [1724] : c¸nh ®ång ®¸ khèi t¶ng. Deleted: .
TÝch tô c¸c khèi ®¸, c¸c t¶ng ®¸ trªn c¸c
s−ên vïng nói cao, ®é dèc nhá h¬n 50. Trªn bÒ
mÆt ®ã kh«ng cã c¸c vËt liÖu h¹t nhá vµ mÞn.
Th−êng th−êng, c¸c khèi c¸c t¶ng cã d¹ng gÇn
trßn hoÆc b¸n gãc c¹nh do qu¸ tr×nh vËn chuyÓn
g©y ra. §n: block slope; stone field. Deleted: Tõ ®
block flexure toppling [1725] : lËt uèn-khèi
(®cctr).
Mét d¹ng ph¸ hñy m¸i dèc ®¸ theo kiÓu lËt.
D¹ng nµy ®Æc tr−ng bëi uèn gi¶ liªn tôc däc
theo c¸c cét ®¸ dµi bÞ nhiÒu khe nøt ngang chia
c¾t. C¸c cét ®¸ bÞ lËt trong tr−êng hîp nµy lµ do
dÞch chuyÓn nhá däc theo c¸c khe nøt ngang
gép l¹i g©y ra. Do rÊt nhiÒu nh÷ng dÞch chuyÓn
nhá nh− vËy, lËt uèn-khèi cã Ýt khe nøt t¸ch h¬n
so víi lËt uèn vµ cã Ýt tiÕp xóc c¹nh-mÆt vµ
kho¶ng hë h¬n so víi lËt khèi.
block mountain [1726] : nói ®¬n khèi, nói
d¹ng khèi.
Nói ®−îc thµnh t¹o do ®øt g·y t¹o khèi, ®Æc
biÖt ®Ó chØ c¸c nói do ®øt g·y nghÞch chêm
g©y nªn.
block ore [1727] : quÆng khèi, quÆng t¶ng.
block sample [1728] : mÉu khèi (®cctr).
MÉu ®¸ d¹ng khèi ®−îc dïng ®Ó thÝ nghiÖm.
block size [1729] : cì khèi ®¸.
Lµ ®−êng kÝnh trung b×nh cña mét khèi ®¸
®¹i diÖn cho c¶ tËp, líp ®¸ cÇn ph©n lo¹i. Nã
®−îc x¸c ®Þnh ®¬n gi¶n b»ng c¸ch quan s¸t mét
vÕt lé trªn mÆt ®Êt hoÆc d−íi ®−êng hÇm, lâi
khoan, ®èng ®¸ vôn sau næ m×n hoÆc s−ên-lë
tÝch. Cì khèi ®¸ còng ®−îc biÓu thÞ ë d¹ng c¸c
kho¶ng vµ gi¸ trÞ ®iÓn h×nh, thÝ dô khèi ®¸ cì (5-
30) 12cm. Sai sè cì 10-20% vÉn ®−îc coi lµ
b×nh th−êng vµ kh«ng cÇn ph¶i mÊt qu¸ nhiÒu
thêi gian ®Ó ®¹t ®é chÝnh x¸c cao h¬n.
block sliding on clay layers [1730] : khèi
tr−ît trªn c¸c líp sÐt (®cctr).
block slope [1731] : s−ên khèi t¶ng.
Sù tÝch ®äng c¸c khèi, t¶ng kh¸c nhau ë vïng
nói cao hoÆc miÒn cùc, n¬i s−ên tho¶i, 5o-25o.
block stream [1732] : dßng ®¸ t¶ng.
Th−êng ë c¸c hÎm nói, hoÆc ë s−ên nói gå
ghÒ, lâm vµ ®é dèc th−êng nhá h¬n 400.
§n: rock stream; stone stream.
block toppling [1733] : lËt khèi (®cctr).
Mét d¹ng ph¸ hñy m¸i dèc ®¸ theo kiÓu lËt.
Khèi ®¸ bÞ c¸c hÖ khe nøt chia c¾t thµnh c¸c
khèi, cét, cã xu h−íng bÞ lËt vÒ phÝa ngoµi m¸i
dèc vµ r¬i xuèng. §¸ lËt ®−îc chia chi tiÕt h¬n
thµnh c¸c d¹ng ph¸ hñy kh¸c nh− lËt khèi, lËt
uèn, lËt uèn-khèi vµ lËt thø sinh. LËt khèi cã thÓ
x¶y ra khi khèi ®¸ cøng bÞ c¸c hÖ khe nøt trùc
giao chia c¾t t¹o nªn c¸c cét vµ khèi riªng biÖt.
C¸c khèi ng¾n t¹o ch©n m¸i dèc bÞ ®Èy vÒ phÝa
tr−íc bëi t¶i träng cña c¸c khèi dµi h¬n phÝa
sau. Ph¸ hñy do ®ã sÏ ph¸t triÓn dÇn tõ ch©n m¸i
dèc lªn.
blocky structure [1734] : kiÕn tróc, khèi
tr¹ng (®cctr).
KiÕn tróc, kÕt cÊu d¹ng khèi.
blood rain [1735] : m−a “m¸u”.
N−íc m−a cã mµu ®á do c¸c bôi cña vËt chÊt
cã mµu ®á nhiÔm vµo n−íc tõ c¸c ®¸m m©y,
trong qu¸ tr×nh n−íc m−a r¬i xuèng cã mµu ®á
nh− m¸u.
blow count [1736] : sè nh¸t ®Ëp, trÞ sè N
74
(®cctr).
Kh¸i niÖm dïng trong thÝ nghiÖm xuyªn tiªu
chuÈn SPT, chØ sè lÇn th¶ mét qu¶ t¹ nÆng Deleted: .
63,5kg (40bs) tõ ®é cao 76cm (30") xuèng ®Çu Deleted: S
cÇn khoan ®Ó èng mÉu ngËp vµo ®Êt 30cm. Nh−
vËy, ®Êt cµng yÕu th× N cµng nhá. Deleted: .
blow figure [1737] : vÕt vì.
MÆt ®−îc t¹o nªn do kho¸ng vËt bÞ ®Ëp vì.
VÕt vì kho¸ng vËt cã nhiÒu lo¹i: vÕt vì vá sß,
vÕt vì kh«ng b»ng ph¼ng, vÕt vì d¹ng bËc, v.v.
blow pipe [1738] : èng thæi.
Lµ mét èng ®ång thau ®¬n gi¶n s¶n sinh ra
nhiÖt cao nhê sù gãp löa cña dßng khÝ thæi qua
®Ìn bun sen hoÆc nguån nhiÖt kh¸c víi dßng
kh«ng khÝ. §−îc sö dông cho ph©n tÝch mÉu
kho¸ng ®Þnh tÝnh ®¬n gi¶n.
blow pipe reaction [1739]: ph¶n øng èng thæi.
C¸c chØ ®Þnh cña mÉu kho¸ng vËt thay ®æi
khi nã ®−îc ph©n tÝch qua èng thæi.
blow well [1740] : giÕng actezi, giÕng tù phun. Deleted: tù ch¶y
§n: artesian well; flowing artesian well. Formatted
blower [1741] : lß th«ng khÝ, phôt khÝ, Formatted
qu¹t giã.
blowhole [1742] : hang giã; lç phun khÝ.
1- Hang hèc gÇn nh− th¼ng ®øng hoÆc khe
nøt trong v¸ch biÓn dÉn tõ phÝa trong hang biÓn Deleted: .
ng−îc lªn bÒ trªn mÆt. Sãng vµ thñy triÒu d©ng
cïng víi kh«ng khÝ nÐn ®−a vµo lµm cho nã
nhËn ®−îc hiÖu øng. Deleted: .
2- Lç phun khÝ rÊt nhá trªn bÒ mÆt cña dßng
dung nham. Sù thµnh t¹o lç phun khÝ lµ do kÕt
qu¶ sù chªnh lÖch ¸p suÊt khÝ trong dßng dung Deleted: Tõ ®
nham vµ ¸p suÊt khÝ quyÓn. Deleted: Rock
blown sand [1743] : c¸t bay.
§n: wind sand; aeolian sand.
blowont dune [1744] : ®ôn c¸t thæi, ®ôn c¸t
®øt ®o¹n.
TÝch tô c¸t h×nh thµnh do giã thæi mßn, ®Æc
biÖt nÕu c¸t h¹t th« vµ ®ôn c¸t lín, cao h¬n so
víi vïng cung cÊp.
blue asbestos [1745] : asbest mµu xanh.
§n: crocidolite. Deleted: Crocidolite
blue green algae [1746] : T¶o lam
(Cyanophyta) (cs).
Ngµnh sinh vËt ®Æc tr−ng bëi cã chÊt diÖp lôc
vµ cã sù gi¶i phãng oxy trong qu¸ tr×nh quang
hîp. Chóng gåm c¶ nh÷ng d¹ng ®¬n bµo vµ ®a
bµo. §©y lµ nh÷ng sinh vËt ®· t¹o nªn ho¸ th¹ch
T¶o tÇng (Stromatolit).
blue john [1747] : fluorit mµu xanh.
Mét d¹ng cña fluorit, d¹ng khèi, sîi hoÆc
cét, mµu xanh hoÆc ®á tÝa, t×m thÊy ë Derbyshir,
Anh. §n: derbystone; blue lead; galena; blue
lead ore.
 blue malachite [1748] : malachit xanh.
Th−êng gäi nhÇm lµ azurit.
blue mud [1749] : bïn xanh.
Mét lo¹i bïn b¸n biÓn kh¬i cã mµu x¸m xanh
do mang vËt chÊt h÷u c¬ vµ sulfur s¾t.
blue quartz [1750] : th¹ch anh mµu xanh.
1- D¹ng th¹ch anh kÕt tinh mµu xanh nh¹t
hoÆc xanh h¬i pha ®á, chøa bao thÓ h×nh kim
rutil, d¹ng h¹t trong ®¸ biÕn chÊt vµ ®¸ magma.
2- Saphir th¹ch anh.
blue rock phosphate [1751]:phosphat ®¸ xanh.
ThuËt ng÷ chØ phosphat ph©n líp tuæi
Ordovic ë Tennesse.
blue spar [1752] : lazulit.
blue vitriol [1753] : chalcanthit.
blueschist [1754]:phiÕn xanh, diÖp th¹ch xanh.
§¸ biÕn chÊt d¹ng phiÕn víi mµu xanh do cã
mÆt amphibol natri, glaucophan hoÆc crosit vµ
nh÷ng ®èm phít xanh lausonit. Ss : glaucophane
schist (phiÕn glaucophan).
blueschist facies [1755] : t−íng diÖp th¹ch
xanh, t−íng phiÕn xanh.
§n: glaucophane-schist facies (t−íng diÖp
th¹ch glaucophan).
bluestone [1756] : chalcanthit (kv); ®¸ xanh.
1- §n: chalcanthite.
2- Tªn th−¬ng m¹i cho lo¹i ®¸ l¸t, x©y dùng-
lµ lo¹i ®¸ sa th¹ch feldspar h¹t mÞn mµu x¸m
xanh cã thÓ dÔ dµng gia c«ng thµnh tÊm, ®−îc
khai th¸c gÇn s«ng Hudson bang New York.
Mµu s¾c cña nã lµ do sù cã mÆt c¸c kho¸ng vËt
®en bãng, xanh tèi, chñ yÕu lµ hornblend vµ
chlorit. ThuËt ng÷ còng ®−îc dïng cho c¸c lo¹i
®¸ kh¸c nh− ®¸ phiÕn sÐt xanh tèi, ®¸ v«i xanh;
Lµ lo¹i ®¸ c¸t bét kÕt cã cÊu t¹o mÆt ph¼ng ph©n
líp, ®−îc h×nh thµnh trong ®Çm ph¸, hå c¹nh
nói; ThuËt ng÷ còng ®−îc dïng ®Ó chØ ®¸ phiÕn
sÐt, ®¸ sÐt cøng vµ cho c¶ basalt.
bluff [1757] : v¸ch ®øng.
1- V¸ch nói, s−ên dèc ®øng.
2- Bê cao hoÆc mòi ®Êt dèc ®øng, ®«i khi lµ
bÒ mÆt v¸ch ®¸ trßn tr«ng tùa nh− c¸nh ®ång.
blythite [1758] : blythit.
Lo¹i kho¸ng vËt ®−îc t¹m xÕp vµo nhãm
granat: Mn3+2 Mn2+3(SiO4)3.
BM [1759] : mèc ®é cao.
ViÕt t¾t cña tõ bench mark.
board coal [1760] : than n©u, lignit tõ gç
(woody linite).
bobierrite [1761] : bobierit.
Kho¸ng vËt: Mg3 (PO4)2 . 8H2O, d¹ng khèi
hoÆc d¹ng tinh thÓ trong ph©n chim.
bocca [1762] : miÖng phun.
Lç hæng (kÏ hë) ë trªn phÇn nµo ®ã cña nói
75
löa tõ ®ã magma vµ khÝ tho¸t ra.
BOD [1763] : BOD, nhu cÇu oxy sinh hãa.
Ch÷ viÕt t¾t cña 3 tõ : Biochemical Oxygen Deleted: gical
Demand.
body [1764] : khèi n−íc.
Khèi n−íc t¸ch biÖt víi c¸c khèi n−íc kh¸c, Deleted: riªng
vÝ dô ®¹i d−¬ng, n−íc biÓn, n−íc suèi, n−íc hå. Deleted: n−íc
body chamber [1765] : phßng chøa th©n,
Deleted: a
phßng ë (cs).
Kho¶ng kh«ng gian phÝa tr−íc cña vá ®éng Deleted: b
vËt Ch©n ®Çu, tõ v¸ch ng¨n cuèi cïng ®Õn
miÖng vá, n¬i chøa phÇn th©n mÒm cña con vËt.
body stress [1766] : øng suÊt néi t¹i (®cctr).
øng suÊt bªn trong vËt thÓ d−íi t¸c ®éng cña
ngo¹i lùc.
body whorl [1767] : vßng chøa th©n, vßng
cuèi (cs).
Vßng thµnh t¹o cuèi cïng vµ lµ vßng lín nhÊt
ë mét vá ®¬n m¶nh, thÝ dô cña èc, n¬i phÇn chñ
yÕu cña th©n con vËt c− tró.
boehmite [1768] : boehmit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu n©u nh¹t: AlO(OH),
lµ thµnh phÇn chñ yÕu trong mét sè bauxit vµ
®Æc tr−ng pha gama ®ång h×nh víi diaspor.
bog [1769] : ®Çm lÇy, than bïn.
bog iron ore [1770] : quÆng s¾t ®Çm lÇy.
bog lake [1771] : hå ®Çm lÇy. Deleted: .
Hå hoÆc khèi n−íc ®−îc bao quanh b»ng
®Çm lÇy vµ ®Æc tr−ng lµ "®¸y gi¶", thµnh phÇn lµ
vËt chÊt h÷u c¬, ®é acid cao, hiÕm ®éng vËt d−íi
n−íc vµ sù ph¸t triÓn cña thùc vËt trªn trÇm tÝch
cøng hoÆc trªn th¶m than bïn nöa ch×m nöa næi.
bog ore [1772] : quÆng ®Çm lÇy.
bogdanovite [1773] : bogdanovit.
Kho¸ng vËt cã quan hÖ cÊu tróc víi vµng:
Au5(Cu,Fe)3(Fe,Pb)2.
boggildite [1774] : bogildit.
Kho¸ng vËt: Na2Sr2Al2(PO4)F9.
boghedite [1775] : boghedit.
§n: torbanit. Deleted: a)
boglime [1776] : ®Êt ®Çm lÇy. Deleted: b)
Líp ®Êt yÕu chøa vËt liÖu h÷u c¬ vµ sÐt v«i.
§n : freshwater marl.
bogmine ore [1777] : quÆng ®Çm lÇy.
bohdanowiczite [1778] : bohdanowiczit.
Kho¸ng vËt: AgBiSe2.
bohemian garnet [1779] : granat Bohemian.
§¸ quý lo¹i pyrop mµu vµng nh¹t-®á ®Õn
sÉm, ®á ®Ëm, t×m thÊy ë Bohemia.
bohemian rubi [1780] : rubi Bohemian.
D¹ng th¹ch anh kÕt tinh mµu ®á, lµm ®¸ quý.
bohemian topaz [1781] : topaz Bohemian.
X: citrine.
boil [1782] : n−íc tråi.
 HiÖn t−îng tråi n−íc ngÇm tõ d−íi lªn ë d¶i
c¸t ven bê dßng ch¶y, khi x¶y ra sù mÊt c©n
b»ng thñy tÜnh do n−íc mÆt d©ng lªn hoÆc do
gi¶m chiÒu dµy líp c¸t trªn bê (ch¼ng h¹n do
®µo hè).
boiling of sand [1783] : c¸t ch¶y, c¸t
s«i (®cctr).
Do ¸p lùc n−íc lín h¬n träng l−îng h¹t ®Êt
vµ g©y mÊt c©n b»ng, hiÖn t−îng th−êng x¶y ra
khi ®µo hè mãng trong ®Êt c¸t hoÆc ë vïng ch©n
®ª tiÕp gi¸p víi lµng xãm vµo mïa n−íc s«ng
lªn. X : sand boil.
boiling spring [1784] : m¹ch vïng, m¹ch tråi.
1-M¹ch n−íc tråi th¼ng ®øng tõ d−íi lªn vµ
bÞ xo¸y ®¶o do t¸c ®éng nhiÖt hay ¸p lùc.
2-M¹ch n−íc trµo ra tõ hang ®éng karst t¹o
thµnh dßng ch¶y xiÕt vµ xo¸y.
bokite [1785] : bokit.
Kho¸ng vËt mµu ®en :
KAl3Fe3V6+4O76.30H2O.
boleite [1786] : boleit.
Kho¸ng vËt mµu xanh chµm :
Pb26 Ag9Cu24Cl62(OH)48.
bollivarite [1787] : bolivarit.
Kho¸ng vËt kh«ng kÕt tinh:
Al2(PO4)(OH)3.4-5H2O.
bolson plain [1788] : ®ång b»ng lßng ch¶o.
§ång b»ng xen gi÷a nói, n»m ë trung t©m
lßng ch¶o vµ ®−îc cÊu thµnh bëi båi tÝch dµy do
nói bÞ röa tr«i mang xuèng.
boltwoodite [1789] : boltwudit.
Kho¸ng vËt mµu vµng :
K2(UO2)2(SiO3)2(OH)2.5H2O.
bomb [1790] : bom.
Mét lo¹i m¶nh vôn ®−îc nÐm ra ë tr¹ng th¸i
nhít do ho¹t ®éng bïng næ cña nói löa. Do dung
nham ë tr¹ng th¸i nhít l¹i xoay trßn khi bay
trong kh«ng gian nªn khi r¬i xuèng ®Êt chóng
cã nhiÒu h×nh d¹ng kh¸c nhau nh− d¹ng qu¶
bom, b¸nh mú, xo¾n, dÑt. PhÇn bªn trong cña
bom cã nhiÒu lç hæng hoÆc cã d¹ng bät, cßn
phÇn bªn ngoµi lµ thñy tinh hoÆc ®Æc sÝt. KÝch
th−íc cña qu¶ bom thay ®æi tõ 30-200 mm, cã
khi lín h¬n 200mm.
bonaccordite [1791] : bonacordit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Ni2FeBO5.
bonattite [1792] : bonattit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: CuSO4.3H2O.
bonchevite [1793] : bonchevit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: PbBi4O7.
Bouguer anomaly [1794] : dÞ th−êng Bughe.
DÞ th−êng träng lùc tÝnh ®−îc sau hiÖu chØnh
®é cao vµ líp gi÷a (hiÖu chØnh Bughe).
Bouguer correction [1795]:hiÖu chØnh Bughe.
76
HiÖu chØnh mËt ®é líp gi÷a vµ ®é cao ®Þa
h×nh vµo sè liÖu ®o träng tr−êng t¹i ®iÓm
quan tr¾c.
boninite [1796] : boninit. Deleted: .
Andesit thñy tinh olivin-bronzit gåm: olivin,
bronzit, mét Ýt hoÆc kh«ng cã feldspar modal.
Tªn ®¸ mang ®Þa danh vïng Bonin Islands,
NhËt B¶n.
bonshtedtite [1797] : bonshtedtit.
Kho¸ng vËt : Na3Fe(PO4)(CO3), ®ång d¹ng
víi bradleyit vµ sidorenkit.
book keeping [1798] : kÕ to¸n. Formatted
boot [1799] : khëi ®éng m¸y.
C¸c thñ tôc chuÈn bÞ cho m¸y tÝnh s½n sµng
®Ó sö dông. M¸y tÝnh c¸ nh©n ph¶i thùc hiÖn
nh− vËy v× bé nhí ram kh«ng gi÷ l¹i c¸c ch−¬ng
tr×nh khi t¾t ®iÖn. Trong bé nhí rom bios cña
m¸y tÝnh ®· n¹p s½n c¸c ch−¬ng tr×nh khëi ph¸t
vµ kiÓm tra c¸c phÇn cøng ®Ó tù ®éng ch¹y khi
bËt ®iÖn (khëi ®éng l¹nh). Kh¸c víi ram, bé nhí
chØ ®äc ra (ROM) nµy vÉn gi÷ l¹i c¸c d÷ liÖu vÒ
c¸c chØ lÖnh ch−¬ng tr×nh mµ kh«ng ®ßi hái ph¶i
cã ®iÖn.
boothite [1800] : buthit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu xanh:
CuSO4.7H2O, xanh s¸ng h¬n chalcanthit.
boracite [1801] : boracit. Deleted: .
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu tr¾ng, vµng, xanh
nh¹t: Mg3B7O13Cl, cã tÝnh háa-®iÖn m¹nh, biÕn
thµnh d¹ng hÖ lËp ph−¬ng ë nhiÖt ®é cao, t×m
gÆp trong c¸c thµnh t¹o phun khÝ vµ má muèi.
borate [1802] : borat.
Kho¸ng vËt cã thµnh phÇn ®Æc tr−ng gèc cÊu
tróc c¬ b¶n lµ BO3-3 nh− boracit: Mg3B7O13Cl.
borax [1803] : borax.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng, vµng nh¹t, xanh hoÆc
x¸m: Na2B4O7.10H2O, lµ kho¸ng vËt cña B vµ cã
d¹ng th¨ng hoa hoÆc d¹ng tinh thÓ lín hÖ ®¬n
nghiªng trong hå kiÒm. Borax sö dông chñ yÕu
trong c«ng nghÖ thñy tinh, sø, hãa-n«ng nghiÖp,
d−îc häc vµ trî dung, chÊt lµm s¹ch, chÊt lµm
mÒm n−íc, chÊt chèng ch¸y. §n: tincal. Deleted:
borax head [1804] : h¹t borac.
Mét lo¹i h¹t ®−îc sö dông trong ph©n tÝch
èng thæi c¸c hîp chÊt kim lo¹i.
borax lake [1805] : hå borac.
Hå cã c¸c bê ®−îc bao phñ b»ng c¸c quÆng
giµu borac.
borcarite [1806] : borcarit.
Kho¸ng vËt: Ca4 Mg H6 (BO3)4 (CO3)2.
bore [1807] : khoan.
Khoan ®Êt, ®¸ vµ c¸c vËt liÖu kh¸c.
bored pile [1808] : cäc nhåi (®cctr).
Cäc ®−îc t¹o nªn b»ng c¸ch ®æ bª t«ng,
th−êng cã cèt thÐp trong mét lç khoan vµo lßng
®Êt. Lo¹i cäc nµy kh¸c víi lo¹i ®óc s½n råi dïng
kÝch thñy lùc hoÆc bóa m¸y ®ãng vµo nÒn ®Êt.
bored well [1809] : giÕng n«ng.
GiÕng cã ®é s©u tõ 3 ®Õn 30m, ®−êng kÝnh tõ
20 ®Õn 90cm ®−îc t¹o ra b»ng c¸ch ®µo thñ
c«ng hoÆc khoan.
borehole [1810] : giÕng khoan, lç khoan.
GiÕng h×nh trßn ®Æc biÖt lµ c¸c giÕng khoan
s©u víi ®−êng kÝnh nhá nh− giÕng dÇu, giÕng
khoan n−íc.
borehole log [1811] : thiÕt ®å lç khoan, trô
hè khoan.
BiÓu mÉu m« t¶ sù thay ®æi ®Þa tÇng trong
qu¸ tr×nh khoan víi c¸c m« t¶ vÒ chiÒu s©u,
chiÒu dµy, mµu s¾c, ký hiÖu vµ ®Æc tÝnh chung
nhÊt cña tõng líp ®Êt ®¸.
borehole sample [1812] : mÉu khoan,
nân khoan.
MÉu ®Êt, mÉu ®¸ lÊy ®−îc tõ c«ng t¸c khoan.
boring [1813] : khoan, c«ng t¸c khoan.
boring bar [1814] : cÇn khoan.
boring by percussion with rods [1815] :
khoan ®Ëp b»ng cÇn.
boring by percussion with rope [1816] :
khoan ®Ëp c¸p.
borishanskiite [1817] : borishanskiit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pd1+x(As Pb)2.
bornemanite [1818] : bornemanit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
BaNa4Ti2NbSi4O17F Na3PO4.
bornhardt [1819] : ®Ønh sãt d¹ng ®åi trßn, gß
t¸ch biÖt nhau.
ThuËt ng÷ mang tªn nhµ th¸m hiÓm vïng
Tangaika, ng−êi §øc C. E. Bornhardt (1864-
1946).
bornhardtite [1820] : bornhardtit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: CO3Se4.
bornite [1821] : bornit.
Kho¸ng vËt rßn, gièng kim lo¹i: Cu5FeS4,
mµu ®á nh¹t-n©u hoÆc ®á-®ång t−¬i ë mÆt míi
vì vµ mê nhanh chuyÓn thµnh mµu ®á tÝa hoÆc
xanh. Bornite lµ kho¸ng vËt quÆng ®ång cã gi¸
trÞ. §n: erubescite, variegated copper ore,
peacock ore.
borolanite [1822] : borolanit.
§¸ x©m nhËp gåm chñ yÕu feldspar kiÒm vµ
melanit víi mét sè l−îng Ýt nephelin, biotit vµ
pyroxen. Feldspar vµ nephelin th−êng t¹o thµnh
mét tËp hîp gièng víi c¸c ban tinh leucit.
boron [1823] : bo (B).
Nguyªn tè hãa häc sè 5, nguyªn tö l−îng
10,8117, tû träng ë d¹ng tinh thÓ: 2,34 g/cm3
thuéc nhãm kh«ng kim lo¹i nhÑ, lithophil. Cã 2
77
®ång vÞ bÒn vµ 9 kh«ng bÒn. Hµm l−îng B
(ppm) trong vá lôc ®Þa 17, ®¸ siªu mafic 3,
gabro-basalt 8; granit-granodiorit 15; ®¸ phiÕn
130; trong ®Êt 30; trong n−íc ®¹i d−¬ng 4,4
mg/l; s«ng suèi 0,01 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu cña B lµ: borax, turmalin, colemanit.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ICP-MS. B ®−îc dïng
trong c¸c ngµnh luyÖn kim, mµi, thñy tinh, men,
gèm sø, ph©n bãn, dÖt may, thuèc khö trïng vµ
c«ng nghÖ h¹t nh©n.
borovskite [1824] : borovskit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: Pd3 Sb Te4.
borrow [1825] : m−în ®Êt (®cctr).
Khai th¸c ®Êt ®¸ ë khu vùc kh¸c ®Ó lµm vËt
liÖu san lÊp hoÆc ®¾p ®Êt phôc vô cho viÖc x©y Deleted: sù
dùng ®−ßng, nÒn nhµ vµ c«ng tr×nh h¹ tÇng c¬
së kh¸c.
borrow area [1826] : vïng ®Êt m−în (®cctr).
DiÖn tÝch khu ®Êt m−în cã thÓ khai th¸c ®Ó
phôc vô x©y dùng.
borrow material [1827]:vËt liÖu m−în (®cctr).
VËt liÖu ®Êt ®¸ ®−îc vËn chuyÓn ®Õn (m−în
®Õn) ®Ó san lÊp vµ ®¾p ®Êt.
borrow pit [1828] : hè ®µo thö ®Êt m−în
(®cctr).
Hè ®µo thö ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng khai Deleted: b»ng
th¸c ®Êt.
boss [1829] : ®åi trßn, thÓ vßm, thÓ b−íu. Deleted: .
1- §åi trßn, ph¼ng hoÆc khèi ®¸ gèc bÒn Deleted: a)
v÷ng trªn ®ã kh«ng cã ®Êt hoÆc thùc vËt.
2- ThÓ x©m nhËp d¹ng b−íu, ô víi diÖn tÝch Deleted: b)
xÊp xØ 40 dÆm vu«ng (100 km2), trªn b×nh ®å cã
d¹ng h×nh trßn (®· lé ra). Deleted: .
bostonite [1830] : bostonit.
Deleted: .
Mét lo¹i ®¸ x©m nhËp s©u võa, s¸ng mµu, ®Æc
tr−ng lµ kiÕn tróc bostonit. Thµnh phÇn chñ yÕu
lµ feldspar kiÒm vµ mét Ýt hoÆc kh«ng cã c¸c
kho¸ng vËt mafic (biotit, amphibol). §Æt tªn
theo thµnh phè Boston, Massachusets, Hoa Kú.
bostwickite [1831] : bostwickit.
Kho¸ng vËt: CaMn+36Si3O16.7H2O.
botallackite [1832] : botalackit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t :
Cu2(OH)3Cl. 3H2O.
botryogen [1833] : botryogen.
Kho¸ng vËt mµu ®á ®Ëm hoÆc vµng ®Ëm,
d¹ng chïm nho: MgFe(SO4)2(OH).7H2O.
botryoidal iron ore [1834] : quÆng s¾t d¹ng
chïm nho.
bottle spring [1835] : m¹ch ®¸y. Deleted: Nguån lé n−íc ngät ë d−íi
M¹ch lé tõ ®¸y c¸c khèi n−íc mÆt. ®¸y c¸c hå n−íc mÆt
bottled mineral water [1836] : n−íc kho¸ng
®ãng chai.
N−íc kho¸ng ®−îc n¹p vµo chai hay mét lo¹i
bao b× kh¸c (can, hép) ®Ó lµm n−íc uèng.
§n : packaged mineral water.
bottom [1837] : ®¸y, trô, nÒn.
1- §¸y cña c¸c thÓ chøa n−íc (s«ng,
hå, biÓn...).
2- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë n−íc Anh ®Ó
chØ phÇn ®Çu tr−íc ®©y cña hå cã d¹ng ch÷ U,
nay ®· ®−îc phñ b»ng trÇm tÝch do c¸c suèi
s«ng ®−a tíi.
3- Trô hay ®¸y th©n quÆng.
bottom land [1838] : thung lòng.
§n: bottom.
bottom set bed [1839]:trÇm tÝch ®¸y, lo¹t ®¸y.
Mét trong sè líp cã thÕ n»m ngang hay
nghiªng tho¶i ®−îc l¾ng ®äng ë phÝa tr−íc cña
líp tr−íc trong ch©u thæ. §n: bottomset.
bottom terrace [1840] : thÒm båi tÝch do s«ng
t¹o nªn.
Cã thµnh phÇn trÇm tÝch ®¸y lµ bïn, c¸t h¹t
võa, h¹t th«, s¹n vµ c¸c m¶nh ®¸ vôn, ®−îc ®Æc
tr−ng bëi bÒ mÆt tho¶i nghiªng (réng vµi ba mÐt)
theo h−íng dßng ch¶y vµ v¸ch dèc (cao gÇn mét
mÐt) theo h−íng ng−îc dßng.
boulangerite [1841] : boulangerit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t-x¸m, hoÆc mµu
x¸m-kim lo¹i: Pb5Sb4 S11.
boulder [1842] : t¶ng l¨n.
1- Mét khèi ®¸ riªng lÎ lín h¬n mét hßn sái,
®−êng kÝnh lín h¬n 256 mm (10 in. hoÆc 8 ®¬n
vÞ phi, hoÆc t−¬ng ®−¬ng ®−êng kÝnh cña mét
qu¶ bãng truyÒn), d¹ng trßn hoÆc mÐo mã do va
®Ëp trªn ®−êng vËn chuyÓn; khèi ®¸ lín nhÊt
®−îc c¸c nhµ trÇm tÝch häc thõa nhËn.
2- Mét thuËt ng÷ chung cho bÊt kú khèi ®¸
nµo qu¸ nÆng, khã n©ng lªn b»ng tay,... còng
cßn viÕt lµ boulder.
boulder barricade [1843] : khèi t¶ng ch¾n
ven bê.
TÝch tô nhiÒu t¶ng lín, nh×n thÊy ®−îc, däc
theo bê gi÷a c¸c triÒn thÊp (nh− ë Labrador
thuéc Hoa Kú).
boulder beach [1844] : b·i biÓn cã nhiÒu
t¶ng ®¸.
boulder clay [1845] : sÐt t¶ng.
§Êt sÐt cã nguån gèc b¨ng hµ. X : ground
moraine; till.
boulder facet [1846] : mét trong nh÷ng mÆt
ph¼ng nhá trªn t¶ng ®¸ cã bÒ mÆt ph¼ng.
boulder pavement [1847] : lÒ khèi ®¸ t¶ng.
1- TÝch tô c¸c t¶ng ë bËc thÒm do t¸c dông
x©m thùc cña sãng hoÆc n−íc ch¶y cña s«ng.
2- BÒ mÆt h¬i nghiªng ®−îc kÕt cÊu bëi c¸c
t¶ng bÒ mÆt ph¼ng vµ khèi t¶ng vì ®Ëp do qu¸
tr×nh thµnh ®¸ hoÆc do c¸c chuyÓn ®éng cña c¸c
78
vËt chÊt kh¸c.
3- LÒ sa m¹c cÊu thµnh bëi c¸c t¶ng ®¸. Deleted: c)
4- Líp ®¸ cã kÝch th−íc t−¬ng ®èi lín, líp ®¸ Deleted: .
r¶i ®−êng.
Deleted: a)
boulder ridge [1848] : d¶i ®¸ t¶ng.
D¶i ®¸ hÑp däc bê biÓn gåm c¸c t¶ng n»m Deleted: .
trªn ¸m tiªu san h« vÒ h−íng biÓn, cao 1-2m. Deleted: b)
boulder size [1849] : cì cuéi t¶ng. Deleted: ã
ThuËt ng÷ dïng trong trÇm tÝch häc chØ cuéi
t¶ng cã ®−êng kÝnh lín h¬n 256mm (10 in). Deleted: c)
Bouma cycle [1850] : chu kú Bouma.
TÝnh tuÇn tù ®Æc tr−ng râ rµng cña 5 kho¶ng
thµnh t¹o c¸c lo¹t turbidit. Mét hoÆc mét sè
kho¶ng cã thÓ v¾ng mÆt. N¨m kho¶ng tõ phÇn
cao nhÊt lµ: - pelit (bïn); - c¸c líp song song
trªn; - c¸c líp gîn sãng dßng ch¶y; - c¸c líp Deleted:
song song d−íi; - líp chuyÓn tiÕp. ThuËt ng÷
mang tªn nhµ trÇm tÝch Hµ Lan, Arnold Deleted: .
H. Bouma.
bound water [1851] : n−íc g¾n kÕt.
N−íc tån t¹i trong c¸c vËt thÓ nh− tÕ bµo cña
®éng vËt, thùc vËt vµ ®Êt ®¸ kh«ng thÓ t¸ch ra
nÕu kh«ng ph¸ hñy cÊu tróc hoÆc thay ®æi thµnh
phÇn cña vËt thÓ chøa.
boundary [1852] : ranh giíi, biªn giíi,
giíi h¹n.
boundary condition [1853] : ®iÒu kiÖn biªn.
(®cthv) Nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i ë ranh giíi Deleted: a
ph©n bè cña tÇng chøa n−íc nh− : biªn kh«ng
thÊm n−íc (kh«ng cã nguån bæ cÊp tõ ngoµi
vµo: Q=0); biªn cã nguån bæ cÊp kh«ng ®æi
(Q=const); biªn cã ¸p lùc kh«ng ®æi (H=const).
ViÖc x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn biªn cÇn thiÕt trong tÝnh
to¸n ®Þa chÊt thñy v¨n. Deleted: b
boundary condition for structural problems
[1854] : c¸c ®iÒu kiÖn biªn cho bµi to¸n kÕt
cÊu (®cctr).
C¸c ®iÒu kiÖn ®· biÕt vÒ dÞch chuyÓn, gãc Deleted: .
nghiªng, lùc hay momen ë biªn cña kÕt cÊu,
dïng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c h»ng sè tÝch ph©n khi gi¶i
ph−¬ng tr×nh vi ph©n. C¸c ®iÒu kiÖn nµy th−êng
®−îc ¸p dông cho kÕt cÊu vá máng. øng lùc
trong vá máng sÏ kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc nÕu Deleted: .
kh«ng biÕt giíi h¹n ë biªn.
boundary element method (BEM) [1855] :
ph−¬ng ph¸p phÇn tö biªn (®cctr).
X: computational methods of stress analysis.
boundary layer [1856] : líp biªn. Deleted: .
Líp chÊt láng (kh«ng khÝ) tiÕp gi¸p xung Deleted: .
quanh vËt r¾n (c«ng tr×nh). Trong líp chÊt láng Deleted: víi
nµy vËn tèc sÏ gi¶m ®Õn kh«ng khi ë biªn.
Deleted: a)
boundary of saturation [1857] : ranh giíi
b·o hßa. Deleted: xung quanh
MÆt ph©n c¸ch gi÷a vïng b·o hßa vµ vïng Deleted: b)
kh«ng b·o hßa cña ®Êt.
boundary slots [1858]: c¸c khe ë biªn (®cctr).
boundary stratotype [1859] : chuÈn ®Þa tÇng
ranh giíi, stratotyp ranh giíi.
VÞ trÝ cô thÓ trong mét tr×nh tù ®Þa tÇng ®−îc
xem lµ tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh vµ nhËn biÕt ranh
giíi ®Þa tÇng, giíi h¹n trªn hoÆc d−íi cña mét
chuÈn ®Þa tÇng ph©n vÞ (unit stratotype).
Ss : stratotype. §n: type-boundary section.
boundary stresses [1860] : øng suÊt biªn
(®cctr).
boundary wave [1861] : sãng mÆt ®Þa chÊn.
Sãng lan truyÒn theo bÒ mÆt tù do (mÆt ®Êt)
hoÆc mÆt gi÷a 2 líp.
boundary zone [1862]:khu vùc biªn, ®èi biªn.
Khu vùc giíi h¹n vïng tån t¹i ¸p lùc mao dÉn
phÝa trªn mùc n−íc ngÇm.
bounding surface [1863] : mÆt gå ghÒ.
MÆt x©m thùc gi¸n ®o¹n chia c¾t c¸c líp xiªn
chÐo ë c¸c tû lÖ kh¸c nhau (Brookfield, 1977).
bourdon gauge [1864] : ¸p kÕ bourdon.
Lµ mét èng uèn thµnh vßng cung, nã sÏ duçi
th¼ng khi cã ¸p lùc bªn trong lµm chuyÓn ®éng
kim trªn thang chia ®é.
bournonite [1865] : burnonit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu x¸m-thÐp ®Õn ®en
s¾t: PbCuSbS3, th−êng cã d¹ng tinh thÓ h×nh
b¸nh xe trong quÆng ®ång. §n: wheel ore, cog-
wheel ore, endellionite, berthonite.
Boussinesq pressure bulb [1866] : vïng nÐn
Boussinesq (®cctr).
Vïng nÐn cã h×nh d¹ng ph×nh ra nh− qu¶ bÇu
gåm c¸c ®−êng ®¼ng tÜnh trong mét thÓ ®µn håi
b¸n v« h¹n, chÞu mét t¶i träng tËp trung.
boussingaultite [1867] : busingaultit.
Kho¸ng vËt: (NH4)2Mg(SO4)2.6H2O.
bowenite [1868] : bowenit.
Kho¸ng vËt cøng, ®Æc sÝt, mµu tr¾ng-xanh
nh¹t ®Õn xanh-vµng nh¹t cña nhãm serpentin,
d¹ng khèi, d¹ng h¹t tËp hîp d¹ng sîi, ®Æc sÝt.
ThuËt ng÷ nµy ®· ®−îc dïng cho ®¸ quý
serpentin ë New Zealand. §n: tangiwai.
bowlingite [1869] : bowlingit.
§n: saponite.
bowralite [1870] : bowralit.
Mét lo¹i pegmatit syenit gåm chñ yÕu nh÷ng
tinh thÓ feldspar kiÒm d¹ng tÊm tù h×nh víi mét
sè l−îng nhá amphibol natri vµ aegerin, th¹ch
anh, perovskit, zircon vµ ilmenit. §Æt tªn theo
vïng Bowral New South Wales.
box canyon [1871] : hÎm nói h×nh hép.
1- HÎm nói hoÆc vùc s©u cã suèi ch¶y dÝch
d¾c ®−îc ®Æc tr−ng bëi v¸ch ®¸ cao, dèc ®øng
nh− nh− bøc thµnh t¹o cho ta c¸i nh×n tõ d−íi
79
lªn nh− "c¸i hép" v©y quanh.
2- HÎm (canyon) t−êng v¸ch-dèc h−íng ®èi Deleted: b)
diÖn víi v¸ch ®¸.
boyleite [1872] : boyleit.
Kho¸ng vËt: (Zn,Mg)SO4.4H2O, bÞ khö n−íc
thµnh gunningit.
brabantite [1873] : brabantit.
Kho¸ng vËt nhãm monazit: CaTh(PO4)2.
§n: lingaitukuang.
brace [1874] : chèng ngang (®cctr).
Chèng ®ì hè ®µo, t−êng ch¾n.
braced excavations [1875] : khai ®µo cã
chèng ngang (®cctr).
bracewellite [1876] : bracewelit. Deleted: mét
Kho¸ng vËt: CrO(OH), ®ång cÊu tróc víi
geothit vµ diaspor, ®ång h×nh víi guyanait vµ
grimaldiit.
brachial [1877] : tay (cs). Deleted: .
Thuéc tay hoÆc cÊu tróc d¹ng tay, thÝ dô tay
sao biÓn, hoÆc mÊu tay, vÝ dô cña Tay cuén.
brachial ridge [1878] : gê tay (cs). Deleted: .
Gê hÑp ë líp vá phô cña mét sè Tay cuén cã
khíp kÐo dµi tõ vïng c¬ khÐp phÝa l−ng ®i sang
hai bªn hay vÒ phÝa tr−íc cña vá. Deleted: mét chiÕc
brachial valve [1879] : m¶nh tay, m¶nh l−ng Deleted: tr−íc mét
(cs).
Mét m¶nh cña vá Tay cuén chøa cÊu tróc
x−¬ng tay, th−êng nhá h¬n m¶nh ®èi diÖn gäi lµ
m¶nh bông vµ th−êng cã ®Ønh thÊp, cã khi
kh«ng ph©n biÖt ®−îc.
brachidium [1880] : x−¬ng tay (cs). Deleted: c
CÊu tróc x−¬ng h×nh quai ë bªn trong m¶nh
vá cã t¸c dông lµm ch¾c vá ë mét sè Tay cuén. Deleted: vËt
brachiophore [1881] : tÊm tay (cs). Deleted: .
CÊu tróc d¹ng tÊm dµy dÆn mäc ë hai bªn
khe l−ng ë vá mét sè Tay cuén.
brachiophore base [1882] : nÒn tÊm tay (cs).
PhÇn nèi tÊm tay víi m¶nh vá ë Tay cuén.
brachiopod [1883] : Tay cuén (Brachiopoda)
(cs).
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ®¬n chiÕc thuéc
mét ngµnh lín, cã hai m¶nh vá ®èi xøng hai
bªn, th−êng sèng b¸m ®¸y ë biÓn, nh−ng ®«i khi
còng tr«i næi. Tuæi: Cambri sím ®Õn ngµy nay.
brachium [1884] : tay, mÊu tay (cs).
MÊu c¬ d¹ng tay cuén vßng n»m ®èi xøng
hai bªn miÖng cña thÓ l−îc ë vá Tay cuén; mÊu
c¬ ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng gièng nh− tay,
vÝ dô sóc tu cña th©n ®Çu. Deleted: .
bracing [1885] : chèng ngang (®cctr).
C«ng t¸c chèng ®ì hè ®µo, t−êng ch¾n, c«ng Deleted: .
t¸c gia c−êng vµ ®ì t¶i träng ngang. Deleted: a)
brackebuschite [1886] : brackebuschit.
Kho¸ng vËt mµu ®en ®Õn ®á nh¹t:
 Pb2(Mn,Fe)(VO4)2.H2O.
brackish water [1887] : n−íc lî.
N−íc cã ®é kho¸ng cao h¬n n−íc nh¹t nh−ng
thÊp h¬n n−íc mÆn, th−êng quy −íc tõ 1 ®Õn
10 g/l.
bradleyite [1888] : bradleyit.
Kho¸ng vËt: Na3Mg(PO4)(CO3) chøa s¾t
t−¬ng tù víi bonshtedtit.
braggite [1889] : bragit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp: (Pt, Pd, Ni) S.
braitschite [1890] : braitschit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Na2)7(Ce,La)2B22O43.7H2O.
brammallite [1891] : bramalit.
Kho¸ng vËt sÐt mica chøa natri t−¬ng tù víi
ilit. §n: sodium illite.
branch [1892] : nh¸nh s«ng suèi.
branchisland [1893] : ®¶o nh¸nh, ®¶o d¹ng
cµnh c©y.
§¶o ®−îc thµnh t¹o do héi tô c¸c ®¶o n»m
gi÷a s«ng chÝnh vµ mét nh¸nh s«ng con.
branchwork cave [1894] : hang ®éng
liªn th«ng.
Hang ®éng mµ lèi ®i qua ®−îc nèi víi nhau
bëi c¸c nh¸nh.
brandtite [1895] : brandtit.
Kho¸ng vËt: Ca2Mn(AsO4)2.2H2O, ®ång h×nh
víi roselit vµ cã thÓ chøa tíi 3% MgO.
brannerite [1896] : branerit.
Kho¸ng vËt: (U,Ca,Ce)(Ti,Fe)2O6.
brannockite [1897] : branockit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng nhãm osumilit:
KSn2Li3Si12O36.
brassite [1898] : brasit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: MgAsO4.4H2O.
brassy [1899] : chøa kÕt h¹ch pyrit, gièng
®ång thau.
brat [1900] : líp kÑp lÉn pyrit trong than.
braunite [1901] : braunit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mµu n©u nh¹t-
®en hoÆc x¸m thÐp: 3Mn2O3.Mn SiO3, ®«i khi cã
chøa s¾t ®¸ng kÓ.
bravaisite [1902] : bravaisit.
ThuËt ng÷ dïng chØ kho¸ng vËt sÐt mica, giµu
kali, ®−îc sö dông lµm vËt liÖu thay thÕ ilit, vËt
liÖu nµy lµ sù hçn hîp gi÷a montmorilomit vµ
ilit trong ®ã ilit chiÕm −u thÕ, v× vËy bravaisit
kh«ng ph¶i lµ kho¸ng vËt riªng biÖt vµ kh«ng æn
®Þnh nªn khã nhËn biÕt.
bravoite [1903] : bravoit.
Kho¸ng vËt mµu n©u: (Ni, Fe) S2, quan hÖ víi
pyrit song mµu nh¹t h¬n.
Brazil twin law [1904] : luËt song tinh Brazil.
LuËt song tinh trong th¹ch anh, trong ®ã mÆt
song tinh th¼ng gãc víi mét trong sè c¸c trôc
80
kÕt tinh.
Brazilian emerald [1905] : emerald Brazil.
Lo¹i turmalin mµu xanh trong, t×m thÊy ë
Brazil vµ dïng lµm ®¸ quý.
Brazilian rubi [1906] : rubi Brazil.
ThuËt ng÷ dïng chØ c¸c kho¸ng vËt mµu ®á
nh¹t xuÊt hiÖn ë Brazil, nh− spinel mµu ®á-hång
s¸ng hoÆc mµu hång ®Õn mµu ®á-hång; lo¹i
topaz mµu ®á ®Ëm; lo¹i turmalin mµu ®á nh¹t.
Brazilian saphire [1907] : saphir Brazil.
D¹ng turmalin mµu xanh ë Brazil vµ dïng
lµm ®¸ quý.
Brazilian strength test [1908] : thÝ nghiÖm
chÊt t¶i Brazin (®cctr).
Còng gièng nh− thÝ nghiÖm chÊt t¶i ®iÓm, thÝ
nghiÖm chÊt t¶i Brazin thuéc nhãm c¸c thÝ
nghiÖm x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo cña vËt liÖu mét
c¸ch gi¸n tiÕp, trong ®ã lùc nÐn Ðp gi÷a c¸c mòi Deleted: .
thÐp t¹o nªn mét tr¹ng th¸i kÕt hîp gi÷a nÐn Ðp
vµ c¨ng gi·n ë phÇn gi÷a cña mÉu thö. Mét khe
nøt xuÊt hiÖn ë phÇn nµy sÏ ph¸t triÓn theo
h−íng song song víi trôc chÊt t¶i. MÉu thö Deleted: .
th−êng lµ c¸c ®o¹n lâi khoan dÑt h×nh ®Üa, ®−îc
chÊt t¶i däc theo ®−êng kÝnh cña nã. §−êng
kÝnh mÉu (D) Ýt nhÊt ph¶i ®¹t 50mm, chiÒu dµy
mÉu (t) b»ng kho¶ng mét nöa ®−êng kÝnh. Dïng
b¨ng dÝnh d¸n quanh chu vi mÉu ®Ó t¹o bÒ mÆt
tiÕp xóc nh½n h¬n. Tèc ®é gia t¶i th−êng ®−îc
®Ò nghÞ ®¹t kho¶ng 0,2kN/s, sao cho ph¸ hñy
x¶y ra trong vßng 15-30s. T¶i träng g©y ph¸ hñy
(P) th−êng ®−îc ®o tù ®éng. Søc bÒn kÐo cña ®¸
®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau: σ = 2 P .
πDt
t
Brazilian test [1909] : thÝ nghiÖm Brazilian.
ThÝ nghiÖm x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo cña vËt liÖu
r¾n (®¸, bª t«ng,...) b»ng c¸ch nÐn lªn c¹nh cña
mÉu h×nh trô. VÕt nøt cña mÉu h×nh trô nµy sÏ
theo ph−¬ng th¼ng ®øng, thÝ nghiÖm nµy cßn cã
tªn gäi lµ thÝ nghiÖm kiÓu Brazil vµ thÝ nghiÖm
nÐn theo ®−êng kÝnh.
Brazilian topaz [1910] : topaz Brazil.
Topaz mµu tõ tr¾ng ®Õn xanh, vµng nh¹t ë
Brazil.
brazilianite [1911] : brazilianit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu xanh - vµng
nh¹t ®Õn mµu vµng - xanh nh¹t :
NaAl3(PO4)2(OH)4.
breach [1912] : ph¸ hñy, ph©n c¾t bÒ mÆt ®Þa
h×nh, nh− xãi mßn, x©m thùc. Deleted: .
bread crust bomb [1913] : bom vá b¸nh mú.
Mét kiÓu bom nói löa ®Æc tr−ng bëi mét
m¹ng c¸c khe nøt më trªn bÒ mÆt cña nã, do sù
më réng tiÕp tôc ë bªn trong sau khi vá
cøng r¾n.
break [1914] : ®øt ®o¹n, gi¸n ®o¹n, ®øt gÉy,
 khóc gÉy; chç biÕn ®æi ®ét ngét cña ®Þa h×nh.
1-(®t) Sù thay ®æi ®ét ngét tr×nh tù niªn ®¹i
cña ®¸ trÇm tÝch, th−êng lµ dÊu hiÖu cña kh«ng
chØnh hîp hoÆc gi¸n ®o¹n, ®Æc biÖt lµ sù thay
®æi râ rÖt vÒ th¹ch häc; Sù gi¸n ®o¹n cña tr×nh tù
®Þa chÊt b×nh th−êng, ®Æc biÖt lµ cña tÝnh liªn
tôc ®Þa tÇng; tÝnh kh«ng liªn tôc (discontinuity).
§n: gap; stratigraphic break.
2-(®m) D¶i ®Þa h×nh ph©n biÖt râ rµng víi
miÒn l©n cËn, hoÆc bÒ mÆt kh«ng ®Òu, gå ghÒ.
VÝ dô thung lòng sau, hÎm nói hoÆc ®Ìo chia c¾t
d·y nói.
breaker [1915] : m¸y nghiÒn.
breakwater barrage [1916] : ®ª ch¾n sãng.
breathing cave [1917] : hang ®éng thë, hang
®éng sèng.
Hang ®éng cã luång kh«ng khÝ chuyÓn ®éng
xen kÏ thæi qua, th−êng vµi ba phót.
breccia pipe [1918] : èng d¨m kÕt.
Mét èng dÉn th¼ng ®øng ë d−íi nói löa qua
®ã magma tõ trong lßng ®Êt ®i lªn mÆt ®Êt. Nã
th−êng ®−îc lÊp ®Çy bëi d¨m kÕt, gåm c¸c m¶nh
®¸ nói löa vµ c¸c m¶nh ®¸ cæ. §©y lµ mét vïng
cã tÝnh thÊm cao thuËn lîi cho qu¸ tr×nh
kho¸ng hãa.
bredigite [1919] : bredigit.
Kho¸ng vËt: Ca14 Mg2 (SiO4)8, hÖ thoi gi¶ bÒn
orthosilicat calci (nh−ng kh«ng ®ång h×nh víi
olivin), æn ®Þnh tõ nhiÖt ®é 800oC ®Õn 1447oC.
Ss : calcio-olivin.
Breithaupt twin law [1920] : luËt song tinh
Briethaupt.
Song tinh hiÕm trong feldspar, mÆt song tinh
lµ (111).
breithauptite [1921] : breithauptit.
Kho¸ng vËt mµu ®á ®ång: NiSb.
brenkite [1922] : brenkit.
Kho¸ng vËt: CaF2.CaCO3.
breunnerite [1923] : breunerit.
Lo¹i magnesit chøa 5-30% carbonat s¾t.
brevicone [1924] : vá nãn ng¾n (cs).
Vá th¼ng hoÆc h¬i cong cña mét sè Ch©n
®Çu Paleozoi, th−êng loe ra rÊt nhanh tõ ®Ønh
xuèng miÖng nªn cã h×nh nãn ng¾n vµ kh«ng
nhän ®Çu.
brewsterite [1925] : brewsterit.
Kho¸ng vËt zeolit:
(Sr,Ba,Ca)Al2Si6O16.5H2O, th−êng chøa mét
Ýt calci.
brewsterlinite [1926] : brewsterlinit.
Dung dÞch CO2 chøa trong bao thÓ, ph©n bè
däc theo khe nøt trong th¹ch anh, topaz vµ
chrysoberyl.
brezinaite [1927] : brezinait.
81
Kho¸ng vËt ®¸ thiªn th¹ch: Cu3 S4.
brianite [1928] : brianit.
Kho¸ng vËt: Na2 Ca Mg (PO4)2.
briartite [1929] : briartit.
Kho¸ng vËt: Ca2 (Fe, Zn) Ge S4.
bridge [1930] : cÇu, cÇu tù nhiªn. Deleted: .
1- Thµnh t¹o ®¸ bÊt kú cã d¹ng vßm (d¹ng Deleted: a)
uèn cong nhÞp cÇu) do t¸c dông x©m thùc t¹o ra,
Deleted:
nèi liÒn vùc th¼m víi thung lòng.
2- §o¹n më cña mét con s«ng (khi nã kh«ng Deleted: b)
ch¶y theo khóc uèn) nèi liÒn hai khóc uèn cña
s«ng víi nhau. §n : natura bridge.
Bridgerian [1931] : Bridgeri (®t).
BËc ë B¾c Mü, Miocen trung (n»m trªn
Wasatchi, n»m d−íi Uintan).
brine [1932] : n−íc muèi. Deleted: .
N−íc cã ®é kho¸ng rÊt cao (h¬n n−íc biÓn),
th−êng quy −íc tõ trªn 35g/l ®Õn hµng tr¨m g/l,
®−îc h×nh thµnh trong ®iÒu kiÖn n−íc mÆn bÞ
bèc h¬i m¹nh, nång ®é muèi hßa tan trë nªn
®Ëm ®Æc hoÆc n−íc röa lòa c¸c má muèi trong
lßng ®Êt.
brine lake [1933] : hå n−íc mÆn.
Brinell hardness test [1934] : thÝ nghiÖm ®é
cøng Brinell (®cctr).
Mét c¸ch thö ®é cøng mang tªn nhµ ph¸t
minh Thôy §iÓn J.A Brinell ë thÕ kû 19. Néi
dung cña thÝ nghiÖm lµ dïng mét qu¶ cÇu ®−êng
kÝnh 10mm. Sè ®o ®é cøng Brinell lµ tû sè t¶i
träng trªn diÖn tÝch phÇn lâm cña mÉu thö.
Bringewoodian [1935] : Bringewoodi.
BËc ë Ch©u ¢u, Silur th−îng (n»m trªn Elton,
n»m d−íi Leintwardin).
britholite [1936] : britholit.
Kho¸ng vËt nhãm apatit:
(Ca,Ce)5(SiO4,PO4)3(OH,F).
§n: abukumalite. Formatted
britholite (Y) [1937] : britholit (Y).
Kho¸ng vËt nhãm apatit:
(Ca,Y)5(SiO4,PO4)3(OH, F). §n: abukmalite.
British thermal unit [1938] : ®¬n vÞ nhiÖt cña
Anh (BTU).
L−îng nhiÖt cÇn thiÕt ®Ó n©ng nhiÖt ®é cña
1pound n−íc t¨ng lªn 1oF (t−¬ng ®−¬ng víi
252calo). Trong hÖ thèng ®o l−êng quèc tÕ (SI)
ng−êi ta sö dông ®¹i l−îng Jun.
brittle [1939] : dÔ vì, rßn.
brittle ductile range [1940] : ph¹m vi rßn-
dÎo (®cctr).
Ph¹m vi nhiÖt ®é ë ®ã vËt liÖu (thÐp, ®¸,...)
cã thÓ chuyÓn tõ tr¹ng th¸i rßn thµnh dÎo hoÆc
ng−îc l¹i. Trªn ph¹m vi nµy, vËt liÖu ë trong
tr¹ng th¸i hoµn toµn dÎo vµ d−íi ph¹m vi ®ã th×
nã hoµn toµn rßn.
 brittle ductile transition pressure [1941] : ¸p
suÊt chuyÓn tiÕp rßn-dÎo (®cctr).
¸p suÊt bªn t¹i ®ã søc bÒn sau cùc ®¹i cña
mÉu ®¸ kh«ng bÞ suy gi¶m n÷a vµ hµnh vi cña
nã trë nªn hoµn toµn mÒm dÎo. Møc ¸p suÊt nµy
thay ®æi tïy theo lo¹i ®¸.
brittle failure [1942] : ph¸ hñy rßn (®cctr).
Lµ qu¸ tr×nh ®¸ mÊt søc bÒn ®ét ngét däc
theo mét bÒ mÆt nµo ®ã mµ kh«ng tr¶i qua biÕn
d¹ng dÎo ®¸ng kÓ. Ph¸ hñy rßn th−êng ®i kÌm
víi hiÖn t−îng "mÒm yÕu dÇn do biÕn d¹ng" cña
mÉu ®¸.
brittle mica [1943] : mica rßn.
1- Nhãm kho¸ng vËt mica d¹ng tinh thÓ ®Æc
tr−ng, c¾t khai d¹ng tÊm, Ýt dÎo h¬n vµ chøa
calci (thÕ cho kali). §n: clintonite.
2- Kho¸ng vËt nhãm mica rßn nh− clintonit,
margarit, vµ ephesit.
3- Kho¸ng vËt chøa mica d¹ng l¸ rßn, nh−
cloritoit.
brittle silver ore [1944] : stefanit.
Kho¸ng vËt sulphur Ag, Sb, chøa tíi 68%
b¹c. §Æt theo tªn cña nhµ khoa häc ¸o Stephan.
brittleness [1945] : ®é rßn.
broad [1946] : chç më réng, ®o¹n s«ng
më réng.
ThuËt ng÷ Anh ®Ó chØ hå hoÆc d¶i n−íc ngät
réng vµ n«ng xung quanh ®Çy lau sËy, c©y cá,
®−îc t¹o thµnh do më réng s«ng phÝa gÇn cöa
s«ng, n¬i n−íc ch¶y lê ®ê. §Æc ®iÓm nµy lÇn
®Çu tiªn ®−îc t×m thÊy ë miÒn ®«ng n−íc Anh,
rÊt ®iÓn h×nh vµ cho r»ng nã cã nguån gèc nh©n
t¹o, tr−íc ®©y vµo thêi Trung cæ ng−êi ta khai
th¸c than bïn.
brocenite [1947] : brocenit.
§n: beta-fergusonite-(Ce).
brochantite [1948] : brochantit.
Kho¸ng vËt mµu xanh emerald ®Õn xanh
®Ëm: Cu4(SO4)(OH)6, tån t¹i trong ®íi oxy
hãa cña má ®ång - sulfit. §n: blanchardite;
kamarezite.
brockite [1949] : brockit.
Kho¸ng vËt mµu ®á vµ vµng:
(Ca,Th,Ce)PO4 H2O.
broggerite [1950] : brogerit.
Kho¸ng vËt d¹ng thori-uraninit: (U,Th)O2.
broken belt [1951] : ®ai dËp vì.
§íi chuyÓn tiÕp gi÷a ®¹i d−¬ng vµ b¨ng næi.
broken formation [1952] : hÖ tÇng dËp vì.
HÖ tÇng bÞ dËp vì do ®øt gÉy nh−ng vÉn gi÷
l¹i ®−îc tÝnh liªn tôc chñ yÕu cña tiÕp xóc vµ
nh÷ng ph©n vÞ ®Þa tÇng bªn trong.
broken ore [1953] : quÆng vì vôn.
bromargyrite [1954] : bromargyrit.
82
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu vµng: AgBr.
§n: bromyrite.
bromellite [1955] : bromelit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: BeO.
bromine [1956] : brom (Br).
Tªn Latinh lµ bromum. Nguyªn tè hãa häc sè
35, nguyªn tö l−îng 79,904; tû träng 3,12
g/cm3; thuéc nhãm halogen, kh«ng kim lo¹i nhÑ,
tr¹ng th¸i láng cã 2 ®ång vÞ bÒn Br79 vµ Br81 vµ
31 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Br (ppm)
trong vá lôc ®Þa trªn lµ 1,6 - 2, ®¸ siªu mafic 1,
trong gabro-basalt 1; trong granit, granodiorit 2;
trong ®¸ phiÕn 6; trong ®Êt 10; trong n−íc ®¹i
d−¬ng 67,3 mg/l; trong s«ng suèi 0,03 mg/l. Tæ Deleted: a
hîp tù nhiªn Cl-Mg-Na-Br-S (trong n−íc biÓn).
Cã thÓ ë c¸c d¹ng khÝ, láng vµ r¾n trong m«i
tr−êng nh−ng Br th−¬ng m¹i th−êng lÊy trong Deleted: b
n−íc biÓn. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Br: IC, INAA.
Dïng Br trong y häc, ¶nh, v.v. Deleted: c
bromlite [1957] : bromlit.
§n: alstonite.
bronzite [1958] : bronzit.
Mét d¹ng enstatit mµu n©u hoÆc xanh, chøa
s¾t vµ th−êng chøa bronzelit, long lanh ¸nh kim,
kho¸ng vËt trung gian gi÷a orthopyroxen vµ
enstatit, hypersthen.
Deleted: .
brookite [1959] : brukit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu n©u, ®á nh¹t hoÆc
thØnh tho¶ng mµu ®en: TiO2, ®ång h×nh víi rutil
vµ anatas, t×m thÊy trong c¸c hèc tinh ®¸m.
brown algae [1960] : t¶o n©u (Phaeophyta)
(cs).
Mét ngµnh t¶o, th−êng lµ nh÷ng rong biÓn cì
lín cã mµu vµng-lôc nh¹t ®Õn n©u thÉm, do cã
caroten vµ xanthophyl nhiÒu h¬n chÊt diÖp lôc.
§a sè sèng ë n−íc mÆn.
brown hematite [1961] : hematit mµu n©u.
ThuËt ng÷ dïng sai, bëi v× nã lµ hematit thùc
sù. §n: limonite.
brown hornblende [1962] : hornblend n©u.
Mét d¹ng cña hornblend giµu s¾t.
brown manganese ore [1963] : quÆng mangan
n©u, manganit.
brown mica [1964] : mica n©u.
§n: phlogopite.
brown spar [1965] : spat n©u.
Kho¸ng vËt carbonat kÕt tinh cã mµu n©u do Deleted: .
chøa s¾t, nh− lo¹i ankerit, dolomit, magnesit
hoÆc siderit.
brownmillerite [1966] : brownmilerit.
Kho¸ng vËt: Ca2AlFeO5, lµ thµnh phÇn trong
xi m¨ng portland.
§n: celite.
brucite [1967] : brucit.
 Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Mg(OH)2, d¹ng
l¸ máng lÊp l¸nh vµ d¹ng sîi trong serpentin vµ
®¸ v«i lÉn t¹p chÊt.
bruggerite [1968] : brugerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Ca(IO3)2.H2O.
brugnatellite [1969] : brugnatelit.
Kho¸ng vËt mµu ®á t−¬i:
Mg6Fe(OH)13(CO3).4H2O.
brunekite [1970] : brunekit.
D¹ng keo sphalerit.
brunogeierite [1971] : brunogeierit.
Kho¸ng vËt nhãm spinel: (Ge,Fe)Fe2O4.
brush ore [1972] : quÆng s¾t d¹ng nhò ®¸.
brushite [1973] : brushit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, ¸nh lÊp l¸nh:
CaH PO4.2H2O.
Bruxellian [1974] : Bruxeli (®t).
BËc ë Ch©u ¢u, phÇn thÊp cña Eocen trung
(n»m trªn Ypresi, n»m d−íi Auversi), bao gåm
c¶ Cuisi vµ Lutet.
bryochore [1975] : vïng ®µi nguyªn.
ThuËt ng÷ khÝ hËu, chØ mét phÇn bÒ mÆt Tr¸i
®Êt bao phñ bëi c¸c ®µi nguyªn.
Bryophyta [1976] : Rªu (cs).
Mét ngµnh gåm c¸c thùc vËt kh«ng cã m¹ch,
cã thÓ cã th©n vµ l¸ riªng biÖt nh−ng kh«ng cã
rÔ thùc thô, bao gåm ®Þa tiÒn vµ rªu.
bryozoan [1977] : §éng vËt d¹ng rªu
(Bryozoa) (cs).
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng, thuéc mét
ngµnh chñ yÕu ®Æc tr−ng b»ng sù t¨ng tr−ëng
quÇn thÓ mét khung x−¬ng calci hoÆc ®«i khi lµ
mµng chitin vµ kªnh dÉn thøc ¨n h×nh ch÷ U cã
miÖng vµ hËu m«n. Tuæi Ordovic ®Õn nay, cã
kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn tõ Cambri muén. §n: sea
mat; moss animal; moss coral; moss polyp;
polyzoan.
Bubnoff unit [1978] : ®¬n vÞ Bubnoff.
Ph©n vÞ ®o kho¶ng thêi gian ®Þa chÊt (vËn
®éng vµ t¨ng tr−ëng) vµ x¸c ®Þnh lµ
1 micron/1n¨m (1mm/1000 n¨m, 1m/1000000
n¨m).
buchonite [1979] : buchonit.
§¸ phun trµo sÉm mµu chøa hornblend,
biotit, plagioclas, nephelin vµ augit. §Æt tªn theo
vïng Buchonia, §øc.
buck [1980] : m¸y nghiÒn quÆng.
bucking [1981] : nghiÒn quÆng (b»ng tay).
buckling of a roof span [1982] : g·y sËp cña
mét ®o¹n m¸i hÇm lß (®cctr).
buckling of slabs [1983] : ph¸ hñy tÊm, líp
d¹ng o»n (®cctr).
Cã thÓ x¶y ra ë c¸c líp máng däc theo mÆt
gi¶m yÕu cã gãc ma s¸t nhá, nh− ë c¸c vØa than
83
xen kÑp víi c¸c líp mylonit cã ma s¸t thÊp.
Th−êng x¶y ra khi héi ®ñ mét sè ®iÒu kiÖn vÒ
chiÒu dµi, chiÒu dµy vµ gãc dèc cña líp.
buddingtonite [1984] : budingtonit.
Kho¸ng vËt: (NH4)AlSi3O8.nH2O, trong ®ã
n = 0,5, ®ång kiÕn tróc víi orthoclas.
buddle [1985] : bµn ®·i quÆng; ®·i quÆng. Deleted: .
buergerite [1986] : buergerit. Deleted: (®t):
Kho¸ng vËt nhãm turmalin:
NaFe+33Al6Si6B3O30F.
buetschilite [1987] : buetschilit.
Kho¸ng vËt: K2Ca(CO3)2, ®ång h×nh víi
fairchildit.
buffalo wallow [1988] : vòng tr©u ®Çm.
Mét trong nh÷ng miÒn vâng n«ng kh«ng cã
hÖ thèng s«ng ®i qua, th−êng thÊy ë miÒn t©y
n−íc Mü (Hoa Kú) ë ®ång b»ng VÜ ®¹i, th−êng
cã n−íc khi m−a. Nãi chung ng−êi ta tin r»ng,
nã ®−îc h×nh thµnh tr−íc tiªn do hµng ®µn tr©u
bß giÉm ®¹p vµ dÇm m×nh trong bïn vµ bôi, sau
®ã cã tªn gäi nh− vËy. §é s©u tõ vµi ba centimet
®Õn mÐt, réng tõ 15 ®Õn 20m.
buffer blasting [1989] : næ m×n ®Öm (®cctr).
Cïng víi næ m×n ph©n c¾t tr−íc (pre-
splitting) vµ næ m×n lµm nh½n mÆt (smooth-wall
blasting), lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p næ m×n
®Æc biÖt nh»m lµm t¨ng ®é æn ®Þnh cña m¸i dèc,
nhÊt lµ trong khai th¸c lé thiªn. BiÖn ph¸p nµy
®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch t¨ng kho¶ng c¸ch gi÷a
hµng lç m×n cuèi cïng vµ ®−êng ®µo (digline).
T−¬ng tù, cã thÓ gi¶m chiÒu dµy líp phñ ë mçi
lç m×n, gi¶m kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c lç m×n trong
hµng vµ gi¶m liÒu thuèc n¹p.
built terrace [1990] : thÒm sãng vç. Deleted: .
1- ThÒm do sãng t¹o nªn. Deleted: a)
2- ThÒm båi tÝch (thÒm x©y dùng).
Deleted: b)
bukovite [1991] : bukovit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Ti(Cu,Fe)Se2.
bukovskyite [1992] : bukovskyit.
Kho¸ng vËt: Fe(AsO4)(SO4).7H2O.
bulachit [1993] : bulachit.
Kho¸ng vËt: Al2(AsO4)(OH)3.
bulb of pressure [1994] : bong bãng ¸p
lùc (®cctr).
Vïng ¸p lùc d¹ng bong bãng trong kh«ng
gian 3 chiÒu d−íi ®¸y mãng c«ng tr×nh h×nh
thµnh do ngo¹i lùc t¸c dông.
Bulitian [1995] : Bulit (®t).
BËc ë B¾c Mü, Paleocen (n»m trªn Ynezi,
n»m d−íi Penut).
bulk density [1996] : träng l−îng ®¬n vÞ rêi
cña ®Êt, thÓ träng rêi (®cctr).
§n: apparent density.
bulk floatation [1997] : tuyÓn næi hçn hîp.
 bulk modulus of elasticity [1998] : modul ®µn
håi thÓ tÝch (®cctr).
Tû sè gi÷a øng suÊt kh«ng gian (kÐo hay
nÐn) nh− nhau theo mäi h−íng trªn sù thay ®æi
thÓ tÝch t−¬ng øng. VÝ dô ®iÓn h×nh nhÊt cã thÓ
kÓ ®Õn lµ ¸p lùc thñy tÜnh vµ tr¹ng th¸i thay ®æi
thÓ tÝch t−¬ng øng. Modul thÓ tÝch K liªn hÖ víi
modul ®µn håi E vµ hÖ sè Poisson (σ) theo biÓu
thøc: E = 3K (1-2σ).
bulkhead [1999] : v¸ch ng¨n, ch¾n, t−êng
ch¾n, ®ª quai, kÌ ®¸ (®cctr).
KÕt cÊu hoÆc t−êng ch¾n chèng ®ì ¸p lùc
n−íc hoÆc ®Êt.
bulking [2000] : në, ph×nh to (®cctr).
Sù t¨ng thÓ tÝch cña c¸t khi ë tr¹ng th¸i −ít
so víi thÓ tÝch cña nã ë tr¹ng th¸i kh«. HiÖn
t−îng nµy cÇn ®−îc l−u ý khi ®o thÓ tÝch cña c¸t.
ThÓ tÝch mÉu c¸t sÏ t¨ng dÇn cïng víi ®é Èm
®Õn mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh råi gi¶m dÇn. C¸t ë
tr¹ng th¸i b·o hßa (ngËp n−íc) sÏ cã thÓ tÝch gÇn
víi tr¹ng th¸i kh«.
bulking (as in bulking factor) [2001] : t¨ng
thÓ tÝch, tr−¬ng në cña ®Êt (®cctr).
bullion [2002] : vµng sa kho¸ng, thoi vµng, kÕt
h¹ch chøa hãa th¹ch.
bultfonteinite [2003] : bultfonteinit.
Kho¸ng vËt: Ca2SiO2(OH,F)4, t×m thÊy ë
Bultfontein, Nam Phi.
bunch [2004] : æ.
bunker [2005] : hÇm chøa.
bunsenite [2006] : bunsenit.
Kho¸ng vËt mµu xanh - hå tr¨n : NiO.
Bunter [2007] : Bunter, Buntsandstein (®t).
Thèng ë Ch©u ¢u (®Æc biÖt ë §øc), Trias h¹
(n»m trªn Permi, n»m d−íi Muschelkalk, Trias
trung).
buoyancy [2008] : hiÖn t−îng ®Èy næi, hiÖu
øng ®Èy næi (®cctr).
HiÖn t−îng ®Èy næi, hiÖu øng ®Èy næi cña
n−íc theo Archimed.
buoyancy force [2009] : lùc ®Èy næi (®cctr).
Sù gi¶m träng l−îng cña mét vËt thÓ khi
nhóng trong mét chÊt láng (n−íc) do chÊt láng
(n−íc) ®· t¸c dông mét lùc ®Èy næi lªn vËt ®ã.
NÕu vËt thÓ næi trong chÊt láng th× träng l−îng
cña nã b»ng träng l−îng cña chÊt láng bÞ vËt
chiÕm chç. HiÖn t−îng nµy ®−îc nhµ triÕt häc
næi tiÕng Archimed ng−êi Hy L¹p ph¸t minh ra
vµo thÕ kû thø 3 tr−íc C«ng nguyªn (cßn gäi lµ
nguyªn lý Archimed).
buoyancy unit weight [2010] : träng l−îng
®Èy næi (®cctr).
Träng l−îng riªng cña ®Êt trong n−íc.
buoyant foundation [2011] : mãng næi
84
(®cctr).
Mãng bÌ b»ng bª t«ng cèt thÐp ®−îc tÝnh
to¸n sao cho träng l−îng chÞu t¶i (träng l−îng Deleted: cña
b¶n th©n vµ cña c«ng tr×nh) chÝnh b»ng träng Deleted: so víi
l−îng cña ®Êt vµ n−íc bÞ nã chiÕm chç. Mãng
nµy ®−îc sö dông ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn ®Êt
h¹t mÞn vµ mÆt n−íc ngÇm cao (gÇn mÆt ®Êt). Deleted: Mèi liªn hÖ gi÷a m
burangaite [2012] : burangait.
Kho¸ng vËt :
(Na,Ca)2(Fe,Mg)2Al10(PO4)8(O, OH)12.4H2O. Deleted: ¾
burbankite [2013] : burbankit.
Deleted: Ï
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng :
(Na,Ca,Sr,Ba,Ce)6(CO3)5.
burden [2014] : líp phñ.
Burdigalian [2015] : Burdigal (®t). Deleted: nã
BËc do Deperet (1892) x¸c lËp theo ®Þa danh
Deleted: thµnh
Burdigal, tªn Latin cña Bordeaux ë Ph¸p, lµ bËc
cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, Miocen (n»m trªn Deleted: d
Aquitan, n»m d−íi Langhi). Deleted: Sù në ra cña t
buried erosion surface [2016] : mÆt x©m
thùc Èn. Deleted: .
B¸n b×nh nguyªn ®−îc phñ bëi c¸c trÇm tÝch
trÎ h¬n, cã thÓ biÓu hiÖn nh− mÆt kh«ng chØnh
hîp ë d−íi s©u.
buried focus [2017] : tiªu ®iÓm Èn.
Mét tr¹ng th¸i trong ®Þa chÊn th¨m dß mµ t¹i
n¬i ®ã, ®é lâm cña mÆt ph¶n x¹ ®ñ réng nªn
n¨ng l−îng sÏ héi tô tr−íc khi n¨ng l−îng ®Õn
mÆt ®Æt m¸y ghi.
buried river [2018] : s«ng mï, s«ng Èn. Deleted: .
Lßng s«ng bÞ vïi lÊp ë phÝa d−íi b»ng båi
tÝch, dung nham, ®¸ nói löa hoÆc sÐt t¶ng l¨n.
buried valley [2019] : thung lòng Èn, mï. Deleted: .
Thung lòng trªn bÒ mÆt ®Êt cæ hoÆc trªn ®¸
gèc hiÖn ®−îc phñ bëi c¸c trÇm tÝch trÎ h¬n.
burkeite [2020] : burkeit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng, vµng da bß hoÆc x¸m
nh¹t: Na6(CO3)(SO4).
burn cut blasting [2021] : Ph−¬ng ph¸p næ
m×n kiÓu burn-cut (®cctr).
bursaite [2022] : bursait.
Kho¸ng vËt: Pb5Bi4S11.
burtite [2023] : burtit.
Kho¸ng vËt: CaSn(OH)6.
bustamite [2024] : bustamit.
Kho¸ng vËt mµu ®á - x¸m nh¹t: CaMnSi2O6.
butlerite [2025] : butlerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng :
FeSO4(OH).2H2O. Ss : parabutlerite.
butt [2026] : ®Çu cäc (®cctr).
§Çu cäc mãng b»ng bª t«ng, thÐp, gç
hoÆc tre.
butte [2027] : gß sãt, ®íi ®¬n ®éc.
1- Gß ®¬n lÎ, ®Ønh ph¼ng hoÆc nói nhá cã Deleted: a)
s−ên t−¬ng ®èi dèc hoÆc v¸ch ®¸ dèc ®øng,
th−êng cã c¸c líp phñ ®¸ bÒn v÷ng vµ giíi h¹n
bëi taluy; thÓ hiÖn di tÝch x©m thùc ®−îc phñ bëi
c¸c ®¸ n»m ngang, nhiÒu ®åi sãt, nói sãt ®Ønh
nhän ph¸t triÓn ë vïng khÝ hËu kh« h¹n vµ b¸n
kh« h¹n ë miÒn t©y Hoa Kú. §Þa h×nh ®−îc
thµnh t¹o lµ do sù röa tr«i vµ xãi lë cña ®åi mÆt
bµn, ®åi ®Ønh ph¼ng.
2- §åi ®¬n lÎ, s−ên dèc lëm chëm, ®Ønh trßn,
nhän hoÆc ®Ønh bÊt kú. VÝ dô: ®åi d¹ng nãn, nãn
nói löa.
buttress [2028] : gå; ®ì.
1-(cs) Chç gå ra ë bªn trong vá cña Th©n
mÒm hai m¶nh cã t¸c dông ®ì phiÕn b¶n lÒ hoÆc
mÊu ch»ng trong; gê ch¹y tõ mÊu tai cña CÇu
gai vÒ phÝa ®Ønh ë mÆt trong cña hép vá; phÇn
më réng h×nh l−ìi vÒ phÝa ®èi miÖng cña r¨ng
®Ønh ë R¨ng nãn, th−êng lµ vÒ c¶ hai phÝa trong
vµ ngoµi.
2-(®cctr) C«ng t¸c gia cè, t¨ng c−êng kÕt cÊu
hoÆc hè ®µo.
3-(®m) Khèi ®¸ nh« ra hoÆc mét phÇn mâm
nói (mâm ®åi) gièng nh− hiªn nhµ; Nh¸nh nói
hoÆc phÇn ®Êt ®¸ tr−ît xuèng tõ s−ên dèc ®¸.
buttress dam [2029] : ®Ëp trô chèng.
buttress sand [2030] : c¸t ®Öm.
Lo¹i c¸t kÕt c¾t qua bÒ mÆt d−íi cña mét bÊt
chØnh hîp nh− mét nÕp låi bÞ c¾t côt. Nã th−êng
t¹o nªn mét bÉy dÇu khÝ.
85
buttress unconformity [2031] : kh«ng chØnh
hîp gia cè.
Lµ bÒ mÆt ë ®ã cã c¸c tÇng biÓn tiÕn gèi ®Çu
lªn v¸ch ®Þa h×nh dèc. Cã thÓ lµ s¶n phÈm cña
trÇm tÝch biÓn phñ lªn c¸c v¸ch ®¸ cæ h¬n, n»m
d−íi n−íc ë gi÷a bån n−íc s©u víi b×nh nguyªn.
Kh«ng chØnh hîp gia cè cã thÓ ®−îc t¹o ra däc
mét v¸ch ®øng cã lé ®¸ cæ ë d−íi biÓn, n»m
gi÷a bån n−íc s©u vµ thÒm. Deleted: b).
by pass barrage [2032] : ®Ëp tr¸nh ®ª quai. Deleted: VD
by stream [2033] : dßng phô. Deleted: v
PhÇn b·i båi chøa mét ®ai ®ª trÇm tÝch hÑp
n»m ngay c¹nh dßng ch¶y vµ th−êng cã thµnh
phÇn lµ c¸t båi tÝch.
by terrace [2034] : phô thÒm. Deleted: .
Mét phÇn cña b·i båi cã mét d¶i hÑp cÊu
thµnh tõ trÇm tÝch sÐt, n»m liÒn kÒ víi thÒm ë
kho¶ng c¸ch võa ph¶i so víi dßng s«ng.
by water [2035] : by-water.
Kim c−¬ng mµu vµng nh¹t.
bysmalith [2036] : bysmalith.
X©m nhËp magma d¹ng xi lanh th¼ng ®øng,
®−îc giíi h¹n bëi c¸c ®øt g·y dèc ®øng. Nã
®−îc m« t¶ nh− lµ mét kiÓu cña laccolith.
byssal gape [2037] : khe t¬ b¸m (cs).
Khe nhá n»m gi÷a c¸c mÐp vá cña Th©n
mÒm hai m¶nh dµnh chç cho t¬ b¸m ®i qua. Deleted: Ô
byssus [2038] : t¬ b¸m (cs).
Mét tóm hoÆc chïm t¬ d¹ng sîi tãc ë Th©n
mÒm hai m¶nh cã t¸c dông gióp con vËt b¸m Deleted: mÔm
nhÊt thêi vµo ®¸ hay mét vËt nµo ®ã.
 cabin [2039] : buång ®iÒu khiÓn.
cable [2040] : c¸p, d©y nèi c¸c thiÕt bÞ tin häc.
cable belt [2041] : c¸p vËn chuyÓn.
cable box [2042] : hép nèi c¸p.
cable dowel [2043] : neo c¸p.
cable drilling [2044] : khoan c¸p.
cable drum [2045] :thïng vËn chuyÓn trªn c¸p.
cable tool rig [2046] : bé thiÕt bÞ cho
khoan c¸p.
cabriite [2047] : cabriit.
Kho¸ng vËt Pd2SnCu, gÆp trong quÆng
sulfua Cu-Ni d¹ng khèi.
cacholong [2048] : opal tr¾ng sø.
Lo¹i opal chøa mét Ýt alumin, mµu tr¾ng-
xanh, vµng nh¹t hoÆc ®á nh¹t, ¸nh mê ®ôc.
cacoxenite [2049] : cacoxenit.
Kho¸ng vËt mµu vµng hoÆc n©u nh¹t:
Fe+39(PO4)4(OH)15.8H2O. §n: cacoxene.
cadastral [2050] : ®Þa b¹, ®Þa chÝnh.
Dt: cadastre.
cadastral map [2051] : b¶n ®å ®Þa chÝnh.
B¶n ®å qu¶n lý ®Êt ®ai.
cadastre [2052] : ®o ruéng ®Êt vµ ghi ®Þa b¹.
Tt: cadastral.
cadastre value of a mineral deposit [2053] :
gi¸ ®Þa b¹ (cadastre) má kho¸ng.
Gi¸ trÞ má kho¸ng s¶n tÝnh b»ng tiÒn ®−îc
dïng ®Ó thèng kª c¸c má kho¸ng theo gi¸ trÞ
nh− tµi s¶n quèc gia. Gi¸ ®Þa b¹ (cadastre) má
kho¸ng ph¶n ¸nh trªn thùc tÕ së h÷u nhµ n−íc
®èi víi lßng ®Êt, mèi quan hÖ tiÒn-hµng vµ hÖ
thèng tÝn dông cña nÒn kinh tÕ.
cadmia [2054] : cadmia.
1- (kv) §n: calamine.
2- Hîp chÊt hãa häc c«ng thøc CdO.
3- Oxid kÏm kh«ng s¹ch b¸m trªn thµnh lß
nung khi nung ch¶y quÆng kÏm.
cadmium [2055] : cadmi (Cd).
Nguyªn tè hãa häc sè 48, nguyªn tö l−îng
112,4118; tû träng 8,65 g/cm3; Cã 8 ®ång vÞ bÒn
vµ 34 ®ång vÞ kh«ng bÒn, ë tr¹ng th¸i r¾n, thuéc
nhãm kim lo¹i nÆng, chalcophil. Hµm l−îng Cd
86
trong c¸c ®¸ (theo ppm): trong vá lôc ®Þa trªn lµ
0,10; ®¸ siªu mafic lµ 0,05; gabro-basalt lµ 0,2;
granit-granodiorit lµ 0,1; trong ®Êt lµ 0,3; trong
n−íc ®¹i d−¬ng 0,0001 mg/l, trong s«ng suèi lµ
0,00002mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
grenockit (CdS), otavit (CdCO3), monteponit
(CdO). Cd cßn cã trong kho¸ng vËt quÆng ch×-
kÏm, trong biotit vµ amphibol. §−îc sö dông
trong kü thuËt v« tuyÕn, pin, chÊt t¹o mµu,
m¹ ®iÖn, v.v.
cadmium blende [2056] : grenockit.
X: greenockite (CdS).
cadmium ocher [2057] : grenockit.
X: greenockite (CdS).
cadwaladerite [2058] : cadwaladerit.
Kho¸ng vËt: Al(OH)2Cl. 4H2O.
caecum [2059] : ®Çu côt siphon, nh¸nh côt.
§Çu phÝa ®Ønh h×nh tói cña siphon ë d¹ng
Anh vò vµ d¹ng Cóc ®¸; ®Çu thß ra cña biÓu m«
ngoµi qua lç trong ë vá Tay cuén.
Caerfaian [2060] : Caerfai.
BËc ë Ch©u ¢u, Cambri h¹ (n»m trªn TiÒn
Cambri, n»m d−íi Solvan).
caesium [2061] : cesi (Cs) (Mü: cesium).
Tªn Latinh lµ caesium. Lµ nguyªn tè hãa häc
nhãm I hÖ tuÇn hoµn Mendeleev. Sè thø tù
nguyªn tö 55, khèi l−îng nguyªn tö 132,905,
thuéc nhãm kim lo¹i kiÒm. Cs lµ nguyªn tè ®Çu
tiªn ®−îc t×m ra b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch
quang phæ. N¨m 1860, hai nhµ b¸c häc ng−êi
§øc R.Bunsen, G.Kirchhoff dùa vµo v¹ch xanh
lam t−¬i trong quang phæ ®· ph¸t hiÖn ®−îc mét
nguyªn tè míi cã trong n−íc kho¸ng ë Bayern.
Tªn gäi nguyªn tè tõ ch÷ Latinh "cesius" lµ
"xanh da trêi". Cs lµ nguyªn tè kh¸ hiÕm, chiÕm
3,7x10-4% khèi l−îng vá Tr¸i ®Êt. V× cã ho¹t
tÝnh hãa häc cao, trong tù nhiªn Cs chØ ë d¹ng
hîp chÊt. Trong n−íc biÓn cã rÊt Ýt Cs. ChØ cã
polucit (Cs,Na)2 Al2Si4O12.H2O, lµ kho¸ng vËt cã
gi¸ trÞ c«ng nghiÖp cña Cs. Cs lµ kim lo¹i nhÑ,
mÒm, h¬i vµng, rÊt dÔ nãng ch¶y, tnc = 28,5oC.
Cs cã tÝnh kim lo¹i thÓ hiÖn râ rµng, lµ kim lo¹i
kiÒm ho¹t ®éng nhÊt vÒ hãa häc nÕu kh«ng kÓ
®Õn nguyªn tè franci (Fr) phãng x¹. Cs ph¶n øng
m·nh liÖt víi halogen, l−u huúnh, phosphor vµ
víi n−íc ngay ë d¹ng n−íc ®¸. Cs ph¶n øng víi
carbon kh«ng nh÷ng ë d¹ng graphit, mµ c¶ ë
d¹ng kim c−¬ng n÷a. Sè oxy hãa cña Cs lu«n
lu«n lµ +1. Cesi hydroxid (CsOH) lµ chÊt kiÒm
m¹nh nhÊt. Trong thùc tÕ, ng−êi ta sö dông kh¸
réng r·i c¸c hîp chÊt cña Cs: trong quang häc,
kü thuËt ®iÖn, ®Þnh vÞ v« tuyÕn, c«ng nghiÖp hãa
häc, kü thuËt ®iÖn ¶nh.
cafarsite [2062] : cafarsit.
Kho¸ng vËt: (Ca6Mn+20,8Mn+30,9)Ti3.0,Fe+21,1,
Fe 1,9 .As+3O36 .4,5H2O.
+3
cage box [2063] : buång khai th¸c.
cage road [2064] : khu vùc khai th¸c.
cahnite [2065] : cahnit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, tinh thÓ h×nh
cÇu, mµu tr¾ng: Ca2B(AsO4)4(OH)4.
Cainophyticum [2066] : ®¹i thùc vËt Cainozoi
(Kainozoi).
Mét ph©n vÞ cæ thùc vËt trong thêi gian ®Þa
chÊt gÇn t−¬ng øng víi ®¹i Cainozoi (Kainozoi)
vµ ®Æc tr−ng bëi ®êi sèng thùc vËt cña ®¹i
Cainozoi (Kainozoi).
Cainozoic [2067] : Cainozoi (Kainozoi),
T©n sinh.
§n: Cenozoic.
cairngorm [2068] : ®¸ cairngorm.
Mét d¹ng th¹ch anh ¸m khãi, gÆp ë
Cairngorm, Scotland.
cairnotype rocks [2069] : ®¸ h×nh th¸p (cña
®¸ phun trµo).
caisson [2070] : giÕng ch×m, mãng hép,
mãng giÕng.
Cã ®−êng kÝnh lín cã thÓ thi c«ng b»ng c«ng
t¸c khoan hoÆc c«ng nghÖ giÕng ch×m h¬i Ðp.
caisson pile [2071] : cäc giÕng ch×m.
Cäc nhåi bª t«ng ®−îc t¹o nªn b»ng ph−¬ng
ph¸p ®ãng vµo ®Êt mét èng thÐp, ®µo bá phÇn
®Êt bªn trong vµ nhåi ®Çy lßng èng b»ng vËt liÖu
bª t«ng.
cala [2072] : vÞnh nhá, ng¾n, h×nh ch÷ V hoÆc
l¹ch ®−îc t¹o thµnh trong ®¸ v«i.
cala coast [2073] : bê biÓn cã nhiÒu vÞnh nhá,
bê biÓn khóc khuûu.
Bê biÓn ®−îc thµnh t¹o bëi sù nhÊn ch×m cña
nhiÒu thung lòng nhá cã s−ên dèc kiÓu vÞnh nhá
ch÷ V, ph©n c¸ch bëi c¸c b¸n ®¶o nhá vµ d−íi
¶nh h−ëng cña sãng vç bê. VÝ dô: mét sè bê
biÓn cña §Þa Trung H¶i.
Calabrian [2074] : Calabri (®t).
BËc ë Ch©u ¢u, Pleistocen h¹ (n»m trªn Asti-
Redoni cña Pliocen, n»m d−íi Emili), lµ trÇm
tÝch biÓn ë Ph¸p vµ Italia, t−¬ng ®−¬ng víi bËc
87
Villafranchi lôc ®Þa ë c¸c n¬i kh¸c.
calamine [2075] : calamin.
1- ThuËt ng÷ dïng ë Hoa Kú cho hemi-
morphit.
2- Tªn th−êng sö dông ë Anh cho smithsonit.
3- Hydrozincit.
4- Trong th−¬ng m¹i, khai má, luyÖn kim
chØ quÆng kÏm oxy hãa (gåm c¶ silicat vµ
carbonat) ®Ó ph©n biÖt víi sulfua kÏm.
§n: cadmia.
calamite [2076] : calamit.
calaverite [2077] : calaverit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu vµng-®ång
nh¹t hoÆc mµu tr¾ng-thiÕc: AuTe2, th−êng chøa
b¹c vµ lµ nguån quÆng vµng quan träng.
calc alkali rock series [2078] : lo¹t ®¸
kiÒm - v«i.
Lo¹t c¸c ®¸ nói löa cïng magma qu¸ b·o hßa
silic, ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù cã mÆt cña nÒn augit
vµ hypersten (basalt vµ andesit), hypersten
(dacit) hoÆc biotit hoÆc hornblend (ryolit) vµ
thµnh phÇn hãa häc ®−îc ®Æc tr−ng bëi tû lÖ kh¸
æn ®Þnh cña sù giµu s¾t so víi magnesi trong qu¸
tr×nh tiÕn ho¸ cña lo¹t.
calc alkaline rocks [2079] : ®¸ kiÒm v«i.
calc silicate hornfels [2080]: ®¸ sõng silicat Ca.
calc sinter [2081] : travertin, tóp v«i, nhò v«i.
1- §¸ v«i cÊu t¹o kÕt vãn hoÆc ®¸ v«i ®Æc sÝt,
kÕt tinh h¹t mÞn mµu tr¾ng, mµu kem hay sÉm
vµng, ®−îc t¹o thµnh do carbonat calci kÕt tña
theo ph−¬ng thøc hãa häc nhanh tõ dung dÞch
n−íc bÒ mÆt hay n−íc ngÇm. Nã cßn ®−îc t¹o
thµnh trong c¸c hang ®éng ®¸ v«i nh− m¨ng ®¸,
nhò ®¸ vµ däc khe nøt, ®−êng g·y.
2- TrÇm tÝch carbonat calci trong hang ®éng.
3- KÕt h¹ch v«i. §n: travertine.
calc tufa [2082] : tufa v«i, travertin.
§n: tufa.
calcarenaceous [2083] : chøa v«i, chøa calcit.
Lo¹i c¸t kÕt giµu m¶nh vôn carbonat calci; vÝ
dô lo¹i ortoquartzit v«i, trong ®ã thµnh phÇn v«i
chiÕm tíi 50% tæng hµm l−îng m¶nh vôn
cña ®¸.
calcarenite [2084] : calcarenit.
Lo¹i ®¸ v«i chøa trªn 50% c¸c h¹t calcit t¸i
sinh cì h¹t c¸t.
calcarenitic limestone [2085] : ®¸ v«i d¹ng c¸t.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i ®¸ v«i chøa trªn 10%
nÒn bïn v«i nguyªn sinh (kÝch th−íc h¹t d−íi
0,06mm) ®i kÌm víi trªn 10% h¹t vôn carbonat
kÝch th−íc lín (cì c¸t vµ sái).
calcareous [2086] : chøa v«i.
Lo¹i vËt liÖu chøa carbonat calci. Khi dïng
®Ó gäi tªn ®¸ th× thµnh phÇn ph¶i chøa 50% lµ
carbonat calci.
calcareous algae [2087] : t¶o v«i.
Lo¹i t¶o th−êng hót carbonat calci trong m«i
tr−êng sèng n−íc n«ng cña chóng, råi th¶i ra
hoÆc tÝch nã ë xung quanh, t¶n thµnh mét cÊu
tróc v«i Ýt nhiÒu cøng ch¾c.
calcareous cement [2088] : xi m¨ng v«i.
calcareous clay [2089] : sÐt chøa v«i.
Lo¹i sÐt chøa mét l−îng ®¸ng kÓ carbonat-
calci.
calcareous dolomite [2090] : ®¸ dolomit v«i.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i ®¸ carbonat chøa 50-
90% dolomit.
calcareous marl [2091] : ®¸ marl v«i.
calcareous nannoplankton [2092] : vi sinh
vËt tr«i næi t¹o v«i.
Lo¹i ®éng vËt ®¬n bµo cã tÕ bµo s¾c tè
th−êng sinh ra t¶o cÇu trong mét sè pha cña chu
kú sèng cña chóng.
calcareous ooze [2093] : bïn v«i.
TrÇm tÝch biÓn kh¬i s©u chøa tèi thiÓu 30%
c¸c tµn tÝch khung x−¬ng thµnh phÇn v«i.
calcareous rock [2094] : ®¸ chøa v«i.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã chøa mét l−îng ®¸ng kÓ
carbonat calci, nh− ®¸ v«i, ®¸ phÊn, tuf v«i, hoÆc
c¸t kÕt vôn vá v«i.
calcareous sandstone [2095] : c¸t kÕt chøa v«i.
1- Lo¹i c¸t kÕt ®−îc xi m¨ng calcit g¾n kÕt.
2- Lo¹i c¸t kÕt chøa mét l−îng ®¸ng kÓ
carbonat calci, nh−ng trong ®ã h¹t vôn th¹ch
anh cã mÆt víi hµm l−îng kho¶ng 50%
thµnh phÇn.
calcareous shale [2096] : phiÕn sÐt chøa v«i.
Lo¹i ®¸ phiÕn sÐt chøa tèi thiÓu 20%
carbonat calci d−íi d¹ng tÝch tô nhá hoÆc c¸c
h¹t nhá trÇm tÝch nguån sinh vËt.
calcareous sinter [2097] : nh− ®¸ v«i,
travertin.
calcareous soil [2098] : ®Êt chøa v«i.
Lo¹i ®Êt cã chøa mét hµm l−îng carbonat ®ñ
®Ó sñi bät khi nhá acid HCl lªn.
calcareous tufa [2099] : tufa v«i, travertin.
§n: tufa.
calcarinate [2100] : xi m¨ng v«i.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ thµnh phÇn xi m¨ng
carbonat calci cña mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch.
calci-alkalic [2101] : v«i-kiÒm.
ThuËt ng÷ nµy ®Ó chØ lo¹t ®¸ magma cã phÇn
tr¨m träng l−îng SiO2 gi÷a 56 vµ 61, khi phÇn
tr¨m träng l−îng CaO vµ K2O + Na2O b»ng
nhau; ®Ó chØ magma chøa plagioclas.
calcian dolomite [2102] : ®olomit calci.
Kho¸ng vËt dolomit chøa v−ît tréi tèi thiÓu
8% calci so víi thµnh phÇn lý t−ëng (Ca:Mg=1).
88
calciborite [2103] : calciborit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: CaB2O4.
calcibreccia [2104] : d¨m kÕt v«i.
1- Lo¹i d¨m kÕt v«i.
2- Lo¹i calcirudite trong ®ã c¸c h¹t vôn cã
d¹ng gãc c¹nh víi kÝch th−íc lín h¬n 2mm.
calciclase [2105] : anorthit.
calciclasite [2106] : anorthitit.
calciclastic [2107] : trÇm tÝch vôn v«i, ®¸
carbonat ph©n líp.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch
m¶nh vôn carbonat.
calciferous [2108] : chøa v«i.
calcification [2109] : v«i hãa.
Sù l¾ng ®äng muèi calci trong m« sèng.
Còng lµ sù thay thÕ c¸c vËt chÊt h÷u c¬, th−êng
lµ c¸c bé phËn cøng, bëi carbonat calci trong
qu¸ tr×nh hãa th¹ch.
calcigranite [2110] : granit cã plagioclas bas.
calcigravel [2111] : s¹n v«i.
M¶nh vôn bë rêi cã kÝch th−íc t−¬ng øng víi
®¸ v«i d¹ng cuéi d¨m (calcirudite).
calcilith [2112] : ®¸ v«i, ®¸ v«i sinh vËt.
1- ThuËt ng÷ ®Ó chØ mét lo¹i ®¸ v«i.
2- Lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ
c¸c tµn tÝch sinh vËt thµnh phÇn v«i.
calcilutite [2113] : calcilutit, ®¸ v«i h¹t mÞn;
®¸ v«i d¹ng bïn.
1- Lo¹i ®¸ v«i chøa trªn 50% h¹t vôn calcit
cã kÝch th−íc cì bét vµ (hoÆc) sÐt.
2- Lo¹i bïn v«i ®−îc kÕt ch¾c. Mét sè t¸c gi¶
sö dông thuËt ng÷ nµy víi nghÜa réng h¬n ®Ó chØ
c¸c ®¸ carbonat chøa c¸c thµnh phÇn kÕt tinh
thuÇn tuý nguån gèc ho¸ häc (v« c¬ hoÆc
h÷u c¬).
calcimicrite [2114] : calcimicrit, bïn v«i.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i ®¸ v«i cã thµnh phÇn lµ
c¸c h¹t víi ®−êng kÝnh d−íi 20 micron vµ hµm
l−îng thµnh phÇn bïn (micrite) chiÕm −u thÕ so
víi thµnh phÇn vôn (alochem).
calcio-olivine [2115] : olivin calci.
Kho¸ng vËt orthosilicat calci: γCa2SiO4, hÖ
thoi, æn ®Þnh ë nhiÖt ®é tõ 780o ®Õn 830oC vµ
®ång h×nh víi olivin. ThuËt ng÷ nµy còng ®−îc
dïng chØ lo¹i olivin chøa calci, s¾t.
Ss: bredigite. §n: lime olivine.
calciocopiapite [2116] : calciocopiapit.
Kho¸ng vËt nhãm copiapit:
CaFe4(SO4)6(OH)2.19H2O.
calcioferrite [2117] : calcioferit.
Kho¸ng vËt mµu vµng hoÆc xanh l¸ c©y:
Ca2Fe2(PO4)3(OH).7H2O.
calciotantite [2118] : calciotantit.
Kho¸ng vËt: CaTa4O11.
 calciouranoite [2119] : calciouranoit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Ba,Pb)U2O7.5H2O.
calciovolborthite [2120] : calciovolborthit.
Kho¸ng vËt mµu xanh l¸ c©y, vµng hoÆc x¸m:
CaCu(VO4)(OH). §n: tangeite.
calcipelite [2121] : ®¸ v«i d¹ng bïn.
§n: calcilitite.
calcirudite [2122] : ®¸ v«i d¹ng cuéi d¨m.
Lo¹i ®¸ v«i chøa trªn 50% c¸c h¹t vôn calcit
cã kÝch th−íc lín h¬n 2mm, vµ th−êng còng
®−îc thµnh phÇn v«i g¾n kÕt.
calcisiltite [2123] : ®¸ v«i d¹ng bét.
Lo¹i ®¸ v«i cã hµm l−îng c¸c h¹t vôn calcit
kÝch th−íc bét chiÕm −u thÕ.
calcisoil [2124] : ®Êt v«i.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ ®Êt cã tÝnh chÊt ph©n ®íi
ph¸t triÓn tõ aluvi vµ ®Æc tr−ng bëi c¸c ®íi sau:
§íi ®Êt trung tÝnh hoÆc ®íi chøa v«i, ®íi A
(tÇng A); Kh«ng cã ®íi B (tÇng B); §íi chøa v«i
(hay giµu calci), ®íi C (tÇng C).
calcisponge [2125] : Bät biÓn v«i
(Calcispongia).
Bät biÓn thuéc mét líp ®Æc tr−ng chñ yÕu bëi
mét bé x−¬ng bao gåm c¸c gai x−¬ng b»ng
carbonat calci. Tuæi: Cambri ®Õn ngµy nay.
calcite [2126] : calcit.
Kho¸ng vËt t¹o ®¸: CaCO3, ®ång h×nh víi
aragonit vµ vaterit. Calcit th−êng cã mµu tr¾ng,
kh«ng mµu hoÆc chuyÓn dÇn thµnh mµu x¸m,
c¾t khai khèi thoi rÊt râ, lÊp l¸nh thñy tinh, ®é
cøng 3 (theo thang Mohs), sñi bät m¹nh víi acid
clorhydric l¹nh, pha lo·ng. Calcit lµ thµnh phÇn
chñ yÕu cña ®¸ v«i. Calcit cã d¹ng kÕt tinh trong
®¸ hoa vµ d¹ng ®Êt nh− phÊn, bät biÓn trong tuf
vµ d¹ng nhò trong hang ®éng. Calcit nãi chung
lµ kho¸ng vËt kh«ng cã gi¸ trÞ trong má quÆng
vµ lµ chÊt g¾n kÕt trong ®¸ trÇm tÝch m¶nh vôn.
Calcit lµ thµnh phÇn phô trong ®¸ magma vµ lµ
thµnh phÇn chñ yÕu trong ®¸ carbonatit. Calcit
kÕt tinh nhiÒu d¹ng nh− d¹ng trô ®Çu ®inh, h×nh
chãp vµ d¹ng trô b¨ng ®¶o.
Ss: dolomite. §n: calcspar.
calcitic dolomite [2127] : ®¸ dolomit v«i.
Lo¹i ®¸ dolomit trong ®ã calcit rÊt dÔ gÆp,
nh−ng kho¸ng vËt dolomit chiÕm −u thÕ, ®Æc
biÖt lµ lo¹i ®¸ dolomit chøa 10-50% calcit vµ
50-90% dolomit cã hµm l−îng t−¬ng øng
carbonat magnesi lµ 22,7-41% (Pettijohn, 1957),
hoÆc lµ lo¹i ®¸ dolomit cã tû lÖ Ca/Mg thay ®æi
tõ 2 ®Õn 3,5. §n: calcidolomite.
calcitic limestone [2128] : ®¸ v«i giµu calcit.
Lo¹i ®¸ v«i cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ calcit;
®Æc biÖt lµ lo¹i ®¸ v«i cã tû lÖ Ca/Mg v−ît 105.
calcitite [2129] : calcitit, ®¸ thuÇn v«i.
89
ThuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i ®¸ cã thµnh phÇn
lµ calcit.
calcitization [2130] : calcit hãa, v«i hãa.
1- Qu¸ tr×nh mµ sau ®ã calcit ®−îc h×nh
thµnh, vÝ nh− tõ sù phong ho¸ cña aragonit.
2- Sù biÕn ®æi cña c¸c ®¸ thµnh ®¸ v«i do sù
thay thÕ kho¸ng vËt t¹o ®¸ bëi calcit.
calcium [2131] : calci (Ca).
Nguyªn tè hãa häc sè 20, nguyªn tö l−îng
40,078; tû träng 1,55 g/cm3; thuéc nhãm kim
lo¹i nhÑ, kiÒm ®Êt, lithophil. Cã 6 ®ång vÞ bÒn
vµ 13 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Ca trong
c¸c thµnh t¹o tù nhiªn (theo ppm): trong vá lôc
®Þa trªn lµ 30.000 ppm; ®¸ siªu mafic lµ 25.000;
gabro-basalt lµ 74.000; granit-granodiorit lµ
9.000. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ calcit, th¹ch
cao vµ fluorit. Hµm l−îng Ca trong ®Êt lµ 14.000
ppm, trong n−íc ®¹i d−¬ng 412 mg/l, trong s«ng
suèi lµ 18 mg/l. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: XRF,
ICP-AES. §−îc sö dông trong ngµnh hãa, xi
m¨ng, ph©n bãn vµ luyÖn kim.
calcium aluminium garnet [2132] : grosular.
calcium carbide [2133] : carbid Ca.
calcium catapheilite [2134] : catapheilit calci.
Kho¸ng vËt: CaZrSi3O9.2H2O.
calcium chromium garnet [2135] : uvarovit.
calcium feldspar [2136] : feldspar calci.
Kho¸ng vËt feldspar plagioclas giµu ph©n tö
An: (CaAl2Si2O8). §n: Ca-spar.
calcium iron garnet [2137] : andradit.
calcium phosphate [2138] : phosphat calci.
Kho¸ng vËt t×m thÊy trong quÆng apatit.
calcjarlite [2139] : calcjarlit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Na(Cu,Sr)3Al3 (F,OH)12.
calclacite [2140] : calclacit.
Kho¸ng vËt : CaCl2.Ca(C2H3O2)2.10H2O
lµ acetat clorit calci, d¹ng sîi-th¨ng hoa.
calclithite [2141] : ®¸ vôn v«i.
1- Lo¹i c¸t kÕt giµu m¶nh vôn ®¸, trong ®ã
c¸c m¶nh vôn ®¸ carbonat chiÕm −u thÕ.
§n: carbonate arenite.
2- Lo¹i ®¸ v«i cã nguån gèc tõ sù bµo mßn
c¸c lo¹i ®¸ v«i cæ h¬n, thµnh phÇn cã chøa trªn
50% lµ c¸c m¶nh vôn ®¸ carbonat.
calcspar [2142] : calcit.
Lo¹i calcit kÕt tinh. §n: calcareous spar.
calculation of geological prospeting cost (s)
[2143] : tÝnh gi¸ thµnh c«ng t¸c t×m kiÕm th¨m
dß ®Þa chÊt.
Sù x¸c ®Þnh mäi phÝ tæn (tÝnh b»ng tiÒn) cho
viÖc thùc hiÖn mét ®¬n vÞ c«ng t¸c th¨m dß ®−îc
tÝnh theo tõng d¹ng chi phÝ (theo danh môc
chi phÝ).
 calcurmolite [2144] : calcurmolit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng-mËt ong ;
Ca(UO2)3(MoO4)3(OH)2.11H2O.
caldera [2145] : miÖng nói löa, caldera.
1- MiÖng nói löa khæng lå h×nh thµnh mét
phÇn do ho¹t ®éng phun trµo, bïng næ m·nh liÖt
cña nói löa, nh−ng chñ yÕu vÉn lµ do sôp lë ë
phÇn trung t©m cña tr−êng nói löa. Dùa vµo h×nh
d¹ng vµ ph−¬ng thøc thµnh t¹o cã thÓ chia thµnh
c¸c kiÓu kh¸c nhau nh−: miÖng nói löa (caldera)
®¬n sinh, miÖng nói löa (caldera) ®a sinh.
2- (®m) MiÒn tròng nói löa, h×nh trßn hay
t−¬ng ®èi trßn, ®−êng kÝnh lín h¬n häng nói löa
gÊp nhiÒu lÇn.
caldera collapse breccia [2146] : d¨m kÕt sôt
lë nói löa.
Lo¹i ®¸ vì vôn h×nh thµnh do sù sôt lë t−êng
dèc trong qu¸ tr×nh sôt lón cña miÖng nói löa.
caldera complex [2147] : phøc hÖ, tËp hîp
caldera.
TËp hîp c¸c ®¸ kh¸c nhau n»m d−íi caldera
gåm c¸c dike, vØa, thÓ c¸n vµ d¨m kÕt häng;
miÖng nói löa lÊp ®Çy dung nham; nÒn phñ tuf,
xØ, aglomerat; d¨m kÕt lÊp ®Çy ®øt g·y vµ d¨m
kÕt ®øt g·y; nãn xØ vµ c¸c vËt liÖu kh¸c h×nh
thµnh trong caldera.
caldera lake [2148] : hå miÖng nói löa.
Hå n−íc nh¹t t¹o thµnh do miÖng nói löa
chøa n−íc m−a vµ n−íc mÆt, vÝ dô nh− hå Lak ë
T©y Nguyªn. §n: crater lake.
calderite [2149] : calderit.
Kho¸ng vËt s¾t-mangan ë vÞ trÝ cuèi cña
nhãm granat: Mn3Fe2(SiO4)3.
Caledonian orogeny [2150]: t¹o nói Caledoni.
Tªn th«ng dông ®Ó chØ biÕn d¹ng Paleozoi
sím phÝa t©y Ch©u ¢u t¹o thµnh ®ai uèn nÕp
Caledonit kÐo dµi tõ Ireland vµ Scotland theo
h−íng ®«ng b¾c ®Õn suèt c¶ Scandinavia. Kh«ng
nªn dïng thuËt ng÷ nµy ë c¸c vïng kh¸c. T¹o
nói Caledoni cæ ®iÓn ®−îc x¸c ®Þnh vµo gÇn cuèi
Silur, nh− Stille vµ nhiÒu nhµ ®Þa chÊt kh¸c ®·
dïng thuËt ng÷ nµy cho mét thêi ®¹i t¹o nói bao
gåm c¶ nh÷ng xung ®éng x¶y ra sím vµ muén
h¬n.
Caledonides [2151] : Caledonid.
§ai t¹o nói do Suess ®Æt tªn kÐo dµi tõ
Ireland vµ Scotland theo h−íng ®«ng b¾c ®Õn
suèt c¶ Scandinavia, t¹o thµnh do ho¹t ®éng t¹o
nói Caledoni Paleozoi sím.
caledonite [2152] : caledonit.
Kho¸ng vËt mµu xanh l¸ c©y:
Cu2Pb3(SO4)3(CO3)(OH)6, kh«ng nhÇm víi
celadonit.
calf [2153] : côc b¨ng næi, t¶ng b¨ng næi.
Côc b¨ng, t¶ng b¨ng vì ra tõ nói b¨ng, sau
90
®ã tr«i næi.
calibration [2154] : hiÖu chØnh.
HiÖu chØnh thiÕt bÞ thÝ nghiÖm theo.
mÉu chuÈn.
calice [2155] : ®µi.
BÒ mÆt phÝa trªn, th−êng cã h×nh b¸t, cña
mét æ San h« ®¬n thÓ, trªn ®ã ®Üa nÒn cña mét
polyp n»m tùa vµo.
caliche [2156] : trÇm tÝch chøa v«i.
1- §Êt, sái hoÆc båi tÝch g¾n chÆt b»ng
n−íc so®a.
2- Líp sÐt máng cã vµng (ë Chi Lª).
3- C¸t, sái, s¹n hay vËt chÊt sa m¹c ®−îc g¾n
kÕt b»ng carbonat calci. §n: calcrete.
California bearing ratio (CBR) [2157] : hÖ
sè chÞu t¶i California.
HÖ sè kh¸ng xuyªn cña ®Êt nÒn trong ®iÒu
kiÖn tû träng vµ ®é Èm ®· biÕt. §©y lµ tû sè gi÷a
lùc trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch cÇn ®Ó xuyªn vµo nÒn
®Êt víi lùc cÇn ®Ó xuyªn vµo mét chÊt liÖu
chuÈn (chÊt liÖu c¬ b¶n lµ ®¸ nghiÒn), ®· ®−îc
x¸c ®Þnh trong ®iÒu kiÖn chuÈn. ViÕt t¾t lµ CBR.
§©y lµ chØ sè ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña vËt
liÖu theo tiªu chuÈn Hoa Kú, th−êng ®−îc dïng
®Ó nghiÖm thu c«ng t¸c thi c«ng ®−êng.
calkinsite [2158] : calkinsit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t:
(Ce,La)2(CO3)3.4H2O.
callaghanite [2159] : calaghanit.
Kho¸ng vËt mµu xanh n−íc biÓn:
Cu2Mg2(CO3)(OH)6.2H2O.
Callovian [2160] : Callovi.
BËc do d'Orbigny x¸c lËp kho¶ng 1844 -1846
theo tªn Latin cña thµnh phè Kellaway n−íc
Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, thÊp nhÊt
cña Jura th−îng (n»m trªn Bathon, n»m d−íi
Oxfordi). Mét sè t¸c gi¶ ph©n chia bËc nµy nh−
lµ phÇn cao nhÊt cña Jura trung.
calluna peat [2161] : than bïn caluna, than
bïn th¹ch nam.
Lo¹i than bïn ®−îc thµnh t¹o chñ yÕu tõ c©y
th¹ch nam (heather) Calluna vulgaris.
§n: heath peat.
callus [2162] : thÓ chai, thÓ sÇn, líp sÇn.
Líp chai dµy lªn ë thµnh vá cña Ch©n bông,
më réng tõ m«i trong trªn kh¾p nÒn vá vµ cã lÏ
®Õn tËn rèn; chç dµy lªn qu¸ møc cña líp vá phô
(líp sîi trong) cña Tay cuén, phñ lªn c¸c cÊu
tróc trong.
calm [2163] : lÆng giã, yªn tÜnh.
calomel [2164] : calomel.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Hg2Cl2, kh«ng
mµu, tr¾ng, ®−îc sö dông lµm thuèc tÈy nhÑ,
thuèc diÖt nÊm vµ thuèc trõ s©u.
 §n: horn quycks' silver; horn mercury
calomelite.
calorie [2165] : calo.
L−îng nhiÖt cÇn ®Ó ®un nãng mét gam n−íc
lªn 1oC. §¬n vÞ nhiÖt th«ng dông lµ Kcal =
1000cal. Trong hÖ ®¬n vÞ quèc tÕ (SI) th«ng
th−êng ng−êi ta hay sö dông ®¬n vÞ Jun (1cal =
4,187Jun), víi hÖ FPS, 1Kcal = 3,968Btu.
caltonite [2166] : caltonit.
§¸ basanit chøa analcim gåm c¸c vi ban tinh
olivin vµ pyroxen ®¬n nghiªng trong nÒn trachyt
gåm c¸c que feldspar, pyroxen ®¬n nghiªng,
analcim vµ oxid s¾t. Tªn ®−îc ®Æt theo vïng
Calton Hill, Debyshire, Anh.
calumetite [2167] : calumetit.
Kho¸ng vËt mµu xanh da trêi:
Cu(Cl,OH)2.2H2O.
calving [2168] : t¸ch ra, vì nhá (cña b¨ng).
1- Sù t¸ch ra cña khèi b¨ng tõ b¨ng hµ, tõ
s−ên b¨ng hoÆc tõ nói b¨ng.
2- Qu¸ tr×nh thµnh t¹o nói b¨ng.
calvonigrite [2169] : calvonigrit.
Psilomelan tinh thÓ.
calymma [2170] : vá kh«ng bµo.
Líp cã bät cña chÊt tÕ bµo ë Bät biÓn.
calyptolite [2171] : calyptolit.
Zircon.
calyptrolith [2172] : t¶o cÇu h×nh ræ.
Lo¹i t¶o cÇu cã h×nh d¹ng c¸i ræ víi miÖng ë
gÇn t©m.
calyx [2173] : ®ai.
Vá bao chÊt x−¬ng cña ®éng vËt Da gai bao
lÊy th©n vµ c¸c néi t¹ng, ngo¹i trõ cuèng vµ c¸c
chi; cÊu tróc nhá h×nh chÐn hoÆc xoang, ë trong
®ã mét polyp San h« tró ngô. Sn: calyces.
calzirtite [2174] : calzirtit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Ca Zr3 Ti O9.
cambay stone [2175] : chalcedon.
Mét lo¹i chalcedon.
camber [2176] : cÊu t¹o vßm.
Cambrian [2177] : Cambri.
Kû sím nhÊt cña ®¹i Paleozoi, ®−îc quan
niÖm cã kho¶ng thêi gian kÐo dµi tõ 570-510
triÖu n¨m tr−íc (Harland et al., 1990), t−¬ng
øng víi hÖ Cambri cña thêi ®Þa tÇng do
Sedgwich (1835) thµnh lËp vµ mang tªn vïng
®−îc nghiªn cøu ®Çu tiªn. HÖ Cambri ®−îc chia
lµm ba thèng, ch−a cã sù thèng nhÊt vÒ bËc
trong c¸c thèng.
cameo mountain [2178]: nói kiÕn t¹o mÆt bµn.
Nói ®−îc thµnh t¹o bëi líp n»m ngang, ®−îc
n©ng cao so víi hai bªn víi hai con suèi song
song bÞ khoÐt s©u lßng vµ cuèi cïng hîp nhÊt
l¹i.
91
camerate [2179] : Camerata, chia thµnh phßng.
HuÖ biÓn thuéc mét ph©n hä ®Æc tr−ng bëi
c¸c phiÕn ®µi liÒn cøng l¹i víi nhau, t¹o thµnh
mét c¸i phßng; Tt: chia ra thµnh c¸c phßng,
hoÆc lµm thµnh mét phßng.
camerostome [2180] : phßng miÖng.
Xoang lâm thÊy ë mét sè ®éng vËt d¹ng
NhÖn, cã t¸c dông nh− mét c¸i läc thøc ¨n ®·
hãa láng tr−íc khi vµo miÖng.
Campanian [2181] : Campan, Campania (®t).
BËc do Coquand (1875) x¸c lËp theo tªn ®Þa
ph−¬ng Campania (Champagne) cña Ph¸p, lµ
bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, Creta th−îng (n»m
trªn Santon, n»m d−íi Maestrichi).
campanite [2182] : campanit.
§¸ phun trµo, ®−îc m« t¶ nh− tephrit chøa
c¸c tinh thÓ leucit lín vµ sau nµy ®−îc x¸c ®Þnh
nh− ®¸ phun trµo chøa leucit gi¶ h×nh t−¬ng
®−¬ng syenit nephelin.
camptonite [2183] : camptonit.
Mét lo¹i lamprophyr t−¬ng tù thµnh phÇn cña
diorit nephelin, gåm chñ yÕu plagioclas (th−êng
lµ lalbradorit) vµ hornblend mµu n©u (th−êng lµ
barkevikit). ThuËt ng÷ mang tªn vïng Campton,
New Hampshire.
camptospessartite [2184] : camptospesartit.
§¸ spessartit sÉm mµu, trong ®ã pyroxen lµ
titanaugit.
canaanite [2185] : canaanit.
§n: diopsit.
canada balsam [2186] : nhùa d¸n Cana®a.
Nhùa dïng ®Ó d¸n c¸c tiªu b¶n dµnh cho
nghiªn cøu trªn kÝnh hiÓn vi. ChÊt nhùa nµy
®−îc chiÕt tõ c©y linh sam, cã mµu vµng nh¹t,
kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn sù truyÒn ¸nh s¸ng
qua tiªu b¶n. §n: canada turpentine.
canada turpentine [2187] : nhùa d¸n Cana®a.
X: canada balsam.
Canadian [2188] : Canadi.
Thèng ë B¾c Mü, Ordovic h¹ (n»m trªn
Croixi thuéc Cambri, n»m d−íi Chazy).
Canadian shield [2189] : khiªn Canada.
canadite [2190] : canadit.
Mét lo¹i syenit nephelin chøa albit lµ chñ
yÕu, cïng víi c¸c kho¸ng vËt mafic calci vµ
alumin, plagioclas tiªu chuÈn giÇu anorthit h¬n
plagioclas modal.
canal [2191] : l¹ch, kªnh ®µo, m−¬ng, m¸ng,
hµo, r·nh.
1- L¹ch dµi, hÑp hoÆc nh¸nh biÓn nèi liÒn hai
vïng n−íc, th−êng ¨n s©u vµo ®Êt liÒn (®«i khi
gi÷a hai ®¶o hay mét ®¶o vµ ®Êt liÒn) vµ chiÒu
réng th−êng æn ®Þnh; thuËt ng÷ ®Ó chØ bê biÓn
§¹i T©y D−¬ng thuéc Hoa Kú, ®Ó chØ suèi ven
bê biÓn cã n−íc ch¶y lê ®ê.
2- Kªnh, m−¬ng dÉn n−íc nh©n t¹o ®Ó t−íi
tiªu vµ chèng lôt.
3- (cs) Mét èng, kªnh dÉn rçng ë ®éng vËt
kh«ng x−¬ng sèng, vÝ dô kªnh vßng ë ®éng vËt
Da gai, cã t¸c dông ®Ó n−íc l−u th«ng trong c¬
thÓ con vËt.
canal system [2192] : hÖ thèng kªnh.
HÖ thèng kªnh dÉn nèi liÒn c¸c xoang trong
c¬ thÓ mét ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng.
canalarium [2193] : gai däc kªnh.
Gai x−¬ng chuyªn hãa ë Bät biÓn xÕp thµnh
hµng däc kªnh dÉn. Sn: canalaria.
canary ore [2194] : quÆng ch× d¹ng ®Êt mµu
vµng, chøa b¹c.
canary stone [2195] : caneol mµu vµng (mét
lo¹i chalcedon).
canasite [2196] : canasit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Na,K)6Ca5Si12O30(OH,F)4.
canavesite [2197] : canavesit.
Kho¸ng vËt: Mg(CO3)(HBO3).5H2O.
cancellus [2198] : æ trô.
Xoang h×nh èng n»m xen gi÷a c¸c c¸ thÓ cã ë
mét sè Rªu ®éng vËt Cyclostomata. Sn: cancelli.
§n: alveolus.
cancrinite [2199] : cancrinit.
Nhãm kho¸ng vËt feldsparhoit cã c«ng thøc
chung lµ:(Na,K,Ca)6(Al,Si)12O24(SO4,CO3,Cl)1-2.
11H2O (Hey,1962). ThuËt ng÷ nµy Ýt ng−êi biÕt,
chóng bao gåm cancrinit, vishnevit vµ davyn.
cand [2200] : fluorit.
candelabrum [2201]: gai bèn tia nhiÒu nh¸nh.
Gai x−¬ng bèn tia ë Bät biÓn cã nhiÒu nh¸nh,
c¸c nh¸nh cña tia nµy l¹i kh¸c c¸c nh¸nh ë tia
kia. Sn: candelabra.
candelite [2202] : than nÕn, than löa dµi.
candle coal [2203] : than löa dµi.
canfieldite [2204] : canfieldit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: Ag8SnS6, ®ång h×nh víi
argyrodit.
canga [2205] : quÆng s¾t d¹ng d¨m kÕt.
canker [2206] : cÆn s¾t trong n−íc hÇm má.
cannel bass [2207] : phiÕn than, phiÕn bitum.
cannel coal [2208] : than nÕn.
cannel shale [2209] : than nÕn.
Lo¹i ®¸ phiÕn sÐt ®en hoÆc ®¸ phiÕn dÇu ®−îc
thµnh t¹o tõ sù tÝch tô cña trÇm tÝch than bïn
thèi cã chøa mét l−îng t−¬ng ®−¬ng vËt liÖu bét
vµ sÐt. §n: bastard shale.
canneloid [2210] : nhãm than nÕn.
canon [2211] : hÎm nói, hÎm vùc.
Tõ hoµn toµn ®ång nghÜa víi tõ canhon;
canon lµ tiÕng T©y Ban Nha.
92
cantilever beam [2212] : dÇm c«ng x«n.
cantilever bridge [2213] : cÇu ®óc hÉng.
canyon [2214] : hÎm, hÎm nói, hÎm vùc.
Thung lòng s©u, dµi, t−¬ng ®èi hÑp, s−ên
dèc, ®−îc giíi h¹n gi÷a c¸c v¸ch cao ngÊt, dùng
®øng ë vïng cao nguyªn hay vïng nói, th−êng
th−êng d−íi cã suèi, ®iÓn h×nh cho vïng khÝ hËu
kh« h¹n vµ b¸n kh« h¹n, khi ®ã suèi ®µo lßng
m·nh liÖt h¬n phong hãa. Thung lòng bÊt kú ë
mét khu vùc cã rÊt nhiÒu hÎm nói.
canyon bench [2215] : thÒm canhon hay
thÒm hÑp.
Mét trong nhiÒu d¹ng ®Þa h×nh t−¬ng ®èi hÑp,
ph¼ng t¹o ra däc theo v¸ch hÎm nói do x©m thùc
ph©n dÞ xen kÏ gi÷a c¸c líp ®Êt cøng vµ mÒm
n»m ngang. X: step.
canyon fill [2216] : lÊp ®Çy hÎm.
VËt liÖu bë rêi båi lÊp mét hÎm vùc bao gåm
c¸c trÇm tÝch ®ang vËn chuyÓn hoÆc ®· ®−îc
tÝch tô.
cap [2217] : líp phñ; tÇng ch¾n trong má
dÇu, khÝ.
cap of vein [2218] : mò s¾t.
cap rock [2219] : ®¸ d¹ng khèi; c¸c líp phñ
mò th¹ch cao trong c¸c má muèi; tÇng ch¾n
trong má dÇu.
capacity [2220] : kh¶ n¨ng gi÷ n−íc; dung
tÝch, dung l−îng, søc chøa, tiÒm n¨ng,
s¶n l−îng.
capacity of field produce [2221] : tiÒm n¨ng
cña má.
capacity of well [2222]:s¶n l−îng giÕng khoan.
L−îng n−íc (dÇu) cã thÓ khai th¸c ®−îc tõ
mét giÕng khoan th−êng ®−îc tÝnh b»ng l/s,
m3/h, m3/ng (n−íc), tÊn/ng, thïng/ng (dÇu).
cape [2223] : mòi ®Êt.
PhÇn ®Êt liÒn nh« ra biÓn, h×nh trßn hoÆc
kh«ng cã d¹ng nhÊt ®Þnh, t−¬ng tù nh− b¸n ®¶o.
Cape of good hope [2224] : Mòi H¶o Väng.
ë cùc nam Ch©u Phi.
Cape ruby [2225] : pyrop ë Kimberley.
§n: South African ruby.
capillarity [2226] : tÝnh mao dÉn.
HiÖn t−îng l−u gi÷, di chuyÓn cña n−íc trong
c¸c lç hæng cña c¸c h¹t ®Êt ®¸ do lùc mao dÉn.
capillary [2227] : mao dÉn, èng mao dÉn.
èng hoÆc khe cã cöa miÖng nhá gi÷ ®−îc
chÊt láng nhê tÝnh mao dÉn. X: capillarity.
capillary action [2228] : t¸c dông mao dÉn,
lùc mao dÉn.
T¸c dông cña èng mao dÉn khi ®−îc nhóng
ch×m trong n−íc lµm cho mùc n−íc trong èng
lªn cao h¬n so víi mùc n−íc trong thïng ®ùng.
Søc c¨ng mÆt ngoµi cña chÊt láng (n−íc) chÝnh
lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp g©y nªn hiÖn
t−îng nµy.
capillary attraction [2229] : lùc mao dÉn.
Lùc hót gi÷a mét chÊt láng vµ mét chÊt r¾n
trong mao dÉn.
capillary condensation [2230] : ng−ng tô
mao dÉn.
Sù h×nh thµnh nh÷ng vßng n−íc dao ®éng
xung quanh c¸c ®iÓm tiÕp xóc cña h¹t, vµ khi
c¸c vßng ë nh÷ng ®iÓm tiÕp xóc c¹nh nhau ®ñ
lín ®Ó hßa vµo nhau, sù h×nh thµnh d©y n−íc
chøa ®Çy trong c¸c khe nøt bao bäc xung quanh
bëi bÒ mÆt khum låi.
capillary conductivity [2231] : tÝnh dÉn
mao qu¶n.
Kh¶ n¨ng cña ®Êt ®¸ ch−a b·o hßa cho n−íc
hoÆc chÊt láng kh¸c ch¶y qua. §èi víi n−íc,
tÝnh dÉn nµy t¨ng tû lÖ thuËn víi ®é Èm tõ 0 ë
m«i tr−êng kh« hoµn toµn ®Õn cùc ®¹i vµ b»ng
hÖ sè thÊm.
capillary fringe [2232] : viÒn mao dÉn.
§−êng viÒn n»m ngay trªn mÆt n−íc d−íi
®Êt, ë ®ã n−íc ®−îc gi÷ l¹i b»ng søc c¨ng bÒ
mÆt.
§n: capillary zone.
capillary interstice [2233] : kÏ hë mao dÉn.
KÏ hë ®ñ nhá ®Ó cã thÓ gi÷ n−íc b»ng søc
c¨ng bÒ mÆt ë ®é cao thÝch hîp trªn bÒ mÆt n−íc
d−íi ®Êt.
capillary migration [2234] : di chuyÓn
mao dÉn.
Sù chuyÓn ®éng cña n−íc do mao dÉn.
§n: capillary flow; capillary movement.
capillary moisture zone [2235] : ®íi Èm
mao dÉn.
X: capillary fringe.
capillary movement [2236] : chuyÓn ®éng
mao dÉn.
Sù d©ng mùc n−íc trªn mÆt n−íc d−íi ®Êt do
hiÖn t−îng mao dÉn.
capillary porosity [2237] : ®é rçng mao dÉn.
ThÓ tÝch c¸c lç rçng, khe nøt trong mét khèi
®Êt ®¸ cã gi÷ n−íc do mao dÉn.
capillary pressure [2238] : ¸p suÊt mao dÉn,
¸p lùc mao dÉn.
1- Møc chªnh ¸p suÊt ë giao diÖn gi÷a hai
chÊt láng kh«ng trén lÉn ®−îc víi nhau cïng lÊp
®Çy mét khe nøt cña mét khèi ®¸. Møc chªnh
nµy cã ®−îc do søc c¨ng bÒ mÆt giao diÖn vµ ®é
lín phô thuéc vµo ®é cong cña bÒ mÆt nµy.
2- Chªnh lÖch ¸p lùc gi÷a hai bªn cña mÆt
tiÕp xóc kh«ng khÝ-n−íc.
capillary pyrite [2239] : pyrit d¹ng tãc.
capillary rise [2240] : møc d©ng n−íc
93
mao dÉn.
Møc n−íc d©ng cao lªn phÝa trªn mÆt n−íc tù
do d−íi t¸c dông cña lùc mao dÉn.
capillary tension [2241] : søc c¨ng mao dÉn.
Søc c¨ng Èm.
capillary tube [2242] : èng mao dÉn.
èng cã mét lç rçng nhá bªn trong däc theo
chiÒu dµi.
capillary water [2243] : n−íc mao dÉn.
N−íc ë trong hoÆc chuyÓn ®éng qua kÏ hë
nhá do hiÖn t−îng mao dÉn g©y ra.
capillary yield [2244] : l−u l−îng mao dÉn.
L−îng n−íc mao dÉn d©ng qua mÆt b»ng
song song víi mÆt n−íc d−íi ®Êt ë kho¶ng c¸ch
cho tr−íc d−íi mÆt ®Êt. §¬n vÞ tÝnh mm/ng hoÆc
l/s/ha.
capillary zone [2245] : ®íi mao dÉn.
capped quartz [2246] : th¹ch anh mäc chãp.
Mét lo¹i biÕn thÓ th¹ch anh cã chøa c¸c líp
sÐt máng.
cappelenite [2247] : capelenit.
Kho¸ng vËt:
(Ba,Ca,Na)(Y,La)6B6Si13(O,OH)27.
capping [2248] : tÇng phñ (®cctr); mò s¾t (sk).
§n: overburden (®cctr); gossan (sk).
caprange [2249] : vai nói.
Vßng cung nói thø sinh uèn quanh chç nèi
liÒn hai vßng cung nguyªn sinh.
capriconus [2250] : chßm sao Thiªn ng−u,
chßm sao Maket.
capricorn [2251] : vá kiÓu sõng dª.
Vá cña d¹ng Cóc ®¸ h×nh d¹ng nh− sõng dª,
cã c¸c gê trßn c¹nh cuén quanh n»m c¸ch nhau
kh«ng ®Òu.
caprock effect [2252] : hiÖu øng vßm.
Mét cùc ®¹i dÞ th−êng träng lùc rÊt m¹nh kÒ
liÒn bªn cùc tiÓu dÞ th−êng. §ã lµ tiªu chÝ cña
vßm muèi má. HiÖn t−îng nµy do ®¸ vßm cã
mËt ®é cao g©y ra, th−êng th× c¸c má muèi ë
n«ng, ®¸ vßm cã mËt ®é lín h¬n ®¸ trÇm tÝch
v©y quanh, nh−ng ®¸ vßm l¹i kh«ng ph¶i yÕu tè
sinh ra hiÖu øng nµy.
capture [2253] : hiÖn t−îng ®o¹t dßng (s«ng).
captured stream [2254] : s«ng bÞ c−íp dßng.
N−íc th−îng nguån cña suèi, s«ng bÞ ch¶y
ng−îc vµo mét suèi, s«ng kh¸c do sù c−íp dßng.
caracolite [2255] : caracolit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Na3Pb2(SO4)3Cl.
Caradocian [2256] : Caradoc.
BËc do Murchison (1839) x¸c lËp theo d·y
nói cïng tªn ë Anh, cã vÞ trÝ ë kho¶ng ranh giíi
Ordovic trung-th−îng (n»m trªn Llandeili, n»m
d−íi Ashgili). Theo mét sè t¸c gi¶, Caradoc chia
lµm hai, bËc d−íi thuéc Ordovic trung, bËc trªn
thuéc Ordovic th−îng.
carapace [2257] : mai, khiªn, gi¸p, vá cøng.
Vá bao hay khiªn b»ng chÊt x−¬ng hoÆc chÊt
chitin bao lÊy toµn bé hay mét phÇn l−ng mét sè
®éng vËt, vÝ dô mai cua; di tÝch ®· hãa th¹ch ë
Ostracoda mµ phÇn ®Çu ngùc v«i hãa ®· bÞ chia
theo chiÒu ngang thµnh hai phÇn gÇn ®èi xøng
nèi víi nhau ë l−ng.
carapace carina [2258] : gê mai.
Gê hÑp n»m kh«ng ë mét chç nhÊt ®Þnh trªn
mai cña ®éng vËt Vá gi¸p m−êi ch©n.
carapace groove [2259] : r·nh mai.
R·nh n»m trªn mai ®éng vËt Vá gi¸p
m−êi ch©n.
carapace horn [2260] : sõng mai.
§o¹n chãt h−íng phÝa tr−íc cña c¸c m¶nh vá
trªn mai ®éng vËt Vá gi¸p thuéc ph©n bé
Phyllocarida.
carapace spine [2261] : gai mai.
MÊu nhän trªn mai ®éng vËt Vá gi¸p thuéc
ph©n hä Phyllocarida.
carat [2262] : cara.
1- §¬n vÞ träng l−îng c©n ®¸ qóy vµ kim lo¹i
qóy (1 cara=200 mg).
2- ë Hoa Kú carat = karat lµ ®¬n vÞ ®o ®é
tinh khiÕt cña vµng (vµng nguyªn chÊt 100% Au
lµ 24 cara).
caratite [2263] : caratit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu xanh l¸ c©y:
K4Cu4O2(SO4)4 Me,Cl
trong ®ã Me=Na hoÆc Cu.
carbankerite [2264] : carbankerit.
Lo¹i than cã chøa 20-60% hµm l−îng thµnh
phÇn kho¸ng vËt carbonat (calcit, siderit,
dolomit vµ ankerit).
carbargillite [2265]:carbargilit, argilit carbon.
Lo¹i than chøa tõ 20-60% hµm l−îng thµnh
phÇn c¸c kho¸ng vËt sÐt vµ mica vµ mét l−îng
nhá h¬n lµ th¹ch anh, kÝch th−íc h¹t trung
b×nh cña chóng thay ®æi tõ 1 ®Õn 3 micron
(ICCP, 1963).
carbide [2266] : carbid.
Kho¸ng vËt gåm carbon vµ kim lo¹i, gièng
nh− cohenit: (Fe, Ni,Co)C.
carbite [2267] : carbit.
ThuËt ng÷ cæ, dïng chØ kim c−¬ng vµ graphit.
carbocer [2268] : carbocer.
Carbua hydro trong bao thÓ trong condrikit.
carbocernaite [2269] : carbocernait.
Kho¸ng vËt: (Ca,Ce,Na,Sr)(CO3).
carbofossils [2270] : than má, than ®¸.
carboid [2271] : carboit.
Nhãm pyrobitum kh«ng tan trong CS2.
carbomorphism [2272] : qu¸ tr×nh than hãa.
94
carbon [2273] : carbon (C).
Tªn Latinh lµ carboneum, nguyªn tè hãa häc
nhãm IV hÖ thèng tuÇn hoµn Mendeleev, sè thø
tù nguyªn tö 16, khèi l−îng nguyªn tö 12,011.
Hµm l−îng cña C trong vá Tr¸i ®Êt lµ 2,3.10-2%.
Carbon cã vai trß rÊt quan träng trong th¹ch
quyÓn, khÝ quyÓn, sinh quyÓn vµ thñy quyÓn.
Khèi l−îng carbon cã mÆt lín nhÊt trong ®¸
trÇm tÝch carbonat, dÇu khÝ, than má. Carbon lµ
mét trong nh÷ng nguyªn tè quan träng nhÊt ®«i
víi sù sèng. A.I. Mendeleev ®· viÕt "Trong tù
nhiªn carbon võa ë tr¹ng th¸i tù do võa ë tr¹ng
th¸i hîp chÊt víi c¸c d¹ng rÊt kh¸c nhau, v.v.
Trong c¸c nguyªn tè, kh«ng cã nguyªn tè nµo
mµ kh¶ n¨ng kÕt hîp ph¸t triÓn tíi møc ®é nh−
carbon, v.v.". Liªn kÕt hãa häc cña carbon cã
thÓ sinh ra vµ bÞ ph¸ hñy bëi t¸c dông cña c¸c
yÕu tè tù nhiªn. Tõ khÝ quyÓn, carbon ®i vµo
thùc vËt, tõ thùc v©t ®i vµo ®éng vËt, tõ ®éng vËt
®i vµo thÕ giãi v« sinh..., chu tr×nh carbon trong
tù nhiªn ®· chuyÓn hãa nh− vËy. KhÝ CO2 vµ
acid carbonic cã vai trß ®Þa hãa quan träng trong
vá Tr¸i ®Êt. Ho¹t ®éng cña nói löa gi¶i phãng
mét l−îng khæng lå CO2, lµ nguån carbon chñ
yÕu cho sinh quyÓn.
carbon-14 [2274] : carbon 14.
§ång vÞ nÆng cña carbon cã khèi l−îng 14,
chu kú b¸n r· lµ 5730 ± 40 n¨m, dïng ®Ó x¸c
®Þnh tuæi c¸c mÉu vËt cæ.
carbon-14 age [2275] : tuæi phãng x¹ tÝnh
b»ng carbon-14.
Tuæi tuyÖt ®èi ®−îc tÝnh tõ sè l−îng x¸c ®Þnh
cña l−îng carbon 14 tån t¹i trong vËt chÊt h÷u
c¬ (®ång vÞ phãng x¹ nÆng C14, chu kú b¸n r·
5730 ±40 n¨m).
carbon-14 dating [2276] : x¸c ®Þnh tuæi b»ng
®ång vÞ phãng x¹ C14.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi tuyÖt ®èi b»ng
c¸ch ®o hµm l−îng ®ång vÞ phãng x¹ nÆng cña
carbon 14 cßn l¹i trong vËt chÊt h÷u c¬, th−êng
th−êng lµ c¸c c¬ thÓ sèng tr−íc ®©y song còng
cã thÓ dïng n−íc bicarbonat, v.v. Ph−¬ng ph¸p
nµy gi¶ thiÕt r»ng sù ph©n t¸n cña carbon-14 bÞ
ngõng mét c¸ch ®ét ngét khi lÊy vËt chÊt tõ chu
kú carbon trªn Tr¸i ®Êt (sinh vËt chÕt), do ®ã
cßn l¹i hÖ kÝn. §a sè carbon-14 ®−îc tÝnh b»ng
nöa chu kú b¸n hñy lµ 5730 ± 40 n¨m hoÆc 5568
± 30 n¨m. Do vËy ph−¬ng ph¸p nµy cã lîi cho
viÖc x¸c ®Þnh tuæi trong kho¶ng 500 n¨m ®Õn
30.000-40.000 n¨m. MÆc dÇu vËy cã thÓ kÐo dµi
tíi 70.000 n¨m b»ng c¸ch øng dông kü thuËt ®Æc
biÖt ®Ó khèng chÕ sù lµm giµu cña Carbon-14
trong mÉu lÊy.
carbon adsorption [2277] : hÊp phô b»ng than
 ho¹t tÝnh.
Mét quy tr×nh xö lý n−íc trong ®ã c¸c chÊt,
chñ yÕu lµ chÊt h÷u c¬ ®−îc hÊp phô bëi than
ho¹t tÝnh d−íi nh÷ng ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh, sau ®ã
®−îc ®−a vµo cloroform tr−íc khi ph©n tÝch
(chloroform extraction CCE).
carbon bearing [2278]: chøa than, chøa carbon.
carbon clock [2279] : ®ång hå carbon.
§ång nghÜa víi carbon 14 dïng trong viÖc
tÝnh tuæi cña ®¸, vËt liÖu.
carbon cycle [2280] : chu tr×nh carbon.
Sù biÕn ®æi cña carbon trong sinh quyÓn, khÝ
quyÓn vµ thñy quyÓn.
carbon dating [2281]: tÝnh tuæi b»ng carbon 14.
carbon dioxide [2282] : khÝ carbonic CO2.
carbon hydrogen ratio [2283] : tû sè
carbon - hydro.
Tû sè carbon-hydro trong than lµ c¬ së ®Ó
ph©n lo¹i than, viÕt t¾t C/H.
carbon monoxide [2284]:khÝ oxid carbon CO.
carbon ratio [2285] : tû sè carbon.
Tû sè C12/ C13.
carbon shale [2286] : ®¸ phiÕn than
chøa carbon.
carbon tax [2287] : thuÕ carbon.
Theo NghÞ ®Þnh th− Kyoto, ®Ó h¹n chÕ sù
ph¸t th¶i khÝ nhµ kÝnh, mçi quèc gia chØ ®−îc
quyÒn x¶ mét l−îng khÝ th¶i (chñ yÕu lµ CO2)
nhÊt ®Þnh. NÕu v−ît møc quy ®Þnh th× c¬ së s¶n
xuÊt hay quèc gia ph¸t th¶i ph¶i ®ãng mét
kho¶n thuÕ cho phÇn khÝ th¶i qu¸ tiªu chuÈn, gäi
lµ “thuÕ carbon”. X: Kyoto Protocol.
carbon trash [2288] : cÆn carbon.
Tµn d− carbon tõ ®êi sèng thùc vËt cã mÆt
trong c¸c ®¸ trÇm tÝch vµ th−êng ®i kÌm víi
urani vµ kho¸ng ho¸ ®ång mµu ®á.
carbonaceous [2289] : chøa carbon.
1- Lo¹i ®¸ hoÆc trÇm tÝch giµu thµnh phÇn
carbon; chøa than.
2- Lo¹i trÇm tÝch chøa vËt chÊt h÷u c¬.
carbonaceous chondrites [2290] : chondrit cã
carbon.
carbonaceous rock [2291] : ®¸ chøa carbon,
®¸ giµu vËt chÊt h÷u c¬.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch chøa mét l−îng ®¸ng kÓ vËt
chÊt h÷u c¬, bao gåm c¸c tµn tÝch thùc vËt vµ
®éng vËt. VÝ dô nh− c¸c lo¹i than, ®¸ phiÕn ®en,
trÇm tÝch asphalt, bïn thèi, mét sè lo¹i sÐt, v.v..
§n: carbonolite.
carbonaceous sediments [2292] : trÇm tÝch
giµu vËt chÊt h÷u c¬.
carbonaceous shale [2293]: ®¸ phiÕn chøa than.
§¸ phiÕn mµu ®en hoÆc x¸m xÉm chøa mét
l−îng ®¸ng kÓ carbon d−íi d¹ng v¶y hoÆc tÝch tô
95
nhá x©m t¸n; th−êng ®i kÌm víi c¸c vØa than.
carbonado [2294]: kim c−¬ng ®en, carbonado.
Kim c−¬ng c«ng nghiÖp mµu ®en.
carbonate [2295] : ®¸ carbonat.
Lo¹i trÇm tÝch ®−îc thµnh t¹o tõ c¸c tÝch tô
h÷u c¬ hoÆc v« c¬ carbonat calci, carbonat
magnesi, hay carbonat s¾t tõ m«i tr−êng dung
dÞch n−íc. VÝ dô nh− ®¸ v«i, ®¸ dolomit.
carbonate apatite [2296] : apatit carbonat.
1- Mét kho¸ng vËt trong nhãm apatit, cã
c«ng thøc: Ca5(PO4,CO3)3(OH,F). Lµ thµnh phÇn
chÝnh trong ®¸ phosphat trÇm tÝch.
2- Lo¹i kho¸ng vËt apatit chøa hµm l−îng
®¸ng kÓ carbonat.
Ss : francolite. §n : carbapatite ; dahllite, ;
podolite; collophane; tavistockite.
carbonate bank [2297] : vØa, líp carbonat.
carbonate compensation depth [2298] : ®é
s©u ®Òn bï carbonat.
Mùc n−íc biÓn mµ d−íi nã møc chøa
carbonat calci trong dung dÞch v−ît qu¸ møc
tÝch ®äng cña nã. ë Th¸i B×nh D−¬ng, mùc n−íc
nµy lµ 4000 - 5000m, cßn ë §¹i T©y D−¬ng
thÊp h¬n chót Ýt. §n: calcium-carbonate
compensation depth.
carbonate complex [2299] : phøc hÖ carbonat.
carbonate cyanotrichite [2300] : carbonat
cyanotrichit.
Kho¸ng vËt mµu xanh n−íc biÓn nh¹t:
Cu4Al2(CO3,SO4)(OH)13.2H2O.
carbonate facies iron formation [2301] :
thµnh hÖ s¾t t−íng carbonat.
Thµnh hÖ s¾t ®Æc tr−ng bëi sù xen kÑp cña
c¸c líp máng silic vµ kho¸ng vËt carbonat giµu
s¾t (James, 1954).
carbonate fluorapatite [2302] : fluor-apatit
carbonat.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu thuéc nhãm apatit, cã
c«ng thøc: Ca5(PO4,CO3)3(F,OH).
§n: francolite, kurskite, staffelite.
carbonate hardness [2303]:®é cøng carbonat.
§é cøng cña n−íc do c¸c muèi carbonat hay
bicarbonat cña Ca vµ Mg g©y ra. §é cøng nµy
cã thÓ xö lý dÔ dµng b»ng c¸ch ®un s«i n−íc nªn
cßn gäi lµ ®é cøng t¹m thêi.
§n: temporary hardness.
carbonate hydroxylapatite [2304] : carbonat
hydroxylapatit.
Kho¸ng vËt nhãm apatit: Ca5(PO4,CO3)(OH).
carbonate ramp [2305] : bê dèc carbonat.
BÒ mÆt h¬i dèc (vµi mÐt/km) tõ ®íi n−íc
n«ng tíi ®íi n−íc s©u h¬n, n»m d−íi ®¸ v«i kÕt
côc vµ ®i kÌm víi c¸c trÇm tÝch carbonat.
carbonate rarap [2306] : ®¸y biÓn.
 MÆt t−¬ng ®èi nghiªng vµ tho¶i (vµi mÐt/km)
tõ n−íc n«ng ®Õn nuíc s©u vµ ®−îc lãt bëi c¸c
®¸ h¹t mÞn, nhá vµ cã quan hÖ gÇn gòi víi trÇm
tÝch carbonat. Th−êng ph©n bè ë däc bê biÓn
trong nhiÒu vïng kiÕn t¹o (F. Read, 1981).
carbonate rock [2307] : ®¸ carbonat.
Lo¹i ®¸ cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c kho¸ng
vËt carbonat, nh− ®¸ v«i, dolomit, hoÆc
carbonatite. §Æc biÖt lµ lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã hµm
l−îng thµnh phÇn c¸c kho¸ng vËt carbonat
chiÕm trªn 50%.
carbonate sediments [2308]: trÇm tÝch carbonat.
carbonatedspring [2309]: m¹ch n−íc carbonic.
M¹ch n−íc chøa khÝ carbon dioxid th−êng
gÆp ë vïng nói löa.
carbonation [2310] : carbonat hãa.
1- Qu¸ tr×nh phong ho¸ ho¸ häc g©y ra sù
biÕn ®æi c¸c kho¸ng vËt chøa calci, magnesi,
kali, natri vµ s¾t thµnh carbonat hoÆc bicarbonat
cña c¸c kim lo¹i nµy do sù cã mÆt cña CO2 trong
n−íc (vÝ dô dung dÞch acid carbonic yÕu).
§n: carbonatization.
2- Sù du nhËp cña CO2 vµo dung dÞch.
carbonatite [2311] : carbonatit.
Nhãm ®¸ magma víi thµnh phÇn c¬ b¶n lµ
carbonat, cã cÊu t¹o kh«ng ®ång nhÊt, d¹ng d¶i.
Nguån gèc magma cña carbonatit ®−îc x¸c
nhËn bëi dßng lava carbonat ë Tanzania. Th«ng
th−êng t¹o thµnh cÊu tróc vßng, ¸ phun trµo, vÒ
mÆt kh«ng gian cã liªn quan víi kimberlit,
nephelinit vµ c¸c ®¸ kiÒm kh¸c. Carbonatit cã
liªn quan nguån gèc víi má quÆng niobi, ®Êt
hiÕm. Sù thµnh t¹o cña carbonatit lµ b»ng chøng
vÒ nguån gèc s©u cña mét nhãm ®¸ carbonat. §a
sè ý kiÕn cho r»ng carbonatit ®−îc thµnh t¹o do
sù ph©n dÞ kÕt tinh cña magma trong líp ¸o hoÆc
phÇn s©u nhÊt cña vá Tr¸i ®Êt.
carbonatization [2312] : carbonat hãa.
1- Sù du nhËp hoÆc thay ®æi bëi carbonat.
2- X: carbonation.
carboneous [2313] : chøa than, chøa carbon.
carbonic [2314] : than, carbon.
carbonic acid [2315] : acid carbonic.
Carboniferous [2316] : Carbon (®t); chøa
than, chøa carbon.
Kû thø n¨m cña ®¹i Paleozoi, cã thêi gian
kÐo dµi tõ 362,5-290 triÖu n¨m vÒ tr−íc
(Harland et al., 1990), t−¬ng øng víi hÖ Carbon
do Canybeare vµ Phillips (1822) thµnh lËp. Ch−a
cã sù thèng nhÊt hoµn toµn vÒ s¬ ®å ph©n thèng
còng nh− bËc cña hÖ Carbon. ë T©y ¢u hÖ ®−îc
chia lµm hai thèng, ë Nga hÖ ®−îc chia thµnh ba
thèng (®ang sö dông ë ViÖt Nam). T−¬ng øng
víi hÖ Carbon lµ hai "hÖ" Missipsipi vµ
96
Pensylvani theo hÖ thèng ph©n lo¹i ®Þa tÇng
B¾c Mü.
Tt: carboniferous (chøa than, chøa carbon).
carbonification [2317] : than hãa, carbon hãa;
chuÈn vÒ than hãa.
ChuÈn vÒ than hãa dïng cho th¹ch häc than
®−îc thµnh lËp bëi International Committee for
Coal Petrology (ICCP, 1963). §n: coalification.
carbonisation [2318] : than hãa, carbon hãa.
§n: carbonization.
carbonite [2319] : than cèc tù nhiªn.
§n: natural coke.
carbonization [2320] : than hãa, carbon hãa.
carbonolite [2321] : ®¸ chøa carbon.
carbonolith [2322] : ®¸ trÇm tÝch chøa carbon.
carborundum [2323] : carbua silic, c¸t mµi,
carborundum.
carbuncle [2324] : granat mµu ®á.
carcinogen [2325] : chÊt g©y ung th−.
ChÊt cã kh¶ n¨ng g©y ra c¸c khèi u ¸c tÝnh ë
ng−êi vµ ®éng vËt.
carclazite [2326] : carclazit, caolin.
cardella [2327] : mÊu lç miÖng.
MÊu khíp trong lç miÖng mét c¸ thÓ tù
d−ìng ë Rªu ®éng vËt thuéc ph©n bé
Ascophora. Sn: cardellae. §n: cardelle.
cardhouse structure [2328] : cÊu t¹o xÕp v¶y.
Lo¹i cÊu t¹o trong mét sè trÇm tÝch biÓn, bao
gåm c¸c tËp hîp kho¸ng vËt sÐt d¹ng tÊm ®−îc
s¾p xÕp gièng nh− mét "ng«i nhµ" ®−îc xÕp tõ
c¸c con bµi tó l¬ kh¬.
cardinal [2329] : b¶n lÒ, chÝnh.
B¶n lÒ gi÷a hai m¶nh cña mét Th©n mÒm hai
m¶nh; nãi vÒ bé phËn gi÷ vai trß chÝnh trong
mét cÊu tróc.
cardinal angle [2330] : gãc b¶n lÒ.
Gãc t¹o nªn ë mçi ®Çu cña b¶n lÒ bëi bê b¶n
lÒ vµ c¸c mÐp tr−íc vµ mÐp sau cña vá Th©n
mÒm hai m¶nh, vá Tay cuén vµ Ostracoda.
cardinal area [2331] : diÖn b¶n lÒ.
Mét bÒ mÆt ph¼ng, hoÆc h¬i lâm, th−êng
h×nh ba c¹nh n»m ë kho¶ng gi÷a ®Ønh vµ bê b¶n
lÒ ë m¶nh vá cña nhiÒu Th©n mÒm hai m¶nh, cã
t¸c dông ®Ó d©y ch»ng b¸m vµo mét phÇn hay
toµn bé ®Ó ch»ng hai m¶nh vá l¹i víi nhau; mét
h×nh qu¹t ph¼ng ë vá mét Tay cuén cã khíp
dµnh riªng cho cöa delta vµ khe cöa l−ng.
cardinal axis [2332] : trôc b¶n lÒ.
§−êng trôc n»m däc bê b¶n lÒ ë vá cña Th©n
mÒm hai m¶nh.
cardinal fossula [2333] : hèc chÝnh.
Hèc nhá n»m ë vÞ trÝ cña v¸ch chÝnh ë San h«
Rugosa.
cardinal margin [2334] : bê b¶n lÒ.
 MÐp vá, n¬i hai m¶nh vá khíp víi nhau qua
bé b¶n lÒ ë Tay cuén.
cardinal muscle scar [2335] : vÕt b¸m c¬
b¶n lÒ.
VÕt b¸m c¬ n»m ë phÝa sau vµ phÝa bªn cña
vá mét sè Tay cuén (thuéc c¸c liªn hä
Acrotetraea vµ Obolellacea).
cardinal plate [2336] : phiÕn chÝnh.
Mét phiÕn n»m c¾t qua ®Çu cuèi m¶nh vá ë
Tay cuén gåm: theo chiÒu ngang lµ c¸c phiÕn
b¶n lÒ ngoµi, ë gi÷a lµ c¸c phiÕn b¶n lÒ trong
liªn kÕt hoÆc mét phiÕn b¶n lÒ ®¬n, th−êng ë
phÝa sau cã khoan lç.
cardinal platform [2337] : nÒn b¶n lÒ.
PhiÕn b¶n lÒ ë Th©n mÒm hai m¶nh.
cardinal process [2338] : mÊu b¶n lÒ.
Mét phiÕn, gê hoÆc mÊu cña líp vá phô ë
Tay cuén n»m gi÷a ®Çu cuèi cña m¶nh l−ng, cã
t¸c dông t¸ch ra hoÆc liªn kÕt l¹i c¸c c¬ më vá.
cardinal septum [2339] : v¸ch chÝnh.
V¸ch nguyªn thñy n»m trªn mÆt ®èi xøng hai
bªn cña mét æ San h« Rugosa.
cardinal tooth [2340] : r¨ng chÝnh.
R¨ng b¶n lÒ, th−êng t−¬ng ®èi lín, n»m trùc
tiÕp bªn d−íi ®Ønh vá ë mét Th©n mÒm
hai m¶nh.
cardinalia [2341] : bé b¶n lÒ.
CÊu tróc n»m ë gÇn ®Ønh m¶nh l−ng cña Tay
cuén, cã thÓ gåm mÊu b¶n lÒ, nÒn mãc tay vµ
phiÕn b¶n lÒ.
cargneule [2342] : carbonat bät, xèp.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch carbonat lç chç, cã ®é
hæng cao, trong ®ã c¸c lç hæng cña nã ®−îc lÊp
®Çy b»ng vËt liÖu evaporit mÒm bë dÔ bÞ hoµ tan
vµ tr«i ®i ®Ó l¹i mét bÒ mÆt sï x× trªn ®ã.
caridoid [2343] : Caridea.
§éng vËt Vá gi¸p m−êi ch©n thuéc mét ph©n
bé gåm phÇn lín t«m, t«m pan ®an vµ nh÷ng
d¹ng liªn quan kh¸c, ®iÓm ®Æc tr−ng lµ cã mai
bao lÊy phÇn ngùc, cã m¾t cuèng cö ®éng ®−îc,
r©u nhá hai nh¸nh, phÇn bông kÐo dµi cã c¬
khoÎ vµ ®u«i h×nh qu¹t.
carina [2344] : ®−êng sèng, ky, gê, x−¬ng
l−ìi h¸i.
PhiÕn chia khoang n»m kÒ tÊm l−ng ë Vá
gi¸p ch©n r©u; gê ë c¹nh v¸ch mét San h«
Rugosa t¹o nªn mét xµ dµy; cÊu tróc d¹ng
®−êng sèng viÒn quanh r×a vá mét sè Trïng lç;
gê d¹ng ky tµu thuyÒn ë vá cña Th©n mÒm.
carinal [2345] : ®−êng sèng, gê, gê mµo.
Thuéc mét ®−êng sèng, gê hay gê mµo, vÝ dô
"d¶i gê mµo", lµ mét vïng r×a kh«ng thñng lç
n»m gi÷a c¸c gê mµo ë vá Trïng lç.
carletonite [2346] : carletonit.
Kho¸ng vËt:
97
KNa4Ca4Si8O18(CO3)4(OH)4H2O.
carlfriesite [2347] : carlfriesit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: CaTe3O5(OH)4.
carlhintzeite [2348] : carlhintzeit.
Kho¸ng vËt Ca2AlF7H2O.
carliifornit [2349] : carliifornit.
Vesuvian mµu xanh d¹ng khèi.
carlinite [2350] : carlinit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng: Ti2S.
carlin-type gold [2351]:quÆng vµng kiÓu carlin.
QuÆng vµng víi kÝch th−íc h¹t Au rÊt nhá,
xÊp xØ 30 micron, kh«ng nhËn biÕt ®−îc b»ng
ph−¬ng ph¸p ®·i mµ chØ cã thÓ nhËn biÕt ®−îc
b»ng ph©n tÝch hãa häc. ThuËt ng÷ ®−îc dïng
lÇn ®Çu tiªn ®Ó chØ kho¸ng hãa vµng ë Carlin,
Nevada. §n: invisible gold.
Carlsbad B twin law [2352] : luËt song tinh
Carlsbad B.
LuËt song tinh, hiÖn nay ®Æt ngang hµng víi
luËt song tinh x-periclin.
Carlsbad twin law [2353] : luËt song tinh
Carlsbad.
LuËt song tinh trong feldspar ®Æc biÖt lµ
orthoclas, trong ®ã trôc song tinh lµ trôc kÕt tinh
c vµ mÆt tiÕp hîp kh«ng theo quy t¾c.
carlsbergite [2354] : carsbergit.
Kho¸ng vËt, lËp ph−¬ng Cr N.
carmeloite [2355] : carmeloit.
§¸ basalt hoÆc andezit trong ®ã plagioclas lµ
andezin hoÆc labradonit vµ cã mÆt iddingit, s¶n
phÈm biÕn ®æi cña ban tinh olivin. ThuËt ng÷
nµy ®−îc Lawson sö dông vµo n¨m 1893, lÊy tªn
vÞnh Carmel, California. Ngµy nay kh«ng cßn
th«ng dông.
carminite [2356] : carminit.
Kho¸ng vËt cã mµu ®á son ®Õn ®á g¹ch:
PbFe2(AsO4)2(OH)2.
carnallite [2357] : carnalit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu tr¾ng s÷a ®Õn ®á
nh¹t; KMgCl3.6H2O, cã trong c¸c ruéng muèi,
lµm vËt liÖu ph©n bãn.
carnegieite [2358] : carnegieit.
Kho¸ng vËt cã thµnh phÇn ®a hîp: NaAlSiO4,
®ång hãa trÞ, nhiÖt ®é cao cña nephelin.
Carnegieit hÖ ba ph−¬ng ë nhiÖt ®é thÊp, cßn
lo¹i ®¼ng th−íc ë nhiÖt ®é cao.
carnelian [2359] : chalcedon phít ®á.
Kho¸ng vËt lµ mét lo¹i chalcedon mµu phít
®á, ®á da cam. §n: carneol.
carneol [2360] : chalcedon phít ®á.
§n: carnelian.
Carnian [2361] : Carni (®t).
BËc do Mojsisovics (1869) x¸c lËp theo ®Þa
danh Carnic cña Alps, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, Trias th−îng (n»m trªn Ladin, n»m d−íi
Nori). Còng cßn ®−îc viÕt lµ Karni.
carnivore [2362] : loµi ¨n thÞt.
Sinh vËt dÞ d−ìng sinh sèng chñ yÕu b»ng
c¸ch ¨n thÞt sèng hoÆc thÞt chÕt cña ®éng vËt.
carnotite [2363] : carnotit.
Kho¸ng vËt thø sinh cã tÝnh phãng x¹ m¹nh,
mµu vµng nh¹t ®Õn vµng-xanh l¸ c©y:
K2(UO2)2(VO4)2.3H2O, Kho¸ng vËt quÆng
cña uran vµ vanadi vµ lµ nguån radi. Carnotit cã
d¹ng bét cè kÕt hoÆc d¹ng khèi cè kÕt trong c¸t
kÕt (ë T©y n−íc Mü).
carobbiite [2364] : carobiit.
Kho¸ng vËt: KF.
Carpenter [2365] : sao Méc.
carpholite [2366] : carpholit.
Kho¸ng vËt mµu vµng r¬m:
MnAl2Si2O6(OH)4.
carphosiderite [2367] : carphosiderit.
Kho¸ng vËt mµu vµng chøa sulfat s¾t ngËm
n−íc. Carphosiderit cßn ®−îc gäi lµ jarosit hoÆc
natrojarosit.
carpopod [2368] : ®èt chi gèi, cæ ch©n.
§èt chi ngùc thø n¨m ë th©n mét ®éng vËt
Vá gi¸p thuéc líp Gi¸p mÒm (Malacostraca); cæ
ch©n ë ®éng vËt bèn ch©n. §n: carpus, wrist.
carpus [2369] : ®èt.
§n: carpopod; wrist.
carrboydite [2370] : carboydit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
(Ni,Cu)14 Al9(SO4,CO3)6(OH)43.7H2O.
carrollite [2371] : carolit.
Kho¸ng vËt mµu s¸ng thÐp s¸ng thuéc nhãm
linnaeite Cu(Co,Ni)2S4. §n: sychnodymite.
carrying bar [2372] : thanh ®ì.
carst [2373] : karst.
Lµ mét kiÓu ®Þa h×nh h×nh thµnh trªn ®¸ v«i,
th¹ch cao vµ mét sè ®¸ kh¸c do sù ph¸ hñy
chóng vµ ®Æc tr−ng bëi hang hèc, hang ®éng,
s«ng suèi ngÇm d−íi ®Êt, v.v. ThuËt ng÷ cã gèc
§øc, mang tªn cña vïng Kars, Slovenia.
§n: karst topography; causse; pseudokarst,
thermokarst.
carstone [2374] : sa th¹ch, c¸t kÕt chøa s¾t.
R¾n ch¾c, cã xi m¨ng lµ s¾t.
cartogram [2375] : b¶n ®å thu gän.
cartographer [2376] : ng−êi vÏ b¶n ®å, nh©n
viªn häa ®å.
cartographic unit [2377] : ®¬n vÞ b¶n ®å.
Mét lo¹i ®¸, mét nhãm ®¸ ®−îc thÓ hiÖn trªn
b¶n ®å ®Þa chÊt bëi mµu vµ ký hiÖu riªng biÖt.
§¬n vÞ b¶n ®å chuÈn lµ hÖ tÇng, thµnh hÖ
(formation).
cartographical [2378] : b¶n ®å, häa ®å.
98
cartographo geodetic [2379] : tr¾c ®Þa b¶n ®å.
cartography [2380] : b¶n ®å häc, häa ®å häc.
cartometry [2381] : m«n ®o ®¹c b¶n ®å.
caryinite [2382] : carinit.
Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng
(Na,Ca,Pb)2(Mn,Mg,Fe+3)3(AsO4)3 (?).
caryopilite [2383] : caryopilit.
Kho¸ng vËt chøa Mn+2 t−¬ng tù vãi grenalit,
trong ®ã Mn ë vÞ trÝ khèi t¸m mÆt.
cascade [2384] : th¸c n−íc.
§o¹n s«ng (suèi) ch¶y trªn nÒn ®¸ cøng cã
®é dèc lín hay ph©n bËc, t¹o thµnh dßng ch¶y
xiÕt, tèc ®é lín. §n: cascade of water.
cascadite [2385] : cascadit.
Mét lo¹i minet natri chøa ban tinh biotit,
olivin, augit trªn khèi nÒn chñ yÕu lµ feldspar
kiÒm. Tªn ®−îc ®Æt cho mét lo¹i ®¸ ë Cassade
Creek, thuéc d·y nói Highwood, Monata. Ngµy
nay kh«ng cßn dïng.
cascajo [2386] : m¶nh vôn, sái s¹n.
C¸c vËt liÖu gåm m¶nh vôn San h« vµ c¸c ®¸
trÇm tÝch kh¸c, th−êng cã mÆt trong c¸c trÇm
tÝch cæ. Tõ cã gèc T©y Ban Nha, nghÜa lµ
"gravel": m¶nh vôn, s¹n, sái.
cascalho [2387] : trÇm tÝch båi tÝch cã chøa
s¾t, kim c−¬ng.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë Brazil chØ thµnh t¹o
aluvi cã c¸t ngËm Fe, kim c−¬ng.
case [2388] : èng chèng (dïng trong khoan).
cash flows [2389] : tuyÓn næi chän läc.
casing [2390] : èng chèng.
èng kim lo¹i th¶ xuèng lç khoan trong hoÆc
sau qu¸ tr×nh khoan, ®−îc tr¸m xi m¨ng gi÷a
v¸ch lç khoan vµ mÆt ngoµi èng ®Ó chèng lë
v¸ch lç khoan, mÊt dung dÞch khoan vµ c¸c chÊt
láng kh¸c x©m nhËp vµo lç khoan.
ca-spar [2391] : feldspar calci.
Cassadagan [2392] : Casadagi.
BËc ë B¾c Mü, Devon th−îng (n»m trªn
Chemung, n»m d−íi Conewang).
cassidyite [2393] : casidyit.
Kho¸ng vËt Ca2(Mg,Ni)(PO4)2.2H2O.
cassiterite [2394] : casiterit SnO2.
Kho¸ng vËt tø ph−¬ng, mµu n©u, ®en, lµ
nguån quÆng chÝnh cña thiÕc. Casiterit th−êng ë
d¹ng tinh thÓ l¨ng trô, ¸nh kim c−¬ng, còng cã
khi d¹ng khèi ®Æc sÝt víi cÊu t¹o thí ®ång t©m
(thiÕc thí gç-woodtin), hoÆc lµ c¸c m¶nh vôn,
m¶nh vì (thiÕc dßng ch¶y-stream tin).
§n: tinstone; tin ore; black tin.
cast [2395] : nh©n.
Nh©n cña hãa th¹ch t¹o nªn bëi c¸c trÇm tÝch
thø sinh lÊp ®Çy vµo mét khu«n tù nhiªn do hãa
th¹ch t¹o ra khi nã bÞ thèi r÷a, hoÆc hßa tan.
 cast in place [2396] : ®æ t¹i chç.
§æ, ®óc chÊt láng t¹i n¬i nã sÏ ®«ng r¾n l¹i.
Trong thùc tÕ ng−êi ta hay nãi vÒ bª t«ng toµn
khèi, lµ lo¹i bª t«ng ®−îc ®æ t¹i chç.
cast in place pile [2397] : cäc ®æ t¹i chç.
Cäc khoan nhåi vµ ®æ bª t«ng t¹i chç.
casting [2398] : lÊp khu«n.
Qu¸ tr×nh t¹o nªn mét nh©n trÇm tÝch tõ mét
khu«n tù nhiªn cña mét vá sinh vËt hoÆc dÊu vÕt
sinh ho¹t cña sinh vËt.
caswellsilverite [2399] : caswelsilverit.
Kho¸ng vËt t×m thÊy trong mét thiªn th¹ch
NiCrS2 (?).
cat [2400] : sÐt cøng chÞu löa.
cataclasis [2401] : ph¸ vôn, cµ n¸t.
cataclasite [2402] : cataclasit, ®¸ cµ n¸t.
cataclastic breccia [2403] : d¨m kÕt cµ n¸t.
cataclastic conglomerate [2404] : cuéi kÕt
cµ n¸t.
cataclastic metamorphism [2405] : biÕn chÊt
cµ n¸t.
Mét kiÓu biÕn chÊt ®Þa ph−¬ng x¶y ra däc
theo, l©n cËn ®øt g·y, chêm nghÞch, ph¸ vì,
nghiÒn n¸t, lµm vì vôn vµ lµm thay ®æi kÕt cÊu
cña ®¸.
cataclastic rock [2406] : ®¸ cµ n¸t.
Mét lo¹i ®¸, vÝ dô d¨m kÕt kiÕn t¹o bao gåm
nh÷ng m¶nh vì do c¸c ®¸ bÞ nghiÒn vôn dËp vì
d−íi t¸c dông cña c¸c lùc c¬ häc trong vá Tr¸i
®Êt vµ tõ ®ã mét lo¹i ®¸ biÕn chÊt h×nh thµnh do
ho¹t ®éng cµ n¸t, dËp vì. §n: cataclasite.
cataclastic structure [2407] : cÊu tróc cµ n¸t,
cÊu tróc v÷a.
§n: motar structure.
cataclastic texture [2408] : kiÕn tróc cµ n¸t.
KiÕn tróc cµ n¸t- lµ kiÕn tróc cña ®¸ biÕn chÊt
®éng lùc kÕt qu¶ cña t¸c dông c¬ häc, thµnh
phÇn cña ®¸ gåm c¸c m¶nh vì, c¸c tinh thÓ
kho¸ng vËt ®−îc s¾p xÕp theo mét ph−¬ng nhÊt
®Þnh th¼ng gãc víi h−íng t¸c dông cña lùc.
§n: pressure texture.
catamorphism [2409] : biÕn chÊt cµ n¸t.
HiÖn t−îng biÕn chÊt ph¸ hñy x¶y ra trong
®íi biÕn chÊt trªn mÆt ®Êt, gÇn mÆt ®Êt, trong ®ã
tËp hîp hßa tan vµ g¾n kÕt t¹o thµnh tËp hîp
kho¸ng vËt bÞ dËp vì; oxy hãa, hydrat hãa, hßa
tan vµ g¾n kÕt t¹o thµnh tËp hîp kho¸ng vËt nhÑ
h¬n, ®¬n gi¶n h¬n. Cßn ®−îc viÕt lµ
katamorphism. §n: katamorphism.
catanorm [2410] : x¸c ®Þnh kho¸ng vËt b»ng
tÝnh to¸n.
Nh÷ng kho¸ng vËt cña ®¸ ®−îc x¸c ®Þnh trªn
c¬ së tÝnh to¸n theo sè liÖu ph©n tÝch thµnh phÇn
hãa häc cña ®¸ thµnh t¹o ë s©u, nh− c¸c ®¸ cña
99
t−íng eclogit, granulit vµ amphibolit cña ®¸ biÕn
chÊt khu vùc, hoÆc c¸c t−íng sanidin, piroxen-
hornblend, hornblend cña ®¸ biÕn chÊt tiÕp xóc.
cataphorite [2411] : cataphorit.
Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng, phít n©u thuéc
nhãm amphibol
Na2Ca(Fe+3,Al)5AlSi7O22(OH)2.
§n: catophorite, cataphorite.
catapleiite [2412] : catapleit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, mµu vµng, n©u
phít vµng (Na2,Ca)ZrSi3O9.2H2O.
§n: calcium-catapleiite, catapleite.
catapleite syenite [2413] : syenit catapleit.
Syenit cã chøa catapleit (catapleiit).
cataract [2414] : th¸c lín; lò trµn.
Th¸c h×nh thµnh trªn nh÷ng s«ng réng, n−íc
®æ th¼ng ®øng xuèng bê vùc víi l−u l−îng lín.
catastrophe [2415] : tai biÕn, th¶m häa.
Sù thay ®æi cùc kú ®ét ngét vµ m·nh liÖt cña
tù nhiªn do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c th−êng
hoÆc cña lùc siªu nhiªn, ¶nh h−ëng ghª gím tíi
®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ m«i tr−êng sèng trªn Tr¸i
®Êt. VÝ dô: b·o lôt, nói löa, ®éng ®Êt, v.v.
catastrophism [2416] : thuyÕt tai biÕn.
1- Mét häc thuyÕt cho r»ng ®· cã nh÷ng tai
biÕn trong qu¸ khø víi c−êng ®é cùc m¹nh, ®ét
ngét, ng¾n ngñi trªn ph¹m vi réng lín, toµn cÇu,
v−ît ra ngoµi thùc tÕ vµ hiÓu biÕt hiÖn nay x¶y
ra trong vá, Tr¸i ®Êt lµm thay ®æi c¬ b¶n thÕ giíi
tù nhiªn.
2- Mét häc thuyÕt cho r»ng bé mÆt cña vá
Tr¸i ®Êt hiÖn nay, còng nh− sù sèng ®ang tiÕp
diÔn lµ kÕt qu¶ cña mét sù thay ®æi ®ét ngét,
m¹nh mÏ kho¶ng 5000-6000 n¨m tr−íc g©y ra
bëi sù biÕn ®æi ®Þa chÊt víi c−êng ®é, ph¹m vi
lín h¬n nhiÒu lÇn so víi hiÖn t¹i.
3- Häc thuyÕt cho r»ng sù thay ®æi trong
®éng thùc vËt cña Tr¸i ®Êt g©y ra bëi c¸c tai
biÕn kÐo theo sù h×nh thµnh tÝnh ®a d¹ng cña sù
sèng. §n: convulsionism.
catastrophist [2417] : ng−êi theo thuyÕt
tai biÕn.
TÝn ®å cña thuyÕt tai biÕn, ng−êi theo thuyÕt
tai biÕn.
catawberite [2418] : catawberit.
Mét lo¹i ®¸ biÕn chÊt ë miÒn nam California,
chñ yÕu cã talc vµ manhetit.
catazone [2419] : catazon.
Theo b¶ng ph©n lo¹i ®¸ lµ mét ®íi biÕn chÊt
s©u nhÊt ®−îc ®Æc tr−ng bëi nhiÖt ®é cao (500-
700oC), ¸p suÊt thñy tÜnh lín nhÊt, cßn ¸p lùc
®Þnh h−íng thÊp hoÆc kh«ng cã. HiÖn t−îng t¸i
t¹o, t¸i kÕt tinh tiÕp diÔn l©u dµi kÌm theo qu¸
tr×nh biÕn d¹ng, biÕn chÊt s©u cïng víi ho¹t
®éng x©m nhËp, t¹o nªn c¸c ®¸ phiÕn kÕt tinh,
gneis, granulit, eklogit vµ amphibolit.
§n: katazone.
catch basin [2420] : khu vùc thu n−íc.
Bån hoÆc l−u vùc, ë ®ã n−íc mÆt ch¶y ®Õn.
catchment area [2421] : vïng thu n−íc, miÒn
thu n−íc.
1- §−îc ¸p dông ®èi víi tÇng chøa n−íc, khu
vùc hay vïng bæ sung hay tÊt c¶ c¸c vïng cung
cÊp n−íc cho nã.
2- Vïng ngËp lôt cña miÒn tÝch n−íc.
3- L−u vùc s«ng.
catchment basin [2422] : bån thu n−íc.
§n: drainage basin.
categories of geological structure complexity
[2423] : phøc t¹p vÒ cÊu tróc ®Þa chÊt.
Sù ph©n lo¹i c¸c vïng theo møc ®é phóc
t¹p/khã nghiªn cøu vÒ mÆt cÊu tróc ®Þa chÊt.
C¨n cø ®Ó ph©n lo¹i lµ: thµnh phÇn vµ nguån gèc
®¸, ®Æc ®iÓm uèn nÕp, møc ®é ph¸t triÓn vµ sè
l−îng ®øt g·y kiÕn t¹o, møc ®é biÕn chÊt,v.v.
catena [2424] : chuçi, d·y.
1- Mét chuçi miÖng nói löa trªn Sao Háa. §a
sè c¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng chóng cã nguån
gãc nói löa.
2- C¸c tÇng thæ nh−ìng cïng tuæi xuÊt hiÖn
tõ c¸c ®¸ t−¬ng tù trong cïng mét ®iÒu kiÖn khÝ
hËu nh−ng cã c¸c ®Æc tÝnh kh¸c nhau do cã sù
ph©n dÞ cña ®Þa h×nh vµ m¹ng s«ng suèi.
catenicelliform [2425] : d¹ng quÇn thÓ ph©n
nh¸nh kiÓu chuçi.
Mét quÇn thÓ Rªu ®éng vËt Cheilostomata
ph©n ®o¹n cã sù ph©n nh¸nh thµnh chuçi, trong
®ã c¸c kho¶ng xen khíp gåm mét sè c¸ thÓ.
QuÇn thÓ b¸m ®¸y b»ng c¸c mÊu d¹ng rÔ.
catenulate colony [2426]: quÇn thÓ d¹ng chuçi.
Sù sinh tr−ëng quÇn thÓ cña ChÐn cæ, trong
®ã c¸c chÐn tiÕp gi¸p nhau h×nh chuçi, vµ gi÷a
chóng kh«ng ph¸t triÓn thµnh vá ngoµi.
Cathaysia [2427] : Cathaysia.
Mét khèi lôc ®Þa Paleozoi sím, hiÖn nay
thuéc l·nh thæ §«ng Nam Trung Quèc, §«ng
D−¬ng, quÇn ®¶o §«ng Nam ch©u ¸.
cation [2428] : cation; ion d−¬ng.
cation exchange [2429] : trao ®æi cation.
Sù thay ®æi mét cation t¹i mét vÞ trÝ trªn bÒ
mÆt cña mét chÊt r¾n, nh− trªn tói kho¸ng vËt
sÐt oxid nh«m-oxid silic, bëi mét cation trong
dung dÞch. §n: base exchange; ion exchange.
catoctin [2430] : nói sãt b¸n b×nh nguyªn cæ.
§åi sãt, ®åi tµn d− d¹ng qu¶ ®Êm hay nói sãt
cao h¬n b¸n b×nh nguyªn vµ ®−îc b¶o toµn trªn
®Ønh cña b¸n b×nh nguyªn.
catophorite [2431] : cataphorit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu phít n©u
100
cña nhãm amphibol. Cßn viÕt lµ kataphorite;
cataphorite.
catoptrite [2432] : catoptrit.
Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng, mµu ®en :
(Mn,Mg,Fe)14(Al,Fe)4Sb2Si2O29. Còng cßn
viÕt lµ: katoptrite.
Ca-Tschermak molecule [2433] : pyroxen
nh©n t¹o.
Pyroxen nh©n t¹o CaAl(AlSi)O6. Thµnh phÇn
gi¶ thiÕt cña pyroxen tù nhiªn. Kh«ng nhÇm víi
tõ tschermakite. §n: Tschermak molecule.
catstep [2434] : gê, bËc ë s−ên ®åi.
Gê, bê hoÆc bËc hay nhiÒu gê, bËc hay bê
trªn mÆt ®Êt do ®Êt ®¸ sËp lë, tôt lë däc theo
s−ên ®åi, s−ên nói, cao kho¶ng mét vµi cm ®Õn
1,5m, réng trung b×nh 1m.
catter [2435] : ch©n b¨ng.
ViÕt t¾t cña bellicatter. §n: icefoot.
cattierite [2436] : catierit.
Kho¸ng vËt cã cÊu tróc nh− pyrit: CoS2.
cauce [2437] : lßng s«ng.
cauda [2438] : ®u«i, ®o¹n chãt.
§o¹n thãt l¹i gÇn t©m cña mét bé x−¬ng ë
mét sè Rªu ®éng vËt Cheilostomata, bao gåm
mét phÇn cña khiªn trÇn vµ c¸c phÇn gi¸p kÒ cña
v¸ch ngang vµ v¸ch ®¸y. Sn: caudae.
caudal fan [2439] : ®u«i h×nh qu¹t.
CÊu tróc ®Ó b¬i rÊt m¹nh ë ®éng vËt Vá
gi¸p Malacostraca, cã c¶ chøc n¨ng l¸i vµ gi÷
th¨ng b»ng.
caudal furca [2440] : ch¹c ®u«i.
§u«i cña ®éng vËt Vá gi¸p, gåm mét ®«i
nh¸nh h×nh ch¹c.
caudal process [2441] : mÊu ®u«i.
§o¹n thãt l¹i phÝa sau cña mai mét sè
Ostracoda, th−êng n»m ë kho¶ng gi÷a chiÒu cao
cña chóng.
caudal ramus [2442] : chi ®u«i.
Chi phô cã ®«i ë ®èt bông cuèi cña ®éng vËt
Vá gi¸p, th−êng h×nh kim hoÆc h×nh l¸ lóa, cã
thÓ lµ d¹ng sîi hay d¹ng nhiÒu ®èt.
§n: caudal appendage; cercus.
cauldron [2443] : lßng ch¶o, hå tròng kiÓu
lßng ch¶o.
cauldron subsidence [2444] : lón ®Êt lßng
ch¶o, ®Þa h×nh sôt lßng ch¶o.
1- CÊu tróc nhËn ®−îc do h¹ thÊp bÒ mÆt ®Êt
däc theo ®íi ®øt g·y, khe nøt vßng cung cña
khèi Ýt nhiÒu cã h×nh trô xuèng lß magma;
th−êng tæ hîp víi c¸c vßng dike.
2- Trªn bÒ mÆt, ®ã lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®Þa
h×nh lßng ch¶o. §n: cave.
caulk [2445] : caulk.
ThuËt ng÷ ®Þa ph−¬ng ë n−íc Anh dïng ®Ó
chØ ®¸ v«i hoÆc ®¸ phÊn. §n: calk.
causse [2446] : karst, ®Þa h×nh karst, cao
nguyªn ®¸ v«i.
ThuËt ng÷ gèc tiÕng Ph¸p, ®ång nghÜa víi
karst. Trong mét sè øng dông, nã ¸m chØ cao
nguyªn karst kÝch th−íc t−¬ng ®èi nhá.
caustobiolith [2447] : ®¸ sinh vËt ch¸y,
caustobiolith.
Mét lo¹i ®¸ h÷u c¬ dÔ ch¸y, cã nguån gèc tõ
thùc vËt.
caustolith [2448] : ®¸ ch¸y.
Lo¹i ®¸ cã ®Æc tÝnh dÔ ch¸y. Lo¹i ®¸ nµy
th−êng cã nguån gèc h÷u c¬ (than vµ than bïn),
tuy nhiªn còng cã khi lµ nguån gèc v« c¬ (l−u
huúnh, asphalt, graphit).
caustophytolith [2449] : caustophytolith, ®¸
ch¸y gèc thùc vËt.
1- §¸ ch¸y gèc thùc vËt.
2- Lo¹i caustobiolith ®−îc thµnh t¹o trùc tiÕp
tõ tµn tÝch thùc vËt, nh− than bïn, than n©u vµ
than ®¸.
caustozoolith [2450] : caustozoolith.
1- §¸ ch¸y gèc ®éng vËt.
2- Lo¹i caustobiolith ®−îc h×nh thµnh trùc
tiÕp tõ sù tÝch tô cña c¸c tµn tÝch ®éng vËt.
cavability [2451] : ®é, kh¶ n¨ng t¹o hµm Õch.
cavaedium [2452] : hang th«ng ngoµi.
Khoang kh«ng ®ång ®Òu bªn trong th©n Bät
biÓn th«ng th¼ng ra ngoµi, nh−ng kh«ng lé ra v×
cã biÓu b× ngoµi che phñ. Sn: cavaeclia.
cavalorite [2453] : cavalorit.
Mét lo¹i ®¸ x©m nhËp kiÕn tróc h¹t gåm
feldspar kali nhiÒu h¬n oligioclas. ThuËt ng÷
®−îc ®Æt theo tªn vïng Cavaloro, Italia.
cavansite [2454] : cavansit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu xanh biÓn - xanh
l¸ c©y nh¹t: Ca(VO)(Si4O10).6H2O, ®ång h×nh
víi pentagonit.
cave [2455] : hang, ®éng, hè.
1- Kho¶ng kh«ng më tù nhiªn ë d−íi ®Êt,
th−êng liªn th«ng víi bÒ mÆt vµ réng võa ph¶i
®Ó ng−êi ta vµo ra. KiÓu th−êng gÆp ®iÓn h×nh lµ
do sù hßa tan trong ®¸ v«i.
2- Hang nh©n t¹o cã ®Æc ®iÓm t−¬ng tù.
3- NghÜa sö dông kh«ng chÝnh thøc: bÊt kú
mét æ, hang ®¸ nµo ®ã.
cave blister [2456] : hang h×nh cÇu, hang trßn.
Mét phÇn hang hay mét hang nhá h¬n cã
d¹ng b¸n cÇu hoÆc h×nh cÇu nèi liÒn víi v¸ch
hang lín, th−êng cÊu thµnh tõ th¹ch cao hoÆc
hydromanhezit.
cave breakdown [2457] : sËp lë hang ®éng.
Qu¸ tr×nh sËp lë trÇn v¸ch cña mét hang ®éng
t¹o nªn sù tÝch tô c¸c m¶nh vôn sau ®ã.
101
cave breathing [2458] : hang thë, hang sèng.
Luång giã thæi vµo, thæi ra qua mét lèi vµo
hang, th−êng th−êng vµi phót mét lÇn.
cave breccia [2459] : d¨m kÕt hang ®éng.
C¸c m¶nh vôn ®¸ v«i gãc c¹nh bÞ r¬i xuèng
tõ trÇn v¸ch xuèng ®¸y cña mét hang ®éng vµ
®−îc carbonat calci g¾n kÕt l¹i.
cave bubble [2460] : hang cã c¸c nhò h×nh
cÇu, d¹ng chïm nho lín.
Hang h×nh cÇu kh«ng liªn th«ng, th−êng
b»ng calcit, thµnh t¹o c¸c bät khÝ ë bÒ mÆt hang.
cave coral [2461] : kho¸ng vËt thø sinh h×nh
gå ghÒ, h×nh qu¶ ®Êm.
Th−êng cÊu t¹o b»ng calcit b¸m ë hang
rÊt nhiÒu.
cave cotton [2462] : th¹ch cao d¹ng b«ng.
C¸c sîi cong, thµnh phÇn th¹ch cao hoÆc
epsomit nh« ra tõ v¸ch hang.
§n: gypsum cotton.
cave earth [2463] : ®Êt hang ®éng.
VËt liÖu vôn h¹t mÞn, th−êng bë rêi lÊp ®Çy
tõng phÇn cña mét hang ®éng. §n: cave soil.
cave flower [2464] : th¹ch cao d¹ng hoa.
Th¹ch cao hoÆc epsomit ph¸t triÓn tõ v¸ch vµ
trÇn hang, uèn cong vµ dµi tr«ng nh− hoa. Sù
ph¸t triÓn cña c¸c cÊu t¹o x¶y ra ë phÇn cuèi.
§n: gypsum cotton.
cave formation [2465] : trÇm tÝch hang ®éng.
C¸c thµnh t¹o kho¸ng vËt thø sinh trong
hang.
cave in [2466] : sËp lë vµo hang, lón sôt, tôt.
1- Sôp ®æ mét phÇn hay toµn bé ®Êt ®¸ vµo
hang lín d−íi ®Êt nh− c«ng tr−êng lé thiªn hoÆc
hÇm ngÇm.
2- SËp ®æ th×nh l×nh vËt chÊt cña v¸ch vµo
hang th¼ng ®øng.
3- N¬i cã ®Êt ®¸ sËp hoÆc r¬i xuèng.
cave in lake [2467] : hå hang ®éng.
N¬i chøa n−íc n«ng mµ phÇn bån tròng ®−îc
t¹o thµnh do sËp lë bÒ mÆt vµ n−íc b¨ng tan
chiÕm chç ë vïng b¨ng vÜnh viÔn. §n: thaw
lake; thermokarst lake; cryogenic lake.
cave mable [2468] : m· n·o hang ®éng.
X: cave onyx.
cave onyx [2469] : onix hang ®éng.
TrÇm tÝch thÓ líp (vØa) nÐn chÆt, thµnh phÇn
calcit hoÆc aragonit t×m thÊy trong hang, cã kh¶
n¨ng mµi bãng tèt vµ bÒ ngoµi gièng onit.
cave pearl [2470] : kÕt h¹ch hang ®éng.
Mét lo¹i trÇm tÝch hang ®éng bë rêi, th−êng
cã thµnh phÇn lµ calcit, ®−îc h×nh thµnh tõ sù
tÝch tô theo c¸c líp ®ång t©m xung quanh mét
nh©n, ®Æc tr−ng bëi cÊu t¹o tinh thÓ h×nh táa tia.
§n: cave pisolite.
 cave pisolite [2471] : pizolit hang ®éng.
§¸ h¹t ®Ëu h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh
thµnh t¹o hang ®éng, t−¬ng øng víi thuËt ng÷
cave pearl.
cave system [2472] : hÖ thèng hang ®éng.
1- Mét nhãm c¸c hang ®éng th«ng víi nhau
hoÆc cã quan hÖ thñy v¨n víi nhau.
2- Hang phøc t¹p (gåm nhiÒu hang).
caver [2473] : ng−êi th¸m hiÓm hang ®éng.
Ng−êi thÝch th¸m hiÓm hang ®éng; giã hang
®éng. §n: spelunker, speleologistt.
cavern [2474] : hang, c«ng tr×nh ngÇm d¹ng
phßng, s¶nh.
cavern flow [2475] : dßng ch¶y tõ hang lín.
ChuyÓn ®éng hçn lo¹n cña n−íc d−íi ®Êt qua
hang ®éng, ®Êt ®¸ sái to ®Òu hoÆc kªnh dÉn lín
d−íi t¸c ®éng cña träng lùc hoÆc ¸p lùc.
cavernous [2476] : hang ®éng, cã hang hèc.
Chøa hang ®éng, khoang buång hoÆc c¸c
kho¶ng lç hæng th«; nh− trong ®¸ v«i vµ c¸c ®¸
bät, ®¸ hæng nói löa.
caving [2477] : sù sËp hang; sù thµnh t¹o
hang; sù th¸m hiÓm, du lÞch hang ®éng.
cavitation [2478] : sù t¹o lç hæng.
cavity [2479] : hèc, lç hæng trong ®¸.
1- Lç hæng, hang hßa tan trong hang ®éng
®¸ v«i.
2- Lç hæng nhá trong dung nham.
cawk [2480] : barit.
cay [2481] : ®¶o, d¶i c¸t.
1- §¶o c¸t hay ®¶o San h«, thÊp, nhá däc
bê biÓn.
2- D¶i c¸t ngÇm hoÆc ¸m tiªu (®¶o san h«)
San h« ph¼ng, cao h¬n mùc n−íc lóc thñy triÒu
cao. ThuËt ng÷ hay dïng ë miÒn T©y Ên §é,
®¸nh vÇn "kay", ph¸t ©m "key". Nguån gèc thuËt
ng÷ T©y Ban Nha: cayo.
cay sandstone [2482] : c¸t kÕt ¸m tiªu, c¸t kÕt
doi c¸t ngÇm.
Lo¹i c¸t San h« bë rêi hay g¾n kÕt ch¾c, h×nh
thµnh ë gÇn ch©n cña doi c¸t ¸m tiªu San h« vµ
®¹t tíi møc triÒu cao, nã ®−îc carbonat calci
tÝch tô tõ m«i tr−êng n−íc ngät g¾n kÕt.
cayeuxite [2483] : cayeuxit.
Lµ mét lo¹i pyrit d¹ng khèi chøa silic, arsen,
antimon, germani.
caysichite [2484] : caysichit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
(Y,Ca)4Si4O10(CO3)3.4H2O.
Cayugan [2485] : Cayugi (®t).
Thèng ë B¾c Mü, Silur th−îng (n»m trªn
Niagari, n»m d−íi Helderbergi thuéc Devon).
Cazenovian [2486] : Cazenovi (®t).
BËc ë B¾c Mü, Devon trung (n»m trªn
102
Onesquethawi, n»m d−íi Tioughniogi).
cebollite [2487] : cebolit.
Kho¸ng vËt d¹ng sîi mµu phít xanh ®Õn
tr¾ng Ca4Al2Si3O14(OH)2.
cechite [2488] : cechit.
Kho¸ng vËt thuéc nhãm descrloizit-
pyrobelonit Pb(Fe+2,Mn+2)(VO4)(OH).
cecilite [2489] : cecilit.
Mét lo¹i ®¸ basalt cã Ýt ban tinh gåm : ,
leucit, augit, melilit, nephelin, olivin, anorthit,
magnetit, apatit. Leucit chiÕm kho¶ng 50%, tiÕp
theo lµ c¸c kho¸ng vËt mafic, melilit 1-8%,
nephelin 8%. anorthit 4%. §Æt tªn theo vïng
Cecilia, Italia.
cedarite [2490] : cedarit.
Nhùa hãa ®¸. §n: chemawinite.
cedricite [2491] : cedricit.
Mét lo¹i leucitit chøa c¸c ban tinh leucit vµ
pyroxen ®¬n nghiªng trong nÒn h¹t phlogopit rÊt
mÞn. ThuËt ng÷ mang tªn vïng Mount Cedric,
Western Australia.
celadonite [2492] : celadonit.
Kho¸ng vËt mÒm, d¹ng ®Êt mµu xanh hoÆc
xanh x¸m, thuéc nhãm mica víi c«ng thøc lý
t−ëng lµ K[(Mg, Fe+2)(Fe+3, Al)]Si4O10(OH)2.
T¹o thµnh tõng ®¸m trong ®¸ basalt. Cã cÊu tróc
rÊt gièng cÊu tróc cña glauconit. Kh«ng nhÇm
víi chalcedonite. §n: svitalskite.
celestine [2493] : celestin.
X: celestite.
celestite [2494] : celestit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi SrSO4, th−êng cã mµu
tr¾ng ®«i khi nhuèm mµu xanh nh¹t. Th−êng cã
trong sÐt tµn d−, vµ trong má muèi, th¹ch cao ®i
kÌm víi dolomit, phiÕn sÐt. Lµ quÆng c¬ b¶n cña
stronti. §n: celestine; coelestine.
cell [2495] : «, ng¨n.
B¶ng ®iÖn tö gåm nhiÒu «, mçi « l−u tr÷ c¸c
th«ng tin kh¸c nhau.
cell texture [2496] : cÊu t¹o v¸ch ng¨n, cÊu
t¹o tæ ong, cÊu t¹o m¹ng l−íi.
Trong c¸c má quÆng, mét kiÓu m¹ng l−íi
®−îc h×nh thµnh bëi sù hßa tan hoÆc thay thÕ c¸c
cÊu tróc h÷u c¬.
cellular [2497] : buång, tÇng.
CÊu t¹o ®¸ cã c¸c khe nøt, lç hæng (thuËt ng÷
nµy th−êng dïng ®èi víi hèc, lç hæng lín nh−ng
nhá h¬n hang ®éng). §n: vesicular.
cellule [2498] : «, ng¨n.
Kho¶ng chia nhá cña mét phÇn ngoµi r×a ë
phÇn ngoµi mét ®íi r×a cña Trïng lç, nh− ë hä
Orbitolinidae.
celsian [2499] : celsian.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm feldspar,
kh«ng mµu : BaAl2Si2O8, kho¸ng vËt chøa bari
t−¬ng tù víi anorthit vµ ®ång h×nh víi
paracelsian.
cement [2500] : cement (xi m¨ng).
Kho¸ng chÊt, th−êng ®−îc tÝch tô b»ng con
®−êng ho¸ häc, cã mÆt ë kho¶ng trèng gi÷a c¸c
h¹t vôn cña mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch, lµm nhiÖm vô
g¾n kÕt chóng thµnh mét khèi r¾n ch¾c. Lo¹i xi
m¨ng phæ biÕn nhÊt lµ silic (th¹ch anh, opal,
chalcedon), carbonat (calcit, dolomit, siderit) vµ
c¸c lo¹i oxid s¾t. Ngoµi ra lµ kho¸ng vËt sÐt,
barit, th¹ch cao, anhydrit vµ pyrit.
cement admixtures [2501] : gia c−êng b»ng
xi m¨ng.
Trén xi m¨ng víi ®Êt ë mét ®é Èm nhÊt ®Þnh
gãp phÇn æn ®Þnh ®Êt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc
biÖt, vÝ dô gia c−êng ®Êt nÒn d−íi líp bª t«ng
®−êng « t« cao tèc hoÆc ®−êng b¨ng m¸y bay.
cement clay [2502] : sÐt xi m¨ng.
Lo¹i sÐt cã chøa mét l−îng carbonat calci,
dïng ®Ó s¶n xuÊt xi m¨ng.
cement gravel [2503] : sái xi m¨ng.
Lo¹i sái ®−îc c¸c vËt liÖu sÐt, silic hoÆc
calcit g¾n kÕt.
cement grout [2504] : b¬m phôt xi m¨ng; phôt
v÷a xi m¨ng ®Ó hµn, tr¸m.
cement gun [2505] : sóng phun v÷a xi m¨ng.
ThiÕt bÞ ®−a v÷a hoÆc bª t«ng qua mét lç nhá
d−íi ¸p lùc. Theo ph−¬ng ph¸p nµy hçn hîp xi
m¨ng vµ cèt liÖu nhá ®−îc Ðp b»ng khÝ nÐn qua
mét èng mÒm vµo trong vßi phun, t¹i ®ã vËt liÖu
nÐn ®−îc trén cïng víi n−íc ®−a vµo b»ng mét
èng kh¸c t¹o nªn v÷a phun.
cement stabilization [2506] : gia cè, gia
c−êng b»ng xi m¨ng.
cementation [2507] : g¾n kÕt, t¹o ®¸.
Qu¸ tr×nh t¹o ®¸, nhê ®ã c¸c h¹t trÇm tÝch
vôn th« ®−îc t¹o thµnh ®¸ g¾n kÕt ch¾c, th«ng
qua sù tÝch tô kho¸ng vËt ë c¸c kho¶ng trèng
gi÷a c¸c h¹t vôn. Nã cã thÓ xuÊt hiÖn ®ång thêi
hay sau qu¸ tr×nh tÝch tô. X: diagenesis.
§n: agglutination.
cemented sandfill [2508] : c¸t san lÊp ®−îc
g¾n kÕt.
cementing [2509] : tr¸m xi m¨ng.
B¬m v÷a xi m¨ng vµo lç khoan cho ch¶y
ng−îc lªn kho¶ng trèng gi÷a v¸ch lç khoan vµ
èng chèng ®Ó ng¨n sù x©m nhËp cña c¸c chÊt
láng vµo lç khoan hoÆc c¸ch ly c¸c tÇng chøa
n−íc.
Cenomanian [2510] : Cenoman.
BËc do d'Orbigny (1852) x¸c lËp theo tªn
Latinh Cenomanum cña thµnh phè Le Mans cña
Ph¸p, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, phÇn thÊp
nhÊt cña Creta th−îng hay Creta trung theo mét
103
sè t¸c gi¶ kh¸c nhau (n»m trªn Albi, n»m d−íi
Turon). Còng cã t¸c gi¶ xÕp vµo Creta trung.
Cenophytic [2511] : T©n thùc vËt.
Ph©n vÞ cæ thùc vËt cña thêi gian ®Þa chÊt
®¸nh dÊu b»ng sù ph¸t triÓn cña thùc vËt h¹t kÝn
b¾t ®Çu tõ kho¶ng gi÷a hoÆc cuèi Creta.
cenosite [2512] : cenosit.
§n: kainosite.
cenotypal [2513] : cenotypal.
Mét lo¹i ®¸ magma porphyrit h¹t mÞn, d¹ng
cña c¸c ®¸ phun trµo t¬i hoÆc gÇn t¬i nh− nh÷ng
®¸ tuæi §Ö tam vµ Holoxen. ThuËt ng÷ nµy vµ
thuËt ng÷ paleotypal ®−a ®Õn sù ph©n biÖt nh÷ng
®¸ nói löa míi vµ ®¸ nói löa cæ. C¶ hai thuËt ng÷
nµy ®Òu Ýt sö dông.
Cenozoic [2514] : Kainozoi, T©n sinh.
Mét ®¹i cña ®Þa thêi, tõ ®Çu kû §Ö tam ®Õn
hiÖn nay (mét sè t¸c gi¶ t¸ch §Ö tø thµnh mét
®¹i riªng). VÒ mÆt cæ sinh ®Æc tr−ng bëi sù tiÕn
hãa vµ ph¸t triÓn phong phó cña ®éng vËt cã vó,
th©n mÒm, chim vµ thùc vËt h¹t kÝn. Kainozoi
®−îc b¾t ®Çu tõ 65 triÖu n¨m tr−íc ®©y. Cßn
®−îc viÕt Cainozoic, Kainozoic.
cenozoology [2515] : t©n ®éng vËt häc.
M«n ®éng vËt häc nghiªn cøu c¸c ®éng vËt
hiÖn ®ang tån t¹i mµ kh«ng quan t©m ®Õn nh÷ng
d¹ng ®· tuyÖt chñng.
center [2516] : t©m, trung t©m.
center gravity [2517] : t©m lùc hÊp dÉn.
§iÓm trong vËt thÓ hoÆc cña hÖ thèng vËt thÓ,
th«ng qua ®ã, tæng lùc hÊp dÉn t¸c ®éng vµo vËt
thÓ hoÆc hÖ thèng t¹i vÞ trÝ ®−îc c©n b»ng ë vÞ trÝ
bÊt kú nµo.
center of action [2518] : trung t©m ho¹t ®éng.
center of borehole [2519] : t©m lç khoan.
center of distribution [2520] : trung t©m
ph©n bè.
center of reticule [2521] : t©m ch÷ nhËt (trong
dông cô quang häc).
central eruption [2522] : phun trµo trung t©m.
Sù nÐm ra, sù trµo ra cña c¸c vËt liÖu nói löa
(dung nham, c¸c m¶nh vôn vµ khÝ) tõ mét ®iÓm
trung t©m, h×nh thµnh nói löa d¹ng h×nh nãn
hoÆc d¹ng vßm.
central tendency [2523] : xu h−íng trung t©m.
BÊt cø sù ®o ®¹c hay trÞ sè nµo ®¹i diÖn cho
hoÆc chØ ra ®−îc trung t©m cña toµn bé ph©n
phèi thèng kª. VÝ dô: median, sè "mèt" hay sè
trung b×nh céng.
central uplift [2524] : vïng n©ng trung t©m.
Vïng n©ng trung t©m do ¶nh h−ëng cña
miÖng nói löa hoÆc ë miÖng nói löa phun næ
b»ng c¸ch vËt liÖu ®−îc ®−a lªn, ®−a xuèng. Nã
®−îc thµnh t¹o ë giai ®o¹n t−¬ng ®èi muén
trong qu¸ tr×nh t¹o miÖng nói löa vµ d−êng nh−
kh«ng bÞ san b»ng. NÐt ®Æc tr−ng lµ cÊu t¹o në
Èn vµ v× vËy ng−êi ta cho r»ng do ¶nh h−ëng cña
meteorit.
central vent [2525] : miÖng trung t©m.
N¬i bÒ mÆt ®Êt më ra ë häng nói löa cã d¹ng
trô hay d¹ng èng.
centre line [2526] : trôc ®èi xøng.
centric diatom [2527] : T¶o silic trung t©m.
T¶o silic vÒ c¬ b¶n cã ®èi xøng táa tia.
centrifugal crusher [2528]:m¸y nghiÒn li t©m.
centrifugal drainage pattern [2529] : kiÓu
tiªu ly t©m; kiÓu tiªu táa tia.
centrifuge [2530] : thiÕt bÞ quay ly t©m.
Quay ly t©m, thÝ nghiÖm m« h×nh quay
li t©m.
centripetal drainage pattern [2531] : kiÓu
tiªu h−íng t©m.
KiÓu tiªu n−íc trong ®ã c¸c dßng ch¶y ch¶y
vÒ t©m vïng tròng.
centripetal replacement [2532] : thay thÕ
h−íng t©m.
Sù thay thÕ kho¸ng vËt, trong ®ã phÇn riÒm
ngoµi cña kho¸ng vËt phÇn lín bÞ thay thÕ.
centroid of a rectangular plate [2533] : t©m
cña bµn nÐn ch÷ nhËt.
centrosymmetric [2534] : t©m ®èi xøng.
ThuËt ng÷ nãi vÒ tinh thÓ cã t©m ®èi xøng.
cenuglomerate [2535] : cenuglomerat.
1- Lo¹i ®¸ h×nh thµnh tõ sù kÕt g¾n vËt liÖu
cña dßng bïn.
2- Lo¹i d¨m kÕt th« ®−îc thµnh t¹o do sù tÝch
tô vËt liÖu tõ qu¸ tr×nh tr−ît lë ®Êt ®¸, hoÆc
dßng bïn.
cephalopod [2536] : Ch©n ®Çu (Cephalopoda).
§éng vËt Th©n mÒm ë biÓn cã ®Çu râ rµng,
cã måm bao quanh bëi c¸c ch©n biÕn ®æi thµnh
sóc tu cã gi¸c hót. Vá ngoµi ë c¸c d¹ng cæ th×
th¼ng hay h¬i cong, dÇn dÇn cuén l¹i, bªn trong
chia thµnh phßng khÝ vµ phßng chøa th©n.
Nh÷ng d¹ng vá trong xuÊt hiÖn tõ Mesozoi vµ
tån t¹i ®Õn ngµy nay nh− mùc, b¹ch tuéc (mùc
phñ). Tuæi: Cambri ®Õn nay.
ceratite [2537] : Ceratitida.
§éng vËt Ch©n ®Çu d¹ng Cóc ®¸ ®Æc tr−ng
bëi ®−êng kh©u ë vá cã yªn trßn vµ thïy xÎ
khÝa. Tuæi: Permi-Trias.
ceratitic suture [2538] : ®−êng kh©u kiÓu
Ceratit.
Mét kiÓu ®−êng kh©u ë d¹ng Cóc ®¸ ®Æc
tr−ng bëi c¸c yªn trßn vµ c¸c thïy xÎ khÝa
tinh tÕ.
ceratoid [2539] : d¹ng sõng.
æ cña mét San h« ®¬n thÓ cã d¹ng sõng thon.
104
cercopod [2540] : tr©m ®u«i, chi ®u«i.
Chi phô ph©n ®èt cã ®«i hay ®¬n chiÕc n»m ë
cuèi th©n mét sè ®éng vËt Ch©n khíp, vÝ dô chi
®u«i ë ®éng vËt Vá gi¸p. §n: cercus.
cercus [2541] : chi ®u«i.
Sn: cerci. §n: cercopod.
cerianite [2542] : cerianit.
Kho¸ng vËt: CeO2, th−êng chøa mét Ýt thori.
cerine [2543] : kho¸ng vËt allanite; kho¸ng
vËt cerite.
cerite [2544] : cerit.
Kho¸ng vËt ba ph−¬ng:
(Ce,Ca)9(Mg,Fe)Si7(O,OH,F)29. §n: cerine.
cerium [2545] : ceri (Ce).
Nguyªn tè hãa häc sè 58, nguyªn tö l−îng
140,116; tû träng 6,77 g/cm3; kim lo¹i ë tr¹ng
th¸i r¾n thuéc nhãm lithophil. Cã 4 ®ång vÞ bÒn
vµ 31 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Ce trong
c¸c ®¸ (theo ppm): trong vá lôc ®Þa trªn lµ 65,7;
®¸ siªu mafic lµ 3; gabro-basalt lµ 16; granit-
granodiorit lµ 90; trong ®Êt lµ 65; trong ®¸ phiÕn
80; trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,000001 mg/l, trong
s«ng suèi lµ 0,00006 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ monazit, bastnaezit, cerit, xenotim. Ce
cßn cã trong kho¸ng vËt feldspar, apatit, sphen,
fluorit, zircon. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Ce: XRF,
ICP-AES, ICP-MS. §−îc sö dông trong kü nghÖ
thñy tinh, sø gèm, luyÖn thÐp, xóc t¸c, v« tuyÕn,
h¹t nh©n, v.v.
cernyite [2546] : cernyit.
Kho¸ng vËt cã mÆt trong pegmatit cïng víi
kesterit, Cu2Cd Sn S4. Tõ cã gèc TiÖp Kh¾c.
cerotungstite [2547] : cerotungstit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: CeW2O6(OH)3.
cerulate [2548] : cerulat.
Kho¸ng vËt, xanh lam h¬i lôc
Cu2Al7(OH)13(AsO4)4.11H2O.
ceruleite [2549] : ceruleit.
Kho¸ng vËt mµu xanh ngäc lam:
Cu2 Al7(OH)13(AsO4)4.11,5H2O.
cerulene [2550] : cerulen.
1- Tªn th−¬ng m¹i cña mét lo¹i calcit xanh l¸
c©y hoÆc xanh da trêi, do chøa azurit hoÆc
malachit vµ ®−îc dïng nh− mét lo¹i ®¸ qóy.
2- ThuËt ng÷ ®−îc dïng Ýt h¬n ®Ó chØ mét
lo¹i th¹ch cao xanh da trêi.
cerussite [2551] : cerusit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, kh«ng mµu, tr¾ng, vµng
nh¹t hoÆc x¸m nh¹t cña nhãm aragonit: PbCO3,
lµ s¶n phÈm biÕn ®æi cña galen vµ lµ kho¸ng vËt
quÆng cã gi¸ trÞ cña ch×.
§n: white lead ore; lead spar.
cervantite [2552] : cervantit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu tr¾ng hoÆc vµng:
 Sb+3 Sb+5O4, gièng víi stibiconit.
cesanite [2553] : cesanit.
Kho¸ng vËt Ca2Na3[(OH)(SO4)3], ®ång h×nh
víi apatit.
cesarolite [2554] : cesarolit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp: H2PbMn3O8, d¹ng
khèi mÒm, xèp.
cesbronite [2555] : cesbronit.
Kho¸ng vËt: Cu5(TeO3)2(OH)6.2H2O.
cesium kupletskite [2556] : kupletskit cesi.
Kho¸ng vËt nhãm astrophylit:
(Cs,K,Na)3(Mn, Fe)7 (Ti,Nb)2 Si8O24(O,OH,F)7
t¹o thµnh tËp hîp víi kupletskit.
cestibtantite [2557] : cestibtantit.
Kho¸ng vËt th−êng cã ®ång h×nh víi
microlit, (CsNa)SbTa4O12.
ceylonite [2558] : ceylonit.
Spinel chøa s¾t, xanh l¸ c©y sÉm hoÆc ®en.
§n: pleonaste; candite; ceflanite; zeylanite.
chabazite (chabasite) [2559] : chabazit
(chabasite).
Kho¸ng vËt zeolit CaAl2Si4O12.6H2O, ®«i khi
chøa Na vµ K.
chabourneite [2560] : chaburneit.
Kho¸ng vËt: Tl21-xPb2x(Sb,As)91-xS1,47. Trong
®ã x = 0 ®Õn 17,5.
chadacryst [2561] : tinh thÓ kh¶m.
Tinh thÓ cã d¹ng cÊu t¹o kh¶m.
§n: of xenocryst.
Chadronian [2562] : Chadron (®t).
BËc ë B¾c Mü, Oligocen h¹ (n»m trªn ,
Duchesne, n»m d−íi Oreli).
chaetetid [2563] : San h« d¹ng sîi
(Chaetitidae).
San h« d¹ng khèi, gåm nh÷ng æ kh«ng v¸ch
rÊt thanh, t−êng kh«ng thñng lç vµ tÊm ®¸y hoµn
chØnh. C¸c sinh vËt nµy hiÖn ®−îc xÕp vµo San
h« v¸ch ®¸y, song còng cßn ®−îc xÕp vµo Thñy
tøc, Rªu ®éng vËt hoÆc vµo Bät biÓn. Tuæi:
Ordovic-Permi.
chaff peat [2564] : than bïn b·.
Lo¹i than bïn ®−îc thµnh t¹o tõ c¸c m¶nh
vôn thùc vËt.
chain [2565] : chuçi, m¾t xÝch.
ThuËt ng÷ c¬ b¶n ®Ó chØ hµng lo¹t ®Æc ®iÓm
tù nhiªn ®−îc ph©n bè nhiÒu Ýt theo chiÒu dµi,
nh− hå d¹ng chuçi, quÇn ®¶o kÐo dµi, cöa biÓn,
hay m¾t xÝch nói löa. VÝ dô nh− d·y nói kÐo dµi
gÇn nh− song song víi nhau.
chain coral [2566] : San h« chuçi
(Halysitidae).
San h« thuéc mét hä ®Æc tr−ng bëi nh÷ng æ
San h« h×nh èng bÇu dôc hoÆc gÇn ®a gi¸c, nèi
liÒn nhau t¹o thµnh d·y h×nh chuçi.
chain crater [2567] : chuçi hay lo¹t miÖng
nói löa.
Mét trong sè nh÷ng hè tròng nhá, ®Þnh
h−íng theo tuyÕn trªn bÒ mÆt, MÆt tr¨ng, Sao
Háa vµ Sao Thñy vµ cho r»ng nã ®−îc thµnh
t¹o do ho¹t ®éng nói löa hoÆc do c¸c va ch¹m
thø sinh.
chain silicate [2568] : silicat chuçi.
chainage [2569] : kho¶ng c¸ch ®Õn t©m trôc
täa ®é.
chalcanthite [2570] : chalcanthit.
Kho¸ng vËt ba nghiªng, mµu xanh
CuSO45H2O. Nguån quÆng thø yÕu cña ®ång.
§n: bluevitriol; coppevitriol; bluestone;
cyanosit.
chalcedonite [2571] : chalcedonit.
X: chalcedony.
chalcedony [2572] : chalcedon.
1- Lµ mét lo¹i th¹ch anh vi tinh, Èn tinh,
, th−êng cã kiÕn tróc sferolit. Trong tù nhiªn t¹o
thµnh nh÷ng tËp hîp cã d¹ng rÊt kh¸c nhau, cã
¸nh mì ®Õn ¸nh s¸p. Th−êng th−êng bÞ nhuém
mµu do bôi hematit t¹o mµu ®á, limonit t¹o mµu
vµng, clorit t¹o mµu xanh vµ còng cã thÓ t¹o
mµu nh©n t¹o, chalcedon t¹o thµnh c¸c æ trong
basalt, melafur h¹nh nh©n vµ c¶ trong ®¸ v«i. Lµ
kho¸ng vËt thø sinh nhiÖt ®é thÊp (d−íi 120oC).
2- Tªn chung ®Ó gäi SiO2 tinh thÓ kÕt thµnh
khèi víi kiÕn tróc sîi táa tia ®ång t©m, víi
quang tÝnh ©m (kh«ng gièng th¹ch anh).
3- Tªn th−¬ng nghiÖp ®Ó chØ onyx (m· n·o)
mµu xanh lam tù nhiªn. §n: chalcedonite.
, chalcedonyx [2573] : m· n·o.
Mét lo¹i onyx (m· n·o) víi sù xen kÏ cña
c¸c gi¶i mµu x¸m vµ tr¾ng. Lµ mét lo¹i ®¸ b¸n
qóy.
chalco [2574] : chalco.
TiÕp ®Çu ng÷, cã nghÜa lµ "®ång".
chalcoalumite [2575] : chalcoalumit.
Kho¸ng vËt mµu lôc ngäc lam ®Õn xanh nh¹t
CuAl4(SO4)(OH)12.3H2O. Kho¸ng vËt t−¬ng tù
chøa Ni lµ mbobomkulit.
chalcocite [2576] : chalcocit.
Kho¸ng vËt mµu ®en hoÆc mµu ch× x¸m tèi
Cu2S, ¸nh kim lo¹i, tinh thÓ hÖ thoi hoÆc d¹ng
khèi. Lµ nguån quÆng ®ång quan träng.
§n: copper glance chancosine; redruthite; beta
chalcosite; vitreous copper.
chalcocyanite [2577] : chalcocyanit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: CuSO4.
§n: hydrocyanite.
chalcodite [2578] : chalcodit.
Kho¸ng vËt stilpnomelan.
chalcolite [2579] : chalcolit.
105
 Kho¸ng vËt torbernit.
chalcolithic [2580] : thêi ®¹i ®å ®ång.
§n: copper age.
chalcomenite [2581] : chalcomenit.
Kho¸ng vËt mµu xanh biÓn: CuSeO3.2H2O.
chalconatronite [2582] : chalconatronit.
Kho¸ng vËt Na2Cu(CO3)2.3H2O. Lµ nh÷ng
vËt thÓ nhá mµu phít xanh trªn c¸c ®å vËt lµm
b»ng ®ång thiÕc ë Hy L¹p.
chalcopentlandite [2583] : chalcopenlandit.
Lµ sulfua nhiÖt ®é cao theo lý thuyÕt cña Cu,
Ni vµ Fe, ®¹i diÖn bëi hçn hîp cña penlandit vµ
chalcopyrit.
chalcophanite [2584] : chalcophanit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng, mµu ®en:
(Zn, Mn,Fe) Mn+43O7.3H2O.
chalcophile [2585] : chalcophil.
1- ChØ mét nguyªn tè tËp trung trong sulfua
nhiÒu h¬n trong c¸c pha kim lo¹i, silicat cña c¸c
thiªn th¹ch vµ cã kh¶ n¨ng tËp trung trong manti
liªn quan víi vá vµ nh©n Tr¸i ®Êt (trong b¶ng
ph©n lo¹i c¸c nguyªn tè trong Tr¸i ®Êt cña
Goldschmid).
2- ChØ mét nguyªn tè cã xu h−íng tËp trung
trong c¸c kho¸ng vËt vµ quÆng sulfua. §ã lµ c¸c
nguyªn tè cã thÕ ®iÖn cùc trung gian vµ cã kh¶
n¨ng cã mÆt trong monosulfua. VÝ dô S, Se, As,
Fe, Pb, Zn, Cd, Cu, Ag.
chalcophyllite [2586] : chalcophylit.
Kho¸ng vËt mµu xanh lôc
Cu18Al2(ASO4)3(SO4)3(OH)27.33H2O.
§n: copper mica (mica ®ång).
chalcopyrite [2587] : chalcopyrit.
(kv) Tªn ®−îc ®Æt tõ ch÷ Hy L¹p: chalkos-
®ång, pyr-ngän löa. Sulfua Cu vµ s¾t CuFeS2.
KÕt tinh trong tinh hÖ tø ph−¬ng, th−êng cã tËp
hîp d¹ng khèi, tinh thÓ tø diÖn mµu vµng thau
®Õn vµng, th−êng cã s¾c xanh. Lµ nguån quan
träng cña quÆng ®ång vµ cã trong c¸c má nhiÖt
dÞch, biÕn chÊt trao ®æi, magma. §n: copper
pyrites; yellow copper ore; yellow pyrites;
fool's gold (vµng gi¶).
chalcosiderite [2588] : chalcosiderit.
Kho¸ng vËt mµu xanh l¸ c©y:
Cu(Fe,Al)6(PO4)4(OH)8.4H2O, ®ång h×nh víi
turquois.
chalcosine [2589] : chalcosin.
X: chalcocite.
chalcostibite [2590] : chalcostibit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch×: CuSbS2.
§n: wolfsbevgite.
chalcothallite [2591] : chalcothalit.
Kho¸ng vËt: Cu3 Tl S2.
chalcotrichite [2592] : chalcotrichit.
106
D¹ng èng, sîi cña cuprit, tinh thÓ d¹ng sîi
thanh m¶nh kÕt l¹i víi nhau. §n: plush copper
ore; hair copper.
Chalk [2593] : PhÊn; ®¸ phÊn.
1- (®t) ThuËt ng÷ ®Þa tÇng ®−îc dïng h¹n chÕ
ë t©y b¾c Ch©u ¢u cho Creta th−îng. ë Anh,
ph©n vÞ ®−îc chia thµnh PhÊn d−íi (Cenon),
PhÊn gi÷a (Turon) vµ PhÊn trªn (Senon).
2- (trt) Lo¹i ®¸ v«i nguån gèc biÓn, mµu
vµng xÉm, tr¾ng ®Õn x¸m s¸ng, d¹ng ®Êt, mÒm
vµ tinh s¹ch, cã thµnh phÇn chñ yÕu (90-99%) lµ
calcit, ®−îc thµnh t¹o tõ sù tÝch tô vá sinh vËt
tr«i næi biÓn n«ng (chñ yÕu lµ foraminifers) vµ
tµn tÝch vôn loµi t¶o v«i (coccoliths vµ
rhabdoliths), cÊu thµnh mét lo¹i nÒn calcit vi
tinh phi cÊu t¹o. Lo¹i ®¸ nµy th−êng xèp, g¾n
kÕt yÕu vµ thµnh phÇn cã thÓ bao gåm c¸c tµn
tÝch sinh vËt b¸m ®¸y (ammonites, echnoderms,
vµ pelecypods), c¸c kÕt h¹ch silic vµ pyrit. C¸c
lo¹i ®¸ phÊn næi tiÕng vµ ph©n bè réng r·i nhÊt
cã tuæi Creta.
chalk cliff failures induced by undercutting
[2594] :
V¸ch ®¸ phÊn v«i bÞ ph¸ hñy do phÇn ch©n bÞ
n−íc bµo xãi hµm Õch.
chalk rock [2595] : ®¸ phÊn.
Lo¹i ®¸ mµu tr¾ng s÷a, mÒm gièng nh− phÊn
tr¾ng, talc, tuf v«i, phiÕn diatome, tuf nói löa,
hoÆc líp ®¸ v«i tr¾ng.
chalk stream [2596] : suèi ch¶y qua hay däc
theo líp ®¸ phÊn.
chalky [2597] : phÊn.
1- Lo¹i ®Êt hoÆc ®¸ cã chøa, giµu hay ®−îc
®Æc tr−ng bëi thµnh phÇn phÊn. §n: cretaceous.
2- Lo¹i ®¸ v«i cã d¹ng phÊn.
3- C¸c lo¹i ®¸ cã ®é rçng, mÞn nh− phÊn hoÆc
sÐt v«i.
chalky marl [2598] : ®¸ marl chøa phÊn.
Lo¹i ®¸ sÐt v«i mµu phít x¸m giµu phÊn vµ
chøa tíi 30% vËt chÊt sÐt.
challantite [2599] : chalantit.
Kho¸ng vËt: 6Fe2(SO4)3.Fe2O3.63H2O.
chalmersite [2600] : chalmersit.
X: cubanite.
chalybite [2601] : chalybit.
Kho¸ng vËt fero- carbonat. §n: siderite.
chamber [2602] : phßng, buång.
ë Trïng lç, lµ ®¬n vÞ c¬ b¶n cña vá gåm mét
xoang vµ c¸c v¸ch bao quanh nã, cã h×nh thï
kh¸c nhau nh−ng lu«n th«ng víi c¸c phßng gi¸p
kÒ qua c¸c lç th«ng; ë Bät biÓn Sphinctozoa lµ
mét cÊu tróc hèc ®Òu ®Æn liÒn kÒ nhau t¹o nªn
bëi khung x−¬ng; ë Ch©n ®Çu lµ phßng khÝ n»m
sau phßng chøa th©n.
 chamberlet [2603] : phßng thø cÊp.
Phßng nhá ë Trïng lç do sù chia nhá mét
phßng b»ng c¸c v¸ch phô.
chambersite [2604] : chambersit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Mn3B7O13Cl.
chamcanite [2605] : chamcanit.
Kho¸ng vËt: (Cu,Fe)4As(Se,S)4 ph¸t triÓn xen
kÏ víi giraudit.
chamosite [2606] : chamosit.
Kho¸ng vËt khèi t¸m mÆt ba, mµu xanh l¸
c©y ®Õn n©u cña nhãm clorit, trong ®ã Fe hãa trÞ
2 trong cation khèi t¸m mÆt.
Champlainian [2607] : Champlain.
Thèng khu vùc ë B¾c Mü, Ordovic trung
(n»m trªn Canadi, n»m d−íi Cincinnat). §ång
nghÜa víi Ordovic tr−íc ®©y.
changbaiite [2608] : changbaiit.
Kho¸ng vËt: PbNb2O6.
change [2609] : thay ®æi, chuyÓn ®æi.
change of ownership clause [2610] : ®iÒu
kho¶n vÒ chuyÓn quyÒn së h÷u (trong c¸c
hîp ®ång).
Changhsingian [2611] : Changhsing (®t).
BËc do Huang (1932) thµnh lËp theo ®Þa danh
Changhsing (Tr−êng Hóng) Trung Quèc. Permi
th−îng (d−íi Trias, trªn Wuchiaping hoÆc
Dzulfi), ®−îc ph©n ban ®Þa tÇng Permi quèc tÕ
c«ng nhËn n¨m 1998.
channel [2612] : lßng dÉn, kªnh, m−¬ng, r·nh.
1- Bé phËn s©u nhÊt cña lßng s«ng n¬i n−íc
ch¶y qua.
2- Kªnh thiªn nhiªn hoÆc nh©n t¹o cã n−íc
ch¶y th−êng xuyªn hoÆc ®Þnh kú.
3- Kªnh hÑp, kªnh uèn khóc, th−êng ®−îc
thµnh t¹o trong c¸c dßng dung nham.
4- (t®c) ¶nh viÔn th¸m ®−îc ghi thµnh c¸c
kªnh theo tÇn sè sãng. X: band.
5- (cs) CÊu tróc lâm d¹ng r·nh ë vá ®éng vËt
kh«ng x−¬ng sèng.
channel bar [2613] : doi c¸t kÐo dµi theo
h−íng ch¶y cña s«ng.
channel erosion [2614] : x©m thùc dßng.
Sù x©m thùc, trong ®ã vËt liÖu bÞ n−íc cuèn
®i theo mét h−íng ch¶y râ rµng, x©m thùc do
dßng ch¶y cña m−¬ng, r·nh.
channel fill [2615] : båi tÝch lÊp ®Çy lßng.
VËt liÖu aluvi ë lßng s«ng, ®Æc biÖt vËt liÖu
aluvi ë suèi c¹n, n¬i mµ kh¶ n¨ng vËn chuyÓn
vËt liÖu cña n−íc kh«ng cßn n÷a, vËt liÖu aluvi ë
s«ng, suèi "chÕt" - kh«ng cã n−íc.
channel fill deposit [2616] : trÇm tÝch ë
lßng s«ng.
TrÇm tÝch ë lßng s«ng, ®Æc biÖt ë n¬i mµ kh¶
n¨ng vËn chuyÓn cña s«ng kh«ng ®ñ ®Ó ®−a
107
®i xa.
channel flow [2617] : dßng ch¶y trong kªnh.
Sù chuyÓn ®éng cña n−íc trong mét kªnh
thiªn nhiªn hoÆc nh©n t¹o.
channel maintenance constant [2618] : h»ng
sè b¶o qu¶n kªnh dÉn.
HÖ sè gi÷a diÖn tÝch l−u vùc n−íc vµ tæng
chiÒu dµi cña c¸c con s«ng vµ suèi ë c¸c bËc
kh¸c nhau trong l−u vùc ®ã.
channel mouth bar [2619] : d¶i c¸t ngÇm ë
cöa s«ng.
D¶i c¸t ngÇm ë n¬i n−íc kh«ng ch¶y, ®−îc
thµnh t¹o do vËn tèc cña dßng ch¶y bÞ gi¶m (d¶i
c¸t ngÇm ë cöa s«ng hoÆc suèi).
channel pattern [2620] : kiÓu hang d¹ng s«ng
kªnh r¹ch.
H×nh d¹ng giíi h¹n cña dßng ch¶y nh− lßng
s«ng, kªnh m−¬ng ®−îc nh×n thÊy tõ trªn kh«ng.
C¸c d¹ng th−êng gÆp lµ th¼ng, h×nh sin, uèn
khóc vµ d¶i viÒn.
channel sand [2621] : c¸t lßng.
TrÇm tÝch c¸t hoÆc c¸t kÕt trªn mét lßng suèi
bÞ bµo mßn tíi c¸c ®¸ n»m d−íi. NÕu ®−îc lé ra,
lo¹i c¸t ®ã cã thÓ chøa vµng hoÆc c¸c kho¸ng
vËt qóy kh¸c; nÕu nh− bÞ vïi lÊp, chóng cã kh¶
n¨ng chøa dÇu khÝ.
channelization [2622] : t¹o kªnh, t¹o m−¬ng,
t¹o dßng.
Qu¸ tr×nh lµm cho th¼ng vµ ®µo s©u lßng
kªnh,, cho phÐp n−íc ch¶y nhanh h¬n ®Ó gi¶m
ngËp lôt hoÆc phôc vô cho t−íi tiªu
n«ng nghiÖp.
channery [2623] : sái.
1- C¸c m¶nh ®¸ v«i, c¸t kÕt hoÆc ®¸ phiÕn
máng vµ ph¼ng cã ®−êng kÝnh 150mm.
2- ThuËt ng÷ nµy cßn ®−îc dïng ë Scotland
vµ Ireland ®Ó chØ sái c¸c lo¹i.
chantalite [2624] : chantalit.
Kho¸ng vËt: CaAl2SiO4(OH)4.
chaoite [2625] : chaoit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, gèc carbon, ®a
h×nh víi kim c−¬ng, graphit vµ lonsdaleit.
chaos [2626] : hçn lo¹n, hçn ®én kh«ng cã
quy luËt.
chaotic [2627] : chaotic.
Lo¹i ®¸ tuf cã cÊu t¹o ®Æc sÝt, kh«ng cã ®Æc
tÝnh ph©n líp, chøa mét hçn hîp t−¬ng ®ång
gi÷a vËt liÖu h¹t mÞn vµ th«.
chaotic terrain [2628]:®åi nói, b·i biÓn cã såi.
C¸c khu vùc trªn Sao Háa cã ®Þa h×nh thÊp,
gåm nhiÒu sèng nói d−êng nh− ®−îc h×nh thµnh
do sù tiªu hao cña ®Þa h×nh miÖng nói löa
(crater). §iÒu nµy ®−îc lý gi¶i nh− lµ ®Æc ®iÓm
®Þa h×nh néi karst (karst nãng).
 chapeiro [2629] : ¸m tiªu ®¬n lÎ.
D¶i ®¸ ngÇm San h« ®¬n lÎ ph¸t triÓn trªn c¸c
®¸m San h« r¶i r¸c, cã lóc d¹ng th¸p hoÆc d¹ng
nÊm, cao 12-15 m.
chapmanite [2630] : chapmanit.
Kho¸ng vËt: Fe Sb(SiO4)2(OH).
characteristic impedance [2631] : søc kh¸ng,
trë kh¸ng ®Æc tr−ng.
characterizing accessory mineral [2632] :
kho¸ng vËt phô ®Æc tr−ng.
§n: varietal mineral.
charge [2633] : liÒu, l−îng thuèc næ.®cctr).
L−îng thuèc næ tèi −u trong thiÕt kÕ næ m×n
s¶n xuÊt, khai th¸c.
chargeability [2634] : n¹p ®iÖn.
§¬n vÞ s¬ cÊp cña ®é ph©n cùc theo thêi gian.
§ã lµ mét ®o¹n d−íi ®−êng cong gi÷a hai lÇn
ngõng ph¸t dßng. Th−êng biÓu diÔn b»ng tû sè
milivon gi©y trªn von.
Charmouthian [2635] : Charmouthi.
BËc ë Anh, Jura h¹ (n»m trªn Sinemuri, n»m
d−íi Domeri).
charoite [2636] : charoit.
Kho¸ng vËt: (K,Ba,Sr)(Ca,Na)2Si4O10(OH,F).
0,5-1,0H2O.
chart [2637] : b¶n ®å, b¶n vÏ, biÓu ®å.
Mét d¹ng b¶n ®å b¶n vÏ thÓ hiÖn néi dung
chuyªn m«n, v.v.
chartometer [2638] : dông cô ®o biÓu ®å.
Dông cô dïng ®Ó ®o chiÒu dµi trªn biÓu ®å
hoÆc b¶n ®å nh− chiÒu dµi s«ng suèi trªn b¶n ®å
®Þa h×nh.
chatkalite [2639] : chatkalit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Cu6FeSn2S8 ®ång
lo¹i víi mawsonit.
chatoyancy [2640] : long lanh.
HiÖn t−îng quang häc, kho¸ng vËt d−íi ¸nh
s¸ng ph¶n x¹, khi thay ®æi vÞ trÝ kho¸ng vËt
b»ng c¸ch xoay bµn kÝnh hiÓn vi th× kho¸ng vËt
ph¸t ra tia s¸ng long lanh. §ã lµ kÕt qu¶ do sù
ph¶n x¹ ¸nh s¸ng cña nh÷ng bao thÓ h×nh kim,
èng ph©n bè song song bªn trong kho¸ng vËt.
HiÖn t−îng nµy cã thÓ nh×n thÊy trong c¸c lo¹i
®¸ quý d−íi kÝnh hiÓn vi. §n: chatoyance.
chatoyant [2641] : long lanh.
ThuËt ng÷ nãi vÒ hiÖn t−îng ¸nh s¸ng long
lanh do sù thay ®æi ¸nh vµ mµu cña kho¸ng vËt
khi ¸nh s¸ng xuyªn qua chóng.
Chattian [2642] : Chatti (®t).
BËc do Fuchs (1894) x¸c lËp theo tªn bé téc
Chatt ë T©y ¢u, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ,
phÇn cao nhÊt cña Oligocen (n»m trªn Rupel,
n»m d−íi Aquytan thuéc Miocen).
Chautauquan [2643] : Chautauquan (®t).
108
Thèng khu vùc ë B¾c Mü, Devon th−îng
(n»m trªn Sineca, n»m d−íi Bradfordi).
check dam [2644] : ®Ëp ®iÒu hßa n−íc, ®Ëp
gi÷ n−íc.
cheilostome [2645] :
MiÖng m«i (Cheilostomata).
§éng vËt d¹ng Rªu hËu m«n ngoµi thuéc mét
bé ®Æc tr−ng bëi sù cã mÆt mét n¾p ®Ëy cö ®éng
®−îc ®Ëy lªn lç æ cña æ c¸ thÒ.
chelicera [2646] : chi k×m.
Chi phô ë tr−íc miÖng cña tÊt c¶ ®éng vËt
thuéc ph©n ngµnh Cã k×m (Chelicerata), t−¬ng
øng víi anten thø hai ë ®éng vËt Vá gi¸p, nh−ng
biÕn ®æi ®Ó ch©m hay c¾n vµ gåm hai hay ba ®èt
(nh− ë d¹ng NhÖn), hoÆc ba hay bèn khíp víi
c¸c khíp cuèi lµm thµnh c¸i cµng (nh− ë ®éng
vËt MiÖng ®èt-Merostomata). Sn: chelicerae.
chelicerate [2647] : Cã k×m (Chelicerata).
§éng vËt Ch©n khíp sèng trªn c¹n (d¹ng
NhÖn) hay d−íi n−íc (MiÖng ®èt) thuéc mét
ph©n ngµnh cã ®Æc tr−ng chñ yÕu lµ cã ®«i chi
phÝa tr−íc miÖng. Tuæi: Cambri ®Õn ngµy nay.
cheliped [2648] : ch©n k×m.
Ch©n ngùc ë Vá gi¸p m−êi ch©n mang k×m.
chelkarite [2649] : chelkarit.
Kho¸ng vËt: CaMgB2O4Cl2.7H2O(?).
Chelonia [2650] : Rïa.
Mét bé thuéc ph©n líp Bß s¸t kh«ng hè th¸i
d−¬ng (Anapsida), ®Æc tr−ng bëi mét mai cøng
do c¸c x−¬ng s−ên biÕn ®æi vµ tÊm da t¹o thµnh.
Bao gåm c¸c lo¹i rïa. Tuæi tõ Trias ®Õn nay.
chemical activity [2651] : tÝnh ho¹t hãa.
chemical composition [2652]:thµnh phÇn hãa.
(kv) Thµnh phÇn hãa häc cña kho¸ng vËt.
chemical equylibrium [2653] : c©n b»ng
hãa häc.
Nãi vÒ sù c©n b»ng trong ph¶n øng hãa häc
thuËn nghÞch. L−îng chÊt bÊt kú ®−îc t¹o ra
trong ph¶n øng nµy b»ng ®óng l−îng chÊt ®ã sö
dông trong ph¶n øng kia, v× thÕ nång ®é cña c¸c
chÊt tham gia ph¶n øng kh«ng ®æi.
chemical explosives [2654] : chÊt næ hãa häc.
chemical limestone [2655] : ®¸ v«i ho¸ häc.
Lo¹i ®¸ v«i ®−îc thµnh t¹o trùc tiÕp tõ qu¸
tr×nh tÝch tô thuÇn tóy ho¸ häc hoÆc tõ sù kÕt
g¾n bïn v«i.
chemical oxygen demand (COD) [2656] :
nhu cÇu oxy hãa häc.
L−îng oxy hßa tan cÇn thiÕt ®Ó oxy hãa c¸c
chÊt h÷u c¬ trong mét ®¬n vÞ thÓ tÝch n−íc thµnh
CO2 vµ H2O. L−îng oxy nµy t−¬ng ®−¬ng víi
l−îng dicromat bÞ tiªu thô bëi c¸c chÊt h÷u c¬
hßa tan vµ l¬ löng trong n−íc khi mÉu n−íc
®−îc xö lý víi dicromat trong nhiÒu ®iÒu kiÖn
x¸c ®Þnh. Tiªu chuÈn COD ®èi víi n−íc uèng lµ
kh«ng v−ît qu¸ 10mg/l COD cµng lín n−íc
cµng chøa nhiÒu chÊt h÷u c¬ (nhiÔm bÈn).
chemical residue [2657] : tµn d− hãa häc.
H×nh thµnh do phong hãa hãa häc t¹i chç.
chemical rock [2658] : ®¸ trÇm tÝch hãa häc.
1- Lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn kho¸ng
vËt ®−îc thµnh t¹o trùc tiÕp b»ng sù tÝch tô c¸c
thÓ vÈn tõ dung dÞch hoÆc keo (nh− do bèc h¬i)
hay qu¸ tr×nh tÝch tô c¸c vËt liÖu kh«ng tan (nh−
sù pha trén dung dÞch cña hai lo¹i muèi ch¼ng
h¹n); vÝ dô nh− th¹ch cao, muèi má, phiÕn silit,
®¸ tuf. Nã th−êng cã kiÕn tróc kÕt tinh.
2- Lo¹i ®¸ trÇm tÝch chøa d−íi 50% vËt liÖu
m¶nh vôn.
chemical treatment [2659] : xö lý hãa häc.
C¸ch xö lý chÊt th¶i hay n−íc ch−a ®¹t tiªu
chuÈn vÖ sinh vÒ ph−¬ng diÖn hãa häc ®Ó lo¹i bá
c¸c chÊt ®éc h¹i tíi møc ®¹t tiªu chuÈn an toµn
m«i tr−êng hay tiªu chuÈn sö dông vµo mét môc
®Ých nhÊt ®Þnh.
chemical unconformity [2660] : kh«ng chØnh
hîp hãa häc.
Kh«ng chØnh hîp hoÆc ranh giíi ®Þa tÇng
®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph©n tÝch hãa, nh− tr−êng
hîp mét hÖ tÇng ®¸ v«i cã phÇn c¬ së tËp trung
t¹p chÊt (silicat, magnesi, sulfur) cao h¬n do sù
cã mÆt c¸c m¶nh vôn nhá bÞ röa lòa vµ vËt liÖu
h÷u c¬.
chemical weathering [2661] : phong ho¸
ho¸ häc.
Qu¸ tr×nh phong ho¸ trong ®ã c¸c ph¶n øng
ho¸ häc (thñy ho¸, oxy ho¸, carbonat ho¸, trao
®æi ion, thñy ph©n) lµm biÕn ®æi c¸c ®¸ vµ
kho¸ng vËt thµnh mét hîp t¹o ho¸ häc míi v÷ng
bÒn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i hoÆc gÇn bÒ
mÆt Tr¸i ®Êt, vÝ dô nh− qu¸ tr×nh phong ho¸ cña
ortoclas thµnh caolinit, v.v.
§n: decomposition; decay.
chemoautotrophic [2662] : sinh sèng b»ng
hãa chÊt.
Nãi vÒ c¸c sinh vËt lÊy thøc ¨n tõ c¸c ph¶n
øng hãa häc cña c¸c chÊt v« c¬.
§n: chemotrophic.
chemogenic [2663] : nguån hãa häc.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ®Ó chØ mét lo¹i ®¸ hoÆc
kho¸ng vËt ®−îc tÝch tô trùc tiÕp tõ dung dÞch
kh«ng cÇn cã sù can thiÖp cña sinh vËt. VÝ dô
nh− travertin.
chemolithotrophic [2664] : sinh sèng b»ng
chÊt v« c¬ oxy hãa.
C¸c sinh vËt lÊy thøc ¨n tõ sù oxy hãa c¸c
hîp chÊt v« c¬.
chemoorganotrophic [2665] : sinh sèng b»ng
chÊt h÷u c¬ oxy hãa.
109
C¸c sinh vËt lÊy thøc ¨n tõ sù oxy hãa c¸c
chÊt h÷u c¬.
chemotrophic [2666]: sinh sèng b»ng hãa
chÊt. X: chemoautotrophic.
Chemungian [2667] : Chemung (®t).
BËc ë B¾c Mü, Devon th−îng (n»m trªn
Fingerlakesi, n»m d−íi Cassadaga).
chenevixite [2668] : chenevixit.
Kho¸ng vËt mµu xanh sÉm ®Õn mµu vµng-
xanh l¸ c©y nh¹t: Cu2Fe2(AsO4)2(OH)4H2O(?).
chenier [2669] : ®åi, nói, b·i biÓn cã såi.
Nói b·i biÓn hÑp, dµi cã c©y cèi hoÆc ®åi gß
c¸t cao tõ 3m ®Õn 6m thµnh t¹o gÇn nh− song
song víi ®−êng bê biÓn tho¶i, cÊu thµnh bëi vËt
liÖu h¹t mÞn, phñ trªn than bïn hay sÐt; cã hÖ
thèng khe suèi vµ kh¸ mµu mì. TiÕng Ph¸p
chªne (rõng c©y såi).
cheralite [2670] : cheralit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh l¸ c©y:
(Ca,Ce,Th)(P,i)O4, ®ång cÊu tróc víi monazit vµ
lµ lo¹i chñ yÕu cña lo¹t dung dÞch cøng gi÷a Ce
PO4 (monazit) vµ CaTh(PO4)2.
chernovite [2671] : chernovit.
Kho¸ng vËt: YAsO4.
chernykhite [2672] : chernykhit.
Mica khèi l−ìng th¸p t¸m mÆt, c«ng thøc lý
thuyÕt: (Ba,Na,NH4)1(V+3,Al)2(Si,Al)4O10(OH)2.
chert [2673] : ®¸ phiÕn silic, ®¸ sõng.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch Èn tinh hoÆc vi tinh r¾n
ch¾c, ¸nh mê hay b¸n thñy tinh, cã thµnh phÇn
chñ yÕu lµ c¸c tinh thÓ th¹ch anh víi ®−êng kÝnh
d−íi 30 micron xen cµi lÉn nhau, nã cã thÓ chøa
silic v« ®Þnh h×nh (opal), ®«i khi cßn chøa
nh÷ng t¹p chÊt nh− calcit, oxid s¾t, tµn tÝch sinh
vËt khung x−¬ng silic vµ c¸c sinh vËt kh¸c. Lo¹i
®¸ nµy cã thÓ cã mµu tr¾ng, x¸m, lôc, xanh,
hång, ®á, vµng, n©u vµ ®en, vÕt vì vá chai. §n:
hornstone; white chert; silexite.
chert arenite [2674] : c¸t silic.
1- Lo¹i c¸t th¹ch anh chøa trªn 25%
silic (chert).
2- Lo¹i c¸t giµu m¶nh vôn ®¸, trong ®ã c¸c
m¶nh vôn ®¸ chñ yÕu lµ phiÕn silic (chert).
chert nodule [2675] : kÕt h¹ch silic.
Sù ph©n tô silic ®Æc sÝt, phi cÊu t¹o, cã ranh
giíi d¹ng cÇu, ph¸t triÓn d−íi d¹ng u b−íu.
chertification [2676] : silic hãa.
Mét kiÓu silic ho¸, trong ®ã th¹ch anh h¹t
mÞn hoÆc chalcedon ®−îc x©m nhËp vµo thµnh
phÇn cña ®¸ v«i.
cherty [2677] : cã chøa silic.
§¸ cã chøa silic; vÝ dô nh− ®¸ v«i silic hay
®¸ carbonat s¾t chøa silic gåm cã siderit xen líp
chÆt chÏ víi phiÕn silic (chert).
 chervetite [2678] : chervetit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Pb2V2O7.
chessexite [2679] : chesexit.
Kho¸ng vËt: (Na,K)4Ca2(Mg,Zn)3Al8(SO4)2
(SO4)10(OH)10.4H2O.
Chesterian [2680] : Chesteri (®t).
Thèng ë B¾c Mü, phÇn trªn cïng cña
Mississippi (n»m trªn Merameci, n»m d−íi
Morrowa thuéc Pensylvania).
chevkinite [2681] : chevkinit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Ca,Ce,Th)4(Fe, Mg)2 (Ti, Fe)3 Si4O22, ®ång
h×nh víi perierit.
chevron cross-bedding [2682] : ph©n líp xiªn
kiÓu zigzac.
Chezy equation [2683] : ph−¬ng tr×nh Chezy.
Ph−¬ng tr×nh tÝnh vËn tèc dßng ch¶y mÆt
®ång nhÊt. VËn tèc dßng ch¶y (V) b»ng hÖ sè
Chezy nh©n víi c¨n bËc hai b¸n kÝnh thñy lùc
(R) nh©n víi ®é nghiªng lßng dÉn (S).
chiastolite [2684] : chiastolit.
D¹ng mê ®ôc cña andalusit chøa carbonat
nhiÔm bÈn, mµu ®en. Trong kho¸ng vËt nµy cã
mÆt trùc giao víi trôc dµi cña tinh thÓ, t¹o nªn
d¹ng ch÷ thËp mµu ®en dïng lµm bïa hé mÖnh
vµ lµm ®¸ trang søc rÎ tiÒn.
§n: croso-stone; crucite; macle.
Chickasawhay [2685] : Chickasawhay (®t).
BËc ë B¾c Mü, Oligocen (n»m trªn
Vicksburgi, n»m d−íi Anahuac).
childrenite [2686] : childrenit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu vµng nh¹t tíi mµu
n©u sÉm: (Fe, Mn)AlPO4(OH)2H2O, ®ång h×nh
víi eosphorit.
chilidial plate [2687] : phiÕn khe l−ng.
§o¹n kÐo dµi d¹ng phiÕn cña v¸ch ë khe l−ng
cña mét sè Tay cuén, th−êng t¹o thµnh ranh giíi
cña mÊu b¶n lÒ.
chilidium [2688] : phiÕn che ®Ønh khe l−ng.
PhiÕn h×nh tam gi¸c che trªn ®Ønh cña khe
l−ng ë mét sè Tay cuén th−êng cong låi ra bªn
ngoµi vµ kÐo dµi vÒ phÝa bông qu¸ ®Çu cuèi cña
mÊu b¶n lÒ.
chill zone [2689] : ®íi nguéi l¹nh.
§íi ë r×a khèi x©m nhËp magma, ®−îc ®Æc
tr−ng b»ng c¸c ®¸ h¹t mÞn h¬n phÇn trung t©m,
do nguéi l¹nh nhanh cña magma khi x©m nhËp
lªn phÝa trªn cña vá Tr¸i ®Êt (nhiÖt ®é, ¸p suÊt
gi¶m nhanh).
chimney [2690] : èng nói löa.
èng dÉn qua ®ã magma tõ lßng ®Êt ®i lªn bÒ
mÆt ®Êt.
chimney rock [2691] : cét ®¸.
Cét ®¸ d¹ng èng nói löa nhá cao h¬n vïng
110
xung quanh nã hoÆc t¸ch riªng biÖt trªn s−ên
dèc ®øng. KÝch th−íc nhá, h×nh d¹ng bÒ ngoµi
nh− mét th¸p nhän.
china clay [2692]: sÐt gèm sø, sÐt Trung Quèc.
ThuËt ng÷ th−¬ng m¹i chØ kaolin thµnh t¹o tõ
sù phong hãa ®¸ sÐt Trung Quèc ®−îc dïng ®Ó
s¶n xuÊt ®å sø. Cßn ®−îc viÕt: china clay.
china clay rock [2693] : ®¸ sÐt Trung Quèc.
Granit kaolin hãa chøa chñ yÕu lµ th¹ch anh
vµ kaolin víi kho¸ng vËt phô lµ muscovit,
tuarmalin. §¸ dÔ nghiÒn. Cßn ®−îc viÕt: China-
clay rock. Ss: China stone.
china stone [2694] : ®¸ Trung Quèc.
§¸ granit bÞ kaolin hãa tõng phÇn chøa th¹ch
anh, kaolin, ®«i khi cã mica, fluorit. Cøng h¬n
sÐt Trung Quèc vµ ®−îc sö dông ®Ó s¶n xuÊt
men sø. §n: petunzyte; petuntse; porcelain.
ThuËt ng÷ cßn ®−îc dïng ®Ó chØ ®¸ bïn r¾n
ch¾c chøa vËt chÊt h÷u c¬ hoÆc ®¸ v«i ë Anh vµ
Wales.
chiolite [2695] : chiolit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu tr¾ng tuyÕt:
Na5 Al3 F14.
chip [2696]:mïn khoan;m¹ch ®iÖn tö siªu nhá.
(t®c) Bé n·o cña m¸y tÝnh. ChÊt l−îng cña
chip ®−îc ®o b»ng tèc ®é thùc hiÖn c¸c phÐp
tÝnh (Mhz).
chisel [2697] : ®Çu mòi khoan d¹ng trepa.
chitinozoan [2698] : §éng vËt vá chitin
(Chitinozoa).
Vi sinh vËt biÓn thuéc mét nhãm ®· tuyÖt
chñng cã lÏ thuéc ngµnh ®éng vËt, nãi chung cã
h×nh b×nh thãt cæ t×m thÊy ®¬n chiÕc hoÆc thµnh
d·y, cã tuæi tõ Cambri muén ®Õn Devon. Chóng
cã thµnh vá máng, th−êng mµu ®en, kh«ng cã
cÊu tróc.
chkalovite [2699] : chkalovit.
Kho¸ng vËt: Na2BeSi2O6.
chloraluminite [2700] : cloraluminit.
Kho¸ng vËt: AlCl3.6H2O.
chlorapatite [2701] : clorapatit.
1- Kho¸ng vËt hiÕm nhãm apatit:
Ca3(PO4)3 Cl.
2- Kho¸ng vËt apatit, trong ®ã clorin chiÕm -
−u thÕ h¬n fluorin vµ hydroxyl.
chlorargyrite [2702] : chlorargyrit.
Kho¸ng vËt: AgCl, mµu tr¾ng, vµng nh¹t
hoÆc x¸m, ®¼ng th−íc, tèi, sÉm l¹i khi ph¬i ra
¸nh s¸ng. Cã trong ®íi phong hãa cña má sulfid
b¹c vµ lµ kho¸ng vËt quÆng b¹c.
§n: cerargyrite; horn silver.
chlorination [2703] : clo hãa (n−íc).
Sù cho thªm vµo n−íc khÝ clo hoÆc lµ c¸c
chÊt tõ ®ã sinh ra acid hypoclor¬ hay hypoclorit
®Ó ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn, oxy
hãa c¸c chÊt h÷u c¬, xóc tiÕn qu¸ tr×nh keo tô
hoÆc khö mïi cña n−íc.
chlorine [2704] : clo (Cl).
Tªn Latinh lµ clorum. Nguyªn tè hãa häc
sè 17, nguyªn tö l−îng 35,4527; tû träng 0,0032
g/cm3; tr¹ng th¸i khÝ thuéc nhãm halogen,
kh«ng kim lo¹i nhÑ, atmotphil, lithophil. Cã 2
®ång vÞ æn ®Þnh vµ 17 ®ång vÞ kh«ng æn ®Þnh.
Hµm l−îng Cl trong c¸c ®¸ (theo ppm): trong vá
lôc ®Þa trªn lµ 640; ®¸ siªu mafic lµ 80; gabro-
basalt lµ 130; granit-granodiorit lµ 200; trong
®Êt lµ 300; trong ®¸ phiÕn 200; trong ®¸ c¸t 10;
trong n−íc ®¹i d−¬ng 19.400 mg/l, trong s«ng
suèi lµ 8 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ halit,
carnalit, sylvit, sodalit, eudialyt. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch Cl: XRF, IC, INAA. §−îc sö dông
trong c¸c ngµnh hãa, giÊy, may mÆc, dÇu khÝ,
n−íc s¹ch, v.v.
chlorite [2705] : clorit.
1- Nhãm kho¸ng vËt d¹ng tÊm, hÖ ®¬n
nghiªng, mµu xanh nh¹t, c«ng thøc chung:
(Mg,Fe+2,Fe+3)6AlSi4O10(OH)8, ®Æc tr−ng
chøa nhiÒu s¾t vµ kh«ng cã calci, kali, nh−ng cã
thÓ cã crom vµ mangan. Clorit ph©n bè réng r·i
trong ®¸ biÕn chÊt, lµ kho¸ng vËt biÕn ®æi cña
fesomagne.
2- Nh÷ng kho¸ng vËt nhãm clorit: clinoclor,
peninit, ripidolit, chamosit, thurigit, penantit vµ
corindonphilit.
chloritic shale [2706] : phiÕn sÐt giµu clorit.
Lo¹i phiÕn sÐt ph©n phiÕn yÕu cã chøa c¸c
h¹t bét kho¸ng vËt gãc c¹nh ®Õn b¸n mµi trßn,
®Æc tr−ng bëi hµm l−îng feldspar −u tréi h¬n
th¹ch anh vµ nÒn h¹t mÞn h¬n th−êng giµu clorit.
Th−êng ®i kÌm víi graywacke vµ thÓ hiÖn sù
tÝch tô cña c¸c m¶nh vôn nhá h¬n tõ c¸c ®íi t¹o
nói bÞ bµo mßn nhanh vµ ®−îc vËn chuyÓn tíi
c¸c vïng trÇm tÝch bÞ sôt lón nhanh.
chloritoid [2707] : cloritoit.
Kho¸ng vËt d¹ng mica: Fe1Al4Si2O10(OH)4
mµu xanh sÉm ®Õn x¸m, x¸m nh¹t-®en, d¹ng
tÊm trong trÇm tÝch sÐt biÕn chÊt, quan hÖ víi
mica. Cloritoit cã thÓ chøa magnesi.
chlormagaluminite [2708] : clormagaluminit.
Kho¸ng vËt: (Mg,Fe+2)4Al2(OH)12(Cl0,5CO3)2.
2H2O, thuéc nhãm manaseit.
chlormanganokalite [2709]:: clormangan-
okalit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu vµng: K4MnCl6,
®ång h×nh víi rineit.
chlorofluorocarbons (CFCs) [2710] :cloro-
fluorocarbon (CFCs).
X: chlorofluoromethanes.
chlorofluoromethanes (CFMs) [2711] :cloro-
111
fluorometan.
Hîp chÊt cña carbon víi c¸c halogen (cßn
gäi lµ freon). Cã nhiÒu lo¹i CFM:CFM11(CFCl3),
CFM12(CF2Cl2) vµ CFM12 (CF2Cl2) ®−îc dïng
lµm chÊt thóc ®Èy trong b×nh sol khÝ.
CFM21(CFHCl2) vµ CFM22 (CF2HCl) dïng lµm
chÊt g©y l¹nh trong c¸c m¸y l¹nh, m¸y ®iÒu hßa
nhiÖt ®é. Khi ph¸t th¶i vµo khÝ quyÓn, mét sè
trong c¸c hîp chÊt trªn tån t¹i l©u, khuÕch t¸n
chËm ®Õn tÇng b×nh l−u. T¹i ®ã, d−íi t¸c dông
cña c¸c tia tö ngo¹i chóng ph©n ly, phãng thÝch
c¸c nguyªn tö clo, ph¸ hñy tÇng ozon-l¸ ch¾n
b¶o vÖ sinh quyÓn khái bÞ t¸c ®éng cña bøc x¹
tia tö ngo¹i tõ vò trô. Do tÇng ozon bÞ suy tho¸i
®· h×nh thµnh nh÷ng "lç thñng" cho c¸c tia tö
ngo¹i chiÕu ®Õn mÆt ®Êt g©y t¸c h¹i ®Õn søc
kháe con ng−êi vµ sinh vËt. V× vËy ®· cã nh÷ng
tháa −íc quèc tÕ h¹n chÕ, tiÕn tíi cÊm hoµn toµn
viÖc sö dông c¸c chÊt CFMs. X: ozone layer.
chloromagnesite [2712] : cloromagnesit.
Kho¸ng vËt: Mg Cl2.
chlorophaeite [2713] : clorophaeit.
Kho¸ng vËt quan hÖ chÆt chÏ víi clorit vÒ
thµnh phÇn (silicat chøa magnesi, s¾t vµ calci)
trong basalt tholeit, quan hÖ kh«ng gian víi
feldspar vµ d¹ng gi¶ h×nh olivin. Trong ®¸ phong
hãa clorophaeit cã mµu xanh l¸ c©y nh¹t, mµu
xanh l¸ c©y ®Ëm, mµu n©u hoÆc ®á.
chlorospinel [2714] : clorospinel.
Lo¹i mµu xanh cá cña spinel trong mét sè
lo¹i quÆng ®ång.
chlorothionite [2715] : clorothionit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu xanh biÓn s¸ng:
K2Cu(SO4)Cl2.
chlorotile [2716] : clorotil.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu xanh l¸ c©y, lµ
arsenat hydrat cña quÆng ®ång. Ss: mixite.
chloroxiphite [2717] : cloroxiphit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu oliu nh¹t
hoÆc mµu xanh hå tr¨n: Pb3CuCl2(OH)2O2.
choanocyte [2718] : tÕ bµo vßng ®ai.
TÕ bµo néi b× ë Bät biÓn cã mét riÒm chÊt
nguyªn sinh d¹ng vßng ®ai cã thÓ co l¹i bao
quanh gèc cña l«ng roi. C¸c tÕ bµo vßng ®ai phñ
lªn mÆt trong cña kªnh dÉn vµ cña xoang
Bät biÓn.
choanoderm [2719] : mµng tÕ bµo vßng ®ai.
Mét líp ®¬n cña tÕ bµo vßng ®ai cña
Bät biÓn.
choanosome [2720] : líp tÕ bµo vßng ®ai.
Líp trong cña Bät biÓn mang c¸c xoang phñ
tÕ bµo vßng ®ai (c¸c phßng cã l«ng roi).
choloalite [2721] : choloalit.
Kho¸ng vËt: CuPb(TeO3)2.H2O.
choma [2722] : gê choma.
 ChÊt l¾ng ®äng d¹ng gê ë chÊt vá ®Æc sÝt viÒn
däc c¸c ®−êng hang ë vá Trïng lç. Sn: chomata.
Chondrichthyes [2723] : C¸ sôn.
Mét líp cña ngµnh §éng vËt cã x−¬ng sèng,
bao gåm c¸c lo¹i c¸ cã bé x−¬ng chñ yÕu b»ng
sôn. Ch¼ng h¹n: c¸ mËp.
chondrodite [2724] : chondrodit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu ®á ®Ëm, ®á
cam hoÆc vµng thuéc nhãm humit:
(Mg, Fe)5(SiO4)2(OH,F)2, cã trong dolomit bÞ
biÕn chÊt- tiÕp xóc.
chondrophore [2725] : mÊu ch»ng trong.
MÊu nh« t−¬ng ®èi cao cã bÒ mÆt lâm ®Ó
d©y ch»ng trong b¸m vµo, n»m ë gÇn ®Ønh vá
Hai m¶nh.
chondrostei [2726] : C¸ x−¬ng sôn.
Bao gåm c¸c c¸ x−¬ng v©y tia nh− C¸ tÇm
®ang sèng vµ mét thø cña loµi nµy sèng trong
Paleozoi muén.
chone [2727] : kªnh hót n−íc.
Kªnh hót n−íc vµo ®i xuyªn qua líp vá cña
Bät biÓn, th−êng ®i tõ xoang tr−íc ®Õn bªn
d−íi vá.
chonetid [2728] : Chonetidina.
Mét ph©n bé Tay cuén cã khíp ®Æc tr−ng bëi
mét lç chøc n¨ng n»m bªn ngoµi khe delta.
Tuæi: Silur sím - Jura sím.
chorate cyst [2729] : t¶o nang cã gai.
T¶o ®¬n bµo ®−îc bao l¹i trong nang cã gai,
nhÊt lµ mét nang trïng roi (Dinoflagellata) c«
®äng, Ýt nhiÒu gièng vÒ h×nh th¸i víi v¸ch
chuyÓn ®éng.
Chordata [2730] : Cã d©y sèng.
Mét ngµnh ®éng vËt ®Æc tr−ng bëi cã mét
d©y sèng ë mét giai ®o¹n nµo ®ã trong chu tr×nh
sèng. ë phÇn lín taxon, trong giai ®o¹n tr−ëng
thµnh d©y sèng bÞ bao l¹i hoÆc bÞ thay thÕ b»ng
cét x−¬ng hay cét sôn. Ngµnh nµy ®−îc coi lµ cã
thÓ bao gåm hoÆc kh«ng bao gåm c¸c ®éng vËt
TiÒn d©y sèng (Protochordata).
choristid [2731] : Bät biÓn cã gai bèn tia;
Choristida.
Lo¹i Bät biÓn cã bé x−¬ng gåm c¸c gai lín
cã bèn tia vµ kh«ng cã gai liªn kÕt d¹ng l−íi;
Bät biÓn thuéc bé Choristida cã gai ®Æc tr−ng
nh− m« t¶ trªn.
C horizon [2732] : tÇng C.
TÇng thæ nh−ìng n»m d−íi tÇng A vµ tÇng B,
hoÆc d−íi tÇng A, ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c vËt
chÊt ch−a g¾n kÕt vµ Ýt bÞ ¶nh h−ëng cña c¸c qu¸
tr×nh thµnh t¹o ®Êt.
chromate [2733] : cromat.
Kho¸ng vËt chøa cromat ion CrO4-2 nh− ,
cromat kali: K2CrO4.Ss: sulfate.
112
chromatite [2734] : cromatit.
Kho¸ng vËt mµu vµng vá chanh: CaCrO4.
chromdravite [2735] : cromdravit.
Kho¸ng vËt trong nhãm turmalin:
Na Mg3Cr6B3Si6O27(OH)4.
chrome diopside [2736] : crome diopsid.
Lo¹i mµu xanh s¸ng cña diopsid, chøa hµm
l−îng nhá Cr2O3.
chrome ocher [2737] : sÐt giµu crom.
Lo¹i sÐt giµu s¾t-crom, ®Æc biÖt lµ lo¹i sÐt
mµu lôc s¸ng chøa 2-10,5% Cr2O3.
chromite [2738] : cromit.
1- Kho¸ng vËt mµu n©u sÉm ®Õn ®en-s¾t cña
nhãm spinel: (Fe, Mg) (Cr, Al)2 O4, cã d¹ng tinh
thÓ khèi t¸m mÆt l¨ng trô, lµ kho¸ng vËt phô
trong ®¸ magma basic vµ siªu basic, trong ®¸
trÇm tÝch m¶nh vôn. Cromit ®ång h×nh víi
magnesiocromit, vµ lµ kho¸ng vËt quÆng quan
träng cña crom. §n: chrome iron ore.
2- ThuËt ng÷ dïng chØ lo¹t kho¸ng vËt ®ång
h×nh cña nhãm spinel chøa magnesiocromit
vµ cromit.
chromium [2739] : crom (Cr).
Nguyªn tè hãa häc sè 24, nguyªn tö l−îng
51, 9961; tû träng 7,19 g/cm3. Tr¹ng th¸i r¾n,
nhãm kim lo¹i nÆng, lithophil. Cã 4 ®ång vÞ bÒn
vµ 17 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Cr trong
c¸c ®¸ (theo ppm): trong vá lôc ®Þa trªn lµ 35;
®¸ siªu mafic lµ 2300; gabro-basalt lµ 250;
granit-granodiorit lµ 10; trong ®Êt lµ 80; trong
®¸ phiÕn 100; trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,0003
mg/l, trong s«ng suèi lµ 0,0007 mg/l. Ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch Cr: XRF, ICP-AES, ICP- MS.
§−îc sö dông trong c¸c ngµnh thÐp kh«ng rØ,
hîp kim, xóc t¸c, g¹ch chÞu löa, b¨ng tõ, v.v. Cr
cßn ®−îc dïng ®Ó chØ kho¸ng vËt lé ra trong ®íi
tiÕp xóc gi÷a ®¸ siªu mafic vµ ®¸ hoa.
chron [2740] : thêi, thêi gian.
Thêi lµ ®¬n vÞ ®Þa niªn ®¹i t−¬ng øng víi thêi
®íi cña thêi ®Þa tÇng; mét sè nhµ nghiªn cøu
sö dông thêi nh− mét ph©n vÞ thêi gian ®Þa
chÊt chung.
chronocorrelation [2741] : ®èi s¸nh niªn ®¹i.
ThÓ hiÖn sù t−¬ng øng vÒ tuæi vµ vÞ trÝ thêi
®Þa tÇng gi÷a c¸c ph©n vÞ ®Þa chÊt.
Ss: biocorrelation; lithocorrelation.
§n: time correlation.
chronofauna [2742] : hÖ thêi ®éng vËt.
Mét phøc hÖ tù nhiªn ph©n bè giíi h¹n vÒ
mÆt ®Þa lý cña c¸c quÇn thÓ ®éng vËt t¸c ®éng
lÉn nhau, cã thµnh phÇn c¬ b¶n kh«ng biÕn ®æi
trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh.
chronohorizon [2743] : thêi tÇng, tÇng niªn ®¹i.
BÒ mÆt hoÆc mÆt ph©n c¸ch ®Þa tÇng cã tuæi
gièng nhau ë mäi vÞ trÝ t¹o nªn b»ng chøng thêi
gian vµ tÇng ®èi s¸nh niªn ®¹i quan träng. Ss:
datum level. §n: chronostratigraphic horizon.
chronolithologic unit [2744] : ph©n vÞ niªn
®¹i th¹ch häc, ph©n vÞ th¹ch niªn ®¹i, ph©n vÞ
thêi ®Þa tÇng.
X: chronostratigraphic unit.
chronostratic unit [2745] : ph©n vÞ thêi
®Þa tÇng.
X: chronostratigraphic unit.
chronostratigraphic classification [2746] :
ph©n lo¹i thêi ®Þa tÇng.
Sù hÖ thèng c¸c líp ®¸ cña vá Tr¸i ®Êt thµnh
c¸c ph©n vÞ theo tuæi hoÆc thêi gian h×nh thµnh
cña chóng.
chronostratigraphic horizon [2747] : tÇng
niªn ®¹i ®Þa tÇng, tÇng thêi ®Þa tÇng, thêi tÇng.
X: chronohorizon.
chronostratigraphic unit [2748] : ph©n vÞ
thêi ®Þa tÇng, ph©n vÞ niªn ®¹i ®Þa tÇng.
Lµ thÓ ®Þa chÊt gåm c¸c ®¸ ®−îc thµnh t¹o
trong mét thêi gian ®Þa chÊt nhÊt ®Þnh cña lÞch
sö h×nh thµnh Tr¸i ®Êt. B¶n chÊt c¸c ph©n vÞ thêi
®Þa tÇng lµ dùa trªn tiªu chuÈn vÒ thêi gian
thµnh t¹o ph©n vÞ mµ kh«ng c¨n cø vµo thµnh
phÇn ®¸ vµ bÒ dµy cña nã ë c¸c khu vùc kh¸c
nhau. Do ®ã ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng ®−îc giíi h¹n
trªn vµ d−íi b»ng c¸c bÒ mÆt ranh giíi ®¼ng
thêi.
chronostratigraphic zone [2749] : thêi ®íi,
®íi thêi ®Þa tÇng, ®íi niªn ®¹i ®Þa tÇng.
X: chronozone.
chronostratigraphy [2750] : thêi ®Þa tÇng
häc, niªn ®¹i ®Þa tÇng häc.
Mét nh¸nh cña ®Þa tÇng häc nghiªn cøu tuæi
cña c¸c líp hay mèi quan hÖ thêi gian cña
chóng.
chronozone [2751] : thêi ®íi, ®íi.
Ph©n vÞ t−¬ng øng víi thêi cña ®Þa thêi (®Þa
niªn ®¹i), lµ ph©n vÞ cÊp thÊp nhÊt cña thêi ®Þa
tÇng, bao gåm nh÷ng líp ®¸ thµnh t¹o trong thêi
gian tån t¹i vµ ph¸t triÓn mét sù kiÖn ®Þa chÊt
nhÊt ®Þnh. Thêi ®íi lµ mét ®¬n vÞ ®¼ng thêi,
nh−ng thùc tÕ thêi ®íi th−êng ®−îc x¸c lËp dùa
vµo mét loµi hay nhãm sinh vËt ®Æc tr−ng (khi
®ã thêi ®íi mang tªn taxon ®¹i diÖn cho nhãm,
loµi ®ã, vÝ dô thêi ®íi Exus albus) hoÆc mét hiÖn
t−îng ®Þa chÊt mang tÝnh phæ biÕn trªn thÕ giíi
(vÝ dô: thêi ®íi phun trµo Sao T«m, v.v.).
chrysoberyl [2752] : crysoberyl.
1- Kho¸ng vËt: BeAl2O4, th−êng cã mµu
vµng, xanh l¸ c©y nh¹t hoÆc n©u, chøa l−îng nhá
s¾t vµ ®−îc sö dông lµm ®¸ qóy (lo¹i m¾t mÌo
vµ alexandrit).
§n: chrysopal; gold beryl; symophan.
113
2- ThuËt ng÷ cæ cña heliodor.
chrysocolla [2753] : crysocola.
1- Kho¸ng vËt mµu xanh biÓn, xanh l¸ c©y,
xanh em¬r«t: (Cu2H2)(Si2O5)(OH)4, th−êng Èn
tinh hoÆc ¸ kÕt tinh, d¹ng kh¶m hoÆc líp máng
trong ®íi phong hãa cña quÆng ®ång. Tr−íc ®©y
thµnh phÇn hãa häc cña crysocola lµ:
CuSiO32H2O.
2- Tªn cò dïng cho tinh thÓ hoÆc nh÷ng
kho¸ng vËt nh− crysocola, borax vµ malachit
trong má vµng.
chrysolite [2754] : crysolit.
1- Lo¹i olivin mµu xanh-vµng nh¹t, ®á nh¹t
hoÆc n©u nh¹t, cã tØ lÖ magnesi so víi magnesi +
s¾t n»m gi÷a 0,90 vµ 0,70 hoÆc trong ®ã Fe2SiO2
b»ng 10-30% mole.
2- ThuËt ng÷ ¸p dông nhiÒu nhÊt cho topaz,
prchnit vµ apatit. Kh«ng ®−îc nhÇm víi crysotil.
chrysophyric [2755] : crysophyrit.
Mét lo¹i ®¸ basalt cã c¸c ban tinh olivin
(Thrush, 1968).
chrysotile [2756] : crysotil.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng, x¸m hoÆc xanh l¸ c©y
nh¹t, thuéc nhãm serpentin: Mg3Si2O5(OH)4,
d¹ng sîi ãng ¸nh vµ lµ lo¹i kho¸ng vËt quan
träng cña asbet. Kh«ng nhÇm víi crysolit.
§n: serpentine asbet; clinocrysotile.
chthonic [2757] : vôn biÓn s©u.
ThuËt ng÷ dõng ®Ó chØ c¸c trÇm tÝch biÓn
s©u vµ c¸c m¶nh vôn cã nguån gèc tõ c¸c ®¸
cã tr−íc.
chudobaite [2758] : chudobait.
Kho¸ng vËt:
(Na,K,Ca)(Mg,Zn,Mn)2H(AsO4)2.4H2O.
chukhrovite [2759] : chukhrovit.
Kho¸ng vËt:
Ca3(Y,Ce) Al2(SO4)F13.10H2O.
chunam [2760] : chunam, líp bª t«ng, v÷a b¶o
vÖ bÒ mÆt.
Líp v÷a tr¸t ®Ó b¶o vÖ bÒ mÆt m¸i dèc c¾t,
ng¨n kh«ng cho n−íc ngÊm vµo m¸i dèc. BiÖn
ph¸p nµy rÊt cã hiÖu qu¶ nÕu kÕt hîp tho¸t n−íc
tèt ®Ó tiªu gi¶m ¸p lùc n−íc lç rçng.
churchite [2761] : churchit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: YPO4.2H2O.
§n: weinshenkite.
churn drill [2762] : khoan ®Ëp c¸p.
chursinite [2763] : chursinit.
Kho¸ng vËt: (Hg2)3(AsO4)3.
chute [2764] : th¸c n−íc, ghÒnh; lèi vµo
hang ®éng.
§n: waterfall, rapids.
chute cutoff [2765] : m−¬ng ®øt ®o¹n.
Lèi ngang qua hÑp vµ ng¾n ë khóc uèn cña
s«ng, h×nh thµnh trong thêi gian lò lôt khi dßng
ch¶y chÝnh cña s«ng ng−îc vµo s−ên cña khóc
uèn, däc theo hoÆc qua hµo gi÷a hai phÇn liÒn
kÒ cña b·i ch¾n. §n: chute.
cicatrix [2766] : sÑo, vÕt b¸m c¬.
ë Da gai, lµ mét vÕt h»n chØ vÞ trÝ tr−íc ®ã
cña cét chèng ®· bÞ tiªu ®i; ë vá Nautiloidea lµ
mét vÕt b¸m ë ®Ønh vá; ë vá Hai m¶nh lµ vÕt
b¸m cña c¬ khÐp.
ciliate [2767] : Trïng l«ng t¬ (Ciliata).
§éng vËt nguyªn sinh thuéc mét líp ®Æc
tr−ng bëi sù cã mÆt c¸c l«ng t¬ trong suèt chu
kú sèng cña chóng. Tuæi: Jura muén (hiÖn biÕt)
®Õn nay.
cilifer [2768] : kiÓu mãc tay l−ìi liÒm.
Nãi vÒ mét kiÓu mang mãc tay cña gê mãc
Tay cuén, th−êng dÑp ë mÆt khíp lµm cho phiÕn
b¶n lÒ ngang kÐo dµi, sau ®ã quay sang song
song víi mÆt ®èi xøng, do ®ã h¬i cong l−ìi liÒm.
cilium [2769] : l«ng t¬, l«ng rung.
Lo¹i l«ng ng¾n ë trªn bÒ mÆt th©n, cã thÓ
rung d¹ng nhÞp víi chøc n¨ng lµ c¬ quan vËn
®éng ë nh÷ng sinh vËt ®¬n bµo tr«i næi vµ ë mét
sè d¹ng ®a bµo nhá.
ciminite [2770] : ciminit.
Trachydolerit gåm olivin, pyroxen ®¬n
nghiªng vµ labradorit víi c¸c riÒm feldspar kiÒm
trong nÒn trachyt. Wahsington, 1896 ®Æt tªn
theo tªn vïng Monte Cimino, Italia.
cimolite [2771] : cimolit.
Kho¸ng vËt alumo-silicat ngËm n−íc, mµu
tr¾ng, x¸m nh¹t hoÆc ®á nh¹t, d¹ng khèi xèp,
gièng sÐt.
Cincinnatian [2772] : Cincinat (®t).
Thèng khu vùc ë B¾c Mü, Ordovic th−îng
(n»m trªn Champlain, n»m d−íi Alexandri
thuéc Silur).
cinder agglomerate [2773] : aglomerat xØ.
TËp hîp vËt liÖu nói löa xèp, cã lç hæng, lµ
kÕt qu¶ cña lava chøa nhiÒu bät khÝ nguéi l¹nh
nhanh khi b¾n vµo kh«ng khÝ.
cinder cone [2774] : nãn xØ, nãn tro nói löa.
§åi h×nh nãn, h×nh thµnh do tÝch tô cña c¸c
xØ vµ c¸c m¶nh vôn kh¸c cã thµnh phÇn cña
basalt hoÆc andesit. §é dèc cña s−ên phô thuéc
vµo ®é th« cña vËt liÖu, ®é cao cña n¬i phun
trµo, tèc ®é giã vµ c¸c yÕu tè kh¸c nh−ng th−êng
lín h¬n 10o.
cinerite [2775] : tÝch tô cña c¸c xØ nói löa.
cinnabar [2776] : thÇn sa.
Kho¸ng vËt khèi mÆt thoi: HgS lµ kho¸ng vËt
quÆng tiªu biÓu, quan träng cña thñy ng©n. ThÇn
sa cã d¹ng tinh thÓ h×nh kim mµu ®á, long lanh
hoÆc d¹ng khèi mµu ®á, n©u nh¹t hoÆc x¸m
114
trong c¸c m¹ch hoÆc aluvi. §n: cinabarite,
vermilion.
cipolin [2777] : cÈm th¹ch; cipolin.
1- Lo¹i ®¸ cÈm th¹ch giµu silic cã chøa c¸c
líp mica.
2- ë n−íc Ph¸p dïng thuËt ng÷ nµy ®Ó chØ
c¸c lo¹i ®¸ v«i kÕt tinh.
CIPW classification [2778] : ph©n lo¹i CIPW.
HÖ thèng ph©n lo¹i vµ tªn gäi cña magma
trªn c¬ së kho¸ng vËt tiªu chuÈn do c¸c nhµ
nghiªn cøu x¸c lËp.
CIPW norm [2779] : tiªu chuÈn CIPW.
ë ®ã, hµm l−îng kho¸ng vËt thÓ hiÖn phÇn
tr¨m träng l−îng cña nã vµ tÊt c¶ kho¸ng vËt
kh«ng chøa n−íc, cã thµnh phÇn ®¬n gi¶n.
circlet [2780] : vßng phiÕn dµi.
Mét d·y c¸c phiÕn t¹o nªn mét vßng bao lÊy
toµn bé hay mét phÇn v¸ch vá cña Da gai.
circular arc analysis [2781] :
Ph©n tÝch cung tr−ît trßn trong bµi to¸n æn
®Þnh m¸i dèc.
circular excavation [2782] : ®µo hÇm lß tiÕt
diÖn trßn.
circular failure [2783] : ph¸ hñy d¹ng
cung trßn.
circular footing [2784] : mãng trßn.
circular hole [2785] : hè trßn chÞu øng suÊt
däc trôc.
circular normal distribution [2786] : ph©n
phèi chuÈn vßng trßn.
Lµ mét ph©n phèi tÇn suÊt cña mét biÕn theo
cùc t−¬ng øng víi ph©n phèi chuÈn Descartes.
circular section [2787] : tiÕt diÖn trßn.
TiÕt diÖn n»m ngang th¼ng gãc víi trôc
quang trong tinh thÓ mét trôc. Mét trong hai tiÕt
diÖn giao nhau theo trôc beta trong tinh thÓ hai
trôc. TiÕt diÖn trßn th¼ng gãc víi c¸c trôc quang
cña quang suÊt thÓ.
circulating fluid [2788] : dung dÞch khoan.
Dung dÞch sö dông trong khoan ®Ó ®−a c¸c
vôn ®Êt ®¸ lªn mÆt ®Êt vµ gi÷ cho thµnh hè
khoan khái bÞ sËp. §n: drilling mud.
circum Pacific belt [2789] : ®ai quanh Th¸i
B×nh D−¬ng.
§ai vßng cung lín viÒn quanh bê Th¸i B×nh
D−¬ng theo r×a lôc ®Þa ch©u ¸, ch©u Mü.
circumdenudation [2790] : bãc mßn ,
xung quanh.
Sù bãc mßn hoÆc sù x©m thùc lµm cho mÆt
®Êt chØ cßn l¹i mét vµi chç vµ dùng ®øng. VÝ dô
sù bãc mßn ®Êt bë rêi xung quanh ®¸ bÒn v÷ng.
circumdenudation mountain [2791] : nói bãc
mßn.
circumerosion [2792] : x©m thùc vßng trßn.
 X: circumdenudation.
circumferential displacement [2793] :
chuyÓn vÞ chu vi.
ChuyÓn vÞ bao quanh. ChuyÓn vÞ däc theo
chu vi cña hÇm lß cã tiÕt diÖn trßn.
circumoceanic basalt [2794] : basalt quanh
®¹i ®−¬ng.
Basalt sinh thµnh do ho¹t ®éng nói löa ë r×a
cña c¸c bån tròng ®¹i d−¬ng.
circumvallation [2795] :
Qu¸ tr×nh nhê ®ã nói ®−îc thµnh t¹o b»ng
c¸ch s«ng suèi khoÐt s©u vµo v¸ch t¹o nªn ®ång
b»ng kh«ng ®iÓn h×nh.
cirque [2796] : ®µi vßng, b¸n nguyÖt.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ c¸c hang ®éng h×nh
b¸n nguyÖt, h×nh ®ai vßng, h×nh ghÕ bµnh ë
vïng nói ®¸ v«i, hoÆc hè tròng do tr−ît ®Êt lón
xuèng.
cirque lake [2797] : hå ®µi vßng.
Hå s«ng b¨ng nhá, s©u h×nh trßn chiÕm cø
®µi vßng. Nã ®−îc bæ sung n−íc tõ c¸c s−ên bao
quanh vµ bê ch¾n lµ ®¸ gèc hay b¨ng tÝch nhá.
cirral [2798] : tay cuèn, ®èt tay cuèn.
Thuéc mét tay cuèn; mét ®èt hay phiÕn cña
mét tay cuèn ë HuÖ biÓn.
cirriped [2799] : Ch©n r©u (Cirripedia).
§éng vËt Vá gi¸p biÓn thuéc mét líp ®Æc
tr−ng chñ yÕu bëi sù b¸m th−êng xuyªn trong
giai ®o¹n tr−ëng thµnh vµo mét ®Õ b¸m. Tuæi:
Silur muén ®Õn ngµy nay.
cirrus [2800] : tay cuèn, tay b¾t måi.
ë ®éng vËt Da gai, lµ chi phô cã ®èt d¹ng rÔ
linh ®éng ®Ýnh vµo c¹nh th©n cña mét HuÖ biÓn,
gåm nh÷ng phiÕn nhá cã khíp, hay ®èt; ë Vá
gi¸p Ch©n r©u lµ chi phô ë ngùc cã nhiÒu ®èt cã
chøc n¨ng b¾t måi. Sn: cirri.
cistern [2801] : bån, bÓ.
Bån, bÓ nh©n t¹o chøa n−íc; Bån tù nhiªn
chøa n−íc.
citrine [2802] : th¹ch anh mµu vµng.
Lo¹i th¹ch anh kÕt tinh, trong, b¸n trong,
mµu vµng ®Õn mµu n©u-cam, gièng topaz vÒ
mµu. Th¹ch anh mµu vµng cã thÓ lµ s¶n phÈm
cña th¹ch anh tÝm bÞ nung nãng.
clade [2803] : nh¸nh gai nèi.
Nh¸nh ë ®Çu mét gai tia cña §éng vËt
nguyªn sinh cã roi (Ebridia) cã thÓ nèi víi gai
tia gi¸p kÒ.
cladism [2804] : ph©n lo¹i häc huyÕt thèng.
Ph−¬ng ph¸p trong ph©n lo¹i häc theo ®ã mèi
quan hÖ tæ tiªn-con ch¸u gi÷a c¸c taxon ®−îc
ph©n tÝch mét c¸ch chÆt chÏ tÝnh chÊt cã chung
nguån gèc, tõ ®ã ®−a ra tiªu chuÈn duy nhÊt ®Ó
®Þnh nghÜa mét taxon.
115
cladoceran [2805] : Cladocera.
§éng vËt Vá gi¸p thuéc mét bé cã ®Æc tr−ng
lµ cã mét mai ®¬n gËp l¹i däc sèng l−ng lµm cho
cã vÎ cã hai m¶nh; chóng th−êng sèng trong
m«i tr−êng n−íc ngät, n−íc lî sau b¨ng hµ.
Tuæi: Oligocen ®Õn ngµy nay.
cladogram [2806] : biÓu ®å c©y huyÕt thèng.
BiÓu ®å chØ mèi quan hÖ ph©n lo¹i trong mét
nhãm sinh vËt dùa trªn quan hÖ huyÕt thèng suy
luËn ra. §n: phylogenetic tree.
cladome [2807] : tËp hîp nh¸nh gai.
Nhãm c¸c nh¸nh gièng nhau cña c¸c gai hai
nh¸nh, gai ba nh¸nh hoÆc gai bèn nh¸nh ë
Bät biÓn.
Cladoselachii [2808] : C¸ mËp nguyªn thñy.
Mét bé cña C¸ mang phiÕn ë biÓn cã th©n
h×nh thoi, gèc v©y réng vµ miÖng ë tËn cïng,
gåm c¸c c¸ mËp thùc thô cæ nhÊt. Tuæi Devon
gi÷a ®Õn Carbon (sím).
cladus [2809] : nh¸nh gai x−¬ng.
Nh¸nh cña mét gai x−¬ng ph©n nh¸nh ë Bät
biÓn. Sn: cladi.
Claibornian [2810] : Claiborni (®t).
BËc ë B¾c Mü, Eocen (n»m trªn Wilcoxi n»m
d−íi Jackson).
claim [2811] : yªu s¸ch, quyÒn khai th¸c má
(Hoa Kú, Australia).
claimholder [2812] : ng−êi ®−îc quyÒn khai
th¸c má.
Clairendonian [2813] : Clairendon (®t).
BËc ë B¾c Mü, Miocen trung (n»m trªn,
Barstovi, n»m d−íi Hemphili).
claraite [2814] : clarait.
Kho¸ng vËt: (Cu,Zn)3CO3(OH)4. 4H2O.
clarifying basin [2815]: bÓ l¾ng, bÓ lµm trong.
claringbullite [2816] : claringbulit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
Cu4Cl(OH)7.nH2O. Nh÷ng th«ng sè « m¹ng
cña nã quan hÖ víi conelit vµ butgenbachit.
Clark content [2817] : trÞ sè Clark.
TrÞ sè Clark cña nguyªn tè lµ gi¸ trÞ hµm
l−îng trung b×nh cña nguyªn tè ®ã trong mét hÖ
®Þa hãa nhÊt ®Þnh, vÝ dô: Tr¸i ®Êt, vá Tr¸i ®Êt...
Th«ng th−êng gi¸ trÞ hµm l−îng trung b×nh cña
nguyªn tè trong toµn bé vá Tr¸i ®Êt ®−îc xem lµ
sè Clark.
clarkeite [2818] : clarkeit.
Kho¸ng vËt mµu n©u ®Ëm hoÆc n©u - ®á nh¹t:
(Na,Ca,Pb)2U2(O,OH)7.
Clarkforkian [2819] : Clarkforki.
BËc ë B¾c Mü, Paleocen th−îng (n»m trªn
Tiffan, n»m d−íi Wasatchi).
clasolite [2820] : ®¸ vôn.
Lo¹i ®¸, trong ®ã thµnh phÇn cã chøa nh÷ng
m¶nh vôn cña c¸c ®¸ kh¸c.
clasper [2821] : chi b¸m, chi giao phèi.
Chi phô ë Vá gi¸p ®−îc biÕn ®æi ®Ó b¸m vµo
nhau khi giao phèi; mét phÇn tö v©y bông cña
nhiÒu c¸ mËp ®−îc biÕn ®æi ®Ó giao phèi.
class [2822] : lo¹i, h¹ng, líp; ph©n h¹ng,
xÕp líp.
classification [2823] : ph©n lo¹i.
HÖ thèng hãa nhãm ®èi t−îng gièng nhau
trong mét hÖ thèng.
classification of soils [2824] : ph©n lo¹i ®Êt.
Trong x©y dùng ®Êt, cuéi, sái vµ c¸t ®−îc
ph©n lo¹i theo kÝch th−íc h¹t, ®Êt sÐt ®−îc ph©n
lo¹i theo chØ sè dÎo v× kh«ng thÓ ph©n tÝch b»ng
r©y hoÆc ph−¬ng ph¸p tû träng kÕ.
clast [2825] : m¶nh vôn.
1- Mét thµnh phÇn riªng biÖt nh− h¹t vôn
kho¸ng vËt, hoÆc m¶nh ®¸ cña mét trÇm tÝch hay
®¸ h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh phong ho¸ c¬ häc cña
mét khèi ®¸ lín h¬n.
2- Vôn nói löa.
3- Vôn sinh vËt.
clast support [2826] : g¾n kÕt m¶nh.
Lo¹i kiÕn tróc trÇm tÝch trong ®ã c¸c h¹t kÝch
th−íc lín cã tiÕp xóc víi nhau.
clastation [2827] : vôn hãa, t¹o vôn.
1- Sù vì vôn khèi ®¸ t¹i chç do c¸c qu¸ tr×nh
lý ho¸.
2- Sù vì vôn cña ®¸ ®Ó h×nh thµnh c¸c trÇm
tÝch m¶nh vôn.
clastic [2828] : m¶nh vôn, vôn, vôn ngo¹i sinh;
®¸ vôn sinh vËt.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó chØ lo¹i ®¸ hoÆc
trÇm tÝch cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c m¶nh vì
vôn tõ c¸c ®¸ hoÆc kho¸ng vËt ®· ®−îc vËn
chuyÓn khái n¬i gèc h×nh thµnh nh÷ng m¶nh
vôn ®ã. §ång thêi còng chØ kiÕn tróc cña c¸c
lo¹i ®¸ ®ã.
clastic breccia [2829] : d¨m kÕt.
Lo¹i d¨m kÕt ®−îc thµnh t¹o tõ qu¸ tr×nh
bµo mßn.
clastic deformation [2830]: biÕn d¹ng g·y vì.
Mét d¹ng biÕn d¹ng do nhiÖt dÉn ®Õn sù gÉy
vì cña ®Êt ®¸, lµm b¾n ra c¸c h¹t kho¸ng vËt vµ
m¶nh vôn ®Êt ®¸. Trong tr−êng hîp tíi h¹n, ®Êt
®¸ cã thÓ hoµn toµn bÞ nghiÒn vôn tr−íc khi bÞ
phun ra ngoµi. Ss: plastic deformation.
clastic dike [2831] : ®ai vËt liÖu vôn.
Lo¹i dike trÇm tÝch chøa c¸c vËt liÖu m¶nh
vôn cã nguån gèc tõ c¸c líp n»m trªn hoÆc n»m
d−íi.
clastic ratio [2832] : tØ lÖ m¶nh vôn.
Tû lÖ chiÒu dµy hoÆc hµm l−îng vËt liÖu vôn
(cuéi kÕt, c¸t kÕt, phiÕn sÐt) ®èi víi vËt liÖu phi
m¶nh vôn (®¸ v«i, dolomit, ®¸ do bèc h¬i) trong
116
mét mÆt c¾t ®Þa tÇng. §n: detrital ratio.
clastic rock [2833] : ®¸ m¶nh vôn.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ
c¸c m¶nh vì vôn tõ c¸c ®¸ cæ h¬n (nguån gèc
bÊt kú) hay tõ c¸c s¶n phÈm r¾n trong qu¸ tr×nh
phong ho¸ ho¸ häc cña c¸c ®¸ ®ã vµ ®−îc vËn
chuyÓn c¬ häc tíi vÞ trÝ tÝch tô. VÝ dô lo¹i c¸t
kÕt, cuéi kÕt, phiÕn sÐt hoÆc ®¸ v«i chøa c¸c h¹t
vôn cã nguån gèc tõ ®¸ v«i cæ h¬n.
§n: fragmental rock.
clastic sediment [2834] : trÇm tÝch m¶nh vôn.
Lo¹i trÇm tÝch ®−îc h×nh thµnh do sù tÝch tô
cña c¸c m¶nh vôn cã nguån gèc tõ c¸c kho¸ng
vËt hoÆc ®¸ cæ h¬n vµ ®−îc t¸c nh©n c¬ häc
thuÇn tuý (nh− n−íc, giã, b¨ng hµ, träng lùc)
vËn chuyÓn d−íi d¹ng nh÷ng h¹t rêi r¹c tíi n¬i
tÝch tô cña chóng. §n: mechanical sediment.
clastichnic [2835] : vôn dolomit.
ThuËt ng÷ chØ lo¹i ®¸ dolomit trong ®ã kiÕn
tróc m¶nh vôn nguyªn thñy cña ®¸ v«i vÉn ®−îc
b¶o tån.
clasticity [2836]: cÊp m¶nh vôn; ®é m¶nh vôn.
1- HiÖn tr¹ng hoÆc ®é m¶nh vôn.
2- CÊp h¹t râ rµng nhÊt trong mét lo¹i trÇm
tÝch hay ®¸ trÇm tÝch.
clastizoic [2837] : ®¸ vôn sinh vËt.
ThuËt ng÷ chØ lo¹i ®¸ chøa c¸c tµn tÝch ®éng
vËt chñ yÕu d−íi d¹ng m¶nh vôn gãc c¹nh, ®Æc
biÖt lµ lo¹i ®¸ v«i vôn sinh vËt th−êng chøa toµn
bé vi ho¸ th¹ch.
clastizoichnic [2838] : ThuËt ng÷ chØ lo¹i ®¸
chøa c¸c tµn tÝch ®éng vËt chñ yÕu d−íi d¹ng
m¶nh vôn gãc c¹nh, ®Æc biÖt lµ lo¹i ®¸ v«i vôn
sinh vËt th−êng chøa toµn bé vi ho¸ th¹ch.
Lo¹i ®¸ dolomit hoÆc ®¸ v«i t¸i kÕt tinh cã
chøa nh÷ng dÊu vÕt clastizoic nguyªn thuû.
clathrate wall [2839] : thµnh vá d¹ng
m¾t l−íi.
Thµnh vá ë ChÐn cæ trong ®ã c¸c thanh th¼ng
®øng hay thanh däc kÕt vµo c¸c vßng n»m xiªn,
vµ c¸c vßng nµy l¹i b¸m vµo r×a ngoµi cña
v¸ch ng¨n.
clausthalite [2840] : clausthalit.
Kho¸ng vËt: PbSe, gièng galen vÒ diÖn m¹o.
clavate [2841] : d¹ng trïy.
Gåm c¸c mÊu låi víi ®Çu ph×nh lªn rÊt m¹nh
vµ ranh giíi gi÷a chóng víi phÇn gèc kh«ng râ
rµng. §Çu mÊu låi lín h¬n phÇn gèc, chiÒu cao
cña chóng lín h¬n tiÕt diÖn ngang.
clavicle [2842] : mÊu ®ßn, x−¬ng ®ßn.
Gê hoÆc mÊu bªn trong vá cã t¸c dông ®ì
mÊu ch»ng trong ë mét sè Hai m¶nh; x−¬ng ®ßn
ë líp C¸ x−¬ng vµ c¸c ®éng vËt bèn ch©n.
clavidisc [2843] : gai ®Üa thñng.
 Gai x−¬ng ë Bät biÓn cã h×nh ®Üa bÇu dôc
thñng ë chÝnh gi÷a.
clavula [2844] : gai l«ng t¬.
Gai l«ng nhá trªn d¶i l«ng t¬ ë ®éng vËt Da
gai. Sn: clavulae.
clavule [2845] : gai ®Çu mãc.
Gai mét nh¸nh ë Bät biÓn mµ ®Çu cã sù b¾t
chÐo ë trôc phång lªn, hoÆc mang mét vßng
nh÷ng r¨ng cong l¹i.
clavus [2846] : mÊu däc.
MÊu kÐo dµi theo chiÒu däc vßng cuén ë vá
d¹ng Cóc ®¸.
clay [2847] : sÐt.
1- Lo¹i m¶nh vôn ®¸ hoÆc kho¸ng vËt, hay
h¹t vôn cã kÝch th−íc d−íi 1/256mm (4 micron).
CÊp h¹t nµy gÇn víi ranh giíi trªn cña cÊp h¹t
d¹ng keo.
2- Lo¹i trÇm tÝch d¹ng ®Êt, h¹t cùc mÞn cã
thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c h¹t cì sÐt hoÆc keo vµ
®Æc tr−ng bëi ®é dÎo cao. Thµnh phÇn c¬ b¶n lµ
c¸c kho¸ng vËt sÐt, mét l−îng nhá th¹ch anh h¹t
mÞn, feldspar bÞ phong ho¸, carbonat, vËt chÊt
s¾t vµ c¸c t¹p chÊt kh¸c. Mét sè lo¹i sÐt kh«ng
cã ®é dÎo. SÐt ph¶i chøa trªn 50% c¸c h¹t cì sÐt,
vµ kho¸ng vËt sÐt ph¶i chiÕm tèi thiÓu 1/4 thµnh
phÇn. TrÇm tÝch sÐt ®−îc ph©n lo¹i theo lÜnh vùc
sö dông, theo nguån gèc, theo thµnh phÇn
kho¸ng vËt vµ mµu s¾c.
clay band [2848] : d¶i sÐt.
Líp sÐt mµu s¸ng trong lo¹i ®¸ s¾t giµu sÐt.
clay colloid [2849] : keo sÐt.
1- H¹t sÐt cã ®−êng kÝnh d−íi 1 micron
(0,001mm).
2- VËt chÊt keo cã chøa c¸c h¹t kÝch th−íc
cì sÐt.
clay compacted [2850] : ®Êt sÐt ®· ®Çm lÌn.
clay fraction [2851] : phÇn h¹t sÐt.
TØ lÖ phÇn tr¨m h¹t sÐt (<0.002mm) trong
mÉu ®Êt.
clay gouge [2852] : sÐt m¹ch.
1- Lo¹i trÇm tÝch sÐt cã mÆt trong ®íi ®øt
g·y.
2- Líp sÐt máng ph©n t¸ch khèi quÆng, hoÆc
ph©n t¸ch quÆng víi ®¸ mÑ.
clay ironstone [2853] : quÆng s¾t chøa sÐt.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch h¹t mÞn cøng ch¾c, mµu
n©u hoÆc x¸m sÉm thµnh phÇn gåm sÐt (tíi
30%) vµ carbonat s¾t (siderit), xuÊt hiÖn d−íi
d¹ng c¸c líp kÕt h¹ch hoÆc c¸c líp máng liªn
tôc, vµ th−êng ®i cïng víi c¸c líp ®¸ carbonat.
clay layers [2854] : líp sÐt.
clay loam [2855] : líp sÐt.
Lo¹i ®Êt cã chøa 27-40% sÐt, 20-45% c¸t,
cßn l¹i lµ bét.
117
clay marl [2856] : ®¸ marl giµu sÐt.
Lo¹i sÐt chøa phÊn mµu phít tr¾ng; lo¹i sÐt
v«i trong ®ã thµnh phÇn sÐt −u tréi.
clay mineral [2857] : kho¸ng vËt sÐt.
1- Mét trong phøc hîp vµ nhãm kho¸ng vËt
cã tÝnh chÊt kh«ng chÆt chÏ cña silicat ngËm
n−íc, kÕt tinh hoµn chØnh hoÆc tha h×nh, cã chøa
alumin (vµ thØnh tho¶ng cã magnesi vµ s¾t).
Nh÷ng kho¸ng vËt nµy cã tinh thÓ d¹ng tÊm hÖ
®¬n nghiªng lo¹i hai hoÆc ba líp, trong ®ã silic
vµ alumin ë vÞ trÝ khèi tø diÖn quan hÖ víi
oxygen vµ trong ®ã alumin, s¾t, magnesi, crom,
lithi, mangan vµ nh÷ng ion kh¸c ë vÞ trÝ khèi
t¸m mÆt quan hÖ víi oxygen hoÆc hydroxid, ë
®©y cã sù biÕn ®æi cation (th−êng lµ calci vµ
natri, thØnh tho¶ng lµ kali, magnesi, hydrogen vµ
alumin) trªn bÒ mÆt cña líp silicat. Kho¸ng vËt
sÐt h×nh thµnh chñ yÕu do biÕn ®æi hoÆc phong
hãa cña kho¸ng vËt silicat nguyªn sinh nh−
feldspar, pyroxen vµ amphibol trong c¸c má sÐt,
trong thæ nh−ìng, ®¸ phiÕn sÐt, ®íi biÕn ®æi cña
má quÆng vµ nh÷ng ®¸ kh¸c. Kho¸ng vËt sÐt phæ
biÕn nhÊt lµ kaolinit, montmorilonit vµ nhãm
ilit. §n: clay hydrosialite; sialite.
2- VËt chÊt sÐt kÕt tinh trong ®Êt thæ nh−ìng
hoÆc trong ®¸ trÇm tÝch.
clay plug [2858] : lÊp ®Çy sÐt.
Mét khèi bét, sÐt vµ t¹p chÊt h÷u c¬ ®−îc
tÝch tô vµ cuèi cïng cã thÓ båi lÊp mét lo¹i hå
h×nh mãng ngùa.
clay pocket [2859] : lç hæng sÐt.
Lç hæng ®−îc lÊp ®Çy trong ®¸; mét khèi sÐt
cã mÆt trong ®¸ hoÆc cuéi.
clay puddle [2860] : bª t«ng ®Êt sÐt, ®Êt
sÐt ngµo.
§Êt sÐt trén víi n−íc, ®«i khi c¶ víi c¸t ë
tr¹ng th¸i Èm ®−a vµo mãng líp c¸ch n−íc ë
phÇn mãng ng¨n kh«ng cho n−íc thÊm qua.
clay rock [2861] : ®¸ sÐt.
Lo¹i sÐt kÕt g¾n, cã thµnh phÇn lµ vËt liÖu
vôn sÐt chñ yÕu tõ sù ph©n hñy cña feldspar, víi
®é cøng ch¾c ®Õn møc ph¶i qua nghiÒn míi cã
thÓ sö dông ®−îc, nh−ng l¹i kh«ng bÞ phong ho¸
ho¸ häc vµ biÕn chÊt.
clay sand [2862] : ¸ c¸t, c¸t sÐt.
clay seal [2863] : líp ch¾n, ®Öm b»ng sÐt.
Dïng trong chèng thÊm b»ng ®Êt sÐt.
clay shale [2864] : phiÕn sÐt.
1- Lo¹i trÇm tÝch g¾n kÕt chøa kh«ng qu¸
10% c¸t vµ cã tû lÖ bét/sÐt d−íi 1/2 (Folk,
1954); lo¹i ®¸ sÐt ph©n phiÕn.
2- Lo¹i ®¸ phiÕn cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ
vËt chÊt chøa sÐt vµ khi phong ho¸ sÏ thµnh sÐt.
clay size [2865] : kÝch th−íc h¹t sÐt, cì sÐt.
ThuËt ng÷ sö dông trong nghiªn cøu trÇm
tÝch luËn ®Ó chØ mét khèi nhá h¬n mét h×nh trßn
cã ®−êng kÝnh 1/256 mm.
clay soil [2866] : ®Êt sÐt.
Mét lo¹i ®Êt gåm phÇn lín lµ nh÷ng h¹t nhá
vµ chÊt dÝnh kÕt, dÎo vµ dÝnh khi −ít, kÕt thµnh
khèi côc, r¾n ch¾c khi kh«. Cô thÓ lµ ®Êt chøa
40% (hoÆc h¬n) thµnh phÇn sÐt vµ kh«ng qu¸
45% c¸t hoÆc 40% bét phï sa. ThuËt ng÷ nµy
còng ®−îc dïng chØ lo¹i ®Êt cã chøa 30% (hoÆc
h¬n) thµnh phÇn sÐt. §n: clay.
clayey breccia [2867] : d¨m kÕt chøa sÐt.
Lo¹i d¨m kÕt chøa tèi thiÓu 80% m¶nh vôn
vµ 10% sÐt.
clayey sand [2868] : c¸t giµu sÐt.
1- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi chøa 50-90% c¸t vµ
cã tû lÖ bét/sÐt d−íi 1/2.
2- Lo¹i c¸t bë rêi chøa 40-75% c¸t, 12,5-
50% sÐt vµ 0-20% bét.
clayey sandstone [2869] : c¸t kÕt giµu sÐt.
Lo¹i ®¸ c¸t kÕt chøa trªn 20% sÐt.
clayey silt [2870] : bét giµu sÐt.
1- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi chøa 40-75% bét,
12,5-50% sÐt vµ 0-20% c¸t.
2- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi trong ®ã c¸c h¹t cì
bét nhiÒu h¬n c¸c h¹t cì sÐt, trªn 10% sÐt, vµ
d−íi 10% c¸c h¹t cã kÝch th−íc lín h¬n.
claying bar [2871] : m¹ch sÐt.
claypan [2872] : ao ®Êt sÐt kh«.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Australia ®Ó chØ
hè tròng n«ng chøa trÇm tÝch sÐt vµ bïn bÒ mÆt,
®−îc MÆt trêi ®èt nãng do ®ã trë nªn cøng.
HoÆc hè thÊp ë sa m¹c t¹o thµnh do giã vµ
cã n−íc.
claystone [2873] : ®¸ sÐt.
1- Lo¹i bïn kÕt ®Æc sÝt trong ®ã thµnh phÇn
sÐt chiÕm −u thÕ so víi thµnh phÇn bét.
2- Lo¹i ®¸ trÇm tÝch g¾n kÕt yÕu trong ®ã c¸c
h¹t cã kÝch th−íc d−íi 0,01 mm (Flawn, 1953).
§n: clay rock.
clean [2874] : kho¸ng vËt tinh khiÕt.
1- ThuËt ng÷ nãi vÒ kim c−¬ng hoÆc ®¸ qóy
kh¸c ®−îc lµm s¹ch nh÷ng vÕt bÈn bªn
trong chóng.
2- ThuËt ng÷ nãi vÒ kho¸ng vËt ®−îc lµm
s¹ch nh÷ng vËt liÖu g©y bÈn hoÆc kh«ng cã gi¸
trÞ b¸m vµo kho¸ng vËt ®ã.
clean bailer out [2875] : m¸y hót röa.
Dïng ®Ó röa lç khoan.
clean sandstone [2876] : c¸t kÕt tinh s¹ch.
Lo¹i c¸t kÕt s¹ch chøa Ýt thµnh phÇn nÒn; ®Æc
biÖt lµ lo¹i c¸t kÕt chøa d−íi 10% nÒn sÐt, hoÆc
lµ lo¹i ortoquartzit víi d−íi 15% nÒn sÐt. C¸c
h¹t ®−îc g¾n kÕt víi nhau b»ng xi m¨ng kho¸ng.
cleaning of ore [2877] : lµm giµu quÆng.
118
cleavage [2878] : c¸t khai.
C¸t khai cña kho¸ng vËt däc theo mÆt kÕt
tinh cña nã, ph¶n ¸nh cÊu tróc cña tinh thÓ. Tªn
lo¹i c¸t khai trïng víi tªn cÊu tróc, nh− c¸t khai
l¨ng trô. Ss: fracture, parting.
cleavage joint [2879] : khe nøt thí chÎ.
Thí chÎ th−êng h×nh thµnh do biÕn d¹ng
trong qu¸ tr×nh biÕn chÊt, ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c
kho¸ng vËt gÇn song song víi nhau, t¸i kÕt tinh
theo h−íng gÇn vu«ng gãc víi øng suÊt nÐn Ðp
cùc ®¹i. Cã thÓ cã mét hoÆc vµi h−íng thí chÎ
nÕu biÕn chÊt x¶y ra trong nhiÒu giai ®o¹n. Thí
chÎ th−êng xiªn chÐo so víi mÆt ph©n líp vµ cã
mèi quan hÖ ®ång nhÊt víi bÒ mÆt cña trôc uèn
nÕp. MËt ®é thí chÎ th−êng rÊt dµy song g¾n kÕt
rÊt chÆt. Do vËy, chØ mét sè lµ khe nøt vµ cã thÓ
trë thµnh mÆt gi¶m yÕu. V× thÕ ng−êi ta th−êng
chØ x¸c ®Þnh h−íng cña c¸c khe nøt thí chÎ chø
Ýt khi ®o vÏ mËt ®é hoÆc tÝnh liªn tôc cña chóng.
cleavelandite [2880] : cleavelandit.
Lo¹i albit mµu tr¾ng, d¹ng tÊm, cã thµnh
phÇn Ab s¹ch vµ th−êng lµ tËp hîp d¹ng qu¹t
cña nh÷ng tinh thÓ h×nh tÊm, ph¸t triÓn cÊu tróc
men r¹n. Cleavelandit lµ kho¸ng vËt ®−îc thµnh
t¹o ë giai ®o¹n muén cña pegmatit.
cleft [2881] : khe nøt, vÕt.
1- Sù ph¸ hñy, vÕt nøt, vÕt c¾t hoÆc bÊt kú vÕt
nhän nµo trªn mÆt ®¸ nh− bÒ mÆt lëm chëm, dÊu
vÕt do sãng khoÐt vµo mâm ®¸, sèng nói d−íi
®¸y ®¹i d−¬ng, vÕt c¾t ë s−ên miÖng nói löa, sôt
trÇn hang ®éng.
2- (cs) §−êng nøt do c¨ng ra t¹o thµnh khi
m¶nh vá t¨ng tr−ëng ë hai bªn vá, ®»ng tr−íc
hoÆc sau ®Ønh ë mét sè Th©n mÒm Vá chïy
(Rostroconchia).
cleme [2882] : gai ®¬n tia cã nh¸nh.
Gai ®¬n tia dµi ë Bät biÓn Hexatinellida cã
c¸c gai bªn xen kÏ nhau xÕp thµnh hai d·y
®èi diÖn.
cliachite [2883] : cliachit.
1- Lo¹i bauxit chøa s¾t.
2- Tªn nhãm hydroxid nh«m d¹ng keo cÊu
thµnh bauxit. §n: alumogel.
cliff [2884] : v¸ch, s−ên, c¸nh.
1- V¸ch ®¸, mâm ®¸ nh« ra biÓn.
2- BÒ mÆt ®¸ rÊt dèc ®øng hoÆc treo. Chóng
th−êng thµnh t¹o do sù x©m thùc, rÊt Ýt khi do
ho¹t ®éng ®øt g·y.
3- ThuËt ng÷ cña Anh, ®Ó chØ s−ên ®åi, s−ên
nói dèc hoÆc ®é dèc, ®é nghiªng.
cliff erosion [2885] : x©m thùc v¸ch.
X: sapping.
cliffline [2886] : ®−êng v¸ch.
§−êng bê biÓn trªn bê dèc, ®−îc thÓ hiÖn
nh− mét ®−êng t−ëng t−îng ®i qua ®¸y cña
mâm ®¸.
cliffordite [2887] : clifordit.
Kho¸ng vËt: UTe3O8.
clift [2888] : khe nøt, vÕt.
1- Tõ cò cña cleft.
2- TiÕng ®Þa ph−¬ng cña cleft.
climate [2889] : khÝ hËu.
§Æc ®iÓm thêi tiÕt cña mét vïng ®Æc biÖt lµ
nhiÖt ®é vµ l−îng m−a trung b×nh trong qu·ng
kho¶ng thêi gian dµi.
climate classification [2890]: ph©n lo¹i khÝ hËu.
S¾p xÕp m« t¶ c¸c lo¹i khÝ hËu kh¸c nhau dùa
trªn c¸c yÕu tè ®Æc biÖt nh− nhiÖt ®é, l−îng
m−a, thùc vËt hoÆc vÞ trÝ t−¬ng ®èi ë ®Êt liÒn.
climate stratigraphic unit [2891] : ph©n vÞ
khÝ hËu - ®Þa tÇng.
ThuËt ng÷ ®−îc Uû ban Danh ph¸p ®Þa tÇng
Hoa Kú (1959) sö dông cho mét kho¶ng thêi
gian mµ hiÖn nay ®−îc hiÓu nh− lµ ph©n vÞ ®Þa
chÊt-khÝ hËu. C¸c ph©n vÞ khÝ hËu ®Þa tÇng dïng
®Ó ph©n chia c¸c trÇm tÝch ®−îc thµnh t¹o trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt cña sù biÕn ®æi khÝ hËu
trong lÞch sö ®Þa chÊt, ®Æc biÖt lµ c¸c trÇm tÝch
§Ö tø vµ Neogen.
climatic amelioration [2892] : c¶i thiÖn
khÝ hËu.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ sù chuyÓn ®æi sang khÝ hËu
Êm, ¸p dông riªng cho sù thay ®æi khÝ hËu cña
thêi b¨ng hµ muén vµ Holocen.
climatic terrace [2893] : thÒm khÝ hËu.
Sù thµnh t¹o thÒm s«ng ®−îc khèng chÕ b»ng
sù thay ®æi cña khÝ hËu, dÉn ®Õn sù gi¶m vËt
liÖu båi tÝch hoÆc h¹ thÊp bÒ mÆt.
climax [2894] : cùc ®Ønh, cao ®iÓm.
Trong sinh th¸i häc, ®©y lµ pha ph¸t triÓn æn
®Þnh cuèi cïng hoÆc pha ph¸t triÓn th¨ng b»ng
cuèi cïng mµ mét hÖ diÔn thÕ mét quÇn x·, mét
loµi, mét hÖ thùc vËt hoÆc hÖ ®éng vËt ®¹t ®−îc
trong mét m«i tr−êng nhÊt ®Þnh. C¸c cùc ®Ønh
thÕ giíi chñ yÕu t−¬ng øng víi c¸c quÇn hÖ (sinh
th¸i) vµ c¸c quÇn x· sinh vËt.
climax community [2895] : quÇn x· cao ®Ønh.
Phøc hÖ c¸c loµi ®¹i diÖn cho c¸c sinh vËt c−
tró dµi h¹n cè ®Þnh ë mét khu vùc trong mét
diÔn thÕ sinh th¸i hoÆc theo chuçi; b×nh th−êng
nã ®−îc nèi tiÕp bëi mét hay vµi phøc hÖ sèng
ng¾n h¬n mµ c¸c ho¹t ®éng sèng cña chóng
nh»m söa so¹n n¬i ë.
climbingbog [2896]: ®Çm lÇy bß tr−ên (cña rªu).
Khu vùc ®Çm lÇy d©ng cao ë riÒm, ®Æc tr−ng
ë vïng cã m−a ®¸ng kÓ, mïa hÌ ng¾n; ®−îc h×nh
thµnh do rªu ph¸t triÓn m¹nh qu¸ møc b×nh
th−êng lªn tíi bÒ mÆt ®Çm lÇy.
climbing dune [2897]: ®ôn c¸t bß, cån c¸t leo.
Cån c¸t, ®ôn c¸t ®−îc h×nh thµnh do giã lÊp
119
®Çy c¸t ë mâm v¸ch ®èi diÖn hoÆc s−ên nói.
climograph [2898] : ®å thÞ khÝ hËu.
§å thÞ biÓu thÞ c¸c sè liÖu khÝ hËu nh− gi¸ trÞ
trung b×nh th¸ng cña nhiÖt ®é vµ l−îng m−a.
clinker [2899] : clinker.
S¶n phÈm cña c¸c nói löa ë d¹ng m¶nh xï x×,
r¨ng c−a hoÆc m¶nh vôn d¨m kÕt tù sinh gièng
nh− clinker hoÆc xØ lß cao.
clino [2900] : nghiªng.
ThuËt ng÷ chØ m«i tr−êng trÇm tÝch n»m ë
mét phÇn s−ên cña ®¸y ®¹i d−¬ng, kÐo dµi tõ
ch©n sãng xuèng møc thÊp h¬n. ThuËt ng÷ cã
thÓ ®øng mét m×nh ®ãng vai trß tÝnh tõ ®¬n hay
tÝnh tõ ghÐp. X: clinoform.
clinoaugite [2901] : clinoaugit.
X: clinopyroxene.
clinoaxis [2902] : trôc nghiªng.
Trong tinh thÓ hÖ ®¬n nghiªng, trôc bªn
nghiªng so víi trôc th¼ng ®øng.
clinobarrandite [2903] : clinobarandit.
Lo¹i kho¸ng vËt phosphosiderit chøa alumin.
clinobisvanite [2904] : clinobisvanit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: BiVO4, l−ìng
h×nh víi pucherit.
clinobronzite [2905] : clinobronzit.
Lo¹i kho¸ng vËt clinoenstatit chøa s¾t,
clinopyroxen cã thµnh phÇn gi÷a clinoenstatit vµ
clinohypersthen, Ýt h¬n 20% mole FeSiO3.
clinochalcomenite [2906] : clinochalcomenit.
Kho¸ng vËt: CuSeO3.2H2O ®ång cÊu tróc víi
ahlfeldit vµ cobaltomenit.
clinochlore [2907] : clinoclor.
Kho¸ng vËt khèi t¸m mÆt ba nhãm clorit,
trong ®ã Mg lµ cation hãa trÞ hai chiÕm −u thÕ
trong khèi t¸m mÆt. Ss: ripidolite.
clinochrysotile [2908] : clinocrysotil.
ThuËt ng÷ dïng chØ kho¸ng vËt hÖ ®¬n
nghiªng. Ss: orthochrysotile. §n: chrysotile.
clinoclase [2909] : clinoclas.
Kho¸ng vËt mµu xanh l¸ c©y sÉm:
Cu3(AsO4)(OH)3. §n: clinoclasite.
clinoenstatite [2910] : clinoenstatit.
Kho¸ng vËt nhãm clinopyroxen:
(Mg,Fe)SiO3. §Æc tr−ng lµ silicat magnesi hÖ
®¬n nghiªng: MgSiO3.
clinoferrosilite [2911] : clinoferosilit.
Kho¸ng vËt nhãm clinopyroxen:
(Mg,Fe)SiO3. §Æc tr−ng lµ kho¸ng vËt silicat
s¾t hÖ ®¬n nghiªng: Fe SiO3. Ss: orthoferrosilite.
clinoform [2912] : ®Þa h×nh nghiªng,,
d¹ng nghiªng.
D¹ng ®Þa h×nh d−íi n−íc t−¬ng tù nh− s−ên
lôc ®Þa cña ®¹i d−¬ng hoÆc gièng nh− c¸c líp
phÝa tr−íc (vØa tr−íc) cña ch©u thæ. §ã lµ vÞ trÝ
cña m«i tr−êng trÇm tÝch nghiªng.
clinohedrite [2913] : clinohedrit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, kh«ng mµu,
tr¾ng hoÆc ®á tÝa nh¹t: CaZnSiO3(OH)2.
clinohumite [2914] : clinohumit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm humit:
Mg9Si4O16 (F,OH)2.
clinohypersthene [2915] : clinohypersthen.
Kho¸ng vËt nhãm clinopyroxen:
(Mg,Fe)SiO3, cã thµnh phÇn s¾t cao h¬n
(20-50% mole) so víi clinoenstatit.
clinokurchatovite [2916] : clinokurchatovit.
Kho¸ng vËt: Ca(Mg,Fe,Mn)B2O5, ®a h×nh víi
kurchatovit.
clinophosinaite [2917] : clinophosinait.
Kho¸ng vËt: Na3CaPSiO7.
clinopinacoid [2918] : h×nh ®«i mÆt nghiªng.
Trong tinh thÓ hÖ ®¬n nghiªng, h×nh ®«i mÆt
song song víi mÆt ®èi xøng vµ th¼ng gãc víi
trôc ®èi xøng.
clinoplain [2919] : b×nh nguyªn ®¬n nghiªng.
B×nh nguyªn ®¬n nghiªng kÐo ®µi tõ ch©n nói
vµ t¹o thµnh mét v¸ch thÊp, dèc trªn s−ên nh− ë
thung lòng Rio Gran.
clinoptilolite [2920] : clinoptilolit.
Kho¸ng vËt zeolit:
(Na,K,Ca)2-3Al3(Al,Si)2Si13O36 .12H2O,
lµ lo¹i giµu kali cña heubandit.
clinopyroxene [2921] : clinopyroxen.
1- Tªn nhãm pyroxen kÕt tinh trong hÖ ®¬n
nghiªng vµ ®«i khi calci chiÕm −u thÕ, kh«ng cã
alumin vµ kiÒm.
2- Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm pyroxen
nh− diopsit, hedenbergit, clinoenstatit,
clinohypersthen, clinoferosilit, augit, acmit,
pigeonit, spodumen, jadeit vµ omphacit. Ss:
orthopyroxene. §n: monopyroxene; clinoaugite.
clinosafflerite [2922] : clinosaflerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng (Co,Fe,Ni)As2,
l−ìng h×nh víi saflorit.
clinostrengite [2923] : clinostrengit.
X: phosphosiderite.
clinounconformity [2924] : kh«ng chØnh
hîp gãc.
Kh¸i niÖm ®−îc Crosby (1912) ®Ò nghÞ.
Th−êng viÕt: clinunconformity.
§n: angular unconformity.
clinoungemachite [2925] : clinoungemachit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng chøa sulfat s¾t
hãa trÞ 3, natri vµ kali, ®ång h×nh víi
ungemachit.
clinozoisite [2926] : clinozoisit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m nh¹t-tr¾ng, hång hoÆc
xanh l¸ c©y cña nhãm epidot: Ca2Al3Si3O12(OH),
120
l−ìng h×nh, hÖ ®¬n nghiªng cña zoisit vµ c¸c
lo¹i cña nã, nh−ng mµu th× s¸ng h¬n epidot.
clint [2927] : nªm ®¸.
ThuËt ng÷ xuÊt ph¸t tõ Scotland ®−îc sö
dông ®Ó chØ ®¸ cøng hoÆc ®¸ silic bÊt kú nh« ra
tõ s−ên ®åi, mét v¸ch ®¸ dèc.
Clinton ore [2928] : quÆng s¾t d¹ng trøng c¸
mµu ®á vïng Clinton.
QuÆng s¾t d¹ng trøng c¸ mµu ®á trong ®¸
trÇm tÝch. VÝ dô hematit d¹ng h¹t ®Ëu, trøng c¸
trong thµnh t¹o Clinton hoÆc ®¸ t−¬ng tù ë vïng
Trung-§«ng n−íc Hoa Kú.
clintonite [2929] : clintonit.
1- Lo¹i mica khèi t¸m mÆt ba, cã c«ng thøc
lý thuyÕt: Ca(Mg2Al)(Si,Al3)O10(OH,F)2, mµu
n©u - ®á nh¹t, ®á ®ång hoÆc mµu vµng nh¹t.
Tinh thÓ hÖ ®¬n nghiªng vµ cã d¹ng tÊm máng.
§n: seybertite, xanthophylite.
2- Tªn nhãm mica rßn.
clinunconformity [2930] : kh«ng chØnh
hîp gãc.
Cßn ®−îc viÕt lµ: clinounconformity.
clisiophylloid [2931] : kiÓu Clisiophyllum.
Mét cÊu tróc trôc ë San h« Rugosa ®Æc tr−ng
bëi mét tÊm gi÷a ng¾n nèi v¸ch chÝnh víi v¸ch
®èi nh− ë gièng Clisiophyllum.
cloaca [2932] : khoang tho¸t.
Phßng tho¸t n−íc ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng
sèng, nhÊt lµ khoang trung t©m lín ë Bät biÓn,
n¬i c¸c lç vµ kªnh th«ng vµo, vµ nã th«ng th¼ng
ra bªn ngoµi qua lç tho¸t. ë ®éng vËt cã x−¬ng
sèng lµ ®−êng dÉn chung cho bµi tiÕt vµ sinh
s¶n, trõ ®èi víi thó cã tói vµ cã vó. Sn: cloacae.
§n: atrium, spongocoel.
clogging [2933] : tr¸m nhÐt (bïn).
Sù l¾ng ®äng c¸c h¹t bïn sÐt trong c¸c lç
hæng hay khe nøt cña ®Êt ®¸ ë thµnh giÕng, ng¨n
c¶n n−íc tõ ngoµi ch¶y vµo giÕng, lµm gi¶m l−u
l−îng khai th¸c.
close grained [2934] : h¹t mÞn, h¹t nhá; kÕt
cÊu h¹t kÝn.
1- (trt) H¹t mÞn, h¹t nhá.
Lo¹i ®¸ vµ kiÕn tróc cña nã ®−îc ®Æc tr−ng
bëi c¸c h¹t kÝch th−íc nhá vµ g¾n kÕt chÆt.
2- (®cctr) KÕt cÊu h¹t kÝn.
close packed structure [2935] : cÊu tróc
xÕp chÆt.
Lo¹i kiÕn tróc tinh thÓ víi ®iÒu kiÖn lµ vËt
chÊt chång khÝt chÆt chÏ nhÊt: líp ®Çu cña
nh÷ng nguyªn tö, trong ®ã mét nguyªn tö tiÕp
xóc víi s¸u nguyªn tö t−¬ng tù, líp thø hai cña
nh÷ng nguyªn tö lÊp vµo chç trèng cña líp ®Çu
vµ líp thø ba lÆp l¹i nh− líp ®Çu.
closed basin [2936] : bån ®ãng, bån kÝn.
 Mét vïng kÝn kh«ng cã chç tho¸t n−íc, n−íc
mÊt ®i chØ duy nhÊt b»ng con ®−êng bèc h¬i,
nh− ë vïng khÝ hËu kh« nãng.
closed depression [2937] : hè tròng khÐp kÝn,
miÒn tròng ®¬n lÎ.
Vïng ®Êt thÊp ®−îc thÓ hiÖn trªn b¶n ®å ®Þa
h×nh b»ng ®−êng viÒn nÐt ch¶i, kiÓu ®−êng ®ång
møc khÐp kÝn. VÝ dô: Tròng kiÕn t¹o ®øt g·y,
hang ®éng kh«ng cã cöa ra vµo.
closed dispersion haloes [2938] : vµnh ph©n
t¸n kÝn.
X: secondary dispersion haloes.
closed form solutions [2939] : lêi gi¶i ®¹i sè.
(®cctr) Mét sè bµi to¸n c¬ häc ®Êt ®¸ víi c¸c
®Æc ®iÓm h×nh häc vµ gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n hãa cã
thÓ gi¶i chÝnh x¸c b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p ®¹i sè.
Mét sè vÝ dô nh− bµi to¸n x¸c ®Þnh ph©n bè øng
suÊt vµ dÞch chuyÓn xung quanh mét ®−êng hÇm
cã tiÕt diÖn trßn hoÆc elip, ®µo trong mét m«i
tr−êng ®¸ ®ång nhÊt, ®¼ng h−íng, tuyÕn tÝnh vµ
®µn håi, trong c¸c ®iÒu kiÖn øng suÊt hoÆc biÕn
d¹ng ph¼ng.
closed hydraulic piezometers [2940] : èng ®o
¸p lùc n−íc kÝn.
èng ®−îc ®æ ®Çy n−íc ®· ®−îc hót hÕt kh«ng
khÝ, dïng cho ®Êt ®¸ cã ®é thÈm thÊu nhá h¬n
10-6cm/s, cã thÓ ®o ¸p lùc n−íc rÊt nhá. Th−êng
dïng trong qu¸ tr×nh ®¾p ®ª ®Ëp, cã thÓ l¾p ®Æt
ngay trong lóc thi c«ng vµ ®Ó l¹i sau khi hoµn
c«ng.
closed lake [2941] : hå Èn.
Hå kh«ng cã dßng ch¶y tho¸t, n−íc bÞ tæn
thÊt chØ do bèc h¬i hoÆc thÊm.
closed ridge [2942] : ®åi, gß khÐp kÝn.
Bê, gê cã h×nh trßn, h×nh b¸n nguyÖt, elip
hoÆc d¹ng bÊt kú bao quanh vïng tròng.
closed system [2943] : hÖ thèng kÝn.
HÖ thèng hãa häc kÝn trong ®ã kh«ng cã sù
trao ®æi, di chuyÓn vËt chÊt vµo hoÆc ra khái hÖ
thèng x¶y ra.
closely jointed rock masses [2944] : ®¸ khèi
bÞ dËp vì m¹nh.
Khi ®¸ khèi cøng ch¾c bÞ nhiÒu hÖ khe nøt
c¾t qua, vµ nÕu mËt ®é khe nøt rÊt dµy so víi
quy m« cña m¸i dèc, hµnh vi cña ®¸ khèi cã thÓ
rÊt kh¸c so víi tr−êng hîp m¸i dèc chØ bÞ mét
khe nøt ®¬n lÎ c¾t qua. MËt ®é dµy ®Æc cña c¸c
khe nøt khiÕn ®¸ khèi trë nªn rêi r¹c, tõng khèi
nhá cã thÓ chuyÓn dÞch, quay dÔ dµng h¬n nhiÒu
so víi ®¸ nguyªn tr¹ng. KÕt qu¶ lµ søc bÒn cña
®¸ khèi bÞ gi¶m h¼n, thËm chÝ cã thÓ so s¸nh víi
søc bÒn cña ®¸ ®æ.
closure [2945] : v«i hãa mµng tr−íc.
ë rªu ®éng vËt MiÖng m«i (Cheilostomata) lµ
121
sù v«i hãa mµng phÝa tr−íc lµm mÊt ®i thÓ l−îc
vµ chøc n¨ng b¾t måi.
cloud [2946] : m©y.
1- (®cthv) Toµn bé c¸c giät n−íc nhá hoÆc
tinh thÓ n−íc ®¸ cã thÓ thÊy ®−îc ë phÝa trªn bÒ
mÆt qu¶ ®Êt. C¸c giät n−íc nhá ng−ng tô xung
quanh c¸c nh©n, vÝ dô nh− h¹t bôi, phÊn hoa,
n−íc ®¸ ®−îc t¹o ra trªn c¸c h¹t bôi hoÆc trªn
c¸c tinh thÓ n−íc ®¸ kh¸c.
2- (t®c) Trªn c¸c ¶nh viÔn th¸m, nh÷ng vïng
tr¾ng lµ nhiÔu do m©y che phñ nªn tÝn hiÖu
kh«ng ®Õn ®−îc èng thu.
cloudburst [2947] : m−a rµo.
M−a x¶y ra trong mét thêi gian ng¾n nh−ng
c−êng ®é lín.
clude ore [2948] : quÆng nguyªn khai
ch−a tuyÓn.
cluster analysis [2949] : ph©n tÝch chïm, ph©n
tÝch nhãm.
Mét ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª dïng ®Ó
ph©n lo¹i, b»ng c¸ch s¾p xÕp mét sè ®èi t−îng,
trong c¸c phô nhãm ®ång nhÊt trªn c¬ së nh÷ng
dÊu hiÖu gièng nhau vµ quan hÖ thÕ hÖ.
clymenid [2950] : Clymeniida.
Ch©n ®Çu d¹ng Cóc ®¸ tËp hîp trong mét bé
®Æc tr−ng bëi vÞ trÝ siphon ë s¸t phÝa l−ng, chø
kh«ng ë phÝa bông nh− ë c¸c bé kh¸c. Tuæi:
Devon muén.
clypeus [2951] : ®o¹n gèc m«i, vµnh ®Çu.
ë ®éng vËt Vá gi¸p lµ phÇn mang m¶nh m«i
trªn cña ®Çu; ë ®éng vËt d¹ng NhÖn lµ vµnh vá
n»m gi÷a r×a tr−íc vµ ®«i m¾t.
CMY [2952]: viÕt t¾t tõ cyan-magenta-yellow.
Tæ hîp mµu xanh, ®á t−¬i vµ mµu vµng dïng
trong c«ng nghiÖp in.
CMYB [2953] : viÕt t¾t tõ cyan-magenta-
yellow-black.
Tæ hîp mµu xanh, ®á t−¬i, mµu vµng vµ ®en
sö dông ®Çu tiªn trong c«ng nghiÖp in.
cnidarian [2954] : cã l«ng ch©m Cnidaria.
Ruét khoang thuéc mét ph©n ngµnh ®Æc
tr−ng bëi th©n cã c¸c tÕ bµo ch©m ngøa vµ c¸c
c¬ ®¬n gi¶n. TÊt c¶ c¸c Ruét khoang hãa th¹ch
®Òu thuéc ph©n ngµnh nµy.
coal ball [2955] : kÕt h¹ch trong than.
Lo¹i kÕt h¹ch cña m¶nh vôn thùc vËt bÞ
kho¸ng ho¸, cã mÆt trong mét líp than hoÆc ®¸
v©y quanh. Tr¸nh nhÇm lÉn víi ball coal.
coal basin [2956] : bÓ than.
coal belt [2957] : ®íi cã than.
coal breccia [2958] : vôn than.
Lo¹i than bÞ vôn n¸t tù nhiªn trong mét líp.
C¸c m¶nh vôn th−êng cã bÒ mÆt nh½n bãng.
coal gravel [2959] : s¹n than.
 TrÇm tÝch than thø sinh chøa c¸c m¶nh vôn
®−îc vËn chuyÓn vµ t¸i trÇm tÝch.
coal measures [2960] : tÇng than.
1- Mét tËp líp than.
2- TÝnh liªn tôc cña c¸c ®¸ trÇm tÝch cã ®é
dµy thay ®æi tõ 1m tíi vµi ngh×n mÐt, bao gåm
c¸c ®¸ sÐt, ®¸ phiÕn, bét kÕt, c¸t kÕt, cuéi kÕt, vµ
®¸ v«i víi sù xen kÑp cña c¸c líp than.
coal mining by the longwall method [2961] :
khai th¸c than b»ng ph−¬ng ph¸p lß däc.
coalescing pediment [2962] : ®ång b»ng ®¸
tr−íc nói liªn tôc.
1- Mét trong nhiÒu pediment (®ång b»ng ®¸
tr−íc nói) liªn kÕt víi nhau thµnh pediment liªn
tôc bao quanh d·y nói hoÆc liªn kÕt trªn toµn
khu vùc ®Ó gi¶m qu¸ tr×nh hoang m¹c nói ®¸ tíi
møc t−¬ng ®èi æn ®Þnh.
2- Mét trong sè nhiÒu pediment lµm thµnh
®ång b»ng ch©n nói.
coalingite [2963] : coalingit.
Kho¸ng vËt: Mg10Fe2(CO3)(OH)24.2H2O.
coarse [2964] : h¹t th«, h¹t lín, th−êng lµ c¸c
h¹t c¸t.
coarse aggregate [2965] : tËp hîp th«.
PhÇn cña mét tËp hîp chøa c¸c h¹t cã kÝch
th−íc lín h¬n 4,76 mm.
coarse clay [2966] : sÐt h¹t lín.
ThuËt ng÷ dïng trong ®Þa chÊt häc ®Ó chØ h¹t
sÐt cã ®−êng kÝnh thay ®æi tõ 1/512 ®Õn
1/256mm.
coarse error [2967] : sai sè th«.
Sai sè sinh ra do vi ph¹m c¸c ®iÒu kiÖn c¬
b¶n cña viÖc lÊy mÉu, ®o ®¹c. VÝ dô ghi nhÇm
kÕt qu¶, cè t×nh chän c¸c sè ®äc, v.v.
coarse fragment [2968] : m¶nh vôn th«.
M¶nh ®¸ hoÆc h¹t kho¸ng vËt cã mÆt trong
®Êt víi ®−êng kÝnh lín h¬n 2 mm.
coarse grained [2969] : h¹t th«.
1- Lo¹i trÇm tÝch hoÆc ®¸ trÇm tÝch vµ kiÕn
tróc cña nã, trong ®ã c¸c thµnh phÇn riªng biÖt
cã thÓ dÔ dµng nhËn biÕt ®−îc b»ng m¾t th−êng;
®Æc biÖt vÒ trÇm tÝch hay ®¸ mµ c¸c h¹t cÊu
thµnh nã cã kÝch th−íc trung b×nh trªn 2 mm.
2- ThuËt ng÷ chØ lo¹i ®¸ kÕt tinh vµ kiÕn tróc
cña nã, trong ®ã c¸c kho¸ng vËt t¹o ®¸ riªng biÖt
cã kÝch th−íc t−¬ng ®èi lín; ®Æc biÖt lµ lo¹i ®¸
magma víi kÝch th−íc trung b×nh cña c¸c h¹t
lín h¬n 5 mm.
3- ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ lo¹i ®Êt trong ®ã
hµm l−îng thµnh phÇn sái vµ (hoÆc) c¸t chiÕm
−u thÕ.
coarse gravel [2970] : cuéi, sái th«.
ThuËt ng÷ ®Þa chÊt c«ng tr×nh chØ lo¹i sái cã
®−êng kÝnh 19-76 mm (3/4-3 in).
coarse pebble [2971] : cuéi, sái th«.
122
ThuËt ng÷ ®Þa chÊt c«ng tr×nh chØ lo¹i sái cã
®−êng kÝnh 16-32 mm (0,6-1,3 in.) hoÆc 4-5 ®¬n
vÞ Φ (AGI, 1958).
coarse sand [2972] : c¸t h¹t th«.
1- Lo¹i c¸t cã kÝch th−íc h¹t thay ®æi tõ 0,5
®Õn 1 mm.
2- ThuËt ng÷ sö dông trong §Þa chÊt c«ng
tr×nh ®Ó chØ lo¹i c¸t cã ®−êng kÝnh thay ®æi tõ 2
mm ®Õn 4,76 mm. ThuËt ng÷ ®−îc sö dông
trong nghiªn cøu vÒ ®Êt ë Hoa Kú ®Ó chØ lo¹i c¸t
cã kÝch th−íc h¹t thay ®æi trong kho¶ng 0,5-1
mm. Cßn Héi nghiªn cøu §Êt quèc tÕ th× c«ng
nhËn kÝch th−íc ®ã ph¶i lµ 0,2-2 mm.
3- Lo¹i ®Êt chøa trªn 85% h¹t cì c¸t, trªn
25% lµ c¸t h¹t th« vµ rÊt th« vµ d−íi 50% lµ c¸t
cì h¹t kh¸c.
coarse silt [2973] : bét h¹t th«.
Lo¹i bét cã kÝch th−íc h¹t thay ®æi tõ 1/32
®Õn 1/16mm.
coarsely crystalline [2974] : kÕt tinh h¹t
lín, th«.
KiÓu kiÕn tróc cña ®¸ trÇm tÝch carbonat,
trong ®ã c¸c h¹t tinh thÓ cã kÝch th−íc thay ®æi
tõ 0,25 ®Õn 1,0 mm, hoÆc trªn 0,2 mm, hay 4
mm.
coast [2975] : bê biÓn.
1- D¶i ®Êt cã chiÒu réng kh«ng x¸c ®Þnh
(cã thÓ ngh×n km) kÐo dµi tõ ®−êng thñy triÒu
thÊp trong ®Êt liÒn ®Õn nh÷ng sù thay ®æi c¬ b¶n
®Çu tiªn trong ®Êt liÒn.
2- Mét phÇn ®Þa h¹t ®−îc coi lµ gÇn biÓn, bao
gåm toµn bé vïng ®ång b»ng ven biÓn hoÆc
miÒn duyªn h¶i cã mét sè ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng
riªng.
coast plain [2976] : ®ång b»ng ven biÓn, ®ång
b»ng duyªn h¶i.
1- §ång b»ng bãc mßn do ho¹t ®éng cña
sãng.
2- Mùc c¬ së ®¸nh dÊu b»ng mùc n−íc biÓn
mµ ®Êt liÒn gi¶m thÊp ®−îc bëi t¸c dông cña ®íi
tho¸ng khÝ.
coast shelf [2977] : thÒm lôc ®Þa.
PhÇn tiÕp tôc kÐo xuèng biÓn cña ®ång b»ng
duyªn h¶i.
coastal [2978] : ven bê, duyªn h¶i.
(trt) Thuéc vÒ bê biÓn. VÝ dô: n−íc biÓn ven
bê; Giíi h¹n bê biÓn hoÆc ë trªn bê biÓn, gÇn bê
biÓn. VÝ dô: ®íi ven biÓn, ®−êng ven biÓn.
coastal area [2979] : vïng duyªn h¶i, miÒn
duyªn h¶i.
Nh÷ng khu vùc (hay miÒn ®Êt) ®Êt vµ biÓn
tiÕp gi¸p víi ®−êng bê biÓn vµ kÐo dµi vÒ phÝa
biÓn qua ®íi sãng vç bê.
coastal dune [2980] : cån c¸t ven bê.
Cån c¸t ven bê do sãng biÓn t¹o nªn hoÆc
cån c¸t cã thÓ d©ng cao vµ di chuyÓn vÒ phÝa
®Êt liÒn.
coastal lagoon [2981] : ®Çm ph¸ ven bê, lagun
ven bê.
Mét thñy vùc ven bê n−íc lî, n−íc mÆn ®−îc
ch¾n ngoµi bëi mét ®ª c¸t vµ cã cöa th«ng víi
biÓn phÝa ngoµi.
coastal lake [2982] : hå ven bê.
Hå ®−îc h×nh thµnh b»ng c¸c qu¸ tr×nh x©y
®¾p ®−êng bê nh− t¹o b·i c¸t ch¾n qua vÞnh
hoÆc b»ng c¸ch nèi liÒn hai tay ®¶o víi lôc ®Þa.
coastal plain [2983] : ®ång b»ng duyªn h¶i,
®ång b»ng ven biÓn.
1- §ång b»ng thÊp, nãi chung réng, ®−îc
giíi h¹n bëi bê ®¹i d−¬ng (hoÆc bê biÓn), ph¼ng
hoÆc h¬i tho¶i nghiªng vÒ phÝa mÆt n−íc vµ thÓ
hiÖn mét ®íi biÓn lïi hoÆc ®¸y biÓn n©ng cao.
VÝ dô: ®ång b»ng ven biÓn §«ng-Nam Hoa Kú
kÐo dµi 3000 km tõ New Jersey ®Õn Texas.
2- Víi nghÜa Ýt dïng h¬n: bÊt kú miÒn ®Êt
thÊp nµo tiÕp gi¸p víi biÓn vµ ®¹i d−¬ng, kÐo
dµi vÒ phÝa ®Êt liÒn ®Õn gÇn ®iÓm cao mÆt ®Êt vµ
rÊt tho¶i vÒ phÝa biÓn.
3- Mét ®íi réng r·i, kÐo dµi vÒ c¶ hai phÝa:
®Êt liÒn vµ phÝa biÓn, kÓ tõ ®−êng bê.
coastline [2984] : ®−êng bê biÓn.
1- Ranh giíi gi÷a ®Êt vµ n−íc, nh− n−íc biÓn
vµ ®¹i d−¬ng.
2- ThuËt ng÷ chung ®Ó diÔn ®¹t h×nh d¹ng ®Êt
liÒn däc theo bê biÓn, nh×n tõ phÝa biÓn.
3- §íi réng gi÷a ®Êt vµ n−íc, kÐo dµi c¶ vÒ
phÝa ®Êt liÒn vµ c¶ vÒ phÝa biÓn.
coated grain [2985] : h¹t ®−îc bäc, trøng c¸.
Lo¹i h¹t trÇm tÝch cã c¸c líp carbonat calci
®ång t©m bao quanh; vÝ dô nh− c¸c h¹t d¹ng
trøng c¸, pisolit, v.v.
cobalt [2986] : cobalt (Co).
Tªn Latinh lµ cobaltum. Nguyªn tè hãa häc
sè 27, nguyªn tö l−îng 58,9332 ; tû träng
8,9g/cm3. Tr¹ng th¸i r¾n, kim lo¹i nÆng,
chalcophil, siderophil. Cã 1 ®ång vÞ æn ®Þnh vµ
26 ®ång vÞ kh«ng æn ®Þnh. Hµm l−îng Co trong
c¸c ®¸ (theo ppm): trong vá lôc ®Þa trªn lµ 11,6;
®¸ siªu mafic lµ 110; gabro-basalt lµ 45; granit-
granodiorit lµ 4; trong ®Êt lµ 10; trong ®¸ phiÕn
20; trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,00002 mg/l; trong
s«ng suèi lµ 0,0002 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ smaltit, cobaltit, linnaeit, erythrit.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Co: ICP-AES, ICP-MS.
§−îc sö dông trong c¸c ngµnh hµng kh«ng vò
trô, thÐp kh«ng rØ, m¹ ®iÖn, luyÖn kim, xóc t¸c,
s¬n, v.v.
cobalt bloom [2987] : cobalt mµu ®á.
§n: erythrite.
cobalt glance [2988] : cobalt lãng l¸nh.
123
§n: cobaltite.
cobalt ocher [2989] : cobalt mµu hång.
§n: erythrite; asbolite.
cobalt pentlandite [2990] : pentlandit cobalt.
Kho¸ng vËt: (Co,Ni)9S8 chøa cobalt t−¬ng tù
víi pentlandit.
cobalt pyrite [2991] : pyrit cobalt.
Lo¹i pyrit chøa cobalt, linnaeite.
cobalt vitriol [2992] : sulfat cobalt.
§n: bieberite.
cobalt zippeite [2993] : zipeit cobalt.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
Co(UO2)6(SiO4)3(OH)1016H2O.
cobaltite [2994] : cobaltit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc, mµu x¸m nh¹t ®Õn
tr¾ng b¹c, s¾c ®á nh¹t, th−êng d¹ng khèi vµ kÕt
hîp víi smaltit, lµ kho¸ng vËt quÆng quan träng
cña cobalt.
§n: cobalt glance; white cobalt; gray cobalt.
cobaltkoritnigite [2995] : cobaltkoritnigit.
Kho¸ng vËt ®ång cÊu tróc víi koritnigit:
(Co,Zn)[H2O][AsO3OH].
cobaltocalcite [2996] : cobaltocalcit.
1- Lo¹i calcit mµu ®á chøa cobalt;
2- Spherocobaltit.
cobaltomenite [2997] : cobaltomenit.
Kho¸ng vËt: CoSeO3.2H2O, ®ång cÊu tróc víi
ahlfeldit vµ clinochalcomenit.
cobble [2998] : cuéi-t¶ng.
1- Lo¹i m¶nh vôn ®¸ cã kÝch th−íc lín h¬n
cì cuéi nh−ng nhá h¬n cì t¶ng, víi ®−êng kÝnh
thay ®æi trong kho¶ng 64-256 mm, bÞ qu¸ tr×nh
vËn chuyÓn mµi mßn ë møc ®é kh¸c nhau.
2- M¶nh vôn ®¸ hoÆc kho¸ng vËt trong thµnh
phÇn ®Êt cã ®−êng kÝnh thay ®æi trong kho¶ng
20-200.
3- Sö dông trong ®Þa chÊt c«ng tr×nh ®Ó chØ
c¸c h¹t vôn cã ®−êng kÝnh lín h¬n 76 mm.
cobble conglomerate [2999] : cuéi kÕt.
Lo¹i ®¸ cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c h¹t
cuéi ®−îc g¾n kÕt.
cobble size [3000] : kÝch th−íc cì cuéi.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông trong nghiªn cøu
trÇm tÝch luËn ®Ó chØ mét khèi vËt chÊt lín h¬n
mét h×nh cÇu cã ®−êng kÝnh 64 mm vµ nhá h¬n
mét h×nh cÇu cã ®−êng kÝnh 256 mm.
Coblenzian [3001] : Coblen, Coblenci (®t).
BËc ë Ch©u ¢u do Dumont (1848), Gosselet
(1880) x¸c lËp theo tªn thµnh phè Coblentz ë
§øc, bËc thø hai cña Devon h¹ (n»m trªn Gedin,
d−íi Eifeli), hiÖn Ýt ®−îc sö dông do khèi l−îng
kh«ng râ rµng. Cßn ®−îc viÕt lµ Coblencian.
cocarde ore [3002] : quÆng d¹ng vµnh.
coccinite [3003] : cocinit.
 Kho¸ng vËt thñy ng©n, c«ng thøc t¹m x¸c
®Þnh lµ: HgI2.
coccocylinder [3004] : trô t¶o cÇu.
Vá h×nh trô cña t¶o cÇu trong ®ã c¸c h¹t t¶o
cÇu xÕp s¾p mét c¸ch cã trËt tù vµ lÆp ®i lÆp l¹i.
coccolith [3005] : h¹t t¶o cÇu.
ThuËt ng÷ chung dïng ®Ó chØ nh÷ng cÊu tróc
v«i li ti hoÆc nh÷ng phiÕn h×nh cóc ¸o cã ®−êng
kÝnh kho¶ng 3 micron (tuy nhiªn, mét sè còng
®¹t ®Õn 35 micron) t¹o nªn di tÝch khung x−¬ng
ngoµi cña mét t¶o cÇu. H¹t t¶o cÇu t×m thÊy
trong bïn v«i biÓn s©u ë nh÷ng ®¹i d−¬ng vïng
«n ®íi vµ nhiÖt ®íi, mµ cã lÏ kh«ng phæ biÕn
tr−íc kû Jura. ThuËt ng÷ nµy th−êng ®−îc dïng
mét c¸ch kh«ng chÝnh x¸c thay cho
coccolithophore (T¶o cÇu).
coccolithophore [3006] : T¶o cÇu
(Chrysophyceae).
T¶o hai l«ng roi tr«i næi, chñ yÕu ë biÓn,
thuéc mét líp cã mµu n©u, trong mét pha nµo ®ã
cña vßng ®êi chóng bÞ bao trong mét vá cøng
®ùng c¸c tiÓu cÇu b»ng v«i gäi lµ c¸c h¹t t¶o cÇu
t¹o nªn mét vá v«i phøc hîp. T¶o cÇu lµ lo¹i tù
d−ìng, vÉn ®−îc xÕp vµo hoÆc lµ T¶o, hoÆc lµ
§éng vËt nguyªn sinh.
coccosphere [3007] : vá t¶o cÇu.
Vá hoÆc khung x−¬ng h×nh cÇu hay d¹ng cÇu
cña mét T¶o cÇu bao gåm mét kÕt tô h¹t t¶o cÇu
xÕp xen kÏ nhau trong mét líp bao chÊt keo.
cochromite [3008] : cocromit.
Kho¸ng vËt thuéc hä spinel:
(Ni,Co,Zn,Mg,Mn,Fe+2)(Cr,Al,Fe,Ti)2O4.
cocite [3009] : cocit.
Lamprophyr chøa c¸c ban tinh olivin, biotit
vµ c¸c pyroxen ®¬n nghiªng trong nÒn leucit,
feldspar kiÒm, biotit vµ magnetit. Lacroix, 1933
®Æt tªn theo vïng Cèc P×a, ViÖt Nam.
cockpit [3010] : tròng karst, phÔu karst.
Vïng tròng (hoÆc hè tròng) cã thµnh dèc, cã
d¹ng h×nh sao ®−îc bao bäc bëi c¸c ®åi d¹ng
nãn ë vïng ph¸t triÓn karst cã khÝ hËu nhiÖt ®íi.
coconinoite [3011] : coconinoit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng-crem s¸ng:
Fe2 Al2(UO2)2(PO4)4(SO4)(OH)2.20H2O.
codify [3012] : m· hãa.
C¸ch thÓ hiÖn dÊu hiÖu cña ®èi t−îng ®Þa
chÊt b»ng nh÷ng ký hiÖu quy −íc nhÊt ®Þnh.
Ng−êi ta ph©n biÖt lo¹i m· hãa kh«ng vÞ trÝ - khi
mçi mét dÊu hiÖu ®−îc m· hãa b»ng mét ký
hiÖu ®éc lËp vµ m· hãa vÞ trÝ - vÞ trÝ cña mét sè
thÓ hiÖn trong ký hiÖu cã mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh
ngoµi h×nh d¸ng cña ký hiÖu. Trong ®Þa chÊt
dïng 5 lo¹i m· hãa, b»ng sè ch÷, mµu s¾c, h×nh
häc vµ h×nh thÓ (configuration).
coefficient [3013] : hÖ sè.
124
coefficient at rest pressure [3014] : hÖ sè ¸p
lùc ®Êt ë tr¹ng th¸i nghØ.
coefficient linear correlation [3015] : hÖ sè
t−¬ng quan tuyÕn tÝnh.
coefficient non-linear correlation [3016] : hÖ
sè t−¬ng quan phi tuyÕn tÝnh.
coefficient of absorption [3017] : hÖ sè
hÊp thô.
coefficient of acidity [3018] : hÖ sè acid hãa.
Tû sè oxy trong hîp chÊt.
coefficient of anisotropy [3019] : hÖ sè
dÞ h−íng.
C¨n bËc hai cña tØ sè gi÷a ®iÖn trë suÊt thùc
tÕ theo hai chiÒu ngang vµ däc cña mét chÊt
dÞ h−íng.
coefficient of compressibility [3020] : hÖ sè
nÐn lón.
Sù thay ®æi møc ®é nÐn lón d−íi t¸c dông
cña ngo¹i lùc.
coefficient of consolidation [3021] : hÖ sè
cè kÕt.
§−îc x¸c ®Þnh tõ thÝ nghiÖm nÐn vµ sö dông
®Ó tÝnh thêi gian cè kÕt cña ®Êt nÒn d−íi t¶i
träng t¸c dông.
coefficient of dispersion [3022] : hÖ sè
x©m t¸n.
coefficient of dynamic viscosity [3023] : hÖ
sè nhít ®éng lùc häc.
X: coefficient of viscosity.
coefficient of earth pressure [3024] : hÖ sè ¸p
lùc ®Êt.
Tû sè gi÷a c¸c øng suÊt chÝnh (th−êng lµ øng
suÊt theo c¸c chiÒu th¼ng ®øng vµ n»m ngang)
t¹i mét ®iÓm trong ®Êt nÒn.
coefficient of efficiency [3025] : hÖ sè
hiÖu dông.
coefficient of expansion [3026] : hÖ sè
gi·n në.
Sù në do nhiÖt cña vËt liÖu trªn mét ®¬n vÞ
chiÒu dµi khi nhiÖt ®é thay ®æi 1 ®¬n vÞ (1o). HÖ
sè nµy cã gi¸ trÞ kh¸c nhau ®èi víi thang ®é C
(celsius) vµ ®é F (Fahrenheit) nh−ng gièng nhau
trong hÖ mÐt vµ hÖ FPS.
coefficient of fineness [3027] : hÖ sè mÞn.
Tû sè c¸c h¹t r¾n l¬ löng víi ®é ®ôc, lµ phÐp
®o kÝch th−íc cña c¸c h¹t g©y nªn ®é vÈn ®ôc,
kÝch th−íc h¹t t¨ng theo hÖ sè mÞn.
coefficient of friction [3028] : hÖ sè ma s¸t.
coefficient of kinematic viscosity [3029] : hÖ
sè nhít ®éng häc.
X: kinematic viscosity.
coefficient of permeability [3030] : hÖ sè
thÊm.
Tèc ®é thÊm cña n−íc (hay chÊt láng) trong
m«i tr−êng ®Êt ®¸ khi gradien ¸p lùc b»ng ®¬n
vÞ, ®−îc thÓ hiÖn b»ng m/ng hay cm/s.
coefficient of thermal expansion [3031] : hÖ
sè gi·n në nhiÖt.
Sù t¨ng thÓ tÝch t−¬ng ®èi cña mét hÖ thèng
víi sù t¨ng nhiÖt ®é trong mét qu¸ tr×nh ®¼ng
¸p.
coefficient of uniformity [3032] : hÖ sè ®ång
nhÊt (Cu).
Tû sè D60/D10, trong ®ã D60 lµ ®−êng kÝnh h¹t
lo¹i mÞn h¬n 60% vµ D10 lµ ®−êng kÝnh h¹t lo¹i
mÞn h¬n 10% trªn ®−êng cong ®é h¹t.
coefficient of variation [3033] : hÖ sè
biÕn thiªn.
HÖ sè biÕn thiªn V = S trong ®ã S - §é lÖch
X quÇn thÓ.
qu©n ph−¬ng, X - Hµm l−îng trung b×nh.
HÖ sè biÕn thiªn cã ®−îc b»ng c¸ch chia ®é
lÖch chuÈn cña mét tËp sè liÖu cho trung b×nh
céng. V = σ . §n: coefficient of variability.
M
coefficient of viscosity [3034] : hÖ sè nhít.
§¹i l−îng ®Æc tr−ng cho lùc ma s¸t xuÊt hiÖn
trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch (cm2) tiÕp xóc gi÷a hai
chÊt láng hay khÝ tr−ît lªn nhau víi vËn tèc
1cm/s. HÖ sè nhít ®−îc biÓu thÞ b»ng ®yn.s/cm2
hay poise (1 poise = 1 ®yn.s/cm2 = 1 g/cm.s).
Ngoµi ®é nhít ®éng lùc häc (dynamic viscosity)
cßn cã ®é nhít ®éng häc. X: kinematic viscosity.
§n: coefficient of dynamic viscosity, absolute
viscosity.
coefficient of volume compressibility [3035]:
hÖ sè nÐn.
Khi l−u tr÷ sè liÖu ng−êi ta th−êng "nÐn" sè
liÖu l¹i ®Ó tiÕt kiÖm chç trªn thiÕt bÞ l−u tr÷.
coefficient utilization [3036] : hÖ sè sö dông.
coelenterate [3037] : Ruét khoang.
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ®a bµo, ®¬n thÓ
hay quÇn thÓ, thuéc mét ngµnh ®Æc tr−ng bëi
mét v¸ch th©n cã hai líp tÕ bµo nèi víi nhau qua
mét líp keo ®Öm, mét khoang th©n duy nhÊt víi
mét cöa duy nhÊt ®Ó ¨n vµo vµ bµi tiÕt ra, vµ
th©n ®èi xøng táa tia hay táa tia kÐp.
coelenteron [3038] : khoang ruét.
Khoang trong réng r·i bao quanh bëi v¸ch
th©n ë mét ®éng vËt Ruét khoang, th«ng víi bªn
ngoµi b»ng miÖng.
coelobitic [3039] : sèng ë hang.
Sinh vËt (th−êng lµ ®éng vËt kh«ng x−¬ng
sèng b¸m ®¸y hoÆc di ®éng) sèng trong mét hèc
tù ®µo hoÆc cã s½n trong ®¸ cøng.
coeloconoid [3040] : vá nãn khoang.
Vá cña Ch©n bông gÇn h×nh nãn, nh−ng c¸c
mÆt bªn rÊt phång.
coelom [3041] : thÓ xoang.
125
Khoang trong l¸ ph«i gi÷a ë ®éng vËt ba l¸
ph«i, khi ph¸t triÓn m¹nh t¹o nªn mét kho¶ng
gi÷a néi t¹ng vµ v¸ch th©n. Cßn viÕt lµ: coelome.
coenenchyme [3042] : m« x−¬ng ngoµi æ.
Lo¹i keo trung gian phøc t¹p liªn kÕt c¸c
polyp cña mét San h« phøc hîp.
coenobium [3043] : céng c¸ thÓ.
QuÇn thÓ sinh vËt ®éc lËp hîp nhÊt bëi mét
vá chung, vµ th−êng cã mét sù xÕp s¾p x¸c ®Þnh.
coenocyte [3044] : céng bµo.
Mét sinh vËt, nh− lµ mét T¶o sîi lôc, gåm cã
chÊt nguyªn sinh nhiÒu nh©n mµ kh«ng cã v¸ch
ph©n chia c¸c h¹t nguyªn sinh.
coenosarc [3045] : m« bao liªn kÕt.
M« mÒm liªn kÕt c¸c polyp San h« trong mét
coenosis [3046] : quÇn l¹c sinh vËt.
Mét quÇn c− g¾n bã víi nhau bëi nh÷ng yÕu
tè sinh th¸i trong mét t×nh tr¹ng c©n b»ng kh«ng
bÒn. Sn: coenoses.
coenosteum [3047] : bé x−¬ng chung,
m« x−¬ng.
Bé x−¬ng v«i h×nh thµnh gi÷a c¸c æ San h«
c¸ thÓ ë mét San h« quÇn thÓ; bé x−¬ng v«i tiÕt
ra bëi ®éng vËt nhãm Lç tÇng (Stromatoporata);
vËt liÖu bé x−¬ng v«i ®Æc hay d¹ng bät gi÷a c¸c
æ c¸ thÓ ë mét sè Rªu ®éng vËt Stenolaemata.
coeruleolactite [3048] : coeruleolactit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Cu)Al6(PO4)4(OH)8.4-5H2O,
mµu tr¾ng-s÷a ®Õn mµu xanh da trêi, quan hÖ
víi turquois.
coesite [3049] : coesit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, ®a h×nh cña
SiO2, chØ æn ®Þnh trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é trong
phßng vµ ¸p lùc trªn 20 kilobar. Silic phèi vÞ víi
4 oxygen. Coesit thµnh t¹o trong miÖng nói löa
ho¹t ®éng m¹nh hoÆc trong ®¸ nh− suevit, còng
lµ d¹ng bao thÓ trong kimberlit, trong granat,
pyroxen vµ trong ®¸ eclogit. Ss: stishovite.
cofferdam [3050] : ®ª quai.
coffinite [3051] : cofinit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: U(SiO4)1-K(OH)4x,
kho¸ng vËt quÆng quan träng cña uran, trong c¸t
kÕt vµ trong m¹ch nhiÖt dÞch.
COGEOENVIRONMENT - IUGS [3052] :
Héi ®ång khoa häc ®Þa chÊt vÒ quy ho¹ch m«i
tr−êng cña HiÖp héi §Þa chÊt Quèc tÕ.
Mét tæ chøc cña HiÖp héi ®Þa chÊt Quèc tÕ
(IUGS) cã nhiÖm vô thóc ®Èy viÖc ®−a c¸c kÕt
qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu vÒ ®Þa chÊt vµo phôc vô
c¸c nhu cÇu kinh tÕ-x· héi, quy ho¹ch khai th¸c
sö dông hîp lý lßng ®Êt vµ tµi nguyªn kho¸ng
s¶n, qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i tr−êng, phßng tr¸nh
hoÆc gi¶m nhÑ c¸c tai biÕn ®Þa chÊt.
COGEOENVIRONMENT (Commission on
Geological sciences for Environmental
Planning) còng xóc tiÕn vµ khuyÕn khÝch viÖc
hîp t¸c, trao ®æi th«ng tin gi÷a c¸c nhµ khoa
häc vÒ ®Þa chÊt vµ c¸c lÜnh vùc.
cohenite [3053] : cohenit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu tr¾ng thiÕc:
(Fe,Ni,Co)C, kho¸ng vËt phô trong ®¸ thiªn
th¹ch-s¾t.
cohesion [3054] : lùc dÝnh kÕt, b¸m dÝnh.
1- Lùc dÝnh ®−îc coi lµ lùc kh¸ng c¾t khi øng
suÊt th¼ng ®øng b»ng kh«ng.
2- §Ò cËp ®Õn tÝnh b¸m dÝnh cña ®Êt d¹ng
sÐt.
cohesion apparent [3055]: lùc dÝnh biÓu kiÕn.
Lùc dÝnh trong ®Êt h¹t th« do mao dÉn.
cohesionless soil [3056] : ®Êt bë rêi
(®Êt kh«ng dÝnh).
Lo¹i ®Êt h¹t th« cã lùc dÝnh kÕt rÊt nhá hoÆc
hÇu nh− b»ng kh«ng vµ lùc kh¸ng c¾t hÇu nh−
chØ gåm cã thµnh phÇn ma s¸t.
cohesive [3057] : cã tÝnh b¸m dÝnh.
cohesive soil [3058] : ®Êt dÝnh.
Lo¹i ®Êt h¹t mÞn (chñ yÕu sÐt) víi lùc kh¸ng
c¾t chñ yÕu chØ gåm cã thµnh phÇn lùc dÝnh kÕt
trong khi thµnh phÇn lùc ma s¸t hÇu nh− kh«ng
®¸ng kÓ.
cohesiveness [3059] : kÕt dÝnh, cè kÕt.
Mét khèi trÇm tÝch h¹t mÞn (cã ®−êng kÝnh
nhá h¬n 0,01 mm), bë rêi, ®−îc c¸c lùc bÒ mÆt
h¹t lµm liªn kÕt víi nhau.
coiling direction [3060] : h−íng cuén vá.
H−íng bªn ph¶i (theo chiÒu kim ®ång hå)
hay bªn tr¸i (ng−îc chiÒu kim ®ång hå) theo ®ã
mét vá Ch©n bông hay Trïng lç tr«i næi cuén
vµo. §Æc ®iÓm nµy ®−îc dïng ®Ó luËn gi¶i c¸c
®iÒu kiÖn cæ khÝ hËu hoÆc dïng trong ®èi s¸nh
®Þa tÇng.
coke breaker [3061] : m¸y nghiÒn cèc.
col [3062] : ®Ìo.
1- §−êng ®éc ®¹o, gå ghÒ, hÑp vµ cao (hoÆc
miÒn tròng) gi÷a hai d·y nói, nãi chung ®i qua
sèng nói hoÆc theo ®−êng chia n−íc hoÆc gi÷a
hai ®Ønh kÒ nhau; ®iÓm cao nhÊt trªn ®−êng chia
n−íc gi÷a hai thung lòng.
2- MiÒn tròng d¹ng yªn ngùa qua d·y nói ë
®iÓm thÊp nhÊt cña sèng nói.
cold fumarole [3063] : hè phun l¹nh.
Hè phun cã nhiÖt ®é nhá h¬n 100oC .
cold lahar [3064] : dßng bïn l¹nh.
Dßng vËt liÖu nói löa l¹nh ch¶y theo s−ên nói
löa, ®−îc s¶n sinh do m−a to hoÆc sôp lë phÇn
kh«ng æn ®Þnh cña nói löa.
cold spring [3065] : nguån lé n−íc l¹nh.
126
Nguån lé cã nhiÖt ®é n−íc nhá h¬n nhiÖt ®é
kh«ng khÝ trung b×nh n¨m trong vïng.
colemanite [3066] : colemanit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, kh«ng mµu hoÆc
tr¾ng: Ca2B6O11.5H2O, lµ nguån quan träng cña
Bo, tinh thÓ d¹ng khèi hoÆc mÊu nhá trong sÐt.
coleoid [3067] : Vá trong (hoÆc Hai mang)
(Coleoidea hay Dibranchiata).
C¸c Ch©n ®Çu thuéc mét ph©n líp cã vá n»m
bªn trong th©n mÒm, cã tÕ bµo s¾c tè, tói mùc,
m¾t rÊt to vµ gi¸c mót ë c¸c chi.
coliform count [3068] : chØ sè coli.
Sè l−îng vi khuÈn Coli trong mét mililÝt
n−íc, ®−îc dïng lµm chØ sè vÒ sù cã mÆt c¸c vi
khuÈn g©y bÖnh trong n−íc.
coliform organisms [3069] : sinh vËt coliform
(d¹ng coli).
Nhãm vi khuÈn hiÕu khÝ vµ cã kh¶ n¨ng yÕm
khÝ, gram ©m, kh«ng h×nh thµnh bµo tö, lªn men
lactoza, th−êng c− tró trong ruét giµ ng−êi vµ
®éng vËt. Nãi chung ngoµi E. coli, nhiÒu loµi
trong chóng cã kh¶ n¨ng tån t¹i vµ sinh s¶n
trong m«i tr−êng tù nhiªn.
collabral [3070] : khíp víi m«i ngoµi.
Nãi vÒ mét cÊu tróc phï hîp vÒ h×nh d¹ng
víi m«i ngoµi ë vá Ch©n bông.
collapse breccia [3071] : d¨m kÕt sôt lë.
Lo¹i d¨m kÕt ®−îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh
sôt lë c¸c ®¸ n»m trªn, nh− qu¸ tr×nh sôt lë phÇn
m¸i cña hang ®éng karst, hay phÇn m¸i cña ®¸
v©y quanh trªn mét thÓ x©m nhËp.
§n: founder breccia.
collapse caldera [3072] : miÖng nói löa sËp lë,
caldera sËp lë.
Mét lo¹i miÖng nói löa (kiÓu caldera) h×nh
thµnh do sôp lë m¸i cña lß magma do sù di
chuyÓn cña magma qua phun trµo khèi l−îng
lín m¶nh vôn hoÆc dung nham, hoÆc do sù mÊt
®i cña magma d−íi mÆt ®Êt. PhÇn lín c¸c
caldera thuéc kiÓu nµy.
collapse crater [3073] : miÖng nói löa sËp.
MiÖng nói löa MÆt tr¨ng ®−îc h×nh thµnh do
sôp ®æ c¸c hang, hèc lÊp ®Çy dung nham nói löa
(lava). Lo¹i miÖng nói löa nµy ch−a ®−îc x¸c
lËp ®Çy ®ñ.
collapse depression [3074] : bån sôp lë.
Cã d¹ng elip, d¹ng kÐo dµi trªn bÒ mÆt dßng
dung nham, do sôp lë tõng phÇn hoÆc toµn bé
m¸i cña hang dung nham dµi hoÆc ng¾n. Nh÷ng
khèi sôp lë tõ m¸i cã thÓ ®äng l¹i ë ®¸y bån sôp
lë. N−íc hoÆc aluvi phñ trªn nh÷ng khèi nµy.
collapse sinkhole [3075] : hè sôt.
Hè tròng h×nh thµnh do mÆt ®Êt bÞ sôt xuèng
nh÷ng hang hèc ngÇm bªn d−íi nh− hang karst,
hÇm lß khai th¸c, v.v.
 collapsing soil [3076] : ®Êt yÕu, ®Êt hay
sËp, sôt.
Lo¹i ®Êt h¹t mÞn (vÝ dô hoµng thæ) víi lùc
kh¸ng c¾t (c¶ thµnh phÇn dÝnh kÕt lÉn thµnh
phÇn ma s¸t) rÊt thÊp, ®Æc biÖt dÔ g©y sËp, sôt
lón khi b·o hßa n−íc.
collect [3077] : thu thËp, gom gãp, tæng hîp.
collecting area [3078] : diÖn tÝch thu n−íc.
DiÖn tÝch l−u vùc-n¬i thu gi÷ (tÝch) n−íc tõ
c¸c n¬i kh¸c ®æ vÒ.
collection [3079] : thu thËp, tæng hîp.
collection basin [3080] : bån thu n−íc.
§n: catchment basin.
collection of geological data [3081] : thu thËp
sè liÖu ®Þa chÊt.
collective group [3082] : nhãm tËp hîp.
ThuËt ng÷ ®éng vËt häc chØ mét tËp hîp ®éng
vËt cã thÓ chia ra thµnh c¸c loµi nhËn d¹ng ®−îc,
nh−ng kh«ng cã vÞ trÝ gièng ch¾c ch¾n. Tªn cña
tËp hîp ®−îc coi lµ thuéc cÊp gièng, nh−ng
kh«ng cÇn nªu ra loµi ®iÓn h×nh cña tËp hîp.
collector drains [3083] : cèng, r·nh thu n−íc.
Cèng r·nh ®µo ë c¸c m¸i dèc ®Ó chñ ®éng
thu vµ th¸o n−íc tõ m¸i dèc.
collector well [3084] : giÕng thu n−íc.
X: radial well.
collencyte [3085] : tÕ bµo mµng dµy.
TÕ bµo amip ë Bät biÓn, th−êng cã d¹ng sao
hay h×nh thoi, t¹o nªn m¹ng tÕ bµo cña m« gi÷a.
colline [3086] : gê mµo.
Gê nh« cao trªn bÒ mÆt æ San h« gi÷a c¸c æ
c¸ thÓ ë San h« s¸u tia.
collinsite [3087] : colinsit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng:
Ca2(Mg,Fe)(PO4)2.2H2O, ®ång h×nh víi
fairfieldit.
collision [3088] : ®ông ®é, sù va ch¹m.
ChØ sù ®ông ®é cña hai m¶ng vá lôc ®Þa. VÝ
dô ®iÓn h×nh lµ sù ®ông ®é cña m¶ng Ên §é víi
m¶ng ¢u-¸ g©y nªn ®øt gÉy, ®éng ®Êt, n©ng
tråi t¹o nªn d·y nói Hymalaya hïng vÜ nhÊt
hµnh tinh.
collocryst [3089] : tinh thÓ keo.
D¹ng tinh thÓ do t¸i kÕt tinh cña vËt chÊt
d¹ng keo trong trÇm tÝch.
colloid [3090] : thÓ keo, coloid.
1- C¸c h¹t cã kÝch th−íc nhá h¬n
0,00024mm, nghÜa lµ nhá h¬n kÝch th−íc h¹t
sÐt;
2- BÊt kú chÊt nµo l¬ löng trong dung dÞch.
colloidal dispersion [3091] : ph©n t¸n keo.
C¸c h¹t ë thÓ vÈn l¬ löng trong mét m«i
tr−êng, th−êng lµ m«i tr−êng láng.
colloidstone [3092] : ®¸ keo.
127
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn lµ c¸c h¹t
cì keo.
colluvial [3093] : lë tÝch, coluvi.
colluvium [3094] : lë tÝch.
ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ vËt liÖu trÇm tÝch bë
rêi, kh«ng ®−îc chän läc, th−êng ®äng ë ch©n
nói, ch©n ®åi chñ yÕu do träng lùc.
cololite [3095] : vÕt giun bß hãa th¹ch.
Hãa th¹ch vÕt hiÖn ®−îc xÕp vµo "gièng"
Lumbricaria gåm mét thÓ h×nh èng, h×nh d©y
thõng vµ uèn khóc hay cuèn l¹i víi bÒ ngang
kho¶ng 3 mm, cã lÏ lµ khu«n in hãa th¹ch cña
mét lo¹i giun, nh−ng tr−íc ®©y ®· ®−îc coi lµ
ruét c¸ hãa th¹ch, hoÆc lµ thø chøa trong ruét c¸
®ã. T×m thÊy lo¹i hãa th¹ch nµy trong ®¸ v«i
th¹ch b¶n.
colonial [3096] : quÇn thÓ, tËp ®oµn.
§éng vËt céng sinh chÆt chÏ víi c¸c con
kh¸c cïng loµi, vµ th−êng kh«ng thÓ tån t¹i nÕu
bÞ t¸ch riªng, nhÊt lµ ®èi víi San h«.
colony [3097] : quÇn thÓ, tËp ®oµn.
Mét kÕt tô cïng h×nh th¸i vµ chøc n¨ng cña
nh÷ng sinh vËt c¸ thÓ th−êng t¸c ®éng qua l¹i
víi m«i tr−êng nh− mét sinh vËt ®¬n thÓ, nh− ë
Rªu ®éngvËt, San h«, Graptolithina; mét nhãm
sinh vËt sèng hoÆc hãa th¹ch t×m thÊy ë mét
vïng hay mét ph©n vÞ ®Þa tÇng ®· trë thµnh ®Æc
tr−ng cho vïng ®ã hay ph©n vÞ ®ã.
color index [3098] : chØ sè mµu.
Sè thÓ hiÖn phÇn tr¨m khèi l−îng c¸c kho¸ng
vËt mµu trong ®¸. Trong ph©n lo¹i c¸c ®¸
magma, ng−êi ta c¨n cø vµo chØ sè nµy chia ra
c¸c lo¹i sau: ®¸ s¸ng mµu (chØ sè mµu 0-30), ®¸
sÉm mµu võa (chØ sè mµu 30-60), vµ ®¸ sÉm
mµu (chØ sè mµu 60-100).
coloradoite [3099] : coloradoit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc, mµu ®en-x¸m nh¹t:
HgTe.
colorimetric analysis [3100]:ph©n tÝchso mµu.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l−îng hãa häc
b»ng c¸ch thªm vµo dung dÞch cÇn ph©n tÝch vµ
dung dÞch chuÈn mét l−îng x¸c ®Þnh cña mét
chÊt, sau ®ã so s¸nh ®é ®Ëm mµu s¾c.
colorimetry [3101] : so mµu.
Kü n¨ng hoÆc qu¸ tr×nh ®o hoÆc so s¸nh mµu,
th−êng sö dông dông cô ®o mµu trong ph©n tÝch
®Þnh l−îng hãa häc.
colpate [3102] : r·nh.
Lµ nh÷ng khe nøt dµi trªn exine cña h¹t
phÊn.
colpi [3103] : nhiÒu r·nh.
H¹t phÊn cã nhiÒu r·nh.
colporate [3104] : cã r·nh lç.
C¸c h¹t phÊn cã r·nh däc, trªn ®ã cã mét
hoÆc vµi c¶i biÕn trªn mµng ngoµi, nh− r·nh
ngang, th−êng ë ®−êng xÝch ®¹o.
colpus [3105] : r·nh däc.
Mét d¹ng r·nh däc mµng ngoµi cña h¹t phÊn
kÕt hîp víi sù n¶y mÇm. Nã hoÆc bao lÊy mét lç
mÇm, hoÆc dïng trùc tiÕp lµm n¬i nh« lªn cña
èng phÊn, th−êng víi mÊu cña vµnh ®iÒu hßa.
Nã cã thÓ xa t©m (nh− ë phÊn ®¬n r·nh), hoÆc
xÕp s¾p c¸ch kh¸c. Mµng cña r·nh däc lµ mµng
ngoµi trong ®ã mµng ngoµi cïng vµ/ hoÆc mµng
trong th−êng máng ®i hoÆc kh«ng cã. Sn: colpi.
colpus transversalis [3106] : r·nh ngang.
colquyriite [3107] : colquyrit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: LiCaAlF6.
columbite [3108] : columbit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: (Fe,Mn)(Nb,Ta)2O6,
®ång h×nh víi tantalit, tån t¹i trong granit vµ
pegmatit, vµ lµ kho¸ng vËt quÆng niobi, nguån
phong phó cña tantal. §n: niobite, dianite,
greenlandite.
columbotantalite [3109] : columbotantalit.
ThuËt ng÷ kh«ng b¾t buéc dµnh cho kho¸ng
vËt lo¹t columbit- tantalit.
columbretite [3110] : columbretit.
Mét lo¹i ®¸ phonolit leucit gåm c¸c thanh
sanidin, honrblend bÞ biÕn ®æi trong nÒn dµy ®Æc
c¸c microlit oligoclas bÞ gÆm mßn, víi sanidin
nøt nÎ bao quanh c¸c h¹t leucit. Nh÷ng chç gÆm
mßn cña microlit ®−îc lÊp ®Çy bëi analcin,
augit, magnetit. Johannsen (1939) ®Æt tªn theo
vïng Columbrete Island, T©y Ban Nha.
columella [3111] : cét, que, lâi.
CÊu tróc trôc d¹ng cét ë mét æ San h«; cét
gi÷a bao lÊy trôc cña vá mét Ch©n ®Çu cuén
xo¾n; que th¼ng ®øng n»m gi÷a hai vßng n»m
ngang, hoÆc bªn trong khoang vá ë mét sè
Trïng tia; x−¬ng tai gi÷a ë ®éng vËt bèn ch©n h¹
®¼ng vµ chim. Que nhá ë mµng ngoµi cïng, cã
thÓ chia nh¸nh vµ hîp nhÊt l¹i ë phÝa xa t©m, t¹o
nªn mét mÆt mµng ngoµi trªn h¹t phÊn víi cÊu
tróc phøc t¹p.
columellar fold [3112] : nÕp cét.
NÕp hoÆc gê uèn quanh cét ë vá Ch©n bông
nh« vÒ phÝa bªn trong vá.
columellar lip [3113] : m«i cét.
PhÇn gÇn trôc cña m«i trong ë vá Ch©n bông.
column [3114] : cét ®Þa tÇng.
1- X: geologic column.
2- (cs) CÊu tróc h×nh èng gåm mét d·y
nh÷ng phiÕn h×nh ®Üa xÕp chång lªn nhau b¸m
vµo phÇn ®Õ cña vá HuÖ biÓn, Nô biÓn vµ phÇn
lín Qu¶ biÓn, cã t¸c dông neo con vËt xuèng
®¸y. §Çu trªn cña th©n ë mét sè loµi rÊt biÕn
®æi. ë San h« lµ mét v¸ch th©n h×nh èng nh½n
n»m gi÷a ®Üa gèc vµ ®Üa miÖng. §n: stem.
128
column crystal [3115] : tinh thÓ d¹ng cét.
Tinh thÓ cã d¹ng l¨ng trô hÖ s¸u ph−¬ng.
columnal [3116] : ®èt, ®o¹n.
ë ®éng vËt d¹ng NhÖn lµ mét cÊu t¹o cã h×nh
l−îc, vÝ dô mét ®«i chi phô ë bông n»m trªn
phiÕn bông, phÝa trªn n¾p lç sinh dôc ë tÊt c¶ bä
c¹p, nh−ng kh«ng cã ë c¸c d¹ng NhÖn kh¸c; d·y
mÊu táa tia ë Trïng tia Acantharina.
columnar [3117] : d¹ng cét, trô; d¹ng kÕt cÊu
cét, cäc. (kv)
ChØ t×nh tr¹ng bªn ngoµi cña tinh thÓ cã sù
s¾p xÕp ¸ song song cña nh÷ng ®¬n tinh d¹ng
cét, d¹ng trô.
columnar section [3118] : cét ®Þa tÇng, mÆt
c¾t ®øng.
Sù tr×nh bµy theo d¹ng d¶i th¼ng ®øng thø tù
®Þa tÇng cña c¸c ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng ®−îc
h×nh thµnh trong mét vïng hay mét khu vùc
riªng biÖt. ChiÒu dµy ®−îc vÏ theo tØ lÖ, ®Æc
®iÓm th¹ch häc ®−îc thÓ hiÖn b»ng ký hiÖu
chung hoÆc quy −íc, th−êng cã m« t¶ ng¾n gän
®Æc ®iÓm vÒ tuæi, th¹ch häc, hãa th¹ch, v.v.
X: geologic column.
columnar structure [3119] : cÊu t¹o h×nh cét;
cÊu tróc d¹ng cét (kv).
1-(trt) KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch nguyªn sinh
trong mét sè lo¹i ®¸ phiÕn v«i, hay ®¸ v«i chøa
sÐt bao gåm c¸c thÓ h×nh cét (®−êng kÝnh 9-14
cm, dµi 1-1,4 m) vu«ng gãc víi mÆt ph©n líp vµ
mÆt c¾t ngang cã h×nh «van hay h×nh ®a gi¸c.
2-(kv) D¹ng cét, trô s¾p xÕp ¸ song song,
biÓu thÞ sù tËp hîp c¸c tinh thÓ kho¸ng vËt
kÐo dµi.
colusite [3120] : colusit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu ®ång thau:
Cu3(Ag, Sn,V,Fe,Te)S4.
comagmatic [3121] : ®ång magma.
C¸c ®¸ magma cã ®Æc ®iÓm chung vÒ thµnh
phÇn hãa häc vµ thµnh phÇn kho¸ng vËt, ®−îc
h×nh thµnh tõ magma mÑ, xuÊt hiÖn trong mét
khu vùc vµ thêi gian x¸c ®Þnh.
comancheite [3122] : comancheit.
Kho¸ng vËt: Hg13(Cl,Br8)O9.
comb [3123] : sèng nói, sèng nÕp låi.
§n: combe.
comb ridge [3124] : nói r¨ng l−îc.
Sèng nói lëm chëm, nhän kiÓu r¨ng l−îc,
s−ên dèc ®øng bëi v× nã cã c¸c ®Ønh nhän d¹ng
th¸p xen kÏ c¸c vÕt khÝa s©u h×nh ch÷ V.
combeite [3125] : combeit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Na4Ca3Si6O16(OH,F)2.
comber [3126] : ®ît sãng cuån cuén.
1- Sãng n−íc s©u, cao ®Èy vÒ phÝa tr−íc do
giã m¹nh hoÆc b·o g©y nªn.
 2- §ît sãng vç bê kÐo dµi, ®Ønh sãng ®æ
xuèng tõ tõ trªn mÆt ®¸y kh¸ ph¼ng, víi mét
kho¶ng c¸ch dµi, n−íc b¾n tung tãe vÒ phÝa
tr−íc.
combination well [3127] : giÕng kÕt hîp.
GiÕng lín nèi víi mét hoÆc nhiÒu giÕng
kh¸c.
combined twinning [3128] : song tinh
liªn hîp.
Lo¹i song tinh hiÕm trong th¹ch anh, khi
xoay 180o quanh trôc c, ph¶n chiÕu 1120 vµ trªn
[0001]. Trôc tinh thÓ song song, nh−ng ph©n cùc
cña trôc a kh«ng ®¶o ng−îc trong bé phËn
song tinh.
comblainite [3129] : comblainit.
Kho¸ng vËt nhãm pyroaurit:
(Ni+2xCo+31-x)(OH)2(CO3)(1-x)/2yH2O.
comendite [3130] : comendit.
§¸ phun trµo t−¬ng øng víi granit kiÒm,
pantellerit. Thµnh phÇn ban tinh gåm: sanidin,
micropertit, albit th¹ch anh, aegirin, arfvedsonit
hoÆc ribekit, ®«i khi cã biotit. §¸ cã kiÕn tróc
porphyr víi nÒn kiÕn tróc granophyr hoÆc nöa
thñy tinh. ThuËt ng÷ mang tªn vïng Le
comende, San Pietro Island, Sardina.
comitalia [3131] : gai liªn kÕt.
Gai nhá mäc ra tõ tia cña c¸c gai lín h¬n,
thÊy ë Bät biÓn Hexactinellida cã gai riªng rÏ.
commensal [3132] : héi sinh.
Nãi vÒ c¸c sinh vËt sèng trong t×nh tr¹ng
héi sinh.
commensalism [3133] : hiÖn t−îng héi sinh.
Mèi quan hÖ gi÷a hai sinh vËt trong ®ã con
nµy h−ëng lîi tõ con kia, nh−ng con kia còng
kh«ng bÞ h¹i g×, hoÆc kh«ng ®−îc lîi g×.
commercial accumulation [3134] : tÝch tô cã
gi¸ trÞ th−¬ng m¹i, tr÷ l−îng th−¬ng m¹i.
Lµ phÇn tr÷ l−îng cã kh¶ n¨ng khai th¸c, chÕ
biÕn, tiªu thô cã hiÖu qu¶ kinh tÕ (commercial
reserves).
commercial efficiency [3135] : hiÖu qu¶
kinh tÕ.
commercial reserve [3136] : tr÷ l−îng
th−¬ng m¹i.
Tr÷ l−îng cã thÓ ®−a vµo khai th¸c sím, trë
thµnh hµng ho¸.
commercially exploitable (minable) reserves
[3137] : tr÷ l−îng c«ng nghiÖp.
Mét phÇn tr÷ l−îng c©n ®èi cã ®ñ ®iÒu kiÖn
khai th¸c theo mét dù ¸n hoÆc mét kÕ ho¹ch
®−îc x¸c lËp t¹i xÝ nghiÖp khai kho¸ng. VÝ dô
®èi víi vïng lËp b¶n ®å ®Þa chÊt cã thÓ chia
thµnh 5 lo¹i theo møc ®é phøc t¹p vÒ cÊu tróc
®Þa chÊt: I(rÊt ®¬n gi¶n), II (®¬n gi¶n), III (t−¬ng
®èi phóc t¹p), IV (phøc t¹p), V (rÊt phøc t¹p).
129
commissural plane [3138] : mÆt khíp.
MÆt ph¼ng chøa bê b¶n lÒ cña vá Tay cuén
vµ hoÆc c¶ ®−êng khíp cña mét vá cã diÖn khíp
th¼ng, hoÆc trung ®iÓm cña ®−êng khíp tr−íc.
commissure [3139] : ®−êng khíp, r·nh
®−êng sÑo.
§−êng khíp vµo nhau gi÷a c¸c mÐp cña
m¶nh vá Tay cuén hay Th©n mÒm hai m¶nh;
r·nh cña ®−êng sÑo däc theo ®ã mét bµo tö thùc
vËt cã ph«i n¶y mÇm.
common accumulation botany [3140] : thùc
vËt tÝch tô chung.
TÊt c¶ c¸c loµi thùc vËt sèng trªn nh÷ng vïng
®Êt vµ ®¸ gèc giµu nguyªn tè quÆng sÏ chøa
nhiÒu nguyªn tè quÆng h¬n so víi khi sèng trªn
nh÷ng vïng ®Êt kh¸c.
common feldspar [3141] : orthoclas.
X: orthoclase.
common mica [3142] : muscovit.
X: muscovite.
common pyrites [3143] : pyrit.
X: pyrite.
common salt [3144] : muèi phæ th«ng.
Clorua natri (NaCl) tån t¹i phong phó trong
tù nhiªn d−íi d¹ng tinh thÓ nh− hatit hoÆc d¹ng
dung dÞch (hµm l−îng 2,6% trong n−íc biÓn)
hoÆc trong c¸c má nguån gèc trÇm tÝch.
community [3145] : quÇn x·, quÇn hîp.
Mét nhãm sinh vËt (®ang sèng hay hãa
th¹ch) tån t¹i cïng nhau v× cã mét hÖ thèng dinh
d−ìng (d·y hay m¹ng thøc ¨n) hîp nhÊt h×nh
thµnh ë nhiÒu møc sinh th¸i sèng kh¸c nhau.
§n: biotic community.
community evolution [3146] : tiÕn hãa
quÇn x·.
Sù thay ®æi vÒ thµnh phÇn vµ/hoÆc cÊu tróc
cña mét quÇn x· sinh vËt qua thêi gian ®Þa chÊt;
nã cã thÓ xuÊt hiÖn nh− sù ph¸t triÓn nh÷ng vai
trß míi ®èi víi c¸c sinh vËt ®Ó gi÷ cho quÇn x·
æn ®Þnh, hoÆc nh− sù ph¸t triÓn c¸c sinh vËt míi
®Ó gi÷ æn ®Þnh vai trß ®ang cã cña céng ®ång.
compact [3147] : chÆt, kÕt chÆt, r¾n ch¾c, ®Æc
sÝt, ®Çm ®Êt.
1- ChØ cÊu tróc kÕt chÆt cña mét lo¹i ®Êt hoÆc
®¸ víi c¸c h¹t kÕt chÆt víi nhau.
2- ChØ t×nh tr¹ng kÕt chÆt cña ®Êt ®¸ mµ m¾t
th−êng kh«ng thÓ nhËn biÕt nh÷ng h¹t hoÆc tinh
thÓ cÊu t¹o nªn chóng.
3- ChØ cÊu tróc mÞn cña ®¸ víi nÒn xi m¨ng
cã ®é hæng thÊp.
4- §Çm chÆt ®Êt ®Ó t¨ng dung träng, th−êng
¸p dông trong x©y dùng ®−êng vµ nÒn mãng.
compact ore [3148] : quÆng ®Æc sÝt, kÕt khèi.
compactability [3149] : tÝnh kÕt nÐn, cã thÓ
 ®Çm chÆt.
Thuéc tÝnh cña lo¹i vËt liÖu trÇm tÝch khi bÞ
t¸c ®éng cña ¸p suÊt th× gi¶m khèi l−îng vµ ®é
dµy, ®ã lµ mét hµm sè liªn quan tíi kÝch th−íc,
h×nh d¹ng, ®é cøng, ®é rßn cña c¸c h¹t trÇm tÝch
cÊu thµnh.
compaction [3150] : lÌn chÆt, nÐn Ðp.
1- Qu¸ tr×nh ch«n vïi hoÆc lµm kh« nhê ®ã
khèi ®Êt mÊt dÇn kh«ng gian rçng vµ trë nªn
chÆt, ®Æc sÝt h¬n, t¨ng thªm søc chÞu t¶i vµ ®é
æn ®Þnh nãi chung trong x©y dùng; Sù ®Çm lÌn,
lµm chÆt ®Êt b»ng c¸c biÖn ph¸p c¬ giíi víi c¸c
c«ng ®o¹n nhµo, l¨n, ®Çm, rung.
X: consolidation. §n: backfill.
2- Sù gi¶m thÓ tÝch rêi gi¶m ®é dµy hoÆc
kh«ng gian hæng cña mét thùc thÓ trÇm tÝch cã
cÊu tróc h¹t mÞn khi träng l−îng cña líp phñ
trÇm tÝch liªn tôc ngµy cµng t¨ng, hoÆc do søc
Ðp sinh ra tõ sù chuyÓn ®éng cña Tr¸i ®Êt lªn líp
vá cña nã. Cã thÓ biÓu thÞ b»ng sù gi¶m ®é rçng
hæng do h¹t trÇm tÝch bÞ nÐn Ðp chÆt h¬n; Qu¸
tr×nh chuyÓn hãa tõ trÇm tÝch cã kiÕn tróc h¹t
mÞn thµnh ®¸ r¾n ch¾c, nh− tõ sÐt chuyÓn thµnh
phiÕn sÐt.
compaction curve [3151] : ®−êng cong nÐn
Ðp, ®−êng cong ®Çm lÌn.
§−êng cong biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a tû
träng (dung träng kh«) vµ hµm l−îng n−íc cña
mét lo¹i ®Êt khi sö dông ¸p suÊt nÐn.
§n: moisture-density curve.
compaction dry of optimum moisture
content [3152] : ®Çm kh«.
§Çm ®Êt ë ®é Èm nhá h¬n ®é Èm tèi −u, gäi
t¾t lµ ®Çm kh« so víi ®é Èm tèi −u.
compaction test [3153] : thÝ nghiÖm ®Çm lÌn.
ThÝ nghiÖm nh»m x¸c ®Þnh hµm l−îng n−íc
tèi −u ®Ó nÐn mét lo¹i ®Êt ®¹t tíi tû träng (dung
träng kh«) cao nhÊt. C¸ch lµm: cho mÉu ®Êt víi
hµm l−îng n−íc ®· biÕt vµo khu«n cã kÝch th−íc
®Þnh tr−íc; nÐn lªn mÉu mét lùc cã thÓ ®iÒu
chØnh ®−îc vµ tÝnh dung träng ®¹t ®−îc (ASCE
1958, ®iÒu 74). LÆp l¹i thÝ nghiÖm nµy víi nhiÒu
hµm l−îng n−íc kh¸c nhau ®ñ ®Ó thiÕt lËp quan
hÖ gi÷a hµm l−îng n−íc vµ dung träng. D−íi
mét t¶i träng ®· biÕt, tû träng tèi −u th−êng lµm
cho ®Êt gÇn ®¹t tíi søc bÒn cùc ®¹i.
§n: moisture-density test.
compaction wet of optimum moisture
content [3154] : ®Çm −ít.
§Çm ®Êt víi ®é Èm lín h¬n ®é Èm tèi −u, gäi
t¾t lµ ®Çm −ít so víi ®é Èm tèi −u.
compartemental plate [3155] : phiÕn ng¨n.
YÕu tè khung x−¬ng cã khíp cøng lµm nªn
mét phÇn cña thµnh vá ë mét sè Vá gi¸p
Cirripedia. §n: mural plate.
130
compass [3156] : ®Þa bµn, dông cô ®o vÏ.
1- Dông cô ®Ó ®o ph−¬ng h−íng: hoÆc ®Þa
bµn tõ hoÆc ®Þa bµn chuyÓn håi.
2- Dông cô ®o vÏ ®−êng trßn, ®o chuyÓn tiÕp
hay chia kho¶ng c¸ch.
compasses [3157] : ®Þa bµn.
X: geological compasses.
compatibility equations of strain [3158] :
ph−¬ng tr×nh t−¬ng hîp biÕn d¹ng.
compensated geoid [3159] : mÆt geoit.
Mét trong c¸c mÆt kh¸c nhau gÇn trïng víi
mÆt geoid vµ ®¹t ®−îc theo c«ng thøc stoke hoÆc
ph−¬ng tr×nh t−¬ng ®−¬ng b»ng c¸ch ¸p dông dÞ
th−êng träng lùc ®Ó tÝnh.
compensator [3160] : bé bï (bæ trî).
Mét c«ng cô ®Ó x¸c ®Þnh ®iÖn ¸p gi÷a 2 ®iÓm
trªn mÆt ®Êt b»ng ph−¬ng ph¸p bï.
compiled map [3161] : b¶n ®å tæng hîp c¸c
líp th«ng tin.
complete stress-strain curves [3162] : ®−êng
cong øng suÊt-biÕn suÊt hoµn chØnh.
complete tabula [3163] : tÊm ®¸y hoµn chØnh.
TÊm ®¸y San h« chØ gåm mét nÒn ®µi ®¬n.
complex [3164] : phøc hÖ.
Mét ph©n vÞ cã thµnh phÇn vµ cÊu tróc mÆt
c¾t phøc t¹p, ch−a ®ñ cø liÖu ®Ó x¸c lËp thµnh
mét trong c¸c ph©n vÞ c¬ b¶n cña th¹ch ®Þa tÇng.
§èi víi c¸c thµnh t¹o biÕn chÊt, c¬ së ph©n chia
th−êng lµ møc ®é biÕn chÊt, b×nh ®å cÊu tróc,
hoÆc bÊt chØnh hîp lín. §èi víi trÇm tÝch nói
löa, phøc hÖ ®−îc dïng ®Ó ph©n chia nh÷ng
thµnh t¹o cã thµnh phÇn vµ tÝnh xen kÏ phøc t¹p,
cã khèi l−îng lín mµ ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ph©n
thµnh hÖ tÇng. Phøc hÖ lµ ph©n vÞ ®−îc dïng
trong ®o vÏ b¶n ®å ®Þa chÊt. Phøc hÖ mang tªn
®Þa ®iÓm ph©n bè.
complex crater [3165] : miÖng nói löa phøc.
MiÖng nói löa cã ®−êng kÝnh lín nh−ng
t−¬ng ®èi n«ng, t¹o thµnh do va ®Ëp m¹nh cña
meteorite, ®−îc ®Æc tr−ng bëi phÇn n©ng trung
t©m cßn miÖng bÞ sôt lë vµ t¹o thÒm.
complex cuspate foreland [3166] : mòi, mâm
®Êt nhän phøc t¹p.
Mòi ®Êt nhän rÊt lín (hoÆc mâm nói) nh« ra
biÓn, trong ®ã sù x©m thùc mét bªn s−ên lµm
cho ®−êng bê bÞ c¾t côt vµ lÇy léi. §Õn thêi biÓn
lïi, sau ®−êng gê bê biÓn, ®Çm lÇy vµ c¸c ®−êng
®èi xøng kh¸c ph¸t triÓn song song víi ®−êng
bê míi.
complex dune [3167] : ®ôn c¸t phøc hîp.
KiÓu ®ôn c¸t ®−îc h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh t¸c
®éng cña giã ®a chiÒu, t¹o nªn sù xen c¾t cña
hai hay nhiÒu ®ôn kh¸c nhau.
complex mountain [3168] : nói liªn hîp.
 Nói cã sù liªn kÕt c¸c cÊu tróc vµ c¸c d¹ng
®Þa h×nh; nói cã cÊu tróc kh«ng tu©n theo sù
ph©n lo¹i b×nh th−êng.
complex resistivity [3169] : ®iÖn trë phøc.
Sù biÓu diÔn ®iÖn trë suÊt biÓu kiÕn gåm
phÇn thùc vµ phÇn ¶o, th−êng gÆp trong quan
tr¾c sù biÕn ®æi ®iÖn trë theo tÇn sè cña ph−¬ng
ph¸p ®o ph©n cùc kÝch thÝch.
complex ripple mark [3170] : vÕt sãng
phøc t¹p.
§n: interfence ripple mark.
complex spit [3171] : mò c¸t phøc t¹p.
Mò c¸t (doi c¸t) hay mòi ®Êt uèn ng−îc l¹i,
cã mét hay nhiÒu mòi phô (doi phô) ph¸t triÓn
ë suèi.
complex stream [3172] : dßng liªn hîp.
S«ng, suèi thùc hiÖn chu kú x©m thùc thø hai
hoÆc chu kú x©m thùc cuèi cïng.
complex tombolo [3173] : b·i nèi ®¶o
liªn hîp.
HÖ thèng c¸c ®¶o nèi liÒn víi nhau vµ víi ®Êt
liÒn b»ng b·i nèi ®¶o.
complex twin [3174] : song tinh phøc hîp.
Song tinh trong feldspar t¹o bëi hai song tinh
th¼ng gãc vµ hai song tinh song song.
complex variable theory [3175] : lý thuyÕt
biÕn phøc.
compliance [3176] : ®é mÒm dÎo, dÔ uèn.
component stratotype [3177] : chuÈn ®Þa tÇng
bé phËn, stratotyp bé phËn.
Mét trong nhiÒu ®o¹n ®Þa tÇng t¹o thµnh
chuÈn ®Þa tÇng liªn hîp, stratotyp liªn hîp.
components [3178] : c¸c thµnh phÇn.
composit fault scarp [3179] : v¸ch ®øng ®øt
g·y phøc t¹p; s−ên ®øt g·y phøc t¹p.
Sù biÕn vÞ (dÞch chuyÓn) cña mÆt ®Êt mµ
chiÒu cao cã ®−îc lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp c¸c
hiÖu øng ®øt g·y vµ x©m thùc ph©n dÞ.
composite [3180] : phøc hîp t¶o nÊm.
Mét thuËt ng÷ ®«i khi ®−îc dïng ®Ó chØ
mét phøc hîp t¶o vµ nÊm trong mét m«i
tr−êng n−íc.
composite bar [3181] : thanh composit.
composite coast [3182] : bê biÓn liªn hîp.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ bê biÓn nguyªn thñy
t¹o thµnh do sù biÕn d¹ng (sôt lón hoÆc ph×nh
në) x¶y ra däc theo nh÷ng ®−êng th¼ng gãc víi
bê biÓn vµ ®Æc tr−ng b»ng c¸c mòi nh« vµ vòng
vÞnh lâm ë c¸c tû lÖ kh¸c nhau.
composite cone [3183] : nãn phøc t¹p.
§n: staratovolcano.
composite grain [3184] : h¹t ghÐp.
Lo¹i h¹t trÇm tÝch ®−îc h×nh thµnh tõ sù hîp
t¹o cña hai hay nhiÒu h¹t riªng biÖt; ®Æc biÖt lµ
131
®èi víi mét h¹t vôn ®¸ carbonat ®−îc thµnh t¹o
bëi tæ hîp cña c¸c thÓ vãn côc, trøng c¸, vôn
khung x−¬ng sinh vËt, vôn t¶o, vôn néi bån.
composite profile [3185] : tr¾c diÖn hçn hîp.
BiÓu ®å c¸c ®iÓm cao nhÊt cña mét lo¹t l¸t
c¾t (tr¾c diÖn) ®−îc vÏ däc theo c¸c ®−êng
th¼ng song song vµ mét sè ®−êng c¸ch cã ®iÒu
tiÕt trªn b¶n ®å.
composite ripple mark [3186] : dÊu vÕt gîn
sãng phøc hîp.
Lo¹i dÊu vÕt gîn sãng xiªn t¹o nªn tõ hai hÖ
thèng sãng c¾t nhau mµ kh«ng hÖ thèng nµo
song song víi c¸c ®Ønh sãng.
composite section [3187] : mÆt c¾t liªn hîp.
MÆt c¾t nghiªng hoÆc ®øng, ®−îc x©y dùng
b»ng liªn hîp, liªn kÕt t− liÖu cña nh÷ng mÆt c¾t
kh¸c nhau, Ýt nhiÒu song song víi nhau.
composite sequence [3188] : tr×nh tù liªn hîp.
Tr×nh tù cña c¸c líp cã thµnh phÇn th¹ch häc
kh¸c nhau (sù liªn tôc cña trÇm tÝch mang tÝnh
chu kú) theo trËt tù mµ chóng th−êng xuÊt hiÖn,
th−êng ®−îc lËp tõ sè liÖu thèng kª theo sù liªn
tôc cña c¸c ®¸ hiÖn t¹i.
composite stratotype [3189] : chuÈn ®Þa tÇng
liªn hîp, stratotyp liªn hîp.
§−îc h×nh thµnh tõ tËp hîp mét sè ®o¹n ®Þa
tÇng ®Æc tr−ng cña chuÈn ®Þa tÇng bé phËn. Do
mét ®¬n vÞ th¹ch ®Þa tÇng cã thÓ kh«ng cã ®Çy
®ñ ë mét mÆt c¾t, ng−êi ta cÇn chän mét mÆt c¾t
lµm chuÈn cho phÇn d−íi, vµ mét mÆt c¾t kh¸c
lµm chuÈn cho phÇn trªn cña ph©n vÞ. Trong
tr−êng hîp ®ã, mét trong hai mÆt c¾t bé phËn
nµy sÏ ®−îc chän lµ chuÈn ®Þa tÇng nguyªn thñy
(holostratotyp), mÆt c¾t kia lµ chuÈn ®Þa tÇng bæ
sung (parastratotyp). ChuÈn ®Þa tÇng (stratotyp)
cña ph©n vÞ ®Þa tÇng cÊp cao bao gåm nhiÒu
chuÈn ®Þa tÇng cña c¸c ph©n vÞ bé phËn còng
®−îc gäi lµ chuÈn ®Þa tÇng liªn hîp.
composite topography [3190] : ®Þa h×nh
phøc t¹p.
C¶nh quan mµ ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh ®−îc ph¸t
triÓn trong hai hay nhiÒu chu kú x©m thùc.
composite unconformity [3191] : kh«ng
chØnh hîp liªn hîp.
Kh«ng chØnh hîp thÓ hiÖn nhiÒu giai ®o¹n
kh«ng cã trÇm tÝch vµ bÞ bµo mßn trong lÞch sö
®Þa chÊt vïng nghiªn cøu.
composition paragenesis diagram [3192] :
biÓu ®å céng sinh thµnh phÇn.
Tªn chØ bÊt kú biÓu ®å thÓ hiÖn mèi quan hÖ
gi÷a thµnh phÇn hãa cña ®¸ tæng vµ c¸c tæ hîp
céng sinh kho¸ng vËt trong nh©n ®¸ biÕn chÊt,
®−îc thµnh t¹o d−íi sù khèng chÕ cña nh÷ng
®iÒu kiÖn bªn ngoµi, vÝ dô biÓu ®å ACF, A'KF,
AFM, v.v.
 compound alluvial fan [3193] : qu¹t båi tÝch
hçn hîp.
X: bajada; alluvial; apron; alluvial plain.
compound eye [3194] : m¾t kÐp, m¾t
phøc hîp.
M¾t ë ®éng vËt Ch©n khíp, vÒ c¬ b¶n gåm
mét sè l−îng lín m¾t rÊt nhá n»m s¸t nhau cã
chung mét d©y thÇn kinh thÞ gi¸c.
compound operculum [3195] : n¾p phøc.
N¾p cña mét Flagellate do hai hoÆc nhiÒu
m¶nh riªng biÖt kÕt hîp l¹i.
compound pellet [3196] : vãn côc ®a
thµnh phÇn.
ThÓ vãn côc kÝch th−íc cì bét, c¸t, sái hoÆc
lín h¬n cã gèc g¸c tõ ®¸ v«i kÕt côc víi xi m¨ng
vi tinh hoÆc toµn tinh, ®«i khi cã chøa vËt liÖu
nÒn hoÆc vËt liÖu lÊp ®Çy khe hë.
compound ripple mark [3197] : vÕt sãng
phøc t¹p.
DÊu vÕt hay mèc sãng phøc t¹p, gåm mét
lo¹t vÕt sãng ph¸t triÓn theo nhiÒu h−íng
kh¸c nhau.
compound shoreline [3198] : ®−êng bê biÓn
liªn hîp (hay ®−êng bê liªn kÕt).
§−êng bê biÓn chØ sù ph¸t triÓn rÊt râ rµng
c¸c ®iÓm ®Æc tr−ng cña Ýt nhÊt hai trong sè c¸c
®−êng bê sau; ®−êng bê ch×m, ®−êng bê næi vµ
®−êng bê trung gian. VÝ dô: n¬i tr−íc ®©y ®−êng
bê ngËp ®−îc n©ng lªn mét Ýt song kh«ng ®ñ ®Ó
ph¸ hñy hiÖu øng ch×m hoÆc n¬i ®−êng bê ch×m
bÞ ph©n c¾t mét Ýt, do vËy ®ång b»ng ven bê
(®ång b»ng duyªn h¶i) bÞ ngËp n−íc.
compound skeleton wall [3199] : thµnh khung
x−¬ng phøc hîp.
Thµnh v¸ch ë Rªu ®éng vËt Stenolaemata
n»m s¸t biÓu b× phÝa r×a t¨ng tr−ëng vµ hai bªn,
th−êng t¹o ra mét mÉu vi cÊu tróc ®èi xøng
hai bªn.
compound valley glacier [3200] : thung lòng
b¨ng hµ phøc t¹p.
B¨ng hµ (s«ng b¨ng) do hai hoÆc nhiÒu dßng
b¨ng ®¬n lÎ xuÊt ph¸t tõ c¸c thung lòng nh¸nh
kh¸c nhau.
compound volcano [3201] : nói löa hîp phÇn.
Mét nói löa gåm hai hoÆc nhiÒu häng nói
löa, hoÆc nói löa cã mét vßm nói löa liªn kÕt.
C¸c häng nói löa, vßm nói löa liªn kÕt n»m
trong miÖng nói löa hoÆc trªn s−ên nói löa. VÝ
dô: nói löa Vesuvius vµ Mont PelÐ.
comprehensive utilization of mineral
resources [3202] : sö dông tæ hîp nguyªn liÖu
kho¸ng, sö dông hîp lý nguyªn liÖu
kho¸ng s¶n.
Sö dông triÖt ®Ó (toµn bé) vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt
kho¸ng s¶n chÝnh vµ kho¸ng s¶n phô ®i kÌm
132
còng nh− c¸c hîp phÇn qóy chøa trong quÆng.
Sö dông tæ hîp nguyªn liÖu kho¸ng lµm t¨ng
hiÖu qu¶ khai th¸c lßng ®Êt vµ tiÒm n¨ng kinh tÕ
cña má kho¸ng, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c«ng
nghÖ chÕ biÕn nguyªn liÖu kh«ng cã vµ Ýt phÕ
th¶i nh»m b¶o vÖ m«i tr−êng.
compreignacite [3203] : compreignacit.
Kho¸ng vËt thø sinh, mµu vµng:
K2U6O19.11H2O.
compressibility [3204] : ®é, kh¶ n¨ng nÐn, cã
tÝnh nÐn lón, ®Êt cã tÝnh nÐn lón .
TÝnh chÊt cña ®Êt, ®¸ chèng l¹i kh¶ n¨ng
gi¶m thÓ tÝch khi bÞ lùc bªn ngoµi t¸c dông.
compression [3205] : nÐn Ðp (®cctr).
HÖ lùc hoÆc øng suÊt víi xu h−íng gi¶m bít
thÓ tÝch hoÆc rót ng¾n mét vËt thÓ, hoÆc sù thay
®æi thÓ tÝch cña mét thùc thÓ d−íi t¸c dông cña
mét hÖ lùc hoÆc øng suÊt.
compression ratio [3206] : hÖ sè nÐn.
compression curve [3207] : ®−êng cong nÐn.
compression failure [3208] : ph¸ hñy do nÐn.
Sù ph¸ hñy do nÐn, do vËt liÖu ®· ®¹t ®Õn
giíi h¹n bÒn v÷ng hoÆc do uèn däc hoÆc do
c¶ hai.
compression index [3209] : chØ sè nÐn.
compression strength [3210] : søc bÒn nÐn.
Kh¶ n¨ng chÞu nÐn Ðp cña mét vËt thÓ trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh tr−íc khi bÞ ph¸ hñy.
compression test [3211] : thÝ nghiÖm nÐn.
compression test machine [3212] : thiÕt bÞ thÝ
nghiÖm nÐn.
compressive [3213] : nÐn.
compressive failure of a roof beam [3214] :
ph¸ hñy nÐn cña m¸i dÇm.
compressive strength [3215] : ®é bÒn nÐn,
c−êng ®é nÐn, c−êng ®é kh¸ng nÐn, c−êng ®é
chÞu nÐn.
øng suÊt nÐn cùc ®¹i t¸c dông vµo mét vËt
thÓ tr−íc khi vËt liÖu ®ã bÞ ph¸ hñy. Cã thÓ hiÓu
lµ t¶i träng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch t¹i thêi
®iÓm mét mÉu ®Êt trong thÝ nghiÖm nÐn kh«ng
në h«ng bÞ ph¸ hñy.
compressive stress [3216] : øng suÊt nÐn.
øng suÊt ph¸p tuyÕn víi xu h−íng dån nÐn
vËt thÓ tõ hai phÝa ®èi diÖn cña mét mÆt ph¼ng
thùc hoÆc ¶o.
X: compressive strength. Ss: tensile stress.
computational methods of stress analysis
[3217] : c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch øng suÊt
sè trÞ.
Trong ®a sè c¸c tr−êng hîp thi c«ng c«ng
tr×nh víi c¸c ®iÒu kiÖn thùc tÕ phøc t¹p nh− ®Æc
®iÓm h×nh häc, tÝnh kh«ng ®ång nhÊt cña ®¸
khèi, tÝnh phi tuyÕn cña ph−¬ng tr×nh cÊu
thµnh,... kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc c¸c th«ng sè
vÒ ph©n bè øng suÊt, dÞch chuyÓn,... mét c¸ch
chÝnh x¸c b»ng ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch. Khi ®ã,
ng−êi ta ph¶i sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p sè trÞ,
®¹t ®−îc lêi gi¶i gÇn ®óng víi sù gióp ®ì cña
m¸y tÝnh. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch øng suÊt
sè trÞ ®−îc chia thµnh 2 lo¹i t¸ch biÖt lµ vi ph©n
vµ tÝch ph©n. Trong c¸c ph−¬ng ph¸p vi ph©n,
tr−êng ®ang quan t©m ®−îc chia nhá thµnh c¸c
phÇn tö. Sau ®ã t×m mét lêi gi¶i sè trÞ gÇn ®óng
®èi víi ph−¬ng tr×nh tæng qu¸t, kÕt qu¶ cña mét
sè thao t¸c biÕn ®æi c¸c ph−¬ng tr×nh c©n b»ng
vi ph©n, ph−¬ng tr×nh cÊu thµnh vÒ quan hÖ øng
suÊt- biÕn d¹ng vµ ph−¬ng tr×nh t−¬ng hîp biÕn
d¹ng (ph−¬ng ph¸p sai ph©n h÷u h¹n). Mét
ph−¬ng ph¸p vi ph©n phæ biÕn kh¸c, ph−¬ng
ph¸p phÇn tö h÷u h¹n, l¹i ®i t×m lêi gi¶i gÇn
®óng vÒ sù kÕt nèi gi÷a c¸c phÇn tö vµ tÝnh liªn
tôc cña øng suÊt vµ dÞch chuyÓn gi÷a chóng. C¸c
ph−¬ng ph¸p vi ph©n cã thÓ gi¶i nh÷ng bµi to¸n
phi tuyÕn vµ kh«ng ®ång nhÊt nh−ng sai sè x¶y
ra ë mäi phÇn tö cña tr−êng. C¸c ph−¬ng ph¸p
tÝch ph©n, ch¼ng h¹n ph−¬ng ph¸p phÇn tö biªn,
l¹i chØ ®i t×m lêi gi¶i cho c¸c Èn sè øng suÊt vµ
dÞch chuyÓn t¹i biªn cña bµi to¸n. Tøc lµ chØ cÇn
chia nhá biªn ra thµnh c¸c phÇn tö, vµ do vËy, so
víi c¸c ph−¬ng ph¸p vi ph©n, gi¶m ®i ®−îc rÊt
nhiÒu Èn sè cÇn t×m nghiÖm. Sai sè chØ x¶y ra ë
biªn vµ mÆc nhiªn ®¸p øng ®−îc tÝnh liªn tôc
trong biÕn thiªn øng suÊt vµ dÞch chuyÓn cña
toµn bé tr−êng. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p nµy l¹i
chØ thÝch hîp víi c¸c bµi to¸n tuyÕn tÝnh, víi
m«i tr−êng vËt chÊt ®µn håi vµ ®ång nhÊt.
computational models of blasting [3218] :
m« h×nh næ m×n sè trÞ.
computer graphics [3219] : ®å thÞ m¸y tÝnh.
B¶n ®å, ®å h×nh, gi¶n ®å, biÓu ®å thµnh lËp
trùc tiÕp tõ sè liÖu, l−u gi÷ trong m¸y tÝnh vµ
thÝch hîp cho viÖc in Ên víi c«ng lËp tèi thiÓu.
computer processing [3220] : xö lý sè liÖu
trªn m¸y tÝnh.
concave cross bedding [3221] : ph©n líp
xiªn lâm.
concavo convex [3222] : lâm-låi.
Vá Tay cuén cã m¶nh l−ng lâm vµ m¶nh
bông låi.
concealed pediment [3223] : pediment
ch«n vïi.
Pediment (hay ®ång b»ng ®¸ tr−íc nói) bÞ
ch«n vïi bëi líp båi tÝch máng do ®ång b»ng
båi tÝch ch©n nói lÊn chiÕm. Th−êng th−êng do
mùc n−íc c¬ së ®−îc n©ng lªn.
concentrated flow [3224] : dßng ch¶y
tËp trung.
Dßng ch¶y trong lßng dÉn.
133
concentrates [3225] : c« ®Æc, tinh quÆng.
concentration coefficient [3226] : hÖ sè
tËp trung.
Lµ tû sè hµm l−îng trung b×nh cña nguyªn tè
hãa häc trong ®èi t−îng nghiªn cøu kho¸ng vËt
hoÆc ®¸ so víi trÞ sè Clark cña nã.
concentration of stress [3227] : tËp trung
øng suÊt.
conch [3228] : vá, vá cuén.
§o¹n vá ph¸t triÓn sau phßng ph«i ë Ch©n
®Çu; lo¹i vá cuén xo¾n cña Ch©n bông ë biÓn cì
lín, còng ®Ó gäi chÝnh c¸c lo¹i èc ®ã; vá cña
Th©n mÒm hai m¶nh vµ Tay cuén.
conchal furrow [3229] : r·nh vá.
R·nh n«ng gi÷a bông ë v¸ch bªn trong cña
vá Nautiloidea.
conchology [3230] : m«n häc vÒ vá.
M«n häc nghiªn cøu vá cña ho¸ th¹ch vµ
sinh vËt ®ang sèng.
concordant [3231] : chØnh hîp, phï hîp,
khíp ®Òu .
1- Tr¹ng th¸i song song cña c¸c líp theo
ph©n líp hoÆc cÊu tróc. ThuËt ng÷ cã thÓ dïng ë
n¬i mµ sù gi¸n ®o¹n kh«ng thÓ nhËn biÕt, nh−ng
còng kh«ng thÓ b¸c bá ®−îc.
2- Th−êng chØ tuæi phãng x¹, ®−îc x¸c ®Þnh
Ýt nhÊt b»ng hai ph−¬ng ph¸p vµ ®é nhËy ph©n
tÝch cña c¸c ph−¬ng ph¸p nµy nh− nhau; ChØ
tuæi phãng x¹ ®−îc x¸c ®Þnh trªn nh÷ng kho¸ng
vËt céng sinh b»ng ph−¬ng ph¸p gièng nhau cã
tuæi nh− nhau; Trong mét nghÜa h¹n chÕ h¬n,
kh¸i niÖm nµy ®−îc sö dông ®Ó chØ sù t−¬ng
®−¬ng vÒ tuæi ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c ph−¬ng
ph¸p nh− 238U_206Pb, 235U_207Pb, 207Pb_206Pb vµ
232
Th_208Pb víi sai sè thùc nghiÖm vµ cho cïng
mét kho¸ng vËt.
concordant bedding [3232] : ph©n líp
chØnh hîp.
KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch víi c¸c líp song song
vµ kh«ng cã tiÕp xóc d¹ng gãc.
§n: parallel bedding.
concordant coastline [3233] : ®−êng bê
thuËn h−íng.
§−êng bê nãi chung trïng víi ph−¬ng chÝnh
cña cÊu tróc ®Þa chÊt (nh− c¸c d·y nói vµ c¸c ®ai
uèn nÕp) vµ t¹o thµnh ranh giíi cña biÓn (hay
®¹i d−¬ng).
concrescence [3234] : sù liªn tr−ëng.
Sù lín lªn ®ång thêi hoÆc kÕt hîp víi nhau
cña nh÷ng phÇn lóc ®Çu t¸ch biÖt nhau, vÝ dô sù
ghÐp l¹i víi nhau cña c¸c gai táa tia ë bé x−¬ng
Trïng tia.
concrete [3235] : bª t«ng, c«ng t¸c bª t«ng,
trén bª t«ng.
1- Hçn hîp cña xi m¨ng, cèt liÖu c¸t, ®¸ vµ
n−íc, ®«ng kÕt vµ r¾n l¹i nh− ®¸.
2- ChØ c«ng t¸c bª t«ng.
concrete pile [3236] : cäc bª t«ng.
Cäc dµi, m¶nh, b»ng thÐp hay bª t«ng cèt
thÐp øng lùc tr−íc ®−îc ®Æt trong mãng. Cäc
nµy cã thÓ ®−îc ®ãng xuèng ®Êt hay ®−îc ®óc
t¹i chç tïy thuéc vµo ph−¬ng ph¸p thi c«ng.
concretion [3237] : kÕt h¹ch.
Mét khèi ®Æc sÝt, cøng ch¾c hoÆc mét tËp hîp
vËt liÖu kho¸ng h×nh ®Üa, dÑt hoÆc gÇn cã d¹ng
cÇu, thµnh t¹o do qu¸ tr×nh tÝch tô ®ång t©m
xung quanh mét vËt thÓ nh©n nh− vôn khung
x−¬ng, ho¸ ®¸, vôn lôc nguyªn,...trong dung
dÞch n−íc.
concretionary [3238] : cÊu t¹o kÕt vãn.
§−îc ®Æc tr−ng bëi cã chøa hoÆc sinh ra c¸c
thÓ kÕt h¹ch; vÝ dô nh− lo¹i ®¸ s¾t kÕt h¹ch cã
thµnh phÇn lµ carbonat s¾t cïng víi sÐt vµ calcit,
hoÆc kiÕn tróc kÕt h¹ch d¹ng ®íi ®Æc tr−ng bëi
c¸c vá ®ång t©m cã tÝnh chÊt h¬i kh¸c nhau do
sù biÕn ®éng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
chóng.
condensation [3239] : qu¸ tr×nh nÐn chÆt.
Qu¸ tr×nh lµm máng mét th©n quÆng hay mét
hÖ tÇng trÇm tÝch x¶y ra ®ång thêi víi qu¸ tr×nh
trÇm tÝch do ¸p suÊt thñy tÜnh lín trong qu¸
tr×nh hßa tan däc theo ranh giíi h¹t vôn.
condensed succession [3240] : ph©n vÞ ®Þa
tÇng nÐn.
Mét ph©n vÞ ®Þa tÇng t−¬ng ®èi máng ®−îc
tÝch tô rÊt chËm nh−ng kh«ng gi¸n ®o¹n trong
mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, t−¬ng øng víi
thêi gian cña mét hÖ tÇng dµy ë mét n¬i kh¸c
trong cïng bån hoÆc vïng trÇm tÝch.
condensed system [3241] : hÖ thèng ®Ëm ®Æc.
1- HÖ thèng hãa häc trong ®ã ¸p lùc h¬i n−íc
kh«ng ®¸ng kÓ, cã thÓ bá qua.
2- HÖ thèng hãa häc trong ®ã ¸p lùc cña hÖ
thèng lín h¬n ¸p lùc h¬i n−íc ë bÊt kú phÇn
nµo.
conditional resources [3242] : tµi nguyªn cã
®iÒu kiÖn.
X: identified subeconomic resources.
conduit [3243] : kªnh dÉn n−íc; häng nói löa.
1- §−êng dÉn n−íc d−íi ¸p lùc thñy tÜnh.
2- Häng nói löa, kªnh dÉn n−íc ngÇm trong
häng nói löa.
condyle [3244] : mÊu khíp, mÊu, låi cÇu.
MÊu cã ®«i xÕp ®èi diÖn nhau ë Rªu ®éng
vËt Cheilostamata, trªn ®ã quay hoÆc treo n¾p
cña c¸ thÓ tù d−ìng, hµm cña c¸ thÓ ®Çu chim,
hoÆc l«ng cøng cña gai rung; ë Trïng tia
Acantharina lµ mét mÊu låi lªn trªn mÆt vá; ë
®éng vËt cã x−¬ng sèng lµ ®Çu trßn ¨n vµo khíp
cña mét èng x−¬ng.
134
cone [3245] : h×nh nãn; qu¶ nãn.
1- (®m) §åi, nói hoÆc c¸c kiÓu ®Þa h×nh kh¸c
nhän ®Ønh, s−ên dèc gièng chiÕc nãn. VÝ dô:
nãn båi tÝch (aluvial cone); Mét kiÓu qu¹t båi
tÝch ngÇm d−íi biÓn. ThuËt ng÷ th−êng ®−îc sö
dông ®Ó m« t¶ qu¹t biÓn s©u ®i cïng víi mét
tam gi¸c ch©u tÝch cùc lín, nh− Mississippi,
Nile, Ganges (Kelling vµ Stanley, 1976).
2- (cs) Nh¸nh sinh s¶n mang nhãm h¹t xÕp
h×nh v©y c¸, hoÆc c¸c vÈy mang bµo tö hay bµo
tö diÖp nh− ë Th«ng hoÆc Th¹ch tïng.
cone delta [3246] : ch©u thæ h×nh nãn.
X: alluvial cone.
cone in cone coal [3247]: than nãn chång nãn.
Lo¹i than cã cÊu t¹o "nãn chång nãn".
§n: crystallized coal.
cone in cone structure [3248] : cÊu t¹o "nãn
chång nãn".
1-(trt) KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch thø yÕu trong
c¸c líp máng, th−êng lµ chøa v«i, cña mét sè
lo¹i ®¸ phiÕn vµ nh÷ng phÇn bªn ngoµi cña c¸c
kÕt h¹ch lín. Nã t−¬ng tù nh− c¸c nãn h×nh trßn
chång khÝt lªn nhau nh−ng ®Ønh chóc xuèng
phÝa d−íi, ng¨n c¸ch nhau b»ng nh÷ng mµng
sÐt, vµ th−êng chøa calcit d¹ng sîi, ®«i khi cã
siderit hay th¹ch cao.
2-(th) Mét cÊu tróc nói löa ë ®ã nãn trÎ hoÆc
nãn ®· ph¸t triÓn ë bªn trong nãn nguyªn sinh.
cone karst cockpit karst [3249] : karst
h×nh nãn.
X: cockpit karst.
cone of dejection [3250] : nãn båi tÝch.
Nãn phãng vËt vËt liÖu th« ®−îc thµnh t¹o
n¬i dßng cuång l−u d©ng lªn tõ mét thung lòng
hÑp trªn ®ång b»ng, hoÆc chói xuèng mét bªn
bê s−ên thung lòng.
cone of depression [3251] : nãn sôt lón, tròng
h×nh nãn; nãn gi¶m ¸p, phÔu h¹ thÊp.
1- (®m) MiÒn tròng h×nh nãn ng−îc ph¸t triÓn
xung quanh mét nguån n−íc ch¶y. Nã ®−îc
®Þnh nghÜa nh− lµ vïng chÞu ¶nh h−ëng cña
nguån n−íc.
§n: cone of exhaustion.
2- (®cthv) Vïng lâm h×nh phÔu cña mÆt n−íc
ngÇm xuÊt hiÖn xung quanh giÕng khoan khi
b¬m n−íc thÝ nghiÖm.
cone of detritus [3252] : nãn båi tÝch.
X: alluvial cone.
cone of pressure relief [3253] : nãn ¸p lùc
®Þa h×nh.
Nãn cña tròng sôt (hay phÔu thu n−íc) n−íc
ngÇm. Theo ®Þnh nghÜa th× "mÆt t−ëng t−îng chØ
tr¹ng th¸i ®Þa h×nh ®Ì nÆng (Ðp nÐn) do khai th¸c
n−íc ngÇm".
 cone penetration [3254] : xuyªn c«n, thÝ
nghiÖm xuyªn c«n.
ThÝ nghiÖm xuyªn tÜnh x¸c ®Þnh søc kh¸ng
xuyªn cña ®Êt nÒn.
cone penetrometer [3255] : thiÕt bÞ xuyªn
tÜnh, thiÕt bÞ xuyªn c«n.
cone sheet [3256]: vØa h×nh nãn, dike vßng nãn.
ThÓ v¸ch (t−êng) trªn b×nh ®å uèn cong, c¾m
gãc tõ 30o ®Õn 45o vÒ phÝa t©m cung trßn;
th−êng xuÊt hiÖn mét lo¹t v¸ch ®ång t©m, h×nh
nh− trong ®ã cã sù héi tô cña c¸c lß magma;
th−êng th−êng liªn quan víi c¸c ®ai vßng.
conferva peat [3257] : than bïn conferva;
than bïn t¶o n−íc ngät.
Lo¹i than bïn cã nguån gèc chñ yÕu tõ thø
t¶o d¹ng sîi thuéc gièng Tribonema.
confidence level [3258] : møc ®é tin cËy.
confidence limit [3259] : giíi h¹n tin cËy.
Gi¸ trÞ lín nhÊt vµ nhá nhÊt khi ®o r¬i vµo
mét x¸c suÊt x¸c ®Þnh. X: confidenu interval.
configuration [3260] : h×nh d¹ng, h×nh thÓ.
1- H×nh thÓ hay h×nh d¹ng cña mét phÇn bÒ
mÆt Tr¸i ®Êt ®èi víi ®−êng nÐt n»m ngang, cao
®é, vÞ trÝ t−¬ng ®èi so víi c¸c phÇn kh¸c cña
bÒ mÆt.
2- §Þa h×nh cña mét vïng (khu vùc) ®−îc thÓ
hiÖn b»ng b¶n ®å ®−êng ®ång møc ®iÓn h×nh,
n¬i ®ã kho¶ng c¸ch cña ®−êng ®ång møc øng
víi ®é dèc ®Þa h×nh cña vïng (ASCE,1954).
confined aquyfer [3261] : tÇng chøa n−íc bÞ
ch¾n, tÇng chøa n−íc cã ¸p.
TÇng chøa n−íc bÞ ch¾n ë trªn vµ d−íi bëi
c¸c tÇng kh«ng thÊm n−íc hoÆc cã ®é thÊm
n−íc thÊp h¬n tÇng chøa n−íc ë gi÷a.
§n: artesian aquyfer.
confined compression test [3262] :
ThÝ nghiÖm nÐn 3 trôc, thÝ nghiÖm nÐn cã
në h«ng.
confined ground water [3263] : n−íc d−íi ®Êt
cã ¸p. §n: confined water, piestic water,
artesian water..
confining bed [3264] : tÇng ch¾n.
TÇng vËt chÊt kh«ng hoÆc kÐm thÊm n−íc
h¬n tiÕp gi¸p vÒ mÆt ®Þa tÇng víi mét hoÆc nhiÒu
tÇng chøa n−íc.
Ss: aquytard; aquyfuge; aquyclude.
confining pressure [3265] : ¸p suÊt xung
quanh, ¸p suÊt bªn ngoµi, ¸p suÊt h«ng.
1- ¸p lùc bªn ngoµi, ¸p lùc xung quanh t¸c
dông lªn mÉu ®Êt.
2- ¸p suÊt b»ng nhau vÒ mäi h−íng, vÝ dô, ¸p
suÊt ®Þa tÜnh, ¸p suÊt thñy tÜnh.
confluence [3266]: n¬i hîp dßng, ng· ba s«ng.
N¬i hîp dßng cña c¸c con s«ng (suèi) hoÆc
135
n¬i s«ng nh¸nh ®æ vµo s«ng chÝnh. .
confluence plain [3267]: ®ång b»ng hîp nhÊt.
§ång b»ng ®−îc thµnh t¹o do hîp nhÊt bÒ
mÆt thung lòng cña hai hay nhiÒu s«ng suèi.
conformability [3268] : tÝnh chØnh hîp, tÝnh
khíp ®Òu.
§Æc tr−ng, tr¹ng th¸i hay ®iÒu kiÖn chØnh
hîp, vÝ dô nh− mèi quan hÖ cña c¸c líp chØnh
hîp.
X: conformity.
conformable [3269] : chØnh hîp, phï hîp (®t).
C¸c tÇng hoÆc sù ph©n tÇng cã tr×nh tù kh«ng
bÞ ®øt ®o¹n, c¸c líp ®−îc h×nh thµnh líp nµy
trªn líp kh¸c theo trËt tù song song cã quy luËt,
liªn tôc tÝch tô trong ®iÒu kiÖn gièng nhau; sù
tiÕp xóc (®ét ngét, chuyÓn tiÕp tõ tõ, xen kÏ)
gi÷a c¸c tÇng ®ã. Kh¸i niÖm nµy th−êng ®−îc
dïng cho mét hÖ tÇng trÎ h¬n n»m song song víi
mÆt líp cña hÖ tÇng cã tr−íc kh«ng kÌm theo sù
ph¸ hñy hay bµo mßn. Ss: unconformable;
concordant.
conformity [3270] : chØnh hîp.
1- Mèi liªn hÖ t−¬ng hç vµ æn ®Þnh gi÷a c¸c
tÇng trÇm tÝch liÒn kÒ ®−îc tÝch tô theo ®óng
tr×nh tù, sù sai l¹c vÒ thêi gian kh«ng cã hoÆc
kh«ng râ rµng, tÝnh liªn tôc ®Þa tÇng cña c¸c líp
kh«ng kÌm theo c¸c biÓu hiÖn nh− líp n»m d−íi
®· bÞ uèn, nghiªng, bãc mßn tr−íc khi tÝch tô
líp trªn.
§n: conformability.
2- BÒ mÆt ph©n chia tÇng trÎ h¬n víi tÇng cæ
h¬n, gi÷a chóng kh«ng cã c¸c dÊu hiÖu tù nhiªn
vÒ mÆt bµo mßn, nghiªng trÇm tÝch vµ kh«ng cã
gi¸n ®o¹n ®¸ng kÓ.
congelifract [3271] : t¶ng vì b¨ng hµ.
Mét m¶nh ®¸ gãc c¹nh bÞ nøt t¸ch do t¸c
®éng cña qu¸ tr×nh b¨ng gi¸, kÝch th−íc thay
®æi.
§n: gelifract.
congelifractate [3272] : vôn vì do b¨ng hµ.
Mét khèi c¸c m¶nh vôn ®¸ kÝch th−íc kh¸c
nhau h×nh thµnh do t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh
b¨ng gi¸.
conglomerate [3273] : cuéi kÕt.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch m¶nh vôn h¹t th«, thµnh
phÇn bao gåm c¸c m¶nh vôn trßn c¹nh, b¸n trßn
c¹nh víi kÝch th−íc lín h¬n 2 mm trªn nÒn c¸t
hoÆc bét h¹t mÞn, vµ th−êng ®−îc xi m¨ng
carbonat calci, oxid s¾t, silic g¾n kÕt. Cuéi kÕt
cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i trªn c¬ së thµnh phÇn
m¶nh vôn, hµm l−îng phÇn nÒn, ®é chän läc,
kiÓu xi m¨ng, m«i tr−êng thµnh t¹o.
§n: puddingstone.
conglomeratic sandstone [3274] : c¸t kÕt
chøa cuéi.
 1- Lo¹i c¸t kÕt chøa 5-30% sái cuéi vµ cã tû
lÖ c¸t/bïn(bét + sÐt) lín h¬n 9/1.
2- Lo¹i c¸t kÕt chøa trªn 20% cuéi.
congolite [3275] : congolit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng:
(Fe,Mg,Mn)3B7O13Cl, l−ìng tÝnh víi ericait.
conichalcite [3276] : conichalcit.
Kho¸ng vËt mµu xanh hå tr¾ng ®Õn xanh
em¬r«t: CaCu(AsO4)(OH), th−êng chøa
phospho.
§n: higinsite.
conidiospore [3277] : bµo tö ®Ýnh.
Bµo tö nÊm cã vá chitin vµ xuÊt hiÖn nh− mét
vi hãa th¹ch trong qu¸ tr×nh gia c«ng bµo tö
phÊn hoa.
conidium [3278] : bµo tö ®Ýnh.
Bµo tö h×nh thµnh ë bªn ngoµi c¸c tÕ bµo sinh
ra chóng. Bµo tö ®Ýnh cã nguån gèc ngo¹i sinh,
rÊt Ýt khi b¸n néi sinh, lµ bµo tö sinh s¶n ®Æc
tr−ng cho nhiÒu loµi nÊm tói vµ nÊm khuyÕt.
conifer [3279] : thùc vËt l¸ kim.
C©y h¹t trÇn thuéc líp Coniferac cã l¸ h×nh
kim hay d¹ng v¶y cã h¹t trÇn mäc trong qu¶
nãn, bao gåm th«ng, tïng , b¸ch, v.v.
coning [3280] : khèi n−íc hay khãi h×nh nãn.
1- Khèi n−íc mÆn h×nh nãn xuÊt hiÖn bªn
d−íi giÕng khoan sau mét thêi gian khai th¸c
n−íc nh¹t (do sù l«i kÐo n−íc mÆn n»m phÝa
d−íi lªn phÝa ®¸y giÕng.
2- Khèi n−íc h×nh nãn xuÊt hiÖn d−íi giÕng
khoan khai th¸c dÇu khÝ.
3- Khèi khãi-bôi h×nh nãn ng−îc tho¸t ra tõ
miÖng èng x¶ khÝ th¶i cña nhµ m¸y táa lªn
kh«ng trung.
connate water [3281] : n−íc ch«n vïi.
N−íc ®−îc ch«n gi÷ tù nhiªn trong c¸c lç
hæng cña ®¸ trÇm tÝch tõ khi chóng l¾ng ®äng vµ
cßn l−u gi÷ cho ®Õn ngµy nay. §n: fossil water.
connecting band [3282] : d¶i nèi.
D¶i h×nh vµnh ®ai ë mÐp r×a hay líp ¸o cña
vá T¶o silic; ë Tay cuén lµ mét phÇn cña quai
tay nèi c¸c nh¸nh ®i xuèng víi v¸ch gi÷a, hoÆc
nèi c¸c nh¸nh ®i lªn vµ c¸c nh¸nh ®i xuèng ë
phÝa sau khóc cong phÝa tr−íc cña chóng.
connecting bar [3283] : doi c¸t nèi liÒn.
§ª ch¾n c¸t, ®−îc nèi hai ®Çu víi ®Êt liÒn.
connecting lobe [3284] : d¶i nèi.
D¶i h×nh vµnh kh¨n ë mÐp r×a hay líp ¸o cña
vá T¶o silic; ë Tay cuén lµ mét phÇn cña quai
tay nèi c¸c nh¸nh ®i xuèng víi v¸ch gi÷a, hoÆc
nèi c¸c nh¸nh ®i lªn vµ c¸c nh¸nh ®i xuèng ë
phÝa sau khóc cong phÝa tr−íc cña chóng.
connective suture [3285] : ®−êng kh©u nèi.
§−êng kh©u cã ®«i trªn ®Çu Bä ba thïy, nãi
chung hoµn chØnh ë phÝa bông, giíi h¹n c¸c bªn
136
cña phiÕn chïy.
connector bar [3286] : thanh nèi.
Thanh nèi c¸c d¶i vßng ®øng ë khung x−¬ng
Trïng tia víi vá « m¹ng, nh− ë ph©n bä
Trissocyclinae.
connellite [3287] : conelit.
Kho¸ng vËt mµu xanh sÉm:
Cu19Cl4(SO4)(OH)32.3H2O, ®ång h×nh víi
butgenbachit.
§n: futeite.
conodont [3288] : R¨ng nãn .
(Conodontophorida).
YÕu tè hãa th¹ch nhá, rêi nhau ®−îc xÕp vµo
mét bé, cã thµnh phÇn phosphat, vµ th−êng cã
h×nh r¨ng nh−ng kh«ng cã chøc n¨ng Êy, xÕp
s¾p cã ®«i song ph−¬ng thuéc mét ®éng vËt biÓn
di ®éng ch−a râ h×nh thï, th−êng thÊy rÊt nhiÒu
ë d¹ng hãa th¹ch, ph©n bè réng r·i vµ rÊt cã Ých
trong sinh ®Þa tÇng häc. Tuæi: Cambri (cã thÓ
TiÒn Cambri muén) ®Õn Trias th−îng.
conodont element [3289] : yÕu tè R¨ng nãn.
Mét ®¬n vÞ hay mÉu ®Çy ®ñ cña R¨ng nãn, vÝ
dô: yÕu tè R¨ng nãn phøc hîp, yÕu tè R¨ng nãn
d¹ng phiÕn, v.v.
conoscope [3290] :
Dïng chïm s¸ng héi tô h×nh nãn, xuyªn qua
mÉu ph©n tÝch, t¹o h×nh giao thoa d−íi kÝnh hiÓn
vi ph©n cùc.
conotheca [3291] : vá nãn.
Vá h×nh nãn cã mét miÖng trßn nhá n»m ë
cuèi mét cæ ng¾n ph¸t triÓn kh«ng ®Òu ë c¸c
quÇn thÓ Bót ®¸ d¹ng èng; ë ®éng vËt Ch©n ®Çu
vá ngoµi lµ vá ngoµi, vµ ë Ch©n ®Çu vá trong lµ
vá trong.
consanguinity [3292] : quan hÖ nguån gèc.
Quan hÖ sinh thµnh gi÷a c¸c ®¸ magma ®−îc
t¸ch ra tõ mét ®¸ magma mÑ. Nh÷ng ®¸ nµy
céng sinh chÆt chÏ víi nhau trong kh«ng gian vµ
thêi gian, cã chung vÞ trÝ ®Þa chÊt vµ nh÷ng ®Æc
®iÓm kho¸ng vËt vµ hãa häc.
consequent [3293] :
1- §Æc ®iÓm ®Þa chÊt hay ®Þa h×nh thµnh t¹o
phï hîp víi ®iÒu kiÖn hay ®Æc ®iÓm cã tr−íc. VÝ
dô: nói thuËn h−íng (nh− vÇng nÕp nèi trïng víi
trôc ®iÓm cao); ®¶o sinh cïng n»m ë lßng hå
(vÉn gi÷ nguyªn cao ®é trªn mùc n−íc hå nh−
khi xuÊt hiÖn hå), th¸c n−íc.
2- S«ng suèi hay thung lòng cã dßng ch¶y
®−îc khèng chÕ (hoÆc phô thuéc) bëi d¹ng ®Þa
h×nh chung vµ ®é nghiªng cña bÒ mÆt.
consequent divide [3294] : ®−êng ph©n thñy
thuËn h−íng.
§−êng ph©n thñy thuËn h−íng gi÷a hai
con suèi.
consequent lake [3295] : hå thuËn h−íng.
 Hå chiÕm gi÷ vïng tròng thÓ hiÖn tÝnh bÊt
c©n ®èi ban ®Çu trªn bÊt kú mÆt ®Êt míi nµo.
consequent stream [3296] : dßng ch¶y thuËn
h−íng (dßng xu«i theo vØa).
S«ng suèi xuÊt hiÖn trªn bÒ mÆt võa ®−îc
thµnh t¹o, ch¶y theo h−íng ®é nghiªng ban ®Çu
vµ cã h×nh d¹ng cña bÒ mÆt ®ã. S«ng suèi cã
h−íng ch¶y hoµn toµn liªn quan trùc tiÕp víi
mÆt nghiªng (dèc) nguyªn thñy cña ®Þa h×nh vµ
cÊu tróc ®Þa chÊt khu vùc.
consistency [3297] : ®é sÖt, ®é ®Æc, ®é qu¸nh,
tÝnh nhÊt qu¸n.
§iÒu kiÖn thuËn lîi t−¬ng ®èi ®Ó ®Êt cã thÓ bÞ
biÕn d¹ng. ThuËt ng÷ chØ ®é chÆt, ®é dÝnh kÕt,
hoÆc søc kh¸ng c¾t, g·y hoÆc lµm biÕn d¹ng,
th−êng b»ng tay cña ®Êt. Møc ®é biÕn d¹ng
t−¬ng ®èi cña mét khèi ®Êt, th−êng ®−îc chia ra
lµm 6 lo¹i tõ thÊp ®Õn cao nh− sau: rÊt mÒm,
mÒm, trung b×nh, chÆt, rÊt chÆt, cøng.
consistency index [3298] : chØ sè ®é chÆt, ®é
qu¸nh, chØ sè ®é sÖt.
Lµ tû sè gi÷a hiÖu cña chØ sè ch¶y vµ ®é Èm
tù nhiªn trªn chØ sè dÎo.
§n: relative consistency.
consistency limits [3299] : giíi h¹n sÖt.
X: Atterberg limits.
console [3300] : consol (c«ng x«n).
consolidate [3301] : cè kÕt ®Êt.
Cè kÕt ®Êt d−íi t¸c dông cña t¶i träng.
consolidated drained (CD) shear test [3302]:
thÝ nghiÖm c¾t chËm (cè kÕt, tho¸t n−íc).
ThÝ nghiÖm x¸c ®Þnh ®Æc tr−ng chèng c¾t cña
®Êt b»ng c¸ch chÊt t¶i th¼ng ®øng lªn mÉu ®Êt,
®îi cho mÉu lón xong míi t¸c dông lùc c¾t víi
tèc ®é chËm. Nh− vËy, d−íi ¶nh h−ëng cña c¶
lùc nÐn lÉn lùc c¾t, ¸p lùc n−íc lç rçng ®−îc
tiªu tho¸t hÕt. C¸c th«ng sè søc bÒn c¾t trong
tr−êng hîp nµy cã ký hiÖu Φ', C'.
consolidated undrained (CU) shear test
[3303] : thÝ nghiÖm c¾t CU ( cè kÕt - kh«ng
tho¸t n−íc).
ThÝ nghiÖm c¾t nhanh - cè kÕt x¸c ®Þnh ®Æc
tr−ng chèng c¾t cña ®Êt. Khi mÉu æn ®Þnh d−íi
¸p lùc nÐn míi t¸c dông lùc c¾t. Trong tr−êng
hîp nµy, ¸p lùc n−íc lç rçng ®· kÞp thêi tiªu
tho¸t d−íi t¸c dông cña t¶i träng nÐn nh−ng
ch−a kÞp tiªu t¸n d−íi ¶nh h−ëng cña lùc c¾t.
C¸c th«ng sè søc bÒn c¾t ký hiÖu lµ:
(Φ(uu),C(uu)’).
consolidation [3304] : qu¸ tr×nh g¾n kÕt, qu¸
tr×nh ®ång hãa; ®«ng cøng; cè kÕt.
Qu¸ tr×nh mµ qua ®ã c¸c vËt liÖu bë rêi, ®Êt
mÒm nh·o trë nªn cøng ch¾c vµ kÕt g¾n thµnh
®¸; ®Æc biÖt lµ sù ®«ng cøng cña dung nham
137
magma t¹o thµnh mét lo¹i ®¸ magma, hoÆc qu¸
tr×nh t¹o ®¸ lµm cho c¸c vËt liÖu trÇm tÝch bë rêi
®−îc kÕt g¾n thµnh mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch.
consolidation settlement [3305] : ®é lón cña
®Êt nÒn do cè kÕt.
§é lón do cè kÕt s¬ cÊp vµ thø cÊp.
consolidation test [3306] : thÝ nghiÖm nÐn cè
kÕt b»ng Oedometer.
consolidation test apparatus [3307] : ®ång
hå, dông cô, thiÕt bÞ ®o cè kÕt, cè kÕt kÕ, thiÕt
bÞ nÐn cè kÕt, thiÕt bÞ oedometer.
X: oedometer.
consolidometer [3308] : Oedometer, thiÕt bÞ
thÝ nghiÖm nÐn cè kÕt.
consortium [3309] : quÇn hîp kh¸c ngµnh.
Nhãm liªn kÕt rÊt g¾n bã cña c¸c c¸ thÓ
thuéc nhiÒu lo¹i sinh vËt sèng víi nhau, nh−ng
thuéc nh÷ng ngµnh kh¸c nhau.
constant error [3310] : sai sè hÖ thèng.
Lµ sai sè kh«ng ®æi vÒ ®é lín vµ dÊu sau mét
lo¹t ®o ®¹c, quan s¸t (®iÒu kiÖn ®o ®¹c kh«ng
thay ®æi) vµ cã mét hÖ qu¶ gièng nhau trong
toµn bé c¸c lÇn ®o ®¹c hay quan s¸t- lµ sai sè
chØ sè (index error) cña mét dông cô ®o l−êng
chÝnh x¸c. §n: systematic error.
constant head permeameter test [3311] :
ThÝ nghiÖm x¸c ®Þnh tÝnh thÊm, hÖ sè thÊm
cña ®Êt nÒn víi cét n−íc, ¸p lùc n−íc kh«ng ®æi.
constant rate of increase of stress test
[3312]: thÝ nghiÖm nÐn víi tèc ®é gia t¨ng ¸p
lùc kh«ng ®æi (cè ®Þnh).
constant rate of strain test [3313] : thÝ
nghiÖm nÐn víi tèc ®é biÕn d¹ng kh«ng ®æi.
constant slope [3314] : m¸i dèc kh«ng ®æi.
BÒ mÆt ph¼ng cña s−ên ®åi, d−íi bÒ mÆt
th«ng tho¸ng, x¸c ®Þnh bëi gãc nghØ cña vËt liÖu
bÞ xãi mßn, hîp víi phÇn ch©n dèc t¹o thµnh
mét gãc nhän. Ss: gravity slope: m¸i dèc träng
tr−êng. m¸i dèc vôn ®Êt ®¸. §n: debris slope.
constitutive behavior [3315] : hµnh vi
cÊu thµnh.
Kh¸i niÖm dïng ®Ó biÓu thÞ mét c¸ch ®Þnh
tÝnh mèi liªn hÖ gi÷a øng suÊt vµ biÕn d¹ng cña
mét vËt liÖu chÞu t¶i.
constructional [3316] : cÊu tróc, kÕt cÊu.
1- §Þa h×nh cã nguån gèc hoÆc ®Æc tÝnh
chung ®èi víi c¸c qu¸ tr×nh (båi ®¾p, t¹o nói,
phun trµo).
2- S«ng suèi hay kiÓu s«ng, suèi ®−îc thµnh
t¹o bëi dßng ch¶y xuÊt ph¸t tõ ®Þa h×nh cÊu tróc.
constructional void porosity [3317] : ®é lç
hæng nguyªn sinh.
§é lç hæng nguyªn sinh h×nh thµnh gi÷a c¸c
h¹t trong lo¹i ®¸ carbonat.
 contact [3318] : tiÕp xóc.
BÒ mÆt gi÷a hai chÊt trong mét bån chøa nh−
dÇu vµ khÝ, dÇu vµ n−íc, khÝ vµ n−íc. .
contact breccia [3319] : d¨m kÕt tiÕp xóc.
D¨m kÕt bao quanh thÓ x©m nhËp magma,
®−îc thµnh t¹o do sù vì vôn cña ®¸ v©y quanh
vµ chÝnh phÇn ngoµi cïng cña khèi magma khi
magma x©m nhËp vµo ®¸ v©y quanh. Thµnh phÇn
cña d¨m gåm c¶ ®¸ x©m nhËp vµ ®¸ v©y quanh.
contact mineral [3320] : kho¸ng vËt tiÕp xóc.
Kho¸ng vËt ®−îc h×nh thµnh do biÕn chÊt-
tiÕp xóc.
contact pressure [3321] : ¸p lùc tiÕp xóc.
VÝ dô ¸p lùc tiÕp xóc gi÷a ®¸y mãng vµ
®Êt nÒn.
contact twin [3322] : song tinh tiÕp xóc.
Tinh thÓ song tinh, hai ®¬n thÓ s¾p xÕp ®èi
xøng theo mÆt song tinh. §n: juxtaposition twin.
contaminant [3323] : chÊt g©y « nhiÔm,
t¹p chÊt.
C¸c chÊt v« c¬ hay h÷u c¬, nguån gèc tù
nhiªn hay nh©n t¹o, ë thÓ láng, r¾n hay khÝ vµ
c¸c vi khuÈn g©y bÖnh cã kh¶ n¨ng lµm suy
tho¸i chÊt l−îng m«i tr−êng, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn
®êi sèng con ng−êi vµ sinh vËt. §n: pollutant.
contamination [3324] : « nhiÔm (nhiÔm bÈn);
hçn nhiÔm.
1- (®cthv) Sù x©m nhËp hay gia t¨ng nh÷ng
chÊt ®éc h¹i hay yÕu tè bÊt lîi v−ît qu¸ giíi h¹n
cho phÐp tõ bªn ngoµi vµo mét (mét sè) thµnh
phÇn m«i tr−êng (kh«ng khÝ, n−íc, ®Êt,...), lµm
biÕn ®æi tr¹ng th¸i nguyªn thñy b×nh th−êng cña
chóng vµ ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn søc kháe con
ng−êi vµ sinh vËt. ¤ nhiÔm vµ nhiÔm bÈn lµ 2 tõ
®ång nghÜa (nguån n−íc bÞ « nhiÔm = nguån
n−íc bÞ nhiÔm bÈn) nh−ng trong tiÕng ViÖt cã
tr−êng hîp chóng kh«ng thÓ dïng thay thÕ ®−îc
cho nhau. VÝ dô: ng−êi ta nãi: « nhiÔm tiÕng ån,
« nhiÔm nhiÖt... mµ kh«ng nãi: nhiÔm bÈn tiÕng
ån, nhiÔm bÈn nhiÖt, v.v. §n: pollution.
2- (th) Qu¸ tr×nh lµm thay ®æi thµnh phÇn hãa
häc cña magma do sù ®ång hãa c¸c bao thÓ hoÆc
®¸ v©y quanh khi bÞ cuèn vµo magma cã nhiÖt
®é nãng ch¶y cao h¬n nhiÖt ®é thµnh t¹o.
contemporaneous deformation [3325] : biÕn
d¹ng cïng thêi.
Sù biÕn d¹ng cña c¸c trÇm tÝch x¶y ra trong
qu¸ tr×nh hoÆc ngay sau qu¸ tr×nh tÝch tô chóng.
§n: penecontemporaneous deformation.
contempt [3326] : x©m thùc ®Þa ph−¬ng.
X©m thùc ®Þa ph−¬ng (côc bé) x¶y ra trong
khi ë n¬i kh¸c x¶y ra qu¸ tr×nh trÇm tÝch nãi
chung.
content [3327] : néi dung, hµm l−îng.
138
X: grade.
continens [3328] : vïng cã mµu phít ®á, vµng,
da cam trªn bÒ mÆt cña Sao Háa.
Sn: continentes.
continent [3329] : lôc ®Þa, ®¹i lôc.
1- Mét trong nh÷ng khèi lôc ®Þa chÝnh trªn
Tr¸i ®Êt, kÓ c¶ ®Êt liÒn vµ thÒm lôc ®Þa.
2- ThuËt ng÷ cò, nay rÊt Ýt dïng "®Êt tr¾ng"
(terra). Tt: continental.
continental [3330] : lôc ®Þa.
§−îc h×nh thµnh ë lôc ®Þa. VÝ dô: trÇm tÝch
hå, ®Çm, trÇm tÝch s«ng, trÇm tÝch do giã hoÆc
trÇm tÝch nói löa.
continental accretion [3331] : t¨ng tr−ëng lôc
®Þa, båi kÕt lôc ®Þa.
C¸c lôc ®Þa t¨ng tr−ëng do tiªu biÕn c¸c bån
®¹i d−¬ng, do sù bæ sung dÇn dÇn vËt liÖu lôc
®Þa míi xung quanh mét nh©n nguyªn thñy. VËt
liÖu míi ®ã tÝch ®äng trong nh÷ng ®ai ®Þa m¸ng
®ång t©m, lÇn l−ît ®−îc cè kÕt bëi qu¸ tr×nh t¹o
nói vµ tiÕp tôc xuÊt hiÖn mét ®ai míi. Ngµy nay
luËn ®iÓm nµy thiÕu søc thuyÕt phôc.
X: accretion (kt).
continental alluvium [3332] : aluvi hay båi
tÝch lôc ®Þa.
§−îc t¹o nªn do x©m thùc vïng ®Êt cao,
®−îc s«ng suèi vËn chuyÓn vµ l¾ng ®äng t¹o
thµnh ®ång b»ng réng lín.
continental apron [3333] : ch©n lôc ®Þa,
ng−ìng v¸ch ch¾n lôc ®Þa.
X: continental rise.
continental basin [3334] : bån trÇm tÝch
lôc ®Þa.
MiÒn bªn trong lôc ®Þa cã mét hay nhiÒu bån
tròng kÝn.
continental borderland [3335] : ®íi r×a lôc
®Þa, ®Êt r×a lôc ®Þa.
DiÖn tÝch hay miÒn thuéc diÒm lôc ®Þa n»m
gi÷a ®−êng bê vµ s−ên lôc ®Þa, cã ®Þa h×nh phøc
t¹p h¬n thÒm lôc ®Þa, nhiÒu vïng n©ng vµ miÒn
tròng, cã n¬i s©u h¬n thÒm lôc ®Þa. ThÝ dô ®íi
r×a lôc ®Þa nam California.
continental climate [3336] : khÝ hËu lôc ®Þa.
KhÝ hËu trong lôc ®Þa ®Æc tr−ng bëi sù thay
®æi cùc ®oan cña nhiÖt ®é theo mïa vµ bëi nhiÖt
®é cao nhÊt vµ thÊp nhÊt ®¹t ®−îc ngay sau H¹
chÝ vµ §«ng chÝ.
continental crust [3337] : vá lôc ®Þa.
Lµ mét kiÓu cña vá Tr¸i ®Êt ngay d−íi lôc
®Þa vµ thÒm lôc ®Þa, cã thµnh phÇn sial, chiÒu
dµy kho¶ng 35 km ®Õn 60 km ë c¸c d·y nói. Tû
träng cña líp trªn cïng cña vá lôc ®Þa lµ
2,7g/cm3, vµ tèc ®é cña sãng ®Þa chÊn nhá h¬n
70 km/sec.
 continental deposit [3338] : trÇm tÝch lôc ®Þa.
TrÇm tÝch l¾ng ®äng ngay trªn lôc ®Þa, ®¶o
hoÆc trong c¸c hå n−íc kh«ng liªn quan ®Õn ®¹i
d−¬ng, biÓn, vÝ dô nh− båi tÝch, b¨ng tÝch, phong
tÝch, v.v. ®−îc thµnh t¹o trong m«i tr−êng kh«ng
ph¶i lµ biÓn. X: terrestrial deposit.
continental displacement [3339] : tr«i d¹t lôc
®Þa, di chuyÓn lôc ®Þa.
ThuËt ng÷ tæng qu¸t cña häc thuyÕt do
Wegener ®Ò x−íng vµo n¨m 1912, vµ th−êng
còng ®−îc gäi lµ continental drift. Wegener cho
r»ng sù tr«i d¹t cña c¸c m¶ng lín vá lôc ®Þa
(sial) chuyÓn ®éng tù do trªn líp d−íi cña vá ®¹i
d−¬ng (sima), nh−ng c¬ chÕ nh− vËy ®· kh«ng
chinh phôc ®−îc c¸c nhµ ®Þa chÊt trong nhiÒu
thËp niªn. B»ng chøng míi ®· ®−îc ph¸t hiÖn vµ
c¬ chÕ hîp lý h¬n ®· ®−îc ®Ò xuÊt vµ v× thÕ häc
thuyÕt ®· ®−îc chÊp nhËn réng r·i h¬n : C¸c lôc
®Þa ®−îc cè ®Þnh trong sù liªn quan víi nhau,
nh−ng Tr¸i ®Êt th× nh− ®−îc gi·n ra ®Ó l¹i c¸c
®−êng nøt ngµy cµng lín h¬n gi÷a ®¹i d−¬ng;
C¸c lôc ®Þa chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi víi nhau bëi
t¸ch gi·n ®¸y biÓn däc theo sèng nói hoÆc rift,
t¹o nªn vïng ®¹i d−¬ng míi gi÷a c¸c lôc ®Þa;
hoÆc c¸c khèi chuyÓn ®éng xa dÇn c¸c sèng nói
gi÷a ®¹i d−¬ng, bao gåm c¸c m¶ng t¹o nªn bëi
vá ®¹i d−¬ng vµ vá lôc ®Þa, cã chuyÓn ®éng ®éc
lËp víi nhau.
§n: displacement theory; Wegener
hypothesis; epeirophoresis theory; continental
migration.
continental divide [3340] : ®−êng ph©n thñy
lôc ®Þa.
Sù ph©n chia m¹ng s«ng suèi ph©n c¸ch dßng
ch¶y vÒ phÝa c¸c s−ên ®èi diÖn trong lôc ®Þa.
continental drift [3341] : tr«i d¹t lôc ®Þa.
X: continental displacement.
continental glacier [3342] : líp phñ b¨ng lôc
®Þa, b¨ng lôc ®Þa.
1- Líp b¨ng cã chiÒu dµy lín phñ hoµn toµn
mét phÇn réng lín cña lôc ®Þa hoÆc mét vïng cã
quy m« ®Õn 50.000 km2 che lÊp bÒ mÆt ®Þa h×nh
vÝ dô nh− líp b¨ng phñ Nam cùc, Greenland.
§n: continental ice sheetj continental ice;
icesheet.
2- Mét líp b¨ng trong m«i tr−êng khÝ hËu lôc
®Þa, kh«ng ph¶i lµ m«i tr−êng khÝ hËu biÓn.
Kh«ng nªn dïng.
continental margin [3343] : diÒm lôc ®Þa, r×a
lôc ®Þa, ranh giíi lôc ®Þa.
PhÇn ®¸y ®¹i d−¬ng n»m gi÷a ®−êng bê vµ
®¸y biÓn s©u, gåm cã: thÒm lôc ®Þa (continental
shelf), ®íi ven r×a lôc ®Þa (continental -
borderland) s−ên lôc ®Þa (continental slope) vµ
ch©n lôc ®Þa (continental rise).
139
continental migration [3344]: tr«i d¹t lôc ®Þa.
§n: continental displacement.
continental nucleus [3345] : nh©n lôc ®Þa, t©m
lôc ®Þa, khiªn lôc ®Þa (kt).
§n: shield.
continental period [3346] : thêi kú lôc ®Þa.
Kho¶ng thêi gian khi mét vïng n©ng lªn trªn
mùc n−íc biÓn thµnh t¹o nªn mét phÇn cña vá
lôc ®Þa.
continental platform [3347] : thÒm lôc ®Þa.
§n: continental shelf.
continental rise [3348] : ch©n lôc ®Þa.
PhÇn cña r×a lôc ®Þa n»m gi÷a s−ên lôc ®Þa
(continental slope) vµ ®ång b»ng biÓn th¼m, trõ
hè tròng ®¹i d−¬ng; lµ n¬i cÊu tróc ®¬n nghiªng,
tho¶i víi ®é dèc 1:40-1:2000 vµ nãi chung ®Þa
h×nh cã bÒ mÆt nh½n, ph¼ng, mÆc dï cã thÓ cã
nh÷ng hÎm vùc biÓn.
continental river [3349] : s«ng néi lôc.
S«ng kh«ng cã lèi tho¸t ra biÓn. N−íc s«ng
mÊt ®i do bèc h¬i hoÆc do thÈm thÊu.
continental sea [3350] : biÓn néi lôc.
BiÓn trong lôc ®Þa, vÝ dô biÓn Lý H¶i
(Kaspien). §n: epicontinental sea.
continental shelf [3351] : thÒm lôc ®Þa.
Mét phÇn cña r×a lôc ®Þa, n»m gi÷a ®−êng bê
biÓn vµ s−ên lôc ®Þa (hoÆc khi s−ên lôc ®Þa
kh«ng thÓ hiÖn râ th× ®é s©u tíi 200 m). §Æc
tr−ng bëi ®é dèc rÊt tho¶i 0,1. §n: continental
platform; shelf.
continental shelf deposits [3352] : trÇm tÝch
thÒm lôc ®Þa.
TrÇm tÝch l¾ng ®äng trong bån tròng kiÕn t¹o
yªn tÜnh ë r×a lôc ®Þa thô ®éng.
continental shield [3353] : khiªn lôc ®Þa.
§n: shield.
continental slope [3354] : s−ên lôc ®Þa.
Mét phÇn cña riÒm lôc ®Þa n»m gi÷a thÒm lôc
®Þa vµ ®Æc tr−ng cña nã lµ s−ên dèc 3-6o.
continental terrace [3355] : bËc thÒm lôc ®Þa.
VËt liÖu trÇm tÝch vµ c¸c ®¸ n»m d−íi ®ång
b»ng duyªn h¶i, thÒm lôc ®Þa vµ s−ên lôc ®Þa.
continental transgression [3356] : biÓn tiÕn
lôc ®Þa.
Sù më réng vïng trÇm tÝch lôc ®Þa mµ tr−íc
®ã c¸c vïng nµy ®· chÞu ¶nh h−ëng cña qu¸
tr×nh bµo mßn, ®−îc trÇm tÝch phñ lªn.
continentes [3357] :
Sn: continens.
continuity equation [3358] : ph−¬ng tr×nh
liªn tôc.
Ph−¬ng tr×nh biÓu thÞ sù b¶o tån khèi l−îng
cña dßng ch¶y.
continuous deformation [3359] : biÕn d¹ng
 liªn tôc.
BiÕn d¹ng do dßng ch¶y chø kh«ng do
®øt g·y.
continuous footings [3360] : mãng b¨ng.
§n: strip footings.
continuous random distribution [3361] :
ph©n phèi ngÉu nhiªn liªn tôc.
Ph©n phèi liªn tôc lµ mét ph©n phèi cã hµm
®−îc biÓu diÔn bëi mét ®−êng cong liªn tôc. VÝ
dô hµm ph©n phèi chuÈn, loga chuÈn, v.v.
continuous subsidence [3362] : lón liªn tôc.
continuum mechanics approach to slope
stability [3363] : ¸p dông c¬ häc m«i tr−êng
liªn tôc trong æn ®Þnh m¸i dèc.
C¬ häc m«i tr−êng liªn tôc cã thÓ ¸p dông
víi m¸i dèc ®Êt hoÆc c«ng tr×nh ngÇm, song l¹i
kh«ng mÊy thµnh c«ng ®èi víi m¸i dèc ®¸, ®¬n
gi¶n chØ v× ®ã lµ m«i tr−êng kh«ng liªn tôc víi
hµng lo¹t khe nøt, ®íi dËp vì, mÆt ph©n líp v.v.
HÇu hÕt c¸c thiÕt kÕ m¸i dèc ®¸ ®Òu dùa trªn c¬
së c¬ häc m«i tr−êng kh«ng liªn tôc.
contour [3364]: ®−êng ®ång møc, ®−êng viÒn.
§−êng t−ëng t−îng hoÆc mét ®−êng trªn b¶n
®å hay trªn ®å thÞ nèi c¸c ®iÓm cïng gi¸ trÞ. VÝ
dô; ®é cao mÆt ®Êt trªn hoÆc d−íi ®iÓm c¬ së
(®iÓm gèc), nãi chung lµ møc n−íc biÓn. §−êng
®ång møc th−êng ®−îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn mÆt
®Þa h×nh hay mÆt cÊu tróc. Nã còng cã thÓ dïng
®Ó chØ c¸c ®Æc tÝnh thay ®æi cña trÇm tÝch hoÆc
bÊt kú tÝnh chÊt nµo cã thÓ ®Þnh l−îng ®−îc.
contour interval [3365] : kho¶ng c¸ch gi¸ trÞ
gi÷a c¸c ®−êng ®ång møc.
contour map [3366]: b¶n ®å ®−êng ®ång møc.
B¶n ®å m« t¶ h×nh d¹ng bÒ mÆt b»ng ph−¬ng
ph¸p ®−êng ®ång møc, ®Æc biÖt b¶n ®å ®Þa h×nh
thÓ hiÖn bÒ mÆt ®Þa h×nh vÏ t¹i c¸c kho¶ng c¸ch
®ång ®Òu trªn gi¸ trÞ trung b×nh cña mùc n−íc
biÓn, hoÆc b¶n ®å ®−êng ®ång møc cÊu tróc,
biÓu diÔn h×nh d¹ng bÒ mÆt cÊu tróc cña c¸c
thµnh t¹o ®Þa chÊt n»m d−íi s©u vµ h×nh d¹ng
suy luËn bÒ mÆt x©m thùc.
contour maps for stress [3367] : biÓu ®å
®ång møc øng suÊt.
contour value [3368]: gi¸ trÞ ®−êng ®ång møc.
contouring [3369] : vÏ ®−êng ®ång møc.
contracted differentiation [3370] : ph©n dÞ
t−¬ng ph¶n.
Sù ph©n dÞ cña magma thµnh magma mafic
vµ magma acid. Ph¶n øng gi÷a c¸c magma
t−¬ng ph¶n cã thÓ sinh thµnh c¸c kiÓu ®¸ trung
gian, gièng víi kiÓu ®¸ trung gian ®−îc xem lµ
s¶n phÈm cña ph©n ®o¹n tiÕn triÓn.
contrast stretching [3371] : mét kü thuËt lµm
t¨ng thªm ®é t−¬ng ph¶n cña ¶nh.
140
control [3372] : kiÓm tra, ®iÒu chØnh, c«ng t¸c
kiÓm tra, c«ng t¸c ®iÒu chØnh.
control dam [3373] : ®Ëp ®iÒu hßa, ®Ëp ®iÒu
chØnh mùc n−íc.
X: weir; check dam; barrage.
controlled blasting [3374] : næ m×n cã
kiÓm so¸t.
conulariid [3375] : Conulariida.
Hãa th¹ch biÓn cã lÏ thuéc ngµnh Ruét
khoang ®Æc tr−ng bëi mét líp vá ngoµi bèn mÆt,
h×nh th¸p hoÆc gÇn trô, b»ng chitin-phosphat,
nh½n hoÆc cã säc däc. Tuæi: Cambri gi÷a-
Trias sím.
convention for the prevention of pollution
from ships [3376] : C«ng −íc vÒ phßng ngõa «
nhiÔm tõ tµu biÓn.
C«ng −íc (cßn gäi lµ C«ng −íc MARPOL)
®−îc Héi nghÞ cña Tæ chøc Hµng h¶i Quèc tÕ t¹i
London n¨m 1973 th«ng qua. Môc ®Ých cña
C«ng −íc lµ nh»m lo¹i trõ n¹n « nhiÔm bëi dÇu
má vµ c¸c chÊt ®éc h¹i kh¸c. ViÖt Nam tham gia
C«ng −íc tõ 29/8/1991.
convention for the protection of the ozone
layer [3377] : C«ng −íc vÒ b¶o vÖ tÇng ozon.
C«ng −íc ®−îc th«ng qua ngµy 22/3/1985 t¹i
Héi nghÞ quèc tÕ häp ë Viªn (thñ ®« n−íc ¸o),
nªn cßn ®−îc gäi lµ C«ng −íc Viªn, quy ®Þnh
nghÜa vô cña c¸c quèc gia trong viÖc h¹n chÕ
nh÷ng ho¹t ®éng cã kh¶ n¨ng lµm biÕn ®æi tÇng
ozon, g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn søc kháe con
ng−êi vµ m«i tr−êng.
VÒ sau, C«ng −íc Viªn ®−îc cô thÓ hãa vµ
bæ sung bëi NghÞ ®Þnh th− Montreal 1987 b»ng
viÖc ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p kiÓm so¸t mét c¸ch
c«ng b»ng tæng l−îng ph¸t th¶i toµn cÇu c¸c
chÊt lµm suy gi¶m tÇng ozon. Qua c¸c n¨m sau
(1990, 1992, 1995), c«ng −íc Viªn cßn tiÕp tôc
®−îc bæ sung, ®iÒu chØnh. Cuèi cïng lµ NghÞ
®Þnh th− Kyoto n¨m 1997 sau nhiÒu lÇn tranh
c·i ®Ó ®¹t sù tháa thuËn cña ®¹i diÖn 180 n−íc
(trõ Hoa Kú) t¹i Héi nghÞ Bon (th¸ng 7/2001) vÒ
nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ nh»m gi¶m thiÓu sù ph¸t
th¶i nhµ kÝnh. ViÖt Nam tham gia C«ng −íc tõ
26/4/1994.
X: Montreal Protocol; Kyoto Protocol.
convention on climate change [3378] : C«ng
−íc vÒ biÕn ®æi khÝ hËu.
C«ng −íc ®−îc Héi nghÞ Liªn hiÖp quèc vÒ
m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn t¹i Rio de Janeiro
(6.1992) th«ng qua. Môc ®Ých cña C«ng −íc lµ
h¹n chÕ sù ph¸t th¶i khÝ nhµ kÝnh, tr−íc hÕt lµ
khÝ CO2, lµ t¸c nh©n g©y ra sù suy gi¶m tÇng
ozon lµm cho nhiÖt ®é Tr¸i ®Êt nãng lªn. Tr¸ch
nhiÖm chÝnh ®−îc quy cho c¸c n−íc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn, v× mÆc dï c¸c n−íc nµy chØ
chiÕm 25% d©n sè thÕ giíi nh−ng ®· th¶i ra 75%
tæng l−îng khÝ carbonic toµn cÇu, nªn buéc hä
ph¶i ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p nghiªm ngÆt h¬n
vµ ®ãng gãp tµi chÝnh nhiÒu h¬n ®Ó thùc hiÖn
viÖc gi¶m thiÓu sù ph¸t th¶i khÝ nhµ kÝnh. ViÖt
Nam tham gia C«ng −íc tõ ngµy 16/11/1994.
convention on the control of transboundary
movement of hazardous wastes and their
disposal [3379] : C«ng −íc vÒ kiÓm so¸t viÖc
vËn chuyÓn xuyªn biªn giíi c¸c chÊt th¶i ®éc
h¹i vµ viÖc hñy bá chóng (C«ng −íc Basel).
C«ng −íc ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ quèc
tÕ tæ chøc ë thµnh phè Basel (Thôy SÜ) n¨m
1992. Môc ®Ých cña C«ng −íc lµ gi¶m thiÓu viÖc
s¶n sinh c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i vµ ng¨n chÆn viÖc
xuÊt khÈu hoÆc vËn chuyÓn qu¸ c¶nh chóng qua
c¸c quèc gia kh¸c nÕu kh«ng ®−îc phÐp cña c¸c
quèc gia ®ã. C¸c quèc gia cho phÐp nhËp khÈu
ph¶i cã c¬ së xö lý hay tiªu hñy thÝch hîp. NÕu
xuÊt khÈu bÊt hîp ph¸p th× quèc gia hoÆc tæ
chøc vi ph¹m ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vËn chuyÓn
chÊt th¶i trë l¹i n−íc xuÊt khÈu vµ tiªu hñy
chóng trong thêi h¹n 30 ngµy. ViÖt Nam tham
gia C«ng −íc tõ 13/5/1995. C«ng −íc cßn cã tªn
gäi t¾t lµ “Basel Convention”.
convention on the prevention of marine
pollution by the dumping of wastes and
other matter [3380] : C«ng −íc vÒ phßng
ngõa sù « nhiÔm do ®æ chÊt th¶i vµ c¸c
chÊt kh¸c.
C«ng −íc ®−îc ®¹i diÖn 25 n−íc th«ng qua
t¹i London n¨m 1972. N¨m 1992, ®−îc ®æi tªn
thµnh “C«ng −íc London 1972”. Néi dung c¬
b¶n cña C«ng −íc lµ ng¨n chÆn sù phãng x¶ chÊt
th¶i vµ c¸c chÊt g©y « nhiÔm kh¸c ®e däa m«i
tr−êng biÓn. Cßn cã tªn gäi t¾t lµ : London
Dumping Convention.
convention on wetlands of international
importance, especially as waterfowh habitat
[3381] : C«ng −íc vÒ c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc
cã tÇm quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ n¬i c− tró cña c¸c
loµi chim n−íc.
X: Ramsar convention.
convention to Combat Desertification
[3382]: C«ng −íc vÒ chèng sa m¹c hãa.
C«ng −íc ®−îc ký kÕt th¸ng 10/1994 t¹i
Paris. Môc ®Ých cña C«ng −íc lµ ®Êu tranh
chèng n¹n sa m¹c hãa vµ gi¶m nhÑ thiÖt h¹i do
h¹n h¸n, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n−íc Ch©u Phi.
converge [3383] : héi tô, chuyÓn dÞch héi tô.
DÞch chuyÓn h−íng t©m cña hÇm lß.
convergence [3384] : héi tô.
Lµ sù gi¶m tõ tõ chiÒu dµy hoÆc kho¶ng c¸ch
141
gi÷a hai ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng hoÆc quy tô c¸c
tÇng do v¸t máng tÇng xen.
convergence point [3385] : ®iÓm ®o héi tô.
convergence rate [3386] : tèc ®é héi tô (dÞch
chuyÓn h−íng t©m cña hÇm lß).
convergent plate boundary [3387] : ranh giíi
m¶ng héi tô.
Ranh giíi t¹o nªn do cã sù ®ông ®é cña c¸c
m¶ng, t¹i ®ã c¶ hai m¶ng kh«ng cßn nguyªn vÑn
do bÞ ng¾n l¹i vµ vá Tr¸i ®Êt dµy thªm; hoÆc do
sù hót ch×m cña mét m¶ng nµy xuèng d−íi mét
m¶ng kh¸c, t¹i ®ã cã ho¹t ®éng nói löa, ®éng
®Êt, hÎm nøt s©u vµ t¹o nói.
conversion factors [3388] : c¸c hÖ sè (yÕu tè)
chuyÓn ®æi.
converted wave [3389] : sãng ®¶o.
Mét lo¹i sãng ®Þa chÊn ®−îc ®¶o tõ mét sãng
däc P thµnh sãng ngang S hoÆc ng−îc l¹i, do sù
ph¶n x¹ hoÆc khóc x¹ ë mÆt ph©n c¾t. Nh÷ng
sãng nh− vËy ®−îc biÓu thÞ b»ng kÝ hiÖu PS
hoÆc SP.
convex cross-bedding [3390] : ph©n líp
xiªn låi.
KiÓu ph©n líp xiªn cã c¸c líp cong vÒ
phÝa trªn.
convexo concave [3391] : låi-lâm.
Vá Tay cuén cã d¹ng ®¶o ng−îc víi m¶nh
l−ng låi vµ m¶nh bông lâm.
convexo plane [3392] : låi-ph¼ng.
Vá Tay cuén cã m¶nh l−ng låi vµ m¶nh
bông ph¼ng.
convolute [3393] : cuén chÆt.
Cuén l¹i hoÆc quÊn vµo nhau phÇn nä trªn
phÇn kia, vÝ dô nãi vÒ mét vá Ch©n bông cã c¸c
vßng trong (cã tr−íc) bÞ hoµn toµn che phñ bëi
c¸c vßng cuén ngoµi.
convoluted organ [3394] : c¬ quan cuén l¹i.
CÊu tróc gai nhá, chÊt v«i, cuén quanh xoang
trôc ë nhiÒu HuÖ biÓn cã phßng.
convolution [3395] : cuén, xo¾n.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kiÓu ph©n líp cuén
xo¾n. KiÓu cÊu t¹o h×nh thµnh do qu¸ tr×nh cuén
xo¾n, nh− sù uèn nÕp phøc t¹p ë quy m« nhá.
cookeite [3396] : cookeit.
1- Kho¸ng vËt nhãm clorit, trong ®ã líp khèi
t¸m mÆt trong líp 2:1 T-O-T lµ khèi t¸m mÆt
kÐp vµ líp xen gi÷a lµ khèi t¸m mÆt ba.
2- Cukeit giµu Li liªn quan víi sudoit.
cooperite [3397] : coperit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu x¸m-thÐp:
(Pt,Pd)S, cã trong ®¸ magma.
coordinate system [3398] : hÖ täa ®é.
Trong biÓu diÔn b¶n ®å GIS, ng−êi ta sö dông
nhiÒu hÖ täa ®é kh¸c nhau nh− GAUSS, UTM...
C¸c hÖ täa ®é kh¸c nhau ë c¸ch chiÕu mét ®iÓm
trong kh«ng gian lªn c¸c mÆt ph¼ng. Mét hÖ quy
chiÕu ®Ó x¸c ®Þnh ®iÓm trong kh«ng gian hay
trªn mét mÆt ®Æc biÖt nhê kho¶ng c¸ch hoÆc
gãc, quan hÖ víi c¸c trôc, mÆt ph¼ng hay bÒ mÆt
®· chän.
coordination [3399] : phèi trÝ.
Trong tinh thÓ häc, sè l−îng cña nh÷ng ion
n»m kÒ gÇn nhÊt bao quanh nh÷ng ion kh¸c
trong kiÕn tróc tinh thÓ.
copenhagen water [3400] : n−íc copenhagen.
N−íc biÓn chuÈn. X: normal water.
copepod [3401] : Ch©n chÌo (Copepoda).
§éng vËt Vá gi¸p thuéc mét líp ®Æc tr−ng
bëi sù v¾ng mÆt cña c¶ mai vµ m¾t phøc hîp.
Hãa th¹ch Ch©n chÌo míi thÊy trong trÇm tÝch
®Çm hå Miocen.
copiapite [3402] : copiapit.
1- Kho¸ng vËt mµu vµng:
(Fe,Mg)Fe4+3(SO4)6(OH)2.20H2O.
§n: ferocopiapit, yellow copper, ihleit,
knoxvilit.
2- Nhãm kho¸ng vËt chøa sulfat s¾t
ngËm n−íc, gåm : copiapit, aluminocopiapit,
cuprocopiapit, fericopiapit ferocopiapit vµ
magnesiocopiapit.
copper [3403] : ®ång (Cu).
Tªn Latinh lµ cuprum. Nguyªn tè hãa häc sè
29, nguyªn tö l−îng 63,5463; tû träng 8,96
g/cm3. Cã 2 ®ång vÞ bÒn vµ 25 ®ång vÞ kh«ng
bÒn. TÝnh kim lo¹i nÆng, r¾n, chalcophil. Hµm
l−îng Cu trong c¸c ®¸ (theo ppm): trong vá lôc
®Þa trªn lµ 14,3; ®¸ siªu mafic lµ 40; gabro -
basalt lµ 90; granit-granodiorit lµ 12; trong ®Êt
lµ 25; trong ®¸ phiÕn 45; trong n−íc ®¹i d−¬ng
0,00025 mg/l, trong s«ng suèi lµ 0,003 mg/l.
C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ chalcopyrit, b¬mit,
chalcosit, malachit, covellit, digenit, tetraedit,
®ång tù sinh. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Cu: ICP-
AES, ICP-MS, XRF. §−îc sö dông trong c¸c
ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn, hîp kim, ®óc tiÒn,
thuèc trõ s©u,...
Copper age [3404] : Thêi ®¹i ®å ®ång.
Trong lÞch sö loµi ng−êi ®· cã thêi ®¹i ®å
®ång ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c dông cô gia ®×nh,
khÝ giíi b»ng ®ång. §n: chalcolithic, eneolithic.
copper glance [3405] : chalcosin.
X: chalcocite.
copper mica [3406] : mica ®ång.
X: chalcophyllite.
copper nickel [3407] : nickel ®ång.
X: nickeline.
copper pyrites [3408] : pyrit ®ång.
X: chalcopyrite.
142
copper uranite [3409] : uranit ®ång.
X: torbernite.
copper vitriol [3410] : quÆng ®ång sulfat
ngËm n−íc.
C«ng thøc CuSO4.5H2O, cßn gäi lµ calcanthit.
copperas [3411] : coppera.
Lµ kho¸ng vËt ®¬n tµ mµu xanh lôc, c«ng
thøc FeSO4.7H2O. §n: melanterite.
copula [3412] : èng ®¸y phßng.
èng h×nh èng khãi ng¾n ë vÞ trÝ ®Çu nhän ë
®¸y phßng ë ®éng vËt vá chitin t¹o chuçi. èng
nµy nèi víi ®Çu cña phßng tiÕp theo t¹o thµnh
chuçi.
coquymbite [3413] : coquymbit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu tr¾ng:
Fe2(SO4)3.9H2O, th−êng chøa alumin, vµ
®ång h×nh víi paracoquymbit. §n: white copper.
coquyna [3414] : ®¸ v«i vá sß.
Lo¹i ®¸ v«i vôn cã thµnh phÇn hÇu hÕt lµ c¸c
m¶nh vôn ho¸ ®¸ ®−îc chän läc c¬ häc, bÞ mµi
mßn vµ vËn chuyÓn tr−íc khi tíi vÞ trÝ tÝch tô,
®−îc g¾n kÕt yÕu. VÝ dô nh− lo¹i ®¸ v«i xèp,
s¸ng mµu thµnh t¹o tõ c¸c m¶nh vôn hoÆc vá
sinh vËt bë rêi.
coquynoid limestone [3415] : ®¸ v«i d¹ng
vá sß.
Lo¹i ®¸ v«i cã thµnh phÇn bao gåm vËt liÖu
vá sinh vËt kh«ng tr¶i qua qu¸ tr×nh chän läc,
®−îc thµnh t¹o t¹i chç, kh«ng bÞ khuÊy ®éng
hay vËn chuyÓn vµ th−êng cã nÒn h¹t mÞn.
coracite [3416] : coracit.
X: uraninite.
coral [3417] : San h« (Anthozoa).
Mét nhãm lín ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ë
biÓn ®−îc ph©n ra thµnh mét líp thuéc ngµnh
Ruét khoang, c¬ thÓ tiÕt ra khung x−¬ng ngoµi
b»ng chÊt v«i vµ tån t¹i d−íi d¹ng ®¬n thÓ hoÆc
mäc thµnh quÇn thÓ. Tuæi: Ordovic ®Õn ngµy
nay.
coral cap [3418] : mò San h«.
TrÇm tÝch ¸m tiªu San h« dµy n»m trªn c¸c
thµnh t¹o cã nguån gèc kh¸c.
coral crust [3419] : vá San h«.
Líp máng vËt liÖu ¸m tiªu San h« n»m trªn
c¸c thµnh t¹o kh¸c nguån gèc.
coral island [3420] : ®¶o San h«.
1- Lo¹i ¸m tiªu San h« lé phÝa trªn mùc n−íc
biÓn, c¸ch xa lôc ®Þa.
2- Lo¹i ®¶o ngoµi ®¹i d−¬ng thµnh t¹o tõ qu¸
tr×nh tÝch tô San h« n»m ë phÇn trªn cïng cña
c¸c ®Ønh nói löa.
coral limestone [3421] : ®¸ v«i San h«.
Lo¹i ®¸ v«i cã thµnh phÇn bao gåm c¸c
khung x−¬ng v«i San h«, th−êng cã chøa c¸c
m¶nh vôn sinh vËt kh¸c vµ ®−îc carbonat calci
g¾n kÕt.
coral rag [3422] : ®¸ v«i vôn San h«.
Lo¹i ®¸ v«i vôn th« g¾n kÕt tèt, cã thµnh
phÇn bao gåm c¸c m¶nh vôn lín cña ¸m tiªu
San h«.
§n: reef-rock breccia.
coral reef [3423] : ¸m tiªu San h«, r¹n San h«.
1- ¸m tiªu t¶o San h« hay ¸m tiªu h÷u c¬
San h« chiÕm −u thÕ ; nói ®¸ ngÇm n¬i quÇn thÓ
San h« sèng vµ tÝch tô c¸c m¶nh x−¬ng, c¸t
thµnh phÇn carbonat vµ ®¸ v«i do bµi tiÕt h÷u c¬
cña carbonat calci, sau ®ã trë thµnh quÇn thÓ ®¸
vµ c¸t.
2- §¸ ngÇm San h« ®−îc h×nh thµnh xung
quanh ®¸ lãt cøng cã kh¶ n¨ng bÒn v÷ng trong
®iÒu kiÖn sãng biÓn, ®Æc biÖt lµ c¸c quÇn thÓ San
h« vµ t¶o San h«. Líp ®¸ lãt hoÆc khung cÊu
thµnh bëi Ýt nhÊt lµ 50% thÓ tÝch cña ¸m tiªu San
h« (hay d¶i ®¸ ngÇm). §¸ ngÇm San h« ngµy nay
cã ë vïng biÓn nhiÖt ®é >180oC.
coral reef coast [3424] : bê biÓn San h«.
Bê biÓn ®−îc thµnh t¹o do sù trÇm tÝch San
h« vµ t¶o, mét phÇn lé ra d−íi triÒu thÊp vµ ®Æc
tr−ng bëi sù lín dÇn tõ ®¸y lªn hoÆc tõ gê ®Êt ra
ngoµi.
coral reef limestone [3425] : ®¸ v«i ¸m tiªu
San h«.
Lo¹i ®¸ v«i ¸m tiªu cã thµnh phÇn bao gåm
hÇu hÕt lµ khung x−¬ng San h«, nh−ng còng cã
thÓ chøa c¸c tµn tÝch cña c¸c loµi sinh vËt kh¸c.
§n: coral rock.
coral rock [3426] : ®¸ San h«.
§n: coral-reef limestone.
coralgal [3427] : ®¸ v«i x−¬ng San h« vµ t¶o.
Lo¹i ®¸ v«i r¾n ch¾c ®−îc thµnh t¹o do sù
ph¸t triÓn cña khung x−¬ng San h« vµ t¶o.
coralgal ridge [3428] : sèng nói San h«, nói
San h«.
Gê thÊp hoÆc gê n©ng cao cña mÆt ¸m tiªu
San h« ë phÝa biÓn, ®−îc cÊu thµnh bëi kÕt h¹ch
carbonat calci do sù lín lªn cña t¶o v«i phñ líp
vá ngoµi rÊt dµy g¾n kÕt San h« vµ m¶nh vôn vá
thµnh c¸c khèi ®¸ v«i.
coralline algae [3429] : t¶o San h«.
Lo¹i t¶o v«i t¹o nªn sù kÕt vá gièng nh−
San h«.
corallite [3430] : æ San h« ®¬n thÓ.
Khung x−¬ng ngoµi b»ng chÊt v«i do polyp
San h« ®¬n thÓ t¹o ra, gåm thµnh, v¸ch vµ c¸c
cÊu tróc phô nh− tÊm ®¸y vµ m« bät. Chóng g¾n
víi nhau thµnh æ San h« quÇn thÓ.
corbiculoid [3431]: kiÓu R¨ng hÕn
(Corbicula).
143
KiÓu cÊu tróc r¨ng thuéc lo¹i r¨ng kh¸c ë
Th©n mÒm hai m¶nh, víi ba r¨ng chÝnh ë mçi
m¶nh vá, trong ®ã r¨ng gi÷a cña m¶nh ph¶i n»m
ngay d−íi ®Ønh vá.
cordercite [3432] : cordercit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: Hg3S2Cl2.
cordierite [3433] : cordierit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu xanh s¸ng ®Õn xanh
®Ëm hoÆc xanh-tÝm: (Mg,Fe)2Al4Si5O18, tÝnh ®a
s¾c m¹nh, biÕn ®æi dÔ dµng khi ph¬i n¾ng, lµ
kho¸ng vËt phô trong granit vµ lµ thµnh phÇn
chñ yÕu cña ®¸ biÕn chÊt, h×nh thµnh ¸p suÊt
thÊp.
§n: iolite, dichroite.
cordylite [3434] : cordylit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu ®Õn vµng-s¸p:
(Ce, La)2Ba(Co3)3F2.
core and shell structure [3435] : cÊu t¹o nh©n
vµ vá.
KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch gièng nh− kÕt h¹ch
®−îc h×nh thµnh trong ®¸ bïn kÕt giµu bét, ®Æc
tr−ng bëi c¸c thÓ côc d¹ng cÇu, d¹ng trøng hoÆc
d¹ng kÐo dµi, cã ®−êng kÝnh tõ 3 ®Õn 30cm,
®−îc bao bäc b»ng c¸c líp vá máng ®ång t©m
dµy tõ 3 ®Õn 12mm, h×nh thµnh do sù co rót thÓ
tÝch trong lo¹i bïn ®ång nhÊt.
core barrel [3436] : èng lÊy lâi khoan.
Trong khoan cÊu tróc, ®Ó lÊy ®−îc lâi khoan
kh«ng bÞ x¸o ®éng, tõ ®ã ®o ®−îc c¸c yÕu tè cÊu
tróc, th−êng ph¶i dïng lo¹i èng khoan nhiÒu líp
hoÆc lo¹i èng ®−êng kÝnh lín. §èi víi lo¹i èng
khoan nhiÒu (2-3) líp, c¸c èng bªn trong ®−îc
l¾p vßng bi ®Ó chóng ®øng yªn trong khi èng
ngoµi cïng xoay cïng víi mòi khoan. Lâi khoan
®−îc chuyÓn vµo èng phÝa trong vµ n»m yªn ®ã,
kh«ng bÞ x¸o ®éng cho tíi khi rót èng ra khái hè
khoan. LÊy lâi khoan ra khái èng lµ thao t¸c
quan träng nhÊt. BiÖn ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó
kh«ng x¸o ®éng lâi khoan lµ ®Êt lo¹i èng trong
cã thÓ t¸ch ®«i ®−îc.
core bit [3437] : l−ìi khoan lÊy mÉu.
core breaker [3438] : dông cô th¸o lâi khoan.
core drilling [3439] : khoan lÊy mÉu.
Kü thuËt khoan xoay c¾t ®¸ thµnh c¸c lâi
khoan h×nh trô.
core logging [3440] : ®o vÏ lâi khoan.
core orientation [3441]: ®Þnh h−íng
lâi khoan.
Lµ biÖn ph¸p rÊt quan träng ®Ó t×m hiÓu c¸c
yÕu tè cÊu tróc, nhÊt lµ thÕ n»m cña c¸c hÖ khe
nøt. Cã thÓ khoan xiªn ®Ó kiÓm tra thÕ n»m cña
c¸c bÒ mÆt xung yÕu. T−¬ng tù, cã thÓ kÕt hîp
hai hay nhiÒu lç khoan th«ng th−êng ë nh÷ng
n¬i cã tÇng ®¸nh dÊu ®Ó luËn gi¶i thÕ n»m cña
nh÷ng tÇng nµy. Mét c¸ch kh¸c, khã nh−ng rÊt
hiÖu qu¶, lµ ®Þnh h−íng ngay chÝnh lâi khoan.
core recovery [3442] : ®é thu håi lâi khoan.
Tû lÖ phÇn tr¨m lâi ®¸ lÊy ®−îc trong c«ng
t¸c khoan ®¸.
core rock [3443] : lâi ®¸.
Lâi ®¸, phÇn lâi ®¸ lÊy ®−îc tõ c«ng
t¸c khoan.
core sample [3444] : mÉu lâi khoan.
MÉu ®¸ lÊy ®−îc tõ c«ng t¸c khoan ®Ó
thÝ nghiÖm.
core storage box [3445] : hép chøa lâi.
cored bomb [3446] : bom cã nh©n.
Mét kiÓu bom cã nh©n kh«ng ph¶i ®¸ nói löa
hoÆc lava võa cøng r¾n. Bao quanh nh©n lµ lava
cã h×nh d¹ng cña chÝnh nã.
cork borer [3447] : m¸y khoan xo¾n.
corkite [3448] : corkit.
Kho¸ng vËt hÖ khèi mÆt thoi:
PbFe3(PO4)(SO4)(OH), ®ång h×nh víi
svanbergit, wood houseit vµ hinsdalit.
cornetite [3449] : cornetit.
Kho¸ng vËt mµu xanh biÕc: Cu3(PO4)(OH)3.
cornstone [3450] : ®¸ v«i silic.
1- Lo¹i cuéi kÕt v«i chøa c¸c m¶nh vôn sÐt
v«i vµ ®¸ v«i g¾n kÌm trong nÒn c¸t hoÆc v«i.
2- KÕt h¹ch v«i trong ®¸ sÐt v«i vµ chuyÓn
tiÕp dÇn sang lo¹i ®¸ v«i kÕt h¹ch. Sù cã mÆt cña
chóng cho thÊy ®©y lµ lo¹i ®Êt tèt thÝch hîp cho
viÖc trång ngò cèc.
cornubite [3451] : cornubit.
Kho¸ng vËt: Cu5(AsO4)2(OH)4.
Ss: cornwalite.
cornulitid [3452]: D¹ng sõng nhá
(Cornulitida).
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng míi chØ biÕt lµ
nh÷ng èng thon cong queo, chÊt carbonat calci,
cã mÆt c¾t ngang trßn, vµ nh÷ng vßng ngang
trong giai ®o¹n t¨ng tr−ëng vÒ sau. VÞ trÝ ph©n
lo¹i cña nhãm nµy ch−a râ, nh−ng ®· ®−îc m« t¶
lµ cã liªn quan chÆt chÏ víi mét sè loµi giun.
Tuæi: Ordovic gi÷a ®Õn Carbon.
cornuspirine [3453] : cã vá h×nh sõng cuén.
Cã vá h×nh èng cuén trªn mÆt ph¼ng, nhÊt lµ
thuéc Trïng lç Cyclogyra.
cornwallite [3454] : cornwalit.
Kho¸ng vËt mµu xanh emerald:
Cu5(AsO4)2(OH)4.H2O.
corona [3455] : vµnh, t¸n.
CÊu tróc khung x−¬ng chÝnh hoÆc phÇn chñ
yÕu cña vá v«i ®éng vËt CÇu gai, bao gåm toµn
bé ch©n mót vµ vïng xen ch©n mót, lo¹i trõ hÖ
®Ønh cña c¸c phiÕn, c¸c hÖ r×a lç æ vµ quanh hËu
m«n, ®Ìn Aristot vµ c¸c chi phô.
coronadite [3456] : coronadit.
144
Kho¸ng vËt mµu ®en: Pb(Mn+2,Mn+4)8O16,
®ång h×nh víi holandit vµ cryptomelan.
corrasion [3457] : gÆm mßn.
Qu¸ tr×nh gÆm mßn do ®¸ vµ ®Êt bÞ di chuyÓn
c¬ häc hoÆc bÞ ph¸ hñy do t¸c dông gÆm mßn
c¸c vËt liÖu cøng råi di chuyÓn nhê giã, sãng
biÓn, n−íc ch¶y, b¨ng hµ hay träng lùc. VÝ dô:
Sù gÆm mßn x©m thùc cña lßng s«ng vµ bê s«ng
do ®µo khoÐt, cµo vÐt, röa xãi d−íi t¸c dông cña
dßng ch¶y hoÆc c−a xÎ, nghiÒn vôn c¸c t¶ng,
d¨m s¹n vµ c¸t b»ng t¸c dông cña sãng biÓn,
sãng vç bê vµ c¸c dßng gÇn bê. ThuËt ng÷ cßn
dïng ®Ó chØ qu¸ tr×nh lµm t¬i, bë rêi c¸c ®¸
(Pelk, 1953) do t¸c dông cña n−íc, n−íc cuèn
tr«i. §n: mechanical erosion (x©m thùc c¬ häc).
correction [3458] : hiÖu chØnh.
Sù thay ®æi kÕt qu¶ ®o trªn c¬ së xÐt c¸c sai
sè ®· biÕt ®Ó thu ®−îc trÞ sè gÇn h¬n víi sè
trÞ thùc.
correlation [3459] : ®èi s¸nh, t−¬ng quan;
phÐp ®ång nhÊt.
1- (®t) Gi¶i thÝch, chøng minh sù t−¬ng ®ång
cña hai hoÆc nhiÒu hiÖn t−îng ®Þa chÊt trong c¸c
vïng kh¸c nhau. Cã c¸c ®èi s¸nh kh¸c nhau phô
thuéc vµo ®Æc ®iÓm ®−îc chó ý. §èi s¸nh th¹ch
häc chøng minh sù t−¬ng ®ång vÒ ®Æc ®iÓm
th¹ch häc vµ vÞ trÝ th¹ch ®Þa tÇng, ®èi s¸nh hai
líp hãa th¹ch chøng minh sù t−¬ng ®ång vÒ tËp
hîp hãa th¹ch vµ vÞ trÝ sinh tÇng cña chóng, ®èi
s¸nh niªn ®¹i chøng minh sù t−¬ng ®ång vÒ tuæi
vµ vÞ trÝ thêi ®Þa tÇng.
2- (®vl) PhÐp ®ång nhÊt pha trong ®Þa chÊn
nh»m theo dâi cïng pha trªn m¸y ghi kh¸c
nhau, c¸ch nµy cã quan hÖ víi c¸c ph¶n x¹ tõ
mét ph©n vÞ ®Þa tÇng hoÆc víi c¸c khóc x¹ tõ
mét líp ®¸nh dÊu.
correlation analysis [3460] : ph©n tÝch
t−¬ng quan.
correlation coefficient [3461] : hÖ sè
t−¬ng quan.
Sè ®o biÓu thÞ ®é hiÖu chØnh gi÷a hai biÕn sè
to¸n häc.
correlation relation [3462] : mèi liªn hÖ
t−¬ng quan.
Mèi liªn hÖ thèng kª gi÷a hai hay nhiÒu ®¹i
l−îng ngÉu nhiªn, ®−îc biÓu thÞ mét c¸ch ®Þnh
l−îng. §é ®o møc chÆt chÏ (hay bËc xÊp xØ víi
mèi liªn hÖ phô thuéc hµm chÆt chÏ) cña mèi
liªn hÖ nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng hÖ sè t−¬ng
quan hay hÖ thøc t−¬ng quan.
corrensite [3463] : corensit.
Kho¸ng vËt sÐt trong ®ã tû lÖ b»ng nhau cña
clorit khèi t¸m mÆt ba vµ smectit khèi t¸m mÆt
ba kh¸c hoÆc vermiculit.
correspondence analysis [3464] : ph©n tÝch
 t−¬ng øng.
Mét ph−¬ng ph¸p cña ph©n tÝch nh©n tè −u
tiªn ®Ó dïng cho sè liÖu vÒ tÇn suÊt. Sè liÖu
®−îc chuÈn hãa theo dßng vµ cét cïng mét c¸ch
tr−íc khi t¸ch nh©n tè ®ã.
corrosion [3465] : gÆm mßn.
T¸c dông dung thùc riªng phÇn, sù hßa tan,
sù nãng ch¶y, sù thay ®æi hoÆc gÆm mßn phÇn
ngoµi cña c¸c tinh thÓ ®−îc h×nh thµnh tr−íc
(nh− c¸c ban tinh th¹ch anh) hoÆc cña c¸c thÓ tï
(xenolith) b»ng ph¶n øng hßa tan cña magma
tµn d−. KÕt qu¶ ®· h×nh thµnh c¸c riÒm gÆm mßn
xung quanh c¸c tinh thÓ.
corrosion surface [3466] : bÒ mÆt gÆm mßn,
bÒ mÆt x©m thùc.
BÒ mÆt líp lç chç, kh«ng ®Òu, chØ t×m thÊy
trong trÇm tÝch carbonat x¸c ®Þnh ®−îc ®Æc
tr−ng bëi mµu ®en cña s¾t - magnesi vµ lµ kÕt
qu¶ cña sù gi¸n ®o¹n trÇm tÝch ®¸ v«i còng nh−
sù hßa tan mµ n−íc biÓn t¸i hÊp thô mét sè vËt
liÖu ®· trÇm tÝch tr−íc ®ã.
corrosion zone [3467] : ®íi gÆm mßn,
x©m thùc.
X: corrosion surface. §n: corrosion border.
corrosive [3468] : ¨n mßn.
cortex [3469] : vá, líp vá.
ë Bät biÓn lµ líp cña thÓ ¸o ®−îc lµm ch¾c
b»ng mét khung x−¬ng ®Æc biÖt b»ng chÊt h÷u
c¬ hay kho¸ng chÊt, hoÆc c¶ hai; còng lµ mét
líp gai bät biÓn chuyªn hãa hoÆc cÊu tróc biÕn
®æi ë mÆt ngoµi cña khung x−¬ng; ë mét sè San
h« t¸m tia (nhÊt lµ liªn hä Gorgonacea) lµ líp
m« x−¬ng ngoµi æ, ë nhãm Holaxonia lµ líp
sõng ngoµi cña trôc nh− lµ ®èi chäi víi lâi gi÷a;
ë CÇu gai lµ líp ngoµi ph©n dÞ cña gai th−êng cã
t« ®iÓm; ë thùc vËt lµ m«, chñ yÕu gåm c¸c tÕ
bµo m« mÒm n»m gi÷a trô m¹ch trung t©m vµ
líp biÓu b× cña th©n hay rÔ. Sn: cortices.
corundum [3470] : corindon.
Kho¸ng vËt: Al2O3, d¹ng h¹t, d¹ng khèi, mµu
kh¸c nhau, tinh thÓ khèi thoi (l¨ng trô hoÆc th¸p
hÖ s¸u ph−¬ng). Corindon cã mµu ®Ñp, trong lµ
lo¹i ®¸ qóy rubi vµ saphir. Corindon rÊt dai, ®é
cøng = 9 theo thang Mohs, ®−îc sö dông vµo
c«ng nghiÖp mµi. §n: adamantine spar;
diamond spar; corindon.
corvusite [3471] : corvusit.
Kho¸ng vËt mµu xanh ®Ëm, n©u hoÆc ®á-tÝa
nh¹t: V2O4.6V2O3.nH2O (?), lµ kho¸ng vËt quÆng
cña vanadi. §n: blue-black ore.
cosalite [3472] : cosalit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m - ch× hoÆc x¸m - thÐp:
Pb2 Bi2 S5, th−êng chøa ®ång.
cosedimentation [3473] : ®ång trÇm tÝch.
145
Qu¸ tr×nh trÇm tÝch ®ång thêi, vÝ dô nh− sù
tÝch tô c¸c kho¸ng vËt chøa s¾t x¶y ra ®ång thêi
víi sù tÝch tô trÇm tÝch sÐt h¹t mÞn t¹o nªn lo¹i
®¸ phiÕn sÐt hoÆc bïn kÕt víi thµnh phÇn
s¾t cao.
cosmic erosion [3474] : x©m thùc vò trô.
Sù ph¸ hñy c¸c ®¸ mét c¸ch chËm ch¹p, tõ tõ
hoÆc sù ph¸ hñy cã tÝnh chÊt tai biÕn (g©y tai
häa) trong vò trô, trªn bÒ mÆt hµnh tinh do kÕt
qu¶ t−¬ng t¸c sãng cùc m¹nh cña c¸c h¹t ®Ëp
vµo c¸c bÒ mÆt cña ®¸ bÞ lé ra. ThuËt ng÷, bao
hµm sù mµi mßn bÒ mÆt do bong líp d−íi t¸c
dông cña chÊn ®éng sãng lªn bÒ mÆt tù do cña
®¸, còng nh− ®øt g·y vµ dËp vì ®¸ hoµn toµn.
cosmic radiation [3475] : bøc x¹ vò trô.
Nh÷ng h¹t bªn trong nguyªn tö cã n¨ng
l−îng rÊt cao tõ kh«ng gian vò trô b¾n vµo tÇng
khÝ quyÓn cña Tr¸i ®Êt. Nh÷ng tia vò trô s¬ cÊp
hÇu nh− ®Òu bÞ hÊp thô ë tÇng cao cña khÝ
quyÓn, c¸c tia vò trô thø cÊp cã n¨ng l−îng thÊp
h¬n cã thÓ tíi mÆt Tr¸i ®Êt, t¹o thµnh mét phÇn
cña ph«ng bøc x¹ tù nhiªn.
cosmogenic nuclide [3476] : nuclid nguån gèc
vò trô.
Nuclid cã tÝnh phãng x¹ ®−îc t¹o thµnh bëi
t¸c ®éng cña bøc x¹ vò trô.
cosmopolitan [3477] : ph©n bè toµn cÇu, cã
tÝnh thÕ giíi.
Mét lo¹i sinh vËt hay mét loµi cã sù ph©n bè
réng r·i kh¾p Tr¸i ®Êt, ë c¸c tØnh ®Þa lý vµ sinh
th¸i kh¸c nhau.
cosmopolite [3478] : loµi ph©n bè toµn cÇu,
sinh vËt cã tÝnh thÕ giíi.
Sinh vËt hay loµi cã sù ph©n bè trong c¸c tØnh
®Þa lý vµ sinh th¸i kh¸c nhau.
costa [3479] : gê, gê t« ®iÓm, gê v¸ch.
1- ë Rªu ®éng vËt lµ gai th−êng cã ®«i ghÐp
l¹i ë gi÷a víi gai gi¸p kÒ t¹o thµnh mét khiªn
tr−íc uèn vßm qua mµng tr−íc; ë vá Ch©n bông
lµ mét gê trßn c¹nh cã ®é nh« cao khíp víi m«i
ngoµi n»m mÆt ngoµi vá; ë Th©n mÒm hai m¶nh
lµ nh÷ng gê n»m h−íng ®Ønh hoÆc theo c¸c c¸ch
kh¸c trªn bÒ mÆt vá, ®−îc coi nh− t« ®iÓm vá;
®ång nghÜa: rib; ë Tay cuén lµ gê táa tia trªn bÒ
mÆt ngoµi xuÊt ph¸t tõ nóm vá nguyªn thñy; ë
vá Trïng lç lµ gê trªn bÒ mÆt ngoµi, cã thÓ ch¹y
däc mét ®−êng kh©u hoÆc c¾t ngang qua nã; ë
R¨ng nãn lµ mét diÖn hÑp vµ dµi nh« cao; ë San
h« lµ sù kÐo dµi cña v¸ch ng¨n ra c¹nh ngoµi
thµnh v¸ch cña æ San h«; ë Ch©n ®Çu lµ mét gê
ngang th¼ng hay h¬i cong trªn bÒ mÆt vßng
cuén, ®−îc coi nh− t« ®iÓm vá. §n: costula,
costule.
2- PhÇn dµy lªn cña endexin cña h¹t phÊn,
chóng th−êng liªn kÕt víi r·nh hoÆc lç.
 costella [3480] : gê nh¸nh, gê phô.
§−êng nèi cao táa tia trªn mÆt ngoµi cña vá
Tay cuén kh«ng kÐo dµi tíi mÐp cña nóm vá
nguyªn thñy, nh−ng ph¸t sinh tõ chç ph©n ®«i
cña mét gê t« ®iÓm cã tr−íc, hoÆc n»m xen kÏ
gi÷a hai gê nµy; còng dïng ®Ó gäi mét gê t«
®iÓm thanh mµ kh«ng kÓ tíi nguån gèc.
costibite [3481] : costibit.
Kho¸ng vËt: CoSbS.
costula [3482] : gê nhá.
Gê t« ®iÓm nhá ë ®éng vËt kh«ng
x−¬ng sèng.
coteau [3483] : ®åi, m« ®Êt cao, nói thÊp.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë Hoa K× gåm rÊt nhiÒu
nghÜa nh− ®åi, gß hay m« ®Êt cao, ®ång b»ng
n©ng cao, nói thÊp gi÷a vïng ®Çm lÇy, s−ên cao
nguyªn, s−ên ®åi.
cotterite [3484] : coterit.
Mét d¹ng th¹ch anh cã ¸nh kim ãng ¸nh
kh¸c th−êng.
cotunnite [3485] : cotunit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, xèp, tr¾ng ®Õn vµng
nh¹t: PbCl2.
coulee [3486] : suèi nhá, ®øt ®o¹n hay lßng
suèi ®øt ®o¹n; thung lòng suèi kh« hay ®øt
®o¹n, kh«ng liªn tôc; thung lòng nhá hoÆc
vïng ®Êt thÊp.
coulisse [3487] : c¸nh gµ.
ThuËt ng÷ chØ ®Æc ®iÓm næi bËt ®−îc h×nh
thµnh do sù x©m thùc c¸c tÇng ®¸ uèn nÕp vµ ®¸
x©m nhËp; cã d¹ng c¸nh gµ trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt.
couloir [3488] : thung lòng nhá, hÑp.
1- Thung lòng hÑp hay hÎm nói, r·nh m¸ng.
2- ThuËt ng÷ tiÕng Ph¸p ®Ó chØ ®Ìo, lèi ®i
vµo hang ®éng.
Coulomb's equation [3489] : ph−¬ng tr×nh
Cul«ng.
Ph−¬ng tr×nh liªn hÖ gi÷a søc chèng c¾t cña
®Êt dÝnh τ vµ ¸p lùc ph¸p tuyÕn σ cña mãng.
Ph−¬ng tr×nh do kü s− ng−êi Ph¸p Cul«ng ®−a ra
n¨m 1776 vµ sau ®ã ®−îc gäi theo tªn «ng,
ph−¬ng tr×nh cã d¹ng:
τ = σ tgϕ + c; trong ®ã:
σ-øng suÊt ph¸p tuyÕn trªn mÆt tr−ît.
σ tgϕ - thµnh phÇn lùc ma s¸t cña søc
chèng c¾t.
c -lùc dÝnh kÕt.
coulsonite [3490] : culsonit.
Kho¸ng vËt nhãm spinel: FeV2O4.
§n: vanado-magnetite.
counter fossula [3491] : hèc ®èi.
Hèc ph¸t triÓn ë vÞ trÝ cña v¸ch ®èi ë San h«
Rugosa.
counter septum [3492] : v¸ch ®èi.
146
V¸ch nguyªn thñy n»m ®èi diÖn trùc tiÕp víi
v¸ch chÝnh trong mÆt ph¼ng ®èi xøng hai bªn ë
San h« Rugosa.
counterfort [3493] : ®èi träng.
counting net [3494] : l−íi ®Õm.
country rock [3495] : ®¸ v©y quanh.
1- Lµ ®¸ v©y quanh hoÆc nãi c¸ch kh¸c ®¸ bÞ
c¾t qua bëi mét th©n kho¸ng. Tõ gèc cña thî
má. Ýt ®Æc tr−ng h¬n so víi tõ host rock (®¸
v©y quanh).
2- Lµ ®¸ v©y quanh hoÆc bÞ c¾t bëi ®¸ magma
x©m nhËp.
course [3496] : vØa, m¹ch.
ThuËt ng÷ cò dïng ë Anh ®Ó chØ mét líp,
mét ®iÓm lé vµ sù ph©n tÇng; thuËt ng÷ cña Anh
chØ vØa than.
cousinite [3497] : cusinit.
Kho¸ng vËt: MgU2Mo2O13.6H2O(?).
Couvinian [3498] : Couvin.
X: Eifelian.
cove [3499] : vòng nhá; hè sôt; ®Ìo.
1- Mét c¸i hang dèc ®øng, trßn hoÆc b¸n
nguyÖt nh− ë ®Çu mét thung lòng nhá vµ dèc.
2- §Ìo hay ®−êng ®i gi÷a hai ®åi.
3- Khu vùc t−¬ng ®èi tho¸ng ®·ng ë
trong rõng.
4- Bån tròng hoÆc thung lòng lßng ch¶o, n¬i
mµ mÆt ®Êt ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh phong hãa
mang tÝnh ph©n dÞ hoÆc sù lón do c¸c ®¸ n»m ë
d−íi bÞ hßa tan.
covelline [3500] : covelin.
X: covellite.
covellite [3501] : covelit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: CuS, lµ kho¸ng
vËt phô vµ tiªu biÓu cho quÆng ®ång.
§n: coveline, indigo copper.
cover [3502] : tÇng phñ.
TÝch tô trÇm tÝch trªn mãng kÕt tinh.
cover head [3503] : ®Çu hai ®Ønh phñ.
TÝch tô tµn tÝch vôn bao gåm s−ên tÝch vµ
qu¹t båi tÝch t¹i c¸c thÒm n©ng cao; vËt liÖu
®−îc trÇm tÝch trong vµ sau khi thÒm n©ng cao.
cover sand [3504] : c¸t phñ.
Lo¹i trÇm tÝch c¸t mÞn phong thµnh chøa trªn
90% th¹ch anh, cã thÓ ®· ®−îc b·o tuyÕt lµm
tÝch tô trong thêi kú b¨ng hµ.
covered karst [3505] : karst Èn.
Karst thµnh t¹o d−íi líp ®Êt phñ.
covered plain [3506] : ®ång b»ng ch«n vïi,
®ång b»ng Èn.
§ång b»ng b·i båi trªn ®ã c¸c kªnh n−íc
n«ng kh«ng ch¶y ngo»n ngoÌo, th−êng cã c¸c
®ª tù nhiªn vµ líp phñ båi tÝch phï sa cã ®é
dµy lín.
 ThuËt ng÷ ®Ó chØ ®ång b»ng båi tÝch ngËp lôt,
n¬i s«ng n−íc n«ng ch¶y qua kh«ng uèn l−în
m¹nh, th−êng cã gê tù nhiªn vµ líp phñ aluvi
dµy do vËt liÖu l¬ löng cña s«ng båi ®¾p.
covite [3507] : covit.
Mét lo¹i syenit nephelin gåm orthoclas,
nephelin, pyroxen, amphibol. Washington, 1901
®Æt tªn theo tªn vïng Magnet Cove, Arkansat.
cow dung bomb [3508] : bom d¹ng ph©n bß.
Mét lo¹i bom nói löa, cã d¹ng dÑt do va
ch¹m víi mÆt ®Êt khi dung nham cßn ë tr¹ng
th¸i nhít. BÒ mÆt cña bom th−êng cã mét Ýt xØ.
cowlesite [3509] : cowlesit.
Kho¸ng vËt nhãm zeolit:
CaAl2Si3O10.5-6H2O.
coxa [3510] : ®èt h¸ng, x−¬ng h¸ng.
§èt ®Çu tiªn cña ch©n ®éng vËt Ch©n khíp,
qua ®ã ch©n nèi b»ng khíp víi th©n. Sn: coxae.
coxopod [3511] : ®èt gèc.
§èt h¸ng cña chi ®éng vËt Vá gi¸p.
§n: coxopodite.
crack [3512] : vÕt nøt, khe nøt trong khèi ®¸.
§n: fissure.
crack spacing [3513] : d·n c¸ch khe nøt.
crack surface [3514] : bÒ mÆt khe nøt.
crack surface conditions [3515] : ®iÒu kiÖn
bÒ mÆt khe nøt.
crackle breccia [3516] : d¨m dËp vì; d¨m kÕt
r¹n nøt.
Lo¹i d¨m kÕt cã c¸c m¶nh vôn ®−îc c¸c mÆt
®øt g·y ph©n c¾t, nh−ng Ýt hoÆc kh«ng thÊy cã
sù thay thÕ.
craelius core orientator [3517] : thiÕt bÞ ®Þnh
h−íng lâi khoan craelius.
ThiÕt bÞ ®Þnh h−íng lâi khoan do Craelius
chÕ t¹o, dïng trong khoan cÊu tróc.
crag [3518] : v¸ch treo, v¸ch ®¸ dèc ®øng, lëm
chëm, cheo leo; ®iÓm dèc ®øng cña ®¸.
crag and tail [3519] : v¸ch vµ ®u«i.
§åi bÞ s«ng suèi chia c¾t hoÆc sèng nói kiÓu
qu¶ ®Êm do c¸c ®¸ gèc kh«ng bÞ x©m thùc, bÒn
v÷ng (v¸ch) vµ c¸c d¹ng ®åi kÐo dµi (®u«i) cña
c¸c ®¸ dÔ bÞ x©m thùc.
craigmontite [3520] : craigmontit.
Diorit nephelin s¸ng mµu gåm nephelin,
oligoclas vµ muscovit víi mét l−îng nhá calcit,
magnetit, corindon vµ biotit. ThuËt ng÷ mang
tªn ®åi Craigmont, Ontario.
crandallite [3521] : crandalit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn x¸m-s¸ng:
CaAl3(PO4)2(OH)5.H2O, th−êng chøa nhiÒu
stronti, bari, s¾t hoÆc ®Êt hiÕm.
§n: pseudowavelite.
crater [3522] : miÖng nói löa.
147
Cã d¹ng phÔu hoÆc lßng ch¶o, th−êng ë ®Ønh
cña nãn hoÆc vßm nói löa. MiÖng nói löa trªn
®Ønh nãn nói löa th−êng cã kÝch th−íc kh«ng
lín, thµnh th−êng dèc, cßn miÖng nói löa trªn
vßm nói löa th−êng cã kÝch th−íc lín h¬n vµ cã
thµnh tho¶i. §é s©u cña miÖng nói löa th«ng
th−êng vµi chôc mÐt, tuy nhiªn cã thÓ quan s¸t
thÊy miÖng nói löa rÊt lín víi ®−êng kÝnh vµi
km vµ s©u hµng tr¨m mÐt. MiÖng nói löa ®−îc
h×nh thµnh tõ mét trung t©m phun trµo ®−îc më
réng ra do sôp lë, do qu¸ tr×nh phun trµo cña nói
löa hoÆc do tÝch tô cña vËt liÖu nói löa t¹o thµnh
vµnh bao quanh trung t©m phun trµo.
crater depth [3523] : chiÒu s©u hay ®é s©u
miÖng nói löa.
1- Trong giÕng nh©n t¹o, ®é s©u lín nhÊt ®o
tõ ®iÓm s©u nhÊt tíi bÒ mÆt ®Çu tiªn.
2- §èi víi nói löa, bÒ mÆt nguyªn thñy cã thÓ
kh«ng ch¾c ch¾n do ®ã ®é s©u lµ chiÒu dµi ®o
®−îc tõ ®iÓm cao nhÊt trªn ®Ønh nói löa tíi ®iÓm
s©u nhÊt cña tròng quan s¸t ®−îc.
crater fill [3524] : lÊp ®Çy miÖng nói löa.
MiÖng nói löa ®−îc lÊp ®Çy bëi lava ®· cøng
r¾n ë ®¸y, ®i cïng víi nã lµ xØ vµ c¸c m¶nh vôn
phong hãa.
crater lake [3525] : hå miÖng nói löa.
Hå ®−îc h×nh thµnh trong miÖng hoÆc
caldera nói löa. N−íc trong hå th−êng s¹ch do
tÝch tô n−íc m−a hoÆc n−íc ngÇm.
crater radius [3526] : b¸n kÝnh miÖng nói löa.
1- §èi víi giÕng nh©n t¹o, b¸n kÝnh trung
b×nh ®o ®−îc t¹i ®é cao øng víi bÒ mÆt ban ®Çu
(nguyªn thñy).
2- §èi víi miÖng nói löa, bÒ mÆt nguyªn
thñy cã thÓ kh«ng chÝnh x¸c nªn b¸n kÝnh ®−îc
®o t¹i mÐp ®Ønh cã thÓ kh«ng chÝnh x¸c.
craterchain [3527] : d·y miÖng nói löa.
TËp hîp c¸c miÖng nói löa nhá, d¹ng tuyÕn
gièng m¾t xÝch, dÔ ph©n biÖt; lÇn ®Çu tiªn ®−îc
quan s¸t ë nhiÒu n¬i trªn bÒ mÆt MÆt tr¨ng, trªn
Sao Háa vµ Sao Thñy, chiÒu dµi kho¶ng
300-325 km.
cratering [3528] : h×nh thµnh miÖng nói löa.
1- Qu¸ tr×nh ®éng lùc hay c¬ häc thµnh t¹o
mét miÖng nói löa.
2- Qu¸ tr×nh biÕn ®æi hµnh tinh hoÆc bÒ mÆt
MÆt tr¨ng b»ng c¸ch lËp l¹i sù h×nh thµnh miÖng
nói löa.
craton [3529] : d¹ng sao; craton, ®Þa khiªn.
1- (cs) T« ®iÓm nµy do mét tæ hîp c¸c yÕu tè
t¹o thµnh, phÇn d−íi cña chóng gåm c¸c mÊu låi
d¹ng ®Çu ®inh víi phÇn ®Çu ®Ønh l¹i t¹o ra phÇn
l−íi. Trªn bÒ mÆt khung líi h×nh thµnh 5-6 mÊu
låi n»m trªn ranh giíi gi÷a c¸c m¾t l−íi, th−êng
h−íng ®Çu nhän vµo t©m m¾t l−íi.
 2- (®m) Mét phÇn cña vá Tr¸i ®Êt, bÒn v÷ng,
Ýt bÞ biÕn d¹ng trong mét giai ®o¹n l©u dµi. Theo
®Þnh nghÜa nguyªn thñy, craton gåm c¶ phÇn lôc
®Þa vµ bån tròng ®¹i d−¬ng, nh−ng kiÕn tróc
hiÖn ®¹i ®· chØ râ bån tròng ®¹i d−¬ng vµ craton
kh¸c nhau, vµ nh− vËy craton ®Ó chØ lôc ®Þa.
Craton trung t©m réng lín bao gåm c¶ khiªn
(shield) vµ nÒn (platform) ®−îc gäi lµ
hedreocraton. Nh÷ng phÇn cña ®ai uèn nÕp
phanerozoi hoµn chØnh cã xu thÕ ph¸t triÓn dÇn
tíi mét d¹ng craton. Cßn ®−îc viÕt kraton.
§n: kratogen.
cratonic basin [3530] : bån tròng craton.
§n: intracratonic basin.
creaseyite [3531] : creaseyit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
Pb2Cu2Fe2Si5O17.6H2O.
crednerite [3532] : crednerit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m - thÐp ®Õn ®en - s¾t:
CuMnO2.
creedite [3533] : creedit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng hoÆc
kh«ng mµu: Ca3Al2(SO4)(F,OH)10.2H2O.
creek [3534] : ngßi, suèi nhá, vòng, vÞnh nhá.
1- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Hoa K×, Cana®a
vµ Australia ®Ó chØ dßng (luång) n−íc nhá h¬n
s«ng nh−ng lín h¬n suèi; s«ng con, s«ng nh¸nh,
dßng n−íc cã kÝch th−íc võa ph¶i.
2- S«ng ngßi dµi, n«ng, c¹n kh«ng liªn tôc.
3- Vòng hay vÞnh nhá hay c¸nh tay biÓn ¨n
s©u vµo ®Êt liÒn, vòng thñy triÒu nhá, hÑp hay
estuary (cöa s«ng h×nh phÔu).
creep [3535] : tr−ên, l−u biÕn, tr−ît (®cctr).
1- Sù biÕn d¹ng lòy tiÕn vµ th−êng lµ chËm
cña ®Êt ®¸ r¾n, kÕt qu¶ t¸c dông cña tr−êng øng
suÊt nhá nh−ng th−êng xuyªn trong thêi
gian dµi.
2- §éng th¸i tr−ît dèc chËm ch¹p, Ýt nhiÒu
mang tÝnh liªn tôc cña h¹t kho¸ng vËt, ®Êt vµ ®¸
d−íi t¸c dông cña øng suÊt träng tr−êng. NhiÒu
d¹ng tr−ît lë ®· ®−îc miªu t¶ trªn c¬ së ®Æc tÝnh
cña chÊt liÖu, møc ®é øng suÊt, giai ®o¹n vµ tèc
®é biÕn d¹ng, c¬ häc tr−ît, h×nh th¸i vµ nguyªn
nh©n biÕn d¹ng. Tuy nhiªn, kh«ng nªn h¹n chÕ
thuËt ng÷ nµy ë nh÷ng gi¶ ®Þnh vÒ c¬ chÕ, ®é
s©u, tèc ®é, ®é dµy hoÆc chiÒu réng cña vïng
tr−ît.
§n: rock drift.
creep test [3536] : thÝ nghiÖm l−u biÕn.
crenate [3537] : khÝa tai bÌo.
Cã r×a hay mµo c¾t khÝa h×nh tai bÌo hay h×nh
ch÷ V trßn c¹nh.
crenella [3538] : r·nh khÝa.
R·nh hÑp n»m gi÷a c¸c gê cña diÖn khíp cét
148
ë HuÖ biÓn. Sn: crenellae.
crenula [3539] : gê tai bÌo.
Gê trßn c¹nh kÕt hîp víi c¸c r·nh khÝa gi¸p
kÒ cña diÖn khíp cét ë HuÖ biÓn. Sn: crenulae.
crenularium [3540] : diÖn gê tai bÌo.
Toµn bé diÖn mang gê tai bÌo thuéc diÖn
khíp cét ë HuÖ biÓn.
crescent beach [3541] : bê biÓn h×nh b¸n
nguyÖt hay l−ìi liÒm.
Bê biÓn uèn cong h×nh l−ìi liÒm hay h×nh
b¸n nguyÖt ®−îc h×nh thµnh däc theo ®åi hoÆc
nói men bê ë ®Çu vÞnh hay ë miÖng cöa s«ng ¨n
s©u vµo vÞnh.
crescentic gouge [3542] : dÊu vÕt d¹ng
l−ìi liÒm.
Mèc hay dÊu vÕt cã d¹ng l−ìi liÒm (b¸n
nguyÖt) trong khi thµnh t¹o c¸c khe, r·nh,
m−¬ng cã ®¸y h¬i trßn, do c¸c t¶ng bÒn v÷ng
khoÐt ®µo vµo mÆt ®¸ gèc vµ th−êng lâm vÒ phÝa
t¶ng ®¸ s¾c di chuyÓn. §n: gouge mark.
crescentic lake [3543] : hå b¸n nguyÖt.
Hå chiÕm lÜnh bån tròng cã d¹ng l−ìi liÒm.
crest [3544] : sèng nói, ®Ønh nói, ®Ønh nÕp
uèn, ®Ønh sãng.
1- §iÓm cao nhÊt cña ®åi hay nói, ®−êng cao
nhÊt däc theo ®Ønh nói hay däc ®Ønh ®åi.
2- §iÓm cao nhÊt cña mét líp ®¸ trong bÊt kú
mÆt c¾t ®øng nµo qua nÕp låi.
3. PhÇn cao nhÊt cña sãng biÓn.
Cretaceous [3545] : Creta, PhÊn kû.
Kû cuèi cïng cña ®¹i Mesozoi (sau kû Jura
vµ tr−íc Paleogen cña ®¹i Kainozoi), kÐo dµi tõ
145,8-65 triÖu n¨m tr−íc (Harland et al., 1990),
t−¬ng øng víi hÖ Creta do Omalius d'Halloy
thµnh lËp n¨m 1882. Tªn ®−îc gäi theo tªn Latin
cña ®¸ phÊn (chalk), v× c¸c tÇng ®¸ phÊn ë Anh
cã tuæi nµy. HÖ ®−îc chia lµm hai thèng, mçi
thèng gåm 6-7 bËc. ë ViÖt Nam, trÇm tÝch Creta
chñ yÕu t−íng lôc ®Þa, ch−a ®−îc ph©n chia
chi tiÕt.
crevasse [3546] : khe nøt.
1- N¬i bÞ ph¸ vì hay chç nøt cña bê s«ng,
bê kªnh. .
2- N¬i bÞ nøt s©u, réng trªn mÆt ®Êt sau
®éng ®Êt. .
3- Chç nøt nÎ trªn bÒ mÆt b¨ng hµ hay
b¨ng lë.
crevasse ridge [3547] : gê khe nøt.
VËt liÖu nguån gèc s«ng ®−îc trÇm tÝch trong
c¸c ®øt g·y, khe nøt hiÖn t¹i t¹o thµnh luèng hay
gê cao h¬n mÆt ®Êt d¹ng tuyÕn hay h×nh sin.
crevice [3548] : khe nøt hë.
Khe nøt trong ®¸ cã ®é s©u lín.
§n: open crack.
 crevice karst [3549] : karst khe nøt.
KiÓu karst h×nh thµnh do hßa tan ®¸ d−íi s©u,
däc theo c¸c khe nøt kÒ nhau hoÆc n¬i giao nhau
cña c¸c khe nøt.
cribellum [3550] : tÊm nh¶ t¬.
TÊm ®¬n hay cã ®«i thñng lç cã ë mét nhãm
NhÖn t−¬ng øng víi khe nh¶ t¬ tr−íc vµ gi÷a, cã
t¸c dông nh− ®Çu ra ®èi víi c¸c h¹ch t¬.
Sn: cribella.
cribrate [3551] : d¹ng m¾t sµng.
Nãi vÒ vá Trïng lç thñng nhiÒu lç trßn nh−
m¾t sµng.
cribrimorph [3552] : Rªu ®éng vËt
Cribrimorpha.
Rªu ®éng vËt MiÖng m«i (Cheilostomata)
thuéc mét nhãm cã khiªn tr−íc cña c¸c gê.
crichtonite [3553] : crichtonit.
Kho¸ng vËt: (Sr,La,Ce,Y)(Ti,Fe,Mn)21O38,
l©u nay vÉn cho lµ ilmenit.
cricolith [3554] : vßng t¶o cÇu.
T¶o cÇu Heterococcolith cã c¸c ®¬n vÞ xÕp
s¾p thµnh mét vßng ®¬n; mét vßng h×nh bÇu dôc
c¸c h¹t t¶o cÇu.
crimp [3555] : d¶i r×a.
D¶i r×a ë phÝa ®èi miÖng cña mét phiÕn thuéc
yÕu tè R¨ng nãn d¹ng tÊm.
crinkled bedding [3556] : ph©n líp vß nhµu;
ph©n líp nh¨n.
1- KiÓu ph©n líp cuén xo¾n.
2- KiÓu ph©n líp uèn l−în nhá trong c¸c ®¸
carbonat, cã lÏ liªn quan tíi c¸c th¶m t¶o.
crinoid [3557] : HuÖ biÓn (Crinoidae).
Da gai cè ®Þnh thuéc mét hä cã th©n ®èi
xøng n¨m tia, cã th©n h×nh ®Üa hay h×nh cÇu bao
bäc bëi c¸c phiÕn v«i tõ ®ã c¸c chi, th−êng chia
nh¸nh, v−¬n ra d¹ng táa tia, cã mét cuèng hay
cét, th−êng thÊy ë nh÷ng d¹ng hãa th¹ch h¬n lµ
ë nh÷ng d¹ng ®ang sèng. Tuæi: Ordovic ®Õn
ngµy nay. §n: crinite, encrinite.
crinoidal limestone [3558] : ®¸ v«i HuÖ biÓn.
Lo¹i ®¸ v«i cã thµnh phÇn gÇn nh− toµn bé lµ
vôn khung x−¬ng ho¸ ®¸ cña HuÖ biÓn ®−îc
calcit kÕt tinh g¾n kÕt.
§n: encrinite; encrinal limestone.
crinozoan [3559] : d¹ng HuÖ biÓn (Crinozoa).
Da gai b¸m ®¸y thuéc mét ph©n ngµnh bao
gåm c¸c líp HuÖ biÓn (Crinoidae), Nô biÓn
(Blastoidae) vµ Phao biÓn (Cystoidae).
crisscross bedding [3560] : ph©n líp xiªn
kh¸c h−íng.
Mét kiÓu ph©n líp xiªn ®Æc tr−ng cña c¸c
trÇm tÝch phong thµnh, trong ®ã c¸c líp nghiªng
cã chiÒu ng−îc víi ®−êng ph−¬ng.
cristobalite [3561] : cristobalit.
149
Kho¸ng vËt: SiO2, ®a h×nh ë nhiÖt ®é cao cña
th¹ch anh vµ tridymit d¹ng khèi t¸m mÆt, mµu
tr¾ng n»m trong c¸c hèc, khèi nÒn cña ®¸ phun
trµo acid. Cristobalit æn ®Þnh chØ ë nhiÖt ®é trªn
1470oC vµ cã kiÕn tróc hÖ bèn ph−¬ng (alpha-
cristobalit), ë nhiÖt ®é thÊp cã cÊu tróc ®¼ng
th−íc (beta-cristobalit). Ss: tridymite.
critical [3562] : tíi h¹n.
VÝ dô t¶i träng tíi h¹n, søc chÞu t¶i tíi h¹n.
critical area [3563] : diÖn tÝch xung yÕu
(tíi h¹n).
critical depth [3564] : ®é s©u tíi h¹n.
§é s©u mµ t¹i ®ã tèc ®é dßng ch¶y lµ tíi h¹n
tøc lµ t¹i ®ã l−u l−îng n−íc cã n¨ng l−îng nhá
nhÊt, liªn quan tíi ®¸y s«ng.
critical failure circle [3565] : cung tr−ît xung
yÕu (tíi h¹n).
M¸i dèc ®¸ th−êng bÞ ph¸ hñy däc theo c¸c
yÕu tè ®Þa chÊt s½n cã nh− mÆt ph©n líp, khe
nøt, ®íi dËp vì. M¸i dèc ®Êt hoÆc vôn ®¸ th¶i,
ng−îc l¹i, th−êng kh«ng cã s½n mét bÒ mÆt
gi¶m yÕu vµ khi ®ã, th−êng cã mÆt tr−ît d¹ng
cung trßn. Cung tr−ît th−êng ®−îc ®Æc tr−ng bëi
t©m cña nã. VÞ trÝ cña t©m cung tr−ît thay ®æi
tïy theo gãc nghiªng cña bÒ mÆt m¸i dèc, søc
bÒn cña vËt liÖu t¹o nªn nã vµ ¸p lùc n−íc lç
rçng. M¸i dèc tho¸t n−íc vµ kh«ng tho¸t n−íc
cã vÞ trÝ cung tr−ît rÊt kh¸c nhau. Song mét khi
cã n−íc trong m¸i dèc, vÞ trÝ cña cung tr−ît l¹i
kh«ng nh¹y c¶m l¾m ®èi víi sù thay ®æi cña
g−¬ng n−íc ngÇm.
critical failure plane inclination [3566] :
®é nghiªng cña mÆt tr−ît tíi h¹n.
critical flow [3567] : dßng ch¶y tíi h¹n.
Dßng ch¶y víi vËn tèc tíi h¹n, t¹i ®iÓm nµy
dßng ch¶y chuyÓn tõ ch¶y tÇng sang ch¶y rèi
(tr−êng hîp vËn tèc t¨ng) hoÆc tõ ch¶y rèi sang
ch¶y tÇng (tr−êng hîp vËn tèc gi¶m).
§n: critical velocity.
critical gradient [3568] : gradient tíi h¹n.
Gradien thñy lùc lín nhÊt trong ®Êt b·o hßa,
trªn møc ®ã sÏ xuÊt hiÖn xãi ngÇm vµ ®Êt ch¶y.
critical mineral [3569] : kho¸ng vËt tíi h¹n.
Kho¸ng vËt æn ®Þnh chØ ë tr¹ng th¸i cña mét
t−íng hoÆc mét ®íi biÕn chÊt. Ss: typomorphic
mineral.
critical moisture [3570] : ®é Èm tíi h¹n.
§é Èm trong ®Êt mµ d−íi ®ã th× biÕn d¹ng
cña ®Êt sÏ t¨ng dÇn khi t¶i träng th−êng xuyªn
t¨ng, trªn ®ã th× biÕn d¹ng cña ®Êt sÏ gi¶m khi
t¶i träng th−êng xuyªn t¨ng.
critical pressure [3571] : ¸p lùc tíi h¹n.
¸p lùc cÇn ®Ó ng−ng tô mét chÊt khÝ ë nhiÖt
®é tíi h¹n, trªn ®ã th× chÊt khÝ nµy kh«ng thÓ
hãa láng ®−îc.
critical slope [3572] : ®é dèc tíi h¹n.
§é dèc hay ®é nghiªng cña s«ng, suèi b»ng
chÝnh ®é tæn thÊt cña phÇn cao ®¸y do dßng
ch¶y t¹i ®é s©u nªn dßng ch¶y (l−u l−îng) ®ång
®Òu, kh«ng thay ®æi ë ®é s©u tíi h¹n.
critical slope angle [3573] : gãc dèc tíi h¹n.
Gãc dèc tíi h¹n chÝnh lµ gãc dèc tèi ®a cña
mét m¸i dèc mµ vËt liÖu ®Êt, ®¸ ®¾p cña nã sÏ
kh«ng bÞ ph¸ hñy trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thùc
vËt vµ ®iÒu kiÖn sö dông ®Êt hiÖn t¹i.
X: angle of ultimate stability.
critical tension crack [3574] : khe nøt t¸ch
xung yÕu (tíi h¹n).
critical tension crack depth [3575] : ®é s©u
khe nøt t¸ch xung yÕu (tíi h¹n).
Kh¸i niÖm dïng trong nghiªn cøu m¸i dèc,
nhÊt lµ m¸i dèc trong ®¸.
critical velocity [3576] : tèc ®é tíi h¹n.
X: critical flow.
critical void ratio [3577] : tû sè rçng tíi h¹n.
critical width [3578] : chiÒu réng tíi h¹n.
crocidolite [3579] : crocidolit.
Mét d¹ng asbet cña riebeckit mµu xanh nh¹t
h¬i pha ®á, xanh chµm hoÆc xanh tái t©y, cã
d¹ng sîi, ®Æc sÝt, hoÆc d¹ng ®Êt.
§n: blue asbet, cape blue.
crocoite [3580] : crocoit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®á-s¸ng,
®á-n©u hoÆc vµng cam: PbCrO4.
§n: red lead ore, crocoisite.
cromaltite [3581] : cromaltit.
Pyroxenit gåm chñ yÕu pyroxen ®¬n
nghiªng, melanit vµ mét Ýt biotit, perovskit vµ
c¸c kho¸ng vËt oxid. ThuËt ng÷ mang tªn ®åi
Cromalt Scoland.
crookesite [3582] : crookesit (crukesit).
Kho¸ng vËt mµu x¸m- ch×: (Cu,Te,Ag)2Se.
crop [3583] : lé vØa, vÕt lé.
crop ore [3584] : lé quÆng.
cross section [3585] :
1- MÆt c¾t ngang, mÆt c¾t ®Þa chÊt.
2- §iÓm giao nhau gi÷a c¸c ®−êng bao miÒn
th«ng tin trong GIS.
cross adit [3586] : lß xuyªn vØa, lß ngang.
cross bed [3587] : líp xiªn chÐo.
Mét líp ®éc nhÊt nghiªng so víi mÆt ph©n
líp chÝnh mét gãc nhÊt ®Þnh. ThuËt ng÷ ®−îc sö
dông ®Ó chØ mét líp trÇm tÝch dµy trªn 1 cm.
cross bedded [3588] : ph©n líp xiªn chÐo,
ph©n líp c¾t nhau.
Sù ph©n líp giao c¾t nhau.
§n: current-bedded.
cross bedding [3589] : ph©n líp xiªn.
150
1- KiÓu ph©n líp xiªn trong ®ã c¸c líp xiªn
cã ®é dµy trªn 1 cm.
2- Mét kiÓu cÊu t¹o ph©n líp xiªn.
§n: false bedding; diagonal bedding; oblic
bedding; foreset bedding.
cross correlation [3590] : t−¬ng quan chÐo.
Ph−¬ng ph¸p so s¸nh cÆp cña hai d·y hay hai
tuÇn tù sè liÖu b»ng sè.
cross lamination [3591] : ph©n líp xiªn.
KiÓu ph©n líp xiªn ®Æc tr−ng bëi c¸c líp
xiªn cã ®é dµy d−íi 1 cm.
§n: oblic lamination; diagonal lamination.
cross product [3592] : phÐp nh©n vect¬
v« h−íng.
cross ripple mark [3593] : dÊu vÕt gîn
sãng xiªn.
KiÓu dÊu vÕt gîn sãng h×nh thµnh tõ Ýt nhÊt
hai hÖ thèng gîn sãng giao nhau.
§n: interference ripple mark; dimpled curent
mark; complex ripple mark.
cross stratification [3594] : ph©n tÇng xiªn.
Sù s¾p xÕp c¸c líp nghiªng mét gãc víi sù
ph©n tÇng chÝnh. Trong øng dông hiÖn ®¹i, ®©y
lµ chuyªn tõ chung vµ ®−îc chia thµnh hai kiÓu
ph©n líp xiªn: (cross - bedding) ph©n líp xiªn
víi chiÒu dµy líp xiªn lín h¬n 1cm; (cross-
lamination) ph©n líp xiªn víi chiÒu dÇy líp xiªn
nhá h¬n 1cm. Nhãm ®¬n gi¶n cña ph©n tÇng
xiªn lµ mét tÖp (set), mét nhãm c¸c tÖp gièng
nhau, liªn quan víi nhau lµ phøc tÖp (coset).
Ph©n tÇng xiªn chñ yÕu do sù thay ®æi h×nh d¹ng
cña líp ®Æc biÖt lµ gîn sãng (t¹o ra d¹ng ph©n
phiÕn xiªn møc ®é yÕu), ®ôn c¸t hay gîn sãng
th« (®èi víi d¹ng ph©n phiÕn xiªn trung b×nh
®Õn lín vµ ph©n líp xiªn).
§n: false stratification;diagonal
stratification.
crossed nicols [3595] : nicol trùc giao.
Trong kÝnh hiÓn vi ph©n cùc, hai nicol hoÆc
hai tÊm polaroit ®Æt th¼ng gãc theo ph−¬ng
truyÒn cña ¸nh s¸ng. ¸nh s¸ng truyÒn qua mét
nicol vµ bÞ ng¨n l¹i ë nicol thø hai.
§n: crossed polars.
crossite [3596] : crosit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh, cã
thµnh phÇn trung gian gi÷a glaucophan vµ
riebeckit, mét d¹ng cña glaucophan giµu s¾t.
Crossopterygii [3597] : C¸ vµng mÊu.
Mét bé cña c¸ x−¬ng cã v©y ph©n thïy, ®Æc
tr−ng bëi hép sä, cã khíp, treo hµm klÓu ghÐp
mãng vu«ng, r¨ng h×nh nãn nhän víi c¸c nÕp rèi
ë líp men. C¸ v©y tay n»m trong bé nµy.
crown [3598] : ®Ønh, ngän, chãp; vµnh.
1- (®m) §Ønh hay phÇn cao nhÊt cña d·y nói
hay cña khèi x©m nhËp; ®Ønh, chãp, chám; VËt
liÖu thùc tÕ ë tr¹ng th¸i nguyªn d¹ng, n»m kÒ
liÒn phÇn cao nhÊt cña s−ên dèc ®øng, däc theo
®ã x¶y ra tr−ît lë ®Êt.
2- (cs) PhÇn cña khung x−¬ng HuÖ biÓn n»m
bªn trªn cét th©n, bao gåm ®µi l−ng, mÆt n¾p
miÖng vµ c¸c tay.
crown holes [3599] : c¸c lç ë vßm, trÇn
(hÇm lß).
crown reinforcing system [3600] : hÖ thèng
gia c−êng vßm trÇn (hÇm lß).
crowstone [3601] :
Lo¹i ®¸ c¸t kÕt giµu silic r¾n ch¾c ë ®¸y cña
mét vØa than.
crude [3602] : th«, ch−a chÕ biÕn.
crude ore [3603] : quÆng nguyªn khai
ch−a tuyÓn.
crumble peat [3604] : than bïn bë rêi.
Lo¹i than bïn d¹ng ®Êt vµ mÒm bë.
crural base [3605] : nÒn mãc tay.
PhÇn cña mãc tay nèi víi phiÕn b¶n lÒ ë
Tay cuén.
crural plate [3606] : phiÕn mãc tay.
PhiÕn kÐo dµi tõ nÒn mãc tay hoÆc tõ mÐp
trong cña phiÕn b¶n lÒ ngoµi tíi mÆt vá m¶nh
l−ng ë Tay cuén.
crural process [3607] : mÊu mãc tay.
PhÇn nhän cña mãc tay ë Tay cuén h−íng
nghiªng vµo trong vµ vÒ phÝa bông.
cruralium [3608] : bé mãc tay.
CÊu tróc h×nh th×a ë m¶nh l−ng cña Tay cuén
thuéc liªn hä Pentameracea cã t¸c dông mang
c¸c c¬ khÐp vá.
crus [3609] : mãc tay.
MÊu nÒn ng¾n vµ cong, cã ®«i, kÐo dµi tõ bé
b¶n lÒ hay v¸ch ng¨n ë vá Tay cuén, cã t¸c
dông ®ì lÊy ®Çu sau cña thÓ l−îc; ë ®éng vËt
bèn ch©n lµ c¼ng cña ch©n sau, tøc lµ x−¬ng èng
vµ x−¬ng m¸c.
crush [3610] : bÒ mÆt, líp ®Êt ®¸ bÒ mÆt,
nghiÒn, nghiÒn ®¸.
crush breccia [3611] : d¨m vß nhµu, biÕn
d¹ng; d¨m kÕt nøt.
Lo¹i d¨m kÕt thµnh t¹o t¹i chç, hoÆc gÇn nh−
t¹i chç, do sù ph©n c¾t c¬ häc cña c¸c ®¸ trong
qu¸ tr×nh vËn ®éng cña vá Tr¸i ®Êt (ho¹t ®éng
uèn nÕp hoÆc ®øt g·y). §n: cataclastic breccia.
crush conglomerate [3612] : cuéi vß nhµu,
biÕn d¹ng; cuéi kÕt cµ n¸t.
Lo¹i ®¸ ®−îc thµnh t¹o chñ yÕu t¹i chç do
qu¸ tr×nh vì vôn, biÕn d¹ng (do ho¹t ®éng ®øt
g·y, uèn nÕp) c¸c ®¸ nøt nÎ, dÔ vì vôn, bao gåm
c¸c m¶nh vôn d¹ng thoi ®−îc qu¸ tr×nh mµi mßn
lµm trßn t¹o nªn lo¹i ®¸ gÇn nh− trÇm tÝch cuéi
151
kÕt b×nh th−êng. Lo¹i ®¸ nµy cã thµnh phÇn
m¶nh vôn vµ nÒn g¾n kÕt t−¬ng tù nhau.
§n: tectonic conglomerate; cataclastic
conglomerate.
crusher [3613] : m¸y nghiÒn ®¸.
crust [3614] : vá.
1- (kt) Líp ngoµi cïng cña vá Tr¸i ®Êt, ®−îc
x¸c ®Þnh dùa trªn nhiÒu tiªu chuÈn kh¸c nhau
nh− vËn tèc ®Þa chÊn, tû träng vµ thµnh phÇn vËt
chÊt; phÇn vá ngoµi cña Tr¸i ®Êt phÝa trªn mÆt
gi¸n ®o¹n Moho, thµnh phÇn sial, hoÆc sial vµ
sima chiÕm d−íi 0,1% thÓ tÝch Tr¸i ®Êt.
2- (trt) TrÇm tÝch d¹ng phiÕn nh¨n nheo, gîn
sãng, do bôi t¶o, t¶o d¹ng sîi, l¸ hoÆc vãn côc
(tõ nh÷ng ®Çu mÉu t¶o d¹ng cÇu hay d¹ng b¾p
c¶i) kÕt båi, tÝch tô, kÕt vãn dÇn liªn ®¸, trªn c¸c
hãa th¹ch hoÆc c¸c vËt chÊt d¹ng h¹t kh¸c.
3- (®m) §n: ice rind; snow crust.
crust ore [3615] : quÆng d¹ng vá.
crust reef [3616] : vØa ¸m tiªu.
Lo¹i ¸m tiªu San h« h×nh thµnh trªn mét b·i
ngÇm d−íi biÓn.
crustacean [3617] : Vá gi¸p (Crustacea).
§éng vËt Ch©n khíp thuéc mét liªn hä cã
®Æc tr−ng lµ cã hai ®«i r©u xóc gi¸c trªn ®Çu,
phÇn lín sèng d−íi biÓn. Nhãm ®éng vËt nµy
®øng hµng thø hai vÒ sè l−îng c¸ thÓ sau C«n
trïng.
crustaceous [3618] : ®éng vËt Vá gi¸p, Vá
cøng, mai.
Thuéc ®éng vËt liªn líp Vá gi¸p; cã hoÆc
thuéc b¶n chÊt mét vá cøng, mai hay vá
nãi chung.
cryoconite [3619] : cryoconit.
Hçn hîp cña granat, silimanit, zircon,
pyroxen, th¹ch anh vµ nh÷ng kho¸ng vËt kh¸c.
cryolite [3620] : cryolit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng hoÆc
kh«ng mµu: Na3AlF6, chøa s¾t vµ t×m thÊy chñ
yÕu trong pegmatit ë Ivitut, Green. Cryolit tù
nhiªn vµ nh©n t¹o dïng s¶n xuÊt alumin.
§n: greenland spar, ice stone.
cryolithionite [3621] : cryolithionit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc kh«ng mµu:
Na3Li3Al2F12.
cryomorphology [3622] : ®Þa m¹o b¨ng hµ.
cryoplanation [3623] : san b»ng do b¨ng hµ.
Qu¸ tr×nh gi¶m ®é cao vµ sù biÕn ®æi bÒ mÆt
Tr¸i ®Êt b»ng nh÷ng qu¸ tr×nh liªn quan ®Õn
b¨ng gi¸ m·nh liÖt nh− ®Êt ch¶y, b¨ng di
chuyÓn, v.v.
cryosphere [3624]:b¨ng quyÓn, quyÓn b¨ng hµ.
Toµn bé phÇn ®Êt ®ãng b¨ng vµ líp b¨ng
tuyÕt trªn mÆt ë c¸c ®Þa cùc, c¸c miÒn hµn ®íi,
c¸c miÒn nói cao cã b¨ng tuyÕt quanh n¨m.
cryptic [3625] : Èn, ngÇm.
Nãi vÒ c¸c sinh vËt r¹n, nhÊt lµ c¸c ®éng vËt
kh«ng x−¬ng sèng sèng kÝn ®¸o bªn d−íi San
h«, trong c¸c hèc ®¸.
cryptic layering [3626] : líp Èn.
C¸c líp trong x©m nhËp magma mµ m¾t
th−êng kh«ng thÓ nhËn biÕt ®−îc, trong ®ã cã sù
thay ®æi mang tÝnh quy luËt theo chiÒu th¼ng
®øng vÒ thµnh phÇn hãa häc cña c¸c kho¸ng vËt.
C¸c tû lÖ nguyªn tè ®iÓn h×nh x¸c ®Þnh lµ Fe/Mg
trong c¸c kho¸ng vËt mafic vµ Ca/Na
trong feldspar.
cryptic zoning [3627] : ®íi Èn.
Sù ph©n ®íi trong c¸c kho¸ng vËt mµ m¾t
th−êng kh«ng thÓ nhËn biÕt ®−îc. Nã cã thÓ
thay ®æi c¸c nguyªn tè th« (major) hoÆc tËp hîp
nguyªn tè vÕt.
cryptoclastic rock [3628] : ®¸ vôn Èn, ®¸ trÇm
tÝch m¶nh vôn Èn.
1- Lo¹i ®¸ trÇm tÝch m¶nh vôn, trong ®ã c¸c
thµnh phÇn nhá nhÊt chØ cã thÓ nhËn biÕt ®−îc
d−íi kÝnh hiÓn vi.
2- Mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch carbonat cã kiÕn tróc
d¹ng vôn Èn tinh, c¸c h¹t biÖt lËp cã kÝch th−íc
d−íi 0,001 mm, víi ®é phãng ®¹i cao d−íi kÝnh
hiÓn vi thÊy ®é kÕt tinh rÊt yÕu hoÆc kh«ng.
cryptocrystalline [3629] : Èn tinh.
1- ThuËt ng÷ vÒ cÊu t¹o cña ®¸ cã nh÷ng tinh
thÓ rÊt bÐ vµ chØ cã thÓ nhËn biÕt d−íi kÝnh hiÓn
vi. Ss: microcrystalline.
§n: microphanitic; microcryptocrystalline;
microfelsitic; felsophyric.
2- ThuËt ng÷ nãi vÒ cÊu t¹o cña ®¸ kÕt tinh
cã tinh thÓ rÊt nhá.
cryptocyst [3630] : khiªn Èn.
Khiªn tr−íc ë Rªu ®éng vËt Cheilostomata,
t¹o nªn bëi sù v«i hãa mét v¸ch trong mäc vµo
trong xoang c¸ thÓ gÇn song song vµ bªn d−íi
v¸ch tr−íc.
cryptodeltoid [3631] : phiÕn delta Èn.
PhiÕn n»m ë hai bªn lç hËu m«n cña ®éng vËt
Nô biÓn.
cryptodont [3632] : R¨ng Èn.
KiÓu b¶n lÒ kh«ng cã r¨ng ë mét sè Hai
m¶nh vá.
cryptofaunal [3633] : hÖ ®éng vËt Èn.
Thuéc c¸c ®éng vËt nhá di ®éng nh− Vá
gi¸p, sèng bªn trªn, trong vµ ngay xung quanh
c¸c ®éng vËt lín cè ®Þnh, nh− San h«, Bät biÓn.
cryptograined [3634] : vi h¹t, h¹t Èn.
KiÓu kiÕn tróc cña ®¸ carbonat cã kÝch th−íc
h¹t d−íi 0,001 mm, hoÆc d−íi 0,01mm.
cryptohalite [3635] : cryptohalit.
152
Kho¸ng vËt mµu x¸m, hÖ lËp ph−¬ng, thµnh
t¹o ë nhiÖt ®é cao: (NH4)2SiF6. Ss: bararite.
cryptolite [3636] : cryptolit.
X: monazite.
cryptomelane [3637] : cryptomelan.
Kho¸ng vËt: K(Mn+2,Mn+4)8O16, ®ång cÊu
tróc víi halandit vµ coronadit.
cryptomphalus [3638] : rèn Èn.
Rèn bÞ thÓ chai lÊp ®Çy ë mét sè Ch©n bông.
cryptonelliform [3639] : d¹ng Cryptonellacea.
Mét lo¹i quai tay dµi ë Tay cuén gièng nh− ë
c¸c loµi thuéc liªn hä Cryptonellacea kh«ng cã
v¸ch ng¨n gi÷a ®ì trong giai ®o¹n tr−ëng thµnh.
cryptoolitic [3640] : vi cÇu, trøng c¸ Èn.
KiÓu kiÕn tróc trøng c¸, trong ®ã c¸c h¹t chØ
quan s¸t ®−îc d−íi kÝnh hiÓn vi. ThuËt ng÷ còng
sö dông ®Ó chØ lo¹i ®¸ cã kiÕn tróc nh− vËy.
cryptorhomb [3641] : lç thoi Èn.
Mét kiÓu lç thoi chuyªn hãa ë ®éng vËt Qu¶
biÓn cã cöa më ra phÝa ngoµi lµ nh÷ng lç ®¬n
gi¶n hay phøc hîp, th−êng thÊy ë liªn hä
Hemicosmitida.
cryptostome [3642] : MiÖng Èn
(Cryptostomata).
Rªu ®éng vËt hËu m«n ngoµi thuéc mét bé cã
®íi trong ng¾n vµ mét lç cöa ë cuèi phßng
tr−íc.
cryptovolcanic structure [3643] : cÊu tróc nói
löa Èn.
ThuËt ng÷ do Branco vµ Fraas ®−a ra n¨m
1905 vµ ®−îc dïng ®Çu tiªn cho cÊu tróc bÞ biÕn
d¹ng cao, d¨m kÕt m¹nh, th−êng cã d¹ng trßn.
Ng−êi ta cho r»ng nã ®−îc thµnh t¹o do ho¹t
®éng næ cña nói löa. Tuy nhiªn, thiÕu chøng cí
trùc tiÕp cña ho¹t ®éng nói löa nh−: c¸c ®¸ nói
löa, sù biÕn ®æi nhiÖt dÞch, biÕn chÊt tiÕp xóc
hoÆc kho¸ng ho¸. Ngµy nay, nh÷ng cÊu tróc nµy
®−îc xem lµ kÕt qu¶ va ch¹m cña thiªn th¹ch víi
Tr¸i ®Êt hoÆc ho¹t ®éng nói löa Èn.
Cryptozoic [3644]: ®¹i Cryptozoi; ®¹i Èn sinh.
Lµ mét phÇn cña thêi gian ®Þa chÊt ®Æc tr−ng
b»ng c¸c lo¹i ®¸ trong ®ã dÊu vÕt sù sèng chØ lµ
h¹n h÷u vµ lµ c¸c d¹ng nguyªn thñy.
Ss: Phanerozoi.
crystal [3645] : tinh thÓ.
ThÓ r¾n ®ång nhÊt cña nh÷ng nguyªn tè hãa
häc ®−îc s¾p xÕp hoÆc kÕt hîp cã quy luËt vµ
biÓu lé bªn ngoµi b»ng c¸c mÆt ph¼ng.
crystal form [3646] : h×nh d¹ng tinh thÓ.
1- D¹ng h×nh häc cña tinh thÓ.
2- Sù kÕt hîp c¸c mÆt tinh thÓ ®ång hãa trÞ
theo h×nh d¹ng, biÓu thÞ sù ®èi xøng cña tinh
thÓ. Tinh thÓ cã mét hoÆc nhiÒu d¹ng, víi nh÷ng
®èi xøng riªng bªn trong chóng. D¹ng tinh thÓ
cã thÓ ®Æc tr−ng b»ng chØ sè Miller ®Æt trong
dÊu ngoÆc nh− [hkl].
crystal habit [3647] : d¹ng tinh thÓ.
H×nh d¹ng cña mét tinh thÓ, vÝ dô lËp
ph−¬ng, l¨ng trô, sîi, v.v.
crystal tuff [3648] : tuf vôn tinh thÓ.
Lo¹i ®¸ tuf cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c tinh
thÓ hoÆc m¶nh vôn tinh thÓ.
crystal vitric tuff [3649] : tuf vôn tinh thÓ-
thñy tinh nói löa.
Lo¹i ®¸ tuf cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c
m¶nh vôn tinh thÓ vµ thuû tinh nói löa.
crystalline [3650] : tinh thÓ.
crystalline carbonate [3651] : carbonat
kÕt tinh.
ThuËt ng÷ sö dông ®Ó chØ lo¹i ®¸ trÇm tÝch
carbonat mµ do qu¸ tr×nh thay thÕ, t¸i kÕt tinh
kh«ng cßn cã thÓ nhËn biÕt ®−îc kiÕn tróc
nguyªn sinh cña nã.
crystalline granular texture [3652] : kiÕn
tróc h¹t kÕt tinh.
KiÓu kiÕn tróc h¹t nguyªn sinh cña mét lo¹i
®¸ trÇm tÝch h×nh thµnh do qu¸ tr×nh kÕt tinh tõ
m«i tr−êng n−íc (th¹ch cao, anhidrit, muèi,...).
crystalline limestone [3653] : ®¸ v«i kÕt tinh.
Lo¹i ®¸ v«i cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c tinh
thÓ calcit cã kÝch th−íc trªn 20 micron h×nh
thµnh trong qu¸ tr×nh t¹o ®¸.
crystallinoclastic rock [3654] : ®¸ vôn kÕt
tinh, ®¸ kÕt tinh m¶nh vôn.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch m¶nh vôn giµu vËt liÖu kÕt
tinh, vÝ dô nh− lo¹i ®¸ cã xi m¨ng kÕt tinh.
crystallite [3655] : tinh thÓ nhá.
ThuËt ng÷ dïng chØ vËt thÓ nhá, mµ thµnh
phÇn vµ d¹ng tinh thÓ ch−a biÕt. Crystalit biÓu
thÞ cho giai ®o¹n ®Çu cña sù kÕt tinh cña ®¸
magma. §n: stylolite (thuËt ng÷ cæ).
crystallithic tuff [3656] : tuf tinh thÓ.
Tuf cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c tinh thÓ vµ
c¸c m¶nh tinh thÓ.
crystallitic [3657] : thuéc vÒ tinh thÓ nhá.
Thuéc vÒ hoÆc cã thµnh phÇn nh− crystalit.
crystallization [3658] : kÕt tinh.
Qu¸ tr×nh vËt chÊt kÕt tinh tõ khÝ, dung dÞch
hoÆc tr¹ng th¸i ph©n t¸n t¹o thµnh tinh thÓ.
crystallization differentiation [3659] : ph©n
dÞ kÕt tinh.
Trong qu¸ tr×nh kÕt tinh cña magma, do thay
®æi c¸c ®iÒu kiÖn lý hãa, mét sè tinh thÓ kho¸ng
vËt cã thÓ ®−îc t¸ch ra (cã thÓ ch×m xuèng hoÆc
næi lªn) vµ tËp trung l¹i. Qu¸ tr×nh nµy dÉn ®Õn
sù h×nh thµnh c¸c thÓ x©m nhËp ph©n líp nh−
thÊy trong c¸c ®¸ mafic vµ siªu mafic.
crystallization fabric [3660] : khung kÕt tinh.
153
ThuËt ng÷ ®Ó chØ kÝch th−íc vµ mèi liªn quan
gi÷a c¸c tinh thÓ kho¸ng vËt trong ®¸ trÇm tÝch,
nh− c¸c ®¸ trÇm tÝch muèi; xi m¨ng tÝch tô ho¸
häc; ®¸ v«i, dolomit t¸i kÕt tinh.
crystallization index [3661] : chØ sè kÕt tinh.
Poldervaart, Parker, 1964 ®· ®−a ra chØ sè
nµy ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng kÕt tinh vµ ph©n chia
c¸c lo¹t magma giµu s¾t. ChØ sè nµy ®−îc tÝnh
theo c«ng thøc: CI=∑(An+Di'+Fo'+Sp')%.
CI: chØ sè kÕt tinh; An: Anorthit tiªu chuÈn;
Di' = 2,157003. Endi (enstatit cña diopsit tiªu
chuÈn); Fo'=Fo=0,700837. Enhy (enstatit cña
hyperten tiªu chuÈn).
crystallization interval [3662] : kho¶ng
kÕt tinh.
Kho¶ng nhiÖt ®é gi÷a sù h×nh thµnh tinh thÓ
®Çu tiªn vµ nh÷ng giät cuèi cïng ®−îc kÕt tinh
trong qu¸ tr×nh thµnh t¹o néi sinh (magma, nhiÖt
dÞch ...).
crystallization texture [3663] : kiÕn tróc
kÕt tinh.
ThuËt ng÷ chØ h×nh d¹ng tinh thÓ kho¸ng vËt
trong c¸c ®¸ trÇm tÝch, nh− evaporit; xi m¨ng
tÝch tô ho¸ häc; ®¸ v«i, dolomit t¸i kÕt tinh.
crystallizing force [3664] : lùc kÕt tinh.
Lùc ph¸t triÓn trong kÕt tinh kho¸ng vËt ®−îc
h×nh thµnh trong m«i tr−êng cøng. Lùc nµy thay
®æi tïy theo ph−¬ng h−íng kÕt tinh.
§n: force of crystallization.
crystallolith [3665] : h¹t t¶o cÇu kÕt tinh.
VÝ dô nh− t¶o cÇu toµn tinh d¹ng ®Üa.
ctenodont [3666] : r¨ng l−îc.
Nãi vÒ kiÓu cÊu tróc r¨ng ë mét sè Th©n
mÒm hai m¶nh cã nhiÒu r¨ng ng¾n c¾t ngang bê
b¶n lÒ.
ctenolium [3667] : r¨ng l−îc r×a khe.
Hµng r¨ng nhá kiÓu r¨ng l−îc n»m ë r×a d−íi
cña khe t¬ b¸m ë mét sè Hai m¶nh thuéc liªn hä
Pectinacea.
ctenostome [3668]:MiÖng l−îc (Ctenostomata).
Rªu ®éng vËt hËu m«n ngoµi thuéc mét bé cã
c¸c gê d¹ng l−îc ë miÖng.
cualstibite [3669] : cualstibit.
Kho¸ng vËt: Cu6Al3Sb3O18.16H2O hoÆc
Al3(SbO4)3(OH)12.10H2O.
cubanite [3670] : cubanit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu vµng-®ång CuFe2S3.
§n: chalmersite.
cube [3671] : lËp ph−¬ng.
D¹ng tinh thÓ cã c¸c c¹nh vµ c¸c mÆt b»ng
nhau vµ th¼ng gãc víi nhau, cã ký hiÖu [100].
cubic cleavage [3672] : c¸t khai lËp ph−¬ng.
C¸t khai kho¸ng vËt song song víi mÆt
lËp ph−¬ng.
 cubo dodecahedron [3673] : h×nh m−êi hai
mÆt lËp ph−¬ng.
Tinh thÓ trong hÖ lËp ph−¬ng ®−îc giíi h¹n
bëi khèi lËp ph−¬ng vµ khèi d¹ng 12 mÆt.
cuboctahedron [3674] : h×nh t¸m mÆt
lËp ph−¬ng.
D¹ng tinh thÓ lËp ph−¬ng, giíi h¹n bëi cÆp
s¸u h×nh vu«ng cña khèi lËp ph−¬ng b»ng nhau
vµ t¸m h×nh tam gi¸c cña h×nh b¸t gi¸c b»ng
nhau.
cuesta [3675] : questa, ®Þa h×nh ®¬n nghiªng.
§åi nói kh«ng ®èi xøng cã mét s−ên dµi,
tho¶i chØnh hîp víi c¸c líp ®¸ n»m d−íi vµ mét
s−ên dèc ®øng hoÆc mâm dèc ®øng do c¸c ®¸
liÒn vïng lé ra. §n: wold.
cul de sac [3676] : lèi ®i, ®Ìo.
§−êng hay lèi ®i ®éc nhÊt vµo hang ®éng.
Culmann’s graphical construction [3677] :
phÐp dùng ®å thÞ Culman.
Trong tÝnh to¸n ¸p lùc chñ ®éng cña ®Êt lªn
t−êng ch¾n.
cumberlandite [3678] : cumberlandit.
§¸ siªu mafic h¹t th« víi c¸c tinh thÓ olivin
(gÇn 50%) trong nÒn ilmenit, magnetit (40%)
labradorit vµ spinel. ThuËt ng÷ mang tªn thµnh
phè Cumberland, Rhode, Island.
cumbraite [3679] : cumbrait.
§¸ phun trµo porphyrit gåm c¸c ban tinh
plagioclas bas (bitownit, anorthit) trong nÒn
labradorit, pyroxen ®¬n nghiªng, pyroxen ®¬n
nghiªng vµ giµu thñy tinh. Thµnh phÇn hãa häc
cña ®¸ gÇn gòi andezit h¬n lµ basalt. ThuËt ng÷
mang tªn vïng §¹i Cumbrae, Scotland.
cumengite [3680] : cumengit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu xanh ®Ëm
hoÆc xanh chµm: Pb4Cu4Cl8(OH)8.H2O.
cummingtonite [3681] : cumingtonit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu n©u nh¹t
nhãm amphibol: (Fe,Mg)7Si8O22(OH)2, l−ìng
h×nh víi anthophylit, chøa calci vµ magnesi.
Cumingtonit cã trong ®¸ chøa s¾t bÞ biÕn chÊt,
trong ®¸ mafic vµ siªu mafic, mét Ýt trong dacit,
ryolit vµ còng lµ thµnh phÇn cña uralit. Lo¹i giµu
s¾t cña cumingtonit lµ grunerit.
cumulative curve [3682] : ®−êng cong
tÝch lòy.
§−êng cong tÝch lòy lµ ®å thÞ cña hµm ph©n
phèi tÇn suÊt tÝch lòy.
X: cumulative frequency distribution.
cumulative frequency distribution [3683] :
ph©n bè tÇn suÊt tÝch lòy.
Ph©n phèi trong ®ã tÇn suÊt sau cã ®−îc b»ng
c¸ch céng vµo tÇn suÊt cò sè liÖu cña tÇn suÊt
míi, cho ®Õn khi cã ®−îc tæng sè tÇn suÊt b»ng
1 hay 100%.
154
cumulose deposit [3684] :
Líp ®Êt trÇm tÝch yÕu, cã h÷u c¬, than
bïn, bïn.
cuniculus [3685] : r·nh hang.
Xoang d¹ng hang liªn tôc ë Trïng lç (nh−
Verbeekinidae) t¹o nªn bëi sù soi r·nh ë v¸ch,
nÕp ®èi diÖn ë v¸ch liÒn kÒ èp vµo lµm thµnh
nh÷ng ®−êng kh©u xo¾n èc liªn tôc, cã t¸c dông
th«ng c¸c phßng liÒn kÒ víi nhau. Sn: cuniculi.
cunnersdorf twin law [3686] : luËt song tinh
cunersdorf.
Lo¹i hiÕm cña song tinh feldspar, trong ®ã
mÆt song tinh lµ (201).
cup [3687] : cèc, ®µi, chÐn.
Hèc nÒn réng bªn d−íi nöa tr−íc hay nöa sau
ë mét sè yÕu tè R¨ng nãn; ë HuÖ biÓn lµ ®µi
n»m trªn th©n trô; ë ChÐn cæ lµ khung x−¬ng
th−êng cã thµnh kÐp h×nh nãn ng−îc víi khoang
trung t©m më réng vµ kho¶ng gi÷a c¸c thµnh
v¸ch bÞ chia ra bëi c¸c v¸ch, roi hoÆc c¸c cÊu
tróc kh¸c.
cupola [3688] : vßm.
Vßm réng ë Trïng tia Nassellaria vµ
Spumellaria.
cupolate [3689] : cã æ d¹ng vßm.
Nãi vÒ æ San h« s¸u tia h×nh khuy cã ®¸y
ph¼ng vµ mÆt miÖng cong låi.
cupriferous iron ore [3690] : quÆng s¾t
chøa ®ång.
cuprite [3691] : cuprit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc Cu2O mµu ®á (®á
thÉm, ®á t−¬i, ®á son, ®á- n©u nh¹t) lµ kho¸ng
vËt quÆng quan träng cña ®ång, kho¸ng vËt thø
sinh trong ®íi phong hãa th©n quÆng ®ång.
§n: red copper ore; red oxide copper; rubi
copper; octahedral copper ore.
cuprobismutite [3692] : cuprobismutit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng CuBiS2, l−ìng
h×nh víi emplectit, hîp chÊt cña bismuthinit vµ
emplectit.
cuprocopiapite [3693] : cuprocopiapit.
Kho¸ng vËt nhãm copiapit :
CuFe4(SO4)6(OH)2.20H2O.
cuprodescloizite [3694] : cuprodescloizit.
X: mottramite.
cupropavonite [3695] : cupropavonit.
Kho¸ng vËt: Cu1,8AgB5Pb1,2S10.
cuprorivaite [3696] : cuprorivait.
Kho¸ng vËt: CaCuSi4O10.
cuprosklodowskite [3697]: cuprosklodow-
skit.
Kho¸ng vËt thø sinh, hÖ thoi, phãng x¹ m¹nh,
mµu vµng-xanh nh¹t hoÆc mµu xanh cá :
Cu(UO2)2Si2O7.6H2O, l−ìng h×nh víi
sklodowskit vµ uranophan.
cuprospinel [3698] : cuprospinel.
Kho¸ng vËt nhãm spinel: (Cu,Mg)Fe2O4.
cuprostibite [3699] : cuprostibit.
Kho¸ng vËt: Cu2Sb(Te).
cuprotungstite [3700] : cuprotungstit.
Kho¸ng vËt: Cu2(WO4)(OH)2.
cuprouranite [3701] : cuprouranit.
X: torbernite.
curetonite [3702] : curetonit.
Kho¸ng vËt: Ba4 Al3Ti(PO4)4(O,OH)6.
Curic balance [3703] : ®é c©n b»ng Quyri.
§é c©n b»ng tõ ®−îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh ®é
b·o hßa tõ hãa nh− hµm cña nhiÖt ®é.
curie [3704] : ®¬n vÞ ®o ho¹t ®é phãng x¹.
§−îc x¸c ®Þnh nh− mét l−îng nuclid phãng
x¹ mµ tèc ®é ph©n r· lµ 37 tû sù ph©n r· trong
mét gi©y, xÊp xØ tèc ®é ph©n r· cña 1 gram
radium tinh khiÕt.
Curie point [3705] : ®iÓm Quyri.
§é nhiÖt mµ trªn ®é nhiÖt ®ã, sù nhiÔu lo¹n
nhiÖt c¶n trë trËt tù tõ tÝnh. §Æc biÖt, ë nhiÖt ®é
nµy quy luËt cña s¾t tõ cña vËt chÊt kh«ng cßn
vµ nã trë thµnh chÊt thuËn tõ thuÇn tóy.
curienite [3706] : curienit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pb(UO2)2(VO4)2.5H2O,
thµnh t¹o cïng lo¹t víi francevilit.
curing period [3707] : thêi gian b¶o d−ìng,
thêi gian b¶o d−ìng mÉu.
curly bedding [3708] : ph©n líp xo¾n.
Ph©n líp kiÓu cuén xo¾n.
§n: convolute bedding.
currency [3709] : l−u hµnh.
(kt®c) Th−êng nãi vÒ l−u hµnh tiÒn tÖ.
current [3710] : dßng, dßng n−íc, dßng khÝ,
dßng h¶i l−u.
1- Dßng ch¶y tËp trung cña dßng n−íc,
kh«ng khÝ hoÆc chÊt láng kh¸c.
2- Dßng ch¶y lín cña n−íc trong ®¹i d−¬ng,
chuyÓn ®éng kh«ng ngõng ë mét ®é s©u vµ mét
h−íng nhÊt ®Þnh, dÔ dµng ph©n biÖt ®−îc víi
n−íc mµ nã ch¶y qua b»ng sù kh¸c nhau cña
nhiÖt ®é vµ nång ®é muèi. §n: ocean current.
current bedding [3711] : ph©n líp dßng ch¶y.
CÊu t¹o ph©n líp h×nh thµnh do t¸c ®éng cña
c¸c dßng ch¶y(n−íc) vµ/hoÆc luång (kh«ng khÝ).
VÝ dô cÊu t¹o ph©n líp xiªn h×nh thµnh do t¸c
®éng cña c¸c dßng n−íc, hoÆc kh«ng khÝ cã
h−íng kh¸c nhau.
current cross ripple mark [3712] : dÊu vÕt
gîn sãng hiÖn t¹i c¾t nhau.
§Æc ®iÓm cña líp cã sù tån t¹i cña dÊu vÕt
sãng hiÖn t¹i, c¸c dßng ch¶y theo mäi h−íng
kh¸c nhau vµ yÕu h¬n do ®ã kh«ng thÓ ph¸ hñy
155
c¸c vÕt sãng cã tr−íc.
current electrode [3713] : ®iÖn cùc ph¸t.
Thanh kim lo¹i tiÕp ®Êt ®Ó ph¸t dßng ®iÖn
vµo trong ®Êt.
current mark [3714] : dÊu vÕt gîn, mèc
dßng ch¶y.
1- BÊt kú mét dÊu vÕt nµo ®−îc h×nh thµnh do
t¸c ®éng cña dßng n−íc trªn bÒ mÆt trÇm tÝch;
2- DÊu vÕt kh«ng cã quy luËt cña thñy triÒu ë
®íi ven bê.
current meter [3715] : m¸y ®o l−u tèc.
ThiÕt bÞ ®Ó ®o l−u tèc hoÆc l−u tèc vµ h−íng
dßng ch¶y, ho¹t ®éng dùa trªn vßng quay cña
c¸c cèc hoÆc c¸nh qu¹t d−íi t¸c ®éng cña vËn
tèc dßng ch¶y.
current ripple mark [3716] : dÊu vÕt sãng,
dÊu vÕt l−în sãng dßng ch¶y.
DÊu vÕt gîn sãng lÖch h×nh thµnh do c¸c
dßng kh«ng khÝ hoÆc n−íc cã h−íng chuyÓn
®éng t−¬ng ®èi æn ®Þnh trªn bÒ mÆt trÇm tÝch
c¸t. §n: current ripple.
curtain [3717] : bËc ch¾n hay thµnh ch¾n.
1- Thµnh t¹o ®¸ nèi liÒn hai s−ên ®åi hoÆc
hai bê kÒ nhau.
2- Mét trong sè nhiÒu bËc bãc s©u s−ên
thung lòng vµ ®−îc ph¸t triÓn réng r·i ®Ó
canh t¸c.
curvature [3718] : ®é cong.
curvilinear coordinate system [3719] : hÖ täa
®é trßn.
cuselite [3720] : cuselit.
Lamprophyr chøa biotit vµ augit. Thµnh phÇn
gi÷a minet vµ vogesit, kersantit vµ spessartit.
Rosembusch ®Æt tªn theo tªn vïng Cusel, Saar
Basin, 1887.
cushioning (in pile driving) [3721] : ®Öm
®Çu cäc.
§Öm b¶o vÖ ®Çu cäc trong qu¸ tr×nh ®ãng
cäc. X: packing.
cusp [3722] : mâm nói, mòi ®Êt; mÊu r¨ng.
1- (®m) §Þa h×nh ®−îc ®Æc tr−ng bëi mâm
nói r¨ng c−a d¹ng l−ìi liÒm ë bÊt kú s−ên nµo.
VÝ dô: mâm nói cong.
2- (cs) CÊu tróc d¹ng gai, r¨ng nanh hay h×nh
nãn (tøc lµ r¨ng lín) n»m tr−íc hèc nÒn cña c¸c
yÕu tè R¨ng nãn; ë c¸c yÕu tè R¨ng nãn ®¬n
gi¶n, ®©y lµ mét yÕu tè nguyªn vÑn.
cuspate bar [3723] : doi c¸t nhän ®Çu, mòi
c¸t nhän.
Doi c¸t h−íng ra biÓn, d¹ng cong l−ìi liÒm,
hai ®Çu ®−îc nèi liÒn víi bê biÓn. Doi c¸t h×nh
b¸n nguyÖt cã thÓ ®−îc h×nh thµnh do mét mòi
®−îc båi dÇn vÒ phÝa bê, sau ®ã to dµi ra vµ
quay trë l¹i nèi víi bê hoÆc hai mòi (hai ®Çu doi
c¸t) båi ®¾p nghiªng tõ bê ra vµ sau ®ã héi tô
l¹i, t¹o thµnh doi ch¾n c¸t h×nh cong nhän.
cuspate delta [3724] : ch©u thæ nhän ®Çu.
Ch©u thæ delta cã d¹ng r¨ng nhän do s«ng
båi ®¾p vÒ phÝa hå hay biÓn trong khi ho¹t ®éng
m·nh liÖt cña sãng lan tr¶i ®Òu lªn trÇm tÝch
delta vÒ hai phÝa cña cöa s«ng, t¹o thµnh hai bê
cong, mçi tròng lâm ®Òu h−íng vÒ phÝa biÓn. VÝ
dô: ch©u thæ ®Çu nhän cña s«ng Tiber vïng biÓn
§Þa Trung H¶i, ch©u thæ ®Çu nhän San Francisco
ë Braxin.
cuspate foreland [3725] : mòi ®Êt nhän.
Mòi ®Êt rÊt lín, xuÊt hiÖn tr«ng nh− mét mòi
réng, nhän h−íng ra biÓn, thµnh phÇn chÝnh lµ
c¸t hoÆc cuéi, sái. ë mét sè bê biÓn mòi ®Êt
nhän nh« ra biÓn vµi km vµ chiÒu dµi mòi tíi
nhiÒu km. §−îc h×nh thµnh do vËt liÖu trÇm tÝch
vËn chuyÓn däc theo bê mét c¸ch liªn tôc b»ng
c¸ch héi tô c¸c mòi ®Êt nhá ®¬n lÎ, c¸c doi c¸t
ven bê ®èi ng−îc nhau hoÆc do sù ph¸t triÓn cña
c¸c doi c¸t nhän.
cuspate foreland bar [3726] : doi c¸t nhän
®Çu, ®ª c¸t ch¾n nhän ®Çu.
1- D¹ng chuyÓn tiÕp gi÷a mòi ®Êt nhän vµ
doi c¸t nhän hçn hîp.
2- Doi c¸t ®−îc h×nh thµnh n¬i doi c¸t nhän
khÐp kÝn vông hoÆc vÞnh nhá, b»ng c¸ch båi ®¾p
bæ sung liªn tôc doi c¸t ngÇm ven bê.
cuspate reef [3727] : ¸m tiªu nhän.
V¸ch ¸m tiªu San h« xa bê, s©u mµ hai ®Çu
uèn cong h−íng khuÊt giã vµ giíi h¹n lèi ®i gi÷a
hai v¸ch ngÇm San h« liÒn kÒ.
cuspidine [3728] : cuspidin.
Kho¸ng vËt: Ca4Si2O7(F,OH)2. §n: custerite.
customs [3729] : thuÕ quan, h¶i quan.
cut [3730] : ®µo, xóc lé thiªn.
C¾t, ®µo ®Êt ®¸, t¹o mÆt c¾t trong ®Êt hoÆc ®¸
®Ó x©y dùng c«ng tr×nh.
cut and cover [3731] : ®µo vµ lÊp.
X©y dùng c«ng tr×nh ngÇm b»ng ph−¬ng
ph¸p më, ®µo tõ bÒ mÆt ®Êt ®¸ thiªn nhiªn, thi
c«ng xong l¹i lÊp trë l¹i.
cut and fill [3732] : san b»ng vµ lÊp ®Çy, ®µo
vµ ®¾p.
1- Qu¸ tr×nh san b»ng do vËt liÖu bÞ x©m thùc
ë mét n¬i nµo ®ã d−íi t¸c dông cña sãng, s«ng
ngßi, dßng t¹m thêi hoÆc giã råi ®−îc trÇm tÝch
gÇn ®ã cho tíi khi mÆt x©m thùc, l¾ng ®äng
®−îc thµnh t¹o vµ ®−îc ph©n bËc mét c¸ch ®Òu
®Æn, ®ång nhÊt. VÝ dô: x©m thùc bªn s−ên bê
lâm cña s«ng uèn cong kÌm theo l¾ng ®äng
trÇm tÝch trong ph¹m vi vµnh ®ai ®ã.
2- Sö dông ®Êt ®¸ ®µo ®Ó san lÊp vµ ®¾p cho
c«ng tr×nh (vÝ dô x©y dùng ®−êng, x©y dùng
®Ëp).
156
cut off grade [3733] : hµm l−îng ng¾t, hµm
l−îng c«ng nghiÖp tèi thiÓu, hµm l−îng biªn.
Hµm l−îng thµnh phÇn cã Ých trong mét ®¬n
vÞ tr÷ l−îng ®ñ ®¶m b¶o khai th¸c, chÕ biÕn vµ
tiªu thô cã hiÖu qu¶ kh«ng ©m (tøc lµ thu bï
chi).
cut off trench [3734] : hµo ng¨n c¸ch.
Hµo b¶o vÖ vµ ng¨n c¸ch n−íc.
cut off wall [3735] : t−êng ng¨n c¸ch.
T−êng b¶o vÖ vµ ng¨n c¸ch n−íc.
cut plain [3736] : ®ång b»ng c¾t xÎ.
1- §ång b»ng cÊu tróc, tÇng trªn cña bÊt kú
®¸ nµo bÞ ph©n c¾t bëi qu¸ tr×nh x©m thùc.
2- BÒ mÆt nguyªn thñy ®−îc thÓ hiÖn mét
c¸ch gÇn ®óng b»ng c¸c ®Ønh nhän cña c¸c phÇn
x©m thùc Ýt nhÊt.
cut terrace [3737] : bËc thÒm c¾t xÎ.
1- BÒ mÆt h¬i nghiªng do sãng xãi mßn, tr¶i
dµi tõ ch©n v¸ch ®¸ ven biÓn tíi biÓn.
2- ThÒm s«ng t¹o thµnh mét phÝa thung lòng
do x©m thùc c¸c líp n»m ngang cã ®é bÒn v÷ng
kh¸c nhau; ®−îc cÊu thµnh bëi c¸c ®¸ gèc bÒn
v÷ng vµ cøng do vËy bÞ xãi mßn Ýt h¬n c¸c líp
gißn vµ yÕu ë trªn vµ ë d−íi nã.
cutbank [3738]:bê xãi, bê c¾t; bê s«ng bªn lë.
1- (®m) S−ên dèc ®øng hoÆc s−ên treo ë phÝa
ngoµi cña khóc uèn cong cña s«ng, ®èi diÖn víi
s−ên låi cña s«ng x©m thùc ngang.
2- (®cctr) Bê s«ng bÞ c¾t, lë do xãi mßn (ë
nh÷ng vïng kh«).
cutinite [3739] : cutinit.
Kho¸ng vËt cña than ®¸ nhãm exinit chøa m«
sõng (cuticl) thùc vËt.
cutoff [3740] : ®−êng biªn; c¾t th¼ng; dßng
ch¶y t¾t, v¸ch phô.
1- (®t) Lµ ranh giíi th−êng ®−îc ®Þnh theo
mÆt ph©n líp, ®¸nh dÊu ®−êng bao cña mét ph©n
vÞ ®Þa tÇng khi ph©n vÞ kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh
b»ng xãi mßn, ng¾t qu·ng, ®øt ®o¹n hay nh÷ng
biÓu hiÖn râ rµng kh¸c. Ranh giíi nµy cã thÓ
®−îc sö dông trong ®o vÏ b¶n ®å, lËp mÆt c¾t,
dùng kh«ng gian ba chiÒu, thÓ hiÖn ranh giíi
t−íng ®¸ trÇm tÝch. §n: stratigraphic cutoff.
2- (®cthv) Lßng dÉn míi, ng¾n, nèi hai vÞ trÝ
cña dßng s«ng lµm cho s«ng ng¾n h¬n.
3- (®m) M−¬ng, r·nh míi, t−¬ng ®èi ng¾n
®−îc h×nh thµnh do s«ng suèi c¾t qua chç th¾t
cña hå mãng ngùa lµm cho dßng ch¶y ng¾n h¬n;
V¸ch phô thªm, ®¾p cho ®ª khái thÊm rØ.
cutoff spur [3741] : s«ng nh¸nh c¾t bê.
Di tÝch cßn l¹i cña dßng ch¶y uèn khóc phô
(dßng nh¸nh) ®−îc h×nh thµnh do s«ng khoÐt
s©u ph¸ qua d¶i ®Êt hÑp gi÷a c¸c khóc cong liÒn
kÒ cña dßng ch¶y, nã cã thÓ ®øng nh− mét ®åi
hay gß ®¬n lÎ. §n: meander core.
cutout [3742] : mÊt vØa, gi¸n ®o¹n vØa, c¾t bá.
Mét khèi ®¸ phiÕn sÐt, bét kÕt hay c¸t kÕt båi
lÊp mét kªnh bµo mßn c¾t qua vØa than.
§n: horseback; want.
cutter bar [3743] : thÐp mòi khoan, thÐp
m¸y c¾t.
cutting edge [3744] : giíi h¹n mÆt c¾t, biªn
mÆt c¾t qua líp ®Êt hoÆc ®¸.
cutting nose [3745] : ®¸y mÆt c¾t, ch©n ®Õ
mÆt c¾t.
cutting ring [3746] : vßng c¾t.
cuvette [3747] : tròng trÇm tÝch.
Bån tròng lín, trong ®ã x¶y ra tÝch tô trÇm
tÝch, kh¸c víi tròng kiÕn t¹o h×nh thµnh do qu¸
tr×nh uèn nÕp trªn c¸c ®¸ cæ.
cuzticite [3748] : cuzticit.
Kho¸ng vËt: Fe2TeO6 .3H2O.
cyanite [3749] : cyanit.
X: kyanite.
cyanobacteria [3750] : vi khuÈn lam.
Tªn gäi kh¸c cña t¶o lam.
cyanochroite [3751] : cyanochroit.
Kho¸ng vËt: K2Cu(SO4)2.6H2O.
cyanophillite [3752] : cyanophillit.
Kho¸ng vËt: Cu10Al4Sb6O25.
cyanophyceans [3753] :
T¶o lam (Cyanophyceae).
Ngµnh T¶o ®Æc tr−ng bëi cã diÖp lôc tè vµ cã
sù gi¶i phãng oxy tù do trong qu¸ tr×nh quang
hîp, bao gåm c¶ nh÷ng d¹ng ®¬n bµo vµ ®a bµo.
§ã lµ nhãm quan träng nhÊt trong viÖc thµnh t¹o
trÇm tÝch stromatolit.
cyanosite [3754] : cyanosit.
§n: chalcanthite.
cyanotrichite [3755] : cyanotrichit.
Kho¸ng vËt mµu xanh s¸ng hoÆc xanh da
trêi: Cu4Al2(SO4)(OH)12.2H2O.
cyatholith [3756] : vá cÇu.
§n: placolith.
cyathosponge [3757] : chÐn cæ.
§n: archaeocyathid.
cycadophyte [3758] : TuÕ (Cycadophyta).
Mét líp cña thùc vËt H¹t trÇn, cã l¸ kÐp, h¹t
trÇn, sinh s¶n rêi trong bµo tö diÖp hoÆc trong
qu¶ nãn ®¬n. Gåm c¶ ¸ TuÕ vµ TuÕ thùc thô.
Tuæi: tõ Permi ®Õn nay. §n: cycad.
cycle [3759] : chu kú, chu tr×nh vßng; vßng
®èt, vßng xóc tu.
1- Mét lo¹t sù kiÖn lÆp ®i lÆp l¹i trong mét
kho¶ng thêi gian, trong cïng mét ®iÒu kiÖn nh−
lóc ®Çu, vÝ dô nh−: chu kú trÇm tÝch.
2- Tr×nh tù c¸c sù kiÖn x¶y ra råi kÕt thóc,
trong ®ã sù kiÖn cuèi hoµn toµn kh¸c h¼n sù
157
kiÖn ban ®Çu, vÝ dô nh−: chu kú x©m thùc, chu
kú bãc mßn, chu kú tiÕn hãa.
3- (cs) Vßng c¸c ®èt ë DÞ t¶o cÇu
(Heterococcolith); ë San h« lµ vßng c¸c xóc tu
cïng tuæi hay c¸c v¸ch ng¨n cïng tuæi.
cycle of denudation [3760] : chu kú bãc mßn.
X: cycle of erosion.
cycle of erosion [3761] : chu kú x©m thùc.
1- Tr×nh tù hoµn thµnh, tiÕn triÓn vµ tÝnh hÖ
thèng cña sù thay ®æi tù nhiªn, hoÆc c¸c thêi kú
(hay giai ®o¹n) cña c¶nh quan, tõ khi b¾t ®Çu
qu¸ tr×nh x©m thùc ë vïng míi n©ng cao hoÆc
mÆt vÕt lé cho ®Õn lóc ph©n c¾t t¹o nói, thung
lòng vµ ®Õn thêi kú cuèi cïng, gi¶m ®é cao ®Þa
h×nh mang tÝnh chÊt cña ®ång b»ng hoÆc møc c¬
së (nh− mùc n−íc biÓn). Theo mét sè t¸c gi¶,
chu kú hoµn thµnh lµ tõ mùc c¬ së trë vÒ mùc
c¬ së. Th−êng th−êng, chu kú x©m thùc ®−îc
chia thµnh c¸c thêi kú (hay giai ®o¹n) nh− sau:
tuæi trÎ, tr−ëng thµnh vµ giµ cçi. Tuy nhiªn, viÖc
chia ra c¸c thêi kú ®Òu mang tÝnh chÊt gi¶
thuyÕt bëi v× chu k× th−êng bÞ gi¸n ®äan tr−íc
khi kÕt thóc. §Þa h×nh ®−îc t¹o ra vµ ph¸ hñy
theo mét tr×nh tù, ®ã lµ c¸c hµm chøc n¨ng cña
khÝ hËu, ®Þa lý vµ cÊu tróc ®Þa chÊt.
2- Kho¶ng thêi gian trong ®ã chu kú x©m
thùc kÕt thóc; Thêi gian bao hµm viÖc h¹ ®é cao
khu vùc võa ®−îc n©ng lªn tíi møc c¬ së.
§n: geomorphic cycle; geographic cycle;
erosion cycle; cycle of denudation;
physiographic cycle.
cycle of sedimentation [3762] : chu kú
trÇm tÝch.
1- Mét tr×nh tù c¸c líp ®¸ trÇm tÝch cã liªn
quan víi nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ qu¸ tr×nh thµnh t¹o
cô thÓ ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i trong mÆt c¾t trÇm tÝch.
2- Sù tÝch tô trÇm tÝch trong mét bån tròng
gi÷a sù khëi ®Çu cña hai kú biÓn tiÕn kÕ tiÕp
nhau, bao hµm c¸c trÇm tÝch ®−îc h×nh thµnh
tr−íc hÕt trªn lôc ®Þa, tiÕp ®ã lµ n−íc n«ng vµ
sau ®ã lµ trÇm tÝch n−íc s©u, råi l¹i thay ®æi dÇn
sang n−íc n«ng, sau ®ã lµ kiÓu lôc ®Þa trong thêi
gian biÓn tho¸i.
cyclic crystallization [3763] : kÕt tinh chu kú.
Qu¸ tr×nh kÕt tinh cã tÝnh chu kú cña mét sè
pha kho¸ng vËt trong thêi gian l¾ng ®äng
magma. KÕt qu¶ s¶n sinh c¸c líp ®¸ cã
tÝnh nhÞp.
cyclic sedimentation [3764] : trÇm tÝch chu
kú, sù trÇm tÝch cã chu kú.
§n: rhythmic sedimentation.
cyclic terrace [3765] : thÒm hay bËc thÒm
chu kú.
Mét trong sè c¸c thÒm s«ng ®ang thÓ hiÖn
®¸y thung lòng tr−íc ®©y ®−îc h×nh thµnh trong
thêi kú khoÐt s©u lßng ngõng l¹i mét thêi gian
vµ thêi kú x©m thùc ngang hai bªn s−ên chiÕm
−u thÕ. VÝ dô: thÒm ®ång b»ng thung lòng. C¸c
thÒm ë phÝa ®èi diÖn cña thung lòng t¹o thµnh
tõng cÆp ®«i hoÆc t−¬ng øng víi chiÒu dµi cña
mÆt c¾t bÊt kú qua thung lòng.
cyclocrinitid [3766] :
T¶o vßng (Cyclocrinales).
T¶o v«i d¹ng cÇu ®èi xøng táa tia thuéc mét
bé ®Æc tr−ng bëi mét trôc trung t©m vµ nh÷ng
nh¸nh n»m s¸t nhau xÕp thµnh vßng. Tuæi:
Ordovic-Silur.
cyclocystoid [3767] :
Phao vßng (Cyclocystoidae).
§éng vËt cã gai d¹ng ®Üa nhá thuéc mét líp
®Æc tr−ng bëi mét thµnh v¸ch, bao gåm c¸c
phiÕn v«i cã thÓ ph©n thµnh c¸c ®Üa miÖng vµ
®èi miÖng trung t©m, c¸c vßng r×a vµ gÇn r×a,
mét mÆt ®èi miÖng ph¼ng vµ mét hÖ ch©n mót
ph©n nh¸nh. Tuæi: Ordovic ®Õn Devon gi÷a.
cyclodont [3768] : cã bé r¨ng cong.
KiÓu b¶n lÒ ë Th©n mÒm hai m¶nh cã c¸c
r¨ng cong ra phÝa ngoµi, bªn d−íi bê b¶n lÒ vµ
cã mét phiÕn b¶n lÒ nhá (®«i khi kh«ng).
cyclolith [3769] : t¶o cÇu vßng.
T¶o cÇu nhãm h×nh trßn hay bÇu dôc.
cyclone [3770] : ph©n tÝch, ph©n lo¹i.
cyclostome [3771] :
MiÖng trßn (Cyclostomata).
Rªu ®éng vËt hËu m«n ngoµi, thuéc mét bé
®Æc tr−ng bëi c¸c « c¸ thÓ h×nh èng chÊt v«i cã
lç miÖng trßn vµ kh«ng cã n¾p ®Ëy.
cyclothem [3772] : cyclothem, th¹ch kú.
1- ThuËt ng÷ tr−íc ®©y ®−îc sö dông ®Ó chØ
lo¹t c¸c líp trÇm tÝch trong chu kú ®¬n, chiÕm
−u thÕ trong kú Pensylvania, lµ mét ph©n vÞ
th¹ch ®Þa tÇng kh«ng chÝnh thøc t−¬ng ®−¬ng
víi hÖ tÇng. VÒ sau, cyclothem ®−îc liªn hÖ víi
c¸c thÒm kh«ng æn ®Þnh hoÆc víi bån néi lôc
th−êng x¶y ra hiÖn t−îng biÓn tiÕn vµ biÓn tho¸i.
TrÇm tÝch lôc ®Þa chiÕm nöa d−íi cña cyclothem
vµ trÇm tÝch biÓn ë nöa trªn cña cyclothem.
ThuËt ng÷ nµy còng ®−îc dïng cho c¸c ®¸ cã
tuæi vµ thµnh phÇn th¹ch häc kh¸c víi
Pensylvani.
2- Chu kú ®−îc sö dông cho ®¸ trÇm tÝch.
cyclowollastonite [3773] : cyclowolastonit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: CaSiO3, ®ång
h×nh víi wolastonit vµ parawolastonit.
158
cylinder strength (of concrete) [3774] :
c−êng ®é mÉu h×nh trô (bª t«ng).
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c−êng ®é kh¸ng nÐn
cña bª t«ng b»ng c¸ch Ðp vì mét mÉu h×nh trô
cã ®−êng kÝnh 150mm (6 in) dµi 300mm (12 in)
vµ biÓu thÞ b»ng t¶i träng tíi h¹n trªn mét ®¬n vÞ
diÖn tÝch tiÕt diÖn ngang. Søc bÒn h×nh trô cña
bª t«ng b»ng kho¶ng 84% cña c−êng ®é mÉu lËp
ph−¬ng cã c¹nh dµi 150mm.
cylindrical structure [3775]:cÊu t¹o d¹ng cét.
KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch th¼ng ®øng víi h×nh
d¸ng d¹ng cét hoÆc th¸p.
cylindrite [3776] : cylindrit.
Kho¸ng vËt: Pb3Sn4Sb2S14, d¹ng h×nh trô, t¸ch
ra thµnh nh÷ng líp kh¸c biÖt d−íi ¸p lùc nµo ®ã.
cymrite [3777] : cymrit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Ba2Al5Si5O19(OH).3H2O.
cyrenoid [3778] : kiÓu r¨ng hÕn.
§n: corbiculoid. HiÖn Ýt ®−îc dïng.
cyrilovite [3779] : cyrilovit.
Kho¸ng vËt mµu n©u:
NaFe3(PO4)2(OH)4.2H2O. §n: avelinoite.
cyrtocone [3780] : vá nãn cong.
Vá Ch©n ®Çu thon, cong l¹i cho ®Õn mét vßng.
cyrtoconoid [3781] : cã d¹ng nãn cong.
Vá cña Ch©n bông cã h×nh nãn nh−ng c¹nh
bªn kh¸ phång.
cyrtolith [3782] : t¶o cÇu cong.
DÞ t¶o cÇu (Heterococcolith) cong h×nh ræ
hay h×nh mò chµo mµo cã cÊu tróc trung t©m
nh« cao.
cyst [3783] : tói, nang.
Tói hay nang do nhiÒu ®éng vËt nguyªn sinh
hay c¸c vi sinh vËt kh¸c tiÕt ra ®Ó d¹o ®Çu cho
mét pha sinh s¶n hay ngõng nghØ; c¸c tói nµy
bao lÊy chÊt nguyªn sinh vµ b¶o vÖ nã chèng l¹i
c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh«ng thuËn.
cystocarp [3784] : bao qu¶.
CÊu tróc sinh s¶n bao quanh vá qu¶ ë t¶o ®á.
cystoid [3785] : Phao biÓn (Cystoidea).
§éng vËt d¹ng HuÖ biÓn thuéc mét líp cã lç
kÐp, lç thoi ë phiÕn v¸ch vµ c¸c chi tay. Tuæi:
Ordovic sím ®Õn Devon muén.
cystoporate [3786] : Lç bät (Cystoporata).
Rªu ®éng vËt hËu m«n ngoµi thuéc mét bé cã
æ c¸ thÓ h×nh èng chÊt v«i ph©n c¸ch nhau b»ng
m« cã bät.
 dachiardite [3787] : dachiardit.
D
Kho¸ng vËt zeolit mµu tr¾ng ®Õn kh«ng mµu:
(Ca,Na2,K2)5Al10Si38O96.25H2O.
Dacian [3788] : Daci.
BËc ë ch©u ¢u. Pliocen (n»m trªn Ponti, n»m
d−íi Rumani cña Akchagyl). X: Kimmerian.
dacite [3789] : dacit.
§¸ phun trµo h¹t mÞn víi thµnh phÇn c¬ b¶n
t−¬ng tù nh− andesit, nh−ng cã chøa plagioclas
Ýt calcit h¬n vµ th¹ch anh nhiÒu h¬n. Nh×n
chung, ®©y lµ d¹ng ®¸ t−¬ng ®ång víi grano-
diorit. Tªn ®¸ lÊy tªn tØnh Dacia thuéc La M· cæ
®¹i (ngµy nay thuéc Rumani).
dacitoid [3790] : dacitoid.
§¸ phun trµo víi thµnh phÇn hãa häc t−¬ng
tù nh− dacit, nh−ng kh«ng chøa th¹ch anh thùc
(modal). Ngµy nay Ýt ®−îc sö dông.
dactylopod [3791] : ®èt chi.
§èt chi cña ®éng vËt Vá gi¸p Gi¸p mÒm
(Malacostraca). §n: dactylopodite.
dactylopore [3792] : æ ngãn, æ èng.
Xoang h×nh èng t−¬ng ®èi nhá vµ hÑp ë mét
sè thñy tøc chøa mét c¸ thÓ d¹ng ngãn.
dactylous [3793] : ®èt ngãn.
Thuéc mét ®èt ngãn ë ®éng vËt Vá gi¸p; nãi
vÒ mét ch©n k×m nhá ë CÇu gai cã hµm d¹ng
th×a g¾n vµo c¸c cuèng c¸ thÓ.
dactylozooid [3794] : c¸ thÓ æ ngãn, polyp æ
èng.
Polyp kh«ng miÖng, h×nh thon vµ dµi, tró
trong mét æ ngãn thñy tøc vµ lµm c¸c chøc n¨ng
xóc gi¸c, b¶o vÖ vµ b¾t thøc ¨n cho quÇn thÓ.
dactylus [3795] : ®èt ngãn.
§èt thø b¶y vµ xa nhÊt cña chi ngùc ®éng vËt
Vá gi¸p Malacostraca. §n: dactyl.
dadsonite [3796] : dadsonit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Pb11 Sb12 S29.
dahamite [3797] : dahamit.
Microgranit hoÆc paisanit giµu albit. ThuËt
ng÷ mang tªn vïng Dahamis, Island, Jemen.
Ngµy nay Ýt ®−îc sö dông.
dahllite [3798] : dahlit.
159
Kho¸ng vËt carbonat-apatit mµu tr¾ng-vµng
nh¹t vµ thØnh tho¶ng kÕt thµnh khèi d¹ng cÇu.
daily capacity [3799] : s¶n l−îng (n¨ng suÊt)
hµng ngµy.
daily output [3800] : s¶n l−îng hµng ngµy.
dalles [3801] : th¸c, ghÒnh, dßng xo¸y.
1- Dßng ch¶y xo¸y, nhanh cã th¸c ë n¬i s©u Deleted: .
hÑp, cã bê v¸ch ®¸ nh− hÎm nói (canhon);
2- Mét phÇn dèc cña mám ®¸, hÎm nói hay Deleted: .
khe hÎm.
Dalmatian coastline [3802] : ®−êng bê biÓn
xÎ tµ, ®−êng bê biÓn Dalmatia.
§−êng bê phï hîp ph¸t triÓn n¬i mùc n−íc
biÓn h¹ xuèng hay d©ng lªn, t¹o thµnh nh÷ng
®−êng cña ®¶o hÑp nhá (t−îng tr−ng cho d·y nói
vßng ngoµi) ph©n c¸ch bëi nh÷ng vÞnh nhá, dµi
hoÆc eo biÓn (thÓ hiÖn c¸c thung lòng song
song) n»m ë ven r×a, cã xu thÕ chung song song
víi bê biÓn. VÝ dô ®−êng bê biÓn phÝa ®«ng cña
biÓn Adriatic thuéc khu vùc Dalmatia, Nam T−. Formatted
Dalradian [3803] : Dalradi.
Lo¹t ®¸ biÕn chÊt cao trªn cao nguyªn
Scotland tuæi TiÒn Cambri muén nh−ng chøa
®éng vËt Cambri ë phÇn trªn.
dalyite [3804] : dalyit.
Kho¸ng vËt: K2 Zr Si6 O15.
dam [3805] : ®Ëp ch¾n n−íc.
1- Ch−íng ng¹i vËt tù nhiªn (nh− b¨ng hµ, Deleted: a)
dßng dung nham, ®Êt tr−ît lë, v.v.) ngang qua
mét dßng ch¶y (s«ng, suèi) t¹o thµnh hå, ao,v.v.
2- Mét bøc t−êng b»ng ®Êt ®¸, bª t«ng hay Deleted: líp ch¾n nh©n t¹o hoÆc mét
tre, gç... ®−îc x©y ®¾p ch¾n ngang dßng n−íc
hay thung lòng nh»m mét hoÆc nhiÒu môc ®Ých Deleted: x©y kiªn cè ch¾n ngang dßng
nh−: t¹o hå tr÷ n−íc, lµm ®æi h−íng dßng n−íc n−íc hoÆc
ch¶y vµo m−¬ng m¸ng, t¹o nªn mét c«ng tr×nh Deleted: :
thñy lùc ®Çu mèi ®Ó ph¸t ®iÖn, c¶i thiÖn ®iÒu
Formatted
kiÖn giao th«ng ®−êng thñy cña dßng s«ng,
kiÓm so¸t lò lôt hoÆc chÆn gi÷ bïn ®¸. Deleted: §Ëp cßn cã thÓ lµm b»ng gç.
3- Mét hå chøa th−êng xuyªn ®−îc l−u gi÷ Deleted: b)
bëi con ®Ëp. §n: barrage.
Deleted: 2
damage caused by blasting and its control
[3806] : khèng chÕ h− h¹i do næ m×n. Deleted: bÞ
Chñ yÕu cã 4 d¹ng h− h¹i do næ m×n lµ: h−
h¹i cÊu tróc; h− h¹i do ®¸ v¨ng; h− h¹i do næ
khÝ; h− h¹i do tiÕng ån.
damkjernite [3807] : damkjernit.
§¸ magma s©u võa bao gåm c¸c ban tinh
biotit vµ titanaugit trong nÒn h¹t mÞn gåm
pyroxen, biotit, perovskit vµ magnetit víi sù xen
kÏ cña nephelin, microclin vµ calcit. Tªn gäi
theo ®Þa danh vïng Damkjern (hoÆc Damtjern) ë
Na Uy.
damourite [3808] : damourit.
D¹ng muscovit ®· bÞ mÊt n−íc vµ d¹ng tÊm Ýt
dÎo, ¸nh long lanh, ¸nh mì hoÆc nhên vµ dÝnh
nh− talc. §n: talcite.
damp [3809] : −ít, Èm, ®Æc tÝnh Èm; lµm Èm,
lµm t¨ng hµm l−îng n−íc trong ®Êt.
damsite [3810] : vÞ trÝ x©y dùng ®Ëp, ®Þa ®iÓm
x©y dùng ®Ëp.
danaite [3811] : danait.
D¹ng arsenopyrit chøa cobal.
danalite [3812] : danalit.
Kho¸ng vËt: (Fe, Mn, Zn)4 Be3 (SiO4)3S, ®ång
h×nh víi helvit vµ genthelvit.
danburite [3813] : danburit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu vµng cam, n©u-vµng
nh¹t, x¸m nh¹t, hoÆc trong kh«ng mµu ®Õn trong
mê: CaB2(SiO4)2. Danburit cã h×nh d¹ng bªn
ngoµi, tÝnh chÊt vËt lý vµ thµnh t¹o gièng topaz,
dïng lµm ®¸ quý.
dancalite [3814] : dancalit.
§¸ phun trµo cã chøa c¸c ban tinh oligoclas,
clinopyroxen vµ hiÕm h¬n lµ amphibol trong nÒn
trachyt gåm c¸c tÊm plagioclas víi analxim lÊp
®Çy lç hæng. Tªn gäi nµy chØ c¸c ®¸ ë vïng
Dancala, ethiopi. Ngµy nay Ýt ®−îc sö dông.
§n: trachyandesit analxim.
Danian [3815] : Dan.
BËc do Desor (1847) x¸c lËp theo tªn n−íc
§an M¹ch ®−îc d'Orbigny xÕp vµo Creta
th−îng. Dùa vµo c¸c phøc hÖ sinh vËt, nhiÒu nhµ
nghiªn cøu sau nµy xÕp vµo phÇn thÊp nhÊt cña
Paleogen cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ.
dannemorite [3816] : danemorit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu n©u-vµng
nh¹t ®Õn x¸m-xanh nh¹t cña nhãm amphibol:
(Fe, Mn, Mg) Si8O22 (OH)2.
dansite [3817] : dansit.
Kho¸ng vËt: Na21 Mg (SO4)10 Cl3.
daomanite [3818] : daomanit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pt Cu As S2.
daphnite [3819] : daphnit.
Kho¸ng vËt nhãm clorit:
(Mg, Fe)2 (Fe, Al)3 (Si, Al)4 O10 (OH)8.
§n: chamosite.
daqingshanite [3820] : daqingshanit.
160
Kho¸ng vËt cã cÊu tróc tinh thÓ gièng calcit:
(Sr, Ca, Ba)2 (RE) (PO4) (CO3)3-x(OH, F)y.
darapiosite [3821] : darapiosit.
Kho¸ng vËt nhãm osumilit:
K Na2 Li Mn Zn Zr Si12O30.
darapskite [3822] : darapskit.
Kho¸ng vËt: Na3 (NO)3 (SO4). H2O.
darcy [3823] : darcy.
§¬n vÞ thÊm tiªu chuÈn, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
®é thÊm cña m«i tr−êng khi mét chÊt láng, thÓ Deleted: mét
tÝch 1cm3, ®é nhít mét centipoise ch¶y qua
1cm2 mÆt c¾t vu«ng gãc víi dßng ch¶y trªn
chiÒu dµi 1cm trong thêi gian mét gi©y, d−íi ¸p
suÊt mét atmotphe.
Darcy's law [3824] : ®Þnh luËt Darcy. Deleted: D
§Þnh luËt vÒ sù thÊm cña chÊt láng trong m«i Deleted: lµm Èm, lµm t¨ng hµm l−îng
tr−êng lç hæng ®−îc biÓu thÞ b»ng quan hÖ tuyÕn n−íc trong ®Êt
tÝnh gi÷a tèc ®é thÊm (V) vµ gradient thñy
lùc (i): V = K.i, trong ®ã K lµ hÖ sè thÊm. §Þnh
luËt Darcy chØ ®óng víi ®iÒu kiÖn ch¶y tÇng (sè
Reynold bÐ), kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn dßng
ch¶y rèi.
dark colored [3825] : mµu tèi, sÉm. Deleted: .
Nãi vÒ kho¸ng vËt t¹o ®¸ cã mµu tèi (bao
gåm mµu x¸m-®en, xanh-sÉm vµ ®en-n©u nh¹t),
nh−ng mê ®ôc trong l¸t máng th¹ch häc.
Ss: mafic. §n: melanocratic.
dark halo crater [3826] : miÖng nói löa quÇng
®en. Deleted: .
MiÖng nói löa nhá trªn MÆt tr¨ng ®−îc bao
bäc bëi vËt liÖu cã mÇu sÉm h¬n h¬n vïng l©n
cËn.
dark mineral [3827] : kho¸ng vËt sÉm mµu.
Nhãm kho¸ng vËt t¹o ®¸ cã mµu sÉm trong
l¸t máng th¹ch häc, nh− biotit, hornblend,
augit, v.v.
dark red silver ore [3828] : quÆng b¹c ®á Deleted: thµnh
sÉm.
dark ruby silver [3829] :
X: pyrargyrite.
dashing [3830] : t¨ng l−u l−îng kh«ng khÝ vµo Deleted: .
má.
dashkesanite [3831] : dashkesanit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm amphibol:
(Na, K) Ca2 (Fe, Mg)5 (Si, Al)8 O22 Cl2.
data [3832] : d÷ liÖu, sè liÖu.
data record [3833] : b¶n ghi d÷ liÖu, mÉu tin
d÷ liÖu.
Trong ch−¬ng tr×nh qu¶n lý c¬ së d÷ liÖu,
®©y lµ mét ®¬n vÞ hoµn chØnh cña c¸c kho¶n
môc d÷ liÖu cã liªn quan, ®−îc l−u tr÷ trong
nh÷ng tr−êng hîp d÷ liÖu ®· ®−îc ®Æt tªn.
database [3834] : c¬ së d÷ liÖu (CSDL), kho
d÷ liÖu.
 Bé s−u tËp c¸c th«ng tin vÒ mét chñ ®Ò, ®−îc
tæ chøc hîp lý ®Ó thµnh mét c¬ së cho c¸c thñ
tôc c«ng viÖc nh− truy t×m th«ng tin, rót ra c¸c
kÕt luËn vµ thµnh lËp c¸c quyÕt ®Þnh. BÊt kú mét
s−u tËp th«ng tin nµo phôc vô cho c¸c môc ®Ých
nµy ®Òu ®−îc coi lµ mét c¬ së d÷ liÖu, ngay c¶
tr−êng hîp c¸c th«ng tin ®ã kh«ng ®−îc l−u tr÷
trong m¸y tÝnh.
database server [3835] : m¸y chñ l−u tr÷ c¬
së d÷ liÖu (CSDL), kho d÷ liÖu.
Trong mét m¹ng m¸y tÝnh, ®Ó tèi −u ho¸ tèc
®é cña m¹ng, ng−êi ta th−êng ®Ó c¸c c¬ së d÷
liÖu (CSDL) dïng chung trªn mét m¸y chñ. M¸y
nµy ph¶i ®−îc cµi c¸c phÇn mÒm qu¶n lý CSDL
nh− MS SQL SERVER, ORACLE, v.v.
datolite [3836] : datolit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh nh¹t,
n»m trong khe nøt hoÆc trong æ cña diabas hoÆc
basalt. Datolit thØnh tho¶ng lµm ®¸ quý.
§n: humboldite, dystone spar.
datum level [3837] : mùc chuÈn, mÆt chuÈn.
Møc ph©n bè thÊp nhÊt hoÆc cao nhÊt cña
hãa th¹ch cã thÓ ®èi s¸nh ®−îc trªn mÆt c¾t ë
mét vïng réng.
Ss: chronohorizon. §n: datum plane.
datum plane [3838] : mÆt chuÈn.
X: datum level.
daubrecite [3839] : daubrecit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t: BiO(OH,Cl),
®ång h×nh víi bismoclit.
daubreelite [3840] : daubreelit.
Kho¸ng vËt ®¸ thiªn th¹ch mµu ®en: FeCr2S4.
daughter [3841] : con (nh¸y).
Mét nuclid phãng x¹ ®−îc h×nh thµnh do sù
ph©n r· cña chÊt phãng x¹ mÑ.
daughter mineral [3842] : kho¸ng vËt con.
Kho¸ng vËt kÕt tinh trong bao thÓ, phæ biÕn
nhÊt lµ halit, carbonat vµ sulfat.
daunialite [3843] : daunialit.
Lµ lo¹i ®¸ trÇm tÝch chøa sÐt montmorilonit
giµu silic, kh¸c víi bentonit nguån nói löa. §¸
nµy chøa 25% silic h÷u c¬ (opal, chalcedon,
th¹ch anh) vµ mét l−îng nhá sericit, clorit vµ
caolinit.
Dauphine twin law [3844] : luËt song tinh
Dauphin.
LuËt song tinh trong th¹ch anh, trong ®ã
d¹ng ®¬n tinh cña song tinh trïng nhau khi quay
180o quanh trôc c. Ss: Brazil twin law.
davainite [3845] : davainit.
§¸ siªu mafic (hornblendit) bao gåm
hornblend n©u, pyroxen, mét Ýt orthopyroxen vµ
plagioclas. Ngµy nay Ýt ®−îc sö dông.
davanite [3846] : davanit.
161
Kho¸ng vËt: K2 Ti Si6 O15.
davidite [3847] : davidit.
Kho¸ng vËt titanat-s¾t mµu n©u sÉm ®Õn ®en-
n©u nh¹t, chøa uran: A6 B15 (O, OH)36, trong ®ã
A = Fe+2, ®Êt hiÕm, U, Ca, Zr, Th, B = Ti, Fe+3,
V, Cr. Davidit lµ kho¸ng vËt nguyªn sinh trong
c¸c m¹ch nhiÖt dÞch nhiÖt ®é cao, trong pegmatit
vµ trong ®¸ magma basic, cïng tån t¹i víi
ilmenit vµ hematit. §n: ferutite, uferite.
davidsonite [3848] : davidsonit.
Lo¹i beryl mµu xanh nh¹t hoÆc mµu vµng-
xanh nh¹t.
Davisian [3849] : truêng ph¸i Davis.
G¾n liÒn víi tr−êng ph¸i ®Þa m¹o "Hoa Kú"
trªn c¬ së c¸c c«ng tr×nh vµ bµi gi¶ng cña
William Moris Davis (1850÷1934), nhµ ®Þa lý-
®Þa chÊt cña Havard, nhÊt lµ khi nãi ®Õn c¸c
luËn ®iÓm vÒ b¸n b×nh nguyªn, chu kú x©m thùc,
ph−¬ng ph¸p m« t¶, nguån gèc ®Þa h×nh. Gi¶i
thÝch nh÷ng kh¸c biÖt vÒ ®Þa h×nh ®Þa m¹o b»ng
cÊu tróc ®Þa chÊt, c¸c qu¸ tr×nh ®Þa m¹o vµ giai
®o¹n ph¸t triÓn.
davisonite [3850] : davisonit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
Ca3Al(PO4)2(OH)3.H2O. §n: dennisonite.
davreuxite [3851] : davreuxit.
Kho¸ng vËt: Mn2 Al12 Si7 O31 (OH)6.
davyne [3852] : davyn.
Kho¸ng vËt chøa feldsparhoit clorin cña
nhãm cancrinit:
(Na,Ca,K)8(Al6Si6O24)(Cl,SO4,CO3)2-3.
dawsonite [3853] : dawsonit.
Kho¸ng vËt d¹ng tÊm mµu tr¾ng:
NaAl(CO3)(OH)2.
dayingite [3854] : dayingit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: Cu Co Pt S4.
DDT (dichlorodiphenyltrichloroethane)
[3855] : chÊt DDT.
ChÊt diÖt s©u bä thuéc nhãm h÷u c¬, tån t¹i
l©u, cã ®éc tÝnh ®èi víi c¸c ®éng vËt cã x−¬ng
sèng. §Ó b¶o vÖ m«i tr−êng, chÊt nµy cÊm sö
dông ë ViÖt Nam. (DDT cßn cã tªn gäi lµ
dicophan vµ clorophenoton).
de pressurization of slopes [3856] : gi¶m ¸p
m¸i dèc.
de stressed zone [3857] : ®íi gi¶m øng suÊt.
de stressing of rockbursts [3858] : gi¶m
øng suÊt.
dead burned dolomite [3859] : dolomit
thiªu kÕt.
Lµ s¶n phÈm chÞu löa cã c«ng thøc ho¸ häc
lµ: CaO.MgO, thu ®−îc tõ sù nung kh« dolomit
hoÆc ®¸ v«i dolomit.
dead cave [3860] : hang ®éng chÕt, hang ®éng
 kh«ng ho¹t ®éng.
Hang ®éng kh«ng cã ®é Èm, kh«ng cã l¾ng
®éng trÇm tÝch vµ qu¸ tr×nh t¹o hang ®· bÞ
ngõng l¹i.
dead cliff [3861] : v¸ch chÕt.
X: abandoned cliff.
dead glacier [3862] : b¨ng hµ chÕt.
B¨ng hµ (hay s«ng b¨ng) kh«ng cã miÒn tÝch
tô hoÆc kh«ng cã nguån b¨ng bæ xung.
dead lake [3863] : hå chÕt.
Hå c¹n n−íc hoÆc hå th¶m thùc vËt.
dead load [3864] : t¶i träng cè ®Þnh.
T¶i träng cña träng l−îng b¶n th©n cña
c«ng tr×nh.
dead sea [3865] : biÓn chÕt.
Khu vùc réng lín chøa n−íc kh«ng cã sinh
vËt sinh sèng; n−íc bèc h¬i hoÆc ®ang kÕt tña.
dead storage [3866] : dung tÝch chÕt.
Dung tÝch n−íc trong hå chøa kiÖt ®Õn møc
kh«ng thÓ th¸o ra trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng.
dead water [3867] : n−íc tï.
§n: stagnant water.
de-air [3868] : lµm tho¸t khÝ.
debauchure [3869] : miÖng s«ng, cöa s«ng;
cöa kªnh, m−¬ng.
debris [3870] : m¶nh vôn.
Sù tÝch tô bÒ mÆt cña vËt liÖu bë rêi ®−îc
t¸ch ra tõ c¸c khèi ®¸ do qu¸ tr×nh ph©n huû c¬
häc hoÆc ho¸ häc. Bao gåm c¸c m¶nh vôn ®¸,
vËt liÖu ®Êt vµ ®«i khi lµ vËt chÊt h÷u c¬.
debris avalanche [3871] : lë tÝch.
Sù sËp lë ®ét ngét cña ®Êt ®¸ ë trªn s−ên dèc
xuèng do b·o hßa n−íc hoÆc do c¸c nguyªn
nh©n kh¸c.
debris cone [3872] : nãn m¶nh vôn.
1- §n: alluvial cone.
2- M« ®Êt d¹ng h×nh nãn ®−îc ®¾p chÆt, c¸c
m¶nh vôn cÊu tróc h¹t mÞn ®−îc xÕp ®èng ë gãc
chÕt cña mét t¶ng nhÊt ®Þnh tr−ît theo ®Þa h×nh.
debris dam [3873] : ®Ëp, ®ª m¶nh vôn.
Khèi vËt liÖu båi tÝch h¹t th« l¾ng ®äng
nhanh ë cöa s«ng, th−êng th−êng trong ®ît lò
quÐt vµ t¹o thµnh c¸c ch−íng ng¹i vËt trong
thung lòng.
debris fall [3874] : sËp vôn, r¬i vôn.
Sù sôp ®æ mét c¸ch tù do (r¬i tù do) cña c¸c
vËt liÖu phong hãa vµ ®¸ tõ s−ên dèc th¼ng ®øng
hay tõ c¸c v¸ch dèc ®øng, ®Æc biÖt hay gÆp däc
theo c¸c bê c¾t cña s«ng.
debris flood [3875] : dßng lò cuång l−u.
Th¶m häa lò lôt trung gian gi÷a dßng bïn vµ
lò ®ôc ë miÒn nói.
debris flow [3876] : dßng vôn, dßng bïn.
Mét khèi c¸c m¶nh vôn ®¸, ®Êt, vµ bïn di
162
chuyÓn, trong ®ã h¬n mét nöa sè h¹t vôn cã
kÝch th−íc lín h¬n cÊp h¹t c¸t. Chóng cã thÓ
chuyÓn ®éng víi tèc ®é d−íi 1m/n¨m, cã khi tèc
®é rÊt lín, ®¹t tíi 160km/giê nh− ë Huascaran
(Peru) n¨m 1977. Deleted: .
debris slide [3877] : tr−ît ®Êt (vôn), tÝch tô Deleted: :
®Êt tr−ît.
§Êt, ®¸ bë rêi kh«ng g¾n kÕt chuyÓn ®éng
kÐo lª-tr−ît tõ trªn xuèng t¹o thµnh ®Þa h×nh gß,
®åi hay ®èng vËt liÖu cã h×nh d¹ng bÊt kú tùa Deleted: .
nh− b¨ng tÝch.
debris stream [3878] : §Êt, ®¸ bë rêi kh«ng
g¾n kÕt chuyÓn ®éng kÐo lª-tr−ît tõ trªn xuèng
t¹o thµnh ®Þa h×nh gß, ®åi hay ®èng vËt liÖu cã
h×nh d¹ng bÊt kú tùa nh− b¨ng tÝch. Deleted: .
X: debris flow.
decapod [3879] : M−êi ch©n (Decapoda).
§éng vËt Vá gi¸p thuéc mét bé cã ®Æc tr−ng
lµ cã n¨m ®«i ch©n ®¬n nh¸nh n»m sau ch©n
hµm. Tuæi: Permi ®Õn ngµy nay. Deleted: :
decarbonated natural mineral water [3880]:
n−íc kho¸ng thiªn nhiªn ®· khö khÝ CO2. Formatted
N−íc kho¸ng carbonic ®ãng chai mµ khÝ CO2
®· bÞ tho¸t, kh«ng cßn b¶o tån hµm l−îng
nguyªn thñy.
decay [3881] : ph©n hñy, ph©n r·, tù gi¶m yÕu Deleted: .
vµ ph¸ hñy.
deccan basalt [3882] : decan basalt.
Dung nham tholeit kh«ng cã kiÕn tróc ban
tinh, h¹t mÞn, bao phñ diÖn tÝch kho¶ng 200.000
dÆm vu«ng ë miÒn Decan- §«ng Nam Ên §é,
bao gåm chñ yÕu labradorit, clinopyroxen vµ
oxid s¾t. Olivin th−êng v¾ng mÆt, hoÆc chØ víi
mét l−îng nhá vµ th−êng ph©n bè gÇn ®¸y cña
dßng dung nham. D¹ng ®¸ nµy cßn t¹o nªn c¸c Deleted: .
cao nguyªn basalt réng lín ë T©y B¾c Hoa Kú, Deleted: a)
tØnh Thulean thuéc miÒn T©y Scotland, §«ng
B¾c Ireland vµ Ireland. Deleted: b)
decementation [3883] : hßa tan; ph©n r·.
Sù hßa tan hoÆc röa lòa phÇn xi m¨ng cña ®¸ Deleted: .
trÇm tÝch, nh− ®èi víi ®¸ c¸t kÕt c¸c dung dÞch
trong lç hæng vµ c¸c h¹t vôn kh«ng kÕt g¾n ®−îc Deleted: nhanh
víi nhau lµm cho nh÷ng dung dÞch nµy cã thÓ
chuyÓn ®éng trong ®ã, vÝ dô sù röa lòa vËt liÖu
carbonat tõ ®¸ c¸t kÕt v«i.
dechlorination [3884] : khö clo.
Sù t¸ch tõng phÇn hay toµn bé clor cßn d− ra
khái n−íc b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p hãa häc hay
lý häc.
deciduous [3885] : rông l¸ hµng n¨m. Deleted: .
Nãi vÒ c¸c thùc vËt cã l¸ rông hµng n¨m.
decke [3886] : líp, líp phñ.
TiÕng §øc dïng ®Ó chØ líp phñ, m¸i, tõ nµy
®«i khi ®−îc sö dông trong tiÕng Anh.
 §n: napple.
declination [3887] : ®é tõ thiªn.
Gãc t¹o bëi kinh tuyÕn ®Þa lý vµ kinh tuyÕn tõ.
declinator [3888] : m¸y ®o ®é tõ thiªn.
declined [3889] : xiªn xu«i.
Nãi vÒ quÇn thÓ cµnh Bót ®¸ cã c¸c nh¸nh
cµnh treo bªn d−íi æ ph«i theo mét gãc nhá
h¬n 180o.
decompose [3890] : ph©n r·.
decomposition [3891] : ph©n hñy.
Lµm cho cÊu tróc bÒn v÷ng cña mét ph©n tö
thµnh nh÷ng ph©n tö ®¬n gi¶n h¬n hoÆc thµnh
c¸c nguyªn tö. Trong ®Þa chÊt, ®Ó ph©n hñy mÉu
cÇn gia c«ng mÉu tíi cì h¹t 75mm (200 mesh),
sau ®ã cã thÓ ph©n hñy mÉu b»ng acid hoÆc
nung ch¶y.
decompress [3892] : x¶, níi, th«i kh«ng nÐn.
decrease [3893] : gi¶m, h¹ thÊp.
decrement [3894] : l−u l−îng n−íc d−íi ®Êt.
dedolomitization [3895] : khö dolomit.
Lµ qu¸ tr×nh g©y ra bëi sù biÕn chÊt mµ ë ®ã
mét phÇn hay toµn bé magnesi (Mg) trong
dolomit hoÆc ®¸ v«i dolomit ®−îc sö dông ®Ó
thµnh t¹o c¸c oxid, hydroxid vµ silicat magnesi
(nh− brucit, forsterit) vµ dÉn tíi sù lµm giµu
calcit.
deep [3896] : s©u, biÓn th¼m.
Hè tròng hay miÒn tròng cã thÓ nhËn thÊy
cña ®¸y biÓn (d¹i d−¬ng). ThuËt ng÷ ®−îc hiÓu
®Ó chØ ®é s©u lín h¬n 1800 fit. §n: abyss.
deep borer [3897] : m¸y khoan s©u.
deep boring [3898] : khoan s©u.
deep earthquake [3899] : ®éng ®Êt s©u.
deep focus earthquake [3900] : ®éng ®Êt s©u.
§éng ®Êt cã t©m ë ®é s©u 300÷700km so víi
bÒ mÆt.
deep foundation [3901] : mãng s©u.
deep lead [3902] : sa kho¸ng ch«n vïi.
Sa kho¸ng båi tÝch bÞ ch«n vïi d−íi líp ®Êt
hoÆc ®¸.
deep level mining [3903]:khai th¸c ë tÇng s©u.
deep sea deposit [3904] : trÇm tÝch biÓn s©u.
deep sea fan [3905] : nãn phãng vËt d−íi biÓn
s©u.
deep water [3906] : n−íc s©u.
Khèi n−íc ®Ëm ®Æc ®−îc t¹o ra do bÞ l¹nh ®i
sau ®ã ch×m xuèng vµ lan táa ë ®é s©u lín.
deep well [3907] : giÕng s©u.
GiÕng n−íc th−êng lµ giÕng khoan, cã ®é s©u
lín h¬n giÕng n«ng tiªu biÓu ë vïng l©n cËn. Tõ
cã thÓ dïng ®Ó chØ giÕng s©u 20m ë vïng cã
giÕng n«ng, ®é s©u trung b×nh 7-8m hoÆc dïng
®Ó chØ giÕng rÊt s©u, ë vïng cã giÕng khoan
n−íc s©u 100m hoÆc h¬n.
163
deep well disposal [3908] : ch«n n−íc th¶i vµo
giÕng s©u.
Ph−¬ng ph¸p lo¹i bá c¸c chÊt th¶i láng b»ng
c¸ch b¬m Ðp chóng vµo nh÷ng giÕng s©u ®Ó
ch«n vïi trong lßng ®Êt.
deerite [3909] : deerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng cã cÊu tróc
silicat m¹ch: (Fe, Mn)12 Si8 (O, OH)22.
Deerparkian [3910] : Deerpark.
BËc ë B¾c Mü. Devon h¹ (n»m trªn
Helderbergi, n»m d−íi Onesquethawi).
defect lattice [3911] : m¹ng khuyÕt tËt.
M¹ng tinh thÓ, trong ®ã sù lÆp ®i lÆp l¹i nãi
chung bÞ gi¸n ®o¹n, t¹o nªn c¸c khuyÕt tËt trong
tinh thÓ.
defernite [3912] : defernit.
Kho¸ng vËt :
Ca3(CO3)(OH,Cl)4.H2O trong skara.
deficiency disease [3913] : bÖnh thiÕu chÊt.
BÖnh ph¸t sinh do thiÕu mét (hay mét sè)
chÊt dinh d−ìng thiÕt yÕu. VÝ dô: bÖnh b−íu cæ,
®Çn ®én do thiÕu iod.
definitions of geometrical terms [3914] :
®Þnh nghÜa thuËt ng÷ h×nh häc.
deflation [3915] : thæi mßn. Deleted: .
1- Qu¸ tr×nh chän läc vµ di chuyÓn c¸c h¹t Deleted: a)
mÞn, bë rêi do t¸c dông cña giã, b·o ë sa m¹c
hay cån c¸t, nói c¸t ven bê biÓn.
2- Mét d¹ng x©m thùc do giã. Deleted: b)
deflation lake [3916] : hå thæi mßn. Deleted: .
Hå chiÕm cø bån tròng do t¸c dông cña giã ë
vïng khÝ hËu sa m¹c vµ b¸n sa m¹c; th−êng rÊt
c¹n vµ cã thÓ cã n−íc theo mïa. Deleted: d−íi
deflection [3917] : ®æi dßng, chÖch dßng;
lÖch, xiªn, lÖch h−íng; biÕn d¹ng. Deleted: .
1-(®m) Sù chÖch dßng hay ®æi h−íng cña
s«ng suèi mét c¸ch t−¬ng ®èi tù ph¸t nh− qu¸
tr×nh t¹o båi tÝch, x©m thùc ngang, ho¹t ®éng
nói löa, v.v.
2-(®cctr) LÖch h−íng khi khoan hoÆc ®ãng
cäc bÞ nghiªng, mÊt ®é th¼ng ®øng; KÕt cÊu bÞ
biÕn d¹ng, bÞ vâng.
Deleted: .
deflexed [3918] : uèn lÖch.
QuÇn thÓ cµnh Bót ®¸ cã ®o¹n ®Çu cña nh¸nh
cµnh treo bªn d−íi æ ph«i theo mét gãc nhá h¬n
180o nh−ng phÇn xa h¬n uèn lÖch ®i theo h−íng
n»m ngang.
deflocculant [3919] : chÊt ph©n t¸n.
§n: dispersant.
deformability [3920] : ®é biÕn d¹ng, kh¶ n¨ng
biÕn d¹ng.
deformability test [3921] : thÝ nghiÖm
biÕn d¹ng.
deformation [3922] : biÕn d¹ng.
 1- ThuËt ng÷ chung chØ qu¸ tr×nh uèn nÕp,
®øt g·y, tr−ît, nÐn Ðp hoÆc t¸ch gi·n cña ®Êt ®¸
do nhiÒu ngo¹i lùc kh¸c nhau cña Tr¸i ®Êt.
2- Sù thay ®æi vÒ h×nh d¹ng vµ kÝch th−íc cña
mét vËt thÓ r¾n d−íi t¸c dông cña ngo¹i lùc. Sù
biÕn ®æi chiÒu dµi trªn mét ®¬n vÞ theo mét
h−íng x¸c ®Þnh. §n: strain.
deformation mechanics of a roof bed in
stratified rock [3923] : c¬ häc biÕn d¹ng cña
líp vßm (hÇm lß) trong ®¸ ph©n líp.
deformation modulus [3924]:hÖ sè biÕn d¹ng.
deformation twin [3925]:song tinh biÕn d¹ng.
Song tinh bÞ tr−ît ®i trong tinh thÓ.
§n: secondary twining.
deformed cross-bedding [3926] : ph©n líp
xiªn biÕn d¹ng.
Ph©n líp xiªn trong ®ã c¸c líp bÞ uèn cong
theo h−íng dßng ch¶y, th−êng x¶y ra tr−íc khi
l¾ng ®äng líp phñ trªn.
degenerative recrystallization [3927] : t¸i kÕt
tinh suy tho¸i.
Sù suy tho¸i cña tinh thÓ khi t¸i kÕt tinh.
degradation [3928] : h¹ thÊp, suy gi¶m, bµo
mßn, xãi mßn.
1- Qu¸ tr×nh lµm mßn dÇn, lµm r· dÇn vµ xu
thÕ chung gi¶m dÇn bÒ mÆt ®Þa h×nh Tr¸i ®Êt
b»ng c¸c qu¸ tr×nh tù nhiªn nh− phong hãa vµ
x©m thùc, vÝ dô qu¸ tr×nh ®µo khoÐt s©u lßng.
§«i khi thuËt ng÷ bao hµm c¶ sù vËn chuyÓn vËt
liÖu. §n: denudation (sù bãc mßn, sù bãc trôi).
2- Víi nghÜa Ýt sö dông h¬n lµ x©m thùc (xãi
mßn) th¼ng ®øng, tøc lµ qu¸ tr×nh thiÕt lËp vµ
duy tr× ®é æn ®Þnh ®é dèc cña s−ên.
degradation recrystallization [3929] : t¸i kÕt
tinh suy biÕn.
KÕt qu¶ t¸i kÕt tinh lµm cho kÝch th−íc tinh
thÓ gi¶m ®i t−¬ng ®èi. Ngn: aggradation
recrystallization. §n: grain diminution,
degenerative recrystallization.
degradation vacuity [3930] : ®é trèng hôt.
Gi¸ trÞ kho¶ng kh«ng gian-thêi gian cña phÇn
bÞ chuyÓn mÊt ®i trong qu¸ tr×nh tÝch tô biÓn
tiÕn-biÓn tho¸i, vÝ dô nh− phÇn trÇm tÝch hå mÊt
®i do xãi mßn theo thêi gian cña ®¸ tån t¹i tr−íc
®©y ë mÆt kh«ng chØnh hîp. ThuËt ng÷ nµy còng
®−îc sö dông ®Ó thay thÕ tõ erosional vacuity.
§n: vacuity.
degraded illite [3931] : ilit ph©n hñy.
Ilit giµu kali bÞ t¸ch khái vÞ trÝ cÊu tróc líp
xen sau mét thêi gian dµi röa lòa.
§n: stripped illite.
degree [3932] : ®é, møc ®é.
§é (h×nh häc), ®é (nhiÖt ®é), ®é (c−êng ®é,
®é m¹nh, cÊp ®éng ®Êt, cÊp giã b·o).
164
degree of compaction [3933] : ®é chÆt (Id). Deleted: a)
§é chÆt t−¬ng ®èi cña ®Êt cã thÓ ®−îc biÓu Deleted: thÓ hiÖn
thÞ b»ng chØ sè ®é chÆt Id tÝnh b»ng biÓu thøc:
Id = (emax-e)/(emax-emin); trong ®ã:. Deleted: b)
emax-hÖ sè rçng cña ®Êt ë tr¹ng th¸i xèp nhÊt;
emin-hÖ sè rçng cña ®Êt ë tr¹ng th¸i chÆt nhÊt; e-
hÖ sè rçng thùc cña ®Êt. Nh− vËy khi Id =1 ®Êt Deleted: ~ C¬ häc biÕn d¹ng cña líp
rÊt chÆt vµ khi Id = 0 ®Êt rÊt xèp. vßm (hÇm lß) trong ®¸ ph©n líp.¶
degree of consolidation [3934] : ®é cè kÕt.
Lµ tû sè cña møc ®é cè kÕt t¹i mét thêi ®iÓm
nµo ®ã trªn tæng møc ®é cè kÕt cña mét mÉu ®Êt
t¹i mét cÊp ¸p lùc. Deleted: .
degree of freedom [3935] : Èn sè, bËc tù do.
Møc ®é (bËc) tù do (c¸ch gäi Èn ph¶i t×m
trong c¸c ph−¬ng ph¸p sè).
degree of saturation [3936] : ®é b·o hßa.
Møc ®é ngËm dung dÞch (n−íc, dÇu) cña
mÉu, lµ sè ®o c¸c kho¶ng rçng trong ®Êt cã ®Çy
n−íc. Th−êng ®−îc thÓ hiÖn b»ng tû sè gi÷a thÓ
tÝch n−íc trªn tæng thÓ tÝch lç rçng.
degree of sorting [3937] : ®é chän läc. Deleted: .
PhÐp ®o ®é biÕn ®æi sù ph©n bè ®é h¹t trong Deleted: .
trÇm tÝch. Cã thÓ ®−îc biÓu diÔn b»ng biÓu thøc
Deleted: .
sigma phi (σφ).
dehydration reaction [3938] : ph¶n øng Deleted: a)
khö n−íc.
Ph¶n øng biÕn chÊt khi H2O di chuyÓn tõ
kho¸ng vËt sang dung dÞch.
deionization [3939] : khö (t¸ch) ion.
Sù lo¹i bá tõng phÇn hay toµn bé c¸c lo¹i ion Deleted: vµ cã khi cßn sö dông ®
trong n−íc, ®Æc biÖt b»ng c¸ch sö dông c¸c nhùa Deleted: ø
trao ®æi ion.
Deleted: b)
delay intervals in production blasting
[3940]: thêi gian chê ®îi, thêi gian chËm, thêi Deleted: , ®ã
gian chê m×n næ. Deleted: .
C¸c kho¶ng trÔ trong næ m×n khai th¸c.
delayed runoff [3941] : dßng ch¶y chËm.
N−íc m−a r¬i xuèng mÆt ®Êt sau ®ã ch¶y vµo
c¸c s«ng suèi.
delessite [3942] : delesit.
Kho¸ng vËt nhãm clorit, lo¹i clinoclor giµu
s¾t: (Mg, Fe+2, Fe+3, Al)6 (Si, Al)4 O10 (OH)8, tån
t¹i trong ®¸ magma basic.
delhayelite [3943] : delhayelit. Deleted: .
Kho¸ng vËt:
(Na,K)10Ca5Al6Si32O80(Cl2,F2,O4)3.18H2O.
dellaite [3944] : delait.
Kho¸ng vËt: Ca6 Si3 O11 (OH)2.
Delmontian [3945] : Delmonti.
BËc ë B¾c Mü. PhÇn cao nhÊt cña Miocen
(n»m trªn Mohni, n»m d−íi Repetti).
delorenzite [3946] : delorenzit.
Kho¸ng vËt m« t¶ ®Çu tiªn cã c«ng thøc lµ:
(Y, U, Fe) (Ti, Sn)3 O8. §n: tanteuxenite.
 delphinite [3947] : delphinit.
Epidot mµu xanh-vµng nh¹t t×m thÊy ë Ph¸p.
delrioite [3948] : delrioit.
Kho¸ng vËt: Ca Sr V2 O6 (OH)2. 3H2O.
delta [3949] : ch©u thæ, tam gi¸c ch©u, delta.
D¶i ®Êt båi tÝch hÑp, ph¼ng ë cöa s«ng (hoÆc
gÇn cöa s«ng) d¹ng h×nh tam gi¸c hay h×nh qu¹t,
bÞ ph©n c¾t bëi nhiÒu nh¸nh cña s«ng chÝnh;
®−îc h×nh thµnh do sù tÝch tô vËt liÖu trÇm tÝch
cña s«ng víi khèi l−îng ®ñ lín ®Ó sãng biÓn,
thñy triÒu vµ dßng ch¶y kh«ng thÓ mang ®i
®−îc. PhÇn lín c¸c ch©u thæ cã mét phÇn nh«
cao, mét phÇn thÊp d−íi mÆt n−íc. ThuËt ng÷
"delta" ký hiÖu b»ng ch÷ c¸i Hy L¹p (Δ) do
Herodotus (thÓ kû thø 5 tr−íc C«ng nguyªn) sö
dông ®Ó chØ miÒn ®Êt thÊp ë cöa s«ng Nin, ®Ønh
tam gi¸c chØ chiÒu dßng ch¶y.
delta bar [3950] : doi c¸t ch©u thæ.
Doi c¸t ®−îc h×nh thµnh ë cöa s«ng nh¸nh
cña s«ng chÝnh, cã d¹ng ch÷ Δ hay ch©u
thæ nhá.
delta cap [3951] : nãn ch©u thæ.
Nãn phãng vËt (nãn båi tÝch) hay qu¹t båi
tÝch ®−îc h×nh thµnh ë ®ång b»ng ch©u thæ, cã
®Ønh h−íng ng−îc chiÒu dßng ch¶y.
delta cycle [3952] : chu kú vïng ch©u thæ.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ chu kú kiÕn t¹o hai
pha phô thuéc vµo sù x©m thùc cña s«ng vµ thay
®æi mùc n−íc biÓn; bao gåm c¶ sù l¾ng ®äng líp
trÇm tÝch æn ®Þnh sau ®ã lµ chuyÓn ®éng th¼ng
®øng (b×nh th−êng lµ sôt lón) cña ®¸y. §èi víi
®Þa m¸ng lÊp ®Çy, yÕu tè chñ yÕu lµ sù tÝch tô
kiÓu ch©u thæ. Chu kú ®−îc ®Æc tr−ng b»ng sù
thay ®æi t¨ng ®é th« cña h¹t tõ ®¸y bån tròng
ng−îc lªn trªn, t¨ng khèi l−îng vËt liÖu m¶nh
vôn vµ hËu qu¶ lµ sù l¾ng ®äng v−ît qu¸ sù
sôt lón.
delta fan [3953] : qu¹t ch©u thæ.
TrÇm tÝch ®−îc thµnh t¹o do qu¹t båi tÝch
®−îc n©ng lªn cïng víi ch©u thæ. §n: fan delta.
delta front [3954] : mÆt tr−íc ch©u thæ, phÝa
tr−íc ch©u thæ.
§íi hÑp, n¬i x¶y ra qu¸ tr×nh trÇm tÝch ë
ch©u thæ rÊt m¹nh mÏ vµ gåm nhiÒu líp c¸t liªn
tôc; xuÊt hiÖn trong ph¹m vi ®é s©u ¶nh h−ëng
cña sãng biÓn (≤ 10m). §ã lµ ®íi ph©n c¸ch gi÷a
trÇm tÝch tr−íc ch©u thæ vµ ®ång b»ng ch©u thæ;
nã cã thÓ dèc hoÆc tho¶i.
delta front platform [3955] : nÒn tr−íc
ch©u thæ.
§íi n«ng, réng gÇn 5 km, n»m ë phÝa tr−íc
c¸c s«ng nh¸nh cña ch©u thæ delta.
delta lake [3956] : hå ch©u thæ.
Hå thµnh t¹o däc theo bê ch©u thæ hoÆc trong
165
ch©u thæ b»ng c¸ch xuÊt hiÖn c¸c d¶i ch¾n qua
vÞnh n«ng hoÆc b»ng c¸ch ®ãng kÝn mét phÇn
biÓn bëi trÇm tÝch ch©u thæ.
delta plain [3957] : ®ång b»ng ch©u thæ. Deleted: .
MÆt n»m ngang hoÆc gÇn b»ng ph¼ng, h−íng Deleted: .
vÒ ®Êt liÒn cña mét ch©u thæ delta lín, hay nãi
mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n, lµ ®ång b»ng båi tÝch
®−îc ®Æc tr−ng bëi sù ph©n nh¸nh, nhiÒu s«ng
nh¸nh vµ nhiÒu bån ngËp lôt gi÷a c¸c
s«ng nh¸nh.
delta plateau [3958] : cao nguyªn ch©u thæ. Deleted: .
§ång b»ng ch©u thæ ®−îc n©ng lªn cao hoÆc
bÞ quªn l·ng.
delta shoreline [3959] : bê biÓn ch©u thæ. Deleted: .
§−êng bê biÓn tiÕn ®−îc h×nh thµnh do ch©u
thæ ®−îc réng ra vÒ phÝa biÓn (hay phÝa hå).
delta structure [3960]: cÊu t¹o tam gi¸c ch©u.
Lo¹i cÊu t¹o trÇm tÝch h×nh thµnh tõ 3 tËp Deleted: .
hîp líp: c¸c líp ®¸y, c¸c líp trung gian vµ c¸c
líp trªn cïng.
delta terrace [3961] : bËc thÒm ch©u thæ. Deleted: .
ThÒm cæ d¹ng h×nh qu¹t cÊu thµnh ch©u thæ Deleted: .
vµ lµ phÇn cßn l¹i cña ch©u thæ sau khi s«ng bÞ
biÕn mÊt.
deltaic [3962] : tam gi¸c ch©u.
§Ò cËp tíi hoÆc ®Æc tr−ng bëi tam gi¸c ch©u. Deleted: .
deltaic coastal plain [3963] : ®ång b»ng ch©u
thæ duyªn h¶i. Deleted: .
§ång b»ng duyªn h¶i gåm hµng lo¹t ch©u thæ
nhá liªn kÕt víi nhau; trong ®ã cã nhiÒu gê tù
nhiªn ph©n c¸ch bëi c¸c bån tròng.
deltaic deposit [3964] : trÇm tÝch tam
gi¸c ch©u. Deleted: .
Thµnh t¹o trÇm tÝch ë tam gi¸c ch©u ®Æc
tr−ng bëi cÊu t¹o ph©n líp xiªn, cã thµnh phÇn
lµ hîp t¹o cña c¸t, sÐt vµ c¸c tµn tÝch sinh vËt
n−íc lî, vËt chÊt h÷u c¬.
deltaic tract [3965] : d¶i tam gi¸c ch©u. Deleted: .
Sù kÐo dµi d¶i b×nh nguyªn cña mét con
s«ng, ®Æc tr−ng bëi sù thµnh t¹o trÇm tÝch vïng
ch©u thæ vµ sù l¾ng ®äng cña c¸c trÇm tÝch
h¹t mÞn. Deleted: .
delthyrial chamber [3966 : phßng chøa phiÕn
tam gi¸c.
Khoang bªn d−íi ®Ønh m¶nh bông cña Tay
cuén, bao bäc bëi c¸c phiÕn r¨ng hoÆc bëi c¸c Deleted:
v¸ch vá sau vµ bªn nÕu kh«ng cã phiÕn r¨ng.
delthyrial plate [3967] : phiÕn tam gi¸c.
PhiÕn n»m bªn trong mét phßng chøa ë Tay
cuén thuéc bé Spiriferida, kÐo dµi tõ ®Ønh xuèng Deleted: .
gi÷a c¸c phiÕn r¨ng.
delthyrium [3968] : khe tam gi¸c, khe delta.
Khe gi÷a h×nh tam gi¸c hoÆc gÇn tam gi¸c Deleted: .
n»m bªn d−íi ®Ønh m¶nh bông ë Tay cuén,
th−êng cã t¸c dông nh− mét lç ®Ó cuèng thß
ra ngoµi.
deltidial plate [3969]: phiÕn ®Ëy khe tam gi¸c.
PhiÕn cã ®«i mäc tõ r×a cña khe tam gi¸c cña
mét Tay cuén, vµ che ®i mét phÇn hay toµn bé
khe nµy.
deltidium [3970] : líp phñ khe tam gi¸c.
Líp phñ t¹o nªn bëi sù nèi l¹i cña c¸c phiÕn
®Ëy khe tam gi¸c mµ ®−êng nèi nh×n thÊy ®−îc.
deltoid island [3971] : ®¶o ch©u thæ.
§¶o nh¸nh ®−îc h×nh thµnh trªn ch©u thæ.
deltoid plate [3972] : phiÕn d¹ng delta.
Vßng nhá c¸c phiÕn xen tia gÇn tam gi¸c ë
®éng vËt Nô biÓn, n»m gÇn ®Ønh æ nh−ng ®èi
miÖng so víi phiÕn miÖng gi÷a c¸c ch©n mót
gi¸p kÒ vµ ®»ng tr−íc phiÕn tia. §n: deltoid.
deluge [3973] : trËn lôt lín, ®¹i hång thñy.
Sù trµn ngËp n−íc trªn mÆt ®Êt.
deluvial [3974] : deluvi.
deluvium [3975] : deluvi, s−ên tÝch.
1- L¾ng ®äng vËt liÖu vôn, chän läc kÐm trªn
s−ên nói ®åi d−íi t¸c dông cña dßng ch¶y
kh«ng th−êng xuyªn vµ ch−a hÕt t¸c dông cña
träng lùc.
2- Lµ ®èi t−îng t×m kiÕm, khai th¸c kho¸ng
vËt nÆng (sa kho¸ng deluvi). §n: diluvium.
delvauxite [3976] : delvauxit.
Kho¸ng vËt: Fe+34 (PO4)2 (OH)6. nH2O.
demand [3977] : yªu cÇu, ®ßi hái.
demantoid [3978] : demantoit.
§¸ quý mµu xanh s¸ng ®Õn xanh-vµng nh¹t,
trong, cña granat andradit, ¸nh lÊp l¸nh
®Æc tr−ng, t¸n s¾c m¹nh h¬n kim c−¬ng nh−ng
cã ®é cøng nhá h¬n c¸c lo¹i granat kh¸c.
§n: uralian emerald.
Demec gauge [3979] : ®ång hå, thiÕt bÞ
®o Demec.
demesmaekerite [3980] : demesmaekerit.
Kho¸ng vËt mµu xanh chai ®Õn xanh oliu:
Pb2 Cu5 (UO2)2 (SeO3)6 (OH)6. 2H2O.
demic [3981] : quÇn lo¹i h¹n chÕ.
Mét quÇn lo¹i lai kh¸c thø cïng loµi nhá h¬n
quÇn lo¹i loµi. ThuËt ng÷ nµy th−êng ®−îc dïng
ghÐp víi mét tiÕp ®Çu ng÷ chØ b¶n chÊt hoÆc
nguyªn nh©n cña sù t¸ch ra mét nhãm nh− vËy,
vÝ dô "topodemic" (thuéc quÇn lo¹i h¹n chÕ vÒ
®Þa lý) ®Ó chØ mét quÇn lo¹i ph©n bè h¹n chÕ ë
mét diÖn ®Þa lý riªng.
demineralization [3982] : lo¹i kho¸ng.
Sù lµm gi¶m hµm l−îng c¸c muèi hoÆc c¸c
chÊt v« c¬ hßa tan trong n−íc b»ng qu¸ tr×nh
sinh häc, hãa häc hay lý häc.
demiplate [3983] : tÊm khuyÕt.
TÊm ch©n mót ë ®éng vËt CÇu gai ch¹m ®Õn
®−êng kh©u gÇn tia mµ kh«ng ch¹m ®−êng kh©u
166
chÝnh gi÷a.
demipyramid [3984] : th¸p khuyÕt. Deleted: .
Mét trong m−êi yÕu tè ®ì c¸c r¨ng ë ®Ìn
Aristot cña mét CÇu gai.
demosponge [3985] : Bät biÓn th−êng
(Demospongea).
Bät biÓn thuéc mét líp ®Æc tr−ng chñ yÕu bëi
cã chÊt bät biÓn lµ toµn bé hay mét phÇn cña
khung x−¬ng cña nã. Deleted: .
dendritic drainage pattern [3986] : m¹ng
s«ng suèi d¹ng cµnh c©y. Deleted: .
KiÓu m¹ng s«ng suèi trong ®ã c¸c s«ng
nh¸nh (hoÆc suèi nh¸nh) ch¶y vÒ nhiÒu h−íng
d−íi nh÷ng gãc kh¸c nhau vµ nh×n tæng thÓ trªn
s¬ ®å tr«ng gièng nh− mét c©y gåm nhiÒu cµnh. Deleted: :
Nã ®−îc h×nh thµnh n¬i con s«ng thuËn dßng cã Formatted
nhiÒu s«ng nh¸nh vµ c¸c s«ng nh¸nh nµy l¹i lµ
nguån cung cÊp n−íc cho s«ng chÝnh. §iÒu nµy
chøng tá s«ng thuËn dßng ch¶y qua c¸c tÇng
®¸ n»m ngang, ®ång nhÊt hoÆc c¸c ®¸ kÕt tinh
cã ®é bÒn chèng l¹i sù bµo mßn x©m thùc
nh− nhau.
dendritite [3987] : dendritit.
Kho¸ng vËt kÕt tinh d¹ng cµnh c©y.
§n: arborescent.
dendroclone [3988] : gai d¹ng c©y.
Gai liªn kÕt d¹ng l−íi ë Bät biÓn cã th©n
nh½n vµ th¼ng, ®Çu ph©n nh¸nh d¹ng c©y.
dendroid [3989] : D¹ng c©y (Dendroidea). Deleted: ,
Bót ®¸ cè ®Þnh thuéc mét bé ®Æc tr−ng bëi
mét quÇn thÓ cµnh d¹ng c©y cã nhiÒu nh¸nh bao
gåm c¸c tù æ, æ kÐp vµ æ èng xÕp thµnh c¸c bé
ba xen kÏ ®Òu ®Æn däc mçi nh¸nh; tuæi: Cambri- Deleted: :
Carbon; nãi vÒ mét sè ®éng vËt kh«ng x−¬ng
sèng t¹o nªn nh÷ng quÇn thÓ nhiÒu nh¸nh t¨ng
tr−ëng d¹ng c©y, nh− lµ quÇn thÓ Bót ®¸ d¹ng
c©y; nãi vÒ kiÓu ph©n nh¸nh kh«ng ®Òu cña San
h« d¹ng bã.
dendroid colony [3990] : quÇn thÓ d¹ng c©y.
QuÇn thÓ ®éng vËt ChÐn cæ, trong ®ã mçi
chÐn c¸ thÓ t¸ch biÖt ra víi c¸c chÐn kh¸c, trõ ë
gèc, kh¸c víi c¸c quÇn thÓ khèi hay d¹ng chuçi.
dendroid tufa [3991] : tuf d¹ng c©y.
Tuf mµu x¸m lé ra d−íi d¹ng nh÷ng khèi
nÊm, d¹ng cÇu hoÆc d¹ng vßm víi kiÕn tróc vÜ
m« kiÓu ®ång t©m hoÆc kiÕn tróc d¹ng cµnh néi
bé kÐm râ nÐt h¬n. §ã lµ tuf ph©n bè däc theo
bê hå c¹n Lahontan ë Nevada, ë ®ã chóng t¹o
nªn phÇn lín c¸c khèi d¹ng vßm.
§n: dendritic tufa.
denisovite [3992] : denisovit.
Kho¸ng vËt trong ®¸ kiÒm ë Kola Peninsula:
(K, Na) Ca2 Si3 O8 (F, OH).
denitrification [3993] : khö (t¸ch) nit¬.
Sù lo¹i bá nit¬ hoÆc c¸c hîp chÊt nit¬ (®Æc
biÖt lµ nitrat vµ nitrit) trong n−íc hay n−íc th¶i,
th−êng lµ b»ng vi khuÈn.
Denness curvilinear cell counting method
[3994] : ph−¬ng ph¸p ®Õm « cong Denness.
X: stereographic projection.
denningite [3995] : deningit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng kh«ng mµu ®Õn
xanh nh¹t: (Mn, Zn) Fe2 O5.
dennisonite [3996] : denisonit.
X: davisonite.
dense [3997] : chÆt.
ChØ tr¹ng th¸i cña ®Êt sau qu¸ tr×nh thµnh t¹o
tù nhiªn hoÆc ®−îc ®Çm chÆt.
densimeter [3998] : densimet¬.
ThiÕt bÞ x¸c ®Þnh dung träng cña vËt liÖu.
density [3999] : tû träng; mËt ®é; ®é dµy;
dung träng, dung träng ®Êt, dung träng ®¸.
Träng l−îng n−íc trªn mét ®¬n vÞ thÓ tÝch,
th−êng sö dông gram trªn centimet khèi. Tû
träng cña n−íc thay ®æi kho¶ng tõ 1,0 cho n−íc
ngät ®Õn 1,07 cho n−íc ®¹i d−¬ng.
density bottle [4000]: chai x¸c ®Þnh dung träng.
density current [4001] : dßng ch¶y bÞ ®ôc,
dßng ch¶y lÉn t¹p chÊt.
§n: turbidity current.
density log [4002] : carota mËt ®é.
§−êng cong ®o gamma mËt ®é trong lç
khoan chØ ra mËt ®é khèi cña ®Êt ®¸ vµ
chÊt láng.
density of prospecting (exploration) net
[4003] : mËt ®é m¹ng l−íi th¨m dß; ®é dµy cña
l−íi th¨m dß, mËt ®é th¨m dß.
Sè l−îng c«ng tr×nh th¨m dß trªn mét ®¬n vÞ
diÖn tÝch, hay diÖn tÝch cho mét c«ng tr×nh
th¨m dß, hoÆc kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c c«ng tr×nh
th¨m dß.
dental concrete [4004] : bª t«ng t¹o h×nh, bª
t«ng lµm ®Çy hè ®µo.
dental plate [4005] : phiÕn r¨ng.
PhiÕn ë líp vá phô xÕp s¾p kh«ng cè ®Þnh,
n»m d−íi vµ ®ì lÊy r¨ng b¶n lÒ ë Tay cuén, vµ
kÐo dµi ®Õn mÆt vá cña m¶nh bông; ë ®éng vËt
cã MiÖng hµm (Gnathostoma) lµ mét r¨ng ®¬n
lín to h¬n h¼n trong bé r¨ng.
dental socket [4006] : hèc r¨ng.
Hèc n«ng ë bê b¶n lÒ m¶nh l−ng cña Tay
cuén, n¬i mét r¨ng b¶n lÒ ë m¶nh bông
khíp vµo.
dentate [4007] : cã r¨ng.
Cã nh÷ng mÊu d¹ng r¨ng hay h×nh chãp nhá.
denticle [4008] : r¨ng nhá, mÊu r¨ng nhá, mÊu
r¨ng phô.
CÊu tróc nhá d¹ng gai, d¹ng ®Çu kim hay
d¹ng m¾t c−a cña nh÷ng yÕu tè R¨ng nãn phøc
167
hîp hay d¹ng tÊm; ë Tay cuén lµ nh÷ng mÊu
nhá, nhän n»m xen kÏ víi c¸c hèc r¨ng bæ sung
ë däc bê b¶n lÒ cña c¶ hai m¶nh vá; r¨ng nhá
nguyªn sinh hay thø sinh trªn mÐp ®−êng kh©u
cña phiÕn tia ë tÊm ng¨n « thuéc Vá gi¸p
Cirripedia cã t¸c dông t¨ng c−êng khíp cña tÊm
nµy; ë ®éng vËt cã x−¬ng sèng lµ mét v¶y nhá
h×nh r¨ng, còng lµ mét cÊu tróc nhá d¹ng r¨ng
g¾n víi gê mang.
denticulate [4009] : cã mÊu d¹ng r¨ng nhá.
Cã nh÷ng r¨ng nhá, hoÆc cã mét d·y nh÷ng
mÊu d¹ng gai hay d¹ng r¨ng, vÝ dô nãi vÒ mét
vá ®éng vËt phñ bëi nh÷ng mÊu nh− vËy; cã
r¨ng nhá vµ ®Òu, nh− ë l¸ c©y.
denticulation [4010] : cã r¨ng, bé r¨ng.
T×nh tr¹ng cã mÊu d¹ng r¨ng, còng lµ mét
d·y cÊu tróc d¹ng r¨ng nhá, vÝ dô nh− c¸c r¨ng
nhá ë c¸c bê tr−íc vµ sau cña vá Ostracoda
thuéc hä Cytheridae.
dentition [4011] : bé r¨ng.
Sè l−îng, lo¹i vµ c¸ch xÕp s¾p c¸c r¨ng hoÆc
cÊu tróc d¹ng r¨ng ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng
sèng, vµ c¸c r¨ng ë ®éng vËt cã x−¬ng sèng.
denudation [4012] : bãc mßn. Deleted: .
1- Tæng hîp c¸c qu¸ tr×nh lµm cho mÆt ®Êt bÞ Deleted: a)
bµo mßn hoÆc h¹ thÊp dÇn do nhiÒu t¸c nh©n tù
nhiªn kh¸c nhau nh− phong ho¸, x©m thùc, vËn
chuyÓn còng nh− hiÖu øng ph¸ hñy tæng hîp c¸c
qu¸ tr×nh nªu trªn. Mét sè t¸c gi¶ dïng thuËt
ng÷ ®ång nghÜa degradation, tuy nhiªn gi÷a Deleted: G
chóng cã sù kh¸c biÖt: "denuation" lµ qu¸ tr×nh
x¶y ra m¹nh mÏ ë giai ®o¹n sím cña chu kú
ph¸t triÓn ®Þa h×nh; cßn "degradation" lµ qu¸
tr×nh x¶y ra mét c¸ch chËm ch¹p ë giai ®o¹n vÒ
sau cña chu kú.
2- Líp ®¸ gèc kh«ng bÞ phñ, n¬i lé ra trong Deleted: b)
qu¸ tr×nh x©m thùc.
depergelation [4013] : tan b¨ng.
T¸c ®éng hoÆc qu¸ tr×nh tan b¨ng vÜnh viÔn
trªn bÒ mÆt.
depleted area [4014] : khu vùc ®· khai
th¸c hÕt.
depleted uranium [4015] : urani nghÌo.
Deleted: m
Urani nghÌo (viÕt t¾t lµ DU) lµ lo¹i urani ®·
lÊy ®i ®ång vÞ urani-235, lµ chÊt cã kh¶ n¨ng
ph©n h¹ch (fission) dïng trong lß ph¶n øng, chÕ
t¹o bom nguyªn tö. Dïng urani tù nhiªn lµm
giµu ®ång vÞ urani-235 ®Õn 3,2%-3,6% lµm
nhiªn liÖu cho c¸c lß ph¶n øng vµ gäi lµ urani
giµu (enriched uranium). Qu¸ tr×nh nµy sinh ra
mét s¶n phÈm phô (cã thÓ ®−îc xem lµ chÊt
th¶i) lµ DU cßn chøa 0,2-0,3% urani-235. Nh−
vËy kh¸i niÖm giµu nghÌo ë ®©y lµ nhiÒu hay Ýt
urani-235 so víi urani tù nhiªn. Urani nghÌo
chøa chñ yÕu urani-238 cã ho¹t tÝnh phãng x¹
thÊp nh−ng vÒ l©u dµi vÉn g©y hËu qu¶ xÊu ®èi
víi søc khoÎ, g©y ra bëi ho¹t tÝnh phãng x¹ vµ
®éc tÝnh cña kim lo¹i nÆng. DU ®−îc c¸c nhµ
s¶n xuÊt vò khÝ sö dông do tû sè gi÷a khèi l−îng
vµ thÓ tÝch cao tøc lµ cã khèi l−îng riªng cao
(gÊp ®«i Pb). §¹n DU ®−îc s¶n xuÊt tõ urani-
238 cßn l¹i, cã tû träng rÊt cao, ë tèc ®é nhanh
cã thÓ xuyªn qua xe t¨ng, c¸c c«ng tr×nh mét
c¸ch dÔ dµng. Khi ch¸y nã t¹o ra l¬ löng, ®éc,
cã ho¹t tÝnh phãng x¹ víi chu kú b¸n r· 4,2 tû
n¨m v× vËy ®−îc xem lµ tån t¹i vÜnh cöu vµ t¸c
®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i.
depletion [4016] : kiÖt n−íc.
L−îng n−íc mÆt hoÆc n−íc d−íi ®Êt trong
bån mÊt ®i lín h¬n l−îng n−íc cÊp cho chóng.
depletion curve [4017] : ®−êng cong kiÖt dÇn.
§−êng cong chØ sù gi¶m dßng ch¶y hoÆc l−u
l−îng th¸o g©y ra bëi sù c¹n dÇn.
depocenter [4018] : tÝch tô trung t©m.
N¬i sù l¾ng ®äng trÇm tÝch ®¹t cùc ®¹i. PhÇn
dµy nhÊt cña bÊt kú mét ®¬n vÞ ®Þa tÇng nµo
trong mét bån trÇm tÝch.
depopod [4019] : tÝch tô ven.
Mét bån trÇm tÝch n«ng ®−îc lÊp ®Çy vËt liÖu
ë trªn hoÆc ë gi÷a c¸c vßm muèi trªn s−ên lôc
®Þa ngoµi kh¬i Louisiana. C¸c tÝch tô ven
(depopod) ®Òu chøa trÇm tÝch tam gi¸c ch©u
n−íc n«ng hoÆc trÇm tÝch thÒm.
deposit [4020] : tÝch tô; trÇm tÝch.
1- VËt liÖu ®Êt ®¸ bë rêi hoÆc g¾n kÕt ®−îc
tÝch tô tõ c¸c qu¸ tr×nh hay t¸c nh©n tù nhiªn.
2- Kh¸i niÖm kh«ng chÝnh thøc ®Ó chØ sù
l¾ng ®äng cña quÆng hoÆc c¸c vËt liÖu quý cã
nguån gèc bÊt kú.
3- (sk): tÝch tô c¸c hîp chÊt tù nhiªn trong vá
Tr¸i ®Êt cã thÓ khai th¸c vµ khai th¸c cã lîi.
deposit development [4021] : giai ®o¹n chuÈn
bÞ má cho khai th¸c.
Lµ giai ®o¹n nghiªn cøu chi tiÕt (th¨m dß)
má chuÈn bÞ cho thiÕt kÕ khai th¸c.
deposition [4022] : tÝch tô, qu¸ tr×nh tÝch tô.
1- Sù tÝch tô cña c¸c vËt liÖu t¹o thµnh líp,
m¹ch, hoÆc khèi bÊt kú do nh÷ng t¸c ®éng cña
tù nhiªn, nh− sù l¾ng ®äng trÇm tÝch c¬ häc cña
c¸c thÓ vÈn phï sa trong n−íc, sù kÕt l¾ng ho¸
häc cña vËt chÊt kho¸ng do qu¸ tr×nh bèc h¬i tõ
dung dÞch hoÆc sù tÝch tô vËt chÊt h÷u c¬ tõ c¸c
sinh vËt chÕt, v.v.
2- L¾ng ®äng c¸c kho¸ng vËt tõ dung
dÞch thËt.
depositional [4023] : tÝch tô.
1- §Ò cËp tíi qu¸ tr×nh tÝch tô, vÝ dô nh− bån
trÇm tÝch, bÒ mÆt tÝch tô, v.v.
2- §−îc thµnh t¹o tõ qu¸ tr×nh tÝch tô.
depositional topography [4024] : ®Þa h×nh
168
tÝch tô.
§Þa h×nh ®−îc h×nh thµnh do c¸c trÇm tÝch bÞ
l¾ng tô trong m«i tr−êng chuyÓn ®éng, vÝ dô c¸c
barie c¸t, cån c¸t, doi c¸t ven biÓn, v.v.
depository bank [4025] : d¶i trÇm tÝch.
depression [4026] : miÒn tròng, miÒn sôt lón. Deleted: .
PhÇn bÊt kú bÒ mÆt Tr¸i ®Êt bÞ tròng xuèng
mét c¸ch t−¬ng ®èi hoÆc khu vùc ®Êt thÊp ®−îc
bao bäc bëi nÒn ®Êt cao h¬n vµ kh«ng cã lèi
tho¸t n−íc bÒ mÆt tù nhiªn, nh− vïng tròng (bån
tròng) néi lôc hay phÔu karst.
depression spring [4027] : m¹ch tròng. Deleted: ch¶y xuèng
M¹ch n−íc lé ra ë chç ®Êt thÊp do bÞ xãi
mßn, sôt lón ®Õn ngang hoÆc thÊp h¬n mùc
n−íc ngÇm.
depression storage [4028] : chøa n−íc ë chç
tròng.
Sù tÝch n−íc ë c¸c chç tròng trªn mÆt ®Êt.
depth [4029] : ®é s©u, chiÒu s©u.
Kho¶ng c¸ch theo chiÒu th¼ng ®øng tõ bÒ Deleted: d÷ liÖu gèc
mÆt chuÈn (®· cho) tíi ®¸y bån n−íc hoÆc tõ
mÆt ®Êt tíi ®¸y.
depth contour [4030] : ®¼ng ®é s©u.
depth of exploration [4031] : ®é s©u th¨m dß.
§é s©u lín nhÊt x¸c ®Þnh ®−îc theo c¸c dÞ
th−êng ®Þa vËt lý, mµ c¸c dÞ th−êng nµy ®−îc
nhËn biÕt trªn ph«ng nhiÔu.
depth of focus [4032] : ®é s©u chÊn t©m
(®éng ®Êt).
Kho¶ng c¸ch tõ chÊn tiªu ®éng ®Êt ®Õn t©m
®éng ®Êt.
depth of penetration [4033] : ®é s©u
thÊm xuyªn.
§é s©u trong m«i tr−êng dÉn ®iÖn mµ trong
®ã c−êng ®é ®iÖn tr−êng nhá h¬n gi¸ trÞ thùc ®o
®−îc trªn mÆt ®Êt cña m«i tr−êng mét l−îng 1/e
(e-c¬ së loga Napier). T−¬ng tù nh− hiÖu øng
bÒ mÆt.
depth point [4034] : ®iÓm s©u.
Trong c«ng t¸c ®Þa chÊn ®ã lµ vÞ trÝ mµ t¹i ®ã
tÝnh ®−îc ®é s©u cña tÇng ®−îc ®o vÏ.
depth rule [4035] : thuËt to¸n ®Ó tÝnh chiÒu
s©u cña khèi g·y dÞ th−êng, khèi dÉn ®iÖn hoÆc
vËt thÓ tõ.
ThuËt to¸n tÝnh ®é s©u th−êng dùa trªn c¸c Deleted:
gi¸ trÞ cùc trÞ cña dÞ th−êng hoÆc c¸c gi¸ trÞ ®¹o
hµm cña tr−êng, hoÆc trªn c¸c kho¶ng c¸ch gi÷a
c¸c ®iÓm ®o.
deranged drainage pattern [4036] : kiÓu
m¹ng s«ng suèi lén xén.
Sù ph©n bè m¹ng s«ng suèi lén xén, kh«ng
cã quy luËt vµ rÊt ®Æc tr−ng cho vïng b¨ng hµ
hiÖn ®¹i. HÖ thèng s«ng cò ®· bÞ giµ cçi, phai
mê cßn m¹ng s«ng suèi míi ch¶y theo nhiÒu
h−íng kh¸c nhau vµ cã nhiÒu vïng ®Çm lÇy gi÷a
c¸c s«ng suèi.
derbylite [4037] : derbylit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®en hoÆc
n©u: Fe+34 Ti3 Sb+3 O13 (OH).
dereliction [4038] : rót n−íc.
Sù h¹ mùc n−íc lµm cho ®Êt kh« ®i ë biÓn,
hå, v.v.
derivative rock [4039] : ®¸ trÇm tÝch.
Lo¹i ®¸ cÊu thµnh tõ c¸c vËt liÖu lµ s¶n phÈm
phong ho¸ cña nh÷ng ®¸ cæ h¬n.
derivative structure [4040] : kiÕn tróc
dÉn xuÊt.
CÊu tróc tinh thÓ cña nhiÒu ®¬n vÞ « m¹ng
®−îc giíi h¹n mét sè yÕu tè ®èi xøng, ®uîc
thµnh t¹o do sù thay thÕ cña mét nguyªn tö nµy
b»ng mét nguyªn tö kh¸c, nh− cÊu tróc cña
chalcopyrit b¾t nguån tõ sphalerit.
dermal [4041] : da, b×.
Thuéc biÓu b× ngoµi, líp vá hay thÓ ¸o ngoµi
cña mét Bät biÓn; thuéc mµng bäc, ngo¹i b×
hoÆc da cña ®éng vËt cã x−¬ng sèng.
dermalium [4042] : gai, b×.
Gai th−êng chuyªn hãa cña Bät biÓn ®ì mét
phÇn hay toµn bé thÓ ¸o ngoµi. Sn: dermalia.
derriksite [4043] : deriksit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
Cu4(UO2)(SeO3)2(OH)6H2O.
desalination [4044] : khö muèi (khö mÆn).
Sù ¸p dông c¸c biÖn ph¸p lµm gi¶m nång ®é
muèi (gi¶m ®é mÆn) trong n−íc xuèng møc cã
thÓ sö dông ®−îc.
descending spring [4045] : m¹ch n−íc ch¶y
xuèng.
M¹ch lé tõ tÇng chøa n−íc kh«ng ¸p d−íi t¸c
®éng cña träng lùc, n−íc ch¶y xu«i theo dßng
ngÇm.
descloizite [4046] : descloizit.
Kho¸ng vËt mµu n©u ®Õn ®en:
Pb(Zn,Cu)(VO4)(OH), ®ång h×nh víi
motramit. §n: eusynchite.
desert [4047] : sa m¹c, hoang m¹c.
Khu vùc hay vïng cã l−îng n−íc trung b×nh
n¨m nhá h¬n hoÆc b»ng 250 mm, kh«ng cã
th¶m thùc vËt ®Ó nu«i sèng con ng−êi.
desert crust [4048] : vá sa m¹c.
Mét líp cøng chøa carbonat calci vµ th¹ch
cao hoÆc vËt chÊt cè kÕt ®−îc lé ra trªn bÒ mÆt
sa m¹c.
desert dome [4049] : vßm sa m¹c.
BÒ mÆt låi cña ®¸ cã s−ên ph¼ng, ®¬n ®iÖu,
thÓ hiÖn kÕt qu¶ lé ra l©u dµi cña khèi nói do
x©m thùc sa m¹c, vÝ dô vßm Cima (Cima Dome)
ë sa m¹c Mojave, California.
desert pavement [4050] : lÒ sa m¹c.
169
TÝch tô tµn tÝch gåm cuéi, sái, m¶nh ®¸ nÐn
chÆt, cã ®é mµi trßn, chän läc kh¸ tèt phñ trªn
bÒ mÆt sa m¹c do giã mang ®i c¸c h¹t nhá h¬n
vµ ®Ó b¶o vÖ vËt liÖu n»m ë d−íi khái t¸c dông
thæi mßn. §n: desert crust; desert mosaic.
desert peneplain [4051] : b¸n b×nh nguyªn sa
m¹c. Deleted: .
Liªn hÖ, ®èi s¸nh víi bÒ mÆt x©m thùc do giã
(ë Nam Phi). Tuy nhiªn, thuËt ng÷ ®−îc sö dông
kh«ng thËt chÝnh x¸c bëi v× nh÷ng bÒ mÆt nh−
thÕ ®−îc h×nh thµnh do nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c
nhau vµ nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau so víi b¸n Deleted: suÊt
b×nh nguyªn vïng khÝ hËu Èm −ít nhiÖt ®íi. Deleted: .
§n: pediplain.
desert polish [4052] : mµi mßn sa m¹c.
BÒ mÆt nh½n, tr¬n, s¸ng phæ biÕn ë c¸c ®¸
vïng sa m¹c do giã thæi c¸t vµ bôi.
desert rose [4053] : hoa c¸t, tinh ®¸m kho¸ng
vËt trong c¸t.
Mét tËp hîp tinh thÓ s¾p xÕp ®èi xøng táa
trßn gièng nh− b«ng hoa hång h×nh thµnh trong
c¸t hoÆc sÐt. C¸c tinh thÓ nµy th−êng lµ calcit,
®«i khi lµ barit, th¹ch cao hoÆc xelestit.
Desert soil [4054] : ®Êt sa m¹c. Deleted: :
§Êt h×nh thµnh trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh«
nãng, hiÕm c©y cèi. N¨m 1938 ®· ph©n lo¹i mét
nhãm lín gåm ®Êt cã tÝnh ph©n ®íi: tÇng bÒ mÆt
s¸ng mµu chøa v«i vµ sau ®ã lµ tÇng ®Êt c¸t.
desert varnish [4055] : bãng sa m¹c.
Líp hay mµng máng bãng lo¸ng, ®en cã Deleted: , n−¬ác uèng
thµnh phÇn lµ oxid s¾t víi oxid mangan, silic
®−îc h×nh thµnh trªn bÒ mÆt cña cuéi sái, t¶ng,
d¨m vµ vÕt lé ®¸ ë vïng sa m¹c. Ng−êi ta cho
r»ng ®ã lµ do sù “tiÕt dÞch” hay sù “ø giät” dung
dÞch cã kho¸ng hãa do bèc h¬i bÒ mÆt. Qu¸
tr×nh ph¸t triÓn nh− vËy t−¬ng tù nh− qu¸ tr×nh
mµi mßn cña giã mµ ta quen gäi lµ sa m¹c mµi
mßn. §n: desert crust; desert lacquer; desert
polish.
desertification [4056] : hoang m¹c hãa (sa
m¹c hãa). Deleted: .
Qu¸ tr×nh c¸c vïng ®Êt cã c©y cá, ®éng vËt
c− tró trë thµnh kh« c»n, kh«ng thuËn lîi cho Deleted: ®Êt
viÖc canh t¸c, sinh sèng do nhiÒu t¸c ®éng tù
nhiªn (biÕn ®æi khÝ hËu, c¹n kiÖt nguån n−íc), Deleted: .
còng nh− nh©n t¹o (ph¸ rõng, ch¨n th¶ gia sóc
¨n cá qu¸ møc). Deleted: ã
desiccation breccia [4057] : d¨m kÕt bïn kh«.
Lo¹i d¨m kÕt ®−îc h×nh thµnh khi c¸c ®a gi¸c
vÕt nøt bïn kh« bÞ vì vôn thµnh c¸c m¶nh vôn
gãc c¹nh, ®ùîc l¾ng tô cïng víi nh÷ng trÇm tÝch
kh¸c. §n: mud breccia.
desiccation conglomerate [4058] : cuéi kÕt
bïn kh«.
Lo¹i cuéi kÕt ®−îc thµnh t¹o tõ c¸c m¶nh vôn
®−îc bµo mßn tõ mét líp bïn kh« nøt nÎ bÞ qu¸
tr×nh vËn chuyÓn bµo trßn.
§n: mudstone conglomerate.
desiccation crack [4059] : vÕt nøt kh«.
VÕt nøt nÎ trong trÇm tÝch h×nh thµnh do kh«
h¹n. §n: drying crack; desiccation fissure;
desiccation mark.
design chart [4060] : biÓu ®å thiÕt kÕ.
design load [4061] : t¶i träng thiÕt kÕ.
desilication [4062] : khö silic.
Sù di chuyÓn cña silic (Si) tõ ®¸ hoÆc magma
do sù ph¸ hñy cña silicat vµ sù gi¶i phãng silic,
hoÆc do sù ph¶n øng gi÷a thÓ magma víi c¸c ®¸
v©y quanh.
desinfection [4063] : tÈy uÕ (®cthv).
ViÖc xö lý n−íc nh»m lo¹i bá hoÆc v« hiÖu
hãa c¸c t¸c nh©n g©y bÖnh trong n−íc.
desma [4064] : gai liªn kÕt d¹ng l−íi.
Gai silic ph©n nh¸nh kh«ng ®Òu cña Bät biÓn,
mang c¸c mÊu cã sÇn ®Ó cµi vµo nhau víi gai
liÒn kÒ. Sn: desmas, desmata.
desmodont [4065]:R¨ng ch»ng (Desmodonta).
Bé r¨ng cña Th©n mÒm hai m¶nh ®Æc tr−ng
bëi sù nh« lªn cña mét mÊu ch»ng trong lín trªn
®−êng b¶n lÒ; Th©n mÒm hai m¶nh thuéc mét bé
mµ m¶nh vá cã hai vÕt b¸m c¬ b»ng nhau vµ
mét xoang ¸o, kh«ng cã r¨ng b¶n lÒ hoÆc r¨ng
b¶n lÒ kh«ng ®Òu, liªn quan ®Õn sù cã mÆt cña
mÊu ch»ng trong.
desmoid [4066] : gai d¹ng liªn kÕt.
Gai silic cña Bät biÓn mang mÊu gièng nh− ë
gai liªn kÕt d¹ng l−íi nh−ng kh«ng cµi vµo nhau
víi gai liÒn kÒ.
Desmoinesian [4067] : Desmoinesi.
Lo¹t ë B¾c Mü, phÇn trªn Pensylvani trung
(trªn Atokan, d−íi Missouri).
despujolsite [4068] : despujolsit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
Ca3 Mn+4 (SO4)2 (OH)6. 3H2O.
dess [4069] : bïn dess.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë vïng Moroco ®Ó
chØ lo¹i bét ®−îc mét dßng ch¶y míi ®−a vµo
vïng khÝ hËu kh« lµm l¾ng ®äng (Termier vµ
Termier, 1963).
destructional [4070] : ph¸ hñy, tµn ph¸.
Mét d¹ng ®Þa h×nh nµo ®ã cã nguån gèc hoÆc
tÝnh chÊt chung ®èi víi sù di chuyÓn (chuyÓn
dÞch) vËt chÊt do t¸c dông x©m thùc hoÆc phong
hãa; vÝ dô nh− hÎm nói hoÆc nói mÆt bµn.
detail feasibility study [4071] : nghiªn cøu
kh¶ thi chi tiÕt.
detailed exploration [4072] : th¨m dß chi tiÕt.
detector [4073] : bé dß, m¸y dß, m¸y
t¸ch sãng.
170
Thµnh phÇn cña bé c¶m biÕn cã t¸c dông
biÕn ®æi bøc x¹ ®iÖn tõ thµnh tÝn hiÖu cã thÓ ghi
nhËn ®−îc.
detonating (high) explosives [4074] : chÊt næ.
detonation [4075] : næ, kÝch næ.
detonator [4076] : kÝp næ.
detrital [4077] : m¶nh vôn, vôn ®¸.
§Ò cËp tíi hoÆc ®−îc h×nh thµnh tõ c¸c m¶nh
vôn. ThuËt ng÷ nµy cã thÓ chØ nguån m¶nh vôn
tõ bªn ngoµi bån tÝch tô hoÆc néi bån.
detrital fan [4078] : qu¹t trÇm tÝch m¶nh vôn. Deleted: .
X: alluvial fan. Deleted: :
detrital mineral [4079] : kho¸ng vËt vôn.
H¹t kho¸ng vËt h×nh thµnh tõ sù ph©n r· c¬
häc cña ®¸ mÑ, vÝ dô nh− kho¸ng vËt nÆng t×m
thÊy trong c¸c thµnh t¹o trÇm tÝch.
detrital ratio [4080] : tû lÖ h¹t vôn. Deleted: .
detrital rock [4081] : ®¸ trÇm tÝch m¶nh vôn. Deleted: .
1- Lo¹i ®¸ cÊu thµnh ban ®Çu tõ c¸c h¹t vôn
hoÆc m¶nh vôn ®−îc ph©n r· tõ nh÷ng ®¸ cã
tr−íc do qu¸ tr×nh phong ho¸ hay bµo mßn. Deleted: :
2- §¸ trÇm tÝch cã h¬n 50% vËt liÖu vôn. Formatted
detrital sediment [4082] : trÇm tÝch m¶nh
vôn. Deleted: .
Mét thµnh t¹o trÇm tÝch ®−îc h×nh thµnh do
qu¸ tr×nh tÝch tô c¸c m¶nh vôn. Nh÷ng m¶nh
vôn nµy cã gèc g¸c tõ c¸c ®¸ cã tr−íc vµ ®−îc
vËn chuyÓn tíi n¬i tÝch tô.
detritus [4083] : m¶nh vôn.
M¶nh vôn ®¸ vµ kho¸ng vËt bÞ c¸c qu¸ tr×nh
c¬ häc (ph©n r·, mµi mßn) lµm t¸ch khái c¸c ®¸
mÑ cña chóng.
deuteric [4084] : sinh sau.
Lµ nh÷ng ph¶n øng gi÷a c¸c kho¸ng vËt
magma nguyªn sinh víi nh÷ng dung dÞch giµu
n−íc ®−îc t¸ch ra tõ chÝnh thÓ magma ®ã ë giai
®o¹n muén trong qu¸ tr×nh nguéi l¹nh. §n:
paulopost; epimagmatic; autometamorphism;
sysnantexic.
deuteroconch [4085] : phßng h¹ng thø.
ë Trïng lç lín lµ phßng n»m gi¸p ngay sau
phßng khëi thñy.
deuteroforamen [4086] : lç thø sinh.
Lç miÖng thø sinh ®éc lËp ®èi víi phiÕn r¨ng
ë mét sè Trïng lç cuén vßng.
deuterogene [4087] : sinh sau.
Danh tõ cæ ®Ó chØ ra c¸c ®¸ thø sinh-lµ c¸c ®¸
®−îc thµnh t¹o tõ c¸c ®¸ tån t¹i tr−íc ®ã.
deuteropore [4088] : lç thø sinh.
Lç nguyªn sinh hîp nhÊt l¹i thµnh mét
khoang lç ®¬n lín h¬n ë v¸ch vá ngoµi cña
Trïng lç.
deutonymph [4089] : giai ®o¹n nhéng trÇn
thø hai.
 Giai ®o¹n ph¸t triÓn thø hai cña ®éng vËt,
d¹ng NhÖn thuéc bé Acarida.
developed area [4090] : khu vùc (diÖn tÝch) ®·
ph¸t triÓn.
developed ore [4091] : quÆng ®· chuÈn bÞ
khai th¸c.
developing ore [4092] : quÆng ®ang th¨m dß
chuÈn bÞ khai th¸c.
development [4093] : ph¸t triÓn (n−íc ngÇm).
1- Sù xóc röa, lµm s¹ch giÕng ®Ó t¨ng l−u
l−îng khai th¸c.
2- Khai th¸c n−íc d−íi ®Êt.
development plan [4094] : kÕ ho¹ch ph¸t
triÓn, s¬ ®å quy ho¹ch.
deviation [4095] : ®é lÖch qu©n ph−¬ng; ®é
lÖch, ®é sai lÖch.
1- §èi víi mét tËp hîp mÉu Xi, i = 1...n biÕn
ph©n ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc:
1 ⎛N 2 2⎞
D= ⎜ ∑ X i −X ⎟ . nhÊt ®Þnh.
N − 1 ⎝ i =1 ⎠
§èi víi mét tËp hîp nhãm mÉu Xi, i=1...n
biÕn ph©n ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc:.
1⎛N 2 2⎞
D= ⎜ ∑ X i −X ⎟ .
N ⎝ i =1 ⎠ hè mãng.
2- Gi¸ trÞ kh¸c biÖt cña mét lÇn quan tr¾c so
víi gi¸ trÞ trung b×nh cña mét tËp hîp c¸c sè liÖu
®· quan tr¾c ®−îc. Kh¸i niÖm ®é lÖch
chuÈn (standard deviation) lµ sè ®o cña mét d¶i
quan tr¾c.
deviator strain [4096] : biÕn suÊt (biÕn d¹ng)
kh¸c biÖt, chªnh lÖch.
deviator stress [4097] : øng suÊt lÖch.
Møc ®é chªnh lÖch gi÷a c¸c øng suÊt chÝnh
σ1, phô σ3 trong thÝ nghiÖm nÐn ba trôc (σ1 lµ
øng suÊt theo ph−¬ng th¼ng ®øng vµ σ3 lµ øng
suÊt h«ng t¸c dông lªn mÉu ®Êt).
deviatoric component of stress [4098] : thµnh
phÇn øng suÊt lÖch.
Thµnh phÇn kh¸c biÖt (chªnh lÖch) cña øng
suÊt.
devilline [4099] : devilin.
Kho¸ng vËt mµu xanh ®Ëm:
Cu4Ca(SO4)2(OH)6.3H2O. §n: devillite.
Devonian [4100] : Devon.
Kû cña ®¹i Palezozoi (sau kû Silur vµ tr−íc
kû Carbon), cã kho¶ng thêi gian kÐo dµi tõ 408-
362,5 triÖu n¨m tr−íc (Harland et al., 1990),
t−¬ng øng víi hÖ Devon do Sedgwick vµ
Murchison x¸c lËp (1839) theo mÆt c¾t ë quËn
Devon, miÒn nam n−íc Anh. HÖ gåm ba thèng.
ViÖc ph©n bËc ë thèng trªn vµ phÇn trªn thèng
gi÷a ®· ®¹t sù thèng nhÊt, ë c¸c phÇn cßn l¹i
®ang cßn nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau do t−íng trÇm
171
tÝch kh«ng gièng nhau gi÷a c¸c khu vùc. ë B¾c
Mü, hÖ Devon ®−îc chia ra nhiÒu thèng vµ c¸c
bËc ë ®©y chØ t−¬ng øng khèi l−îng phô bËc ë
ch©u ¢u. X: age of fishes.
devonite [4101] : devonit.
Diabas porphyrit cã chøa c¸c ban tinh
labradorit lín, giµu kali trong nÒn plagioclas vµ
clinopyroxen ®· bÞ biÕn ®æi. Tªn ®¸ nµy do
Johannsen ®Ò nghÞ n¨m 1910 cho c¸c ®¸ ë vïng
nói Devon, bang Massachusett-Hoa Kú. HiÖn
nay Ýt ®−îc sö dông.
dew [4102] : s−¬ng.
Nh÷ng h¹t n−íc nhá ®−îc t¹o ra bëi sù
ng−ng kÕt h¬i n−íc trong khÝ quyÓn vµ tÝch ®äng
trªn l¸ c©y hoÆc c¸c vËt thÓ ë gÇn mÆt ®Êt.
dew point [4103] : ®iÓm s−¬ng.
Thêi ®iÓm mµ h¬i n−íc trong khÝ quyÓn b¾t
®Çu tÝch ®äng thµnh s−¬ng khi ®é Èm, nhiÖt ®é
vµ ¸p suÊt khÝ quyÓn ®¹t tíi mét ng−ìng
dewatering [4104] : tho¸t n−íc, h¹ mùc
n−íc ngÇm.
H¹ mùc n−íc ngÇm, lµm kh« ®Êt b»ng c¸ch
hót n−íc trong ®Êt, h¹ mùc n−íc ngÇm ®Ó ®µo
deweylite [4105] : deweylit.
Hîp chÊt 2:1 vµ 1:1 cña silicat líp khèi t¸m
mÆt ba. §n: gymnite.
dewindtite [4106] : dewindtit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng nh¹t:
Pb (UO2)2 (PO4)2. 3H2O.
dextral [4107] : bªn ph¶i.
Thuéc vÒ, nghiªng vÒ hay cuén vÒ bªn ph¶i,
nhÊt lµ nãi vÒ kiÓu cuén theo chiÒu kim ®ång hå
cña vá Ch©n bông khi nh×n tõ phÝa ®Ønh.
dextral imbrication [4108] : xÕp líp ph¶i.
T×nh tr¹ng ë DÞ t¶o cÇu (Heterococcolith)
trong ®ã mçi ®èt n»m gèi lªn ®èt ë bªn ph¶i khi
nh×n tõ phÝa t©m cña vßng ®èt.
DFT [4109] : rêi r¹c ho¸ ¶nh sè b»ng hµm
fourier (t®c) ViÕt t¾t cña tõ: Discrete Fourier Formatted
Transforms. Formatted
diabantite [4110] : diabantit.
Formatted
Kho¸ng vËt nhãm clorit trong hèc cña
magma basic (Mg, Fe+2, Al)6 (Si, Al)4 O10 (OH)8.
diabase [4111] : diabas.
ë Hoa Kú quan niÖm ®©y lµ ®¸ x©m nhËp
chñ yÕu bao gåm labradorit, pyroxen vµ ®−îc
®Æc tr−ng bëi kiÕn tróc ophit. Tªn gäi nµy ®−îc
dïng cho c¸c ®¸ magma mµ ngµy nay ®−îc xÕp
t−¬ng tù nh− diorit. §n: dolerit.
diabasic [4112] : diabas, kiÕn tróc diabas.
Kemp (1900) quan niÖm r»ng kiÕn tróc
"diabasic" chØ ¸p dông cho c¸c kiÕn tróc trong
®ã plagioclas chiÕm −u thÕ h¬n so víi augit lÊp
®Çy kho¶ng trèng gi÷a chóng; cßn kiÕn tróc
"ophit" chØ râ sù chiÕm −u thÕ cña augit so víi
plagioclas. §n: nesophitic.
diablastic [4113] : thuéc vÒ kiÕn tróc
diablastic.
KiÕn tróc cña c¸c ®¸ biÕn chÊt bao gåm sù
mäc xen phøc t¹p vµ sù xuyªn c¾t lÉn nhau cña
c¸c hîp phÇn, th«ng th−êng cã h×nh d¹ng kÐo
dµi.
diaboleite [4114] : diaboleit.
Kho¸ng vËt mµu xanh da trêi:
Pb2CuCl2(OH)4.
diabrochite [4115] : diabrochit.
§¸ biÕn chÊt cã thµnh phÇn kho¸ng vËt bÞ
xuyªn c¾t m¹nh mÏ bëi c¸c dung dÞch hoÆc bät
khÝ ®i lªn do sù thÈm thÊu tõng phÇn, nh−ng
kh«ng cã liªn quan víi sù tiªm nhËp cña vËt
liÖu granit.
diachron [4116] : diachron, thêi ®o¹n.
Ph©n vÞ c¬ b¶n cña ®Þa thêi kh«ng ®¼ng thêi,
kh«ng theo cÊp bËc, cã ®é lín kh¸c nhau v× lµ
kho¶ng thêi gian ®Æc tr−ng cho tõng ph©n vÞ
hoÆc nhãm ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng, ®Þa tÇng b¶n
®å, sinh ®Þa tÇng, thæ nh−ìng ®Þa tÇng.
diachronic unit [4117] : ph©n vÞ diachron,
ph©n vÞ thêi ®o¹n.
Ph©n vÞ cã ®é lín kh«ng ®ång ®Òu, ®Æc tr−ng
cho ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng, sinh ®Þa tÇng, thæ
nh−ìng ®Þa tÇng, hoÆc tËp hîp cña nh÷ng ph©n
vÞ trªn. Mét hoÆc c¶ hai ranh giíi cña ph©n vÞ
thêi ®o¹n lµ biÓn tiÕn. §¬n vÞ c¬ b¶n kh«ng thø
bËc lµ diachron; còng cã khi sö dông hÖ thèng
thuËt ng÷ episode, phase, span, hoÆc cline theo
thang thø bËc gi¶m dÇn.
diachronous [4118] : kh«ng ®¼ng thêi.
Nãi vÒ ph©n vÞ ®Þa tÇng cã tuæi thay ®æi trong
c¸c vïng kh¸c nhau, hoÆc sù c¾t chÐo thêi gian
cña ranh giíi c¸c ph©n vÞ, c¸c ®íi sinh vËt.
§n: time-trasgressive.
diachronous progressive metamorphism
[4119] : ho¹t ®éng biÕn chÊt ®a kú.
Ho¹t ®éng biÕn chÊt x¶y ra theo chiÒu t¨ng
dÇn nhiÖt ®é, ®ång thêi ph¶n ¶nh tuæi cµng giµ,
biÕn chÊt cµng cao. Kh¸c víi biÕn chÊt trong
mét thêi ®o¹n nhÊt ®Þnh.
diacrystallic [4120] : diacrystalic.
CÊu t¹o t¸i kÕt tinh thµnh ®¸ vµ nh÷ng ®¸ ®¬n
kho¸ng trong ®ã cã sù xen lÉn nhau cña nh÷ng
tinh thÓ n»m kÕ nhau.
diactine [4121] : gai hai tia.
Gai Bät biÓn cã hai tia th−êng lµ ®¬n trôc.
diadochite [4122] : diadochit.
Kho¸ng vËt mµu n©u hoÆc vµng nh¹t, ®ång
172
h×nh víi sarmientit: Fe2(PO4)(SO4)(OH).5H2O.
§n: destinezite.
diadysite [4123] : diadisit.
Migmatit bao gåm c¸c d¶i granit vµ ®¸ mÑ
biÕn chÊt.
diaene [4124] : gai hai nh¸nh.
Gai Bät biÓn cã hai nh¸nh dµi b»ng nhau vµ
mét nh¸nh cã ®é dµi kh¸c, th−êng lµ dµi h¬n,
còng lµ mét gai ba nh¸nh cã mét nh¸nh gi¶m
tho¸i hay lµ kh«ng cã.
diagenesis [4125] : qu¸ tr×nh t¹o ®¸. Deleted: .
Toµn bé nh÷ng biÕn ®æi sinh, ho¸, lý cña
trÇm tÝch sau sù l¾ng ®äng ban ®Çu vµ trong khi
hay sau sù thµnh ®¸ cña nã.
diagenetic [4126] : t¹o ®¸. Deleted: .
§Ò cËp tíi hoÆc nguyªn do qu¸ tr×nh t¹o ®¸.
§n: postdepositional. Deleted: Tõ ®
diagenetic differentiation [4127] : ph©n dÞ
qu¸ tr×nh thµnh ®¸; ph©n dÞ t¹o ®¸.
Sù t¸i ph©n bè vËt liÖu bªn trong mét trÇm
tÝch do sù hoµ tan vµ khuyÕch t¸n vÒ phÝa c¸c
trung ®iÓm hoÆc nh©n, n¬i xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh
t¸i tÝch tô dÉn tíi sù ph©n tô cña c¸c thµnh phÇn
phô trî thµnh c¸c d¹ng h×nh th¸i vµ cÊu t¹o kh¸c
nhau, nh− nh÷ng kÕt h¹ch trong ®¸ v«i hay kÕt Deleted: nh÷ng
vãn trong ®¸ phiÕn sÐt.
diagenetic facies [4128] : t−íng t¹o ®¸. Deleted: kho¶ng ®Þa
1- Mét t−íng bao gåm tÊt c¶ c¸c ®¸ hoÆc vËt Deleted: bao gåm nh÷ng kho¶ng thêi
liÖu trÇm tÝch, do qu¸ tr×nh t¹o ®¸, ®· h×nh thµnh gian
c¸c tæ hîp kho¸ng vËt tõ mét m«i tr−êng t¹o ®¸ Deleted: ®−îc
®Æc tr−ng. Deleted: bëi
2- Mét t−íng t−¬ng øng víi giai ®o¹n sím
Deleted: giíi h¹n kh«ng chØnh hîp,
cña qu¸ tr×nh phong ho¸.
diaglyph [4129] : vÕt h»n mÆt líp. Deleted: ®Æc biÖt
DÊu vÕt trªn mÆt ®−îc h×nh thµnh trong qu¸ Deleted: kho¶ng ®Þa thêi
tr×nh thµnh ®¸, dÊu vÕt nµy cã thÓ lµ vÕt tÝch cña Deleted: thêi kú
tinh thÓ muèi, th¹ch cao, calcit, hoÆc vÕt tÝch
Deleted: nÕu cÇn thø bËc, th× ®ã ®−îc
cña di tÝch h÷u c¬, v.v. m« t¶ lµ
diagnosis [4130] : phÐp chÈn ®o¸n, dù ®o¸n.
Deleted: xuyªn
diagnostic mineral [4131] : kho¸ng vËt chØ
thÞ. Deleted: cïng
Kho¸ng vËt olivin hoÆc th¹ch anh cã trong ®¸ Deleted: .. thÝ dô gäi mét thµnh hÖ trÇm
magma chØ thÞ cho lo¹i ®¸ ch−a b·o hßa hoÆc ®· tÝch liªn quan tíi m«i tr−êng trÇm tÝch
biÓn n«ng nh− c¸t biÓn ®−îc h×nh thµnh
b·o hßa. §n: symptomatic mineral. trong thêi kú tiÕn hoÆc tho¸i cña ®−êng
diagram [4132] : biÓu ®å, s¬ ®å, ®å thÞ. bê vµ h×nh thµnh tÇng trÎ h¬n theo
ph−¬ng cña biÓn ®· dÞch chuyÓn.
diagrammatic [4133] : biÓu ®å, b»ng s¬ ®å,
b»ng biÓu ®å.
dial gauge (gage) [4134] : ®ång hå.
ThiÕt bÞ ®o (biÕn d¹ng).
diallagite [4135] : dialagit.
Pyroxenit gåm toµn bé lµ dialag. Nh÷ng
pyroxen kh¸c, hornblend, spinel vµ granat cã
thÓ gÆp d−íi d¹ng c¸c kho¸ng vËt phô Ýt ®−îc
sö dông.
 diamagnetic [4136] : nghÞch tõ.
VËt chÊt cã ®é tõ c¶m gi¸ trÞ ©m vµ nhá. TÊt
c¶ c¸c vËt chÊt kh«ng cã tÝnh chÊt thuËn tõ hoÆc
kh«ng theo quy luËt tõ ®Òu lµ vËt chÊt nghÞch tõ.
diametral spine [4137] : gai theo ®−êng kÝnh.
Gai g¾n liÒn xuèng nÒn ®èi l¹i víi gai táa tia,
vµ ®i qua ®−êng kÝnh nang trung t©m cña Trïng
tia Acantharina.
diamond [4138] : kim c−¬ng.
1- Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc, tinh thÓ cña
carbon ®Æc tr−ng trong tù nhiªn, l−ìng h×nh víi
graphit vµ lµ kho¸ng vËt cã ®é cøng lín nhÊt (®é
cøng 10 theo thang Mohs). Kim c−¬ng th−êng
cã d¹ng khèi t¸m mÆt, h×nh thµnh trong ®iÒu
kiÖn nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cùc lín vµ cã d¹ng d¨m
trong siªu basic, trong häng nói löa. Kim c−¬ng
trong suèt kh«ng cã vÕt nøt lµ lo¹i ®¸ quý rÊt
gi¸ trÞ.
2- S¶n phÈm kÕt tinh nh©n t¹o cña carbon
gièng nh− tù nhiªn.
3- Kho¸ng vËt kÕt tinh gièng nh− kim c−¬ng,
¸nh lÊp l¸nh nh− "Alencon diamond" (th¹ch anh
¸m khãi lµm ®å trang søc), ®Æc biÖt mét sè lo¹i
®¸ kÕt tinh ®Ñp nh− "Bristol diamond",
"Herkimer diamond", "Lake george diamond"
vµ "Arkansas diamond".
diamond chip [4139] : m¶nh vôn kim c−¬ng.
M¶nh kho¸ng vËt kim c−¬ng ch−a c¾t gät,
träng l−îng nhá h¬n 0,75 cara.
diamond coring bit [4140] : mòi khoan lÊy lâi
®¸ b»ng kim c−¬ng.
diamond crown bit [4141] : mòi khoan kim
c−¬ng.
diamond drill cores [4142] : lâi khoan kim
c−¬ng.
diamond drilling [4143] : khoan kim c−¬ng.
X: core drilling.
diamond drilling for structural
investigations [4144] : khoan kim c−¬ng trong
kh¶o s¸t cÊu tróc.
diamond point bit [4145] : l−ìi khoan ®Çu
kim c−¬ng.
diamond spar [4146] : spar kim c−¬ng.
X: corundum.
diamond structure [4147] : kiÕn tróc
kim c−¬ng.
Lo¹i cÊu tróc tinh thÓ, trong ®ã mçi nguyªn
tö hoÆc ion trung t©m cã bèn phèi trÝ. §Æc ®iÓm
cña kho¸ng vËt cã cÊu tróc nµy lµ rÊt cøng vµ cã
tÝnh dÉn ®iÖn thÊp.
diancistra [4148] : gai hai mãc.
Gai silic h×nh ch÷ C ë Bät biÓn cã hai ®Çu
cong ngÆt vµ mang nh÷ng phiÕn gièng l−ìi dao
ë phÝa bªn kia lµm cho nã gièng con dao nhÝp
173
më ra mét phÇn.
diaphanotheca [4149] : líp v¸ch trong suèt.
Líp gi÷a t−¬ng ®èi dµy, tõ s¸ng mµu ®Õn
trong suèt cña v¸ch xo¾n trùc tiÕp d−íi líp m¸i
tèi cña Trïng thoi.
diaphorite [4150] : diaphorit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu ®en, x¸m:
Pb2Ag3Sb3S8. §n: ultrabarite.
diaphragm [4151] :phiÕn hoµnh, mµng ngang.
TÊm ng¨n Ýt nhiÒu cøng c¸p trong th©n hay Deleted: a
vá cña ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng, thÝ dô tÊm
ng¨n kh«ng thñng lç ch¹y qua èng siphon nhá ë Deleted: è
Ch©n ®Çu Nautiloidea, hay v¸ch ng¨n n»m ngay
d−íi lç miÖng ®éng vËt Trïng vá (Thecamoebia)
thñng lç ®Ó ch©n gi¶ thß ra ngoµi.
diaphthorite [4152] : diaphthorit.
§¸ kÕt tinh trong ®ã nh÷ng kho¸ng vËt ®Æc
tr−ng cho møc ®é biÕn chÊt thÊp ®−îc ph¸t triÓn
bëi qu¸ tr×nh biÕn chÊt giËt lïi tõ sù biÕn ®æi c¸c Deleted: b
kho¸ng vËt ®iÓn h×nh cho møc ®é biÕn chÊt cao.
diaresis [4153] : r·nh ngang.
Mét r·nh ngang ë phÇn sau cña nh¸nh ch©n
ngoµi (hiÕm khi lµ ch©n trong) cña mÊu ®u«i ë
Vá gi¸p Malacostraca.
diarhysis [4154] : kªnh x−¬ng h−íng t©m.
ë Bät biÓn Hexactinellida lµ mét kªnh x−¬ng
h−íng t©m xuyªn qua hoµn toµn v¸ch th©n víi
hai ®Çu ®Òu hë. sn: diarhyses. Deleted: :
diaspore [4155] : diaspo. Formatted
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng x¸m, vµng
nh¹t hoÆc xanh nh¹t: AlO(OH), ®Æc tr−ng gèc
alpha l−ìng h×nh víi boehmit. Diaspo lµ kho¸ng
vËt kÕt hîp gi÷a corindon vµ dolomit. Diaspor
d¹ng tÊm máng, ¸nh lÊp l¸nh hoÆc d¹ng tinh thÓ
l¨ng trô.
diaspore clay [4156] : sÐt diaspo.
Lo¹i sÐt chÞu löa cao nh«m, trong ®ã diaspor
lµ thµnh phÇn c¬ b¶n. Kh¸i niÖm nµy ®−îc hiÓu
nh− lµ mét s¶n phÈm cña hîp t¹o sÐt-silic vµ c¸c
vËt liÖu caolin. Diaspor th−¬ng phÈm chÊt l−îng
cao nhÊt chøa h¬n 68% Al2O3.
diatactic [4157] : ph©n líp tuÇn hoµn.
§Ò cËp mét cÊu t¹o trÇm tÝch, nh− kiÓu ph©n
d¶i sÐt, ®Æc tr−ng bëi sù lÆp ®i lÆp l¹i c¸c d¶i cã
ph©n cÊp h¹t tõ th« ë phÝa d−íi ®Õn mÞn dÇn vÒ
phÝa trªn.
diatexic [4158] : thuéc vÒ nãng ch¶y.
Qu¸ tr×nh nãng ch¶y s©u (anatexis) møc ®é
cao, gåm c¸c cÊu phÇn t¹o ®¸ (kho¸ng vËt) víi
®iÓm nãng ch¶y cao.
diatexite [4159] : diatexit.
§¸ ®−îc thµnh t¹o bëi qu¸ tr×nh diatexis.
diatom [4160] : T¶o silic, Khuª t¶o
(Bacillariophyceae).
 Vi thùc vËt ®¬n bµo thuéc mét líp sèng c¶ ë
n−íc ngät vµ n−íc mÆn, cã thµnh v¸ch b»ng chÊt
silic, gäi lµ gi¸p vá, cã kh¶ n¨ng tÝch tô l¹i
thµnh trÇm tÝch.
diatom ooze [4161]: bïn diatom; bïn t¶o silic.
TrÇm tÝch biÓn kh¬i s©u chøa tèi thiÓu 30%
c¸c vôn vá t¶o diatom, lµ mét lo¹i bïn silic.
diatomaceous [4162] : chøa t¶o silic.
Gåm hoÆc chøa nhiÒu x¸c T¶o silic.
diatomaceous chert [4163] : chøa t¶o silic.
Lo¹i diatomit cã nÒn hoÆc xi m¨ng silic
ph¸t triÓn.
diatomaceous earth [4164]: ®Êt giµu diatomit.
diatomaceous shale [4165] : sÐt diatomit.
Lo¹i diatomit kh«ng tinh khiÕt chøa nhiÒu
vËt chÊt sÐt vµ tõng phÇn cã d¹ng phiÕn.
diatomite [4166] : diatomit.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch silic mÒm bë, s¸ng mµu cã
thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c vôn vá t¶o opal, thùc
vËt ®¬n bµo −a n−íc liªn quan tíi t¶o. C¸c trÇm
tÝch nµy ®−îc thµnh t¹o chñ yÕu trong m«i
tr−êng biÓn, sè Ýt trong m«i tr−êng hå. Nhê cã
kh¶ n¨ng hÊp thô cao vµ ®é bÒn ho¸ häc t−¬ng
®èi tèt, mµ diatomit cã gi¸ trÞ sö dông trong
nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ nh− c«ng nghiÖp thùc
phÈm, s¬n, cao su vµ chÊt dÎo. Th−êng kh¸i
niÖm nµy ®−îc giíi h¹n ®Ò cËp tíi c¸c thùc thÓ
cã tiÒm n¨ng lµm th−¬ng phÈm.
§n: diatomaceous earth; kieselguhr.
diatreme [4167] : èng nói löa.
èng næ nói löa d¨m kÕt lÊp ®Çy ®−îc thµnh
t¹o bëi qu¸ tr×nh næ khÝ.
dicalycal [4168] : ®Î hai æ.
Nãi vÒ mét æ ®éng vËt d¹ng Bót ®¸ tõ ®ã sinh
ra hai æ kh¸c.
dichotomous [4169] : ph©n ®«i, xÎ ®«i.
Nãi vÒ mét tay HuÖ biÓn ph©n lµm hai nh¸nh,
cã thÓ b»ng nhau (®¼ng ph©n) hay kh«ng b»ng
nhau (dÞ ph©n).
dichotomy [4170] : ph©n ®«i.
§ã lµ sù ph©n ra hai nh¸nh b»ng nhau cña
trôc chÝnh cña c©y, nh− thÊy ë Rong biÓn,
D−¬ng xØ vµ thùc vËt d¹ng D−¬ng xØ.
dichotriaene [4171] : gai ba r¨ng kÐp.
Gai ba r¨ng ë Bät biÓn cã c¸c r¨ng nh¸nh
ph©n ®«i.
dichroic [4172] : l−ìng s¾c.
Kho¸ng vËt biÓu hiÖn tÝnh l−ìng s¾c.
dichroism [4173] : tÝnh l−ìng s¾c.
L−ìng s¾c cña tinh thÓ. Tinh thÓ cã hai mµu
kh¸c nhau. Ss: trichroism.
dichroscope [4174] : kÝnh l−ìng s¾c.
ThiÕt bÞ quang häc dïng ph©n tÝch mµu cña
tinh thÓ ®a s¾c. ThiÕt bÞ chñ yÕu gåm calcit h×nh
174
thoi vµ l¨ng kÝnh.
dickite [4175] : dickit.
Kho¸ng vËt sÐt kÕt tinh hoµn chØnh cña nhãm
kaolin: Al2Si2O5(OH)4, ®a h×nh víi kaolinit.
Diekit cã cÊu tróc kh¸c biÖt víi c¸c lo¹i kh¸c
cña nhãm kaolin, tån t¹i trong c¸c m¹ch
nhiÖt dÞch.
dicolpate [4176] : hai r·nh.
H¹t phÊn cã hai r·nh.
dicolporate [4177] : hai r·nh-lç. Deleted: -
H¹t phÊn cã hai r·nh-lç.
dictyolite [4178] : dictiolit.
Migmatit víi ®Æc ®iÓm m¹ng l−íi, cã nghÜa
lµ víi nh÷ng d¶i rÊt nhá ®an m¹ng l−íi. Ýt sö Deleted: D
dông. Deleted: sÐt
dictyonal strand [4179]: d¶i gai khung x−¬ng.
D·y gai s¸u tia ë Bät biÓn xÕp song song
d¹ng tuyÕn vµ dÝnh liÒn víi nhau t¹o nªn mét
d¶i liªn tôc.
dictyonalia [4180] : gai khung x−¬ng m¹ng
l−íi.
Gai x−¬ng cña khung x−¬ng m¹ng l−íi ë
Bät biÓn.
dictyonine [4181] : bät biÓn cã khung x−¬ng
m¹ng l−íi.
Bät biÓn Hexactinellida cã gai trung m« t¹o
nªn mét khung gåm c¸c d¶i gai x−¬ng; réng r·i
h¬n, Bät biÓn cã khung x−¬ng gåm c¸c gai silic
s¸u tia gÇn song song nhau g¾n chÆt víi nhau
®Õn møc kh«ng cßn thÊy râ tõng gai c¸ thÓ; mét
Bät biÓn cã khung x−¬ng m¹ng l−íi.
dicyclic [4182] : cã hai vßng phiÕn.
§éng vËt HuÖ biÓn cã hai vßng phiÕn ë gÇn
c¸c phiÕn tia hoÆc, ë mét sè HuÖ biÓn cã ®µi
cøng kh«ng cã phiÕn tia, ë gÇn c¸c phiÕn miÖng;
nãi vÒ hÖ ®Ønh cña cÇu gai cã phiÕn m¾t vµ phiÕn
sinh dôc xÕp thµnh hai vßng ®ång t©m, c¸c
phiÕn sinh dôc tiÕp xóc ®¬n ®éc víi r×a quanh
hËu m«n.
diductor muscle [4183] : c¬ më (vá).
C¬, th−êng cã mét ®«i hay hai ®«i, b¸m vµo
m¶nh l−ng ë Tay cuén cã khíp ë ngay tr−íc
®Ønh, ®«i chÝnh b¸m vµo hai bªn cña c¸c c¬
khÐp, cßn ®«i phô g¾n vµo phÝa sau chóng.
didymoclone [4184] : gai cã mÊu mäc kÐp.
Gai ph©n nh¸nh ë Bät biÓn cã th©n ng¾n vµ
th¼ng, tõ gèc gai ph×nh to mäc ra nhiÒu chi cã
khíp chñ yÕu ë mét bªn gai.
didymolite anorthite [4185] : didymolit
anorthit.
X: anorthite. Deleted: :
dieldrin [4186] : chÊt dieldrin.
Thuèc trõ s©u organoclorin rÊt bÒn, hßa tan
trong chÊt bÐo vµ tËp trung trong c¸c chuçi thøc
¨n, g©y ®éc h¹i cho thùc vËt. BÞ cÊm sö dông ë
ViÖt Nam.
dielectric [4187] : ®iÖn m«i.
VËt chÊt mµ dßng ®iÖn dÞch chuyÓn trong nã
lín h¬n dßng dÉn.
dielectric strength [4188]:c−êng ®é ®iÖn m«i.
Tr−êng ®iÖn cùc ®¹i mµ chÊt ®iÖn m«i cã thÓ
chÞu ®−îc.
Dienerian [4189] : Diener.
BËc ë ch©u ¢u. Trias h¹ (n»m trªn
Griesbanch, n»m d−íi Smith).
dienerite [4190] : dienerit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu x¸m-tr¾ng:
Ni3As.
dieninsonite [4191] : dieninsonit.
Kho¸ng vËt mµu xanh, ®ång cÊu tróc víi
arojadit: H2Na6(Mn, Fe, Ca, Mg)14 (PO4)12.H2O.
Diestian [4192] : Diesti.
BËc ë B¾c ¢u. Miocen th−îng, t−¬ng ®−¬ng
Torton vµ Messini.
dietella [4193] : phßng lç.
Phßng nhá bÞ che kÝn mét phÇn n»m ë gÇn
ch©n v¸ch ®øng cña mét c¸ thÓ ë mét sè Rªu
®éng vËt MiÖng m«i (Cheilostomata), v¸ch nµy
gåm mét hay nhiÒu phiÕn v¸ch ng¨n gi÷a c¸c c¸
thÓ. §n: pore chamber.
dietrichite [4194] : dietrichit.
Kho¸ng vËt: (Zn, Fe, Mn)Al2 (SO4)4.22H2O.
dietzeite [4195] : dietzeit.
Kho¸ng vËt mµu ®en vµng: Ca2(IO3)2 (CrO4).
difference image [4196] : h×nh ¶nh nhËn ®−îc
b»ng c¸ch trõ hai h×nh ¶nh cho nhau.
differential [4197] : kh¸c biÖt, lÖch, (®é
lón lÖch).
differential bulk [4198] : tuyÓn næi, lùa chän.
differential equation for particle motion
[4199] : ph−¬ng tr×nh vi ph©n cña chuyÓn
®éng h¹t.
differential equations of equilibrium [4200]:
ph−¬ng tr×nh c©n b»ng vi ph©n.
differential erosion [4201] : x©m thùc ph©n dÞ
(x©m thùc mang tÝnh ph©n dÞ).
Sù x©m thùc x¶y ra kh«ng cã quy luËt vµ víi
møc ®é kh¸c nhau. Nguyªn nh©n do sù kh¸c
nhau vÒ tÝnh chÊt bÒn v÷ng cña vËt liÖu cÊu
thµnh bÒ mÆt. C¸c ®¸ kÕt cÊu yÕu, ®é bÒn v÷ng
kÐm bÞ x©m thùc rÊt nhanh, trong khi c¸c ®¸ bÒn
v÷ng (c¬ häc, hãa häc) th× gi÷ nguyªn ®Ó t¹o
thµnh ®åi, nói, gß hay d·y nói, v.v.
differential ground settlement [4202] : lón
lÖch, lón kh«ng ®Òu.
differential melting [4203] : nãng ch¶y
ph©n dÞ.
Sù nãng ch¶y tõng phÇn cña ®¸ b¾t nguån tõ
175
sù kh¸c nhau vÒ nhiÖt ®é nãng ch¶y cña c¸c
kho¸ng vËt t¹o ®¸.
differential settlement [4204] : lón kh«ng
®Òu, lón chªnh lÖch.
differentiate [4205] : ph©n dÞ.
§¸ ®−îc thµnh t¹o do kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh
ph©n dÞ magma.
differentiation [4206] : ph©n dÞ.
1-(th) Qu¸ tr×nh n¶y sinh thªm mét kiÓu ®¸, Deleted: h¬n
t¹i chç, tõ mét magma chung.
§n: magmatic differentiation.
2-(trt) §n: sedimentary differentiation;
diagenetic differentiation.
differentiation index [4207] : chØ sè ph©n dÞ.
Trong th¹ch luËn c¸c ®¸ magma, lµ mét sè
b»ng tæng sè phÇn tr¨m träng l−îng cña th¹ch
anh, orthoclas, albit, nephelin vµ kalsilit ®Þnh
møc (normative), lµ sù diÔn t¶ b»ng sè møc ®é
ph©n dÞ cña magma.
diffractogram [4208] : biÓu ®å nhiÔu x¹.
BiÓu ®å nhiÔu x¹ cña tinh thÓ ghi ®−îc b»ng
m¸y nhiÔu x¹.
diffractometer [4209] : m¸y nhiÔu x¹.
ThiÕt bÞ dïng ghi l¹i nhiÔu x¹ tia-X cña ®¬n
tinh thÓ hoÆc vËt ®· nghiÒn thµnh bét trong ph©n
tÝch kho¸ng vËt. Deleted: :
diffusion metasomatism [4210] : biÕn chÊt Formatted
trao ®æi khuÕch t¸n.
Lµ qu¸ tr×nh di chuyÓn khèi trong ®ã c¸c hîp
phÇn hãa häc chuyÓn ®éng do sù khuyÕch t¸n
qua dung dÞch n−íc kh«ng di chuyÓn n»m trong
c¸c mao m¹ch trong ®¸. Deleted: .
digenite [4211] : digenit.
Kho¸ng vËt mµu xanh ®Õn ®en: Cu9S5, ®¼ng
th−íc vµ xuÊt hiÖn cïng víi chalcocit.
§n: blue chalcocite, alpha chalcocite.
digestion [4212] : ®ång hãa.
Sù ®ång hãa mét phÇn hoÆc toµn bé cña ®¸
v©y quanh thµnh magma.
digital [4213] : sè ho¸.
BiÓu thÞ c¸c ®¹i l−îng b»ng c¸c ®¬n vÞ rêi r¹c
hay sè hãa lµ mét hÖ thèng, trong ®ã th«ng tin
®−îc l−u gi÷ vµ xö lý nh− lµ mét lo¹t sè rêi r¹c
vµ kh¸c víi c¸c hÖ thèng t−¬ng tù xö lý c¸c ®¹i Deleted: ®ã lµ
l−îng liªn tôc.
Deleted: l
digital computer [4214] : m¸y tÝnh sè hãa.
M¸y tÝnh thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh sè häc, xö Deleted: ®ã
lý víi c¸c sè biÓu diÔn theo hÖ sè thËp ph©n, nhÞ
ph©n hay hÖ sè kh¸c, víi thiÕt bÞ cã kh¶ n¨ng xö
lý c¸c ®¹i l−îng rêi r¹c, ®−îc thÓ hiÖn b»ng sè
vµ thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh sè häc c¬ b¶n nh−
mét nhµ to¸n häc b×nh th−êng.
digital delta [4215] : ch©u thæ ch©n chim. Deleted: .
Ch©u thæ d¹ng ch©n chim kÐo dµi vÒ phÝa
biÓn.
digital to analog converter (D/A) [4216] : bé
biÕn ®æi sè sang t−¬ng tù.
digitization [4217] : qu¸ tr×nh sè hãa.
Qu¸ tr×nh biÕn ®æi sè liÖu liªn tôc (vÝ dô: ¶nh
hay phim) thµnh c¸c sè ®Ó m¸y cã thÓ tiÕp tôc
xö lý.
digitize [4218] : sè hãa.
ChuyÓn ®æi mét hµm liªn tôc thµnh kho¶ng
thêi gian rêi r¹c vµ l−u gi÷ c¸c gi¸ trÞ nh− mét
tuÇn tù sè.
digitized map [4219] : b¶n ®å sè hãa.
B¶n ®å ®−îc biÓu diÔn vµ l−u tr÷ d−íi d¹ng
sè trong c¸c thiÕt bÞ l−u tr÷ tin häc.
digitizer [4220] : b¶ng (bµn) sè ho¸.
Trong c«ng t¸c thiÕt kÕ víi sù trî gióp cña
m¸y tÝnh, ®©y lµ mét thiÕt bÞ ngo¹i vi, cã kÝch
th−íc tõ a3-a0, ®−îc sö dông cïng víi mét thiÕt
bÞ ®Çu nhän (gäi lµ con trá) ®Ó biÕn ®æi c¸c h×nh
®å häa, nh− c¸c h×nh vµ c¸c b¶n vÏ ch¼ng h¹n,
thµnh c¸c d÷ liÖu sè mµ m¸y tÝnh cã thÓ xö
lý ®−îc.
dihexagonal [4221] : h×nh s¸u mÆt kÐp.
H×nh s¸u mÆt kÐp trong tinh thÓ hÖ s¸u
ph−¬ng.
dihexagonal prism [4222] : l¨ng trô s¸u
ph−¬ng kÐp.
Tinh thÓ 12 mÆt song song víi trôc ®èi xøng,
trong ®ã mÆt c¾t-th¼ng gãc víi trôc xoay ®èi
xøng bËc 6 lµ th¸p 6 ph−¬ng kÐp. Ký hiÖu cña
nã lµ [hk0] víi 6/m 2/m 2/m ®èi xøng.
dihexagonal pyramid [4223] : th¸p 6
ph−¬ng kÐp.
Tinh thÓ th¸p 12 mÆt, trong ®ã mÆt c¾t th¼ng
gãc víi 6 trôc xoay lµ th¸p 6 ph−¬ng kÐp ký
hiÖu lµ [hkl] hoÆc [hkl] trong 6mm ®èi xøng.
dike [4224] : dike, thÓ t−êng.
1- Dike, thÓ t−êng x©m nhËp magma d¹ng
cét xuyªn c¾t qua ph©n líp hoÆc thí chÎ cña ®¸
v©y quanh. Cßn viÕt: dyke.
2- Kªnh ®µo hoÆc kªnh tù nhiªn.
3- §ª trÇm tÝch.
4- C«ng tr×nh ch¾n sãng, phßng chèng lò lôt.
dike set [4225] : nhãm dike.
Nhãm c¸c dike d¹ng ®−êng hoÆc song song.
dike swarm [4226] : hÖ dike, hÖ thèng dike.
Nhãm c¸c dike s¾p xÕp d¹ng táa tia, song
song hoÆc bËc thang. Mèi liªn quan cña chóng
víi thÓ x©m nhËp mÑ kh«ng thÓ quan s¸t ®−îc
trùc tiÕp.
dikelet [4227] : dike nhá.
dilatancy [4228] : hiÖn t−îng gi·n në.
HiÖn t−îng t¨ng thÓ tÝch cña lo¹i ®Êt bë rêi
khi bÞ biÕn d¹ng c¾t.
176
dilatancy and shear strength [4229] : ®é gi·n
në vµ søc bÒn c¾t.
dilatated septum [4230]:v¸ch ng¨n tr−¬ng në. Deleted: .
Mét v¸ch ng¨n dµy lªn mét phÇn hay toµn bé
ë san h« Rugosa.
dilation (dilatation) [4231] : ®é gi·n në,
gi·n në.
dilatometer stress determination [4232] :
ph−¬ng ph¸p ®o tr−êng øng suÊt b»ng b¬m Ðp
n−íc lç khoan cã mµng ng¨n.
X: stress measurement.
dillnite [4233] : dilnit.
Lo¹i zunyit giµu fluorin.
dilution [4234] : pha lo·ng, lµm gi¶m,
nghÌo hãa.
Trong khai th¸c kho¸ng s¶n, do ®Êt ®¸ v©y
quanh vµ phÇn quÆng nghÌo, líp kÑp bÞ pha trén
vµo trong quÆng lµm gi¶m hµm l−îng vµ t¨ng
khèi l−îng.
diluvial [4235] : diluvi, hång tÝch, lò tÝch.
diluvion [4236] : qu¸ tr×nh lò tÝch. Deleted: .
1- X: diluvium. Deleted: a)
2- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Ên §é, tr¸i Deleted: b)
nghÜa víi "alluvion" cã nghÜa lµ "phÇn ®Êt mÊt
®i do x©m thùc cña s«ng sau lò lôt" (tøc lò tÝch).
diluvium [4237] : lò tÝch, hång tÝch, diluvi. Deleted: .
1- ThuËt ng÷ cæ ®−îc sö dông trong nh÷ng Deleted: .
n¨m ®Çu thÕ kû 18 ®Ó chØ trÇm tÝch bÒ mÆt x¸c
Deleted: a)
®Þnh, rÊt phæ biÕn nh−ng kh«ng thÓ gi¶i thÝch
®−îc b»ng ho¹t ®éng b×nh th−êng cña s«ng vµ
biÓn, song cho r»ng trÇm tÝch nµy ®−îc thµnh
t¹o do lò lôt siªu m¹nh.
2- ThuËt ng÷ chung ®−îc sö dông ë c¸c lôc Deleted: .
®Þa ch©u ¢u ®Ó chØ c¸c trÇm tÝch cæ h¬n c¸c Deleted: b)
trÇm tÝch §Ö tø, hoÆc Pleistocen, trÇm tÝch b¨ng
hµ ®Ó ph©n biÖt víi c¸c trÇm tÝch trÎ alluvium.
3- ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë ch©u ¢u t−¬ng Deleted: r
®−¬ng víi Pleistocen.
dimension [4238] : kÝch th−íc.
1- Kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®iÓm. Deleted: a)
2- mét kÝch th−íc ghi trªn h×nh vÏ, b¶n vÏ lµ Deleted: b)
kho¶ng c¸ch chÝnh x¸c gi÷a hai ®iÓm cña
c«ng tr×nh.
dimensional stability [4239] : æn ®Þnh vÒ kÝch
th−íc.
ThuËt ng÷ th−êng cã nghÜa vËt liÖu cã mét Ýt
biÕn d¹ng Èm vµ biÕn d¹ng tõ biÕn g©y bëi mèi
liªn hÖ gi÷a biÕn d¹ng ®µn håi vµ nhiÖt ®é.
dimorphic [4240] : l−ìng h×nh.
1- (cs) HiÖn t−îng cïng mét c©y hay mét
phÇn cña c©y ®−îc t¹o ra thµnh hai d¹ng kh¸c
nhau, ch¼ng h¹n kiÓu l¸ chÐt non vµ l¸ chÐt giµ
trong trong l¸ kÐp l«ng chim. Deleted: ¬
2- (kv) Sù biÓu hiÖn cña mét chÊt cã hai biÕn
thÓ cÊu tróc, vÝ dô CaCO3 t¹o thµnh calcit vµ
aragonit.
dimorphism [4241] : hiÖn t−îng l−ìng h×nh;
tÝnh ®a h×nh.
1- (cs) §Æc tÝnh cã hai d¹ng râ rÖt thuéc cïng
mét loµi, nh− lµ ®ùc c¸i kh¸c nhau, hoÆc d¹ng vi
cÇu vµ ®¹i cÇu ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau.
2- (kv) Lo¹i ®a h×nh cña tinh thÓ, trong ®ã hai
kho¸ng vËt kÕt tinh t−¬ng tù.
dimorphite [4242] : dimorphit.
Kho¸ng vËt mµu vµng cam: As4S3.
dimorphous [4243] : l−ìng h×nh.
X: dimorphic.
dimple crater [4244] : miÖng nói löa nhá.
Mét ®Æc ®iÓm nhá, d−êng nh− h×nh trßn,
gièng miÖng nói löa trªn MÆt tr¨ng, ®−îc coi lµ
ho¹t ®éng nói löa (cã kh¶ n¨ng ng−ng nghØ phun
trµo lava gÇn mÆt ®Êt); thiÕu mÐp gê n©ng cao
cña ®a sè miÖng nói löa chÞu t¸c ®éng va ch¹m
m¹nh kiÓu trªn MÆt tr¨ng.
dimyarian [4245] : cã hai c¬ khÐp, hai m¶nh
cã hai c¬ khÐp.
Vá Th©n mÒm hai m¶nh cã hai c¬ khÐp, hoÆc
®Òu nhau, hoÆc kh«ng ®Òu vÒ kÝch thuíc; mét
Hai m¶nh cã c¬ nh− vËy.
Dinantian [4246] : Dinanti.
Thèng ë ch©u ¢u. Carbon h¹, bao gåm Turne
(Tournaisi) vµ Vise.
dinite [4247] : dinit.
Kho¸ng vËt hydrocarbon kÕt tinh, mµu vµng,
cã ®iÓm nãng ch¶y thÊp (300C), nh− than n©u.
dinoflagellate [4248] : Trïng hai l«ng roi
(Dinoflagellata).
Vi sinh vËt ®¬n bµo cã l«ng roi, chñ yÕu ë
biÓn vµ th−êng ®¬n ®éc, cã nh÷ng nÐt gièng c¶
®éng vËt vµ thùc vËt, ®Æc tr−ng bëi mét l«ng roi
ngang bao quanh th©n vµ th−êng n»m ë d¶i
vßng, mét l«ng roi sau v−¬n ra tõ r·nh gi÷a.
Trïng hai l«ng roi ®−îc biÕt tõ Paleozoi, nh−ng
trë nªn quan träng trong ®Þnh tuæi vµ ®èi s¸nh
trÇm tÝch tõ Jura, Creta ®Õn §Ö tam.
dinosaur [4249] : Khñng long (Archosauria).
Bß s¸t thuéc mét ph©n líp ®Æc biÖt, ph©n biÖt
víi c¸c Bß s¸t kh¸c bëi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña
x−¬ng chËu. Khñng long cã c¸c lo¹i ¨n thÞt, ¨n
cá, chi cã hai ngãn hoÆc bèn ngãn, sèng ë c¹n,
kÝch th−íc c¬ thÓ tõ võa ®Õn lín. Tuæi: tõ Trias
®Õn Creta.
dioctahedral [4250] : h×nh t¸m mÆt kÐp.
Tinh thÓ cã hai trong ba líp phèi trÝ t¸m mÆt.
Ss: trioctahedral.
diogenite [4251] : diogenit.
Thiªn th¹ch achondrit bao gåm chñ yÕu
bronzit hoÆc hypersten. §n: rodite.
177
diopside [4252] : diopsit.
Kho¸ng vËt nhãm pyroxen hÖ ®¬n nghiªng:
CaMg(Si3O)2, chøa rÊt Ýt hoÆc kh«ng cã alumin
vµ cã thÓ chøa s¾t. Mµu cña diopsit tõ tr¾ng ®Õn
xanh, trong suèt dïng lµm ®å trang søc. Diopsit
cã trong ®¸ biÕn chÊt, trong ®íi biÕn chÊt-tiÕp
xóc cña ®¸ v«i kÕt tinh. §n: malacolit.
diopsidite [4253] : diopsidit.
Pyroxenit gåm toµn bé lµ diopsit, víi c¸c
oxid Fe-Ti, spinel vµ granat d−íi d¹ng kho¸ng
vËt phô th−êng gÆp. Kh«ng ®−îc sö dông
th−êng xuyªn.
dioptase [4254] : dioptas.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng hiÕm gÆp, mµu Deleted: .
xanh-emerald: CuSiO3.H2O, n»m trong ®íi
phong hãa cña c¸c th©n quÆng ®ång ë Chile vµ
Siberi. §n: emerald coper.
diorite [4255] : diorit.
1- Trong ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp Deleted: a
víi Q = 0-5, P/(a + P) > 90 vµ plagioclas natri
h¬n an50.
2- Nhãm ®¸ x©m nhËp cã thµnh phÇn trung Deleted: b
gian gi÷a acid vµ bazic, gåm c¸c kho¸ng vËt ®Æc
tr−ng: amphibol sÉm mµu (hornblend),
plagioclas acid (oligoclas, andesin), pyroxen vµ
®«i khi cã mÆt mét l−îng nhá th¹ch anh. §©y lµ
d¹ng ®¸ x©m nhËp t−¬ng ®ång cña andesit.
Diorit chuyÓn sang monzonit víi sù t¨ng hµm
l−îng feldspar kiÒm. Trong diorit ®iÓn h×nh
plagioclas cã chøa < 50% anorthid, hornblend
chiÕm −u thÕ h¬n pyroxen, vµ tæng sè kho¸ng
vËt mafic < 50% tæng thÓ kho¸ng vËt t¹o ®¸.
Kho¸ng vËt ®Æc tr−ng cña ®iorit lµ hornblend dÔ
quan s¸t b»ng m¾t th−êng.
dioritoid [4256] : dioritoid.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS, tªn gäi nµy ¸p
dông cho c¸c ®¸ x©m nhËp víi Q<20 hoÆc F<10
vµ P/(a+P) > 65.
dioxin [4257] : dioxin. Deleted: y
Mét hãa chÊt ®éc cã tªn khoa häc lµ 2, 3, 7,
8 tetrachlorodibenzo-p-dioxin (TCDD), h×nh Deleted: p
thµnh chñ yÕu tõ c¸c nguån hãa chÊt cã chøa Deleted: y
c¸c vßng th¬m vµ clo, rÊt bÒn vµ cùc kú ®éc ®èi
víi thùc vËt vµ ®éng vËt, cã thÓ g©y biÕn d¹ng
nhiÔm s¾c thÓ. Ng−êi vµ ®éng vËt chØ cÇn nhiÔm
mét l−îng dioxin 1 nanogram (10-9 gr) trªn 1kg Deleted: y
thÓ träng ®· cã thÓ m¾c tai biÕn sinh s¶n: sÈy
thai, qu¸i thai, dÞ d¹ng,... nhiÔm Ýt h¬n cã thÓ bÞ
ung th−. Deleted: Trong chiÕn tranh ViÖt Nam,
dip [4258] : dip, ®é nghiªng, ®é dèc (®m). qu©n ®éi Mü ®· r¶i trªn l·nh thæ miÒn
Nam 72.354.000 lÝt chÊt ®éc hãa häc,
1- Mét chç thÊp hoÆc mét miÒn vâng râ rµng trong ®ã cã 42 triÖu lÝt chÊt ®éc mµu da
trªn mÆt ®Êt, vÝ dô thung lòng hÑp ë d·y nói. cam chøa tíi 194kg ®ioxyn, g©y tai häc
sinh th¸i kÐo dµi ®Õn tËn ngµy nay vµ cßn
2- Mét thung lòng kÐo dµi cã ®−êng quèc lé di häc cho c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai. Xem:
®i qua, t¹i ®iÓm gÆp nhau víi lßng suèi kh«. TCDD.
3- §é nghiªng, ®é dèc cña s−ên ®åi hay Deleted: :
mÆt líp.
dip calculation [4259] : tÝnh to¸n ®é
nghiªng (dèc) .
TÝnh to¸n ®é dèc cña mÆt ph¶n x¹ tõ kÕt qu¶
quan s¸t sù biÕn ®æi thêi gian ®Õn cña sãng
®Þa chÊn.
dip direction [4260] : h−íng c¾m.
dip plain [4261] : ®ång b»ng nghiªng.
§ång b»ng ®Ó lé bÒ mÆt cÊu tróc, bÒ mÆt nµy
trïng víi ®é nghiªng cña ®ång b»ng.
dipleural [4262] : hai nh¸nh æ.
Nãi vÒ sù xÕp s¾p nh¸nh æ ë quÇn thÓ cµnh
hai d·y cña Bót ®¸ dùng ®øng, trong ®ã c¸c
nh¸nh n»m gi¸p l−ng nhau.
diploblastic [4263] : hai l¸ ph«i.
CÊu tróc cña ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng h¹
®¼ng (Bät biÓn, Ruét khoang) cã c¸c l¸ ph«i
ngoµi vµ l¸ ph«i trong, nh−ng kh«ng cã mét l¸
ph«i gi÷a thùc sù.
diploclone [4264] : gai ch»ng.
Gai ch»ng ë Bät biÓn gåm th©n gai cã mÊu ë
mçi ®Çu nh−ng kh«ng khíp víi c¸c gai liÒn kÒ.
diploconical [4265] : hai nãn óp.
Vá Trïng tia cã h×nh hai nãn óp vµo nhau
trªn mét trôc.
diplodal [4266] : hai kªnh th«ng.
Nãi vÒ phßng cã l«ng roi ë Bät biÓn cã c¶
kªnh tho¸t vµ kªnh dÉn.
diploid [4267] : khèi m−êi hai mÆt kÐp.
D¹ng tinh thÓ hÖ ®¼ng th−íc cã 24 mÆt h×nh
4 c¹nh nh− nhau ph©n bè thµnh ®«i. Mçi mÆt bÞ
c¾t bëi nh÷ng trôc kÕt tinh cã chiÒu dµi b»ng
nhau. KÝ hiÖu cña nã lµ [hkl] trong ®èi xøng
2/m3. §n: didodecahedron, diplohedron,
dyskisdodecahedron.
diploidal class [4268] : líp m−êi hai mÆt kÐp.
Líp tinh thÓ trong hÖ ®¼ng th−íc cã ®èi
xøng 2/m3.
diplopore [4269] : lç ®«i.
Lç kÐp xuyªn qua thµnh v¸ch ë mét sè ®éng
vËt Phao biÓn vµ phÇn lín giíi h¹n ë v¸ch nµy.
Nã cã thÓ kh«ng ph©n nh¸nh nh−ng th−êng gåm
mét kªnh ph©n ®«i h×nh ch÷ Y n»m xiªn hay
th¼ng gãc víi bÒ mÆt v¸ch vµ cã miÖng më ra
phÝa ngoµi.
diplorhysis [4270] : hiÖn t−îng cã hai kªnh.
T×nh tr¹ng ë Bät biÓn Hexactinellida cã c¶
kªnh hót vµ kªnh tho¸t.
dipole dipole array [4271] : hÖ thiÕt bÞ l−ìng
cùc-l−ìng cùc.
HÖ thiÕt bÞ ®iÖn cùc bao gåm l−ìng cùc ph¸t
vµ l−ìng cùc thu. L−ìng cùc ph¸t ph¸t dßng
®iÖn vµo ®Êt, l−ìng cùc thu ®o ®iÖn tõ trong ®Êt.
dipole field [4272] : tr−êng l−ìng cùc.
178
Tr−êng cña l−ìng cùc tõ gåm cùc d−¬ng vµ
cùc ©m ®èi xøng nhau qua trôc l−ìng cùc.
diporate [4273] : hai lç. Deleted: tÝnh to¸n
H¹t phÊn cã hai lç.
dipping rod [4274] : chiÕc gËy dß t×m m¹ch
n−íc ngÇm.
X: divining rod. Formatted
direct act [4275] : t¸c ®éng trùc tiÕp. Formatted
direct formulation of the boundary element Formatted
method [4276] : ph−¬ng ph¸p phÇn tö biªn
Deleted: .
trùc tiÕp.
X: computational method of stess analysis.
direct indicator element [4277] : nguyªn tè
chØ thÞ trùc tiÕp.
X: indicator element. Deleted: nguyªn tè chØ thÞ.
direct indicator of prospecting [4278] : chØ
thÞ t×m kiÕm trùc tiÕp.
X: indicator element.. Deleted: nguyªn tè chØ thÞ.
direct intake [4279] : sù bæ sung n−íc.
Sù bæ sung n−íc cho tÇng chøa n−íc, trùc Deleted: B
tiÕp qua ®íi b·o hßa.
direct lattice [4280] : h−íng m¹ng tinh thÓ.
M¹ng kÕt tinh, sö dông khi so s¸nh víi m¹ng
ng−îc. §n: crystal lattice.
direct runoff [4281] : dßng ch¶y trùc tiÕp. Deleted: cã nguån
Dßng ch¶y ®¹t tíi lßng s«ng suèi ngay sau
khi m−a r¬i hay b¨ng tuyÕt tan.
direct shear apparatus [4282] : thiÕt bÞ c¾t
ph¼ng trùc tiÕp. Deleted: .
Tõ liªn quan: shear box (hép c¾t mÉu); ring
shear box (vßng c¾t mÉu).
direct shear test [4283] : thÝ nghiÖm c¾t
ph¼ng, c¾t trùc tiÕp.
Ph−¬ng ph¸p phæ biÕn nhÊt ®Ó t×m hiÓu ®Æc
®iÓm c¾t, ®é cøng ph¸p tuyÕn, ®é cøng c¾t còng
nh− søc bÒn kh¸ng c¾t cña mÉu ®Êt, ®¸ hoÆc c¸c Deleted: .
gi¸n ®o¹n (vÝ dô khe nøt). Trong thÝ nghiÖm
nµy, bÒ mÆt gi¸n ®o¹n ®−îc ®Æt song song víi
h−íng cña lùc c¾t t¸c ®éng. Hai nöa cña mÉu ®¸
®−îc g¾n cè ®Þnh trong hép c¾t b»ng th¹ch cao Deleted: tr−ît
hoÆc nhùa epoxy. Cã thÓ tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ë
trong phßng, nh−ng còng cã thÓ lµm ngoµi thùc
®Þa b»ng thiÕt bÞ x¸ch tay hoÆc thiÕt bÞ c¾t hiÖn
tr−êng. Bé phËn chñ yÕu cña thiÕt bÞ c¾t ph¼ng
lµ hép c¾t gåm hai thít trªn vµ d−íi cã thÓ tr−ît Deleted: :
lªn nhau, thít d−íi di ®éng trªn mét d·y bi cßn
thít trªn ®−îc g¾n víi lùc kÕ. TiÕn hµnh thÝ Deleted: Lùc ngang ®−îc t¸c ®éng
nghiÖm b»ng c¸ch gia t¶i träng nÐn lªn mÉu, sau Deleted: ®Êt
®ã cho t¸c dông lùc ngang vµ t¨ng dÇn lùc
ngang cho ®Õn khi mÉu bÞ c¾t. ThÝ nghiÖm ®−îc Deleted: ®Êt
¸p dông cho nhiÒu cÊp ¸p lùc, øng víi mçi gi¸
trÞ ¸p lùc ta thu ®−îc mét gi¸ trÞ søc kh¸ng c¾t
cña mÉu. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm c¾t ph¼ng ®−îc thÓ Deleted: ®Êt
hiÖn trªn ®å thÞ: trôc hoµnh biÓu thÞ ¸p lùc nÐn
th¼ng ®øng, trôc tung biÓu thÞ søc kh¸ng c¾t
cña ®Êt.
direct strain [4284] : biÕn d¹ng trùc tiÕp.
Sù kÐo d·n dµi hay co ng¾n l¹i trªn mét ®¬n
vÞ chiÒu dµi g©y bëi øng suÊt kÐo hoÆc nÐn
t−¬ng øng.
direct stratification [4285] : ph©n líp
nguyªn thñy.
§n: primary stratification.
direct stress [4286] : øng suÊt trùc tiÕp.
øng suÊt g©y bëi lùc kÐo hoÆc lùc nÐn.
direct surface runoff [4287] : dßng ch¶y mÆt
trùc tiÕp.
direct tensile test [4288] : thÝ nghiÖm kÐo
trùc tiÕp.
Trong thÝ nghiÖm kÐo trùc tiÕp, ng−êi ta t¸c
®éng mét lùc kÐo ®¬n trôc däc theo mÉu ®¸ h×nh
trô. Søc bÒn kÐo ®−îc tÝnh b»ng c¸ch chia lùc
kÐo g©y ph¸ hñy T, cho tiÕt diÖn A, cña mÉu.
Tuy nhiªn, thÝ nghiÖm nµy rÊt khã thùc hiÖn v×
ph¸ hñy th−êng x¶y ra sím t¹i nh÷ng ®iÓm kÑp
gi÷ mÉu. Cã hai biÖn ph¸p kh¾c phôc: Mét lµ gia
c«ng mÉu ®¸ h×nh trô thµnh mét c¸i chµy, cã tiÕt
diÖn ë ®o¹n gi÷a bÐ h¬n h¼n ë hai ®Çu, võa gi÷
mÉu chÆt h¬n, võa b¶o ®¶m r»ng ph¸ hñy sÏ
x¶y ra ë ®o¹n cã tiÕt diÖn nhá ®ã. BiÖn ph¸p thø
hai, dÔ h¬n nh−ng kh«ng tin cËy b»ng, lµ tiÕn
hµnh thÝ nghiÖm kÐo “gi¸n tiÕp”.
X: indirect tensile test.
directional structure [4289 : cÊu t¹o
®Þnh h−íng.
KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch thÓ hiÖn h−íng
dßng ch¶y khi thµnh t¹o chóng. VÝ dô: cÊu
t¹o ph©n líp xiªn chÐo, cÊu t¹o gîn sãng.
§n: paleocurrent structure; aligned current
structure, vector structure.
dirt cone [4290] : nãn trÇm tÝch, nãn bôi.
TrÇm tÝch vôn cña b¨ng hµ cã d¹ng h×nh nãn.
dirty arkose [4291] : ®¸ arkos kh«ng
thuÇn khiÕt.
dirty sandstone [4292] : c¸t kÕt kh«ng
thuÇn khiÕt.
Lo¹i c¸t kÕt cã hµm l−îng phÇn nÒn g¾n kÕt
cao; ®èi víi ®¸ grauwack, hµm l−îng phÇn nÒn
sÐt h¬n 10% hoÆc ®¸ graywack chøa h¬n 15%
nÒn sÐt. C¸c thµnh phÇn vôn ®−îc g¾n kÕt
nguyªn sinh bëi nh÷ng vi vôn hay vËt chÊt sÐt
t¹i sinh lÊp ®Çy khe hë gi÷a chóng.
disaggregation [4293] : ph©n r·.
disappearing stream [4294] : suèi, s«ng mÊt
dßng; s«ng gi¸n ®o¹n.
S«ng bÒ mÆt biÕn mÊt, “ch×m” xuèng
d−íi ®Êt.
disc [4295] : xoang ®Üa, gai ®Üa.
179
PhÇn trung t©m cña th©n mét ®éng vËt Da gai
t¸ch ra Ýt nhiÒu râ rµng víi c¸c chi; gai cøng
h×nh ®Üa kh«ng thñng lç mét c¸ch ®iÓn h×nh ë
H¶i s©m.
discharge [4296] : l−u l−îng.
L−îng n−íc ch¶y t¹i mét thêi ®iÓm biÓu thÞ
b»ng thÓ tÝch trªn mét ®¬n vÞ thêi gian.
discharge area [4297] : diÖn tÝch tho¸t n−íc. Deleted: xuÊt lé
DiÖn tÝch, ë ®ã n−íc d−íi ®Êt xuÊt lé trªn Deleted: ch¶y ra
mÆt ®Êt.
discharge coefficient [4298] : hÖ sè l−u l−îng.
Tû suÊt gi÷a l−u l−îng thËt vµ l−u l−îng tÝnh
to¸n theo c«ng thøc lý thuyÕt.
discharge velocity [4299] : vËn tèc l−u l−îng.
L−îng n−íc ch¶y qua m«i tr−êng lç rçng ®o
®−îc trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch vu«ng gãc
dßng ch¶y.
disciform [4300] : d¹ng ®Üa.
Cã h×nh trßn hay bÇu dôc, thÝ dô "t¶o cÇu
d¹ng ®Üa" cã h×nh ®Üa trßn víi mÐp h¬i nh« cao.
Discinacean [4301] : Discinacea.
Tay cuén cã khíp thuéc mét liªn hä ®Æc
tr−ng bëi sù t¨ng tr−ëng toµn r×a cña m¶nh l−ng.
discoaster [4302] : ®Üa sao.
TÊm chÊt v«i h×nh sao hay hoa hång rÊt nhá,
®−êng kÝnh kho¶ng 10-35 micron, th−êng ®−îc
coi lµ di tÝch cña sinh vËt tr«i næi nh− th©n cña
d¹ng t¶o cÇu ®¬n ®éc, thÊy trong trÇm tÝch §Ö
tam, nh−ng ®Õn Pleistocen d−êng nh− kh«ng cßn
n÷a, gi¶ ®Þnh lµ biÕn mÊt ë kho¶ng ranh giíi
Pliocen-Pleistocen.
discohexaster [4303] : gai ®Üa sao s¸u tia.
Gai s¸u tia ë Bät biÓn ë ®ã c¸c ®Çu tia chia
nh¸nh vµ kÕt thóc b»ng c¸c t¸n.
discoid [4304] : d¹ng ®Üa.
Cã h×nh mét c¸i ®Üa, cô thÓ lµ mét æ san h«
®¬n thÓ; mét ®èi t−îng cã h×nh d¹ng nh− vËy. Deleted: mÆt bÞ
discolith [4305] : h¹t t¶o cÇu ®Üa. Deleted: , ®iÒu nµy chØ thÞ cho mét gi¸n
H¹t t¶o cÇu h×nh ®Üa cã mét khiªn h×nh bÇu ®o¹n
dôc hay trßn cã lÏ lµ kh«ng thñng lç, dµy lªn ë Deleted: sù liªn tôc thø tù
xung quanh r×a. Deleted: th«ng
disconformable [4306] : gi¶ chØnh hîp.
Deleted: ®−îc xen xÐt løc ngõng nghØ
ThuËt ng÷ ®−îc ®Ò nghÞ ®Ó chØ nh÷ng hÖ tÇng tÝch tô,
ph©n líp song song víi nhau nh−ng gi÷a chóng
Deleted: vµ
cã nh÷ng gi¸n ®o¹n thêi gian lín hoÆc nhá.
disconformity [4307] : gi¶ chØnh hîp. Deleted: râ rµng theo c¸ch th«ng
th−êng
Kh«ng chØnh hîp cã mÆt ph©n líp trªn vµ
Deleted: vµ kh«ng theo quy luËt, hoÆc
d−íi gi¸n ®o¹n song song víi nhau, thÓ hiÖn mét quan s¸t ®−îc mÆt bµo mßn kh«ng b»ng
ng¾t qu·ng quan träng trong tr×nh tù s¾p xÕp cña ph¼ng cña ®Þa h×nh. ThÝ dô bÊt chØnh hîp,
®¸ trÇm tÝch, th−êng lµ sù bµo mßn ®−îc x¸c mµ ®¸ cæ tµn d− trong thêi kú bµo mßn
chñ yÕu n»m ngang, hoÆc trong thêi kú
®Þnh b»ng mÆt bµo mßn cã thÓ quan s¸t ®−îc. n©ng lªn h¹ xuèng theo chiÒu th¼ng ®øng
ThuËt ng÷ nµy tr−íc ®©y gåm c¶ ph©n dÞ cña vá tr¸i ®Êt (kh«ng nghiªng
paraconformity. hay ®øt ®o¹n). Khuynh h−íng øng dông
thuËt ng÷ gi¸n ®o¹n ®· ®−îc m« t¶ ë mét
§n: parallel unconformity; erosional n¬i kh¸c cña ph©n vÞ ®Þa tÇng trªn thø bËc
nhá nhÊt (Stokes & Varnes,1955)
unconformit; nonangular unconformity;
stratigraphic unconformity; paraunconformity.
discontinuity [4308] : kh«ng liªn tôc,
gi¸n ®o¹n.
1- (®t) HiÖn t−îng liªn quan víi ng−ng nghØ
trÇm tÝch, bµo mßn, kh«ng chØnh hîp. X: break.
2- (®cctr) ThuËt ng÷ dïng trong c¬ häc ®¸ ®Ó
chØ chung tÊt c¶ c¸c cÊu tróc dËp vì, nøt nÎ, ph¸
hñy trong khèi ®¸, nh− khe nøt, ®øt g·y, ®íi dËp
vì, ph¸ hñy, mÆt ph©n líp gi¶m yÕu vµ c¸c mÆt
tiÕp xóc cã søc bÒn kÐo rÊt thÊp hoÆc b»ng
kh«ng.
discontinuity alteration [4309] : biÕn ®æi cña
khe nøt.
discontinuity aperture [4310] : ®é më cña
gi¸n ®o¹n, khe nøt.
Kho¶ng c¸ch vu«ng gãc gi÷a hai v¸ch cña
mét gi¸n ®o¹n më, víi kho¶ng kh«ng gian gi÷a
chóng lµ n−íc hoÆc kh«ng khÝ. Do vËy, ®é më
cña gi¸n ®o¹n ®−îc ph©n biÖt víi chiÒu dµy cña
mét gi¸n ®o¹n ®· ®−îc lÊp ®Çy. §é më lín
th−êng lµ kÕt qu¶ cña dÞch tr−ît däc theo c¸c
gi¸n ®o¹n cã ®é nh¸m ®¸ng kÓ, cña c¸c qu¸
tr×nh röa tr«i vËt chÊt lÊp ®Çy, hßa tan, hoÆc cña
c¸c khe nøt t¸ch.
discontinuity distribution [4311] : ph©n bè
khe nøt.
discontinuity extent [4312] : ®é v−¬n dµi cña
khe nøt.
discontinuity filling [4313] : vËt liÖu lÊp ®Çy
khe nøt.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó m« t¶ c¸c chÊt ng¨n c¸ch
hai v¸ch cña gi¸n ®o¹n. Nh÷ng chÊt nµy cã thÓ
lµ calcit, clorit, sÐt, bét, sÐt d¨m kiÕn t¹o, th¹ch
anh hoÆc pyrit. ChÊt lÊp ®Çy cã ¶nh h−ëng lín
®Õn søc bÒn c¾t cña gi¸n ®o¹n. Trõ mét sè chÊt
cã søc bÒn cao nh− calcit, th¹ch anh, pyrit, c¸c
chÊt lÊp ®Çy kh¸c th−êng cã søc bÒn thÊp h¬n so
víi c¸c gi¸n ®o¹n chÆt, kh«ng chøa chóng.
discontinuity infilling materials [4314] : vËt
liÖu, chÊt lÊp ®Çy khe nøt.
X: discontinuity filling.
discontinuity intensity [4315] : mËt ®é gi¸n
®o¹n.
NghÞch ®¶o cña gi·n c¸ch khe nøt (gi¸n
®o¹n), tøc lµ sè khe nøt trªn mét ®¬n vÞ chiÒu
dµi (mÐt).
discontinuity orientation [4316] : h−íng
gi¸n ®o¹n.
H−íng hoÆc thÕ n»m cña gi¸n ®o¹n trong
kh«ng gian, ®−îc biÓu thÞ bëi gãc cña ®−êng cã
®é dèc lín nhÊt trªn bÒ mÆt gi¸n ®o¹n so víi
mÆt ph¼ng n»m ngang, vµ h−íng c¾m hoÆc
ph−¬ng vÞ cña ®−êng ®ã, ®o theo chiÒu kim
180
®ång hå tõ ®iÓm chÝnh b¾c.
discontinuity persistence [4317] : tÝnh liªn
tôc cña gi¸n ®o¹n.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó m« t¶ møc ®é ph¸t triÓn
theo diÖn, hoÆc kÝch th−íc, cña mét gi¸n ®o¹n
trong mét mÆt ph¼ng. §©y lµ mét trong nh÷ng
th«ng sè quan träng nhÊt cña khèi ®¸, nh−ng Deleted: Gi¸n ®o¹n trÇm tÝch, mµ tõ
®ång thêi còng lµ mét trong nh÷ng th«ng sè khã tr−íc ®Õn nay, theo nghÜa th«ng th−êng lµ
sù thÓ hiÖn sù kh«ng tÝch tô vµ ®i cïng víi
x¸c ®Þnh nhÊt. bµo mßn. Xem: discrete.
discontinuity roughness [4318] : ®é nh¸m (xï
x×) cña gi¸n ®o¹n.
Kh¸i niÖm dïng ®Ó diÔn t¶ ®é nh¸m, xï x×
cña bÒ mÆt gi¸n ®o¹n so víi mÆt ph¼ng trung
b×nh cña nã. §é nh¸m cña gi¸n ®o¹n cã thÓ cã
¶nh h−ëng lín ®Õn søc kh¸ng c¾t cña nã, nhÊt lµ
trong tr−êng hîp c¸c khe nøt ch−a bÞ lÊp ®Çy,
c¸c khèi ®¸ ch−a bÞ dÞch chuyÓn vµ cßn khãa lÉn
nhau. Vai trß cña ®é nh¸m gi¶m xuèng khi ®é
më, hoÆc chiÒu dµy chÊt lÊp nhÐt t¨ng lªn, hoÆc
khi ®· x¶y ra dÞch chuyÓn tr−íc ®ã.
discontinuity sets [4319] : hÖ khe nøt.
discontinuity spacing [4320] : gi·n c¸ch
gi¸n ®o¹n.
Kho¶ng c¸ch vu«ng gãc gi÷a hai gi¸n ®o¹n
c¹nh nhau, th−êng ®−îc biÓu thÞ nh− lµ gi·n
c¸ch trung b×nh cña mét hÖ khe nøt nµo ®ã. Gi·n
c¸ch gi¸n ®o¹n x¸c ®Þnh ®é lín cña c¸c khèi cÊu
thµnh nªn khèi ®¸.
discontinuity systems [4321] : hÖ khe nøt.
discontinuity wall strength [4322] : søc bÒn
bÒ mÆt, v¸ch gi¸n ®o¹n.
Kh¸i niÖm søc bÒn nÐn Ðp cña bÒ mÆt khe nøt
(JCS) do Barton vµ Choubey (1977) ®Ò xuÊt. BÒ
mÆt khe nøt ch−a bÞ biÕn ®æi cã søc bÒn t−¬ng
®−¬ng víi ®¸ nguyªn tr¹ng vµ cã thÓ ®o trùc tiÕp
th«ng qua c¸c thÝ nghiÖm nÐn ®¬n trôc hoÆc chÊt
t¶i ®iÓm. §èi víi c¸c khe nøt chøa ®Çy chÊt lÊp
nhÐt víi chiÒu dµy ®¸ng kÓ, cã thÓ lÊy mÉu ngay
tõ chÊt lÊp nhÐt ®ã vµ lµm thÝ nghiÖm. Søc bÒn
c¾t cña chÊt lÊp nhÐt ch¾c ch¾n nhá h¬n nhiÒu
so víi ®¸ chñ. Søc bÒn cña bÒ mÆt khe nøt ®· bÞ
gi¶m yÕu cßn cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng bóa bËt
n¶y Schmidt.
discontinuous subsidence [4323] : lón kh«ng
liªn tôc.
discordance [4324] : kh«ng chØnh hîp gãc;
kh«ng chØnh hîp cÊu tróc.
1- MÆt líp kh«ng song song cña c¸c tÇng kÒ Deleted: a)
nhau. ThuËt ng÷ ®−îc sö dông trong nh÷ng
tr−êng hîp cßn cã sù nghi ngê, kh«ng ®ñ dÊu
hiÖu ®Ó ph©n biÖt gi÷a kh«ng chØnh hîp ®Þa tÇng
vµ kh«ng chØnh hîp kiÕn t¹o. Ss: concordance.
2- X: angular unconformity. Deleted: b)
discordant [4325] : kh«ng chØnh hîp,
kh«ng thuËn.
 1-(th) TiÕp xóc gi÷a thÓ x©m nhËp magma
víi ®¸ v©y quanh, kh«ng song song víi bÒ mÆt
ph©n líp.
2-(®m) §Æc ®iÓm ®Þa h×nh kh«ng cã ®é cao
nh− nhau hoÆc gÇn nh− nhau. VÝ dô thung lòng
kh«ng phï hîp cã suèi ®æ vµo s«ng hay suèi
chÝnh qua th¸c n−íc.
discordant bedding [4326] : ph©n líp kh«ng
chØnh hîp.
Mét kiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch, trong ®ã kh«ng
cã ®Æc tÝnh song song gi÷a c¸c líp hoÆc trong
®ã c¸c líp trÇm tÝch bÞ dèc nghiªng so víi mÆt
b»ng trªn ®ã l¾ng ®äng vËt liÖu trÇm tÝch, nh−
ph©n líp h×nh thµnh do vËt liÖu cã tèc ®é l¾ng
®äng cao tõ c¸c dßng n−íc hay kh«ng khÝ mang
vËt liÖu. Ngn: concordant bedding.
discordant coastline [4327] : ®−êng bê biÓn
kh«ng chØnh hîp, ®−êng bê biÓn tr¸i khíp.
§−êng bê ph¸t triÓn ë n¬i cÊu tróc chung cña
®Þa h×nh (nh− d·y nói hay ®ai uèn nÕp) ng−îc
víi bê bê biÓn hay ®¹i d−¬ng vµ th−êng thÓ hiÖn
b»ng rift, ®øt g·y, sôt lón hoÆc c¸c gi¸n ®o¹n
kh¸c. Th−êng th−êng bê biÓn nh− vËy cã nhiÒu
vòng, vÞnh bÊt kú.
discordia [4328] : discordia.
Mét ®−êng trªn biÓu ®å 206Pb/238U ~
207
Pb/235U, ®−îc x©y dùng trªn tµi liÖu c¸c phase
bÞ thÊt tho¸t ch× hoÆc t¨ng thªm urani trong tõng
thêi ®o¹n ng¾n so víi tuæi cña phase.
discount [4329] : bít, gi¶m, chiÕt khÊu; tiÒn
chiÕt khÊu, gi¶m gi¸ trÞ.
Trong ®¸nh gi¸ kinh tÕ hay ®¸nh gi¸ c¸c dù
¸n ®Çu t−, ng−êi ta th−êng dïng discounted
methods (ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n cã tÝnh tíi yÕu
tè thêi gian) ®Ó tÝnh to¸n sù gi¶m gi¸ cña ®ång
tiÒn theo thêi gian.
discounted methods [4330] : ph−¬ng ph¸p
tÝnh to¸n cã tÝnh tíi yÕu tè thêi gian.
Lµ ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ hiÖn t¹i thùc
cña hiÖu qu¶ (tiÒn) kinh tÕ t¹i thêi ®iÓm tÝnh
to¸n do tiÒn thu ®−îc cña c¸c n¨m sau cã gi¸ trÞ
thùc gi¶m dÇn. Th−êng gäi lµ ph−¬ng ph¸p
chiÕt khÊu.
discrete [4331] : biÖt lËp.
Nãi vÒ c¸c r¨ng nhá ë ®éng vËt R¨ng nãn
kh«ng xÕp s¾p s¸t nhau mµ mçi r¨ng ®øng biÖt
lËp so víi r¨ng s¸t kÒ (c¸ch nhau mét
kho¶ng trèng).
discrete distribution [4332]:ph©n phèi rêi r¹c.
Ph©n phèi rêi r¹c lµ nh÷ng lo¹i ph©n phèi cã
hµm ®uîc biÓu diÔn b»ng ®−êng bËc thang cã
thay ®æi tõ trÞ sè nµy qua trÞ sè kh¸c kÒ bªn. VÝ
dô vÒ ph©n phèi rêi r¹c; ph©n phèi nhÞ thøc;
ph©n phèi ®a thøc; ph©n phèi siªu béi, v.v.
disequilibrium assemblage [4333] : tËp hîp
181
kh«ng c©n b»ng.
Nh÷ng kho¸ng vËt kh«ng c©n b»ng nhiÖt-
®éng.
dish structure [4334] : cÊu t¹o h×nh ®Üa.
CÊu t¹o trÇm tÝch nguyªn sinh th−êng gÆp
trong c¸t kÕt, gåm nh÷ng thÊu kÝnh nhá d¹ng
vâng (dµi 4-50cm vµ dµy cì centimet), h×nh
chiÕu b»ng d¹ng oval song song víi mÆt ph©n
líp, h¹t mÞn, ®¸y lâm lµm côt c¸c thÊu kÝnh n»m
d−íi. Cã lÏ ®−îc h×nh thµnh do tho¸t n−íc lç
rçng röa tr«i sÐt ngay sau khi c¸t ®−îc l¾ng
®äng.
disintegration [4335] : ph©n t¸ch, ph©n hñy.
disk [4336] : ®Üa, d¹ng ®Üa.
1- ThiÕt bÞ l−u tr÷ th«ng tin. Cã nhiÒu lo¹i
®Üa kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt (®Üa cøng, ®Üa mÒm,
®Üa CD,...).
2- H¹t trÇm tÝch h×nh ®Üa, dÑt hoÆc ph¼ng, cã
tû lÖ chiÒu réng/chiÒu dµi lín h¬n 2/3 vµ tû lÖ ®é
dµy/chiÒu réng nhá h¬n 2/3.
disk bit [4337] : l−ìi khoan ®Üa.
disk crusher [4338] : m¸y nghiÒn kiÓu ®Üa.
dislocation metamorphism [4339] : biÕn chÊt
ph¸ hñy.
Mét d¹ng cña biÕn chÊt ®éng lùc khu vùc tËp
trung däc theo ®íi dÞch tr−ît hoÆc Ðp vôn
n«ng kh«ng cã sù t¨ng cao ®¸ng kÓ vÒ nhiÖt ®é.
ThuËt ng÷ nµy ®−îc Lossen ®−a ra n¨m 1883 vµ
®−îc quan niÖm t−¬ng ®ång víi thuËt ng÷
dynamometamorphism. Deleted: tr
dismembered river system [4340] : hÖ thèng
s«ng chia c¾t.
HÖ thèng gåm cã dßng chÝnh (th©n s«ng),
c¸c s«ng nh¸nh vµ phÇn thÊp nhÊt hay bÞ n−íc
biÓn ngËp (cöa s«ng). Khi ®ã dßng ch¶y ®· ®−îc
h×nh thµnh sím h¬n c¸c s«ng nh¸nh (chi l−u) ®æ
vµo biÓn qua c¸c cöa s«ng riªng biÖt.
dismicrite [4341] : dismicrit, ®¸ v«i d¹ng
m¾t chim.
Lo¹i ®¸ v«i kiÕn tróc vi h¹t chøa d−íi 1%
vôn sinh ho¸ tha sinh (allochems), thµnh phÇn
chñ yÕu lµ bïn carbonat ho¸ ®¸ (micrite) víi c¸c
®èm "m¾t chim" calcit toµn tinh (sparry calcit)
lÊp ®Çy c¸c lç hæng trong ®¸, t¹o bëi c¸c t¸c
®éng m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng.
§n: bird's-eye limestone.
disomatic [4342] : tha h×nh.
§n: xenocryst.
dispellet limestone [4343] : ®¸ v«i kÕt côc. Deleted: vãn
Lo¹i ®¸ v«i kÕt côc, chøa c¸c ®èm calcit toµn
tinh (sparite).
dispersal map [4344] : b¶n ®å ph©n t¸n, b¶n
®å dù b¸o nguån.
B¶n ®å ®Þa tÇng dù ®o¸n vïng cung cÊp, thÓ
hiÖn c¸c ph−¬ng hoÆc kho¶ng c¸ch vËn chuyÓn
vËt liÖu vôn.
dispersant [4345] : chÊt ph©n t¸n.
X: deflocculant.
dispersed structure [4346]:kiÕn tróc ph©n t¸n.
dispersion (start) [4347] : ph−¬ng sai.
Møc ®é ph©n t¸n xung quanh mét xu h−íng
trung t©m. §Ó ®o ph−¬ng sai th−êng dïng ®é
lÖch chuÈn vµ b»ng b×nh ph−¬ng cña ®é lÖch
chuÈn (xem c¸ch tÝnh ph−¬ng sai ë ch÷
Variance). §n: variance.
displacive transformation [4348] : biÕn thÓ.
Tinh thÓ biÕn d¹ng thµnh hai lo¹i cao-thÊp,
kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n ë ranh giíi, nh− th¹ch anh
lo¹i cao h¬n, lo¹i thÊp h¬n 573oC.
disposal well [4349] : giÕng th¶i.
GiÕng khoan ®−îc dïng vµo viÖc ch«n cÊt
chÊt th¶i láng b»ng c¸ch b¬m Ðp chóng vµo
lßng ®Êt.
dissected pediment [4350] : ®ång b»ng ®¸ gèc
tr−íc nói bÞ chia c¾t.
§ång b»ng ®¸ gèc tr−íc nói (pediment) ®· bÞ
xãi mßn, th−êng ®−îc coi lµ s¶n phÈm cña chu
kú x©m thùc thø hai ®èi víi pediment nguyªn
thñy gÇn nh− b»ng ph¼ng, mÆc dÇu nã còng cã
thÓ ®−îc "sinh ra bÞ chia c¾t".
dissected peneplain [4351] : b¸n b×nh nguyªn
bÞ chia c¾t.
B¸n kÝnh b×nh nguyªn cæ ®−îc n©ng lªn do
®ã qu¸ tr×nh x©m thùc b¾t ®Çu ®µo khoÐt t¹o chu
kú x©m thùc míi. B¸n b×nh nguyªn bÞ ph¸ hñy
mét c¸ch côc bé ®−îc thÓ hiÖn ë vïng chia c¾t
®· chÝn muåi, chØ cßn mét Ýt tµn d− nh− cao
nguyªn hoÆc d·y nói ®Ønh b»ng ph¼ng vµ gê.
dissected plateau [4352]: cao nguyªn chia c¾t.
Cao nguyªn trong ®ã phÇn lín bÒ mÆt
nguyªn thñy b»ng ph¼ng bÞ ®µo s©u trë thµnh
c¸c s«ng, suèi.
dissection [4353] : ph©n chia ®Þa h×nh, ph©n
c¾t ®Þa h×nh.
Qu¸ tr×nh x©m thùc trong ®ã bÒ mÆt ®Þa h×nh
b»ng ph¼ng dÇn dÇn bÞ ph¸ hñy hoÆc x©y dùng,
ch¹m træ ®Ó h×nh thµnh m−¬ng xãi, canhon, khe
hÎm hoÆc c¸c lo¹i thung lòng, ®ång b»ng, b¸n
b×nh nguyªn, ®åi hoÆc sèng nói, v.v...
disseminated ore [4354] : quÆng x©m t¸n.
TËp hîp c¸c h¹t quÆng kÝch th−íc kh¸c nhau
ph©n bè rêi r¹c trong ®¸ chøa quÆng.
dissepiment [4355] : m« bät, xµ nèi.
Nh÷ng m« d¹ng vßm nhá b»ng chÊt v«i t¹o
nªn nh÷ng bät hoÆc nang n»m gi÷a c¸c v¸ch táa
tia ë vµnh ngoµi cña mét æ san h« ®¬n thÓ; mét
thanh x−¬ng ngang nèi c¸c cµnh cña mét quÇn
thÓ Rªu ®éng vËt d¹ng cöa sæ; mét thanh ngang
cña líp vá ngoµi nèi nh÷ng cµnh gÇn nhau cña
182
mét quÇn thÓ Graptolithina d¹ng cµnh (nh− ë Deleted: g
Dictyonnema); cÊu tróc trong låi lªn phÝa trªn Formatted
nh− nèt giép lÊp ®Çy mét phÇn ®−êng th«ng ë
phÇn lín Stromatoporata hoÆc t¹o nªn toµn bé Deleted: s
bé x−¬ng chung cña mét sè Ýt lo¹i sinh vËt nµy.
dissepimentarium [4356] : ®íi m« bät.
§íi ngo¹i vi cña phÇn trong mét æ san h«
®¬n thÓ chøa ®Çy m« bät.
dissoconch [4357] : vá hËu Êu trïng. Deleted: Tõ ®ång nghÜa: Variance
Vá ë giai ®o¹n hËu Êu trïng cña Th©n mÒm Deleted:
hai m¶nh.
dissolution [4358] : hßa tan.
dissolve [4359] : lµm hßa tan.
dissolved organic carbon (DOC) [4360] :
carbon h÷u c¬ hßa tan. Deleted: n−íc
PhÇn carbon h÷u c¬ trong n−íc kh«ng thÓ lÊy
ra ®−îc bëi qu¸ tr×nh läc nhÊt ®Þnh.
dissolved oxygen (DO) [4361] : oxy hßa tan
(trong n−íc).
L−îng oxy hßa tan ®¶m b¶o sù sèng cho c¸c Deleted: .
loµi thñy sinh vµ oxy hãa c¸c chÊt h÷a c¬ trong
n−íc. DO tèi −u lµ 4 ®Õn 6mg/l. DO thÊp h¬n lµ
dÊu hiÖu cho thÊy n−íc ®· bÞ nhiÔm bÈn.
dissolved solids [4362] : chÊt r¾n hßa tan.
L−îng c¸c chÊt hßa tan trong n−íc hoÆc cÆn
cña c¸c chÊt cßn l¹i sau khi ®un n−íc ë nhiÖt ®é
180oC. Deleted: .
distal [4363] : ë r×a, xa nguån, mÆt xa t©m, xa.
1- Lo¹i trÇm tÝch chøa c¸c m¶nh vôn nhá
®−îc thµnh t¹o c¸ch xa vïng cung cÊp vËt liÖu.
2- MÆt xa t©m lµ mÆt h−íng ra phÝa ngoµi bé
bèn bµo tö hoÆc phÊn hoa.
3- Xa hay ngoµi ®iÓm b¸m, thÝ dô "®o¹n xa"
cña quÇn thÓ cµnh lµ ®o¹n xa nhÊt ®iÓm gèc, Deleted: .
"phÝa ngoµi" cña æ nguyªn thñy lµ phÝa r×a cña
quÇn thÓ Rªu ®éng vËt.
distal pole [4364] : cùc xa t©m.
§iÓm cuèi cña ®−êng th¼ng xuÊt ph¸t cña bé
4 ch¹y xuyªn qua trung t©m cña mÆt gÇn t©m Deleted: .
cña mçi h¹t phÊn hoÆc bµo tö.
disthenite [4365] : distenit.
§¸ biÕn chÊt gåm toµn bé lµ kyanit (disten)
vµ mét Ýt th¹ch anh, th−êng tæ hîp víi quarzit
magnetit vµ amphibolit.
distillation [4366] : sù ch−ng cÊt; qu¸ tr×nh
bay h¬i.
1- Sù lµm bay h¬i n−íc b»ng nhiÖt sau ®ã
lµm l¹nh ®Ó ®−îc n−íc tinh khiÕt.
2- Mét qu¸ tr×nh cña sù hãa th¹ch qua ®ã
thµnh phÇn n−íc hay khÝ cña mét chÊt h÷u c¬
bay ®i, ®Ó l¹i cÆn chÊt carbon.
distinct element method (DEM) [4367] :
ph−¬ng ph¸p phÇn tö riªng biÖt. Deleted: g
TÊt c¶ c¸c ph−¬ng ph¸p sè trÞ vi ph©n vµ tÝch
ph©n truyÒn thèng nh− phÇn tö h÷u h¹n, sai ph©n
h÷u h¹n,... ®Òu cã xuÊt ph¸t ®iÓm lµ nh»m gi¶i
c¸c bµi to¸n vÒ dÞch chuyÓn, øng suÊt trong m«i
tr−êng liªn tôc, lµ ®iÒu rÊt Ýt gÆp trong thùc tÕ
m«i tr−êng ®Êt ®¸, nhÊt lµ m«i tr−êng ®¸ víi rÊt
nhiÒu hÖ khe nøt. Tuy vÒ lý thuyÕt, cã thÓ gi¶i
®−îc nh÷ng bµi to¸n nµy b»ng c¸ch m« pháng
c¸c hÖ khe nøt b»ng nh÷ng phÇn tö ®Æc biÖt,
song khi ®ã, quy m« bµi to¸n trë nªn rÊt lín, ®ßi
hái rÊt nhiÒu thêi gian. Ph−¬ng ph¸p phÇn tö
t¸ch biÖt do Cundall lÇn ®Çu tiªn ®Ò xuÊt nh»m
gi¶i c¸c bµi to¸n trong m«i tr−êng kh«ng liªn
tôc. Do ®é cøng cña c¸c khe nøt rÊt thÊp so víi
cña c¸c khèi ®¸ gi÷a chóng, cã thÓ gi¶ thiÕt
nh÷ng khèi nµy lµ gi¶ cøng vµ mäi biÕn ®æi vÒ
øng suÊt, dÞch chuyÓn d−íi t¸c ®éng cña ngo¹i
lùc chñ yÕu ®Òu x¶y ra trong c¸c khe nøt. Nh−
vËy, cã thÓ coi m«i tr−êng ®¸ kh«ng liªn tôc nh−
lµ tËp hîp cña c¸c khèi gi¶ cøng, liªn kÕt vµ
t−¬ng t¸c víi nhau th«ng qua c¸c khe nøt víi ®é
cøng, ®é biÕn d¹ng nhÊt ®Þnh. ThuËt to¸n ®Ó gi¶i
do ®ã, dùa trªn c¬ së ®Þnh luËt lùc-dÞch chuyÓn,
x¸c ®Þnh mèi t−¬ng t¸c gi÷a c¸c khèi ®¸, vµ ®Þnh
luËt chuyÓn ®éng, x¸c ®Þnh dÞch chuyÓn cña c¸c
khèi d−íi t¸c dông cña mÊt c©n b»ng lùc.
distinctive mineral [4368] : kho¸ng vËt ®Æc
tr−ng, kho¸ng vËt chØ thÞ ph©n lo¹i.
§n: varietal mineral.
distort [4369] : lµm biÕn d¹ng, lµm biÕn
d¹ng xo¾n.
distortion [4370] : biÕn d¹ng, biÕn d¹ng
do xo¾n.
distortion model [4371] : m« h×nh biÕn d¹ng.
X©y dùng m« h×nh biÕn d¹ng cña ¶nh viÔn
th¸m dùa trªn tËp hîp c¸c ®iÓm kiÓm so¸t
(th«ng th−êng lµ 200 ®iÓm/kiÓu ¶nh). D¹ng ®¬n
gi¶n nhÊt cña ph−¬ng tr×nh biÕn d¹ng lµ m« h×nh
tuyÕn tÝnh, song tuyÕn tÝnh hoÆc m« h×nh
Affine. Víi c¸c vïng lín cÇn tíi c¸c ®a thøc bËc
cao. Mét ¶nh lín cã thÓ chia nhá ®Ó ¸p dông
c¸c ph−¬ng tr×nh d¹ng tuyÕn tÝnh hay song
tuyÕn tÝnh.
distributary [4372] : nh¸nh s«ng, phô l−u.
Mét nh¸nh cña s«ng ch¶y tho¸t ra nh− x¶y ra
ë khu vùc ch©u thæ.
distribute [4373] : ph©n phèi, ph©n bæ.
distribution [4374] : ph©n phèi (t®c).
§n: frequency distribution.
distribution binominal [4375] : ph©n bè
chuÈn nhÞ ph©n.
distribution coefficient [4376] : hÖ sè
ph©n bè.
Tû lÖ ph©n phèi c¸c nguyªn tè t¹o c¸c
kho¸ng vËt ®ång h×nh, ®−îc quy ®Þnh bëi c¸c
yÕu tè P. T cña ho¹t ®éng biÕn chÊt theo mét
183
ph¶n øng biÕn chÊt. Deleted: ©
distribution curve of random variables Deleted: n
[4377] : ®−êng cong ph©n phèi cña ®¹i l−îng
ngÉu nhiªn.
§å thÞ minh häa hµm ph©n phèi cña ®¹i
l−îng ngÉu nhiªn. Th«ng th−êng ®−êng cong Deleted: chóng ®Òu
nµy ®−îc vÏ trªn hÖ täa ®é vu«ng gãc trong ®ã
trôc x ®Æt c¸c trÞ sè cña ®¹i l−îng nµy, trôc y ®Æt
tÇn suÊt x¸c suÊt (d¹ng vi ph©n) hay tÇn suÊt tÝch
lòy (d¹ng tÝch ph©n) cña trÞ sè ®ã. §«i khi ®èi Deleted: vÒ
víi ®¹i l−îng ngÉu nhiªn liªn tôc cã mËt ®é x¸c Deleted: vµ m¸y tÝnh
suÊt (x) th× ®å thÞ cña hµm f(x) th−êng gäi lµ
®−êng cong ph©n phèi, ®Ó ph©n biÖt ®èi víi ®å
thÞ minh häa chuçi ph©n phèi theo c¸ch x©y
dùng nh− trªn gäi lµ ®a gi¸c ph©n phèi.
distribution fisher [4378] : ph©n bè theo
chuÈn Fisher.
distribution grading [4379] : ph©n bè, ph©n
cÊp h¹t thuËn.
Sù thay ®æi ®é h¹t mÞn dÇn vÒ phÝa trªn trong
mét líp trÇm tÝch.
distribution lognormal [4380] : ph©n bè
chuÈn loga.
distribution normal [4381] : ph©n bè chuÈn.
distribution polygon [4382] : ®a gi¸c
ph©n phèi.
§å thÞ cña d·y sè ph©n phèi (hµm ph©n phèi Deleted: .
thùc nghiÖm) biÓu diÔn trªn hÖ täa ®é vu«ng
gãc, trôc ®øng ghi tÇn sè hay tÇn suÊt, trôc
ngang ghi l−îng biÕn cña ®¹i l−îng ngÉu nhiªn.
NÕu l−îng biÕn kh«ng liªn tôc ®a gi¸c ph©n
phèi lµ mét ®−êng gÉy.
NÕu l−îng biÕn liªn tôc (vµ chia thµnh tõng
kho¶ng biÕn thiªn) ®a gi¸c ph©n phèi lµ mét ®å Deleted: ß
thÞ h×nh cét.
distribution scatter [4383] : biÓu ®å ph©n
phèi tr¶i ®iÓm, ®å thÞ tr¶i ®iÓm.
x: scatter diagram (t®c). Deleted: :
distributive province [4384] : ph¹m vi
ph©n bè.
M«i tr−êng gåm tÊt c¶ c¸c ®¸ gãp phÇn h×nh
thµnh líp trÇm tÝch cïng thêi vµ c¸c t¸c nh©n
liªn quan tíi sù ph©n bè cña chóng.
disturbance [4385] : lµm thay ®æi, lµm biÕn
®æi, x¸o trén, x¸o ®éng.
disturbed sample [4386] : mÉu bÞ x¸o trén.
MÉu ®Êt bÞ thay ®æi, mÉu ®Êt kh«ng cßn
nguyªn d¹ng, bÞ ph¸ hñy do qu¸ tr×nh lÊy mÉu, Deleted: :
b¶o vÖ hoÆc vËn chuyÓn mÉu.
disturbing moment [4387] : thêi ®iÓm mÊt æn
®Þnh, thêi ®iÓm bÞ dÞch chuyÓn.
ditch [4388] : kªnh ®µo.
Kªnh nh©n t¹o, hÑp dµi, ®µo trªn mÆt ®Êt, ®Æc
biÖt th−êng më, lßng kh«ng ®−îc gia cè, sö
dông cho t−íi tiªu.
ditetragonal [4389] : khèi bèn ph−¬ng kÐp.
Tø gi¸c kÐp d¹ng tinh thÓ cã 8 mÆt gièng
nhau, gãc xen gi÷a hai mÆt b»ng nhau.
ditetragonal prism [4390] : l¨ng trô bèn
ph−¬ng kÐp.
Tinh thÓ cã 6 mÆt song song víi trôc ®èi
xøng, trong ®ã nh÷ng mÆt th¼ng gãc víi trôc
xoay ®èi xøng bËc 4 lµ bèn mÆt kÐp. Ký hiÖu
cña nã lµ [hko] víi ®èi xøng 4/m, 2/m, 2/m.
ditetragonal pyramid [4391] : th¸p bèn
ph−¬ng kÐp.
Tinh thÓ cã 8 mÆt trong h×nh th¸p, trong ®ã
mÆt th¼ng gãc víi trôc xoay ®èi xøng bËc 4 lµ
bèn mÆt kÐp. Ký hiÖu cña nã lµ [hkl] hoÆc [hkl]
cã ®èi xøng 4mm.
ditetragonal pyramidal class [4392] : líp
th¸p bèn ph−¬ng kÐp.
Líp tinh thÓ trong hÖ bèn ph−¬ng cã ®èi
xøng 4mm.
ditrigonal [4393] : khèi ba ph−¬ng kÐp.
Tinh thÓ cã ®èi h×nh 8 c¹nh, cã gãc b»ng
nhau. ChÝnh h×nh d¹ng nµy ®Æc tr−ng cho d¹ng
tinh thÓ hÖ s¸u ph−¬ng.
ditrigonal dipyramid [4394] : l−ìng th¸p ba
ph−¬ng kÐp.
D¹ng tinh thÓ th¸p l−ìng h×nh cã 12 mÆt,
trong ®ã mÆt th¼ng gãc víi trôc xoay ®èi xøng
bËc 3 hoÆc 6 lµ 3 mÆt kÐp. Ký hiÖu cña nã lµ
[hkl] hoÆc [khl] víi ®èi xøng 6m2.
ditrigonal dipyramidal class [4395] : líp
l−ìng th¸p ba ph−¬ng kÐp.
Líp trong hÖ s¸u ph−¬ng cã ®èi xøng 6m2.
ditrigonal prism [4396] : l¨ng trô ba
ph−¬ng kÐp.
Tinh thÓ 6 mÆt song song víi trôc ®èi xøng
bËc 3, trong ®ã mÆt th¼ng gãc víi trôc ®èi xøng
lµ ba mÆt kÐp. Ký hiÖu cña nã lµ: [hkl], [hkl],
[khl] hoÆc [khl] víi ®èi xøng 3m.
ditrigonal pyramidal class [4397] : líp th¸p
ba ph−¬ng kÐp.
Líp trong ph©n lo¹i khèi mÆt thoi cña hÖ s¸u
ph−¬ng, víi ®èi xøng 3m.
ditroite [4398] : ditroit.
Syenit nephelin cã chøa sodalit, biotit vµ
cancrinit. ThuËt ng÷ nµy ¸p dông cho c¸c ®¸
syenit nephelin cã kiÕn tróc h¹t. Tªn ®¸ b¾t
b¾t nguån tõ ®Þa ph−¬ng Ditrau hoÆc Ditro
ë Rumani.
dittmarite [4399] : ditmarit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: (NH4) Mg (PO4). H2O.
Dittonian [4400] : Ditton (®t).
Lo¹t c¸t kÕt mµu ®á cæ ë Anh, Devon h¹
(Gedin th−îng, n»m trªn Downton).
184
divaricator [4401] : c¬ t¸ch, c¬ më (vá). Deleted: íi
C¬ cã t¸c dông t¸ch c¸c bé phËn rêi ra, nhÊt Deleted: .
lµ c¬ më vá ë Tay cuén.
divergent plate boundary [4402] : ranh giíi
m¶ng ph©n ly.
Ranh giíi t¹o nªn do sù vËn ®éng t¸ch rêi
nhau cña c¸c m¶ng vµ tõ ®ã th¹ch quyÓn míi
®−îc thµnh t¹o; lµ vÞ trÝ cña sèng nói gi÷a ®¹i
d−¬ng, cã ®éng ®Êt chÊn t©m n«ng vµ ho¹t ®éng
phun trµo.
diversion [4403] : ®æi dßng, chÖch dßng.
1- Qu¸ tr×nh nhê ®ã hiÖu øng cña dßng thay Deleted: .
®æi dßng ch¶y cña s«ng, suèi kh¸c nh− sù c−íp Deleted: .
dßng hay sù båi tô.
2- N¾n dßng ch¶y theo h−íng kh¸c vµo hå Deleted: .
hay kªnh, ®Ëp.
3- Kªnh m−¬ng ®Ó chuyÓn n−íc t−íi tiªu hay Deleted: .
chèng lò lôt. Deleted: .
divert [4404] : chuyÓn h−íng, thay ®æi h−íng.
diverted stream [4405] : dßng chÖch h−íng,
s«ng ®æi dßng. Deleted: .
S«ng ngßi cã dßng ch¶y hay hÖ thèng tho¸t
n−íc bÞ ¶nh h−ëng bëi sù c−íp dßng.
divide [4406] : ®−êng ph©n thñy, ®−êng
chia n−íc.
§−êng ph©n c¸ch hoÆc d¶i ®Êt hÑp, cao ®¸nh
dÊu ranh giíi gi÷a hai l−u vùc tiªu n−íc liÒn kÒ
ph©n chia n−íc bÒ mÆt ch¶y theo hai h−íng
ng−îc nhau.
divining rod [4407] : chiÕc gËy thÇn, que bãi.
ChiÕc gËy (que, ®òa, roi,...) b»ng kim lo¹i, gç
hoÆc mét nh¸nh c©y ch¹c 3 (h×nh ch÷ Y) mµ c¸c
nhµ ngo¹i c¶m dïng lµm ®Çu dß ®Ó t×m c¸c vËt
thÓ Èn tµng trong lßng ®Êt nh− dßng n−íc ngÇm,
th©n quÆng, di chØ kh¶o cæ,v.v. §n: dipping rod; Formatted
dowsing rod; wiggle stick; witching stick. Formatted
division [4408] : bËc, lo¹t, ph©n vÞ thêi ®Þa
Formatted
tÇng, ph©n vÞ ®Þa tÇng(®t).
Formatted
Ph©n vÞ ®−îc sö dông t−¬ng ®−¬ng víi bËc
(hoÆc thèng) trong mét khu vùc hoÆc mét ph¹m Deleted: P
vi ®Þa lý ®−îc giíi h¹n. Deleted: ®Þa
dixenite [4409] : dixenit. Deleted: Lo¹t
Kho¸ng vËt hÖ 6 ph−¬ng mµu ®en:
Mn5 (SiO3)(AsO3)2 (OH)2.
djerfisherite [4410] : djerfisherit.
Kho¸ng vËt ®¸ thiªn th¹ch:
K3 (Cu, Na) (Fe, Ni)12 S14.
djurleite [4411] : djurleit.
Kho¸ng vËt: Cu1.96 S. §å thÞ tia X cña nã gÇn
víi chalcocit nh−ng kh¸c biÖt víi chalcocit.
DO [4412] : oxy hßa tan.
ViÕt t¾t cña dissolved oxygen.
doab [4413] : cån c¸t.
1- Lo¹i ®¸ c¸t chøa sÐt hoÆc phiÕn sÐt ë c¹nh Deleted: n»m trªn
Deleted: d−íi
c¸c ®Çm lÇy (Power, 1895).
2- ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë miÒn b¾c Ên §é,
chØ doi c¸t d¹ng l−ìi cña ®Êt båi tÝch gi÷a hai
s«ng nh¸nh.
3- Chç hîp dßng cña hai con s«ng.
Dogger [4414] : Doggeri; kÕt h¹ch dogger.
1- (®t) Thèng ë Ch©u ¢u. Jura trung (n»m
trªn Lias, n»m d−íi Malm).
2- (trt) Mét lo¹i kÕt h¹ch lín th−êng cã thµnh
phÇn lµ ®¸ s¾t giµu sÐt, ®«i khi chøa ho¸
th¹ch, cã mÆt trong ®¸ trÇm tÝch tuæi Jura ë
Yorkshire (Anh).
dogger stone [4415] : ®¸ dogger.
§¸ s¾t chøa sÐt kh«ng kÕt h¹ch, mµu n©u, ®Æc
sÝt, t−¬ng ®èi s¹ch xen líp víi ®¸ s¾t kÕt h¹ch
trong Jura gi÷a ë n−íc Anh.
dolarenite [4416] : dolomit d¹ng c¸t; c¸t kÕt
dolomit.
1- Mét lo¹i ®¸ dolomit cã thµnh phÇn chñ
yÕu lµ h¹t vôn dolomit cì h¹t c¸t (Folk, 1959).
2- Lo¹i c¸t dolomit chÆt sÝt.
dolerite [4417] : dolerit.
1- ë Hoa Kú, thuËt ng÷ nµy ®ång nghÜa
víi diabas.
2- ë anh, ng−êi ta l¹i −a dïng thuËt ng÷
diabas cho d¹ng ®¸ nµy. Theo gèc tõ Hy L¹p
doleros lµ "lõa dèi", liªn quan víi ®Æc ®iÓm h¹t
mÞn cña ®¸ g©y khã kh¨n cho viÖc ph©n biÖt
chóng b»ng m¾t th−êng.
dolerophanite [4418] : dolerophanit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu n©u:
Cu2(SO4)O. §n: dolerophan.
Dolgellian [4419] : Dolgeli.
BËc ë ch©u ¢u. Cambri th−îng (n»m trªn
Festiniogi, n»m d−íi Tremadoc cña Ordovic).
dolimorphic [4420] : dolimorphic.
§¸ magma, trong ®ã nh÷ng kho¸ng vËt t¹o
®¸ lµ ®¸ng l−u ý. VÝ dô: lamprophyr bao gåm
chñ yÕu lµ biotit vµ th¹ch anh víi mét Ýt
hornblend.
Dollo's law [4421] : luËt Dollo.
x: irreversibility.
doloclast [4422] : vôn dolomit.
M¶nh vôn ®¸ h×nh thµnh do sù bµo mßn tõ ®¸
dolomit cæ h¬n. T−¬ng tù nh− vËy ®èi víi mét
m¶nh vôn néi bån ®−îc ph©n r· tõ bïn dolomit
chÆt sÝt trªn ®¸y biÓn hoÆc hå.
dololithite [4423] : lo¹i dolomit m¶nh vôn.
Lµ lo¹i ®¸ dolomit chøa trªn 50% m¶nh vôn
tõ c¸c ®¸ dolomit cæ h¬n ®· bÞ bµo mßn vµ t¸i
trÇm tÝch.
dololutite [4424] : dolomit d¹ng bïn.
1- Lo¹i ®¸ dolomit cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ
c¸c h¹t vôn dolomit víi kÝch th−íc cì bét hoÆc
185
sÐt.
2- Lo¹i bïn dolomit chÆt sÝt. Th−êng xen líp
víi c¸c ®¸ dolomit nguyªn sinh chÆt sÝt trong
c¸c líp ®¸ h×nh thµnh do qu¸ tr×nh bèc h¬i.
dolomicrite [4425] : bïn dolomit.
Mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn lµ c¸c
tinh thÓ dolomit cì h¹t sÐt, ®−îc hiÓu lµ lo¹i bïn
dolomit thµnh ®¸ vµ chøa d−íi 1% vôn sinh ho¸
tha sinh (Folk, 1959). §n: dolomite mudstone.
dolomite [4426] : ®¸ dolomit.
Lµ lo¹i ®¸ trÇm tÝch carbonat cã chøa trªn
50% kho¸ng vËt dolomit hoÆc lµ mét biÕn thÓ
cña ®¸ v«i hay ®¸ hoa giµu carbonat magnesi;
lo¹i ®¸ trÇm tÝch carbonat chøa trªn 90%
dolomit vµ d−íi 10% calcit, hoÆc lo¹i ®¸ cã tû lÖ
Ca/Mg thay ®æi tõ 1,5-1. Dolomit h×nh thµnh
d−íi d¹ng kÕt tinh hoÆc kh«ng kÕt tinh, th−êng Deleted: h¹t võa
tæ hîp víi vµ xen líp víi ®¸ v«i. Nã còng
th−êng ë d¹ng thay thÕ ®¸ v«i sau qu¸ tr×nh t¹o
®¸. Dolomit tinh khiÕt (trõ khi h¹t rÊt mÞn) sñi
bät rÊt yÕu trong acid HCl l¹nh. §n: dolostone;
dolomite rock.
dolomite limestone [4427] : ®¸ v«i dolomit. Deleted: .
dolomite mudstone [4428] : dolomit vi tinh. Deleted: a
dolomith [4429] : nhãm dolomit. Deleted: .
ThuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i ®¸ dolomit.
Deleted: b
§n: dolomilith.
dolomitic [4430] : dolomit.
1- Lo¹i ®¸ chøa dolomit hoÆc cã thµnh phÇn
lµ dolomit; lo¹i ®¸ cã hµm l−îng dolomit tõ 5
®Õn 50% d−íi d¹ng tinh thÓ vµ (hoÆc) xi m¨ng.
2- §¸ chøa magnesi, vÝ dô v«i dolomit chøa
30-50% magnesi.
dolomitic conglomerate [4431] : cuéi kÕt
dolomit.
1- Lo¹i cuéi kÕt cã thµnh phÇn cuéi lµ ®¸ v«i
vµ xi m¨ng lµ dolomit (Nelson vµ Nelson, 1967).
2- Lo¹i cuéi-d¨m kÕt tuæi Keuper ë
vïng Somerset, n−íc Anh (Arkell vµ
Tomkeieff, 1953).
dolomitic limestone [4432] : ®¸ v«i dolomit. Deleted: .
1- Lo¹i ®¸ v«i cã hµm l−îng thµnh phÇn
Deleted: :
calcit cao h¬n, nh−ng dolomit còng rÊt dÔ gÆp,
®Æc biÖt lµ lo¹i ®¸ v«i chøa 10-50% dolomit vµ
50-90% calcit vµ cã hµm l−îng carbonat
magnesi t−¬ng øng gi¸ trÞ 4,4-22,7%, hoÆc lµ
mét lo¹i ®¸ v«i cã tû lÖ Ca/Mg thay ®æi tõ 4,74
®Õn 60. §n: dolomite limestone.
2- Lo¹i ®¸ v«i bÞ dolomit ho¸ ch−a hoµn
toµn.
dolomitic mottling [4433] : kiÕn tróc ®èm.
§Æc ®iÓm kiÕn tróc cña lo¹i ®¸ v«i chím bÞ
dolomit ho¸, qu¸ tr×nh phong ho¸ ®Ó l¹i c¸c æ,
®¸m, vÕt hoÆc c¸c kiÓu cÊu t¹o kh¸c trªn
nÒn calcit.
 dolomitite [4434] : ®¸ dolomit.
Lo¹i ®¸ cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ dolomit.
dolomitization [4435] : dolomit ho¸.
Qu¸ tr×nh biÕn ®æi hoµn toµn hoÆc tõng phÇn
®¸ v«i thµnh ®¸ dolomit hay lo¹i ®¸ v«i dolomit,
thµnh t¹o do sù thay thÕ carbonat calci b»ng
carbonat magnesi tõ sù t¸c ®éng cña n−íc chøa
magnesi. Qu¸ tr×nh nµy x¶y ra gÇn ®ång thêi
hoÆc ngay sau sù l¾ng ®äng cña ®¸ v«i, hay
trong thêi gian t¹o ®¸ ë giai ®o¹n muén.
§n: dolomization.
dolon [4436] : buång gi¶, khoang tr−íc.
ë mét sè Ostracoda Paleozoi ®é cong ngÆt
cña diÒm lµm cho hai diÒm gÆp nhau bªn ngoµi
mÐp tiÕp xóc t¹o nªn mét buång gi¶; còng lµ
mét khoang t¹o nªn bëi ®o¹n cong nµy cña
c¸c diÒm.
doloresite [4437] : doloresit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu n©u-®en:
H8V8O16.
dolorudite [4438] : dolomit h¹t th«; dolomit
d¹ng sái s¹n.
Lo¹i ®¸ dolomit cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c
h¹t vôn dolomit víi kÝch th−íc lín h¬n cì c¸t.
dolosiltite [4439] : dolomit d¹ng bét.
Lo¹i ®¸ dolomit cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c
h¹t dolomit víi kÝch th−íc cì bét.
dolostone [4440] : ®¸ dolomit.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i ®¸ dolomit trÇm tÝch
nh»m ph©n biÖt víi lo¹i kho¸ng vËt cïng tªn.
§n: dolomitite.
domain [4441] : domen, vïng ho¹t ®éng,
lÜnh vùc.
1- PhÇn bªn trong cña h¹t kho¸ng vËt tõ mµ
trong ®ã tõ hãa tù nhiªn cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi,
®Æc tr−ng cña cÊu t¹o kho¸ng vËt vµ nhiÖt ®é.
2- PhÇn ®¸ biÕn ®æi, th−êng cña c¸c ®¸ x©m
nhËp hoÆc phun trµo mafic, nhËn biÕt ®−îc b»ng
m¾t th−êng, cã thÓ xem nh− chóng cã thµnh
phÇn hãa häc kh¸c biÖt.
3- Ph¹m vi ho¹t ®éng cña mét m¹ng m¸y
tÝnh (mang tÝnh t−¬ng ®èi).
4- Khu vùc trong ®ã bao gåm tæ hîp c¸c yÕu
tè vËt lý ®Ó h×nh thµnh mét t−íng trÇm tÝch
riªng biÖt.
domal [4442] : h×nh vßm.
H×nh d¹ng vá cña Sao biÓn cè ®Þnh
(Edrioasteroidea) trong ®ã bÒ mÆt miÖng cong
lªn phÝa trªn vµ bÞ giíi h¹n bëi c¹nh trªn cña
thµnh vá; mÐp xa cña bÒ mÆt miÖng t¹o nªn bê
ngoµi vá. MÆt ®èi diÖn kh«ng ph©n phiÕn t¹o
thµnh mÆt d−íi ®Çy ®ñ cña vá.
domatic class [4443] : líp h×nh vßm.
Líp tinh thÓ trong hÖ ®¬n nghiªng cã ®èi
186
xøng m. §n: clinohedral class. Deleted: .
dome [4444] : vßm, vång.
1- Mét cÊu tróc n©ng hay mét nÕp låi cã Deleted: .
d¹ng h×nh trßn hay elip trªn b×nh ®å. Deleted: .
2- §Þa h×nh nh½n, trßn tùa nh− mét vßm
Deleted: .
x©y dùng.
3- Vßm nói löa hay vßm dung nham. Deleted: .
dome mountain [4445] : nói d¹ng vßm,
vßm nói.
Nói ®−îc h×nh thµnh ë vïng ®¸ trÇm tÝch cã Deleted:
thÕ n»m ngang do o»n hoÆc uèn cong ng−îc lªn,
t¹o nªn cÊu tróc vßm n©ng; nói h×nh thµnh do sù
ph©n c¾t c¸c cÊu tróc vßng.
§n: domal mountain, domed mountain. Deleted: Tõ ®
domeykite [4446] : domeykit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng thiÕc hoÆc mµu x¸m-
thÐp: Cu3As.
dominant [4447] : d¹ng tréi, d¹ng chiÕm
−u thÕ.
Mét loµi hay nhãm loµi rÊt phong phó vÒ sè
l−îng, hoÆc khèng chÕ réng r·i dßng n¨ng
l−îng, hoÆc t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn m«i tr−êng,
trong mét quÇn x· hay quÇn hîp.
domite [4448] : domit.
Trachyt biotit-oligoclas porphyrit bÞ biÕn ®æi
cã chøa tridymit trong phÇn nÒn. Tªn gäi nµy
xuÊt ph¸t tõ tªn ®Þa ph−¬ng: Puy de Dome thuéc Deleted: vôn
quËn Auvergne n−íc Ph¸p. ThuËt ng÷ nµy Ýt
®−îc sö dông.
domoikic [4449] : domoikic.
Trong ph©n lo¹i CIPW cña c¸c ®¸ magma,
nh÷ng ®¸ cã tû lÖ cña kho¸ng vËt chñ-chñ tinh
(oikocryst) so víi kho¸ng vËt kh¸ch-kh¸ch tinh
nhá h¬n 7, nh−ng lín h¬n 5/3, cã nghÜa lµ trong
kho¶ng 5/3 ÷ 7. Ýt ®−îc sö dông.
domontite [4450] : domontit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu vµng:
Pb2 (VO2)3 (PO4)4.3H2O.
domortierite [4451] : domortierit.
Kho¸ng vËt mµu xanh s¸ng hoÆc xanh n−íc
biÓn-xanh nh¹t cña nhãm silimanit, cã thÓ chøa
s¾t: Al7 (BO3) (SiO4)3 O3, n»m trong ®¸ phiÕn vµ
®¸ gneis.
donathite [4452] : donathit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng:
(Fe,Mg)(Cr,Fe)2 O4, l−ìng h×nh víi cromit.
donbassite [4453] : donbasit.
Kho¸ng vËt t¸m mÆt kÐp nhãm clorit, trong
®ã líp t¸m mÆt: 2:1 T-O-T, vµ líp xen kÏ lµ khèi
t¸m mÆt kÐp.
donglasite [4454] : donglasit.
Kho¸ng vËt: K2 Fe Cl4.2H2O.
doodle bug crew [4455] : ®éi khoan ®Þa chÊn,
kÝp thî khoan m×n ®Þa chÊn.
 dopatic [4456] : dopatic.
Trong ph©n lo¹i CIPW cña c¸c ®¸ magma
nh÷ng ®¸ cã tû lÖ cña phÇn nÒn so víi c¸c ban
tinh nhá h¬n 7, nh−ng lín h¬n 5/3. Ýt ®−îc
sö dông.
dorbank [4457] : kÕt h¹ch ®¸y.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Nam Phi ®Ó chØ
c¸c kÕt h¹ch v«i vµ silic h×nh thµnh ë phÝa d−íi
líp bÒ mÆt cña lo¹i sÐt pha c¸t.
doreite [4458] : doreit.
Dung nham andesit cã l−îng kali (potassium)
vµ natri (sodium) gÇn b»ng nhau, lµ t−¬ng ®ång
phun trµo cña mangerite. Tªn gäi xuÊt ph¸t tõ
®Þa danh Mont Dore, quËn auvergne n−íc Ph¸p,
do Lacroix ®Ò xuÊt n¨m 1923 cho trachyandesit
chøa olivin. Ýt ®−îc sö dông.
dorfmanite [4459] : dorfmanit.
Kho¸ng vËt: Na2H PO4.2H2O.
dorgalite [4460] : dogalit.
Basalt trong ®ã ban tinh ®éc nhÊt lµ olivin-
basalt olivin.
dormant volcano [4461] : nói löa t¾t.
Nói löa hiÖn nay kh«ng phun trµo, nh−ng ®·
ho¹t ®éng trong thêi gian qu¸ khø vµ còng cã
thÓ ho¹t ®éng trë l¹i trong t−¬ng lai. Kh«ng cã
sù ph©n biÖt chÝnh x¸c gi÷a nói löa ®· t¾t (ngñ)
vµ nói löa ®ang ho¹t ®éng.
dorsal [4462] : l−ng.
Thuéc vÒ, hoÆc ë trªn hay gÇn mÆt trªn cña
mét con vËt, thÝ dô phÝa m¶nh l−ng cña
Tay cuén.
dorsal area [4463] : mÆt l−ng.
PhÇn cña vßng cuén tiÕp xóc víi vßng cuén
tiÕp theo ë vá Ch©n ®Çu cuén nhiÒu vßng.
dorsal cleft [4464] : khe l−ng.
Mét diÖn tam gi¸c ë mÆt l−ng mét v¸ch ng¨n
trong ®ã kh«ng cã chÊt trÇm ®äng trong phßng
(nÕu chÊt ®ã cã ë chç kh¸c), cã ë Ch©n
®Çu Orthoceras.
dorsal cup [4465] : æ l−ng d¹ng chÐn.
Bé phËn d¹ng chÐn cña vá ®éng vËt HuÖ biÓn
t¹o nªn c¸c v¸ch ®èi miÖng vµ v¸ch bªn ë
kho¶ng néi t¹ng, kh«ng bao gåm c¸c tay, n¾p
miÖng vµ cét th©n.
dorsal exoskeleton [4466] : bé gi¸p l−ng.
Vá l−ng kho¸ng chÊt hãa bÒn ch¾c cña mét
Bä ba thïy; ë ®éng vËt Vá gi¸p lµ phÇn th−êng
v«i hãa cña vá gåm khiªn ®Çu vµ nÕp gÊp cña vá
xuÊt hiÖn tõ bê d−íi cña ®èt hµm vµ nh« lªn
khái th©n th−êng g¾n liÒn víi mét hay vµi
®èt ngùc.
dorsal furrow [4467] : r·nh l−ng.
R·nh n»m däc trôc ë Bä ba thïy; ë Ch©n ®Çu
Nautiloidea lµ mét r·nh v¸ch.
187
dorsal lobe [4468] : thïy l−ng.
Thïy gi÷a ®Çu tiªn cña ®−êng kh©u trªn mÆt
l−ng ë vá Ch©n ®Çu.
dorsal shield [4469] : khiªn l−ng.
Nh÷ng x−¬ng nhá n»m thµnh d·y däc tuyÕn
gi÷a mÆt ®èi miÖng cña tay mét Sao biÓn
Ophiuroidea; vá l−ng ®Çy ®ñ cña Bä ba thïy,
bao gåm gi¸p ®Çu, gi¸p ngùc vµ khiªn ®u«i.
dorsal valve [4470] : m¶nh l−ng.
M¶nh chøa mÊu tay ë Tay cuén.
dorsomyarian [4471] : cã c¬ l−ng.
Vá cña Ch©n ®Çu Nautiloidea trong ®ã c¸c
c¬ co rót cña khèi ch©n-®Çu b¸m vµo vá däc mÆt
trong cña phßng chøa th©n, gÇn hoÆc trïng víi
®−êng gi÷a l−ng.
dorsum [4472] : l−ng, mÆt l−ng, m¶nh sèng
l−ng; sèng nói. Deleted: .
1- (cs) L−ng, hoÆc mÆt l−ng cña mét ®éng
vËt, thÝ dô mÆt l−ng cña vá Ch©n ®Çu; diÖn Ýt
nhiÒu ph¼ng ë bÒ mÆt khiªn cña Ostracoda tiÕp
gi¸p víi ®−êng b¶n lÒ vµ khëi ®Çu tõ mÆt bªn
cña m¶nh vá; m¶nh sèng l−ng ë C«n trïng.
2- ThuËt ng÷ do Héi Thiªn v¨n häc Quèc tÕ
®Ò xuÊt ®Ó chØ sèng nói kÐo dµi trªn Sao Háa.
Th«ng th−êng cßn ®−îc sö dông ®Ó chØ mét bé
phËn ®Þa h×nh cô thÓ trªn Sao Háa.
dosalic [4473] : dosalic.
Mét trong n¨m líp trong ph©n lo¹i CIPW c¸c
®¸ magma, trong ®ã tû lÖ cña c¸c kho¸ng vËt
s¸ng mµu (salic) so víi c¸c kho¸ng vËt sÉm mµu
(femic) nhá h¬n 7, nh−ng lín h¬n 5/3.
dose response curve [4474] : ®−êng cong
liÒu l−îng.
§å thÞ biÓu diÔn quan hÖ gi÷a t×nh tr¹ng søc
kháe, bÖnh tËt cña ng−êi vµ sinh vËt víi hµm
l−îng cña nguyªn tè hãa häc trong m«i tr−êng
sèng, trªn ®ã ph©n ra c¸c kho¶ng: tèi −u (hµm
l−îng võa ®ñ, thuËn lîi vµ an toµn cho ®êi
sèng), thiÕu hôt (d−íi møc dinh d−ìng cÇn
thiÕt), d− thõa (v−ît møc ®éc h¹i).
dosemic [4475] : dosemic.
Trong ph©n lo¹i CIPW cña c¸c ®¸ magma,
nh÷ng ®¸ cã tû lÖ cña phÇn nÒn so víi ban
tinh nhá h¬n 3/5, nh−ng lín h¬n 1/7. Ýt ®−îc
sö dông.
double Bouguer correction [4476] : hiÖu
chØnh Bughe kÐp.
Th«ng th−êng, phÐp hiÖu chØnh kÐp ¸p dông
trong tr−êng hîp ®o träng lùc trong lç khoan
hoÆc trong hÇm lß.
double core barrel [4477] : èng hai líp, èng
lÊy mÉu hai líp.
double layer [4478] : tÇng, líp kÐp.
X: clay.
 double tombolo [4479] : tombolo kÐp, b·i nèi
®¶o víi ®Êt liÒn.
Hai doi c¸t hoÆc d¶i ch¾n c¸t ®¬n lÎ nèi liÒn
®¶o víi ®Êt liÒn (kÐo dµi, khÐp kÝn nèi víi
bê biÓn).
doublure [4480] : viÒn r×a.
MÐp kh«ng gÊp cña bé x−¬ng ngoµi mét
®éng vËt Ch©n khíp, nh− lµ r×a bông cong l¹i
cña vá mai ®éng vËt Vá gi¸p, nhÊt lµ mét d¶i
th−êng hÑp kÐo dµi xung quanh r×a bé x−¬ng
l−ng mét Bä ba thïy uèn xuèng phÝa d−íi
mÆt bông.
down time [4481] : thêi gian chÕt.
downhole [4482] : trong lç khoan.
downsampling [4483] : mét ph−¬ng ph¸p biÓu
diÔn ¶nh b»ng c¸ch chia nhá thµnh c¸c tËp hîp
mÉu cã kÝch th−íc nhá h¬n.
downstream [4484] : h¹ l−u, vÒ phÝa h¹ l−u,
theo h−íng dßng ch¶y.
§o¹n s«ng ë phÝa d−íi cña dßng ch¶y.
Downtonian [4485] : Downton.
Lo¹t c¸t kÕt mµu ®á ë Anh: Devon h¹ (phÇn
thÊp nhÊt cña Gedin, n»m d−íi Ditton) tr−íc ®©y
®−îc xÕp vµo Silur th−îng.
downwarp [4486] : sôt lón, miÒn tròng,
miÒn vâng.
Sù sôt lón ë mét khu vùc cña vá tr¸i ®Êt; vÝ
dô miÒn vâng trong ®ai t¹o nói hay miÒn
tròng craton.
downwash [4487] : röa tr«i.
C¸c h¹t nhá bÒ mÆt bÞ röa tr«i xuèng s−ên
nói hoÆc s−ên ®åi.
downwearing [4488] : mµi mßn, qu¸ tr×nh
mµi mßn.
Qu¸ tr×nh x©m thùc lµm cho ®åi nói tho¶i vµ
ph¼ng dÇn; qu¸ tr×nh gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t
triÓn b¸n b×nh nguyªn.
dowser [4489] : nhµ c¶m x¹ häc.
Ng−êi dß t×m c¸c vËt thÓ Èn trong lßng ®Êt
b»ng “chiÕc gËy thÇn”, “con l¾c phï thñy”,...
(nhµ c¶m x¹ häc). X: waterfinder, diviner.
dowsing [4490] : ph−¬ng ph¸p dß b»ng
“que bãi”.
Thñ thuËt dß t×m c¸c vËt thÓ Èn trong lßng
®Êt b»ng “chiÕc gËy thÇn”, “con l¾c phï thñy”
(ph−¬ng ph¸p c¶m x¹ häc). X: radiesthesy,
divining rod, witching stick.
dowsing rod [4491] : que bãi.
X: divining rod.
doxenic [4492] : doxenic.
Trong ph©n lo¹i CIPW cña c¸c ®¸ magma,
nh÷ng ®¸ cã tû lÖ cña kho¸ng vËt chñ
(oikocryst) so víi ban tinh (phenocryst) nhá h¬n
3/5, nh−ng lín h¬n 1/7. Ýt ®−îc sö dông.
188
dozer blade [4493] : l−ìi m¸y ñi.
drag [4494] : lùc c¶n; n¹o vÐt.
1- Lùc cña chuyÓn ®éng khÝ t¸c ®éng lªn mÆt
n−íc, c¶n trë líp n−íc trªn mÆt chuyÓn ®éng
theo h−íng giã.
2- X: dredge.
drag classifier [4495] : m¸y t¸ch quÆng, m¸y
l¾ng trong.
dragline [4496] : thiÕt bÞ n¹o vÐt lßng s«ng.
Dragonian [4497] : Dragon.
BËc ë B¾c Mü. Paleocen h¹ (n»m trªn Puerc,
n»m d−íi Torrejon).
drain [4498] : m−¬ng, m¸ng, cèng r·nh, dÉn
n−íc, tho¸t n−íc, ®−êng dÉn n−íc.
1- Mét luång l¹ch nhá, hÑp tù nhiªn cho Deleted: a)
n−íc ch¶y.
2- Luång, l¹ch, dßng ch¶y tù nhiªn hay nh©n Deleted: b)
t¹o ®Ó th¸o n−íc hoÆc ®−a n−íc d− thõa khái Deleted: ®−êng n−íc
mét khu vùc. Kªnh m−¬ng nh»m gi¶m mùc
n−íc ®Ó ®ång ruéng cã thÓ canh t¸c ®−îc.
drain ditch [4499] : m−¬ng tho¸t.
drain vertical [4500] : c«ng tr×nh tiªu n−íc Deleted: D
th¼ng ®øng.
Mét lç khoan, giÕng, lß ®øng,... ®−îc dïng
®Ó tiªu n−íc vµo lßng ®Êt.
drainage [4501] : m¹ng s«ng, hÖ thèng tiªu
n−íc, tiªu n−íc.
1- TÝnh chÊt cña ®Þa h×nh nhê ®ã n−íc ë mét Deleted: .
vïng hay khu vùc ch¶y ra theo c¸c dßng trªn Deleted: mµ
mÆt hay dßng d−íi ®Êt.
2- C¸c ph−¬ng ph¸p tù nhiªn vµ nh©n t¹o ®Ó Deleted: .
dÉn n−íc.
3- ThuËt ng÷ tæng hîp ®Ó chØ c¸c l−u vùc Deleted: .
chøa n−íc.
drainage adit [4502] : ®−êng tiªu n−íc, ®−êng
tho¸t n−íc.
§−êng thu gom n−íc, tho¸t n−íc trong khai
th¸c má b»ng hÇm lß.
drainage area [4503] : diÖn tÝch tiªu n−íc,
vïng tho¸t n−íc.
drainage basin [4504] : l−u vùc tiªu n−íc, bån Formatted
tiªu n−íc.
Mét diÖn tÝch hay mét vïng ®−îc giíi h¹n Deleted: khu vùc
bëi c¸c ®−êng ph©n thñy vµ ®−îc khèng chÕ bëi Deleted: chiÕm cø b»ng
mét m¹ng s«ng; diÖn tÝch cung cÊp n−íc cho
Deleted: hÖ thèng
mét sè dßng ch¶y, hÖ dßng ch¶y, hå, ®Ëp chøa
n−íc, v.v. §n: water shed, hydrographic basin. Deleted: ®Æc biÖt lµ d¶i ®Êt hay
drainage blanket [4505] : líp ®Êt tho¸t n−íc. Deleted: bæ sung
X: apron, blanket. Formatted
drainage density [4506] : mËt ®é m¹ng Formatted
thñy v¨n.
Tû sè gi÷a tæng ®é dµi cña c¸c s«ng suèi
trong mét l−u vùc trªn diÖn tÝch l−u vùc, biÓu thÞ
b»ng m/km2.
 drainage divide [4507] : ®−êng chia n−íc,
®−êng ph©n thñy.
Ranh giíi gi÷a hai l−u vùc s«ng, tõ ®Êy n−íc
ch¶y vÒ 2 l−u vùc kh¸c nhau. §n: divide.
drainage lake [4508] : hå tiªu n−íc,
hå tho¸ng.
Hå tho¸ng, kh«ng ®ãng b¨ng, kh«ng cã
nguån cung cÊp n−íc mÆt; hå mµ mùc n−íc
®−îc khèng chÕ chÝnh b»ng l−u l−îng dßng ch¶y
tho¸t n−íc cña nã.
drainage of slopes [4509]:tho¸t n−íc m¸i dèc.
X: de-pressurization of slopes.
drainage path [4510] : quü ®¹o tho¸t n−íc,
®−êng tho¸t n−íc.
drainage pattern [4511] : h×nh d¹ng, m« h×nh
hay kiÓu m¹ng s«ng.
H×nh d¹ng hoÆc sù ph©n bè c¸c dßng ch¶y
trong mét vïng (hay khu vùc) nh×n thÊy trªn
b×nh ®å, vÝ dô: kiÓu tho¸t n−íc d¹ng cµnh c©y.
§Æc ®iÓm ®Þa chÊt khu vùc, ®Æc ®iÓm ®Þa m¹o vµ
lÞch sö ph¸t triÓn cña chóng cã liªn quan chÆt
chÏ ®Õn m« h×nh m¹ng s«ng.
drainage system [4512] : hÖ thèng tho¸t n−íc,
hÖ s«ng ngßi, hÖ m¹ng s«ng.
1- C¸c s«ng suèi trªn mÆt hoÆc n¬i dù tr÷
n−íc bÒ mÆt cïng víi tÊt c¶ c¸c dßng ch¶y kh¸c
mµ khu vùc ®−îc tiªu n−íc.
2- HÖ thèng tho¸t n−íc nh©n t¹o bÒ mÆt
vµ ngÇm.
drainage well [4513] : giÕng tiªu n−íc.
GiÕng dïng ®Ó tiªu n−íc mÆt gåm n−íc th¶i
d©n sinh vµ n−íc th¶i c«ng nghiÖp xuèng mét
tÇng chøa n−íc thÝch hîp. HiÖn nay lo¹i giÕng
nh− vËy bÞ cÊm sö dông.
drakonite [4514] : drakonit.
§¸ phun trµo bao gåm c¸c ban tinh feldspar
kiÒm, plagioclas, biotit vµ (hoÆc) hornblend
trong phÇn nÒn gåm c¸c vi tinh feldspar kiÒm vµ
amphibol hoÆc pyroxen kiÒm xen gi÷a.
Plagioclas cã thµnh phÇn thay ®æi tõ oligoclas
tíi labradorit. Apatit, sphen, magnetit vµ zircon
cã thÓ cã mÆt d−íi d¹ng c¸c kho¸ng vËt phô.
§n: drachefels trachyte.
drapery [4515] : d¹ng líp do dßng ch¶y.
Líp máng travertin mê ®ôc h×nh thµnh khi
c¸c giät n−íc ch¶y xuèng m¸i nghiªng cña hang
®éng ®¸ v«i vµ ®Ó l¹i sau chóng nh÷ng vÕt calcit
ngo»n ngoÌo. §n: curtain.
DRASTIC method [4516] : ph−¬ng ph¸p
DRASTIC.
Mét ph−¬ng ph¸p lËp b¶n ®å ®é nh¹y c¶m
cña tÇng chøa n−íc dùa vµo c¸c chØ sè: ChiÒu
s©u cña tÇng chøa n−íc (depth: D); L−îng bæ
cÊp cho n−íc d−íi ®Êt (recharge: R); Thµnh
189
phÇn ®Êt ®¸ tÇng chøa n−íc (aquifer: A); Thµnh
phÇn ®Êt ®¸ líp phñ (soil: S); §é dèc ®Þa h×nh
(topography: T); ¶nh h−ëng cña ®íi th«ng khÝ
(impact of vadose zone: I); TÝnh thÊm cña ®Êt Deleted: n−íc
®¸ chøa n−íc (conductivity: C). Mçi chØ sè ®−îc
cho ®iÓm theo thang bËc tõ nguy hiÓm nhÊt ®Õn
thuËn lîi nhÊt. Dùa vµo ®iÓm sè tæng hîp, ng−êi
ta ®¸nh gi¸ vµ ph©n chia trªn b¶n ®å nh÷ng vïng
cã ®é nh¹y c¶m kh¸c nhau.
X: aquifer vulnerability map.
drauned valley [4517] : thung lòng ch×m,
thung lòng ch×m ngËp. Formatted
Thung lòng cã mét phÇn bÞ nhËn ch×m do sù
x©m lÊn cña hå hoÆc biÓn, ®¹i d−¬ng.
§n: submerged valley.
dravite [4518] : dravit, mét lo¹i turmalin.
Kho¸ng vËt giµu magnesi mµu n©u cña nhãm
turmalin: NaMg3Al6(Bo3)(Si6O18)(OH)4.
draw [4519] : khe, m−¬ng, thung lòng nhá; Deleted: VD
kÐo c¨ng; vÏ, häa ®å; khai th¸c quÆng. Deleted: :
draw back [4520] : tiÒn thuÕ quan ®−îc miÔn
(hoÆc gi¶m).
draw bar [4521] : cÇn kÐo, thanh cã mãc
(®Ó kÐo).
drawbar pull [4522] : lùc kÐo, lùc n©ng. Deleted: .
drawdown [4523] : h¹ thÊp.
1- Mùc h¹ thÊp mùc n−íc trong lç khoan do
b¬m hót n−íc. Deleted: .
2- Sù chªnh lÖch chiÒu cao gi÷a mùc thñy
tÜnh hoÆc mùc ¸p lùc vµ mùc n−íc trong
lç khoan.
drawdown curve [4524] : ®−êng cong
h¹ thÊp.
1- §−êng mÆt c¾t th¼ng ®øng qua phÔu h¹
thÊp mùc n−íc.
2- §å thÞ biÓu diÔn sù biÕn ®æi theo thêi gian
cña mÆt n−íc d−íi ®Êt khi b¬m.
dredge [4525] : n¹o vÐt.
Dresbachian [4526] : Dresbach.
BËc ë B¾c Mü. Cambri th−îng (n»m trªn
Francon, n»m d−íi Alberti).
dressed stone [4527] : ®¸ ®· ®−îc gia c«ng.
§¸ ®· ®−îc mµi vu«ng thµnh s¾c c¹nh vµ mµi
nh½n hoÆc mµi nh¸m bÒ mÆt.
drewite [4528] : carbonat calci h¹t mÞn.
Mét lo¹i bïn v«i mµu tr¾ng rÊt mÞn cã thµnh
phÇn chñ yÕu lµ aragonit d¹ng kim víi ®é dµi
kho¶ng mét vµi micron, cã lÏ ®−îc thµnh t¹o
trùc tiÕp tõ n−íc biÓn do t¸c ®éng cña vi khuÈn
khö sulfat vµ nitrat.
driff level mining [4529] : khai th¸c däc vØa.
drift [4530] : ®Êt båi, v¹t tÝch tô, dßng ch¶y,
tr«i d¹t. Deleted: thÕ n»m
1- ThuËt ng÷ chung ®−îc sö dông ë n−íc
Anh ®Ó chØ lo¹i m¶nh vôn bë rêi ®−îc vËn
chuyÓn tõ mét n¬i råi ®−îc tÝch tô ë mét
n¬i kh¸c.
2- BÊt kú sù vËn chuyÓn bÒ mÆt nµo cña vËt
liÖu bë rêi do giã g©y nªn.
3- Dßng tr«i, dßng ch¶y.
4- TrÇm tÝch lôc nguyªn ®−îc vËn chuyÓn vµ
l¾ng ®äng do sãng vµ c¸c dßng ch¶y; vÝ dô dßng
ven bê.
5- Sù tr«i d¹t lôc ®Þa (continental drift).
drift barrie lake [4531] : hå b¨ng tr«i ch¾n,
hå ch¾n b¨ng tr«i.
Hå b¨ng hµ h×nh thµnh ë th−îng nguån, ch¾n
thung lòng hoÆc ch¾n dßng ch¶y.
drift boulder [4532] : ®¸ t¶ng b¨ng cuèn.
Do s«ng b¨ng cuèn theo råi ®Ó l¹i.
drift current [4533] : dßng tr«i, dßng ch¶y
do giã.
Dßng ch¶y chËm ven bê cña n−íc biÓn hay
®¹i d−¬ng ë bÒ mÆt do ¶nh h−ëng cña giã thÞnh
hµnh. §n: wind drift.
drift dam [4534] : ®Ëp tr«i.
§Ëp, ®ª ®−îc h×nh thµnh do tÝch tô vËt liÖu
tr«i xuèng thung lòng s«ng ®· cã tr−íc.
drift lake [4535] : hå tr«i.
Hå b¨ng tÝch chiÕm cø thung lòng sÐt trªn bÒ
mÆt s«ng b¨ng sau khi b¨ng tan.
Drift period [4536] : kû Drift.
ThuËt ng÷ sö dông kh«ng chÝnh thøc ®Ó chØ
Pleistocen. §n: glacial epoch.
drift plain [4537] : ®ång b»ng tr«i d¹t, ®ång
b¨ng tÝch.
§ång b»ng t¹o thµnh trªn bÒ mÆt s«ng b¨ng,
vÝ dô ®ång b»ng sÐt t¶ng b¨ng mµ d−íi nã lµ
b¨ng tÝch.
drift terrace [4538] : thÒm tÝch tô.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë New England ®Ó
chØ lo¹i thÒm båi tÝch.
drift theory [4539] : lý thuyÕt tÝch tô.
Gi¶ thuyÕt cho r»ng than cã nguån gèc tõ sù
tÝch tô c¸c tµn tÝch thùc vËt ®· ®−îc vËn chuyÓn
tõ n¬i chóng sinh sèng tíi n¬i kh¸c mµ chóng
tÝch tô, n¬i qu¸ tr×nh t¹o than x¶y ra.
Ngn: in-situ theory.
drill [4540] : khoan, khoan ®Êt hoÆc ®¸ lÊy
mÉu, c«ng t¸c khoan.
drill (ing) bit [4541] : mòi khoan, l−ìi khoan.
drill core [4542] : lâi khoan.
MÉu ®Êt ®¸ lÊy tõ hè khoan.
drill hole [4543] : lç khoan.
Dïng ®Ó chØ lç khoan t×m kiÕm kho¸ng s¶n
quý hoÆc lç khoan th¨m dß ®Þa chÊt.
drilled caisson [4544] : cäc ®−êng kÝnh lín.
Mãng giÕng ®−îc thi c«ng b»ng c«ng nghÖ
190
khoan Ðp.
drilled well [4545] : lç khoan. Deleted: naú
Lç khoan t×m n−íc, dÇu hoÆc khÝ.
drilling [4546] : khoan.
drilling barge [4547] : xµ lan khoan.
drilling crew [4548] : kÝp thî khoan,
®éi khoan.
drilling fluid [4549] : dung dÞch khoan.
drinking water [4550] : n−íc uèng.
N−íc cã chÊt l−îng ®¸p øng tiªu chuÈn vÖ
sinh ®−îc sö dông vµo môc ®Ých ¨n uèng vµ chÕ
biÕn thùc phÈm. §n: potable water. Formatted
dripstone [4551] : m¨ng ®¸.
Kh¸i niÖm chung dïng ®Ó chØ calcit hoÆc
trÇm tÝch h×nh thµnh trong c¸c hang ®éng do
n−íc ch¶y nhá giät, bao gåm c¸c nhò ®¸ cã h×nh
d¹ng vµ kÝch th−íc kh¸c nhau.
drive head [4552] : ®Çu dÉn. Deleted: ®
Dïng trong ®ãng cäc, ®ãng èng chèng (for
casing or piles), v.v.
drive in a pile or sampler [4553] : ®ãng cäc
hoÆc ®ãng èng lÊy mÉu ®Êt.
drive shoe [4554] : mòi dÉn.
Dïng trong ®ãng cäc ®Ó thi c«ng.
drive to advance a tunnel [4555] : khoan thi
c«ng ®−êng hÇm.
driven pile [4556] : cäc ®ãng.
Cäc bª t«ng cèt thÐp ®óc s½n ®−îc ®ãng vµo
nÒn ®Êt b»ng m¸y ®ãng cäc.
driven well [4557] : giÕng ®ãng.
GiÕng ®−îc t¹o ra b»ng c¸ch ®ãng èng vµo
®Êt.
driving helmet, drive cap [4558] : chôp
®Çu cäc.
Mò ®−îc chôp lªn ®Çu cäc trong khi ®ãng
cäc.
driving record (pile) [4559] : biÓu ®ãng cäc.
BiÓu ghi chÐp sè nh¸t bóa ®Ëp thay ®æi víi
®é s©u ®ãng cäc.
drop [4560] : nhò ®¸.
Mét thÓ x©m nhËp ®¸ trÇm tÝch, h×nh phÔu
ng−îc, th−êng lµ ®¸ c¸t kÕt ë phÇn m¸i cña
líp than.
drop caisson [4561] : mãng giÕng, mãng
®−êng kÝnh lín.
X: drilled caison; pneumatic caison.
drop hammer [4562] : bóa ®ãng cäc.
Bóa ®ãng cäc theo nguyªn lý ®Çu bóa r¬i tù
do.
drowned coast [4563] : ®−êng bê bÞ ngËp.
§−êng bê biÓn cã c¸c khe, m−¬ng dµi vµ hÑp
do bÞ sËp lón, do ®−êng bê dÞch chuyÓn phÇn
thÊp h¬n cña thung lòng s«ng vµo phÇn cöa s«ng
cã triÒu.
 drowned reef [4564] : ¸m tiªu chÕt.
Lo¹i ¸m tiªu n»m ë ®é s©u lín lµm cho sù
ph¸t triÓn cña nã bÞ c¶n trë.
drowned river mounth [4565] : cöa s«ng
ngËp lôt, cöa s«ng bÞ ch×m.
1- PhÇn cuèi thÊp cña s«ng ®−îc më réng ra
hoÆc bÞ nhËn ch×m do n−íc biÓn, ®¹i d−¬ng lÊn
bê biÓn.
2- Cöa s«ng.
drugmanite [4566] : drugmanit.
Kho¸ng vËt: Pb2 (Fe+3, Al) (PO4)2 (OH).H2O.
drumlin [4567] : ®åi h×nh trèng.
1- §åi trßn, nh½n tr¬n, kÐo dµi do sù tÝch tô
cña b¨ng tÝch (sÐt b¨ng tÝch) cã d¹ng c¸i trèng
hoÆc hiÕm khi ®åi ®−îc b¨ng x©y ®¾p ë r×a nói
b¨ng khi b¨ng tr«i vÒ phÝa tr−íc. ChiÒu cao cña
®åi tõ 8m ®Õn 60m, trung b×nh 30m; dµi tõ
400m ®Õn 2000m, trung b×nh 1500m.
2- §åi ®¸ gèc cã d¹ng c¸i trèng.
druse [4568] : hèc, lç hæng; tinh ®¸m.
1- Hèc, lç hæng kh«ng ®Òu trong ®¸ cã thÓ cã
n−íc. §n: drusy.
2- Nh÷ng hèc chøa tinh thÓ nhá, ph©n bè
kh«ng theo qui luËt, n»m trong c¸c m¹ch hoÆc
trong c¸c ®¸ kh¸c. Nh÷ng tinh thÓ nµy gièng
thµnh phÇn cña ®¸ chøa chóng. §«i khi trong
hèc ®−îc lÊp ®Çy n−íc hoÆc dung dÞch.
Ss: geode.
3- BÒ mÆt cña kho¸ng vËt cã nh÷ng tinh thÓ
nh« ra, tinh thÓ d¹ng ®¸m trong ®¸ nh− calcit
d¹ng cét, trô lÊp ®Çy trong c¸c hèc ®¸ v«i.
dry basin [4569] : bån kh«, bån chÕt, l−u vùc
kh« h¹n.
L−u vùc tÝch n−íc hay bån thu n−íc (bån
n−íc, bÓ n−íc) trong lôc ®Þa ë vïng khÝ hËu rÊt
kh« nãng, do vËy kh«ng cã sù tho¸t n−íc. T¹i
®ã kh«ng cã hå l−u niªn.
dry blasting agents (DBA) [4570] : thuèc
næ kh«.
dry boring [4571] : khoan kh«.
dry delta [4572] : qu¹t båi tÝch; nãn båi tÝch.
§n: alluvial fan; alluvial cone.
dry density [4573] : mËt ®é kh«, träng
l−îng kh«.
Khèi l−îng cña ®Êt hoÆc cña cèt liÖu trªn
mét ®¬n vÞ thÓ tÝch sau khi ®· ®−îc sÊy kh« ë
nhiÖt ®é 105oC.
dry lake [4574] : hå kh«, hå chÕt.
1- Hå tr−íc ®©y ®· tõng cã n−íc.
2- Hå muèi c¹n (ë ch©u Phi, vïng Trung ¸);
d¶i ®Êt hÑp cã suèi ë vïng khÝ hËu kh« c¹n,
nãng th−êng cã hå gi¸n ®o¹n.
dry mix process [4575] : qu¸ tr×nh trén kh«.
dry ore [4576] : quÆng kh«.
191
QuÆng cã ®é Èm phï hîp cho c«ng t¸c gia
c«ng tiÕp theo.
dry permafrost [4577]: tÇng b¨ng hµ kh« c¹n.
Vïng ®Êt ®ãng b¨ng hµ vÜnh viÔn cã rÊt Ýt
vôn b¨ng hoÆc kh«ng cã ®é Èm.
dry strength (rock) [4578] : c−êng ®é cña ®¸ Deleted: .
ë tr¹ng th¸i kh«.
dry unit weight [4579]:träng l−îng riªng kh«.
dry valley [4580] : thung lòng kh«, thung Deleted: .
lòng chÕt.
Thung lòng kh«ng cã n−íc ch¶y hoÆc qu¸ Ýt
n−íc; thung lòng kh«ng cã s«ng suèi ch¶y qua.
Nguyªn nh©n cã thÓ lµ sù c−íp dßng cña hÖ Deleted: .
thèng s«ng suèi kh¸c, sù thay ®æi khÝ hËu hay Formatted
l−îng m−a r¬i. Thung lòng kh« ®iÓn h×nh cho
Formatted
vïng ph¸t triÓn ®¸ phÊn hay ®¸ v«i.
§n: dead valley.
dry weight [4581] : träng l−îng kh«.
drying shringkage [4582] : co ngãt kh«. Deleted: .
Sù co ngãt (cña ®Êt hoÆc bª t«ng) do ®é Èm
bÞ mÊt ®i.
drysdallite [4583] : drysdalit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Mo (Se, S)2.
Duchesnian [4584] : Duchesn.
BËc ë B¾c Mü. Eocen th−îng (n»m trªn Uint,
n»m d−íi Chadron).
Duck Lake [4585] : Duck Lake, Hå VÞt.
BËc ë ch©u ¢u. Miocen (n»m trªn
Napoleonville, n»m d−íi Clovelly).
ductile deformation [4586] : biÕn d¹ng dÎo.
Qu¸ tr×nh x¶y ra khi ®¸ vÉn cã thÓ chÞu biÕn
d¹ng vÜnh cöu mµ kh«ng mÊt ®i kh¶ n¨ng chÞu Deleted: i
t¶i.
ductility [4587] : ®é mÒm dÎo, dÔ uèn.
dufrenite [4588] : dufrenit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-®en nh¹t:
Fe2+ F43+ (PO4)3 (OH)5.2H2O.
§n: kraurit; green iron ore.
dufrenoysite [4589] : dufrenoysit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu x¸m-ch×: Pb2 As2 S5.
duftite [4590] : duftit. Deleted: tam gi¸c ch©u kh«
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pb Cu (AsO4) (OH).
dug well [4591] : giÕng ®µo.
GiÕng n«ng, ®−êng kÝnh lín ®−îc ®µo b»ng
tay hay b»ng m¸y.
duhamelite [4592] : duhamelit.
Kho¸ng vËt: Cu4 Pb2 Bi (VO4)4 (OH)3.8H2O.
dumalite [4593] : dumalit.
Trachyandesit ®−îc ®Æc tr−ng bëi kiÕn tróc Deleted: .
gian phiÕn (intersertal) vµ chøa thñy tinh, cã thÓ Deleted: .
cã thµnh phÇn cña nephelin. Tªn gäi mang danh
vïng Dumala ë Caucasus. HiÖn Ýt ®−îc sö dông.
dumontite [4594] : dumontit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu vµng:
 Pb2 (UO2)3 (PO4)2 (OH)4.3H2O.
dumortierite [4595] : dumortierit.
Kho¸ng vËt: Al7 (BO3) (SiO4)3 O3, mµu xanh
s¸ng, xanh n−íc biÓn, xanh nh¹t thuéc nhãm
silimanit, cã thÓ chøa s¾t cã trong ®¸
phiÕn, gneis.
dumortierite quartz [4596] : th¹ch anh
dumortierit.
Lo¹i th¹ch anh kÕt tinh d¹ng khèi, xanh mê
®ôc. Mµu cña nã do nh÷ng tinh thÓ cña
dumortierit g©y ra.
dumped deposit [4597] : tÝch tô b·i th¶i, tÝch
tô kh«ng kiÓm so¸t.
Lo¹i trÇm tÝch ch−a bÞ chän läc ®−îc l¾ng
®äng trùc tiÕp d−íi ch©n sãng hay ®¸y dßng
ch¶y, hoÆc ®−îc vËn chuyÓn ®Õn víi tèc ®é qu¸
nhanh lµm cho sãng vµ dßng ch¶y kh«ng khèng
chÕ ®−îc sù ph©n bè cña chóng.
dumper [4598] : xe vËn chuyÓn ®Êt ®¸.
dundasite [4599] : dundasit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
Pb Al2 (CO3)2 (OH)4.2H2O.
dune [4600] : ®ôn, ®èng, gß c¸t.
1- §ôn, ®åi, gß, ®èng c¸t do giã t¹o nªn, cã
thÓ cã c©y cèi hoÆc kh«ng cã c©y cèi ph¸t triÓn.
2- Sãng c¸t t¹o thµnh do n−íc ch¶y.
§n: sand dune.
dune complex [4601] : phøc hÖ cån c¸t.
Mét tËp hîp c¸c cån c¸t kh«ng cè ®Þnh hay
cè ®Þnh ë mét vïng nhÊt ®Þnh, cïng víi nh÷ng
®ång b»ng c¸t vµ c¸c vòng, hå, ®Çm lÇy ®−îc
h×nh thµnh do c¸t lµm t¾c nghÏn dßng ch¶y.
dune lake [4602] : hå ®ôn c¸t.
1- Hå chiÕm cø (®Æt lßng) l−u vùc chøa n−íc
(bån n−íc) do c¸c cån c¸t di ®éng däc bê råi
chÆn cöa s«ng l¹i.
2- Hå chiÕm cø thung lòng thæi mßn däc
theo c¸c cån c¸t.
dune ridge [4603] : gê cån c¸t.
Hµng lo¹t cån ch¾n tiÒn tiªu ®−îc x©y ®¾p
däc theo bê biÓn do bê biÓn tho¸i lui.
dune rock [4604] : ®¸ ®ôn c¸t, c¸t
phong thµnh.
Lo¹i c¸t phong thµnh cã chøa c¸t ®ôn.
dune sand [4605] : c¸t ®ôn; cån c¸t bay.
Mét kiÓu c¸t bay ®−îc giã tÝch tô l¹i thµnh
cån c¸t, th−êng chøa c¸c h¹t th¹ch anh trßn
c¹nh víi ®é h¹t thay ®æi tõ 0,1 ®Õn 1mm.
dungannonite [4606] : dungannonit.
Diorit kiÒm cã chøa corindon. Tªn ®¸ do
Adams vµ Barlow ®−a ra n¨m 1910, b¾t nguån
tõ ®Þa danh Dungannon, bang Ontario. Ýt ®−îc
sö dông.
dunite [4607] : dunit.
192
1- Trong ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp Deleted: a
víi chØ sè M b»ng hoÆc lín h¬n 90, vµ
ol/(ol+opx+Cpx+hbl) lín h¬n 90.
2- Peridotit trong ®ã kho¸ng vËt mafic toµn Deleted: b
bé lµ olivin víi kho¸ng vËt quÆng lµ cromit. Tªn Deleted: §ång nghÜa: ®¸ olivin.
gäi do Hochsteter ®−a ra n¨m 1864, lÊy tªn d·y
nói Dun ë New Zealand. §n: olivin rock.
Dunkardian [4608] : Dunkardi.
Thèng khu vùc B¾c Mü. PhÇn trªn cïng cña
Pensylvania-Permi h¹ (n»m trªn Monongaheli).
dunstone [4609] : ®¸ mµu n©u x¸m, dunstone.
1- Spilit d¹ng h¹nh nh©n. LÊy tªn ®Þa ph−¬ng
trong vïng Plymouth ë n−íc anh. Ýt ®−îc
sö dông.
2- Lo¹i ®¸ v«i chøa magnesi mµu phít vµng
hoÆc mµu kem d¹ng h¹t cøng ch¾c ë gÇn vïng
Matlock, n−íc Anh.
3- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë xø Wales ®Ó chØ
lo¹i sÐt chÞu löa r¾n ch¾c hoÆc lo¹i sÐt n»m ë
d−íi tÇng than.
duplivincular [4610] : d©y ch»ng kÐp.
Nãi vÒ kiÓu d©y ch»ng ë Th©n mÒm hai m¶nh
(thÝ dô Arca) trong ®ã thµnh phÇn phiÕn lÆp l¹i
nh− mét lo¹t c¸c d¶i, mçi d¶i víi hai c¹nh g¾n Deleted: .
vµo c¸c r·nh hÑp trong diÖn b¶n lÒ cña c¸c m¶nh
t−¬ng øng. Deleted: .
Dupuit Forchheimer well discharge formula
[4611] : c«ng thøc l−u l−îng giÕng Dupuit
Forchheimer.
C«ng thøc biÓu diÔn quan hÖ l−u l−îng-mùc
h¹ thÊp ®èi víi mét giÕng b¬m cã dßng ch¶y æn
®Þnh trong mét tÇng chøa n−íc d−íi ®Êt trªn mét
nÒn kh«ng thÊm n»m ngang.
durability of shotcrete [4612] : ®é bÒn (thêi Deleted: .
gian) cña bª t«ng phun.
durangite [4613] : durangit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®á: Deleted: .
NaAl (AsO4) F.
Durangoan [4614] : Durango.
BËc ë B¾c Mü. Creta h¹ (n»m trªn LaCasi
cña Jura, n»m d−íi Nuevoleon).
duranusite [4615] : duranusit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: As4S.
duration [4616] : kho¶ng thêi gian.
Kho¶ng thêi gian gi÷a triÒu rßng vµ triÒu Deleted: , c¸t cån
c−êng hoÆc ng−îc l¹i.
durbachite [4617] : durbachit.
§¸ x©m nhËp gåm chñ yÕu feldspar kiÒm,
biotit vµ hornblend, víi mét l−îng nhá
plagioclas, vµ c¸c kho¸ng vËt phô: th¹ch anh,
apatit, sphen, zircon vµ c¸c oxid kh«ng thÊu
quang. T−¬ng ®ång víi syenit hornblend-biotit
sÉm mµu. C¸c ban tinh orthoclas t¹o thµnh c¸c
song tinh Carsbad trong phÇn nÒn bao gåm chñ
yÕu tËp hîp c¸c tÊm biotit vµ orthoclas
(Johannson, 1939),... Tªn gäi b¾t nguån tõ ®Þa
danh Durbach trong miÒn Rõng §en (Black
Forest) ë §øc. Ýt ®−îc sö dông.
dussertite [4618] : dusertit.
Kho¸ng vËt: Ba Fe3 (AsO4)2 (OH)5.
dust [4619] : bôi.
1- Lo¹i vËt chÊt r¾n, kh«, chøa c¸c h¹t sÐt vµ
cì h¹t bét d¹ng ®Êt (®−êng kÝnh nhá h¬n
1/16mm), bÞ ph©n t¸ch nhá ®Õn møc chóng cã
thÓ bÞ giã ®−a ®i rÊt xa ë d¹ng l¬ löng l©u dµi
trªn cao, nh−ng còng cã thÓ l¹i r¬i xuèng bÒ mÆt
tr¸i ®Êt.
2- C¸c h¹t nhá ngoµi Tr¸i ®Êt bay vµo khÝ
quyÓn, nh− bôi vò trô, bôi thiªn th¹ch, v.v.
dust sand [4620] : c¸t bôi.
VËt thÓ mµ c¸c h¹t cÊu thµnh nã cã ®−êng
kÝnh thay ®æi tõ 0,025 ®Õn 0,04mm vµ bÞ dßng
ch¶y víi tèc ®é 1,5mm/gi©y röa tr«i. Cì h¹t nµy
t−¬ng øng víi lo¹i bét kÝch th−íc trung b×nh
vµ lín.
dust size [4621] : kÝch th−íc bôi, cì bôi,
cì bïn.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông trong TrÇm tÝch häc
®Ó chØ mét khèi cã kÝch th−íc nhá h¬n mét h×nh
trßn víi ®−êng kÝnh 1/16mm, nã bao hµm kÝch
th−íc cì bét vµ cì sÐt.
dust tuff [4622] : tuf bôi nói löa.
Lo¹i ®¸ tuf cã cÊp h¹t rÊt nhá; mét líp bôi
nói löa cøng ch¾c. §n: mud tuff.
dutch cone penetrometer [4623] : thiÕt bÞ
xuyªn tÜnh, xuyªn c«n kiÓu Hµ Lan.
duttonite [4624] : dutonit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu n©u nh¹t:
VO(OH)2.
dwarf fauna [4625] : hÖ ®éng vËt cßi.
Phøc hÖ hãa th¹ch gåm nh÷ng mÉu cã kÝch
th−íc nhá. NhiÒu hÖ ®éng vËt cßi lµ kÕt qu¶ cña
®é lùa chän trÇm tÝch, mét sè kh¸c do bÖnh tËt
hoÆc nh÷ng ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng.
§n: diminutive fauna; stunted fauna.
dwornikite [4626] : dwornikit.
Kho¸ng vËt: (Ni, Fe) SO4.H2O, thuéc nhãm
kieserit.
dyachyte [4627] : dyachyt.
§¸ ®−îc thµnh t¹o do qu¸ tr×nh c¬ häc hoÆc
hãa häc cña magma nãng ch¶y s©u (anatectic)
bëi vËt liÖu basic cïng nguån gèc.
Dyassic [4628] : Dyas.
Tõ cæ t−¬ng ®−¬ng víi Permi.
dyke [4629] : dike.
§¸ magma xuyªn qua nhiÒu ®¸ kh¸c nhau
hoÆc theo c¸c ph¸ hñy kiÕn t¹o d−íi d¹ng thÓ
t−êng, thÓ m¹ch. C¸c m¹ch th−êng ®−îc xuyªn
193
lªn sau khi h×nh thµnh c¸c thÓ x©m nhËp chÝnh.
Cã hai lo¹i ®¸ m¹ch: lo¹i kh«ng ph©n dÞ thµnh
phÇn gièng ®¸ x©m nhËp chÝnh vµ lo¹i ph©n dÞ
thµnh phÇn kh¸c ®¸ x©m nhËp chÝnh.
dynamic correction [4630] : phÐp hiÖu
chØnh ®éng. Deleted: häc
Mét hiÖu chØnh ®éng trong c«ng t¸c ®Þa chÊn Deleted: häc
t×m kiÕm, th¨m dß.
dynamic equilibrium [4631] : c©n b»ng ®éng.
§iÒu kiÖn cña mét hÖ thèng, trong ®ã c¸c
chÊt trong dßng ch¶y ra vµ ch¶y vµo c©n
b»ng nhau.
dynamic geology [4632] : ®Þa chÊt ®éng lùc.
Tõ chung chØ mét nh¸nh cña khoa häc ®Þa
chÊt, chuyªn nghiªn cøu vÒ nguyªn nh©n vµ qu¸
tr×nh cña c¸c hiÖn t−îng ®Þa chÊt; ®Þa chÊt vËt lý.
dynamic geomorphology [4633] : ®Þa m¹o
®éng lùc.
Ph©n tÝch ®Þnh l−îng c¸c qu¸ tr×nh ®Þa m¹o
®éng lùc ®−îc xö lý nh− lµ "øng suÊt träng lùc
hoÆc øng suÊt dÞch chuyÓn ph©n tö x¶y ra trong
vËt chÊt Tr¸i ®Êt cã tÝnh dÎo, ®µn håi hoÆc láng,
®Ó g©y ra c¸c lo¹i biÕn d¹ng, ph¸ hñy ®Æc tr−ng
thóc ®Èy c¸c qu¸ tr×nh phong hãa".
dynamic loading due to blasting [4634] :
chÊt t¶i ®éng do næ m×n.
dynamic metamorphism [4635] : biÕn chÊt
®éng lùc.
Tæng thÓ cña c¸c qu¸ tr×nh vµ lµ kÕt qu¶ cña
chuyÓn ®éng t¹o nói vµ cña c¸c øng lùc kh¸c
nhau ®Ó t¹o thµnh c¸c ®¸ míi tõ c¸c ®¸ cæ h¬n,
víi sù thay ®æi râ rÖt thµnh phÇn kho¸ng vËt vµ
kiÕn tróc do sù nÐn Ðp vµ dÞch tr−ît ë nhiÖt ®é
thÊp vµ t¸i kÕt tinh m¹nh mÏ ë nhiÖt ®é cao. Qu¸
tr×nh nµy cã thÓ bao hµm nh÷ng vïng réng lín
cña vá Tr¸i ®Êt, cã nghÜa lµ mang ®Æc tÝnh khu
vùc. §n: dynamometamorphism.
dynamic pressure [4636] : ¸p lùc ®éng.
¸p lùc do ®éng n¨ng cña chÊt láng. Deleted: sù
dynamic range [4637] : biªn ®é ®éng. Deleted: häc
Tû sè gi÷a biªn ®é cùc ®¹i vµ biªn ®é cùc
Deleted: :
tiÓu cña tÝn hiÖu ®Þa chÊn ghi ®−îc.
dynamic recrystallization [4638] : t¸i kÕt tinh Formatted
®éng lùc. Formatted
Sù thµnh t¹o nh÷ng h¹t míi trong ®¸ do biÕn
®æi tr¹ng th¸i cøng, ®ã lµ qu¸ tr×nh kh«i phôc l¹i
cÊu t¹o h¹t nh©n vµ do c¹nh tranh t¨ng tr−ëng
cña c¸c h¹t.
dynamic relaxation method [4639] : ph−¬ng
ph¸p thÝ nghiÖm håi phôc ®éng.
dynamic reserves [4640] : tr÷ l−îng ®éng.
(®cthv) L−îng n−íc mµ ®Êt ®¸ ®−îc cung cÊp
trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn bëi n−íc m−a, n−íc mÆt
hay n−íc tõ c¸c tÇng chøa n−íc kh¸c.
 dynamic strain induced by wave
propagation [4641] : biÕn d¹ng ®éng do lan
truyÒn sãng.
dynamic stress [4642] : øng suÊt ®éng.
dynamic viscosity [4643] : ®é nhít ®éng.
Sè ®o søc c¶n trong lßng chÊt láng ®èi víi sù
ch¶y th−êng biÓu thÞ b»ng mét hÖ sè thay ®æi
theo nhiÖt ®é.
dynamic young's modulus [4644] : hÖ sè ®µn
håi ®éng.
Lµ hÖ sè ®µn håi tÝnh ®−îc tõ tèc ®é sãng ©m
trªn c¬ së lý thuyÕt ®µn håi. C¸c hÖ sè ®µn håi
tÜnh vµ ®éng Ýt liªn quan víi nhau v× ®¸ chÞu tèc
®é vµ biªn ®é gia t¶i kh¸c h¼n nhau, ch¼ng h¹n
khi ®o b»ng xung sãng ©m vµ chÊt t¶i c¬ häc
b»ng kÝch. HÖ sè ®µn håi ®éng cã thÓ lín gÊp 10
lÇn hÖ sè ®µn håi tÜnh, nhÊt lµ trong ®¸ mÒm
yÕu, b·o hßa.
dynamite [4645] : thuèc næ dynamit.
dynamogranite [4646] : granit ®éng lùc.
ThuËt ng÷ rÊt Ýt ®−îc sö dông cho c¸c ®¸
gneis d¹ng m¾t chøa nhiÒu microclin vµ
orthoclas (Krivenko vµ Lapchik, 1934).
dynamometamorphism [4647] : biÕn chÊt
®éng lùc.
X: dislocation metamorphism. §n: dynamic
metamorphism.
dynamothermal metamorphism [4648] :
biÕn chÊt nhiÖt ®éng lùc.
KiÓu biÕn chÊt chung lµ kÕt qu¶ cña sù Ðp
nÐn trùc tiÕp vµ øng suÊt dÞch tr−ît còng nh− sù
thay ®æi réng cña ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é. Cã liªn
quan víi c¸c d¶i t¹o nói réng lín c¶ vÒ ®Þa lý lÉn
nguån gèc, vµ do ®ã mang tÝnh khu vùc.
dypingite [4649] : dypingit.
Kho¸ng vËt: Mg5 (CO3)4 (OH)2.5H2O.
dysanalyte [4650] : dysanalyt.
Mét lo¹i perovskit chøa niobi vµ tantal.
194
dyscrasite [4651] : dyscrasit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng b¹c: Ag3Sb.
dysodont [4652] : R¨ng yÕu.
Nãi vÒ kiÓu bé r¨ng ë Th©n mÒm hai m¶nh
(thÝ dô mét sè Mytilacea) trong ®ã c¸c r¨ng b¶n
lÒ nhá vµ yÕu, n»m gÇn ®Ønh.
dysprosium [4653] : dysprosi (Dy).
Nguyªn tè hãa häc sè 66, nguyªn tö l−îng
162,503; tû träng 8,551g/cm3, thuéc nhãm REE
kim lo¹i nÆng, lithophil, cã 7 ®ång vÞ bÒn vµ 26
®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Dy trong c¸c ®¸
(theo ppm): trong vá lôc ®Þa trªn lµ 2,9-3,5. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ monazit, bastnaesit.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Dy: ICP-MS. C¸c
kho¸ng vËt cña Dy ®−îc sö dông trong c¸c
ngµnh c«ng nghiÖp h¹t nh©n, tõ vµ quang tõ.
dystrophic lake [4654] : hå thiÕu dinh d−ìng.
Hå kh«ng ®ñ c¸c chÊt dinh d−ìng vµ cã
l−îng oxy qu¸ cao ë phÝa d−íi ®¸y; n−íc hå cã
mµu h¬i n©u hoÆc h¬i vµng víi c¸c chÊt h÷u c¬
kh«ng ph©n hñy, rÊt Ýt hãa th¹ch ®¸y vµ ®éng vËt
®¸y, th−êng liªn quan víi hå than bïn, acid.
dystrophic water [4655] : n−íc lo¹n dinh
d−ìng, n−íc nh−îc d−ìng.
N−íc nghÌo chÊt dinh d−ìng vµ cã hµm
l−îng chÊt mïn cao, kh«ng thuËn lîi cho sù Deleted:
sèng cña c¸c loµi thñy sinh.
dzhalindite [4656] : dzhalindit.
Kho¸ng vËt mµu n©u vµng: In(OH)3, lµ s¶n
phÈm biÕn ®æi cña Indit.
dzhetymite [4657] : dzhetymit.
Mét quy −íc ®Þnh l−îng ®Ó chØ lo¹i ®¸ chän
läc kÐm cã tû lÖ hµm l−îng c¸c cÊp h¹t gÇn c©n
b»ng (25-35% mçi cÊp h¹t), chøa s¹n (®−êng
kÝnh tõ 1 ®Õn 10mm-theo v¨n liÖu Nga), c¸t
(0,1-1mm) vµ bïn (nhá h¬n 0,1mm).
 ThuËt ng÷ ë Anh chØ s«ng ngßi, dßng,
luång, v.v.
E
ea [4658] : suèi, s«ng ngßi, dßng, luång, v.v.
Eaglefordian [4659] : Eagleford.
BËc ë B¾c Mü. Creta th−îng (n»m trªn
Woodbin, n»m d−íi Austin).
eakerite [4660] : eakerit.
Kho¸ng vËt: Ca2SnAl2Si6O16(OH)6.
ear [4661] : tai.
§Çu nhän hoÆc dÑp cña vá Tay cuén n»m
ngay d−íi ®−êng b¶n lÒ.
eardleyite [4662] : eardleyit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng :
(Ni,Zn)6 Al2(CO3)(OH)16.4H2O (?).
earlandite [4663] : earlandit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t ®Õn mµu tr¾ng,
chøa citrat calci ngËm n−íc :
Ca3(C6H5O7)2.4H2O. Earlandit ph¸t hiÖn ®−îc
trong trÇm tÝch ®¸y ®¹i d−¬ng vïng Weddell
Sea, nam §¹i T©y D−¬ng.
earlshannonite [4664] : earlshanonit.
Kho¸ng vËt: MnFe+92(PO4)2(OH)2.4H2O,
chøa mangan t−¬ng tù víi whitmoreit.
early [4665] : sím.
G¾n liÒn hoÆc xuÊt hiÖn gÇn víi sù b¾t ®Çu
cña mét kho¶ng thêi gian, tÝnh tõ phï trî cña
ph©n vÞ thêi gian ®Þa chÊt (®¹i, kû, thÕ), chØ mèi
quan hÖ x¸c ®Þnh vµ t−¬ng øng vÒ thêi gian cho
phÇn thÊp (d−íi). MÉu tù ®Çu tiªn cña thuËt ng÷
®−îc viÕt hoa chØ sù ph©n chia chÝnh thøc (nh−
Early Devonian, Devon sím) vµ ch÷ th−êng chØ
sù ph©n chia kh«ng chÝnh thøc (early Miocene,
®Çu Miocen). ThuËt ng÷ kh«ng chÝnh thøc cã
thÓ sö dông cho c¸c ®¹i, thÕ vµ c¸c kû mµ kh«ng
cã ph©n vÞ nhá h¬n. Ss: middle.
early diagenesis [4666] : diagenes sím, thµnh
®¸ sím.
Qu¸ tr×nh t¹o ®¸ x¶y ra ngay sau khi tÝch tô
trÇm tÝch. ThuËt ng÷ nµy t−¬ng ®ång víi thuËt
ng÷ diagenesis cña c¸c nhµ ®Þa chÊt Nga.
§n: syngenesis; syndiagenesis.
early strength of shotcrete [4667] : c−êng ®é
sím cña bª t«ng phun.
195
Earth [4668] : Tr¸i ®Êt; ®Êt.
1- Lµ mét hµnh tinh cña Th¸i d−¬ng hÖ (hÖ
MÆt trêi) ®øng thø n¨m vÒ ®é lín trong 9 hµnh
tinh vµ ®øng thø ba (gi÷a Sao Kim = Venus vµ
Sao Háa = Mars) vÒ kho¶ng c¸ch tõ MÆt trêi
(kho¶ng 150 x106 km hay b»ng 93 triÖu dÆm).
Nh÷ng sè liÖu chÝnh cña Tr¸i ®Êt: b¸n kÝnh xÝch
®¹o 6.378km (3.963,5 dÆm); b¸n kÝnh cùc
6.357km (3.941 dÆm); b¸n kÝnh trung b×nh
6.371km (3.950 dÆm); chu vi xÝch ®¹o
40.075km (24.902 dÆm); diÖn tÝch bÒ mÆt
5,101x108km2 (197x106 dÆm vu«ng).
2-(trt) Lo¹i trÇm tÝch h÷u c¬ ë d¹ng bë rêi,
mÆc dï kh«ng cßn trong qu¸ tr×nh tÝch tô, vÝ dô
nh− radiolarian earth vµ diatomaceous earth;
Lo¹i vËt liÖu v« ®Þnh h×nh h¹t mÞn, nh− sÐt hoÆc
vËt chÊt gièng sÐt.
earth borer [4669] : m¸y ®µo ®Êt.
earth dam [4670] : ®Ëp ®Êt, ®ª ®Êt. Deleted: .
§ª, ®Ëp ®−îc x©y dùng b»ng vËt liÖu cña Tr¸i
®Êt (nh− cuéi, sái, s¹n, ®¸, phong hãa vì vôn,
c¸t, bét hoÆc ®Êt) cã phÇn nh©n lµ sÐt hoÆc vËt
liÖu kh«ng thÊm n−íc vµ mÆt ngoµi b»ng ®¸ ®Ó
gi÷ cho ®ª khái xãi mßn do sãng.
earth dike [4671] : ®ª ®Êt.
C«ng tr×nh nh©n t¹o ®¾p däc hai bê s«ng
chèng lò lôt, sö dông ®Êt ®¾p lµ chÝnh.
earth pressure [4672] : ¸p lùc ®Êt.
1- ¸p lùc cña ®Êt t¸c dông lªn c¸c cÊu tróc. Deleted: a)
VÝ dô nh− t−êng ch¾n.
2- ¸p lùc t¸c dông lªn khèi ®Êt xem xÐt t¹i Deleted: b)
mét vÞ trÝ bÊt kú trªn ranh giíi cña nã. Deleted: ¸
earth pressure cell [4673] : ®ång hå ®o ¸p
lùc ®Êt.
earth pressure coefficient [4674] : hÖ sè ¸p
lùc ®Êt.
earth science [4675] : khoa häc Tr¸i ®Êt.
ThuËt ng÷ chung cho c¸c ngµnh khoa häc cã
liªn quan ®Õn Tr¸i ®Êt. §«i khi thuËt ng÷ nµy
®−îc sö dông ®ång nghÜa víi ®Þa chÊt häc
(geology) hoÆc c¸c khoa häc ®Þa chÊt (geologic
science). Nh−ng ®©y lµ thãi quen sai lÖch bëi v×
khoa häc Tr¸i ®Êt cã lÜnh vùc réng h¬n, quan
t©m ®Õn c¸c ®èi t−îng kh¸c nh− khÝ t−îng häc,
h¶i d−¬ng häc vËt lý, ®Þa hãa ®Êt, n«ng häc.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë d¹ng sè Ýt.
Earth summit [4676] : Héi nghÞ th−îng ®Ønh
Tr¸i ®Êt.
earthfall [4677] : ®Êt r¬i, ®Êt sôt.
earthflow [4678] : hiÖn t−îng tr−ît ®Êt, dßng
ch¶y ®Êt.
Sù dÞch chuyÓn mét khèi lín ®Êt vµ ®¸ phong
hãa trªn mét mÆt tr−ît x¸c ®Þnh vµ theo mét
ranh giíi râ rµng. MÆt tr−ît Ýt nhiÒu cã h−íng
song song víi mÆt ®Þa h×nh, khèi tr−ît sÏ n»m
l¹i ë mét khu vùc cã ®Þa h×nh tròng ë ch©n s−ên
dèc. VËt liÖu trong qu¸ tr×nh tr−ît Ýt khi bÞ ®¶o
lén, trõ mét Ýt vËt liÖu n»m ngoµi r×a.
earthquake [4679] : ®éng ®Êt.
Sù chuyÓn ®éng bÊt th×nh l×nh hoÆc sù chÊn
®éng trong vá Qu¶ ®Êt do sù gi¶i phãng n¨ng
l−îng ®· ®−îc tÝch lòy.
earthquake engineering [4680] : kü thuËt
chèng ®éng ®Êt.
M«n häc (sù) nghiªn cøu vÒ hµnh vi cña
mãng c«ng tr×nh vµ c¸c cÊu tróc liªn quan tíi
c¸c dao ®éng ®Þa chÊn vµ c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ
¶nh h−ëng cña ®éng ®Êt tíi c¸c c«ng tr×nh.
earthquake intensity [4681] : c−êng ®é
®éng ®Êt.
HiÖu øng ®éng ®Êt ë mét vïng chi tiÕt (c−êng
®é ®éng ®Êt), phô thuéc kh«ng nh÷ng vµo ®é lín
(magnitut) mµ cßn vµo kho¶ng c¸ch tõ vÞ trÝ
®éng ®Êt ®Õn chÊn t©m vµ ®Þa chÊt cña vïng.
earthquake magnitude [4682] : biªn ®é
®éng ®Êt.
Sè ®o c−êng ®é cña t©m ®éng ®Êt hoÆc n¨ng
l−îng biÕn d¹ng do ®éng ®Êt gi¶i phãng, nã
®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c biÓu ®å quan tr¾c.
earthquake period [4683] : chu kú ®éng ®Êt.
Kho¶ng thêi gian mµ theo ®ã c¸c chÊn ®éng
kh«ng cã sù ngõng nghØ.
earthquake record [4684] : biÓu ®å ghi
®éng ®Êt.
earthquake resistant [4685] : kh¶ n¨ng chèng
®éng ®Êt (®cctr).
§Ò cËp ®Õn viÖc chèng ®éng ®Êt cña mãng
hoÆc kÕt cÊu c«ng tr×nh.
earthquake swarm [4686] : lo¹t trËn ®éng
®Êt nhá.
Mét lo¹t c¸c trËn ®éng ®Êt nhá nh−ng kh«ng
cã trËn nµo cã chÊn ®éng m¹nh, xuÊt hiÖn trong
vïng cã giíi h¹n vÒ thêi gian.
earthquake zone [4687] : vïng ®éng ®Êt.
Vïng cña vá Qu¶ ®Êt trong ®ã cã c¸c ®øt g·y
®ang ho¹t ®éng vµ ®«i khi cã xuÊt hiÖn nói löa.
196
Earthwatch [4688] : canh gi÷ Tr¸i ®Êt.
C¸c ho¹t ®éng quèc tÕ vÒ nghiªn cøu khoa
häc-kü thuËt, kinh tÕ-tµi chÝnh, tiªu chuÈn-ph¸p
chÕ, tæ chøc,... nh»m theo dâi sù biÕn ®æi m«i
tr−êng toµn cÇu.
earthwork [4689] : c«ng tr×nh ®Êt, c«ng viÖc
khai th¸c vËn chuyÓn ®¾p ®Êt (®cctr).
TiÕn tr×nh x©y dùng c¸c nÒn ®Êt, x©y dùng
nÒn mãng cho c¸c c«ng tr×nh, san g¹t vµ lu ®Çm
c¸c vËt liÖu ®Êt ®¾p; NÒn ®¾p hoÆc c¸c c«ng Deleted: b)
tr×nh ®−îc x©y dùng b»ng ®Êt.
earthy [4690] : ®Êt, chøa ®Êt; d¹ng ®Êt. Deleted: ®Òu
(kv) Nãi vÒ kho¸ng vËt ¸nh mê ®ôc, sê lªn bÒ
mÆt cã c¶m gi¸c xï x× hoÆc lµ lo¹i kho¸ng vËt Deleted: mÆt
t−¬ng tù nh− sÐt cøng. Deleted: xoay trßn
earthy breccia [4691] : d¨m kÕt d¹ng ®Êt. Deleted: phÝa
Lo¹i d¨m kÕt cã tû lÖ hµm l−îng mçi thµnh
phÇn m¶nh vôn, c¸t, vµ bét+sÐt trªn 10% thµnh
phÇn ®¸.
earthy calamine [4692] : calamin d¹ng ®Êt.
X: hydrozincite.
earthy cobalt [4693] : cobal d¹ng ®Êt.
X: asbolite.
earthy lignite [4694] : than n©u d¹ng ®Êt, than
lignit d¹ng ®Êt.
Than n©u v« ®Þnh h×nh, xèp vµ bë.
eastonite [4695] : eastonit.
Mét lo¹i biotit: K2 Mg5 Al4 SiO5 O20(OH)4.
ebb delta [4696] : ch©u thæ triÒu kiÖt. Deleted: .
Ch©u thæ thñy triÒu ®−îc h×nh thµnh do dßng
triÒu kiÖt vµ lµm thay ®æi h×nh d¹ng do sãng.
ebbing well [4697] : giÕng bÞ ¶nh h−ëng
cña triÒu.
GiÕng trong ®Êt ®¸ chøa n−íc gÇn bê biÓn cã
mùc dao ®éng do ¶nh h−ëng thñy triÒu. Deleted: n−íc lªn xuèng cïng víi
ebridian [4698] : sinh vËt ®¬n bµo cã roi.
Sinh vËt ®¬n bµo biÓn cã ®Æc tr−ng lµ l«ng
roi, mét khung x−¬ng silic cøng vµ kh«ng cã tÕ
bµo s¾c tè.
eccentric loading [4699] : chÊt t¶i lÖch t©m.
ecdemite [4700] : ecdemit.
Kho¸ng vËt mµu vµng s¸ng ®Õn xanh l¸ c©y:
Pb6As2O7Cl4.
ecdysis [4701] : lét x¸c.
Qu¸ tr×nh lét bá bé x−¬ng ngoµi cña ®éng vËt
Ch©n khíp.
echinating [4702] : mäc gai.
C¸c gai x−¬ng Bät biÓn mäc ra theo mét gãc
tõ bÒ mÆt thí x−¬ng.
Echinoderm [4703] : Da gai (Echinodermata). Formatted
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ®¬n lÎ sèng trªn
®¸y (Ýt khi ngoµi kh¬i) biÓn thuéc mét ngµnh cã
®Æc tr−ng lµ ®èi xøng táa tia, cã khung x−¬ng
trong t¹o nªn tõ c¸c tÊm vµ x−¬ng nhá b»ng tinh
thÓ calcit, vµ mét hÖ hót-th¶i n−íc. Ngµnh nµy
gåm c¸c ph©n ngµnh D¹ng cÇu gai, D¹ng sao
biÓn, D¹ng huÖ biÓn vµ Da gai kh«ng táa tia.
Echinoid [4704] : CÇu gai (Echinoidea).
§éng vËt D¹ng cÇu gai thuéc mét líp cã ®Æc
tr−ng lµ h×nh gÇn cÇu hay cÇu biÕn ®æi, c¸c
phiÕn chÊt v«i cµi vµo nhau vµ c¸c chi cö ®éng
®−îc, vÝ dô nhÝm biÓn.
echinozoan [4705] : d¹ng CÇu gai (Echinozoa).
Da gai d¹ng cÇu, d¹ng ®Üa hay d¹ng èng,
sèng tù do, thuéc mét ph©n ngµnh cã ®Æc tr−ng
lµ kh«ng cã tay, mÊu tay vµ tia xße réng, vµ cã
sù −u thÕ cña ®−êng t¨ng tr−ëng so víi ®èi xøng
hai bªn. Tuæi: Cambri sím ®Õn ngµy nay.
eckermannite [4706] : eckermanit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm amphibol:
Na3(Mg,Li)4(Al,Fe)Si8O22(OH,F)2.
eckrite [4707] : eckrit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm amphibol:
NaCa(Mg,Fe2+)4Fe+3Si8O22(OH)2.
eclarite [4708] : eclarit.
Kho¸ng vËt: (Cu, Fe)Pb2 Bi12 S28.
eclogite [4709] : eclogit.
§¸ d¹ng h¹t chñ yÕu cã granat (almandin-
pyrop) vµ pyroxen natri (omphacit), rutil, kyanit
vµ th¹ch anh th−êng cã mÆt.
eclogite facies [4710] : t−íng eclogit.
Tæ hîp kho¸ng vËt biÕn chÊt (t−íng), trong
®ã c¸c ®¸ basic ®−îc ®Æc tr−ng bëi pyroxen
omphacit vµ granat pyrop-almandin. Còng
th−êng gÆp, mÆc dï kh«ng ph¶i lµ chñ yÕu, tæ
hîp kho¸ng vËt pyrop + olivin + diopsit +
enstantit. ViÖc nghiªn cøu c©n b»ng pha chØ ra
r»ng tæ hîp kho¸ng vËt tû träng cao nµy chØ thÞ
cho ¸p suÊt kÕt tinh cao, mÆc dï m«i tr−êng ®Þa
chÊt mµ trong ®ã c¸c pha tån t¹i vµ sù thay ®æi
vÒ thµnh phÇn kho¸ng vËt chØ ra sù thay ®æi réng
r·i vÒ ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é-¸p suÊt cã thÓ. NhiÒu
c«ng tr×nh nghiªn cøu chØ ra r»ng ¸p suÊt H2O
thÊp lµ cÇn thiÕt, cßn ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é bao
trïm lªn lµ ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é cña c¸c pha biÕn
chÊt kh¸c.
eclogitic [4711] : eclogit.
1- Thuéc vÒ eclogit.
2- §¸ cã tæ hîp kho¸ng vËt clinopyroxen vµ
granat víi mét phÇn ph©n tö jadeit trong
pyroxen. Trong tr−êng hîp nµy kh«ng mang ý
nghÜa vÒ nguån gèc hoÆc thµnh phÇn tæng thÓ
cña ®¸.
ecogeology [4712] : ®Þa chÊt sinh th¸i.
X: ecological geology.
ecohydrogeology [4713] : thñy ®Þa chÊt
sinh th¸i.
Khoa häc ghÐp nèi gi÷a thñy ®Þa chÊt häc
197
(®Þa chÊt thñy v¨n) víi sinh th¸i häc, chuyªn
nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt
thñy v¨n vµ n−íc d−íi ®Êt cïng nh÷ng qu¸ tr×nh
x¶y ra trong ®ã (nh÷ng ph¶n øng lý-hãa, sinh Formatted
häc, qu¸ tr×nh di l−u, tÝch tô c¸c nguyªn tè hay
hîp chÊt hãa häc, qu¸ tr×nh nhiÔm bÈn, nhiÔm
mÆn,...) ®Õn sù sèng cña con ng−êi vµ sinh vËt.
Thñy ®Þa chÊt sinh th¸i ®Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c Deleted: Thuû
nguyªn tè dinh d−ìng hay ®éc h¹i trong n−íc Deleted: :
¶nh h−ëng ®Õn c¬ thÓ sinh vËt.
Formatted
ecologic facies [4714] : quÇn diÖn sinh th¸i.
X: environmental facies.
ecologic potential [4715] : tiÒm n¨ng sinh th¸i.
Kh¶ n¨ng cña mét sinh vËt khèng chÕ trùc Deleted: :
tiÕp vµ biÕn ®æi m«i tr−êng cña nã, nh− lµ kh¶
n¨ng cña sinh vËt t¹o r¹n cã thÓ dùng lªn mét
khung cøng vµ bÒn v÷ng trong ®íi sãng m¹nh.
ecologic reef [4716] : r¹n sinh th¸i, ¸m tiªu
sinh th¸i.
R¹n hãa th¹ch (lo¹i ¸m tiªu cæ) ®· ®−îc dùng
lªn vµ g¾n kÕt l¹i bëi c¸c sinh vËt thµnh mét
khèi nh« cao r¾n ch¾c, chÞu ®−îc sãng d−íi
®¸y biÓn.
ecological geochemistry [4717] : ®Þa hãa
sinh th¸i.
Khoa häc ghÐp nèi gi÷a ®Þa hãa häc vµ sinh
th¸i häc chuyªn nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña
nh÷ng nh©n tè ®Þa hãa cña m«i tr−êng ®Õn søc
kháe, bÖnh tËt cña con ng−êi vµ ®éng vËt còng
nh− sù ph¸t triÓn cña thùc vËt. Mét néi dung
nghiªn cøu ®−îc ®Æc biÖt quan t©m cña ®Þa hãa
sinh th¸i lµ sù d− thõa hay thiÕu hôt mét sè
nguyªn tè hãa häc nµo ®ã trong m«i tr−êng ¶nh
h−ëng ®Õn sù sèng sinh vËt.
ecological geology [4718] : ®Þa chÊt sinh th¸i.
Mét lÜnh vùc ®Þa chÊt häc chuyªn nghiªn cøu
phÇn trªn cïng cña th¹ch quyÓn (c¸c tÇng trªn
cña vá Tr¸i ®Êt) nh− mét trong sè nh÷ng hîp Deleted: bÒ mÆt
phÇn v« sinh cña c¸c hÖ sinh th¸i cã tæ chøc cao.
Nãi c¸ch kh¸c, ®Þa chÊt sinh th¸i võa lµ mét
®Þnh h−íng khoa häc cña ®Þa chÊt, võa lµ mét
thµnh phÇn cña ®Þa sinh th¸i häc, nã nghiªn cøu
c¸c chøc n¨ng sinh th¸i cña th¹ch quyÓn, quy
luËt thµnh t¹o vµ biÕn ®æi cña chóng, tr−íc hÕt Deleted: a
lµ trong mèi quan hÖ víi sù sèng vµ ho¹t ®éng
cña con ng−êi. ThuËt ng÷ ®−îc sö dông réng r·i Deleted: b
ë Nga. §n: environmental geology (dïng ë c¸c Deleted: (theo Trofimov V.T vµ Ziling
D.G)
n−íc ph−¬ng T©y).
ecological geophysics (ecogeophysics) [4719]:
®Þa vËt lý sinh th¸i.
Khoa häc ghÐp nèi gi÷a ®Þa vËt lý vµ sinh Formatted
th¸i häc chuyªn nghiªn cøu t¸c ®éng cña c¸c
tr−êng ®Þa vËt lý (träng tr−êng, tõ tr−êng, ®iÖn
tr−êng, tr−êng ®Þa chÊn, tr−êng phãng x¹,...) ®Õn
c¬ thÓ ng−êi vµ sinh vËt.
 ecology [4720] : sinh th¸i häc.
Khoa häc nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a sinh
vËt vµ m«i tr−êng cña chóng, bao gåm sù nghiªn
cøu c¸c kiÓu quÇn x·, c¸c chu kú thiªn nhiªn,
mèi quan hÖ gi÷a c¸c sinh vËt víi nhau, sinh ®Þa
lý häc vµ c¸c thay ®æi quÇn c−. §n: bionomics.
economic [4721] : kinh tÕ, cã lîi.
economic (commercial) evaluation of a
mineral deposit [4722] : ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ má
kho¸ng b»ng tiÒn.
ChØ tiªu (chØ sè) ph¶n ¸nh (thÓ hiÖn) tæng
hiÖu qu¶ kinh tÕ cña toµn bé thêi h¹n khai th¸c
má. Nã ®−îc x¸c ®Þnh d−íi d¹ng (nh− lµ) hiÖu
sè gi÷a gi¸ trÞ s¶n phÈm cuèi cïng cña kho¸ng
s¶n khai th¸c ®−îc tÝnh theo gi¸ ®· ®−îc x¸c
®Þnh vµ chi phÝ khai th¸c trong suèt thêi h¹n
khai th¸c. §¸nh gi¸ má b»ng tiÒn phôc vô viÖc
x¸c ®Þnh vµ lùa chän ranh giíi tèi −u gi÷a tr÷
l−îng kinh tÕ vµ cËn kinh tÕ (tr÷ l−îng trong vµ
ngoµi c©n ®èi). Gi¸ trÞ tÝnh b»ng tiÒn ®−îc x¸c
®Þnh trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ kinh tÕ-®Þa chÊt
khi kÕt thóc th¨m dß s¬ bé vµ th¨m dß tØ mØ;
Cßn trong qu¸ tr×nh khai th¸c chØ sè nµy cã thÓ
lµ c¬ së ®Ó chuyÓn tr÷ l−îng ngoµi c©n ®èi vÒ
nhãm tr÷ l−îng trong c©n ®èi.
economic (commercial) value of a mineral
deposits [4723] : ®¸nh gi¸ kinh tÕ má kho¸ng,
®Þnh gi¸ má kho¸ng, gi¸ trÞ kinh tÕ má kho¸ng,
gi¸ má kho¸ng.
§−îc x¸c ®Þnh b»ng tæ hîp c¸c th«ng sè nh−:
HiÖu qu¶ kinh tÕ (cña viÖc khai th¸c sö dông),
lîi nhuËn lµm t¨ng thu nhËp quèc d©n, hoÆc lµ
lo¹i nguyªn liÖu kho¸ng rÊt cÇn cho ®Êt n−íc
(quèc phßng ch¼ng h¹n), møc ®é gãp phÇn tháa
m·n nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã nhu
cÇu xuÊt khÈu v.v. Gi¸ má phô thuéc quy m« má
vµ chÊt l−îng quÆng, gi¸ thµnh khai th¸c vµ chÕ
biÕn, chÊt l−îng vµ sè l−îng s¶n phÈm cuèi cïng
(thµnh phÈm) thu ®−îc, thêi gian x©y dùng vµ
khai th¸c, kh¶ n¨ng sinh lêi vµ hoµn vèn ®Çu t−
c¬ b¶n vµ hµng lo¹t c¸c chØ tiªu kh¸c ph¶n ¸nh
c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý-kinh tÕ, d©n c−, sinh th¸i vµ
ý nghÜa kinh tÕ quèc d©n cña má (®ång nghÜa
víi ®¸nh gi¸ má b»ng tiÒn).
economic consequences of instability [4724] :
c¸c hËu qu¶ vÒ kinh tÕ cña tÝnh mÊt æn ®Þnh.
VÝ dô nh− tÝnh mÊt æn cña m¸i dèc, hÇm
lß, v.v.
economic efficiency of geological prospecting
[4725] : hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c«ng t¸c th¨m dß
®Þa chÊt, hiÖu qu¶ kinh tÕ th¨m dß.
§¸nh gi¸ t−¬ng quan gi÷a kÕt qu¶ vµ chi phÝ
cña c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt.
economic evaluation (estimation) of mineral
deposits [4726] : ®¸nh gi¸ kinh tÕ má kho¸ng.
198
economic geology [4727] : ®Þa chÊt kinh tÕ.
Nghiªn cøu, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ c¸c thÓ ®Þa
chÊt cã c¸c nguyªn liÖu (nhiªn liÖu, kim lo¹i,
phi kim lo¹i,...) mµ con ng−êi sö dông cã lîi.
economic geology map [4728] : b¶n ®å kinh
tÕ-®Þa chÊt. Deleted: :
Lo¹i b¶n ®å chuyªn ®Ò kinh tÕ, ®−îc thµnh
lËp trªn b¶n ®å nÒn ®Þa chÊt vµ thÓ hiÖn (ph¶n
¸nh) c¸c chØ sè kinh tÕ ph¸t triÓn c¬ së nguyªn
liÖu kho¸ng.
economic limit [4729] : giíi h¹n kinh tÕ.
economic mineral reserves [4730] : tr÷ l−îng
kinh tÕ, tr÷ l−îng trong c©n ®èi.
PhÇn tr÷ l−îng kho¸ng s¶n mµ viÖc khai th¸c,
sö dông chóng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ víi c«ng
nghÖ vµ kü thuËt khai th¸c, chÕ biÕn nguyªn liÖu
tiªn tiÕn ®¶m b¶o c¸c quy ®Þnh cña luËt ph¸p vÒ
sö dông.
economic reserve [4731] : tr÷ l−îng kinh tÕ.
Tr÷ l−îng ®−îc chøng minh cã lîi vÒ kinh tÕ
khi khai th¸c.
economic yield [4732] : l−u l−îng kinh tÕ.
L−u l−îng lín nhÊt cã thÓ b¬m ®−îc tõ tÇng
chøa n−íc mµ kh«ng g©y ra ¶nh h−ëng xÊu ®Õn
tÇng chøa n−íc vµ chÊt l−îng n−íc.
economics of geological prospecting [4733] :
kinh tÕ th¨m dß ®Þa chÊt.
Khoa häc kinh tÕ chuyªn ngµnh nghiªn cøu
c¸c h×nh th¸i t¸c ®éng cô thÓ cña c¸c quy luËt
kinh tÕ trong s¶n xuÊt ®Þa chÊt. Nh÷ng vÊn ®Ò
nghiªn cøu quan träng nhÊt cña kinh tÕ ®Þa chÊt
lµ: Dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn cña ngµnh ®Þa chÊt,
nghiªn cøu hoµn thiÖn viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ tæ
chøc c«ng t¸c ®Þa chÊt, nghiªn cøu c¸c ph−¬ng
ph¸p qu¶n lý hiÖn ®¹i s¶n xuÊt ®Þa chÊt, ph−¬ng
ph¸p tÝnh to¸n vµ ph©n tÝch c¸c chØ tiªu kinh tÕ- Deleted: .
kü thuËt cña c«ng t¸c ®Þa chÊt, nghiªn cøu hoµn Deleted:
thiÖn c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ
cña c«ng t¸c ®Þa chÊt, v.v.
economics of mineral resources [4734] : kinh
tÕ kho¸ng s¶n.
Bé m«n khoa häc nghiªn cøu theo quan ®iÓm
kinh tÕ (vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ) c¸c vÊn ®Ò vÒ
thiÕt lËp c¬ së nguyªn liÖu kho¸ng víi t− c¸ch lµ
mét trong nh÷ng yÕu tè cña lùc l−îng s¶n xuÊt
x· héi. Nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu chñ yÕu cña
kinh tÕ nguyªn liÖu kho¸ng lµ: Nghiªn cøu c¸c
ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhu cÇu nguyªn liÖu
kho¸ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®¸nh gi¸ kinh
tÕ ®Þa chÊt c¸c má kho¸ng, hoµn thiÖn c¬ chÕ vµ
biÖn ph¸p qu¶n lý tµi nguyªn kho¸ng s¶n,
nghiªn cøu gi¶i ph¸p sö dông hîp lý nguyªn liÖu
kho¸ng, v.v.
economy in design of shotcrete mixes [4735]:
TÝnh kinh tÕ trong thiÕt kÕ hçn hîp bª
 t«ng phun.
ecospace [4736] : kh«ng gian sinh th¸i.
Kho¶ng n»m trong khung siªu kh«ng gian
m«i tr−êng t−¬ng øng víi c¸c hoµn c¶nh m«i
tr−êng trong ®ã mét sinh vËt riªng biÖt cã thÓ
tån t¹i.
ecosphere [4737] : quyÓn sinh th¸i.
Nh÷ng phÇn cña vò trô thuËn lîi cho sù tån
t¹i cña sinh vËt sèng, nhÊt lµ sinh quyÓn.
ecostratigraphic unit [4738] : ph©n vÞ ®Þa tÇng
sinh th¸i.
Ph©n vÞ ®Þa tÇng ®−îc x©y dùng c¨n cø vµo
nguån gèc hoÆc m«i tr−êng trÇm tÝch cña hÖ
tÇng. VÝ dô nh− ®íi biÓn, ®íi n−íc mÆn hoÆc ®íi
trÇm tÝch b¨ng hµ. PhÇn lín thuËt ng÷ ph©n vÞ
®Þa tÇng sinh th¸i lµ kh«ng chÝnh thøc. §n:
ecozone.
ecostratigraphy [4739] : ®Þa tÇng sinh th¸i.
1- ThuËt ng÷ dµnh cho ®Þa tÇng häc dùa vµo
sinh th¸i cña c¸c d¹ng sinh vËt; sù ph©n bè ®Þa
tÇng cña c¸c phøc hÖ ®éng vËt hoÆc thùc vËt cña
vïng hay khu vùc cã gi¸ trÞ sinh th¸i.
2- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông khi nghiªn cøu vµ
ph©n lo¹i c¸c ®¸ ph©n tÇng theo h×nh th¸i nguån
gèc hoÆc m«i tr−êng trÇm tÝch.
ecosystem [4740] : hÖ sinh th¸i.
Mét hÖ thèng c¸c quÇn thÓ sinh vËt sèng
chung vµ ph¸t triÓn trong mét m«i tr−êng nhÊt
®Þnh, cã quan hÖ t−¬ng t¸c víi nhau vµ víi m«i
tr−êng ®ã. VÝ dô c¸c quÇn thÓ ®éng vËt vµ thùc
vËt chung sèng trong m«i tr−êng rõng ngËp mÆn
t¹o nªn hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn víi nh÷ng
®Æc tr−ng kh¸c víi nh÷ng hÖ sinh th¸i kh¸c.
ecotone [4741] : ®íi chuyÓn tiÕp sinh th¸i.
Mét ®íi chuyÓn tiÕp tån t¹i gi÷a hai quÇn x·
sinh th¸i. C¸c thµnh phÇn cña hai quÇn x· nµy
cã thÓ c¹nh tranh bªn trong ®íi, do ®ã ®−a ®Õn
mét sù phong phó gi¶ t¹o gäi lµ hiÖu øng r×a.
§n: tension zone.
ecotope [4742] : sinh c¶nh, c¶nh sinh th¸i.
N¬i sinh sèng cña mét sinh vËt riªng biÖt.
ecotopic [4743] : thÝch nghi sinh c¶nh.
Cã khuynh h−íng thÝch nghi víi c¸c hoµn
c¶nh riªng cña mét sinh c¶nh.
ecotype [4744] : d¹ng sinh th¸i.
BiÕn dÞ sinh th¸i cña mét loµi ®· thÝch nghi
víi c¸c hoµn c¶nh m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng.
ecozone [4745] : ®íi sinh th¸i.
1- X: ecostratigraphic unit.
2- §íi sinh th¸i, nh÷ng ph©n vÞ ®Þa tÇng cã
ranh giíi phÇn trªn vµ d−íi râ rµng do sù thay
®æi nghÞch ®¶o cña ®éng vËt kh«ng cïng tuæi.
Sù thay ®æi hÖ ®éng vËt nµy lu«n g©y ra sù thay
®æi l©u dµi cña ®ai t−íng.
199
ectexine [4746] : ectexin.
Mét líp cña exine.
ectexis [4747] : ectexis.
Migmatit hãa víi sù thµnh t¹o t¹i chç (in
situ) cña phÇn linh ®éng.
ectexite [4748] : ectexit.
§¸ ®−îc thµnh t¹o bëi qu¸ tr×nh ectexis. Ýt
sö dông.
ectinite [4749] : ectinit.
§¸ ®−îc thµnh t¹o nh− lµ kÕt qu¶ cña qu¸
tr×nh biÕn chÊt khu vùc vÒ c¬ b¶n lµ ®¼ng hãa,
cã nghÜa lµ biÕn chÊt trao ®æi kÌm theo kh«ng
®¸ng kÓ. Ýt sö dông.
ectocyst [4750] : líp bao ngoµi.
Líp cuticul bao ngoµi v¸ch th©n cña Rªu
®éng vËt cã hay kh«ng cã sù v«i hãa kÕt hîp.
ectoderm [4751] : ngo¹i b×, biÓu b×. Deleted: .
Líp th©n ngoµi cña sinh vËt, vÝ dô líp ngoµi
cña ®Üa nÒn vµ ®Üa miÖng, cña xóc tu vµ thµnh
cét ë polyp san h«. §èi víi ®éng vËt cã x−¬ng
sèng thuËt ng÷ nµy chØ dïng cho m« ph«i.
ectoderre [4752] : líp bao chÝnh.
Líp chÝnh cña bao ngoµi ë ®éng vËt
vá chitin.
ectoexine [4753] : Líp chÝnh cña bao ngoµi ë
®éng vËt vá chitin.
X: ektexine. Formatted
ectooecium [4754] : nÕp gÊp cña v¸ch ngoµi. Deleted: Mét líp cña exine.
PhÇn ngoµi th−êng v«i hãa cña nÕp gÊp v¸ch
th©n t¹o nªn æ trøng ë Rªu ®éng vËt MiÖng m«i
(Cheilostomata).
ectophragm [4755] : mµng hoµnh ngoµi.
Mµng máng n»m gi÷a c¸c ®Çu cuèi cña mÊu
chi trªn nang cña Trïng hai l«ng roi (Dino-
flagellata).
ectoproct [4756]: HËu m«n ngoµi (Ectoprocta).
Rªu ®éng vËt thuéc mét ph©n ngµnh ®Æc
tr−ng bëi mét thÓ l−îc trßn hay h×nh mãng ngùa Deleted: :
bao quanh måm, nh−ng kh«ng cã ë hËu m«n.
Tuæi: Ordovic (cã thÓ tíi Cambri muén) ®Õn Deleted: :
ngµy nay. Deleted: d
ectosiphuncle [4757] : v¸ch ngoµi siphon.
Deleted: .
V¸ch siphon ë mét sè Ch©n ®Çu, th−êng gåm
c¸c cæ v¸ch ng¨n vµ nh÷ng vßng liªn kÕt.
ectosolenian [4758] : cã cæ èng ngoµi.
Nãi vÒ mét Trïng lç (vÝ dô Lagena) cã cæ
ngoµi h×nh èng.
ectosome [4759] : líp vá ngoµi, thÓ ¸o ngoµi.
Vïng chu vi cña mét Bät biÓn bªn d−íi mÆt
hót n−íc vµ kh«ng cã c¸c phßng l«ng roi; phÇn
vá cña mét Bät biÓn.
ectyonine [4760] : cã khung x−¬ng b»ng gai
®¬n trôc.
Khung x−¬ng Bät biÓn cÊu thµnh bëi c¸c sîi
gai gåm c¸c gai ®¬n trôc cã lâi x−¬ng vµ mäc
tia.
edaphon [4761] : hÖ sinh vËt thæ nh−ìng.
Toµn bé ®éng vËt vµ thùc vËt sèng trong ®Êt.
eddy [4762] : xo¸y.
ChuyÓn ®éng quay xuÊt hiÖn trong dßng ch¶y
cña chÊt láng hay khÝ. §n: vortex.
Edenian [4763] : Eden.
BËc ë B¾c Mü. Ordovic th−îng (n»m trªn
Mohawki, n»m d−íi Maysvilli).
edenite [4764] : edenit.
1- Lo¹i hornblend kh«ng mµu chøa s¾t.
2- Kho¸ng vËt ë vÞ trÝ cuèi cña amphibol: Na
Ca2 Mg5 Al Si7 O22 (OH)2.
edentulous [4765] : kh«ng r¨ng.
Nh÷ng Th©n mÒm hai m¶nh kh«ng cã r¨ng
b¶n lÒ.
edge lease [4766] : hîp ®ång nh−îng ®Þa ë khu
r×a má.
edge water [4767] : n−íc ven r×a.
N−íc bao quanh r×a cña mét khèi dÇu
hoÆc khÝ.
edgewise conglomerate [4768] : cuéi kÕt
edgewis.
Lo¹i cuéi kÕt mang cÊu t¹o edgewise th−êng
lµ cuéi v«i cã d¹ng kÐo dµi theo ph−¬ng c¾t
ngang líp.
edgewise structure [4769] : cÊu t¹o edgewis.
KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch nguyªn sinh ®Æc tr−ng
bëi sù s¾p xÕp cña c¸c thµnh phÇn vôn d¹ng ®Üa,
tÊm,... víi trôc dµi cã h−íng dèc kh¸c nhau so
víi mÆt ph©n líp. Nguyªn nh©n cã thÓ do t¸c
®éng cña n−íc ch¶y hoÆc sù tr−ît lë x¶y ra qu¸
sím sau khi l¾ng ®äng.
edingtonite [4770] : edingtonit.
Kho¸ng vËt zeolit mµu tr¾ng hoÆc tr¾ng-x¸m
nh¹t: BaAl2Si3O10.4H2O.
edolite [4771] : edolit.
Mét kiÓu ®¸ sõng gåm chñ yÕu feldspar vµ
mica. Còng cã nh÷ng biÕn thÓ cã chøa cordierit
(ariolite) hoÆc andalusit (astite). Tªn ®¸ b¾t
nguån tõ ®Þa danh Edolo vïng nói Alps thuéc ý.
edrioasteroid [4772] : Sao biÓn cè ®Þnh
(Edrioasteroidea).
§éng vËt d¹ng Sao biÓn cè ®Þnh, cã nhiÒu
phiÕn thuéc mét líp cã hÖ ch©n mót gi÷a phiÕn
v¸ch n¨m c¸nh rÊt ph¸t triÓn. Tuæi: Cambri sím
®Õn Carbon sím.
Eemian [4773] : Eem.
BËc bµo tö phÊn vµ ®Þa tÇng khÝ hËu ë B¾c
¢u. Pleistocen th−îng (n»m trªn Saali, n»m d−íi
Weichseli).
effect [4774] : hiÖu øng, hiÖu qu¶, t¸c ®éng.
effect of gas pressure during blasting [4775]:
200
t¸c ®éng cña ¸p suÊt khÝ trong næ m×n.
effect of moisture [4776] : t¸c ®éng, ¶nh
h−ëng cña ®é Èm, hµm l−îng n−íc.
effective [4777] : cã hiÖu lùc, cã hiÖu qu¶.
effective burden (in blasting) [4778] : líp phñ
h÷u hiÖu (trong næ m×n).
effective diameter [4779] : ®−êng kÝnh h÷u Formatted
hiÖu.
§−êng kÝnh cña c¸c h¹t ®Êt t−¬ng øng víi gi¸
trÞ 10% h¹t mÞn h¬n trªn ®−êng cong ph©n bè ®é
h¹t.
effective drainage porosity [4780] : ®é rçng Deleted: a
tho¸t n−íc h÷u hiÖu. Deleted: b
§n: effective porosity.
effective force [4781] : lùc hiÖu dông, lùc h÷u
hiÖu.
Lùc ®−îc truyÒn dÉn nhê kiÕn tróc h¹t cña
mét khèi ®Êt ®¸ chÞu øng suÊt.
effective grain size [4782] : kÝch th−íc h¹t h÷u
hiÖu, ®−êng kÝnh h¹t h÷u hiÖu.
effective normal stress [4783] : øng suÊt Deleted: ven
vu«ng gãc h÷u hiÖu.
øng suÊt h÷u hiÖu theo ph−¬ng th¼ng ®øng
t¸c dông lªn mãng. Deleted: cÊu t¹o d¹ng cuéi
effective particle size [4784] : cì h¹t h÷u hiÖu. Deleted: d¹ng cuéi
effective pay [4785] : tiÒn l−¬ng thùc tÕ. Formatted
effective permeability [4786] : ®é thÊm h÷u
Formatted
hiÖu.
Kh¶ n¨ng cña ®Êt ®¸ cho mét chÊt láng hay Deleted: cÊu t¹o d¹ng cuéi
khÝ (hoÆc hçn hîp khÝ-chÊt láng) thÊm qua khi Deleted: chuyÓn dÞch chÊt láng vµ khÝ
c¸c lç hæng ®· chøa s½n (ch−a b·o hßa) mét chÊt Deleted: mét lo¹i
láng hay khÝ kh¸c, vÝ dô dÇu háa hoÆc n−íc.
Deleted: khi cã mÆt
Ss: absolute permeability.
effective pore volume [4787] : thÓ tÝch lç rçng Deleted: hoÆc
h÷u hiÖu. Deleted: kh¸c
Kho¶ng trèng trong ®Êt ®¸ cho phÐp n−íc cã
thÓ tù do l−u th«ng, trõ kho¶ng trèng bÞ kh«ng
khÝ vµ n−íc mµng máng chiÕm chç.
effective porosity [4788] : ®é rçng h÷u hiÖu.
Tû sè gi÷a thÓ tÝch cña c¸c lç hæng hë (tøc lµ
c¸c lç hæng th«ng th−¬ng víi nhau, cã kh¶ n¨ng
cho n−íc l−u th«ng) víi thÓ tÝch chung cña ®Êt
®¸, ®−îc biÓu thÞ b»ng %. Ss: porosity, Deleted: §ång nghÜa: effective
continuous porosity. drainage porosity.
§n: effective drainage porosity.
effective pressure [4789] : ¸p lùc h÷u hiÖu.
X: effective stress. Deleted: E
effective spacing (in blasting) [4790] : d·n Formatted
c¸ch h÷u hiÖu (trong næ m×n).
Deleted: :
effective stress [4791] : øng suÊt h÷u hiÖu.
øng suÊt nµy ®−îc coi lµ h÷u hiÖu v× nã cã
kh¶ n¨ng huy ®éng lùc néi ma s¸t. Trong ®Êt
b·o hßa vµ ë tr¹ng th¸i c©n b»ng, øng suÊt h÷u
hiÖu b»ng øng suÊt tæng trõ ®i øng suÊt trung
hßa cña chÊt láng (th−êng lµ n−íc) trong c¸c lç
rçng cña vËt liÖu (th−êng ®−îc gäi lµ ¸p lùc lç
rçng hoÆc ¸p lùc n−íc lç rçng). Kh¸i niÖm øng
suÊt h÷u hiÖu ®−îc Terzaghi K. nªu ra lÇn ®Çu
tiªn n¨m 1936 ë d¹ng "®Þnh luËt øng suÊt h÷u
hiÖu", lµm c¬ së cho viÖc t×m hiÓu c¸c ®Æc tÝnh,
hµnh vi kü thuËt cña ®Êt. Nã ®¹t cùc ®¹i khi ®Êt
®¸ bÞ nÐn chÆt ngay tr−íc khi bÞ ph¸ hñy.
§n: effective pressure.
effective velocity [4792] : vËn tèc h÷u hiÖu.
VËn tèc thùc tÕ khi thÊm qua m«i tr−êng
chøa n−íc.
efficiency [4793] : hiÖu qu¶, hiÖu suÊt,
n¨ng suÊt.
efficient estimate [4794] : −íc l−îng cã
hiÖu qu¶.
Cïng mét tham sè a, cã thÓ cã nhiÒu −íc
l−îng kh«ng chÖch vµ v÷ng kh¸c nhau. −íc
l−îng · cã ph−¬ng sai cùc tiÓu trong sè c¸c −íc
l−îng nµy, gäi lµ −íc l−îng cã hiÖu qu¶ −íc
l−îng, cã tÝnh chÊt t−¬ng tù khi khèi l−îng tËp
mÉu chän t¨ng lªn v« h¹n gäi lµ −íc l−îng tiÖm
cËn hiÖu qu¶. Trung b×nh mÉu vµ ph−¬ng sai
mÉu ®Òu lµ nh÷ng −íc l−îng cã hiÖu qu¶ cña kú
väng to¸n vµ ph−¬ng sai t−¬ng øng. Trong thùc
tÕ ®Þa chÊt, tïy theo hoµn c¶nh tÝnh −íc l−îng
mµ chó ý ®Õn tÝnh hiÖu qu¶ cña −íc l−îng.
effluent [4795] : ph©n l−u, dßng ch¶y ra.
1- Dßng ch¶y h×nh thµnh do sù ph©n nh¸nh
cña mét con s«ng (suèi) lín h¬n hay tõ hå
tho¸t ra.
2- Dßng chÊt láng hay n−íc th¶i ch¶y ra tõ
bÓ chøa.
effluent seepage [4796] : thÊm rØ.
N−íc d−íi ®Êt lé ph©n t¸n trªn mÆt ®Êt theo
mét diÖn réng kh«ng t¹o thµnh dßng ch¶y
tËp trung.
effusion [4797] : phun trµo.
Sù phun trµo cña dung nham t−¬ng ®èi láng
lªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt; còng nh− ®¸ ®· ®−îc
thµnh t¹o.
eggletonite [4798] : egletonit.
Kho¸ng vËt: (Na,K,Ca)2(Mn,Zn,Mg,Fe,Al)8
(Si,Al)12(O,OH)32 chøa Na t−¬ng tù víi
ganophyllit.
eggstone [4799] : ®¸ trøng c¸.
§n: oolite.
eglestonite [4800] : eglestonit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu vµng-n©u nh¹t:
Hg96 Cl48 O32.
egueiite [4801] : egueiit.
VËt liÖu mµu n©u phít vµng trong c¸t kÕt h¹t
nhá chøa sÐt, cã thµnh phÇn lµ phosphat ngËm
n−íc, s¾t ho¸ trÞ ba vµ mét l−îng nhá calci
201
vµ nh«m.
ehrwaldite [4802] : ehrwaldit.
Lo¹i ®¸ augitit cã chøa c¶ orthopyroxen vµ
clinopyroxen (pyroxen thoi vµ pyroxen xiªn).
Eifelian [4803] : Eifel.
BËc do Dumont (1848) x¸c lËp theo tªn thµnh Deleted: ë Ch©u ¢u
phè Eifel ë T©y Ban Nha, bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, Devon trung (n»m trªn Ems, n»m Deleted: .
d−íi Givet).
eifelite [4804] : eifelit.
Kho¸ng vËt cña nhãm milarit: (Na, K) (Mg,
Fe, Cu, Zn, Mn, Cr, Al, Ti)4.43 (Si, Al)12 O30.
einbolite [4805] : einbolit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu vµng-xanh l¸
c©y : Ag (Cl, Br), cã thµnh phÇn trung gian gi÷a
clorargyrit vµ bremargyrit.
eitelite [4806] : eitelit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Na2 Mg (CO3)2.
ejecta [4807] : vËt liÖu phun næ.
VËt liÖu vôn do nói löa phun næ ra.
§n: ejectamenta, pyroclastics.
ekanite [4808] : ekanit.
Kho¸ng vËt mµu xanh :
(Th,U)(Ca,Fe,Pb)2Si8O20.
ekaterinite [4809] : ekaterinit.
Kho¸ng vËt: Ca2 B4 O7 (Cl, OH)2.2H2O.
ekerite [4810] : ekerit.
Syenit hoÆc syenit th¹ch anh cã chøa
arfvedsonit nh− lµ thµnh phÇn chñ yÕu cïng víi
acmit, micropertit, microclin natri vµ mét l−îng
nhá th¹ch anh. Tªn gäi nµy do Brögger ®−a ra
n¨m 1906, b¾t nguån tõ ®Þa danh eker thuéc
miÒn oslo, Na uy. Ýt ®−îc sö dông.
eksedofacies [4811] : t−íng phong hãa. Deleted: ch¶y
T−íng vÒ m«i tr−êng phong ho¸.
ektexine [4812] : ektexin. Deleted: e
Mét líp cña exin ë bµo tö phÊn hoa cã t« Deleted: e
®iÓm ë mÆt ngoµi.
elapsed time [4813] : thêi gian tr«i qua, thêi
gian thÝ nghiÖm.
Th−êng ®−îc nh¾c ®Õn trong c¸c thÝ nghiÖm,
tÝnh tõ thêi ®iÓm b¾t ®Çu thÝ nghiÖm.
Elasmobranchii [4814] : C¸ mang phiÕn.
Mét ph©n líp cña líp C¸ sôn, ®Æc tr−ng bëi
sù treo hµm kiÓu khíp mãng-hµm hay kiÓu khíp Deleted: .
mãng vu«ng vµ cã nhiÒu r¨ng. NÕu c¶i biÕn ®Ó
nghiÒn th× c¸c r¨ng kh«ng bÞ tiªu gi¶m thµnh
mét sè Ýt phiÕn nh− ë Bradydonti vµ
Holocephali. Gåm c¸ mËp, c¸ ®uèi.
elastic brittle rock mass [4815] : ®¸ khèi cøng
rßn, ®µn håi.
elastic constant [4816] : h»ng sè ®µn håi.
Mét trong nh÷ng hÖ sè x¸c ®Þnh tÝnh chÊt ®µn
håi cña vËt chÊt, nh− h»ng sè Lame, h»ng sè
Poisson hoÆc hÖ sè ®µn håi (moduli of
elasticity).
elastic constants for a rock mass [4817] : c¸c
h»ng sè ®µn håi cña khèi ®¸.
elastic deformation [4818] : biÕn d¹ng ®µn
håi.
BiÕn d¹ng x¶y ra tøc thêi ngay khi chÊt t¶i vµ
tøc thêi triÖt tiªu khi dì t¶i. BiÕn d¹ng ®µn håi lµ
biÕn d¹ng ng−îc víi lo¹i tõ biÕn.
elastic limit [4819] : giíi h¹n ®µn håi.
øng suÊt lín nhÊt cã thÓ ph¸t triÓn trong mét
vËt thÓ mµ kh«ng ®Ó l¹i biÕn d¹ng l©u dµi sau
khi vËt thÓ ®−îc gi¶i phãng khái tr¹ng th¸i øng
suÊt ®ã. §−îc x¸c ®Þnh nh− lµ ®iÓm trªn ®−êng
cong øng suÊt-biÕn d¹ng ph©n c¸ch hai tr¹ng
th¸i ®µn håi vµ kh«ng ®µn håi.
elastic medium [4820] : m«i tr−êng ®µn håi.
elastic models of explosive-rock interaction
[4821] : m« h×nh ®µn håi t−¬ng t¸c chÊt næ-®¸.
elastic modulus [4822] : hÖ sè, modul ®µn håi.
elastic reserves [4823] : tr÷ l−îng ®µn håi.
L−îng n−íc d−íi ®Êt cã thÓ khai th¸c ®−îc tõ
tÇng chøa n−íc cã ¸p khi h¹ thÊp cét ¸p lùc trªn
m¸i do tÝnh ®µn håi cña n−íc. X: static reserves.
elastic state [4824] : tr¹ng th¸i ®µn håi.
elastic strain [4825] : biÕn d¹ng ®µn håi.
Sù biÕn d¹ng ®−îc håi phôc hoµn toµn vµ
ngay lËp tøc khi dì t¶i.
elastic wave [4826] : sãng ®µn håi.
Mét lo¹i sãng ®Þa chÊn.
elasticity [4827] : ®é ®µn håi, ®µn håi.
TÝnh chÊt cña vËt liÖu trë l¹i h×nh d¹ng ban
®Çu sau khi kh«ng cßn lùc t¸c dông.
elbaite [4828] : elbait.
Kho¸ng vËt nhãm turmalin:
Na(Li,Al)3Al6 (BO3)3(SiO3)6(OH)4.
Elbe [4829] : Elbe.
ThuËt ng÷ sö dông ë B¾c ¢u ®Ó chØ giai ®o¹n
b¨ng hµ ®Çu tiªn cña Pleistocen.
elbow twin [4830] : song tinh khuûu tay.
X: geniculate twin.
eldrin [4831] : eldrin.
Thuèc trõ s©u organoclorin, bÒn l©u, rÊt ®éc
®èi víi ®éng vËt cã x−¬ng sèng. BÞ cÊm sö dông
ë ViÖt Nam.
electric blasting [4832] : næ m×n b»ng ®iÖn.
electric log [4833] : carota ®iÖn.
C¸c ph−¬ng ph¸p carota ®iÖn bao gåm ®iÖn
tr−êng tù nhiªn, ®iÖn trë, ®iÖn c¶m øng.
electrical conductivity [4834] : ®é dÉn ®iÖn.
1- (®vl) Sè ®o dßng ®iÖn ch¹y trong vËt chÊt
d−íi ¶nh h−ëng cña tr−êng ®iÖn. Nã nghÞch ®¶o
víi ®iÖn trë vµ sè ®o lµ Omh trªn mÐt.
2- (®cthv) TÝnh chÊt cña n−íc cã kh¶ n¨ng
202
cho dßng ®iÖn ch¹y qua. §é dÉn ®iÖn phô thuéc Deleted: n
vµo nång ®é c¸c muèi hßa tan vµ nhiÖt ®é cña
n−íc. Dùa vµo ®é dÉn ®iÖn cã thÓ dù ®o¸n ®é
kho¸ng hãa cña n−íc (®é kho¸ng hãa cµng cao,
®é dÉn ®iÖn cµng lín).
electrical method [4835] : ph−¬ng ph¸p th¨m
dß ®iÖn.
Mét ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý th¨m dß dùa trªn
tÝnh chÊt ®iÖn hoÆc ®iÖn hãa cña ®¸. C¸c ph−¬ng
ph¸p ®iÖn chñ yÕu gåm: ph−¬ng ph¸p ®iÖn trë,
ph−¬ng ph¸p ®iÖn tr−êng tù nhiªn, ph©n cùc
kÝch thÝch, c¸c ph−¬ng ph¸p c¶m øng ®iÖn tõ.
electrical monitoring device [4836] : thiÕt bÞ
quan tr¾c ch¹y ®iÖn.
electrical resistance strain gauges [4837] :
biÕn d¹ng kÕ ®iÖn trë.
Dông cô ®o biÕn d¹ng ®iÖn trë, tøc ®o biÕn
d¹ng cña vËt thÓ trªn c¬ së biÕn ®æi ®iÖn trë.
electrical resistivity [4838] : ®iÖn trë.
§é trë kh¸ng cña vËt chÊt tÝnh cho mét ®¬n
vÞ ®é dµi trªn mét tiÕt diÖn nhÊt ®Þnh.
electrical resistivity sounding [4839] : ®o s©u
®iÖn.
Mét ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é s©u cña mét Formatted
mÆt nµo ®ã trong mÆt c¾t ®Þa chÊt b»ng hÖ thiÕt
bÞ ®o s©u ®iÖn.
electrical twinning [4840] : song tinh ®iÖn.
Song tinh trong th¹ch anh, phï hîp víi luËt
song tinh Dauphin.
electrically indicating piezometers [4841] :
èng ®o ¸p lùc n−íc ch¹y ®iÖn.
electro osmosis [4842] : gia cè nÒn ®Êt b»ng
ph−¬ng ph¸p ®iÖn-thÊm.
Gia cè nÒn ®Êt b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÖn-thÊm,
N−íc dÞch chuyÓn vµ tho¸t ra khái ®Êt d−íi t¸c Deleted: ®−îc
dông cña dßng ®iÖn.
electrode array [4843] : hÖ ®iÖn cùc. Deleted: thiÕt bÞ
D¹ng cÊu h×nh cña c¸c ®iÖn cùc trªn hoÆc Deleted: r
d−íi mÆt ®Êt trong c¸c ph−¬ng ph¸p th¨m dß
Deleted: mÆt ®Êt
®iÖn.
electrodeless discharge [4844] : phãng ®iÖn
kh«ng ®iÖn cùc.
Ph¸t sãng ®iÖn tõ vËt chÊt ®· n¹p n¨ng l−îng
b»ng dßng c¶m øng.
electrofiltration potential [4845] : ®iÖn thÕ
thÊm läc.
§iÖn thÕ thÊm läc ®−îc t¹o ra bëi sù vËn
®éng cña dung dÞch qua c¸c lç hæng cña ®¸ vµ
quÆng.
electrolysis [4846] : ®iÖn ph©n.
Ph−¬ng ph¸p sö dông dßng ®iÖn ®i qua dung
dÞch t¹o kÕt tña ë c¸c cùc ®iÖn.
electromagnetic method [4847] : ph−¬ng ph¸p
®iÖn tõ.
 Mét ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®iÖn dùa trªn c¬
së ®o tr−êng tõ biÕn ®æi cã liªn quan víi dßng
®iÖn nh©n t¹o hoÆc dßng ®iÖn tù nhiªn ë d−íi
mÆt ®Êt. NÕu dßng ®iÖn nµy lµ dßng c¶m øng t¹o
thµnh bëi tr−êng tõ s¬ cÊp biÕn ®æi th× gäi lµ
ph−¬ng ph¸p c¶m øng ®iÖn tõ, cßn ng−îc l¹i,
nÕu dßng ®iÖn ®o ®−îc lµ dßng dÉn vµo trong
®Êt b»ng c¸c ®iÖn cùc th× ph−¬ng ph¸p biÕn ®æi
®ã lµ ph−¬ng ph¸p ®iÖn tõ.
electron diffraction analysis [4848] : ph©n
tÝch nhiÔu x¹ ®iÖn tõ.
electron microscope [4849] : kÝnh hiÓn vi
®iÖn tö.
ThiÕt bÞ quang häc-®iÖn tö, chïm ®iÖn tö ®iÒu
chØnh tiªu ®iÓm cña nh÷ng l¨ng kÝnh ®iÖn tö hoÆc
®iÖn tõ, h×nh ¶nh cña vËt thÓ nhá bÐ ®−îc phãng
®¹i lªn trªn mµn huúnh quang. Do b−íc sãng rÊt
ng¾n cña ®iÖn tö nªn kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö cã kh¶
n¨ng ph©n tÝch cÊu tróc tinh tÕ nhÊt, vµ cã kh¶
n¨ng phãng ®¹i vËt ph©n tÝch lªn 100.000 lÇn.
electron microscopy [4850] : ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch hiÓn vi ®iÖn tö.
X¸c ®Þnh vµ nhËn biÕt cÊu tróc cña vËt thÓ
b»ng c¸ch sö dông kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö.
element concentration [4851] : tËp trung
nguyªn tè.
Trong qu¸ tr×nh ®Þa chÊt néi sinh, sù tËp
trung nguyªn tè ®Õn mét møc nµo ®ã cã thÓ h×nh
thµnh c¸c th©n quÆng trong m«i tr−êng ®Þa chÊt
thuËn lîi vµ kÌm theo lµ ®íi n©ng cao hµm l−îng
nguyªn tè xung quanh c¸c th©n quÆng ®ã.
element dispersion [4852] : ph©n t¸n
nguyªn tè.
X: element concentration.
element migration [4853] : di chuyÓn
nguyªn tè.
C¸c nguyªn tè trong vá Qu¶ ®Êt n»m trong
tr¹ng th¸i c©n b»ng ®éng. Tuy nhiªn chóng lu«n
lu«n bÞ thay ®æi d¹ng tån t¹i vµ di chuyÓn tõ hÖ
nµy sang hÖ kh¸c d−íi t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè
di chuyÓn néi lùc vµ ngo¹i lùc.
elemental concentration botany [4854] : thùc
vËt tËp trung nguyªn tè.
Trong tù nhiªn, cã thÓ gÆp lo¹i thùc vËt chøa
nhiÒu nguyªn tè nµo ®ã nh−: Li, B, Ca, Al,...
®−îc lùa chän cho lÊy mÉu nghiªn cøu sinh
®Þa hãa.
elements of symmetry [4855] : yÕu tè
®èi xøng.
X: symmetry elements.
eleolite [4856] : eleolit.
Kho¸ng vËt d¹ng khèi, ¸nh mê mµu x¸m
nh¹t, xanh s¸ng hoÆc n©u, ®á n©u nh¹t, cã thÓ sö
dông lµm trang søc, trang trÝ. §n: nepheline.
eleolite syenite [4857] : syenit nephelin.
203
Lµ biÕn thÓ h¹t th« cã chøa eleolit.
§n: syenite nepheline.
Eleutherozoan [4858] : Da gai tù do
(Eleutherozoa).
§éng vËt Da gai sèng kh«ng b¸m cè ®Þnh Deleted: ª
vµo ®¸y.
elevation [4859] : chiÒu cao, cao ®é, cao tr×nh. Deleted: .
1- ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh Deleted: a)
cña bÊt kú h×nh d¹ng nµo cao h¬n ®Êt liÒn kÒ
hoÆc ®¸y ®¹i d−¬ng bao quanh; vÞ trÝ hoÆc ®iÓm
®−îc n©ng cao. Deleted: .
2- §é dµi th¼ng ®øng tõ ®iÓm mèc (th−êng lµ Deleted: b)
mùc n−íc biÓn trung b×nh) ®Õn mét ®iÓm hay
Deleted: .
vËt thÓ trªn mÆt.
elevation relief ratio [4860] : tû lÖ ®é cao
®Þa h×nh. Deleted: .
Tû lÖ (hay hÖ sè) ®é cao ®Þa h×nh ®−îc tÝnh
theo c«ng thøc sau: (®é cao trung b×nh-®é cao
nhá nhÊt)/(®é cao lín nhÊt-®é cao nhá nhÊt).
elision [4861] : bµo mßn.
Thêi ®iÓm gi¸n ®o¹n trÇm tÝch do vËt liÖu bÞ
bµo mßn vµ t¸i l¾ng ®äng ë c¸c vïng tròng
kÕ cËn.
elkhornite [4862] : elkhornit.
Syenit augit chøa labradorit ®é s©u võa.
ThuËt ng÷ chØ c¸c ®¸ lÊy tõ Elkhorn vïng
Montana. Ýt ®−îc sö dông.
ellestadite [4863] : elestadit.
Kho¸ng vËt nhãm apatit:
Ca5 (SiO4, PO4, SO4)3 (OH, Cl. F).
ellipsoid [4864] : elipsoid. Deleted: x
MÆt bËc hai cã ph−¬ng tr×nh chÝnh t¾c trong
x2 y2 z2
hÖ täa ®é Descartes + + =1.
a2 b2 c2
ellipsoid of stress [4865] : elipsoid øng suÊt.
Elipsoid biÓu diÔn tr¹ng th¸i øng suÊt t¹i mét
®iÓm trong mét vËt r¾n. B¸n trôc lµ c¸c vect¬
biÓu diÔn c¸c øng suÊt chÝnh t¹i ®iÓm ®ã vµ mét
b¸n kÝnh vect¬ bÊt kú biÓu diÔn øng suÊt tæng
hîp trªn mét mÆt ph¼ng nhÊt ®Þnh ®i qua diÓm
®ã. Khi mét trong c¸c øng suÊt chÝnh b»ng
kh«ng th× ta cã tr−êng hîp øng suÊt ph¼ng, khi
®ã mÆt elipsoid trë thµnh mét elip.
ellipsoidal lava [4866] : dung nham cÇu gèi.
Tªn gäi chung cho dßng dung nham víi d¹ng
elipsoid, cã nghÜa lµ dung nham cÇu gèi vµ phÇn
®¸y cña dßng dung nham.
elliptical coordinates [4867] : hÖ täa ®é elip.
elliptical excavation [4868] : khai ®µo (hÇm,
hè ®µo) d¹ng elip.
ellipticone [4869] : vá cuén bÇu dôc.
Vá cuén ë Ch©n ®Çu cã vßng cuèi cïng cuén
b×nh bÇu dôc, hoÆc mÊt ®i tÝnh ®Òu ®Æn cña sù
cuén trßn ë c¸c vßng trong.
 elpasolite [4870] : elpasolit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc, kh«ng mµu :
K2 Na Al F6.
elphidiid [4871] : Elphidiidae.
Trïng lç thuéc mét hä cã mét hÖ kªnh ®−êng
kh©u më thµnh c¸c hµng lç kh©u. Tuæi: Paleocen
®Õn ngµy nay.
elpidite [4872] : elpidit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn ®á g¹ch :
Na2 Zr Si6 O15 .3H2O.
Elsterian [4873] : Elster.
BËc bµo tö phÊn vµ ®Þa tÇng khÝ hËu ë B¾c
¢u. Pleistocen trung (n»m trªn Cromeri, n»m
d−íi Holstein). T−¬ng ®−¬ng thêi gian víi b¨ng
hµ Mindel.
Eltonian [4874] : Elton.
BËc ë ch©u ¢u. Silur th−îng (n»m trªn
Wenlock, n»m d−íi Bringewood).
eluvial [4875] : eluvi.
§Ò cËp tíi hoÆc cã chøa vËt liÖu eluvi ®−îc
tÝch tô do giã.
eluviation [4876] : qu¸ tr×nh t¹o tµn tÝch,
t¹o sÐt.
Sù vËn chuyÓn vËt liÖu hßa tan hoÆc vÈn c¬
häc trong ®Êt tõ tÇng A xuèng tÇng B do thÈm
thÊu n−íc bÒ mÆt. ThuËt ng÷ hay dïng kh«ng
lo¹i trõ ®èi víi dung dÞch keo, trong khi ®ã sù
röa lòa ¸m chØ sù vËn chuyÓn toµn bé vËt liÖu
hßa tan.
eluvium [4877] : eluvi, tµn tÝch.
1- §Êt hoÆc c¸t h¹t mÞn do giã vËn chuyÓn vµ
lµm tÝch tô, nh− ë mét ®ôn c¸t.
2- Sù tÝch tô c¸c m¶nh ®¸ vôn t¹i chç do ph¸
hñy c¸c ®¸; s¶n phÈm phong hãa; tµn tÝch.
elvan [4878]:porphyr th¹ch anh, porphyr granit.
Tªn gäi b¾t nguån tõ tiÕng Celtic cã nghÜa lµ
"®¸ tr¾ng" ®Ó chØ c¸c ®¸ s©u võa cã thµnh phÇn
nh− granit, ®Æc biÖt lµ porphyr th¹ch anh.
Turmalin, fluorit vµ topaz cã thÓ cã mÆt d−íi
d¹ng c¸c kho¸ng vËt phô. Ýt ®−îc sö dông.
§n: elvanite.
elyite [4879] : elyit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Pb4 Cu (SO4) (OH)8.
e-mail [4880] : th− ®iÖn tö.
Sö dông m¹ng m¸y tÝnh ®Ó ph¸t vµ thu c¸c
th«ng b¸o. §−îc liªn kÕt bëi c¸c ghÐp nèi d÷
liÖu tèc ®é cao v−ît qua c¸c biªn giíi quèc gia,
th− ®iÖn tö cho phÐp b¹n th¶o c¸c th«ng b¸o vµ
göi chóng, chØ trong vµi gi©y, ®Õn nhiÒu ng−êi
nhËn ë bÊt kú mét ®Þa ®iÓm nµo trªn thÕ giíi.
embankment [4881] : ®ª, ®Ëp, bê; ®¾p ®ª,
®¾p ®Ëp.
1- Doi c¸t, b·i c¸t ch¾n hay mòi c¸t ®−îc båi
204
®¾p phÝa ngoµi bê biÓn do t¸c dông cña sãng hay
dßng gÇn bê. §n: bank.
2- §ª, nÒn ®−êng, ®ª bao, ®ª quai,... ®−îc
x©y dùng nªn b»ng c¸ch ®¾p ®Êt hay ®¸, gäi t¾t
lµ ®ª.
embankment fill [4882] : ®Êt ®¾p. Deleted: :
§Êt hay ®¸ dïng ®Ó ®¾p ®ª, gäi t¾t lµ ®Êt ®¾p.
embayment [4883] : låi lâm, gÆm mßn, vÞnh.
1- Sù th©m nhËp cña vËt chÊt nÒn vi tinh thÓ Deleted: a
vµo trong c¸c ban tinh, lµm cho c¸c ranh giíi tù
h×nh "b×nh th−êng" cña chóng bÞ ph¸ hñy.
2- Sù gÆm mßn kh«ng trËt tù hoÆc sù biÕn ®æi Deleted: b
ranh giíi c¹nh cña c¸c tinh thÓ bëi magma mµ tõ
®ã nã ®−îc kÕt tinh hoÆc trong ®ã chóng xuÊt
hiÖn nh− lµ c¸c bao thÓ ngo¹i lai, ®Æc biÖt lµ sù
gÆm mßn s©u vµo c¸c c¹nh cña ban tinh.
3- Sù th©m nhËp cña mét tinh thÓ bëi tinh thÓ Deleted: c
kh¸c tù h×nh h¬n. Nh− vËy tinh thÓ ®−îc gäi lµ
"tinh thÓ bÞ gÆm mßn".
4- Sù thµnh t¹o vÞnh, vòng däc bê biÓn.
5- MiÒn vâng, miÒn tròng.
embedded [4884] : bao bäc.
BÞ trÇm tÝch phñ hoÆc bao chøa trong phÇn Deleted: .
nÒn, vÝ dô nh− sái bÞ bao chøa trong bét.
embolite [4885] : embolit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu vµng, xanh l¸
c©y: Ag (Cl, Br), cã thµnh phÇn trung gian gi÷a
clorargyrit vµ bromargyrit.
embouchure [4886] : cöa s«ng.
Cöa s«ng (hay miÖng s«ng), mét phÇn cöa
s«ng tiÕn s©u ra biÓn, ®¹i d−¬ng.
embrechite [4887] : embrechit.
Migmatit trong ®ã mét sè thµnh phÇn cÊu
tróc cña c¸c ®¸ tån t¹i tr−íc ®−îc gi÷ l¹i,
migmatit víi cÊu t¹o ph©n líp song song ®−îc
b¶o tån, th−êng bao gåm c¸c ban biÕn tinh
feldspar hoÆc c¸c líp vµ thÊu kÝnh granit. Ýt
®−îc sö dông.
embreyite [4888] : embreyit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng : Deleted: §ång nghÜa: elvanite.
Pb5 (CrO4)2 (PO4)2.H2O.
embryonic [4889] : ph«i.
Giai ®o¹n tr−ëng thµnh sím nhÊt trong ®êi
sèng mét ®éng vËt.
embryonic apparatus [4890] : bé phßng ph«i.
Nhãm c¸c phßng ë trung t©m mét sè vá
Trïng lç ®¹i cÇu, lín h¬n vÒ kÝch th−íc vµ kh¸c
vÒ h×nh thï còng nh− xÕp s¾p so víi c¸c phßng
kh¸c. §n: nucleoconch. Formatted
embryonic volcano [4891] : nói löa ph«i thai.
èng næ nói löa d¹ng d¨m kÕt lÊp ®Çy kh«ng
thÓ hiÖn trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt vµ ®−îc quan niÖm
nh− lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh phun næ ngÇm.
Nh÷ng vÝ dô cña c¸c ®¸ nói löa tuæi Permi ë Deleted: 1.
Scotland.
Embryophyta [4892] : thùc vËt cã ph«i.
Gåm tÊt c¶ thùc vËt cã h¹t, D−¬ng xØ
(Pteridophyta) vµ Rªu (Bryophyta).
embryophytic [4893] : thùc vËt cã ph«i.
C¸c d¹ng thuéc ph©n giíi thùc vËt cã ph«i
(Embryophyta).
emeleucite [4894] : emeleucit.
Kho¸ng vËt liªn quan víi nhãm milarit :
Li2 Na4 Fe2+3 Si12 O30.
emerald [4895] : emerald, em¬r«t.
1- Lo¹i beryl mµu xanh ãng ¸nh, mµu xanh
cá (cßn gäi lµ emerald) lµ ®¸ quÝ cã gi¸ trÞ. Mµu
xanh lµ do cã crom hoÆc vanadi trong beryl.
§n: smaragd.
2- Mét sè d¹ng ®¸ quÝ cã mµu xanh nh−
"Brazilian emerald" (tourmalin) vµ "uralian
emerald" (demontoit).
3- §¸ quý vµ kho¸ng vËt mµu xanh nh−
"emerald Jade" (Jadeit), "emerald spodumen"
(hi®enit) vµ "emerald malachit" (dioptas).
emerald copper [4896] : ®ång emerald.
X: dioptase.
emergence [4897] : n©ng lôc ®Þa, n¬i ch¶y ra,
mÊu.
1- Sù thay ®æi mùc n−íc biÓn hay mÆt ®Êt do
lôc ®Þa ®−îc n©ng lªn hay h¹ xuèng.
2- VÞ trÝ mµ t¹i ®ã suèi ngÇm nay xuÊt hiÖn
trªn bÒ mÆt, trë thµnh s«ng (bÒ mÆt) suèi lé.
§n: resurgene rise.
3-(cs) MÊu låi cña c¸c m« vá vµ m« biÓu b× ë
thùc vËt kh«ng cã sù cung cÊp dinh d−ìng.
emergent [4898] : nh« lªn.
C¸c thùc vËt nh« trªn chÊt nÒn, ch¼ng h¹n,
mét thùc vËt thñy sinh nh« trªn mÆt n−íc.
emergent aquatic plant [4899] : thùc vËt thñy
sinh mäc nh« cao.
C©y cã rÔ mäc ë n¬i n−íc n«ng víi mét phÇn
th©n vµ l¸ nh« trªn mÆt n−íc, ch¼ng h¹n c©y cá
nÕn (Typha latifolia), cá l« bÊc (sirpus tube-
rosus).
emery rock [4900] : ®¸ mµi, ®¸ lµm bét mµu.
§¸ d¹ng h¹t bao gåm chñ yÕu hçn hîp kh«ng
tinh khiÕt cña corindon, magnetit vµ spinel.
D¹ng ®¸ nµy cã thÓ ®−îc thµnh t¹o bëi sù ph©n
tô magma hoÆc bëi qu¸ tr×nh biÕn chÊt cña c¸c
®¸ trÇm tÝch cao nh«m. §n: emery, corundolite.
emigrant [4901] : loµi di c−.
VÒ sinh th¸i häc, ®ã lµ mét ®éng vËt hay thùc
vËt di chuyÓn n¬i c− tró.
Emission credit [4902] : tÝn dông ph¸t th¶i khÝ.
Theo NghÞ ®Þnh th− Kyoto, ®Ó h¹n chÕ sù
ph¸t th¶i khÝ nhµ kÝnh, hµng n¨m mçi n−íc chØ
®−îc phÐp x¶ vµo khÝ quyÓn mét l−îng khÝ th¶i
205
CO2 nhÊt ®Þnh. NÕu mét n−íc kh«ng sö dông hÕt
h¹n ng¹ch ®−îc ph©n phèi th× cã quyÒn chuyÓn
nh−îng phÇn cßn thõa cho n−íc kh¸c nh− mét
kho¶n tÝn dông.
Th−êng th× c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn do tr×nh
®é s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cßn thÊp, l−îng khÝ th¶i
CO2 ch−a nhiÒu, thÊp h¬n h¹n ng¹ch quy ®Þnh
nªn cã thÓ b¸n bít tiªu chuÈn cho c¸c n−íc ph¸t
triÓn cã l−îng khÝ th¶i v−ît qu¸ møc ®Ó lÊy vèn
®Çu t− ph¸t triÓn c¸c nguån n¨ng l−îng s¹ch.
emmonsite [4903] : emmonsit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-vµng : Deleted: a
Fe2 Te3 O9. 2H2O. §n: durdenite.
empirical prediction of subsidence due to
longwall mining [4904] : .
Dù ®o¸n theo kinh nghiÖm (thùc nghiÖm) vÒ Deleted: b
lón do khai th¸c lß däc.
empirical strength criteria [4905] : tiªu chuÈn
søc bÒn thùc nghiÖm. Deleted: c
emplacement [4906] : ®Þa ®iÓm.
1- ThuËt ng÷ chØ qu¸ tr×nh thµnh t¹o x©m
nhËp.
2- VÞ trÝ thµnh t¹o c¸c kho¸ng vËt quÆng, vÝ
dô : ore emplacement (®iÓm quÆng).
emplectite [4907] : emplectit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu x¸m nh¹t hoÆc Deleted: .
tr¾ng: CuBiS2, l−ìng h×nh víi cupbrobismutit.
empressite [4908] : empresit. Deleted: .
Kho¸ng vËt mµu ®ång ®á nh¹t: AgTe.
Emsian [4909] : Ems.
BËc do Dorlodot (1900) x¸c lËp theo ®Þa danh
Ems n−íc Ph¸p, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, Deleted: ë Ch©u ¢u.
Devon h¹ (n»m trªn Praga, n»m d−íi Eifel). Deleted: Siegen
emulsion stage [4910] : giai ®o¹n nhò t−¬ng.
Lµ mét giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh kÕt tinh cña
mét sè magma cã sù tËp trung qu¸ b·o hßa cña
n−íc vµ nh− vËy mét pha míi giµu n−íc xuÊt
hiÖn t¹o nªn nh÷ng giät khÝ vµ dung dÞch.
emulsion texture [4911] : cÊu t¹o nhò t−¬ng,
cÊu t¹o emulsi.
Lµ cÊu t¹o cña quÆng. Nh÷ng bät khÝ rÊt nhá
hoÆc nh÷ng bao thÓ kh¸ trßn cña mét kho¸ng vËt
ph©n bè kh«ng ®Òu trong mét kho¸ng vËt kh¸c.
enalit [4912] : enalit.
Mét biÕn thÓ cña thorit chøa urani.
enantiomorphous [4913] : ®èi h×nh.
enargite [4914] : enargit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu ®en-x¸m nh¹t hoÆc
mµu ®en s¾t: Cu3AsS4, ®ång h×nh víi famatinit
vµ l−ìng h×nh víi luzonit. Enargit lµ kho¸ng vËt Deleted: c−.
quÆng quan träng cña ®ång, cã d¹ng tinh thÓ
nhá hoÆc khèi h¹t trong m¹ch quÆng vµ th−êng
chøa antimon (trªn 6%) vµ thØnh tho¶ng chøa s¾t
vµ kÏm.
 enclosed lake [4915] : hå kh«ng cã dßng
ch¶y tho¸t.
X: blind lake; endoheic lake.
encrinal limestone [4916] : ®¸ v«i HuÖ biÓn.
Lo¹i ®¸ v«i cã chøa trªn 10% c¸c m¶nh vôn
Crinoid, nh−ng d−íi 50% khèi l−îng ®¸.
encrinital [4917] : m¶nh HuÖ biÓn.
§Ò cËp vÒ mét lo¹i ®¸ carbonat hoÆc trÇm
tÝch chøa c¸c m¶nh vôn Crinoid. §n: encrinic;
encrinal; encrinoid; encrinitic.
encrinite [4918] : ®¸ v«i vôn HuÖ biÓn, hãa
th¹ch HuÖ biÓn.
1- Lo¹i ®¸ v«i cã chøa trªn 50% thÓ tÝch lµ
c¸c m¶nh vôn Crinoid.
2- Th−êng ®−îc dïng cho HuÖ biÓn ®· hãa
th¹ch, nhÊt lµ thuéc gièng Encrinurus.
§n: crinoid.
encroachment [4919] : lÊn (®t).
Lµ tËp hîp n»m ngang cña ®−êng bê, biÓn
tiÕn. X: aggradation.
end bearing pile [4920] : cäc chèng, cäc chÞu
t¶i b»ng mòi.
Cäc chÞu lùc (søc chÞu t¶i cña cäc chñ yÕu lµ
thµnh phÇn mòi cäc, søc chÞu t¶i do ma s¸t bªn
kh«ng ®¸ng kÓ) ®−îc ®Æt trªn mét líp chÞu t¶i
träng (nh− ®¸, c¸t chÆt,...).
end effect [4921] : hiÖu øng ma s¸t ®Çu mÉu.
HiÖu øng (¶nh h−ëng, t¸c ®éng) hai ®Çu mÉu.
Th−êng gÆp trong thÝ nghiÖm nÐn mÉu ®Êt ®¸,
khi hai ®Çu cña mÉu cã ph¶n øng, hµnh vi kh¸c
®i so víi phÇn gi÷a, do lùc ma s¸t gi÷a mÉu víi
hai thít truyÒn t¶i, c¶n trë biÕn d¹ng cña hai ®Çu
mÉu, ¶nh h−ëng ®Õn kÕt qu¶ thÝ nghiÖm. §Ó cã
®−îc kÕt qu¶ thÝ nghiÖm tin cËy, ph¶i t×m c¸ch
gi¶m hiÖu øng ma s¸t ®Çu mÉu. C¸c nghiªn cøu
cho thÊy chiÒu dµi mÉu ph¶i ®¹t kho¶ng 2 lÇn
®−êng kÝnh cña nã.
endellite [4922] : endelit.
ThuËt ng÷ ®−îc c¸c nhµ ®Þa chÊt Hoa Kú sö
dông ®Ó chØ lo¹i kho¸ng vËt sÐt cã c«ng thøc
ho¸ häc Al2Si2O5(OH)4.4H2O. §ã lµ lo¹i
haloysit ngËm nhiÒu n−íc h¬n vµ t−¬ng ®ång
víi thuËt ng÷ halloysit mµ c¸c nhµ ®Þa chÊt ch©u
¢u sö dông. §n: hydrated halloysite;
hydrohalloysite; hydrokaolin.
endemic crestinisme [4923] : chøng ®Çn ®én
®Þa ph−¬ng.
Mét chøng bÖnh ®Þa ph−¬ng do m«i tr−êng
sèng (thøc ¨n, n−íc uèng,...) thiÕu iod. BÖnh thÓ
hiÖn ë ng−êi ngay tõ lóc s¬ sinh víi c¸c triÖu
chøng: trÝ tuÖ kÐm ph¸t triÓn, ngí ngÈn, "dë
ng−êi", v.v. Ng−êi bÖnh th−êng cã th©n h×nh
ph¸t triÓn kh«ng c©n ®èi (lïn thÊp), cö chØ hµnh
®éng kh«ng b×nh th−êng, nãi ngäng, cã khi
206
c©m ®iÕc,...
endemic disease [4924] : bÖnh ®Þa ph−¬ng.
Nh÷ng bÖnh x¶y ra cã tÝnh côc bé trong mét Formatted
sè ®Þa ph−¬ng nhÊt ®Þnh do m«i tr−êng sèng nh− Formatted
bÖnh b−íu cæ, ®Çn ®én,... do m«i tr−êng thiÕu
Deleted: .
iod; bÖnh són r¨ng (dental caries), lo·ng x−¬ng
(osteoporosis) do thiÕu fluor, calci; bÖnh nhiÔm Deleted: i
®éc arsen (arsenic poisoning hay arsenicosis) do
thõa arsen trong m«i tr−êng, v.v.
endemic goitre [4925] : bÖnh b−íu cæ ®Þa
ph−¬ng.
Mét chøng bÖnh ®Þa ph−¬ng do m«i tr−êng
sèng (thøc ¨n, n−íc uèng,...) thiÕu iod. BÖnh
biÓu hiÖn ë tuyÕn gi¸p ph×nh to víi kÝch th−íc Deleted: trong
kh¸c nhau (tõ nhá cì qu¶ trøng ®Õn to b»ng
qu¶ bãng).
enderbite [4926] : enderbit.
D¹ng ®¸ giµu plagioclas cña d·y (series)
charnokit bao gåm th¹ch anh, plagioclas
(th−êng lµ antiperthid), hypersten vµ mét l−îng
nhá magnetit. NhiÒu hÖ thèng ph©n lo¹i ®ßi hái
r»ng th¹ch anh ph¶i chiÕm 10-65% cÊu phÇn
felsic vµ tû lÖ cña feldspar kiÒm so víi tæng
feldspar ph¶i lín h¬n 87,5%. Tªn gäi nµy ®Ó chØ
c¸c ®¸ ë vïng ®Êt Enderby Land ë ch©u Nam
Cùc.
endexine [4927] : endexin. Deleted: d
Líp trong cïng cña exin. Deleted: e
endocochleate [4928] : cã vá trong.
Deleted: e
Nãi vÒ c¸c Ch©n ®Çu cã vá vµ c¸c phÇn cøng
kh¸c n»m bªn trong th©n mÒm, ®«i khi ®−îc
ph©n ra thµnh mét nhãm gäi lµ Endocochleata.
endocochlian [4929] : vá trong. Deleted: ®ång nghÜa cña coleoid (Vá
X: coleoid. trong)
endocoel [4930] : thÓ khoang trong. Formatted
Khoang ë vá do mµng v¸ch trong t¹o thµnh ë
nang cña Trïng hai l«ng roi.
endocone [4931] : mÊu nãn trong. Deleted: .
C¸c chÊt l¾ng ®äng ®ång t©m h×nh nãn, hoÆc
c¸c cÊu tróc h×nh thµnh bªn trong phÝa sau hay
bªn trong phÇn gÇn ®Ønh vá cña siphon ë mét sè
vá cuén cña Ch©n ®Çu (vÝ dô Endoceras). §Ønh
cña c¸c nãn nµy chÜa vÒ phÝa ®Ønh vá.
endocyclic [4932] : vµnh trong.
Cã vµnh hËu m«n trong vßng khiªn ®Ønh. Nãi
vÒ CÇu gai ®Òu ®Æn cã vµnh hËu m«n n»m bªn
trong vßng khiªn ®Ønh.
endocyst [4933] : mµng trong æ.
Líp mµng mÒm cña v¸ch th©n ë Rªu ®éng vËt
lãt bªn trong æ c¸ thÓ vµ bao l©y th©n c¸c thÓ t¹o
ra líp mµng ngoµi.
endoderm [4934] : néi b×, l¸ ph«i trong. Deleted: .
Líp th©n bªn trong cña mét sinh vËt, vÝ dô
líp trong cña c¸c v¸ch th©n ngoµi ë polyp san
h«, tån t¹i nh− mét l¸ ph«i kÐp trong mµng tia.
endoderre [4935] : líp v¸ch trong.
V¸ch cña thÓ trong cæ ë ®éng vËt vá chitin
(Chitinozoa), ®«i khi ®−îc coi lµ líp thø ba
cña v¸ch.
endogastric [4936] : cã bông vá trong, cã bông
vá lÖch sau.
Vá Ch©n ®Çu khi cong l¹i hoÆc cuén l¹i th×
bông vá n»m ë hay gÇn c¹nh trong hoÆc mÆt låi
cña vßng cuén; Vá Ch©n bông khi cuén l¹i th×
cã h−íng lÖch vÒ phÝa sau cña miÖng.
endogene effect [4937] : hiÖu øng néi sinh.
HiÖu øng biÕn chÊt tiÕp xóc cña c¸c x©m
nhËp magma t¹i phÇn r×a cña chÝnh thÓ x©m
nhËp ®ã.
endogenous dome [4938] : vßm néi sinh.
Vßm nói löa ®−îc ph¸t triÓn chñ yÕu do sù
gi·n në tõ bªn trong vµ ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù
s¾p xÕp ®ång t©m cña c¸c líp dßng ch¶y.
endoglyph [4939] : vÕt h»n c¬ häc.
VÕt h»n xuÊt hiÖn trong ph¹m vi mét líp
trÇm tÝch ®éc lËp.
endoheic lake [4940] : hå kh«ng cã dßng ch¶y
tho¸t.
§n: blind lake; enclosed lake.
endolithic [4941] : sinh vËt.
Thuéc sinh vËt, th−êng lµ t¶o vµ nÊm vi ti
sèng trong c¸c r·nh hay hang nhá ë san h«, c¸c
vá Th©n mÒm hoÆc ®¸ ¸m tiªu. §n: petricolous.
endolithic breccia [4942] : d¨m kÕt trong ®¸.
Lo¹i d¨m kÕt ®−îc h×nh thµnh do c¸c lùc t¸c
®éng trong vá Tr¸i ®Êt, nh− ho¹t ®éng kiÕn t¹o,
sù tr−¬ng në, thñy ho¸ hoÆc sôt lë.
endomorphism [4943] : biÕn chÊt néi sinh.
Sù thay ®æi bªn trong ®¸ magma ®−îc g©y ra
bëi sù ®ång hãa tõng phÇn hoÆc toµn bé cña c¸c
m¶nh ®¸ v©y quanh hoÆc do ph¶n øng bëi ®¸ v©y
quanh däc theo bÒ mÆt tiÕp xóc. §©y lµ mét
d¹ng cña biÕn chÊt tiÕp xóc víi sù nhÊn m¹nh
r»ng c¸c biÕn chÊt x¶y ra bªn trong c¸c thÓ
magma hiÕm h¬n lµ trong c¸c ®¸ v©y quanh.
§n: endometamorphism; endomorphism;
metamorphism.
endopelos [4944] : endopelos.
§éng vËt sèng trong bïn. C¸c ®éng vËt sèng
trªn bÒ mÆt hay róc trong bïn mÒm.
endophragm [4945] : khung x−¬ng trong.
CÊu tróc x−¬ng phøc hîp bªn trong cña mét
Vá gi¸p, h×nh thµnh bëi sù g¾n kÕt víi nhau cña
c¸c mÊu x−¬ng ngoµi t¹o nªn mét khung ®Ó c¸c
c¬ b¸m vµo. §èi víi Trïng roi, lµ líp v¸ch trong
cña nang bät. §n: endophragmal skeleton.
endopinacoderm [4946] : biÓu b× trong.
Líp tÕ bµo bao lÊy c¸c hÖ thèng hót vµo vµ
207
th¶i ra ë Bät biÓn.
endopod [4947] : nh¸nh ch©n trong.
Nh¸nh gi÷a hoÆc nh¸nh trong cña chi ®éng
vËt Vá gi¸p ph¸t sinh tõ ®èt chi gèc.
endopsammon [4948] : ®éng vËt sèng
trong c¸t.
C¸c ®éng vËt sèng trªn bÒ mÆt hay róc Deleted: .
trong c¸t.
endopuncta [4949] : lç trong. Deleted: .
Lç ë vá Tay cuén kh«ng më réng ®Õn mÆt
ngoµi cña vá cã t¸c dông chøa mét nh¸nh côt.
C¸c lç nµy th−êng thÊy trªn kh¾p mÆt trong cña
vá, nh−ng kh«ng nh×n thÊy ë mÆt ngoµi nÕu líp
ngoµi cña vá cßn nguyªn vÑn.
endosiphotube [4950] : èng trong siphon. Deleted: .
Mét kªnh dÉn rÊt thanh n»m gÇn t©m cña
siphon ë mét sè Ch©n ®Çu siphon réng, phÇn
cßn l¹i cña siphon lÊp ®Çy c¸c chÊt l¾ng ®äng
h÷u c¬.
endosiphuncle [4951] : phÇn trong siphon.
Khoang bªn trong v¸ch ngoµi siphon cña mét
sè Ch©n ®Çu chøa tÊt c¶ c¸c m« h÷u c¬ cïng c¸c
cÊu tróc chÊt v«i.
endoskeleton [4952] : bé x−¬ng trong.
Bé x−¬ng bªn trong th©n mét ®éng vËt cã t¸c Formatted
dông lµ mét khung ®ì c¬ thÓ. Formatted
endosome [4953] : néi thÓ.
PhÇn bªn trong th©n mét Bät biÓn, vÝ dô phÇn
n»m bªn trong líp vá cña nã. Do cã sù sö dông
lÉn lén, thuËt ng÷ nµy ®−îc khuyÕn dô lµ kh«ng
nªn dïng.
endosternite [4954] : m¶nh x−¬ng trong.
Mét phÇn cña bé x−¬ng trong ë ®éng vËt
Ch©n khíp, vÝ dô phiÕn x−¬ng trong cã g©n ë
®Çu ®éng vËt Vá gi¸p.
endostratic [4955] : ph©n tÇng néi sinh.
Sù h×nh thµnh líp do qu¸ tr×nh lu©n phiªn
mÊt n−íc vµ ngËp n−íc ngÇm trong trÇm tÝch sÐt
hoÆc lo¹i d¨m kÕt bÞ ph©n thµnh líp trong ph¹m
vi mét tÇng riªng biÖt.
endotheca [4956] : phÇn trong v¸ch.
C¸c m« bät n»m bªn trong v¸ch cña mét æ
san h« s¸u tia.
endotomous [4957] : chia nh¸nh bªn trong.
§Æc tr−ng bëi sù ph©n nh¸nh ®«i ë hai tay
chÝnh cña HuÖ biÓn lµm cho chóng chia thµnh
hai nh¸nh tõ phÝa trong.
endozone [4958] : ®íi trong, néi ®íi.
§íi bªn trong cña mét quÇn thÓ Rªu ®éng
vËt, th−êng ®Æc tr−ng bëi c¸c thµnh v¸ch máng
th¼ng ®øng, ®é th−a t−¬ng ®èi cña c¸c cÊu tróc
x−¬ng néi c¸c thÓ, vµ sù kÕt hîp cña c¸c h−íng
t¨ng tr−ëng c¸ thÓ theo gãc nhá víi c¸c h−íng
t¨ng tr−ëng cña quÇn thÓ. §n: immature region. Deleted:
 endrumpf [4959] : c¶nh quan x©m thùc,
bãc mßn.
ThuËt ng÷ sö dông ®Ó chØ c¶nh quan cuèi
cïng hoÆc ®ång b»ng nh− lµ s¶n phÈm cña qu¸
tr×nh x©m thùc, bãc mßn bÒ mÆt ®Þa h×nh cao;
s¶n phÈm cuèi cïng cña chu kú h¹ thÊp ®é cao
b»ng c¸ch tiªu hao dÇn phÇn ®−îc n©ng cao.
en-echelon blasting patterns [4960] : kiÓu næ
m×n theo hµng.
energy [4961] : n¨ng l−îng.
energy balance [4962] : c©n b»ng n¨ng l−îng.
energy gradient [4963] : gradien n¨ng l−îng.
energy index [4964] : chØ sè n¨ng l−îng, chØ sè
®éng n¨ng.
1- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn ®é
bÒn cña silicat. Nã cïng tÝnh chÊt víi nh©n tè
liªn kÕt t¨ng thªm sè l−îng bëi ®iÖn tÝch ©m.
Th¹ch anh cã chØ sè n¨ng l−îng cao nhÊt (1,80).
2- §é khuÊy ®éng n−íc −íc ®o¸n trong mét
m«i tr−êng l¾ng ®äng trÇm tÝch. ViÕt t¾t: EI.
engineering geological mapping [4965] : ®o
vÏ ®Þa chÊt c«ng tr×nh.
X: engineering geology.
engineering geology [4966] : ®Þa chÊt c«ng
tr×nh.
§Þa chÊt häc øng dông trong c¸c c«ng t¸c
c«ng tr×nh, nhÊt lµ trong khai th¸c hÇm má vµ
x©y dùng d©n dông. §©y lµ viÖc øng dông nh÷ng
sè liÖu, kü thuËt vµ nh÷ng nguyªn lý ®Þa chÊt
häc vµo viÖc nghiªn cøu tÝnh chÊt tù nhiªn cña
®Êt ®¸ hoÆc n−íc ngÇm nh»m b¶o ®¶m r»ng
nh÷ng yÕu tè ®Þa chÊt cã ¶nh h−ëng ®Õn vÞ trÝ,
quy ho¹ch, thiÕt kÕ, x©y dùng, vËn hµnh vµ b¶o
d−ìng nh÷ng c«ng tr×nh kü thuËt vµ ph¸t triÓn
nguån n−íc ngÇm ®−îc x¸c ®Þnh mét c¸ch ®Çy
®ñ, ®−îc xö lý, sö dông mét c¸ch hîp lý vµ ®−îc
øng dông vµo c«ng tr×nh.
§n: geologic engineering.
engineering rock mechanics [4967] : c¬ häc
®¸ c«ng tr×nh.
Bé m«n c¬ häc nghiªn cøu c¸c tÝnh chÊt c¬ lý
cña ®¸ phôc vô cho c«ng t¸c c«ng tr×nh nh− x©y
®Ëp, khai th¸c má, x©y dùng d©n dông, v.v.
englishite [4968] : englishit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
K2Ca4Al8(PO4)8(OH)10.9H2O.
enriched uranium [4969] : urani giÇu.
Trong c«ng nghiÖp h¹t nh©n, dïng urani tù
nhiªn lµm giÇu ®ång vÞ urani-235 lªn ®Õn 3,2-
3,6%, dïng trong c¸c lß ph¶n øng vµ ®−îc gäi lµ
urani giÇu, viÕt t¾t lµ EU. Qu¸ tr×nh nµy sinh ra
mét s¶n phÈm phô lµ urani nghÌo (depleted
uranium: viÕt t¾t lµ DU) chøa chñ yÕu lµ
urani-238.
208
ensialic geosyncline [4970] : ®Þa m¸ng trªn
vá sial. Deleted: .
Lµ ®Þa m¸ng gåm nh÷ng líp trÇm tÝch l¾ng
®äng trªn vá sial. Ss: ensimatic geosyncline.
X: miogeosyncline.
ensimatic geosynline [4971] : ®Þa m¸ng trªn
vá sima.
Lµ ®Þa m¸ng cã nh÷ng líp ®¸ nói löa l¾ng
®äng trªn vá sima. Ss: ensialic geosyncline.
X: eugeosyncline.
enstatite [4972] : enstatit.
Kho¸ng vËt t¹o ®¸ nhãm orthopyroxen:
MgSiO3, ®ång h×nh víi hypersthen vµ cã thÓ cã
chøa mét Ýt s¾t, magnesi. Mµu cña enstantit tõ
tr¾ng-x¸m nh¹t ®Õn vµng nh¹t, xanh oliu vµ n©u.
Enstatit lµ thµnh phÇn nguyªn sinh quan träng
cña ®¸ magma trung tÝnh vµ basic.
enstatolite [4973] : enstatolit.
Pyroxenit hÇu nh− toµn bé lµ enstatit.
enstenite [4974] : enstenit.
Tªn nhãm orthopyroxen: Mg SiO3-Fe SiO3,
lo¹t ®ång h×nh gåm enstatit, hypersthen vµ
orthoferosilit.
enterolithic [4975] : d¹ng ruét.
1- Mét kiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch bao gåm c¸c
d¶i uèn nÕp d¹ng ruét gièng nh− lµ mét s¶n
phÈm biÕn d¹ng kiÕn t¹o, nh−ng l¹i h×nh thµnh
do sù thay ®æi ho¸ häc liªn quan tíi viÖc thay
®æi thÓ tÝch cña ®¸.
2- §Ò cËp tíi sù hñy ho¹i hoÆc uèn nÕp h×nh
thµnh cÊu t¹o enterolithic.
enteroviruses (enteric viruses) [4976] : virut
®−êng ruét.
Nhãm virut cã thÓ sinh s«i n¶y në trong
®−êng tiªu hãa cña ng−êi vµ ®éng vËt.
entocoele [4977] : khoang trong.
Kho¶ng kh«ng gian bªn trong mét ®«i mµng
tia ë san h«.
entogene [4978] : ®éng lùc néi bån.
Nh÷ng ®iÒu kiÖn néi bån lµm thay ®æi kiÕn
tróc cña mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch ®−îc thµnh t¹o
trong bån trÇm tÝch ®ã.
entomostracan [4979] : vá gi¸p cã vá s©u bä.
ThuËt ng÷ kh«ng cßn ®−îc dïng n÷a, tr−íc
®©y ®Ó chØ c¸c Vá gi¸p cã vá s©u bä.
entooecium [4980] : v¸ch trong cña æ.
PhÇn bªn trong cña nÕp gÊp thµnh cña æ v«i
hãa hay kh«ng v«i hãa t¹o thµnh tói trøng ë Vá
gi¸p Malacostraca.
entoolitic [4981] : entoolitic.
§Ò cËp tíi kiÓu cÊu t¹o trøng c¸ hoÆc c¸c h¹t
®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn vÒ phÝa trong do
sù lÊp ®Çy c¸c lç hæng. Deleted: e
entoproct [4982]:HËu m«n trong (Entoprocta). Formatted
 Rªu ®éng vËt thuéc mét ph©n ngµnh kh«ng
cã c¸c bé phËn cøng vµ mét xoang th©n. Lo¹i
®éng vËt nµy ch−a thÊy d−íi d¹ng hãa th¹ch.
entoseptum [4983] : v¸ch khoang trong.
V¸ch ë San h« s¸u tia ph¸t triÓn bªn trong
khoang trong.
entosolenian [4984] : cã cæ èng trong.
Lo¹i Trïng lç (vÝ dô gièng Oolina) mµ lç
miÖng n»m ë ®Çu mét ®o¹n h×nh èng trong th©n.
entotoichal [4985] : cã æ trøng trong.
æ trøng Rªu ®éng vËt MiÖng m«i (Cheilo-
stomata) cã vÎ nh− n»m ch×m trong c¸ thÓ xa
trong khi vÉn th«ng ra bªn ngoµi mét c¸ch
®éc lËp.
entozooidal [4986] : cã æ trøng ngÇm.
æ trøng Rªu ®éng vËt MiÖng m«i (Cheilo-
stomata) cã vÎ nh− ngÇm trong c¸ thÓ xa trong
khi vÉn th«ng xuèng bªn d−íi m¶nh ®Ëy cña c¸
thÓ mÑ. §n: entozooecial.
entrance angle [4987] : gãc trùc quang.
Gãc 2V cña tinh thÓ hai trôc.
entrenched meander [4988] : uèn khóc
®µo khoÐt.
Khóc uèn do ®µo, khoÐt, ch¹m thÊp bÒ mÆt
thung lòng bê s«ng ®· h×nh thµnh tr−íc ®©y; nã
thÓ hiÖn tr¾c diÖn ngang ®èi xøng. Nguyªn nh©n
cña nã lµ do sù trÎ l¹i cña s«ng ®ang uèn khóc
còng nh− do sù n©ng lªn mét c¸ch m¹nh mÏ
hoÆc h¹ thÊp mùc c¬ së. §n: incised meander.
entrenched stream [4989] : dßng ch¶y
®µo khoÐt.
S«ng suèi th−êng cã sù uèn khóc, ch¶y theo
dßng hÑp hoÆc theo thung lòng c¾t vµo ®ång
b»ng hoÆc miÒn ®Êt n©ng t−¬ng ®èi; vÝ dô: s«ng
suèi kÕ thõa dßng ch¶y cña c¸c chu kú x©m thùc
tr−íc ®ã vµ c¾t (¨n s©u) vµo ®¸ gèc, lµm biÕn ®æi
®«i chót h−íng ch¶y nguyªn thñy.
entropy [4990] : entropy.
§¬n vÞ ®o tr×nh ®é "hçn t¹p' víi møc ®é kh¸c
nhau cña mét tËp hîp ®¸ trong mét ph©n vÞ ®Þa
tÇng. Gi¸ trÞ entropy cña mét tËp hîp ®¸ ®· cho
b»ng tÝch sè gi÷a tû lÖ cña chóng trong mét
ph©n vÞ víi logarit tù nhiªn cña tû lÖ ®ã. Mét
ph©n vÞ ®Þa tÇng cã nh÷ng phÇn b»ng nhau cña
mçi tËp hîp th× cã gi¸ trÞ entropy lµ 100; cßn
mét tËp hîp cã mét thµnh phÇn th× gi¸ trÞ
entropy b»ng 0.
entropy coding [4991] : quy t¾c entropy.
Mét ph−¬ng ph¸p sö dông thèng kª ®Ó thÓ
hiÖn sè liÖu gèc (nguyªn b¶n) hiÖu qu¶ h¬n.
environment [4992] : m«i tr−êng.
1- Tæng hîp c¸c yÕu tè tù nhiªn vµ yÕu tè vËt
chÊt nh©n t¹o quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bao
quanh con ng−êi, cã ¶nh h−ëng tíi ®êi sèng, s¶n
209
xuÊt, sù tån t¹i ph¸t triÓn cña con ng−êi vµ tù
nhiªn (theo ®Þnh nghÜa cña luËt m«i tr−êng).
2- Ph¹m vi giíi h¹n cã tÝnh chÊt ®Þa lý, n¬i
mét lo¹i trÇm tÝch l¾ng ®äng, ®Æc tr−ng bëi c¸c
®iÒu kiÖn vËt lý, ho¸ häc, sinh häc ¶nh h−ëng.
VÝ dô nh− mét hå n−íc, ®Çm lÇy hoÆc ®ång
b½ng b·i båi.
3- TÊt c¶ c¸c yÕu tè vµ hoµn c¶nh bªn ngoµi
cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn mét sinh vËt hay mét quÇn
x·. §n: habitat.
4- C¸c tham sè vÒ phÇn cøng vµ hÖ ®iÒu hµnh
mµ c¸c ch−¬ng tr×nh øng dông ®ßi hái. VÝ dô
m«i tr−êng WiNDoWS. Trong DoS, m«i
tr−êng cßn cã nghÜa lµ mét phÇn trong bé nhí
®−îc l−u tr÷ ®Ó cÊt gi÷ c¸c biÕn sè mµ c¸c
ch−¬ng tr×nh øng dông cã thÓ dïng ®Õn.
environmental compounds [4993] : thµnh
phÇn m«i tr−êng.
C¸c yÕu tè t¹o thµnh m«i tr−êng : kh«ng khÝ,
n−íc, ®Êt, ©m thanh, ¸nh s¸ng, lßng ®Êt, nói Deleted: .
rõng, hå, biÓn, sinh vËt, c¸c hÖ sinh th¸i, c¸c
khu d©n c−, khu s¶n xuÊt, khu b¶o tån thiªn
nhiªn, c¶nh quan thiªn nhiªn, danh lam th¾ng
c¶nh, di tÝch lÞch sö vµ c¸c h×nh th¸i vËt chÊt
kh¸c (Theo luËt m«i tr−êng CHXHCN
ViÖt Nam).
environmental conflict [4994] : xung ®ét m«i
tr−êng, tranh chÊp m«i tr−êng.
Nh÷ng tranh chÊp, ®ông ®é gi÷a c¸c nhãm,
c¸c céng ®ång ng−êi hoÆc gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng,
c¸c quèc gia x¶y ra khi cã nh÷ng m©u thuÉn ®èi
kh¸ng trong viÖc khai th¸c, sö dông tµi nguyªn
vµ m«i tr−êng. ë møc ®é thÊp, gi÷a c¸c bªn
xung ®ét chØ cã sù c·i v·, x« x¸t, kh«ng kÌm
theo hµnh ®éng b¹o lùc. ë møc ®é cao lµ ®Êu
tranh vò trang h¹n chÕ, vµ khi xung ®ét ®¹t tíi
møc tét ®Ønh th× cã thÓ næ ra chiÕn tranh trªn
quy m« lín. Xung ®ét m«i tr−êng th−êng x¶y ra
trong viÖc sö dông tµi nguyªn n−íc cña nh÷ng
dßng s«ng ch¶y qua nhiÒu quèc gia hoÆc do sù
phãng x¶ chÊt th¶i g©y « nhiÔm n−íc s«ng tõ
th−îng nguån xuèng h¹ nguån. Xung ®ét còng
hay ph¸t sinh do sù chuyªn chë chÊt th¶i ®éc
h¹i, phãng x¹ tõ n−íc nµy vµo (hoÆc ®i ngang
qua) n−íc kh¸c, g©y nguy c¬ « nhiÔm m«i
tr−êng. §n: environmentally-induced conflict.
environmental crime [4995] : téi ph¹m
m«i tr−êng.
Téi g©y tæn h¹i, hñy ho¹i m«i tr−êng, nguy
hiÓm ®èi víi søc kháe, sù sèng cña con ng−êi vµ
®éng thùc vËt, vi ph¹m luËt ph¸p quèc gia hay
quèc tÕ. LuËt h×nh sù cña CHXHCN ViÖt Nam,
téi ph¹m m«i tr−êng cã 10 lo¹i sau ®©y: 1. Téi
g©y « nhiÔm kh«ng khÝ; 2. Téi g©y « nhiÔm
nguån n−íc; 3. Téi g©y « nhiÔm ®Êt; 4. Téi nhËp
khÈu c«ng nghÖ, m¸y mãc, thiÕt bÞ, phÕ th¶i
hoÆc c¸c chÊt kh«ng ®¶m b¶o tiªu chuÈn b¶o vÖ
m«i tr−êng; 5. Téi lµm l©y lan dÞch bÖnh nguy
hiÓm cho ng−êi; 6. Téi lµm l©y lan dÞch bÖnh
nguy hiÓm cho ®éng vËt, thùc vËt; 7. Téi hñy
ho¹i nguån lîi thñy s¶n; 8. Téi hñy ho¹i rõng; 9.
Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ ®éng vËt
hoang d· quý hiÕm; 10. Téi vi ph¹m chÕ ®é b¶o
vÖ ®Æc biÖt ®èi víi khu b¶o tån thiªn nhiªn.
X: war-environmental crime.
environmental degradation [4996] : suy tho¸i
m«i tr−êng.
Sù suy gi¶m chÊt l−îng vµ sè l−îng cña toµn
bé hay tõng bé phËn m«i tr−êng (®Êt, n−íc,
kh«ng khÝ, hÖ sinh th¸i,...) g©y ¶nh h−ëng xÊu
®Õn ®êi sèng cña con ng−êi vµ thiªn nhiªn do
nh÷ng t¸c nh©n kü thuËt (nh©n t¹o) nh− « nhiÔm
bëi chÊt th¶i; suy gi¶m tÇng «zon do sù ph¸t th¶i
khÝ nhµ kÝnh; c¹n kiÖt nguån n−íc do khai th¸c
qu¸ møc; hoang m¹c hãa l·nh thæ do n¹n ph¸
rõng,...; hoÆc t¸c nh©n tù nhiªn nh− « nhiÔm
kh«ng khÝ do tro bôi, khÝ ®éc tõ ho¹t ®éng nói
löa, x©m nhËp mÆn tõ biÓn vµo ®Êt liÒn do thñy
triÒu hay biÓn tiÕn, v.v.
environmental engineering [4997] : kü thuËt
m«i tr−êng.
Tæ hîp c¸c d¹ng kü thuËt øng dông trong
c«ng t¸c ®iÒu tra ®¸nh gi¸, thiÕt kÕ, xö lý, kiÓm
so¸t, b¶o vÖ m«i tr−êng nh− kü thuËt ®¸nh gi¸
t¸c ®éng m«i tr−êng, kiÓm so¸t « nhiÔm m«i
tr−êng, xö lý chÊt th¶i, phßng chèng tai biÕn
m«i tr−êng ,...
environmental forecasting [4998] : dù b¸o
m«i tr−êng.
Dù b¸o sù ph¸t triÓn, biÕn ®æi cña mét hay
toµn bé c¸c yÕu tè m«i tr−êng cã lîi hoÆc cã h¹i
cho kinh tÕ-d©n sinh. VÝ dô: dù b¸o ®éng ®Êt, dù
b¸o lò lôt, v.v.
environmental geology [4999] : ®Þa chÊt
m«i tr−êng.
LÜnh vùc khoa häc ®Þa chÊt nghiªn cøu mèi
quan hÖ t−¬ng hç gi÷a con ng−êi víi m«i tr−êng
®Þa chÊt nh− mét bé phËn cÊu thµnh m«i tr−êng
sèng cña giíi h÷u sinh. §Þa chÊt m«i tr−êng vËn
dông c¬ së lý thuyÕt vµ ph−¬ng ph¸p luËn cïng
nh÷ng tri thøc cña ®Þa chÊt häc vµo viÖc ph¸t
hiÖn, gi¶i thÝch, ®¸nh gi¸ b¶n chÊt, quy luËt h×nh
thµnh tiÕn hãa cña c¸c hiÖn t−îng vµ qu¸ tr×nh
®Þa chÊt ph¸t sinh, hoÆc dù b¸o cã thÓ ph¸t sinh,
do t¸c ®éng qua l¹i gi÷a m«i tr−êng ®Þa chÊt víi
con ng−êi vµ nh÷ng ho¹t ®éng nh©n sinh; tõ ®ã
®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p ®Ó mét mÆt phßng ngõa,
chÕ ngù nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc, mÆt kh¸c tËn
dông, ph¸t huy nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc tõ c¶ hai
210
phÝa nh»m b¶o vÖ, c¶i t¹o, hoµn thiÖn vµ sö dông
tèi −u m«i tr−êng ®Þa chÊt v× sù an ninh sinh th¸i
vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi loµi ng−êi.
§n: ecological geology. Formatted
environmental hydrogeology [5000] : ®Þa chÊt
thñy v¨n m«i tr−êng, thñy ®Þa chÊt m«i tr−êng.
LÜnh vùc ®Þa chÊt thñy v¨n nghiªn cøu nh÷ng
t¸c ®éng cña n−íc d−íi ®Êt ®Õn m«i tr−êng còng
nh− nh÷ng t¸c ®éng tù nhiªn vµ nh©n sinh ®Õn
n−íc d−íi ®Êt nh»m ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p
phßng ngõa tai biÕn do n−íc d−íi ®Êt (tr−ît,
karst, c¸t ch¶y, xãi ngÇm, lÇy hãa l·nh thæ,...)
vµ nh÷ng t¸c ®éng nh©n sinh cã h¹i cho n−íc
d−íi ®Êt (g©y c¹n kiÖt, « nhiÔm,...).
environmental impact assessment (EIA)
[5001] : ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng.
Qu¸ tr×nh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, dù b¸o ¶nh
h−ëng ®Õn m«i tr−êng cña c¸c dù ¸n quy ho¹ch
ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt
kinh doanh, c«ng tr×nh kinh tÕ, khoa häc kü
thuËt, y tÕ, v¨n hãa, x· héi, an ninh, quèc phßng Deleted: ,
vµ c¸c c«ng tr×nh kh¸c, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p
thÝch hîp vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng.
environmental incident [5002] : sù cè
m«i tr−êng.
Tai biÕn hay rñi ro x¶y ra trong qu¸ tr×nh
ho¹t ®éng cña con ng−êi hoÆc biÕn ®æi thÊt
th−êng cña thiªn nhiªn g©y suy tho¸i m«i tr−êng
nghiªm träng.
environmental protection [5003] : b¶o vÖ
m«i tr−êng.
HÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch, chiÕn l−îc, chñ
tr−¬ng, biÖn ph¸p khoa häc-c«ng nghÖ, tæ chøc- Deleted: -
ph¸p chÕ, tuyªn truyÒn-gi¸o dôc vµ nh÷ng ho¹t
®éng thùc tiÔn nh»m gi÷ g×n cho m«i tr−êng
khái bÞ suy tho¸i. B¶o vÖ m«i tr−êng còng bao
hµm ý nghÜa c¶i t¹o, hoµn thiÖn m«i tr−êng
nh»m lµm cho nã ngµy cµng tèt ®Ñp, ph¸t triÓn
bÒn v÷ng, t¹o hoµn c¶nh sèng thuËn lîi cho con
ng−êi (nh− c¶i t¹o ®Êt chua mÆn, hoang m¹c,
lµm giµu tµi nguyªn n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p bæ
sung nh©n t¹o n−íc d−íi ®Êt, ph¸t triÓn th¶m
thùc vËt vµ sù ®a d¹ng sinh häc,...).
environmental refugees [5004] : tÞ n¹n
m«i tr−êng.
Nh÷ng ng−êi buéc ph¶i rêi khái n¬i c− tró
truyÒn thèng cña m×nh mét c¸ch t¹m thêi hay
vÜnh viÔn do nh÷ng nguyªn nh©n tù nhiªn hay
nh©n t¹o lµm biÕn ®æi m«i tr−êng theo chiÒu
h−íng cã h¹i cho sù sèng nh− ®éng ®Êt, nói löa,
h¹n h¸n, lò lôt, sa m¹c hãa, suy tho¸i ®Êt canh
t¸c, c¹n kiÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn, sù cè h¹t
nh©n, dÞch bÖnh, v.v. §n: ecological refugees.
environmental safety [5005] : an ninh
m«i tr−êng.
 Tr¹ng th¸i mµ mét hÖ thèng m«i tr−êng cã
kh¶ n¨ng ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn sèng an toµn cho
con ng−êi tr¸nh ®−îc nh÷ng tai biÕn thiªn nhiªn
(b·o tè, lò lôt, ®éng ®Êt, ho¹t ®éng nói löa,...),.
nh©n t¹o (sù cè h¹t nh©n, « nhiÔm do chÊt th¶i,
khai th¸c c¹n kiÖt tµi nguyªn,...). MÊt an ninh
sinh th¸i cã thÓ dÉn ®Õn mÊt an ninh chÝnh trÞ vµ
æn ®Þnh x· héi, ®e däa hßa b×nh ng¨n c¶n sù
ph¸t triÓn.
environmental science [5006] : khoa häc
m«i tr−êng.
Khoa häc ®a ngµnh chuyªn nghiªn cøu mèi
liªn quan gi÷a sù sèng cña con ng−êi vµ sinh vËt
víi m«i tr−êng sèng.
environmental toxicology [5007] : ®éc chÊt
häc m«i tr−êng.
LÜnh vùc khoa häc nghiªn cøu nh÷ng chÊt
®éc cã nguån gèc tù nhiªn hay nh©n t¹o tån t¹i
trong m«i tr−êng cã h¹i cho sù sèng cña con
ng−êi vµ sinh vËt.
environmentally induced conflict [5008] :
xung ®ét do m«i tr−êng.
X: environmental conflict.
Eocambrian [5009] : Eocambri.
GÇn t−¬ng øng víi Riphei.
§n: Infracambrian.
Eocene [5010] : Eocen.
Mét thÕ cña kû §Ö Tam, sau Paleocen, tr−íc
Oligocen, cã ®¬n vÞ thêi ®Þa tÇng t−¬ng øng lµ
thèng Eocen.
Eogene [5011] : Eogen.
§n: Paleogen.
eolian [5012] : phong thµnh.
ThuËt ng÷ ®Ò cËp c¸c vÊn ®Ò liªn quan vÒ giã,
®Æc biÖt nãi vÒ c¸c trÇm tÝch nh− hoµng thæ, c¸t
®ôn, vÒ c¸c cÊu t¹o trÇm tÝch gîn sãng do giã
hoÆc vÒ sù bãc mßn vµ tÝch tô do giã.
§n: aeolian, eolic.
eolianite [5013] : ®¸ phong thµnh.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn vËt liÖu vôn
®−îc trÇm tÝch do t¸c ®éng cña giã. §n: dune
rock.
eolium [5014] : eolium, phong thµnh.
ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ c¸c trÇm tÝch bét
h×nh thµnh do giã (hoµng thæ), tÝch tô c¸t do giã
(cån, ®ôn)...
eometamorphism [5015] : eometamorphism,
biÕn chÊt sím.
Qu¸ tr×nh biÕn chÊt sím hoÆc míi b¾t ®Çu,
®Æc biÖt nh¹y c¶m víi hydrocarbon.
eon [5016] : Liªn ®¹i.
1- Ph©n vÞ chÝnh thøc cã cÊp bËc cao nhÊt cña
®Þa thêi, kÒ trªn §¹i, t−¬ng ®−¬ng víi Liªn giíi
cña thêi ®Þa tÇng. Liªn ®¹i Phanerozoi gåm c¸c
211
®¹i Paleozoi, Mesozoi, Kainozoi.
2- 1 tû n¨m th−êng viÕt lµ aeon.
eonothem [5017] : Liªn giíi.
Ph©n vÞ chÝnh thøc cã cÊp bËc cao nhÊt cña
thêi ®Þa tÇng. Liªn giíi Phanerozoi gåm c¸c giíi
Paleozoi, Mesozoi, Kainozoi; tÊt c¶ c¸c ®¸ cæ
h¬n ®−îc xem thuéc liªn giíi TiÒn Cambri, hoÆc
Arkei vµ Proterozoi. Kho¶ng thêi gian t−¬ng
®−¬ng víi Liªn giíi lµ Liªn ®¹i.
eophytic [5018] : thùc vËt nguyªn sinh.
Ph©n vÞ cæ thùc vËt trong thêi gian ®Þa chÊt,
trong ®ã T¶o chiÕm −u thÕ.
eoseptum [5019] : v¸ch xoang ngoµi.
V¸ch cña san h« s¸u tia ph¸t triÓn trong
xoang ngoµi.
eospar [5020] : calcit lç hæng, calcit toµn sinh.
Calcit toµn tinh nguyªn sinh ®−îc thµnh t¹o
do sù tÝch tô trùc tiÕp trong c¸c lç hay khe hæng.
Ngn: neospar (Nichols, 1967).
§n: calcite cement.
eosphorite [5021] : eosphorit.
Kho¸ng vËt mµu hång ®Õn ®á hång:
(Mn, Fe)Al PO4 (OH). H2O.
Eosuchia [5022] : C¸ sÊu nguyªn thñy.
Mét bé cña Bß s¸t cã v¶y, cã ®êi sèng gièng
Th»n l»n. Gåm tæ tiªn cña Th»n l»n vµ R¾n hiÖn
nay. Tuæi: Permi muén ®Õn Eocen.
Eötvös correction [5023] : hiÖu chØnh Eötvös.
PhÐp hiÖu chØnh gia tèc h−íng t©m do tèc ®é
quay ®«ng-t©y cña Tr¸i ®Êt trong ®o vÏ träng
lùc.
Eötvös unit [5024] : ®¬n vÞ Eötvös.
§¬n vÞ gradient träng lùc, 10-ε mgal/cm. Deleted: .
eozoan [5025] : ®éng vËt nguyªn thñy (Eozoa). Deleted: e
Ph©n giíi ®éng vËt gåm c¸c d¹ng chØ cã mét
tÕ bµo.
ephemeral lake [5026] : hå t¹m thêi.
X: playa lake. Formatted
ephemeral stream [5027] : dßng t¹m thêi, Deleted: .
m−¬ng xãi.
1- Dßng ch¶y hoÆc mét phÇn dßng ch¶y chñ Deleted: .
yÕu ch¶y do n−íc vïng l©n cËn cung cÊp trùc
tiÕp vµ ®¸y s«ng suèi th−êng cao h¬n møc n−íc.
2- Dßng ch¶y chØ cã ngay sau khi m−a lò lín. Deleted: .
ephesite [5028] : ephesit.
Lo¹i mica khèi t¸m mÆt ba cã thµnh phÇn lý
thuyÕt: Na (Al2Li1) (Si2 Al2)O10 (OH, F)2.
ephippium [5029] : æ gi÷ trøng.
æ Êp trªn l−ng cña nhiÒu ®éng vËt Vá gi¸p
Formatted
Cladocera cã t¸c dông b¶o vÖ trøng cho ®Õn khi
në vµ rông ®i sau khi trøng në hÕt.
Sn : ephippia. Formatted
epibiontic [5030] : sinh vËt mÆt ®¸y.
 Nãi vÒ c¸c sinh vËt sèng trªn bÒ mÆt trÇm
tÝch hay ®¸ ë ®¸y.
epibolite [5031] : epibolit.
ThuËt ng÷ chØ c¸c ®¸ migmatit víi nh÷ng líp
granit n»m chØnh hîp víi cÊu t¹o gneis cña ®¸
mÑ kh«ng ph¶i lµ granit.
epicenter [5032] : chÊn t©m ngoµi.
§iÓm chiÕu cña t©m ®éng ®Êt trªn mÆt ®Êt.
epiclastic rock [5033] : ®¸ vôn biÓu sinh.
Lo¹i ®¸ ®−îc h×nh thµnh tõ sù g¾n kÕt c¸c
m¶nh vôn cña c¸c ®¸ cã tr−íc trªn bÒ mÆt Tr¸i
®Êt; lo¹i ®¸ trÇm tÝch mµ nh÷ng thµnh phÇn vôn
cña nã lµ do c¸c qu¸ tr×nh phong ho¸ hoÆc bµo
mßn t¹o nªn.
epidermis [5034] : epidermis, vá ngoµi.
1- PhÇn trÇm tÝch cña vá Tr¸i ®Êt.
2- Mét trong c¸c lo¹i vá hay mµng bäc ngoµi
cña ®éng vËt vµ thùc vËt, vÝ dô líp sõng ë mét
th©n mÒm, hay líp tÕ bµo ngoµi cña v¸ch th©n
mét Ruét khoang, hay líp m« ngoµi cïng ë
mét c©y.
epidiagenesis [5035] : diagene muén, giai ®o¹n
thµnh ®¸ muén.
1- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó chØ pha cuèi
cïng cña qu¸ tr×nh t¹o ®¸, trong ®ã c¸c vËt liÖu
trÇm tÝch ®−îc thµnh ®¸, nh−ng tr−íc khi x¶y ra
qu¸ tr×nh bµo mßn. Nã ®Æc tr−ng bëi sù biÕn ®æi
cña dung dÞch ®ång sinh vµ t¸i diÔn c¸c ®iÒu
kiÖn oxy ho¸.
2- GÇn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt, chuyÓn qua ®íi cã
qu¸ tr×nh phong ho¸ chiÕm −u thÕ. T−¬ng ®ång
víi thuËt ng÷ giai ®o¹n t¹o ®¸ muén (late
diagenesis).
epididymite [5036] : epididymit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, kh«ng mµu:
NaBeSi3O7(OH), l−ìng h×nh víi eudidymit.
epidiorite [5037] : epidiorit.
Gabro hoÆc diabas bÞ biÕn chÊt trong ®ã chñ
yÕu amphibol d¹ng sîi (uralit) thay thÕ cho
clinopyroxen (pyroxen xiªn) nguyªn sinh
(th−êng lµ augit). Th−êng cã d¹ng khèi, nh−ng
còng cã thÓ cã d¹ng ph©n phiÕn.
epidosite [5038] : epidosit.
§¸ biÕn chÊt (®¸ epidot) bao gåm epidot vµ
th¹ch anh vµ th−êng cã chøa c¸c kho¸ng vËt thø
sinh nh− uralit vµ clorit.
epidote [5039] : epidot.
1- Kho¸ng vËt mµu xanh-vµng nh¹t, xanh hå
tr¨n hoÆc xanh-®en nh¹t:Ca2(Al,Fe)3Si3O12(OH).
Epidot kÕt hîp víi albit vµ clorit vµ cã d¹ng
khèi hoÆc tinh thÓ ®¬n nghiªng trong ®¸ biÕn
chÊt thÊp hoÆc thµnh phÇn phô trong ®¸ magma,
®©y lµ s¶n phÈm biÕn ®æi cña kho¸ng vËt
feromagne. §n: pistacite, aredalite, dephinite,
212
thallite.
2- Nhãm kho¸ng vËt gåm epidot, zoisit, Deleted: b
clinozoisit, piemontit vµ hancockit.
epidotization [5040] : epidot hãa.
Sù ®−a thªm epidot nhiÖt dÞch vµo trong ®¸
hoÆc sù biÕn ®æi cña ®¸ trong ®ã plagioclas bÞ
albit hãa gi¶i phãng c¸c ph©n tö anorthid dÉn
®Õn sù thµnh t¹o epidot vµ zoizit, th−êng ®i cïng
víi qu¸ tr×nh clorit hãa. C¸c qu¸ tr×nh nµy ®i
kÌm chÆt chÏ víi qu¸ tr×nh biÕn chÊt.
epifauna [5041] : hÖ ®éng vËt mÆt ®¸y, hÖ
®éng vËt b¸m ®¸y.
HÖ ®éng vËt sèng bªn trªn bÒ mÆt ®¸y biÓn,
hoÆc sèng b¸m vµo ®¸, rong biÓn hoÆc c¸c sinh
vËt kh¸c ë n−íc n«ng hay ven bê.
epigenesis [5042] : thuyÕt biÓu sinh.
1- Sù thay ®æi ®Æc ®iÓm kho¸ng vËt cña ®¸ tõ Deleted: nh− lµ
kÕt qu¶ cña ¶nh h−ëng bªn ngoµi diÔn ra gÇn bÒ
mÆt Tr¸i ®Êt, nh− sù thay thÕ kho¸ng vËt trong
qu¸ tr×nh biÕn chÊt.
2- Sù biÕn ®æi hoÆc c¸c qu¸ tr×nh x¶y ra
trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt thÊp ®èi víi
c¸c ®¸ trÇm tÝch sau khi qu¸ tr×nh t¹o ®¸ kÕt
thóc. §n: metagenesis, metadiagenesis, cata-
genesis.
epigenetic [5043] : epigene; biÓu sinh.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông trong trÇm tÝch häc
®Ó chØ kho¸ng vËt, kiÕn tróc hoÆc cÊu t¹o h×nh
thµnh sau qu¸ tr×nh trÇm tÝch. §n: epigenic.
epigenite [5044] : epigenit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp:(Cu, Fe)5 AsS6 (?).
epiglyph [5045] : vÕt h»n h×nh thµnh trong giai
®o¹n epigene; vÕt h»n c¬ häc.
VÕt h»n c¬ häc ë phÇn trªn cïng cña mét líp
trÇm tÝch.
epilithic [5046] : b¸m ®¸.
Nãi vÒ c¸c sinh vËt sèng trªn bÒ mÆt hay b¸m
vµo mÆt ®¸ hoÆc chÊt ®¸. §n: petrophilous.
epimagma [5047] : sau magma (hËu magma).
PhÇn tµn d− magma cã bät khÝ, kh«ng chøa
khÝ vµ nöa cøng, kh¸ ®Ëm ®Æc, th−êng ®−îc
thµnh t¹o bëi sù nguéi l¹nh cña dung nham
trong hå dung nham.
epimatrix [5048] : vËt liÖu nÒn trong giai ®o¹n
epigene.
VËt liÖu kh«ng thuÇn nhÊt h×nh thµnh t¹i c¸c
lç hæng cña graywac vµ arkos trong qu¸ tr×nh
t¹o ®¸. Deleted: a
epimere [5049] : gê s−ên.
NÕp gÊp xuèng ë phÝa bªn cña tÊm l−ng ®éng
vËt Vá gi¸p. §n: epimeron, pleurite, pleuron, Formatted
tergal fold.
epipelagic [5050] : biÓn kh¬i.
ThuËt ng÷ ®Ò cËp tíi m«i tr−êng biÓn kh¬i,
tíi ®é s©u kho¶ng 200m.
epipelic [5051] : sèng trªn mÆt trÇm tÝch.
Sinh vËt ph¸t triÓn trªn c¸c thµnh t¹o trÇm
tÝch, vÝ dô nh− trªn bïn, v.v.
epiplankton [5052] : sinh vËt phï sinh.
C¸c sinh vËt sèng b¸m vµo lo¹i thùc vËt tr«i
næi hoÆc c¸c ®éng vËt b¬i léi, nhÊt lµ c¸c ®éng
vËt cã x−¬ng sèng, nh− rïa, r¾n biÓn vµ c¸ voi.
§n: pseudoplankton.
epipsammon [5053] : ®éng vËt trªn mÆt c¸t.
C¸c ®éng vËt sèng trªn bÒ mÆt cña c¸t.
epirhysis [5054] : kªnh hót, kªnh tr−íc.
Kªnh x−¬ng ë Bät biÓn s¸u tia gai l−íi t−¬ng
øng víi mét kªnh hót. Sn : epirhyses.
epirostrum [5055] : chïy ngoµi.
PhÇn phÝa ®Ønh cña chïy ë mét sè Tªn ®¸,
nhÊt lµ c¸c loµi trong Jura, trong ®ã chØ cã phÇn
ngoµi cã c¸c cÊu tróc phiÕn ®ång t©m, cßn phÇn
trong kh«ng cã g×.
episeptal deposit [5056] : chÊt l¾ng ®äng ngoµi
mÆt v¸ch.
ChÊt l¾ng ®äng gÇn t©m phßng trªn mÆt låi
cña v¸ch ng¨n ë vá Nautiloidea.
episkeleton [5057] : trªn bé x−¬ng, ngoµi
bé x−¬ng.
Bªn trªn hay bªn ngoµi bé x−¬ng ngoµi cña
mét ®éng vËt.
episome [5058] : phÇn th©n tr−íc.
PhÇn tr−íc cña th©n æ, bªn trªn d¶i vßng cña
mét Trïng hai l«ng roi kh«ng cã gi¸p.
epispire [5059] : lç xo¾n.
Lç ®−êng kh©u nhá, trßn hay bÇu dôc, n»m
gi÷a c¸c tÊm dµi cña nhiÒu ®éng vËt Da gai
nguyªn thñy, nh− HuÖ biÓn cæ, mét sè Sao biÓn
cè ®Þnh vµ mét sè Stylophore. Mçi lç xo¾n ®−îc
coi lµ chøa mét mang b»ng mµng mÒm ®Ó hót
n−íc ra ngoµi cã t¸c dông thë.
epistibite [5060] : epistibit.
Kho¸ng vËt zeolit mµu tr¾ng hoÆc kh«ng
mµu: CaAl2Si6O16.5H2O.
epistolite [5061] : epistolit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng:
Na2 (Nb, Ti)2 Si2O9 . nH2O.
epistome [5062] : n¾p miÖng, tÊm má, tÊm xen
r©u miÖng.
C¬ quan m«i nhá ®Ëy miÖng ë Rªu ®éng vËt
M«i kÝn (Phylactolaemata); tÊm má ë Bä ba
thïy; ë Vá gi¸p lµ tÊm n»m gi÷a anten vµ miÖng.
epitheca [5063] : bao ngoµi, líp m¸i, n¾p
ngoµi.
Líp chÊt v«i ngoµi cña m« x−¬ng bao quanh
mét æ San h« ®¬n thÓ; líp l¾ng ®äng thø sinh
sÉm mµu trong v¸ch trong ë mét Trïng roi, gäi
lµ líp m¸i; phÇn tr−íc cña v¸ch Trïng roi
213
Dinoflagellata, bªn trªn ®ai vßng.
epithelium [5064] : biÓu m«, biÓu b×.
ë ®éng vËt lµ m« tÕ bµo t¹o nªn líp phñ hay
líp lãt cã thÓ cã nhiÒu chøc n¨ng, nh− b¶o vÖ
hay bµi tiÕt; ë thùc vËt lµ m« tÕ bµo phñ lªn mét
mÆt tù do, hoÆc lãt mét èng hay mét xoang.
epithermal [5065] : nhiÖt ®é thÊp.
Má quÆng thµnh t¹o ë ®é s©u kho¶ng 1km so
víi mÆt ®Êt vµ nhiÖt ®é trong kho¶ng 50-200oC,
chñ yÕu ë d¹ng m¹ch.
epithyridid [5066] : lç cuèng.
Lç th«ng cña cuèng ë Tay cuén n»m hoµn
toµn bªn trong ®Ønh m¶nh bông.
epitract [5067] : phÇn tr−íc d¶i vßng.
PhÇn cña nang Trïng hai l«ng roi
(Dinoflagellata) n»m tr−íc vïng d¶i vßng.
epivalve [5068] : nöa vá ngoµi.
Nöa ngoµi cña vá T¶o silic. §n: epitheca.
epixenolith [5069] : xenolith.
§¸ ngo¹i lai (xenolith) b¾t nguån tõ ®¸ t−êng
v©y quanh.
epizoic [5070] : sèng trªn ®éng vËt.
Mét sinh vËt lín lªn trªn bÒ mÆt th©n mét
®éng vËt.
epizone [5071] : ®íi n«ng; ®íi biÕn chÊt n«ng.
Theo ph©n lo¹i c¸c ®¸ biÕn chÊt lµ ®íi s©u
trªn cïng cña qu¸ tr×nh biÕn chÊt ®−îc ®Æc tr−ng
bëi nhiÖt ®é thÊp tíi trung b×nh (nhá h¬n 300oC)
vµ ¸p suÊt c©n b»ng thñy tÜnh víi øng suÊt dÞch
tr−ît tõ thÊp tíi cao. Qu¸ tr×nh biÕn chÊt c¬ häc
vµ hãa häc t¹o ra c¸c silicat chøa n−íc (nh−
sericit, clorit, talc) vµ carbonat (nh− calcit,
dolomit). C¸c d¹ng ®¸ ®iÓn h×nh lµ ®¸ phiÕn lîp,
phylit vµ ®¸ phiÕn sericit vµ clorit. Mét kh¸i
niÖm ®· bÞ thay thÕ, bao hµm hiÖu qu¶ cña qu¸
tr×nh biÕn chÊt tiÕp xóc nhiÖt ®é thÊp vµ biÕn
chÊt trao ®æi. Quan ®iÓm hiÖn nay nhÊn m¹nh
®iÒu kiÖn nhiÖt ®é-¸p suÊt (møc ®é biÕn chÊt
thÊp) h¬n lµ ®é s©u t−¬ng øng cña ®íi.
epizygal [5072] : phiÕn tay ngoµi.
PhiÕn tay phÝa ngoµi cña mét ®«i nèi liÒn
nhau bëi tËp hîp m¶nh nhiÔm s¾c ë HuÖ biÓn.
epoch [5073] : ThÕ, Kû nguyªn.
1- Lµ ph©n vÞ ®Þa thêi chÝnh thøc, lín h¬n Kú
(age) vµ ng¾n h¬n Kû (period), ph©n vÞ ®Þa tÇng
t−¬ng øng lµ Thèng (series) cña thêi ®Þa tÇng.
2- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông kh«ng chÝnh thøc Deleted: p
cho kho¶ng chiÒu dµi (th−êng kh«ng lín) cña Formatted
thêi gian ®Þa chÊt. VÝ dô kû nguyªn b¨ng hµ. Formatted
epontic [5074] : sinh vËt b¸m ®¸y.
C¸c sinh vËt lín lªn b¸m vµo mét nÒn nµo ®ã.
epsomite [5075] : epsomit.
Kho¸ng vËt: MgSO4.7H2O, muèi tù nhiªn vµ
lµ tinh thÓ l¨ng trô kh«ng mµu, d¹ng khèi, chïm
nho, d¹ng kh¶m trong má th¹ch cao hoÆc hang
®éng ®¸ v«i.
§n: epsom salt; bitter salt; hair salt.
equal angle projection [5076] : phÐp chiÕu
®¼ng gãc.
equal area projection [5077] : phÐp chiÕu
®¼ng diÖn.
equatorial [5078] : mÆt xÝch ®¹o.
Thuéc hay n»m trªn mÆt ph¼ng gi÷a thuËn
víi trôc cuén hoÆc trôc ®èi xøng ë Trïng lç, vÝ
dô "mÆt c¾t xÝch ®¹o" lµ mÆt c¾t qua phßng khëi
thñy ë mét vá Trïng lç.
equatorial aperture [5079] : lç miÖng xÝch
®¹o.
Lç miÖng ®èi xøng ë mét vá Trïng lç cuén
ph¼ng, th−êng lµ trong r×a, nh−ng còng cã thÓ
trªn bÒ mÆt hoÆc ngo¹i vi.
equatorial spine [5080] : gai xÝch ®¹o.
Gai táa tia ph¸t sinh tõ r×a xÝch ®¹o ë Trïng
tia gai (acantharina).
equilateral [5081] : ®Òu bªn, c©n ®èi.
§èi xøng hai bªn, cô thÓ lµ nãi vÒ m¶nh vá
Th©n mÒm hai m¶nh cã c¸c phÇn tr−íc vµ sau
®Ønh gÇn ®Òu nhau hay ®Òu nhau vÒ bÒ dµi vµ
gÇn ®èi xøng.
equilibrium [5082] : c©n b»ng, tr¹ng th¸i c©n
b»ng, c©n b»ng t¶i träng.
equilibrium moisture content [5083] : hµm
l−îng ®é Èm c©n b»ng.
Hµm l−îng ®é Èm cña mét khèi ®Êt t¹i thêi
®iÓm mµ kh«ng cã sù di chuyÓn ®é Èm.
equilibrium species [5084] : loµi c©n b»ng
chuyÓn hãa, loµi æn ®Þnh.
Mét loµi h−íng tíi ®−îc chuyÓn hãa trong
thÝch nghi, ph¸t t¸n vµ sinh s¶n ë tèc ®é võa
ph¶i, nh−ng ®¹t ®−îc quy m« quÇn c− lín, do
tÝnh chÊt æn ®Þnh, cã thÓ ®o¸n tr−íc ®−îc, hoÆc
l©u bÒn cña m«i tr−êng mµ nã c− tró.
§n: specialist species; K strategist.
equiplanation [5085] : c©n b»ng san b»ng, tù
san b»ng.
C¸c qu¸ tr×nh x¶y ra ë vïng vÜ ®é cao, cã
khuynh h−íng lµm gi¶m bÒ mÆt mµ kh«ng liªn
quan tíi mùc c¬ së vµ kh«ng cã sù hao mßn hay
tÝch tô vËt liÖu.
equipotential [5086] : ®ång ¸p lùc.
equipotential line [5087] : ®−êng ®¼ng thÕ.
§−êng cã thÕ n¨ng kh«ng ®æi.
equivalence [5088] : t−¬ng ®−¬ng.
Cïng thêi gian ®Þa chÊt, ®Æc biÖt ®−îc chØ thÞ
b»ng sù tËp trung hãa th¹ch gièng hÖt nhau.
§n: equivalency.
equivalent [5089] : t−¬ng ®−¬ng tuæi ®Þa chÊt;
t−¬ng ®−¬ng ®Þa tÇng.
214
Sö dông cho nh÷ng tÇng hoÆc hÖ tÇng (cho
c¸c ph©n vÞ ë khu vùc xa nhau) cã cïng thêi
gian thµnh t¹o, tÝch tô hoÆc tËp trung c¸c d¹ng
hãa th¹ch nh− nhau.
equivalent nodal forces in finite element
method [5090] : lùc t−¬ng ®−¬ng t¹i c¸c nót
trong ph−¬ng ph¸p phÇn tö h÷u h¹n.
equivalent radius [5091] : b¸n kÝnh
t−¬ng ®−¬ng.
equivalent working height [5092] : ®é cao
c«ng t¸c t−¬ng ®−¬ng.
equivolumial wave [5093] : sãng ngang S.
Era [5094] : §¹i.
Ph©n vÞ ®Þa thêi chÝnh thøc, cÊp thÊp h¬n liªn
®¹i (eon), t−¬ng øng thêi gian tÝch tô c¸c thµnh
t¹o ®Þa chÊt mét giíi. VÝ dô nh− ®¹i Paleozoi,
®¹i Mesozoi, ®¹i Kainozoi. Mçi ®¹i ®−îc chia
thµnh hai hay nhiÒu kû.
erathem [5095] : giíi.
Lµ ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng chÝnh thøc, cÊp thÊp
h¬n liªn giíi (eonothem) vµ cao h¬n hÖ
(system). Thêi gian t−¬ng øng cña giíi lµ ®¹i.
X: supersystem. §n: group; sequence.
E ray [5096] : tia E; tia bÊt th−êng.
1- (cs) Tia tr¸i tr−íc ë ®éng vËt Da gai n»m
sau tia D theo chiÒu kim ®ång hå khi nh×n con
Da gai tõ phÝa miÖng; t−¬ng ®−¬ng víi ch©n mót
ii theo c¸ch ®Õm ch©n mót cña Loven.
2- (kv) Trong tinh thÓ mét trôc, ph−¬ng giao
®éng cña sãng bÊt th−êng n»m trong mÆt ph¼ng
t¹o bëi trôc quang vµ ph¸p tuyÕn.
erbium [5097] : erbi (Er). Deleted: i
Nguyªn tè hãa häc sè 68, nguyªn tö l−îng
167,263; tû träng 9,066 g/cm3, thuéc nhãm REE
kim lo¹i nÆng, lithophil, cã 6 ®ång vÞ bÒn vµ 24
®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Er trong ®¸:
trong vá lôc ®Þa trªn lµ 2,3 ppm. C¸c kho¸ng vËt
tiªu biÓu lµ monazit, bastnaesit. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch Er: ICP-MS. §−îc sö dông trong c¸c
Deleted:
ngµnh c«ng nghiÖp h¹t nh©n, luyÖn kim,
kÝnh,v.v.
ergeron [5098] : hoµng thæ giµu v«i.
Lo¹i c¸t chøa sÐt h¹t rÊt mÞn, hoÆc lµ mét
biÕn thÓ cña hoµng thæ, chøa mét l−îng ®¸ng kÓ
carbonat calci, th−êng cã mÆt ë miÒn B¾c n−íc
Ph¸p vµ ë tØnh Hainaut n−íc BØ.
Erian [5099] : Eri.
Thèng khu vùc B¾c Mü. Devon trung (n»m
trªn Ulster, n»m d−íi Senec).
ericaite [5100] : ericait.
Kho¸ng vËt: (Fe, Mg, Mn)3 B7 O13 Cl.
ericssonite [5101] : ericsonit.
Kho¸ng vËt: Ba Mn3 Fe (Si2O7) (OH), l−ìng
h×nh víi orthoericsonit.
 erikite [5102] : erikit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-vµng, vµng-xanh nh¹t
hoÆc n©u: (La, Ce) (P, Si)O4. H2O, gÇn gièng
dradophan giµu silicat. Lo¹i erikit ë vïng
Greenland cã chøa monazit.
eriochalcite [5103] : eriochalcit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t ®Õn xanh ®Ëm:
CuCl2.2H2O. §n: antofagastite.
erionite [5104] : erionit.
Kho¸ng vËt zeolit :
(Ca,Na2K2)(Al8O28)O72.27H2O.
erlichmanite [5105] : erlichmanit.
Kho¸ng vËt nhãm pyrit: OsS2.
erodable [5106] : cã kh¶ n¨ng bÞ xãi mßn.
erosion [5107] : x©m thùc, xãi mßn.
1- Qu¸ tr×nh tæng hîp hay tËp hîp c¸c qu¸
tr×nh nhê ®ã vËt chÊt cña vá Tr¸i ®Êt bÞ rêi ra,
hßa tan, mßn dÇn vµ ®ång thêi ®−îc vËn chuyÓn
tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c b»ng c¸c t¸c nh©n tù
nhiªn kh¸c nhau nh− phong ho¸, hßa tan, bµo
mßn vµ vËn chuyÓn; ®Æc biÖt sù ph¸ hñy c¬ häc
®Êt ®¸ vµ vËn chuyÓn vËt chÊt (nh− ®Êt) do n−íc
ch¶y (kÓ c¶ n−íc m−a), sãng biÓn, thñy triÒu,
h¶i l−u, giã vµ b¨ng hµ, ThuËt ng÷ ®«i khi ®−îc
giíi h¹n b»ng c¸ch lo¹i trõ qu¸ tr×nh vËn chuyÓn
(nh− trong tr−êng hîp bãc mßn ↔ "denudation'
lµ thuËt ng÷ rÊt chung chung) hoÆc phong hãa
(v× vËy erosion chØ ®−îc coi lµ qu¸ tr×nh
®éng häc).
2- ¶nh h−ëng tøc thêi hoÆc s¶n phÈm hoÆc
hiÖu øng tæng hîp cña x©m thùc, xãi mßn.
erosion caldera [5108] : caldera x©m thùc.
Mét kiÓu caldera (hay mét kiÓu miÖng nói
löa) ®−îc h×nh thµnh do x©m thùc vµ më réng
miÖng nói löa; hoÆc xuÊt hiÖn do qu¸ tr×nh x©m
thùc nãn nói löa dÉn ®Õn sù ra ®êi cña mét bån
tròng lín, d¹ng h×nh trßn ®ång t©m. Ng−êi ta
cho r»ng mét sè miÖng nói löa x©m thùc kh«ng
ph¶i ®Ých thùc kiÓu caldera bëi lÏ chóng kh«ng
®−îc h×nh thµnh b»ng c¸c qu¸ tr×nh nói löa.
erosion crater [5109] : miÖng nói löa
x©m thùc.
X: makhtesh.
erosion groove [5110] : r·nh bµo mßn, cÊu t¹o
d¹ng r·nh.
KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch h×nh thµnh tõ c¸c
®−êng r·nh s¸t nhau do qu¸ tr×nh röa lòa d¹ng
®−êng th¼ng.
erosion plain [5111] : ®ång b»ng x©m thùc.
ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ bÊt kú ®ång b»ng båi
tÝch nµo ®−îc t¹o thµnh do qu¸ tr×nh x©m thùc
nh− b¸n b×nh nguyªn, pediplain (®ång b»ng
tr−íc nói), ®ång b»ng lßng ch¶o (bån ®Þa) hoÆc
®ång b»ng x©m thùc ®Êt thÊp ven biÓn.
215
erosion ridge [5112] : sèng nói x©m thùc. Deleted: .
Mét trong nhiÒu "sèng nói" nhá trªn mÆt
tuyÕt, ®−îc thµnh t¹o do t¸c dông cña giã thæi
tuyÕt; c¸c "sèng nói, d¶i nói" nµy cã ph−¬ng
song song hoÆc vu«ng gãc víi h−íng giã.
erosion ripple [5113] : mÆt sãng do bµo mßn.
DÊu hiÖu d¹ng sãng trªn c¸c ®ôn c¸t h×nh
thµnh do t¸c ®éng chia c¾t cña giã trªn líp ®· Ýt
nhiÒu ®−îc g¾n kÕt.
erosion terrace [5114] : thÒm bµo mßn; thÒm
x©m thùc.
ThÒm ®−îc thµnh t¹o do qu¸ tr×nh x©m thùc.
erosional flood plain [5115] : ®ång b»ng b·i
båi x©m thùc. Deleted: .
§ång b»ng b·i båi (hoÆc b·i båi) ®−îc h×nh Deleted: .
thµnh do x©m thùc ngang vµ sù tho¸i lui dÇn dÇn
Deleted: a)
cña v¸ch thung lòng.
erratic boulder [5116] : ®¸ t¶ng lang thang. Deleted: mµ
error [5117] : sai sè, lçi. Deleted: bÞ
1- Trong viÖc lÊy mÉu, ®o ®¹c do nhiÒu Deleted: bÞ
nguyªn nh©n kh¸c nhau sÏ kh«ng tr¸nh khái sai Deleted: trong ®ã bao gåm
sè trong sè liÖu. Gi¶ sö X lµ kÕt qu¶ quan s¸t
®−îc, a lµ gi¸ trÞ ch©n thùc, Z lµ sai sè, ta cã
Z=X-a. Tuy nhiªn trong thùc tÕ v× a ch−a biÕt
nªn Z còng ch−a biÕt.
2- Sù kh¸c nhau gi÷a gi¸ trÞ quan s¸t, tÝnh
to¸n hay ®o ®¹c vÒ sè l−îng víi gi¸ trÞ lý t−ëng
hay gi¸ trÞ thùc hay víi mét gi¸ trÞ sù quy −íc lµ
gi¸ trÞ thùc. X: systematic error (sai sè hÖ
thèng). Deleted: b)
error I(α) [5118] : sai sè lo¹i I(α).
Sai sè lo¹i I lµ sai sè ph¹m ph¶i khi gi¶ thiÕt Deleted: .
lµ ®óng mµ ta l¹i kh«ng c«ng nhËn gi¶ thiÕt Êy.
VÝ dô μ1 = μ 0 nh−ng ta l¹i cã gi¶ thiÕt lµ μ1 ≠ μ 0 .
error II(β) [5119] : sai sè lo¹i II(β).
Sai sè lo¹i II lµ sai sè khi gi¶ thuyÕt lµ kh«ng
®óng mµ ta l¹i thõa nhËn gi¶ thuyÕt Êy. VÝ dô:
ph©n phèi kh«ng chuÈn mµ ta l¹i cã gi¶ thuyÕt lµ
ph©n phèi chuÈn.
eruption [5120] : phun trµo, bïng næ nói löa.
Sù phun trµo cña c¸c vËt liÖu nói löa (dung Deleted: .
nham, m¶nh vôn vµ khÝ nói löa) lªn bÒ mÆt Tr¸i
®Êt hoÆc lµ tõ miÖng nói löa trung t©m, hoÆc lµ Deleted: :
tõ khe nøt hoÆc nhãm khe nøt.
eruption breccia [5121] : d¨m kÕt nói löa.
Lo¹i d¨m kÕt h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh phun næ
cña nói löa.
eruption cloud [5122] : ®¸m m©y phun trµo.
Deleted: .
M©y cña khÝ nói löa víi tro vµ c¸c m¶nh vôn
nói löa kh¸c ®−îc thµnh t¹o bëi sù bïng næ nói
löa. Tro cã thÓ r¬i xuèng tõ ®ã bëi sù trÇm tÝch
kh«ng khÝ. §n: explosion cloud; ash cloud;
volcanic cloud,...
eruption column [5123] : cét phun trµo.
 D¹ng ®Çu tiªn do ®¸m m©y nói löa t¹o nªn t¹i
thêi ®iÓm bïng næ; phÇn thÊp lµ m©y. Nã lµ kÕt
qu¶ cña sù phun trµo ®Çu tiªn, hiÕm h¬n lµ cña
sù næi lªn lªn bÒ mÆt cña c¸c h¬i nãng.
eruption cycle [5124] : chu kú phun trµo, chu
kú nói löa.
Chuçi liªn tiÕp c¸c sù kiÖn x¶y ra trong qu¸
tr×nh phun trµo nói löa, sù thay ®æi cã quy luËt
cña ho¹t ®éng phun trµo trong thêi kú ho¹t ®éng
cña nói löa.
eruptive [5125] : phun trµo, nói löa.
Nãi vÒ ®¸ ®−îc thµnh t¹o bëi sù cøng r¾n cña
magma, cã nghÜa lµ hoÆc ®¸ phun trµo hoÆc ®¸
x©m nhËp. PhÇn nhiÒu sö dông chuyªn tõ nµy
chØ cho c¸c ®¸ phun trµo hoÆc nói löa.
erythrite [5126] : erythrit.
Kho¸ng vËt mµu ®á hoÆc hång :
Co3 (AsO4)2. 8H2O, ®ång h×nh víi anabergit
vµ cã thÓ chøa nickel. Eruthrit cã d¹ng tinh thÓ
hÖ ®¬n nghiªng, khèi cÇu vµ d¹ng thËn hoÆc
d¹ng ®Êt, s¶n phÈm phong hãa cña quÆng cobal
ë phÇn trªn cña m¹ch quÆng (®íi oxy hãa).
§n: erythrine; cobalt bloom; red cobalt;
cobalt ocher; peachblossom ore.
erythrosiderite [5127] : erythrosiderit.
Kho¸ng vËt: K2FeCl5.H2O cã thÓ chøa mét Ýt
alumin.
erzbergite [5128] : erzbergit.
Calcit vµ aragonit d−íi d¹ng c¸c líp xen
kÏ nhau.
esboite [5129] : esboit.
Diorit d¹ng cÇu trong ®ã andesin hoÆc
oligoclas lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña plagioclas
vµ t¹o nªn c¸c d¹ng cÇu. Tªn gäi nµy b¾t nguån
tõ ®Þa danh Eslo ë PhÇn Lan. Kh«ng ®−îc sö
dông nhiÒu.
escarpment [5130] : v¸ch ®øng, s−ên dèc
®øng, vÕt lé dèc ®øng.
1- V¸ch ®¸ hay mâm ®¸ dµi dèc liªn tôc trªn
mét h−íng ®−îc h×nh thµnh do t¸c dông x©m
thùc hay ®øt g·y.
2- BÒ mÆt ®¸ hay vÕt lé cña ®¸ rÊt dèc, xuÊt
hiÖn trªn c¸c ®¸ bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn x©m
thùc c¸c líp ®¸ mÒm h¬n n»m dèc tho¶i kiÓu
questa (®¬n nghiªng). §n: scarp.
escharan [5131] : d¹ng tÊm ®øng.
X: eschariform.
eschariform [5132] : d¹ng tÊm ®øng.
Nãi vÒ mét quÇn thÓ cøng, d¹ng hai tÊm hay
l¸ c©y dùng ®øng cña Rªu ®éng vËt MiÖng m«i
(Cheilostomata) b¸m ch¾c b»ng mét gèc chÊt
v«i hay láng lÎo b»ng rÔ. §n: escharan.
Escherichia coli [5133] : Escherichia coli
(E. coli).
216
Sinh vËt d¹ng Coli chÞu nhiÖt, hiÕu khÝ vµ cã Deleted: c
kh¶ n¨ng yÕm khÝ, lµm lªn men lactoza (hoÆc
mannitol) ë nhiÖt ®é 44oC ®Ó t¹o ra c¸c acid, khÝ
vµ indole tõ tryptophan. Chóng th−êng c− tró
trong ruét giµ ng−êi vµ ®éng vËt m¸u nãng.
E.coli th−êng kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh s¶n trong
n−íc th¶i vµ n−íc mÆt bÞ « nhiÔm.
escutcheon [5134] : khiªn.
DiÖn ph¼ng hoÆc cong lâm, h×nh thoi, n»m ë
phÝa sau ®Ønh vµ kÐo dµi vÒ phÝa sau ë vá mét sè
th©n mÒm hai m¶nh, ®«i khi ph©n biÖt víi phÇn
cßn l¹i cña m¶nh vá bëi mét gê hay nÕp xÕp gÊp
cña vá.
eskebornite [5135] : eskebornit.
Kho¸ng vËt: CuFeSe2, ®ång h×nh víi
chalcopyrit.
esker delta [5136] : ch©u thæ ngo»n ngoÌo. Deleted: .
TrÇm tÝch c¸t sái ®Ønh ph¼ng ®−îc h×nh thµnh
t¹i cöa s«ng b¨ng tÝch nh− lµ b¾t nguån tõ mét
®−êng b¨ng ngÇm, ch¶y vµo biÓn hoÆc hå vµ cã
liªn quan víi ®åi dµi, hÑp uèn l−în h×nh r¾n.
esker fan [5137] : qu¹t båi tÝch ngo»n ngoÌo. Deleted: .
B·i båi nhá c¸t sái, ®−îc h×nh thµnh ë d−íi
cöa s«ng ¸ b¨ng vµ cã liªn quan víi ®åi nhá, hÑp
uèn l−în h×nh r¾n.
eskolaite [5138] : eskolait.
Kho¸ng vËt khèi mÆt thoi: Cr2O3, ®ång h×nh
víi hematit.
esperite [5139] : esperit.
Kho¸ng vËt: (Ca, Pb)ZnSiO4.
§n: larsenite calci.
espichellite [5140] : espichelit.
§¸ lamprophyr, t−¬ng tù nh− camptonit,
trong ®ã c¸c ban tinh hornblend, augit, olivin,
magnetit vµ pyrit næi bËt trªn nÒn ®Æc sÝt gåm
magnetit, hornblend, augit, mica vµ labradorit
víi riÒm orthoclas. Analcim còng cã thÓ gÆp
trong phÇn nÒn. Espichelit gièng teschenit,
nh−ng cã Ýt analcim h¬n vµ th−êng cã kiÕn tróc Deleted: .
ban tr¹ng, hiÕm khi d¹ng h¹t. Tªn gäi theo ®Þa
danh Cape Espichel ë Bå §µo Nha. Ýt ®−îc
sö dông. Deleted: ..
essential [5141] : ®¸ vôn nói löa.
§¸ vôn nói löa ®−îc thµnh t¹o tõ magma.
§©y lµ mét phÇn cña sù ph©n lo¹i trªn c¬ së
nguån gèc, vµ t−¬ng ®ång víi chuyªn tõ
juvenile (nói löa) vµ authigenous.
essential elements (EEs) [5142] : nh÷ng
nguyªn tè thiÕt yÕu (EEs).
Nh÷ng nguyªn tè cÇn thiÕt ®¶m b¶o cho ho¹t
®éng chÝnh x¸c cña qu¸ tr×nh chuyÓn hãa trong
c¬ thÓ ®éng vËt vµ thùc vËt víi liÒu l−îng cùc
nhá nh− ®ång, kÏm, bo, molibden, mangan,
coban, v.v. §n: micronutrient elements. Deleted:
 essential mineral [5143]: kho¸ng vËt thiÕt yÕu.
Mét thµnh phÇn kho¸ng vËt cña ®¸ cã vai trß
quan träng trong ph©n lo¹i vµ ®Æt tªn ®¸ nh−ng
kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã mÆt víi sè l−îng lín.
§n: specific mineral.
essexibasalt [5144] : esexibasalt.
Basanit nephelin cã chøa plagioclas giµu Ca
(bytaunit). Theo c¸c nhµ th¹ch häc Ph¸p, chuyªn
tõ nµy ®ång nghÜa víi basalt kiÒm. Ýt ®−îc sö
dông.
essexite [5145] : esexit.
1- Trong ph©n lo¹i cña IUGS, lµ ®¸ x©m nhËp
víi F kho¶ng 10-60, vµ P/(A+P) = 50-90.
§n: monzodiorit foid; monzogabro foid.
2- Gabro kiÒm bao gåm plagioclas,
hornblend, biotit vµ titanaugit, víi mét l−îng
nhá feldspar kiÒm vµ nephelin. Esexit chuyÓn
sang teralit víi sù gi¶m cña feldsparkali vµ sù
t¨ng cña c¸c kho¸ng vËt felspatoid. Tªn gäi nµy
b¾t nguån tõ ®Þa danh cña quËn Essex thuéc
bang Masachuset.
essonite [5146] : esonit.
§¸ quý granat grosular chøa s¾t mµu n©u
vµng hoÆc n©u phít ®á trong suèt.
§n: hessonite; cinnamon stone; hyacinth;
jacinth.
esterel twin law [5147] : luËt song tinh Esterel.
LuËt song tinh song song trong feldspar, trôc
song tinh a vµ mÆt tiÕp hîp (okl) song song
víi a.
esterellite [5148] : esterelit.
Diorit th¹ch anh porphyrit còng chøa andesin
cÊu t¹o ®íi vµ hornblend. ThuËt ng÷ sö dông
cho c¸c ®¸ ë vïng Estered n−íc Ph¸p. Ýt ®−îc
dïng.
estimate [5149] : ®¸nh gi¸, −íc l−îng.
estimation [5150] : ®¸nh gi¸, −íc l−îng.
estimator (estimate) [5151] : −íc l−îng.
§Æc tr−ng mÉu vµ lµ hµm sè cña c¸c gi¸ trÞ
trong tËp mÉu chän. Cô thÓ nÕu :
· lµ −íc l−îng cña tham sè a ®èi víi tËp mÉu
gåm c¸c trÞ quan tr¾c x 1, x 2 ..... x n th× · =
a ( x 1, x 2 ..... x n ). Quy luËt ph©n phèi cña · phô
thuéc vµo quy luËt ph©n phèi cña ®¹i l−îng ngÉu
nhiªn X (tr−íc hÕt vµo chÝnh tham sè a) vµ vµo
trÞ sè n. Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p tÝnh c¸c −íc
l−îng, ®iÒu quan träng lµ ph¶i biÕt so s¸nh tÝnh
chÊt cña c¸c −íc l−îng kh¸c nhau vµ t×m ®−îc
−íc l−îng chÝnh x¸c cùc ®¹i.
estuarine [5152] : cöa s«ng.
§Ò cËp tíi hoÆc c¸c ®¸ ®−îc h×nh thµnh hoÆc
sinh vËt sèng ë mét cöa s«ng. Th−êng chØ c¸c
trÇm tÝch vµ m«i tr−êng trÇm tÝch hoÆc m«i
tr−êng sinh häc cña mét cöa s«ng.
217
estuarine delta [5153] : tam gi¸c ch©u cöa
s«ng, ch©u thæ cöa s«ng.
Delta hoÆc ch©u thæ thµnh t¹o ngay t¹i cöa
s«ng hoÆc qu¸ tr×nh lÊp ®Çy l−u vùc s«ng.
estuarine deposit [5154] : trÇm tÝch cöa s«ng. Deleted: .
Líp trÇm tÝch n»m d−íi phÇn n−íc lî cña
mét cöa s«ng, ®Æc tr−ng bëi c¸c trÇm tÝch biÓn
vµ s«ng h¹t mÞn (chñ yÕu lµ sÐt vµ bét) cã chøa
mét hµm l−îng ®¸ng kÓ vËt chÊt h÷u c¬ lôc ®Þa.
Nã cã cì h¹t mÞn vµ cã thµnh phÇn ®ång nhÊt
h¬n so víi trÇm tÝch tam gi¸c ch©u.
estuarine lagoon [5155] : vông cöa s«ng. Deleted: .
Vông (vÞnh nhá) ®−îc h×nh thµnh b»ng c¸ch Deleted: a
®ãng cöa s«ng mét c¸ch nhÊt thêi bëi c¸c d¶i
Deleted: víi c¶
ch¾n do b·o biÓn. Nh÷ng vông nh− vËy tån t¹i
theo mïa vµ cho ®Õn khi s«ng ph¸ hñy d¶i ch¾n Deleted: vµ
®ã; th−êng th−êng nã chØ xuÊt hiÖn ë vïng cã Deleted: b
l−îng m−a thÊp hoÆc ®ét biÕn.§n: blind estuary. Deleted: Tõ ®
estuary [5156] : cöa s«ng h×nh phÔu, cöa s«ng
h×nh tam gi¸c. Deleted: .
1- MiÖng cña thung lòng s«ng, h−íng ra biÓn Deleted: a)
hoÆc cöa s«ng chÞu ¶nh h−ëng cña thñy triÒu, cã
h×nh c¸i phÔu vµ n¬i n−íc s«ng tiÕp xóc víi
n−íc biÓn; mét phÇn bê biÓn kÝn cã thñy triÒu
gÆp dßng ch¶y cña s«ng.§n: freshwater estuary;
inverse estuary.
2- Mét bé phËn hay mét phÇn cña ®¹i d−¬ng, Deleted: b)
nh− vÞnh hÑp hay cöa s«ng hoÆc c¸nh tay biÓn bÞ
¶nh h−ëng n−íc ngät.
3- Cöa s«ng réng, bÞ ngËp ®−îc t¹o thµnh do Deleted: c)
sôt lón phÇn ®Êt gÇn bê biÓn hoÆc vïng ®Êt thÊp
ch×m ngËp do mùc n−íc biÓn d©ng cao. TiÕng
®Þa ph−¬ng Latinh: aestus, "tide" (thñy triÒu).
etching [5157] : thµnh t¹o ®Þa h×nh; qu¸ tr×nh
"kh¾c ch¹m" bÒ mÆt. Deleted: .
1- Sù gi¶m thÊp bÒ mÆt Tr¸i ®Êt b»ng c¸c qu¸ Deleted: a)
tr×nh phong hãa, bãc mßn, mµi mßn vµ thæi mßn
mét c¸ch chËm ch¹p, cã tÝnh ph©n dÞ. KÕt qu¶ lµ
toµn khu vùc víi líp lãt d−íi cã ®é bÒn v÷ng cao
tr¬ ra thµnh c¸c kiÓu ®Þa h×nh kh¸c nhau.
2- Sù thµnh t¹o ®Þa h×nh do x©m thùc hoÆc Deleted: b)
"ch¹m træ" vµo ®¸.
Deleted:
etchplain [5158] : ®ång b»ng "kh¾c", "ch¹m".
BÒ mÆt x©m thùc t−¬ng ®èi kh«ng m¹nh mÏ, Deleted:
®−îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh h¹ thÊp t−¬ng ®èi Deleted:
nhanh nh−ng cã tÝnh chÊt côc bé trong qu¸ tr×nh
Deleted: .
d©ng cao cña mÆt b¸n b×nh nguyªn.
ethology [5159] : tËp tÝnh häc.
Khoa häc nghiªn cøu c¸c tËp tÝnh cña ®éng
vËt mµ mét sè kÕt qu¶ cßn ®−îc b¶o tån d−íi
d¹ng hãa th¹ch, vÝ dô vÕt giun bß.
etindite [5160] : etindit.
§¸ phun trµo tèi mµu cã thµnh phÇn trung
gian gi÷a leucitit vµ nephelinit, víi c¸c ban tinh
pyroxen xiªn trong phÇn nÒn dµy ®Æc leucit,
nephelin vµ pyroxen xiªn. Tõ nµy Ýt ®−îc dïng.
etnaite [5161] : etnait.
Basalt olivin kiÒm. Tõ nµy Ýt ®−îc sö dông.
Etroeungtian [5162] : Etroeungt.
BËc ®Þa ph−¬ng ë ch©u ¢u. PhÇn trªn cïng
cña Devon.
ettringite [5163] : etringit.
Kho¸ng vËt : Ca6Al2(SO4)3(OH)12.26H2O,
gièng víi bentorit. §n: woodfordit.
euaster [5164] : gai sao thùc.
Gai sao Bät biÓn thuéc lo¹i gai x−¬ng nhá cã
h×nh ng«i sao biÕn ®æi trong ®ã c¸c tia ph¸t sinh
tõ mét t©m chung.
euautochthony [5165] : thùc vËt t¹i chç.
Sù tÝch tô cña c¸c tµn tÝch thùc vËt (rÔ, gèc,
th©n c©y,...) mµ hiÖn t¹i t×m ®−îc t¹i chÝnh n¬i
chóng ®· sèng.
eucairite [5166] : eucairit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu tr¾ng b¹c ®Õn
x¸m-ch×: CuAgSe.
euchlorin [5167] : euclorin.
Kho¸ng vËt xanh em¬r«t :
(K, Na)8 Cu9 (SO4)10(OH)6.
euchroite [5168] : eucroit.
Kho¸ng vËt mµu xanh- emerald hoÆc xanh tái
t©y: Cu2 (AsO4) (OH) . 3H2O.
euclase [5169] : euclas.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: BeAlSiO4(OH),
cã mµu xanh biÓn, xanh l¸ c©y, vµng hoÆc tÝm vµ
thØnh tho¶ng kh«ng mµu. Lo¹i mµu xanh n−íc
biÓn lµ ®¸ quý cã gi¸ trÞ.
eucolite [5170] : eucolit.
Lo¹i eudiakyt cã trôc quang ©m.
eucrite [5171] : eucrit.
1- Gabro rÊt basic bao gåm chñ yÕu
plagioclas calcit (bitaunit, anorthid) vµ pyroxen
xiªn, víi olivin d¹ng kho¸ng vËt phô. HiÖn
kh«ng cßn dïng n÷a. Tªn gäi do Rose ®−a ra
n¨m 1864 cho c¸c ®¸ lÊy tõ Hy L¹p.
2- Thiªn th¹ch chondrit bao gåm chñ yÕu
plagioclas calcit vµ pigoenit, cã hµm l−îng s¾t
vµ calci cao h¬n cña howardit. Eucrit vÒ nguån
gèc ®−îc quan niÖm nh− lµ thiªn th¹ch anorthid-
augit.
eucryptite [5172] : eucryptit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng kh«ng mµu hoÆc
tr¾ng: LiAlSiO4.
eudiagnostic [5173] : hiÓn tinh, kÕt tinh râ.
KiÕn tróc cña ®¸ (®Æc biÖt lµ ®¸ magma)
trong ®ã toµn bé c¸c kho¸ng vËt t¹o ®¸ cã h×nh
d¸ng vµ kÝch th−íc hoµn toµn nh− nhau. Danh tõ
nµy bao hµm c¶ hai kiÕn tróc tinh thÓ lín vµ tinh
thÓ nhá.
eudialyte [5174] : eudialyt.
218
Kho¸ng vËt mµu hång nh¹t ®Õn ®á-n©u nh¹t:
Na4 (Ca, Fe+2) ZrSi6O17 (OH, Cl)2, quang trôc
d−¬ng. Ss: eucolite. §n: barsanovite.
eudidymite [5175] : eudidymit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng:
NaBeSi3O7(OH), l−ìng h×nh víi epididymit.
eugenesis [5176] : qu¸ tr×nh thµnh ®¸ ®Çy ®ñ.
Giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ chÕt cña vËt chÊt h÷u
c¬ cã mÆt trong c¸c kÕt h¹ch than. Nã ®−îc tiÕp
nèi theo thø tù syngenesis, diagenesis, vµ
epigenesis.
eugeogenous [5177] : eugeogenous.
1- DÔ bÞ phong ho¸.
2- §Ò cËp tíi lo¹i ®¸ ®−îc thµnh t¹o tõ sù
phong ho¸ mét khèi l−îng lín m¶nh vôn.
Ngn: dysgeogenous.
eugeosyncline [5178] : ®Þa m¸ng thùc.
Lµ ®Þa m¸ng cã ho¹t ®éng nói löa ®i kÌm víi
l¾ng ®äng c¸c líp trÇm tÝch, bé phËn cã ho¹t
®éng nói löa cña ®Þa m¸ng trùc (®Þa m¸ng
nguyªn thñy-orthogeosyncline) n»m xa craton.
Ss: miogeosyncline. X: ensimatic geosyncline.
§n: pliomagmatic zone.
euglenoid [5179] : d¹ng euglena.
Mét nhãm Trïng roi ®¬n bµo cã mét thùc
qu¶n, vµ cã vá mµng t−¬ng ®èi ch¾c thay v× vá
v¸ch.
eukaryote [5180] : sinh vËt cã nh©n thùc.
Mét nhãm lín sinh vËt ®Æc tr−ng bëi mét tæ
chøc nguyªn sinh chÊt phøc hîp, mét nh©n d¹ng
bäng, vµ nhiÒu c¬ quan tÕ bµo bµo chÊt cã
mµng bao.
eulysite [5181] : eulysit.
Peridotit cã chøa fayalit giµu mangan,
clinopyroxen, granat, magnetit vµ cã kiÕn tróc
h¹t. Ýt ®−îc sö dông.
eulytite [5182] : eulytit.
Kho¸ng vËt: Bi4Si3O12. §n: eulytine; bismuth
blende; agricolite.
Eumalacostracan [5183] : Gi¸p mÒm ®iÓn
h×nh (eumalacostraca). Formatted
§éng vËt Vá gi¸p d¹ng t«m thuéc mét ph©n
líp ph©n biÖt chñ yÕu víi Vá gi¸p gi¸p mÒm
kh¸c ë tÝnh chÊt kh«ng cã hai m¶nh cña mai, vµ
bëi sù cã mÆt c¸c chi ngùc hai nh¸nh víi mét
khíp nèi ë ®èt gèc. Tuæi: Devon gi÷a ®Õn
ngµy nay.
eupelagic deposit [5184] : tÝch tô ®¹i d−¬ng
thùc thô.
TrÇm tÝch biÓn s©u trong ®ã d−íi 25% cÊp
h¹t lín h¬n 5 micron lµ nguån lôc ®Þa, nguån
nói löa hoÆc neritic. C¸c trÇm tÝch nµy th−êng
h×nh thµnh ë xa lôc ®Þa, gi÷a r×a lôc ®Þa vµ ®ång
b»ng biÓn th¼m.
 euphotide [5185] : euphotid.
Gabro trong ®ã feldspar ®· bÞ sausurit hãa.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®ång nghÜa víi gabro.
ë Hoa Kú thuËt ng÷ nµy kh«ng dïng n÷a, nh−ng
vÉn ®−îc c¸c nhµ ®Þa chÊt Ph¸p sö dông.
euretoid [5186] : bé x−¬ng tia xiªn.
Bé x−¬ng cña Bät biÓn s¸u tia
(Hexactinellina) gai l−íi trong ®ã c¸c d¶i gai
l−íi cã mét vµi líp vµ kh«ng song song víi bÒ
mÆt Bät biÓn.
eurihaline [5187] : réng mÆn.
C¸c sinh vËt biÓn cã thÓ sèng ë c¸c vïng cã
®é mÆn kh¸c nhau.
eurite [5188] : eurit.
1- §¸ magma porphyrit h¹t mÞn ®Æc sÝt cã
chøa c¸c ban tinh th¹ch anh.
2- §¸ granit h¹t mÞn.
europium [5189] : europi (Eu).
Nguyªn tè hãa häc sè 63, nguyªn tö l−îng
151,9641; tû träng 5,244 g/cm3, thuéc nhãm
REE kim lo¹i nÆng, lithophil, cã 2 ®ång vÞ bÒn
vµ 36 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Eu trong
®¸ trong vá lôc ®Þa trªn lµ 0,95 ppm. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ monazit, bastnaesit.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch Er: ICP-MS. §−îc sö
dông trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp h¹t nh©n,
laze, mµn h×nh tivi mµu. v.v.
Euryapsida [5190] : Cung réng.
Mét ph©n líp cña Bß s¸t, ®Æc tr−ng lµ cã mét
lç më th¸i d−¬ng trªn. Bao gåm c¸c d¹ng lín ë
biÓn nh− Khñng long cæ dµi (Plesiosaurus,
Nothosaurus) vµ Khñng long r¨ng phiÕn
(Placodonta) còng nh− c¸c d¹ng ë c¹n nhá h¬n
vµ Ýt chuyªn ho¸ h¬n, cã quan hÖ kh«ng x¸c
®Þnh. Tuæi tõ: Permi sím ®Õn Creta.
eurybathic [5191] : réng s©u.
C¸c sinh vËt biÓn cã thÓ sèng ë nh÷ng ®é s©u
rÊt kh¸c nhau.
eurybiontic [5192] :
X: eurytropic.
eurygeographic [5193] : réng ®Þa lý.
C¸c loµi thùc vËt hay ®éng vËt cã sù ph©n bè
®Þa lý rÊt réng.
euryplastic [5194] : thÝch nghi réng.
C¸c sinh vËt cã kh¶ n¨ng lín tù biÕn ®æi vµ
thÝch nghi víi c¸c hoµn c¶nh m«i tr−êng rÊt
kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng ph©n dÞ tiÕn hãa lín.
euryproct [5195] : cã lç tho¸t réng.
C¸c Bät biÓn cã xoang trung t©m h×nh nãn vµ
phÇn réng nhÊt t¹o thµnh lç tho¸t.
Eurypterit [5196] : C¸nh réng (Eurypterida).
§éng vËt Ch©n khíp MiÖng ®èt (Mero-
stomata) sèng ®iÓn h×nh ë n−íc ngät hay n−íc
lî thuéc mét ph©n líp ®Æc tr−ng mét th©n ph©n
219
®èt h×nh mòi m¸c kÐo dµi, ®«i khi chia ba thïy,
vµ mét vá chitin cã mÊu hay t« ®iÓm d¹ng v¶y.
Tuæi Ordovic ®Õn Permi.
eurypylous [5197] : cã lç phßng réng.
Phßng cã l«ng roi ë Bät biÓn cã mét lç phßng
rÊt réng. Deleted:
eurysiphonate [5198] : cã siphon réng.
Vá Ch©n ®Çu Nautiloidea cã siphon t−¬ng Deleted: h
®èi réng. Formatted
eurystalline [5199] : kÕt tinh, hiÓn tinh.
eurythermal [5200] : réng nhiÖt.
C¸c sinh vËt biÓn cã thÓ sèng trong mét
kho¶ng nhiÖt ®é réng.
eurytopic [5201] : réng c¶nh.
C¸c sinh vËt t×m thÊy trong nhiÒu ngo¹i c¶nh Deleted: a
kh¸c nhau.
eurytropic [5202] : réng sinh. Deleted: b
C¸c sinh vËt cã thÓ sèng trong nh÷ng yÕu tè
m«i tr−êng riªng rÊt kh¸c nhau. §n: eurybiontic. Formatted
euspondyle [5203] : xÕp nh¸nh xo¾n.
Sù s¾p xÕp ®Òu ®Æn c¸c nh¸nh theo h×nh xo¾n
tr«n èc däc trôc gi÷a ë T¶o vá v«i Dasycla-
daceae.
eustasy [5204] : dao ®éng mùc n−íc biÓn vµ
®¹i d−¬ng. Deleted: .
Dao ®éng mùc n−íc biÓn ®¹i d−¬ng do sù
thay ®æi tuyÖt ®èi l−îng n−íc biÓn, vÝ dô sù dao
®éng n−íc biÓn do b¨ng tan.
eustratite [5205] : eustratit.
§¸ lamprophyr ®Æc sÝt chøa Ýt ban tinh olivin,
hornblend, augit bÞ gÆm mßn vµ cã thÓ c¶
oligoclas, trong phÇn nÒn bao gåm augit tù h×nh
vµ magnetit víi felspat, mica, thñy tinh. Tªn gäi
cho c¸c ®¸ ë ®¶o Haghios Eustratios trong biÓn
Aegean. Ýt ®−îc sö dông.
eutectic [5206] : eutecti, hiÖn t−îng cïng tinh.
HÖ thèng gåm hai (hoÆc nhiÒu h¬n) pha r¾n
vµ pha láng mµ thµnh phÇn cña chóng cã thÓ
®−îc biÓu diÔn trong néi dung vÒ sè l−îng cã
thÓ cña c¸c pha r¾n cïng tån t¹i ë mét ®iÓm
kh«ng thay ®æi (®¼ng ¸p), ®ã chÝnh lµ nhiÖt ®é
nãng ch¶y tèi thiÓu cña tæ hîp c¸c pha r¾n. Sù
cung cÊp thªm hoÆc sù tho¸t nhiÖt g©y nªn sù
t¨ng gi¶m tû lÖ cña c¸c pha láng hoÆc pha r¾n,
nh−ng kh«ng lµm thay ®æi nhiÖt ®é cña toµn hÖ
thèng hoÆc thµnh phÇn cña mét pha nµo ®ã.
eutectic texture [5207] : kiÕn tróc cïng tinh,
kiÕn tróc eutecti.
Mét mÉu gåm hai hoÆc nhiÒu kho¸ng vËt
mäc xen nhau do kÕt tinh ®ång thêi nh− th¹ch
anh vµ feldspar cña granit v©n ch÷. Deleted: e
eutectoid texture [5208] : kiÕn tróc eutecti. Formatted
X: eutectic texture. Formatted
eutectophyre [5209] : cïng ban tinh.
 §¸ magma d¹ng tuf s¸ng mµu bao gåm c¸c
tinh thÓ th¹ch anh vµ orthoclas ®an chÐo nhau.
§n: eutectofelsite.
Eutheria [5210] : Thó cã nhau.
Mét ph©n líp cña Thó, ®Æc tr−ng lµ cã nhau
thai. Gåm hÇu hÕt c¸c d¹ng ®ang sèng, víi
kho¶ng 24 Bé. Tuæi: tõ Creta gi÷a ®Õn nay.
eutrophication [5211] : giµu chÊt dinh d−ìng.
HiÖn t−îng mét nguån n−íc trë nªn giµu chÊt
dinh d−ìng, ®Æc biÖt lµ c¸c hîp chÊt nit¬ (nitro)
(N), phosphor (P) mét c¸ch tù nhiªn hoÆc do t¸c
®éng nh©n t¹o (bãn ph©n hãa häc, g©y « nhiÔm)
t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c loµi rong t¶o. Nh−ng
sù phån thÞnh qu¸ møc cña rong t¶o cã thÓ chÌn
Ðp c¸c thùc vËt cao cÊp vµ ®éng vËt thñy sinh
(t«m, c¸,...) khiÕn chóng kh«ng thÓ ph¸t triÓn
næi hoÆc diÖt vong do thiÕu ¸nh s¸ng, oxy, chÊt
dinh d−ìng vµ bÞ nhiÔm ®éc.
euxenite [5212] : euxenit.
Kho¸ng vËt mµu n©u nh¹t - ®en :
(Y,Ca,Ce,U,Th)(Nb,Ta,Ti)2O6, ®ång h×nh víi
polycras, tån t¹i trong pegmatit-granit.
evaluation [5213] : ®Þnh gi¸, ®¸nh gi¸,
−íc l−îng.
§gt: evaluate.
evaluation of discovery [5214] : ®¸nh gi¸ vÒ
mét ph¸t hiÖn.
evansite [5215] : evansit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu hoÆc tr¾ng s÷a ®Õn
n©u hoÆc n©u-®á nh¹t: Al3(PO4)(OH)6.6H2O (?),
s¾c vµng nh¹t, xanh n−íc biÓn nh¹t, hoÆc xanh
l¸ c©y nh¹t. Evansit cã thÓ chøa mét Ýt uran
vµ thori.
evapocryst [5216] : tinh thÓ do bèc h¬i.
§¬n tinh thÓ cña kho¸ng vËt nguyªn sinh
trong èng phun khÝ tù nhiªn. Ss: neocryst.
evapoporphyrocrystic texture [5217] : kiÕn
tróc bay h¬i.
KiÓu kiÕn tróc cña c¸c trÇm tÝch h×nh thµnh
tõ qu¸ tr×nh bèc h¬i, trong ®ã c¸c tinh thÓ
kho¸ng vËt lín ®−îc kh¶m trªn nÒn h¹t mÞn h¬n.
evaporation [5218] : bèc h¬i.
Qu¸ tr×nh mét chÊt chuyÓn tõ d¹ng láng sang
d¹ng h¬i.
evaporation discharge [5219] : l−îng bèc h¬i.
L−îng n−íc mÊt ®i tõ ®íi b·o hßa b»ng con
®−êng bèc h¬i tõ ®Êt, tõ n−íc mÆt vµ tho¸t h¬i
thùc vËt.
evaporite [5220] : evaporit, bèc h¬i, bay h¬i;
trÇm tÝch muèi.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch phi m¶nh vôn ®−îc thµnh
t¹o nguyªn sinh gåm c¸c kho¸ng vËt h×nh thµnh
tõ dung dÞch muèi sau khi qu¸ tr×nh bèc h¬i kÕt
thóc. VÝ dô th¹ch cao, anhidrit, muèi má,
220
dolomit nguyªn sinh, vµ c¸c muèi nitrat vµ
borat. §«i khi thuËt ng÷ nµy cßn bao hµm c¸c ®¸
®−îc thµnh t¹o do qu¸ tr×nh biÕn chÊt hoÆc vËn
chuyÓn c¸c ®¸ nguån gèc bèc h¬i kh¸c.
§n: evaporate, saline deposit, saline residue.
evaporite mineral [5221] : kho¸ng vËt
evaporit, kho¸ng vËt muèi.
Mét kho¸ng vËt ®−îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh
bèc h¬i; vÝ dô nh− halit.
evaporite ratio [5222] : tØ sè bèc h¬i.
Tû lÖ gi÷a ®é dµy hoÆc hµm l−îng cña c¸c ®¸
thµnh t¹o do qu¸ tr×nh bèc h¬i (anhydrit, th¹ch
cao, muèi) víi ®¸ carbonat (®¸ v«i, dolomit)
trong mét mÆt c¾t ®Þa tÇng.
evapotranspiration [5223] : bèc tho¸t h¬i.
Sù chuyÓn n−íc tõ ®Êt vµo khÝ quyÓn do bèc
h¬i tõ ®Êt, tõ n−íc mÆt vµ tho¸t h¬i thùc vËt.
eveite [5224] : eveit.
Kho¸ng vËt: Mn2(AsO4)(OH).
evekite [5225] : evekit.
Kho¸ng vËt hydro carbon: C21H44 liªn quan
víi s¸p parafin: C21H42.
even crested ridge [5226] : sèng nói cao
l−în sãng. Deleted: .
Mét trong nh÷ng ®Ønh nói uèn nÕp cao, nh− ë
d·y nói Apalase (Hoa Kú). C¸c ®Ønh ®−îc n©ng
cao gÇn nh− cïng mét ®é cao ®Òu nhau vµ nãi
lªn r»ng ®ång b»ng ®−îc t¸i thiÕt b»ng c¸ch lÊp
®Çy thung lòng vµ ®¹t tíi ®é cao c¸c ngän nói lµ
mét b¸n b×nh nguyªn.
evening emerald [5227] : emerald (em¬r«t) xÕ
bãng. Deleted: .
Lo¹i olivin (peridot hoÆc chrysolit) nh−ng
s¾c vµng nh¹t h¬n. D−íi ¸nh s¸ng nh©n t¹o th×
cã mµu xanh l¸ c©y nh¹t lµ lo¹i ®¸ quý.
§n: night emerald.
event stratigraphy [5228] : ®Þa tÇng sù kiÖn.
S¾p xÕp, ph©n lo¹i vµ ®èi s¸nh ®Þa tÇng dùa
trªn c¸c sù kiÖn ®Þa chÊt (nói löa, chuyÓn ®éng
kiÕn t¹o, biÕn ®æi ®ét ngét mùc n−íc biÓn, c¸c
sù kiÖn trÇm tÝch, sinh häc,...).
§n: event stratinomy.
evolute [5229] : cuén kh«ng chÆt.
Cuén láng lÎo, hoÆc cã chiÒu h−íng kh«ng
cuén l¹i, vÝ dô nãi vÒ vá cña Trïng lç cã c¸c
phßng kh«ng «m lÊy nhau, mét vá Ch©n bông
mµ c¸c vßng cuén kh«ng tiÕp xóc nhau hay vá
Ch©n ®Çu cã c¸c vßng cuén chêm Ýt hay kh«ng
chêm lªn nhau. Deleted: .
evolution [5230] : tiÕn hãa, thuyÕt tiÕn hãa.
Sù ph¸t triÓn cña mét nhãm sinh vËt liªn
quan vµ h−íng tíi sù hoµn thiÖn, hoÆc sù thÝch
nghi hoµn toµn víi c¸c hoµn c¶nh m«i tr−êng
sinh sèng cña chóng; häc thuyÕt cho r»ng sù
sèng trªn Tr¸i ®Êt ®· ph¸t triÓn mét c¸ch tuÇn
tù, tõ mét hay mét sè Ýt sinh vËt ®¬n gi¶n ®Õn
nh÷ng sinh vËt phøc t¹p h¬n; sù biÕn ®æi tuÇn tù
th−êng xuyªn vÒ h×nh th¸i vµ chøc n¨ng cña
sinh vËt thuéc nh÷ng thÕ hÖ nèi tiÕp nhau tõ «ng
bµ, cha mÑ ®Õn con ch¸u qua c¸c thêi gian ®Þa
chÊt, lµm cho nh÷ng thµnh viªn muén nhÊt cña
d·y nèi tiÕp nµy kh¸c h¼n nh÷ng thµnh viªn
sím nhÊt.
ewaldite [5231] : ewaldit.
Kho¸ng vËt: Ba (Ca, Y, Na, K) (CO3)2.
excavation [5232] : ®µo hè mãng.
excavation design [5233] : thiÕt kÕ khai ®µo.
excavation surface [5234] : mÆt hè ®µo, gåm
thµnh vµ ®¸y hè ®µo.
excess energy [5235] : n¨ng l−îng d−.
excess hydrostatic pressure [5236] : ¸p lùc
n−íc d−.
¸p lùc n−íc gi÷a c¸c h¹t ®Êt v−ît qu¸ ¸p lùc
thñy tÜnh cña n−íc.
excess pore pressure [5237] : ¸p suÊt lç
rçng d−.
excess pressure [5238] : ¸p lùc ®o, ¸p lùc lín
h¬n tr¹ng th¸i tÜnh ban ®Çu.
exchange [5239] : trao ®æi, giao l−u.
exchange reaction [5240] : ph¶n øng trao ®æi.
Ph¶n øng c©n b»ng trong c¸c pha vµ hîp
phÇn cña c¸c pha mµ trong ®ã tiÕn triÓn c¸c kÕt
qu¶ cña ph¶n øng lµ kh«ng thay ®æi sè l−îng
liªn quan trong c¸c pha. Ph¶n øng cã thÓ ®−îc
diÔn t¶n nh− sù trao ®æi trong mét bé phËn. Nã
cã gi¸ trÞ trong ®o ®Þa nhiÖt kÕ.
exchangeable ions [5241] : c¸c ion cã thÓ
trao ®æi.
exhalant canal [5242] : kªnh tho¸t.
Kªnh t¹o nªn hÖ thèng tho¸t ë mét Bät biÓn.
ë ®éng vËt Ch©n bông lµ lo¹i kªnh t¹o nªn bëi
m«i ngoµi vµ m«i trong v¸ch.
§n: excurrent canal, apochete.
exhalant system [5243] : hÖ thèng tho¸t n−íc.
Mét bé phËn cña hÖ thèng l−u th«ng n−íc ë
Bät biÓn ë gi÷a lç phßng roi vµ lç tho¸t, ®Æc
tr−ng bëi sù chuyÓn n−íc ra ngoµi qua c¸c
lç tho¸t.
exhalite [5244] : tho¸t khÝ.
Lo¹i trÇm tÝch ho¸ häc th−êng chøa c¸c
anion oxid, carbonat, hoÆc sulfua vµ c¸c cation
s¾t, mangan, kim lo¹i c¬ b¶n, vµ vµng ®−îc
thµnh t¹o tõ qu¸ tr×nh tho¸t ra cña c¸c dung thÓ
nguån nói löa xuèng ®¸y biÓn hoÆc vµo biÓn.
exilazooecium [5245] : æ ®a h×nh.
Loµi nhiÒu d¹ng ë Rªu ®éng vËt M«i hÑp
(Stenolaemata), theo mÆt c¾t ngang th−êng nhá
h¬n c¸c æ b¾t måi, chØ cã ë ®íi ngoµi, chøa Ýt
221
hay kh«ng chøa v¸ch hoµnh, do ®ã n¶y sinh mét
phßng ë ®¸ng kÓ.
exine [5246] : exin. Deleted: e
Mµng ngoµi cïng, rÊt bÒn v÷ng gåm hai líp
t¹o thµnh vá ngoµi bµo tö, hay h¹t phÊn. Hai líp
t¹o nªn exin lµ ektexin vµ endexin. Deleted: e
existing force [5247] : t¶i träng t¸c ®éng Deleted: e
ban ®Çu.
Deleted: d
exit gradient [5248] : gradient thñy lùc ë
®Çu ra. Deleted: e
exite [5249] : thïy ngoµi cña chi.
Thïy cö ®éng ®−îc ë phÝa ngoµi cña chi
®éng vËt Ch©n khíp, nh− lµ nh¸nh bªn cña c¸c
®èt chi gèc ch©n ba nh¸nh ë ®éng vËt Vá gi¸p,
hay thïy ngoµi hoÆc ®èt ngoµi cña chi hai nh¸nh
cña Bä ba thïy.
exocoele [5250] : xoang ngoµi.
Xoang ë gi÷a c¸c ®«i mµng tia gi¸p kÒ ë mét
san h«.
exodiagenesis [5251] : qu¸ tr×nh t¹o ®¸
ngo¹i sinh.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó chØ qu¸ tr×nh t¹o
®¸ x¶y ra trong m«i tr−êng trªn lôc ®Þa vµ biÓn
n«ng. Nã ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù mÊt n−íc, sù
®«ng tô cña c¸c thÓ keo, sù ph¸t triÓn nhanh cña
c¸c tinh thÓ (t¸i kÕt tinh), sù thµnh t¹o c¸c kÕt
h¹ch vµ sù b¶o tån c¸c ®Æc tÝnh kiÕn tróc cña
c¸c trÇm tÝch.
exogastric [5252] : cã bông vá ngoµi, cã bông
vá lÖch tr−íc.
Nãi vÒ vá Ch©n ®Çu khi cuén l¹i th× bông vá
n»m ë hoÆc gÇn c¹nh ngoµi, hay mÆt lâm cña
vßng cuén; nãi vÒ vá Ch©n bông khi cuén l¹i th×
cã h−íng lÖch vÒ phÝa tr−íc cña miÖng.
exogenous dome [5253] : vßm ngo¹i sinh.
Vßm nói löa ®−îc t¹o nªn bëi sù phun trµo
trªn bÒ mÆt cña dung nham qu¸nh, th−êng Deleted: §ång nghÜa: excurrent canal,
th−êng tõ häng hoÆc miÖng nói löa trung t©m. apochete.
exoglyph [5254] : vÕt h»n ngo¹i sinh; vÕt h»n Formatted
c¬ häc.
VÕt h»n xuÊt hiÖn trªn bÒ mÆt cña mét líp
trÇm tÝch.
exogyrate [5255] : vá Exogyra.
Cã kiÓu vá gièng vá Exogyra, mét Th©n mÒm Deleted: e
hai m¶nh vá dµy cã ®Ønh cuén xo¾n, m¶nh ph¶i Deleted: t
ph¼ng, m¶nh tr¸i rÊt phång.
exolutional [5256] : ®«ng kÕt, ®«ng cøng.
C¸c trÇm tÝch hoÆc ®¸ trÇm tÝch ®−îc ®«ng
cøng tõ dung dÞch do qu¸ tr×nh kÕt l¾ng hoÆc
tÝch ®äng.
exomorphism [5257]: biÕn chÊt tiÕp xóc ngoµi.
Sù biÕn ®æi trong ®¸ v©y quanh ®−îc g©y ra
bëi nhiÖt l−îng lín vµ c¸c ®Æc tÝnh kh¸c cña
magma hoÆc dung nham t¹i tiÕp xóc víi chóng,
theo nghÜa th«ng th−êng ®ã lµ biÕn chÊt tiÕp
xóc. §n: exometamorphism; exomorphic; meta-
morphism.
exopinacoderm [5258] : líp tÕ bµo l¸t ngoµi.
Líp tÕ bµo l¸t phñ lªn bÒ mÆt tù do cña mét
bät biÓn.
exopod [5259] : nh¸nh chi ngoµi.
Nh¸nh phÝa ngoµi cña mét chi ®éng vËt Vá
gi¸p, ph¸t sinh tõ ®èt gèc. §n: exopodite.
exopuncta [5260] : lç thñng ngoµi.
Lç trªn mÆt ngoµi vá cña Tay cuén, th−êng
chØ h¹n chÕ ë líp ngoµi mµ kh«ng bao giê th«ng
vµo mÆt trong cña vá.
exoskarn [5261] : ngo¹i skarn.
§¸ skarn ®−îc thµnh t¹o bëi sù thay thÕ cña
®¸ v«i hoÆc dolomit.
exoskeleton [5262] : bé x−¬ng ngoµi.
Mét khung ®ì vµ b¶o vÖ n»m bªn ngoµi c¸c
m« c¬ thÓ cña mét ®éng vËt, t¹o nªn mét líp
phñ ngoµi, vÝ dô vá cña ®éng vËt ch©n bông, hai
m¶nh, v.v. §n: dermoskeleton.
exotheca [5263] : ®íi ngoµi v¸ch.
§íi c¸c m« bät n»m bªn ngoµi v¸ch thµnh
cña san h« s¸u tia.
exotic [5264] : ngo¹i lai.
Sinh vËt tõng sinh sèng mét c¸ch tù nhiªn ë
mét vïng ®· ®Õn c− tró ë mét vïng míi.
exotomous [5265] : chia nh¸nh phÝa ngoµi,
ngo¹i ph©n.
§Æc tr−ng bëi sù ph©n nh¸nh thµnh hai tay
chÝnh cña HuÖ biÓn, tõ ®ã l¹i chia ra c¸c nh¸nh
chØ ë phÝa bªn ngoµi.
exozone [5266] : ®íi ngoµi.
Nh÷ng phÇn bªn ngoµi cña mét quÇn thÓ Rªu
®éng vËt M«i hÑp (Stenolaemata), ®Æc tr−ng bëi
c¸c thµnh v¸ch dµy dùng ®øng, sù tËp trung c¸c
cÊu tróc x−¬ng néi c¸ thÓ vµ h−íng t¨ng tr−ëng
c¸ thÓ theo gãc lín so víi h−íng hay bÒ mÆt
t¨ng tr−ëng cña quÇn thÓ. §n: mature region.
expand [5267] : tr−¬ng në.
VÝ dô ®Êt bÞ tr−¬ng në do ngÊm n−íc.
expansibility [5268] : kh¶ n¨ng tr−¬ng në.
expansion [5269] : tr−¬ng në.
expansion bolt [5270] : bu l«ng në.
Bu l«ng neo trong khèi x©y gåm mét bu l«ng
vÆn ë trong mét h×nh c«n t¸ch ra ®−îc. Khi vÆn
chÆt bu l«ng h×nh c«n në ra vµ Ðp chÆt vµo
lç neo.
expansion breccia [5271] : d¨m kÕt d·n në;
d¨m kÕt tr−¬ng në.
Lo¹i d¨m kÕt ®−îc thµnh t¹o tõ sù t¨ng thÓ
tÝch do thay ®æi thµnh phÇn ho¸ häc, do qu¸
tr×nh t¸i kÕt tinh hoÆc do qu¸ tr×nh thñy ho¸.
expansive force [5272] : lùc tr−¬ng në.
222
expansive soils [5273] : ®Êt tr−¬ng në.
Thuéc lo¹i ®Êt “cã vÊn ®Ò”, th−êng g©y khã
kh¨n cho kü thuËt c«ng tr×nh, víi c¸c tÝnh chÊt
c¬ lý, nhÊt lµ søc bÒn, cã thÓ biÕn ®æi rÊt m¹nh
khi hµm l−îng n−íc thay ®æi, dÔ g©y sù cè cho
c¸c c«ng tr×nh nh− ®−êng x¸, ®ª ®Ëp,
nÒn mãng, v.v.
expectation [5274] : kú väng. Deleted: .
Sè lÇn xuÊt hiÖn thèng kª cña mét quan s¸t Deleted: :
cho tr−íc víi mét sè phÐp thö, nã thÓ hiÖn x¸c
Formatted
suÊt xuÊt hiÖn quan s¸t trªn cho mét sè lÇn phÐp
thö quy ®Þnh.
expenses (expendures) on geological
prospecting [5275] : chi phÝ c«ng t¸c th¨m dß
®Þa chÊt, chi phÝ ®Þa chÊt, chi phÝ th¨m dß.
Tæng kinh phÝ tÝnh b»ng tiÒn ®Ó thùc hiÖn
c«ng t¸c ®Þa chÊt.
experimental [5276] : thÝ nghiÖm, thùc
nghiÖm.
experimental petrology [5277] : th¹ch luËn
thùc nghiÖm. Deleted: :
Mét nh¸nh cña th¹ch luËn g¾n liÒn víi viÖc
nghiªn cøu trong phßng thÝ nghiÖm cña c¸c ph¶n
øng nh»m môc ®Ých lµm s¸ng tá c¸c qu¸ tr×nh
t¹o ®¸. Néi dung bao gåm c¸c thùc nghiÖm cã
liªn quan tíi c¸c ®Æc tr−ng vËt lý hoÆc hãa lý
Deleted: g
cña c¸c kho¸ng vËt, c¸c ®¸, c¸c dung thÓ, h¬i,
khÝ hoÆc dung dÞch cïng tån t¹i víi c¸c vËt liÖu Deleted: chó
®¸ r¾n hoÆc nãng ch¶y.
expert system [5278] : hÖ chuyªn gia. Deleted: .
Ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh chøa nhiÒu kiÕn thøc
cña mét sè chuyªn gia trong mét lÜnh vùc x¸c
®Þnh, dïng ®Ó trî gióp cho nh÷ng ng−êi kh«ng
chuyªn nghiÖp khi hä ph¶i gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò
thuéc lÜnh vùc nµy. C¸c hÖ chuyªn gia th−êng
chøa mét c¬ së kiÕn thøc, ®−îc diÔn ®¹t d−íi
d¹ng mét lo¹t c¸c quy t¾c IF/THEN (NÕu/Th×) Deleted: (
vµ mét ph−¬ng tiÖn ®Ó rót ra c¸c suy luËn tõ c¬
së kiÕn thøc. HÖ thèng nµy nh¾c b¹n cung cÊp
Deleted: :
c¸c th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó x©m nhËp vµo t×nh
huèng vµ dÉn ®Õn mét kÕt luËn. HÇu hÕt c¸c hÖ Formatted
chuyªn gia ®Òu diÔn ®¹t c¸c kÕt luËn víi ®é tin
cËy cã thÓ thay ®æi tõ øc ®o¸n, ®Õn suy luËn cã
c¬ së vµ ®Õn kÕt luËn ch¾c ch¾n.
exploit [5279] : khai th¸c, khai khÈn; bãc lét,
lîi dông.
L−îng n−íc d−íi ®Êt cã thÓ lÊy ®−îc tõ mét Deleted: lµ
tÇng chøa n−íc mét c¸ch hîp lý vÒ mÆt kinh tÕ-
kü thuËt b»ng nh÷ng c«ng tr×nh thu n−íc theo
chÕ ®é khai th¸c quy ®Þnh vµ duy tr× ®−îc chÊt
l−îng n−íc trong suèt thêi gian sö dông n−íc.
exploitation [5280] : khai th¸c.
exploitation permit [5281] : giÊy phÐp
khai th¸c.
exploration [5282] : th¨m dß, kh¶o s¸t
 hiÖn tr−êng.
X: site investigation.
exploration boring [5283] : khoan t×m kiÕm-
th¨m dß.
exploration crew [5284] : ®éi t×m kiÕm
th¨m dß.
exploration expenses [5285] : chi phÝ ®iÒu tra
th¨m dß.
exploration permit [5286] : giÊy phÐp t×m
kiÕm th¨m dß.
explorer [5287] : ch−¬ng tr×nh qu¶n lý hÖ
thèng file.
explosion breccia [5288] : d¨m kÕt bïng næ,
d¨m kÕt nói löa.
Mét kiÓu d¨m kÕt nói löa ®−îc h×nh thµnh tõ
sù phun næ cña nói löa. §n: eruption breccia;
pyroclastic breccia.
explosion caldera [5289] : caldera næ, miÖng
nói löa næ.
Mét kiÓu caldera (miÖng nói löa) ®−îc thµnh
t¹o do næ tung phÇn trªn cña nãn nói löa; th−êng
rÊt hiÕm gÆp vµ kÝch th−íc nhá.
explosion crater [5290] : miÖng nói löa.
1- MiÖng nói löa d¹ng ®Üa tíi h×nh nãn ®−îc
thµnh t¹o b»ng thùc nghiÖm bëi sù næ cña vËt
liÖu h¹t nh©n hoÆc sù næ hãa häc.
2- MiÖng nói löa thiªn th¹ch ®−îc h×nh thµnh
bëi sù va ®Ëp cã tèc ®é cùc lín (siªu tèc).
3- MiÖng nói löa, nh− nói löa d¹ng khiªn
(maar).
explosion seismology [5291]: næ m×n ®Þa chÊn.
explosion tuff [5292] : tuf vôn nói löa.
Lo¹i ®¸ tuf mµ thµnh phÇn vôn nói löa trong
®ã ®−îc h×nh thµnh t¹i chÝnh n¬i chóng r¬i
xuèng sau sù phun næ cña nói löa.
explosive bomb [5293] : bom bïng næ.
Bom d¹ng vá b¸nh mú, v¨ng ra c¸c m¶nh vá
cña chóng do sù në tiÕp tôc cña phÇn bªn trong
sau khi phÇn vá ®· ®−îc ®«ng cøng.
explosive eruption [5294] : phun trµo bïng næ.
Sù phun trµo hoÆc pha phun trµo ®−îc ®Æc
tr−ng bëi sù tho¸t n¨ng l−îng cña c¸c vËt liÖu
vôn nói löa.
explosive index [5295] : chØ sè bïng næ.
Tû lÖ phÇn tr¨m cña vôn nói löa so víi tæng
s¶n phÈm cña phun trµo nói löa.
explosive-rock interaction, elastic models
[5296] : m« h×nh ®µn håi vÒ t−¬ng t¸c gi÷a chÊt
næ-®¸.
explosives [5297] : chÊt næ.
exponential distribution [5298] : ph©n bè theo
hµm mò.
exposed aggregate [5299] : ®¸ röa, cèt liÖu
trang trÝ.
223
Mét ph−¬ng ph¸p hoµn thiÖn trang trÝ cho bª
t«ng. C¸c cèt liÖu ®−îc lé râ b»ng c¸ch röa bá Deleted: r
c¸c líp v÷a xi m¨ng khái bÒ mÆt tr−íc khi nã Deleted: z
®«ng cøng hoÆc cèt liÖu ®−îc v¶y g¾n lªn bª
t«ng lóc cßn −ít.
exposed dispersion haloes [5300] : vµnh ph©n
t¸n hë.
X: secondary dispersion haloes.
expression [5301] : biÓu thøc.
exsolution [5302] :
Qu¸ tr×nh trong ®ã dung dÞch cøng ®ång nhÊt
ban ®Çu t¸ch ra thµnh hai (hoÆc cã thÓ nhiÒu
h¬n) pha kÕt tinh riªng biÖt kh«ng cã sù thªm
vµo hoÆc chuyÓn ®i cña vËt chÊt, cã nghÜa lµ
kh«ng cã sù thay ®æi thµnh phÇn tæng thÓ. Nh×n
chung, mÆc dï kh«ng thiÕt yÕu, qu¸ tr×nh nµy
th−êng x¶y ra trong sù nguéi l¹nh.
exsurgence [5303] : nguån n−íc hang ®éng. Deleted: .
Nguån n−íc trµo ra tõ hang ®éng karst. Deleted: ; n−íc ch¶y vµo hang ®éng do
§n: kasrt spring. thÊm qua ®¸ v«i lãt d−íi
extensiform [5304] : d¹ng duçi ngang. Deleted: .
Bót ®¸ thuéc bé Graptoloidea cã hai nh¸nh Deleted: Tõ ®
n»m duçi ngang, vÝ dô gièng Didymograptus.
extension [5305] : kÐo dµi, më réng. Deleted: .
Sù kÐo dµi chiÒu dµi cña suèi do x©m thùc Deleted: a
®Çu nguån vµ sù ph¸t triÓn thªm c¸c chi l−u
(s«ng nh¸nh); hoÆc do biÓn lïi hoÆc do vïng ven Deleted: b
biÓn ®−îc n©ng cao.
extensometer [5306] : c¨ng kÕ. Deleted: c
Th−íc ®o ®é c¨ng d·n, tøc biÕn ®æi vÒ kÝch
th−íc cña vËt thÓ khi chÊt/(dì) t¶i.
exterior wall [5307] : thµnh ngoµi.
Mét thµnh v¸ch cña c¬ thÓ ë Rªu ®éng vËt
lµm cho th©n cña c¸ thÓ vµ quÇn thÓ níi réng ra.
Nã bao gåm líp cuticul ngoµi cïng.
external drainage [5308] : m¹ng s«ng suèi
ngo¹i l−u. Deleted: .
M¹ng s«ng suèi tho¸t n−íc ra biÓn vµ ®¹i
d−¬ng mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp.
external furrow [5309] : r·nh ngoµi.
R·nh hay ®−êng lâm däc trôc, n«ng, d¹ng
tuyÕn n»m trªn bÒ mÆt ngoµi vá Trïng thoi, ph¸t
sinh tõ ®iÓm hîp nhÊt gi÷a c¸c phßng gi¸p nhau
vµ t−¬ng øng vÒ vÞ trÝ víi mét v¸ch ng¨n, vµ chia
bÒ mÆt ngoµi thµnh nói h×nh qu¶ d−a.
external lobe [5310] : thïy ngoµi, thïy bông.
Thïy n»m gÇn phÝa bông cña vßng cuén ë vá
Ch©n ®Çu.
external mould [5311] : khu«n ngoµi.
Khu«n hay vÕt in cña ®¸ bao quanh, cho thÊy
d¹ng bÒ mÆt vµ c¸c t« ®iÓm cña phÇn cøng bªn
ngoµi hãa th¹ch.
external suture [5312] : ®−êng kh©u ngoµi.
PhÇn ®−êng kh©u ë vá cuén cña Ch©n ®Çu lé
ra bªn ngoµi vßng cuén.
external work in finite element method
[5313] : c«ng do ngo¹i lùc thùc hiÖn.
Kh¸i niÖm ¶o dïng trong ph−¬ng ph¸p phÇn
tö h÷u h¹n.
extinct volcano [5314] : nói löa t¾t.
Nói löa hiÖn nay kh«ng cßn ho¹t ®éng vµ
®−îc quan niÖm sÏ kh«ng phun næ n÷a trong
t−¬ng lai.
extinction [5315] : tuyÖt chñng.
Sù biÕn mÊt hoµn toµn cña mét loµi hay mét
taxon cao h¬n trªn mÆt Tr¸i ®Êt.
extinction angle [5316] : gãc t¾t.
Gãc t¹o bëi mét trôc nµo ®ã cña quang suÊt
thÓ víi mét ph−¬ng ®Æc tr−ng nµo ®ã cña
tinh thÓ.
extraclast [5317] : vôn ®¸ ngo¹i lai.
M¶nh vôn ®¸ trÇm tÝch v«i h×nh thµnh do qu¸
tr×nh bµo mßn mét lo¹i ®¸ cæ h¬n ë ngoµi ph¹m
vi vïng mµ nã ®−îc tÝch tô.
extraction [5318] : khai th¸c.
extraction ratio [5319] : hÖ sè thu håi quÆng.
Tû lÖ gi÷a l−îng (thÓ tÝch) quÆng thu ®−îc
trªn tæng l−îng (thÓ tÝch) ®Êt ®¸ khai ®µo.
extraction scheme [5320] : s¬ ®å thu
håi quÆng.
extratentacular budding [5321] : n¶y tråi
ngoµi xóc tu.
Sù t¹o thµnh c¸c polyp san h« s¸u tia
(Scleractinia) míi ë bªn ngoµi vßng c¸c xóc tu
bao quanh miÖng c¸ thÓ mÑ.
extraumbilical aperture [5322] : lç miÖng
ngoµi rèn.
Lç miÖng ë phßng cuèi cña vá Trïng lç
kh«ng liªn hÖ g× víi rèn, th−êng ë kho¶ng gi÷a
rèn vµ chu vi.
extrazooidal skeleton [5323] : bé x−¬ng
ngoµi æ.
CÊu tróc b¶o vÖ vµ n©ng ®ì quÇn thÓ ë Rªu
®éng vËt, khi ph¸t triÓn th× b¶o tån l¹i bªn ngoµi
c¸c ranh giíi cña æ c¸ thÓ trong suèt ®êi sèng
cña quÇn thÓ.
extreme [5324] : cùc trÞ, cùc ®oan.
extremely coarsely crystalline [5325] : kÕt
tinh h¹t cùc th«.
Mét kiÓu kiÕn tróc ®an xen cña ®¸ trÇm tÝch
carbonat víi c¸c tinh thÓ kho¸ng vËt cã ®−êng
kÝnh lín h¬n 4mm.
224
extrusion [5326] : phun trµo, xuyªn lªn,
®ïn lªn.
Sù phun trµo cña dung nham t−¬ng ®èi nhít
lªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt, còng nh−, nãi vÒ c¸c ®¸
®−îc thµnh t¹o.
extrusive [5327] : phun trµo, xuyªn lªn,
®ïn lªn.
§¸ magma phun trµo lªn trªn bÒ mÆt Tr¸i
®Êt. C¸c ®¸ phun trµo bao gåm c¸c dßng dung
nham vµ vËt liÖu m¶nh vôn nói löa nh− tro nói
löa. §n: effusive; volcanic; eruptive.
exuvia [5328] : x¸c (®· lét).
Toµn bé hay bé phËn cña bé vá ngoµi ®éng Deleted: .
vËt ch©n khíp ®· lét ra. Sn : exuviae.
exuviation [5329] : thay v¸ch.
Sù lo¹i bá v¸ch ë Trïng hai l«ng roi
(Dinoflagellta) hoÆc tõng tÊm mét, hoÆc vµi
tÊm mét.
eye [5330] : m¾t (cs).
Bé phËn d¹ng vßng ë mét c¸i mãc cña H¶i
s©m, ®«i khi bÞ che ®i mét phÇn bëi mét gê
ngang. Còng lµ ®Çu d¹ng vßng cña mét gai m¾t
ë H¶i s©m.
eye tubercle [5331] : mÊu m¾t.
Mét mÊu låi trßn, trong suèt vµ nh½n ë vïng
tr−íc vµ trªn l−ng vá Ostracoda, vµ trªn vïng
m¸ mét Bä ba thïy, t¹o nªn thÊu kÝnh cña m¾t.
eye-and eyebrow structure [5332] : cÊu tróc
h×nh m¾t.
§Æc tr−ng cña ryolit cã chøa c¸c thÓ th¹ch
anh h×nh l−ìi liÒm cïng víi c¸c thÓ th¹ch anh
d¹ng h¹t ®Ëu phÝa mÆt lâm; mÆt låi h−íng lªn
phÝa m¸i cña dßng ch¶y.
eyestalk [5333] : cuèng m¾t.
Mét trong nh÷ng cuèng cö ®éng ®−îc ë Vá
gi¸p M−êi ch©n (Decapoda) mang mét con m¾t Deleted: .
ë ®Çu phÝa ngoµi. §n: ophthalmite.
eylettersite [5334] : eyletersit.
Kho¸ng vËt nhãm crandalit :
(Th, Pb)1-x Al3 (PO4, SiO4)2 (OH)6 (?).
ezcurrite [5335] : ezcurit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng : Na4B10O17.7H2O,
l−ìng h×nh víi nasinit.
eztlite [5336] : eztlit.
Kho¸ng vËt:
Fe6 Pb2 (TeO3)3 TeO6 (OH)10 .8H2O.
 fabianite [5337] : fabianit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: CaB3O5(OH).
F 2- PhÇn giíi h¹n khu vùc cã kh¶ n¨ng ®o vÏ
fabric [5338] : kiÕn tróc.
fabric analysis [5339] : ph©n tÝch kiÕn tróc.
Th−êng ®−îc sö dông ®ång nghÜa víi th¹ch
luËn kiÕn tróc (structural petrology). Trong mét
sè tr−êng hîp, tuy nhiªn, thuËt ng÷ nµy cã thÓ
quy vµo phÇn h×nh häc cña viÖc nghiªn cøu kh¸i
qu¸t nhÊt cña ph©n tÝch kiÕn tróc.
fabric soil [5340] : kÕt cÊu ®Êt, cÊu tróc ®Êt.
face [5341] : mÆt, bÒ mÆt, mÆt ph¼ng.
MÆt chÝnh, mÆt chñ yÕu hoÆc mÆt ®Þa h×nh.
face position [5342] : vÞ trÝ g−¬ng hÇm.
facet [5343] : mÆt; bÒ mÆt nhá, mÆt nhá, mÆt
tam gi¸c.
1- (®m) BÒ mÆt gÇn nh− ph¼ng trªn ®¸ do
bµo mßn; do giã thæi trªn vïng c¸t, do b¨ng
tÝch nghiÒn vôn hoÆc do s«ng suèi vËn chuyÓn
vËt liÖu c¸c t¶ng hoÆc cuéi s¹n tõ ®Çu nguån vÒ;
mÆt nghiªng víi ®é dèc ≤50o so víi h−íng; BÊt
kú mÆt ph¼ng nµo ®−îc h×nh thµnh do x©m thùc
hoÆc do ho¹t ®éng ®øt g·y vµ c¾t ®é dèc chung
cña ®Þa h×nh.
2- (cs) BÒ mÆt gÇn ph¼ng trªn mét phiÕn Da
gai cã t¸c dông lµm khíp nèi víi c¸c yÕu tè bé
x−¬ng tiÕp gi¸p, vÝ dô mÆt b¸m chi tay; mét
diÖn låi nhá h×nh trßn hay bÇu dôc n»m trong
mét c¸i r·nh ë Da gai Phao vßng (Cyclocy-
stoidea) vµ nèi víi hÖ ch©n mót; ë Bä ba thïy lµ
mét bÒ mÆt nh½n vµ nhá, ph¸t triÓn ë vïng
tr−íc-bªn cña khiªn ®u«i vµ s−ên ngùc.
facial suture [5344] : ®−êng kh©u mÆt.
Mét trong hai ®−êng kh©u ®èi xøng ®èi víi
nhau, t¸ch ra khi Bä ba thïy lét x¸c, kÐo dµi tõ
mÐp tr−íc cña khiªn ®Çu bao quanh m¾t, råi ®i
ra mÐp bªn hay xuèng mÐp sau. Nã ph©n t¸ch
m¸ tù do víi m¸ cè ®Þnh.
facies [5345] : diÖn, mÆt; t−íng ®¸.
1- C¸c ®Æc tÝnh cña mét lo¹i ®¸ th−êng ph¶n
¸nh ®iÒu kiÖn nguån gèc thµnh t¹o cña nã.
225
cña mét ®¬n vÞ th¹ch ®Þa tÇng cã kh¸c nhau vÒ
thµnh phÇn th¹ch häc hoÆc cæ sinh vËt so víi
c¸c líp kh¸c ®−îc thµnh t¹o ®ång thêi vµ trong
sù liªn tôc vÒ th¹ch häc.
3- Mét kiÓu ®¸ biÖt lËp t−¬ng ®ång víi mét
m«i tr−êng thµnh t¹o nhÊt ®Þnh, vÝ dô nh−
"t−íng trÇm tÝch mµu ®á", "t−íng ®¸ phiÕn
sÐt ®en".
4- Mét thùc thÓ ®¸ trÇm tÝch ®−îc ph©n biÖt
trªn c¬ së thµnh phÇn sinh vËt ho¸ ®¸. Deleted: .
5- M«i tr−êng hoÆc khu vùc mµ ë ®ã mét
lo¹i ®¸ ®−îc thµnh t¹o, vÝ dô "t−íng phong
thµnh", t−íng nói löa", "t−íng c¸t ®¸y".
6- C¸c ®¸ ®−îc ph©n ®Þnh trªn c¬ së tµi liÖu
cæ ®Þa lý hoÆc cæ kiÕn t¹o. Deleted: a)
7- C¸c ®¸ ®−îc thµnh t¹o trong nh÷ng ®iÒu
kiÖn nhiÖt ®é-¸p suÊt nhÊt ®Þnh.
facies change [5346] : biÕn ®æi t−íng, thay
®æi t−íng. Deleted:
Sù thay ®æi c¸c ®Æc ®iÓm th¹ch häc hoÆc cæ Deleted:
sinh theo chiÒu ngang hoÆc chiÒu ®øng cña Formatted
nh÷ng thµnh t¹o trÇm tÝch cïng tuæi t¹o nªn do
Deleted: b)
(hoÆc ph¶n ¸nh) sù thay ®æi m«i tr−êng
trÇm tÝch.
facies fossil [5347] : hãa th¹ch t−íng.
Hãa th¹ch th−êng thuéc mét loµi hay mét
gièng ®¬n ®éc tån t¹i h¹n chÕ trong mét t−êng
®Þa tÇng nhÊt ®Þnh hoÆc thÝch nghi ®Ó sèng
trong mét m«i tr−êng h¹n chÕ vµ cã thÓ tån t¹i
trong ®ã víi mét chót thay ®æi trong mét
kho¶ng thêi gian dµi, vÝ dô gièng Halobia tuæi
Trias muén ë t©y B¾c Bé.
facies tract [5348] : tæ hîp céng sinh t−íng, Deleted: cïng nguån gèc
nhãm t−íng.
Mét hÖ thèng c¸c t−íng trÇm tÝch kh¸c nhau,
nh−ng cã mèi liªn quan nguån gèc víi nhau vµ
cïng tuæi thµnh t¹o. §n: macrofacies.
faciostratotype [5349] : stratotyp t−íng,
chuÈn ®Þa tÇng t−íng.
ChuÈn ®Þa tÇng phô trî dïng ®Ó chØ c¸c
t−íng kh¸c nhau cña khu vùc, ph©n biÖt c¸c
®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c nhau tån t¹i trong cïng
thêi gian cña ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng.
factor [5350] : yÕu tè, thõa sè, hÖ sè.
factor analysis [5351] : ph©n tÝch nh©n tè.
Ph−¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc ®Ó kiÓm
®Þnh gi¶ thiÕt vÒ ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè
kh¸c nhau ®Õn ®¹i l−îng ngÉu nhiªn ®ang ®−îc
nghiªn cøu. M« h×nh tr×nh bµy ¶nh h−ëng cña
c¸c nh©n tè d−íi d¹ng tuyÕn tÝnh, ®· ®−îc t¹o ra
vµ ®−îc c«ng nhËn réng r·i. Thñ tôc ph©n tÝch
sÏ dÉn tíi c¸c phÐp −íc l−îng nhê ph−¬ng ph¸p
b×nh ph−¬ng nhá nhÊt. Tïy theo ®Æc tr−ng cña
c¸c nh©n tè mµ chia ra ba lo¹i ph©n tÝch nh©n
tè: ph©n tÝch ph−¬ng sai, ph©n tÝch håi quy vµ
ph©n tÝch hiÖp ph−¬ng sai hay ph©n tÝch t−¬ng
quan. Ph©n tÝch ph−¬ng sai ®−îc tiÕn hµnh khi
c¸c nh©n tè ®−îc chia thµnh c¸c nhãm ®Þnh
tÝnh, nh− khi nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña nh©n tè
kiÕn t¹o cã thÓ ph©n cÊp: munda, c¸nh, vßm
®Ønh. Ph©n tÝch håi quy ®−îc dïng kiÓm ®Þnh
gi¶ thiÕt, khi c¸c nh©n tè cã ®Æc tr−ng ®Þnh
l−îng (nh− ¶nh h−ëng chiÒu s©u thÕ n»m cña
tÇng ®Õn hµm l−îng chÊt cã Ých trong quÆng).
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hiÖp ph−¬ng sai hay
ph©n tÝch t−¬ng quan ®−îc dïng khi mçi bé
phËn c¸c nh©n tè ®−îc tr×nh bµy mét c¸ch ®Þnh
l−îng, mét bé phËn kh¸c l¹i ®−îc tr×nh bµy
thµnh c¸c nhãm ®Þnh tÝnh. GÇn ®©y m« h×nh
trong ®ã ®Òu ch−a biÕt c¸c nh©n tè, ®−îc phæ
biÕn kh¸ réng r·i. C¸c nh©n tè nµy ®−îc kh«i
phôc b»ng c¸ch khai triÓn ma trËn hiÖp ph−¬ng
sai hay ma trËn t−¬ng quan. Nh©n tè cÇn ph©n
tÝch sÏ ®−îc biÓu diÔn mét c¸ch tuyÕn tÝnh qua
c¸c ®¹i l−îng ngÉu nhiªn ban ®Çu.
factor of safety (safety factor) [5352] : hÖ sè
an toµn.
HÖ sè dïng trong thiÕt kÕ nh»m t¹o ra mét
kho¶ng an toµn, kh«ng g©y ra ph¸ hñy háng vµ
h− háng c¸c kÕt cÊu quan träng. HÖ sè an toµn
®· tÝnh ®Õn c¸c kh¶ n¨ng cã thÓ x¶y ra nh−:
kh«ng chÝnh x¸c vÒ ®iÒu kiÖn t¶i träng, c«ng
t¸c kiÓm tra chÊt l−îng vËt liÖu ch−a tháa ®¸ng,
c«ng t¸c thi c«ng kh«ng hoµn h¶o vµ lý thuyÕt
tÝnh to¸n kÕt cÊu cßn ë møc gÇn ®óng. HÖ sè an
toµn kh«ng cho phÐp vµ kh«ng chÊp nhËn c¸c
sai sè trong tÝnh to¸n b»ng sè.
facultative [5353] : thÝch nghi tïy tiÖn
Mét sinh vËt cã thÓ tr−ëng thµnh trong mét
sè hoµn c¶nh ®Æc tr−ng; cã thÓ thÝch nghi víi
nh÷ng m«i tr−êng xen nhau.
faecal pellet [5354] : vãn côc cÆn.
226
ThÓ vãn côc lµ chÊt th¶i cña sinh vËt.
faecal streptococci [5355] : faecal streptococi Deleted: o
Mét sè loµi streptococci hiÕu khÝ vµ cã kh¶ Deleted: i
n¨ng yÕm khÝ cã kh¸ng nguyªn nhãm
D.Lancefield th−êng c− tró ë ruét giµ cña ng−êi Deleted: .
vµ ®éng vËt. Sù cã mÆt cña chóng trong n−íc Deleted: l
ngay c¶ khi kh«ng cã E.coli chøng tá n−íc bÞ «
nhiÔm do ph©n.
faheyite [5356] : faheyit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu tr¾ng:
(Mn,Mg)Fe2+3 Be2(PO4)4.6H2O.
Fahrenheit scale [5357] : thang nhiÖt ®é F,
thang nhiÖt ®é Fahrenheit.
Thang nhiÖt ®é ®−îc dïng chñ yÕu ë Hoa
Kú. Khi míi ®−îc ®−a ra sö dông, thang nµy lÊy
®iÓm 0 lµ nhiÖt ®é ®ãng b¨ng cña n−íc vµ muèi
vµ lÊy ®iÓm 100 lµ nhiÖt ®é m¸u cña c¬ thÓ
ng−êi. HiÖn nay, thang nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
o
nhiÖt ®é ®ãng b¨ng cña n−íc (+32 F) vµ ®iÓm
o
s«i cña n−íc (+212 F). Muèn chuyÓn sang ®é
o
Celsius, ta lÊy F trõ ®i 32 råi chia cho 1,8.
failure [5358] : ph¸ hñy, ph¸ háng, ph¸ ho¹i.
1- Tr¹ng th¸i cña vËt liÖu khi lùc c¾t v−ît Deleted: a)
qu¸ tr¹ng th¸i giíi h¹n.
2- Th−êng ®−îc hiÓu lµ x¶y ra (hoÆc b¾t ®Çu Deleted: b)
x¶y ra) trong ®Êt ®¸ khi nã ®¹t søc bÒn cùc ®¹i.
VÒ mÆt kü thuËt, ph¸ hñy th−êng ®−îc hiÓu lµ
x¶y ra khi ®Êt ®¸ kh«ng thÓ chèng ®ì mét c¸ch
tho¶ ®¸ng lùc t¸c ®éng lªn nã hoÆc thùc thi mét
c¸ch trän vÑn c¸c chøc n¨ng kü thuËt cña nã
n÷a. C¸ch hiÓu nµy kh«ng chØ bao gåm nh÷ng
kh¸i niÖm nh− søc bÒn cùc ®¹i hay kh¶ n¨ng
chÞu t¶i cña ®Êt ®¸, mµ c¶ nh÷ng chøc n¨ng
kh¸c cña c«ng tr×nh, vÝ dô nh− kh¶ n¨ng ch¾n
gi÷ n−íc ®èi víi ®Ëp hoÆc ®−êng hÇm chÞu ¸p.
Trong mét sè tr−êng hîp, biÕn d¹ng qu¸ møc
cã thÓ lµ mét tiªu chuÈn phï hîp h¬n ®Ó x¸c
®Þnh ph¸ hñy.
3- Th«ng b¸o xuÊt hiÖn khi m¸y tÝnh kh«ng
thùc hiÖn ®−îc mét lÖnh nµo ®ã cña
ng−êi dïng.
failure condition [5359] : tr¹ng th¸i ph¸ hñy,
®iÒu kiÖn ph¸ hñy.
failure controlled by two surfaces [5360] :
ph¸ hñy giíi h¹n bëi hai mÆt ph¼ng.
Th−êng dïng trong c¬ häc ®¸, khi hai mÆt
khe nøt giao c¾t nhau t¹o nªn mét khèi nªm cã
thÓ bÞ dÞch tr−ît, ph¸ hñy däc theo hai mÆt
ph¼ng ®ã.
failure criterion [5361] : tiªu chuÈn ph¸ hñy.
§iÒu kiÖn c¬ häc t¹i ®ã vËt liÖu r¾n bÞ ph¸
hñy do t¸ch, nøt, hoÆc bÞ biÕn d¹ng qu¸ mét
giíi h¹n nµo ®ã. Th−êng th× tiªu chuÈn ph¸ hñy
®−îc biÓu thÞ b»ng c¸c kh¸i niÖm øng suÊt, biÕn
d¹ng, tèc ®é thay ®æi øng suÊt, tèc ®é thay ®æi
biÕn d¹ng hoÆc b»ng tæ hîp c¸c th«ng sè trªn.
failure envelope (Mohr) [5362] : ®−êng bao
ph¸ hñy (Mohr).
Do Mohr ®Ò xuÊt lÇn ®Çu tiªn n¨m 1776 trªn
c¬ së c¸c thÝ nghiÖm nÐn Ðp mÉu ®Êt, ®¸. Trong
hÖ täa ®é víi trôc tung lµ øng suÊt c¾t vµ trôc
hoµnh lµ øng suÊt ph¸p tuyÕn t¸c ®éng lªn bÒ
mÆt ph¸ hñy cña mÉu, ®−êng bao Mohr lµ
®−êng tiÕp tuyÕn víi tÊt c¶ c¸c ®−êng trßn øng
suÊt. Nh÷ng ®−êng trßn nµy c¾t trôc hoµnh t¹i 2
®iÓm øng víi c¸c gi¸ trÞ σ3 (øng suÊt bao
quanh) vµ σ1 (øng suÊt däc trôc), víi t©m t¹i
[(σ1+σ3)/2; 0] vµ b¸n kÝnh b»ng (σ1-σ3)/2. VÒ lý
thuyÕt, ®−êng bao Mohr lµ ®−êng cong. Ng−êi
ta x¸c ®Þnh nã mét c¸ch gÇn ®óng b»ng mét
®−êng th¼ng trªn c¬ së tiªu chuÈn søc bÒn c¾t
do Coulomb ®Ò xuÊt lÇn ®Çu tiªn n¨m 1776. Do
vËy, ®−êng bao Mohr nhiÒu khi cßn ®−îc gäi lµ
®−êng bao Mohr-Coulomb, c¾t trôc tung t¹i mét
®iÓm cã gi¸ trÞ ®−îc gäi quy −íc lµ lùc dÝnh kÕt
C cña ®Êt, ®¸. §é dèc cña ®−êng bao x¸c ®Þnh
gãc néi ma s¸t φ, cña ®Êt ®¸.
fairbankite [5363] : fairbankit.
Kho¸ng vËt: PbTeO3, l−ìng h×nh víi
plumbotelurit.
fairchildite [5364] : fairchildit.
Kho¸ng vËt: K2Ca(CO3)2, do gç bÞ ®èt ch¸y
tiÕt ra t¹o thµnh.
fairfieldite [5365] : fairfieldit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu tr¾ng, vµng
nh¹t hoÆc tr¾ng-xanh nh¹t:
Ca2(Mn,Fe)(PO4)2.2H2O, ®ång h×nh víi
colinsit.
Fairhurst equation [5366] : ph−¬ng tr×nh
Fairhurst.
Do Fairhurst ®Ò xuÊt n¨m 1964 ®Ó biÓu diÔn
®−êng bao ph¸ hñy cña ®¸.
fairy stone [5367] : ®¸ ®Ñp.
1- Tinh thÓ song tinh d¹ng næi cña staurolit
lµm ®¸ quý. ThuËt ng÷ còng dïng ®ång nghÜa
víi staurolit, vµ ®Æc biÖt cho d¹ng tinh thÓ
song tinh.
2- Lo¹i kÕt h¹ch dÞ d¹ng cña ®¸ v«i hoÆc s¾t
trong sÐt aluvi.
3- Hãa th¹ch nhÝm biÓn.
4- Kho¸ng vËt h×nh mòi tªn.
falcate [5368] : h×nh l−ìi liÒm.
227
Cong l¹i h×nh l−ìi liÒm, vÝ dô gê t« ®iÓm ë
vá cña Ch©n ®Çu.
falcifer [5369] : mãc d¹ng phiÕn.
Mãc tay cña Tay cuén cã d¹ng phiÕn réng
xuÊt hiÖn trªn c¹nh l−ng cña phiÕn b¶n lÒ vµ
nh« vÒ phÝa m¶nh l−ng.
fall [5370]:th¸c n−íc, h¹ thÊp l−îng m−a (®m). Formatted
§é chªnh lÖch mùc n−íc gi÷a hai phÝa cña Deleted: .
®Ëp trµn hay gi÷a hai ®iÓm trªn mét dßng s«ng; Deleted: ...
Sù h¹ thÊp mùc n−íc t¹i mét ®iÓm trªn s«ng
Deleted: Sù h¹ thÊp (sù gi¶m);
trong mét thêi gian x¸c ®Þnh.
Deleted: L−îng m−a
fallback [5371] : m¶nh vôn.
VËt liÖu d¹ng m¶nh vôn ®−îc tung ra tõ sù
va ®Ëp m¹nh hoÆc tõ miÖng nói löa phun næ
trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ t¸i trÇm ®äng bªn
trong, vµ mét phÇn lÊp ®Çy chÝnh miÖng nói löa
th−êng tiÕp ngay sau sù thµnh t¹o chóng, bao
gåm trÇm tÝch tÊm máng-khèi, vËt liÖu s−ên
tÝch vµ bôi nói löa.
fallback breccia [5372] : d¨m kÕt m¶nh vôn Deleted: ¬
ngo¹i lai.
Lo¹i d¨m kÕt ngo¹i lai cã thµnh phÇn lµ c¸c
vËt liÖu do qu¸ tr×nh ®æ vì t¹o nªn; D¨m kÕt
ngo¹i lai bao gåm c¸c vËt liÖu m¶nh vôn nguån
nói löa phun næ hoÆc do va ®Ëp (fall back).
falling [5373] : ®¸ r¬i, ®¸ ®æ, ®¸ lë.
R¬i, lë ®¸, mét d¹ng ph¸ hñy ®Êt, ®¸ (chñ
yÕu ®¸).
falling dune [5374] : cån c¸t sôt lë. Deleted: .
TÝch tô c¸t do giã thæi tõ nói ®Ønh ph¼ng
hoÆc qua s−ên dèc, nói dùng ®øng vµ t¹o thµnh
t−êng cøng, nghiªng mét gãc víi phÝa ®èi diÖn
c¸t kh« hoÆc t¹o thµnh qu¹t c¸t kÐo dµi xuèng
d−íi tõ phÝa v¸ch ®Ønh trßn lÉn vµo.
falling head permeameter [5375] : thiÕt bÞ thÝ
nghiÖm hÖ sè thÊm cña ®Êt ®¸ víi cét n−íc
thay ®æi.
falling head test [5376] :
ThÝ nghiÖm x¸c ®Þnh ®é thÈm thÊu cña ®Êt,
®¸ víi cét n−íc cÊp phÝa trªn mÉu h¹ thÊp dÇn Deleted: ...
do n−íc thÊm qua mÉu ch¶y xuèng d−íi mµ
Deleted: ®Êt
kh«ng ®−îc bæ sung thªm.
X: constant head test. Deleted: a
falling market [5377] : thÞ tr−êng sôt gi¸.
fallout breccia [5378] : d¨m phun næ.
Lo¹i d¨m kÕt ngo¹i lai cã thµnh phÇn lµ c¸c
vËt liÖu phun næ tõ miÖng nói löa. Th−êng ®ã lµ Deleted: b
c¸c vËt liÖu phun næ cuèi cïng ®−îc tÝch ®äng
vµ cã chøa mét l−îng nhá c¸c m¶nh vôn thñy Deleted: c
tinh vµ cã kÝch th−íc m¶nh vôn nhÊt ®Þnh.
Deleted: d
false bedded [5379] : ph©n líp gi¶ tÇng.
false diamond [5380] : kim c−¬ng gi¶.
 Kho¸ng vËt kh«ng mµu (nh− zircon, saphir
tr¾ng, topaz tr¾ng vµ th¹ch anh), khi c¾t vµ mµi
bãng gièng mÆt kim c−¬ng.
false form [5381] : gi¶ h×nh.
Kho¸ng vËt kÕt tinh thµnh mét d¹ng kh¸c
h¼n so víi d¹ng kÕt tinh th−êng cã cña kho¸ng
vËt nµy.
false galena [5382] : gi¶ galen.
X: sphalerite.
false mud crack [5383] : vÕt nøt gi¶ bïn.
KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch t−¬ng tù nh− c¸c vÕt
nøt trªn bïn, nh− nh÷ng h×nh ®a gi¸c thµnh t¹o
trong ®Êt hoÆc m¹ng l−íi t¶o cá, v.v.
false oolith [5384] : gi¶ trøng c¸.
CÊu t¹o gi¶ trøng c¸. §n: pseudo-oolith.
false topaz [5385] : topaz gi¶.
1- Lo¹i th¹ch anh trong, mµu vµng gièng
mµu topaz. §Æc biÖt citrin.
2- Lo¹i mµu vµng cña fluorit.
falun [5386] : falun.
Lo¹i sÐt v«i cã thµnh phÇn lµ tÝch tô m¶nh
vôn vá sinh vËt cì c¸t ch−a ®−îc g¾n kÕt.
Famennian [5387] : Famen, Famenni (®t).
BËc do Dumont (1895) x¸c lËp theo ®Þa danh
Famenn ë BØ, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ,
phÇn trªn cïng cña Devon (n»m trªn Fransni,
n»m d−íi Tournaisi).
family [5388] : hä.
1- §¬n vÞ c¬ b¶n cña lo¹t ®¸ magma.
2- (cs) VÒ sinh th¸i lµ mét quÇn x· chØ gåm
mét lo¹i sinh vËt, th−êng chiÕm mét diÖn tÝch
nhá vµ ®¹i diÖn cho mét giai ®o¹n sím cña mét
diÔn thÕ; trong ph©n lo¹i häc ®éng vËt vµ thùc
vËt n»m gi÷a bé vµ líp. Trong ®éng vËt häc, tªn
cña mét hä kÕt thóc b»ng -idae, vÝ dô
Favositidae; trong thùc vËt- kÕt thóc b»ng -
aceae, vÝ dô Rubiaceae.
fan [5389] : nãn phãng vËt, qu¹t båi tÝch.
1- VËt liÖu vôn nhá s−ên tho¶i, cã d¹ng h×nh
qu¹t cã mÆt c¾t cña h×nh nãn rÊt thÊp th−êng ë
n¬i ®é nghiªng gi¶m mét c¸ch tr«ng thÊy; ®Æc
biÖt lµ qu¹t båi tÝch.
2- VËt liÖu dung nham nguéi l¹nh cã d¹ng
h×nh qu¹t t¹o thµnh ë n¬i s−ên dèc b»ng c¸ch
liªn tôc thay ®æi h−íng ch¶y cña lava.
fan bay [5390] : ®Ønh qu¹t.
PhÇn ®Ønh ®Çu cña qu¹t båi tÝch kÐo dµi vµo
thung lòng nói.
fan coral [5391] : san h« d¹ng qu¹t.
QuÇn thÓ san h« cã h×nh qu¹t.
fan delta [5392] : tam gi¸c ch©u h×nh qu¹t,
ch©u thæ h×nh qu¹t.
228
Líp båi tÝch h¬i dèc ®−îc h×nh thµnh t¹i mét
vïng nói cã suèi ch¶y vµo miÒn ®Êt tròng; ch©u
thæ d¹ng h×nh qu¹t.
fan shaped delta [5393] : ch©u thæ cã d¹ng
qu¹t båi tÝch. Deleted: .
fan topped pediment [5394] : ®ång b»ng ®¸
gèc h×nh qu¹t cã båi tÝch. Deleted: .
§ång b»ng ®¸ gèc tr−íc nói (hay pediment)
®−îc phñ líp båi tÝch dµy 15-60m, cã d¹ng h×nh
qu¹t. Líp phñ d¹ng qu¹t båi tÝch cã thÓ máng
h¬n do sù thay ®æi khÝ hËu vµ mét sè ®iÒu kiÖn
khèng chÕ kh¸c.
fancy sapphire [5395] : saphir trang søc. Deleted: .
Saphir cã mµu s¾c xanh ®Ñp h¬n c¸c lo¹i
kh¸c, thØnh tho¶ng bao gåm c¶ saphir kh«ng Deleted: (pseudo-oolith)
mµu vµ saphir mµu ®á.
fanglomerate [5396] : fanglomerat, cuéi tÝch Deleted: a
h×nh qu¹t. Deleted: m
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch chøa c¸c m¶nh vôn ë tÊt c¶ Deleted: b
c¸c cì h¹t, kh«ng ®ång nhÊt, bÞ n−íc röa tr«i,
®−îc tÝch tô t¹i mét qu¹t båi tÝch, sau ®ã ®−îc
g¾n kÕt thµnh ®¸ r¾n ch¾c.
fanhead [5397] : ®Ønh qu¹t båi tÝch. Deleted: .
PhÇn hay khu vùc trªn qu¹t båi tÝch gÇn
®Ønh qu¹t.
faratsihite [5398] : faratsihit. Deleted: ë Ch©u ¢u.
Kho¸ng vËt sÐt vµng nh¹t:
(Al,Fe)2Si2O5(OH)4, cã quan hÖ víi lo¹i chøa
s¾t cña kaolinit, hîp chÊt cña kaolinit vµ
montronit, vµ gièng víi nontronit.
farinaceous [5399] : bét, nh− bét.
§Ò cËp tíi kiÕn tróc hoÆc cÊu t¹o cña mét
lo¹i ®¸ hoÆc trÇm tÝch d¹ng bét, bë rêi, vÝ dô
nh− lo¹i ®¸ v«i hay bïn biÓn kh¬i.
farreoid [5400] : m¹ng x−¬ng ngang.
Bé x−¬ng cña Bät biÓn s¸u tia (Hexactinel-
lida) gai l−íi trong ®ã c¸c d¶i gai s¸u tia thÊy ë
mét líp ®¬n n»m song song víi bÒ mÆt Bät Deleted: .
biÓn. Deleted: a)
farringtonite [5401] : faringtonit.
Kho¸ng vËt ®¸ thiªn th¹ch kh«ng mµu,
tr¾ng-s¸p hoÆc vµng: Mg3(PO4)2.
farrisite [5402] : farisit. Deleted: b)
§¸ s©u võa, h¹t mÞn bao gåm c¸c kho¸ng vËt
melilit nguyªn sinh chiÕm kho¶ng mét phÇn ba
®¸, vµ barkevikit, víi mét l−îng nhá biotit, Deleted: .
olivin vµ magnetit. Feldspar vµ nephelin th−êng
bÞ thay thÕ hoµn toµn bëi zeolit. Tªn ®¸ b¾t
nguån tõ hå Farris ë quËn oslo, Na Uy. Ýt ®−îc
sö dông.
farsundite [5403] : farsundit.
Granit chøa hypersten vµ hornblend cña lo¹t
charnokit. Tªn gäi chØ c¸c ®¸ ë vïng Farsund,
Na Uy. Ýt ®−îc sö dông.
fasciculate [5404] : d¹ng chïm.
XÕp s¾p thµnh chïm, vÝ dô nh− mét bé
x−¬ng san h« cã c¸c æ san h« h×nh èng t¸ch rêi
nhau, nh−ng liªn kÕt víi nhau bëi c¸c èng nèi,
hoÆc kiÓu gê t« ®iÓm ë vá Ch©n ®Çu d¹ng Cóc
®¸, trong ®ã c¸c gê chôm l¹i víi nhau gÇn
r×a rèn.
fasciole [5405] : d¶i gai l«ng t¬, d¶i gê.
Mét d¶i ph©n bè dµy c¸c gai l«ng t¬ ë ®éng
vËt Da gai, nhÊt lµ mét d¶i hÑp c¸c mÊu nhá
mang c¸c gai l«ng t¬ mäc dµy ë trªn vá trÇn
cña mét sè CÇu gai; ë vá Ch©n bông lµ mét d¶i
t¹o nªn bë c¸c lâm hay r·nh hÑp, hoÆc c¸c gê
d¹ng phiÕn cña c¸c ®−êng t¨ng tr−ëng nèi
tiÕp nhau.
fasibitikite [5406] : fasobititkit.
Granit ribeckit-acmit mµu võa, chøa eucolit
vµ zircon. Tªn gäi b¾t nguån tõ ®Þa danh
ampasibitika ë Malagasy. Ýt ®−îc sö dông.
fasinite [5407] : fasinit.
Melteigit h¹t th« chøa titanaugit vµ nephelin
nh− lµ c¸c thµnh phÇn kho¸ng vËt chñ yÕu cïng
víi feldspar kiÒm, olivin vµ biotit. §¸ cã thµnh
phÇn hãa häc t−¬ng tù berondrit vµ kh¸c biÖt
víi bekinkinit bëi sù v¾ng mÆt cña hornblend
vµ analcim. ThuËt ng÷ nµy Ýt ®−îc sö dông.
fassaite [5408] : fasait.
Lo¹i pyroxen mµu xanh nh¹t ®Õn xanh ®Ëm
chøa nh«m thay thÕ silic:
(Ca, Mg,Fe3+,Al,Ti)(Si,Al)2O6.
fastigate [5409] : v¸t hai bªn.
Vá cña Ch©n ®Çu d¹ng Cóc ®¸ cã mÆt bông
v¸t hai bªn d¹ng m¸i nhµ lµm cho vµnh ngoµi
cña vá s¾c c¹nh, nh−ng kh«ng cã gê sèng.
fat clay [5410] : sÐt bÐo.
Lo¹i sÐt kÕt dÝnh cã ®é dÎo cao, chøa mét
hµm l−îng ®¸ng kÓ c¸c kho¸ng vËt t¹o nªn ¸nh
mì. Lo¹i sÐt nµy rÊt cøng ch¾c khi kh«, nh−ng
rÊt khã nhµo nÆn khi −ít. §n: long clay.
fatigue [5411] : lµm cho kÐm chÞu ®ùng,
lµm mái.
ThÝ nghiÖm, gi¶m ®é bÒn cña vËt liÖu b»ng
gia t¶i lÆp l¹i.
faujasite [5412] : faujasit.
Kho¸ng vËt zeolit hÖ lËp ph−¬ng:
(Na3,Ca) Al2Si4O12.6H2O. Ss: gmelinite.
fault [5413] : ®øt g·y.
Lµ c¸c cÊu tróc dËp vì, ph¸ hñy theo ®ã ®·
x¶y ra dÞch chuyÓn cã thÓ nhËn biÕt ®−îc. Cã
229
thÓ x¸c ®Þnh ®−îc ®øt g·y c¨n cø vµo sù dÞch
chuyÓn t−¬ng ®èi cña ®¸ ë hai phÝa cña bÒ mÆt
®øt g·y. ChiÒu dÞch chuyÓn th−êng ®−îc dïng
®Ó ph©n lo¹i ®øt g·y. §øt g·y cã thÓ rÊt lín
hoÆc kh¸ nhá. Chóng cã thÓ chøa c¸c lo¹i vËt
liÖu mÒm yÕu nh− sÐt, d¨m kÕt kiÕn t¹o hoÆc
c¸c m¶nh vôn ®¸. BÒ mÆt ®øt g·y th−êng cã dÊu
hiÖu tr−ît hoÆc cã thÓ ®−îc phñ bëi mét sè
kho¸ng vËt nh− graphit, clorit cã søc bÒn ma s¸t Deleted: Ý
thÊp. X: discontinuity.
fault block mountain [5414] : nói t¹o thµnh
do ®øt g·y. Deleted: .
X: block-mountain.
fault boundary [5415] : ranh giíi ®øt g·y,
ph¹m vi ®øt g·y.
fault breccia [5416] : d¨m kÕt kiÕn t¹o. Deleted: .
Lo¹i d¨m kÕt kiÕn t¹o cã thµnh phÇn lµ
nh÷ng m¶nh vôn gãc c¹nh h×nh thµnh tõ qu¸
tr×nh vì vôn, dÞch chuyÓn cña c¸c ®¸ trong thêi
gian ®øt g·y ho¹t ®éng. §n: dislocation
breccia.
fault cliff [5417] : s−ên ®øt g·y, v¸ch ®øt g·y. Deleted: .
V¸ch ®øng hoÆc s−ên dèc ®øng thµnh t¹o do
ho¹t ®éng ®øt g·y.
fault fold [5418] : uèn nÕp-®øt g·y.
fault line saddle [5419] : ®Ìo yªn ngùa do
®øt g·y. Deleted: .
§Ìo ®−îc t¹o ra do qu¸ tr×nh x©m thùc sèng
nói (t¹i n¬i cã ®øt g·y ®i qua) mét c¸ch
nhanh chãng.
fault line scarp [5420] : s−ên dèc do ®øt g·y. Deleted: .
1- S−ên dèc hoÆc v¸ch dèc ®øng ®−îc thµnh Deleted: a)
t¹o do qu¸ tr×nh x©m thùc ph©n dÞ däc theo
®−êng ®øt g·y. C¸c ®¸ mÒm xèp ë mét bªn
c¸nh ®øt g·y bÞ x©m thùc nhanh h¬n so víi c¸c
®¸ bÒn v÷ng, cã søc kh¸ng lín ë c¸nh bªn kia
cña ®øt g·y.
2- C¸nh treo hay v¸ch ®øng ®−îc thµnh t¹o Deleted: b)
do qu¸ tr×nh x©m thùc. NghÜa nµy Ýt dïng h¬n
v× th−êng th−êng v¸ch ®øng kh«ng ®Þnh vÞ ngay
trªn ®−êng ®øt g·y.
fault saddle [5421] : ®Ìo yªn ngùa do ®øt g·y. Deleted: .
Mét kiÓu ®Ìo (hay ®Ìo yªn ngùa) qua ®Ønh
nói, ®−îc h×nh thµnh do sù dÞch chuyÓn thùc sù
cña ®Ønh sèng nói b»ng ®øt g·y. Deleted:
fault scarp [5422] : s−ên dèc ®øng, s−ên
®øt g·y. Deleted: .
1- S−ên dèc ®øng hoÆc v¸ch ®øng ®−îc Deleted: a)
thµnh t¹o do dÞch chuyÓn th¼ng ®øng däc theo
®øt g·y.
2- BÊt kú v¸ch ®øng nµo liªn quan tíi ®øt Deleted: b)
g·y, cho dï ®Þa h×nh cã thÓ ®· bÞ x©m thùc.
 fault spring [5423] : m¹ch lé tõ ®øt g·y.
fault terrace [5424] : thÒm ®øt g·y.
Mét d¶i ®Êt hÑp, kh«ng ®Òu, gièng bËc thÒm
n»m gi÷a hai c¸nh ®øt g·y, ®−îc h×nh thµnh
trªn s−ên ®åi do ho¹t ®éng ®øt g·y d¹ng bËc,
trong ®ã c¸nh trôc ë vÒ mét phÝa so víi hai ®øt
g·y gÇn nh− song song víi nhau.
fault valley [5425] : thung lòng ®øt g·y.
MiÒn tròng cã d¹ng tuyÕn ®−îc h×nh thµnh
do ho¹t ®éng ®øt g·y, vÝ dô mét thung lòng hÑp
trong ph¹m vi ®íi ®øt g·y chÝnh b»ng c¸ch sôt
lón c¸c líp hÑp.
faulted [5426] : bÞ ®øt g·y ph¸ hñy.
faulted area [5427] : diÖn tÝch ®øt g·y
ph¸ hñy.
faulting [5428] : ®øt g·y, t¹o ®øt g·y.
fauna [5429] : hÖ ®éng vËt.
Toµn bé quÇn x· ®éng vËt, cßn sèng hay hãa
th¹ch, cña mét vïng, mét m«i tr−êng, mét hÖ
tÇng hay mét qu·ng thêi gian nhÊt ®Þnh.
faunal disversity [5430] : tÝnh ®a d¹ng
®éng vËt.
TÝnh ®a d¹ng cña mét hÖ ®éng vËt, ®«i khi
®−îc dïng mét c¸ch chÝnh x¸c ®Ó biÓu thÞ sè
l−îng c¸c loµi tÝnh theo tû lÖ.
faunal dominance [5431] : −u thÕ cña hÖ
®éng vËt.
Sù −u thÕ mµ sè phÇn tr¨m cña mét quÇn c−
®−îc t¹o nªn bëi nh÷ng loµi chung nhÊt.
faunal province [5432] : tØnh ®éng vËt.
Mét vïng ®Þa lý ®Æc tr−ng bëi mét phøc hÖ
®éng vËt riªng, ph©n bè Ýt nhiÒu réng r·i bªn
trong vïng.
faunal succession [5433] : diÔn thÕ quÇn thÓ
®éng vËt.
C¸c chuçi nh÷ng d¹ng sèng, nhÊt lµ ®éng
vËt, theo thø tù thêi gian quan s¸t ®−îc qua thêi
gian ®Þa chÊt.
faunula [5434] : hÖ ®éng vËt vïng nhá.
Phøc hÖ c¸c loµi ®éng vËt thÊy trong mét
vïng t−¬ng ®èi nhá vµ c« lËp vµ kh«ng l¹ ®èi
víi vïng nµy.
faunule [5435] : hÖ ®éng vËt nhá.
S−u tËp hãa th¹ch ®éng vËt thu thËp ®−îc tõ
mét tÇng cã diÖn ph©n bè rÊt giíi h¹n, nhÊt lµ
chØ tõ mét vÕt lé. §n: local fauna.
faustite [5436] : faustit.
Kho¸ng vËt mµu xanh cam:
(Zn,Cu)Al6(PO4)4(OH)8.5H2O, chøa kÏm-
t−¬ng ®−¬ng víi turquois.
favositid [5437] : San h« v¸ch ®¸y.
San h« v¸ch ®¸y (Favositidae) thuéc mét hä
230
mµ c¸c ®¹i biÓu lµ nh÷ng quÇn thÓ san h« d¹ng
khèi (th−êng kh«ng cã m« x−¬ng ngoµi æ) gåm Deleted: .
nh÷ng æ ®¬n thÓ thon cã lç v¸ch, cã v¸ch gai
ng¾n vµ b»ng nhau vµ nh÷ng tÊm ®¸y
hoµn chØnh.
fayalite [5438] : fayalit.
Kho¸ng vËt mµu n©u ®Õn ®en cña nhãm
olivin: Fe2SiO4, ®ång h×nh víi fosterit vµ cã chñ Deleted: .
yÕu trong ®¸ magma. §n: iron olivine.
F distribution test [5439]: chuÈn ph©n phèi F.
§n: F-test.
feasibility [5440] : kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®−îc,
cã thÓ ®−îc.
feasibility report (study) [5441] : b¸o c¸o kh¶
thi, b¸o c¸o (nghiªn cøu) kh¶ thi, luËn chøng
kinh tÕ-kü thuËt.
Nghiªn cøu, so¹n th¶o vµ phª chuÈn c¸c chØ
tiªu (tiªu chuÈn) tÝnh tr÷ l−îng má kho¸ng
(hoÆc mét phÇn diÖn tÝch cña nã) cã c¬ së vµ
hîp lý ®Ó khai th¸c c«ng nghiÖp. B¸o c¸o
(nghiªn cøu) kh¶ thi ®−îc thµnh lËp theo kÕt
qu¶ th¨m dß tØ mØ trªn c¬ së ¸p dông kü thuËt
vµ c«ng nghÖ khai th¸c, chÕ biÕn tiªn tiÕn.
feasibility study [5442] : nghiªn cøu kh¶ thi.
C«ng t¸c nghiªn cøu trong giai ®o¹n ®Çu cña
c«ng t¸c thiÕt kÕ, nh»m x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng thùc
hiÖn mét c«ng viÖc nµo ®ã vÒ c¸c mÆt vËt chÊt,
kinh tÕ vµ ph¸p lý.
feather edge [5443] : r×a l«ng chim, r×a
v¸t máng.
Gê máng cña mét líp ®¸ trÇm tÝch, n¬i nã bÞ
tiªu biÕn do qu¸ tr×nh v¸t máng. §n: knife edge.
feather quartz [5444] : th¹ch anh d¹ng l«ng.
Th¹ch anh cã tinh thÓ kh«ng hoµn chØnh,
d¹ng kÐo dµi vµ táa tia c¾t chÐo nhau gièng nh−
l«ng chim.
fecal pellet [5445] : vãn côc ph©n, thÓ vãn côc
tõ chÊt th¶i sinh vËt.
Lo¹i ph©n h÷u c¬, chñ yÕu tõ c¸c loµi ®éng
vËt kh«ng x−¬ng sèng, th−êng xuÊt hiÖn trong
c¸c trÇm tÝch biÓn hiÖn ®¹i hoÆc bÞ ho¸ ®¸ trong
mét sè lo¹i ®¸ trÇm tÝch. Chóng th−êng cã d¹ng
trøng ®¬n gi¶n víi chiÒu dµi kh«ng qu¸ mét
milimÐt nhá h¬n so víi coprolit.
federovskite [5446] : federovskit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: Ca2Mg2B4O7(OH)6, Formatted
d¹ng cña lo¹t roweit.
fedorite [5447] : fedorit.
Kho¸ng vËt: (Na,K)CaSi4(O,OH)10.1,5H2O.
fedorovskite [5448] : fedorovskit.
Kho¸ng vËt: Ca2 Mg2(OH)4(B4O7)(OH)2 ®ång
cÊu tróc víi roweit.
 feedback [5449] : th«ng tin ph¶n håi.
feldspar [5450] : feldspar.
1- Nhãm kho¸ng vËt t¹o ®¸ phong phó, cã
c«ng thøc chung lµ: MAl(Al,Si)3O8, trong ®ã
M = K, Na, Ca, Ba, Rb, Sr hoÆc Fe. Feldspar
ph©n bè réng r·i nhÊt vµ chiÕm 60% trong vá
Tr¸i ®Êt. Feldspar cã trong tÊt c¶ c¸c lo¹i ®¸
(phiÕn kÕt tinh, migmatit, gneis, granit vµ c¸c
®¸ magma kh¸c). Feldspar th−êng cã mµu
tr¾ng, trong mê, ®é cøng 6 (theo thang Mohs),
tinh thÓ ®¬n nghiªng hoÆc ba nghiªng, c¾t khai
theo hai ph−¬ng 90o vµ 86o, feldspar bÞ biÕn ®æi
thµnh kaolin vµ sÐt.
2- Kho¸ng vËt cña nhãm feldspar kÓ c¶
feldspar kiÒm (orthoclas, microlin), nhãm
plagioclas (albit-anorthit) vµ bari feldspar.
feldspar free [5451] : kh«ng cã feldspar.
feldspath [5452] : feldspar.
X: feldspar.
feldspathic [5453] : cã feldspar, chøa feldspar.
feldspathic arenite [5454] : c¸t kÕt ®a kho¸ng
giµu feldspar.
Lo¹i ®¸ c¸t kÕt giµu m¶nh vôn th¹ch anh,
phiÕn silic, vµ quartzit, nÒn sÐt kh«ng qu¸ 10%,
hµm l−îng m¶nh vôn feldspar t−¬i dao ®éng
trong kho¶ng tõ 10-25%. §Æc tr−ng bëi sù cã
mÆt mét l−îng ®¸ng kÓ c¸c vËt liÖu kh«ng bÒn
v÷ng phong ho¸, trong ®ã hµm l−îng c¸c h¹t
vôn feldspar v−ît qu¸ hµm l−îng c¸c m¶nh vôn
®¸ h¹t mÞn.
feldspathic graywacke [5455]:c¸t kÕt gray-
wack giµu feldspar.
1- Lo¹i ®¸ graywack chøa mét l−îng ®¸ng
kÓ c¸c vËt liÖu trÇm tÝch kh«ng v÷ng bÒn, ®Æc
tr−ng lµ lo¹i c¸t kÕt chøa d−íi 75% c¸c m¶nh
vôn th¹ch anh vµ phiÕn silic, vµ tõ 15% ®Õn
75% lµ nÒn sÐt, m¶nh vôn, c¸c h¹t vôn feldspar
(chñ yÕu lµ plagioclas natri nguån x©m nhËp
s©u) cã hµm l−îng tréi h¬n hµm l−îng m¶nh
vôn ®¸, hµm l−îng feldspar tõ 10 ®Õn 25% vµ
hµm l−îng nÒn sÐt trªn 10%.
2- Lo¹i ®¸ c¸t kÕt cã thµnh phÇn mica vµ
m¶nh vôn ®¸ biÕn chÊt chiÕm tõ 25 ®Õn 90%, tõ
10 ®Õn 50% h¹t vôn feldspar vµ m¶nh vôn ®¸
magma, vµ tõ 0 ®Õn 65% h¹t vôn th¹ch anh vµ
phiÕn silic.
3- Lo¹i ®¸ c¸t kÕt chøa tõ 25 ®Õn 90% mica
vµ m¶nh vôn ®¸ biÕn chÊt giµu mica, tõ 10 ®Õn
50% feldspar vµ m¶nh vôn ®¸ kÕt tinh giµu
feldspar, vµ tõ 0 ®Õn 65% h¹t vôn th¹ch anh,
phiÕn silic vµ quartzit.
§n: lithic arkosic wacke.
231
feldspathic litharenite [5456] : c¸t kÕt giµu Deleted: .
h¹t vôn m¶nh ®¸ chøa nhiÒu feldspar.
1- Lo¹i c¸t kÕt giµu h¹t vôn m¶nh ®¸ Deleted: a
(litharenite) chøa nhiÒu feldspar, ®Æc biÖt lo¹i
c¸t kÕt chøa tõ 10-50% feldspar, 25-90% m¶nh
vôn ®¸ h¹t mÞn, vµ 0-65% h¹t vôn th¹ch anh,
quartzit vµ phiÕn silic.
2- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó chØ lo¹i c¸t
kÕt chøa d−íi 75% h¹t vôn th¹ch anh vµ
quartzit, cã tû lÖ F/R dao ®éng trong kho¶ng tõ
1:1 ®Õn 1:3 (F = h¹t vôn feldspar vµ m¶nh ®¸
gneis, granit; R = c¸c m¶nh vôn ®¸ h¹t
mÞn kh¸c).
feldspathic lithwacke [5457] : ®¸ graywack Deleted: b
feldspar.
Lo¹i ®¸ graywack nhiÒu h¹t vôn lµ m¶nh ®¸
(trªn 10% nÒn), trong ®ã c¸c m¶nh vôn ®¸ tréi
h¬n feldspar, nh−ng h¹t vôn feldspar cã tõ 10%
trë lªn lµ cÊp h¹t c¸t.
feldspathic polylitharenite [5458]:®¸ feldspar.
Lo¹i c¸t kÕt giµu m¶nh ®¸ ®a thµnh phÇn
(polylitharenite) chøa trªn 10% h¹t vôn
feldspar.
feldspathic quartzite [5459]:quartzit feldspar.
Lo¹i ®¸ c¸t kÕt chøa 70-95% h¹t vôn th¹ch
anh, phiÕn silic, vµ quartzit, 5-15% feldspar vµ
h¹t vôn m¶nh ®¸ kÕt tinh giµu feldspar, 0-15%
mica vµ h¹t vôn m¶nh ®¸ biÕn chÊt giµu mica.
feldspathic sandstone [5460] : c¸t kÕt giµu
feldspar.
Lo¹i ®¸ c¸t kÕt giµu feldspar, ®Æc biÖt lµ lo¹i
®¸ c¸t kÕt cã thµnh phÇn trung gian gi÷a c¸t kÕt
arkos vµ c¸t kÕt th¹ch anh, chøa 10-25%
feldspar vµ d−íi 20% vËt liÖu nÒn gåm sÐt,
serixit vµ clorit.
feldspathic shale [5461] : phiÕn sÐt giµu
feldspar.
Lo¹i ®¸ phiÕn sÐt chøa trªn 10% bét
feldspar, nÒn lµ sÐt caolinit, th−êng ®i kÌm víi
arkos, vµ lµ s¶n phÈm ph©n t¸ch vËt liÖu mÞn
h¬n tõ vôn arkos th«. §n: kaolinitic shale.
feldspathic subgraywacke [5462] : ¸ gray-
wack feldspar.
Lo¹i ®¸ c¸t kÕt cã chøa 10-25% feldspar vµ
c¸c m¶nh vôn ®¸ magma, 10-25% mica vµ
m¶nh vôn ®¸ biÕn chÊt, 50-80% th¹ch anh vµ
phiÕn silic.
feldspathic sublitharenite [5463] : ®¸ ¸ c¸t
feldspar.
§n: lithic subarkose.
feldspathic wacke [5464] : wacke feldspar.
Lo¹i ®¸ c¸t kÕt giµu th¹ch anh, phiÕn silic vµ
quartzit, h¬n 10% nÒn sÐt, 10-25% feldspar
(chñ yÕu lµ plagioclas natri). §ång thêi ®Æc
tr−ng bëi sù cã mÆt mét l−îng ®¸ng kÓ vËt liÖu
kh«ng æn ®Þnh, trong ®ã c¸c h¹t feldspar chiÕm
−u thÕ so víi c¸c m¶nh vôn ®¸ h¹t mÞn.
§n: subarkosic wacke.
feldspathide [5465] : feldspathoid.
feldspathization [5466] : feldspar hãa.
Sù thµnh t¹o cña feldspar trong ®¸, th−êng lµ
kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh biÕn chÊt. VËt chÊt ®Ó
thµnh t¹o feldspar cã thÓ tõ ®¸ v©y quanh, tõ
magma hoÆc c¸c dung dÞch kh¸c.
feldspathoid [5467] : feldspathoid.
1- Lµ mét nhãm kho¸ng vËt t¹o ®¸ t−¬ng ®èi
hiÕm bao gåm nh÷ng alumosilicat Na, K, hoÆc
Ca vµ cã chót Ýt silic t¹o thµnh feldspar. VÒ mÆt
hãa häc feldspathoid cã liªn quan víi c¸c
feldspar nh−ng kh¸c chóng vÒ d¹ng tinh thÓ vµ
tÝnh chÊt vËt lý. Chóng chiÕm chç c¸c feldspar
trong ®¸ magma ch−a b·o hßa silic vµ chøa
kiÒm, nh«m nhiÒu h¬n so víi c¸c feldspar.
Feldspathoid cã thÓ ®−îc thµnh t¹o trong mét
sè ®¸ cïng víi c¸c feldspar nh−ng kh«ng bao
giê cïng víi th¹ch anh hoÆc víi sù cã mÆt cña
silic tù do nguån magma. X: foid.
2- Lµ kho¸ng vËt nhãm feldspathoid: leucit,
nephelin, sodalit, nosean, hauyn, lazurit,
cancrinit vµ melilit.
§n: feldspathoid; feldspathide.
feldspathoidite [5468] : feldspathoid.
§n: feldspathoid.
fell [5469] : ®åi, nói.
ChØ vïng ®åi, nói träc ë Scotland vµ B¾c
n−íc Anh; thuËt ng÷ chØ nh÷ng vïng cao ®Êt
hoang hoÆc nh÷ng vïng nói hoang träc ë
V−¬ng quèc Anh.
felsemeer [5470] : líp cuéi sãt (do b¨ng tuyÕt
®Ó l¹i).
felsic [5471] : felsic.
TÝnh tõ b¾t nguån tõ feldspar (feldspar vµ
feldspathoid) + silic (silic) + c, sö dông cho c¸c
®¸ magma cã chøa nhiÒu kho¸ng vËt s¸ng mµu
trong thµnh phÇn kho¸ng vËt cña chóng; ®ång
thêi còng sö dông cho c¸c kho¸ng vËt s¸ng mµu
(th¹ch anh, feldspar, feldspathoid, muscovit)
nh− lµ mét nhãm kho¸ng vËt.
felsic index [5472] : chØ sè felsic.
Th«ng sè hãa häc cña c¸c ®¸ magma, b»ng
100 x (Na2O+K2O)/(Na2O+K2O+CaO). ChØ sè
nµy biÕn thiªn tõ kho¶ng 25 (basalt) tíi 100
(ryolit). Th−êng ®−îc biÓu diÔn nh− trôc hoµnh
trªn c¸c biÓu ®å biÕn thiªn, víi trôc tung lµ chØ
232
sè mafic. Nã ph¶n ¸nh sù thay ®æi trong qu¸
tr×nh kÕt tinh ph©n dÞ cña c¸c kho¸ng vËt felsic.
felside [5473] : felsid.
Do Johannsen ®−a ra n¨m 1938 sö dông cho
c¸c ®¸ magma kh«ng ban tinh s¸ng mµu, h¹t
mÞn, vÝ dô nh− ryolit, trachyt, phonolit, latit
kh«ng ban tinh vµ andesit s¸ng mµu.
felsiphyric [5474] : Èn tinh.
§n: cryptocrystallin.
felsite [5475] : felsit.
ThuËt ng÷ chung ®èi víi c¸c ®¸ phun trµo
hoÆc x©m nhËp (s©u võa) h¹t mÞn hoÆc Èn tinh,
s¸ng mµu, cã hoÆc kh«ng cã ban tinh vµ bao
gåm chñ yÕu th¹ch anh vµ feldspar. §¸ ®−îc
®Æc tr−ng bëi kiÕn tróc vi tinh (felsit).
§n: felstone.
felsitic [5476] : thuéc vÒ kiÕn tróc felsit.
Sö dông cho nh÷ng ®¸ ®Æc sÝt s¸ng mµu; cßn
"aphanitic" giµnh riªng cho c¸c ®¸ sÉm mµu.
ThuËt ng÷ nµy kh«ng ®−îc sö dông, do ban ®Çu
nã ®−îc dïng cho néi dung kho¸ng vËt, ®−îc
hiÓu nh− lµ hçn hîp cña th¹ch anh vµ feldspar.
§n: aphanitic. Formatted
felsitoid [5477] : felsitoid.
ThuËt ng÷ sö dông cho c¸c ®¸ magma s¸ng
mµu, trong ®ã c¸c h¹t kho¸ng vËt nhá cã thÓ
ph©n biÖt ®−îc b»ng m¾t th−êng. §n: aphanite. Deleted: Tõ ®
felsoandesite [5478] : felsoandesit.
andesit cã nÒn vi tinh (felsitic); andesit vi
tinh. Kh«ng ®−îc sö dông nhiÒu.
felsöbanyite [5479] : felsobanyit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng tuyÕt:
Al4(SO4)(OH)10.5H2O, gièng basaluminit
nh−ng biÓu ®å tia-X cña nã th× kh¸c.
femic [5480] : femic.
Nãi vÒ ®¸ magma cã mét hoÆc nhiÒu kho¸ng
vËt ®Þnh møc (normative) sÉm mµu giµu Fe, Mg
hoÆc Ca nh− lµ c¸c cÊu phÇn t¹o ®¸ chñ yÕu;
còng nh− nãi vÒ c¸c kho¸ng vËt nµy. ThuËt ng÷
®−îc b¾t nguån tõ ch÷: fe (ferric) + m
(magnesium) + ic.
fenaksite [5481] : fenaksit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(K,Na)4(Fe,Mn)2(Si4O10)2(OH,F).§õng nhÇm
víi phenakit.
fence diagram [5482] : biÓu ®å “hµng rµo”.
Mét lo¹i biÓu ®å ®−îc thµnh lËp b»ng c¸ch
l¾p ghÐp c¸c mÆt c¾t trªn mét cÊu t¹o ®Þa chÊt,
mét bån ®Þa chÊt thñy v¨n hay mét vïng má,
v.v. ®óng víi vÞ trÝ kh«ng gian 3 chiÒu cña
chóng gièng nh− dùng mét khung hµng rµo v©y
(hay t−êng ch¾n) liªn kÕt víi nhau. ¦u ®iÓm
cña lo¹i biÓu ®å nµy lµ cho thÊy mét c¸ch trùc
quan c¸c yÕu tè Èn trong lßng ®Êt cña ®èi t−îng
nghiªn cøu nh− diÖn ph©n bè, thÕ n»m, kÝch
th−íc cña mét th©n quÆng, mét tÇng chøa n−íc,
mét hÖ thèng hang ®éng karst ngÇm, v.v. (kh¸c
víi biÓu ®å khèi-bloc diagram-chØ cho thÊy c¸c
yÕu tè lé trªn nh÷ng tiÕt diÖn ph¼ng cña khèi).
fenestra [5483] : lç hæng ®ång sinh.
1- Lç hæng h×nh thµnh do sù co rót thÓ tÝch;
hoÆc lµ c¸c khe hë nguyªn sinh hay gÇn ®ång
sinh trong phÇn h¹t vôn cña ®¸, nh−ng lín h¬n
so víi lç hæng gi÷a c¸c h¹t vôn.
2- Lç më nhá ë ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng,
vÝ dô mét kho¶ng më ë quÇn thÓ Rªu ®éng vËt
d¹ng m¾t c¸o hay ph©n m¹ng, hay mét cöa sæ
hoÆc ®ãng ë v¸ch hay vá gi¸p cña Trïng dao
®éng (Tintinnidae, thuéc §éng vËt nguyªn
sinh). Sn: fenestrae. Lç th«ng ë x−¬ng mµ
kh«ng dïng lµm chç cho m¹ch m¸u hay thÇn
kinh ®i qua.
fenestrate [5484] : cã lç th«ng, d¹ng cöa sæ.
Cã c¸c lç th«ng hay « nhá trong suèt; thñng
lç hay d¹ng m¾t c¸o. ThuËt ng÷ nµy th−êng
dïng cho Rªu ®éng vËt d¹ng m¾t c¸o cã c¸c lç
th«ng d¹ng « cöa sæ nhá; ë san h«, nãi vÒ v¸ch
ng¨n bÞ thñng lç rÊt ®Òu, vµ ë h¹t phÊn lµ cã
nh÷ng lç lín xÕp s¾p mét c¸ch h×nh häc ë
mµng ngoµi.
fenite [5485] : fenit.
§¸ th¹ch anh-feldspar bÞ biÕn ®æi bëi qu¸
tr×nh biÕn chÊt trao ®æi kiÒm t¹i tiÕp xóc cña
phøc hÖ x©m nhËp carbonatit. Qu¸ tr×nh nµy
®−îc gäi tªn lµ fenit hãa (fenitization). Fenit
th−êng lµ feldspar kiÒm cïng víi Ýt aegirin,
hornblend kiÒm vµ kho¸ng vËt phô
sphen, apatit.
fenitization [5486] : fenit hãa.
HiÖn nay th−êng sö dông cho qu¸ tr×nh biÕn
chÊt trao ®æi kiÒm cña c¸c ®¸ v©y quanh th¹ch
anh-feldspar trong m«i tr−êng c¸c phøc hÖ
carbonatit.
ferberite [5487] : ferberit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m nh¹t-®Õn ®en cña lo¹t
wolfranmit: FeWO4, ®ång h×nh víi huebuerit,
chøa trªn 20% tungstat mangan.
ferdisilicite [5488] : ferdisilicit.
Kho¸ng vËt: FeSi2
ferghanite [5489] : ferghanit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng:
(UO2)3 (VO4)2.6H2O, s¶n phÈm phong hãa
tyuyamunit.
fergusite [5490] : fegusit.
233
1- Trong ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp Deleted: a
trong ®ã F = 60 ÷ 100, M = 30 ÷ 50 vµ kali tréi
h¬n natri.
2- Foidit x©m nhËp cã chøa leucit, vµ 30 ÷ Deleted: b
60% kho¸ng vËt mafic nh− olivin, apatit, biotit
víi c¸c kho¸ng vËt phô lµ oxid t¹o quÆng. Tªn
gäi do Pirssion ®−a ra n¨m 1905 b¾t nguån tõ
®Þa danh Fergus ë Montana.
fergusonite [5491] : fergusonit.
Kho¸ng vËt mµu n©u nh¹t-®en:
Y(Nb,Ta)O4, ®ång h×nh víi formanit vµ
l−ìng h×nh víi beta-fergusonit, chøa erbi, ceri,
s¾t, titan vµ uran.
fergusonite beta (Nd) [5492] : fergusonit-
beta-(Nd).
Kho¸ng vËt: (Nb, Ce)NbO4.
fermorite [5493] : fermorit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng nhãm apatit:
(Ca, Sr)5[(As, P)O4] (OH).
fernandinite [5494] : fernandinit.
Kho¸ng vËt mµu xanh tèi mê:
Ca V2+4 V10+5 O32.14H2O (?).
feroxyhyte [5495] : feroxyhyt.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: FeO (OH), ®a
h×nh víi goethit, lepidocrocit vµ akaganeit.
ferrarisite [5496] : ferarisit.
Kho¸ng vËt: Ca5(HAsO4)2 (AsO4)2.9H2O,
l−ìng h×nh víi guerinit.
ferrazite [5497] : ferazit.
Kho¸ng vËt: (Pb, Ba)3 (PO4)2.8H2O (?).
ferri annite [5498] : feri-anit.
Lo¹i mica khèi t¸m mÆt ba, cã c«ng thøc lý
thuyÕt: KFe3+2 (Si3Fe+3)O10 (OH, F)2. Ss: annit.
ferricopiepite [5499] : fericopiepit.
Kho¸ng vËt nhãm copiapit:
Fe5+3 (SO4)6 O.(OH).20H2O.
ferrierite [5500] : ferierit.
Kho¸ng vËt zeolit:
(Na, K)2 MgAl3S15O36 (OH).9H2O.
ferrifayalite [5501] : ferifayalit.
X: laihunite.
ferriferous [5502] : s¾t, giµu s¾t.
Lo¹i kho¸ng vËt chøa s¾t; hoÆc lo¹i ®¸ trÇm
tÝch giµu s¾t h¬n so víi b×nh th−êng, nh− phiÕn
sÐt chøa trong thµnh phÇn cña nã mét l−îng
oxid s¾t lín h¬n 15%.
ferrihydrite [5503] : ferihydrit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Fe10O15.9H2O.
ferrimatrite [5504] : ferimatrit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng-x¸m nh¹t hoÆc xanh-
tr¾ng nh¹t: Na3Fe+3 (SO4)3.3H2O.
ferrimolybdite [5505] : ferimolybdit.
 Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t:
Fe2(MoO4)3.8H2O, d¹ng bôi ®Êt, d¹ng kh¶m
hoÆc d¹ng sîi vµ tinh thÓ d¹ng phãng x¹ thµnh
t¹o do oxy hãa cña molybdenit.
Ss: molybdenite. §n: molybdic orcher.
ferrisicklerite [5506] : ferisicklerit.
Kho¸ng vËt mµu n©u ®Ëm:
Li (Fe+3, Mn+2)PO4
ferrisymplerite [5507] : ferisymplerit
Kho¸ng vËt mµu n©u hæ ph¸ch:
Fe3(AsO4)2(OH)3.5H2O. Ss: sumplesit.
ferrite [5508] : ferit; trÇm tÝch giµu s¾t.
TrÇm tÝch giµu s¾t ®−îc g¾n kÕt, nh−ng c¸c
h¹t trong thµnh phÇn cña nã kh«ng liªn kÕt
víi nhau.
ferritungstite [5509] : feritungstit.
Kho¸ng vËt: Ca2Fe2+2Fe2+3(WO4)7.9H2O, mµu
vµng nh¹t ®Õn vµng-n©u nh¹t. §n: tungstic
ocher.
ferriturquoise [5510] : feriturquois.
Lo¹i turquois chøa 5% Fe2O3.
ferroactinolite [5511] : feroactinolit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, thµnh phÇn cña
nã ®Æc tr−ng cho lo¹i ë vÞ trÝ cuèi cña nhãm
+2
amphibol: Ca2Fe5 Si8O22(OH)2. Feroactinolit lµ
lo¹i actinolit kh«ng chøa mangan vµ ®ång h×nh
víi tremolit. §n: ferotremolite.
ferroan dolomite [5512] : ankerit, feroan
dolomit.
Lo¹i kho¸ng vËt cã thµnh phÇn trung gian
gi÷a dolomit vµ ferodolomit.
ferroaxinite [5513] : feroaxinit.
Kho¸ng vËt: Ca2(Fe, Mn)Al2B Si4O15 (OH).
ferrobasalt [5514] : basalt (giµu) s¾t.
Dung nham giµu s¾t, tæng l−îng s¾t th−êng
v−ît qu¸ 12 hoÆc 13%, vµ MgO nhá h¬n 6%.
L−îng silic nghÌo h¬n, liªn quan víi tholeit
nguyªn thñy, thay ®æi trong kho¶ng 48 tíi 50%.
ferrobustamite [5515] : ferobustamit.
Kho¸ng vËt nhãm pyroxen: Ca(Fe, Ca,
Mn)Si2O6, ®ång cÊu tróc víi bustamit.
ferrocarpholite [5516] : ferocarpholit.
Kho¸ng vËt: (Fe, Mg)Al2Si2O6 (OH)4
ferrocolumbite [5517] : ferocolumbit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: FeNb2O6, h×nh thµnh
cïng lo¹t víi ferotantalit vµ manganocolumbit.
ferrocopiapite [5518] : ferocopiapit.
X: copiapite.
ferrodiorite [5519] : ferrodiorit.
§¸ diorit, "trong ®ã plagioclas thËt sù
(kh«ng ph¶i tiªu chuÈn) Ýt calcic h¬n, kho¶ng
An50, vµ nh÷ng kho¸ng vËt s¾t-magnesi
234
giµu s¾t".
ferrodolomite [5520] : ferodolomit.
Kho¸ng vËt cã thµnh phÇn: CaFe(CO3)2,
®ång h×nh víi dolomit, nh−ng kh«ng ph¶i lµ
kho¸ng vËt tù nhiªn trõ ankerit.
ferrogabro [5521] : gabro (giµu) s¾t.
Tªn gäi cho c¸c ®¸ magma ë ®íi trªn cña
x©m nhËp Skaergaard, phÝa ®«ng Greenland, cã
chøa pyroxen giµu s¾t vµ olivin. ThuËt ng÷ nµy
sau nhËp chung vµo ferrodiorit.
ferrohexahydrite [5522] : ferohexahydrit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: FeSO4.6H2O.
ferrohortonolite [5523] : ferohortonolit.
Kho¸ng vËt lo¹t dung dÞch cøng forsterit-
fayalit, chøa 70 ®Õn 90% thµnh phÇn fayalit.
ferromagnesian [5524] : feromagne.
Kho¸ng vËt nhãm mafic, thµnh phÇn cña nã
chøa s¾t vµ magnesi.
ferronickelplatinum [5525] : feronickelplatin.
Kho¸ng vËt: Pt2FeNi, h×nh thµnh trong lo¹t
dung dÞch thÓ-cøng cña tulameenit.
ferroselite [5526] : feroselit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: FeSe2, gièng nh−
marcasit.
ferrosilite [5527] : ferosilit.
1- Kho¸ng vËt cã thµnh phÇn cña nhãm Deleted: a
orthopyroxen: FeSiO3, t−¬ng tù víi enstantit vµ
tån t¹i cïng víi hypersthen. §n: hypersthen.
2- Nhãm kho¸ng vËt cña clinoferosilit vµ Deleted: b
orthoferosilit.
ferrospinel [5528] : ferospinel.
1- Hercynit. Deleted: a
2- ThÓ phøc hîp magnetic cã cÊu tróc cña Deleted: b
spinel, chøa s¾t.
ferrostrunzite [5529] : ferostrunzit.
Kho¸ng vËt cã cÊu tróc ®ång hãa trÞ cña s¾t
víi strunzit: Fe+2Fe2+3 (PO4)2 (OH)2
ferrotantalite [5530] : ferotantalit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: FeTa2O6, thµnh t¹o cïng
lo¹t víi ferocolumbit vµ manganotantalit.
ferrotremolite [5531] : ferotremolit.
X: ferroactinolite.
ferrotychite [5532] : ferotychit.
Kho¸ng vËt: Na6 Fe2 (SO4) (CO3)4, chøa s¾t
t−¬ng tù víi tychit.
ferrowyllieite [5533] : ferowylieit.
Kho¸ng vËt nhãm wylieit: Na2Fe2+2Al (PO4)2
ferruccite [5534] : ferucit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: NaBF4.
ferruginate [5535] : ferruginat, chøa s¾t.
1- ChØ mét lo¹i xi m¨ng chøa s¾t cña ®¸
trÇm tÝch (Allen, 1936).
 2- Nhuém mµu ®¸ b»ng mét vËt liÖu
chøa s¾t.
ferruginous [5536] : s¾t.
1- §Ò cËp tíi lo¹i ®¸ chøa s¾t, nh− lo¹i c¸t
kÕt ®−îc oxid s¾t g¾n kÕt.
2- Lo¹i ®¸ mµu ®á hay mµu rØ s¾t do trong
thµnh phÇn cña nã cã chøa oxid s¾t ho¸ trÞ ba
(hµm l−îng cã thÓ rÊt thÊp).
fersilicite [5537] : fersilicit.
Kho¸ng vËt: FeSi.
fersmanite [5538] : fersmanit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu n©u:
(Ca, Na)4 (Ti, Nb)2Si2O11 (F, OH)2.
fersmite [5539] : fersmit.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Ca, Na)4 (Ti, Nb)2 Si2O11 (F, OH)2.
ferutite [5540] : ferutit.
X: davidite.
fervanite [5541] : fervanit.
Kho¸ng vËt mµu n©u-vµng: Fe4(VO4)4.5H2O,
tån t¹i cïng víi nh÷ng kho¸ng vËt phãng x¹,
nh−ng kh«ng cã tÝnh phãng x¹.
Festiniogian [5542] : Festiniog.
BËc ë ch©u ¢u. Cambri th−îng (n»m trªn
Maentwrog, n»m d−íi Dolgelli).
fiasconite [5543] : fiaconit.
Basanit-leucitit cã chøa anorthid, ®ång thêi
còng chøa augit, nephelin, vµ oxid s¾t. Tªn gäi
nµy ®−îc b¾t nguån tõ ®Þa danh Montefiascone,
Italia (Johannsen, 1939). Ýt ®−îc sö dông.
fibrilite [5544] : fibrilit.
X: sillimanite.
fibroferrite [5545] : fibroferit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t:
FeSO4 (OH).5H2O.
fibrous [5546] : sîi, cÊu t¹o d¹ng sîi.
fibrous conodont element [5547] : cÊu tö
R¨ng nãn cã sîi.
CÊu tö R¨ng nãn d¹ng phiÕn, trong ®ã c¸c
phiÕn dµy vµ "chÊt tr¾ng" kh«ng cã hay gi¶m
tho¸i thµnh mét cét thanh däc c¸c trôc r¨ng
nhá, vµ r×a cña nã bÞ r¹n cã d¹ng sên rÊt
®iÓn h×nh.
fibrous peat [5548] : than bïn cã d¹ng sîi.
fictitious load distributions [5549] : ph©n bè
t¶i träng t−ëng t−îng.
field book [5550] : nhËt ký thùc ®Þa.
field data [5551] : sè liÖu kh¶o s¸t thùc ®Þa.
field equation [5552] : ph−¬ng tr×nh tr−êng.
Trong c¬ häc ®Êt, ®¸, lµ ph−¬ng tr×nh biÓu
diÔn mèi quan hÖ gi÷a chuyÓn vÞ cña tõng ®iÓm
cña toµn bé tr−êng ®ang xem xÐt d−íi t¸c ®éng
235
cña t¶i träng. Ph−¬ng tr×nh tr−êng ®−îc tæng
qu¸t tõ viÖc tæng hîp, rót gän c¸c ph−¬ng tr×nh
thµnh phÇn gåm: ph−¬ng tr×nh t¶i träng-øng
suÊt, ph−¬ng tr×nh t−¬ng ®ång biÕn d¹ng,
ph−¬ng tr×nh thùc nghiÖm (cÊu thµnh) øng suÊt-
biÕn d¹ng vµ c¸c ®iÒu kiÖn biªn.
field hydrogeology [5553] : ®Þa chÊt thñy v¨n
thùc ®Þa.
C¸c d¹ng ®iÒu tra ®Þa chÊt thñy v¨n ®−îc
thùc hiÖn ngoµi trêi, t¹i ®Þa bµn nghiªn cøu nh−:
®o vÏ, b¬m n−íc thÝ nghiÖm, ®æ (Ðp) n−íc thÝ
nghiÖm, ph©n tÝch mÉu n−íc ngoµi trêi, quan
tr¾c ®éng th¸i n−íc d−íi ®Êt, v.v.
field instrumentation [5554] : thiÕt lËp quan
tr¾c hiÖn tr−êng.
L¾p ®Æt thiÕt bÞ ®o ®¹c, quan tr¾c hiÖn
tr−êng, vÝ dô ®Ó kiÓm tra chuyÓn dÞch cña mét
khèi tr−ît, kiÓm tra ®é lón cña mÆt ®Êt do ¶nh
h−ëng cña khai ®µo ngÇm.
field investigation [5555] : kh¶o s¸t hiÖn
tr−êng, th¨m dß hiÖn tr−êng.
field map [5556] : b¶n ®å liªn kÕt c¸c tr−êng
d÷ liÖu. Deleted: .
ThÓ hiÖn mèi liªn kÕt, quan hÖ gi÷a c¸c
tr−êng trong CSDL.
field measurements [5557] : ®o ®¹c
hiÖn tr−êng.
field moisture [5558] : ®é Èm ngoµi trêi.
N−íc xuÊt hiÖn trong ®Êt ë trªn mÆt
n−íc ngÇm.
field moisture equivalent [5559] : c©n b»ng
®é Èm.
Hµm l−îng n−íc tèi thiÓu cña mét khèi ®Êt
thÓ hiÖn theo phÇn tr¨m träng l−îng kh« cña nã,
t¹i chç mµ giät n−íc ®−îc ®Æt trªn bÒ mÆt nh½n
cña ®Êt sÏ kh«ng bÞ hÊp thô mµ trµn ra lµm cho
mÆt ®Êt bãng.
field P T curve [5560] : ®−êng biÕn thiªn
tr−êng P-T.
Trªn biÓu ®å P-T, ®−êng biÕn thiªn vÏ theo
sù biÕn ®æi cña ®Ønh nhiÖt ë mçi mét ®iÓm cña
tr−êng P-T däc theo ®−êng vu«ng gãc víi
®−êng ®¼ng ¸p cña ®Ønh nhiÖt, ®ång thêi còng
gÇn vu«ng gãc víi ®−êng ®ång ®é cña ph¶n øng
hydrat hãa, ph¶n ¸nh quy luËt biÕn chÊt cña
mét khu vùc. Th«ng th−êng cã ®é dèc d−¬ng,
ph¶n ¸nh ho¹t ®éng biÕn chÊt ®a kú.
field test [5561] : thÝ nghiÖm hiÖn tr−êng, thÝ
nghiÖm t¹i ®Þa ®iÓm kh¶o s¸t.
§n: field experiment hoÆc in-side test.
filamented pahoehoe [5562] : vËt liÖu ®¾p, ®Êt
®¾p, (sù) x©y kª.
 S¶n phÈm ®¾p nh©n t¹o tõ vËt liÖu ®Êt ®¸ tù
nhiªn hoÆc vËt liÖu th¶i.
file [5563] : tÖp, tÖp tin, tËp tin.
Mét tµi liÖu hoÆc mét tËp hîp c¸c th«ng tin
®−îc l−u tr÷ trªn ®Üa vµ ®−îc ph©n biÖt bëi mét
tªn gäi duy nhÊt.
fill [5564] : båi lÊp bån trÇm tÝch, lÊp.
1- TrÇm tÝch ®−îc bÊt kú mét t¸c nh©n nµo
®ã lµm tÝch tô ®Ó båi ®¾p toµn bé hay tõng phÇn
mét thung lòng hoÆc mét tròng nµo ®ã.
2- Dïng vËt liÖu tù nhiªn nh− sái, ®¸, ®Êt vµ
phÕ th¶i nh− ®Êt ®¸ th¶i, quÆng th¶i, lÊp ®Çy
mét kho¶ng trèng nh− hÇm lß khai kho¸ng cò,
®¾p bê ao, hå, vùc hoÆc ®¾p ®Ëp. X: backfill;
made-land.
3- §Êt ®¸ dïng ®Ó n©ng cao bÒ mÆt cña mét
vïng tròng, nh− lÊp hè, lÊp chç sôt lë, ®¾p ®ª,
®¾p nÒn ®−êng.
4- ChiÒu dµy cña phÇn vËt liÖu sö dông ®Ó
lÊp cho ®¹t tíi mÆt b»ng ®Þnh tr−íc.
fill terrace [5565] : thÒm lÊp ®Çy.
1- ThuËt ng÷ sö dông ®Ó chØ di tÝch cßn l¹i
(do sù trÎ hãa cña s«ng suèi) cña ®¸y thung
lòng ph¼ng (hoÆc cña ®ång b»ng båi tÝch) ®−îc
s«ng båi ®¾p, vÝ dô thÒm aluvi.
2- Mét phÇn cña ®¸y thung lòng båi tÝch
nguyªn thñy ®−îc tÝch tô do trÇm tÝch lÊp ®Çy
thung lòng.
fillatrath terrace [5566] : thÒm lÊp ®Çy hôt.
ThÒm lÊp ®Çy, bÒ mÆt bÞ xãi mßn tíi mùc
thÊp h¬n bÒ mÆt trÇm tÝch ban ®Çu, nã gåm cã
vËt liÖu båi tÝch nh− t−¬ng ph¶n víi thÒm thung
lòng réng thµnh t¹o trªn ®¸ gèc.
fillowite [5567] : filowit.
Kho¸ng vËt mµu n©u, vµng hoÆc kh«ng mµu:
H2Na6 (Mn, Fe, Ca)14(PO4)12 H2O (?), cïng lo¹i
víi Johnsomervileit.
filltop terrace [5568] : thÒm lÊp ®Çy b»ng.
ThÒm lÊp ®Çy cã bÒ mÆt ph¼ng chÝnh lµ bÒ
mÆt trÇm tÝch nguyªn thñy (ban ®Çu).
film water [5569] : n−íc mµng máng.
filter [5570] : bé läc, mµng läc.
1- Trong xö lý sè liÖu ®Þa chÊt, ®Ó t¸ch c¸c
tÝn hiÖu cã Ých trªn nÒn tÝn hiÖu nhiÔu, ng−êi ta
dïng c¸c thuËt to¸n läc tÝn hiÖu gièng nh−
trong truyÒn tin sè. C¸c bé läc ¸p dông trong
®Þa chÊt chñ yÕu sö dông ®Æc tÝnh vÒ tÇn suÊt ®Ó
t¸ch tr−êng.
2- Mét líp hoÆc mét hÖ thèng líp c¸c vËt
liÖu thÊm ®−îc sö dông nh»m ng¨n chÆn c¸c h¹t
®Êt cuèn theo dßng ch¶y.
filter design [5571] : thiÕt kÕ mµng läc.
236
filter well [5572] : giÕng läc n−íc.
filtering [5573] : läc. Deleted: .
Sù gi¶m mét thµnh phÇn tÇn suÊt nµo ®ã cña Deleted: .
mét dÊu hiÖu vµ sù n©ng cao c¸c thµnh phÇn
kh¸c. Cã thÓ läc b»ng ®iÖn, hay b»ng sè trªn
mét m¸y tÝnh sè häc sau khi dÊu hiÖu ®·
®−îc ghi.
filtration [5574] : läc.
Qu¸ tr×nh mµ mét chÊt láng ®i qua mét m«i
tr−êng läc ®Ó lo¹i bá c¸c chÊt keo hoÆc chÊt
l¬ löng.
filtration spring [5575] : m¹ch thÈm.
M¹ch h×nh thµnh do sù tËp trung n−íc thÈm
tõ nhiÒu ®iÓm lé nhá.
Financing sources of geological prospecting
[5576] : c¸c nguån cÊp vèn cho c«ng t¸c th¨m
dß ®Þa chÊt, c¸c nguån kinh phÝ th¨m dß ®Þa
chÊt, c¸c nguån tiÒn cho th¨m dß ®Þa chÊt.
C¸c nguån kinh phÝ ®Þa chÊt cã thÓ lµ: Tõ
ng©n s¸ch Nhµ n−íc, vèn ®Çu t− c¬ b¶n, kinh
phÝ cña ng−êi ®Æt hµng (chñ hîp ®ång thuª), Deleted: .
vèn vay vµ vèn t− nh©n. Deleted: a)
finandranite [5577] : finandranit.
Syenit giµu kali, h¹t lín bao gåm feldspar
kiÒm, amphibol, mét Ýt biotit, ilmenit vµ apatit.
§−îc x¸c ®Þnh tõ vïng Malagasy. Ýt ®−îc Deleted: b)
sö dông.
fine aggregate [5578] : cèt liÖu mÞn
fine clay [5579] : lo¹i sÐt mÞn; sÐt h¹t nhá Deleted: .
ThuËt ng÷ ®Þa chÊt dïng ®Ó chØ lo¹i sÐt cã cì
h¹t thay ®æi tõ 1/2048 ®Õn 1/1024mm (0,5-1
micron).
fine grained [5580] : h¹t mÞn.
1- KiÕn tróc cña c¸c ®¸ kÕt tinh, ®Æc biÖt lµ
lo¹i ®¸ magma trong ®ã c¸c kho¸ng vËt t¹o ®¸
cã ®−êng kÝnh trung b×nh d−íi 1mm.
§n: aphanitic.
2- TrÇm tÝch hay ®¸ trÇm tÝch vµ kiÕn tróc Deleted: .
cña nã, trong ®ã c¸c thµnh phÇn cã kÝch th−íc
qu¸ nhá kh«ng thÓ ph©n biÖt ®−îc b»ng m¾t
th−êng. §Æc biÖt lµ lo¹i trÇm tÝch hoÆc ®¸ trÇm
tÝch, trong ®ã kÝch th−íc trung b×nh cña c¸c h¹t Deleted: .
kho¸ng vËt kh«ng qu¸ 1/16mm (62 micron, tøc
lµ tõ cì bét trë xuèng).
3- Lo¹i ®Êt trong ®ã thµnh phÇn bét sÐt
chiÕm −u thÕ.
4- §Êt mµ thµnh phÇn cÊu t¹o chñ yÕu lµ bïn
vµ sÐt. ë Hoa Kú, ®−êng kÝnh trung b×nh tèi ®a
cña h¹t lµ 0,05mm (0,002in.), ®−îc c¸c kü s− sö
dông lµ 0,074mm (lät qua r©y tiªu chuÈn sè 200
cña Hoa Kú); Héi Khoa häc Thæ nh−ìng Quèc
tÕ c«ng nhËn giíi h¹n ®−êng kÝnh 0,02mm.
X: coarse-grained.
fine granular [5581] : h¹t nhá, mÞn nh−
micro-granular.
fine gravel [5582] : cuéi sái nhá.
1- ThuËt ng÷ thæ nh−ìng ë Hoa Kú chØ cuéi
sái cã ®−êng kÝnh tõ 2 ®Õn 12,5mm (1/12-
1/2in.); tr−íc kia ®−îc sö dông cho ®Êt s¹n (nay
gäi lµ c¸t rÊt th«-very coarse sand) cã ®−êng
kÝnh 1-2mm.
2- ThuËt ng÷ kü thuËt c«ng tr×nh, chØ sái cã
®−êng kÝnh tõ 4,76mm ®Õn 19mm (3/4 in.) (bÞ
gi÷ trªn r©y tiªu chuÈn sè 4 cña Hoa Kú).
fine ore [5583] : quÆng mÞn, quÆng d¹ng c¸m.
fine pebble [5584] : lo¹i sái, cuéi h¹t nhá.
Lo¹i sái, cuéi cã ®−êng kÝnh trong kho¶ng
4-8mm.
fine sand [5585] : c¸t h¹t nhá.
1- ThuËt ng÷ sö dông trong ®Þa chÊt häc chØ
lo¹i c¸t cã ®−êng kÝnh dao ®éng trong kho¶ng
0,125-0,25mm (125-250 micron).
2- ThuËt ng÷ dïng trong ®Þa kü thuËt chØ lo¹i
c¸t cã ®−êng kÝnh trong ph¹m vi 0,074-
0,42mm.
3- ThuËt ng÷ sö dông trong nghiªn cøu vÒ
®Êt ë Hoa Kú, chØ lo¹i c¸t cã ®−êng kÝnh 0,1-
0,25mm. KÝch th−íc ®−îc Héi khoa häc Thæ
nh−ìng quèc tÕ c«ng nhËn lµ 0,02-0,2mm.
4- Lo¹i ®Êt chøa trªn 85% c¸c h¹t cì c¸t vµ
trªn 50% c¸t h¹t nhá hoÆc d−íi 25% c¸t h¹t th«,
h¹t lín vµ h¹t trung b×nh cïng víi d−íi 50% c¸t
h¹t rÊt nhá.
fine silt [5586] : bét h¹t nhá.
ThuËt ng÷ dïng trong ®Þa chÊt häc chØ lo¹i
bét cã ®−êng kÝnh tõ 1/128 ®Õn 1/64mm (8-16
micron). ë Anh cßn sö dông ®Ó chØ cÊp h¹t thay
®æi trong kho¶ng 1/100-1/20mm.
finely crystalline [5587] : kÕt tinh h¹t nhá.
ThuËt ng÷ m« t¶ kiÕn tróc cña ®¸ trÇm tÝch
carbonat cã ®−êng kÝnh c¸c tinh thÓ kho¸ng vËt
t¹o ®¸ thay ®æi trong kho¶ng 0,016-0,062mm,
hoÆc 0,01-0,1mm, hoÆc 0,01-0,05mm, hay
d−íi 1,0mm.
fineness modulus [5588] : modul ®é h¹t.
Sè ®o ®é mÞn cña c¸t, xi m¨ng, v.v. ®−îc x¸c
®Þnh b»ng c¸ch céng phÇn tr¨m tæng cña c¸c cì
h¹t n»m trªn sµng cña mét d·y sµng ®· quy
®Þnh, sau ®ã chia tæng sè cho 100.
fines [5589] : rÊt nhá, nhá.
1- KÝch th−íc h¹t rÊt nhá.
2- Thµnh phÇn ®Êt cã cì h¹t t−¬ng øng víi
bét vµ sÐt (®−êng kÝnh d−íi 0,074mm).
237
finger [5590] : ngãn.
TÊm d¹ng k×m cã ®«i ë ®Çu cuèi cña mét
ch©n k×m ë ®éng vËt Vá gi¸p, hoÆc cña cµng ë
®éng vËt d¹ng NhÖn (Arachnida).
finished ore [5591] : quÆng ®· lµm s¹ch,
quÆng s¹ch. Deleted: a)
finite difference [5592] : sai ph©n h÷u h¹n.
X: computational methods of stress analysis.
finite element method (FEM) [5593] :
ph−¬ng ph¸p phÇn tö h÷u h¹n
X: computational methods of stress analysis. Deleted: b)
finnemanite [5594] : finemanit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu x¸m, xanh
oliu hoÆc ®en: Pb5(AsO3)2Cl.
fireclay [5595] : sÐt chÞu löa. Deleted: .
Lo¹i sÐt silic giµu silicat nh«m ngËm n−íc,
cã kh¶ n¨ng kh«ng bÞ hñy ho¹i ë nhiÖt ®é cao,
®−îc dïng lµm nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt ®å sø
chÞu nhiÖt, g¹ch chÞu löa, lß luyÖn kim, v.v.
Lo¹i sÐt nµy nghÌo s¾t, calci vµ kiÒm, thµnh
phÇn gÇn nh− thµnh phÇn cña kaolin, cÊp chÊt
l−îng tèt h¬n nÕu chøa tèi thiÓu 35% nh«m
khi nung.
fireclay mineral [5596] : kho¸ng vËt sÐt
chÞu löa. Deleted: .
Lo¹i kaolinit hçn t¹p.
firestone [5597] : ®¸ chÞu löa.
Lo¹i ®¸ silic h¹t mÞn cã kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt
®é cao dïng lµm vËt liÖu tr¸t lãt lß nung, nh−
mét sè lo¹i ®¸ c¸t kÕt tuæi Jura vµ Creta ë miÒn
nam n−íc Anh. §n: fireclay.
firm [5598] : cøng, ch¾c.
Nãi vÒ ®Êt hoÆc ®¸ cøng.
firm ground [5599] : ®Êt cøng.
firn field [5600] : vïng b¨ng cøng. Deleted: .
Vïng tÝch tô b¨ng tÝch; sù t¨ng chiÒu réng
cña bÒ mÆt b¨ng hµ (b¨ng tÝch) mµ trªn ®ã tuyÕt
tÝch tô, t¹o tuyÕt h¹t; khu vùc cã tuyÕt h¹t.
firnirication [5601] : t¹o b¨ng. Deleted: .
Qu¸ tr×nh chuyÓn hãa tuyÕt thµnh tuyÕt h¹t
sau ®ã thµnh b¨ng trong b¨ng tÝch (hay
b¨ng hµ).
first-order pinacoid [5602]: h×nh ®«i mÆt
bËc 1.
Trong tinh thÓ hÖ ba nghiªng, h×nh ®«i mÆt
{okl} vµ h×nh ®«i mÆt {okl}.
Ss: second-order pinacoid; third-order Deleted: §èi
pinacoid; fourth-order pinacoid. Deleted: -
first-order prism [5603] : h×nh l¨ng trô bËc 1.
D¹ng tinh thÓ: {110} l¨ng trô trong tinh thÓ
hÖ bèn ph−¬ng; {1010} l¨ng trô trong tinh thÓ
hÖ s¸u ph−¬ng; {okl} l¨ng trô trong tinh thÓ hÖ
thoi vµ {okl} l¨ng trô trong tinh thÓ hÖ ®¬n
nghiªng. Ss: second-order prism; third-order
prism; fourth-order prism.
fischesserite [5604] : fisheserit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: Ag3AuSe2.
fisherite [5605] : fisherit.
Kho¸ng vËt chøa phosphat hydroalumin mµu
xanh, gÇn gièng víi wavelit.
fishtail structure [5606] : cÊu t¹o d¹ng
®u«i c¸.
PhÇn ®u«i s−ên cña mét vØa than, h×nh thµnh
ë n¬i c¸c nªm trÇm tÝch vôn th©m nhËp vµo cã
h−íng song song víi mÆt ph©n líp.
fissure [5607] : nøt, khe nøt
§n: crack.
fissure eruption [5608] : phun trµo khe nøt.
Sù phun trµo x¶y ra tõ khe nøt kÐo dµi, hiÕm
h¬n lµ tõ miÖng phun trung t©m.
fissure vent [5609] : miÖng khe nøt.
Sù më ra trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt cña kªnh dÉn
nói löa cã d¹ng vÕt r¹n hoÆc khe nøt.
fissure volcano [5610] : nói löa khe nøt.
Mét trong nh÷ng d·y miÖng nói löa víi kiÓu
phun trµo däc theo khe nøt.
fissured [5611] : bÞ nøt, cã tÝnh nøt nÎ, dÔ
bÞ nøt.
fissured clay [5612] : sÐt bÞ nøt nÎ (khi gi¶m
®é Èm, kÐo theo thay ®æi søc bÒn)
fissured water [5613] : n−íc khe nøt
N−íc d−íi ®Êt tån t¹i trong nh÷ng khe nøt
cña ®Êt ®¸.
fissures [5614] : khe nøt.
X: discontinuity.
fitzroyite [5615] : fitzroyit.
Lamproit bao gåm c¸c ban tinh leucit vµ
phlogopit trong phÇn nÒn h¹t rÊt mÞn, chØ c¸c ®¸
ë bån tròng fitzroy, t©y Australia.
five axis universal stage [5616] : bµn kÝnh
v¹n n¨ng n¨m trôc.
Bµn fed«r«p l¾p trªn bµn kÝnh hiÓn vi, cã thÓ
xoay mÉu soi xung quanh 5 trôc th¼ng ®øng vµ
n»m ngang. Nhê ®ã cã thÓ ®−a mét tiÕt diÖn
chÝnh cña quang suÊt thÓ cña mét h¹t tinh thÓ
nµo ®ã trong mÉu vÒ vÞ trÝ song song víi bÒ mÆt
bµn kÝnh hoÆc trïng víi mÆt ®èi xøng cña kÝnh
hiÓn vi.
fiveling [5617] : n¨m ®¬n tinh.
Song tinh tinh thÓ cã n¨m ®¬n tinh.
Ss: twoling; trilling; fourling; eightling.
fixed ground water [5618] : n−íc d−íi ®Êt
cè ®Þnh.
N−íc d−íi ®Êt trong vËt liÖu cã nhiÒu kÏ hë
238
rÊt nhá, ®Õn møc mµ n−íc ®−îc gi÷ th−êng
xuyªn ë c¸c t−êng cña kÏ hë hoÆc di chuyÓn rÊt
chËm, nã kh«ng s½n cã ®Ó rót ®i ë c¸c tû lÖ
cã Ých.
fixed price [5619] : gi¸ cè ®Þnh.
fizelyite [5620] : fizelyit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch×: Pb5Ag2Sb8S18,
quan hÖ chÆt chÏ víi andorit vµ ramdohrit.
fjeld [5621] : cao nguyªn ®¸. Deleted: .
TiÕng Na Uy cã nghÜa lµ field víi nghÜa rÊt
réng, nh−ng th«ng dông nhÊt khi sö dông trong
tiÕng Anh ®Ó chØ cao nguyªn ®¸ n©ng cao, rÊt
c»n cçi.
fjord [5622] : thung lòng Fio ë B¾c ¢u. Deleted: .
1- VÞnh biÓn hÑp hoÆc "c¸nh tay biÓn", cã Deleted: a)
d¹ng ch÷ U, thµnh v¸ch dèc ®øng, n»m gi÷a hai
v¸ch ®¸ cao (hoÆc hai s−ên cao) cña nói ven bê
biÓn, th−êng s©u vµi tr¨m mÐt.
2- VÞnh bÊt kú ë bê biÓn Scandinav¬. Deleted: b)
fjord coast [5623] : bê biÓn b¨ng tÝch. Deleted: .
Bê biÓn b¨ng tÝch lâm, s©u ®−îc ®Æc tr−ng
bëi sù lón ch×m côc bé cña c¸c r·nh b¨ng tÝch,
c¸c v¸ch song song dèc ®øng, c¸c "hoµnh s¬n"
côt vµ thung lòng treo.
flabellate [5624] : d¹ng qu¹t
Cã h×nh gièng c¸i qu¹t, th−êng ®Ó chØ nh÷ng
æ san h« quÇn thÓ xße h×nh qu¹t.
flabellum [5625] : thÓ qu¹t.
Mét phÇn cña c¬ thÓ cã h×nh qu¹t, nhÊt lµ
nh¸nh ngoµi cïng cña chi gèc ë Vá gi¸p Ch©n
mang (Branchiopoda).
flag ore [5626] : quÆng d¹ng tÊm (hematit).
flagellar field [5627] : diÖn l«ng roi.
Mét diÖn nhá bao quanh l«ng roi ë T¶o cÇu
(Chrysophyceae).
flagellar pore [5628] : lç l«ng roi.
Lç nhá ë Trïng hai l«ng roi (Dinoflagellate)
®Ó thß l«ng roi ra, th−êng n»m ë khíp nèi tr−íc
vµ sau cña d¶i vßng vµ r·nh. Deleted: .
flagellate [5629] : cã l«ng roi, trïng cã
l«ng roi.
Nãi vÒ c¸c sinh vËt nhá mang l«ng roi. Mét
sinh vËt, nhÊt lµ Nguyªn sinh ®éng vËt
(Protozoa) hoÆc T¶o, cã c¸c l«ng roi.
flagellated chamber [5630] : phßng l«ng roi.
Mét xoang ë Bät biÓn cã tÕ bµo l«ng roi
bao phñ.
flagellum [5631] : l«ng roi, chi roi.
Chi d¹ng sîi ®a d¹ng ë ®éng vËt, nh− phÇn
®Çu ngoµi nhiÒu khíp cña chi ®éng vËt Vá gi¸p,
hoÆc ®o¹n kÐo dµi d¹ng roi ë Bät biÓn; mét mÊu
nguyªn sinh chÊt d¹ng roi dµi mäc ®¬n ®éc hay
thµnh nhãm ë mét tÕ bµo hay vi sinh vËt, cã lÏ
t−¬ng ®−¬ng víi mét l«ng rung lo¹i to, vµ lµ c¬
quan vËn hµnh ho¹t ®éng (qua n−íc) cña mét
nguyªn sinh ®éng vËt hay c¸c t¶o, vi khuÈn vµ
bµo tö ®éng vËt cã l«ng roi. Sn: flagella.
flaggy rock [5632] : ®¸ ph©n líp.
§¸ ®−îc ph©n chia thµnh nh÷ng líp máng
trong qu¸ tr×nh thµnh t¹o.
flagstaffite [5633] : flagstafit.
Kho¸ng vËt: C10H22O3, tinh thÓ hÖ thoi kh«ng
mµu, trong vµ h×nh thµnh tõ nhùa c©y ë chç nøt
nÎ cña c©y th«ng hãa ®¸.
flagstone [5634] : ®¸ tÊm; c¸t kÕt giµu mica.
1- Lo¹i ®¸ c¸t kÕt h¹t nhá, cøng ch¾c, giµu
mica ph©n bè réng r·i d−íi d¹ng c¸c líp máng
cã sù ph©n c¾t cña phiÕn sÐt, ph©n c¾t ®Òu ®Æn
thµnh c¸c tÊm máng däc theo mÆt ph©n líp cã
thÓ dïng lµm kÌ chèng sôt lë ®Êt, nÒn nhµ, v.v.
2- TÊm t−¬ng ®èi máng vµ ph¼ng (®¸ v«i,
c¸t kÕt, phiÕn sÐt, ®¸ lîp, hay ®¸ phiÕn kÕt tinh)
cã mÆt trong ®Êt víi chiÒu dµi trong kho¶ng 15-
38cm. §n: slabstone; grayband; cleftstone.
flame structure [5635] : cÊu t¹o ngän löa.
KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch cã c¸c thÓ bïn h×nh
ngän löa, d¹ng sãng bÞ Ðp kh«ng ®Òu vÒ phÝa
trªn vµo líp phñ (Walton, 1956). T−¬ng ®ång
víi thuËt ng÷ antidune cña Lamont (1957).
Flandrian [5636] : Flandri.
Giai ®o¹n ®Þa tÇng-khÝ hËu ë Anh, øng víi
Holoxen (sau 10000 n¨m, theo ph−¬ng ph¸p
tÝnh C14).
flank [5637] : mÆt bªn, s−ên.
MÆt bªn cña mét vá cuén Ch©n ®Çu n»m
gi÷a bông vµ ®−êng kh©u rèn, cßn gäi lµ mÆt
cuén; mÆt dèc n»m gi÷a bông vµ bê trªn cña vá
Tay cuén; ë Th©n mÒm hai m¶nh lµ phÇn gi÷a
cña bÒ mÆt vá.
flank eruption [5638] : phun trµo s−ên.
Sù phun trµo trªn s−ên cña nói löa.
flaser structure [5639] : cÊu t¹o xiªn sãng.
KiÓu ph©n líp xiªn gîn sãng, trong ®ã c¸c
vÖt bïn ®−îc b¶o tån trong c¸c r·nh tròng,
nh−ng l¹i Ýt hoÆc kh«ng cã trªn c¸c ®Ønh sãng.
flash flood [5640] : lò quÐt.
Lò x¶y ra mét c¸ch chíp nho¸ng, tèc ®é cùc
nhanh, c−êng ®é m¹nh, cã søc ph¸ ho¹i lín,
g©y thiÖt h¹i nÆng nÒ.
flasser gabro [5641] : flase gabro.
Mylonit biÕn d− h¹t th« ®−îc thµnh t¹o bëi
qu¸ tr×nh biÕn chÊt dÞch chuyÓn cña gabro. C¸c
vÈy mica hoÆc clorit s¾p xÕp xung quanh c¸c
"m¾t" feldspar vµ (hoÆc) th¹ch anh cïng víi sù
239
t¸i kÕt tinh vµ t¹o kho¸ng míi.
flat [5642] : ph¼ng. Deleted: .
1- MÆt hay bÒ mÆt ®Êt tr¶i dµi, liªn tôc, Deleted: a)
ph¼ng, n»m ngang hoÆc gÇn ngang vµ kh«ng cã
vïng cao, vïng thÊp hoÆc dèc vµ lâm.
2- BÒ mÆt ph¼ng hay gÇn ph¼ng, kh«ng cã Deleted: b)
®Þa h×nh râ nÐt, nh− ®ång b»ng.
flat-jack method [5643] : ph−¬ng ph¸p kÝch
ph¼ng.
X: stress measurement.
flaxseed ore [5644] : chuçi kÕt h¹ch s¾t.
Líp trÇm tÝch chøa s¾t, vÝ dô nh− quÆng
Clinton chøa nh÷ng kÕt h¹ch hematit h×nh ®Üa
víi chiÒu dÑt gÇn song song víi mÆt ph©n líp.
fleischerite [5645] : fleisherit.
Kho¸ng vËt: Pb3Ge(SO4)2(OH)3 .3H2O.
fleshy sponge [5646] : bät biÓn thÞt.
Lo¹i Bät biÓn kh«ng cã khung x−¬ng, vÝ dô
c¸c ®¹i biÓu cña líp Bät biÓn ch»ng
(Desmosspongia).
fletcherite [5647] : fletcherit.
Kho¸ng vËt nhãm thiospinel: Cu (Ni, Co)2 S4
flexible crinoid [5648] : HuÖ biÓn uèn Deleted: .
(Flexibilia).
HuÖ biÓn thuéc mét ph©n líp ®Æc tr−ng bëi
sù kÕt l¹i, nh−ng kh«ng b¸m ch¾c, cña phiÕn
tay d−íi víi æ l−ng d¹ng cèc vµ bëi mét n¾p
miÖng mÒm, dÔ uèn.
flexible pavement [5649] : ®−êng mÒm.
§−êng giao th«ng ®−îc thiÕt kÕ vµ thi c«ng
cho phÐp biÕn d¹ng ®µn håi vµ chÞu uèn.
flexosstyle [5650] : phßng uèn cuén.
Phßng h×nh èng cuén l¹i cña trïng lç n»m
trùc tiÕp sau phßng khëi thñy, nh− ë èng
Amphisorrus.
flexural toppling [5651] : lËt uèn.
Mét d¹ng tr−ît lë ®¸. X: block-flexure
toppling.
flinkite [5652] : flinkit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t-n©u:
Mn3 (AsO4)(OH)4
flint [5653] : phiÕn silic; kho¸ng vËt silic;
®¸ löa.
1- (trt) ThuËt ng÷ ®−îc sö dông rÊt réng r·i
t−¬ng ®ång víi phiÕn silic hoÆc chØ mét biÕn
thÓ cña phiÕn silic mµu x¸m sÉm hay ®en vµ
®ång nhÊt.
2- (kv) ThuËt ng÷ chØ tªn kho¸ng vËt d¹ng
khèi, rÊt cøng, lo¹i kh«ng ®−îc s¹ch cña
chalcedon mµu ®en hoÆc h¬i x¸m, vÕt vì h×nh
vá sß, ¸nh löa-thÐp næi bËt. §n: firestone.
3- Th¹ch anh d¹ng bét c¸c lo¹i, ®Æc biÖt "vËt
liÖu cøng lµm gèm", lµm ®¸ löa.
flint clay [5654] : sÐt silic.
Lo¹i ®¸ sÐt vi tinh gièng flint cã thµnh phÇn
trong ®ã kaolin chiÕm −u thÕ, vÕt vì vá chai.
Nã trë nªn dÎo khi ®−îc nghiÒn l©u trong n−íc.
float coal [5655] : Lo¹i ®¸ sÐt vi tinh gièng
flint cã thµnh phÇn trong ®ã kaolin chiÕm −u
thÕ, vÕt vì vá chai. Trë nªn dÎo khi ®−îc
nghiÒn l©u trong n−íc.
Th©n líp than nhá vµ biÖt lËp trong ®¸ c¸t
kÕt hoÆc phiÕn sÐt. Cã lÏ tr−íc ®ã lµ c¸c thÓ
than bïn bÞ bµo mßn vµ vËn chuyÓn ®i tõ má
nguyªn sinh ®−îc tÝch tô l¹i.
float ore [5656] : quÆng næi khi tuyÓn.
floating bridge [5657] : cÇu phao.
floating circle counting method [5658] :
Ph−¬ng ph¸p ®Õm b»ng c¸ch tr−ît « cöa sæ
trßn, dïng trong xö lý kÕt qu¶ ®o vÏ khe nøt
b»ng phÐp chiÕu lËp thÓ.
floating foundation [5659] : mãng phao næi.
§−îc thiÕt kÕ t−¬ng øng víi t¶i träng phÇn
®Êt chiÕm chç.
floating island [5660] : ®¶o tr«i næi.
§¸m hay th¶m thùc vËt, cã rÊt Ýt ®Êt hoÆc
kh«ng cã ®Êt, tr«i tù do trong hå hoÆc trong
biÓn nhiÖt ®íi, th−êng bÞ t¸ch khái b·i lÇy hoÆc
bê ®Çm lÇy trong khi b·o tè.
floating pile [5661] : cäc ma s¸t, cäc næi.
Cäc lµm viÖc chñ yÕu b»ng ma s¸t bªn tiÕp
xóc víi ®Êt nÒn lµ c¸t hoÆc sÐt.
§n: friction pile.
floatstone [5662] : vôn ®¸, th¹ch anh cã hèc
1- Lo¹i ®¸ carbonat chøa trªn 90% thµnh
phÇn m¶nh vôn sinh vËt hoÆc c¸c m¶nh vôn
kh¸c cã kÝch th−íc trªn 2mm xen vµo trong
trÇm tÝch carbonat cã cÊp h¹t c¸t hoÆc bïn.
2- Lo¹i opal nhÑ, xèp, bë, næi trªn n−íc vµ
cã mµu tr¾ng hoÆc x¸m nh¹t, lç rç, d¹ng khèi
kÕt h¹ch. §n: swimming stone.
flood [5663] : lò, lôt.
Sù d©ng n−íc bÊt th−êng ë c¸c s«ng hoÆc c¶
c¸c vïng phô cËn trong mét thêi gian ng¾n.
flood absorption [5664] : hÊp thô n−íc lò.
BiÖn ph¸p gi¶m l−îng n−íc lò b»ng c¸ch dÉn
n−íc vµo hå, bån chøa, kªnh.
flood bank [5665] : d¶i ®Êt ngËp lò.
DiÖn tÝch ®Êt bÞ ngËp lôt hai bªn bê s«ng
trong mïa lò, mùc n−íc d©ng lªn trong
mïa m−a.
flood bank, dyke, levee [5666] :
§ª ®iÒu, t−êng ch¾n ®−îc x©y dùng ven
s«ng ®Ó chèng lò.
240
flood basin [5667] : bån tròng ngËp lôt. Deleted: .
1- Vïng ®Êt bÞ ngËp n−íc trong thêi gian lò Deleted: a)
lôt cao nhÊt ®· biÕt. Deleted: ;
2- DiÖn tÝch ®Êt réng vµ ph¼ng n»m gi÷a
Deleted: b)
®ång b»ng thÊp, nghiªng vµ bê s«ng tù nhiªn
®−îc phñ bëi ®Êt réng; cã hoÆc kh«ng cã
thùc vËt.
flood control [5668] : kiÓm so¸t lò.
Sù ng¨n ngõa vµ gi¶m thiÓu thiÖt h¹i do lò Deleted: N
g©y ra.
flood dam [5669] : ®ª chèng lôt. Deleted: .
§ª ®¾p ®Ó gi÷ hay ng¨n lò lôt nhÊt thêi hoÆc
®Ó cung cÊp n−íc. Th−êng th−êng ®ª ®−îc thiÕt
kÕ ®ñ ®Ó chèng l¹i sù thay ®æi nhanh chãng cña
mùc n−íc trong ®Ëp.
flood frequency [5670] : tÇn suÊt lò.
Sè lÇn xuÊt hiÖn lò trong mét kho¶ng thêi
gian nhÊt ®Þnh.
flood plain [5671] : ®ång b»ng ngËp lôt, b·i
båi ngËp lôt. Deleted: .
1- BÒ mÆt hay ®íi ®Êt kh¸ ph¼ng liÒn kÒ víi Deleted: a)
dßng s«ng, ®−îc thµnh t¹o do s«ng vËn chuyÓn
båi tÝch trong thêi kú m−a lò vµ l¾ng ®äng ë n¬i Deleted: .
n−íc ch¶y chËm lê ®ê d−íi ¶nh h−ëng cña dßng
ch¶y xiÕt. S«ng cã mét b·i båi (hay ®ång b»ng
b·i båi) vµ cã thÓ mét hay nhiÒu thÒm thÓ hiÖn
®ång b»ng b·i båi bÞ ph¸ hñy.
2- MiÒn ®Êt thÊp, ph¼ng hay t−¬ng ®èi Deleted: b)
ph¼ng tiÕp gi¸p víi s«ng vµ cã thÓ bÞ ngËp lôt;
vïng ®Êt cã chu vi vßng ngoµi víi kh¶ n¨ng
ngËp lôt lín nhÊt.
3- Mét phÇn b·i båi tÝch lßng hå n»m gi÷a Deleted: c)
®−êng bê biÓn vµ v¸ch nh« bê biÓn, lµ n¬i bÞ
ngËp trong thêi gian triÒu d©ng cao.
flood plain deposit [5672] : tÝch tô lò lôt
®ång b»ng. Deleted:
TrÇm tÝch c¸t vµ sÐt ®−îc n−íc s«ng lµm tÝch
tô ph©n bè trªn ®ång b»ng b·i båi; trÇm tÝch t¹o
nªn ®ång b»ng b·i båi, dµy nhÊt lµ ë gÇn s«ng
nh−ng bÞ v¸t máng vÒ phÝa s−ên tròng.
§n: vertical-accretion deposit. Deleted: d©ng lªn
floodland [5673] : b·i trµn, b·i båi ven s«ng. Deleted: .
§Êt däc hay men s«ng cã thÓ bÞ ngËp lôt;
®ång b»ng ngËp lôt. Deleted: G
floodwall [5674] : t−êng ch¾n lò.
T−êng ch¾n ®−îc x©y dùng b»ng vËt liÖu
kiªn cè ®Ó ng¨n chÆn lò trµn.
floodway [5675] : kªnh th¸o n−íc lò.
Kªnh ®µo ®Ó x¶ bít l−îng n−íc lò nh»m b¶o
vÖ c¸c khu kinh tÕ-d©n c− quan träng. §«i khi
cßn ®−îc gäi lµ kªnh th¸o lò khÈn cÊp hoÆc
kªnh ch¶y vßng.
 floor [5676] : tÇng, bÒ mÆt, ®¸y.
1- (®t) BÒ mÆt ®¸, mÆt bÞ bµo mßn trªn ®ã
c¸c tÇng trÇm tÝch ®−îc tÝch tô.
2- (th) §¸ v©y quanh bÒ mÆt d−íi cña x©m
nhËp magma.
3- §¸y s«ng, biÓn, hå, thung lòng.
floor heave [5677] : tråi sµn.
BiÕn d¹ng cña ®¸y hè ®µo, sµn hÇm lß do
gi¶i phãng øng suÊt theo chiÒu th¼ng ®øng.
flora [5678] : hÖ thùc vËt.
Toµn bé quÇn thÓ thùc vËt cña mét khu vùc,
mét m«i tr−êng, mét thµnh hÖ hoÆc mét kho¶ng
thêi gian x¸c ®Þnh.
floral stage [5679] : bËc thùc vËt.
Mét ph©n vÞ (bËc) thêi ®Þa tÇng dùa trªn mét
®íi thùc vËt hay nãi chung, dùa trªn mét phøc
hÖ thùc vËt. Ch¼ng h¹n, BËc Raveni (Eocen
th−îng) ë bang Washington.
floral zone [5680] : ®íi thùc vËt.
X: florizon.
florencite [5681] : florencit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t:
CeAl3(PO4)2(OH)6.
florizone [5682] : ®íi thùc vËt.
Mét ph©n vÞ sinh ®Þa tÇng hoÆc mét thÓ ®Þa
tÇng ®−îc ®Æc tr−ng b»ng mét phøc hÖ thùc vËt
ho¸ th¹ch riªng biÖt. MÆc dï, còng nh−
faunizone, thuËt ng÷ nµy cã nh÷ng nghÜa kh¸c
nhau, nã gÇn víi thuËt ng÷ ®íi phøc hÖ vµ ®−îc
xem nh− mét biÕn thÓ dùa trªn c¬ së thùc vËt
cña ®íi (s®t). §n: floral zone.
florule [5683] : hÖ thùc vËt vïng nhá.
1- Mét phøc hÖ thùc vËt ho¸ th¹ch ®−îc thu
thËp trong mét tÇng cã ph¹m vi ph©n bè ®Þa lý
rÊt hÑp, cã khi chØ lµ mét vÕt lé.
2- ThuËt ng÷ cßn ®−îc dïng ®Ó chØ mét
phøc hÖ thùc vËt ho¸ th¹ch cã trong mét tÇng
riªng biÖt hoÆc trong mét sè Ýt tÇng gi¸p kÒ
nhau cã bÒ dµy h¹n chÕ vµ chñ yÕu chøa c¸c ®¹i
diÖn cña mét quÇn x· thùc vËt. §ã lµ phøc hÖ
thùc vËt cña mét ®íi nhá. §n: florula.
floscelle [5684] : vµnh miÖng d¹ng sao.
Mét diÖn h×nh sao bao quanh miÖng lç ë
CÇu gai, do diÖn l¸ gÇn miÖng vµ gê xen ch©n
mót t¹o thµnh.
floss [5685] : suèi.
flotation [5686] : næi, tuyÓn næi.
§n: crystal flotation.
flour [5687] : bét.
flour sand [5688] : c¸t h¹t rÊt nhá.
Lo¹i c¸t h¹t rÊt nhá.
flow [5689] : dßng (dung nham); dßng ch¶y.
241
1-(®t) Ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng nhá nhÊt ®Ó
ph©n chia ®¸ phun trµo. Dßng lµ mét thÓ ®¸
phun trµo hoÆc ¸ x©m nhËp ®−îc ph©n biÖt bëi
cÊu t¹o, thµnh phÇn, vÞ trÝ riªng biÖt, cæ tõ, v.v.
hoÆc nh÷ng tÝnh chÊt kh¸c. §ã lµ mét phÇn cña
tËp (member), t−¬ng ®−¬ng vÒ thø bËc víi líp
hoÆc hÖ líp trong ph©n lo¹i ®¸ trÇm tÝch.
2-(®cthv) ChuyÓn ®éng cña n−íc.
flow bean [5690] : vßi phun.
flow breccia [5691] : d¨m kÕt dßng.
§¸ d¨m kÕt ®−îc thµnh t¹o ®ång thêi víi sù
vËn chuyÓn cña dßng dung nham; líp vá nguéi
l¹nh bÞ vì ra thµnh c¸c m¶nh, cßn dßng dung
nham vÉn tiÕp tôc chuyÓn ®éng. §©y lµ mét
kiÓu cña ®¸ d¨m kÕt tù sinh (autobreccia). Deleted: tù
flow curve [5692] : ®−êng cong ch¶y, vßng
cung ch¶y.
flow index [5693] : giíi h¹n ch¶y cña ®Êt.
§n: liquidity index. Deleted: ®íi thùc vËt
flow layer [5694] : líp dßng.
Líp trong ®¸ magma ®−îc ®Æc tr−ng bëi tÝnh
ph©n líp dßng ch¶y.
flow line [5695] : ®−êng dßng.
Sù ®Þnh h−íng cña c¸c tinh thÓ, c¸c líp
máng kho¸ng vËt hoÆc c¸c bao thÓ bªn trong ®¸
magma, chØ h−íng cña dßng ch¶y tr−íc khi
cøng r¾n.
flow mark [5696] : dÊu vÕt dßng ch¶y.
1- R·nh nhá bÞ mét dßng n−íc c¾t qua trªn
bÒ mÆt trÇm tÝch.
2- Gê nhá ®−îc mét dßng n−íc h×nh thµnh Deleted: ñy ban Danh ph¸p ®Þa tÇng
Mü (196l, ®iÒu 2ld) ®· chØ râ r»ng thuËt
trªn bÒ mÆt cña trÇm tÝch bïn (McKee, 1954). ng÷ nµy "nãi chung kh«ng ®−îc chÊp
flow net [5697] : l−íi thÊm, l−íi dßng ch¶y. nhËn" vµ viÖc ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c nã lµ
flow of ore [5698] : dßng quÆng (khi khai vÊn ®Ò "cßn tranh c·i".
th¸c ra). Deleted: .
flow slide [5699] : tr−ît dßng, tr−ît bïn. Deleted: .
Dßng ®Êt tr−ît lë vµ bÞ tr«i do ®Êt nÒn bÞ hãa
láng, hay x¶y ra d−íi t¸c dông cña ®éng ®Êt.
§n: mudslide.
flow structure [5700] : cÊu t¹o dßng ch¶y.
KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch nguyªn sinh h×nh
thµnh do qu¸ tr×nh sôt lë hay dßng ch¶y ngÇm
d−íi n−íc.
flow velocity [5701] : vËn tèc dßng ch¶y. Deleted: Cçu
Vect¬ biÓu thÞ vËn tèc vµ h−íng dßng ch¶y.
flowage [5702] : biÕn d¹ng dÎo cña ®¸.
flowage land [5703] : ®Êt cã n−íc ch¶y qua. Deleted: .
Mét phÇn b·i båi cã thÓ sÏ bÞ ngËp do ®¾p Deleted: .
®ª; phÇn cã dßng ch¶y chÝnh trong mÆt c¾t
ngang tù nhiªn cña s«ng. §n: floodway. Deleted: Tõ ®
flowing [5704] : ch¶y.
Mét d¹ng ph¸ hñy ®Êt, ®¸ (chñ yÕu ®Êt).
 flowing artesian well [5705] : giÕng actezi,
giÕng tù phun.
X: artesian well; blow well.
flowing well [5706] : giÕng tù ch¶y.
GiÕng cã n−íc tù ch¶y mµ kh«ng cÇn b¬m.
flowline [5707] : ®−êng ch¶y, ®−êng thÊm,
dßng ch¶y.
§n: streamline.
fluckite [5708] : fluckit.
Kho¸ng vËt liªn quan víi krautit:
CaMn(HASO4)2
fluctuation [5709] : dao ®éng.
Sù dao ®éng mùc n−íc ®Òu ®Æn hoÆc theo
chu kú.
fluellite [5710] : fluelit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu hoÆc mµu tr¾ng:
Al2(PO4)F2(OH).7H2O,
c«ng thøc cò: AlF3 H2O.
fluid escape structure [5711] : cÊu t¹o
mÊt n−íc.
§Æc ®iÓm trÇm tÝch h×nh thµnh do sù tho¸t
n−íc tõ mét líp trÇm tÝch sau khi qu¸ tr×nh tÝch
tô vËt liÖu kÕt thóc.
fluid inclusion [5712] : bao thÓ láng.
Bªn trong kho¸ng vËt cã nh÷ng lç nhá
®−êng kÝnh 1,0-100,0 micron chøa chÊt láng,
khÝ, chÊt r¾n do chóng bÞ bao trong tinh thÓ khi
kÕt tinh. §n: liquid inclusion.
fluidity [5713] : ®é ch¶y, ®é linh ®éng.
fluidity index [5714] : chØ sè láng.
Tû lÖ gi÷a phÇn h¹t vôn c¸t vµ m¶nh vôn
trong phÇn nÒn cña mét lo¹i c¸t kÕt (Pettijohn,
1954). §ã lµ sè ®o ®é láng (mËt ®é vµ ®é nhít)
cña m«i tr−êng tÝch tô vµ x¸c ®Þnh tõng phÇn ®é
chän läc cña trÇm tÝch ®−îc vËn chuyÓn tíi; vÝ
dô tû lÖ cao chØ thÞ vÒ lo¹i trÇm tÝch cã ®é chän
läc kÐm ®−îc tÝch tô trong m«i tr−êng víi mËt
®é vµ ®é nhít cao. §n: fluidity factor.
flume [5715] : khe suèi, m¸ng n−íc, kªnh
dÉn n−íc.
R·nh n−íc, m¸ng n−íc hay thung lòng s©u
vµ hÑp cã nhiÒu th¸c mµ n−íc ch¶y qua.
fluoborite [5716] : fluoborit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng kh«ng mµu:
Mg3(BO3) (F, OH)3. §n: nocerite.
fluocerite [5717] : fluocerit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu vµng nh¹t
hoÆc vµng-®á nh¹t: (Ce, La, Nb)F3.
§n: tysonite.
fluor spar [5718] : fluor spat.
X: fluorite.
fluorapatite [5719] : fluorapatite.
242
1- Kho¸ng vËt nhãm apatit: Ca5(PO4)3F, Deleted: a
kho¸ng vËt phô trong ®¸ magma. §n: apatite.
2- Kho¸ng vËt apatit, trong ®ã fluorin v−ît Formatted
tréi h¬n clo vµ hydroxyl. Deleted: b
fluoremetry [5720] : ®o huúnh quang. Formatted
fluorescence [5721] : ph¸t huúnh quang.
fluorescence analysis [5722] : ph©n tÝch
huúnh quang.
fluorescence method [5723] : ph−¬ng ph¸p
huúnh quang.
fluorescence spectrum [5724] : phæ huúnh
quang.
fluoridation [5725] : fluor hãa.
Sù cho thªm hîp chÊt chøa fluor vµo nguån
n−íc uèng ®Ó duy tr× nång ®é ion fluorua n»m
trong giíi h¹n chÊp nhËn. Deleted: cho phÐp
fluorine [5726] : fluor (F).
Tªn Latinh lµ fluorum. Nguyªn tè hãa häc
sè 9, nguyªn tö l−îng 18,9984; tû träng
1,696g/cm3, thuéc nhãm halogen, kh«ng kim
lo¹i nhÑ, lithophil, cã 1 ®ång vÞ bÒn vµ 12 ®ång
vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng F trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 611, siªu mafic 20, gabro-
basalt 300, granit granodiorit 800, ®¸ phiÕn
700, trong ®Êt 400, n−íc ®¹i d−¬ng 1,3mg/l,
n−íc s«ng suèi 0,001mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ fluorit, topaz, cryolit. Ph−¬ng ph¸p ph©n
tÝch: IC. §−îc sö dông trong c¸c ngµnh s¶n
xuÊt U, kÝnh, plastic, hãa chÊt, v.v.
fluorine dating [5727] : x¸c ®Þnh tuæi b»ng
fluor (F).
X¸c ®Þnh tuæi t−¬ng ®èi cña vËt liÖu trªn c¬
së hµm l−îng F.
fluorite [5728] : fluorit.
Kho¸ng vËt trong suèt ®Õn mê: CaF2, mµu
th−êng xanh n−íc biÓn hay ®á tÝa, ®é cøng = 4
(theo thang Mohs). Fluorit trong c¸c m¹ch
quÆng ch×, thiÕc, kÏm, cã d¹ng tinh thÓ lËp
ph−¬ng, c¾t khai khèi t¸m mÆt hoµn chØnh.
Fluorit lµ kho¸ng vËt quÆng cña florin, ®−îc sö Deleted: .
dông lµm chÊt g©y ch¶y trong s¶n xuÊt thuû
tinh vµ men, s¶n xuÊt axit hydrro fluoric vµ lµm
vËt trang trÝ. §n: fluorspar; fluor; derbyshire
spar.
fluorosis [5729] : bÖnh nhiÔm ®éc fluor.
C¸c chøng bÖnh ë ng−êi vµ ®éng vËt do sö
dông thøc ¨n, n−íc uèng chøa qu¸ nhiÒu fluor
nh− bÖnh dßn x−¬ng (osteosclerosis), bÖnh
"®èm men r¨ng" (mottled enamel), v.v.
fluorspar [5730] : fluorit. Deleted: .
flush [5731] : ch¶y xiÕt, dßng ch¶y m¹nh. Deleted: a)
1- Sù t¨ng ®ét ngét l−u l−îng n−íc s«ng Deleted: L
suèi, n−íc ch¶y m¹nh trµn bê ®ét ngét.
2- Hå hoÆc ®Çm lÇy c¹n.
flute [5732] : r·nh, khe, m¸ng.
M−¬ng hoÆc r·nh nhá, c¹n ®−îc h×nh thµnh
do qu¸ tr×nh phong hãa vµ x©m thùc víi nh÷ng
møc ®é kh¸c nhau, th−êng gÇn th¼ng gãc víi
mÆt líp cña ®¸.
fluting [5733] : qu¸ tr×nh t¹o khe, r·nh.
Qu¸ tr×nh phong hãa vµ x©m thùc kh¸c nhau
trong ®ã ®¸ h¹t th«, nøt thí (hay ph©n phiÕn) sÏ
lé nhiÒu nh− ®¸ granit hoÆc gneis, sÏ ph¸t triÓn
bÒ mÆt m−¬ng r·nh gå ghÒ, vß nhµu; ®Æc biÖt lµ
sù thµnh t¹o c¸c gê nhá vµ c¸c hè vâng do ho¹t
®éng cña sãng.
fluvial [5734] : s«ng, dßng ch¶y.
1- TÝnh tõ thuéc vÒ s«ng, do s«ng t¹o nªn,
dßng ch¶y.
2- Sù tån t¹i, sù ph¸t triÓn hoÆc sinh sèng ë
trªn s«ng (suèi) hoÆc gÇn s«ng (suèi).
3- Do s«ng (suèi) t¹o nªn. TiÕng Latinh:
fluvius, "cã nghÜa lµ s«ng".
fluvial cycle of erosion [5735] : chu kú x©m
thùc s«ng.
X: normal cycle.
fluvial denudation [5736] : x©m thùc do s«ng.
Sù biÕn ®æi bãc mßn bÒ mÆt do s«ng, liªn
quan tíi qu¸ tr×nh phong hãa, mµi mßn, th¶i vµ
ch¶y trµn.
fluvial deposit [5737] : trÇm tÝch s«ng suèi.
TrÇm tÝch bao gåm c¸c vËt liÖu ®−îc dßng
ch¶y vËn chuyÓn tíi vµ lµm l¾ng ®äng.
§n: fluviatile deposit.
fluvial lake [5738] : hå do s«ng t¹o nªn.
1- Hå n−íc ch¶y (nh×n thÊy ®−îc mét c¸ch
trùc quan), vÝ dô: khu vùc chøa n−íc nèi liÒn
hai vïng chøa n−íc víi ®é cao kh¸c nhau cã thÓ
t¹o cã thÓ t¹o ra mét dßng ch¶y.
2- Khu vùc n−íc s«ng ch¶y chËm do s«ng
më réng chiÒu ngang.
fluviation [5739] : ho¹t ®éng cña s«ng.
C¸c ho¹t ®éng vµ c¸c qu¸ tr×nh do s«ng
thùc hiÖn.
fluviograph [5740] : dông cô ®o mùc n−íc.
Dông cô ®o vµ ghi tù ®éng mùc n−íc s«ng.
§n: fluviometer.
fluviokarst [5741] : karst do s«ng, karst s«ng.
Karst ®−îc h×nh thµnh gÇn ranh giíi cña
thÒm ®¸ dÔ hßa tan.
fluviolacustrine [5742] : trÇm tÝch s«ng hå.
TrÇm tÝch ®−îc l¾ng ®äng trong c¶ hai ®iÒu
kiÖn n−íc hå vµ ®iÒu kiÖn n−íc s«ng; hoÆc trÇm
tÝch ®−îc tÝch tô xen kÏ gi÷a ®iÒu kiÖn n−íc hå
243
vµ n−íc s«ng. Deleted: t¨ng ®ét ngét
fluviology [5743] : khoa häc vÒ s«ng, s«ng Deleted: , ch¶y
ngßi häc. Deleted: b)
fluviomarine [5744] : trÇm tÝch s«ng biÓn.
Deleted: .
Lo¹i trÇm tÝch biÓn cã chøa vËt liÖu trÇm
Deleted: .
tÝch s«ng t¸i t¹o víi sù cã mÆt cña c¸c tµn tÝch
sinh vËt biÓn.
fluviometer [5745] : dông cô ®o mùc n−íc. Deleted: .
X: fluviograph.
fluviomorphology [5746] : ®Þa m¹o s«ng, suèi
(dßng ch¶y). Deleted: .
fluxoturbidite [5747] : dßng bïn tr−ît lë.
TrÇm tÝch ®−îc h×nh thµnh do c¶ hai c¬ chÕ
tÝch tô tõ dßng bïn vµ tõ sù tr−ît lë ngÇm d−íi
biÓn. §−îc ®Æc tr−ng bëi kiÕn tróc h¹t th«, ph©n Deleted: .
líp dµy, ph©n cÊp h¹t kÐm. §n: fluxie. Deleted: a)
flying bar [5748] : doi c¸t bay hay d¶i
ch¾n bay. Deleted: b)
Mét nh¸nh cña d¶i c¸t ngÇm hay mòi ®Êt Deleted: .
®−îc h×nh thµnh vÒ phÝa ®Êt liÒn cña ®¶o, lµm Deleted: c)
gi¶m thÊp mùc n−íc biÓn do t¸c dông cña sãng
triÒu khi nã bÞ ph¸ hñy.
flysch [5749] : trÇm tÝch flis¬; trÇm tÝch Deleted: .
d¹ng nhÞp.
T−íng trÇm tÝch biÓn ®Æc tr−ng bëi sù xen kÏ Deleted: .
nhÞp nhµng cña Ýt nhÊt ba líp cã thµnh phÇn
th¹ch häc kh¸c nhau, ®é h¹t gi¶m dÇn vÒ phÝa
trªn cña mçi nhÞp.
foam concrete [5750] : bª t«ng bät. Deleted: .
foam mark [5751] : vÕt bät.
Lo¹i cÊu t¹o trÇm tÝch bÒ mÆt cã chøa c¸c gê
vµ r·nh nhá, ®−îc h×nh thµnh n¬i bät (t¹o nªn
tõ t¸c ®éng cña giã trªn n−íc biÓn) bÞ tr«i d¹t Deleted: .
trªn bÒ mÆt c¸t −ít hoÆc Èm. Deleted: )
foggite [5752] : fogit. Deleted: a)
Kho¸ng vËt hÖ thoi: CaAl(PO4)(OH)2H2O.
foid [5753] : foid.
ThuËt ng÷ chØ nhãm kho¸ng vËt Deleted: b)
feldspathoid. Tõ nguyªn gèc feldspathoid.
foid bearing [5754] : chøa foid, cã foid. Deleted: .
Trong ph©n lo¹i cña IUGS, tiÕp ®Çu ng÷ tªn
gäi cña ®¸ (syenit, monzonit, v.v.) chØ ®¸ x©m
nhËp víi F = 0 ÷ 10. Tªn gäi ®¸ ®−îc x¸c ®Þnh
bëi P/(A+P) vµ ®èi víi mét vµi lo¹i ®¸, bëi
thµnh phÇn cña plagioclas. §èi víi ®¸ ®Æc biÖt,
thuËt ng÷ "foid" ®−îc thay thÕ bëi Deleted: .
"feldspathoid". VÝ dô, gabro chøa nephelin bao
gåm nephelin vµ cã F = 0 ÷ 10, P/(A+P) lín
h¬n 90, vµ plagioclas calcit h¬n An50.
foid diorite [5755] : foid diorit.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp víi
F = 10 ÷ 60, P/(A+P) lín h¬n 90, vµ plagioclas
natri h¬n An50.
foid gabro [5756] : foid gabro.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp víi
F = 10 ÷ 60, P/(A+P) lín h¬n 90, vµ plagioclas
calcic h¬n An50. §n: theralite.
foid monzodiorite [5757] : foid mozodiorit.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp víi
F = 10 ÷ 60, P/(A+P) = 50 ÷ 90, vµ plagioclas
natri h¬n An50. §n: essexite.
foid monzogabro [5758] : foid mozogabro.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp víi
F = 10 ÷ 60, P/(A+P) = 50 ÷ 90, vµ plagioclas
calcic h¬n An50. §n: essexite.
foid monzosyenite [5759] : foid mozosyenit.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp víi
F = 10 ÷ 60, P/(A+P) = 10 ÷ 50.
§n: foid plagiosyenite.
foid syenite [5760] : foid syenit.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp víi
F = 10 ÷ 60, vµ P/(A+P) nhá h¬n 10.
foidite [5761] : foidit.
§¸ x©m nhËp hoÆc nói löa trong ®ã
feldsparoid chiÕm tõ 60 ®Õn 100% thµnh phÇn
kho¸ng vËt s¸ng mµu, vÝ dô nh−: uralit, ijolit,
melteigit, italit, v.v. §«i khi chØ h¹n chÕ ®èi víi
c¸c ®¸ magma trong ®ã feldsparoid chiÕm tíi
90-100% kho¸ng vËt s¸ng mµu. Theo Sorensen
(1974), foidit chØ sö dông cho c¸c ®¸ nói löa,
cßn foidolit cho c¸c ®¸ t−¬ng ®ång h¹t lín-c¸c
®¸ x©m nhËp.
foidolite [5762] : foidolit.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp víi
F = 10÷60; ThuËt ng÷ chung bao gåm melteigit,
misourit, ijolit, fergusit, urtit vµ italit.
fold [5763] : nÕp uèn, ®Þa h×nh l−în sãng
nhÊp nh«.
1- ThuËt ng÷ Anh ®Ó chØ sù l−în sãng (h×nh
sin) cña bÒ mÆt ®Þa h×nh (vÝ dô nh− ®åi thÊp kÕ
tiÕp miÒn tròng n«ng).
2- Lµ cÊu tróc ë ®ã thÕ n»m cña c¸c líp thay
®æi do bÞ uèn d−íi t¸c ®éng cña c¸c lùc kiÕn t¹o
sau trÇm tÝch. NÕp uèn ®−îc ph©n lo¹i trªn c¬
së h×nh th¸i vµ cung c¸ch h×nh thµnh chóng.
3- Chç nh« cao trßn ®Çu trªn bÒ mÆt vá Tay
cuén (th−êng lµ m¶nh l−ng), cong låi ra phÝa
ngoµi theo mÆt c¾t ngang vµ tõ ®Ønh táa tia ra,
th−êng n»m ë vÞ trÝ gi÷a m¶nh, kÕt hîp víi r·nh
cña m¶nh ®èi diÖn; ë vá Ch©n bông lµ mét gê
cuén xo¾n ë bªn trong v¸ch vá, vÝ dô nÕp
cuén. (cs)
fold axis [5764] : trôc uèn nÕp.
244
fold breccia [5765] : d¨m kÕt, uèn nÕp. Deleted: d¨m uèn nÕp
D¨m kÕt kiÕn t¹o ®Þa ph−¬ng cã thµnh phÇn
bao gåm c¸c m¶nh vôn gãc c¹nh h×nh thµnh do
qu¸ tr×nh uèn nÕp m¹nh cña c¸c ®¸ ph©n líp
máng, gißn. VÝ dô mét lo¹i d¨m kÕt h×nh thµnh
ë n¬i cã c¸c líp phiÕn silic vµ phiÕn sÐt xen
nhau bÞ uèn nÕp m¹nh. §n: reibungsbreccia.
fold coast [5766] : bê biÓn uèn nÕp. Deleted: .
H×nh d¹ng bê biÓn ®−îc khèng chÕ bëi c¸c
nÕp uèn.
fold mountains [5767] : miÒn nói uèn nÕp. Deleted: .
MiÒn nói ®−îc h×nh thµnh do c¸c ®¸ bÞ uèn
nÕp trªn quy m« réng lín, sau ®ã ®−îc
n©ng lªn.
folded [5768] : bÞ uèn nÕp do c¸c qu¸ tr×nh
thµnh t¹o ®Þa chÊt.
Foleyan [5769] : Foley.
BËc ë B¾c Mü. Pliocen (n»m trªn Clovelly,
n»m d−íi Pleistocen).
foliation shear zone [5770] : ®íi dËp vì d¹ng
phiÕn l¸.
C¸c ®íi dËp vì d¹ng phiÕn l¸ h×nh thµnh do
chuyÓn dÞch chªnh lÖch gi÷a c¸c líp kÒ nhau
cña ®¸ biÕn chÊt, tËp trung ë c¸c líp yÕu h¬n, vÝ
dô nh− mica, chlorite, talc hay phiÕn graphite,
trong tÇng ®¸ khèi tr¹ng cøng ch¾c h¬n nh−
granit gneis vµ quartzit. MÆc dï cã thÓ dµi hµng
vµi tr¨m mÐt, chuyÓn dÞch th−êng kh«ng lín,
chØ tõ vµi cm ®Õn 1-2m. ChiÒu dµy ®íi sÐt kiÕn
t¹o, vôn ®¸ th−êng chØ vµi cm, nh−ng ë hai bªn,
®¸ th−êng bÞ dËp vì m¹nh, biÕn ®æi vµ cµ n¸t
dÇy tíi 1-2 mÐt.
follow up bit [5771] : mòi khoan g¾n víi
cÇn mÒm.
Dïng ®Ó lµm t¨ng ®é lÖch cña èng dß.
fondo [5772] : fondo. Deleted: .
§Ò cËp tíi m«i tr−êng trÇm tÝch ë ®¸y n−íc
s©u. TiÕng T©y Ban Nha cã nghÜa lµ ®¸y.
fondoform [5773] : h×nh d¹ng fondo.
VÞ trÝ, h×nh d¹ng cña m«i tr−êng trÇm tÝch
fondo.
fondothem [5774] : ®¸ fondo.
Lo¹i ®¸ ®−îc h×nh thµnh trong m«i tr−êng
trÇm tÝch fondo.
Fontainebleau sandstone [5775] : c¸t kÕt
Fontainebleau.
Lo¹i c¸t kÕt th¹ch anh bÞ khö silic (hoÆc lo¹i
c¸t th¹ch anh bë rêi) mµ xi m¨ng v«i cña nã t¹o
nªn mét tËp hîp calcit kÕt tinh trong ®ã c¸c h¹t
c¸t ®−îc kh¶m vµo. §iÓn h×nh cã mÆt ë
Fontainebleau (bån tròng Paris, n−íc Ph¸p).
§n: fontainebleau limestone.
 food cycle [5776] : vßng thøc ¨n.
TÊt c¶ c¸c chuçi thøc ¨n cña mét tËp hîp
sinh vËt; c¸c mèi quan hÖ vÒ thøc ¨n gi÷a c¸c
thµnh viªn trong mét quÇn c− lµm cho quÇn c−
cã thÓ tån t¹i.
food groove [5777] : khe dÉn thøc ¨n.
Mét r·nh ch©n mót ë ®éng vËt Da gai, vÝ dô
mét r·nh ch¹y däc mÆt phÝa miÖng cña x−¬ng
tia HuÖ biÓn vµ ®i ngang qua n¾p miÖng ®Õn
miÖng; ë Tay cuén lµ mét r·nh ch¹y däc chiÒu
dµi cña mÆt tr−íc cña c¸c tay, h¹n chÕ bëi mét
m«i c¬ vµ gèc cña c¸c d©y ch»ng.
foot [5778] : ch©n, chi.
PhÇn bông cña c¬ thÓ Th©n mÒm, gåm chñ
yÕu mét bÒ mÆt hoÆc mÊu c¬ cã chøc n¨ng di
chuyÓn con vËt, vÝ dô ë Ch©n bông vµ Th©n
mÒm hai m¶nh; chi ë Ch©n ®èt, nh− Bä ba thïy,
Vá gi¸p, v.v.
foot slope [5779] : ch©n s−ên.
ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ bÒ mÆt s−ên ®åi mµ
mét phÇn cña ®Ønh lµ s−ên röa trµn vµ bao gåm
"tÊt c¶ c¸c s−ên cã ®é dèc ®ang bÞ gi¶m thÊp".
footing [5780] : mãng nhµ, mãng c«ng tr×nh.
Kh¶ n¨ng chÞu t¶i cho phÐp.
footprint [5781] : dÊu ch©n, vÕt ch©n.
§n: track (cs).
foram [5782] : Trïng lç.
§n: foraminifer.
foram number [5783] : chØ sè Trïng lç.
Trong nghiªn cøu Trïng lç vÒ sè l−îng, lµ
tæng sè c¸c loµi Trïng lç trong mét mÉu 1 gram
(träng l−îng kh«) vËt liÖu cã cì h¹t lín h¬n
0,1mm.
foramen [5784] : lç.
Mét miÖng lç, lç thñng, lç cöa hay lç nhá,
nh− lµ lç cuèng ë Tay cuén, lç v¸ch ng¨n ë
Ch©n ®Çu Nautiloidea, nhÊt lµ ë lç cöa lèi
th«ng c¸c phßng liÒn kÒ ë vá Trïng lç; còng lµ
lo¹i lç nhá ë mét khóc x−¬ng ®Ó cho mét m¹ch
m¸u hay d©y thÇn kinh ®i qua. Sn: foramina.
foraminifer [5785] : Trïng lç (Foraminifera).
§éng vËt nguyªn sinh thuéc mét bé cã vá
gåm mét hay nhiÒu phßng calcit (Ýt khi lµ silic
hay aragonit) ®−îc tiÕt ra hoÆc gåm c¸c h¹t nhá
®−îc g¾n kÕt l¹i. PhÇn lín Trïng lç sèng ë biÓn,
nh−ng còng thÊy Ýt d¹ng n−íc ngät. Tuæi: tõ
Cambri ®Õn ngµy nay. §n: foram;
foraminiferan; foraminifera; foraminiferid.
foraminiferal limestone [5786] : ®¸ v«i
Trïng lç.
Lo¹i ®¸ v«i cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c tµn
tÝch Trïng lç b¸m ®¸y vµ tr«i næi, th−êng
245
kh«ng cã nÒn h¹t mÞn. VÝ dô: ®¸ v«i Fusulin, ®¸
v«i Nummulit.
foraminiferal ooze [5787] : bïn Trïng lç.
Lo¹i bïn mµ c¸c tµn tÝch khung x−¬ng trong
®ã lµ vá cña c¸c loµi Trïng lç; ®ã lµ mét lo¹i
bïn v«i.
foraminiferan [5788] : Trïng lç.
Thuéc hay xuÊt xø tõ Trïng lç hay vá cña
chóng, vÝ dô ®¸ v«i Trïng lç.
foraminite [5789] : ®¸ Trïng lç.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ
tµn tÝch cña c¸c loµi Trïng lç.
force displacement laws in distinct element
method [5790] :
§Þnh luËt vÒ quan hÖ gi÷a lùc-chuyÓn vÞ, ¸p
dông trong ph−¬ng ph¸p phÇn tö riªng biÖt
(t¸ch biÖt) (DEM).
force of crystallization [5791] : lùc kÕt tinh.
X: crystallinzing force. Deleted: .
forced vibrations [5792] : dao ®éng
c−ìng bøc.
fore arc basin [5793] : bån tr−íc cung. Deleted: .
KiÓu bån trÇm tÝch, th−êng cã d¹ng kÐo dµi,
n»m gi÷a cung nói löa vµ thÒm sôt lë trong ®íi
r×a m¶ng héi tô. Cã h−íng song song víi cung Deleted: xem tract
vµ gÇn cung h¬n so víi bån s−ên hµo s©u Formatted
(trench-slope basin) vµ hµo s©u (trench). Deleted: xem foraminifer
fore reef [5794] : ¸m tiªu tr−íc.
Formatted
MÆt h−íng ra phÝa biÓn cña mét lo¹i ¸m
Deleted: .
tiªu; t¹i nh÷ng n¬i mµ s−ên dèc ®øng ®−îc phñ
bëi trÇm tÝch s−ên ta luy ¸m tiªu.
forecast [5795] : dù b¸o, dù ®o¸n.
foredeep [5796] : vùc s©u tr−íc, r·nh tr−íc. Deleted: ø¬
Mét kiÓu tròng cã d¹ng kÐo dµi gi¸p víi mét
cung ®¶o hoÆc mét ®ai t¹o nói kh¸c.
foreign inclusion [5797] : bao thÓ l¹. Formatted
M¶nh ®¸ bÞ bao trong ®¸ magma. Deleted: .
§n: xenolith. Formatted
foreland [5798] : mòi ®Êt. Deleted: .
1- Mét vïng ®Êt réng, cao hoÆc thÊp, nh« ra
Formatted
biÓn tõ phÝa bê biÓn. §n: headland.
Deleted: a)
2- D¶i ®Êt nh« ra biÓn, thÊp, ph¼ng do sãng
biÓn vµ dßng biÓn båi ®¾p d−íi ch©n c¸c s−ên Deleted: .
dèc hoÆc ch©n c¸c v¸ch ®øng s¸t bê biÓn. Deleted: b)
3- Mét phÇn cña bê biÓn tù nhiªn, h−íng ra Deleted: c)
biÓn t¹i ®ª biÓn, lu«n lu«n chÞu t¸c ®éng cña Deleted: Ýt
sãng biÓn vµ lµm gi¶m nhÑ lùc t¸c dông cña
Formatted
sãng biÓn.
foreland facies [5799] : t−íng thÒm lôc ®Þa. Formatted
T−íng trÇm tÝch thÒm lôc ®Þa. Formatted
foreset bedding [5800] : ph©n líp trung gian. Formatted
ThuËt ng÷ t−¬ng ®ång víi ph©n líp xiªn; Deleted: .
hiÖn t−îng ph©n líp nghiªng so víi bÒ mÆt trÇm
tÝch chñ yÕu.
foreshore [5801] : b·i biÓn.
1- PhÇn thÊp, tho¶i dÇn, h−íng ra biÓn cña
®íi bê biÓn hay ®íi ven bê, n»m gi÷a mùc n−íc
thÊp nhÊt vµ ®Ønh bê thÒm cao nhÊt trªn mÆt
n−íc cña bê biÓn phÝa sau; hoÆc ®íi bÞ n−íc
triÒu lªn-triÒu xuèng trµn ngËp hoÆc kh«ng
ch×m ngËp mét c¸ch cã quy luËt; ®íi n»m gi÷a
nh÷ng mùc thñy triÒu b×nh th−êng.
2- Khu vùc cã sù thay ®æi thñy triÒu.
3- ThuËt ng÷ Ýt dïng h¬n ®Ó chØ d¶i ®Êt n»m
gi÷a bån n−íc (vÝ dô hå hoÆc suèi) víi ®Êt
canh t¸c.
forest bed [5802] : trÇm tÝch forest.
Mét lo¹i trÇm tÝch xen b¨ng cã chøa ®Êt, tµn
tÝch th©n gç vµ c¸c thùc vËt kh¸c. §n: black
drift; chip yard; woodyard.
forest moss peat [5803] : than bïn forest-
moss.
Than bïn ®−îc h×nh thµnh trong c¸c ®Çm lÇy
cã rõng.
forest peat [5804] : than bïn forest.
Than bïn ®Çm lÇy cao ®−îc thµnh t¹o tõ c¸c
tµn tÝch cña c©y cèi.
forested area [5805] : khu vùc ®uîc
trång rõng.
forhugite [5806] : forhugit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Ca4Si3O9 (OH)2
form [5807] : h×nh d¹ng, d¹ng ®Þa h×nh.
X: landform.
form genus [5808] : gièng h×nh th¸i.
CÊp ph©n lo¹i dïng ®Ó thuËn tiÖn trong viÖc
ph©n lo¹i ho¸ th¹ch cã quan hÖ kh«ng râ rµng,
nh− gÇn gôi nhau vÒ h×nh th¸i. Trong c¸c hãa
th¹ch thùc vËt, gièng h×nh th¸i lµ gièng kh«ng
thÓ quy vµo mét hä, nh−ng cã thÓ xÕp vµo mét
cÊp cao h¬n; kÐm th«ng dông h¬n, ®−îc ¸p
dông kh«ng chÝnh thøc cho mét gièng trong
mét d·y c¸c gièng liªn quan ®−îc t¸ch ra tõ
mét gièng quen biÕt; ¸p dông kh«ng chÝnh thøc
cho mét gièng chøa nhiÒu loµi cã cïng mét
h×nh th¸i chung nh−ng ghi lµ cã nh÷ng tæ tiªn
kh«ng liªn quan g× víi nhau. Cßn viÕt lµ form-
genus.
forma [5809] : d¹ng.
CÊp thÊp nhÊt dïng trong c«ng viÖc ph©n
lo¹i häc th«ng th−êng, nãi chung ¸p dông cho
c¸c biÕn ®æi kh«ng quan träng thÊy ë c¸c c¸ thÓ
cña mét quÇn c−.
formal unit [5810] : ph©n vÞ chÝnh thøc.
Ph©n vÞ ®Þa tÇng ®−îc m« t¶ vµ gäi tªn phï
246
hîp víi nguyªn t¾c cña hÖ thèng ph©n lo¹i hay
danh ph¸p ®· ®−îc chÝnh thøc hãa hoÆc quy
−íc. Ch÷ c¸i ®Çu tiªn cña tªn ph©n vÞ ®Þa tÇng Deleted: .
chÝnh thøc th−êng viÕt hoa. Ss: informal unit. Deleted: cña ph©n lo¹i hay danh ph¸p
formanite [5811] : formanit. quèc tÕ
Kho¸ng vËt mµu ®en: Y(Ta,Nb)O4, ®ång Deleted: a)
h×nh víi fergusonit, chøa uran, thori, calci,
titan vµ zircon.
format [5812] : hÖ tÇng liªn kÕt.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng Deleted: ®−îcgiíi thiÖu
kh«ng chÝnh thøc, liªn kÕt mét sè ph©n vÞ Deleted: cho phÇn nèi tiÕp bªn c¹nh
kh«ng gièng nhau vÒ mÆt th¹ch häc ®Ó thuËn Deleted: b)
tiÖn trong ®o vÏ b¶n ®å khu vùc.
Deleted: chÝnh thèng, bao gåm hai
formation [5813] : hÖ tÇng; ®Þa h×nh ®Æc hoÆc nhiÒu h¬n ph©n vÞ th¹ch häc kh¸c
tr−ng, thµnh hÖ. nhau nh−ng phï hîp víi b¶n ®å khu vùc,
®−îc m« t¶ theo thuËt ng÷ chung nh− mét
1- (®t) Lµ ph©n vÞ c¬ b¶n cña hÖ thèng ph©n ph©n vÞ th¹ch häc liªn quan víi ph©n vÞ
lo¹i th¹ch ®Þa tÇng ®−îc x¸c lËp trªn c¬ së ®Æc ®Þa tÇng chÝnh thèng trªn mét ®iÓm (hay
trªn mét khu vùc), víi ranh giíi mÆt c¾t
®iÓm th¹ch häc cña ®¸, do ®ã còng lµ ph©n vÞ t−íng cña mçi vïng kh¸c nhau, n¬i cã
chñ yÕu ®Ó ®o vÏ ®Þa chÊt. HÖ tÇng cã thÓ chØ ph©n vÞ ®Þa tÇng chÝnh thèng ®−îc sö
dông. ThuËt ng÷ ®−îc sö dông cho ph©n
gåm mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch, ®¸ biÕn chÊt, ®¸ vÞ cã hiÖu lùc nh− tÇng ®¸nh dÊu, quan s¸t
phun trµo ph©n líp xen ®¸ trÇm tÝch, hoÆc tæ ®−îc ®−îc mÆt ®¼ng thêi. C¸c "chuÈn ®Þa
tÇng" gióp h÷u Ých cho sù liªn hÖ gi÷a c¸c
hîp c¸c ®¸ ®ã. Khi x¸c lËp hÖ tÇng ®ßi hái ph¶i vïng cã mÆt c¾t ®Þa tÇng ®−îc ph©n chia
®èi s¸nh nã víi mét ph©n vÞ cña thêi ®Þa tÇng thµnh c¸c thµnh hÖ kh¸c nhau mµ kh«ng
quèc tÕ, nãi c¸ch kh¸c lµ x¸c ®Þnh tuæi cña nã. cã gi¸ trÞ thêi gian t−¬ng øng. Xem
assise.
ViÖc x¸c ®Þnh tuæi cã thÓ dùa vµo hãa th¹ch,
vµo tuæi ®ång vÞ, hoÆc b»ng ®èi s¸nh. Ranh giíi
hÖ tÇng, tïy theo t×nh tr¹ng thùc tÕ cña sù b¶o
tån c¸c mÆt c¾t, cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh râ hay gi¶
®Þnh, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cïng thêi trªn mäi
®iÓm ph©n bè cña hÖ tÇng. HÖ tÇng cã thÓ dµy Deleted: .
vµi mÐt, vµ cã thÓ dµy tíi hµng ngh×n mÐt. HÖ
tÇng ph¶i cã chuÈn ®Þa tÇng (stratotyp). HÖ tÇng
cã thÓ tËp hîp thµnh lo¹t (group) hoÆc chia
thµnh tËp (member). §n: geologic formation.
2- (®m) §Æc ®iÓm ®Þa h×nh tù nhiªn, th−êng
th−êng kh¸c víi ®Þa h×nh, ®Þa vËt kÕ cËn (hoÆc
liÒn kÒ hay l©n cËn), vÝ dô mét d¹ng ®Þa h×nh
x©m thùc d¹ng tuyÕn.
fornacite [5814] : fornacit.
Kho¸ng vËt mµu xanh oliu:
Pb2Cu(CrO4)[(As, P)O4](OH).
forsterite [5815] : forsterit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng nh¹t hoÆc mµu vµng
nh¹t cña nhãm olivin: Mg2SiO4, ®ång h×nh víi
fayalit, cã trong dolomit bÞ biÕn chÊt hoÆc ®¸
v«i kÕt tinh. §n: white-olivine.
foshallassite [5816] : foshalassit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng tuyÕt:
Ca3Si2O73H2O (?)
fossa [5817] : hè, hèc, hâm.
Mét chç lâm trªn mÆt khíp cña x−¬ng HuÖ
biÓn ®Ó c¸c c¬ hay d©y ch»ng b¸m vµo; mét chç
lâm trªn bÒ mÆt mét c¸i x−¬ng ®Ó cho c¬ b¸m
vµo, hoÆc ®Ó chøa mét h¹ch, Ýt sôn hay mét
phÇn mÒm kh¸c. Sn: fossae.
fosse [5818] : kªnh, m−¬ng, hµo.
§−êng tho¸t n−íc dµi vµ hÑp.
fossil [5819] : hãa th¹ch.
C¸c di tÝch, dÊu vÕt hay vÕt in cña thùc vËt
hoÆc ®éng vËt ®· ®−îc b¶o tån trong líp vá Tr¸i
®Êt tõ mét thêi gian ®Þa chÊt hay tiÒn sö ®· qua,
nãi réng h¬n lµ mét chøng cø cña cuéc sèng
®· qua.
fossil assemblage [5820] : tæ hîp hãa th¹ch.
X: assemblage.
fossil association [5821] : (liªn kÕt) quÇn hîp
hãa th¹ch.
X: association.
fossil community [5822] : quÇn x· hãa th¹ch.
Mét phøc hÖ trong ®ã c¸c c¸ thÓ ®· sèng
cïng mét n¬i, t¹i ®ã hãa th¹ch cña chóng ®·
®−îc t×m thÊy, cã mÆt víi xÊp xØ cïng mét sè
l−îng vµ kÝch th−íc nh− khi chóng cßn sèng, vµ
nh− vËy kh«ng tr¶i qua mét di chuyÓn nµo sau
khi chÕt. §n: in-place assemblage.
fossil diagenesis [5823] : qu¸ tr×nh t¹o
hãa th¹ch.
Mét ngµnh cña cæ sinh th¸i häc liªn quan
®Õn lÞch sö cña c¸c di tÝch sinh vËt sau khi bÞ
ch«n vïi.
fossil erosion surface [5824] : mÆt x©m thùc
Èn, mÆt x©m thùc ch«n vïi.
BÒ mÆt (hay mÆt x©m thùc) x©m thùc ®· bÞ
ch«n vïi bëi c¸c trÇm tÝch trÎ h¬n vµ sau ®ã bÞ
röa tr«i, di chuyÓn vµ lé ra. §n: buried erosion
surface.
fossil karst [5825] : karst Èn.
§n: relict karst; paleokarst .
fossil ore [5826] : quÆng g¾n kÕt.
Má quÆng trÇm tÝch chøa s¾t, vÝ dô nh−
quÆng Clinton, trong ®ã c¸c m¶nh vôn vá sinh
vËt ®· bÞ thay thÕ ®ång thêi ®−îc hematit vµ
carbonat g¾n kÕt l¹i.
fossil peneplain [5827] : b¸n b×nh nguyªn Èn.
B¸n b×nh nguyªn bÞ ch«n vïi bëi c¸c trÇm
tÝch trÎ h¬n, sau ®ã l¹i ®−îc lé ra do sù di
chuyÓn, bãc mßn c¸c trÇm tÝch ®ã.
§n: stripped peneplain.
fossil plain [5828] : ®ång b»ng hãa ®¸.
§ång b»ng (hay b×nh nguyªn) bÞ vïi lÊp bëi
c¸c trÇm tÝch trÎ h¬n vµ sau ®ã ®−îc lé ra do sù
bãc mßn vµ vËn chuyÓn cña c¸c trÇm tÝch nµy.
fossil record [5829] : dÉn liÖu hãa th¹ch.
DÉn liÖu vÒ ®êi sèng trong qu¸ khø ®Þa chÊt
247
mµ sau ®ã lé ra do c¸c chuyÓn ®éng x¶y ra Deleted: s
vÒ sau.
fossil ripple [5830] : l−în sãng hãa th¹ch. Deleted:
DÊu vÕt gîn sãng ®−îc b¶o tån trªn bÒ mÆt Formatted
mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch. Deleted: .
fossil time [5831] : thêi gian hãa th¹ch.
Thêi gian ®Þa chÊt −íc l−îng trªn c¬ së sù
tiÕn hãa cña sinh vËt.
fossil water [5832] : n−íc ch«n vïi.
X: connate water.
fossiliferous [5833] : chøa hãa th¹ch.
Líp trÇm tÝch cã chøa hãa th¹ch.
fossilization [5834] : hãa th¹ch hãa.
TÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh bao gåm sù ch«n vïi
mét thùc vËt hay ®éng vËt trong trÇm tÝch vµ sù
b¶o tån cuèi cïng cña toµn bé, mét phÇn hay
dÊu vÕt cña nã.
fossilized stresses resulting from denudation
[5835] : øng suÊt “hãa th¹ch”.
øng suÊt ph¸t sinh do c¸c ho¹t ®éng
x©m thùc.
fossula [5836] : hè nhá, hèc nhá, hâm nhá.
Mét kho¶ng réng vµ h¬i gå lªn mét c¸ch Deleted:
kh«ng b×nh th−êng gi÷a c¸c v¸ch cña San h« gê Formatted
r¸p (Rugosa), ph©n biÖt bëi h×nh d¹ng vµ kÝch
th−íc, vµ t¹o nªn bëi sù mÊt ®i cña mét hay vµi
v¸ch; ë Bä ba thïy lµ mét lâm nhá h×nh lç cã
thÓ cã trªn r·nh trôc khiªn ®Çu hay r·nh r×a sau.
foundation [5837] : mãng.
PhÇn d−íi cïng cña c«ng tr×nh qua ®ã t¶i Deleted: .
träng cña kÕt cÊu truyÒn xuèng ®Êt.
foundation pressure [5838] : ¸p lùc cña mãng.
X: Boussinesq pressure bull; earth pressure. Deleted: §«i khi ®−îc sö dông nh− lµ ®
founder breccia [5839] : d¨m kÕt sôt lë. Deleted:
fourling [5840] : bèn ®¬n tinh. Deleted: .
Song tinh cña bèn ®¬n thÓ. Ss: twoling;
Deleted: .
triling; fiveling.
Deleted: b)
fourmarierite [5841] : formarierit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu ®á-cam ®Õn n©u:
PbU4O13.4H2O.
fourth order pinacoid [5842] : h×nh ®«i mÆt
bËc 4. Deleted: .
H×nh ®«i mÆt trong tinh thÓ hÖ ba nghiªng
[hkl], [hkl] hoÆc [hkl].
fourth order prism [5843] : h×nh l¨ng trô
bËc 4. Deleted: Tõ ®
D¹ng tinh thÓ trong tinh thÓ hÖ ®¬n nghiªng Deleted: .
cã hai cÆp mÆt song song, h×nh thoi trong mÆt Deleted: .
th¼ng gãc vµ song song víi h−íng nghiªng. Ký
hiÖu cña chóng lµ [hkl] hoÆc [hkl]. Ss: first-
order prism, second-order prism, fourth-order
prism. §n: hemipyramid kh«ng sö dông n÷a.
fowlerite [5844] : fowlerit.
Lo¹i rhodonit chøa kÏm.
foyaite [5845] : foyait.
Syenit nephelin bao gåm chñ yÕu feldspar
kali; ®Çu tiªn m« t¶ nh− ®ång nghÜa víi syenit
nephelin, sau ®ã ®−îc ¸p dông cho syenit
nephelin víi kiÕn tróc trachyt. Tªn lÊy tõ ®Þa
danh Foya ë Bå §µo Nha. Ýt ®−îc sö dông.
FPS units [5846] : hÖ ®¬n vÞ ®o l−êng fót-
pao-gi©y.
HÖ ®¬n vÞ ®o l−êng cæ truyÒn cña Anh dùa
trªn 3 ®¹i l−îng chÝnh vÒ ®é dµi-fót (foot),
träng l−îng-pao (pound) vµ thêi gian-gi©y
(second).
fra Mauro basalt [5847] : basalt gÇn miÖng
nói löa fra Mauro trªn MÆt tr¨ng.
Mét líp c¸c ®¸ basalt ®· t×m thÊy ë cao
nguyªn trªn MÆt tr¨ng, kh¸c biÖt víi c¸c ®¸
basalt kh¸c tr−íc hÕt bëi hµm l−îng plagioclas
cña chóng cao h¬n h¼n. Sè l−îng c¸c biÕn thÓ
®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së thµnh phÇn hãa häc.
Tªn gäi ®−îc b¾t nguån tõ n¬i mµ tµu Apollo 14
h¹ c¸nh trªn MÆt tr¨ng gÇn miÖng nói löa fra
Mauro, t¹i ®ã ®¸ basalt nµy ®−îc s−u tËp lÇn
®Çu tiªn.
fractional crystallization [5848] : kÕt tinh
ph©n ®o¹n.
Sù kÕt tinh trong ®ã nh÷ng tinh thÓ thµnh t¹o
sím ng¨n c¶n sù c©n b»ng víi dung thÓ mµ tõ
®ã chóng ph¸t triÓn t¹o nªn mét d·y c¸c dung
thÓ tµn d− cã thµnh phÇn kh¸c biÖt h¼n víi dung
thÓ ®−îc sinh ra tõ qu¸ tr×nh kÕt tinh c©n b»ng.
§n: fractionation.
fractionation [5849] : ph©n ®o¹n.
Sù t¸ch ra cña c¸c nguyªn tè hãa häc trong
tù nhiªn bëi c¸c qu¸ tr×nh nh− sù tËp trung
m¹nh mÏ cña nguyªn tè trong kho¸ng vËt trong
sù kÕt tinh magma, hoÆc sù hßa tan cña chóng
trong qu¸ tr×nh phong hãa c¸c ®¸.
fracture [5850] : ®øt g·y, khe nøt, dËp vì,
vÕt vì.
1- Sù h×nh thµnh c¸c mÆt ph©n t¸ch trong
mÉu ®¸ b»ng c¸ch ph¸ vì c¸c mèi liªn kÕt trong
mÉu ®¸ ®Ó t¹o nªn c¸c bÒ mÆt míi. Thêi ®iÓm
b¾t ®Çu xuÊt hiÖn khe nøt kh«ng nhÊt thiÕt
trïng víi thêi ®iÓm mÉu ®¸ bÞ ph¸ hñy hoÆc ®¹t
tíi søc bÒn cùc ®¹i. X: discontinuities.
2- MÆt kho¸ng vËt t¹o nªn do bÞ dËp vì. Cã
thÓ m« t¶ kho¸ng vËt theo vÕt vì ®Æc tr−ng cña
chóng nh− vÕt vì kh«ng b»ng ph¼ng, d¹ng sîi,
vÕt vì vá sß hoÆc vÕt vì nham nhë.
248
fracture mechanics [5851] : c¬ häc khe nøt.
Bé m«n c¬ häc nghiªn cøu c¸c tÝnh chÊt c¬
lý vµ hµnh vi cña khe nøt, tøc m«i tr−êng kh«ng
liªn tôc.
X: mechanics of discontinuous medium.
fracture porosity [5852] : ®é rçng khe nøt.
§é rçng ®−îc h×nh thµnh do sù ph¸ vì ®¸.
fracture spring [5853] : m¹ch khe nøt. Deleted: .
M¹ch n−íc (hoÆc suèi) ch¶y ra tõ n¬i giao
nhau cña c¸c khe nøt.
fracture system [5854] : hÖ thèng khe nøt
Mét tËp hîp hoÆc mét nhãm khe nøt ®−îc
h×nh thµnh trong cïng mét kho¶ng thêi gian.
fracture toughness test [5855] : thÝ nghiÖm
khe nøt.
ThÝ nghiÖm ®o n¨ng l−îng cÇn thiÕt ®Ó ph¸t
triÓn mét khe nøt. ThÝ nghiÖm ®−îc thiÕt kÕ ®Ó
t¹o ra mét khe nøt t¹i mét ®iÓm x¸c ®Þnh tr−íc
vµ ph¸t triÓn nã mét c¸ch æn ®Þnh.
fractured annulus around a circular
opening [5856] :
Vµnh, ®íi nøt nÎ, dËp vì quanh hÇm lß, hè
®µo tiÕt diÖn trßn.
fractured zone [5857] : ®íi dËp vì, nøt nÎ.
fractureness [5858] : møc ®é dËp vì, nøt nÎ.
fragment [5859] : m¶nh vì, m¶nh vôn.
Mét m¶nh ®¸ bÞ vì rêi tõ mét khèi ®¸ cã
tr−íc. VÝ dô mét m¶nh vôn h×nh thµnh do c¸c
qu¸ tr×nh ®éng lùc, phong ho¸ hoÆc ho¹t ®éng
nói löa.
fragmental rock [5860] : ®¸ m¶nh vôn.
ChØ ®¸ trÇm tÝch m¶nh vôn; ®¸ vôn nói löa;
®¸ vôn sinh vËt.
fragmental texture [5861] : kiÕn tróc
m¶nh vôn. Deleted: .
1- KiÓu kiÕn tróc cña c¸c ®¸ trÇm tÝch h×nh
thµnh tõ qu¸ tr×nh vËn chuyÓn c¬ häc vµ tÝch tô
c¸c m¶nh vôn; kiÓu kiÕn tróc cña c¸c ®¸ trÇm
tÝch vôn. ThuËt ng÷ dïng ®Ó ph©n biÖt víi kiÓu
kiÕn tróc kÕt tinh.
2- KiÓu kiÕn tróc cña c¸c ®¸ vôn nói löa,
nh− kiÕn tróc cña ®¸ tuf hoÆc d¨m kÕt nói löa.
fragmentary [5862] : m¶nh ®¸.
Cã chøa hoÆc ®Æc tr−ng bëi vËt liÖu m¶nh
vôn. ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó chØ c¸c ®¸ cã
thµnh phÇn lµ nh÷ng m¶nh vôn tõ ®¸ cæ h¬n
hoÆc chØ c¸c ®¸ cã kiÕn tróc kh«ng ®ång nhÊt.
framestone [5863] : ®¸ khung ¸m tiªu.
Mét kiÓu ®¸ ¸m tiªu hoÆc nguyªn ®Þa bao
gåm c¸c quÇn thÓ, vá sß èc hoÆc khung x−¬ng
hîp t¹o víi nhau thµnh m¹ng hay khung cøng
ch¾c. C¸c lç rçng bªn trong ®−îc trÇm tÝch h¹t
mÞn, xi m¨ng kÕt tinh hoÆc m¶nh vôn lín khung
x−¬ng lÊp ®Çy.
framework [5864] : phÇn h¹t vôn trong ®¸
trÇm tÝch; kÕt cÊu khung.
1- C¸c h¹t trÇm tÝch tiÕp xóc víi nhau t¹o
nªn sù s¾p xÕp cøng ch¾c trong mét lo¹i ®¸
trÇm tÝch, gi÷a chóng cã nh÷ng kho¶ng trèng
®−îc vËt liÖu nÒn vµ (hoÆc) xi m¨ng lÊp ®Çy. VÝ
dô nh− c¸c h¹t vôn trong ®¸ c¸t kÕt.
2- Thµnh v¸ch n»m trong lç thñng th« ë vá
cã thµnh v¸ch kÐp thuéc ®éng vËt ChÐn cæ
(Archaeocyathida).
framework silicate [5865] : silicat khung.
Silicat khung cã gèc tø diÖn [(Sin-xAlx)O2n]-x
lµ nh÷ng anion phøc t¹p t¹o nªn bé khung ba
chiÒu do liªn kÕt liªn tôc cña c¸c tø diÖn silic-
oxygen víi nhau. §Æc tr−ng cho silicat khung lµ
nh÷ng kho¸ng vËt cña nhãm feldspar.
francevillite [5866] : francevilit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng:
(Ba,Pb)(UO2)2 (VO4)2.5H2O.
francium [5867] : franci (Fr).
Tªn Latinh lµ francium. Lµ nguyªn tè hãa
häc nhãm I hÖ thèng tuÇn hoµn Mendeleev, sè
thø tù nguyªn tö 87, thuéc nhãm kim lo¹i kiÒm.
Fr th−êng xÕp vµo nh÷ng nguyªn tè ®−îc tæng
hîp mÆc dï ban ®Çu ng−êi ta ph¸t hiÖn nã trong
tù nhiªn (1939). Ng−êi ph¸t hiÖn ra nã lµ nhµ
khoa häc Ph¸p M. Perey, bµ ®· chøng minh chØ
trong nh÷ng tr−êng hîp rÊt hiÕm actini (Ac)
míi ph©n r· phãng ra h¹t, th«ng th−êng lµ h¹t
β-. S¶n phÈm cña sù ph©n r· α cña actini lµ
franci. Fr lµ mét trong nh÷ng nguyªn tè hiÕm
nhÊt, lµ kim lo¹i kiÒm ®iÓn h×nh, ho¹t ®éng nhÊt
trong mäi kim lo¹i.
franckeite [5868] : franckeit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m sÉm hoÆc ®en:
Pb5Sn3Sb2S14.
francoanellite [5869] : francoanelit
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
H6K3Al5(PO4)18.13H2O.
francolite [5870] : francolit
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
(Na,Ca)2(Nb,Ti)4O11.nH2O.
frankdicksonite [5871] : frankdicksonit.
Kho¸ng vËt: BaF2, t×m thÊy ë vïng Nevada.
Franklin criterion [5872] : tiªu chuÈn søc bÒn
Franklin.
franklinite [5873] : franklinit.
Kho¸ng vËt: (Zn, Mn+2, Fe+2)(Fe+3, Mn+3)2O4
mµu ®en-s¾t cña lo¹t magnetit thuéc nhãm
249
spinel, gièng magnetit, nh−ng tõ tÝnh yÕu h¬n.
Franklinit lµ kho¸ng vËt quÆng kÏm.
fransoletite [5874] : fransoletit.
Kho¸ng vËt thø sinh: H2Ca3Be2(PO4)4. Deleted: c¬ cÊu tæ chøc cña hÖ thèng
m¸y tÝnh, th−ên
franzinite [5875] : franzinit.
Kho¸ng vËt: (Na21.53 Ca12.50 Mg0.2
Fe0.03)(Si31.32 Al28.68)O (SO4)7.7 (CO3)2.03 (OH)3.48,
thuéc nhãm cancrinit.
Frasnian [5876] : Frasni.
BËc do Omalius d’Halloy (1862) x¸c lËp
theo ®Þa danh Frasne (BØ) lµ bËc d−íi cña
Devon th−îng cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ. Deleted: ë Ch©u ¢u. Devon th−îng
(n»m trªn Givet, n»m d−íi Famenni).
freboldite [5877] : freboldit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: CoSe. Deleted: .
Fredericksburgian [5878] : Fredericksburgi
BËc ë B¾c Mü. Creta h¹ (n»m trªn Trinit,
n»m d−íi Washit).
fredrikssonite [5879] : fredriksonit.
Kho¸ng vËt: Mg2Mn+3(BO3)O2, ®a h×nh víi
pinakiolit, takeuchit vµ orthopinakiolit.
free arm [5880] : tay tù do.
§o¹n d¹ng phiÕn cña mét cÊu tö R¨ng nãn
(Conodonta) kh«ng bÞ tÊm nÒn b¸m vµo
bªn s−ên.
free cheek [5881] : m¸ tù do.
PhÇn bªn cña khiªn ®Çu Bä ba thïy phÝa
ngoµi ®−êng kh©u trªn mÆt, t¸ch ra khái khiªn
®Çu trong thêi gian lét x¸c, vµ gåm diÖn nh×n
cña m¾t. §n: librigena. Formatted
free ground water [5882] : n−íc tù do, n−íc
kh«ng ¸p
X: unconfined ground water.
free margin [5883] : r×a tù do.
R×a ngo¹i vi cña vá Ostracoda kh«ng kÓ
b¶n lÒ.
free meander [5884] : khóc uèn tù do. Deleted: .
Khóc uèn cong cña s«ng chiÕm chç rÊt dÔ
dµng do x©m thùc ngang.
free milling ore [5885] : quÆng dÔ tuyÓn.
free operculum [5886] : n¾p tù do.
PhÇn cña bäng Trïng hai l«ng roi
(Dinoflagellata) bÞ bao quanh hoµn toµn bëi c¸c
®−êng kh©u lç v¸ch bµo cã sù liªn kÕt kh«ng
®−êng kh©u víi phÇn cßn l¹i cña bäng. §n: free Formatted
opercular piece.
free vibrations [5887] : dao ®éng tù do.
free water [5888] : n−íc tù do.
freezing [5889] : ®ãng b¨ng.
Qu¸ tr×nh lµm cho chÊt láng to¶ nhiÖt vµ
®«ng ch¾c. Th«ng th−êng ®èi víi n−íc, nh−ng
còng chØ qu¸ tr×nh ®«ng cøng cña kim lo¹i nÊu
ch¶y, vµ qu¸ tr×nh nguéi l¹nh magma.
 Dt: freeze.
freezing interval [5890] : kho¶ng kÕt tinh.
X: crystallization interval.
freibergite [5891] : freibergit.
Kho¸ng vËt: (Ag, Cu)12 (Sb, As)4S13, ®ång
h×nh víi tetrahedrit.
freieslebenite [5892] : freieslebenit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp ®Õn x¸m sÉm:
PbAgSb3.
French drain [5893] : tho¸t n−íc kiÓu Ph¸p.
frenulum [5894] : quai.
Trô nhá nèi víi phÇn trong cña èng trô mét
gai ®¬n tia gÇn gèc mét mÊu nãn ë Trïng tia
Phaeodaria. Sn: frenula.
frequency transform [5895] : biÕn ®æi tÇn sè.
Mét qu¸ tr×nh thÓ hiÖn ¶nh b»ng c¸c thµnh
phÇn tÇn sè.
fresh [5896] : nh¹t.
Thuéc vÒ n−íc cã ®é tæng kho¸ng nhá.
fresh bit [5897] : mòi khoan míi.
fresh water [5898] : n−íc nh¹t.
N−íc cã ®é kho¸ng hãa thÊp (th−êng ®−îc
quy ®Þnh lµ kh«ng qu¸ 1g/l) thÝch hîp cho viÖc
¨n uèng vµ chÕ biÕn thùc phÈm.
§n: sweet water.
fresh water estuary [5899] : cöa s«ng
n−íc nh¹t.
1- Cöa s«ng cã nguån n−íc nh¹t ®æ vµo ®ñ
®Ó lo¹i trõ n−íc mÆn. X: positive estuary.
2- ë nh÷ng hå n−íc lín, cã nh÷ng nh¸nh ®æ
n−íc vÒ hå, phÇn tiÕp gi¸p gi÷a nh¸nh vµ hå
th−êng cã cöa réng, gäi lµ vïng chuyÓn tiÕp
gi÷a s«ng nh¸nh vµ hå; mùc n−íc ë ®©y chÞu
¶nh h−ëng cña mùc n−íc hå do seiches (thñy
triÒu gi¶, mùc n−íc dao ®éng ë hå) hoÆc wind
tides (thñy triÒu do giã t¹o nªn). Chç tiÕp gi¸p
gi÷a hå vµ nh¸nh s«ng th−êng cã doi ®Êt hoÆc
®Ëp ch¾n.
fresh water ice [5900] : b¨ng n−íc nh¹t.
B¨ng ®−îc h×nh thµnh bëi n−íc nh¹t ë s«ng
suèi, hå hoÆc ë d−íi ®Êt ®«ng kÕt l¹i khi nhiÖt
®é xuèng thÊp. §n: fresh ice.
fresh water lens [5901] : thÊu kÝnh n−íc nh¹t.
Khèi n−íc nh¹t cã h×nh d¹ng mét thÊu kÝnh,
diÖn ph©n bè hÑp, n»m trong vïng n−íc lî
(mÆn), th−êng gÆp ë nh÷ng cån c¸t ven biÓn
hay h¶i ®¶o.
fresh water limestone [5902] : ®¸ v«i
n−íc nh¹t.
Lo¹i ®¸ v«i ®−îc h×nh thµnh do sù tÝch tô
hoÆc kÕt tña cña n−íc nh¹t ë hå, s«ng suèi,
hang ®éng. §¸ v«i ë ®©y th−êng cã t¶o hoÆc
250
nèt sÇn.
freshwater estuary [5903] : cöa s«ng
n−íc nh¹t. Deleted: .
1- Cöa s«ng cã l−îng n−íc ch¶y vÒ v−ît qu¸ Deleted: a)
vµ lo¹i trõ n−íc mÆt cña biÓn.
2- §o¹n s«ng thÊp cña mét s«ng nh¸nh ®æ Deleted: b)
vµo hå lín lµ ®íi chuyÓn tiÕp tõ n−íc s«ng vµo
n−íc hå vµ bÞ ¶nh h−ëng mùc n−íc do mùc
n−íc hå thay ®æi.
freshwater limestone [5904] : ®¸ v«i
n−íc nh¹t.
Lo¹i ®¸ v«i ®−îc thµnh t¹o tõ sù tÝch tô trÇm
tÝch trong mét hå, s«ng suèi hay hang
n−íc nh¹t.
freshwater sediment [5905] : trÇm tÝch
n−íc nh¹t.
Mét trÇm tÝch ®−îc l¾ng ®äng trong m«i Deleted: .
tr−êng n−íc nh¹t.
Fresnian [5906] : Fresni.
BËc ë B¾c Mü. Eocen th−îng (n»m trªn
Nariz, n»m d−íi Refugi). Deleted: s¹ch
fresnoite [5907] : fresnoit
Kho¸ng vËt: Ba2TiSiO8.
freudenbergite [5908] : freudenbergit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu ®en: Deleted: (a)
Na2(Ti, Fe)8O16. Deleted: 1- N−íc chøa < 1000mg/lÝt
friction [5909] : ma s¸t, lùc ma s¸t. c¸c chÊt r¾n hßa tan. Nh×n chung n−íc >
500mg/lÝt lµ kh«ng phï hîp víi n−íc
Sù (lùc) c¶n l¹i chuyÓn ®éng cña mét vËt thÓ uèng vµ nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. ¶
trªn mét vËt thÓ kh¸c. Khi ¸p lùc t¨ng lªn, diÖn Deleted: (b)
tÝch tiÕp xóc gi÷a hai vËt thÓ cïng t¨ng. Do vËy,
Deleted: 2- Trong sö dông chung, n−íc
lùc c¶n ma s¸t tØ lÖ thuËn víi ¸p lùc gi÷a c¸c vËt cña suèi vµ c¸c hå kh«ng bÞ ¶nh h−ëng
thÓ vµ kh«ng phô thuéc vµo diÖn tÝch tiÕp xóc bëi n−íc muèi hay c¸c ®¸ chøa muèi.
gi÷a chóng; Ma s¸t ©m, lùc ma s¸t x¶y ra ®èi Deleted: ngät
víi mãng cäc, khi ®Êt xung quanh lón sôt Deleted: a)
nhanh h¬n cäc, chÊt thªm t¶i lªn cäc. Deleted: ngät
friction angle [5910] : gãc ma s¸t, gãc néi ma
Deleted: chèng
s¸t cña ®Êt, ®¸.
X: angle of internal friction. Deleted: khi
friction breccia [5911] : d¨m kÕt siÕt Ðp; d¨m Deleted: chuyÓn ®éng
kÕt cµ n¸t. Deleted: b)
Lo¹i d¨m kÕt cã thµnh phÇn lµ c¸c m¶nh ®¸ Deleted: cµng
vì vôn h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh chµ s¸t. VÝ dô
Deleted: lªn
lo¹i d¨m kÕt thµnh t¹o do qu¸ tr×nh chµ s¸t gi÷a
Deleted: ngät
hai c¸nh víi nhau cña mét ®øt g·y.
friction circle method [5912] : ph−¬ng ph¸p Deleted: ngät
®−êng trßn ma s¸t. Deleted: ngät
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh cung (mÆt) tr−ît
trong ®Êt.
friction only wedge stability charts [5913] : Deleted: hå
ph−¬ng ph¸p (to¸n ®å) tÝnh ®é æn ®Þnh cña
khèi nªm chØ dùa trªn lùc ma s¸t.
friction pile [5914] : cäc ma s¸t.
 frictional resistance [5915] : søc kh¸ng
ma s¸t.
fridrichite [5916] : fridrichit.
Kho¸ng vËt: Cu5Pb5Bi7S18 lo¹t aikinit-
bismuthinit cã cÊu tróc ®éc ®¸o.
friedelite [5917] : friedelit.
Kho¸ng vËt mµu hång-®á:
Mn8Si6O18(OH,Cl)4.3H2O.
fringe [5918] : diÒm.
PhÇn ngo¹i vi hai líp máng bÞ rç ë gi¸p ®Çu
Bä ba thïy thuéc hä Trinucleidae vµ
Harpetidae.
fritting [5919] : thiªu kÕt.
Sù tan ch¶y tõng phÇn cña th¹ch anh vµ
kho¸ng vËt kh¸c, mçi h¹t trë nªn trßn h¬n do sù
ph©n ®íi cña thñy tinh. KÕt qu¶ sù nung ch¶y
trong tù nhiªn lµ do t¸c dông tiÕp xóc cña basalt
vµ dung nham nói löa víi c¸c ®¸ bÞ tiÕp xóc.
fritzscheite [5920] : fritzscheit.
Kho¸ng vËt: Mn(UO2)2(VO4)2.10H2O (?)
thuéc nhãm autunit.
frohbergite [5921] : frohbergit.
Kho¸ng vËt: FeTe2, ®ång h×nh víi marcasit.
frolovite [5922] : frolovit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: CaB2O4.4H2O.
frondelite [5923] : frondelit.
Kho¸ng vËt: MnFe4+3(PO4)3(OH)5.
frondose [5924] : quÇn thÓ d¹ng l¸ phøc.
Nãi vÒ tËp qu¸n t¨ng tr−ëng d¹ng l¸ phøc
dÑp cña quÇn thÓ Rªu ®éng vËt M«i hÑp
(Stenolaemata) kh«ng cã phiÕn gi÷a.
front [5925] : mÆt tr−íc, phÝa tr−íc; tr¸n.
1- (®m) §o¹n s−ên dèc ngoµi cïng cña d·y
nói, Ýt nhiÒu d¹ng tuyÕn ®−îc n©ng lªn cao h¬n
b×nh nguyªn hoÆc cao nguyªn; PhÇn ®Êt ®èi
diÖn víi biÓn hay ®¹i d−¬ng.
2- (cs) PhÇn cña mai Vá gi¸p M−êi ch©n
(Decapoda) thuéc ph©n bé Mai ng¾n
(Brachyura) (cua) n»m gi÷a hai hèc m¾t.
front bay [5926] : vÞnh tiÒn tiªu, vÞnh ngoµi.
VÞnh kh«ng c©n ®èi, réng vµ n«ng, nèi liÒn
víi biÓn qua eo biÓn gi÷a c¸c ®¶o ch¾n däc theo
bê biÓn.
frontal [5927] : tr¸n.
Thuéc phÇn tr¸n, nhÊt lµ thuéc phÝa mang lç
æ cña c¸ thÓ Rªu ®éng vËt hoÆc quÇn thÓ, hoÆc
thuéc ®o¹n gi÷a hai hèc m¾t ë sä ®éng vËt cã
x−¬ng sèng. §n: obverse.
frontal apron [5928] : tÊm ch¾n tr−íc, ng−ìng
tr−íc.
frontal membrane [5929] : mµng v¸ch tr−íc.
PhÇn kh«ng v«i hãa cña v¸ch tr−íc ë Rªu
251
®éng vËt MiÖng m«i (Cheilostomata) cã c¸c c¬
v¸ch b¸m vµo; nã cã thÓ lé ra hoÆc bÞ khiªn
tr−íc v−ît vßng cung qua.
frontal plate [5930] : m¶nh tr¸n.
Chïy bÞ biÕn ®æi cña Vá gi¸p M−êi ch©n Deleted: v
(Decapoda) thuéc ph©n bé Mai ng¾n
(Brachyura) mang mét mÊu nh« ra gi÷a c¸c r©u
nhá ®Ó hîp nhÊt víi vïng xen r©u miÖng.
frontal pore [5931] : lç tr−íc.
Mét lç ë phÝa tr−íc cña vá m¹ng l−íi Trïng
tia vµ tiÕp gi¸p víi vßng nÒn, vÒ bÒ ngoµi gièng
víi lç øc.
frontal region [5932] : vïng tr−íc. Deleted: .
PhÇn tr−íc-gi÷a cña mai mét sè Vá gi¸p
M−êi ch©n (Decapoda) gåm chïy vµ diÖn phÝa
sau nã.
frontal scar [5933] : vÕt sÑo tr−íc.
VÕt sÑo ë bªn trong mai mét Ostracoda, ë
ngay tr−íc vµ phÝa l−ng vÕt b¸m c¬ khÐp vá.
frontal shield [5934] : khiªn tr−íc.
PhÇn chÊt v«i cña bÒ mÆt tr−íc mét Rªu
®éng vËt MiÖng m«i (Cheilostomata), ph¸t triÓn
víi nh÷ng kiÓu kh¸c nhau, víi mèi quan hÖ
kh¸c nhau víi thµnh æ tr−íc cña c¸ thÓ.
frontal wall [5935] : thµnh æ tr−íc.
Thµnh æ c¸ thÓ ngoµi cña Rªu ®éng vËt
MiÖng m«i (Cheilostomata) vµ mét sè M«i hÑp
(Stenolaemata) b¸m vµo v¸ch chøa lç miÖng vµ
t¹o nªn mét c¹nh tr−íc cho c¸ thÓ.
frost [5936] : s−¬ng muèi, s−¬ng gi¸.
frost action [5937] : t¸c ®éng do ®ãng b¨ng.
frost boil [5938] : s¶n phÈm b¨ng tan. Deleted: .
Sù tÝch lòy n−íc d− thõa vµ bïn ®éc lËp tõ Deleted: .
b¨ng, ®Êt nhê sù t¨ng n−íc m¹ch do tan b¨ng. Deleted: a)
frost heave [5939] : gi·n në vµ n©ng nÒn ®Êt
do t¸c ®éng cña n−íc trong ®Êt bÞ ®ãng b¨ng.
frost in the ground [5940] : ®ãng b¨ng trong
®Êt nÒn.
X: permafrost.
frost resistance [5941] : søc kh¸ng ®èi Deleted: .
víi b¨ng.
froth flotation [5942] : tuyÓn næi kiÓu bät.
frustule [5943] : gi¸p vá.
Thµnh æ chÊt silic cña T¶o silic (Diatomeae)
gåm hai nöa, vá ngoµi vµ vá trong, cã h×nh hép
vµ t« ®iÓm mÆt ngoµi.
fucoid [5944] : hãa th¹ch d¹ng t¶o.
Tªn kh«ng chÝnh thøc hiÖn nay ®−îc ¸p Formatted
dông mét c¸ch kh«ng chÆt chÏ cho mét cÊu tróc
trÇm tÝch d¹ng hang hay vÕt bß kh«ng x¸c ®Þnh Deleted: .
®−îc coi lµ hãa th¹ch vÕt, nh−ng kh«ng xÕp vµo
gièng nµo ®· m« t¶. Cã t¸c gi¶ coi nã lµ di tÝch
cña T¶o biÓn Fucus vµ vÒ sau ®−îc coi lµ hang
kiÕm ¨n ph©n nh¸nh ®Òu ®Æn, h×nh èng, d¹ng
ch÷ U cña mét ®éng vËt biÓn ®−îc xÕp vµo
"gièng" d¹ng thùc vËt Fucoides.
ThuËt ng÷ nµy cßn ®−îc ¸p dông réng r·i
cho vÕt bß cña Vá gi¸p, hang giun, vÕt bß cña
®éng vËt Th©n mÒm, dÊu vÕt cña thñy triÒu hay
sãng ®¸nh; còng dïng ®Ó chØ hãa th¹ch T¶o,
hoÆc mét hãa th¹ch gièng T¶o, hoÆc di tÝch hay
vÕt in cña T¶o biÓn; rong biÓn thuéc bé T¶o
n©u (Fucales). §n: fucoidal.
fugitive [5945] : kh«ng l©u bÒn.
Trong sinh th¸i häc, nãi vÒ mét sinh vËt,
nhÊt lµ mét loµi c©y kh«ng æn ®Þnh l©u bÒn, cã
kh¶ n¨ng biÕn mÊt.
fugitive species [5946] : loµi kh«ng l©u bÒn.
fukuchilite [5947] : fukuchilit.
Kho¸ng vËt: Cu3FeS8.
fulcral plate [5948] : phiÕn tùa b¶n lÒ.
PhiÕn nhá næi lªn bªn trªn mÆt vá m¶nh l−ng
ë Tay cuén, kÐo dµi gi÷a mÐp sau vµ nÒn gê tay,
vµ giíi h¹n hèc r¨ng vÒ phÝa sau vµ phÝa bªn.
fulcral ridge [5949] : gê tùa.
§−êng gê trªn mÆt khíp cña mét x−¬ng HuÖ
biÓn cã t¸c dông lµm trôc tùa cho c¸c chuyÓn
®éng kh¸c nhau.
fulgurite [5950] : fulgurit, ®¸ sÐt ®¸nh, l−ìi
tÇm sÐt.
ThÓ ®¸ cã cÊu t¹o kh«ng ®Òu, kh«ng cã quy
luËt tr«ng nh− thuû tinh, d¹ng tÊm d¹ng que
hoÆc kÕt vá nãng ch¶y cña c¸t rêi (hiÕm khi c¶
®¸ cøng) g©y ra bëi sÐt ®¸nh, th−êng thÊy trªn
c¸c ®Ønh nói kh«ng cã c©y cèi c¸c ®ôn c¸t trong
sa m¹c, hoÆc bê hå. Nã cã chiÒu dµi kho¶ng
40cm, ®−êng kÝnh 5-6 cm. Tªn xuÊt xø tõ ch÷
Latin fulgur nghÜa lµ chíp-sÐt (lightning). §n:
lightning stone; lightning tube; sand tube.
fully penetrating well [5951] : giÕng khoan
hoµn chØnh.
GiÕng khoan ®Õn ®¸y tÇng chøa n−íc, cã
chiÒu dµi èng läc b»ng chiÒu dµi cña tÇng.
fuloppite [5952] : fulopit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m-ch×, xanh nh¹t, vµng
®ång sØn: Pb3Sb8S15.
fumarole [5953] : lç phun.
Lç khÝ phun ë c¸c vïng cã ho¹t ®éng
nói löa.
fumarole field [5954] : tr−êng fumarole,
tr−êng phun.
fumarole mound [5955] : ô khÝ phun.
ô ®Êt ®¸ nhá mµ tõ ®ã khÝ, hoÆc khÝ l−u
huúnh phun ra.
252
fumarolic stage [5956] : giai ®o¹n phun khÝ.
Giai ®o¹n muén hoÆc tµn lôi cña ho¹t ®éng
nói löa ®Æc tr−ng bëi sù phun khÝ hoÆc h¬i ë
häng nói löa hoÆc c¸c lç phun khÝ.
fume cloud [5957] : m©y h¬i cña c¸c khÝ.
§¸m m©y khãi h¬i tõ c¸c th©n dung nham
nói löa tho¸t ra.
functional morphology [5958] : h×nh th¸i häc
theo chøc n¨ng.
M«n nghiªn cøu vÒ h×nh d¹ng vµ cÊu t¹o cña
mét sinh vËt trong mèi liªn quan víi sù thÝch Deleted:
nghi cña nã víi mét m«i tr−êng riªng vµ sù
sèng sãt d−íi nh÷ng hoµn c¶nh riªng; cßn cã
nghÜa lµ h×nh th¸i cña mét ®éng vËt hay thùc
vËt ®Ó ®¸p øng hoÆc ®· ®¸p øng c¸c thay ®æi vµ
hoµn c¶nh m«i truêng.
Fungi [5959] : NÊm.
T¶n thùc vËt dÞ d−ìng, ®a bµo, nãi chung lµ
thùc vËt cã kÝch th−íc hiÓn vi, cã thÓ sèng kiÓu
thùc vËt ho¹i sinh, céng sinh hay ký sinh trªn
c©y xanh. Chóng cã thÓ cã nhiÒu tæ tiªn (nguån
gèc). Tuæi: Ýt nhÊt tõ TiÒn Cambri muén. Si:
fungus. ThuËt ng÷ kh«ng chÝnh thøc dïng ®Ó Formatted
chØ mét c¸ thÓ nÊm.
funicle [5960] : gê xo¾n trong.
Mét gê hÑp cuén xo¾n tõ m«i trong cña vá
Ch©n bông ®i lªn tíi rèn.
funicular water [5961] : n−íc liªn kÕt.
§n: adhesive water; attached water; Formatted
pendular water; pellicular water. Formatted
funnel intrusion [5962] : x©m nhËp Formatted
h×nh phÔu.
Formatted
X©m nhËp magma víi d¹ng h×nh nãn ng−îc,
ph©n líp ®Æc tr−ng, vµ cã thµnh phÇn mafic
hoÆc siªu mafic.
furca [5963] : ch¹c.
§èt bông cuèi chia lµm hai ch¹c ë mét sè
Vá gi¸p. Sn: furcae. Formatted
furcula [5964] : x−¬ng ch¹c, gai ch¹c.
Ch¹c x−¬ng ®ßn hay x−¬ng ®ßn nèi liÒn ë
chim; gai h×nh ch¹c x−¬ng ®ßn ë Bät biÓn.
furnace bottom [5965] : ®¸y lß.
fusibility scale [5966] : thang nãng ch¶y.
Thang nhiÖt ®é ®−îc x¸c ®Þnh dùa theo sù
nãng ch¶y cña nh÷ng kho¸ng vËt chuÈn, dïng
®Ó so s¸nh víi nh÷ng kho¸ng vËt kh¸c. PhÐp
ph©n tÝch nµy sö dông ®Ìn ®èt vµ èng thæi.
NhiÖt ®é nãng ch¶y chuÈn cña mét sè kho¸ng
vËt: stibit-550oC, chalcopyrit-800oC, actinolit:
1200oC.
fusiform bomb [5967] : bom d¹ng thoi.
Bom nói löa vuèt nhän hai ®Çu vµ phÇn gi÷a
phång to; bao gåm c¶ hai d¹ng: bom xoay trßn
vµ bom d¹ng con suèt.
fusion [5968] : nãng ch¶y.
1- Qu¸ tr×nh ë ®ã chÊt r¾n trë thµnh chÊt
láng do sù cung cÊp nhiÖt; sù nãng ch¶y.
2- Sù hîp nhÊt hoÆc sù trén lÉn cña hai chÊt
(hoÆc nhiÒu h¬n) ®ång thêi víi sù nãng ch¶y.
fusite [5969] : fusit.
Mét kiÓu vi t−íng ®¸ than chøa Ýt nhÊt 95%
fusinit. §ã lµ mét biÕn thÓ cña inertit.
fusoclarain [5970] : fusoclara.
Mét kiÓu t−íng ®¸ chuyÓn tiÕp cña than, ®Æc
tr−ng bëi sù cã mÆt cña fusinit vµ vitrinit víi
c¸c hîp phÇn h÷u c¬ kh¸c; fusinit cã hµm l−îng
Ýt h¬n so víi trong clarofusain. §n: fusoclarite.
fusodurain [5971] : fusodura.
Mét kiÓu t−íng ®¸ than chuyÓn tiÕp gi÷a
durain vµ fusain, nh−ng durain chiÕm −u
thÕ h¬n.
253
fusotelain [5972] : fusotela.
Mét kiÓu t−íng ®¸ than chuyÓn tiÕp gi÷a telain
vµ fusain, nh−ng telain chiÕm −u thÕ h¬n.
fusovitrain [5973] : fusovitra. Deleted: a
Mét kiÓu t−íng ®¸ than chuyÓn tiÕp gi÷a
vitrain vµ fusain, nh−ng vitrain chiÕm −u thÕ Deleted: b
h¬n. §n: fusovitrite.
fusulinacean [5974] : Trïng thoi (fusulinacea) Deleted: r
Trïng lç thuéc mét liªn hä ®Æc tr−ng bëi Formatted
mét vá h×nh c¸i thoi, h×nh d¹ng cÇu, hoÆc h×nh
®Üa víi cÊu tróc trong phøc t¹p.
fusulinid [5975] : Trïng thoi (Fusulinidae). Formatted
Trïng lç thuéc mét hä ®Æc tr−ng bëi mét vá
kÐo dµi, cã nhiÒu phßng b»ng chÊt v«i vi h¹t, Deleted: ,
th−êng gièng h×mh h¹t lóa. Tuæi: tõ Ordovic
®Õn Trias. §n: fusuline. Formatted
fusulinid limestone [5976] : ®¸ v«i fusulinid.
Lo¹i ®¸ v«i Trïng lç cã thµnh phÇn chñ yÕu
lµ vá cña fusulinid.
gabbro [5977] : gabro.
1- Trong ph©n lo¹i cña IUGS, lµ lo¹i ®¸ x©m
nhËp cã gi¸ trÞ Q n»m gi÷a 0 vµ 5, P/(A+P) lín
h¬n 90 vµ plagioclas nhiÒu Ca h¬n An50.
2- Nhãm ®¸ magma x©m nhËp basic sÉm
mµu chøa plagioclas basic (th−êng lµ labradorit
hoÆc bytownit) vµ clinopyroxen (augit) cã hoÆc
kh«ng cã olivin vµ orthopyroxen. T−¬ng ®−¬ng
víi phun trµo basalt. Apatit vµ magnetit hoÆc
ilmenit lµ kho¸ng vËt phô. Gabro xÕp vµo
monzonit víi sù cã mÆt cña feldspar kiÒm.
TÝnh chÊt ®Ó ph©n biÖt gabro víi diorit lµ
plagioclas víi h¬n 50% anorthit; th¹ch anh 0-
20% thµnh phÇn s¸ng mµu, vµ tû sè
plagioclas/tæng feldspar lµ 90/100. Tªn gabro
theo ®Þa danh thÞ trÊn Gabro ë Tuscany, Italia.
gabbroic layer [5978] : líp basalt.
gabbroid [5979] : gabroid.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS, lµ thuËt ng÷ s¬
bé chØ lo¹i ®¸ x©m nhËp víi Q nhá h¬n 20 hoÆc
F nhá h¬n 10, P/(A+P) lín h¬n 65 vµ
pl/(pl+px+ol) kho¶ng 10 ®Õn 90.
Ss: leucogabbroid; melagabbroid.
2- Nãi vÒ mét lo¹i ®¸ gièng gabro.
gabbronorite [5980] : gabronorit.
Trong ph©n lo¹i cña IUGS, lµ lo¹i ®¸ x©m
nhËp tháa m·n ®Þnh nghÜa vÒ gabro, trong ®ã
pl/(pl+px+ol) vµ pl/(pl+px+hbl) tõ 10 ®Õn 90
vµ ol/(pl+px+ol) vµ hbl/(pl+px+hbl) nhá h¬n 5.
gabbrophyre [5981] : gabrophyr.
Lµ lo¹i ®¸ porphyrit s©u võa chøa ban tinh
labradorit vµ augit trªn nÒn plagioclas Ca vµ
hornblend. Tõ do thãi quen, kh«ng nªn dïng.
gabion [5982] : rä ®¸ chèng sãng vµ xãi mßn
(®cctr).
gabrielsonite [5983] : gabrielsonit.
Kho¸ng vËt: PbFe(AsO4)(OH).
gadolinite [5984] : gadolinit.
Kho¸ng vËt mµu ®en, ®en-xanh nh¹t hoÆc
n©u: Be2FeY2Si2O10, nguån ®Êt hiÕm.
254
gadolinium [5985] : gadoli (Gd).
Nguyªn tè hãa häc sè 64, nguyªn tö l−îng
157,253; tû träng 7,901g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nÆng REE, lithophil, cã 7 ®ång vÞ bÒn vµ
23 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Gd trong vá
lôc ®Þa trªn lµ 2,8ppm. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ monazit, bastnaezit, gadolinit. Ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS. §−îc sö dông trong
ngµnh thñy tinh, sø c¸ch ®iÖn, nam ch©m
Gd-Y, v.v.
gagarinite [5986] : gagarinit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu kem, vµng
nh¹t hoÆc hång: Na Ca Y (F, Cl)6.
gage [5987] : ®Çu ®o, dông cô ®o (®cctr).
§n: gauge.
gageite [5988] : gageit.
Kho¸ng vËt: (Mn, Mg, Zn)7 Si2O7(OH)8.
gahnite [5989] : gahnit.
Kho¸ng vËt: ZnAl2O4 mµu ®en-xanh ®Õn
vµng nh¹t, x¸m hoÆc ®en, thuéc lo¹t spinel,
th−êng chøa magnesi. §n: zinespinel.
gahnospinel [5990] : gahnospinel.
Lo¹i spinel chøa kÏm mµu xanh hoÆc
xanh nh¹t.
gaidonnayite [5991] : gaidonayit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Na2ZnSi3O92H2OP.
l−ìng h×nh víi catapleiit.
gaitite [5992] : gaitit.
Kho¸ng vËt: H2Ca2Zn(AsO4)2(OH)2 chøa Zn
t−¬ng tù víi talmessit.
gaize [5993] : gaize.
1- Lo¹i c¸t kÕt glauconit h¹t mÞn giµu mica,
xèp, chøa nhiÒu silic xuÊt lé trong c¸c ®¸ tuæi
Creta ë gi÷a n−íc Ph¸p vµ BØ.
2- TrÇm tÝch vôn v«i ®−îc silic g¾n kÕt.
galaxite [5994] : galaxit.
Kho¸ng vËt mµu ®en lo¹t spinel: MnAl2O4.
Mangan mét phÇn bÞ s¾t hãa trÞ 2 thay thÕ vµ
alumin mét phÇn bÞ s¾t hãa trÞ 3 thay thÕ.
galea [5995] : mÊu nãn, èng nãn, thïy nãn.
 MÊu h×nh nãn trong khung x−¬ng cña
Trïng tia Phaeodaria; ë ®éng vËt d¹ng NhÖn
(Arachnida) thuéc nhãm gi¶ Bä c¹p lµ mét èng
trªn ngãn cö ®éng ®−îc cña ch©n k×m; ë Vá
gi¸p lµ thïy ngoµi h×nh nãn hÑp cña ®èt thø hai
chi hµm ®Çu tiªn, n»m liÒn kÒ m¶nh
nghiÒn trong.
galeite [5996] : galeit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng: Na15(SO4)5F4Cl.
galena [5997] : galen (galenit).
Kho¸ng vËt mµu x¸m-xanh nh¹t ®Õn x¸m
ch×: PbS, th−êng chøa b¹c. Galen cã d¹ng tinh
thÓ lËp ph−¬ng hoÆc khèi t¸m mÆt, khèi ®Æc sÝt
hoÆc h¹t nhá, th−êng kÕt hîp víi sphalerit
trong c¸c m¹ch, trong ®¸ v«i, dolomit vµ c¸t
kÕt: galen cã ¸nh kim s¸ng, c¾t khai rÊt hoµn
toµn theo khèi lËp ph−¬ng vµ rÊt nÆng. Galen lµ
kho¸ng vËt quÆng ch× quan träng nhÊt vµ lµ
nguån b¹c chñ yÕu. §n: galenite; lead glance;
blue lead.
galenite [5998] : galenit (galen).
X: galena.
galenobismutite [5999] : galenobismutit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch× hoÆc tr¾ng thiÕc:
PbBi2S4.
galkhaite [6000] : galkhait.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng:
(Hg,Cu,Zn)(As,Sb)S2
galleries [6001] : hÇm tho¸t n−íc.
R·nh, cèng, hÇm tho¸t n−íc, thu n−íc.
gallery [6002] : hµnh lang thu n−íc;
®−êng th«ng.
1- (®cthv) X: infiltration gallery.
2- (cs) Kho¶ng kh«ng gian më ë bªn trong,
kÐo dµi liªn tôc gi÷a c¸c phiÕn liÒn kÒ cña phÇn
lín bé x−¬ng chung ®éng vËt d¹ng Lç tÇng
(Stromatoporata), bÞ c¸c thanh xµ vµ m« bät
lÊp ®i mét phÇn.
gallite [6003] : galit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: CuGaS2.
gallium [6004] : gali (Ga).
Nguyªn tè hãa häc sè 31, nguyªn tö l−îng
69,7231; tû träng 5,904g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nÆng, chalcophil, cã 2 ®ång vÞ bÒn vµ 23
®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Ga trong c¸c ®¸
(ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 14, siªu mafic 0,5,
gabro-basalt 17, granit granodiorit 18, ®¸ phiÕn
20, n−íc ®¹i d−¬ng 0,00003mg/l, n−íc s«ng
suèi 0,0001mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
songeit Ga(OH)3, galit CuGaS2. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS, INAA. S¶n l−îng thÕ giíi
20 T/n¨m. §−îc sö dông trong ngµnh ®iÖn tö
(b¸n dÉn, transitor), hãa trÞ liÖu, v.v.
gallon [6005] : galon.
255
§¬n vÞ ®o thÓ tÝch chÊt láng. 1 galon Anh =
4,546 lÝt, 1 galon Mü = 3,785 lÝt.
galmei [6006] : b¸n h×nh.
X: hemimorphite.
galmei ore [6007] : quÆng chøa calamin,
smitsonit.
galumbaite [6008] : galumbait.
Kho¸ng vËt: CaAl2(PO4)2 (OH)2.H2O.
gamagarite [6009] : gamagarit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Ba4(Fe, Mn)2V4O15(OH)2
gamma [6010] : gamma.
1- (kv) VÝ dô "th¹ch gamma".
2- (t®c) Nh÷ng ®Æc tr−ng phi tuyÕn tÝnh cña
thiÕt bÞ hiÓn thÞ ¶nh.
3- (®vl) §¬n vÞ ®o c−êng ®é tõ tr−êng.
gamma correction [6011] : hiÖu chØnh gama.
Mét kü thuËt bï sè liÖu h×nh ¶nh do c¸c tÝnh
chÊt phi tuyÕn tÝnh cña thiÕt bÞ hiÓn thÞ.
gamma gamma log [6012] : ®o gamma-
gamma lç khoan hay gamma mËt ®é.
§n: density log.
gamma ray log [6013] : ®−êng cong ®o
gamma carota.
§−êng cong ®o ho¹t ®é phãng x¹ tù nhiªn
trong lç khoan cña ®Êt ®¸ trong lç khoan.
§−êng cong gamma carota ®−îc sö dông ®Ó
liªn kÕt vØa than vµ ph©n chia vØa than, ®¸
phiÕn sÐt vµ ®¸ c¸t kÕt, ®¸ carbonat vµ ®¸ trÇm
tÝch do bèc h¬i.
gamma ray spectrometer [6014] : m¸y ®o
phæ tia gamma.
C«ng cô ®o sù ph©n bè n¨ng l−îng, hoÆc
phæ cña c¸c tia gamma tõ c¸c nguån tù nhiªn
hoÆc nh©n t¹o. M¸y ®o phæ gamma ®−îc sö
dông ®o phæ gamma m¸y bay (®o phæ c¸c
nguyªn tè kalium, thorium vµ radium).
gamma ray spectrometry [6015] : phÐp ®o
phæ tia gamma.
gangue [6016] : ®¸ quÆng.
§¸ quÆng, quÆng nghÌo kh«ng cã gi¸ trÞ.
§¸ hoÆc kho¸ng vËt kh«ng cã gi¸ trÞ trong
quÆng, lµ mét phÇn cña quÆng nh−ng kh«ng cã
gi¸ trÞ, cÇn hñy bá. §−îc t¸ch ra khái quÆng
khi lµm giµu quÆng. Ss: ore mineral.
ganister [6017] : ganister.
Lo¹i c¸t kÕt th¹ch anh hoÆc quartzit h¹t
mÞn, cøng ch¾c dïng ®Ó s¶n xuÊt g¹ch silic.
Thµnh phÇn cña chóng bao gåm c¸c h¹t th¹ch
anh nöa gãc c¹nh (®−êng kÝnh trong kho¶ng
0,15-0,5mm, mÆc dï cã mét sè t¸c gi¶ sö dông
ranh giíi d−íi lµ 0,05mm) ®−îc silic thø sinh
g¾n kÕt. Ganister ph©n biÖt víi phiÕn silic
(chert) bëi kiÕn tróc h¹t râ rµng, hµm l−îng
silic Èn tinh hoÆc chalcedon thÊp.
ganomalite [6018] : ganomalit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, kh«ng mµu ®Õn
mµu x¸m: Ca2Pb3Si3O11.
ganophylite [6019] : ganophylit.
Kho¸ng vËt mµu n©u:
(Na,K)(Mn,Fe,Al)5(SiAl)5O15.2H2O.
gap [6020] : gi¸n ®o¹n.
X: break.
gara [6021] : gara.
§¸ cã d¹ng nÊm, xuÊt hiÖn ë vïng kh« nãng
ho¨c sa m¹c. Sn: gour.
garavellite [6022] : garavelit.
Kho¸ng vËt: FeSbBiS4.
garnet [6023] : granat, garnet.
1- Nhãm kho¸ng vËt cã c«ng thøc chung:
A3B2(SiO4)3 trong ®ã A = Ca, Mg, Fe+2 vµ
Mn+2, B = Al, Fe+3, V+3 vµ Cr.
2- Nh÷ng kho¸ng vËt cña nhãm granat:
almandin, andradit, grosular, pyrop, spesartin,
avarovit vµ goldmanit. Granat lµ kho¸ng vËt
gißn, trong suèt ®Õn b¸n trong, ¸nh thñy tinh,
kh«ng c¾t khai, mµu thay ®æi nh−ng chñ yÕu lµ
mµu ®á ®Ëm. Granat lµ kho¸ng vËt phô trong
c¸c ®¸ magma, nh−ng phæ biÕn d¹ng tinh thÓ
®¼ng th−íc, tù h×nh hoÆc d¹ng h¹t trong ®¸
biÕn chÊt (gneis, ®¸ phiÕn mica, eclogit).
Granat mµu ®Ñp, trong lµ ®¸ quý. Granat
th−êng dïng lµm bét mµi c«ng nghiÖp.
garnierite [6024] : garnierit.
1- Tªn nhãm silicat mangesi-nickel,
nghÌo n−íc.
2- Kho¸ng vËt mµu xanh hoÆc xanh nh¹t:
(Ni,Mg)3Si2O5(OH)4. TØ lÖ Ni:Mg cao.
Garnierit ®· ®−îc coi nh− lµ kh«ng cã cÊu tróc
tinh thÓ, nh−ng cã thÓ lµ hÖ ®¬n nghiªng: ®«i
khi nã ®−îc xem nh− lµ antigorit giµu nickel.
Garnierit lµ kho¸ng vËt quÆng nickel quan
träng vµ còng ®· ®−îc sö dông lµm ®¸ quý.
§n: noumeit, nepouit.
garrelsite [6025] : garelsit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Ba3NaSi2B7O16(OH)4
garronite [6026] : garonit.
Kho¸ng vËt: Na2Ca5Al12Si20O64 .27H2O.
gas [6027] : khÝ tù nhiªn.
Mét hçn hîp hydrocarbon nhÑ d−íi d¹ng
khÝ sinh ra trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, chñ yÕu lµ
methan (CH4), Ýt h¬n lµ etan (C2H6), propan
(C3H8) vµ cßn cã khÝ kh«ng ph¶i lµ
hydrocarbon: h¬i n−íc, CO2, N, He. KhÝ cã
mÆt ë d¹ng pha khÝ tù do hoÆc hßa tan trong
dÇu th«.
gas blanket [6028] : líp phñ khÝ.
KhÝ n»m trªn bÒ mÆt chÊt láng trong
256
bån chøa.
gas cap [6029] : mò khÝ.
Líp khÝ tù do n»m trªn líp dÇu trong c¸c
bÉy dÇu khÝ.
gas cap gas [6030] : khÝ mò khÝ.
KhÝ thiªn nhiªn cña mò khÝ tù do trong bÓ
dÇu b·o hßa.
gas chromatogram [6031] : s¾c phæ khÝ, biÓu
®å cña s¾c ký khÝ.
gas chromatograph [6032] : m¸y s¾c ký khÝ.
ThiÕt bÞ ph©n tÝch khÝ cã t¸c dông t¸ch c¸c
khÝ víi nhau.
gas chromatography [6033] : s¾c ký khÝ.
PhÐp ph©n tÝch c¸c hîp chÊt khÝ.
gas chromatography mass spectrometry
[6034] : s¾c ký khÝ -khèi phæ ký.
HÖ thèng ph©n tÝch kÕt hîp s¾c ký khÝ vµ
khèi phæ ký.
gas coal [6035] : than bitum, than khÝ.
Than chøa bitum phï hîp víi viÖc s¶n xuÊt
khÝ ch¸y bëi v× nã chøa tíi 33-38% chÊt láng
dÔ bay h¬i. §n: coal gas.
gas cut mud [6036] : bïn khoan cã chøa khÝ
hßa tan.
gas heave structure [6037] : cÊu t¹o khÝ në.
KiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch h×nh thµnh do sù
tr−¬ng phång cña khÝ.
gas inclusion [6038] : bao thÓ khÝ.
Bao thÓ trong kho¸ng vËt chøa hÇu nh− hoÆc
100% khÝ. Dùa vµo bao thÓ nµy cã thÓ ph©n
biÖt ®¸ quý nh©n t¹o víi ®¸ quý tù nhiªn.
gas pool [6039] : bÓ khÝ.
Sù tÝch lòy dÇn dÇn cña khÝ tù nhiªn ë gÇn
trªn mÆt, ®¹t ®Õn tr÷ l−îng kinh tÕ.
gas pressure [6040] : ¸p suÊt khÝ
gas sand [6041] : c¸t chøa khÝ
Lo¹i c¸t hoÆc c¸t kÕt chøa mét l−îng lín
khÝ tù nhiªn.
gas water contact [6042] : mÆt ranh giíi gi÷a
khÝ-n−íc.
gas water interface [6043] : tiÕp xóc khÝ-n−íc
gas well [6044] : giÕng khÝ.
Mét giÕng cã kh¶ n¨ng cung cÊp khÝ tù
nhiªn hoÆc chñ yÕu lµ khÝ tù nhiªn.
gash breccia [6045] : d¨m sËp lë.
Lo¹i d¨m kÕt h×nh thµnh tõ sù sËp lë t−êng
v¸ch cña hang ®éng do qu¸ tr×nh xãi mßn d−íi
t¸c ®éng hoµ tan cña n−íc ngÇm.
gaspeite [6046] : gaspeit.
Kho¸ng vËt: (Ni,Mg,Fe)CO3, thuéc nhãm
calcit.
gasteropod [6047] : Ch©n bông.
X: gastropod.
gastralium [6048] : gai vÞ, x−¬ng s−ên gi¶.
 Gai chuyªn hãa cña Bät biÓn n»m lãt
khoang trung t©m; ë ®éng vËt bèn ch©n h¹
®¼ng lµ x−¬ng s−ên gi¶ ë bông. Sn: gastralia.
gastropod [6049] : Ch©n bông (Gastropoda)
§éng vËt Th©n mÒm thuéc mét líp mµ c¸c
®¹i biÓu cã ®Æc tr−ng lµ cã ®Çu râ rµng trªn ®ã
cã m¾t vµ xóc tu, vµ phÇn lín cã vá ®¬n chÊt
v«i th−êng cuén xo¾n, kh«ng chia phßng, ®Ønh
kÝn, thÝ dô nh− c¸c lo¹i èc. Tuæi: tõ Cambri
muén ®Õn ngµy nay.
gate [6050] : lç cöa.
Mét lç miÖng hoÆc khe réng trong khung
x−¬ng cña Trïng tia ®¼ng dµy (Spumellaria).
gatumbaite [6051] : gatumbait.
Kho¸ng vËt: Ca,Al2(PO4)2 (OH)2.H2O.
gaudefroyite [6052] : gaudefroyit.
Kho¸ng vËt:Ca4Mn+33-x(BO3)(CO3)(O, OH)3.
gauge [6053] : ®o, hiÖu chØnh, thiÕt bÞ ®o.
§n: gage (U.S.)
Gault [6054] : Gault.
BËc ë Ch©u ¢u. Creta h¹ (n»m trªn
Wealden) t−¬ng ®−¬ng víi Albi vµ Apt.
Gaussian distribution [6055] : ph©n phèi
Gauss.
Tõ ®ång nghÜa víi ph©n phèi chuÈn (normal
distribution). Tªn ®Æt theo tªn nhµ b¸c häc §øc
Korl Fricdrich Gauss (1777- 1855).
Gaussian quadrature integration [6056] :
phÐp tÝch ph©n cÇu ph−¬ng Gauss.
¸p dông trong ph−¬ng ph¸p phÇn tö h÷u
h¹n ®Ó tÝnh gÇn ®óng c¸c biÓu thøc tÝch ph©n.
gaylussite [6057] : gaylusit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t-tr¾ng ®Õn mµu
x¸m: Na2Ca(CO3)2.5H2O.
geanticlinal [6058] : ®Þa vång.
1- Dt: Nguyªn thuû danh tõ "®Þa vång" ®−îc
viÕt lµ geanticlinal, hiÖn nay danh tõ nµy ®−îc
viÕt lµ geanticline.
2- Tt: ®Þa vång.
geanticline [6059] : ®Þa vång.
1- NÕp vång cña vá Tr¸i ®Êt, cã quy m« khu
vùc, ng−îc l¹i lµ geosyncline (®Þa m¸ng).
2- Cô thÓ h¬n lµ mét cÊu tróc nÕp låi ph¸t
triÓn trong trÇm tÝch ®Þa m¸ng do bÞ nÐn Ðp tõ
bªn c¹nh. Cã thÓ viÕt lµ geoanticline.
gearksutite [6060] : gearksutit.
Kho¸ng vËt: CaAl(OH)F4 .H2O, tån t¹i cïng
víi cryolit. §n: gearksite.
gebhardite [6061] : gebhardit.
Kho¸ng vËt thø sinh, ph¸t hiÖn ®Çu tiªn ë
Tsumeb Namibia: Pb8OCl6(As2O5)2
Gedinnian [6062] : Gedin.
BËc do Dumont (1848) x¸c lËp theo tªn lµng
Gedines ë BØ, lµ bËc d−íi cïng cña Devon h¹
257
theo mÆt c¾t Ardennes-Rhein, lµ chuÈn ®Þa
tÇng nguyªn thuû (holostratotyp) cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ (n»m trªn Ludlovi, n»m d−íi
Siegen).
gedroitzite [6063] : gedroitzit.
Kho¸ng vËt sÐt nhãm vermiculit:
6(K,Na)2O.5Al2O3.14SiO2.12H2O, ®Æc tr−ng
cho vïng ®Êt thæ nh−ìng kiÒm ë Ukraina.
geerite [6064] : gerit.
Kho¸ng vËt: Cu1,6S gi¶ lËp ph−¬ng cã nhiÔu
x¹ tia X gièng sphalerit.
geest [6065] : geest.
1- Lo¹i vËt liÖu båi tÝch n»m trªn bÒ mÆt
nh−ng kh«ng ph¶i trÇm tÝch hiÖn ®¹i.
2- §n: saprolite.
GEF [6066] : Quü M«i tr−êng toµn cÇu.
X: Global Environmental Facility.
GEF Projects [6067] : c¸c dù ¸n cña Quü M«i
tr−êng toµn cÇu.
C¸c dù ¸n do Quü M«i tr−êng toµn cÇu
(GEF) tµi trî nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn
quan ®Õn lÜnh vùc m«i tr−êng. Cô thÓ lµ: ®a
d¹ng sinh häc, biÕn ®æi khÝ hËu, suy gi¶m tÇng
ozon, nguån n−íc quèc tÕ vµ suy tho¸i ®Êt ®ai.
X: Global Environmental Facility.
geffroyite [6068] : gefroyit.
Kho¸ng vËt: (Cu,Fe,Ag)9(Se,S)8, cïng lo¹i
víi pentlandit.
gehlenite [6069] : gehlenit
Kho¸ng vËt nhãm melilit: Ca2Al2SiO7, ®ång
h×nh víi akermanit.
§n: velardenite.
geikielite [6070] : geikielit
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t-®en hoÆc n©u
nh¹t-®en: MgTiO3, ®ång h×nh víi ilmenit,
th−êng chøa s¾t.
gel mineral [6071] : kho¸ng vËt keo.
Kho¸ng vËt rÊt nhá, kÝch th−íc dao ®éng tõ
100 ®Õn 1 micron, t¹o nªn d¹ng ph©n t¸n, d¹ng
bét (®¸ v«i, dolomit), d¹ng Èn tinh (chalcedon,
opal).
gem [6072] : ngäc, ®¸ quý.
1- Viªn ®¸ ®· ®−îc c¾t gän vµ mµi bãng
thùc sù cã gi¸ trÞ, cã ®ñ phÈm chÊt vÒ vÎ ®Ñp,
®é hiÕm vµ kÝch th−íc ®Ó dïng lµm ®å trang
søc.
2- Lµ mét phÇn cã chÊt l−îng vÎ ®Ñp ®Æc
biÖt cao ®−îc t¸ch ra tõ mét ®¸ cïng lo¹i. VÝ
dô: ®¸ quý ngäc lam (turquois, biruza) lµ lo¹i
tinh khiÕt cã mµu xanh huyÒn ¶o. Th«ng
th−êng gi¸ trÞ cña ®¸ quý phô thuéc vµo chÊt
l−îng vµ thÞ tr−êng.
3- Nãi vÒ lo¹i kim c−¬ng th« cã chÊt l−îng
®¸p øng yªu cÇu ®Ó chÕ t¸c thµnh ®å trang søc.
ChØ cã 20% kim c−¬ng ®−îc khai th¸c ®¸p øng
yªu cÇu nµy.
gem color [6073] : mµu ngäc.
Mµu ®Ñp nhÊt cña mét biÕn lo¹i ngäc cô
thÓ.
gem crystal [6074] : tinh thÓ ®¸ quý.
Tinh thÓ ®¸ quý cã thÓ chÕ t¸c.
gem gravel [6075] : sái chøa ngäc.
Sa kho¸ng s¹n hoÆc sái chøa mét l−îng
®¸ng kÓ kho¸ng vËt quý.
gem material [6076] : vËt liÖu ®¸ quý.
VËt liÖu th« ®¸p øng yªu cÇu ®Ó chÕ t¸c
thµnh ®å trang søc.
gem mineral [6077] : kho¸ng vËt ®¸ quý.
Nh÷ng kho¸ng vËt ®Ñp vµ bÒn cã thÓ xÕp
vµo ®¸ quý.
gemmaceous ore [6078] : quÆng d¹ng thËn.
gemmary [6079] : ngµnh khoa häc vÒ ®¸ quý;
bé s−u tËp ®¸ quý; n¬i tr−ng bµy (b¶o tµng) ®¸
quý, ®å trang søc.
gemmation [6080] : mäc mÇm, nÈy chåi.
gemmiferous [6081] : ®¸ quý thµnh phÈm,
chøa ®¸ quý.
gemmologist [6082] : nhµ ngäc häc, chuyªn
gia ®¸ quý.
Lµ ng−êi ho¹t ®éng cã nhiÒu thµnh c«ng,
®−îc thõa nhËn trong lÜnh vùc khoa häc ®¸ quý
vµ chøng tá n¨ng lùc ®ã trong chÕ t¸c, ®¸nh gi¸
vËt liÖu ®¸ quý.
gemmology [6083] : khoa häc vÒ ®¸ quý,
ngäc häc.
C¸ch viÕt kh¸c (Anh) cña tõ gemology.
Ngµnh khoa häc nghiªn cøu vÒ ®¸ quý.
X: gemology.
gemmy [6084] : tiªu chuÈn ®¸ quý.
Cã nh÷ng tÝnh chÊt (®é cøng, ¸nh, mµu s¾c)
theo yªu cÇu cña mét ®¸ quý.
gemology [6085] : khoa häc vÒ ®¸ quý,
ngäc häc.
Ngµnh khoa häc nghiªn cøu vÒ ®¸ quý (tiÒm
n¨ng, tÝnh chÊt, nguån gèc, chÕ t¸c, ph©n lo¹i,
x¸c ®Þnh gi¸ trÞ). Cßn ®−îc viÕt: gemmology.
gemstone [6086] : ®¸ quý, ®¸ ngäc.
Kho¸ng vËt, ®¸ hoÆc nh÷ng vËt liÖu tù nhiªn
kh¸c (vÝ dô vËt liÖu h÷u c¬ nh− hæ ph¸ch, ngäc
trai, san h«, v.v.) ®¸p øng yªu cÇu (mµu s¾c,
¸nh, ®é lín, ®é cøng, v.v.) ®Ó chÕ t¸c ®å trang
søc, trang trÝ.
gena [6087] : m¸.
M¸ ë Bä ba thïy. Sn: genae.
genal angle [6088] : gãc m¸.
Gãc bªn-sau cña gi¸p ®Çu Bä ba thïy
(th−êng kÕt thóc b»ng mét gai m¸, song còng
cã thÓ trßn ®Çu), hoÆc cña phÇn th©n tr−íc ë
®éng vËt Ch©n khíp MiÖng ®èt (Merostoma).
258
genal spine [6089] : gai m¸.
Gai tõ gãc m¸ kÐo dµi vÒ phÝa sau ë gi¸p
®Çu Bä ba thïy, h×nh thµnh ë r×a ngoµi-sau cña
m¸ tù do.
general exploration [6090] : th¨m dß s¬ bé.
genetic type [6091] : kiÓu nguån gèc.
genicular spine [6092] : gai khuûu.
Gai mäc ra tõ thÓ khuûu cña Bót ®¸
(Graptolithina).
geniculate twin [6093] : song tinh khuûu tay.
Lo¹i song tinh khuûu tay dèc ®øng, nh−
tinh thÓ rutil cã song tinh h×nh chíp bËc 2
(101). §n: elbow twin.
geniculum [6094] : thÓ khuûu.
CÊu tróc nhá h×nh ®Çu gèi hoÆc khóc cong
ngoÆt h×nh khuûu ë mét sinh vËt, vÝ dô sù thay
®æi ®ét ngét trong h−íng t¨ng tr−ëng cña thµnh
bông tù do ë æ Bót ®¸ (Graptolithina), hoÆc
gi÷a hai ®o¹n liªn tiÕp cña T¶o san h« cã ®èt
dùng ®øng. Sn: genicula.
genkinite [6095] : genkinit.
Kho¸ng vËt: (Pt, Pd)4 Sb3.
genobenthos [6096] : sinh vËt trªn c¹n.
TÊt c¶ c¸c sinh vËt sèng trªn mÆt ®Êt.
genotype [6097] : loµi chuÈn (cña gièng)
genotyp; kiÓu gen.
Loµi ®−îc chän lµm chuÈn cña mét gièng;
trong di truyÒn häc, lµ kÕt cÊu di truyÒn cña
mét sinh vËt hay mét loµi t−¬ng ph¶n víi c¸c
®Æc ®iÓm tù nhiªn quan s¸t ®−îc.
genthelvite [6098] : genthelvit.
Kho¸ng vËt: (Zn,Fe,Mn)4 Be3(SiO4)S, ®ång
h×nh víi helvit vµ danalit.
genthite [6099] : genthit.
Hçn hîp cña silicat magnesi vµ hydro
nickel, xèp, v« ®Þnh h×nh, mµu xanh-nh¹t hoÆc
vµng-nh¹t. Kho¸ng vËt tiªu biÓu cã c«ng thøc:
(Ni, Mg)Si3O10.6H2O.
gentnerite [6100] : gentnerit.
Kho¸ng vËt: Cu8Fe3Cr11S18.
genus [6101] : gièng.
Mét cÊp trong hÖ thèng ph©n lo¹i ®éng vËt
vµ thùc vËt vÒ cÊp bËc, n»m trùc tiÕp gi÷a hä vµ
loµi. Sn: genera.
geobasin [6102] : bån trÇm tÝch.
CÊu t¹o kiÓu ®Þa m¸ng, nh−ng c¸c thµnh t¹o
trÇm tÝch båi ®¾p bån kh«ng bÞ uèn nÕp.
geobattery [6103] : pin tù sinh.
§iÖn thÕ do th©n quÆng sulfur sinh ra, cùc
d−¬ng ë phÝa trªn th©n quÆng. §iÖn thÕ nµy ®o
®−îc vµ ®Þnh xö ®−îc.
geobotanical method [6104] : ph−¬ng ph¸p
®Þa thùc vËt.
ë mét sè má quÆng, cã thÓ ph¸t triÓn mét
sè gièng loµi thùc vËt nhÊt ®Þnh hoÆc nh÷ng
biÕn ®æi sinh häc cña hÖ thùc vËt. Nh÷ng biÕn
®æi liªn quan tíi hµm l−îng cao cña mét sè
nguyªn tè vi l−îng trong ®Êt, bao gåm c¸c
d¹ng: thay ®æi thµnh phÇn loµi cña quÇn thÓ
thùc vËt. Sù biÕn ®æi vÒ h×nh th¸i xuÊt hiÖn loµi
dÞ d¹ng. Dùa vµo ®Æc tÝnh ®ã, cã thÓ lùa chän
c¸c gièng loµi ®Æc tr−ng lµm thùc vËt chØ thÞ
cho t×m kiÕm tõng lo¹i kho¸ng s¶n.
geochemical analysis [6105] : ph©n tÝch
®Þa hãa.
øng dông ph©n tÝch hãa häc cho c¸c vÊn ®Ò
®Þa hãa.
geochemical anomaly [6106] : dÞ th−êng
®Þa hãa.
Lµ ®íi n©ng cao hoÆc h¹ thÊp hµm l−îng
nguyªn tè trong c¸c thµnh t¹o tù nhiªn: ®¸, ®Êt,
n−íc, thùc vËt, v.v. so víi møc trÞ sè nÒn
®Þa ph−¬ng.
geochemical balance [6107] : c©n b»ng
®Þa hãa.
geochemical barriers [6108] : c¶n trë ®Þa hãa
Lµ nh÷ng phÇn diÖn tÝch mµ ë ®ã trong mét
kho¶ng c¸ch ng¾n c−êng ®é di chuyÓn cña c¸c
nguyªn tè hãa häc gi¶m ®¸ng kÓ dÉn ®Õn sù
tËp trung. Cã 4 kiÓu c¶n trë ®Þa hãa lµ: c¬ häc,
hãa lý, sinh ®Þa hãa vµ nh©n t¹o. C¸c kiÓu c¶n
trë ®Þa hãa c¬ häc vµ hãa lý lµ quan träng nhÊt.
geochemical classification of elements
[6109]: ph©n lo¹i ®Þa hãa c¸c nguyªn tè
hãa häc.
Dùa vµo c¸c ®Æc tÝnh ®Þa hãa, c¸c nguyªn tè
hãa häc trong b¶ng tuÇn hoµn cña §.I.
Mendeleev ®−îc ph©n thµnh c¸c nhãm cã hµnh
vi gièng nhau trong c¸c chu tr×nh ®Þa hãa.
geochemical exploration [6110] : th¨m dß
®Þa hãa.
Th¨m dß má b»ng ph−¬ng ph¸p ®Þa hãa.
geochemical methods of prospecting [6111] :
ph−¬ng ph¸p ®Þa hãa t×m kiÕm.
Lµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu sù di chuyÓn,
tËp trung vµ ph©n t¸n c¸c nguyªn tè hãa häc,
®Æc biÖt lµ c¸c nguyªn tè t¹o quÆng trong vá
Tr¸i ®Êt liªn quan víi c¸c má quÆng.
geochemist [6112] : nhµ ®Þa hãa häc.
geochemistry [6113] : ®Þa hãa häc.
§Þa hãa häc lµ khoa häc chuyªn ngµnh cña
®Þa chÊt häc nghiªn cøu sù ph©n bè, hµm l−îng
cña c¸c nguyªn tè hãa häc trong kho¸ng vËt,
quÆng, ®¸, ®Êt, n−íc vµ khÝ quyÓn. Nghiªn cøu
sù tuÇn hoµn cña c¸c nguyªn tè trong thiªn
nhiªn trªn c¬ së ®Æc tÝnh cña c¸c nguyªn tö vµ
ion cña chóng. §ång thêi còng nghiªn cøu sù
ph©n bè vµ hµm l−îng cña c¸c ®ång vÞ trong ®ã
bao gåm c¸c vÊn ®Ò tÇn suÊt vµ sù bÒn v÷ng
259
cña h¹t nh©n tån t¹i trong tù nhiªn. NhiÖm vô
quan träng cña ®Þa hãa häc lµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ
hµm l−îng cña c¸c nguyªn tè hãa häc trong vá
Tr¸i ®Êt, trong ®¸ vµ kho¸ng vËt.
geochron [6114] : kho¶ng ®Þa thêi.
Kho¶ng thêi gian ®Þa chÊt t−¬ng ®−¬ng víi
mét ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng.
geochrone [6115] : geochrone.
Ph©n vÞ chuÈn cña ®Þa thêi, b©y giê Ýt dïng.
geochronic [6116] : thuéc ®Þa thêi.
§n: geochronologic.
geochronologic interval [6117] : kho¶ng c¸ch
®Þa thêi.
§−¬ng l−îng thêi gian gi÷a hai sù kiÖn
®Þa chÊt.
geochronologic unit [6118] : ph©n vÞ ®Þa thêi
Ph©n vÞ cã kho¶ng thêi gian kh«ng t−¬ng
øng víi thêi gian kÐo dµi cña mét ph©n vÞ thêi
®Þa tÇng. B¶n chÊt cña ph©n vÞ ®Þa thêi lµ dùa
trªn tiªu chuÈn vÒ thêi gian thµnh t¹o ph©n vÞ
mµ kh«ng c¨n cø vµo thµnh phÇn ®¸ vµ bÒ dµy
cña nã ë c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau. Do ®ã,
ph©n vÞ ®Þa thêi ®−îc giíi h¹n trªn vµ d−íi
b»ng c¸c bÒ mÆt ranh giíi ®¼ng thêi.
geochronology [6119] : ®Þa thêi häc.
Nghiªn cøu thêi gian liªn quan ®Õn lÞch sö
cña vá Tr¸i ®Êt. Ss: geochronometry.
§n: geologic chronology; geochrony.
geochronometric unit [6120] : ph©n vÞ ®o
®Þa thêi.
Mét ph©n vÞ ®Þa thêi mang tÝnh ®Þnh l−îng
(tÝnh b»ng ngh×n n¨m hoÆc triÖu n¨m).
geochronometry [6121] : phÐp ®o thêi gian
®Þa chÊt.
§o thêi gian ®Þa chÊt b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p
®Þnh l−îng tuæi ®Þa chÊt, ®Æc biÖt lµ ph−¬ng
ph¸p phãng x¹. Ss: geochronology.
geochrony [6122] : ®Þa thêi häc.
§n: geochronology.
geocronite [6123] : geocronit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch×: Pb5SbAsS8
geode [6124] : hèc tinh thÓ, tinh hèc.
geodepression [6125] : miÒn vâng cña Tr¸i
®Êt, bån tròng cña Tr¸i ®Êt.
geodesic [6126] : tr¾c ®Þa.
geodesist [6127] : nhµ tr¾c ®Þa.
geodesy [6128] : m«n khoa häc tr¾c ®Þa.
geodetic [6129] : tr¾c ®Þa.
geoecology [6130] : ®Þa sinh th¸i häc.
Khoa häc liªn ngµnh, chuyªn nghiªn cøu
thµnh phÇn, cÊu t¹o, quy luËt ho¹t ®éng vµ tiÕn
hãa cña hÖ sinh th¸i trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn
còng nh− bÞ biÕn ®æi bëi c¸c ho¹t ®éng nh©n
t¹o. Nã quan t©m ®Õn tÊt c¶ nh÷ng tri thøc vÒ
c¸c vÊn ®Ò sinh th¸i cña Tr¸i ®Êt vµ lµ sù liªn
kÕt nh÷ng khÝa c¹nh h÷u quan cña sinh häc,
®Þa chÊt häc, ®Þa lý, thæ nh−ìng häc, nh»m
môc ®Ých b¶o vÖ sù sèng vµ m«i tr−êng sèng
trªn Tr¸i ®Êt. §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Þa
sinh th¸i häc bao gåm tÊt c¶ c¸c ®Þa quyÓn
(th¹ch quyÓn, thñy quyÓn, khÝ quyÓn, sinh
quyÓn). TiÕp ®Çu ng÷ “geo” cã nghÜa lµ “thuéc
vÒ Tr¸i ®Êt” (nh−: geography=®Þa lý,
geomorphology=®Þa m¹o, geodesy=tr¾c ®Þa,,
v.v.). Kh«ng nªn lÉn lén víi “®Þa chÊt sinh
th¸i” (ecological geology hay ecogeology) hay
“®Þa chÊt m«i tr−êng” (environmental
geology)- mét chuyªn ngµnh cña ®Þa chÊt häc
vµ ph¹m vi nghiªn cøu chØ giíi h¹n trong phÇn
trªn cïng cña th¹ch quyÓn. §n: ecological
geology; environmental geology.
geoepidemiology [6131] : ®Þa dÞch tÔ häc.
LÜnh vùc y häc chuyªn nghiªn cøu nh÷ng
bÖnh dÞch liªn quan víi m«i tr−êng ®Þa chÊt.
X: geomedicine; medical geology.
geogenesis [6132] : nguån gèc Tr¸i ®Êt.
geognosy [6133] : Tªn cò cña ®Þa chÊt häc.
geographer [6134] : nhµ ®Þa lý.
geography [6135] : ®Þa lý häc.
geohydrogeology [6136] : ®Þa thñy v¨n häc.
1- Khoa häc vÒ thñy quyÓn cña Tr¸i ®Êt nãi
chung (bao gåm c¶ n−íc mÆt, n−íc d−íi ®Êt).
Nh−ng ngµy nay do sù ph©n hãa s©u cña c¸c
khoa häc vÒ thñy quyÓn, n−íc mÆt ®−îc coi lµ
®èi t−îng cña thñy v¨n häc, cßn n−íc d−íi ®Êt
lµ ®èi t−îng cña ®Þa chÊt häc, nªn tõ
geohydrology theo nghÜa nµy kh«ng cßn th«ng
dông n÷a.
2- §ång nghÜa víi tõ hydrogeology-khoa
häc vÒ n−íc d−íi ®Êt, mét ngµnh cña ®Þa chÊt
häc. HiÖn nay theo nghÜa nµy tõ geohydrology
kh«ng th«ng dông b»ng hydrogeology.
X: hydrogeology.
geologic [6137] : thuéc vÒ ®Þa chÊt.
§n: geological.
geologic chronology [6138] : ®Þa thêi häc.
X: geochronology.
geologic climate [6139] : cæ khÝ hËu.
geologic climate unit [6140] : ph©n vÞ ®Þa chÊt
khÝ hËu.
TËp hîp c¸c ph©n vÞ cã c¸c dÊu hiÖu nhËn
biÕt cã nguån gèc tõ nh÷ng thay ®æi ®Þnh kú
cña khÝ hËu, thÓ hiÖn ë c¸c ®Æc ®iÓm cña thµnh
phÇn vËt chÊt cña ®¸ vµ di tÝch c¸c phøc hÖ
sinh vËt, chñ yÕu lµ thùc vËt, cã tÝnh ®Õn
kho¶ng thêi gian thµnh t¹o cña c¸c ph©n vÞ ®Þa
tÇng thuéc cÊp t−¬ng øng.
§n: climate-stratigraphic unit.
260
geologic column [6141] : cét ®Þa tÇng ®Þa chÊt.
1- BiÓu ®å th¼ng ®øng thÓ hiÖn toµn bé hoÆc
mét phÇn thêi gian ®Þa chÊt, c¸c ph©n vÞ ®Þa
tÇng cã trong vïng hay trong khu vùc. Th«ng
th−êng c¸c ®¸ tõ cæ ®Õn trÎ ®−îc s¾p xÕp theo
chiÒu tõ d−íi lªn trªn, thÓ hiÖn mèi liªn hÖ cña
chóng víi c¸c ph©n vÞ thêi gian ®Þa chÊt (®Þa
thêi) vµ vÞ trÝ t−¬ng ®èi cña chóng víi nhau.
X: columnar section.
2- Thø tù niªn ®¹i hoÆc tÝnh liªn tôc cña c¸c
ph©n vÞ ®Þa tÇng ®−îc vÏ trªn cét th¼ng ®øng.
§n: stratigraphic column; column.
geologic conditions [6142] : ®iÒu kiÖn/®Æc
®iÓm ®Þa chÊt.
geologic cycle [6143] : chu kú t¹o nói, chu kú
®Þa chÊt.
§n: orogenic cycle.
geologic engineering [6144] : ®Þa chÊt
c«ng tr×nh.
§n: engineering geology.
geologic erosion [6145] : x©m thùc ®Þa chÊt,
xãi mßn ®Þa chÊt
X©m thùc g©y ra bëi c¸c qu¸ tr×nh ®Þa chÊt.
geologic hazards [6146] : tai biÕn ®Þa chÊt.
Nh÷ng qu¸ tr×nh vµ hiÖn t−îng ®Þa chÊt g©y
tai häa cho m«i tr−êng vµ sù sèng cña con
ng−êi còng nh− sinh vËt. Tai biÕn ®Þa chÊt cã
thÓ cã nguyªn nh©n tù nhiªn nh− ®éng ®Êt,
ho¹t ®éng nói löa, sãng thÇn, tr−ît ®Êt, lò bïn
®¸, v.v. hoÆc nh©n t¹o (kü thuËt) nh− sôt lón
mÆt ®Êt, ®éng ®Êt kÝch thÝch do x©y dùng hå
chøa n−íc lín, thö bom h¹t nh©n, « nhiÔm m«i
tr−êng do phãng x¶ chÊt th¶i ®éc h¹i, v.v.
geologic time scale [6147] : thang tuæi
®Þa chÊt.
Sù s¾p xÕp hay tr×nh tù thêi gian quy −íc
cña c¸c sù kiÖn ®Þa chÊt dïng ®Ó ®o kho¶ng
kÐo dµi hoÆc tuæi tuyÖt ®èi hay t−¬ng ®èi cña
mét kho¶ng thêi gian ®Þa chÊt nµo ®ã, th−êng
thÓ hiÖn d¹ng cét víi tªn cña c¸c ph©n vÞ th¹ch
®Þa tÇng, ®Þa thêi kh¸c nhau.
X: atomic time scale. §n: time scale.
geologic time unit [6148] : ph©n vÞ ®Þa thêi
(thêi gian ®Þa chÊt).
§n: geochronologic unit.
geological and economic eva1uation of
mineral deposits [6149] : ®¸nh gi¸ kinh tÕ ®Þa
chÊt má kho¸ng, ®¸nh gi¸ ®Þa chÊt vµ kinh tÕ
má kho¸ng.
§¸nh gi¸ tæ hîp (tæng hîp) c¸c ®Æc ®iÓm
®Þa chÊt vµ khai th¸c má, gi¸ trÞ c«ng nghiÖp
cña kho¸ng s¶n vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cã thÓ cã
do sö dông nguyªn liÖu kho¸ng khai th¸c ®−îc
trong nÒn kinh tÕ quèc d©n khi thùc thi ph−¬ng
¸n khai th¸c c«ng nghiÖp hiÖu qu¶ nhÊt. §¸nh
gi¸ ®Þa chÊt dùa theo kÕt qu¶ c«ng t¸c th¨m dß
®· tiÕn hµnh ®−îc tæng hîp l¹i khi tÝnh tr÷
l−îng kho¸ng s¶n trªn c¬ së c¸c tiªu chuÈn
(chØ tiªu) cã tÝnh ®Õn ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt má,
yªu cÇu c«ng nghiÖp vµ c¸c yÕu tè (®iÒu kiÖn)
®¶m b¶o tÝnh sinh lîi, sö dông hîp lý lßng ®Êt
vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. ViÖc ®¸nh gi¸ kinh tÕ-
®Þa chÊt má kho¸ng vµ x¸c lËp c¸c luËn chøng
cho c¸c chØ tiªu (tiªu chuÈn) ®¸nh gi¸ ®−îc tiÕn
hµnh ë c¸c giai ®o¹n th¨m dß kh¸c nhau vµ
theo c¸c nguyªn t¾c thèng nhÊt vÒ ph−¬ng
ph¸p luËn, ®¶m b¶o sö dông tr÷ l−îng kho¸ng
s¶n triÖt ®Ó vµ hîp lý, cã tÝnh ®Õn khèi l−îng
vµ møc ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin ®Þa chÊt
kh¸c nhau ë mçi giai ®o¹n th¨m dß. §¸nh gi¸
kinh tÕ má kho¸ng ®−îc dùa vµo kÕt qu¶ tÝnh
tr÷ l−îng vµ trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c chØ tiªu
x¸c ®Þnh tÝnh hiÖu qu¶ cña khai th¸c má (s¶n
l−îng tèi −u hµng n¨m cña xÝ nghiÖp khai th¸c,
khèi l−îng s¶n phÈm, hµng hãa vµ gi¸ thµnh
cña nã, l·i vµ tÝnh sinh lîi cña khai th¸c) vµ
hiÖu qu¶ ®Çu t− vèn cho x©y dùng tæ hîp c«ng
nghiÖp (tû träng chi phÝ x©y dùng c¬ b¶n, tæng
gi¸ trÞ vµ thêi gian hoµn vèn ®Çu t− c¬ b¶n, lîi
nhuËn cña ®Çu t− vèn v.v.).
geological and economic feasibility report
[6150] : luËn chøng ®Þa chÊt-kinh tÕ, b¸o c¸o
luËn chøng kinh tÕ-®Þa chÊt, kh¸i luËn kinh tÕ
®Þa chÊt.
Sù x¸c lËp c¸c ®Æc tr−ng ®Þa chÊt vµ kinh tÕ
vÒ triÓn väng ®èi t−îng th¨m dß. Kh¸i luËn
kinh tÕ-®Þa chÊt ®−îc thµnh lËp theo kÕt qu¶
t×m kiÕm vµ bao gåm: ®Æc ®iÓm vÞ trÝ ®Þa lý-
kinh tÕ cña ®èi t−îng, x¸c ®Þnh quy luËt ph©n
bè biÓu hiÖn kho¸ng s¶n vµ c¸c ®Æc tr−ng vÒ
®Þnh l−îng cña chóng (hµm l−îng thµnh phÇn
cã Ých, chiÒu dµy th©n quÆng, diÖn tÝch vµ
chiÒu s©u kho¸ng hãa, thÓ träng quÆng vµ c¸c
®Æc tÝnh c«ng nghÖ cña chóng). TÊt c¶ c¸c
th«ng tin trªn nhËn ®−îc trªn c¬ së kh¶o s¸t
thùc ®Þa trùc tiÕp hoÆc dùa theo c¸c má (®èi
t−îng, vïng) t−¬ng tù kh¸c. Yªu cÇu b¾t buéc
cña kh¸i luËn kinh tÕ-®Þa chÊt lµ ch−a ®¸nh gi¸
triÓn väng kho¸ng s¶n vÒ chÊt l−îng vµ sè
l−îng ë cÊp tr÷ l−îng C (theo ph©n cÊp cña
Liªn X« cò vµ ViÖt Nam hiÖn hµnh). KÕt qu¶
lËp kh¸i luËn kinh tÕ-®Þa chÊt quyÕt ®Þnh tÝnh
hîp lý cña viÖc tiÕp tôc ®Çu t− vµo ®èi t−îng
má vµ møc ®é chi tiÕt cÇn thiÕt.
geological compasses [6151]:®Þa bµn ®Þa chÊt.
§Þa bµn chuyªn dông cho c«ng t¸c ®Þa chÊt.
Kh¸c víi ®Þa bµn th«ng th−êng ë chç cã thªm
bé phËn ®o gãc dèc vµ ®Æc biÖt vßng trßn chia
®é (tõ 0o ®Õn 360o) ng−îc chiÒu kim ®ång hå
(vÞ trÝ §«ng, T©y ®æi chç cho nhau vµ ng−îc
261
víi thùc tÕ) t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi (kh«ng ph¶i
tÝnh ®æi kÕt qu¶) khi x¸c ®Þnh, biÓu diÔn lªn
b¶n ®å gãc ph−¬ng vÞ (h−íng dèc, ®−êng
ph−¬ng, v.v.) cña c¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt.
geological data [6152] : sè liÖu ®Þa chÊt.
geological environment (geoenvironment)
[6153] : m«i tr−êng ®Þa chÊt.
PhÇn trªn cïng cña vá Tr¸i ®Êt, bao gåm líp
thæ nh−ìng, nham th¹ch, kho¸ng s¶n, n−íc
d−íi ®Êt cïng nh÷ng tr−êng vËt lý h×nh thµnh
trong ®ã, n¬i bÞ con ng−êi khai ph¸ ®Ó sinh
sèng vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ-kü
thuËt, n¬i trùc tiÕp chÞu ¶nh h−ëng (tèt hoÆc
xÊu) cña c¸c ho¹t ®éng nh©n sinh vµ ng−îc l¹i,
còng t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi con ng−êi, chi
phèi ®iÒu tiÕt mét c¸ch tù nhiªn, t¹o thuËn lîi
hoÆc trë ng¹i cho cuéc sèng vµ ho¹t ®éng cña
con ng−êi.
geological evaluation survey (preliminaly
prospecting) [6154] : th¨m dß s¬ bé.
Tæ hîp c¸c d¹ng c«ng t¸c th¨m dß ®−îc tiÕn
hµnh nh»m ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ c«ng nghiÖp, tÝnh
hîp lý vµ tr×nh tù ®Çu t− ph¸t triÓn má trong
ranh giíi tù nhiªn cña má. Trong qu¸ tr×nh
th¨m dß s¬ bé th× c¸c tµi liÖu (d÷ liÖu) vÒ cÊu
tróc ®Þa chÊt má, thµnh phÇn vËt chÊt kho¸ng
s¶n vµ c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt khai th¸c, ®iÒu
kiÖn ®Þa chÊt thñy v¨n, ®Þa chÊt c«ng tr×nh má
®−îc nghiªn cøu kü vµ chÝnh x¸c hãa.
geological ore [6155] : quÆng tiÒm n¨ng.
QuÆng ®−îc dù b¸o theo tµi liÖu ®Þa chÊt.
§n: possible ore.
geological science [6156] : khoa häc ®Þa chÊt.
Gåm c¸c chuyªn ngµnh trong ®Þa chÊt häc.
VÝ dô: ®Þa vËt lý, ®Þa hãa, cæ sinh, th¹ch
häc,v.v. ThuËt ng÷ th−êng ®−îc sö dông theo
nghÜa sè nhiÒu. X: geoscience.
geological terms [6157] : thuËt ng÷ ®Þa chÊt.
geologist [6158]:ng−êi nghiªn cøu vÒ ®Þa chÊt.
Ng−êi ®−îc ®µo t¹o vµ lµm viÖc trong bÊt kú
mét lÜnh vùc nµo ®ã cña khoa häc ®Þa chÊt.
geologize [6159] : lµm ®Þa chÊt.
§gt: Lµm mét c«ng viÖc thuéc lÜnh vùc nµo
®ã cña ®Þa chÊt häc.
geology [6160] : ®Þa chÊt häc.
Ngµnh khoa häc nghiªn cøu Tr¸i ®Êt, sù
ph¸t sinh, ph¸t triÓn, thµnh phÇn vËt chÊt vµ sù
biÕn ®æi cña chóng. Khoa häc ®Þa chÊt quan
t©m ®Õn nh÷ng qu¸ tr×nh vËt lý, hãa häc, sinh
häc ®·, ®ang vµ sÏ x¶y ra trªn Tr¸i ®Êt, nghiªn
cøu m«i tr−êng trong qu¸ khø cña sù sèng trªn
c¬ së c¸c hãa th¹ch cã liªn quan. Gi¶ thuyÕt vÒ
nguån gèc Tr¸i ®Êt cã ®−îc trªn c¬ së nghiªn
cøu MÆt tr¨ng vµ c¸c thiªn thÓ kh¸c trong vò
trô. NhËn thøc thu nhËn ®−îc tõ ®Þa chÊt häc
phôc vô cho viÖc ph¸t hiÖn tµi nguyªn kho¸ng
s¶n trong vá Tr¸i ®Êt, ®ång thêi ®Ó luËn gi¶i,
dù b¸o gi¶m thiÓu, kh¾c phôc c¸c tai biÕn nguy
hiÓm liªn quan víi ®Þa ®éng lùc Tr¸i ®Êt. X:
geological science; earth science; geoscience.
geomagnetic axis [6161] : trôc ®Þa tõ.
Trôc cña l−ìng cùc tõ Tr¸i ®Êt liªn quan
mËt thiÕt víi tr−êng tõ Tr¸i ®Êt.
geomagnetic equator [6162] : xÝch ®¹o tõ.
Chu vi lín cña Tr¸i ®Êt mµ mÆt ph¼ng cña
nã vu«ng gãc víi trôc ®Þa tõ; lµ ®−êng nèi c¸c
®iÓm kh«ng cña vÜ ®é ®Þa tõ.
geomagnetic field [6163] : tr−êng ®Þa tõ.
Tr−êng tõ cña Tr¸i ®Êt.
geomagnetic latitude [6164] : vÜ ®é ®Þa tõ.
VÜ ®é tõ tÝnh ®−îc b»ng c¸ch thay thÕ
tr−êng ®Þa tõ t−¬ng ®−¬ng tr−êng cña l−ìng
cùc tõ.
geomagnetic longtitude [6165]:kinh ®é ®Þa tõ.
Kinh ®é tÝnh vßng quanh trôc ®Þa tõ thay v×
vßng quanh trôc quay cña Tr¸i ®Êt. Kinh tuyÕn
®Þa tõ gèc lµ ®−êng ®−îc kÐo dµi tõ cùc b¾c ®Þa
tõ tíi cùc nam ®Þa lý.
geomagnetic meridian [6166] : kinh tuyÕn
®Þa tõ.
Mét chu vi lín cña Tr¸i ®Êt ch¹y qua hai
cùc ®Þa tõ.
geomagnetic poles [6167] : cùc ®Þa tõ.
Nh÷ng ®iÓm låi trªn mÆt ®Êt cña trôc l−ìng
cùc ®Þa tõ t−¬ng ®ång víi tr−êng tõ cña Tr¸i
®Êt. Nh÷ng ®iÓm nh− thÕ ®«i khi ®−îc quy −íc
nh− lµ c¸c cùc tõ.
geomagnetism [6168] : hiÖn t−îng ®Þa tõ, tõ
tÝnh cña Tr¸i ®Êt.
geomagnetochronology [6169] : niªn biÓu
®Þa tõ.
B¶ng niªn ®¹i ®Þa tõ ®−îc thµnh lËp trªn c¬
së nghiªn cøu cæ tõ cña Tr¸i ®Êt.
geomathematics [6170] : to¸n ®Þa chÊt.
TÊt c¶ c¸c øng dông cña to¸n häc ®Ó nghiªn
cøu vá Tr¸i ®Êt (chñ yÕu lµ c¸c ph−¬ng
ph¸p x¸c suÊt thèng kª, h×nh häc, v.v.).
X: mathematical geology.
geomechanics [6171] : ®Þa c¬ häc.
M«n khoa häc vÒ c¸c ph¶n øng c¬ häc cña
tÊt c¶ c¸c lo¹i vËt liÖu ®Þa chÊt, kÓ c¶ ®Êt. Do
vËy, c¬ häc ®¸ còng lµ mét phÇn cña ®Þa c¬
häc.
geomechanics classification scheme [6172] :
S¬ ®å ph©n lo¹i ®Þa c¬.
X: geomechanics rock mass classification.
geomechanics considerations in longwall
mining [6173] : ph©n tÝch ®Þa c¬ häc trong
khai th¸c lß däc.
262
geomechanics rock mass classification
[6174] : hÖ ph©n lo¹i ®Þa c¬, hÖ ph©n lo¹i RMR
HÖ ph©n lo¹i nµy dùa trªn c¬ së c¸c sè liÖu
thu thËp ®−îc ë c¸c c«ng tr×nh x©y dùng d©n
dông trong ®¸ trÇm tÝch ë Nam Phi. Sau ®ã hÖ
tiÕp tôc ®−îc hoµn thiÖn tõ kinh nghiÖm ¸p
dông ë nh÷ng n¬i kh¸c trªn thÕ giíi. HÖ RMR
sö dông 5 th«ng sè ph©n lo¹i lµ: - søc bÒn cña
mÉu ®¸ nguyªn tr¹ng; - ®Þnh danh chÊt l−îng
®¸ RQD; - gi·n c¸ch khe nøt; - ®Æc ®iÓm khe
nøt; - ®Æc ®iÓm n−íc ngÇm. Céng gép ®iÓm cña
tõng th«ng sè cho ta gi¸ trÞ RMR tæng c¬ së.
Gi¸ trÞ nµy sÏ ®−îc hiÖu chØnh tïy theo h−íng
cña hÖ khe nøt chÝnh. Tõ gi¸ trÞ RMR hiÖu
chØnh, cã thÓ −íc tÝnh mét sè th«ng sè c¬ lý
cña ®¸ hoÆc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p trî lùc, thi
c«ng v.v.
geomedicine [6175] : y häc ®Þa chÊt.
§n: medical geology.
geometric correction [6176] : qu¸ tr×nh hiÖu
chØnh (n¾n chØnh) h×nh häc.
Mét trong nh÷ng sai l¹c vÒ h×nh häc cña
¶nh viÔn th¸m th−êng thÊy lµ sai do phÐp
chiÕu, h−íng cña m¸y thu (sensor) trªn vÖ tinh.
Sù sai l¹c h×nh häc cã thÓ ®Þnh nghÜa nh− mét
tËp hîp c¸c ph−¬ng tr×nh biÕn ®æi tõ täa ®é gèc
(x,y) ®Õn täa ®é biÕn d¹ng (x',y'). HiÖu chØnh
h×nh häc ®Ó kh«i phôc f(x,y) tõ g(x,y) cã 2 giai
®o¹n: x©y dùng m« h×nh biÕn d¹ng (distortion
model) vµ kh«i phôc mÉu (resampling).
geometric mean [6177] : trung b×nh nh©n.
C¨n bËc n cña tÝch c¸c trÞ sè cña n sè
d−¬ng.
geometric process [6178] : qu¸ tr×nh xö lý
h×nh häc.
Mét qu¸ tr×nh thay ®æi nh÷ng vÞ trÝ nh−ng
kh«ng thay ®æi gi¸ trÞ cña pixel trong ¶nh.
geometrical terms [6179] : thuËt ng÷ h×nh häc
geomorphogeny [6180] : ®Þa m¹o nguån gèc.
Mét phÇn cña m«n ®Þa m¹o nghiªn cøu
nguån gèc, sù ph¸t triÓn vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm
biÕn ®æi bÒ mÆt Tr¸i ®Êt hoÆc ®Þa h×nh.
§n: genetic physiography.
geomorphography [6181] : ®Þa m¹o h×nh th¸i.
Mét phÇn cña m«n ®Þa m¹o chuyªn nghiªn
cøu viÖc m« t¶ ®Æc ®iÓm bÒ mÆt Tr¸i ®Êt hay
®Þa h×nh.
geomorphology [6182] : ®Þa m¹o häc.
Khoa häc nghiªn cøu h×nh d¹ng chung cña
bÒ mÆt Tr¸i ®Êt, ®Æc biÖt lµ nghiªn cøu c¸ch
ph©n lo¹i, m« t¶, b¶n chÊt, nguån gèc vµ sù
ph¸t triÓn ®Þa h×nh hiÖn t¹i vµ mèi quan hÖ cña
chóng víi cÊu tróc bªn d−íi ®ã vµ víi lÞch sö
thay ®æi ®Þa chÊt ®−îc ghi l¹i.
geomorphy [6183] : geomorphy.
 1- Víi nghÜa ®Þa m¹o häc (geomorphology).
2- §ång nghÜa víi ®Þa h×nh häc
(topography).
geopathogenic zone [6184] : ®íi geopathogen,
®íi ®Þa bÖnh nguyªn.
Mét ®íi hay vïng ®Þa lý mµ con ng−êi vµ
sinh vËt sèng ë ®Êy th−êng m¾c mét sè bÖnh Ýt
gÆp ë nh÷ng n¬i kh¸c do nguyªn nh©n tõ m«i
tr−êng ®Þa chÊt (thiÕu vi chÊt dinh d−ìng hay
thõa vi chÊt ®éc h¹i, t¸c ®éng cña c¸c tr−êng
®Þa vËt lý, v.v.). ThuËt ng÷ do c¸c nhµ ®Þa chÊt
Nga ®Ò xuÊt.
geopathology [6185] : ®Þa bÖnh lý häc.
LÜnh vùc y häc nghiªn cøu nh÷ng bÖnh tËt
do m«i tr−êng ®Þa chÊt g©y ra nh− bÖnh nhiÔm
®éc arsen do thõa arsen, bÖnh b−íu cæ do thiÕu
iod trong th¹ch quyÓn, thñy quyÓn, sinh quyÓn.
geophagia [6186] : tËt “nghiÖn ®Êt”.
Thãi quen cña mét sè ng−êi (vµ ®éng vËt)
thÝch ¨n ®Êt (sÐt) do ®ßi hái sinh lý cÇn bæ
sung s¾t hay mét sè nguyªn tè vi l−îng cã
trong ®Êt mµ c¬ thÓ thiÕu hôt. §Êt còng cã t¸c
dông lµm gi¶m ®é acid cña d¹ dµy. Tuy nhiªn,
®Êt ®ång thêi còng ®−a vµo c¬ thÓ nh÷ng chÊt
®éc h¹i vµ vi khuÈn g©y bÖnh cã h¹i cho søc
kháe. Nh÷ng c¸ch viÕt kh¸c : geophagy,
geophagism.
geophone [6187] : m¸y ghi ®Þa chÊn.
V× ®iÖn thÕ tû lÖ thuËn víi sù dÞch chuyÓn vÞ
trÝ, tèc ®é chuyÓn ®éng cña ®Êt n»m trong d¶i
tÇn sè nhÊt ®Þnh nªn ta cã thÓ ghi sãng ®Þa
chÊn ho¹t ®éng ®ång nhÊt b»ng m¸y ghi (thu)
®Þa chÊn.
geophysic crew [6188] : ®éi ®Þa vËt lý.
geophysical [6189] : thuéc ®Þa vËt lý.
geophysical exploration [6190] : ®Þa vËt lý
th¨m dß.
Sö dông c¸c kü thuËt ®Þa vËt lý nh− th¨m dß
®iÖn, träng lùc, tõ, ®Þa chÊn, ®Þa nhiÖt ®Ó ®iÒu
tra, t×m kiÕm c¸c kho¸ng s¶n cã Ých nh− dÇu
khÝ, kho¸ng s¶n kim lo¹i, n−íc d−íi ®Êt, v.v.
hoÆc nghiªn cøu ®Þa chÊt c«ng tr×nh.
geophysical log [6191] : ®Þa vËt lý lç khoan,
carota.
geophysical prospecting [6192] : ®Þa vËt lý
th¨m dß.
Th¨m dß b»ng ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý.
geophysical survey [6193] : ®o vÏ ®Þa vËt lý.
Sö dông mét hoÆc vµi ph−¬ng ph¸p kü thuËt
®Þa vËt lý vµo viÖc th¨m dß ®Þa vËt lý nh− dßng
®iÖn ®Êt, c¸c ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®iÖn, träng
lùc, tõ, phãng x¹, ®Þa chÊn. §«i khi bao gåm
c¸c ph−¬ng ph¸p kü thuËt ®Þa hãa.
geophysical tests [6194] : thÝ nghiÖm, ®o ®Þa
vËt lý.
263
geophysical tests for the estimation of in situ
moduli [6195] : ®o ®Þa vËt lý ngoµi
hiÖn tr−êng.
§o ®Þa vËt lý ®Ó tÝnh c¸c h»ng sè ®µn håi
®éng ngoµi hiÖn tr−êng.
geophysicist [6196] : nhµ ®Þa vËt lý.
Ng−êi cã chuyªn m«n ®Þa vËt lý, ng−êi
nghiªn cøu tÝnh chÊt vËt lý cña ®Êt ®¸, quÆng,
¸p dông c¸c phÐp ®o vËt lý ®Ó gi¶i quyÕt c¸c
vÊn ®Ò ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n cßn gäi lµ
chuyªn gia ®Þa vËt lý.
geophysics [6197] : m«n ®Þa vËt lý, khoa häc
®Þa vËt lý.
M«n khoa häc nghiªn cøu Tr¸i ®Êt b»ng c¸c
ph−¬ng ph¸p vËt lý ®Þnh l−îng.
§Þa vËt lý ®−îc ph©n ra vËt lý ®Þa quyÓn, vËt
lý khÝ quyÓn, vËt lý thñy quyÓn vµ vËt lý kh«ng
gian MÆt trêi-Tr¸i ®Êt. Cã nhiÒu chuyªn ngµnh
®Þa vËt lý nh− ®Þa vËt lý t×m kiÕm th¨m dß, ®Þa
chÊn häc, vËt lý kiÕn t¹o, ®Þa vËt lý c«ng tr×nh.
ThuËt ng÷ nµy ®«i khi bao gåm c¶ c¸c c«ng cô
nghiªn cøu MÆt tr¨ng vµ c¸c hµnh tinh.
georgiadesite [6198] : georgiadesit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng hoÆc vµng-
n©u nh¹t: Pb3 (AsO4)Cl.
geoscience [6199] : khoa häc ®Þa chÊt.
Gåm c¸c khoa häc chuyªn ngµnh trong ®Þa
chÊt. Th−êng dïng víi nghÜa sè nhiÒu.
§n: earth science.
geostatistics [6200] : ®Þa thèng kª.
1- Khoa häc thèng kª ¸p dông trong ®Þa
chÊt.
2- TriÓn khai kü thuËt thèng kª ®Ó ®¸nh gi¸
hÇm má do tr−êng ph¸i G. Matheron ë Ph¸p ®Ò
x−íng.
geostratigraphic [6201] : ®Þa tÇng ®Þa chÊt.
NghÜa réng cña ®Þa tÇng.
VÝ dô: geostratigraphic standards hay
geostratigraphic stage.
geosynclinal [6202] : ®Þa m¸ng.
1- Danh tõ cò ®−îc dïng ®Ó chØ ®Þa m¸ng
(geosyncline).
2- Tt: ®Þa m¸ng.
geosynclinal cycle [6203] : chu kú ®Þa m¸ng
(chu kú kiÕn t¹o-tectonic cycle).
geosynclinal facies [6204] : t−íng ®Þa m¸ng.
KiÓu t−íng trÇm tÝch cã ®é dµy lín, thµnh
phÇn −u thÕ lµ sÐt, nghÌo carbonat; bao gåm
c¸c líp phiÕn sÐt, phiÕn sÐt bét cã cÊu t¹o ®ång
nhÊt, ph©n nhÞp, xen kÏ ®Òu ®Æn víi c¸c líp
graywack, ®−îc h×nh thµnh víi tèc ®é trÇm tÝch
cao trong mét tròng ®Þa m¸ng sôt lón m¹nh,
m«i tr−êng biÓn s©u.
geosyncline [6205] : ®Þa m¸ng.
VËn ®éng sôt lón cña vá Tr¸i ®Êt t¹o thµnh
nh÷ng bån tròng kÐo dµi nhiÒu km, trong ®ã ®¸
trÇm tÝch vµ phun trµo t¹o thµnh nh÷ng tÝch tô
cã ®é dµy hµng ngh×n mÐt. §Þa m¸ng cã thÓ
h×nh thµnh trong mét thêi ®o¹n cña chu kú kiÕn
t¹o trong ®ã kÌm theo vËn ®éng t¹o nói. Nh÷ng
®iÓm kh¸c nhau vÒ nguån gèc, ®éng lùc vµ ®Æc
tr−ng vÒ b¶n chÊt cña ®Þa m¸ng ®−îc thÓ hiÖn
trong nh÷ng s¬ ®å kh¸c nhau ®· ®−îc sö dông
®Ó lµm râ nh÷ng nÐt riªng biÖt cña chóng. Mét
sè dùa trªn mèi liªn quan kiÕn t¹o cña c¸c ®¬n
vÞ vá; hoÆc nhÊn m¹nh qu¸ tr×nh t¹o nói, sè
kh¸c l¹i quan t©m ®Õn liªn quan gi÷a trÇm tÝch
®Þa m¸ng víi sù sôt lón. Sù thõa nhËn cÊu tróc
m¶ng cña th¹ch quyÓn ®· dÉn tíi sù ®¸nh gi¸ lµ
hÇu nh− tÊt c¶ hiÖn t−îng ®Þa m¸ng cã liªn
quan tíi sù ®ãng, më ®¹i d−¬ng. Ss: mobile
belt. ngn: geoanticline. §n: synclinirium.
geotechnical [6206] : ®Þa kü thuËt.
Cã liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc cña ®Þa kü
thuËt (geotechnics).
geotechnics [6207] : ®Þa kü thuËt.
Khoa häc øng dông c¸c ph−¬ng ph¸p hay
nguyªn lý khoa häc kü thuËt ®Ó thu thËp, ph©n
tÝch vµ sö dông kiÕn thøc vÒ c¸c vËt liÖu cña vá
Tr¸i ®Êt nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kü thuËt;
®©y lµ mét ngµnh khoa häc øng dông lµm cho
Tr¸i ®Êt thÝch hîp h¬n víi ®êi sèng cña con
ng−êi. §Þa kü thuËt bao gåm c¸c lÜnh vùc vÒ c¬
häc ®Êt, c¬ häc ®¸ vµ nhiÒu khÝa c¹nh kü thuËt
kh¸c n÷a cña ®Þa chÊt, ®Þa vËt lý, thñy v¨n vµ
c¸c khoa häc liªn quan.
geotechnique [6208] : ®Þa kü thuËt.
§n: geotechnics. Tõ gèc Ph¸p.
geotechnology [6209] : ®Þa kü thuËt.
ViÖc øng dông c¸c ph−¬ng ph¸p khoa häc
kü thuËt c«ng tr×nh vµo khai th¸c, sö dông tµi
nguyªn thiªn nhiªn.
geotectocline [6210] : geotectoclin.
TÝch ®äng trÇm tÝch ®Þa m¸ng ë mét tròng
sôt lón. Bån n»m gi÷a c¸c ®−êng gê trong mét
tròng sôt lón. §n: tectocline.
geotectogene [6211] : ®Þa kiÕn sinh, nguån
gèc ®Þa kiÕn t¹o, tectogene.
geotectonic [6212] : ®Þa kiÕn t¹o, tectonic.
geotectonic cycle [6213] : chu kú ®Þa kiÕn t¹o
Sù tiÕp nèi cña c¸c giai ®o¹n ®Þa m¸ng, t¹o
nói, craton.
geotectonics [6214] : ®Þa kiÕn t¹o, tectonics.
geotextile [6215] : v¶i ®Þa kü thuËt.
VËt liÖu nh©n t¹o ®−îc dÖt ®Ó dïng trong
®Þa kü thuËt.
geotexture [6216] : ®Þa cÊu tróc, ®Þa cÊu t¹o.
CÊu t¹o bÒ mÆt Tr¸i ®Êt thÓ hiÖn bëi nh÷ng
yÕu tè réng lín nhÊt cña ®Þa h×nh (khèi lôc ®Þa,
®¹i d−¬ng) ®−îc h×nh thµnh liªn quan víi
264
nh÷ng qu¸ tr×nh toµn cÇu.
geothermal [6217] : ®Þa nhiÖt.
Liªn quan ®Õn nhiÖt bªn trong cña Tr¸i ®Êt.
geothermal brine [6218] : n−íc muèi
®Þa nhiÖt.
N−íc muèi ®−îc nung nãng lªn liªn quan
víi chiÒu s©u cña nã, lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp
víi c¸c nguån nhiÖt dÞ th−êng.
geothermal energy [6219] : n¨ng l−îng
®Þa nhiÖt.
N¨ng l−îng ®−îc chiÕt ra tõ bªn trong cña
Tr¸i ®Êt.
geothermal flux [6220] :
Dßng nhiÖt ®Þa nhiÖt trªn mét ®¬n vÞ thêi
gian.
geothermal gradient [6221] : ®Þa nhiÖt cÊp
Tû lÖ t¨ng cña nhiÖt ®é trong Tr¸i ®Êt theo
chiÒu s©u. §Þa nhiÖt cÊp thay ®æi ë c¸c vïng
kh¸c nhau phô thuéc vµo dßng nhiÖt trong
vïng vµ ®é dÉn nhiÖt cña ®Êt ®¸. §Þa nhiÖt cÊp
trung b×nh cña vá Tr¸i ®Êt xÊp xØ = 25oC/km
s©u.
geothermal heat flow [6222] : dßng ®Þa nhiÖt
Tæng n¨ng l−îng nhiÖt táa ra trªn mét cm2/s
®−îc ®o b»ng cal/cm2 hoÆc mw/m2. Dßng nhiÖt
trung b×nh cho toµn cÇu lµ kho¶ng 1,5±0,5
micro cal/cm2/s hoÆc 1,5 ®¬n vÞ dßng nhiÖt.
geothermal prospecting [6223] : th¨m dß
®Þa nhiÖt.
§iÒu tra c¸c vïng dÞ th−êng nhiÖt cã ý
nghÜa vÒ kinh tÕ n¨ng l−îng m«i tr−êng.
geothermometer [6224] : ®Þa nhiÖt kÕ.
Kho¸ng vËt hay tæ hîp kho¸ng vËt mµ thµnh
phÇn cÊu tróc hoÆc c¸c bao thÓ ®−îc h¹n ®Þnh
trong ph¹m vi c¸c giíi h¹n nhiÖt ®· biÕt d−íi
c¸c ®iÒu kiÖn ¸p suÊt riªng, thµnh phÇn vµ sù
hiÖn diÖn cña chóng chØ râ giíi h¹n hoÆc gi¶i
nhiÖt ®é cña thµnh t¹o ®¸ g¾n kÌm.
geothermometry [6225] : nghiªn cøu
®Þa nhiÖt.
1- Nghiªn cøu nhiÖt Tr¸i ®Êt, bao gåm c¶
nhiÖt ®é cña tr¸i ®Êt, hËu qu¶ cña nhiÖt ®é lªn
c¸c qu¸ tr×nh lý hãa, nguån nhiÖt Tr¸i ®Êt vµ
nói löa.
2- X¸c ®Þnh nhiÖt ®é c©n b»ng cña ®¸,
kho¸ng vËt hay chÊt láng.
gerasimovskite [6226] : gerasimovskit.
Kho¸ng vËt: (Mn,Ca)2 (Nb,T)5 O12.
gerhardtite [6227] : gerhardtit.
Kho¸ng vËt mµu xanh emerald:
Cu2(NO3)(OH)3.
germanite [6228] : germanit.
Kho¸ng vËt mµu ®á nh¹t-x¸m:
Cu3(Ge,Ga,Fe)(S,As)4.
germanium [6229] : germani (Ge).
Nguyªn tè hãa häc sè 32, nguyªn tö l−îng
72,612; tû träng 5,323g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nÆng siderophil, cã 5 ®ång vÞ bÒn vµ 24
®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Ge trong c¸c ®¸
(ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 1,4; siªu mafic 0,9;
gabro-basalt 1,3; granit granodiorit 1,6; ®¸
phiÕn 1,9; trong ®Êt 2,1; n−íc ®¹i d−¬ng
0,00005mg/l, n−íc s«ng suèi 0,00005mg/l. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ argyrodit Ag8GeS6,
germanit Cu3(Ga,Ge,Fe)(SAs)4. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS. Dïng trong c¸c ngµnh thñy
tinh, xóc t¸c, b¸n dÉn, transitor, d−îc phÈm.
gerstleyite [6230] : gerstleyit.
Kho¸ng vËt mµu ®á:
(Na,Li)4 As2 Sb8S17.6H2O.
gerstmannite [6231] : gerstmanit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
(Mg, Mn)2Zn (SiO4)(OH)2
getchellite [6232] : getchelit.
Kho¸ng vËt: AsSbS3.
geversite [6233] : geversit.
Kho¸ng vËt: PtS2 thuéc nhãm pyrit.
geyser [6234] : geyser, m¹ch n−íc phun.
M¹ch n−íc nãng lÉn h¬i nãng phun thµnh
tia cao trªn mÆt ®Êt theo nhÞp gi¸n ®o¹n,
th−êng cã mÆt ë nh÷ng vïng ho¹t ®éng nói löa.
geyser basin [6235] : bån geyser.
Thung lòng xuÊt hiÖn nhiÒu vßi phun n−íc
nãng (geyser) vµ h¬i n−íc nãng.
geyser cone [6236] : nãn geyser.
Khèi sinter h×nh chãp nãn bao quanh miÖng
geyser, ®−îc h×nh thµnh nhê sù tÝch tô c¸c
kho¸ng chÊt silic tõ n−íc nãng do geyser
phun ra.
geyser crater [6237] : miÖng phun geyser.
Lç h×nh phÔu, tõ ®ã tia geyser phun lªn mÆt
®Êt. X: geyser.
ghost crystal [6238] : tinh thÓ gi¶ h×nh.
X: phantom crystal.
ghost stratigraphy [6239] : dÊu vÕt ®Þa tÇng.
DÊu vÕt nguån gèc th¹ch häc vµ sù ph©n líp
trong c¸c tÇng biÕn chÊt cao.
Ghyben Herzberg conditions [6240] : ®iÒu
kiÖn Ghyben-Herzberg.
§iÒu kiÖn c©n b»ng ¸p lùc thñy tÜnh t¹i mÆt
tiÕp xóc gi÷a n−íc mÆn vµ n−íc nh¹t trong c¸c
tÇng chøa n−íc vïng ven biÓn.
gianellaite [6241] : gianelait.
Kho¸ng vËt cã quan hÖ chÆt chÏ víi
mosesit: (NHg2)2(SO4).
gibbsite [6242] : gibsit.
Kho¸ng vËt Al(OH)3 hÖ ®¬n nghiªng mµu
tr¾ng ®a h×nh víi bayerit vµ nordstrandin.
265
Gibsit ®−îc thµnh t¹o do phong hãa cña ®¸
basalt, lµ thµnh phÇn cña bauxit.
§n: hydrargilite.
giessenite [6243] : giesenit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pb9Cu Bi6 Sb1,5 S30.
gigantism [6244] : hiÖn t−îng khæng lå hãa.
Sù ph¸t triÓn ®Õn mét kÝch th−íc to lín
kh«ng b×nh th−êng trong ®éng vËt, do sù t¨ng
tr−ëng qu¸ møc cña mét sè bé phËn cøng,
th−êng ®i kÌm sù yÕu ®i cña cÊu tróc vµ sù bÊt
lùc giíi tÝnh; trong thùc vËt lµ sù t¨ng tr−ëng
c©y cèi th¸i qu¸.
gilalite [6245] : gilalit.
Kho¸ng vËt: Cu5Si6O17.7H2O.
gill [6246] : mang.
C¬ quan gióp con vËt läc oxy trong n−íc ®Ó
thë, vÝ dô ë Th©n mÒm, C¸, v.v.
gill chamber [6247] : phßng chøa mang.
X: branchial chamber.
gill slit [6248] : khe mang.
Lç cöa ë ®éng vËt Da gai, nh− mét khe ë
®Üa Sao biÓn ch¹y däc r×a nÒn cña mét tay vµ
dÉn tíi tói th©n; ë ®éng vËt cã x−¬ng sèng ë
d−íi n−íc lµ mét hay mét sè cöa n»m ë phÝa
sau hay bªn d−íi ®Çu ®Ó cho n−íc tho¸t ra sau
khi ®· ®i qua mang. §n: branchial slit.
gillespite [6249] : gilespit
Kho¸ng vËt mµu ®á: BaFeSi4O10.
giniite [6250] : giniit.
Kho¸ng vËt cã quan hÖ víi triphylit:
Fe+2Fe+34 (H2O)2 (OH)2 (PO4)4
ginorite [6251] : ginorit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng:
Ca2B14O23 .8H2O.
ginzburgite [6252] : ginzburgit.
Tªn nhãm kho¸ng vËt sÐt kaolin giµu s¾t.
giobertite [6253] : giobertit.
X: magnesite.
giraudite [6254] : giraudit.
Kho¸ng vËt: (Cu,Zn,Ag)12(As,Sb)4(Se,S)13,
thuéc nhãm tetrahedrit chøa arsen t−¬ng tù
hakit.
girdite [6255] : girdit.
Kho¸ng vËt: H2Pb3 (TeO)TeO6.
girdle [6256] : ®ai, d¶i vßng.
D¶i chêm lªn nhau cña hai m¶nh vá gi¸p
T¶o silic (Diatomeae), §n: cingulum; ë Trïng
hai l«ng roi (Dinoflagellata) lµ mét r·nh ngang
bao quanh vá hoÆc th©n, ë mét sè kh¸c lµ phÇn
cña vá n»m gi÷a m¶nh vá ngoµi vµ m¶nh vá
trong; ë Trïng tia ®¼ng dµy (Spumellaria) lµ
mét diÖn thÒm xo¾n hay d¹ng vßng ë khung
x−¬ng; ë §éng vËt cã x−¬ng sèng lµ phÇn cña
bé x−¬ng nèi liÒn c¸c chi tr−íc hoÆc sau víi
x−¬ng sèng.
GIS (Geographic information System)
[6257] : hÖ th«ng tin ®Þa lý.
Mét tËp hîp cã tæ chøc bao gåm c¸c m¸y
tÝnh, phÇn mÒm, d÷ liÖu ®Þa lý vµ con ng−êi
thiÕt kÕ, n¾m b¾t, l−u gi÷, cËp nhËt thao t¸c,
ph©n tÝch vµ hiÓn thÞ cã hiÖu qu¶ tÊt c¶ c¸c
d¹ng th«ng tin cã liªn quan tíi täa ®é ®Þa lý.
gismondine [6258] : gismondin.
Kho¸ng vËt zeolit: CaAl2Si2O8.4H2O ®«i khi
chøa kali. §n: gismondite.
gittinsite [6259] : gitinsit.
Kho¸ng vËt: CaZrSi2O7, cïng lo¹t víi
thortveitit.
giuseppettite [6260] : giusepetit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng nhãm cancrinit:
(Na,K,Ca)(Al6Si6)O24(SO4)18Cl0,25.
gizzard [6261] : mÒ.
PhÇn cuèi cïng cña nöa tr−íc cña thùc
qu¶n, ë ®éng vËt d¹ng NhÖn (Arachnida) ph¸t
triÓn nh− mét c¬ quan b¬m; ë chim, lµ ®Çu sau
cña d¹ dµy ®Æc tr−ng bëi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ
cña c¸c thµnh c¬.
glabella [6262] : mi gian.
PhÇn trôc nh« cao cña gi¸p ®Çu Bä ba thïy,
lµ phÇn tr−íc cña trôc hay thïy trôc; ë mét sè
d¹ng gåm c¶ vßng chÊm.
glabellar furrow [6263] : r·nh mi gian.
R·nh hÑp ch¹y ngang qua mi gian cña Bä
ba thïy, th−êng kh«ng hoµn chØnh hoÆc bÞ ng¾t
qu·ng. Cßn gäi lµ "lateral glabellar furrow".
glabellar lobe [6264] : thïy mi gian.
Thïy n»m ngang trªn mi gian Bä ba thïy Ýt
nhiÒu bÞ giíi h¹n bëi toµn bé hay c¸c phÇn cña
r·nh mi gian; lµ vËt sãt l¹i cña c¸c ®o¹n
nguyªn thñy ghÐp l¹i víi nhau ë gi¸p ®Çu. Cßn
gäi lµ "lateral glabellar lobe".
glacial [6265] : b¨ng hµ.
glacial action [6266] : t¸c ®éng b¨ng hµ.
TÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh nh− bµo mßn, vËn
chuyÓn, tÝch tô trÇm tÝch do t¸c ®éng cña b¨ng
hµ. §«i khi thuËt ng÷ nµy cßn ®−îc sö dông ®Ó
chØ nh÷ng t¸c ®éng cña c¸c dßng n−íc ch¶y do
b¨ng tan tíi c¸c qu¸ tr×nh thµnh t¹o trÇm tÝch.
glacial block [6267] : khèi b¨ng hµ.
M¶nh ®¸ gãc c¹nh, kÝch th−íc lín, Ýt bÞ biÕn
®æi trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn cña b¨ng hµ.
glacial boulder [6268] : t¶ng b¨ng.
T¶ng ®¸ hoÆc m¶nh ®¸ lín bÞ b¨ng hµ lµm
vËn chuyÓn trªn mét kho¶ng c¸ch xa, nh−ng
chØ chÞu t¸c ®éng nµo ®ã cña qu¸ tr×nh bµo
mßn, kh«ng ph¶i lu«n lu«n ®−îc bµo trßn.
glacial canyon [6269] : hÎm s«ng b¨ng, hÎm
b¨ng hµ.
266
HÎm nói (hay canhion) do b¨ng hµ ®µo xãi
(x©m thùc) th−êng chiÕm cø vÞ trÝ lòng s«ng
suèi cæ, cã mÆt c¾t ngang h×nh ch÷ U.
glacial cave [6270] : hang s«ng b¨ng, hÎm
b¨ng hµ.
1- Hang, ®éng ®−îc thµnh t¹o ngay trong
s«ng b¨ng.
2- §n: ice cave.
glacial drift [6271] : trÇm tÝch cã nguån gèc
b¨ng hµ.
glacial epoch [6272] : kû nguyªn b¨ng hµ.
Mét phÇn cña thêi gian ®Þa chÊt tõ TiÒn
Cambri trë vÒ tr−íc. Thêi kú ®ã, khÝ hËu l¹nh
®Æc biÖt c¶ B¾c vµ Nam b¸n cÇu, b¨ng hµ chñ
yÕu dÞch chuyÓn theo h−íng xÝch ®¹o vµ phñ
trªn diÖn tÝch réng lín h¬n hiÖn nay rÊt nhiÒu.
glacial erosion [6273] : x©m thùc s«ng b¨ng.
Qu¸ tr×nh nghiÒn n¸t, röa xãi, kÐo, cµo vµ
mµi bÒ mÆt ®Êt do b¨ng hµ cïng víi c¸c m¶nh
®¸ n»m trong ®ã khi chuyÓn ®éng t¹o nªn.
glacial lake [6274] : hå s«ng b¨ng, hå b¨ng hµ
Hå thµnh t¹o do n−íc b¨ng tan ra hoÆc hå
thµnh t¹o ngay trªn b¨ng hµ do n−ãc b¨ng tan
ra víi c−êng ®é kh¸c nhau.
glacial marine sedimentation [6275] : trÇm
tÝch b¨ng hµ biÓn.
Sù tÝch tô trong m«i tr−êng biÓn c¸c trÇm
tÝch nguån lôc ®Þa do b¨ng hµ bµo mßn. VËt
liÖu trÇm tÝch cã thÓ do s«ng, b¨ng tr«i hoÆc
giã vËn chuyÓn tíi. TrÇm tÝch nµy cã thÓ ph©n
thµnh mét biÕn thÓ cña t−íng biÓn-b¨ng hµ.
glacial period [6276] : thêi kú b¨ng hµ
1- §Æc biÖt nh− thÕ Pleitocen. §n: glacial
epoch.
2- Mét kû ®Þa chÊt vÝ dô kû §Ö Tø, bao gåm
mét hay nhiÒu ®ît ph¸t triÓn b¨ng hµ.
glacial plain [6277] : ®ång b»ng s«ng b¨ng.
§ång b»ng (hay b×nh nguyªn) ®−îc thµnh
t¹o do t¸c ®éng trùc tiÕp cña b¨ng hµ.
glacial stage [6278] : giai ®o¹n b¨ng hµ.
PhÇn chia nhá cña kû nguyªn b¨ng hµ. §n:
glacial.
glacial terrace [6279] : thÒm s«ng b¨ng.
ThÒm ®−îc thµnh t¹o do sù häat ®éng cña
b¨ng hoÆc do sù s¾p xÕp l¹i vËt liÖu b¨ng hµ
d−íi d¹ng bËc thÒm (nh− di tÝch mét lo¹t thÒm
thung lòng) hoÆc do ®µo khoÐt vµo ®¸ gèc.
X: kame terrace.
glaciated coast [6280] : bê biÓn s«ng b¨ng.
Bê biÓn cã ®Æc ®iÓm nh− b¨ng hµ liªn tôc
cña thêi kú s«ng b¨ng Pleistocene hoÆc bê biÓn
hiÖn t¹i cã b¨ng hµ bao phñ.
glacio eustasy [6281] : thay ®æi mùc n−íc
biÓn vµ ®¹i d−¬ng do b¨ng ®æ sËp, tr«i vµ tan
thµnh n−íc.
glaciofluvial [6282] : s«ng b¨ng.
TÝnh tõ thuéc vÒ s«ng-b¨ng hµ: n−íc b¨ng
tan trong s«ng suèi, röa tr«i c¸c trÇm tÝch vµ
®Þa h×nh bÒ mÆt; ho¹t ®éng hçn hîp cña s«ng
suèi vµ b¨ng hµ.
glaciokarst [6283] : karst s«ng b¨ng.
Karst ®−îc thµnh t¹o ë vïng cã vÜ ®é cao
hoÆc vïng cùc.
glaciolacustrine [6284] : hå b¨ng.
VËt liÖu cã nguån gèc tõ, hoÆc ®−îc trÇm
tÝch trong mét hå b¨ng hµ.
glaciology [6285] : m«n häc s«ng b¨ng, hay
m«n b¨ng gi¸ häc.
1- Khoa häc nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng cña
tuyÕt vµ b¨ng, sù biÕn ®æi ®Þnh l−îng cña c¸c
qu¸ tr×nh liªn quan víi tr¹ng th¸i r¾n cña n−íc.
§n: cryology.
2- Nghiªn cøu sù tån t¹i cña b¨ng hµ, líp
mò b¨ng hµ vµ c¸c tÝnh chÊt vËt lý cña chóng.
§Þnh nghÜa nµy kh«ng cã tÝnh chÊt thõa nhËn
quèc tÕ.
glaciospeleology [6286] : hang ®éng b¨ng hµ.
Nghiªn cøu hang ®éng b¨ng hµ.
gladite [6287] : gladit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch×: PbCuBi5S9.
glance [6288] : lÊp l¸nh.
Kho¸ng vËt cã ¸nh kim, quÆng ®ång sulfur.
glass rock [6289] : ®¸ thñy tinh.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë miÒn b¾c Illinois
vµ miÒn nam Wisconsin ®Ó chØ lo¹i ®¸ v«i
s¹ch, kiÕn tróc Èn tinh, cã tuæi Trenton.
glass sand [6290] : c¸t thñy tinh.
Lo¹i c¸t cã hµm l−îng thµnh phÇn silic cao
(93-99%), hµm l−îng oxid s¾t, crom, cobalt vµ
c¸c chÊt mµu kh¸c thÊp, dïng ®Ó s¶n xuÊt
thñy tinh.
glass sponge [6291] : bät biÓn trong suèt.
X: hyalosponge.
glassy feldspar [6292] : feldspar thñy tinh.
§n: sanidine.
glassy lustre [6293] : ¸nh thñy tinh.
¸nh lÊp l¸nh nh− thñy tinh.
glauberite [6294] : glauberit
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, rßn, s¸ng mµu:
Na2Ca(SO4)2, ¸nh thñy tinh vµ cã vÞ mÆn, tµn
d− cña muèi.
glaucochroite [6295] : glaucochroit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu xanh nh¹t, tÝm hoÆc
hång nh¹t: CaMnSiO4.
glaucodot [6296] : glaucodot.
Kho¸ng vËt: (Co,Fe)AsS.
glaucokerinite [6297] : glaucokerinit.
Kho¸ng vËt mµu xanh da trêi:
267
(Cu,Zn)10Al4(SO4)(OH)30.2H2O (?).
glauconarenite [6298] : c¸t kÕt glauconit
glauconite [6299] : glauconit
1- Kho¸ng vËt d¹ng ®Êt hoÆc d¹ng h¹t mµu
xanh nh¹t cña nhãm mica:
(K,Na)(Al,Fe+3,Mg)2(Al,Si)4O10(OH)2, ®−îc
xem nh− lµ kho¸ng vËt giµu s¾t t−¬ng tù víi
ilit. Glauconit cã trong c¸t kÕt mµu lôc vµ
thµnh t¹o trong m«i tr−êng biÓn hiÖn t¹i, phæ
biÕn nhÊt trong trÇm tÝch silicat s¾t, trong trÇm
tÝch biÓn tõ Cambri ®Õn hiÖn ®¹i. Glauconit chØ
thÞ cho trÇm tÝch cã tèc ®é l¾ng ®äng rÊt chËm.
2- ThuËt ng÷ dïng chØ kho¸ng vËt mµu
xanh, thµnh phÇn silicat kali vµ s¾t ngËm n−íc.
glauconitic [6300] : glauconitic.
TËp hîp kho¸ng vËt chøa glauconit mµu
xanh ®Æc tr−ng.
glauconitic sandstone [6301] : c¸t kÕt
glauconit.
Lo¹i c¸t kÕt cã hµm l−îng glauconit ®ñ ®Ó
t¹o mµu phít lôc cho ®¸.
glaucophane [6302] : glaucophan.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh, ®en
xanh nh¹t hoÆc xanh x¸m nh¹t thuéc nhãm
amphibol: Na2(Mg,Fe+2)Al2Si8O22(OH)2. Glau-
cophan cã d¹ng l¨ng trô trong ®¸ phiÕn kÕt
tinh.
glaucophane schist [6303] : ®¸ phiÕn (diÖp
th¹ch) glaucophan.
Lµ mét lo¹i phiÕn amphibol, trong ®ã
glocophan nhiÒu h¬n hornblend. Epidot th−êng
xuyªn cã mÆt, ngoµi ra cßn cã th¹ch anh vµ
mica. Ss: blueschist
glaucophane schist facies [6304] : t−íng ®¸
phiÕn (diÖp th¹ch) glaucophan.
Lµ tËp hîp cña nh÷ng tæ hîp (t−íng)
kho¸ng vËt biÕn chÊt, trong ®ã c¸c ®¸ basic
chøa tËp hîp kho¸ng vËt amphibol Na (thÝ dô
glaucophan, crosit), lawsonit, pyroxen Na,
aragonit, epidot vµ granat. CÆp kho¸ng vËt
jadeit + th¹ch anh cã ý nghÜa chÈn ®o¸n, x¸c
®Þnh chÝnh x¸c vÒ t−íng vµ sù thay ®æi chi tiÕt
cña nã. §iÒu ®ã thÓ hiÖn nhiÖt ®é cña t−íng
nµy thÊp h¬n vµ ¸p suÊt cao h¬n so víi t−íng
phiÕn lôc (greenschist facies). Nh÷ng tÝnh chÊt
®ã ®Æc tr−ng cho hiÖn t−îng biÕn chÊt trong
®íi hót ch×m (subduction) víi gradient ®Þa
nhiÖt thÊp. §n: blueschist facies.
glaucopyrite [6305] : glaucopyrit.
Lo¹i loelingit chøa cobal.
glaukosphaerite [6306] : glaukosphaerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh:
(Cu, Ni)2 (CO3)(OH)2
Glenarm [6307] : Glenarm.
Thèng ®Þa ph−¬ng cña c¸c ®¸ TiÒn Cambri
ë New Jersey, Pensylvani, Delaware Maryland
vµ Virgina.
glendonite [6308] : glendonit
Gi¶ h×nh cña carbonat (calcit, hoÆc siderit)
theo glauberit.
glide breccia [6309] : d¨m kÕt tr−ît.
Lo¹i d¨m kÕt ®−îc thµnh t¹o do c¸c ho¹t
®éng träng lùc d−íi n−íc lµm biÕn d¹ng, vì
vôn vµ ®−îc l¾ng ®äng trong mét ®iÒu kiÖn
kÐm æn ®Þnh.
gliding [6310] : tr−ît (kv).
Sù biÕn d¹ng dÎo cña tinh thÓ, trong ®ã mét
phÇn cña tinh thÓ chuyÓn dÞch t−¬ng ®èi so víi
phÇn kh¸c cña nã theo mÆt ph¼ng song song
nhÊt ®Þnh cña « m¹ng kh«ng gian.
glinite [6311] : glinit.
Tªn nhãm cña nh÷ng kho¸ng vËt sÐt trong
trÇm tÝch sÐt.
glink [6312] : s−ên x©m thùc v¸ch ®øng.
S−ên dèc ®øng hoÆc v¸ch ®øng; ®Æc biÖt
chóng ®−îc thµnh t¹o do sù x©m thùc s©u cña
c¸c thµnh hÖ ®¸ cã søc bÒn lín.
glint lake [6313] : hå v¸ch ®øng.
Hå ®−îc thµnh t¹o däc theo thung lòng hÑp
cã s−ên dèc ®øng hoÆc v¸ch ®øng.
glint line [6314] : ®−êng s−ên x©m thùc
v¸ch ®øng.
S−ên x©m thùc v¸ch ®øng hay dèc ®øng, rÊt
réng ®−îc thµnh t¹o do bãc mßn c¸c thµnh t¹o
®¸ cã ®é bÒn lín vµ thÕ n»m rÊt tho¶i nh− s−ên
®¸ v«i dùng ®øng tuæi Silur ë vïng Hå Th−îng
(Hoa Kú). ThuËt ng÷ cßn ®−îc dïng ®Ó chØ
ranh giíi gi÷a vïng khiªn cæ víi c¸c ®¸
trÎ h¬n.
Global Environmental Facility (GEF)
[6315]: quü M«i tr−êng toµn cÇu.
Mét h×nh thøc hîp t¸c quèc tÕ míi liªn kÕt,
phèi hîp c¸c tæ chøc UNDP, UNEP vµ WB
nh»m ®−a ra mét c¬ chÕ trî gióp cã hiÖu qu¶
cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn gi¶i quyÕt nh÷ng
vÊn ®Ò m«i tr−êng cã tÝnh toµn cÇu (®a d¹ng
sinh häc, tµi nguyªn n−íc quèc tÕ, biÕn ®æi khÝ
hËu, hñy ho¹i tÇng ozon, v.v.)
Global Environmental Monitoring System
(GEMS) [6316] : hÖ thèng gi¸m s¸t
(monitoring) m«i tr−êng toµn cÇu.
M¹ng l−íi c¸c tr¹m quan tr¾c (monitoring)
m«i tr−êng bao trïm kh¾p c¸c ch©u lôc (víi
mËt ®é mét tr¹m /10-100 ngh×n km2) nh»m
kiÓm so¸t t×nh tr¹ng m«i tr−êng trªn quy m«
hµnh tinh, phôc vô viÖc dù b¸o, c¶nh b¸o
nh÷ng biÕn ®éng vµ tai häa m«i tr−êng, tõ ®ã
®Ò ra nh÷ng ho¹t ®éng phèi hîp b¶o vÖ m«i
tr−êng toµn cÇu.
Global Meteoric Water Line (GMWL)
268
[6317] : ®−êng n−íc khÝ t−îng toµn cÇu.
§−êng ®å thÞ chuÈn ®Ó so s¸nh thµnh phÇn
®ång vÞ cña n−íc ë mét vïng nµo ®ã víi n−íc
khÝ t−îng toµn cÇu, nh»m x¸c ®Þnh nguån gèc,
®iÒu kiÖn thµnh t¹o cña mÉu n−íc nghiªn cøu.
Global sea level rise [6318] : sù t¨ng mùc
n−íc biÓn toµn cÇu.
HiÖn t−îng n−íc biÓn t¨ng cao do sù nãng
lªn cña Tr¸i ®Êt lµm tan c¸c khèi b¨ng khæng
lå ë hai ®Þa cùc. Theo dù b¸o, ®Õn n¨m 2100,
mùc n−íc biÓn thÕ giíi cã thÓ t¨ng lªn kho¶ng
50cm, dÉn ®Õn hËu qu¶ nhiÒu h¶i ®¶o vµ c¸c
vïng ®Êt thÊp ven bê sÏ bÞ trµn ngËp, nhÊn
ch×m hµng lo¹t c¸c vïng kinh tÕ-d©n c− quan
träng. N−íc biÓn x©m nhËp s©u vµo ®Êt liÒn
g©y nhiÔm mÆn ®Êt ®ai vµ nguån n−íc. §Ó
phßng ngõa tai häa, c¸c quèc gia ®ang phèi
hîp hµnh ®éng trong viÖc thùc hiÖn c¸c ®iÒu
−íc quèc tÕ vÒ b¶o vÖ tÇng ozon, nh»m ng¨n
chÆn sù nãng lªn cña Tr¸i ®Êt-t¸c nh©n g©y ra
hiÖn t−îng t¨ng mùc n−íc biÓn.
global tectonics [6319] : kiÕn t¹o toµn cÇu.
Ho¹t ®éng kiÕn t¹o cã quy m« toµn cÇu. lµ
qu¸ tr×nh kiÕn t¹o liªn quan víi sù vËn ®éng
x¶y ra trªn ph¹m vi réng lín cña vËt chÊt trong
Tr¸i ®Êt. ChÝnh x¸c h¬n lµ kiÕn t¹o toµn cÇu
míi (new global tectonics).
Global Warming [6320] : sù nãng lªn
toµn cÇu.
HiÖn t−îng nãng lªn cña khÝ quyÓn Tr¸i ®Êt
do sù gia t¨ng l−îng khÝ th¶i c«ng nghiÖp lµm
suy gi¶m tÇng ozon vµ g©y hiÖu øng nhµ kÝnh.
Theo dù b¸o, nÕu kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p
h÷u hiÖu ®Ó ngÆn chÆn sù ph¸t th¶i khÝ nhµ
kÝnh th× trong vßng 100 n¨m tíi, nhiÖt ®é Tr¸i
®Êt sÏ t¨ng 5-6oC so víi hiÖn t¹i. Sù nãng lªn
cña Tr¸i ®Êt sÏ lµm tan bít nh÷ng khèi b¨ng
khæng lå ë hai ®Þa cùc, khiÕn cho mùc n−íc
biÓn d©ng cao, nhÊn ch×m nhiÒu ®¶o vµ c¸c
vïng ®Êt thÊp ven bê-th−êng lµ nh÷ng trung
t©m kinh tÕ-d©n c− quan träng; KhÝ hËu Tr¸i
®Êt sÏ thay ®æi víi sù gia t¨ng n¹n h¹n h¸n, lò
lôt; c¸c dßng h¶i l−u cã nguy c¬ bÞ tr¸o trén
hoÆc biÕn mÊt, khiÕn nhiÒu loµi sinh vËt kh«ng
kÞp thÝch nghi dÔ bÞ tuyÖt diÖt. §Ó tr¸nh nh÷ng
tai häa trªn, NhiÒu héi nghÞ quèc tÕ víi hµng
lo¹t c«ng −íc, nghÞ ®Þnh th− ®· ®−îc ký kÕt,
nhiÒu biÖn ph¸p ®ang ®−îc xóc tiÕn trªn quy
m« toµn cÇu nh»m b¶o vÖ tÇng ozon.
Global Warming Potential (GWP) [6321] :
tiÒm n¨ng lµm t¨ng nhiÖt ®é toµn cÇu.
HÖ sè ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cña mét chÊt nµo
®ã tham gia vµo viÖc lµm gia t¨ng nhiÖt ®é cña
bÇu khÝ quyÓn. GWP cµng cao th× t¸c h¹i ®èi
víi tÇng khÝ quyÓn cµng lín.
globigerina ooze [6322] : bïn globigerina.
TrÇm tÝch v«i biÓn s©u chøa tèi thiÓu 30%
vá Foraminifer, trong ®ã gièng Globigerina
chiÕm −u thÕ.
globigerinid [6323] : Trïng cÇu
(Globigerinaceae).
Trïng lç tr«i næi thuéc mét liªn hä cã vá
thñng lç víi v¸ch hai líp vµ thµnh vá b»ng tinh
thÓ calcit táa tia. Tuæi: Jura gi÷a ®Õn nay.
glomerocryst [6324] : glomerocryt.
TËp hîp nh÷ng tinh thÓ cña nh÷ng kho¸ng
vËt gièng nhau.
glomospirine [6325] : cã vßng xo¾n
kh«ng ®Òu.
Vá Trïng lç cã vßng cuén xo¾n kh«ng ®Òu,
nhÊt lµ thuéc gièng Glomospira.
glucine [6326] : glucin.
Kho¸ng vËt: CaBe4(PO4)2(OH)4 .1/2H2O.
glushinskite [6327] : glushinskit.
Kho¸ng vËt: MgC2O4.2H2O
gmelinite [6328] : gmelinit.
Kho¸ng vËt zeolit hÖ s¸u ph−¬ng:
(Na2,Ca)Al2 Si4O12.6H2O.
gnathal lobe [6329] : thïy hµm.
Nh¸nh trong ®Ó nhai ë hµm trªn cña mét
®éng vËt Vá gi¸p.
gnathobase [6330] : r×a gèc hµm.
R×a phÝa miÖng xÎ r¨ng c−a cña ®èt h¸ng ë
®éng vËt Ch©n khíp thuéc ph©n líp
Eurypterida.
gnathosoma [6331] : phÇn cã miÖng.
PhÇn tr−íc cña th©n ë ®éng vËt d¹ng NhÖn
(thuéc bé Acarida) mang c¸c bé phËn cña
miÖng. §n: gnathosome, capitulum.
gnathostome [6332] : MiÖng hµm
(Gnathostomata).
§éng vËt cã x−¬ng sèng cã bé x−¬ng phñ
t¹ng tr−íc biÕn ®æi thµnh hµm; nhãm nµy gåm
tÊt c¶ c¸c líp Cã x−¬ng sèng, trõ nhãm Kh«ng
hµm (Agnatha).
gnathothorax [6333] : liªn ®èt ngùc hµm.
Ngùc vµ phÇn cña ®Çu mang c¸c c¬ quan
b¾t måi cña ®éng vËt Ch©n khíp.
gneiss [6334] : gneis.
§¸ ph©n d¶i ®−îc thµnh t¹o do biÕn chÊt
khu vùc, trong ®ã c¸c d¶i, thÊu kÝnh kho¸ng
vËt d¹ng h¹t xen kÏ víi c¸c gi¶i thÊu kÝnh
kho¸ng vËt d¹ng tÊm vµ nhiÒu kho¸ng vËt h×nh
trô dµi. Nh×n chung cã Ýt h¬n 50% kho¸ng vËt
cã ®Þnh h−íng song song. MÆc dÇu gneis chñ
yÕu cã feldspar vµ th¹ch anh, nh−ng thµnh
phÇn kho¸ng vËt kh«ng ph¶i lµ yÕu tè quan
träng ®Ó ph©n biÖt chóng. Chóng ®−îc ph©n
biÖt bëi cÊu t¹o (thÝ dô gneis d¹ng m¾t); bëi
269
kho¸ng vËt ®Æc tr−ng (thÝ dô gneis hornblend);
bëi thµnh phÇn tæng qu¸t hoÆc nguån gèc (thÝ
dô gneis granit).
gneissic [6335] : cÊu t¹o gneis, kiÕn tróc gneis,
thuéc gneis.
KiÕn tróc vµ cÊu t¹o ®iÓn h×nh cña gneis víi
c¸c gi¶i cã ph¹m vi réng, Ýt râ rµng, hay bÞ
gi¸n ®o¹n h¬n so víi kiÕn tróc hoÆc cÊu t¹o
phiÕn (schistose).
gneissic structure [6336] : cÊu t¹o gneis.
Trong ®¸ biÕn chÊt, chñ yÕu lµ gneis cã sù
xen kÏ gi÷a c¸c d¶i, líp h¹t th« thµnh phÇn
silic vµ mafic.
§n: gneissosity; gneissose structure.
gneissoid [6337] : gneisoid, d¹ng gneis.
KiÕn tróc vµ cÊu t¹o gièng gneis, nh−ng lµ
kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh phi biÕn chÊt, thÝ dô dßng
magma nhít t¹o thµnh granit gneisoid.
gneissose [6338] : gneisos, d¹ng gneis.
1- §¸ cã cÊu t¹o gièng gneis nh−ng kh«ng
ph¶i lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh biÕn chÊt.
2- §¸ víi nhiÒu líp d¹ng h¹t, phiÕn, thÊu
kÝnh xen kÏ nhau ®−îc ph©n biÖt bëi thµnh
phÇn kho¸ng vËt vµ kiÕn tróc.
gneissose structure [6339] : cÊu t¹o gneis.
X: gneissic structure.
gneissosity [6340] : cÊu t¹o gneis.
X: gneissic structure.
goblinsite [6341] : goblinsit.
Kho¸ng vËt:
Na4(Cu,Mg,K2)Al6Si10O32.12H2O, lµ zeolit
quan hÖ víi gismondin, merlinoit, philipsit,
garonit vµ mét sè hçn hîp cña Na-P zeolit.
godlevskite [6342] : godlevskit.
Kho¸ng vËt: (Ni,Fe)7S6.
goedkenite [6343] : goedkenit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Sr,Ca)2 Al(PO4)2(OH).
goethite [6344] : goetit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t, ®á nh¹t hoÆc
mµu ®en n©u nh¹t: FeO(OH), ®ång h×nh víi
lepidocrocitvµ akaganeit. Geotit lµ thµnh phÇn
phæ biÕn nhÊt cña ®íi oxid hãa limonit, lµ s¶n
phÈm phong hãa trong mò s¾t cña quÆng
sulfua. Cßn viÕt lµ göthite. §n: alcharite,
santhosiderite.
gold [6345] : vµng (Au).
1-Tªn Latinh lµ aurum. Nguyªn tè hãa häc
sè 79, nguyªn tö l−îng 196,9665; tû träng
19,3g/cm3, thuéc nhãm nguyªn tè quý, nÆng,
siderophil. Cã 1 ®ång vÞ bÒn Au197 vµ 45 ®ång
vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Au trong c¸c ®¸
(ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 0,0018; siªu mafic
0,0005; gabro-basalt 0,0015; granit granodiorit
0,002; ®¸ phiÕn 0,002; trong ®Êt 0,0013; trong
n−íc ®¹i d−¬ng 0,000004mg/l. C¸c kho¸ng vËt
tiªu biÓu lµ vµng tù sinh, calaverit Au2Te,
krennerit (AU,Ag)Te2, sylvanit (Ag,Au)Te4,
petzit Ag3AuTe2. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-
MS, INAA, GF-AAS. Dïng trong ngµnh kim
hoµn, nha khoa, ®iÖn tö, ®óc tiÒn, m¹ ®iÖn,
xóc t¸c.
2-Vµng tù sinh, kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu
vµng, nÆng, mÒm, lµ kim lo¹i tù sinh cña
nguyªn tè Au. Trong tù nhiªn th−êng ®i kÌm
víi b¹c, ®ång, bismut, thñy ng©n hoÆc nh÷ng
kim lo¹i kh¸c vµ th−êng cã mÆt trong má sa
kho¸ng aluvi hoÆc trong c¸c m¹ch ®i kÌm víi
th¹ch anh vµ sulfur. Vµng rÊt dÔ kÐo sîi, d¸t
máng vµ ®−îc sö dông trong lÜnh vùc kim hoµn
vµ chuÈn quèc tÕ vÒ tµi chÝnh.
gold amalgam [6346] : hçn hèng vµng.
Lµ mét biÕn thÓ cña vµng tù nhiªn cã chøa
thñy ng©n, mét hçn hèng tù nhiªn th−êng cã
chøa ®Õn 40% vµng vµ cã b¹c, thñy ng©n, d¹ng
h¹t mµu tr¾ng phít vµng. Th−êng céng sinh víi
b¹ch kim.
gold beryl [6347] : kho¸ng vËt beryl vµng.
§n: chrysoberyl, lµ kho¸ng vËt cøng
BeAl2O4 cã mµu vµng, lôc nh¹t, n©u, cã chøa
mét Ýt s¾t dïng ®Ó trang søc. Kh«ng nªn lÉn víi
golden beryl.
gold dust [6348] : bôi vµng.
C¸c h¹t nhá, vÈy vµng cã trong c¸c má
sa kho¸ng.
gold flour [6349] : vµng c¸m.
gold opal [6350] : opal vµng.
Lo¹i opal löa cã mµu ¸nh vµng kim lo¹i.
gold quartz [6351] : th¹ch anh vµng.
Kho¸ng vËt th¹ch anh tr¾ng s÷a chøa bao
thÓ vµng nhá.
goldamalgam [6352] : goldamalgam (hçn
hèng vµng).
Kho¸ng vËt: (Au, Ag)Hg.
golden beryl [6353] : beryl quý.
Lo¹i ngäc beryl cã mµu vµng hoÆc vµng lôc
s¸ng ®Ñp ®· ®−îc dïng lµm ngäc trang søc t×m
thÊy ë Nam Phi, gièng nh− heliodor.
goldfieldite [6354] : goldfieldit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch×:
Cu12(Sb, As)4(Te, S)18, chøa tenlur t−¬ng tù
víi tetraedrit.
goldichite [6355] : goldichit.
Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng mµu lôc nh¹t
KFe(SO4)2.4H2O.
goldmanite [6356] : goldmanit.
Kho¸ng vËt trong nhãm granat
Ca3(V,Al,Fe)2(SiO4)3.
goldschmidtine [6357] : goldschmidtin.
270
§n: stephanite.
goldschmidtite [6358] : goldchcmidtit.
§n: sylvanite.
Goldschmidt's phase rule [6359] : luËt t−íng
Goldschmidt.
LuËt t−íng kho¸ng vËt. §n: mineralogical
phase rule.
goldstone [6360] : ®¸ vµng.
Lo¹i ®¸ thñy tinh trong suèt mµu n©u ®á cã
chøa c¸c h¹t mÞn ®ång kim lo¹i.
§n: anventurine glass.
gonal spine [6361] : gai ë gãc.
Gai n»m ë c¸c gãc cña phiÕn ë bäng th©n
Trïng hai l«ng roi (Dinoflagellata).
gonatoparian [6362] : Bä ba thïy gãc m¸.
Thuéc hay liªn quan ®Õn Bä ba thïy cã
®−êng kh©u mÆt mµ c¸c ®o¹n sau ®i tíi tËn
mÐp gi¸p ®Çu ë chç gãc m¸; cßn ®Ó chØ chÝnh
c¸c ®−êng kh©u mÆt nãi trªn, gäi lµ ®−êng
kh©u gãc m¸.
gongylodont [6363] : b¶n lÒ r¨ng ng−îc.
Lo¹i b¶n lÒ cña mét líp Ostracoda gåm ba
cÊu tö, n¬i c¸c cÊu tö cuèi ë cïng m¶nh vá l¹i
ng−îc l¹i, nh− ë gièng Loxoconcha.
goniatite [6364] : Goniatitida.
Ch©n ®Çu d¹ng Cóc ®¸ thuéc mét bé
th−êng ®Æc tr−ng bëi mét vá cã ®−êng kh©u
gÉy gãc víi t¸m thïy kh«ng chia nhá. Tuæi:
Devon gi÷a-Permi muén.
goniatitic suture [6365] : ®−êng kh©u goniatit
Mét kiÓu ®−êng kh©u ë vá Ch©n ®Çu d¹ng
Cóc ®¸ trong ®ã hÇu hÕt hoÆc tÊt c¶ c¸c thïy vµ
yªn ®Òu kh«ng chia nhá, ®«i khi cã ngo¹i lÖ lµ
thïy bông chia ra d¹ng r¨ng c−a.
gonnardite [6366] : gonardit.
Kho¸ng vËt zeolit: Na2CaAl4Si6O20.7H2O
d¹ng sîi m¶nh, d¹ng cÇu nhá táa tia.
gonopore [6367] : lç sinh s¶n, lç sinh dôc.
Mét lç ®¬n dïng lµm ®Çu ra cho hÖ sinh s¶n
ë ®éng vËt Da gai, vÝ dô ë ®éng vËt Phao biÓn
hay Sao biÓn cè ®Þnh; ë Gi¸p vá, lµ ®Çu thß ra
cña èng dÉn sinh dôc, gäi ®¬n gi¶n lµ lç
sinh dôc.
gonozooid [6368] : c¸ thÓ sinh.
ë ®éng vËt d¹ng Rªu (Bryozoa) thuéc nhãm
M«i hÑp (Stenolaemata), mét c¸ thÓ ®éng vËt
®−îc biÕn ®æi thµnh mét buång Êp ph«i.
goongarrite [6369] : gungarit.
X: heyrovskite.
gooseereckite [6370] : guseereckit.
Kho¸ng vËt thuéc hä zeolit:
CaAl2Si6O16.10H2O.
gorccixite [6371] : gorcixit.
Kho¸ng vËt mµu n©u:
 BaAl3(PO4)2 (OH)5.H2O.
gordonite [6372] : gordonit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu:
MgAl2 (PO4)2 (OH)2.8H2O.
gorge [6373] : hÏm nói, ®Ìo, r·nh m¸ng.
Thung lòng s©u, hÑp, cã v¸ch ®¸ d−êng nh−
dùng ®øng vµ ®−îc bao quanh bëi c¸c d·y nói;
th−êng th−êng nhá h¬n canhon.
gorgeyite [6374] : gorgeyit.
Kho¸ng vËt: K2Ca5(SO4)6.H2O.
gormanite [6375] : gormanit.
Kho¸ng vËt chøa Fe+2 t−¬ng tù víi suzalit:
+2
Fe 3 Al4(PO4)4(OH)6.2H2O.
gortdrumite [6376] : gortdrumit.
Kho¸ng vËt: (Cu,Fe)6 Hg2 S5.
goslarite [6377] : goslarit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: ZnSO4.7H2O, ®−îc
t¹o thµnh do oxy hãa sphalerit vµ th−êng cã
d¹ng khèi. §n: white vitriol; zine vitriol; white
copperas.
göthite [6378] : goetit.
X: goethite.
Gothlandian [6379] : Gothlandi.
§n: Gotlandian.
Gotlandian [6380] : Gotlandi.
Tªn gäi cña Silur (®Æc biÖt lµ Silur muén) ë
ch©u ¢u.
gotzenite [6381] : gotzenit.
Kho¸ng vËt: (Ca, Na)3 Ti Si2O7 (F, OH)2.
gouge [6382] : gouge.
1- SÐt d¹ng líp máng dÝnh trªn mÆt khe nøt
hoÆc trªn mÆt dÞch chuyÓn.
2- SÐt m¹ch, s¶n phÈm cã nguån gèc kiÕn
t¹o, lÊp ®Çy c¸c khe nøt, ®íi ph¸ hñy, dËp vì,
do ®¸ gèc bÞ cµ n¸t t¹o nªn.
gowerite [6383] : gowerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: CaB6O10 .5H2O.
goyazite [6384] : goyazit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng-vµng nh¹t:
SrAl3(PO4)2(OH)5.H2O. §n: hamlinit.
goz [6385] : goz.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Su®¨ng ®Ó chØ
c¸c tÝch tô c¸t cã d¹ng kÐo dµi, h¬i dèc, d¹ng
®ôn, ®é dµy thay ®æi tõ vµi ®ªximet ®Õn hµng
chôc mÐt.
gradation [6386] : ph©n cÊp.
Tû lÖ hµm l−îng vËt liÖu cña mçi cì h¹t,
hoÆc sù ph©n bè tÇn sè cña c¸c cì h¹t kh¸c
nhau t¹o nªn lo¹i vËt liÖu ®Æc tr−ng nh− ®Êt,
trÇm tÝch, hay ®¸ trÇm tÝch. Ranh giíi cña mçi
cÊp h¹t lµ tuú chän.
grade [6387] : c©n b»ng; cÊp, cÊp h¹t;
®é nghiªng.
1-(®m) §iÒu kiÖn c©n b»ng ®¹t ®−îc cña
s«ng ngßi, gi÷a qu¸ tr×nh x©m thùc vµ qu¸ tr×nh
l¾ng ®äng trÇm tÝch.
2-(trt) KÝch th−íc h¹t riªng biÖt, giíi h¹n ®é
h¹t, hay cÊp h¹t cña ®Êt, trÇm tÝch hoÆc ®¸.
Mét ®¬n vÞ ®é h¹t, nh− "cÊp h¹t sÐt", "cÊp h¹t
bét", "cÊp h¹t c¸t", "cÊp h¹t cuéi", v.v.
3-(®cctr) §«i khi ®−îc sö dông ®ång nghÜa
nh− ®é nghiªng (gradient); Lµm ph¼ng ®Êt ®¾p
®Ó x©y dùng ®−êng.
grade distribution [6388] : ph©n bè ®é h¹t.
§−êng cong ph©n bè thµnh phÇn (%) cì h¹t
cña mét lo¹i ®Êt (®¸). X: gradation.
graded [6389] : ®· san b»ng, ®· tho¶i, ®· ph©n
bËc; ph©n cÊp.
1- (®m) BÒ mÆt hoÆc ®Æc ®iÓm khi mµ sù h¹
thÊp ®Þa h×nh vµ sù båi tô kh«ng x¶y ra hoÆc
khi qu¸ tr×nh x©m thùc vµ qu¸ tr×nh trÇm tÝch
®−îc c©n b»ng, do ®é dèc chung ®−îc duy tr×.
2- (trt) ThuËt ng÷ ®Þa chÊt dïng ®Ó chØ mét
trÇm tÝch chøa c¸c h¹t cã kÝch th−íc ®ång ®Òu
hoÆc c¸c h¹t cã kÝch th−íc trong ph¹m vi mét
cÊp h¹t. §n: sorted.
graded bed [6390] : líp h¹t ph©n cÊp.
Mét líp trÇm tÝch, th−êng lµ máng, lé râ
tÝnh ph©n cÊp ®é h¹t, th−êng cã sù tiÕp xóc ®ét
biÕn víi vËt liÖu mÞn cña líp n»m d−íi, nh−ng
l¹i cã sù ph©n cÊp dÇn vÒ phÝa trªn. VÝ dô c¸t
hay bét h¹t lín ph©n cÊp dÇn vÒ phÝa trªn thµnh
vËt liÖu sÐt.
graded bedding [6391] : ph©n líp cÊp h¹t.
Mét kiÓu ph©n líp trong ®ã mçi líp lé râ sù
thay ®æi cÊp kÝch th−íc h¹t, th−êng tõ cÊp h¹t
th« ë phÇn thÊp tíi cÊp h¹t nhá ë phÇn trªn
cña líp.
graded shoreline [6392] : ®−êng bê biÓn ph©n
bËc, ®−êng bê ®¬n ®iÖu.
§−êng bê biÓn th¼ng hoÆc ®¬n ®iÖu do sù
thµnh t¹o c¸c b·i ®¸ r¾n ch¾c qua vÞnh biÓn vµ
bÞ c¸c mòi ®Êt ph©n c¾t. Qu¸ tr×nh réng më tr¾c
diÖn c¸c bÒ mÆt ®−îc ®iÒu chØnh vÒ ®é nghiªng
nªn n¨ng l−îng cña sãng biÓn hoµn toµn bÞ
triÖt tiªu vµ sù dÞch chuyÓn ®−êng bê bÞ gi¶m
tíi tû lÖ nhá nhÊt; ®−êng bê biÓn cã tr¾c diÖn
c©n b»ng th¼ng ®øng.
graded slope [6393] : s−ên ph©n bËc.
S−ên cña mét con s«ng ®· ph©n bËc hoÆc
s−ên dèc ®· ®−îc ph©n bËc.
graded stream [6394] : s«ng ngßi ph©n bËc.
1- S«ng ngßi ë tr¹ng th¸i c©n b»ng gi÷a kh¶
n¨ng vËn chuyÓn vµ khèi l−îng vËt liÖu cung
cÊp cho nã, gi÷a sù h¹ thÊp vµ sù l¾ng ®äng
trÇm tÝch.
2- S«ng ngßi kh«ng cã th¸c (n−íc) vµ
ghÒnh.
graded unconformity [6395] : kh«ng chØnh

271
hîp "gi¶".
X: blended unconformity.
gradient [6396] : ®é dèc, ®é nghiªng, gradient
1- Møc ®é nghiªng, møc ®é dèc cña s−ên.
2- Sù biÕn ®æi c¸c gi¸ trÞ cña c¸c tr−êng ®Þa
vËt lý trong kh«ng gian 3 chiÒu hoÆc 2 chiÒu,
vÝ dô tr−êng tõ, träng lùc, v.v.
grading [6397] : qu¸ tr×nh tho¶i dÇn, qu¸ tr×nh
gi¶m ®é dèc.
1- Sù h¹ thÊp (hay suy tho¸i ®Êt) ®é cao ®Õn
mÆt b»ng hay ®é nghiªng c©n b»ng nh− qu¸
tr×nh x©m thùc tíi mùc c¬ së do s«ng ®¹t ®−îc.
2- Ph©n lo¹i thµnh phÇn h¹t ®Êt, cÊu t¹o tØ lÖ
phÇn tr¨m thµnh phÇn h¹t ®Êt.
grading curve [6398] : ®−êng cong tho¶i.
§−êng cong ph©n phèi thµnh phÇn h¹t ®Êt,
®−êng cong ph©n phèi kÝch th−íc h¹t ®Êt.
X: grain size distribution curve.
grading factor [6399] : chØ sè chän läc.
graemite [6400] : graemit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Cu TeO3 .H2O.
graftonite [6401] : graftonit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu hång thÞt
c¸ håi: (Fe, Mn, Ca)3 (PO4)2.
grail [6402] : h¹t th«.
C¸c h¹t trÇm tÝch kÝch th−íc lín hoÆc trung
b×nh, ®Æc biÖt lµ sái hay c¸t.
grain [6403] : h¹t, grain.
1- H¹t kho¸ng vËt hoÆc ®¸ cã kÝch th−íc
nhá h¬n mét m¶nh vôn, cã ®−êng kÝnh d−íi vµi
milimet vµ th−êng kh«ng cã c¸c mÆt tinh thÓ
hoµn chØnh.
2- §¬n vÞ ®o träng l−îng cña Hoa Kú, Anh.
1grain (gr) = 64,8mg. Grain th−êng ®−îc dïng
®Ó biÓu thÞ ®é cøng cña n−íc b»ng ®¬n vÞ gr
CaCO3trªn 1 gallon (gal) n−íc. 1gr/gal =
17,12mg/l (Mü) hay 14,25mg/l (Anh).
grain density [6404] : tû träng h¹t.
Träng l−îng riªng cña c¸c h¹t t¹o nªn mét
trÇm tÝch hoÆc ®¸ trÇm tÝch.
grain micrite ratio [6405] : tû lÖ h¹t/nÒn; tû
sè h¹t bïn.
Tû sè biÓu thÞ tû lÖ t−¬ng ®èi gi÷a c¸c h¹t
cã kÝch th−íc lín víi h¹t cã kÝch th−íc nhá
trong ®¸ trÇm tÝch carbonat. Nã ®−îc x¸c ®Þnh
tõ tæng hµm l−îng cña c¸c h¹t (h¹t vôn, h¹t
khung x−¬ng, c¸c thÓ vãn côc, vôn néi bån,
trøng c¸, h¹t kho¸ng vËt) chia cho hµm l−îng
cña phÇn vi tinh (bïn v«i). Lo¹i trõ c¸c yÕu tè
h×nh thµnh sau qu¸ tr×nh t¹o ®¸ nh− xi m¨ng, lç
hæng, khe nøt, phÇn t¸i kÕt tinh cña ®¸. ViÕt
t¾t: GMR.
grain pollen [6406] : h¹t phÊn hoa.
grain size [6407] : kÝch th−íc h¹t, ®é h¹t, cì
h¹t, thµnh phÇn ®é h¹t cña ®Êt, ®¸.
272
§n: particle size; granularity.
grain size analysis [6408] : ph©n tÝch kÝch
th−íc h¹t ®Êt; ph©n tÝch ®é h¹t.
Ph©n tÝch kÝch th−íc h¹t ®Êt, ph©n tÝch
thµnh phÇn h¹t ®Êt, thÝ nghiÖm ph©n tÝch thµnh
phÇn h¹t. X: particle-size analysis.
grain size distribution curve [6409] : ®−êng
cong ph©n phèi thµnh phÇn h¹t ®Êt, ®å thÞ biÓu
diÔn kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ph©n tÝch thµnh phÇn
h¹t ®Êt.
X: particle size ditribution curve.
grain supported [6410] : h¹t nÒn
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch carbonat chøa rÊt Ýt hoÆc
kh«ng chøa nÒn bïn, trong ®ã c¸c h¹t cì c¸t
giµu ®Õn møc chóng cã thÓ tiÕp xóc víi nhau
theo c¶ ba chiÒu kÝch th−íc cña chóng.
grainstone [6411] : ®¸ kÕt h¹t.
ThuËt ng÷ do Dunham (1962) ®Ò xuÊt, dïng
®Ó chØ lo¹i ®¸ trÇm tÝch carbonat kÕt h¹t, hÇu
nh− kh«ng chøa bïn (d−íi 1% vËt liÖu cã kÝch
th−íc nhá h¬n 20 micron).
gramaldite [6412] : gramaldit.
Kho¸ng vËt hÖ t¸m ph−¬ng: CrO(OH) ®a
h×nh víi bracewelit vµ gyuanait.
grametric analysis [6413] : ph©n tÝch
träng lùc.
Ph©n tÝch ®Þnh l−îng c¸c chÊt kh¸c nhau
trong hîp chÊt b»ng c¸nh ®o träng l−îng.
Grand Canyon [6414] : vùc lín, Grand
canyon.
Thèng ®Þa ph−¬ng cña Protezozoi ë
Arizona.
grandidierite [6415] : grandidierit.
Kho¸ng vËt: (Mg, Fe)Al3(BO4) (SiO4)O.
granide [6416] : granid.
Tõ ®ång nghÜa cña ®¸ granit (granitic rock)
®−îc Johannsen dïng (n¨m 1939) ®Ó chØ nh÷ng
®¸ x©m nhËp chøa feldspar vµ th¹ch anh cã
biotit hoÆc hornblend h¹t trung b×nh ®Õn th«,
s¸ng mµu.
granite [6417] : granit.
1- Trong ph©n lo¹i cña IUGS, lµ lo¹i ®¸ x©m
nhËp víi Q gi÷a 20 vµ 60, P/(A+P) gi÷a 10
vµ 65.
2- Lµ lo¹i ®¸ x©m nhËp trong ®ã th¹ch anh
dao ®éng tõ 10 ®Õn 50% thµnh phÇn cña felsic
vµ tû sè gi÷a feldspar kiÒm víi tæng feldspar
dao ®éng trong kho¶ng tõ 65-90%. Nh÷ng ®¸
cã sù thay ®æi vÒ thµnh phÇn trong kho¶ng ®ã
còng ®· ®−îc xÕp vµo lo¹i nµy nh−: adamelit,
monzonit th¹ch anh rÊt phæ biÕn ë Hoa Kú.
3- ¸p dông réng h¬n cho nh÷ng ®¸ x©m
nhËp toµn tinh cã chøa th¹ch anh. §n: granitic
rock (®¸ granit). Gèc tõ tiÕng Latinh granum
nghÜa lµ “grain” (“h¹t”).
granite gneiss [6418] : gneis granit.
Lµ lo¹i gneis h×nh thµnh tõ ®¸ magma hoÆc
trÇm tÝch cã thµnh phÇn kho¸ng vËt nh− granit.
granite pebble conglomerate [6419] : cuéi
arkos.
Lo¹i cuéi kÕt cã thµnh phÇn t¹o ®¸ lµ arkos.
granite porphyry [6420] : granit porphyr.
Lo¹i ®¸ s©u võa, ph©n biÖt víi porphyr
th¹ch anh bëi sù cã mÆt r¶i r¸c cña c¸c ban
tinh mica, amphibol hoÆc pyroxen trªn nÒn h¹t
trung b×nh ®Õn nhá.
granite series [6421] : lo¹t granit.
Lµ mét lo¹i s¶n phÈm liªn tôc ®−îc t¹o ra
do nãng ch¶y vá, sím nhÊt lµ nh÷ng s¶n phÈm
ë s©u, ®ång kiÕn t¹o, tiÕp ®Õn lµ granodiorit vµ
s¶n phÈm muén h¬n, n«ng h¬n, sau kiÕn t¹o
chøa nhiÒu K h¬n.
granite tectonics [6422] : kiÕn t¹o granit.
Nghiªn cøu c¸c yÕu tè cÊu tróc nh− ph©n
phiÕn, khe nøt, ®øt g·y trong c¸c khèi ®¸ x©m
nhËp ®Ó tõ ®ã x¸c lËp tÝnh chÊt cña chuyÓn
®éng liªn quan víi chóng.
granite wash [6423] : phï sa granit.
VËt liÖu bÞ bµo mßn tõ c¸c khèi ®¸ granit vµ
®−îc t¸i trÇm tÝch thµnh lo¹i ®¸ cã thµnh phÇn
c¬ b¶n gièng nh− c¸c thµnh phÇn chÝnh cña ®¸
gèc, vÝ dô nh− ®¸ arkos cã chøa nh÷ng m¶nh
vôn ®¸ granit.
granitic layer [6424] : líp granit.
§−îc ®Æt tªn theo thµnh phÇn. Mét líp ®«i
khi ®−îc gäi lµ “líp granit” nÕu nh− sãng ®Þa
chÊn truyÒn qua víi vËn tèc kho¶ng 60km/s mµ
cã thÓ ch−a biÕt râ vÒ thµnh phÇn cña nã.
Ngn: basaltic layer (líp basalt). §n: sial.
granitic rock [6425] : ®¸ granit.
ThuËt ng÷ láng lÎo ¸p dông cho c¸c ®¸ x©m
nhËp kÕt tinh h¹t th« s¸ng mµu cã th¹ch anh,
feldspar vµ c¸c kho¸ng vËt mafic.
§n: granite; granitoid; granide.
granitification [6426] : granitization
(granit hãa).
granitization [6427] : granit hãa.
Qu¸ tr×nh biÕn chÊt biÕn c¸c ®¸ kh¸c thµnh
granit. Mét sè t¸c gi¶ cho r»ng tÊt c¶ ®¸ granit
®−îc h×nh thµnh tõ ®¸ trÇm tÝch t¸i nãng ch¶y,
g©y ra bëi sù vËn ®éng cña vá Tr¸i ®Êt.
granitizer [6428] : ng−êi theo thuyÕt
granit hãa.
§n: transformist; antimagmatist.
granitogene [6429] : nguån granit.
Mét lo¹i trÇm tÝch cã thµnh phÇn lµ c¸c
m¶nh vôn ®¸ granit.
granoblastic [6430] : h¹t biÕn tinh.
273
1- KiÓu kiÕn tróc ®ång biÕn tinh
(homeoblastic) cña ®¸ biÕn chÊt kh«ng ph©n
phiÕn, trong ®ã qu¸ tr×nh t¸i kÕt tinh thµnh t¹o
nªn nh÷ng tinh thÓ ®¼ng th−íc cã ranh giíi
râ rÖt.
2- KiÕn tróc thø sinh liªn quan víi qu¸ tr×nh
t¹o ®¸ bëi c¶ qu¸ tr×nh kÕt tinh vµ t¸i kÕt tinh
®Òu trong tr¹ng th¸i r¾n, trong ®ã c¸c h¹t cã
kÝch th−íc ®ång ®Òu. ThuËt ng÷ nµy kh«ng cßn
th«ng dông bëi v× t¹o ®¸ (diagenesis) kh«ng
ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh biÕn chÊt.
granodiorite [6431] : granodiorit.
1- Trong ph©n lo¹i cña IUGS, lµ ®¸ x©m
nhËp víi Q gi÷a 20 vµ 60, P/(A+P) gi÷a 65 vµ
90.
2- Lµ ®¸ x©m nhËp kÕt tinh h¹t th«, cã thµnh
phÇn trung gian gi÷a diorit th¹ch anh vµ
monzonit th¹ch anh (c¸ch gäi ë Hoa Kú); gåm
cã th¹ch anh, plagioclas (oligoclas hoÆc
andesin) vµ feldspar kali, víi biotit, hornblen,
hiÕm h¬n lµ pyroxen; chóng lµ nh÷ng ®¸ x©m
nhËp cã thµnh phÇn xÊp xØ nh− ryodacit. Tû sè
gi÷a plagioclas víi tæng feldspar tèi thiÓu lµ 2
®Õn 1 nh−ng Ýt h¬n 9 ®Õn 10. NÕu Ýt feldspar
kiÒm h¬n th× xÕp vµo diorit th¹ch anh, nhiÒu
feldspar kiÒm th× xÕp vµo granit hoÆc monzonit
th¹ch anh. ThuËt ng÷ sö dông cho tÊt c¶ c¸c ®¸
cã thµnh phÇn n»m gi÷a granit vµ diorit. ThuËt
ng÷ cã nghÜa réng lµ ®¸ diorit cã ®Æc tÝnh
granit víi sù cã mÆt cña th¹ch anh vµ mét sè
l−îng feldspar kiÒm.
granogabbro [6432] : granogabro.
Lµ gabro chøa th¹ch anh vµ feldspar kiÒm
gièng granodiorit nh−ng cã plagioclas nhiÒu
Ca h¬n so víi An50. Kh«ng nªn dïng thuËt
ng÷ nµy.
granophyre [6433] : granophyr.
1- Mäc ven th¹ch anh vµ feldspar kali (quan
s¸t thÊy d−íi kÝnh).
2- ThuËt ng÷ ®Ó chØ ®¸ phun trµo ®Æc tr−ng
bëi nÒn toµn tinh vi v©n ch÷ hoÆc ®¸ granit h¹t
nhá cã kiÕn tróc vi v©n ch÷.
§n: pegmatophyre.
3- ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ lo¹i ®¸ porphyrit
cã thµnh phÇn granit ®Æc tr−ng bëi nÒn h¹t
kÕt tinh.
granophyric [6434] : granophyre.
ChØ mét lo¹i kiÕn tróc cña ®¸ magma.
granosyenit [6435] : granosyenit.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng phæ biÕn trong tµi liÖu
Nga cho ®¸ magma x©m nhËp cã thµnh phÇn
trung gian gi÷a granit vµ syenit.
grantsite [6436] : grantsit.
Kho¸ng vËt mµu xanh oliu ®Õn mµu ®en-
xanh nh¹t: Na4 Cax V+42x V+512-2x O32 .8H2O.
granular [6437] : cã h¹t, cã mÊu nhá (cs).
1- §Êt d¹ng h¹t cã ®Æc tÝnh cña c¸t, kh«ng
dÝnh. X: sand.
2- (cs) §−îc bao phñ b»ng nh÷ng h¹t rÊt
nhá hoÆc cã nhiÒu mÊu nhá, vÝ dô "kiÓu cã
h¹t" ë t« ®iÓm v¸ch c¸c h¹t bµo tö phÊn hoa
hoÆc "v¸ch cã h¹t trong suèt" ®¹i diÖn cho
phÇn phiÕn máng thñng lç cña vá Trïng lç
gåm nh÷ng h¹t calcit nhá, c¸ch ®Òu, kh¸c
h−íng nhau vµ nh×n thÊy ®−îc. Gi÷a nicon b¾t
chÐo lµ mét ®¸m nh÷ng ®èm mµu nhá xÝu.
granular cementation [6438] : xi m¨ng
hãa h¹t.
VËt liÖu xi m¨ng ®−îc tÝch tô ho¸ häc tõ
dung dÞch vµo bÒ mÆt c¸c kho¶ng trèng gi÷a
nh÷ng h¹t vôn, t¹o nªn vËt liÖu kÕt tinh ph¸t
triÓn vÒ phÝa ngoµi g¾n chÆt trªn bÒ mÆt ®ã
(Bathurst, 1958). VÝ dô nh− sù ph¸t triÓn cña
calcit trong c¸c lç hæng cña c¸t ch−a kÕt g¾n.
granular chert [6439] : silic hãa h¹t; ®¸ silic
kÕt tinh.
Lo¹i ®¸ silic ®Æc sÝt, ®ång nhÊt, cã thµnh
phÇn lµ c¸c h¹t râ rµng, kÝch th−íc t−¬ng ®èi
®ång ®Òu. Cã khi cßn xuÊt hiÖn ë d¹ng ®−êng.
§n: crystalline chert.
granular disintegration [6440] : ph©n hñy
h¹t, ph©n r· h¹t.
Mét kiÓu phong hãa theo ®ã c¸c h¹t bÞ ph©n
r· tõ mét khèi ®¸, c¸c h¹t ph©n t¸ch víi nhau
däc theo tiÕp xóc nguyªn thuû cña chóng, t¹o
nªn c¸c m¶nh vôn kho¸ng vËt. Mçi h¹t Ýt nhiÒu
cã h×nh d¹ng vµ kÝch th−íc gièng nh− trong ®¸
mÑ. HiÖn t−îng nµy th−êng x¶y ra ®èi víi c¸c
®¸ h¹t th« (nh− granit, gneis, c¸t kÕt vµ cuéi
kÕt) ë nh÷ng vïng cã nhiÖt ®é cao. §n: mineral
disintegration; granular exfoliation.
granularity [6441] : ®é h¹t.
YÕu tè kiÕn tróc cña lo¹i ®¸ kÕt tinh, bao
hµm c¶ kÝch th−íc h¹t vµ ®Æc ®iÓm ph©n bè cña
c¸c cÊp h¹t.
granulation [6442] : nghiÒn, ph©n t¸ch, t¹o
nªn c¸c h¹t nhá.
granule [6443] : sái; h¹t nhá, mÊu nhá (cs).
1- M¶nh ®¸ lín h¬n cì h¹t c¸t th« nh−ng
nhá h¬n cì cuéi, cã ®−êng kÝnh thay ®æi trong
kho¶ng tõ 2 ®Õn 4mm, Ýt nhiÒu ®· bÞ mµi trßn
trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn.
2- (cs) Mét yÕu tè cña bé x−¬ng nhá, Ýt
nhiÒu cã h×nh cÇu, ë trªn bÒ mÆt cña x−¬ng c¸c
c¸ thÓ phô ngµnh Sao biÓn (Asterozoa), th−êng
trong mét hèc hoÆc ph©n bè trong vá
bäc ngoµi.
granule gravel [6444] : sái chøa s¹n.
Lo¹i trÇm tÝch ch−a kÕt g¾n cã thµnh phÇn
chñ yÕu lµ granules.
274
granulite [6445] : granulit.
1- §¸ biÕn chÊt gåm nh÷ng h¹t kho¸ng vËt
kÝch th−íc kh¸ ®ång ®Òu, ®an xen nhau cã tÝnh
®Þnh h−íng râ. §¸ d¹ng h¹t th«, h×nh thµnh
trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é ¸p suÊt cao cña t−íng
granulit, cã cÊu tróc gneis nghÜa lµ cã sù s¾p
xÕp song song cña tËp hîp h¹t thach anh hoÆc
feldspar. KiÕn tróc ®iÓn h×nh lµ h¹t biÕn tinh.
2- §¸ trÇm tÝch t¹o thµnh bëi tËp hîp d¹ng
h¹t c¸t kh«ng ph©n líp, cã c¸c m¶nh vôn cßn
gi÷ ®−îc kiÕn tróc ph©n líp nguyªn thñy. VÝ dô
®¸ h×nh thµnh tõ vôn nói löa hoÆc h¹t trøng c¸.
§n: granulyte.
granulite facies [6446] : t−íng granulit.
TËp hîp cña c¸c tæ hîp kho¸ng vËt biÕn
chÊt, trong ®ã c¸c ®¸ basic cã chøa diopsit +
hypersthen + plagioclas vµ mét Ýt amphibol.
Almandin ®Æc tr−ng cho ®¸ basic vµ pelit. Tæ
hîp pelit cã thµnh phÇn silimanit hoÆc kyanit
víi feldspar perthit vµ almandin, th−êng cßn cã
c¶ cordierit, kh«ng cã muscovit, biotit cã mÆt
víi sè l−îng Ýt. T−íng granulit ®Æc tr−ng cho
biÕn chÊt nhiÖt ®éng khu vùc s©u ë nhiÖt ®é
kho¶ng 650oC.
granulitic [6447] : granulit.
1- ChØ kiÕn tróc ban biÕn tinh cña ®¸ biÕn
chÊt, cÊu t¹o m¶nh vôn do va ®Ëp, nghiÒn n¸t.
2- CÊu t¹o cña ®¸ trÇm tÝch cã chøa c¸c
m¶nh vôn, h¹t do va ®Ëp.
granulitization [6448] : granulit hãa.
Trong biÕn chÊt khu vùc, tõng bé phËn cña
®¸ gèc bÞ ph¸ vì, vÝ dô nh− gneis biÕn thµnh ®¸
d¹ng h¹t. Lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn m¹nh mÏ
cña mylonit.
granuloblastic [6449] : kiÕn tróc h¹t biÕn tinh
cña ®¸ biÕn chÊt.
granulometric [6450] : ph©n phèi h¹t ®Êt.
granulometric facies [6451] : t−íng ph©n cÊp
h¹t trÇm tÝch.
ThuËt ng÷ ®Ò cËp ®Õn c¸c ®−êng cong tÝch
luü nöa logarit biÓu diÔn kÕt qu¶ ph©n tÝch ®é
h¹t cña trÇm tÝch. Tïy theo h×nh d¹ng cña
c¸c ®−êng cong nµy mµ chia ra "®−êng
parabol", "®−êng logarit", "®−êng hyperbol",
"®−êng th¼ng".
granulometry [6452] : ®o kÝch th−íc h¹t;
ph©n tÝch ®é h¹t.
PhÐp ®o ®¹c c¸c h¹t trÇm tÝch, ®Æc biÖt lµ ®o
kÝch th−íc h¹t.
granulose [6453] : cã bÒ mÆt d¹ng h¹t (cs).
Cã bÒ mÆt xï x× v× t« ®iÓm h¹t. VÝ dô, cã
nh÷ng h¹t rÊt nhá trªn vá cña mét vµi Trïng lç
(Foraminifera) hoÆc trªn bao ngoµi hay trªn
v¸ch ®¸y cña mét sè San h«.
Granville [6454] : Granville.
 Thèng ®Þa ph−¬ng cña c¸c ®¸ TiÒn Cambri
ë Canada vµ New York.
grapestone [6455] : ®¸ vãn.
ThuËt ng÷ sö dông ®Ó chØ mét tËp hîp c¸c
thÓ vãn côc v«i hay c¸c lo¹i h¹t kh¸c, th−êng
cã kÝch th−íc cì c¸t hîp t¹o víi nhau do sù
g¾n kÕt ban ®Çu ngay sau khi tÝch tô. Th−êng
xuÊt hiÖn trong m«i tr−êng carbonat hiÖn ®¹i.
graphic [6456] : v©n ch÷ (th); ®å thÞ, ®å
häa (t®c).
(th) KiÕn tróc v©n ch÷ cña ®¸ magma, lµ kÕt
qu¶ cña sù mäc xen ®Òu ®Æn cña c¸c tinh thÓ
th¹ch anh vµ feldspar. Th¹ch anh th−êng chiÕm
kho¶ng trèng d¹ng tam gi¸c, t¹o nªn c¸c v¹ch
d¹ng ch÷ cæ trªn nÒn feldspar. Cã c¸c kho¸ng
vËt kh¸c mäc xen t−¬ng tù, thÝ dô ilmenit-
pyroxen, nh−ng Ýt thÊy h¬n. §n: runic.
graphic granite [6457] : granit v©n ch÷.
Lo¹i pegmatit ®Æc tr−ng bëi sù mäc xen cña
th¹ch anh vµ feldspar kiÒm. §n: Hebraic
granite; runite.
graphic intergrowth [6458] : mäc xen
v©n ch÷.
Sù mäc xen cña c¸c tinh thÓ, phæ biÕn lµ
feldspar vµ th¹ch anh, t¹o nªn kiÓu kiÕn tróc
kh¶m (poikilitic), trong ®ã c¸c tinh thÓ lín h¬n
cã d¹ng h×nh häc kh¸ ®Òu ®Æn, ®Þnh h−íng
tr«ng gièng nh− v©n ch÷ cæ.
graphical presentation of geological data
[6459] : ph−¬ng ph¸p biÓu diÔn sè liÖu ®Þa chÊt
b»ng ®å thÞ
graphite [6460] : graphit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng (C), d¹ng kÕt
tinh tù nhiªn cña carbon l−ìng h×nh víi kim
c−¬ng; kh«ng thÊu quang, bãng, tr¬n tay vµ cã
mµu ®en s¾t ®Õn x¸m thÐp. Th−êng cã d¹ng
tinh thÓ, tÊm máng, phiÕn, h¹t trong c¸c m¹ch
hoÆc khèi, líp, phæ biÕn trong ®¸ biÕn chÊt.
Graphit dÉn ®iÖn tèt, mÒm, kh«ng dÝnh, kh«ng
bÞ t¸c dông cña nhiÒu lo¹i acid, chÞu nhiÖt.
Graphit ®−îc dïng trong kü nghÖ bót ch×, s¬n,
nåi luyÖn kim, dÇu b«i tr¬n vµ ®iÖn cùc, chÊt
®iÒu tiÕt notron trong ph¶n øng h¹t nh©n.
§n: plumbago; black lead.
graphitic [6461] : graphit.
(tt) Liªn quan, chøa, cã nguån gèc hoÆc
gièng graphit, thÝ dô "®¸ graphit".
graphitite [6462] : graphitit.
Mét lo¹i shungit hoÆc mét kiÓu ®¸ graphit.
graphitization [6463] : graphit hãa.
Sù thµnh t¹o graphit tõ vËt chÊt h÷u c¬.
graphitoid [6464] : graphitoid.
1- Dt- Lo¹i shungit sinh ra trong ®Ìn
Bunsen (®Ìn khÝ phßng thÝ nghiÖm), lµ lo¹i
275
graphit ®¬n gi¶n, nhiÔm bÈn - graphit thiªn
th¹ch.
2- Tt: gièng, t−¬ng tù graphit.
graphocite [6465] : graphocit.
S¶n phÈm cuèi cña biÕn chÊt than, cã thÓ so
s¸nh víi meta-anthracit, thµnh t¹o chñ yÕu tõ
carbon graphit.
graptolite [6466] : Bót ®¸ (Graptolithina).
Sinh vËt quÇn thÓ biÓn thuéc mét líp, ®−îc
xÕp mét c¸ch kh¸c nhau, hoÆc vµo ngµnh Ruét
khoang, hoÆc vµo ngµnh B¸n d©y sèng, ®Æc
tr−ng b»ng mét khung x−¬ng ngoµi thµnh phÇn
h÷u c¬ h×nh chÐn hay h×nh èng, s¾p xÕp víi c¸c
c¸ thÓ kh¸c däc theo mét hay nhiÒu nh¸nh
quÇn thÓ ®Ó h×nh thµnh mét quÇn thÓ cµnh. Bót
®¸ th−êng gÆp trong ®¸ phiÕn ®en tuæi tõ
Cambri gi÷a ®Õn Carbon.
graptolitic facies [6467] : t−íng Bót ®¸.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng cho mét t−íng ®Þa
m¸ng chøa nhiÒu Bót ®¸.
graptoloid [6468] : d¹ng Bót ®¸
(Graptoloidea)
Bót ®¸ thuéc mét bé ®Æc tr−ng b»ng kiÓu
sèng tr«i næi hoÆc gi¶ tr«i næi, vµ b»ng mét
quÇn thÓ gåm mét vµi nh¸nh chØ cã mét lo¹i æ
lµ lo¹i tù khoang (autotheca). Tuæi Ordovic
sím ®Õn Devon sím.
gratonite [6469] : gratonit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pb9As4S15.
grauwacke [6470] : grauwack.
§n: graywacke.
gravel [6471] : cuéi sái.
1- Nh÷ng m¶nh ®¸ trßn c¹nh, tÝch tô l¹i
trong tù nhiªn do kÕt qu¶ cña hiÖn t−îng xãi
mßn, bao gåm chñ yÕu lµ nh÷ng h¹t lín h¬n
h¹t c¸t (®−êng kÝnh trªn 2mm, hoÆc 1/12 in.).
§n: boulders; cobbles; pebbles; granules; tËp
hîp cña nh÷ng m¶nh ®ã; cuéi kÕt rêi. ë Anh,
ng−êi ta xÕp nh÷ng viªn cã ®−êng kÝnh 2-
10mm vµo lo¹i nµy.
2- ThuËt ng÷ th−êng dïng ®Ó chØ sù tÝch tô
rêi r¹c nh÷ng m¶nh ®¸, nh− trÇm tÝch vôn ë
s«ng suèi hoÆc ven hå, ven biÓn, h×nh thµnh
nh÷ng hßn trßn c¹nh, lÉn trong c¸t, chiÕm
kho¶ng 50-70% toµn khèi.
3- ThuËt ng÷ thæ nh−ìng chØ c¸c hßn ®¸
hoÆc kho¸ng vËt cã ®−êng kÝnh 2-20mm. ThuËt
ng÷ nµy t−¬ng tù nh− pebble. ë Anh dïng ®Ó
chØ nh÷ng viªn cã ®−êng kÝnh 2-50mm. ë Hoa
Kú chØ c¸c hßn ®¸ hoÆc kho¸ng vËt cã ®−êng
kÝnh 2-75mm (1/6-3 in.). Tr−íc ®©y ®Ó chØ
nh÷ng m¶nh cã ®−êng kÝnh 1-2mm.
4- ThuËt ng÷ c«ng tr×nh chØ nh÷ng hßn trßn
c¹nh cã ®−êng kÝnh tõ 4,76mm (bÞ gi÷ l¹i trªn
r©y tiªu chuÈn sè 4 cña Hoa Kú) ®Õn 76mm
(3in.). X: coarse gravel.
5- Mét tÇng cuéi sái.
6- ThuËt ng÷ cò chØ c¸t.
7- ChØ cuéi sái nói löa (volcanic gravel).
gravel bar [6472] : d¶i cuéi, d¶i sái.
gravel deposit [6473] : tÝch tô sái.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng trong ®Þa chÊt kinh tÕ
®Ó chØ c¸c líp båi tÝch cã thµnh phÇn chñ yÕu
lµ sái (gravel), nh−ng th−êng bao hµm c¶ c¸t vµ
sÐt. Sái vµ c¸t cã thÓ sö dông lµm vËt liÖu x©y
dùng, hoÆc trùc tiÕp dïng ®Ó san lÊp, hoÆc lµm
c¸c hîp phÇn trong bª t«ng.
gravel pit [6474] : hè ®µo kh¶o s¸t, khai th¸c
cuéi sái.
gravelly mud [6475] : bïn chøa sái; bïn cuéi,
sái, bïn sái.
1- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi chøa 5-30% sái vµ
cã tû lÖ c¸t/bïn (bét + sÐt) d−íi 1/1.
2- TrÇm tÝch bë rêi gåm 5-30% cuéi sái vµ
bïn hoÆc c¸t (bïn + sÐt) chiÕm tû lÖ d−íi 1/1.
gravelly sand [6476] : c¸t chøa sái.
1- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi chøa 5-30% sái vµ
cã tû lÖ c¸t/bïn (bét+sÐt) lín h¬n 9/1.
2- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi cã hµm l−îng thµnh
phÇn c¸c h¹t c¸t lín h¬n c¸c h¹t kÝch th−íc sái,
h¬n 10% lµ sái, vµ d−íi 10% lµ c¸c h¹t cã kÝch
th−íc nhá h¬n cì c¸t.
gravelly soil [6477] : ®Êt chøa sái.
Lo¹i ®Êt chøa mét hµm l−îng sái ®¸ng kÓ,
th−êng chiÕm 35-60% thÓ tÝch, sè cßn l¹i lµ vËt
liÖu ®Êt mÞn.
gravelstone [6478] : sái kÕt.
1- M¶nh vôn ®¸ trßn c¹nh hoÆc thµnh phÇn
cña sái.
2- Sái g¾n kÕt; mét kiÓu cuéi kÕt.
gravimeter [6479] : m¸y ®o träng lùc.
C«ng cô ®Ó ®o sù biÕn ®æi cña tr−êng träng
lùc, chñ yÕu b»ng c¸ch ghi nhËn sù kh¸c nhau
vÒ träng l−îng cña mét lo¹i vËt chÊt b»ng m¸y
träng lùc khi di chuyÓn tõ ®iÓm nµy ®Õn ®iÓm
kh¸c trªn mÆt ®Êt.
gravimetric crew [6480] : ®éi ®o träng lùc
gravimetry [6481] : phÐp ®o träng lùc, phÐp
®o tû träng.
PhÐp ®o träng lùc hoÆc ®o gia tèc träng
tr−êng ®−îc sö dông trong ®Þa vËt lý vµ tr¾c
®Þa.
gravitational constant [6482] : h»ng sè
hÊp dÉn.
H»ng sè hÊp dÉn γ trong ®Þnh luËt v¹n vËt
hÊp dÉn, b»ng 6.670 ± 0.005x10-11 Niut¬n
m2/kg2
gravitational field [6483] : träng tr−êng.
276
Mét khu vùc bao hµm sù ph©n bè bÊt kú cña
vËt chÊt mµ nã g©y ra sù gia t¨ng lùc hÊp dÉn.
gravitational method [6484] : ph−¬ng ph¸p
träng lùc.
Dïng trong t×m kiÕm th¨m dß c¸c vËt thÓ
®Þa chÊt cã mËt ®é kh¸c nhau.
gravitational stresses [6485] : øng suÊt träng
tr−êng.
øng suÊt trong ®Êt ®¸ sinh ra tõ nhiÒu
nguån tù nhiªn vµ nh©n t¹o kh¸c nhau. Nguån
phæ biÕn nhÊt lµ øng suÊt träng tr−êng. øng
suÊt träng tr−êng t¨ng dÇn theo chiÒu s©u cïng
víi chiÒu dµy vµ träng l−îng cña líp phñ. Cã
chiÒu th¼ng ®øng (h−íng vÒ t©m Tr¸i ®Êt) vµ lµ
mét trong ba øng suÊt chÝnh trõ khi cã c¸c ho¹t
®éng kiÕn t¹o, hoÆc khi ®Þa h×nh thay ®æi lµm
quay tr−êng øng suÊt. Trong ®a sè c¸c øng
dông c«ng tr×nh, øng suÊt theo chiÒu th¼ng
®øng hÇu nh− chØ cã nguån gèc träng tr−êng.
Khi ®ã cã thÓ tÝnh ®−îc trùc tiÕp mét c¸ch tin
cËy b»ng c¸ch nh©n thÓ träng cña ®¸ víi chiÒu
s©u cña ®iÓm ®ang xÐt. øng suÊt theo chiÒu
ngang mét phÇn còng lµ do träng lùc g©y ra v×
®Êt ®¸ cã xu h−íng ph×nh ra theo chiÒu ngang
nh−ng l¹i bÞ ®Êt ®¸ xung quanh c¶n trë. Theo
lý thuyÕt ®µn håi, gi¸ trÞ øng suÊt theo chiÒu
ngang cã thÓ tÝnh ®−îc trªn c¬ së h»ng sè ®µn
håi Poisson, tøc tØ sè gi÷a phÇn në ra theo
chiÒu ngang vµ phÇn nÐn Ðp l¹i theo chiÒu
th¼ng ®øng khi chÊt t¶i ®¬n trôc mét mÉu ®¸
h×nh trô. §èi víi hÇu hÕt c¸c lo¹i ®¸, h»ng sè
Poisson chØ vµo kho¶ng 0,1-0,25, tøc lµ nhá
h¬n 0,3, nªn øng suÊt theo chiÒu n»m ngang,
nÕu chØ do mét m×nh träng lùc, chØ b»ng
kho¶ng 1/3-1/4 øng suÊt theo chiÒu th¼ng
®øng. ChØ ë ®é s©u lín, cì 5km hay h¬n, trong
®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ¸p suÊt lín, ®éng ®Êt... øng
suÊt cña ®Êt ®¸ míi gÇn ®Õn tr¹ng th¸i thñy
tÜnh. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ øng suÊt theo chiÒu
n»m ngang nh− tÝnh to¸n trªn th−êng nhá h¬n
nhiÒu so víi thùc tÕ, thËm chÝ lín gÊp vµi lÇn
so víi øng suÊt theo chiÒu th¼ng ®øng. KiÓu
ph©n bè øng suÊt trong ®¸ cøng nh− vËy kh¸c
rÊt nhiÒu so víi ®Êt “cè kÕt b×nh th−êng”, víi tØ
sè gi÷a c¸c øng suÊt theo chiÒu n»m
ngang/th¼ng ®øng, cßn gäi lµ hÖ sè ¸p lùc ®Êt ë
tr¹ng th¸i nghØ, gÇn nh− kh«ng ®æi ë gÇn mÆt
®Êt. Nãi c¸ch kh¸c, trong ®¸ cøng ë ®é s©u
kh«ng lín, tØ sè gi÷a c¸c øng suÊt thµnh phÇn
nãi trªn Ýt cã ý nghÜa vµ kh«ng cho phÐp −íc
tÝnh øng suÊt theo chiÒu ngang. Trong thùc tÕ,
cÇn ph¶i ®o trùc tiÕp hoÆc ngo¹i suy tõ nh÷ng
kÕt qu¶ ®o ë gÇn ®ã. §¸ trÇm tÝch trÎ, mÒm yÕu
h¬n, nhÊt lµ c¸c lo¹i cã thÕ n»m tho¶i, Ýt bÞ uèn
nÕp, ®øt g·y còng nh− x©m thùc, xãi mßn,
th−êng thÓ hiÖn xu h−íng trung gian gi÷a ®Êt
vµ ®¸ cøng. Trôc øng suÊt chÝnh cùc ®¹i trong
chóng cã thÓ gÇn nh− th¼ng ®øng.
gravitational water [6486] : n−íc träng lùc.
N−íc trong ®íi b·o hßa, tù do di chuyÓn
d−íi t¸c ®éng cña träng lùc.
gravitite [6487] : gravitit (®¸ träng lùc).
Mét líp gåm c¸c m¶nh vôn kh«ng ®−îc
chän läc, h×nh thµnh do dßng trÇm tÝch dån Ðp
chØ tõ c¸c lùc hÊp dÉn. Kh«ng cã cÊu t¹o ph©n
líp bªn trong, c¸c h¹t s¾p xÕp lén xén.
gravity [6488] : träng lùc.
Träng l−îng, søc hót, sù hÊp dÉn. Theo ®Þnh
luËt v¹n vËt hÊp dÉn, lùc t−¬ng t¸c cña vËt thÓ
nµy ®Õn vËt thÓ kh¸c do t¸c dông cña lùc li t©m
vµ hÊp dÉn.
gravity anomaly [6489] : dÞ th−êng träng lùc.
Sù chªnh lÖch gi¸ trÞ träng tr−êng quan s¸t
®−îc vµ gi¸ trÞ träng tr−êng tÝnh theo lý thuyÕt
t¹i ®iÓm quan tr¾c. Nã dùa trªn m« h×nh träng
lùc ®¬n gi¶n, th−êng biÕn ®æi theo gi¶ thiÕt vÒ
sù biÕn ®æi mËt ®é cña líp d−íi mÆt ®Êt v× cã
quan hÖ víi ®Þa h×nh mÆt ®Êt.
gravity dam [6490] : ®Ëp träng lùc.
§Ëp æn ®Þnh bÒn v÷ng b»ng chÝnh träng
l−îng b¶n th©n.
gravity draw system [6491] : hÖ thèng thu håi
quÆng tù ch¶y.
gravity erosion [6492] : xãi mßn; x©m thùc do
träng lùc.
gravity flow of caved ore [6493] : dßng tù
ch¶y cña quÆng khai th¸c ra.
gravity fold [6494] : nÕp uèn träng lùc.
NÕp uèn träng lùc cã quan hÖ nguån gèc
víi chuyÓn ®éng ®¼ng tÜnh.
gravity formula [6495] : c«ng thøc träng lùc,
c«ng thøc lùc hÊp dÉn.
C«ng thøc tÝnh tr−êng träng lùc b×nh th−êng
theo bÒ mÆt elipsoit nh− ph−¬ng tr×nh cña vÜ ®é
®Þa cÇu.
gravity gradient [6496] : gradien träng lùc.
§¹o hµm riªng cña gia tèc träng tr−êng trªn
kho¶ng c¸ch theo ph−¬ng riªng biÖt.
gravity prospecting [6497] : th¨m dß
träng lùc.
X¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm tr−êng träng lùc cña ®Êt
®¸ b»ng c¸ch ®o vÏ lùc träng tr−êng trªn mét
vïng nµo ®ã b»ng m¸y träng lùc.
gravity reduction [6498] : c¸c phÐp hiÖu
chØnh träng lùc.
§−îc ¸p dông ®Ó hiÖu chØnh ®é cao (®Þa
h×nh), hiÖu chØnh Bughe, hiÖu chØnh ®¼ng tÜnh
cho c¸c sè ®o träng lùc.
gravity retaining wall [6499] : t−êng ch¾n ®Êt
träng lùc.
277
T−êng ch¾n ®Êt ®−îc thiÕt kÕ ®Ó æn ®Þnh,
bÒn v÷ng b»ng chÝnh träng l−îng cña nã.
gravity separation [6500] : tuyÓn träng lùc.
Dïng n−íc hoÆc kh«ng khÝ ®Ó ph©n t¸ch c¸c
h¹t kho¸ng vËt nhê cã sù kh¸c nhau vÒ träng
l−îng riªng gi÷a chóng.
gravity slope [6501] : s−ên träng lùc.
PhÇn trªn t−¬ng ®èi dèc cña s−ên ®åi,
th−êng n»m trªn chiÕu nghØ cña vËt liÖu bÞ x©m
thùc; th−êng dèc h¬n s−ên röa trµn.
gravity spring [6502] : m¹ch n−íc träng lùc.
M¹ch n−íc ch¶y ra do t¸c ®éng cña träng
lùc t¹i n¬i mùc n−íc ngÇm n»m ngang víi mÆt
®Êt.
gravity survey [6503] : ®o vÏ träng lùc.
§o vÏ tr−êng träng lùc trªn hµng lo¹t c¸c
®iÓm ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau. §èi t−îng ®o vÏ
lµ c¸c ®¸ cã mËt ®é ph©n dÞ. Th«ng th−êng ®é
chªnh lÖch cña tr−êng träng lùc gi÷a hai ®iÓm
®−îc ®o b»ng m¸y träng lùc. Sè liÖu träng
tr−êng ®o ®−îc sau khi xö lý sÏ ®−îc dïng ®Ó
vÏ b¶n ®å dÞ th−êng Bughe hoÆc b¶n ®å dÞ
th−êng Fai.
gravity water [6504] : n−íc träng lùc.
X: gravitational water.
gray mud [6505] : bïn x¸m.
Mét lo¹i bïn cã thµnh phÇn trung gian gi÷a
bïn globigerina vµ sÐt mµu ®á.
grayband [6506] :
Lo¹i c¸t kÕt dïng ®Ó l¸t lÒ ®−êng; lo¹i ®¸
trang l¸t.
grayite [6507] : grayit.
Kho¸ng vËt d¹ng bét mµu vµng:
(Th,Pb,Ca)PO4.H2O.
graywacke [6508] : graywack, c¸t kÕt
graywack.
Lo¹i c¸t kÕt h¹t lín r¾n ch¾c, mµu x¸m
xÉm, chän läc kÐm, cã thµnh phÇn lµ c¸c h¹t
vôn feldspar vµ th¹ch anh gãc c¹nh hoÆc b¸n
trßn c¹nh, víi nÒn bao gåm c¸c m¶nh vôn
kho¸ng vËt vµ m¶nh vôn ®¸ sÉm mµu lÉn víi
sÐt. Nh×n chung nÒn cã thµnh phÇn t−¬ng tù
nh− thµnh phÇn cña ®¸ lîp, giµu ilit, sericit, vµ
clorit. Nãi chung, lo¹i ®¸ nµy ®−îc thµnh t¹o
trong mét m«i tr−êng trong ®ã qu¸ tr×nh bµo
mßn, vËn chuyÓn, l¾ng ®äng vµ vïi lÊp x¶y ra
nhanh ®Õn møc qu¸ tr×nh phong ho¸ ho¸ häc
kh«ng x¶y ra hoµn toµn ®−îc.
great divide [6509] : ®−êng ph©n thñy.
§−êng chia n−íc. §−êng ph©n chia c¸c
m¹ng s«ng gi÷a c¸c hÖ thèng s«ng suèi chÝnh.
great earthquake [6510] : ®éng ®Êt m¹nh.
TrËn ®éng ®Êt cã c−êng ®é lín h¬n 7,5 theo
thang Richt¬.
green algae [6511] : T¶o lôc (Chlorophyta).
 Mét nhãm t¶o thuéc mét ngµnh cã ®Æc
tr−ng lµ mµu lôc do mang chÊt diÖp lôc, rÊt ®a
d¹ng, tõ d¹ng ®¬n bµo hiÓn vi ®Õn c¸c t¶o biÓn
lín phøc t¹p.
green beryl [6512] : beril mµu xanh.
ThuËt ng÷ dïng chØ lo¹i ®¸ quý beryl mµu
xanh s¸ng hoÆc xanh nh¹t, ph©n biÖt víi
emerald mµu xanh vµ aquamarin mµu
xanh s¸ng.
green chalcedony [6513] : chalcedon
mµu xanh.
1- Chalcedon mµu xanh nh©n t¹o.
2- §n: chrysoprase. Mét lo¹i chalcedon
chøa Ni, cã mµu xanh t¸o hoÆc xanh vµng nh¹t,
cã gi¸ trÞ nh− ®¸ quý.
green lead ore [6514] : quÆng ch× mµu xanh.
X: pyromorphite.
green mud [6515] : bïn mµu lôc.
Mét lo¹i bïn mµ mµu phít lôc cña nã lµ do
sù cã mÆt cña c¸c kho¸ng vËt clorit hoÆc
glauconit.
greenalite [6516] : grenalit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t:
(Fe+2 Fe+3)5-6 Si4O10(OH)8, lo¹i giµu s¾t cña
nhãm serpentin, tinh thÓ nhá trong ®¸ silic
thuéc thµnh hÖ trÇm tÝch s¾t. D¹ng bÒ ngoµi
grenalit gièng glauconit, nh−ng thµnh phÇn cña
grenalit kh«ng chøa kali. CÊu tróc tinh thÓ cña
grenalit ®Æc tr−ng bëi sù ®iÒu biÕn tõ líp khèi
tø diÖn ®Õn khèi tø diÖn ®¶o.
greenhouse effect [6517] : hiÖu øng nhµ kÝnh
(hiÖu øng nhµ xanh, hiÖu øng lång kÝnh).
HiÖn t−îng nung nãng bÇu khÝ quyÓn Tr¸i
®Êt gièng nh− sù gi÷ nhiÖt cho kh«ng khÝ trªn
nh÷ng khu ®Êt cã lîp kÝnh ®Ó trång rau xanh ë
nh÷ng xø l¹nh. HiÖn t−îng x¶y ra nh− sau:
Trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng, khÝ quyÓn bao
quanh Tr¸i ®Êt cã chøa mét hµm l−îng nhÊt
®Þnh CO2 cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña thùc
vËt. Bøc x¹ MÆt trêi cã b−íc sãng ng¾n dÔ
dµng xuyªn qua líp khÝ CO2 nµy, cung cÊp
nhiÖt cho khÝ quyÓn. Khi ®¹t tíi mÆt ®Êt, mét
phÇn nhiÖt l−îng ph¸t t¸n trë l¹i vò trô b»ng
bøc x¹ nhiÖt, khiÕn cho nhiÖt ®é khÝ quyÓn
lu«n ®iÒu hßa. Nh−ng ngµy nay, cïng víi
nh÷ng ho¹t ®éng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, l−îng
khÝ CO2 th¶i vµo kh«ng trung ngµy cµng gia
t¨ng, t¹o nªn mét "mµn kÝnh" dµy tån t¹i chñ
yÕu trong tÇng ®èi l−u. Bøc x¹ nhiÖt tõ mÆt ®Êt
lµ lo¹i bøc x¹ sãng dµi, rÊt khã tho¸t qua líp
ch¾n nµy nªn bÞ gi÷ l¹i, hËu qu¶ lµ khÝ quyÓn
bÞ nung nãng, ¶nh h−íng lín tíi c©n b»ng m«i
tr−êng sinh th¸i trªn Tr¸i ®Êt. Ngoµi CO2, mét
sè lo¹i khÝ kh¸c còng cã t¸c dông g©y hiÖu øng
nhµ kÝnh nh− NOx, CH4, CFC, v.v. V× vËy, ngµy
278
nay ®· cã nh÷ng ®iÒu luËt quèc gia hay quèc tÕ
nghiªm cÊm hoÆc buéc gi¶m thiÓu sù ph¸t th¶i
khÝ nhµ kÝnh.
Greenland spar [6518] : spar B¨ng ®¶o, calcit
B¨ng ®¶o (Greenland).
X: cryolite.
greenlandite [6519] : greenlandit.
X: columbite.
greenockite [6520] : greenockit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu vµng: CdS,
l−ìng h×nh víi hawleyit, th−êng d¹ng kh¶m
hoÆc d¹ng vá ngoµi cña sphalerit vµ cña quÆng
kÏm. §n: cadmium blende; cadmium ocher;
xanthochroite.
greensand [6521] : c¸t mµu lôc.
Lo¹i c¸t cã mµu phít lôc, ®Æc biÖt lµ lo¹i
trÇm tÝch biÓn bë rêi chøa mét hµm l−îng ®¸ng
kÓ c¸c h¹t glauconit mµu phít lôc, th−êng pha
trén víi sÐt hoÆc c¸t (th¹ch anh cã thÓ lµ thµnh
phÇn chÝnh). §n: glauconit sand.
greensand marl [6522] : sÐt v«i chøa c¸t lôc.
Lo¹i sÐt v«i cã chøa c¸c h¹t c¸t glauconit.
greenschist [6523] : diÖp th¹ch häc, phiÕn lôc.
§¸ biÕn chÊt d¹ng phiÕn cã mµu lôc do sù
cã mÆt cña chlorit, epidot, actinolit. Ss:
greenstone.
greenschist facies [6524] : t−íng diÖp th¹ch
lôc, t−íng phiÕn lôc.
TËp hîp c¸c tæ hîp kho¸ng vËt biÕn chÊt
(t−íng), trong ®ã c¸c ®¸ basic chøa albit +
epidot + chlorit + actinolit (Eskola, 1939).
Chlorit, mica tr¾ng, biotit vµ chloritoid lµ
nh÷ng kho¸ng vËt ®Æc tr−ng trong ®¸ pelit.
T−íng phiÕn lôc cã nh÷ng s¶n phÈm ®Æc tr−ng
cho biÕn chÊt khu vùc møc ®é thÊp. NhiÖt ®é tõ
300-500oC. Ph©n biÖt víi t−íng prehnit-
pumpelyit bëi sù v¾ng mÆt cña prehnit vµ
pumpelyit, vµ víi t−íng zeolit bëi sù v¾ng mÆt
cña c¸c kho¸ng vËt nhãm zeolit vµ víi t−íng
phiÕn xanh (blueschist facies) bëi sù v¾ng mÆt
cña amphibol Na, omphacit, jadeit, lawsonit vµ
aragonit.
greenstone [6525] : ®¸ xanh.
1- (kv): Nephrit; Tªn kh«ng chÝnh thøc ®Ó
chØ ®¸ quý mµu xanh nh− fuchit hoÆc
chiastolit.
2- ThuËt ng÷ theo nghÜa réng chØ ®¸ magma
basic bÞ biÕn chÊt, r¾n ch¾c cã mµu lôc ®Ëm (vÝ
dô spilit, basalt, gabro, diabas); Mµu lôc do sù
cã mÆt cña chlorit, actinolit hoÆc epidot; §¸
bïn cã chamosit r¾n ch¾c kh«ng cã trøng c¸
xen víi nh÷ng líp quÆng s¾t trøng c¸ thÊy
trong tÇng Jura d−íi ë Anh.
gregoryite [6526] : gregoryit.
Kho¸ng vËt: (Na, K, Ca) CO3, cã cÊu tróc
lén xén.
greigite [6527] : greigit.
Kho¸ng vËt: Fe3S4 mµu sÉm cã cÊu tróc nh−
spinel. §n: melnikovite.
greisen [6528] : greisen.
§¸ granit vµ c¸c kho¸ng vËt giµu
alumosilicat, bÞ biÕn ®æi khi hãa nhiÖt dÞch, cã
thµnh phÇn phæ biÕn lµ th¹ch anh, mica vµ
topaz. Mica lµ muscovit hoÆc lepidolit. Kho¸ng
vËt phô cã tourmalin, fluorit, rutil, casiterit vµ
wolramit.
greisenization [6529] : greisen hãa.
Qu¸ tr×nh biÕn ®æi khÝ hãa nhiÖt dÞch c¸c ®¸
v©y quanh giµu alumosilicat (granit, riolit, v.v.)
trong ®ã feldspar, mica biÕn thµnh tËp hîp
th¹ch anh, topaz, tourmalin vµ lepidolit
(greisen) bëi t¸c dông cña h¬i n−íc cã chøa
flo. §n: greisenisation, greisening.
grenatite [6530] : grenatit.
X: staurolite; leucite.
greywacke [6531] : graywack.
grid [6532] : m¹ng l−íi.
M¹ng l−íi gåm c¸c nót gi¸ trÞ ph©n bè theo
« ch÷ nhËt, ®−îc t¹o tõ c¸c ®iÓm ®o rêi r¹c
ph©n bè kh«ng ®Òu ®Ó vÏ c¸c ®−êng ®ång møc.
grid smoothing [6533] : l−íi c¸c gi¸ trÞ
lµm tr¬n.
C¸c ®−êng ®¼ng trÞ vÏ trùc tiÕp tõ sè liÖu
ban ®Çu th−êng kh«ng tr¬n, hay g·y, gÊp khóc.
§Ó c¸c ®−êng ®¼ng trÞ tr¬n ®Òu ph¶i tiÕn hµnh
lµm tr¬n l−íi vÏ.
grid line [6534] : ®−êng l−íi.
§−êng th¼ng chøa c¸c nót cña l−íi « ch÷
nhËt.
grid method [6535] : ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ
c¸c nót l−íi grid.
Trong ®Þa chÊt, th−êng dïng c¸c ph−¬ng
ph¸p néi suy kriging, b×nh ph−¬ng kho¶ng
c¸ch, spline, v.v.
grid residual [6536] : l−íi gi¸ trÞ d−.
Mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p t¸ch tr−êng,
th−êng dïng trong xö lý sè liÖu ®Þa chÊt.
Griesbachian [6537] : Griesbachi.
BËc ë ch©u ¢u. PhÇn thÊp nhÊt cña Trias
(n»m trªn Permi, n»m d−íi Dieneri).
Griffith crack theory [6538] : lý thuyÕt vÒ
khe nøt Griffith.
N¨m 1924, Griffith ®· ®Ò xuÊt lý thuyÕt vÒ
khe nøt tíi h¹n ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao kÝnh l¹i vì
d−íi øng suÊt thÊp h¬n nhiÒu so víi lùc liªn kÕt
ph©n tö lý thuyÕt. Sau ®ã, lý thuyÕt cña Griffith
®−îc më réng ra cho ®Êt ®¸, víi c¸c khe nøt
Griffith ë ranh giíi c¸c h¹t trong ®¸ nói löa, ë
d¹ng lç rçng trong ®¸ trÇm tÝch vµ ë d¹ng khe
nøt trong c¸c tinh thÓ. Khe nøt Griffith ho¹t
279
®éng nh− mét n¬i tËp trung øng suÊt. T¹i ®Çu
mót cña chóng, øng suÊt cã thÓ cao h¬n rÊt
nhiÒu so víi trung b×nh ®èi víi toµn bé mÉu, vµ
th−êng lµ øng suÊt kÐo mÆc dï øng suÊt trung
b×nh ®èi víi toµn bé mÉu cã thÓ lµ nÐn Ðp.
Th«ng th−êng, c¸c khe nøt chÞu t¸c ®éng cña
øng suÊt ®¬n trôc vu«ng gãc lµ xung yÕu nhÊt,
nh−ng trong ®iÒu kiÖn nÐn Ðp, c¸c khe nøt n»m
nghiªng l¹i tËp trung øng suÊt kÐo lín nhÊt t¹i
®Çu mót cña chóng. V× thÕ, khi øng suÊt ®¬n
trôc t¸c dông lªn mÉu vËt t¨ng lªn, mét khe nøt
n»m nghiªng l¹i lµ khe nøt ®Çu tiªn lan réng ra.
Trong thÝ nghiÖm nÐn ®¬n trôc, h−íng lan réng
cña khe nøt lóc ®Çu t¹o víi khe nøt mét gãc
kho¶ng 70°, sau ®ã gi¶m dÇn, tiÕn dÇn tíi song
song víi h−íng chÊt t¶i, lµm cho mÉu vËt në ra
mét c¸ch nhanh chãng. Trong mÉu vËt chÞu
nÐn Ðp ®a trôc, c¸c khe nøt sÏ cã xu h−íng ph¸t
triÓn theo ®−êng cong tiÕn dÇn tíi song song
víi trôc øng suÊt chÝnh cùc ®¹i vµ vu«ng gãc
víi trôc øng suÊt chÝnh cùc tiÓu. Tõng khe nøt
sau mét thêi gian ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é
tíi h¹n sÏ tiÕn tíi æn ®Þnh. Khi ®ã, øng suÊt sÏ
chuyÓn sang tËp trung ë c¸c khe nøt bªn c¹nh
vµ nh÷ng khe nøt nµy l¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn.
Sau mét thêi gian, nh÷ng khe nøt nµy sÏ kÕt
nèi víi nhau ë d¹ng bËc thang cho ®Õn khi g·y
vì x¶y ra. C¸c khe nøt ph¸t triÓn réng kh¾p
trong mÉu lµm søc bÒn gi¶m dÇn trong khi thÓ
tÝch mÉu në ra. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña khe
nøt g©y ra nh÷ng vi chÊn ®éng hay bøc x¹ sãng
©m cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc b»ng c¸c “tai ®Êt”
g¾n lªn mÉu vËt.
Griffith cracks [6539] : khe nøt Griffith.
Griffith criterion and extension [6540] : tiªu
chuÈn søc bÒn Griffith vµ biÕn d¹ng kÐo.
griffithite [6541] : grifithit.
Kho¸ng vËt sÐt giµu s¾t cña nhãm
monmorilonit, ®Æc biÖt lo¹i saponit chøa s¾t
hãa trÞ 2, quan hÖ víi nontronit.
grimaldite [6542] : grimaldit.
Kho¸ng vËt ®a h×nh víi guyanait vµ
bracewelit: CrO(OH).
grimselite [6543] : grimselit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu vµng:
K3 Na(UO2) (CO3) 3H2O.
grinding [6544] : qu¸ tr×nh nghiÒn vôn.
Qu¸ tr×nh x©m thùc, trong ®ã c¸c m¶nh ®¸
bÞ mµi mßn, bÞ nghiÒn vôn, bÞ s¾c h¬n do hiÖu
øng ma s¸t tiÕp xóc liªn tôc vµ do ¸p lùc cña
c¸c m¶nh ®¸ to h¬n g©y ra.
griphite [6545] : griphit
Kho¸ng vËt:
(Na, Al, Ca, Fe)6 Mn4 (PO4)5 (OH)4, cÊu
tróc tinh thÓ quan hÖ víi granat.
grischunite [6546] : grischunit.
Kho¸ng vËt: (Ca, Na) (Mn+2 Fe+3)2 (AsO4)2.
grit [6547] : s¹n.
1- Mét lo¹i c¸t kÕt h¹t th«, nhÊt lµ lo¹i cã
thµnh phÇn lµ c¸c m¶nh vôn gãc c¹nh, vÝ dô
nh− d¨m kÕt chøa c¸c m¶nh vôn cã kÝch th−íc
tõ 2 ®Õn 4mm.
2- Mét lo¹i c¸t hoÆc c¸t kÕt cã thµnh phÇn
lµ c¸c h¹t d¹ng gãc c¹nh, kÝch th−íc cã thÓ tõ
th« ®Õn nhá.
gritstone [6548] : s¹n kÕt, ®¸ s¹n.
Mét lo¹i c¸t kÕt h¹t th«, r¾n ch¾c, giµu silic.
Mét sè cã thÓ dïng lµm ®¸ mµi.
groove [6549] : groove.
Lo¹i tròng hÑp kÐo dµi cã ®é s©u vµ mÆt c¾t
ngang hÇu nh− ®ång ®Òu, n»m trªn bÒ mÆt mét
lo¹i trÇm tÝch.
groove lake [6550] : hå khe r·nh.
Hå chiÕm cø (hay thµnh t¹o) c¸c khe r·nh
lín nguån gèc s«ng b¨ng.
groove spine [6551] : gai r·nh.
Mét ®¸m hoÆc mét d·y nh÷ng gai ng¾n,
cïn, th−êng n»m nghiªng, viÒn lÊy nh÷ng r·nh
ch©n mót ë nhiÒu ph©n líp Sao biÓn tay réng
(Asteroidea).
grooved upland [6552] : bÒ mÆt vïng ®Êt cao
bÞ xãi r·nh, vïng ®Êt cao bÞ xãi r·nh.
BÒ mÆt vïng ®Êt cao hay vïng th−îng du bÞ
xãi r·nh, bÞ ph©n c¾t bëi c¸c m−¬ng xãi vµ
khe nhá .
grooving tool [6553] : thiÕt bÞ t¹o r·nh,
xai r·nh.
ThiÕt bÞ thÝ nghiÖm ®−îc dïng trong thÝ
nghiÖm x¸c ®Þnh tr¹ng th¸i giíi h¹n cña ®Êt.
ground [6554] : ®Êt, ®Êt nÒn.
X: soil.
ground behaviour [6555] : hµnh vi, ph¶n øng
cña nÒn d−íi t¸c ®éng cña ngo¹i lùc.
§n: ground reaction; ground response.
ground characteristic line [6556] : ®−êng ®Æc
tr−ng cña nÒn ®Êt, ®¸.
§−êng cong biÓu diÔn hµnh vi, ph¶n øng
cña nÒn ®Êt, ®¸ d−íi t¸c ®éng cña ngo¹i lùc.
Trªn c¬ së ®ã, cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc thêi gian
l¾p dùng vµ trî lùc cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®−îc ®é æn
®Þnh cÇn thiÕt cña nÒn ®Êt, ®¸.
ground condition [6557] : ®iÒu kiÖn, ®Æc ®iÓm
nÒn ®Êt, ®¸.
ground control point [6558] : ®iÓm kiÓm tra
mÆt ®Êt.
§Ó n¾n chØnh täa ®é cña ¶nh viÔn th¸m,
ph¶i sö dông c¸c ®iÓm ®· biÕt tr−íc täa ®é trªn
mÆt ®Êt. §iÓm kiÓm tra mÆt ®Êt lµ nh÷ng ®iÓm
cã thÓ thÊy trong ¶nh vµ vÞ trÝ t−¬ng øng cña nã
280
trong thùc tÕ ®· ®−îc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c.
ground convergence [6559] : dÞch chuyÓn héi
tô, h−íng t©m cña ®Êt, ®¸.
Xung quanh hÇm, lß khi ®µo.
ground cracking [6560] : hiÖn t−îng nøt ®Êt.
Sù h×nh thµnh nh÷ng khe nøt trªn mÆt ®Êt,
chñ yÕu lµ trong c¸c thµnh t¹o §Ö tø. C¸c khe
nøt cã thÓ kÐo dµi theo mét hay nhiÒu h−íng
kh¸c nhau, d¹ng ®−êng th¼ng, vßng cung hay
kh«ng cã quy luËt. KÝch th−íc khe nøt còng rÊt
kh¸c nhau: chiÒu dµi tõ mét vµi mÐt ®Õn hµng
tr¨m km; chiÒu réng tõ mét vµi cm ®Õn mét vµi
mÐt; chiÒu s©u tõ mét vµi mÐt ®Õn hµng chôc
mÐt. Nguyªn nh©n thµnh t¹o khe nøt cã thÓ do
c¸c yÕu tè néi sinh (vËn ®éng kiÕn t¹o, ®éng
®Êt, v.v.) hoÆc ngo¹i sinh (sù co ngãt mÆt ®Êt
do h¹n h¸n, th¸o kh«, dÞch chuyÓn khèi tr−ît,
v.v.). Nøt ®Êt do néi sinh th−êng cã quy m«
lín, diÖn ph©n bè réng h¬n so víi nøt ®Êt ngo¹i
sinh.
ë ViÖt Nam, hiÖn t−îng nøt ®Êt ®· x¶y ra ë
®ång b»ng B¾c Bé, T©y Nguyªn, miÒn §«ng
Nam Bé vµ nhiÒu n¬i kh¸c. Nøt ®Êt tuy kh«ng
g©y tai häa khñng khiÕp b»ng ®éng ®Êt nh−ng
còng th−êng ®−a ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i ®¸ng kÓ
nh− r¹n nøt t−êng nhµ, sôp ®æ c«ng tr×nh, c¾t
®øt ®−êng giao th«ng, ph¸ vì ®ª ®Ëp, v.v.
ground heave [6561] : tråi nÒn.
Ph¶n øng tråi lªn cña nÒn ®Êt ®¸ do viÖc
khai ®µo gi¶i phãng øng suÊt theo chiÒu th¼ng
®øng.
ground improvement [6562] : c¶i thiÖn nÒn
®Êt ®¸.
C¸c biÖn ph¸p gia cè, c¶i thiÖn tÝnh chÊt c¬
lý cña ®Êt ®¸, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng chÞu t¶i
cña chóng.
ground moraine [6563] : ®Êt b¨ng tÝch.
1- Sù tÝch tô hay l¾ng ®äng sÐt, t¶ng l¨n t¹o
thµnh mét khu vùc lín cã ®Þa h×nh thÊp, kh«ng
cã c¸c ®øt g·y ngang, d¹ng tuyÕn.
2- C¸c m¶nh ®¸ ®−îc kÐo lª (kÐo tr−ît) bªn
trong hoÆc bªn d−íi b¨ng hµ.
ground moraine shoreline [6564] : ®−êng bê
biÓn cã ®Êt b¨ng tÝch.
§−êng bê biÓn hay ®¹i d−¬ng kh«ng ®Òu,
®−îc thµnh t¹o t¹i n¬i c¸c khèi b¨ng lín di
chuyÓn vÒ phÝa biÓn nh− lµ kÕt qu¶ lón ch×m.
ground movement [6565] : chuyÓn dÞch nÒn
®Êt ®¸.
§n: ground displacement.
ground reaction [6566] : ph¶n øng cña nÒn
®Êt ®¸.
X: ground response; ground behaviour.
ground rent [6567] : t« ®Êt, ®Þa t«, tiÒn
thuª ®Êt.
ground response [6568] : ph¶n øng, hµnh vi,
®éng th¸i cña nÒn ®Êt ®¸.
X: ground behaviour.
ground settlement [6569] : lón, sôt
HiÖn t−îng mÆt ®Êt h¹ thÊp cao ®é ®i kÌm
víi qu¸ tr×nh cè kÕt, lµm chÆt dÇn cña ®Êt ®¸.
Cã thÓ so s¸nh víi ground subsidence, tuy ë
møc ®é thÊp h¬n.
ground support interaction [6570] : t−¬ng
t¸c nÒn-trî lùc.
Tõ t−¬ng tù: rock-support interaction.
ground surface motion due to blasting
[6571] : rung ®éng, chÊn ®éng, chuyÓn ®éng,
chuyÓn dÞch cña mÆt ®Êt do næ m×n.
ground treatment [6572] : xö lý ®Êt, xö lý
nÒn mãng.
ground water [6573] : n−íc d−íi ®Êt.
1- PhÇn n−íc n»m d−íi mÆt ®Êt trong ®íi
b·o hßa, bao gåm c¶ c¸c dßng ch¶y ngÇm.
2- Toµn bé n−íc n»m d−íi mÆt ®Êt ë tÊt c¶
c¸c thÓ h¬i (trong ®íi kh«ng khÝ), láng (trong
®íi b·o hßa), r¾n (trong ®Êt ®ãng b¨ng).
§n: underground water; subsurface water;
subterranean water. Cßn gäi lµ: groundwater;
ground-water.
ground water artificial recharge [6574] : bæ
sung nh©n t¹o n−íc d−íi ®Êt, n¹p l¹i n−íc d−íi
®Êt.
ViÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt lµm
t¨ng tr÷ l−îng n−íc d−íi ®Êt b»ng c¸ch cho
thÊm läc hoÆc b¬m Ðp c¸c nguån n−íc tõ bªn
ngoµi (n−íc m−a, s«ng suèi, ao hå, v.v.) vµo
c¸c tÇng chøa n−íc s½n cã hoÆc vµo c¸c tÇng
®Êt ®¸ cã kh¶ n¨ng tµng tr÷ n−íc trong lßng
®Êt. §n: groundwater replenishment.
ground water balance [6575] : c©n b»ng n−íc
d−íi ®Êt.
Tæng sè sè häc cña l−îng n−íc mµ mét tÇng
chøa n−íc, mét vïng hoÆc mét cÊu tróc ®Þa
chÊt thñy v¨n ®−îc cung cÊp vµ tiªu tho¸t trong
mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. L−îng cung
cÊp gåm: thÊm n−íc m−a, n−íc mÆt; ng−ng tô
h¬i Èm; n−íc d−íi ®Êt tõ n¬i kh¸c ch¶y ®Õn,v.v.
L−îng tiªu tho¸t gåm: bèc h¬i n−íc, tho¸t ra
m¹ch lé vµ dßng mÆt, ch¶y ®i n¬i kh¸c, v.v.
ground water barrier [6576] : t−êng ch¾n
n−íc d−íi ®Êt.
Bøc t−êng ®−îc x©y d−íi ®Êt b»ng vËt liÖu
kh«ng thÊm nh»m ng¨n chÆn dßng ch¶y ngÇm
tõ ngoµi vµo hÇm lß, g©y óng ngËp hoÆc chèng
l¹i sù x©m nhËp cña n−íc bÈn, n−íc mÆn vµo
c«ng tr×nh khai th¸c n−íc, v.v.
§n: ground water dam; barrage.
ground water basin [6577] : bån n−íc d−íi
281
®Êt, l−u vùc n−íc d−íi ®Êt.
CÊu tróc ®Þa chÊt thñy v¨n d¹ng bån, ph©n
bè trªn ph¹m vi réng, cã ranh giíi x¸c ®Þnh,
bao gåm mét hay nhiÒu tÇng chøa n−íc ngÇm
(kh«ng ¸p) hay n−íc ¸p lùc, cã diÖn tÝch bæ cÊp
vµ tiªu tho¸t t−¬ng ®èi râ.
§n: hydrogeological basin.
ground water budget [6578] : kiÓm kª n−íc
d−íi ®Êt.
Sù thèng kª l−îng n−íc ch¶y vµo, ch¶y ra
vµ tÝnh tr÷ l−îng trong mét tÇng chøa n−íc.
ground water conditions [6579] : ®iÒu kiÖn
(®Æc ®iÓm) n−íc ngÇm.
ground water contamination [6580] : «
nhiÔm (nhiÔm bÈn) n−íc d−íi ®Êt.
Sù x©m nhËp hay gia t¨ng hµm l−îng nh÷ng
chÊt ®éc h¹i hay nh÷ng yÕu tè bÊt lîi v−ît qu¸
giíi h¹n cho phÐp tõ bªn ngoµi vµo nguån
n−íc, lµm xÊu chÊt l−îng so víi tr¹ng th¸i
nguyªn thñy b×nh th−êng cña nã, khiÕn nguån
n−íc kh«ng ®¸p øng ®−îc tiªu chuÈn sö dông.
§n: groundwater pollution.
ground water depletion [6581] : c¹n kiÖt
n−íc d−íi ®Êt.
Sù suy gi¶m tr÷ l−îng n−íc d−íi ®Êt do khai
th¸c v−ît qu¸ møc bæ cÊp cña nguån n−íc, thÓ
hiÖn ë sù gi¶m l−u l−îng vµ ¸p lùc, h¹ thÊp
mùc n−íc.
ground water discharge [6582] : l−u l−îng
n−íc d−íi ®Êt.
L−îng n−íc ch¶y ra tõ ®íi b·o hßa n−íc
trong mét ®¬n vÞ thêi gian.
ground water divide [6583] : ®−êng chia
n−íc, ®−êng ph©n thñy d−íi ®Êt.
§−êng gê (®Ønh) cao nhÊt cña mÆt n−íc
d−íi ®Êt, tõ ®©y n−íc ch¶y vÒ c¸c h−íng kh¸c
nhau. X: ground-water ridge.
ground water equation [6584] : ph−¬ng tr×nh
n−íc d−íi ®Êt.
Ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc d−íi ®Êt cã
d¹ng: R = E + S + I; trong ®ã R lµ l−îng m−a;
E lµ l−îng bay h¬i vµ tho¸t h¬i. S lµ l−îng
n−íc tho¸t ra tõ l−u vùc cña dßng ch¶y mÆt; I
lµ l−îng n−íc cung cÊp cho n−íc d−íi ®Êt.
ground water flow [6585] : dßng n−íc ngÇm.
ground water geology [6586] : ®Þa chÊt n−íc
d−íi ®Êt.
§n: hydrogeology.
ground water hydrology [6587] : thñy v¨n
häc n−íc d−íi ®Êt.
§n: geohydrology.
ground water increment [6588] : sù bæ cÊp
n−íc d−íi ®Êt.
§n: recharge
ground water level [6589] : mùc n−íc
d−íi ®Êt.
§n: water table.
ground water lowering [6590] : h¹ mùc n−íc
ngÇm, hót n−íc lµm gi¶m mùc n−íc ngÇm.
§n: dewatering; unwatering.
ground water mining [6591] : khai th¸c n−íc
d−íi ®Êt qu¸ møc.
ViÖc b¬m hót n−íc d−íi ®Êt víi l−u l−îng
v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cung cÊp cña tÇng chøa
n−íc, lµm c¹n kiÖt nguån vµ h¹ thÊp mùc n−íc
qu¸ thÊp khiÕn cho viÖc khai th¸c kÐm hiÖu
qu¶ kinh tÕ.
§n: ground-water overexploitation.
ground water monitoring [6592] : quan tr¾c
n−íc d−íi ®Êt, quan tr¾c ®éng th¸i n−íc
d−íi ®Êt.
ViÖc quan tr¾c (monitoring) sù biÕn ®æi vÒ
l−îng (mùc n−íc, ¸p lùc, l−u l−îng, h−íng vµ
vËn tèc dßng ch¶y ngÇm, v.v.) còng nh− vÒ
chÊt (tÝnh chÊt vËt lý, thµnh phÇn hãa häc, t×nh
tr¹ng vÖ sinh) cña n−íc d−íi ®Êt theo thêi gian
(ngµy ®ªm, th¸ng, n¨m, mïa, nhiÒu n¨m, v.v.)
vµ kh«ng gian do nh÷ng t¸c ®éng tù nhiªn (thêi
tiÕt, khÝ hËu, thñy v¨n, nhÞp triÒu, chuyÓn ®éng
kiÕn t¹o, v.v.) còng nh− nh©n t¹o (khai th¸c
n−íc, th¸o kh« má, x©y dùng hå chøa, t−íi tiªu
c¶i t¹o ®Êt, bæ sung nh©n t¹o nguån n−íc, ph¸
rõng, phãng x¶ chÊt th¶i, v.v.). Tµi liÖu quan
tr¾c ®−îc c¸c nhµ ®Þa chÊt thñy v¨n chØnh lý
tæng hîp ®¸nh gi¸, dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn cña
c¸c yÕu tè ®éng th¸i n−íc d−íi ®Êt, tõ ®ã ®Ò
xuÊt kiÕn nghÞ vÒ viÖc khai th¸c sö dông hîp
lý, b¶o vÖ tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt, phßng
tr¸nh hoÆc h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc
cña n−íc d−íi ®Êt ®Õn m«i tr−êng (g©y b¸n
ngËp, lÇy hãa ®Êt ®ai, gia t¨ng c¸c qu¸ tr×nh ®Þa
®éng lùc, lan truyÒn dÞch bÖnh, v.v.) vµ ng¨n
ngõa nh÷ng ho¹t ®éng nh©n sinh ¶nh h−ëng
xÊu ®Õn n−íc d−íi ®Êt (lµm c¹n kiÖt, « nhiÔm
nguån n−íc, v.v.).
ground water monitoring network [6593] :
m¹ng l−íi quan tr¾c n−íc d−íi ®Êt.
Mét hÖ thèng c¸c lç khoan, giÕng ®µo,
m¹ch lé, tr¹m ®o n−íc mÆt, v.v. ®−îc bè trÝ
thµnh mét m¹ng l−íi thèng nhÊt vµ trang bÞ c¸c
ph−¬ng tiÖn ®o ®¹c nh»m môc ®Ých theo dâi
®éng th¸i n−íc d−íi ®Êt. X: ground water
monitoring.
ground water mound [6594] : vßm n−íc
d−íi ®Êt.
Chç mùc n−íc n©ng cao, cã d¹ng vßm
(chám, nÊm) do cã sù bæ cÊp tõ trªn xuèng
ch−a kÞp lan táa ®Òu trªn toµn tÇng chøa n−íc.
§n: water table mound.
282
ground water movement [6595] : vËn ®éng
cña n−íc d−íi ®Êt.
Sù di chuyÓn cña n−íc trong ®íi b·o hßa do
nh÷ng t¸c ®éng cña tù nhiªn hay nh©n t¹o.
ground water pollution [6596] : « nhiÔm
(nhiÔm bÈn) n−íc d−íi ®Êt.
X: groundwater contamination.
ground water protection zones [6597] : ®íi
b¶o vÖ n−íc d−íi ®Êt.
X: sanitary zone of water source protection.
ground water replenishment [6598] : n¹p l¹i
n−íc d−íi ®Êt.
X: groundwater artificial recharge.
ground water reservoir [6599] : thÓ chøa
n−íc d−íi ®Êt.
ThuËt ng÷ chØ chung c¸c lo¹i ®Êt ®¸ chøa
n−íc, kh«ng ph©n biÖt h×nh d¹ng ph©n bè,
cÊu tróc.
§n: aquifer.
ground water ridge [6600] : gê n−íc d−íi ®Êt.
X: ground water divide.
ground water runoff [6601] : dßng ch¶y
ngÇm.
ground water storage [6602] : tÝch tr÷ n−íc
d−íi ®Êt.
1- L−îng n−íc d−íi ®Êt tÝch tr÷ trong ®íi
b·o hßa n−íc.
2- L−îng n−íc d−íi ®Êt ®−îc bæ cÊp nh©n
t¹o hay tù nhiªn cho tÇng chøa n−íc.
ground water surface [6603] : mÆt n−íc
d−íi ®Êt.
§n: ground water table.
ground water table [6604] : mÆt n−íc
d−íi ®Êt.
ground water vulnerability (to
contamination) [6605] : ®é nh¹y c¶m cña
n−íc d−íi ®Êt (®èi víi sù « nhiÔm).
X: aquifer vulnerability (to contamination).
ground water withdrawal [6606] : khai th¸c
n−íc d−íi ®Êt, rót n−íc d−íi ®Êt.
1- Sù lÊy n−íc tõ lßng ®Êt lªn ®Ó sö dông.
2- Sù th¸o n−íc d−íi ®Êt ®Ó chèng ngËp cho
c¸c c«ng tr×nh ngÇm (kho chøa ngÇm, hÇm lß
má, v.v.).
ground water zone [6607] : ®íi n−íc d−íi ®Êt
X: ground water reservoir.
groundmass [6608] : nÒn.
ThuËt ng÷ ®«i khi ®−îc sö dông ®Ó chØ phÇn
nÒn cña ®¸ trÇm tÝch.
group index [6609] : chØ sè nhãm.
groutite [6610] : grutit.
Kho¸ng vËt mµu ®en huyÒn: HMnO2, ®a
h×nh víi manganit vµ feiknechtit.
grovesite [6611] : grovesit.
 Kho¸ng vËt: (Mn,Fe,Al)6(Al,Si)4O10(OH)8,
thuéc nhãm grovesit.
growth axis [6612] : trôc t¨ng tr−ëng.
§−êng t−ëng t−îng t¹o nªn bëi ®Ønh c¸c
phiÕn máng ë r¨ng ®¬n lín (cusp) vµ nh÷ng
r¨ng nhá cña c¸c yÕu tè R¨ng nãn vµ th−êng
næi bËt do sù tËp trung cña vËt chÊt mµu tr¾ng.
growth band [6613] : d¶i t¨ng tr−ëng.
§−êng t¨ng tr−ëng th« trªn bÒ mÆt vá Th©n
mÒm hai m¶nh.
growth framework porosity [6614] : m¹ng
l−íi lç hæng t¨ng tr−ëng.
§é lç hæng nguyªn sinh ph¸t triÓn tõ c¸c
qu¸ tr×nh h÷u c¬ hoÆc v« c¬ trong khi hîp thÓ
®¸ carbonat ph¸t triÓn t¹i chç. §é lç hæng nµy
kh«ng bao hµm c¸c lç hæng gi÷a c¸c c¸ thÓ
sinh vËt vµ c¸c m¶nh vôn cña ®¸.
growth habit [6615] : tËp tÝnh t¨ng tr−ëng.
D¹ng chung, h×nh th¸i vµ cÊu tróc bªn trong
kh¸ ph¸t triÓn cña mét quÇn thÓ Bryozoa vµ
mèi liªn quan cña chóng víi nÒn (b¸m).
growth lamella [6616] : phiÕn t¨ng tr−ëng.
Gê dÑp ®ång t©m ë vá Tay cuén do mÐp cña
¸o co rót tiÕt ra.
growth line [6617] : ®−êng t¨ng tr−ëng.
Lo¹t nh÷ng gê rÊt thanh ®Õn th« trªn bÒ mÆt
ngoµi cña vá Tay cuén, ®ång t©m ®èi víi ®Ønh
nh−ng song song hay gÇn song song ®èi víi
c¸c r×a m¶nh, ®¸nh dÊu qu¸ tr×nh t¨ng lín cña
m¶nh vá; lo¹t nh÷ng ®−êng ®ång t©m xÕp s¾p
kh«ng ®Òu ®Æn trªn bÒ mÆt vá Th©n mÒm hai
m¶nh, thÓ hiÖn qu¸ tr×nh t¨ng lín kÕ tiÕp cña
m¶nh vá; lo¹t nh÷ng gê thÊp khíp víi m«i
ngoµi n»m trªn bÒ mÆt ngoµi cña vá Ch©n bông
®¸nh dÊu nh÷ng vÞ trÝ tr−íc ®ã cña m«i ngoµi,
®ång thêi thÓ hiÖn sù t¨ng tr−ëng cña con vËt;
nh÷ng gê xÕp s¾p kh«ng ®Òu ®Æn trªn bao
ngoµi cña æ San h« Rugosa ®¬n thÓ, n»m song
song víi bê trªn cña æ, thÓ hiÖn sù thay ®æi vÞ
trÝ cña bê nµy trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng.
growth ring [6618] : vßng t¨ng tr−ëng.
§−êng t¨ng tr−ëng ë San h« Rugosa.
growth ruga [6619] : nÕp t¨ng tr−ëng.
Gê th« xuÊt hiÖn kh«ng ®Òu ®Æn trªn bÒ mÆt
vá th©n mÒm Hai m¶nh cã nguån gèc nh− mét
®−êng t¨ng tr−ëng, nh−ng t−¬ng øng víi
mét sù ngõng nghØ l©u h¬n trong qu¸ tr×nh
t¨ng tr−ëng.
grunerite [6620] : grunerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm
amphibol: Fe7Si8O22(OH)2. Ss: cumingtonit.
grunlingite [6621] : grunlingit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng: Bi4TeS3 (?).
gruzderite [6622] : gruzderit.
283
Kho¸ng vËt: Cu6Hg3Sb4S12, ®ång lo¹i víi
aktashit vµ nowackit.
Guadalupian [6623] : Guadalup.
Thèng ë B¾c Mü, Permi trung vµ th−îng
(n»m trªn Leonard, n»m d−íi Ocho). Theo
ph©n ban ®Þa tÇng Permi quèc tÕ, Guadalup
®−îc c«ng nhËn lµ thèng Permi trong s¬ ®å
ph©n chia hÖ Permi lµm ba thèng cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ (1998). Thèng gåm ba bËc: Roadi,
Wordi vµ Capitan. Thèng Loping (Permi
th−îng) phñ lªn thèng Guadalop (Permi trung).
guanajuatite [6624] : guanajuatit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m-xanh nh¹t: Bi2Se3.
guanglinite [6625] : guanglinit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pd3As.
guanine [6626] : guanin.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
C5H3(NH2)N4O.
guano [6627] : guano, ph©n chim biÓn.
1- TrÇm tÝch phosphat hoÆc nitrat h×nh
thµnh do sù röa lòa cña ph©n chim ®· ®−îc tÝch
tô trong ®íi kh« nãng.
2- TrÇm tÝch h×nh thµnh tõ ph©n d¬i cã mÆt
trong c¸c hang ®éng karst.
gudmundite [6628] : gudmundit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng b¹c ®Õn x¸m
thÐp: FeSbS.
guerinite [6629] : guerinit.
Kho¸ng vËt: Ca5H2(AsO4)4.9H2O, l−ìng
h×nh víi ferairsit.
guest [6630] : m¸y kh¸ch.
Khi mét m¸y PC nèi víi mét m¸y PC kh¸c
qua ®−êng ®iÖn tho¹i hay qua m¹ng m¸y tÝnh,
m¸y gäi ®Õn gäi lµ m¸y kh¸ch, m¸y bÞ gäi lµ
m¸y chñ.
guettardite [6631] : guetardit.
Kho¸ng vËt: Pb9 (Sb,As)16S33.
guildite [6632] : guildit.
Kho¸ng vËt mµu n©u h¹t dÎ:
CuFe(SO4)2(OH)4.4H2O.
guilielmite [6633] : guilielmit.
Mét kiÓu cÊu t¹o trÇm tÝch ngÇm d−íi n−íc,
thµnh t¹o trong bïn do sù sôt lë xung quanh
mét ho¸ ®¸ vµ ®−îc ®Æc tr−ng bëi bÒ mÆt tr−ît
nh½n bãng ®−îc s¾p xÕp theo kiÓu to¶ tia hoÆc
thoi ®èi xøng xung quanh hãa ®¸ ®ã (Wood,
1935). Th−êng gÆp trong c¸c mÆt c¾t ®¸ phiÕn
sÐt cã chøa than.
guilleminite [6634] : guileminit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng nh¹t:
Ba (UO2)3(SeO3)2(OH)4.3H2O.
gulf [6635] : vÞnh.
1- Mét phÇn t−¬ng ®èi lín cña biÓn hoÆc
®¹i d−¬ng ¨n s©u vµo ®Êt liÒn.
2- Hè tròng hÑp vµ s©u, vùc th¼m.
Gulfian [6636] : Gulfi.
Thèng khu vùc B¾c Mü. Creta th−îng (n»m
trªn Comanche, n»m d−íi Paleocen cña
§Ö tam).
gullet [6637] : cuèng häng (cs).
1- §−êng dÉn h×nh èng nh÷ng chÊt tÕ bµo
cña c¸c ®éng vËt nguyªn sinh (nh− Trïng dao
®éng-Tintinnidae), ®«i khi cã chøc n¨ng lµ
®−êng dÉn thøc ¨n.
2- §−êng r·nh däc cã mÆt ë mét sè T¶o
(nh− c¸c hä Cryptophyceae vµ Eugleno-
phyceae).
gully [6638] : khe xãi, m−¬ng xãi.
1- Thung lòng rÊt nhá, nh− hÎm nói, khe
nói ë bÒ mÆt v¸ch ®¸ hoÆc r·nh, m−¬ng xãi
trªn trÇm tÝch kh«ng g¾n kÕt.
2- Khe suèi nhá, s−ên dèc.
gully erosion [6639] : x©m thùc m−¬ng xãi;
x©m thùc s©u.
Sù x©m thùc ®Êt vµ c¸c ®¸ mÒm yÕu do
n−íc ch¶y t¹o thµnh c¸c m−¬ng hÑp vµ th−êng
cã n−íc vµo lóc m−a to, sau lóc lò hoÆc do
n−íc b¨ng tan.
gunningite [6640] : guningit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Zn,Mn)(SO4).H2O.
Gunz [6641] : Gunz.
BËc cña Pleistocen ë Ch©u ¢u (n»m trªn
cuéi Donau, n»m d−íi b¨ng hµ Mindel). Trong
thêi gian dµi ®−îc coi lµ giai ®o¹n b¨ng hµ ®Çu
tiªn cña Pleistocen ë Alp.
gurhofite [6642] : gurhofit.
BiÕn thÓ kho¸ng vËt dolomit mµu tr¾ng
tuyÕt chøa mét l−îng ®¸ng kÓ calci.
§n: gurhofian.
gushing spring [6643] : m¹ch phun.
X: vauclusian spring.
gustavite [6644] : gustavit.
Kho¸ng vËt: PbAgBi3S6
gutsevichite [6645] : gutsevichit.
Kho¸ng vËt:
(Al,Fe)3(PO4,VO4)2(OH)3.8H2O (?).
gutter [6646] : suèi, hµo, r·nh tho¸t n−íc.
1- Suèi hay kªnh tù nhiªn, hÑp vµ n«ng hoÆc
m−¬ng xãi.
2- Thung lòng n«ng, s−ên dèc lµ n¬i tiªu
tho¸t n−íc ®Çm lÇy.
3- R·nh ®µo däc theo hai bªn lÒ ®−êng ®Ó
tiªu tho¸t n−íc.
guyanaite [6647] : guyanait.
Kho¸ng vËt: CrO(OH), ®a h×nh víi
bwaceaelit vµ grimaldit.
gymnocyst [6648] : khiªn trÇn.
Khiªn tr−íc ë ®éng vËt d¹ng rªu MiÖng m«i
284
(bé Cheilostomata) h×nh thµnh do v«i hãa phÇn
thµnh æ tr−íc. ë ph©n bé Kh«ng tói (Anasca),
ph¸t triÓn chñ yÕu ë r×a gÇn t©m vµ r×a bªn cña
mµng tr−íc.
gymnosperm [6649] : h¹t trÇn, kháa tö.
Lo¹i thùc vËt cã h¹t n»m trong qu¶ nãn,
kh«ng bao giê trong bÇu. VÝ dô: TuÕ, Hå l−u
®µ, Th«ng, Linh sam vµ B¸ch. Tuæi: tõ
Devon muén.
gyparenite [6650] : gyparenit
Lo¹i ®¸ c¸t kÕt cã chøa c¸c h¹t th¹ch cao
rêi r¹c.
gypsite [6651] : th¹ch cao.
1- BiÕn thÓ d¹ng ®Êt cña th¹ch cao chØ xuÊt
hiÖn trong c¸c vïng kh« nãng.
2- gypsum.
gypsolith [6652] : ®¸ th¹ch cao.
gypsum [6653] : th¹ch cao.
Kho¸ng vËt th¹ch cao (sulfat hydrat calci),
ph©n bè réng r·i: CaSO4.2H2O, lµ kho¸ng vËt
sulfat phæ biÕn nhÊt vµ th−êng kÕt hîp víi halit
trong trÇm tÝch bèc h¬i, vØa máng, kÐo dµi,
ph©n bè gi÷a c¸c tÇng cña ®¸ v«i, c¸t kÕt vµ sÐt
(th−êng tån t¹i trong ®¸ cã tuæi Pecmi vµ
Trias). Th¹ch cao cã tÝnh dÎo (®é cøng 2 theo
thang Mohs). Khi s¹ch th× tr¾ng kh«ng mµu
nh−ng nãi chung mµu x¸m nh¹t, ®á nh¹t, vµng
nh¹t, xanh nh¹t hoÆc n©u nh¹t, d¹ng khèi, d¹ng
sîi, tinh thÓ hÖ ®¬n nghiªng. Th¹ch cao chñ
yÕu dïng ®Ó c¶i t¹o ®Êt, chÊt lµm chËm trong
xi m¨ng portland. Tõ gèc Hy L¹p lµ gypsos.
§n: gypsite; gypplaster stone; plaster of
Paris.
gyrate [6654] : xo¾n èc.
Cuén xo¾n nh− h×nh thï vá èc.
gyratory crusher [6655] : m¸y nghiÒn quay,
m¸y nghiÒn ly t©m.
gyrocone [6656] : vá cuén kh«ng chÆt.
Vá cña Ch©n ®Çu cuén l¹i kh«ng chÆt, vßng
sau kh«ng tiÕp xóc víi vßng tr−íc.
gyrogastric [6657] : vá xo¾n sau.
§éng vËt Ch©n bông (Gastropoda) xo¾n
ruét gµ vÒ phÝa sau th©n, g©y ra bëi sù xo¾n
cña vá ngo¹i vÞ Êu trïng.
gyrolite [6658] : gyrolit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng, c¾t khai nh− mica:
Ca2Si3O7(OH)2 .H2O. §n: centralasit.
gyttja [6659] : bïn ®en ®¸y ®Çm lÇy.
Lo¹i bïn mÒm nh·o, mµu xÉm, h×nh thµnh
trong ®iÒu kiÖn n−íc ngät, chøa mét l−îng
®¸ng kÓ vËt chÊt h÷u c¬, ®−îc tÝch tô trong b·i
lÇy hoÆc trong hå n−íc giµu oxy vµ chÊt dinh
d−ìng.
haapalaite [6660] : hapalait.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
2(Fe,Ni)2S2.3(Mg,Fe)(OH)2.
habit [6661] : tËp tÝnh, d¹ng.
1- ThuËt ng÷ chØ nh÷ng tinh thÓ hoÆc d¹ng
tæ hîp kho¸ng vËt ®Æc tr−ng.
2- ThuËt ng÷ chØ h×nh d¹ng bªn ngoµi cña
kho¸ng vËt. §n: habitus.
habitus [6662] : tËp tÝnh, d¹ng.
§n: habit.
hadal [6663] : vùc th¼m, hè s©u ®¹i d−¬ng.
TÝnh tõ chØ m«i tr−êng ®¹i d−¬ng s©u nhÊt
nh− m¸ng ®¹i d−¬ng hay vùc th¼m ®¹i d−¬ng
th−êng s©u h¬n 6,5km.
Hadrynian [6664] : Hadryni.
PhÇn muén nhÊt trong sù ph©n chia thµnh
ba cña Proterozoi ë Canada, n»m trªn Helik.
haezlewoodite [6665] : haezlewodit.
Kho¸ng vËt: Ni3S2.
haff [6666] : vông n−íc ngät ven bê, vòng
cöa s«ng.
Vông n−íc ngät biÓn ven bê, n«ng vµ ng¨n
c¸ch biÓn b»ng mòi c¸t hay mòi ®Êt qua
cña s«ng.
hafnium [6667] : hafni (Hf).
Nguyªn tè hãa häc sè 72, nguyªn tö l−îng
178,492; tû träng 13,31 g/cm3, thuéc nhãm
kim lo¹i nÆng, lithophil, cã 6 ®ång vÞ bÒn vµ 34
®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Hf trong c¸c ®¸
(ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 5,8; siªu mafic 0,5;
gabro-basalt 3; granit granodiorit 5; ®¸ phiÕn
4; trong ®Êt 5; n−íc ®¹i d−¬ng 0,000007 mg/l.
C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ zircon, badeleyit.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS. Dïng trong
c«ng nghÖ h¹t nh©n, hîp kim, ®Ìn s¸ng
chôp ¶nh.
hafnon [6668] : hafnon.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: HfSiO4.
hagendorfite [6669] : hagendorfit.
Kho¸ng vËt mµu ®en-xanh nh¹t:
(Na,Ca)(Fe,Mn)2(PO4)2.
285
häggite [6670] : hagit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®en:
V2O2(OH)3.
hail [6671] : m−a ®¸.
M−a ®¸ ®−îc kÕt tña tõ m©y d«ng do b·o tè
hay d«ng tè cã sÊm sÐt; c¸c h¹t h×nh cÇu cã
cÊu t¹o ph©n líp.
hair crack [6672] : vÕt nøt nhá.
hairpin dune [6673] : ®ôn c¸t d¹ng parabol.
§ôn c¸t, cån c¸t hay nói c¸t kÐo dµi cã
d¹ng parabol, ®−îc thµnh t¹o ë n¬i cã giã
th−êng xuyªn vµ cã thùc vËt ph¸t triÓn.
hair pyrites [6674] : pyrit d¹ng tãc.
§n: millerite; capillary pyrite.
hair zeolite [6675] : zeolit d¹ng tãc.
Nhãm nh÷ng kho¸ng vËt zeolit d¹ng sîi,
bao gåm natrolit, mesolit, scolesit, thomsolit
vµ mordenit. §n: feather zeolite.
haiweeite [6676] : haiweit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng nh¹t ®Õn
vµng xanh nh¹t:
Ca(UO2)2Si6O15.5H2O.
hakite [6677] : hakit.
Kho¸ng vËt nhãm tetrahedrit:
(Cu, Hg)12 Sb4 (S, Se)13, chøa arsen t−¬ng
tù giraudit.
haldinggerite [6678] : haldingerit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng hoÆc kh«ng mµu:
CaHAsO4H2O.
half-heading-method of roadway formation
[6679] : ph−¬ng ph¸p thi c«ng ®−êng lß giao
th«ng.
Ph−¬ng ph¸p thi c«ng hÇm lß giao th«ng,
trong ®ã g−¬ng lß ®−îc ®µo lu©n phiªn tõng
nöa mét, xen gi÷a víi ®o vÏ ®Þa chÊt, l¾p dùng
trî lùc. Th−êng ®−îc ¸p dông ë nh÷ng n¬i ®iÒu
kiÖn ®Êt ®¸ kh«ng thuËn lîi, hoÆc ®−êng kÝnh
hÇm lß qu¸ lín, kh«ng cho phÐp khoan ®µo
toµn bé g−¬ng lß mét lóc.
halfspace [6680] : b¸n kh«ng gian.
NÒn ®Êt th−êng ®−îc m« h×nh hãa thµnh
b¸n kh«ng gian víi c¸c líp ®Êt lµ v« tËn.
X: semi-infinite solid.
halftoning [6681] : b¸n s¾c.
Qu¸ tr×nh biÕn ®æi lµm cho s¾c ®iÖu ¶nh cã
vÎ nh− liªn tôc.
half-value thickness [6682] : gi¸ trÞ nöa
chiÒu dµy.
ChiÒu dµy cña mét líp ®Êt ®¸, khi c¸c tia
phãng x¹ ®i qua nã th× c−êng ®é cña chóng bÞ
gi¶m ®i mét nöa (do hÊp thô phãng x¹).
half-width [6683] : nöa chiÒu réng.
§é réng cña phÇn dÞ th−êng tõ hoÆc träng
lùc cã h×nh d¹ng ®¬n gi¶n ®−îc tÝnh ë møc gi¸
trÞ tr−êng b»ng 1/2 gi¸ trÞ cùc ®¹i cña dÞ
th−êng.
halilith [6684] : ®¸ muèi, ®¸ halilit.
ThuËt ng÷ sö dông ®Ó chØ lo¹i ®¸ muèi.
halite [6685] : halit, muèi má.
Lµ kho¸ng vËt cã c«ng thøc: NaCl. §ã lµ
lo¹i muèi tù nhiªn, xuÊt hiÖn d−íi d¹ng tinh
thÓ lËp ph−¬ng, hoÆc d¹ng h¹t ®Æc sÝt, cã vÞ
mÆn ®Æc tr−ng. §n: common salt; rock salt.
hallimondite [6686] : halimondit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng:
Pb2 (UO2)(AsO4)2.
halloysite [6687] : haloysit.
1- ThuËt ng÷ dïng ë Hoa Kú cho kho¸ng
vËt sÐt porcelainlit: Al2Si2O5(OH)4.2H2O, ®ång
nghÜa metahalloysite cña c¸c t¸c gi¶ ch©u ¢u.
Haloysit d¹ng èng rÊt nhá chØ nh×n thÊy ®−îc
d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö. ThuËt ng÷ nµy còng
dïng ®Ó chØ kho¸ng vËt kh«ng cã hydrat vµ
thµnh phÇn hãa häc gièng kaolinit nh−ng cã
cÊu tróc kh¸c.
2- ë ch©u ¢u thuËt ng÷ nµy dïng chØ
kho¸ng vËt sÐt: Al2Si2O5(OH)4.4H2O, ®ång
nghÜa endellite cña c¸c t¸c gi¶ Hoa Kú vµ lµ
kho¸ng vËt cã hydrat cao h¬n metahaloysit.
3- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông cho tÊt c¶ c¸c
kho¸ng vËt haloysit tù nhiªn (hydrated,
monhydrated vµ intermediat) vµ nh©n t¹o.
Haloysit lµ tªn nhãm cho c¸c kho¸ng vËt ®·
nãi trªn.
halmeic [6688] : halmeic.
Lo¹i trÇm tÝch biÓn s©u ®−îc thµnh t¹o trùc
tiÕp tõ dung dÞch hoÆc xung quanh c¸c nh©n
h÷u c¬, vÝ dô nh− c¸c kÕt h¹ch barit,
phosphorit, mangan. Ngn: chthonic.
halocline [6689] : t¨ng ®é mÆn ®ét biÕn cña
n−íc biÓn.
Líp cã ®é mÆn nh¶y vät.
halolite [6690] : halolit.
Lo¹i trøng c¸ halit ph¸t triÓn trong n−íc
biÓn b·o hßa muèi trong ®iÒu kiÖn n−íc kh«ng
286
yªn tÜnh.
halotrichite [6691] : halotrichit.
1- Kho¸ng vËt: FeAl2(SO4)4.22H2O, tinh thÓ
d¹ng sîi mµu vµng. §n: feather alum; iron
alum; mountain butter; butter rock.
2- Chøa sulfat t−¬ng tù víi halit.
halurgite [6692] : halurgit.
Kho¸ng vËt: Mg2B8O14 .5H2O.
hambergite [6693] : hambergit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng x¸m nh¹t hoÆc kh«ng
mµu: Be2BO3OH.
Hammada [6694] : Hamada.
Cao nguyªn ë vïng sa m¹c cã bÒ mÆt b»ng
®¸, h×nh thµnh do t¸c dông x©m thùc bµo mßn
cña giã; thuËt ng÷ ¶ RËp.
hammarite [6695] : hamarit.
Kho¸ng vËt mµu ®á nh¹t, x¸m thÐp:
Pb2Cu2Bi4S9(?).
hammer crusher [6696] : m¸y nghiÒn bóa.
hammock [6697]:gß, ®åi nhá, cån, m« ®Êt cao.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë miÒn ®«ng-nam
n−íc Hoa Kú ®Ó chØ gß, ®åi, cån, m« ®Êt ®−îc
n©ng cao h¬n so víi vïng ®ång b»ng hay ®Çm
lÇy. §n: hummock.
hampshirite [6698] : hampshirit.
Kho¸ng vËt: steatit gi¶ olivin.
hancockite [6699] : hancockit.
Kho¸ng vËt nhãm epidot:
(Pb, Ca, Sr)2 (Al, Fe)3 (SiO4)3 (OH).
hand operated, manual [6700] : cÈm nang, sæ
tay h−íng dÉn sö dông.
hanging tributary [6701] : s«ng suèi nh¸nh
(hoÆc chi l−u) ë thung lòng treo.
hanging valley [6702] : thung lòng phô, thung
lòng treo.
Thung lòng phô (thung lòng nh¸nh) cã ®¸y
cao h¬n ®¸y cña thung lòng chÝnh ë miÒn tiÕp
gi¸p; ®−îc thµnh t¹o ë n¬i cã qu¸ tr×nh ®µo s©u
nhanh h¬n vµ t¹o ra c¸c v¸ch ®øng hay s−ên
dèc kiÓu th¸c n−íc.
hanging wall [6703] : t−êng treo, v¸ch treo.
hanging wall caving [6704] : c¸nh treo.
Khai ®µo, khai th¸c phÝa c¸nh treo (cña ®øt
gÉy, th©n quÆng, v.v.).
hanksite [6705] : hanksit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu tr¾ng hoÆc
n©u:
Na22K(SO4)9 (CO3)2Cl.
hannayite [6706] : hanayit.
Kho¸ng vËt: Mg3(NH4)2H4(PO4)4.8H2O, tinh
thÓ m¶nh mµu vµng nh¹t trong ph©n chim.
hanusite [6707] : hanusit.
Hçn hîp cña stevensit vµ pectolit:
Mg2Si3O7(OH)2.H2O. Tr−íc ®©y ®· ®−îc xem
nh− lµ mét kho¸ng vËt.
haplozoan [6708] : ®éng vËt ®¬n cèt
(Haplozoa).
Mét nhãm nhá gi¶ ®Þnh lµ ®éng vËt Da gai,
sèng tù do, thuéc mét ph©n ngµnh chØ cã hai
gièng vµ ®Æc tr−ng b»ng khung x−¬ng v«i dµy
bao gåm mét Ýt phiÕn s¾p xÕp quanh mét hèc
gi÷a d¹ng miÖng phÔu. ChØ ®−îc biÕt tõ
Cambri gi÷a.
hapteron [6709] : ch©n b¸m.
CÊu tróc ®Ó b¸m ë mét vµi T¶o biÓn lín,
®Æc biÖt lµ T¶o n©u, th−êng lµ ®a bµo, ph©n
nh¸nh vµ d¹ng rÔ.
haptonema [6710] : sîi b¸m.
Mét bé phËn d¹ng sîi chung hay d¹ng dïi
cui cña mét tÕ bµo T¶o cÇu ®¸, n»m gi÷a
nh÷ng l«ng roi, nh−ng cøng h¬n. Nã cã thÓ co
rót l¹i thµnh mét vßng xo¾n hoÆc duçi ra vµ
®−îc dïng nh− mét c¬ quan b¸m vµo vËt nÒn.
haradaite [6711] : haradait.
Kho¸ng vËt: SrVSi2O7.
harbor [6712] : vÞnh nhá, cöa s«ng, bÕn c¶ng.
1- VÞnh nhá hay khu vùc chøa n−íc lín, s©u
võa ph¶i, cã kh¶ n¨ng chèng gi÷ ®−îc sãng cao
vµ dßng ch¶y m¹nh ®Ó tµu tró ngô.
2- Cöa s«ng hoÆc cöa s«ng cã c¸c d¶i ch¾n.
hard-metal bit [6713] : ®Çu mòi khoan b»ng
kim lo¹i ®−îc t«i luyÖn vµ cã ®é cøng cao.
hard mineral [6714] : kho¸ng vËt cøng.
Nh÷ng kho¸ng vËt cøng h¬n th¹ch anh (®é
cøng lín h¬n 7 theo thang Mohs).
Ss: soft mineral.
hardness of materials or rock [6715] : ®é
cøng cña ®Êt, ®¸, quÆng, kho¸ng vËt.
§é cøng, ®é cøng cña vËt liÖu hoÆc cña ®¸.
hardness of mineral [6716] : ®é cøng cña
kho¸ng vËt.
Sù kh¸ng cña kho¸ng vËt khi bÞ r¹ch. TÝnh
chÊt nµy cña kho¸ng vËt x¸c ®Þnh theo thang
chuÈn 10 kho¸ng vËt ®· biÕt ®é cøng lµ thang
Mohs, hoÆc theo thang kü thuËt cña 15 kho¸ng
vËt, hoÆc theo mét sè thang chuÈn kh¸c.
hardness of water [6717] : ®é cøng cña n−íc.
TÝnh chÊt cña n−íc cã kh¶ n¨ng hÊp thô xµ
phßng (ng¨n xµ phßng t¹o bät) vµ t¹o cÆn cøng
ë ®¸y nåi h¬i, Êm ®un n−íc hoÆc trong ®−êng
èng dÉn do n−íc chøa nhiÒu calci vµ magnesi.
§é cøng cña n−íc ®−îc tÝnh b»ng mge/l
(miligam ®−¬ng l−îng trong mét lÝt) hoÆc ®é
§øc, ®é Ph¸p, ®é Mü, ®é Anh. Ng−êi ta ph©n
lo¹i ®é cøng thµnh.
- §é cøng carbonat hay ®é cøng t¹m thêi.
X: carbonate hardness; temporary hardness.
- §é cøng phi carbonat hay ®é cøng vÜnh
287
viÔn. X: noncarbonate hardness; permanent
hardness.
- §é cøng cao trong n−íc, kh«ng thuËn tiÖn
trong ¨n uèng sinh ho¹t vµ sö dông trong
kü thuËt.
hardpan [6718] : tÇng ®Êt c¸i.
1- Líp ®Êt cøng, tr¬ ra, thµnh phÇn lµ sÐt
®−îc thµnh t¹o do g¾n kÕt c¸c h¹t thæ nh−ìng
b»ng c¸c vËt liÖu t−¬ng ®èi khã tan nh− oxid
silic, oxid s¾t vµ vËt chÊt h÷u c¬.
2- Líp ®Êt g¾n kÕt c¸t, sái, cuéi b»ng vËt
liÖu sÐt.
hard rock [6719] : ®¸ r¾n ch¾c.
1- ThuËt ng÷ sö dông mét c¸ch kh«ng chÆt
chÏ, chØ lo¹i ®¸ nguån biÕn chÊt hoÆc nói löa
®Ó ph©n biÖt víi ®¸ trÇm tÝch.
2- Lo¹i ®¸ cã tÝnh chèng chÞu xãi mßn
t−¬ng ®èi cao.
3- Lo¹i ®¸ ®ßi hái ph¶i khoan hoÆc næ m×n
®Ó di chuyÓn ®i phôc vô môc ®Ých kinh tÕ.
4- ThuËt ng÷ sö dông mét c¸ch kh«ng chÆt
chÏ cña thî khoan ®Ó chØ ®¸ trÇm tÝch tr−íc
Creta vµ ph¶i khoan víi tèc ®é t−¬ng ®èi chËm
vµ nh×n lâi khoan cã thÓ biÕt ®−îc ngay ®é s©u
cña ®¸.
hard water [6720] : n−íc cøng.
N−íc cã ®é cøng cao (th−êng quy −íc trªn
3 mge/l Ca2+ vµ Mg2+). X: hardness of water.
hardystonite [6721] : hardystonit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Cu2ZnSi2O7.
harkerite [6722] : harkerit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu:
Ca48Mg16Al3(BO3)15(CO3)18(SiO4)12(OH,Cl)8.
3H2O.
harmonic extraction [6723] : khai th¸c cã kÕ
ho¹ch, hµi hßa.
harmotome [6724] : harmotom.
Kho¸ng vËt zeolit: (Ba,K)1-2(Al,Si)S16.6H2O,
tinh thÓ d¹ng h×nh ch÷ thËp. §n: cross-stone.
harrisite [6725] : harisit.
Kho¸ng vËt: chalcocit gi¶ h×nh galen.
harstigite [6726] : harstigit.
Kho¸ng vËt: Ca6(Mn,Mg)Be4Si6(O,OH)24.
hartite [6727] : hartit.
Nhùa hãa ®¸ kÕt tinh mµu tr¾ng cã trong
than lignit (than n©u). §n: bombiccite;
branchite; hofmannite; josen.
harzburgite [6728] : harzburgit.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS, lµ ®¸ x©m
nhËp víi M b»ng hoÆc lín h¬n 90,
ol/(ol+opx+cpx) gi÷a 40 vµ 90 vµ
cpx/(ol+opx+cpx) nhá h¬n 5.
2- Peridotit cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ olivin
vµ orthopyroxen. Tªn ®¸ ®−îc ®Æt theo tªn
vïng Harzburg ë §øc.
hassock [6729] : c¸t kÕt cã glauconit.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë Anh ®Ó chØ lo¹i ®¸
c¸t kÕt mÒm giµu v«i, cã chøa glauconit.
§n: calkstone.
hastingsite [6730] : hastingsit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm
amphibol:
NaCa2(Fe,Mg)5Al2Si6O22(OH)2, chøa mét
Ýt kali.
hastite [6731] : hastit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: CoSe2, l−ìng h×nh víi
trogtalit.
hatchite [6732] : hatchit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu x¸m ch×:
(Pb,Te)2AgAs2S5.
hatrurite [6733] : hatrurit.
Kho¸ng vËt trong ''®íi sÆc sì" ë Israel:
Ca3O(SiO4).
hauchecornite [6734] : hauchecornit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng:
Ni9(Bi,Sb,As,Te)2S8.
hausmannite [6735] : hausmanit.
Kho¸ng vËt mµu ®en-n©u nh¹t: Mn3O4.
Hauterivian [6736] : Hauterivi.
BËc do Renevier (1873) x¸c lËp theo tªn
thµnh phè Otrive-Hauterive (Thôy Sü), lµ bËc
cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, Creta h¹ (n»m trªn
Valangin, n»m d−íi Barrem).
haven [6737] : n¬i che ch¾n cho tµu thuyÒn.
VÞnh nhá, n¬i s©u kÝn, hoÆc l¹ch cña biÓn
cã kh¶ n¨ng neo ®Ëu, che ch¾n cho tµu, thuyÒn;
bÕn tµu, c¶ng.
hawaiite [6738] : hawaiit.
Lo¹i ®¸ quý olivin mµu xanh nh¹t, nghÌo
s¾t trong dung nham ë Hawaii.
haxonite [6739] : haxonit.
Kho¸ng vËt trong ®¸ thiªn th¹ch:
(Fe, Ni)23 C6.
haycockite [6740] : haycockit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Cu4Fe5S8.
haystack hill [6741] : ®åi cá kh«, ®åi sãt.
§n: karst tower.
HDR [6742] : ®¸ kh« nãng.
§n: hot dry rock.
head [6743] : th−îng nguån, ®Çu nguån, ®Ønh;
®Çu, mám, ngän.
1- (®m) Nh¸nh cuèi cña hå; phÝa ®èi diÖn
víi cöa ra; th−îng nguån, ®Çu nguån cña s«ng
suèi. §Ønh s−ên hay ®Ønh thung lòng. §iÓm xa
nhÊt ë ®Çu s«ng mµ thuyÒn cã thÓ ®i tíi.
2- (cs) PhÇn tr−íc cña ®éng vËt Vá gi¸p
(Crustacea) gåm cã ®Çu hoÆc ®Çu víi mét hay
nhiÒu thÓ ngùc phÝa tr−íc. PhÇn l−ng phÝa tr−íc
288
cña c¬ thÓ ngµnh Th©n mÒm (Mollusca), chøa
miÖng, gi¸c quan vµ h¹ch thÇn kinh lín. ë
®éng vËt cã x−¬ng sèng, thuËt ng÷ th−êng
®−îc dïng ®Ó chØ cuèi ®Ønh cña gê, x−¬ng c¸nh
tay vµ x−¬ng ®ïi Mám t¶o.
header pipe [6744] : èng thu n−íc, èng cã ®Çu
thu, ®Çu èng.
heading [6745] :
R·nh ®µo ®Ó kh¶o s¸t ®Êt, r·nh ®µo kiÓm tra
®Ó ®µo hè mãng.
headland [6746] : mòi ®Êt, b¸n ®¶o.
1- Mòi ®Êt cao, dèc nh« ra biÓn.
2- BÒ mÆt cao gi÷ n−íc nh− vÞnh nhá.
3- V¸ch ®¸ dèc, lëm chëm cña mòi.
headland beach [6747] : b·i tr−íc.
B·i biÓn hÑp ®−îc thµnh t¹o ë phÝa d−íi
ch©n cña mòi v¸ch dèc ®Õn ven biÓn.
headland mesa [6748] : nói mÆt bµn.
Mét phÇn cña cao nguyªn ph¸t triÓn nh« ra
®o¹n uèn cong cña s«ng lín.
head of water [6749] :
ChiÒu cao cét n−íc, ¸p lùc cét n−íc, t¶i
träng thñy tÜnh.
headrace channel [6750] : kªnh dÉn n−íc vµo.
headwall [6751] : v¸ch ®øng, ®Çu v¸ch.
S−ên dèc ë ®Çu thung lòng, c¸c mµn v¸ch ë
sau ®µi vßng.
headward erosion [6752] : x©m thùc th−îng
nguån.
Sù kÐo dµi vµ ®µo s©u ®Çu nguån s«ng cña
thung lòng trÎ do qu¸ tr×nh x©m thùc vµ th−êng
kÌm theo sù röa tr«i, ®µo lßng, ®µo suèi vµ tËp
trung m¶nh vôn ë ®Çu thung lòng.
headwater basin [6753] : bån thu n−íc, bån
®Çu nguån.
headwater erosion [6754] : x©m thùc
th−îng nguån.
§n: headward erosion.
head wave [6755] : sãng ®Çu, sãng nãn.
Lo¹i sãng khóc x¹ ®−îc quan s¸t trong th¨m
dß ®Þa chÊn. §−îc h×nh thµnh khi sãng tíi, ®i
tõ líp ®¸ cã tèc ®é thÊp (V1) ®Ëp vµo líp ®¸ cã
tèc ®é lín h¬n (V2) d−íi gãc ®æ b»ng gãc tíi
h¹n i: i = asin(V1/V2). Trong ®iÒu kiÖn nµy, tia
sãng ®Þa chÊn khóc x¹ vµo líp thø 2 sÏ ch¹y
tr−ît däc ranh giíi vµ kÝch thÝch c¸c dao ®éng
®Þa chÊn ph¸t triÓn quay trë l¹i líp ®¸ cã tèc ®é
thÊp n»m trªn vµ h×nh thµnh sãng khóc x¹ quay
trë vÒ líp trªn. Sãng khóc x¹ nµy ®−îc gäi lµ
sãng ®Çu, v× sãng ®Çu cã mÆt sãng d¹ng h×nh
nãn côt nªn nã cßn ®−îc gäi lµ sãng nãn.
heal (of a dam) [6756] : ch©n ®Õ ®Ëp ë phÝa
th−îng l−u.
heap [6757] : b·i th¶i, ®èng ®¸ th¶i.
heat conduction [6758] : dÉn nhiÖt.
Qu¸ tr×nh truyÒn nhiÖt trong chÊt r¾n tõ chç
cã nhiÖt ®é cao ®Õn khu vùc nhiÖt ®é thÊp b»ng
t¸c ®éng ph©n tö mµ kh«ng di chuyÓn vËt chÊt
trong chóng tøc lµ kh«ng cã hiÖn t−îng
®èi l−u.
heat conductivity [6759] : ®é dÉn nhiÖt.
L−îng nhiÖt tÝnh b»ng calo truyÒn qua mét
tÊm vËt chÊt nµo ®ã cã ®é dµy b»ng 1cm vµ
2
thiÕt diÖn b»ng 1cm trong thêi gian mét gi©y
khi nhiÖt ®é gi÷a hai mÆt cña tÊm chªnh
o n»m d−íi Landen).
nhau 1 C.
heat flow [6760] : dßng nhiÖt.
Dßng nhiÖt trong vá Tr¸i ®Êt.
heat flow measurement [6761]: ®o dßng
nhiÖt.
heat flow unit [6762] : ®¬n vÞ dßng nhiÖt.
§¬n vÞ ®o dßng nhiÖt cña Tr¸i ®Êt t−¬ng
®−¬ng víi 106 cal/cm2/gi©y.
heave [6763] : n©ng tråi mÆt ®Êt.
Sù ®Èy tråi bÒ mÆt ®Êt do ®µo hè mãng hoÆc
®ãng cäc, ®¸y hè bÞ ®µo do gi¶m t¶i träng t¸c
dông bªn trªn ®Êt.
heaving (as in "heaving soil") [6764] : n©ng
tråi ®Êt, tr−¬ng në ®Êt.
heavy isotope [6765] : ®ång vÞ nÆng.
heavy mineral [6766] : kho¸ng vËt nÆng.
H¹t vôn kho¸ng vËt trong ®¸ trÇm tÝch cã tû
träng lín h¬n tû träng dung dÞch chuÈn
(th−êng lµ 2,85), vµ th−êng lµ kho¸ng vËt phô
cña ®¸ (d−íi 1% trong nhiÒu lo¹i c¸t). VÝ dô
nh− magnetit, ilmenit, zircon, rutil, granat,
tourmalin, sphen, apatit, v.v.
heavy spar [6767] : spar nÆng ,barit.
§n: barite.
heavy water [6768] : n−íc nÆng.
N−íc ®−îc lµm giµu bëi nh÷ng ®ång vÞ
nÆng cña hydro (deuteri, triti) vµ oxy 18. N−íc
nÆng cã träng l−îng riªng = 1,1, ®«ng ®Æc ë
3,82oC, s«i ë 101,42oC.
heazlewoodite [6769] : heazlewodit.
Kho¸ng vËt: Ni4 S2.
hectorite [6770] : hectorit.
Kho¸ng vËt sÐt khèi t¸m mÆt ba, giµu lithi,
thuéc nhãm montmorilonit: Na0.23(Mg,Li)3Si4
O10(F,OH)2. Hectorit ®Æc tr−ng cho kho¸ng vËt
ë vÞ trÝ cuèi trong nhãm montmorilonit, trong
®ã alumin bÞ thay thÕ bëi magnesi vµ lithi
trong líp t¸m mÆt.
hedenbergite [6771] : hedenbergit.
Kho¸ng vËt mµu ®en nhãm clinopyroxen:
CaFeSi2O6, lµ kho¸ng vËt skarn thµnh t¹o ë n¬i
tiÕp gi¸p gi÷a ®¸ v«i víi granit.
hedleugite [6772] : hedleugit.
289
Kho¸ng vËt: Bi7Te3 hîp kim cña dung dÞch
cøng: Bi5 trong Bi2Te3.
hedreocraton [6773] : craton lôc ®Þa
bÒn v÷ng.
Craton lôc ®Þa bÒn v÷ng bao gåm c¶ khiªn
lôc ®Þa vµ nÒn.
hedyphane [6774] : hedyphan.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng-vµng nh¹t cña nhãm
apatit: (Ca,Pb)5(AsO4)3Cl, cã thÓ chøa bari.
Heersian [6775] : Heers.
BËc ë ch©u ¢u. Paleocen h¹ (n»m trªn Dan,
heideite [6776] : heideit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Fe,Cr)1+x(Ti,Fe)2S4.
heidornite [6777] : heidornit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Na2Ca3B5O8(SO4)2Cl(OH)2..
height [6778] : chiÒu cao (cs).
ë Tay cuén, chiÒu cao cña vá còng lµ bÒ
dµy cña nã, ®ã lµ kho¶ng c¸ch tèi ®a gi÷a hai
®iÓm låi nhÊt cña m¶nh l−ng vµ m¶nh bông
tÝnh trªn mÆt c¾t c¾t qua vá theo mÆt ph¼ng ®èi
xøng, ®o th¼ng gãc víi ®−êng nèi ®Ønh víi r×a
tr−íc cña vá; ë Th©n mÒm hai m¶nh lµ kho¶ng
c¸ch gi÷a hai mÆt ph¼ng song song víi trôc
b¶n lÒ vµ th¼ng gãc víi mÆt ph¼ng ®èi xøng ®i
qua ®iÓm cao nhÊt ë ®Ønh vµ ®iÓm thÊp nhÊt ë
bê bông; ë vá cuén cña Ch©n ®Çu lµ kho¶ng
c¸ch gi÷a mÆt bông vµ ®−êng kh©u r×a rèn.
height of capillary rise [6779] : chiÒu cao cét
n−íc mao dÉn.
ChiÒu cao cét n−íc ®−îc n©ng lªn do t¸c
®éng cña lùc mao dÉn.
height of land [6780] : ®é cao, chiÒu cao,
®iÓm cao cña ®Êt.
PhÇn cao nhÊt cña ®ång b»ng hay cao
nguyªn.
heinrichite [6781] : heinrichit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng ®Õn xanh:
Ba(UO2)2(AsO4)210-12H2O.
Ss: metaheinrichite.
Helderbergian [6782] : Helderbergi.
BËc ë B¾c Mü, thÊp nhÊt cña Devon (n»m
trªn Silur th−îng, n»m d−íi Ulsteri).
helen [6783] : helen.
PhÇn dµi hÑp vµ cong cña vá ®éng vËt Mãng
®a (hyolithida), kÐo dµi vÒ phÝa bªn tõ chç nèi
cña n¾p yÕm vµ nãn, cã “helen” ph¶i vµ tr¸i.
helical auger [6784] : khoan xo¾n, mòi khoan
cã d¹ng xo¾n.
helicoid [6785] : d¹ng xo¾n èc.
T¹o thµnh, hoÆc xÕp s¾p theo mét ®−êng
xo¾n èc, vÝ dô nh− vá Ch©n bông hoÆc ®«i khi
c¶ vá Ch©n ®Çu d¹ng Cóc ®¸ khi cuén xo¾n
®Òu ®Æn trong mét kh«ng gian ba chiÒu.
helicoplacoid [6786] : d¹ng phiÕn xo¾n
(Helicoplacoidea).
Mét §éng vËt Da gai thuéc mét líp ®Æc
tr−ng bëi c¬ thÓ d¹ng phiÕn h×nh thoi ®Õn h×nh
qu¶ lª cã vá xo¾n dÔ uèn vµ co gi·n ®−îc,v.v..
Chóng chØ ®−îc biÕt tõ Cambri sím.
Helikian [6787] : Helik.
Lµ phÇn gi÷a trong s¬ ®å ph©n ba cña
Proterozoi ë Canada, n»m trªn Aphebi, n»m
d−íi Hadryn.
heliolitid [6788] : Heliolitidae.
San h« thuéc mét hä sèng quÇn thÓ thµnh æ
d¹ng khèi cã xoang æ thanh, ph©n c¸ch nhau
bëi m« x−¬ng ngoµi æ vµ thßng cã 12 v¸ch gai
b»ng nhau, c¸c tÊm ®¸y hoµn chØnh. Tuæi:
Ordovic gi÷a-Devon gi÷a.
heliophyllite [6789] : heliophylit.
Kho¸ng vËt t−¬ng øng víi ecdemit, hÖ thoi:
Pb6As2O7Cl4 (?).
heliozoan [6790] : Trïng mÆt trêi (Heliozoa).
§éng vËt nguyªn sinh Ch©n tia
(Actinopodia) thuéc mét ph©n líp ®Æc tr−ng
bëi c¸c ch©n gi¶ kh«ng cøng nh¾c, chØ v÷ng
ch¾c ®−îc nhê thanh trôc cña c¸c sîi t¬.
helium [6791] : heli (He).
Nguyªn tè hãa häc sè 2, nguyªn tö l−îng
4,00260; thuéc nhãm khÝ hiÕm atmophil, cã 2
®ång vÞ bÒn vµ 6 ®ång vÞ kh«ng bÒn, cã thÓ cã
trong kho¸ng vËt zeolit, lµ thµnh phÇn khÝ tù
nhiªn trong kh«ng khÝ. §−îc dïng trong lß
ph¶n øng h¹t nh©n, khÝ tr¬ trong c¸c phßng thÝ
nghiÖm vµ c«ng nghÖ øng dông.
hellandite [6792] : helandit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Y)2(Si,B,Al)3O8.H2O.
hellyerite [6793] : helyerit.
Kho¸ng vËt: NiCO3.6H2O.
Helmholtz coil [6794] : vßng Helmhol.
Vßng d©y c¶m øng t¹o ra tõ tr−êng ®ång
nhÊt khi cho dßng ®iÖn ch¹y qua. Vßng
Helmhol ®−îc sö dông trong th¨m dß tõ ®Ó
chuÈn c¸c tõ kÕ.
helmutwinklerite [6795] : helmutwinklerit.
Kho¸ng vËt: Pb Zn2(AsO4)2.2H2O.
Helvetian [6796] : Helvet.
BËc ë ch©u ¢u, Miocen (n»m trªn Serravali,
n»m d−íi Torton).
helvite [6797] : helvit.
Kho¸ng vËt: (Mn,Fe,Zn)4Be3(SiO4)2S, lµ lo¹i
chøa mangan ®ång h×nh víi danalit vµ
genthelvit. §n: helvin.
hemafibrite [6798] : hemafibrit.
Kho¸ng vËt mµu n©u nh¹t ®Õn ®á:
290
Mn3(AsO4)(OH)3.H2O.
hematite [6799] : hematit.
Kho¸ng vËt chøa s¾t α-Fe2O, l−ìng h×nh víi
maghematit. Hematit cã ¸nh kim, tr«ng nh−
kim lo¹i, mµu x¸m thÐp hoÆc ®en-s¾t, tinh thÓ
khèi mÆt thoi, khèi h×nh thËn hoÆc tËp hîp
d¹ng sîi, mµu ®á sÉm, ®á-n©u, d¹ng ®Êt, khi
v¹ch lªn sø cã mµu ®á g¹ch. Hematit lµ thµnh
phÇn nguyªn sinh cña ®¸ magma, trÇm tÝch vµ
thµnh phÇn biÕn ®æi trong ®¸ biÕn chÊt.
Hematit lµ kho¸ng vËt quÆng s¾t.
§n: red hematite; red iron ore; red ocher;
rhombohedral ion ore; oligist iron;
bloodstone.
hematolite [6800] : hematolit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng:
(Mn,Mg)13Al2As+3(AsO4)2(OH)21O4.
hematophanite [6801] : hematophanit.
Kho¸ng vËt: Pb4Fe3O8(Cl,OH).
hemichoanitic [6802] : nöa xoang.
Cæ v¸ch ng¨n quay sau ë vá Ch©n ®Çu
Nautiloidea, kÐo dµi mét nöa ®Õn ba phÇn t−
kho¶ng c¸ch ®Õn v¸ch ng¨n sau.
Hemichordata [6803] : Nöa d©y sèng.
Mét ph©n ngµnh cña ngµnh D©y sèng
nguyªn thñy (Protochordata) hoÆc cña ngµnh
Cã d©y sèng (Chordata), gåm c¸c ®éng vËt cã
d©y sèng tr−íc miÖng vµ ba ®o¹n thÓ khoang
nguyªn thñy khi tr−ëng thµnh.
hemicone [6804] : nãn båi tÝch.
hemicyclothem [6805] : nöa chu kú trÇm tÝch.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng cho phÇn trÇm tÝch
biÓn thÊp hoÆc phÇn trÇm tÝch biÓn trªn cña chu
kú Pensylvani.
hemidisc [6806] : gai nöa ®Üa.
Gai Bät biÓn gåm mét gai ®Üa kÐp kh«ng
b»ng nhau.
hemihedrite [6807] : hemihedrit.
Kho¸ng vËt: Pb10Zn(CrO4)6(SiO4)2F2.
hemimorphite [6808] : hemimorphit.
1- Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng hoÆc
kh«ng mµu ®Õn mµu xanh nh¹t hoÆc vµng:
Zn4Si2O7(OH)2.H2O, gièng smithsonit nh−ng
ph©n biÖt dùa vµo hiÖn t−îng háa-®iÖn m¹nh.
Hemimorphit lµ kho¸ng vËt thø sinh vµ lµ
kho¸ng vËt quÆng kÏm. §n: calamine, electric
calamine, galmei.
2- ThuËt ng÷ ®«i khi ®−îc sö dông trong
th−¬ng tr−êng ®¸ quý. §n: smithsonite.
Hemingfordian [6809] : Hemingfordi.
BËc ë B¾c Mü, Miocen h¹ (n»m trªn
Arikare, n»m d−íi Barstovi).
hemipelagic deposit [6810] : tÝch tô ¸
®¹i d−¬ng.
 TrÇm tÝch biÓn s©u, trong ®ã h¬n 25% cã
cÊp h¹t lín h¬n 5 micron lµ nguån gèc lôc
nguyªn, nói löa. Nh÷ng trÇm tÝch nµy th−êng
®−îc tÝch tô gÇn r×a lôc ®Þa vµ ®ång b»ng biÓn
th¼m gÇn ®ã.
hemipelagite [6811] : ¸ ®¹i d−¬ng.
C¸c trÇm tÝch ®−îc h×nh thµnh do tèc ®é
tÝch tô chËm cña c¸c h¹t trÇm tÝch nguån sinh
vËt vµ c¸c h¹t nhá nguån lôc ®Þa trªn ®¸y biÓn.
hemiperipheral growth [6812] : t¨ng tr−ëng
nöa m¶nh.
Sù t¨ng tr−ëng ë vá Tay cuén, trong ®ã vËt
liÖu míi ®−îc thªm vµo r×a tr−íc vµ hai bªn,
mµ kh«ng thªm vµo phÝa sau.
hemiphragm [6813] : phiÕn hoµnh nöa.
PhiÕn v«i d¹ng tÊm ngang kÐo dµi tõ bé
phËn v¸ch ë c¸ thÓ qua buång æ c¸ thÓ ë mét
vµi nhãm §éng vËt d¹ng Rªu m«i
hÑp (Stenolaemata).
hemispherical (stereographic) projection
[6814] : phÐp chiÕu b¸n cÇu (lËp thÓ).
Ph−¬ng ph¸p biÓu thÞ vµ ph©n tÝch mèi quan
hÖ ba chiÒu gi÷a c¸c mÆt ph¼ng vµ ®−êng th¼ng
trªn biÓu ®å hai chiÒu. MÆt ph¼ng ®−îc biÓu thÞ
b»ng mét ®−êng trßn (gäi lµ ®−êng trßn lín, lµ
giao tuyÕn gi÷a mÆt ph¼ng vµ mét h×nh cÇu cã
t©m n»m trªn mÆt ph¼ng ®ã) vµ cùc (lµ giao
®iÓm gi÷a h×nh cÇu vµ mét ®−êng th¼ng ®i qua
t©m h×nh cÇu, vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng nãi
trªn). Do ®−êng trßn lín vµ cùc mÆt ph¼ng ®Òu
xuÊt hiÖn trªn c¶ hai b¸n cÇu trªn vµ d−íi nªn
chØ cÇn mét b¸n cÇu lµ ®ñ ®Ó biÓu thÞ vµ xö lý
c¸c sè liÖu cÊu tróc. Tïy theo lo¹i bµi to¸n (vµ
nhiÒu khi, tïy theo c¶ së thÝch, thãi quen cña
ng−êi sö dông) cã thÓ dïng nöa b¸n cÇu d−íi
hoÆc trªn. PhÐp chiÕu lËp thÓ cho phÐp biÓu thÞ
c¸c ®−êng trßn lín vµ cùc trªn mét mÆt ph¼ng.
Tïy theo mÆt ph¼ng nµy ®øng hoÆc n»m ngang
mµ ta cã phÐp chiÕu ®¼ng gãc hoÆc ®¼ng diÖn.
PhÐp chiÕu ®¼ng gãc cã −u ®iÓm trong viÖc gi¶i
mét sè bµi to¸n kü thuËt trong khi phÐp chiÕu
®¼ng diÖn l¹i thuËn lîi trong viÖc ph©n tÝch c¸c
sè liÖu vÒ h−íng gi¸n ®o¹n.
Hemphillian [6815] : Hemphili.
BËc ë B¾c Mü. Miocen th−îng-Pliocen h¹
(n»m trªn Clarendon, n»m d−íi Blanci).
hemusite [6816] : hemusit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: Cu6 Sn Mo S8.
hendersonite [6817] : hendersonit.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
Ca2V+2V8+5O24.8H2O.
hendricksite [6818] : hendricksit.
D¹ng mica khèi t¸m mÆt ba, cã thµnh phÇn
lý t−ëng:
K(Zn,Mn)3(Si3Al1)O16(OH,F)2.
291
henritermiesite [6819] : heritermiesit.
Kho¸ng vËt nhãm hydrogranat:
Ca3(Mn,Al)2(SiO4)2(OH)4.
henryite [6820] : henryit.
Kho¸ng vËt: Cu4Ag3Te4.
hepatic cinnabar [6821] : thÇn sa mµu gan.
ThÇn sa mµu n©u-®á hoÆc ®en.
§n: liver ore.
herb [6822] : cá.
Lo¹i thùc vËt cã m¹ch, tÇm vãc thÊp, th©n
kh«ng trë thµnh gç, sèng mét hay nhiÒu n¨m,
t¨ng tr−ëng nhê rÔ hoÆc th©n rÔ.
herbaceous [6823] : cá.
Thùc vËt cã m¹ch mµu xanh l¸ c©y, tÇm vãc
thÊp, sèng mét hay l©u n¨m.
Hercynian orgeny [6824] : t¹o nói Hercyni.
Theo c¸ch gäi hiÖn nay lµ thêi ®¹i t¹o nói
Paleozoi ë ch©u ¢u x¶y ra vµo Carbon vµ
Perm, t−¬ng ®ång víi t¹o nói Varisc. C¸ch
dïng ë ch©u ¢u hiÖn nay cã sù kh¸c nhau gi÷a
hai thuËt ng÷ nµy. NhiÒu nhµ ®Þa chÊt §øc
dïng ch÷ “Hercynian” ®Ó chØ ph−¬ng t¹o nói
t©y b¾c, kh«ng râ vÒ mÆt thêi gian vµ v× vËy hä
thÝch dïng tªn “Variscan” h¬n. NhiÒu nhµ ®Þa
chÊt Ph¸p vµ Thôy SÜ dïng tõ “Hercynian” ®Ó
chØ thêi gian thµnh t¹o khèi kÕt tinh ë b¾c
Alps, vµ v× vËy thÝch dïng tõ “Hercynian”
h¬n “Variscan”.
Hercynides [6825] : hercynid.
Tªn chØ ®ai uèn nÕp ®−îc h×nh thµnh bëi
ho¹t ®éng t¹o nói Hercyni, kÐo dµi tõ b¾c
Iceland vµ Vales qua b¾c Ph¸p, BØ vµ §øc. §n:
variscides.
hercynite [6826] : hercynit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: FeAl2O4, thuéc lo¹t
spinel, th−êng chøa magnesi.
§n: iron spinel; ferrospinel.
herderite [6827] : herderit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng kh«ng mµu ®Õn
vµng nh¹t hoÆc tr¾ng-xanh nh¹t:
CaBe(PO4)(F,OH).
§ång h×nh víi hydroxid - herderit.
hermatobiolith [6828] : lo¹i ®¸ ¸m tiªu
sinh vËt.
hermatolith [6829] : ®¸ ¸m tiªu.
hermatypic coral [6830] : san h« t¹o r¹n, san
h« t¹o ¸m tiªu, san h« −a s¸ng.
Lo¹i san h« t¹o r¹n (¸m tiªu); lo¹i san h«
kh«ng thÓ tù ®iÒu chØnh ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu
kiÖn kh«ng cã ¸nh s¸ng.
herschelite [6831] : herschelit.
Kho¸ng vËt zeolit:
(Na,Ca,K)AlSi2O6.3H2O.
herzenbergite [6832] : herzenbergit.
 Kho¸ng vËt: SnS. §n: kolbeckine.
hessite [6833] : hesit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: Ag2Te, th−êng
d¹ng khèi cã thÓ chøa vµng. Ss: pilsenit.
hetaerolite [6834] : hetaerolit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: ZnMn2O4, th−êng ®i
kÌm víi chalcophanit.
heteractine [6835] : gai tia kh¸c d¹ng.
Gai ë Bät biÓn thuéc nhãm gai tia kh¸c
d¹ng. C¸c gai nµy th−êng cã nÒn t¸m tia ë
nh÷ng d¹ng cÊp cao h¬n, nh−ng còng cã thÓ cã
nÒn nhiÒu tia.
heterochronous [6836] : kh«ng cïng thêi.
HÖ tÇng trÇm tÝch cã t−íng th¹ch häc t−¬ng
tù, nh−ng ph¸t triÓn trong c¸c giai ®o¹n trÎ h¬n
ë vïng bªn c¹nh.
heterochthonous [6837] : kh«ng cïng thêi.
1- Lo¹i trÇm tÝch ®−îc vËn chuyÓn, hoÆc
lo¹i trÇm tÝch kh«ng ph¶i ®−îc thµnh t¹o t¹i
n¬i mµ ngµy nay chóng xuÊt lé. ThuËt ng÷ nµy
còng ®Ò cËp tíi c¸c ho¸ th¹ch bÞ qu¸ tr×nh bµo
mßn vËn chuyÓn tõ n¬i tÝch tô ban ®Çu vµ ®−îc
t¸i trÇm tÝch.
2- ThuËt ng÷ ®Ò cËp ®Õn c¸c sinh vËt kh«ng
ph¶i mang tÝnh ®Þa ph−¬ng.
heterocoelous [6838] : cã khoang kh¸c kiÓu.
Bät biÓn mµ khoang gi÷a cña chóng kh«ng
thµnh hµng víi c¸c tÕ bµo khoang roi, cô thÓ lµ
nh÷ng Bät biÓn d¹ng chum (sycon) hay d¹ng
"leucon" cã gai carbonat calci.
heterocolpate [6839] : cã r·nh kh¸c kiÓu.
C¸c h¹t phÊn cã c¸c lç réng kÐo dµi (r·nh
gi¶) xÕp s¾p mét c¸ch h×nh häc trªn mµng
ngoµi.
heterocyst [6840] : dÞ bµo.
Mét tÕ bµo ph©n dÞ th−êng lín, sinh ra bëi
mét vµi T¶o lam, cã chøc n¨ng kh«ng râ rµng.
heterodont [6841] : r¨ng kh¸c, cã r¨ng kh¸c
nhau (Heterodonta).
Bé r¨ng cña mét Th©n mÒm hai m¶nh cã
mét Ýt r¨ng nh−ng ph©n dÞ kh¸c nhau thµnh
r¨ng chÝnh vµ r¨ng bªn; CÊu tróc b¶n lÒ cña
Ostracoda gåm sù kÕt hîp gi÷a c¸c kiÓu r¨ng
cïng hèc chøa r¨ng vµ gê cïng r·nh, ®Æc tr−ng
bëi nh÷ng r¨ng nhän hoÆc xÎ khÝa ë mét hay
c¶ hai m¶nh vá kÕt hîp víi mét gê ë mét m¶nh
vá nµy vµ mét r·nh ë m¶nh vá kia; §éng vËt cã
x−¬ng sèng cã mét hµm nh÷ng r¨ng kh«ng
®ång nhÊt, nhÊt lµ ë §éng vËt cã vó, Th©n
mÒm hai m¶nh, ®Æc tr−ng bëi bé r¨ng kiÓu
r¨ng kh¸c vµ cã c¬ khíp kh«ng ®Òu nhau.
heterogeneous [6842] : kh«ng ®ång nhÊt.
NÒn ®Êt bao gåm c¸c líp ®Êt cã ®Æc tÝnh
kh¸c nhau (c¸t, sÐt, c¸t bôi, v.v.).
heterogeneous equilibrium [6843] : c©n b»ng
292
kh«ng ®ång nhÊt.
Sù c©n b»ng trong mét hÖ cã hai pha trë lªn.
heterogeneous stress field [6844] : tr−êng
øng suÊt kh«ng ®ång nhÊt.
X: stress field.
heterogenite [6845] : heterogenit.
Kho¸ng vËt mµu ®en, d¹ng khèi h×nh nóm
vó: CaO(OH), th−êng cã hai d¹ng: heterogenit-
3R vµ heterogenit-2H, chøa Ýt ®ång vµ s¾t.
§n: stainierite.
heterolithic unconformity [6846] : kh«ng
chØnh hîp kh¸c t−íng.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng trong tr−êng hîp quan
hÖ kh«ng chØnh hîp ph¸t triÓn trªn c¸c ®¸ kh¸c
nhau.
heteromorph [6847] : dÞ d¹ng.
Mét sinh vËt hay mét bé phËn cña nã cã
d¹ng kh¸c th−êng, vÝ dô nh− mét vá Ch©n ®Çu
d¹ng Cóc ®¸ kh«ng cuén ph¼ng nh− thuêng lÖ,
hoÆc cã c¸c vßng cuén kh«ng ®Ýnh liÒn nhau.
heteromorphite [6848] : heteromorphit.
Kho¸ng vËt: Pb7Sb3S19.
heteromyarian [6849] : c¬ kh«ng ®Òu.
Vá cña Th©n mÒm hai m¶nh cã vÕt b¸m c¬
tr−íc nhá h¬n râ rµng so víi vÕt b¸m c¬ sau;
mét Hai m¶nh cã c¬ kh«ng ®Òu nh− vËy.
heteropic [6850] : dÞ t−íng, ®a t−íng.
ThuËt ng÷ ®Ò cËp tíi c¸c ®¸ trÇm tÝch thuéc
nhiÒu t−íng kh¸c nhau, hoÆc vÒ t−íng ®Æc
tr−ng bëi nhiÒu kiÓu ®¸ kh¸c nhau. C¸c ®¸ cã
thÓ ®−îc h×nh thµnh ®ång thêi hoÆc ë gÇn cïng
®íi trÇm tÝch hoÆc c¶ hai ®iÒu kiÖn nµy, nh−ng
kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm th¹ch häc. VÝ dô sù
chuyÓn t−íng theo ph−¬ng ngang cña c¸c trÇm
tÝch cïng tuæi.
heteropod [6851] : Heteropoda.
Ch©n bông thuéc ph©n líp Mang tr−íc
(Prosobranchiata) gåm nh÷ng d¹ng biÓn kh¬i
cã vá b»ng aragonit.
heteropygous [6852] : cã khiªn kh«ng ®Òu.
Bä ba thïy cã khiªn ®Çu vµ khiªn ®u«i kÝch
th−íc kh«ng b»ng nhau.
heterosite [6853] : heterosit.
Kho¸ng vËt: (Fe+3,Mn+3)
§ång h×nh víi purpurit.
heterosporous [6854] : sinh s¶n hai d¹ng
bµo tö.
§Æc tr−ng bëi kiÓu sinh s¶n ra c¶ vi bµo tö
lÉn ®¹i bµo tö.
heterospory [6855] : t×nh tr¹ng sinh s¶n hai
d¹ng bµo tö.
T×nh tr¹ng ë thùc vËt cã ph«i cã kiÓu sinh
s¶n ra hai d¹ng bµo tö: vi bµo tö vµ ®¹i bµo tö.
Heterostraci [6856] : C¸ dÞ gi¸p.
 Mét bé cña C¸ kh«ng hµm cã hai lç mòi,
®Æc tr−ng bëi cã tÊm gi¸p ®Çu-th©n trªn l−ng vµ
d−íi bông ph¼ng, khíp víi nhau b»ng nh÷ng
phiÕn hÑp che khuÊt khe mang. Gåm c¸c ®éng
vËt Cã x−¬ng sèng cæ nhÊt ®· biÕt. Tuæi: tõ
Ordovic sím ®Õn Devon muén.
heterotactic [6857] : g¾n liÒn víi, ®Æc tr−ng
bëi sù kh¸c th−êng.
§n: heterotaxial.
heterotaxial [6858] : g¾n liÒn víi, ®Æc tr−ng
bëi sù kh¸c th−êng.
§n: heterotacttic; heterotactous; hetero-
-tacxic.
heterotaxy [6859] : tr×nh tù kh«ng b×nh th−êng.
Trong ®iÒu kiÖn c¸c ph©n vÞ xa nhau vµ c¸c
vÞ trÝ liªn hÖ cña chóng kh«ng t−¬ng øng víi
tr×nh tù ®Þa chÊt. §n: heterotaxis, heterotaxia.
heterotomous [6860] : ph©n nh¸nh kh«ng ®Òu.
Tay cña HuÖ biÓn ®Æc tr−ng b»ng sù ph©n
chia thµnh c¸c nh¸nh kh«ng ®Òu nhau.
heterozooid [6861] : c¸ thÓ dÞ æ.
§éng vËt d¹ng Rªu ®a h×nh ph©n biÖt víi c¸
thÓ tù d−ìng ë chç kh«ng cã mét vµi hoÆc toµn
bé c¬ quan liªn quan víi sù lÊy thøc ¨n vµo.
Hettangian [6862] : Hettang.
BËc do Renevier (1864) x¸c lËp theo tªn
thµnh phè Hettange cña Ph¸p, lµ bËc cña thêi
®Þa tÇng quèc tÕ, phÇn thÊp nhÊt cña Jura (n»m
trªn Ret (Rhaet), n»m d−íi Sinemuri).
heulandite [6863] : heulandit.
Kho¸ng vËt zeolit:
(Na,Ca)4-6Al6(Al,Si)4Si26O72.2H2O.
D¹ng khèi, tinh thÓ hÖ ®¬n nghiªng trong
hèc, æ cña ®¸ magma basic.
hewettite [6864] : hewetit.
Kho¸ng vËt mµu ®á sÉm: CaV6O16.9H2O,
d¹ng tËp hîp tÊm máng, tinh thÓ hÖ thoi.
hexacine [6865] : gai silic s¸u tia.
Gai Spongia silic cã 6 tia th¼ng gãc víi
nhau ë vïng trung t©m.
hexacoral [6866] : san h« s¸u tia.
X: scleractinian.
hexactine [6867] : gai silic s¸u tia.
Gai Bät biÓn silic cã 6 tia mäc th¼ng gãc
víi nhau tõ mét t©m ®iÓm.
hexactinellid [6868] : Bät biÓn s¸u tia.
§n: hyalosponge.
hexadisc [6869] : gai ®Üa s¸u tia.
Gai Bät biÓn s¸u tia gåm ba gai ®Üa kÐp
xuyªn th¼ng gãc víi nhau ë kho¶ng mét
t©m chung.
hexagonal system [6870] : tinh hÖ s¸u
ph−¬ng.
Mét trong c¸c tinh hÖ kÕt tinh ®Æc tr−ng bëi
293
mét trôc chÝnh cña trôc ®èi xøng bËc 3 hoÆc
trôc ®èi xøng bËc 6, th¼ng gãc víi nhau vµ cã
chiÒu dµi kh«ng b»ng nhau, c¾t nhau 120O.
§Þnh nghÜa nµy còng bao gåm c¶ tinh hÖ ba
ph−¬ng trôc xoay ®èi xøng bËc 3, do vËy hai
tinh hÖ trôc xoay ®èi xøng bËc 3 vµ bËc 6 cã
thÓ t¸ch riªng ra.
hexagonal trapezohedral class [6871] : líp
mÆt thang s¸u ph−¬ng.
Líp tinh thÓ cña hÖ s¸u ph−¬ng cã ®èi xøng
lµ 622.
hexagonal trapezohedron [6872] : h×nh mÆt
thang s¸u ph−¬ng.
H×nh ®¬n cã 12 mÆt, mét trôc bËc 6 vµ ba
trôc bËc 2 nh−ng kh«ng cã mÆt ph¼ng ®èi xøng
còng nh− t©m ®èi xøng. Gåm ®Ønh vµ ®¸y lµ
hai h×nh th¸p s¸u ph−¬ng, mét trong hai xoay
®i 30o so víi h×nh cßn l¹i. Cã thÓ lµ h×nh ph¶i
hay tr¸i víi ký hiÖu lµ [hkl] hoÆc [hkl], víi ®èi
xøng 622.
hexahedral [6873] : thuéc h×nh s¸u mÆt.
hexahedral coordination [6874] : phèi trÝ
h×nh s¸u mÆt.
Mét kiÓu cÊu tróc hay s¾p xÕp nguyªn tö,
trong ®ã mét ion ®−îc bao bäc bëi 8 ion tr¸i
dÊu gÇn nhÊt, t©m cña chóng t¹o nªn c¸c ®Ønh
cña h×nh s¸u mÆt (cã thÓ lµ hoÆc kh«ng lµ h×nh
lËp ph−¬ng). Nã cã thÓ ®ång nghÜa víi phèi trÝ
lËp ph−¬ng.
hexahedron [6875] : h×nh s¸u mÆt.
H×nh ®¬n gåm 6 mÆt t−¬ng ®−¬ng, cã thÓ lµ
h×nh lËp ph−¬ng hoÆc h×nh mÆt thoi.
Tt: hexahedral.
hexahydrite [6876] : hexahydrit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng hoÆc
tr¾ng-xanh nh¹t: MgSO4 .6H2O.
hexahydroborite [6877] : hexahydroborit.
Kho¸ng vËt: Ca[B(OH)4]2.2H2O.
hexaster [6878] : gai sao s¸u tia.
Gai Bät biÓn cã d¹ng gai silic s¸u tia víi
nh÷ng nh¸nh kh«ng trôc hoÆc nh÷ng ®o¹n kÐo
dµi ë ®Ønh tia.
hexatestibiopanickelite [6879] : hexatestibio-
-panickelit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: (Ni,Pd)2SbTe.
hexatetrahedron [6880] : h×nh hay khèi 4 mÆt
6 tam gi¸c.
C¸ch viÕt kh¸c: hextetrahedron.
hexoctahedron [6881] : h×nh t¸m mÆt s¸u
tam gi¸c.
H×nh ®¬n cña hÖ lËp ph−¬ng cã 48 mÆt tam
gi¸c t−¬ng ®−¬ng, trong ®ã mçi mÆt ®Òu c¾t ba
trôc tinh thÓ häc ë c¸c kho¶ng c¸ch kh¸c nhau.
KÝ hiÖu cña h×nh ®¬n lµ [hkl], ®èi xøng lµ
4/m -32/m.
hexoctohedral class [6882] : líp 8 mÆt 6
tam gi¸c.
Líp tinh thÓ cña hÖ lËp ph−¬ng cã ®èi xøng
lµ 4/m 32/m.
hextetrahedral class [6883] : líp bèn mÆt s¸u
tam gi¸c.
Líp tinh thÓ cña hÖ lËp ph−¬ng cã ®èi xøng
lµ 43m.
hextetrahedron [6884] : h×nh bèn mÆt s¸u
tam gi¸c.
H×nh ®¬n cña hÖ lËp ph−¬ng cã 24 mÆt, kÝ
hiÖu [hkl], ®èi xøng lµ 43m. C¸ch viÕt kh¸c :
hexatetrahedron.
heyite [6885] : heyit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Pb5Fe2(VO4)2O4.
heyrovskite [6886] : heyrovskit.
Kho¸ng vËt: (Pb,Ag,Bi)6Bi2S9.
H horizon [6887] : tÇng H.
TÇng ®Êt biÕn ®æi rÊt m¹nh, ®−îc ®Æc tr−ng
bëi c¸c hîp chÊt s¾t hãa trÞ hai, mµu n©u vµng
hoÆc mµu x¸m.
hibonite [6888] : hibonit.
Kho¸ng vËt mµu n©u-®en:
(Ca,Ce)(Al,Ti,Mg)12O18.
hidalgoite [6889] : hidalgoit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
PbAl2(SO4)(AsO4)(OH)6.
hidden ore [6890] : quÆng Èn.
QuÆng kh«ng lé trªn mÆt ®Êt.
hiddenite [6891] : hidenit.
Lo¹i ®¸ quý spodumen trong, mµu xanh
chøa crom.
hieratite [6892] : hieratit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng mµu x¸m nh¹t,
thµnh t¹o trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao ë lç
phun khÝ: K2SiF6.
hieroglyph [6893] : vÕt h»n c¬ häc.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ bÊt cø dÊu hiÖu cÊu t¹o
trÇm tÝch nµo trªn bÒ mÆt ph©n líp. Vassoevich
(1953) ®· ®Ò xuÊt hÖ thèng ph©n lo¹i c¸c dÊu
hiÖu nµy.
high albite [6894] : albit cao nhiÖt.
Albit nhiÖt ®é cao, bÒn v÷ng trªn 450oC,
lu«n lu«n chøa l−îng ®¸ng kÓ kali vµ calci
trong dung dÞch cøng. Ss: low albite.
high-angle cross-bedding [6895] : ph©n líp
xiªn gãc lín.
KiÓu ph©n líp xiªn, trong ®ã c¸c líp xiªn
cã ®é nghiªng tèi ®a trung b×nh trªn 20o.
high-calcium limestone [6896] : ®¸ v«i
cao calci.
Lo¹i ®¸ v«i chøa mét hµm l−îng rÊt nhá
294
magnesi. Kh«ng cã mÆt dolomit, hµm l−îng
CaCO3 ®¹t trªn 95%.
high chalcocite [6897] : chalcocit cao nhiÖt.
Chalcocit hÖ s¸u ph−¬ng æn ®Þnh
trªn 105oC.
high-energy environment [6898] : m«i tr−êng
®éng n¨ng cao.
M«i tr−êng trÇm tÝch n−íc bÞ khuÊy ®éng
m¹nh bëi c¸c t¸c ®éng cña sãng hoÆc dßng
ch¶y, lµm c¶n trë sù l¾ng ®äng cña c¸c trÇm
tÝch h¹t mÞn.
high-grade ore [6899] : quÆng giµu, chÊt
l−îng cao.
high island [6900] : ®¶o.
§Þa h×nh ë biÓn nh« cao h¬n mùc n−íc biÓn
®−îc, t¸ch ra khái lôc ®Þa do sù x©m nhËp cña
biÓn. C¸c ®¶o ë Th¸i B×nh D−¬ng cã nguån gèc
nói löa h¬n lµ nguån gèc san h«.
highland [6901] : cao nguyªn, trung du.
1- ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ c¸c khu vùc
t−¬ng ®èi réng, ®−îc n©ng cao hoÆc ®Êt miÒn
®åi nói chiÕm −u thÕ cao h¬n vïng kÒ cËn; Khu
vùc miÒn nói hay cao nguyªn.
2- Vïng ®Þa h×nh cao h¬n trong khu vùc,
bao gåm miÒn nói, ®ång b»ng vµ thung lòng.
3- MiÒn ®Êt cao, v¸ch ®¸ cao hoÆc ®Þa h×nh
cao.
highmoor bog [6902] : ®Çm lÇy vïng cao, ®Çm
lÇy cao nguyªn.
§Çm lÇy ë vïng cao, bÒ mÆt ®−îc phñ bëi
th¶m Rªu vµ §Þa y; v× ®é tï ®äng cña n−íc lµm
cho ®Çm cµng phô thuéc vµo l−îng m−a h¬n
mùc n−íc ngÇm.
highmoor peat [6903] : than bïn ®Çm lÇy cao.
Lo¹i than bïn trªn c¸c ®Çm lÇy cao vµ ®−îc
thµnh t¹o chñ yÕu tõ c¸c loµi Rªu. Thµnh phÇn
®é Èm chÝnh cña nã lµ tõ n−íc m−a mang tÝnh
acid h¬n lµ tõ n−íc ngÇm. Thµnh phÇn vËt chÊt
kho¸ng vµ nit¬ thÊp, hµm l−îng thµnh phÇn
xenluloza cao. §n: moorland peat; moor peat;
sphagnum peat; bog peat; moss peat.
high plain [6904] : ®ång b»ng vïng cao, cao
nguyªn, ®ång b»ng cao.
Vïng ®Êt réng lín t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng vµ
c¸ch xa mùc n−íc biÓn, vÝ dô: ®ång b»ng bao
la ë Hoa Kú trªn ®é cao 600m, däc theo s−ên
®«ng cña d·y nói ®¸.
high quartz [6905] : th¹ch anh cao nhiÖt.
Th¹ch anh thµnh t¹o ë nhiÖt ®é cao.
high-rank graywacke [6906] : graywack
giµu feldspar.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i graywack giµu
feldspar (20%), th−êng lµ plagioclas natri.
high-tensile bolt [6907] : bu l«ng c−êng
®é cao.
high tide [6908] : thñy triÒu ë møc cao nhÊt.
§n: high water.
high water [6909] : mùc n−íc cao nhÊt cña lò;
mùc thñy triÒu cao nhÊt.
§n: high tide.
high-water platform [6910] : thÒm sãng vç,
nÒn sãng vç.
ThÒm sãng vç hoÆc nÒn ph¸t triÓn trªn mÆt
®¸ gèc nh−ng thÊp h¬n møc triÒu d©ng cao.
hilairite [6911] : hilairit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng:
Na2 ZrSi3O9.3H2O.
hilgardite [6912] : hilgardit.
Kho¸ng vËt: Ca2B5ClO8(OH)2.
hill [6913] : vïng ®åi, vïng gß, ®åi, gß, thung
lòng cao.
1- BÒ mÆt ®−îc n©ng cao h¬n so víi xung
quanh, th−êng cã ®Ønh trßn vµ cao tíi 300 m
(tõ ch©n ®åi tíi ®Ønh ®åi).
2- BÒ mÆt ®Êt n©ng cao ë mét vïng ®Êt kh¸
b»ng ph¼ng.
3- Khu vùc cã nhiÒu ®åi hay tËp hîp ®åi,
d·y ®åi.
4- M« ®Êt hay ®iÓm cao cã ®Þa h×nh gå ghÒ.
hill creep [6914] : tr−ît lë ®åi.
Sù chuyÓn ®éng chËm cña s−ên ®åi dèc do
¶nh h−ëng cña träng tr−êng, ®Êt ®¸ tr«i xuèng
phÇn thÊp, tròng, thung lòng. §©y lµ yÕu tè
quan träng ph¸ ho¹i s−ên ®åi trong qu¸ tr×nh
®øt g·y nh− ë vïng nói Alps.
hillebrandite [6915] : hilebrandit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Ca2SiO3(OH)2.
hill peat [6916] : than bïn vïng ®åi.
Lo¹i than bïn ë c¸c vïng cã khÝ hËu l¹nh,
«n ®íi, cã nguån gèc tõ c¸c loµi Rªu, Th¹ch
nam, Th«ng vµ c¸c d¹ng thùc vËt kh¸c.
§n: subalpine peat.
hinge [6917] : bé b¶n lÒ.
C¸c cÊu tróc ë vïng l−ng ph¸t huy chøc
n¨ng khi c¸c m¶nh vá Th©n mÒm hai m¶nh më
ra hoÆc khÐp l¹i, nhÊt lµ mèi nèi b»ng d©y
ch»ng co gi·n ®−îc.
hinge area [6918] : diÖn b¶n lÒ.
DiÖn ph¼ng n»m ngay mÐp cña b¶n lÒ ë Tay
cuén hay Th©n mÒm hai m¶nh; diÖn tÝch liªn
quan ®Õn bé b¶n lÒ ë vá Ostraco®a th−êng chia
thµnh phÇn tr−íc vµ phÇn sau.
hinge line [6919] : ®−êng b¶n lÒ.
§−êng däc theo ®ã cã sù khíp nhau gi÷a
hai m¶nh vá ®Ó ®ãng vµ më vá. ThuËt ng÷ nµy
®«i khi ®−îc dïng nh− mét tõ ®ång nghÜa cña
trôc b¶n lÒ.
hinge plate [6920] : phiÕn b¶n lÒ.
PhiÕn b»ng chÊt vá mang r¨ng b¶n lÒ ë
295
Th©n mÒm hai m¶nh, n»m bªn d−íi ®Ønh trong
mét mÆt ph¼ng song song víi mÆt khíp; mét
phiÕn liÒn hoÆc xÎ c¹nh, n»m gÇn song song
víi mÆt ph¼ng gi÷a hai m¶nh vá cña Tay cuén
däc theo ®−êng b¶n lÒ vµ ë bªn trong m¶nh
l−ng, nèi liÒn víi nÒn mãc tay.
hinge tooth [6921] : r¨ng b¶n lÒ.
MÊu khíp cña mét m¶nh vá Th©n mÒm hai
m¶nh n»m gÇn ®−êng b¶n lÒ, khíp vµo mét hèc
t−¬ng øng n»m ë m¶nh ®èi diÖn, cã t¸c dông
gi÷ c¸c m¶nh vá ë vÞ trÝ nhÊt ®Þnh khi chóng
khÐp l¹i; mét hay mét ®«i mÊu h×nh nªm n»m ë
®¸y khe tam gi¸c cña m¶nh bông vá Tay cuén
vµ khíp vµo tói r¨ng cña m¶nh l−ng.
hinge trough [6922] : r·nh b¶n lÒ.
R·nh h×nh ch÷ V hay ch÷ U do sù liªn kÕt
cña v¸ch gi÷a víi nÒn mãc tay t¹o thµnh ë vá
Tay cuén Terebratellacea.
hingganite (Yb) [6923] : hinganit (Yb).
Kho¸ng vËt: (Yb,Y)BeSiO4(OH).
hinsdalite [6924] : hinsdalit.
Kho¸ng vËt khèi hÖ thoi mµu x¸m-®en hoÆc
xanh nh¹t: (Pb,Sr)Al3(PO4)(SO4)(OH)6, ®ång
h×nh víi svanbergit, corkit vµ wudhuseit.
hintzeite [6925] : hintzeit.
§n: kaliborite.
hiortdahlite [6926] : hiortdanlit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu vµng nh¹t:
(Ca,Na)3ZrSi2O7(O,OH,F)2.
HIS [6927] :
BiÓu diÔn ¶nh th«ng qua s¾c ®é (HUE), ®é
tËp trung (saturation) vµ c−êng ®é (intensity)
trong mét hÖ trôc täa ®é trô: c−êng ®é lµ trôc
th¼ng ®øng z, s¾c ®é lµ gãc vµ ®é tËp trung lµ
b¸n kÝnh r.
hisingerite [6928] : hisingerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®en hoÆc
®en x¸m nh¹t: Fe2+3Si2O5(OH)4.2H2O.
hislopite [6929] : hislopit.
Calcit mµu xanh cá s¸ng, mµu nµy lµ do hçn
hîp víi glauconit.
histogram [6930] : biÓu ®å h×nh cét.
1- Lo¹i biÓu ®å d¹ng cét ®øng, thÓ hiÖn ®Æc
®iÓm tÇn sè ph©n bè ®é h¹t trong c¸c trÇm tÝch.
2- Trong ®å thÞ cét nhiÒu ng¨n, ®©y lµ viÖc
®Æt c¸c cét gÇn nhau ®Ó g©y Ên t−îng vÒ sù
kh¸c nhau cña c¸c kho¶n môc d÷ liÖu trong
nhiÒu ng¨n. B»ng c¸ch xÕp chång d÷ liÖu trong
mét cét cã thÓ nhÊn m¹nh phÇn ®ãng gãp cña
mçi môc d÷ liÖu. B»ng c¸ch ®Æt c¸c cét c¹nh
nhau, ng−êi xem dÔ so s¸nh c¸c tØ lÖ t−¬ng
quan cña mét môc d÷ liÖu khi môc ®ã thay ®æi
tõ cét nµy sang cét kh¸c.
historical geomorphology [6931] : ®Þa m¹o
lÞch sö.
Mét nh¸nh cña ®Þa m¹o cã liªn quan ®Õn
mét lo¹t sù kiÖn trong mét thêi kú ®Þa chÊt ë
mét vïng ®Þa lý nhÊt ®Þnh - §Þa m¹o lÞch sö.
hjelmite [6932] : hjelmit.
Kho¸ng vËt: AB2O6 hoÆc A2B3O10, trong ®ã
A = Y,Fe+2,U+4, Mn hoÆc Ca vµ B = Nb, Ta, Sn
hoÆc W. Cã thÓ ®ång hãa trÞ víi pyroclor +
tapiolit.
hoarfrost [6933] : s−¬ng muèi.
S−¬ng bÞ ®ãng b¨ng d−íi d¹ng tinh thÓ,
h×nh thµnh khi nhiÖt ®é d−íi 0oC. §n: frost.
hocartite [6934] : hocartit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Ag2FeSnS4.
hodgkinsonite [6935] : hodgkinsonit.
Kho¸ng vËt mµu hång nh¹t ®Õn n©u vµng
nh¹t: MnZn2SiO5.H2O.
hodrushite [6936] : hodrushit.
Kho¸ng vËt: Cu4Bi6O11.
Hoek Brown empirical strength (failure)
criterion [6937] : tiªu chuÈn søc bÒn (ph¸
hñy) thùc nghiÖm cña Hoek-Brown.
hoelite [6938] : hoelit.
Kho¸ng vËt mµu vµng: C14H8O2.
hoernesite [6939] : hoernesit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng:
Mg3(AsO4)2.8H2O.
hofmannite [6940] : hofmanit.
§n: hastite.
hog wallou [6941] : thung lòng lßng ch¶o,
vòng n−íc.
1- MÆt ®Êt ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù nèi liÒn
c¸c ®åi nhá hoÆc c¸c m« ®Êt trßn, thÊp t¹o
thµnh c¸c miÒn tròng cã h×nh chËu hay vông
nhá.
2- Vòng n−íc do tr©u dÇm m×nh.
hogback [6942] : d·y nói sèng tr©u.
D·y nói bÊt k× cã ®Ønh nhän, s−ên dèc vµ ®é
nghiªng hai bªn s−ên gÇn nh− nhau, tr«ng tùa
sèng l−ng tr©u. KiÓu ®Ønh nhän nµy ®−îc thµnh
t¹o do qu¸ tr×nh x©m thùc ph©n dÞ c¸c ®¸ cã ®é
bÒn c¬ häc kh¸c nhau.
hogbomite [6943] : hogbomit.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Mg,Fe)2(Al,Ti)5O16.
hogs back [6944] : d·y nói sèng tr©u.
C¸ch viÕt kh¸c cña hogbeck, hogsbeck.
hohmannite [6945] : hohmanit.
Kho¸ng vËt: Fe2(SO4)2(OH)2.7H2O.
holdenite [6946] : holdenit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu ®á:
(Mn,Zn)6(AsO4)(OH)5O2.
hole [6947] : hè, thung lòng cæ; nót trèng (kv).
ThuËt ng÷ ®Ó chØ thung lòng cá xanh, t−¬ng
296
®èi th¼ng ë miÒn ®åi nói. Mét hè sôt, hang hay
chç hæng trªn mÆt ®Êt; chç s©u, hè s©u ë s«ng
suèi. X: vacancy.
hollandite [6948] : holandit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m b¹c ®Õn ®en:
Ba(Mn+2,Mn+4)3O16, ®ång cÊu tróc víi
coronadit vµ cryptomelan.
hollingworthite [6949] : holingworthit.
Kho¸ng vËt: (Rh,Pt,Pd)AsS.
hollow [6950] : chç tròng, r·nh, hÎm nói.
1- D¶i ®Êt thÊp ®−îc nói hay ®åi bao quanh.
2- HÎm nói, khe nói hoÆc ®Ìo.
3- KiÓu ®Þa h×nh thÊp nh− hang, hè sôt,
®µi vßng.
hollow cylinder test [6951] : thÝ nghiÖm víi
mÉu ®¸ h×nh èng.
Mét biÕn thÓ cña thÝ nghiÖm nÐn ba trôc ®èi
xøng. Ng−êi ta khoan chÝnh t©m bªn trong mét
lâi khoan h×nh trô t¹o nªn mét mÉu h×nh èng.
Gia t¶i cã thÓ tõ bªn trong, bªn ngoµi èng hoÆc
däc trôc, tõ ®ã cã thÓ nghiªn cøu nhiÒu tr¹ng
th¸i vµ quü ®¹o øng suÊt nh− biÕn d¹ng ph¼ng
däc trôc (axial plane strain), t¨ng hoÆc gi¶m
øng suÊt trung b×nh cho ®Õn khi g·y vì, kÕt
hîp c¸c tr¹ng th¸i kÐo, c¾t vµ nÐn, v.v.. Tuy
nhiªn, cÇn x¸c ®Þnh ph©n bè øng suÊt trªn c¬
së lý thuyÕt ®µn håi, ph©n bè øng suÊt nh×n
chung kh«ng ®ång nhÊt trõ khi thµnh èng ®ñ
máng vµ ®¸ lµ lo¹i h¹t mÞn. Ngoµi ra, viÖc x¸c
®Þnh thêi ®iÓm ph¸ hñy t−¬ng ®èi khã, dÉn ®Õn
khã kh¨n trong xö lý kÕt qu¶.
holmium [6952] : holmi (Ho).
Nguyªn tè hãa häc sè 67, nguyªn tö l−îng
164,9303; tû träng 8,795 g/cm3, thuéc nhãm
kim lo¹i nÆng, REE, lithophil, cã 1 ®ång vÞ bÒn
vµ 47 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Ho trong
vá lôc ®Þa trªn lµ 0,62 ppm. C¸c kho¸ng vËt
tiªu biÓu lµ monazit vµ bastnaezit. Ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS. Dïng trong
ngµnh ®iÖn.
holmquistite [6953] : holmquistit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu xanh nh¹t-®en
thuéc nhãm amphibol:
(Na,K,Ca)Li(Mg,Fe)3Al2Si8O22(OH)
quan hÖ víi anthophylit.
holoaxial [6954] : toµn trôc.
§n: holohedral.
Holocene [6955] : Holocen (thÕ, thèng).
ThÕ cña kû Thø t−, sau Pleistocen, tuæi
kho¶ng 12 000 n¨m tr−íc ®©y t−¬ng øng víi
thèng Holocen. Khi kû Thø t− ®−îc coi lµ ®¹i
th× Holocen ®−îc coi lµ mét kû.
Holocephali [6956] : C¸ toµn ®Çu.
Mét ph©n líp cña C¸ sôn, chØ gåm cã bé C¸
qu¸i (Chimaeriformes). §n: ratfish.
holochroal eye [6957] : m¾t phøc toµn m¹c.
M¾t phøc cña Bä ba thïy gåm nhiÒu thÊu
kÝnh, nh·n m¾t kÒ nhau ®−îc phñ b»ng mét
gi¸c m¹c chung. §n: compound eye.
holoclastic rock [6958] : ®¸ holoclastic.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch m¶nh vôn ph©n biÖt víi ®¸
vôn nguån nói löa.
holohedral [6959] : toµn mÆt.
Líp tinh thÓ cã kh¶ n¨ng ®èi xøng cùc ®¹i
trong mçi hÖ tinh thÓ. §n: holosystematic;
holosymmetric; holoaxial.
holohedron [6960] : toµn mÆt.
Mét sè d¹ng tinh thÓ trong líp toµn mÆt cña
hÖ kÕt tinh.
holokarst [6961] : karst nguyªn, karst trän
vÑn.
Karst ph¸t triÓn rÊt hoµn thiÖn trong ®¸ v«i
ph©n líp dµy, rÊt Ýt hoÆc kh«ng cã tho¸t n−íc
bÒ mÆt, bÒ mÆt tho¸ng thung lòng vµ hang.
holomictic lake [6962] : hå n−íc hçn hîp.
Hå hoµn toµn bÞ pha trén n−íc trong qu¸
tr×nh l−u th«ng, hå bÞ ®¶o lén.
holostomatous [6963] : cã miÖng liÒn vµnh.
Vá Ch©n bông cã vµnh miÖng liÒn, kh«ng bÞ
r·nh siphon lµm cho gi¸n ®o¹n.
holostratotype [6964] : holostratotyp, chuÈn
®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn) nguyªn thuû.
ChuÈn ®Þa tÇng do t¸c gi¶ chØ ®Þnh lÇn ®Çu
tiªn khi x¸c lËp mét ph©n vÞ ®Þa tÇng hay ranh
giíi ®Þa tÇng.
holostrome [6965] : holostrom, ph©n vÞ
hoµn h¶o.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ®Ó chØ mét ph©n vÞ
thêi ®Þa tÇng biÓu thÞ ®−¬ng l−îng thêi gian
liªn tôc cña tæ hîp trÇm tÝch biÓn tiÕn-biÓn lïi,
bao gåm c¶ nh÷ng tÇng mµ sau cã thÓ bÞ mÊt ®i
do bµo mßn.
holosymmetric [6966] : holosymetric.
§n: holohedral.
holosystematic [6967] : holosystematic.
§n: holohedral.
holothuroid [6968] : H¶i s©m (Holothuroidea).
§éng vËt Da gai h×nh trô, th−êng sèng tù
do, thuéc mét líp ®Æc tr−ng lµ kh«ng cã vá cã
khíp vµ c¸c yÕu tè khung x−¬ng gi¶m tho¸i
thµnh nh÷ng gai x−¬ng li ti, ch¼ng h¹n
H¶i s©m.
holotomous [6969] : tay toµn phÇn.
Tay HuÖ biÓn ®Æc tr−ng b»ng sù ph©n chia ë
mçi phiÕn tay liªn tiÕp nhau; ®iÓn h×nh lµ tay
d¹ng l«ng chim.
holotype [6970] : b¶n chuÈn.
MÉu duy nhÊt hoÆc yÕu tè kh¸c ®−îc t¸c gi¶
chØ ®Þnh nh− mét mÉu chuÈn dÊu ph¸p ®Ó m« t¶
297
mét loµi míi.
Holsteinian [6971] : Holstein.
BËc bµo tö ph©n vµ ®Þa tÇng khÝ hËu ë B¾c
¢u. Pleistocen trung (n»m trªn Elster, n»m
d−íi Saal). T−¬ng ®−¬ng vÒ thêi gian víi b¨ng
hµ Mindel.
holtedahlite [6972] : holtedahlit.
Kho¸ng vËt: Mg2 PO4 (OH), chøa Mg t−¬ng
tù víi saterlyit vµ l−ìng h×nh víi althausit.
holtite [6973] : holtit.
Kho¸ng vËt quan hÖ víi dumortierit:
(Al,Sb,Ta)7(B,Si)4O18.
homalozoan [6974] : Da gai kh«ng táa tia
(Homalozoa).
§éng vËt Da gai thuéc mét ph©n ngµnh ®Æc
tr−ng lµ kh«ng cã sù ®èi xøng táa tia, vÒ c¬
b¶n cã c¬ thÓ kh«ng ®èi xøng. Ph©n ngµnh bao
gåm c¸c d¹ng Qu¶ biÓn (Carpoidea) vµ cã thÓ
c¶ líp Machaeridia.
homeochilidium [6975] : phiÕn ®Ëy khe l−ng.
PhiÕn h×nh tam gi¸c cong låi ra phÝa ngoµi
che kÝn gÇn hÕt, hoÆc chØ phÇn ®Ønh cña khe
l−ng ë Tay cuén, bé thuéc Paterinida.
homeodeltidium [6976] : phiÕn ®Ëy khe
tam gi¸c.
PhiÕn h×nh tam gi¸c cong låi ra phÝa ngoµi
che kÝn gÇn hÕt, hoÆc chØ phÇn ®Ønh cña khe
tam gi¸c ë Tay cuén thuéc Paterinida.
homeomorph [6977] : ®ång h×nh (kv).
Tinh thÓ thÓ hiÖn ®ång h×nh víi lo¹i kh¸c.
homeomorphic [6978] : ®ång h×nh; tÝnh ®ång
h×nh (kv).
1-(cs) Th©n HuÖ biÓn gåm c¸c th©n gièng
nhau vÒ kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng.
2-Dt: homeomorphism.
homeomorphism [6979]:hiÖn t−îng ®ång h×nh.
Kh¶ n¨ng cña chÊt kÕt tinh kh¸c nhau vÒ
thµnh phÇn hãa häc vµ kiÕn tróc nh−ng t¹o ra
nh÷ng d¹ng tinh thÓ ®ång h×nh.
homeomorphous [6980] : tÝnh ®ång h×nh.
Dt: homeomorphism.
homeomorphy [6981] : hiÖn t−îng ®ång h×nh.
HiÖn t−îng theo ®ã c¸c loµi cã sù gièng
nhau vÒ bÒ ngoµi, c¸c chi tiÕt cÊu tróc l¹i
kh«ng gièng nhau. ThuËt ng÷ nµy ®«i khi ®−îc
dïng nh− "sù tiÕn hãa héi tô". §õng nhÇm víi
"hiÖn t−îng ®ång d¹ng (homomorphy)".
homilite [6982] : homilit.
Kho¸ng vËt mµu ®en hoÆc mµu n©u-®en
nh¹t: Ca2(Fe,Mg)B2Si2O10.
homocoelous [6983] : ®ång khoang.
Bät biÓn mµ c¸c phßng cã l«ng roi còng lµ
nh÷ng khoang bät biÓn, cô thÓ lµ thuéc d¹ng
bät biÓn tói cã gai carbonat calci.
homocspore [6984] : ®ång bµo tö.
Bµo tö cña mét lo¹i c©y cã ph«i chØ sinh ra
mét lo¹i bµo tö: ®ùc hoÆc c¸i. Tuæi: Silur ®Õn
Holocen.
homogeneous [6985] : ®ång nhÊt.
§Êt nÒn ®ång nhÊt, ®Êt nÒn bao gåm mét
líp ®Êt cã c¸c ®Æc tÝnh gièng nhau.
homogeneous equilibrium [6986] : c©n b»ng
®ång nhÊt.
Sù c©n b»ng trong hÖ chØ chøa mét pha láng
hoÆc khÝ. Ss: heterogeneous equiluibrium.
homogeneous zones [6987] : ®íi ®ång nhÊt.
homogenization temperature [6988] : nhiÖt
®é ®ång hãa.
NhiÖt ®é mµ ë ®ã pha láng vµ pha khÝ trong
bao thÓ biÕn thµnh mét pha khi nung ®Õn nhiÖt
®é x¸c ®Þnh.
homoiolithic [6989] : ®¸ toµn iolit.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch chøa c¸c m¶nh vôn tõ vËt
liÖu ®¸ t−¬ng tù nhau hoÆc h×nh thµnh tõ hai
lo¹i vËt liÖu ®¸ gièng nhau, cã cÊu t¹o thÓ hiÖn
sù bãc mßn vµ t¸i ph©n bè ®ång thêi.
homomorphosis [6990] : t¸i sinh ®ång d¹ng.
Sù t¸i sinh cña mét bé phËn ë sinh vËt cã
d¹ng gièng víi bé phËn ®· bÞ mÊt ®i.
homomorphy [6991] : hiÖn t−îng ®ång d¹ng.
HiÖn t−îng gièng nhau vÒ h×nh thøc bÒ
ngoµi cña c¸c thµnh viªn thuéc c¸c ngµnh kh¸c
nhau, vÝ dô: Trai ®u«i ngùa (Hippuritacea)
thuéc Th©n mÒm hai m¶nh gièng San h«.
homosporous [6992] : ®ång bµo tö.
§Æc tr−ng bëi tÝnh ®ång bµo tö.
homospory [6993] : tÝnh ®ång bµo tö.
TÝnh sinh s¶n ra mét lo¹i bµo tö cña
thùc vËt.
honessite [6994] : honesit.
Kho¸ng vËt cã gèc sulfat s¾t vµ nickel.
honeycomb structure [6995] : kÕt cÊu d¹ng tæ
ong.
hongquiite [6996] : hongquiit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: TiO.
hongshiite [6997] : hongshiit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: PtCu.
hook [6998] : khóc uèn l−ìi c©u; mãc.
1- (®m) Mòi ch¾n c¸t s¹n hay mòi ®Êt quay
®Çu nhän vÒ phÝa ®Êt liÒn, tr«ng gièng l−ìi c©u;
Khóc uèn cong ®Òu hoÆc cong nhän cña
s«ng suèi.
2- (cs) Gai x−¬ng cña ®éng vËt d¹ng H¶i
s©m (Holothuroidea) d¹ng l−ìi c©u, gåm mét
m¾t, mét ®èt èng vµ mét mòi nhän.
hook valley [6999] : thung lòng cã s«ng nh¸nh
h×nh mãc c©u.
Hooke's law [7000] : ®Þnh luËt Hooke.
298
§Þnh luËt qui ®Þnh vÒ quan hÖ tuyÕn tÝnh
gi÷a øng suÊt vµ biÕn d¹ng cña vËt thÓ, khi vËt
thÓ bÞ t¸c dông lùc. §−îc sö dông ®Ó nghiªn
cøu tr−êng sãng ®Þa chÊn trong th¨m dß
®Þa chÊn.
hope [7001] : thung lòng kÝn, m¶nh ®Êt nhá.
1- ThuËt ng÷ Anh (ë vïng Scotland) chØ
thung lòng kÝn, nhá; hoÆc thung lòng nói b¾t
nguån tõ thung lòng lín h¬n. Th−êng th−êng
cã h×nh trßn vµ cã s«ng ch¶y qua.
2- Vïng ®Êt trång trät nhá cã ®Çm lÇy
bao quanh.
hopeite [7002] : hopeit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu x¸m:
Zn3(PO4)2.4H2O, l−ìng h×nh víi parahopeit.
hopper crystal [7003] : tinh thÓ d¹ng phÔu.
Tinh thÓ lËp ph−¬ng cña muèi, trong ®ã c¸c
mÆt lËp ph−¬ng ph¸t triÓn h¬n c¸c c¹nh, nªn
trung t©m c¸c mÆt bÞ nÐn xuèng cã d¹ng phÔu.
horizon [7004] : tÇng.
BÒ mÆt n»m ngang cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt
®−îc x¸c ®Þnh trong mét ph©n vÞ ®Þa tÇng,
th−êng lµ nh÷ng líp rÊt máng ®Æc tr−ng. Cã
c¸c lo¹i sinh tÇng; th¹ch tÇng; thêi tÇng.
horizon A [7005] : tÇng A.
TÇng trªn cïng cña ®¸y ®¹i d−¬ng cã tÝnh
ph¶n x¹.
horizon B [7006] : tÇng B.
TÇng thÊp nhÊt cña ®¸y ®¹i d−¬ng cã tÝnh
ph¶n x¹.
horizon beta (() [7007] : tÇng β.
TÇng trung gian n»m gi÷a tÇng A vµ B cña
®¸y ®¹i d−¬ng cã tÝnh ph¶n x¹.
horizontal axis [7008] : trôc sè n»m ngang.
Trôc n»m ngang trong hÖ trôc täa ®é
Decartes.
horizontal displacement [7009] : chuyÓn vÞ
ngang.
horizontal drains [7010] : cèng, r·nh, èng
tho¸t n−íc n»m ngang.
horizontal force on a roof prism [7011] : lùc
t¸c ®éng theo chiÒu ngang lªn mét khèi l¨ng
trô trªn vßm m¸i (hÇm, lß).
horizontal stress [7012] : øng suÊt theo
chiÒu ngang.
X: stress.
horn book [7013] : tµi liÖu h−íng dÉn c¬ b¶n.
§n: guide book.
horn coral [7014] : san h« h×nh sõng.
Lo¹i san h« sèng ®¬n thÓ cã h×nh thï d¹ng
sõng ng¾n.
hornblende [7015] : hornblend.
1- Kho¸ng vËt phæ biÕn nhÊt trong nhãm
amphibol:
 (Ca, Na)2-3 (Mg, Fe+2, Fe+3, Al)5 (Al, Si)8 O22
(OH)2, cã thµnh phÇn thay ®æi vµ cã thÓ chøa
kali vµ fluorin. Hornblend cã mµu ®en, mµu
xanh-®en, hoÆc mµu n©u, tinh thÓ hÖ ®¬n
nghiªng, d¹ng èng, sîi hoÆc d¹ng h¹t.
Hornblend lµ thµnh phÇn nguyªn sinh cña ®¸
magma acid vµ trung tÝnh (granit, syenit, diorit,
andesit) vµ cã Ýt h¬n trong ®¸ magma basic, lµ
kho¸ng vËt biÕn chÊt phæ biÕn trong gneis vµ
®¸ phiÕn. KÝ hiÖu lµ Ho.
2- ThuËt ng÷ ®«i khi ®−îc sö dông (®Æc biÖt
ng−êi §øc) ®Ó chØ kho¸ng vËt nhãm amphibol.
ThuËt ng÷ "Hornblende" lµ tªn cò ë §øc ®Ó chØ
tinh thÓ h×nh l¨ng trô tèi mµu, t×m thÊy cïng
víi quÆng kim lo¹i, nh−ng nã kh«ng ph¶i lµ
quÆng. §n: hornstone.
hornblende andesite [7016] : andesit
hornblend.
Andesit chøa nhiÒu hornblend.
§n: hungarite.
hornblende gabbro [7017] : gabro hornblend.
Trong b¶ng ph©n lo¹i cña IUGS lµ ®¸ x©m
nhËp tháa m·n ®Þnh nghÜa cña gabro, trong ®ã
pl/(pl+hbl+px) gi÷a 10 vµ 90 vµ px/(pl+hbl+px)
nhá h¬n 5.
hornblende hornfels facies [7018] : t−íng
sõng hornblend.
Tæ hîp (t−íng) kho¸ng vËt biÕn chÊt mµ
trong ®ã ®¸ basic cã hornblend + plagioclas,
kh«ng cã epidot vµ almandin. Tæ hîp pelit cã
mica ®i kÌm víi andalusit, cordierit hoÆc
silimanit hiÕm h¬n cã almandin vµ staurolit,
kh«ng cã kyanit. T−íng ®Æc tr−ng møc ®é
trung b×nh cña biÕn chÊt tiÕp xóc nhiÖt thuéc
kiÓu Abukuma hoÆc Buchan. ¸p suÊt nhá h¬n
4000 bar, nhiÖt ®é 400o- 650oC.
§n: cordierite-amphibolite facies.
hornblende peridotite [7019] : peridotit
hornblend.
Trong b¶ng ph©n lo¹i cña IUGS, lµ ®¸ x©m
nhËp víi M ≥ 90, ol/(ol+hbl+px) gi÷a 40 vµ 90
vµ px/(ol+hbl+px) nhá h¬n 5.
hornblende pyroxenite [7020] : pyroxenit
hornblend.
Trong b¶ng ph©n lo¹i cña IUGS, lµ ®¸ x©m
nhËp cã M ≥ 90, ol/(ol+hbl+px) nhá h¬n 5 vµ
px/(px+hbl) gi÷a 50 vµ 90.
hornblende schist [7021] : ®¸ phiÕn
hornblend.
§¸ biÕn chÊt d¹ng phiÕn vÒ nguyªn t¾c chøa
hornblend, rÊt Ýt hoÆc kh«ng cã th¹ch anh,
kh«ng gièng amphibolit, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i
cã plagioclas.
hornblendite [7022] : hornblendit.
299
1- Trong b¶ng ph©n lo¹i cña IUGS, lµ ®¸
x©m nhËp víi M ≥ 90 vµ hbl/(hbl+px+ol) > 90.
2- §¸ magma hÇu nh− chØ cã hornblend.
Mét sè t¸c gi¶ ®· ®¸nh ngang b»ng mét c¸ch
kh«ng chÝnh x¸c hornblendit víi ®¸ biÕn
chÊt amphibolit.
hörnesite [7023] : hornesit.
§n: hoernesite.
hornfels [7024] : ®¸ sõng.
§¸ h¹t nhá cã kh¶m c¸c h¹t ®¼ng th−íc
kh«ng ®Þnh h−íng ®iÓn h×nh cho biÕn chÊt tiÕp
xóc nhiÖt. Ban biÕn tinh hoÆc tµn d− ban biÕn
tinh cã thÓ cã mÆt trong khèi h¹t biÕn tinh ®Æc
tr−ng.
hornfels facies [7025] : t−íng sõng.
ThuËt ng÷ kh«ng chÆt chÏ ®Ó chØ ®iÒu kiÖn
vËt lý hoÆc tæ hîp kho¸ng vËt thµnh t¹o bëi
biÕn chÊt tiÕp xóc nhiÖt x¶y ra ë ®é s©u nhá
trong vá Tr¸i ®Êt. Bao gåm t−íng: sõng-albit-
epidot, sõng-hornblend, sõng-pyroxen, vµ
sanidinit.
hornstone [7026] : hornston.
1- Chalcedon ®Æc sÝt, r¾n, dßn.
2- Tªn cò cña hornblend.
horny sponge [7027] : Bät biÓn sõng
(Euceratosa).
Bät biÓn thuéc mét nhãm cã gai, nh−ng cã
mét khung x−¬ng b»ng chÊt xèp.
horseshoe dune [7028] : cån c¸t, ®ôn c¸t
mãng ngùa.
§n: barchan; barkhan.
horseshoe lake [7029] : hå mãng ngùa.
Hå ®Æt lßng ë thung lòng cã d¹ng
mãng ngùa.
horseshoe reef [7030] : d¶i ®¸ ngÇm d¹ng
mãng ngùa (¸m tiªu d¹ng mãng ngùa).
D¶i ®¸ ngÇm h×nh mãng ngùa, ph¸t triÓn tõ
d¶i ®¸ ngÇm hoÆc trªn cao nguyªn ®¸ ngÇm,
song song víi h−íng sãng chÝnh trong vïng.
C¸c mÊu nhän thuËn chiÒu giã vµ phÇn trong
th−êng cã Ýt thùc vËt ph¸t triÓn.
horsfordite [7031] : horsfordit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng b¹c: Cu5Sb.
hortonolite [7032] : hortonolit.
Kho¸ng vËt nhãm olivin:
(Fe,Mg,Mn)2SiO4, lµ lo¹i fayalit chøa
magnesi vµ mangan.
hoshiite [7033] : hoshiit.
Lo¹i magnesit chøa nickel.
host rock [7034] : ®¸ v©y quanh.
§¸ v©y quanh c¸c lo¹i ®¸ kh¸c hoÆc trong
®ã cã c¸c th©n quÆng. VÝ dô ®¸ x©m nhËp cã
chøa xenolith (®¸ tï), hoÆc bÊt kú mét lo¹i ®¸
nµo ®ã chøa c¸c th©n quÆng. Th−êng ®Æc tr−ng
h¬n so víi thuËt ng÷ country rock (®¸ v©y
quanh).
hot dry rock [7035] : ®¸ kh« nãng.
Nh÷ng ®¸ n»m s©u trong vá Tr¸i ®Êt
(th−êng trªn 10 km) ®−îc nung nãng bëi
nguån nhiÖt tõ lßng ®Êt ®Õn nhiÖt ®é trªn
150oC. ViÕt t¾t: HDR.
hot spot [7036] : ®iÓm nãng, hot pot.
hot spring [7037] : m¹ch n−íc nãng.
X: thermal spring.
howieite [7038] : howieit.
Kho¸ng vËt:
Na(Fe,Mn)10(Fe,Al)2Si12O31(OH)13.
howiite [7039] : howiit.
Kho¸ng vËt d¹ng ®Êt: Ca2B5SiO9(OH)5.
hsianghualite [7040] : hsianghualit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc:
Ca3Li2Be3(SO4)3F2.
HUE [7041] : kü thuËt ¶nh sè HUE.
VÒ mÆt kü thuËt ¶nh sè HUE t−¬ng ®−¬ng
víi ®é dµi b−íc sãng cña mµu.
huebnerite [7042] : huebnerit.
Kho¸ng vËt mµu n©u nh¹t ®á ®Õn ®en cña
lo¹t wolframit, ®ång d¹ng ferberit, cã thÓ chøa
®Õn 20% tungstat s¾t.
huemulite [7043] : huemulit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng:
Na4MgV10O28.24H2O.
hugelite [7044] : hugelit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu n©u ®Õn mµu vµng
cam: Pb2(UO2)3(AsO4)2(OH)4.3H2O.
huhnerkobelite [7045] : huhnerkobelit.
Kho¸ng vËt: (Na2,Ca)(Fe+2Mn+2)2(PO4)2.
hulsite [7046] : hulsit.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Fe+2,Mg)2(Fe+3,Sn)(BO3)O2.
hum [7047] : nói sãt karst.
ThuËt ng÷ b¾t nguån tõ mét thµnh phè cïng
tªn cã Karst ë Nam Phi. §n: karst tower.
human induced geohazards [7048] : tai biÕn
®Þa chÊt nh©n t¹o.
Nh÷ng tai biÕn ®Þa chÊt do t¸c ®éng cña
nh÷ng ho¹t ®éng nh©n sinh nh− ®éng ®Êt kÝch
thÝch, sôt lón mÆt ®Êt do khai th¸c n−íc d−íi
®Êt, « nhiÔm n−íc d−íi ®Êt do phãng x¶ chÊt
th¶i ®éc h¹i. §n: man-made geohazards.
human paleontology [7049] : cæ nh©n
lo¹i häc.
Mét ngµnh cæ sinh liªn quan ®Õn vËt mÉu
hãa th¹ch vµ sù tiÕn hãa cña ng−êi cæ vµ tæ tiªn
gÇn nhÊt cña nã.
humatipore [7050] : lç ®«i v¸ch ngoµi.
ë ®éng vËt Phao biÓn (Cystoidea), lç ®«i
v¸ch ngoµi ë phiÕn ®µi ®¬n cã r·nh phøc hîp
300
chÊt v«i. Nh÷ng chÊt nµy chuyÓn chÊt láng vµo
khoang c¬ thÓ ®Ó thë vµ gÆp ë hä
(Holocystitidae).
humatirhomb [7051] : lç thoi v¸ch ngoµi.
ë ®éng vËt Phao biÓn (Cystoidea), cÊu tróc
lç v¸ch ngoµi cã r·nh v¸ch calci hãa kÐo dµi
qua ®−êng kh©u gi÷a c¸c phiÕn ®ai liÒn kÒ.
Nh÷ng r·nh nµy chuyÓn chÊt láng vµo khoang
c¬ thÓ ®Ó thë vµ gÆp ë liªn hä Caryocystitidea.
humberstonite [7052] : humberstonit.
Kho¸ng vËt:
Na7K3Mg2(SO4)6(NO3)2.6H2O. §n: loeweite.
humboldtine [7053] : humboldtin.
Kho¸ng vËt: FeC2O4.2H2O, d¹ng mao dÉn
hoÆc d¹ng chïm nho trong than ®¸ mµu n©u vµ
®¸ phiÕn sÐt mµu ®en. §n: humboldtite;
oxalite.
humboldtite [7054] : humboldtit.
§n: datolite; humboldtine.
humic [7055] : mïn, cã mïn.
Cã nguån gèc tõ mïn.
humic acid [7056] : acid mïn, acid h÷u c¬.
ChÊt h÷u c¬ cã tÝnh acid, mµu ®en, ®−îc
chiÕt t¸ch tõ ®Êt, than nh·n thÊp, vµ c¸c lo¹i
c©y cá ph©n r· kh¸c bëi c¸c chÊt kiÒm. Kh«ng
tan trong acid vµ c¸c dung m«i h÷u c¬ kh¸c.
humic cannel coal [7057] : than d¹ng nÕn,
than gi¶ nÕn.
§n: pseudocannel coal.
humic coal [7058] : than humit; than mïn c©y.
Lo¹i than thµnh t¹o tõ than bïn do qu¸ tr×nh
mïn ho¸.
§n: cahemolith; chameolith; humulith;
humus coal; humulite; humolite; humolith.
humid room [7059] : phßng Èm.
Phßng b¶o d−ìng mÉu ®Êt duy tr× mét ®é
Èm cè ®Þnh theo yªu cÇu kü thuËt.
humid zone [7060] : ®íi Èm.
§íi cã l−îng m−a lín h¬n ®é bèc h¬i.
humidity [7061] : ®é Èm.
Hµm l−îng h¬i n−íc trong kh«ng khÝ, hµm
l−îng n−íc trong ®Êt.
humification [7062] : sù hãa mïn.
Qu¸ tr×nh t¹o mïn hoÆc acid humic chñ yÕu
do oxy hãa tõ tõ. Tt: humified.
humin [7063] : humin.
§n: ulmin.
huminite [7064] : huminit.
- Mét nhãm hîp phÇn h÷u c¬ trong than n©u
chøa mïn (humic) ®−îc thµnh t¹o chñ yÕu tõ
chÊt gç (lignin) vµ selulos (ICCP, 1971).
Chóng ®−îc ph©n biÖt d−íi kÝnh nhê ®é ph¶n
x¹ trung b×nh vµ cã mµu vµng phít n©u ®Õn n©u
phít ®á trong ¸nh s¸ng thÊu quang. Chóng
chÝnh lµ tiÒn th©n cña nhãm vitrinit trong than
chøa bitum.
- Lo¹i bitum bÞ oxy hãa gièng nh− than n©u
t×m thÊy trong m¹ch pegmatit granit ë
Thôy §iÓn.
humite [7065] : humit.
1- §n: humic coal.
2- (kv) Kho¸ng vËt hÖ thoi mÇu tr¾ng, vµng
n©u hoÆc ®á Mg7 Si3 O12 (F, OH). ThØnh tho¶ng
chøa mét l−îng Fe ®¸ng kÓ vµ ®−îc t×m thÊy
nã trong vËt liÖu chÞu löa; Lµ nhãm kho¸ng vËt
®ång h×nh silicat - Mg lu«n lu«n chøa F vµ
gièng nhau vÒ thµnh phÇn hãa häc, tÝnh chÊt
vËt lý vµ qu¸ tr×nh kÕt tinh. Gåm cã olivin,
humit, clinohumit, chondrodit, vµ norbergit.
hummerite [7066] : humerit.
Kho¸ng vËt: K Mg V5 O14 .8H2O.
humocoll [7067] : humocol.
VËt liÖu mïn cña thang ph©n lo¹i than bïn.
Nã lµ bËc thø hai trong lo¹t than mïn c©y
(humolith).
humodil [7068] : humodil.
Than mïn c©y cña thang ph©n lo¹i lignit. Lµ
bËc thø ba trong lo¹t than mïn c©y.
humodite [7069] : humodit.
Than mïn c©y cña thang ph©n lo¹i nöa
bitum. Lµ bËc thø t− trong lo¹t than mïn c©y.
humogelite [7070] : humogelit, than keo mïn.
§n: ulmin.
humolite [7071] : humolit.
§n: humic coal.
humolith [7072] : humolith.
§n: humic coal.
humolith series [7073] : lo¹t than mïn c©y.
VËt liÖu mïn vµ than theo thø bËc cña thang
biÕn chÊt: humopel, humocol, humodil,
humodit, humanthracon, humanthracit.
humonigritite [7074] : humonigritit.
Mét lo¹i nigritit cã trong trÇm tÝch.
humopel [7075] : humopel.
VËt chÊt h÷u c¬ hoÆc ulmin cña than mïn
c©y. Thuéc bËc thø nhÊt trong lo¹t than
mïn c©y.
humosapropelic series [7076] : lo¹t sÐt than
bïn thèi, lo¹t humosapropelit.
VËt chÊt h÷u c¬ vµ than trung gian gi÷a lo¹t
than mïn c©y vµ lo¹t sÐt bïn thèi, −u thÕ lµ
than mïn c©y.
humosite [7077] : humosit.
Thµnh phÇn cña torbanit d−íi hÝnh hiÓn vi
mµu ®á phít n©u tíi, trong mê vµ ®¼ng h−íng.
humpy [7078] : ®åi b¨ng tÝch nhá, humpy.
§åi b¨ng tÝch nhá víi sôt lón ë tung t©m.
humulite [7079] : humulit.
301
§n: humic coal.
humulith [7080] : humulith.
§n: humic coal.
Humult [7081] : Humult.
Mét phô nhãm cña nhãm ®Êt Utisol trong
b¶ng ph©n lo¹i ®Êt cña Bé N«ng nghiÖp Hoa
Kú, ®Æc tr−ng bëi hµm l−îng c¸c chÊt h÷u c¬-
carbon cao. Ph©n bè chñ yÕu ë nh÷ng vïng nói
cã l−îng m−a cao nh−ng kh«ng ®Òu theo mïa.
Do s−ên dèc mµ ®Êt trång th−êng bÞ röa tr«i ®i
c¸c tÇng trªn mÆt, ®Ó lé ra tÇng argilit ë d−íi.
humus [7082] : mïn.
PhÇn chÊt h÷u c¬ sÉm mµu, t−¬ng ®èi bÒn
trong ®Êt, ®· ph©n r· hoµn toµn tíi møc kh«ng
thÓ x¸c ®Þnh ®−îc nguån gèc ban ®Çu. §«i khi
thuËt ng÷ ®−îc sö dông kh«ng chÝnh x¸c ®Ó chØ
toµn bé l−îng chÊt h÷u c¬ trong ®Êt, kÓ c¶ phÇn
ch−a bÞ ph©n r· nhiÒu. §n: soil ulmin.
humus coal [7083] : than mïn c©y.
§n: humic coal.
humus layer [7084] : tÇng (líp) ®Êt mïn.
hungarite [7085] : hungarit.
Tõ ®ång nghÜa kh«ng cßn dïng cña andesit
hornblend. XuÊt xø tõ Hungary.
hungchaoite [7086] : hungchaoit.
Kho¸ng vËt: Mg B4 O7.9H2O.
hungry [7087] : vïng nghÌo quÆng, ®Êt
b¹c mµu.
- Vïng nghÌo quÆng, hoÆc vÒ mÆt ®Þa chÊt
cho phÐp dù b¸o cã hµm l−îng quÆng rÊt thÊp.
- §Êt b¹c mµu, nghÌo hoÆc kh«ng cã chÊt
dinh d−ìng.
huntite [7088] : huntit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Ca Mg3(CO3)4.
hurdled ore [7089] : quÆng ph©n t¸n.
hureaulite [7090] : hureaulit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Mn5(PO4)2[PO3(OH)]2.4H2O
Tinh thÓ l¨ng trô hoÆc d¹ng khèi mµu n©u,
®á nh¹t hoÆc x¸m.
hurlbutite [7091] : hurlbutit.
Kho¸ng vËt: CaBe2(PO4)2.
Huronian [7092] : Huron.
Ph©n vÞ ®Þa tÇng Proterozoi ë Canada.
hurricane [7093] : lèc xo¸y (b·o xo¸y
nhiÖt ®íi).
B·o lèc víi tèc ®é giã xo¸y v−ît 73
dÆm/giê (118km/giê), tèi ®a cã thÓ ®¹t tíi 200
dÆm/giê (320km/giê), th−êng x¶y ra ë miÒn vÜ
®é thÊp ë hÇu hÕt c¸c ®¹i d−¬ng, trõ nam §¹i
T©y D−¬ng vµ ®«ng nam Th¸i B×nh D−¬ng.
Lèc xo¸y ngoµi søc tµn ph¸ khèc liÖt do giã
b·o cßn lµm d©ng møc thñy triÒu g©y lôt lín,
thiÖt h¹i nÆng nÒ.
hurricane delta [7094] : ch©u thæ xo¸y.
Ch©u thæ ®−îc h×nh thµnh t¹i vông biÓn do
sãng biÓn cã b·o hay khi sãng nhiÖt ®íi mang
c¸t vµo l¾ng ®äng.
hurricane surge [7095] : sãng lõng do
giã xo¸y.
Sãng lõng do ¶nh h−ëng cña b·o nhiÖt ®íi
ven bê biÓn. §n: storm surge; storm wave.
hurricane tide [7096] : triÒu c−êng.
1- Sãng lõng do ¶nh h−ëng cña b·o nhiÖt
®íi ven bê.
2- ChiÒu cao cña sãng lõng do ¶nh h−ëng
cña b·o nhiÖt ®íi trªn møc dù b¸o khÝ t−îng.
hurricane wave [7097] : sãng do giã xo¸y.
§n: storm surge; storm wave.
hutchinsonite [7098] : hutchinsonit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu ®á t−¬i ®Õn ®á anh
®µo ®Ëm: (Pb,Tl)2(Cu,Ag)As5S10.
huttonite [7099] : hutonit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng kh«ng mµu ®Õn
mµu crem nh¹t: ThSiO4, ®ång h×nh víi thorit vµ
®ång cÊu tróc víi monazit.
Huygen's principle [7100] : nguyªn lý
Huygen.
Nguyªn lý ®−îc sö dông trong ®Þa chÊn ®Ó
x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ h×nh d¹ng cña mÆt sãng ë
nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau trong m«i tr−êng
khi cho tr−íc vÞ trÝ vµ h×nh d¹ng cña mÆt sãng
ë nh÷ng thêi ®iÓm tr−íc ®ã.
hyaline [7101] : hyalin; trong suèt (cs).
1- Kho¸ng vËt v« ®Þnh h×nh.
2- V¸ch ngoµi trong suèt nh− thñy tinh hoÆc
cã cÊu tróc mÞn trong suèt cña Trïng lç.
hyalophane [7102] : hyalophan.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng kh«ng mµu
thuéc nhãm feldspar:
(K,Ba)Al(Al,Si)3O8, cã thµnh phÇn trung
gian gi÷a celsian vµ orthoclas.
hyalosponge [7103] : Bät biÓn trong suèt
(Hyalospongia).
Bät biÓn thuéc mét líp ®Æc tr−ng chñ yÕu
b»ng mét khung x−¬ng gåm nh÷ng gai silic
s¸u tia, kh«ng cã carbonat calci hoÆc chÊt bät
biÓn. §n: haxctinellid, glass sponge.
hyalotekite [7104] : hyalotekit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng hoÆc x¸m:
(Pb,Ca,Ba)4BSi6O17(OH,F).
hybrid computational schemes [7105] : s¬ ®å
tÝnh to¸n kÕt hîp.
Gi÷a hai ph−¬ng ph¸p sè trÞ, vÝ dô phÇn tö
h÷u h¹n vµ phÇn tö biªn, nh»m ph¸t huy ®−îc
nh÷ng −u ®iÓm vµ gi¶m bít nh−îc ®iÓm cña
mçi ph−¬ng ph¸p, gãp phÇn lµm cho c«ng viÖc
tÝnh to¸n nhanh, hiÖu qu¶ h¬n.
302
hydrargillite [7106] : hydrargilit.
1- Gibsit.
2- Tªn th−êng dïng cho kho¸ng vËt chøa
alumin, gåm aluminit, wavelit vµ turquois.
hydrate [7107] : hydrat.
Hîp chÊt kho¸ng vËt cña s¶n phÈm hydrat,
trong ®ã n−íc cã trong thµnh phÇn hãa häc cña
kho¸ng vËt.
hydration water [7108] : n−íc thñy ph©n.
hydraulic conductivity [7109] : ®é dÉn thñy
lùc.
TÝnh chÊt cña m«i tr−êng xèp (lç hæng) b·o
hßa ®−îc x¸c ®Þnh b»ng quan hÖ ®Þnh luËt
Darcy gi÷a l−u luîng ®¬n vÞ vµ gradient ¸p lùc
g©y ra sù vËn ®éng. §n: permeability.
hydraulic diaphragm transducers [7110] :
bé chuyÓn ®æi dùa trªn nguyªn lý mµng ch¾n
thñy lùc.
hydraulic fill [7111] : khèi ®Êt ®¾p thñy lùc.
Khèi ®Êt ®¾p cã t¸c dông c©n b»ng víi ¸p
lùc n−íc.
hydraulic fill dam [7112] : ®Ëp ®Êt båi.
hydraulic friction [7113] : ma s¸t thñy lùc.
Lùc c¶n sù ch¶y sinh ra ë mÆt tiÕp xóc gi÷a
dßng ch¶y vµ lßng dÉn g©y ra sù mÊt n¨ng
l−îng cho dßng ch¶y.
hydraulic gradient [7114] : gradient thñy lùc.
§é gi¶m chiÒu cao cét n−íc trªn mçi ®¬n vÞ
kho¶ng c¸ch theo h−íng dßng ch¶y.
hydraulic head [hydraul] [7115] : cét
thñy lùc.
§é cao mùc n−íc cã thÓ d©ng lªn t¹i mét
®iÓm cho tr−íc d−íi t¸c ®éng ¸p suÊt cña tÇng,
(bån) chøa n−íc.
hydraulic limestone [7116] : ®¸ v«i chøa
silic-sÐt.
1- Lo¹i ®¸ v«i kh«ng tinh s¹ch chøa silic vµ
nh«m (th−êng lµ sÐt) víi hµm l−îng thay ®æi;
2- Lo¹i xi m¨ng bÞ cøng l¹i khi ng©m d−íi
n−íc. §n: waterlime.
hydraulic mining [7117] : khai th¸c kho¸ng
s¶n b»ng søc n−íc.
hydraulic permeability [7118] : ®é thÊm
thñy lùc.
Kh¶ n¨ng cña ®Êt ®¸ cho n−íc ch¶y qua,
d−íi t¸c dông cña ¸p suÊt.
hydraulic plucking [7119] : ph¸ hñy thñy lùc.
Qu¸ tr×nh x©m thùc cña s«ng b»ng c¸ch bøt
t¸ch c¸c m¶nh ®¸ khi n−íc ch¶y vµo c¸c khe
nøt trong líp ®¸.
hydraulic pressure cells [7120] : buång,
ng¨n, gian ¸p suÊt thñy lùc.
hydraulic props [7121] : thiÕt bÞ, linh kiÖn,
chi tiÕt thñy lùc.
hydraulic test on preexisting fissures (HTPF
method) [7122] : thÝ nghiÖm b¬m Ðp n−íc lç
khoan lªn c¸c khe nøt s½n cã.
Ph−¬ng ph¸p HTPF. X: stress measurement.
hydraulics [7123] : thñy lùc häc.
Ngµnh c¬ häc chÊt láng nghiªn cøu dßng
ch¶y cña n−íc (hoÆc chÊt láng kh¸c) trong c¸c
®−êng dÉn n−íc vµ s«ng suèi kªnh hå, v.v.
hydroamphibole [7124] : hydroamphibol.
Hçn hîp cña hornblend vµ clorit.
hydroastrophyllite [7125] : hydroastrophylit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng:
(H3O,K,Ca)3(Fe,Mn)5-6Ti2Si6(O,OH)31, thuéc
nhãm astrophlit.
hydrobasaluminite [7126] : hydrobasaluminit.
Kho¸ng vËt cã c«ng thøc:
Al4(SO4)(OH)10.36H2O.
hydrobiology [7127] : thñy sinh häc.
Sinh häc c¸c sinh vËt trong n−íc, ®Æc biÖt
trong c¸c hå vµ c¸c sinh vËt trong n−íc ngät.
hydrobios [7128] : hydrobiot.
DiÖn tÝch Tr¸i ®Êt cã c¸c sinh vËt sèng ë
d−íi n−íc.
hydrobiotite [7129] : hydrobiotit.
1- Kho¸ng vËt sÐt mµu xanh-s¸ng, trong ®ã
tû lÖ cña biotit khèi t¸m mÆt ba vµ vermiculit
khèi t¸m mÆt ba b»ng nhau, xen kÏ ®iÒu hßa.
2- ThuËt ng÷ dïng ®Çu tiªn cho kho¸ng vËt
lo¹i mica chøa nhiÒu n−íc.
hydroboracite [7130] : hydroboracit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
CaMgB6O11.6H2O d¹ng khèi sîi hoÆc phiÕn.
hydrocalcite [7131] : hydrocalcit.
1- Tªn kho¸ng vËt ¸p dông cho thµnh phÇn:
CaCO3.2H2O hoÆc CaCO3.3H2O.
2- Tªn kho¸ng vËt ®−îc Marchner (1969) sö
dông cho hîp chÊt monohydrocalcit.
hydrocalumite [7132] : hydrocalumit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu ®Õn mµu lôc nh¹t
c«ng thøc, Ca2Al(OH)7.3H2O.
hydrocarbon [7133] : hydrocarbon.
VËt chÊt h÷u c¬ chØ cã hydro vµ carbon, cã
thÓ ë c¸c thÓ khÝ, láng, r¾n. Chóng ®−îc chia ra
c¸c nhãm parafin, cycloparafin, olefin vµ
aromatic. DÇu má th« lµ phøc hîp chñ yÕu cña
hydrocarbon.
hydrocarbroite [7134] : hydrocarbroit.
Kho¸ng vËt: Al14(CO3)3(OH)36.nH2O.
hydrocerussite [7135] : hydrocerusit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng kh«ng mµu:
Pb3(CO3)2(OH)2, lµ s¶n phÈm thø sinh bäc
mét líp bªn ngoµi cña ch× tù sinh vµ galena.
hydrochloroborite [7136] : hydrocloroborit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
303
Ca4B8O15Cl2.22H2O.
hydroclast [7137] :
Mét m¶nh ®¸ ®−îc vËn chuyÓn vµ l¾ng ®äng
trong m«i tr−êng n−íc.
hydroclastic rock [7138] : ®¸ thñy vôn.
1- Lo¹i ®¸ trÇm tÝch m¶nh vôn ®−îc tÝch tô
do t¸c ®éng cña n−íc.
2- Lo¹i ®¸ bÞ vì vôn do t¸c ®éng cña dßng
ch¶y hoÆc sãng vç.
3- Lo¹i ®¸ nguån nói löa bÞ vì vôn trong
qu¸ tr×nh lµm l¹nh d−íi n−íc hoÆc b¨ng ®¸.
hydrodolomite [7139] : dolomit ngËm n−íc.
Mét hîp t¹o cña hydromagnesit vµ calcit.
hydrodresserite [7140] : hydrodreserit.
Kho¸ng vËt: Ba Al2 (CO3)2 (OH)4 .3H2O,
khö n−íc d¹ng dreserit.
hydrodynamic [7141] : thñy ®éng lùc häc (tt).
Dt: hydrodynamics.
hydrodynamic lag [7142] : trÔ thñy ®éng lùc.
hydrodynamic wave [7143] : sãng thñy ®éng.
Lo¹i sãng mÆt gièng nh− sãng mÆt
Rayleigh, ®−îc sö dông trong ®Þa chÊn (xem
sãng mÆt Rayleigh), song c¸c h¹t vËt chÊt cña
m«i tr−êng dÞch chuyÓn theo quü ®¹o ng−îc l¹i
víi sãng Rayleigh.
hydrodynamics [7144] : thñy ®éng lùc häc.
LÜnh vùc thñy c¬ häc nghiªn cøu sù vËn
®éng cña chÊt láng d−íi t¸c ®éng cña ngo¹i lùc
vµ sù t−¬ng t¸c c¬ häc gi÷a chóng víi c¸c vËt
thÓ tiÕp xóc.
hydrofracturing [7145] : thÝ nghiÖm b¬m Ðp
n−íc.
ThÝ nghiÖm b¬m Ðp n−íc (hoÆc chÊt láng
kh¸c) t¹o ra c¸c khe nøt, trªn c¬ së ®ã ®o tr−êng
øng suÊt vµ mét sè tÝnh chÊt (nh− søc bÒn, biÕn
d¹ng) cña ®Êt ®¸. X: stress measurement.
hydrogarnet [7146] : hydrogranat.
1- Nhãm kho¸ng vËt granat cã c«ng thøc
chung: A2B2(SiO4)3-x(OH)4x.
2- Kho¸ng vËt cña nhãm hydrogranat, nh−
hydrogrosular.
hydrogen [7147] : hydro (H).
Tªn La tinh lµ hydrogenium. Nguyªn tè hãa
häc sè 1, nguyªn tö l−îng 1,00797; ë tr¹ng th¸i
khÝ, nhãm atmophil, biophil, lithophil. Dïng
trong s¶n xuÊt amoniac vµ metanol, cho tinh
chÕ b»ng hydro hãa, khö l−u huúnh c¸c s¶n
phÈm dÇu má vµ khö quÆng kim lo¹i oxid.
hydrogen ion concentration [7148] : nång ®é
ion hydro.
Nång ®é cña ion hydro tÝnh b»ng gam-ion
trong mét lÝt dung dÞch, ®−îc biÓu diÔn theo
®¬n vÞ pH. pH=7 - dung dÞch cã ph¶n øng
trung tÝnh; pH<7 - dung dÞch cã ph¶n øng acid;
pH > 7- dung dÞch cã ph¶n øng kiÒm. X: pH.
hydrogenic rock [7149] : ®¸ nguån n−íc.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch ®−îc thµnh t¹o do t¸c
®éng cña n−íc. ThuËt ng÷ nµy ®−îc giíi h¹n ®Ó
chØ lo¹i hydrolith thuÇn tuý nguån gèc ho¸
häc.
hydrogeochemical dispersion haloes [7150] :
vµnh ph©n t¸n thñy ®Þa hãa.
X: hydrogeochelmical method.
hydrogeochemical method [7151] : ph−¬ng
ph¸p thñy ®Þa hãa.
Dùa trªn c¬ së ph¸t hiÖn vµnh ph©n t¸n c¸c
nguyªn tè hãa häc trong n−íc liªn quan c¸c má
quÆng, chóng ®−îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh
phong hãa, röa lòa c¸c th©n quÆng vµ vµnh
ph©n t¸n nham ®Þa hãa. N−íc thiªn nhiªn cã
kh¶ n¨ng ®Æc biÖt lµ hßa tan phÇn lín c¸c
nguyªn tè hãa häc, v× vËy trong n−íc ngÇm vµ
n−íc trªn mÆt, khi ch¶y qua vïng má th−êng
cã hµm l−îng cao c¸c nguyªn tè t¹o quÆng vµ
nguyªn tè ®i kÌm so víi trÞ sè nÒn cña chóng.
KÕt qu¶ h×nh thµnh vµnh ph©n t¸n thñy ®Þa ho¸.
hydrogeochemistry [7152] : thñy ®Þa hãa häc.
Hãa häc n−íc mÆt, n−íc d−íi ®Êt ®Æc biÖt lµ
mèi quan hÖ gi÷a thµnh phÇn hãa häc n−íc vµ
®Þa chÊt vïng, khu vùc.
hydrogeological basin [7153] : bån ®Þa chÊt
thñy v¨n.
X: ground water basin.
hydrogeological parameters [7154] : th«ng
sè ®Þa chÊt thñy v¨n.
Nh÷ng th«ng sè ®Æc tr−ng cho ®iÒu kiÖn ®Þa
chÊt thñy v¨n cña tÇng chøa n−íc, tham gia vµo
viÖc tÝnh to¸n ®Þa chÊt thñy v¨n gåm: hÖ sè
thÊm, hÖ sè dÉn n−íc, hÖ sè nh¶ n−íc, hÖ sè
truyÒn ¸p, hÖ sè truyÒn mùc n−íc, hÖ sè thÊm
xuyªn, v.v.
hydrogeologist [7155] : nhµ ®Þa chÊt thñy v¨n.
hydrogeology [7156] : ®Þa chÊt thñy v¨n, thñy
®Þa chÊt häc.
Khoa häc vÒ n−íc d−íi ®Êt vµ vÒ sù t−¬ng
t¸c gi÷a thñy quyÓn d−íi ®Êt víi th¹ch quyÓn,
khÝ quyÓn, sinh quyÓn vµ con ng−êi. §Þa chÊt
thñy v¨n chuyªn nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò: 1-
Nguån gèc h×nh thµnh n−íc d−íi ®Êt; 2- TÝnh
chÊt vËt lý, thµnh phÇn hãa häc vµ khÝ cña n−íc
d−íi ®Êt; 3- Sù ph©n bè c¸c tÇng chøa n−íc
trong vá Tr¸i ®Êt; 4- Sù vËn ®éng cña n−íc
d−íi ®Êt; 5- LÞch sö ®Þa chÊt cña n−íc d−íi ®Êt;
6- Sö dông n−íc d−íi ®Êt.
hydroglauberite [7157] : hydroglauberit.
Kho¸ng vËt: Na4Ca(SO4).2H2O.
hydrograph [7158]:biÓu ®å thñy v¨n, thñy ®å.
§å thÞ biÓu diÔn sù biÕn ®æi theo thêi gian
cña c¸c yÕu tè thñy v¨n nh− l−u l−îng, mùc
304
n−íc, vËn tèc dßng ch¶y, v.v.
hydrographic basin [7159] : l−u vùc s«ng.
1- L−u vùc tiªu n−íc cña s«ng.
2- Khu vùc cã hå vµ l−u vùc tiªu n−íc
cña s«ng.
hydrography [7160] : thñy v¨n häc.
hydrogrossular [7161] : hydrogrosular.
Kho¸ng vËt nhãm hydrogranat:
Ca3Al2(SiO4)3-x(OH)4x, trong ®ã x = 1/2.
§n: hibshite; plazolite; hydrogrossularite.
hydrohalite [7162] : hydrohalit.
Kho¸ng vËt: NaCl.2H2O, ®−îc h×nh thµnh
chØ tõ n−íc muèi ë nhiÖt ®é thÊp.
hydrohetaerolite [7163] : hydrohetaerolit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: Zn2Mn4O8.H2O (?).
hydrohonessite [7164] : hydrohonesit.
Kho¸ng vËt nhãm pyroaurit:
[Ni8-x+2Fex+3(OH)16][x/2(SO4)-2.yH2O.2NiSO4]
trong ®ã x = 2,6 vµ y =7,0.
hydroid [7165] : d¹ng thñy tøc (Hydroida).
§éng vËt Thñy tøc (Hydrozoa) thuéc mét
bé trong ®ã thÕ hÖ d¹ng polyp (th−êng lµ quÇn
thÓ) lµ chñ yÕu vµ khung x−¬ng nãi chung gåm
vËt liÖu d¹ng sõng. Tuæi Cambri ®Õn nay.
hydroisobath [7166] : ®−êng ®¼ng s©u
mùc n−íc.
§−êng nèi c¸c ®iÓm cã cïng ®é s©u cña mÆt
n−íc d−íi ®Êt tÝnh tõ mÆt ®Êt.
hydroisohypse [7167] : ®−êng thñy ®¼ng cao.
§−êng nèi c¸c ®iÓm cã cïng mét ®é cao
tuyÖt ®èi cña mÆt n−íc d−íi ®Êt.
hydroisopiestic line [7168] : ®−êng thñy
®¼ng ¸p.
§−êng nèi c¸c ®iÓm cã cïng ®é cao ¸p lùc
mùc n−íc cña tÇng chøa n−íc cã ¸p.
hydrokaolin [7169] : kaolin ngËm n−íc.
1- Endellite.
2- Mét biÕn thÓ d¹ng sîi cña kaolinit ë
vïng Saglik (Transcaucasia, CHLB Nga).
hydrolith [7170] : ®¸ thñy sinh.
1- Kh¸i niÖm ®Ó chØ lo¹i ®¸ ®−îc h×nh thµnh
do sù tÝch tô ho¸ häc tõ dung dÞch trong n−íc,
nh− muèi má, th¹ch cao, v.v.
2- Lo¹i ®¸ hydroclastic chøa c¸c m¶nh vôn
carbonat.
hydrologic balance [7171]:c©n b»ng thñy v¨n.
hydrologic budget [7172] : kiÓm kª thñy v¨n.
Sù kiÓm kª l−îng n−íc ch¶y vµo, ch¶y ra vµ
tÝch tr÷ trong mét ®¬n vÞ thñy v¨n nh− hå chøa,
l−u vùc tiªu n−íc, tÇng chøa n−íc, mèi quan hÖ
víi l−îng m−a, l−îng bèc h¬i, dßng ch¶y vµ
l−îng n−íc tr÷ ®−îc biÓu biÓu thÞ b»ng ph−¬ng
tr×nh thñy v¨n. §n: hydrologic balance; water
balance; water budget.
hydrologic cycle [7173] : chu tr×nh thñy v¨n.
Vßng tuÇn hoµn cña n−íc trong thiªn nhiªn:
tõ mÆt n−íc, mÆt ®Êt bèc h¬i vµo khÝ quyÓn,
ng−ng tô thµnh m©y, m−a, r¬i xuèng ®Êt, tÝch
tr÷ trong c¸c thñy vùc, ngÊm vµo lßng ®Êt vµ
ch¶y ra biÓn, råi l¹i bèc h¬i vµo khÝ quyÓn,...
t¹o thµnh mét chu tr×nh khÐp kÝn lu©n chuyÓn
kh«ng ngõng. §n: water cycle.
hydrological year [7174] : n¨m thñy v¨n.
Kho¶ng thêi gian 12 th¸ng liªn tôc, bao
trïm trän vÑn mét mïa kh« (thêi kú n−íc kiÖt)
vµ mét mïa m−a (thêi kú n−íc ®Çy) ®−îc chän
®Ó nghiªn cøu ®Çy ®ñ ®éng th¸i cña n−íc thiªn
nhiªn (n−íc m−a, n−íc mÆt, n−íc d−íi ®Êt)
trong chu tr×nh mét n¨m.
hydrology [7175] : thñy v¨n häc.
Khoa häc nghiªn cøu n−íc cña Tr¸i ®Êt ë
tr¹ng th¸i láng vµ r¾n, c¸c tÝnh chÊt, sù tuÇn
hoµn, sù ph©n bæ cña n−íc ë trªn vµ d−íi bÒ
mÆt Tr¸i ®Êt trong khÝ quyÓn, tõ thêi ®iÓm m−a
r¬i ®Õn khi n−íc chuyÓn vµo khÝ quyÓn b»ng
con ®−êng bèc, tho¸t h¬i hoÆc ch¶y vµo
®¹i d−¬ng.
hydrolysis [7176] : thñy ph©n.
hydromagnesite [7177] : hydromagnesit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng d¹ng ®Êt:
Mg5(CO3)4(OH)2.4H2O, d¹ng tinh thÓ hÖ
®¬n nghiªng hoÆc khèi v« ®Þnh h×nh hoÆc tinh
thÓ d¹ng ®¸ phÊn.
hydromagnoilite [7178] : hydromagnoilit.
ThuËt ng÷ chung cho silicat magnesi
ngËm n−íc.
hydromarchite [7179] : hydromarchit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Sn3 O2 (OH)2.
hydrombobomkulite [7180] : hydrombobom-
kulit.
Kho¸ng vËt hydrat ®ång hãa trÞ cña
mbobomkulits.
hydromechanics [7181] : thñy c¬ häc.
LÜnh vùc c¬ häc nghiªn cøu quy luËt vËn
®éng, c©n b»ng cña chÊt láng vµ sù t−¬ng t¸c
cña nã víi c¸c vËt thÓ tiÕp xóc.
X: hydrodynamics.
hydrometer [7182] : thñy kÕ.
Dông cô ®Ó ®o träng l−îng riªng cña n−íc,
tû träng chÊt láng, tû träng kÕ, èng thÝ nghiÖm,
dông cô thÝ nghiÖm dung träng ®Êt vµ thµnh
phÇn h¹t ®Êt. §n: areometer.
hydrometer analysis [7183] : ph©n tÝch thµnh
phÇn h¹t ®Êt b»ng thÝ nghiÖm thñy lùc.
X: grain size analysis.
hydrometry [7184] : ®o ®¹c thñy v¨n.
1- Sù sö dông thñy kÕ ®Ó ®o träng l−îng
riªng cña chÊt láng.
305
2- Sù nghiªn cøu dßng ch¶y cña n−íc, ®Æc
biÖt b»ng sù ®o ®¹c.
hydromica [7185] : hydromica.
Mét lo¹i muscovit nh−ng Ýt ®µn håi h¬n vµ
cã d¹ng mµu mì h¬n, cã ¸nh lÊp l¸nh vµ thØnh
tho¶ng chøa Ýt kali carbonat h¬n vµ nhiÒu n−íc
h¬n muscovit b×nh th−êng, nghÜa lµ kho¸ng vËt
sÐt-mica, gièng sericit nh−ng l−ìng chiÕt suÊt
thÊp h¬n. §n: hydrous mica; ilit.
hydromolysite [7186] : hydromolysit.
Kho¸ng vËt: FeCl3 .6H2O.
hydromuscovite [7187] : hydromuscovit.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ kho¸ng vËt sÐt
muscovit d¹ng h¹t nh−ng kh«ng cã l−îng n−íc
cao vµ Ýt kali, nã gÇn nh− ilit.
hydronessite [7188] : hydronesit.
Kho¸ng vËt nhãm pyroausit:
[Ni8-x+2Fex+3(OH)16][x/2(SO4)-2.yH2O.2NiSO4]
trong ®ã x = 2,6 vµ y = 7,0.
hydronium [7189] : hydronium.
Kho¸ng vËt: (H3O)Fe3(SO4)2(OH)6.
Ss: carphosiderite.
hydrophane [7190] : hydrophan.
Lo¹i opal mµu tr¾ng, vµng, n©u hoÆc xanh,
trong h¬n khi ng©m trong n−íc.
hydrophilite [7191] : hydrophilit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: CaCl2.
§n: clorocalcite.
hydrophone [7192] : m¸y thu ®Þa chÊn biÓn,
m¸y thu ¸p ®iÖn.
Lo¹i m¸y thu ®Þa chÊn ®−îc sö dông trong
®Þa chÊn biÓn ®Ó thu nhËn sù dao ®éng ¸p suÊt
cña líp n−íc, khi trong n−íc tån t¹i sãng
®Þa chÊn.
hydrophyte [7193] : thùc vËt thñy sinh, thùc
vËt ë n−íc.
1- Thùc vËt mäc trong n−íc d−íi d¹ng trong
n−íc hoÆc nh« lªn khái mÆt n−íc.
2- C©y cÇn cã l−îng n−íc lín ®Ó t¨ng
tr−ëng. §n: hygrophyte.
hydropower [7194] : thñy ®iÖn, thñy n¨ng.
VÒ mÆt häc thuËt, chÝnh lµ thuËt ng÷
“waterpower”, nghÜa lµ søc n−íc, n¨ng l−îng
n−íc.
§n: waterpower; hydroelectric power (viÕt
t¾t lµ hydropower cã nghÜa lµ thñy ®iÖn hay
thñy n¨ng).
hydrosialite [7195] : hydrosialit.
hydrosilicate [7196] : hydrosilicat.
Bao thÓ fluid trong tinh thÓ chøa mét l−îng
nhá silicat ®Æc tr−ng cho sù kÕt tinh magma
muén.
hydrosphere [7197] : thñy quyÓn.
Mét quyÓn cña Tr¸i ®Êt bao gåm toµn bé
n−íc mÆt vµ n−íc d−íi ®Êt, nh¹t vµ mÆn, ë
d¹ng láng, h¬i vµ r¾n.
hydrospire [7198] : thÓ xo¾n h« hÊp.
CÊu tróc v«i kÐo dµi, v¸ch máng, kh«ng gÊp
nÕp n»m ë phÝa trong cña v¸ch Nô biÓn
(Blastoidea), ë d−íi vµ song song víi r×a ch©n
mµ chøc n¨ng cña nã râ rµng lµ h« hÊp.
hydrospire slit [7199] : khe xo¾n n−íc.
Khe hë theo chiÒu däc cña thÓ xo¾n h« hÊp
ë mét vµi Nô biÓn (Blastoidea) cã khe xo¾n hë
h×nh thµnh trªn bÒ m¨t cña phiÕn tam gi¸c vµ
phÝa táa tia.
hydrostatic [7200] : thñy tÜnh.
¸p lùc thñy tÜnh cña n−íc, ¸p lùc tÜnh cña
cét n−íc trong ®Êt.
hydrostatic components of stress [7201] :
thµnh phÇn øng suÊt thñy tÜnh.
Thµnh phÇn thñy tÜnh cña tr−êng øng suÊt,
nh− nhau theo mäi h−íng.
hydrostatic compression test [7202] : thÝ
nghiÖm nÐn thñy tÜnh.
ThÝ nghiÖm nÐn trong ®ã c¶ ba øng suÊt
chÝnh thµnh phÇn ®Òu b»ng nhau. Khi ®ã quü
®¹o øng suÊt n»m däc theo “®−êng chÐo cña
kh«ng gian øng suÊt” víi σ1 = σ2 = σ3. §¸
cøng ch¾c hÇu nh− cã thÓ chÞu ®−îc nÐn Ðp
thñy tÜnh rÊt lín mµ kh«ng bÞ g·y vì. Trong
khi ®ã, mét sè ®¸ xèp h¬n nh− ®¸ phÊn v«i,
than xèp, lava pumice, ®¸ nói löa phong hãa,...
cã thÓ bÞ Ðp l¹i do cÊu tróc khung x−¬ng cña
chóng bÞ ph¸ hñy. Do ¸p suÊt nÐn Ðp cao, mÉu
®¸ th−êng ®−îc cho vµo èng, hép kim lo¹i kÝn
tr−íc khi ®Ó vµo chÊt láng cña buång ¸p suÊt.
Trªn mÉu th−êng cã g¾n biÕn d¹ng kÕ ®Ó x¸c
®Þnh ®é nÐn Ðp còng nh− thêi ®iÓm ch¶y dÎo
hoÆc g·y vì. X: triaxial compression test.
hydrostatic equilibrium [7203] : c©n b»ng
thñy tÜnh.
hydrostatic head [7204] : cét thñy tÜnh.
ChiÒu cao cña ¸p suÊt th¼ng ®øng b»ng ¸p
suÊt thñy tÜnh t¹i mét ®iÓm cho tr−íc ë mÆt c¾t.
hydrostatic level [7205] : mùc thñy tÜnh.
Mùc n−íc trong giÕng cã thÓ d©ng lªn, d−íi
t¸c dông ¸p suÊt cña tÇng chøa n−íc.
hydrostatic pressure [7206] : ¸p lùc thñy tÜnh.
¸p lùc sinh ra bëi n−íc t¹i mét ®iÓm cho
tr−íc trong mét khèi n−íc ë tr¹ng th¸i ®øng
yªn. ¸p lùc thñy tÜnh cña n−íc d−íi ®Êt h×nh
thµnh bëi träng l−îng cña n−íc ë tÇng trªn,
trong ®íi b·o hßa.
hydrostatic state of stress [7207] : tr¹ng th¸i
øng suÊt thñy tÜnh.
Tr¹ng th¸i øng suÊt khi øng suÊt th¼ng ®øng
trªn mét mÆt ph¼ng ®¹t tíi thÕ c©n b»ng.
306
hydrostatic stress field [7208] : tr−êng øng
suÊt thñy tÜnh.
hydrostatics [7209] : thñy tÜnh.
Mét lÜnh vùc thñy c¬ häc liªn quan víi c¸c
lùc t¹o thÕ c©n b»ng.
hydrostratigraphic unit [7210] : ®¬n vÞ ®Þa
tÇng thñy v¨n.
§Êt ®¸ cã ph¹m vi ph©n bè ®¸ng kÓ vµ c¬
cÊu ®Þa chÊt hîp lý cho mét hÖ thèng thñy v¨n
riªng biÖt.
hydrotalcite [7211] : hydrotalcit.
Kho¸ng vËt khèi thoi mµu tr¾ng nh¹t:
Mg6Al2(CO3)(OH)16.4H2O, l−ìng h×nh víi
manaseit.
hydrotherapy [7212] : thñy liÖu ph¸p, thñy
trÞ liÖu.
Ph−¬ng ph¸p ch÷a bÖnh b»ng n−íc (uèng,
t¾m, ng©m, sóc röa, x«ng b»ng n−íc kho¸ng,
n−íc nãng,...). §n: balneotherapy.
hydrothermal [7213] : nhiÖt dÞch, thñy nhiÖt.
hydrothermal alteration [7214] : biÕn ®æi
nhiÖt dÞch.
Sù biÕn ®æi cña ®¸ hoÆc kho¸ng vËt do t¸c
®éng cña dung dÞch nhiÖt dÞch víi pha r¾n cã
tr−íc.
hydrothermal deposit [7215] : má nhiÖt dÞch.
§−îc thµnh t¹o tõ dung dÞch n−íc nãng cã
nguån gèc magma, ph¸t sinh tõ sù ng−ng ®äng
h¬i n−íc ®−îc gi¶i phãng tõ magma cïng víi
h¬i cã thµnh phÇn hãa häc kh¸c nhau. NhiÖt ®é
dung dÞch nhiÖt dÞch giao ®éng tõ 500oC ®Õn
700oC, nh−ng nãi chung nhá h¬n 400oC, ¸p
suÊt 1 ®Õn 3 kilobar. Dung dÞch nhiÖt dÞch, mét
phÇn lµ dung dÞch keo d−íi t¸c ®éng cña ¸p
suÊt thÊm vµo khe nøt trong ®¸ cña vá Tr¸i ®Êt.
ë ®ã cã sù gi¶m ¸p suÊt, nhiÖt ®é vµ x¶y ra
ph¶n øng hãa häc cña c¸c dung dÞch nhiÖt dÞch
víi sù thµnh t¹o c¸c kho¸ng vËt nhiÖt ®Þch. Dùa
vµo ®iÒu kiÖn thµnh t¹o, vÒ c¬ b¶n cã thÓ chia
ra: .
1- Má nhiÖt dÞch s©u, nhiÖt ®é cao.
2- Má nhiÖt dÞch ®é s©u vµ nhiÖt ®é
trung b×nh.
3- Má nhiÖt dÞch n«ng, nhiÖt ®é thÊp
(epithermal). Trong mét sè c«ng tr×nh cßn cho
r»ng mét sè má nhiÖt dÞch ®−îc thµnh t¹o tõ
nguån n−íc trªn mÆt khi ngÊm xuèng s©u ®−îc
lµm nãng lªn vµ lµm giµu thµnh phÇn quÆng.
Mét sè má nhiÖt dÞch kh¸c ®−îc h×nh thµnh tõ
dung dÞch nhiÖt dÞch cã nguån gèc tõ qu¸ tr×nh
biÕn chÊt.
hydrothermal metamorphism [7216] : biÕn
chÊt nhiÖt dÞch.
Mét kiÓu biÕn chÊt ®Þa ph−¬ng g©y ra bëi sù
thÈm thÊu cña dung dÞch hoÆc khÝ nãng theo
m¹ng khe nøt, lµm biÕn ®æi kho¸ng vËt cña ®¸
v©y quanh. §n: hydrothermal metasomatism.
hydrothermal metasomatism [7217] : biÕn
chÊt trao ®æi nhiÖt dÞch.
§n: hydrothermal metamorphism.
hydrothermal processes [7218] : qu¸ tr×nh
nhiÖt dÞch.
Qu¸ tr×nh liªn quan víi ho¹t ®éng magma
kÌm theo n−íc nãng, siªu nãng, ®Æc biÖt lµ sù
biÕn ®æi, lÊp ®Çy, thay thÕ trong m«i tr−êng
v©y quanh.
hydrothermal stage [7219] : giai ®o¹n
nhiÖt dÞch.
Lµ mét giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh nguéi l¹nh
cña magma, trong ®ã dung thÓ tµn d− ®−îc lµm
giµu n−íc vµ c¸c chÊt dÔ bay h¬i kh¸c. Giíi
h¹n chÝnh x¸c cña giai ®o¹n nhiÖt dÞch ®−îc
c¸c t¸c gi¶ x¸c ®Þnh kh¸c nhau vÒ tæ hîp pha,
nhiÖt ®é, thµnh phÇn, ¸p suÊt h¬i. §a sè cho
r»ng ®ã lµ giai ®o¹n cuèi cïng cña ho¹t ®éng
magma xuÊt hiÖn muén h¬n vÒ thêi gian, nhiÖt
®é thÊp h¬n so víi giai ®o¹n pegmatit
(pegmatittic stage).
hydrothermal synthesis [7220] : tæng hîp
nhiÖt dÞch.
Tæng hîp nh©n t¹o kho¸ng vËt víi sù cã mÆt
cña n−íc ë nhiÖt ®é cao.
hydrothermal water [7221] : n−íc nhiÖt dÞch.
N−íc gÇn mÆt ®Êt, nhiÖt ®é ®ñ cao cã ý
nghÜa vÒ mÆt ®Þa chÊt hoÆc thuû v¨n, cã thÓ
nãng hoÆc kh«ng nãng h¬n ®¸ chøa nã. Bao
gåm n−íc magma vµ n−íc biÕn chÊt, n−íc
®−îc lµm nãng lªn bëi ho¹t ®éng phãng x¹
hoÆc bëi n¨ng l−îng liªn quan víi ®øt gÉy;
n−íc khÝ t−îng ngÊm xuèng tõ tõ chËm ch¹p
®ñ ®Ó tiÕp nhËn nhiÖt ®é cña ®¸ t−¬ng øng víi
gradient ®Þa nhiÖt (®Þa nhiÖt cÊp) b×nh th−êng
vµ sau ®ã vËn ®éng ®i lªn nhanh chãng h¬n vµ
gi÷ l¹i ®−îc nhiÖt ®é cao h¬n b×nh th−êng khi
xuÊt lé trªn mÆt ®Êt; n−íc khÝ t−îng ngÊm
xuèng ®Êt vµ ®−îc nung nãng lªn bëi c¸c ®¸
x©m nhËp ®ang nguéi l¹nh; n−íc cña mét tÇng
n−íc ¸p lùc vµ n−íc biÓn, tÝch luü t¹i mét khu
vùc cña ®¸y biÓn trong vßng tuÇn hoµn
x¸c ®Þnh.
hydrotroilite [7222] : hydrotroilit.
Kho¸ng vËt keo mµu ®en: FeS .nH2O, t¹o
thµnh do vi khuÈn ë ®¸y biÓn trong tr¹ng th¸i
biÕn ®æi vµ h¹n chÕ vËn chuyÓn, biÕn ®æi
nhanh thµnh pyrit æn ®Þnh.
hydrotungstite [7223] : hydrotungstit.
Kho¸ng vËt: H2WO4 .H2O.
hydrougrandite [7224] : hydrougrandit.
Kho¸ng vËt nhãm granat:
(Ca,Mg,Fe)3(Fe,Al)2(SiO4)3-x(OH)4x.
307
hydrous mica [7225] : hydro mica.
§n: hydromica.
hydroxyl bastnaesite [7226] : hydroxyl-
bastnaesit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t ®Õn n©u ®Ëm:
(Ce,La)CO3(OH,F).
hydroxyl ellestadite [7227]:hydroxyl elestadit.
Kho¸ng vËt nhãm apatit:
Ca10(SiO4)3(OH,Cl,F)2.
hydroxyl herderite [7228]: hydroxyl herderit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
CaBe(PO4)(OH).
§ång h×nh víi herderit. §n: hydroherdrite.
hydroxylapatite [7229] : hydroxylapatit.
1- Kho¸ng vËt hiÕm cña nhãm apatit:
Ca5(PO4)3(OH).
2- Kho¸ng vËt apatit, trong ®ã hydroxid cao
h¬n, nhiÒu fluorin vµ clorin h¬n so víi apatit.
§n: hydroxyapatite.
hydrozincite [7230] : hydrozincit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng, x¸m nh¹t hoÆc vµng
nh¹t: Zn5(CO3)2(OH)6, kho¸ng vËt quÆng thø
yÕu cña kÏm vµ thµnh t¹o ë ®íi oxy hãa cña
má kÏm vµ lµ s¶n phÈm biÕn ®æi cña sphalerit.
§n: zinc bloom; calamine; earthy calamine.
hydrozoan [7231] : Thñy tøc (Hydrozoa).
Ruét khoang thuéc mét líp gåm c¸c ®¹i
biÓu th−êng sèng quÇn thÓ, chuyªn hãa h¬n
Bät biÓn, vµ kh«ng cã tÕ bµo ch©m ngøa cïng
èng häng.
hygrophilous [7232] : −a n−íc.
Nãi vÒ mét c¬ thÓ sèng trong m«i tr−êng
Èm −ít. §n: hygrophile, hyglophilic.
hygrophyte [7233] : thùc vËt −a n−íc.
§n: hydrophyte.
hygroscopic capacity [7234] : kh¶ n¨ng hót
Èm.
§n: hygroscopic coefficient.
hygroscopic coefficient [7235] : hÖ sè hót Èm.
Tû sè gi÷a träng l−îng n−íc ®−îc ®Êt ®¸
hÊp phô víi träng l−îng c¸c h¹t cøng cña ®Êt
®¸. H¹t ®Êt ®¸ cµng nhá (nghÜa lµ tæng diÖn
tÝch bÒ mÆt c¸c h¹t cµng lín) th× l−îng Èm hÊp
phô cµng lín. §n: hygroscopic capacity.
hygroscopic moisture [7236] : ®é Èm
hÊp phô.
L−îng h¬i Èm chøa trong ®Êt ®¸ ë ®íi th«ng
khÝ c©n b»ng víi h¬i n−íc trong kh«ng khÝ.
§n: hygroscopic water.
hygroscopicity [7237] : ®é hót Èm, tÝnh
hót Èm.
Kh¶ n¨ng cña ®Êt ®¸ hÊp phô h¬i n−íc tõ
kh«ng khÝ. Ng−êi ta ph©n biÖt.
- §é hót Èm kh«ng hoµn toµn-lµ l−îng h¬i
n−íc ®−îc ®Êt ®¸ hÊp phô tõ ®é Èm t−¬ng ®èi
cña kh«ng khÝ.
- §é hót Èm lín nhÊt lµ l−îng h¬i n−íc tèi
®a ®−îc ®Êt ®¸ hÊp phô trong ®iÒu kiÖn kh«ng
khÝ b·o hßa h¬i n−íc.
- §é hót Èm ®−îc biÓu thÞ b»ng hÖ sè
hót Èm.
X: hygroscopic coefficient. §n: hygroscopic
capacity.
hyolitha [7238] : Mãng ®¸ (Hyolithida).
Mét taxon cÊp cao cña ®éng vËt kh«ng
x−¬ng sèng Paleozoi, nay th−êng ®−îc xem lµ
mét ngµnh hoÆc mét líp cña Th©n mÒm ®· bÞ
diÖt chñng. Nhãm Mãng ®¸ lµ ®éng vËt biÓn ®a
bµo ®èi xøng hai bªn nãi chung cã mét vá nãn,
cã lÏ b»ng aragonit víi lç miÖng ®¬n. PhÇn
th©n mÒm gåm nhiÒu c¬ vµ ruét dµi ngo»n
ngoÌo. Tuæi tõ Cambri sím nhÊt ®Õn
Permi muén.
hypabyssal [7239] : hypabysal.
X©m nhËp magma xuÊt hiÖn ë ®é s©u võa,
kho¶ng trung gian gi÷a ®é s©u lín vµ bÒ mÆt.
hypergene [7240] : biÓu sinh.
hypergene dispersion coefficient [7241] : hÖ
sè ph©n t¸n biÓu sinh (σ).
Lµ tham sè ®Æc tr−ng cho ®é linh ®éng cña
nguyªn tè hãa häc trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh
c¸c vµnh ph©n t¸n tµn d− (eluvi-deluvi).
hypergenesis [7242] : biÓu sinh.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ qu¸ tr×nh phong ho¸
trªn bÒ mÆt cña c¸c ®¸ trÇm tÝch.
§n: retrograde diagenesis; regressive
diagenesis; retrodiagenesis.
hyperglyph [7243] : vÕt h»n phong hãa, vÕt
h»n biÓu sinh.
VÕt h»n h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh
phong ho¸.
hyperpycnal inflow [7244] : dßng cuång l−u.
N−íc ch¶y vµo rÊt m¹nh, xiÕt vµ d÷ déi do
cã dßng xo¸y.
hypersaline [7245] : qu¸ mÆn (muèi).
ChØ l−îng muèi lín h¬n l−îng muèi cña
n−íc biÓn th«ng th−êng. §Æc biÖt cã ®é mÆn
trªn møc thÊp nhÊt mµ t¹i ®ã muèi cã thÓ kÕt
tña.
hyperstrophic [7246] : qu¸ cuén vßng.
Vá Gastropoda mµ vßng cuén ®−îc cuén
trªn mét nãn ®¶o ng−îc ®Ó cho ®Ønh vãt nhän
vÒ phÝa tr−íc h¬n lµ phÝa sau vµ vßng xo¾n bÞ
h¹ xuèng thay v× n©ng lªn. Vá qu¸ cuén vßng
kh«ng dÔ ph©n biÖt víi vá cuén th¼ng, trõ phi
lç miÖng thÊy râ siphon cïng h−íng nh− ®Ønh.
hypidioblast [7247] : b¸n tù h×nh.
H¹t kho¸ng vËt míi h×nh thµnh do biÕn chÊt
308
vµ chØ ph¸t triÓn mét phÇn c¸c mÆt tinh thÓ, ®Æc
tr−ng cho kiÓu ban biÕn tinh.
Ss: idioblast; xenoblast. §n: subidioblast.
hypocenter [7248] : chÊn tiªu ®éng ®Êt.
Trung t©m ph¸t sinh ®éng ®Êt n»m trong
lßng ®Êt, ë ®ã x¶y ra hiÖn t−îng gi¶i táa ®ét
ngét øng suÊt d−íi d¹ng c¸c sãng chÊn ®éng.
hypocrystalline [7249] : kiÕn tróc kh«ng toµn
tinh, kiÕn tróc ¸ kÕt tinh.
hypodeltoid [7250] : phiÕn tam gi¸c d−íi.
PhiÕn tam gi¸c n»m ë phÝa d−íi hËu m«n
trong nhiÒu ®éng vËt Nô biÓn (Blastoidea).
Trong mét sè Nô biÓn cã khe xo¾n hë ë thêi kú
Carbon muén vµ Permi th× phiÕn nµy hoÆc lµ
nhá vµ g¾n kÕt láng lÎo hoÆc lµ teo biÕn
hoµn toµn.
hypodermalium [7251] : gai d−íi da.
Gai ë líp vá cña Bät biÓn phæ biÕn ë bªn
d−íi líp biÓu b× ngoµi.
hypodermis [7252] : líp d¹ng l−íi, líp d−íi
mµng chitin.
1- Líp d¹ng l−íi bªn d−íi vá ngoµi cña vá
Trïng lç.
2- Líp tÕ bµo n»m d−íi tiÕt ra mµng chitin
ngoµi cña ®éng vËt Ch©n ®èt.
hypogastralium [7253] : gai d−íi khoang vÞ.
Gai Bät biÓn phæ biÕn n»m d−íi biÓu b×
trong cña khoang Bät biÓn.
hypogene [7254] : th©m sinh, cã nguån
gèc s©u.
hypogenic [7255] : th©m sinh, cã nguån
gèc s©u (trt).
hypoglyph [7256] : vÕt h»n ®¸y.
VÕt h»n trªn ®¸y cña mét líp trÇm tÝch.
hypolimnion [7257] : tÇng n−íc hå s©u.
Líp n−íc hoÆc tÇng n−íc thÊp nhÊt trong hå
®−îc ®Æc tr−ng bëi nhiÖt ®é kh«ng ®æi (trõ
dßng ch¶y bæ sung, dßng ch¶y vµo) vµ th−êng
n−íc nghÌo oxy hoÆc lµ n−íc hå tï ®äng cña
hå s©u.
hypometamorphism [7258] : biÕn chÊt s©u.
hypoparian [7259] : Bä ba thïy kh«ng cã
®−êng kh©u (Hypoparia).
Thuéc hay liªn quan tíi Bä ba thïy kh«ng
cã ®−êng kh©u ë mÆt vµ nãi chung lµ bÞ mï.
Mét Bä ba thïy kh«ng cã ®−êng kh©u ë mÆt,
cô thÓ lµ bé Hypoparia.
hypopycnal inflow [7260]:dßng ch¶y vµo yÕu.
Dßng ch¶y bæ sung (ch¶y vµo) vµo mét
dßng kh¸c nh−ng l−u l−îng vµ vËn tèc nhá h¬n
cña dßng chÝnh; vÝ dô: n−íc cöa s«ng ®æ ra
biÓn ë thêi gian kh«ng cã lò lôt.
hyposome [7261] : phÇn sau th©n.
PhÇn phÝa sau cña thÓ tÕ bµo n»m bªn d−íi
 d¶i vßng cña nhãm Trïng roi kinh khñng
(Dinoflagellata) kh«ng cã gi¸p.
hypostega [7262] : khoang d−íi gi¸p.
Mét phÇn khoang th©n cña mét c¸ thÓ ®éng
vËt d¹ng Rªu MiÖng m«i (Cheilostomata) n»m
gi÷a mét bät Èn hoÆc khiªn ®Ønh tr−íc vµ n»m
trªn v¸ch mµng.
hypostegal coelom [7263] : khoang c¬ thÓ
d−íi n¾p.
Khoang c¬ thÓ ë phÇn ®Çu cuèi cña v¸ch c¸
thÓ ë nhãm ®éng vËt d¹ng Rªu M«i hÑp
(Stenolaemata).
hypostomal suture [7264] : ®−êng kh©u
d−íi miÖng.
§−êng ghÐp nèi gi÷a r×a tr−íc cña phiÕn
d−íi miÖng vµ mÐp sau cña viÒn r×a tr¸n hoÆc
khiªn trïy ë Bä ba thïy (Trilobita).
hypostome [7265] : phiÕn d−íi miÖng.
1- PhiÕn bông cña vïng ®Çu ë phÝa sau vµ
trªn nã cã miÖng cña Bä ba thïy. §n: labrum.
2- MÊu h×nh lä hoÆc h×nh nãn chøa miÖng
cña Thñy tøc (Hydrozoa).
hypostracum [7266] : líp vá trong.
Líp trong cña thµnh vá ë Th©n mÒm hai
m¶nh do biÓu m« cña líp ¸o tiÕt ra.
hypostratotype [7267] : hypostratotyp, chuÈn
®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn) phô trî.
øng víi chuÈn ®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn)
nguyªn thuû ®−îc x¸c lËp theo c¸c ý nghÜa sau:
309
Bæ sung cho chuÈn ®Þa tÇng nguyªn thuû
(holostratotyp) ®Ó ®Æc tr−ng ®Çy ®ñ h¬n cho
ph©n vÞ hoÆc ranh giíi ®Þa tÇng; më réng kh¸i
niÖm cña ph©n vÞ trong tr−êng hîp chuÈn ®Þa
tÇng nguyªn thñy (holostratotyp) kh«ng ®Çy
®ñ. X: reference section.
hypothesis [7268] : gi¶ thuyÕt.
hypothetical resources [7269] : tµi nguyªn
gi¶ ®Þnh.
Tµi nguyªn kho¸ng s¶n ch−a ®−îc ph¸t hiÖn
nh−ng cã thÓ hy väng t×m thÊy trong mét vïng
má ®· biÕt.
hypothyridid [7270] : lç cuèng d−íi ®Ønh.
Lç cuèng ë Tay cuén n»m bªn d−íi hay trªn
mÆt l−ng cña gê ®Ønh víi ®Ønh nguyªn vÑn.
hypotract [7271] : phÇn sau ®ai.
PhÇn cña Trïng roi kinh khñng
(Dinoflagellata) ë phÝa sau vïng ®ai.
hypozygal [7272] : phiÕn tay nèi.
PhiÕn tay gÇn t©m cña mét cÆp nèi víi nhau
b»ng khíp d©y ch»ng ë HuÖ biÓn.
hypsometric [7273] : ®é cao.
T×nh tõ thuéc vÒ ®é cao, ®o ®é cao.
hypsometry [7274] : ®o ®é cao.
Khoa häc x¸c ®Þnh ®é cao cña mÆt ®Êt so
víi mùc n−íc biÓn b»ng nhiÒu ph−¬ng ph¸p
kh¸c nhau.
hysterosoma [7275] : th©n sau.
§o¹n sau cña c¬ thÓ NhÖn n»m sau ®«i ch©n
thø hai.
 IAEG [7276] : HiÖp héi Quèc tÕ §Þa chÊt
C«ng tr×nh.
ViÕt t¾t cña International Association for
Engineering Geology.
IAEGE [7277] : HiÖp héi Quèc tÕ §Þa chÊt
C«ng tr×nh vµ M«i tr−êng.
ViÕt t¾t cña International Association for
Enginneering Geology and Environment.
IAGC [7278] : HiÖp héi Quèc tÕ §Þa hãa vµ
Hãa häc Vò trô.
ViÕt t¾t cña International Association of
Geochemistry and Cosmochemistry.
IAH [7279] : HiÖp héi Quèc tÕ c¸c nhµ §Þa
chÊt Thñy v¨n.
ViÕt t¾t cña International Association of
Hydrogeologists.
IAHS [7280] : HiÖp héi Quèc tÕ c¸c Khoa häc
Thñy v¨n.
ViÕt t¾t cña International Association of
Hydrological Science.
ianthinite [7281] : ianthinit.
1- Kho¸ng vËt thø sinh, hÖ thoi, mµu tÝm
sÉm: UO2.5UO3.10H2O.
2- Tªn kho¸ng vËt bÞ nhÇm víi wyartit.
ice [7282] : b¨ng.
N−íc ë tr¹ng th¸i r¾n, trong ®iÒu kiÖn khÝ
quyÓn chuÈn, b¨ng ®−îc h×nh thµnh vµ cã ®é tan
ë 0oC. Khi ®ãng b¨ng thÓ tÝch n−íc t¨ng
1/11 lÇn.
ice age [7283] : thêi kú b¨ng hµ.
Thêi gian ho¹t ®éng b¨ng hµ më réng. §n:
glacial epoch; ®Æc biÖt thêi kú b¨ng hµ muén
nhÊt ®−îc biÕt lµ thêi kú Pleistocen.
ice apron [7284] : d¶i ch¾n b¨ng.
Sè l−îng tuyÕt vµ b¨ng máng liªn kÕt víi
s−ên chÝnh cña ®µi b¨ng hay ®µi vßng cña nói
b¨ng.
ice avanche [7285] : khèi b¨ng lë.
Khèi b¨ng vì sôp ®æ theo s−ên dèc th¼ng
®øng.
310
ice barchan [7286] : cån b¨ng l−ìi liÒm.
§ôn b¨ng tõ c¸c tinh thÓ b¨ng cã h×nh
l−ìi liÒm.
iceberg [7287] : nói b¨ng tr«i, khèi b¨ng tr«i.
Khèi b¨ng, t¶ng b¨ng, nói b¨ng tr«i trªn ®¹i
d−¬ng, cã h×nh d¹ng bÊt kú. §−îc t¸ch khái
phÇn ®Çu cña nói b¨ng lín. ChiÒu cao trªn mÆt
biÓn-®¹i d−¬ng lín h¬n 5m, chiÒu dµi h¬n 80m.
ice breccia [7288] : d¨m kÕt b¨ng hµ.
C¸c m¶nh b¨ng tuæi kh¸c nhau, hoÆc c¸c
m¶nh vôn b¨ng hµ gãc c¹nh víi tuæi thµnh t¹o
cã thÓ so s¸nh ®−îc, bÞ ®ãng b¨ng víi nhau.
ice cap [7289] : mòi b¨ng.
B¨ng vµ tuyÕt phñ trªn nh÷ng nói cã d¹ng
vßm hay d¹ng tÊm hoÆc b¨ng-tuyÕt phñ ë trªn
vïng ®Êt B¾c Cùc. B¨ng tuyÕt tr¶i dµi theo mäi
h−íng víi diÖn tÝch kho¶ng 50.000km2. Mò
b¨ng th−êng ®−îc coi lµ nhá h¬n líp phñ (¸o
choµng b¨ng).
ice cave [7290] : ®éng b¨ng, hang b¨ng.
Hang tù nhiªn hay nh©n t¹o tån t¹i trong ®iÒu
kiÖn khÝ hËu mµ b¨ng tån t¹i quanh n¨m.
ice contact delta [7291] : ch©u thæ tiÕp xóc
b¨ng hµ.
§ång b»ng ch©u thæ n»m gi÷a s−ên thung
lòng vµ giíi h¹n b¨ng hµ, do s«ng t¹o thµnh khi
ch¶y vµo thung lòng ®ã.
ice cover [7292] : líp phñ b¨ng.
Líp phñ cña b¨ng hµ lªn bÒ mÆt ®Êt cã chiÒu
dµy ®¸ng kÓ (ë thêi ®iÓm hiÖn nay).
ice dome [7293] : vßm b¨ng.
1- Líp phñ b¨ng néi ®Þa (b¨ng trªn ®Êt liÒn)
®−îc n©ng cao d¹ng vßm trßn, s−ên h¬i tho¶i
nghiªng. C¸c vßm b¨ng nµy cã diÖn tÝch phñ
trªn 10.000 km2.
2- TÝch tô b¨ng hµ ë Candera.
ice layer [7294] : líp b¨ng.
ice lens [7295] : líp b¨ng máng.
ice mantle [7296] : líp phñ b¨ng.
§n: ice sheet.
 ice margin drainage [7297] : s«ng ngßi tiÕp
cËn s«ng b¨ng.
M¹ng s«ng ngßi däc theo s−ên b¨ng hµ hay
phÝa tr−íc b¨ng hµ.
ice margin lake [7298] : hå b¨ng.
Hå n»m gi÷a d¶i b¨ng hµ vµ v¸ch thung lòng
hoÆc gi÷a c¸c c¸nh cña b¨ng hµ, n−íc hå lµ
n−íc b¨ng tan cung cÊp.
ice piedmont [7299] : c¸nh ®ång b¨ng.
Khèi l−îng b¨ng n»m trªn s−ên tho¶i h−íng
ra biÓn, phñ trªn d¶i bê biÓn ®Êt thÊp.
ice plateau [7300] : cao nguyªn b¨ng.
MiÒn ®Êt cao nguyªn cã b¨ng phñ, phÝa trªn
cïng cña bÒ mÆt gÇn nh− b»ng ph¼ng, phÝa s−ên
dèc hoÆc tiÕp xóc víi ®¹i d−¬ng.
ice rafting [7301] : b¨ng tr«i.
Qu¸ tr×nh vËn chuyÓn cña c¸c m¶nh ®¸ thuéc
tÊt c¶ c¸c cÊp kÝch th−íc trªn bÒ mÆt hay trong
c¸c ®¶o b¨ng tr«i.
ice scour lake [7302] : hå b¨ng tÝch.
Hå b¨ng tÝch chiÕm cø l−u vùc hay bån ®Þa
cã nÒn ®¸ bÞ x©m thùc do b¨ng.
ice sheet [7303] : líp phñ b¨ng.
Líp b¨ng hµ cã chiÒu dµy ®¸ng kÓ, diÖn tÝch
h¬n 50000 km2, phñ liªn tôc vµ ®Òu mäi h−íng
lªn toµn bé mÆt ®Êt. Líp phñ b¨ng ngµy nay
®−îc coi lµ chØ cã ë B¾c Cùc song tr−íc ®Êy cã
thÓ vµo Pleistocen, b¨ng hµ phñ phÇn lín B¾c
Mü vµ B¾c ©u.
ichnofacies [7304] : t−íng di tÝch sinh vËt.
KiÓu t−íng trÇm tÝch cã chøa c¸c biÓu hiÖn
ho¸ ®¸ ho¹t ®éng sèng cña ®éng vËt.
ichnofossil [7305] : ho¸ th¹ch dÊu vÕt.
§n: trace fossil.
ichnology [7306] : dÊu vÕt häc.
M«n nghiªn cøu hãa th¹ch dÊu vÕt, cô thÓ lµ
nghiªn cøu c¸c dÊu vÕt sinh ho¹t cña c¸c sinh
vËt cæ ®· hãa th¹ch. Bao gåm c¶ cæ dÊu vÕt häc
(palichnology) vµ t©n dÊu vÕt häc (neoich-
nology).
ichthyolith [7307] : ichthyolit.
Mét d¹ng hiÓn vi cña c¸c m¶nh vôn x−¬ng
c¸, ®Æc biÖt cã mÆt trong c¸c trÇm tÝch
biÓn kh¬i.
icing mound [7308] : gß b¨ng, ô b¨ng.
Gß hay ô b¨ng nhá trªn líp b¨ng bÒ mÆt, cã
thÓ ®−îc h×nh thµnh do líp b¨ng o»n vµ tråi lªn
do ¸p suÊt thñy tÜnh cña n−íc.
idaite [7309] : idait.
Kho¸ng vËt: Cu3FeS4, nh−ng gÇn Cu5FeS6.
identified subeconomic resources [7310] : tµi
nguyªn cËn kinh tÕ x¸c ®Þnh.
Tµi nguyªn kho¸ng s¶n ch−a ph¶i lµ tr÷
l−îng x¸c ®Þnh nh−ng cã thÓ trë thµnh tr÷ l−îng
311
x¸c ®Þnh khi cã sù thay ®æi ®iÒu kiÖn ph¸p luËt
vµ kinh tÕ. §n: conditional resources.
idioblast [7311] : biÕn tinh tù h×nh.
Kho¸ng vËt cña ®¸ biÕn chÊt, h×nh thµnh do
t¸i kÕt tinh vµ giíi h¹n bëi nh÷ng mÆt tinh thÓ
hoµn chØnh. Lµ lo¹i ban biÕn tinh.
Ss: hypidioblast; xenoblast.
idioblastic series [7312] : lo¹t biÕn tinh
tù h×nh.
Toµn bé nh÷ng tinh thÓ kÕt tinh hoµn chØnh
(tù h×nh) do biÕn chÊt trao ®æi ë tr¹ng th¸i cøng,
cã quan hÖ lÉn nhau vµ ®−îc xÕp vµo mét lo¹t
cÊu tróc nµo ®ã.
idiochromatic [7313] : tù s¾c.
Mµu cña kho¸ng vËt do thµnh phÇn hãa häc
cña nã t¹o nªn. Ss: allochromatic.
idiomorphic granular [7314] : h¹t tù h×nh.
idiotopic [7315] : tù h×nh.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ kiÓu kiÕn tróc cña lo¹i
®¸ trÇm tÝch kÕt tinh, trong ®ã thµnh phÇn t¹o ®¸
hÇu hÕt lµ nh÷ng tinh thÓ tù h×nh. Tuy nhiªn,
còng dïng ®Ó chØ lo¹i ®¸ nh− trÇm tÝch muèi, xi
m¨ng nguån ho¸ häc, ®¸ v«i hay dolomit t¸i kÕt
tinh cã kiÓu kiÕn tróc nh− vËy.
idocrase [7316] : idocras.
§n: vesuvianite.
idrialite [7317] : idrialit.
Kho¸ng vËt hydro carbon: C22H14, tr−íc ®©y
cã c«ng thøc C24H18. Idrialit t¹o thµnh do sù kÕt
hîp cña thÇn sa víi sÐt. §n: curtisite.
IGC [7318] : Héi nghÞ §Þa chÊt Quèc tÕ.
ViÕt t¾t cña International Geological
Congress. Héi nghÞ toµn thÓ lín nhÊt cña c¸c
nhµ ®Þa chÊt trªn kh¾p hµnh tinh ®−îc tæ chøc 4
n¨m mét lÇn. Héi nghÞ lÇn thø nhÊt ®−îc tæ chøc
t¹i Pari vµo n¨m 1878, cã 310 ng−êi tham gia.
Héi nghÞ lÇn thø 31 (Héi nghÞ cuèi cïng cña thÕ
kû 20) ®−îc tiÕn hµnh th¸ng 8/2000 t¹i thµnh
phè Rio de Janeiro (Brazil) cã trªn 7000 ng−êi
tham dù (ViÖt Nam cã 6 ng−êi) víi chñ ®Ò “§Þa
chÊt vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nh÷ng th¸ch thøc
cña thiªn niªn kû thø 3”.
igneo contact shoreline [7319] : ®−êng bê
tiÕp xóc víi ®¸ x©m nhËp.
§−êng bê h×nh thµnh do sù ch×m ngËp tõng
phÇn cña s−ên cßn l¹i t−¬ng ®èi dèc, khi c¸c líp
yÕu h¬n tiÕp xóc víi ®¸ x©m nhËp bÞ di chuyÓn
®i.
igneous [7320] : magma.
§¸ hoÆc kho¸ng vËt ®«ng ®Æc tõ mét khèi vËt
chÊt bÞ nãng ch¶y hoÆc nãng ch¶y mét phÇn
nghÜa lµ tõ magma; ¸p dông cho c¶ qu¸ tr×nh
dÇn tíi, liªn quan tíi sù thµnh t¹o nh− vËy cña
c¸c ®¸. §¸ magma lµ mét trong ba nhãm ®¸
chÝnh, hai nhãm cßn l¹i lµ biÕn chÊt vµ trÇm
tÝch. Tªn gäi tõ ch÷ Latinh ignis nghÜa lµ löa.
X: magmatic; plutonic; hypabyssal;
extrusive. §n: pyrogenous (pyrogenic).
igneous breccia [7321] : d¨m kÕt magma.
1- Lo¹i d¨m kÕt ®−îc thµnh t¹o tõ c¸c m¶nh
vôn ®¸ magma.
2- TÊt c¶ c¸c lo¹i d¨m kÕt ®−îc h×nh thµnh tõ
qu¸ tr×nh magma, vÝ dô nh− d¨m kÕt nói löa.
ignition loss [7322] : l−îng mÊt khi nung.
L−îng vËt chÊt bÞ mÊt do thÝ nghiÖm nung.
iimoriite [7323] : imoriit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Y5(SiO4)3(OH)3.
ikaite [7324] : ikait.
Kho¸ng vËt tr¾ng phÊn: CaCO3.6H2O.
ikunolite [7325] : ikunolit.
Kho¸ng vËt: Bi4(S,Se)3. Ss: laitakarite.
ilesite [7326] : ilesit.
Kho¸ng vËt mµu xanh:
(Mn,Zn,Fe)SO4.4H2O.
ilimaussite [7327] : ilimausit.
Kho¸ng vËt: Ba2Na4CeFeNb2Si8O28.5H2O.
illidromica [7328] : mét biÕn thÓ cña
hydromica.
Lo¹i hydromica nghÌo kali vµ giµu n−íc.
Còng cã nghÜa lµ mét lo¹i kho¸ng vËt sÐt cã
thµnh phÇn trung gian gi÷a ilit vµ monmorilonit.
illite [7329] : ilit.
1- Tªn chung cña nhãm kho¸ng vËt sÐt t−¬ng
tù mica ph©n bè réng r·i trong trÇm tÝch sÐt.
Chóng cã thµnh phÇn vµ cÊu tróc gi÷a muscovit
vµ monmorilonit vµ cã c«ng thøc chung lµ:
(H3O,K)y(Al4.Fe4.Mg4.Mg6)(Si8y.Aly)O10(OH)4.
trong ®ã y = 1-1,5. Ilit chøa kali Ýt h¬n vµ
nhiÒu n−íc h¬n mica vµ nhiÒu kali h¬n kaolinit
vµ monmorilonit, n»m trung gian gi÷a kaolin vµ
monmorilonit.
2- Kho¸ng vËt nhãm ilit, gåm nh÷ng kho¸ng
vËt cã thµnh phÇn hãa gièng muscovit hoÆc
hydrat muscovit nh−ng tia X th× yÕu h¬n.
illuviation [7330] : tÝch tô bïn.
Lµ mét tËp hîp trong tÇng thÊp h×nh thµnh
bëi qu¸ tr×nh hßa tan, ph¸ hñy vËn chuyÓn vËt
liÖu tõ tÇng trªn trong qu¸ tr×nh eluvi (hßa tan,
vËn chuyÓn sÐt). Tt: illuvial.
illuvium [7331] : iluvi, bïn tÝch.
ilmajokite [7332] : ilmajokit.
Kho¸ng vËt:
(Na,Ca,Ba)10Ti5Si14O22(OH)44.nH2O.
ilmenite [7333] : ilmenit.
Kho¸ng vËt khèi mÆt thoi mµu ®en s¾t, mê
®ôc, lµ kho¸ng vËt quÆng cña titan. Ilmenit lµ
kho¸ng vËt phô trong ®¸ magma basic (gabro vµ
norit) vµ tËp trung trong sa kho¸ng. §n: titanic
312
iron ore; mohsite.
ilmenomagnetite [7334] : ilmenomagnetit.
1- Magnetit víi ilmenit vi mäc xen.
2- Titan maghemit kÕt hîp víi ilmenit.
ilmenorutile [7335] : ilmenorutil.
Kho¸ng vËt mµu ®en: (Ti,Nb,Fe)3O6.
ilsemanite [7336] : ilsemanit.
Kho¸ng vËt mµu ®en, ®en-xanh, hoÆc xanh:
Mo3O8.nH2O(?).
ilvaite [7337] : ilvait.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu n©u nh¹t ®Õn ®en:
CaFe2+2Fe+3(SiO4)2(OH), quan hÖ víi epidot
vµ lu«n chøa Ýt mangan h¬n epidot. §n: lievrite;
yenite.
ILWIS [7338] : phÇn mÒm GiS.
ViÕt t¾t: Integrated Land and Water
Information System. PhÇn mÒm GIS kÕt hîp xö
lý ¶nh viÔn th¸m cña ITC thuéc Tr−êng ®¹i häc
Th¸m kh«ng vµ Khoa häc Tr¸i ®Êt, Hµ Lan
(Institute for Aerospace Survey and Earth
Sciences, Netherlands).
image [7339] : h×nh, h×nh ¶nh, ¶nh.
C¸c b¶n vÏ b»ng m¸y tÝnh cã thÓ ®−îc l−u tr÷
l¹i d−íi d¹ng vect¬ hay image. VÝ dô c¸c b¶n vÏ,
b¶n ®å cña AUTOCAD, MAPINFO,...lµ c¸c b¶n
vÏ d−íi d¹ng vect¬. C¸c b¶n ®å ®−îc quÐt vµo
b»ng m¸y quÐt (scanner) lµ c¸c b¶n ¶nh (image).
Cã thÓ chuyÓn ®æi tõ d¹ng nµy sang d¹ng kia
b»ng c¸c phÇn mÒm chuyªn dông (Correl Draw,
Micro Station...).
image analysis [7340] : ph©n tÝch, gi¶i thÝch
¶nh ®Ó x¸c ®Þnh c¸c néi dung cña ¶nh.
image enhancement [7341] : qu¸ tr×nh lµm
t¨ng chÊt l−îng ¶nh.
T¨ng chÊt l−îng ¶nh th«ng qua c¸c ph−¬ng
ph¸p nh− läc nhiÒu, t¨ng ®é nÐt, v.v.
image processing [7342] : xö lý ¶nh.
Trong ®å häa m¸y tÝnh, ®©y lµ qu¸ tr×nh sö
dông m¸y tÝnh ®Ó t¨ng hoÆc gi¶m ®é t−¬ng
ph¶n, thay ®æi mµu s¾c ®Ó h×nh dÔ ph©n tÝch
h¬n, hiÖu chØnh qu¸ mê hoÆc qu¸ râ, vµ ph¸c
th¶o c¸c ®èi t−îng ®Ó dÔ nhËn diÖn chóng.
image restoration [7343] : qu¸ tr×nh chØnh
lý ¶nh.
Bao gåm c¶ chØnh lý sai sè thu tÝn hiÖu cña
®Çu thu (sensor).
imandrite [7344] : imandrit.
Kho¸ng vËt hä lovozerit:
Na12Ca3F+32(Si6 O18)2.
imbrication [7345] : xÕp ngãi, vÈy c¸.
KiÓu kiÕn tróc trÇm tÝch cã c¸c m¶nh vôn
d¹ng kÐo dµi hoÆc h×nh ®Üa nghiªng theo h−íng
t¹o mét gãc nhÊt ®Þnh so víi mÆt ph©n líp.
imerinite [7346] : imerinit.
 Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng kh«ng mµu ®Õn
mµu xanh cña nhãm amphibol:
Na2(Mg,Fe)2Si8O22(O,OH)2
quan hÖ víi ichterit.
imgreite [7347] : imgreit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: NiTe (?).
imhofite [7348] : imhofit.
Kho¸ng vËt: Tl6CuAs16O40.
immature [7349] : ch−a tr−ëng thµnh,
niªn thiÕu.
1- §Þa h×nh hay khu vùc cã ®Æc ®iÓm ch−a
®¹t ®Õn giai ®o¹n tr−ëng thµnh, vÝ dô: thung
lòng hay m¹ng s«ng suèi trªn mùc c¬ së, ®é
nghiªng cña s−ên lín.
2- Lo¹i vËt liÖu trÇm tÝch sÐt cã c¸c ®Æc ®iÓm
trung gian gi÷a sÐt vµ phiÕn sÐt.
3- Giai ®o¹n ®Çu tiªn tiÕn tíi æn ®Þnh ®Æc
tÝnh kiÕn tróc cña ®¸ trÇm tÝch.
immaturity [7350] : thêi kú niªn thiÕu.
Thêi kú giai ®o¹n x©m thùc hay thêi kú ph¸t
triÓn cña ®Þa h×nh bÒ mÆt ch−a ®¹t ®Õn ®é chÝn
muåi, ch−a tr−ëng thµnh.
immersion liquid [7351] : dung dÞch nhóng.
ChÊt láng cã chØ sè chiÕt suÊt ®· biÕt, sö
dông ®Ó x¸c ®Þnh chiÕt suÊt kho¸ng vËt.
§n: index liquid.
immersion method [7352]:ph−¬ng ph¸p nhóng.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh chØ sè chiÕt suÊt
kho¸ng vËt b»ng c¸ch nhóng mÉu trong chÊt
láng chiÕt suÊt ®· biÕt.
imogolite [7353] : imogolit.
Kho¸ng vËt sÐt d¹ng sîi song song, cã c«ng
thøc chung: 1,1SiO2 .Al2O3.2,3-2,8H2O.
impact crater [7354] : miÖng nói löa do
va ch¹m.
MiÖng nói löa (hay crater) thµnh t¹o trªn bÒ
mÆt do t¸c ®éng cña mét vËt thÓ kh¸c ngoµi vò
trô (nh− sao chæi, thiªn th¹ch, v.v.) mµ b¶n chÊt
cña nã ch−a ®−îc biÕt râ.
impact erosion [7355] : x©m thùc, bµo mßn do
va ch¹m.
Sù mµi mßn cña ®¸, m¶nh ®¸ do t¸c dông
thæi cña giã. C¸c m¶nh ®¸ v¨ng ra l¹i cä x¸t,
mµi vµo líp ®¸ lµm cho ®¸ mßn vµ xãi dÇn.
impedance [7356] : trë kh¸ng.
(®vl) Tham sè ®iÖn quan träng ®−îc sö dông
trong th¨m dß ®iÖn; Tham sè ®−îc sö dông ®Ó
®¸nh gi¸ m«i tr−êng truyÒn sãng ®Þa chÊn vµ lµ
tÝch cña tèc ®é truyÒn sãng vµ mËt ®é.
impermeability [7357]:tÝnh kh«ng thÊm n−íc.
TÝnh chÊt cña ®Êt ®¸ kh«ng cho chÊt láng di
chuyÓn qua d−íi t¸c dông cña ¸p lùc.
§n : impermeable.
impervious [7358] : kh«ng thÊm n−íc.
313
§Êt ®¸ cã cÊu t¹o ®Æc sÝt kh«ng cã kh¶ n¨ng
cho n−íc thÊm qua. §n: impermeable.
impervious boundary [7359] : biªn c¸ch n−íc.
Ranh giíi ph©n bè cña tÇng chøa n−íc, n¬i
tiÕp xóc víi ®Êt ®¸ c¸ch n−íc.
imperviousness [7360]:tÝnh kh«ng thÊm n−íc.
impregnation ore [7361] : quÆng x©m t¸n,
tiªm nhËp.
impure arkose [7362] : arkos kh«ng tinh
khiÕt; ®¸ arkos kh«ng ®iÓn h×nh.
Lo¹i c¸t kÕt (®Æc biÖt lµ graywack) cã thuéc
tÝnh tréi feldspar, nh−ng l¹i kh«ng ph¶i lµ ®¸
arkos; ®Æc biÖt lµ ®èi víi lo¹i c¸t kÕt cã chøa 25-
90% feldspar vµ c¸c m¶nh vôn ®¸ magma, 10-
50% mica vµ m¶nh vôn ®¸ biÕn chÊt, vµ 0-65%
th¹ch anh, phiÕn silic. §n: dirty arkose.
inactive volcano [7363] : nói löa kh«ng
ho¹t ®éng.
Nói löa kh«ng thÊy sù phun trµo.
inaglyite [7364] : inaglyit.
Kho¸ng vËt: Cu3(Ir,Pt)8S16, ph¸t triÓn xen kÏ
chÆt chÏ víi c¸c kho¸ng vËt Pt trong ®¸
siªu mafic.
inarticulate [7365] : kh«ng khíp, (líp) Tay
cuén kh«ng khíp (Inarticulata).
Vá mét lo¹i Tay cuén cã c¸c m¶nh nèi víi
nhau b»ng c¬, chø kh«ng ph¶i b»ng bé b¶n lÒ;
c¸c tay cuén thuéc mét líp cã vá b»ng chÊt
chitinophosphat hoÆc chÊt v«i nèi víi nhau nh−
®· nãi bªn trªn.
incaite [7366] : incait.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Pb4FeSn4Sb2S15.
incertae sedis [7367] : vÞ trÝ kh«ng x¸c ®Þnh.
ThuËt ng÷ dïng cho mét hãa th¹ch hoÆc mÉu
hiÖn ®¹i mµ vÞ trÝ ph©n lo¹i xem nh− kh«ng
ch¾c ch¾n.
inch [7368] : inch.
§¬n vÞ ®o chiÒu dµi b»ng 1/12 foot. Mét inch
b»ng 2,54cm.
incised meander [7369] : khóc uèn do
®µo khoÐt.
Khóc uèn cong cò cña s«ng ®−îc ®µo s©u
lßng do sù trÎ hãa vµ do ®ã Ýt nhiÒu ®−îc ®ãng
kÝn hay bao quanh bëi c¸c s−ên thung lòng.
incision [7370] : khoÐt s©u, khÝa s©u, kh¾c s©u,
®µo s©u.
Qu¸ tr×nh dßng ch¶y ®µo s©u lßng, t¹o nªn
thung lòng hÑp, cã s−ên dèc ®øng, nhÊt lµ khi vá
Tr¸i ®Êt ®−îc n©ng lªn t−¬ng ®èi; T−¬ng tù nh−
vËy, qu¸ tr×nh khÝa s©u c¸c m−¬ng r·nh hÑp,
thµnh dèc ®øng trªn s−ên lôc ®Þa, t¹o thµnh c¸c
hÎm (canyon) d−íi ®¹i d−¬ng.
incisor [7371] : mÊu r¨ng, r¨ng cöa.
1- MÊu cã bÒ mÆt nhai ë trªn thïy hµm cña
hµm ®éng vËt Vá gi¸p (Crustacea).
2- Mét trong nh÷ng r¨ng tr−íc cña Thó
kh«ng ®−îc chuyªn hãa l¾m vµ ë ®¹i bé phËn
®−îc thay thÕ trong cuéc ®êi cña mét c¸ thÓ.
inclination [7372] : gãc nghiªng.
Gãc gi÷a vect¬ c−êng ®é tõ tr−êng toµn phÇn
cña Tr¸i ®Êt T vµ thµnh phÇn n»m ngang H (h×nh
chiÕu cña vect¬ T lªn mÆt ph¼ng n»m ngang)
cña tr−êng ®Þa tõ.
inclination of failure plane, critical [7373] :
gãc, ®é nghiªng tíi h¹n cña mÆt tr−ît.
inclinometer [7374] : thiÕt bÞ ®o nghiªng.
1-(®cctr) ThiÕt bÞ x¸c ®Þnh sù dÞch chuyÓn
ngang cña c¸c líp ®Êt, m¸i dèc, v.v.
2-(®vl) Lo¹i thiÕt bÞ ®−îc sö dông trong ®Þa
vËt lý ®Ó ®o ®é nghiªng cña giÕng khoan; ThiÕt
bÞ sö dông trong th¨m dß tõ ®Ó ®o gãc tõ
khuynh.
inclosed meander [7375] : khóc uèn ®µo,
khoÐt kiÓu mãng ngùa.
Khóc uèn cong cña s«ng ®−îc h×nh thµnh do
qu¸ tr×nh kh¾c, ch¹m, khoÐt.
§n: incised meander.
inclusions [7376] : bao thÓ.
incomings [7377] : thu vÒ, doanh thu, thu nhËp.
incomplete closure [7378] : ®ãng, khÐp l¹i
kh«ng kÝn, kh«ng hÕt.
C¸c khe nøt, vi khe nøt, h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn d−íi t¸c ®éng cña t¶i träng, cïng víi biÕn
d¹ng vÜnh cöu. Sau khi dì t¶i, do biÕn d¹ng vÜnh
cöu trªn mµ chóng kh«ng thÓ ®ãng, khÐp kÝn l¹i
nh− tr−íc ®−îc n÷a.
incomplete ripple mark [7379] : dÊu vÕt gîn
sãng kh«ng hoµn chØnh.
KiÓu bÒ mÆt dÊu vÕt gîn sãng cã c¸c ®Ønh
sãng biÖt lËp, nh− lo¹i ®−îc h×nh thµnh do thiÕu
nguån cung cÊp c¸t. §n: starved ripple mark.
increment [7380] : t¨ng tr−ëng.
incurrent canal [7381] : kªnh hót n−íc.
§n: inhalant canal.
indelta [7382] : ch©u thæ nhá.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë Australia ®Ó chØ vïng
®Êt liÒn do s«ng chia c¾t.
independent [7383] : ®éc lËp, kh«ng phô
thuéc.
independent ovicell [7384] : æ trøng ®éc lËp.
æ trøng cña ®éng vËt d¹ng Rªu ph¸t triÓn
®éc lËp ë c¸ thÓ ë xa.
inderborite [7385] : inderborit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
CaMg[B3O3(OH)5]2.6H2O.
B dïng lµm dÊu hiÖu ®Ó t×m kiÕm quÆng gäi lµ
inderite [7386] : inderit.
Kho¸ng vËt: Mg3O3(OH)5.5H2O. §n: leserit.
index [7387] : chØ sè.
314
index contour [7388] : c¸c ®−êng ®ång møc
cã ®¸nh chØ sè.
§Ó b¶n ®å dÔ xem kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c
®−êng ®¼ng trÞ ®Òu cã ghi gi¸ trÞ ®−êng. Th«ng
th−êng chØ sè ®−îc ®¸nh c¸ch 4 ®−êng.
index fossil [7389] : hãa th¹ch ®Þnh tÇng.
Hãa th¹ch gióp nhËn d¹ng vµ ®Þnh tuæi líp ®¸
hoÆc mÆt c¾t chøa hãa th¹ch, nhÊt lµ taxon hãa
th¹ch nµo (nãi chung lµ gièng, hiÕm h¬n lµ loµi)
kÕt hîp ®−îc sù ph©n biÖt râ vÒ h×nh th¸i víi sù
phæ biÕn réng r·i hoÆc phong phó trong trÇm
tÝch vµ ®−îc ®Æc tr−ng b»ng sù ph©n bè ®Þa lý
réng kh¾p, thËm chÝ trªn toµn thÕ giíi vµ b»ng
sù ph©n bè ®Þa tÇng h¹n chÕ, mµ nã thÓ hiÖn
tÝnh ®¼ng thêi gÇn ®óng. Hãa th¹ch ®Þnh tÇng tèt
nhÊt gåm nh÷ng sinh vËt b¬i léi hoÆc tr«i næi,
tiÕn hãa nhanh vµ ph©n bè réng, nh− Bót ®¸ vµ
Cóc ®¸. Hãa th¹ch nµy kh«ng nhÊt thiÕt hoÆc lµ
chØ h¹n chÕ, hoÆc lµ t×m thÊy trong tÊt c¶ c¸c
phÇn cña tÇng ®¸. §n: key fossil, type fossil.
index liquid [7390] : chØ sè láng.
index mineral [7391] : kho¸ng vËt chØ thÞ.
Nh÷ng tËp hîp kho¸ng vËt céng sinh xuÊt
hiÖn trong ®¸ chØ thÞ cho ®iÒu kiÖn nhiÖt - ®éng
biÕn chÊt ®Æc tr−ng cña chóng.
index of refraction [7392] : chØ sè khóc x¹.
Trong quang häc tinh thÓ, trÞ sè biÓu thÞ tû sè
cña tèc ®é ¸nh s¸ng trong ch©n kh«ng vµ tèc ®é
¸nh s¸ng trong tinh thÓ. Ký hiÖu qui −íc lµ n.
YÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn chØ sè khóc x¹ lµ b−íc
sãng, nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt. §n: refraction index.
index plasticity [7393] : chØ sè dÎo.
§n: plasticity index.
index zone [7394] : ®íi ®¸nh dÊu, ®íi chØ thÞ.
Mét líp hoÆc tËp hîp c¸c líp, ®−îc nhËn biÕt
bëi c¸c ®Æc ®iÓm cæ sinh hoÆc th¹ch häc, cã thÓ
theo dâi trong kh«ng gian vµ cã vÞ trÝ x¸c ®Þnh
trong mÆt c¾t ®Þa tÇng.
indialite [7395] : indialit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Mg2Al4Si5O18.
indianaite [7396] : indianait.
Kho¸ng vËt sÐt mµu tr¾ng, ®Æc tr−ng lo¹i
haloysit s¹ch ë vïng Lawrence county, Ên §é.
indicated ore [7397] : quÆng ch¾c ch¾n cã.
indicated reserve [7398] : tr÷ l−îng
ch¾c ch¾n.
indicator element [7399] : nguyªn tè chØ thÞ.
DÞ th−êng ®Þa hãa ®−îc ph¸t hiÖn theo mét
hoÆc mét nhãm nguyªn tè ®Æc tr−ng cho tõng
kiÓu má quÆng. C¸c nguyªn tè ®Æc tr−ng cã thÓ
nguyªn tè chØ thÞ. Chóng cã thÓ lµ nguyªn tè t¹o
quÆng hoÆc nguyªn tè ®i kÌm. Nguyªn tè t¹o
quÆng mang tÝnh chØ thÞ gäi lµ nguyªn tè chØ thÞ
trùc tiÕp, nguyªn tè ®i kÌm gäi lµ nguyªn tè chØ
thÞ gi¸n tiÕp.
indicator plant [7400] : thùc vËt chØ thÞ.
Mét lo¹i c©y mµ sù cã mÆt chØ thÞ cho tÝnh
chÊt cña ®Êt ë mét vïng, cô thÓ lµ ®é mÆn hay
®é kiÒm cña ®Êt, møc ®é b·o hßa cña mét ®íi
®Êt, hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c. Còng cã thÓ chØ thÞ
cho sù cã mÆt cña mét kim lo¹i, hay mét nguyªn
tè nhÊt ®Þnh. §n: plant indicator.
indicatrix [7401] : mÆt quang suÊt.
MÆt ph¼ng cã d¹ng elipsoid ba trôc, elipsoid
trßn xoay hoÆc mÆt cÇu, ®Æc tr−ng cho chØ sè
chiÕt suÊt cña tinh thÓ. §n: optic indicatrix.
indicolite [7402] : indicolit.
Lo¹i tourmalin mµu xanh-chµm (xanh s¸ng
®Õn ®en-xanh nh¹t), lµm ®¸ quý. §n: indigolite.
indigirite [7403] : indigirit.
Kho¸ng vËt: Mg2 Al2(CO3)4(OH)2.15H2O.
indigo copper [7404] : ®ång mµu chµm.
§n: covellite.
indigolite [7405] : indigolit.
§n: indicolite.
indirect indicator element [7406] : nguyªn tè
chØ thÞ gi¸n tiÕp.
X: indicator element.
indirect indicator of prospecting [7407] : chØ
thÞ t×m kiÕm gi¸n tiÕp.
X: indicator element.
indirect stratification [7408] : ph©n tÇng
thø sinh.
§n: secondary stratification.
indirect tensile strength test [7409] : thÝ
nghiÖm kÐo gi¸n tiÕp.
ThÝ nghiÖm gi¸n tiÕp x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo
cña ®Êt, ®¸. Trong tr−êng øng suÊt hai trôc
(σ3 = 0), ®¸ th−êng bÞ g·y vì khi øng suÊt ®¹t
®Õn gi¸ trÞ søc bÒn kÐo ®¬n trôc cña chóng ngay
c¶ khi mét trong hai øng suÊt chÝnh lµ øng suÊt
kÐo cßn øng suÊt kia lµ øng suÊt nÐn, víi ®iÒu
kiÖn lµ øng suÊt nÐn lu«n nhá h¬n 1/3 øng suÊt
kÐo. §iÒu nµy cho phÐp x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo
cña ®¸ b»ng nh÷ng ®o¹n lâi khoan kh«ng cÇn
gia c«ng vµ b»ng thiÕt bÞ chÊt t¶i ®¬n gi¶n kiÓu
nh− thÝ nghiÖm chÊt t¶i Brazin. X: Brazilian test.
Cã hai ®Æc ®iÓm vµ còng lµ h¹n chÕ cña ph−¬ng
ph¸p nµy. §ã lµ øng suÊt kÐo cùc ®¹i biÕn ®æi
kh«ng ®ång nhÊt trong mÉu, kh«ng gièng nh−
trong thÝ nghiÖm kÐo trùc tiÕp, vµ ph¶i tiÕn hµnh
tÝnh to¸n trªn c¬ së c¸c gi¶ thiÕt ®µn håi. Thuéc
hä c¸c thÝ nghiÖm kÐo gi¸n tiÕp cã thÝ nghiÖm
chÊt t¶i Brazin, thÝ nghiÖm chÊt t¶i ®iÓm, thÝ
nghiÖm chÊt t¶i dÇm uèn, v.v.
indium [7410] : indi (In).
1- Nguyªn tè hãa häc sè 49, nguyªn tö l−îng
315
114,8183; tû träng 7,31 g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nÆng, chacophil; cã 1 ®ång vÞ bÒn In113 vµ
65 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng In trong c¸c
®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 0,061; siªu mafic
0,02; gabro-basalt 0,07; granit granodiorit 0,05;
®¸ phiÕn 0,07; trong ®Êt 0,07; n−íc ®¹i d−¬ng
0,02 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ roquesit
Cu(InS2), indit (FeInS4), In tù sinh. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: INAA, ICP-MS. §−îc sö dông trong
ngµnh hîp kim, b¸n dÉn, y, pin mÆt trêi, v.v.
2- Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu tr¾ng ®ôc,
nguyªn tè kim lo¹i tù nhiªn In. Indium mÒm
dÎo, dÔ d¸t máng vµ cã mét l−îng rÊt Ýt trong
quÆng kÏm vµ c¸c quÆng kim lo¹i kh¸c.
individual footing [7411] : mãng ®¬n, mãng
riªng lÎ.
indochinite [7412] : tektit §«ng D−¬ng,
indochinit.
Lo¹i tektit ë §«ng Nam ch©u ¸ (Campuchia,
Lµo, ViÖt Nam, Trung Quèc, Th¸i Lan).
indoor pollution [7413] : « nhiÔm trong nhµ.
C¸c d¹ng « nhiÔm x¶y ra trong nhµ ë, nhµ lµm
viÖc... bao gåm: Bôi bÆm, c¸c hãa chÊt bèc h¬i tõ
vËt liÖu quÐt t−êng, s¬n ®å dïng néi thÊt. C¸c khÝ
th¶i (CO,CO2) do ®èt than nhµ bÕp, lß s−ëi, dµn
sÊy, khãi thuèc l¸...; C¸c chÊt phãng x¹ (chñ yÕu
lµ radon) tho¸t ra tõ nÒn ®Êt, vËt liÖu x©y nhµ...;
TiÕng ån, xung ®éng, bøc x¹ ph¸t ra tõ c¸c thiÕt
bÞ sinh ho¹t (tñ l¹nh, qu¹t, m¸y ®iÒu hßa kh«ng
khÝ ...), thiÕt bÞ nghe nh×n, ®iÖn tho¹i di ®éng...;
Vi khuÈn, c«n trïng g©y bÖnh sèng b¸m trªn ®å
®¹c vµ ký sinh trªn c¬ thÓ vËt nu«i trong nhµ, v.v.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng
nghÖ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng, nguy c¬ « nhiÔm
trong nhµ cµng lín vµ ®a d¹ng. Sù « nhiÔm trong
nhµ cã t¸c h¹i lín ®Õn søc kháe v× phÇn lín thêi
gian ®êi ng−êi sèng trong m«i tr−êng ®ã.
Induan [7414] : Indi, Indus.
BËc do Kiparsova vµ Popov (1956) x¸c lËp
theo mÆt c¾t s«ng Indus ë Pakistan, lµ bËc cña
thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, bËc thÊp nhÊt cña Trias h¹
(trªn Changhsing cña Permi th−îng, d−íi
Olenek cña Trias h¹).
induced earthquake [7415] : ®éng ®Êt
kÝch thÝch.
§éng ®Êt ph¸t sinh do nh÷ng nh©n tè kÝch
thÝch tõ bªn ngoµi. X: induced seismicity.
induced infiltration [7416] : thÊm c−ìng bøc.
Sù bæ cÊp tõ n−íc mÆt cho n−íc d−íi ®Êt
b»ng ®−êng thÊm tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o, g©y ra
bëi sù h¹ thÊp mùc thñy tÜnh cña n−íc d−íi ®Êt,
ph©n bè ë phÝa d−íi n−íc mÆt.
§n: induced recharge.
induced magnetization [7417] : ®é tõ hãa
c¶m øng.
 Tr−êng tõ ®−îc t¹o ra trong khèi ®¸ khi ®Æt
nã vµo tõ tr−êng.
induced polarization [7418] : ph©n cùc
c¶m øng.
induced radioactivity [7419] : phãng x¹
c¶m øng.
TÝnh phãng x¹ ®−îc t¹o ra do hiÖn t−îng
chiÕu x¹ vµo h¹t nh©n nguyªn tö cña c¸c nguyªn
tè ®Êt ®¸ b»ng c¸c dßng tia hay b»ng dßng h¹t
neutron.
induced recharge [7420] : bæ cÊp c−ìng bøc.
§n: induced infiltration.
induced seismicity [7421] : ®Þa chÊn
kÝch thÝch.
§Þa chÊn ph¸t sinh do nh÷ng nh©n tè kÝch
thÝch tõ bªn ngoµi, chñ yÕu lµ nh÷ng ho¹t ®éng
nh©n t¹o nh− x©y dùng hå chøa n−íc lín, thö
bom h¹t nh©n ngÇm, ®«i khi do nh©n tè tù nhiªn
(sù va ch¹m cña thiªn th¹ch lªn bÒ mÆt hµnh
tinh...).
X: induced earthquake.
induced stresses in slopes [7422] : øng suÊt.
øng suÊt sinh ra trong m¸i dèc d−íi t¸c dông
cña ngo¹i lùc.
inductively coupled plasma atomic emission
spectrometry [7423] : phÐp ®o quang phæ ph¸t
x¹ nguyªn tö plasma (ICP-AES).
Ph©n tÝch c¸c nguyªn tè hãa häc trong dung
dÞch mÉu trªn c¬ së nguyªn t¾c phæ ph¸t x¹
nguyªn tö cã nguån plasma (plasma lµ mét hçn
hîp thÓ khÝ ph¸t sãng cùc m¹nh víi nhiÖt ®é ë
phÇn trung t©m ®¹t 7000 ®Õn 110000oC). Plasma
lµm cho c¸c mÉu hãa h¬i hoÆc ion hãa kÝch
thÝch phæ ph¸t x¹, do ®ã ng−êi ta cã thÓ ®¸nh
gi¸ ®Þnh l−îng c¸c phæ thu ®−îc. Ph−¬ng ph¸p
ICP-AES ®−îc øng dông ®Ó ph©n tÝch c¸c mÉu
®Þa hãa tõ n¨m 1975. Trong mét dung dÞch mÉu
cã thÓ x¸c ®Þnh ®ång thêi hµng lo¹t nguyªn tè
vµ n¨ng suÊt x¸c ®Þnh trªn 2000 lÇn trong mét
ngµy m¸y.
inductively coupled plasma mass
spectrometry [7424] : phÐp ®o khèi phæ
plasma (ICP-MS).
Ph©n tÝch c¸c nguyªn tè hãa häc trong dung
dÞch mÉu trªn c¬ së ®o phæ thu ®−îc trªn tæ hîp
m¸y c¶m øng liªn hîp plasma víi khèi phæ.
Trªn tæ hîp m¸y ICP-MS, c¸c phæ thu ®−îc kh¸
®¬n gi¶n, dÔ gi¶i ®o¸n, cã thÓ thu ®−îc c¸c
th«ng tin vÒ ®ång vÞ c¸c nguyªn tè. Ph−¬ng
ph¸p nµy øng dông tèt cho c¸c nguyªn tè nhãm
®Êt hiÕm, nhãm b¹ch kim vµ vµng, Nb, Ta, Hf,
Zr.
indurated [7425] : lµm c−¬ng.
Lµm cøng do cã t¸c ®éng cña xi m¨ng.
316
industrial diamond [7426] : kim c−¬ng
c«ng nghiÖp.
Tªn dïng chung cho kim c−¬ng trong c«ng
nghiÖp (khoan, mµi, v.v).
industrial lithostratigraphic unit [7427] :
ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng c«ng nghiÖp.
ThÓ th¹ch ®Þa tÇng ®−îc c«ng nhËn do môc
®Ých kinh tÕ, nh− lµ tÇng chøa n−íc, c¸t chøa
dÇu, vØa chøa quÆng,... lµ lo¹i ph©n vÞ kh«ng
chÝnh thøc.
industrial mineral [7428] : kho¸ng chÊt c«ng
nghiÖp.
Mét sè ®¸, kho¸ng vËt cã gi¸ trÞ kinh tÕ, trõ
quÆng kim lo¹i, nhiªn liÖu vµ ®¸ quý. Nh÷ng
kho¸ng s¶n phi kim cã gi¸ trÞ c«ng nghiÖp.
inequilateral [7429] : kh«ng ®Òu bªn.
M¶nh vá Th©n mÒm hai m¶nh cã phÇn tr−íc
vµ phÇn sau ®Ønh cã ®é dµi kh«ng ®Òu nhau.
inequivalve [7430] : kh«ng ®Òu m¶nh.
Vá cña Th©n mÒm hai m¶nh cã m¶nh nä
phång h¬n (hoÆc lín h¬n) m¶nh kia.
inert gas [7431] : khÝ tr¬.
Gåm 6 nguyªn tè, chóng kh«ng t¸c dông víi
mét nguyªn tè nµo kh¸c. Trong ®iÒu kiÖn th«ng
th−êng, chóng ®Òu ë thÓ khÝ (helium, neon,
argon, krypton, xenon vµ radon). §n: noble gas.
inertial force [7432] : lùc qu¸n tÝnh.
inesite [7433] : inesit.
Kho¸ng vËt mµu ®á hång ®Õn ®á t−¬i:
Ca2Mn7Si10O28(OH)2.5H2O.
inface [7434] : v¸ch trong.
S−ên dèc h¬n cña ®Þa h×nh Cuest (®¬n
nghiªng). Th−êng th−êng thay thÕ cho côm tõ
"s−ên ®èi diÖn mÆt trong dèc ®øng".
inferred ore [7435] : quÆng suy ®o¸n, suy luËn.
inferred reserve [7436] : tr÷ l−îng dù ®o¸n,
tr÷ l−îng dù tÝnh.
infilling [7437] : lÊp ®Çy; båi lÊp.
Qu¸ tr×nh tÝch tô vËt liÖu trÇm tÝch ®−îc ®−a
®Õn ®Ó båi lÊp c¸c bån tròng, c¸c khe nøt nÎ,
lç hæng, v.v.
infilling of discontinuities [7438] : vËt chÊt
lÊp nhÐt khe nøt.
X: discontinuity.
infiltration [7439] : ngÊm, thÊm läc.
1- Sù thÊm n−íc m−a vµo ®Êt ®¸ cã lç hæng
hay khe nøt.
2- Sù thÊm cña mét chÊt láng vµo mét vËt thÓ
r¾n theo c¸c lç hæng hay khe nøt.
infiltration basin [7440] : bån (bÓ, hå)
thÊm läc.
C«ng tr×nh chøa n−íc trªn mÆt d−íi d¹ng hå
(bån, bÓ) nh©n t¹o, tõ ®ã n−íc thÊm vµo lßng ®Êt
bæ cÊp cho n−íc d−íi ®Êt (dïng trong kü thuËt
bæ sung nh©n t¹o tr÷ l−îng n−íc d−íi ®Êt).
§n: recharge basin.
infiltration capacity [7441] : kh¶ n¨ng
thÊm läc.
Kh¶ n¨ng thÊm läc ë møc giíi h¹n hoÆc møc
tèi ®a. §n: infiltration rate. Ký hiÖu: f.
infiltration coefficient [7442] : hÖ sè
thÊm läc.
Tû sè gi÷a l−îng n−íc m−a ngÊm vµo ®Êt ®¸
trªn tæng l−îng m−a ®−îc biÓu thÞ b»ng
phÇn tr¨m.
infiltration gallery [7443] : hµnh lang
thÊm läc.
C«ng tr×nh n»m ngang víi môc ®Ých thu n−íc
d−íi ®Êt. Hµnh lang n−íc d−íi ®Êt th−êng song
song víi s«ng ®Ó cã thÓ thu n−íc quanh n¨m.
infiltration rate [7444] : suÊt thÊm läc.
Kh¶ n¨ng hÊp thô n−íc m−a cña tÇng ®Êt ®¸
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn riªng, biÓu thÞ b»ng ®o¹n
chiÒu s©u n−íc thÊm xuèng trong mét ®¬n vÞ
thêi gian (cm/s). §n: infiltration velocity.
infiltration velocity [7445] : tèc ®é thÊm läc.
§n: infiltration rate.
infiltration water [7446] : n−íc thÊm.
N−íc d−íi ®Êt ®−îc h×nh thµnh do sù thÊm
läc n−íc m−a, n−íc mÆt vµo c¸c lç hæng hoÆc
khe nøt cña ®Êt ®¸.
infinite slope [7447] : m¸i dèc v« h¹n.
§iÒu kiÖn gi¶ thiÕt ®Ó x©y dùng thuËt to¸n vµ
tÝnh ®é æn ®Þnh cña mét m¸i dèc víi chiÒu dµi
theo ®−êng ph−¬ng t−¬ng ®èi lín h¬n nhiÒu so
víi chiÒu réng theo h−íng c¾m.
infinitesimal strain [7448] : biÕn d¹ng
cùc nhá.
inflation [7449] : ®é phång.
Kho¶ng c¸ch ®o th¼ng gãc víi mÆt ®èi xøng
gi÷a c¹nh ph¶i vµ c¹nh tr¸i cña vá Th©n mÒm
hai m¶nh.
inflow [7450] : dßng ch¶y vµo.
Dßng ch¶y cña n−íc nãi chung vµo c¸c ®èi
t−îng kh¸c nhau.
influence functions for the description of
surface subsidence [7451] : hµm ¶nh h−ëng
®Ó m« t¶ sôt lón bÒ mÆt.
influence of stress rate [7452] : ¶nh h−ëng
cña tèc ®é gia t¶i (g©y øng suÊt).
Hay gÆp trong c¸c v¨n liÖu tr×nh bµy vÒ thÝ
nghiÖm mÉu ®Êt, ®¸, trong ®ã søc bÒn, kh¶ n¨ng
biÕn d¹ng cña mÉu cã thÓ phô thuéc vµo tèc ®é
gia t¶i. Tèc ®é gia t¶i cao th−êng cho kÕt qu¶
søc bÒn lín vµ biÕn d¹ng nhá. Do vËy, khi m«
t¶, tr×nh bµy thÝ nghiÖm vµ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm,
cÇn chØ ra tèc ®é gia t¶i. §Ó cã ®−îc c¸c kÕt qu¶
thÝ nghiÖm thèng nhÊt, cã thÓ tham kh¶o lÉn
317
nhau, c¸c hiÖp héi thÕ giíi (vÒ c¬ häc ®Êt, ®¸
v.v...) th−êng ®Ò nghÞ nªn tiÕn hµnh thÝ nghiÖm
ë mét tèc ®é gia t¶i nhÊt ®Þnh, hay gÆp nhÊt
trong thùc tÕ.
influent flow [7453] : dßng ch¶y vµo.
Dßng ch¶y cña n−íc mÆt vµo n−íc d−íi ®Êt.
influent seepage [7454] : dßng ch¶y thÊm.
Sù vËn ®éng cña n−íc träng lùc trong ®íi
th«ng khÝ xuèng ®íi b·o hßa.
influent stream [7455] : s«ng nh¸nh, chi l−u.
influx [7456] : dßng ch¶y vµo.
informal unit [7457] : ph©n vÞ kh«ng
chÝnh thøc.
ThÓ th¹ch häc ®−îc x¸c lËp ngÉu nhiªn,
kh«ng ®ñ nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt, thiÕu d÷ liÖu
hoÆc kh«ng cã c¬ së thÝch hîp ®Ó x¸c ®Þnh râ lµ
mét ph©n vÞ ®Þa tÇng chÝnh thøc. §ã cã thÓ lµ
®íi th¹ch häc, nh− ®íi chøa dÇu, ®íi chøa than...
hay líp hoÆc tËp nh− líp c¸t, tËp chøa dÇu. Mét
sè thùc thÓ kh¸c ®−îc coi lµ ph©n vÞ kh«ng
chÝnh thøc nh− ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng c«ng
nghiÖp; c¸c ®íi sö dông nh− ph©n vÞ th¹ch ®Þa
tÇng: ®íi c«ng nghiÖp, ®íi kho¸ng hãa; c¸c tÇng
®¸nh dÊu trong c¸c biÓu ®å ®Þa vËt lý (®iÖn, tõ,
c¬ häc...); mét sè ph©n vÞ phô cã ®Þa danh; mét
sè ph©n vÞ ®−îc h×nh thµnh tõ c¸c chu kú trÇm
tÝch; ph©n vÞ tæng hîp nh− c¸c ®¸ Cambri d−íi;
hoÆc c¸c ph©n vÞ nhá h¬n nh− tÇng c¸t ®á
ThuËn H¶i.
infrabasal plate [7458] : phiÕn d−íi gèc.
PhiÕn cña vßng phiÕn dµi xa miÖng ë æ l−ng
d¹ng cèc cña HuÖ biÓn (Crinoidea), cã hai vßng
phiÕn ë d−íi nh÷ng tÊm táa tia. §n: infrabasal.
Infracambrian [7459] : Infracambri.
§n: Eocambrian.
ingodite [7460] : ingodit.
Kho¸ng vËt: Bi2TeS.
ingrown meander [7461]: khóc uèn tiÕn triÓn.
ThuËt ng÷ chØ khóc cong cña s«ng do khoÐt,
ch¹m, ®µo s©u ®ang tiÕp tôc ph¸t triÓn, tiÕp tôc
më réng vÒ bªn s−ên do x©m thùc ngang.
ingrown stream [7462] : s«ng ngßi tiÕn triÓn.
S«ng ngßi më réng dßng ch¶y nguyªn thñy
cña nã do ®µo s©u bê ë chç uèn cong.
inhalant canal [7463] : kªnh hót n−íc.
Kªnh t¹o thµnh bé phËn cña hÖ thèng hót
n−íc ë Bät biÓn.
§n: incurrent canal; prosochete.
inhalant system [7464] : hÖ thèng hót n−íc.
Bé phËn cña hÖ thèng chøa n−íc ë Bät biÓn
(Spongia) n»m gi÷a lç miÖng vµ lç phßng roi,
®Æc tr−ng b»ng sù chuyÓn n−íc tõ lç miÖng vµo
phÝa trong.
inherited [7465] : thõa kÕ, thõa h−ëng.
 Trong lËp tr×nh h−íng ®èi t−îng, c¸c ®èi
t−îng líp d−íi ®−îc thõa h−ëng c¸c ®Æc tÝnh cña
líp cao h¬n nh−ng kh«ng cã chiÒu ng−îc l¹i.
inhomogeneity breccia [7466] : d¨m kÕt
kh«ng ®ång nhÊt.
Lo¹i d¨m kÕt ®ång t¹o ®¸ tõ khe nøt cña c¸c
líp t−¬ng ®èi mÒm bë xuÊt hiÖn trong c¸c trÇm
tÝch cã thuéc tÝnh dÎo. Thµnh phÇn cña nã bao
gåm c¸c m¶nh vôn s¾c c¹nh, ®«i khi cã thÓ tiÕp
xóc gi÷a chóng víi nhau.
initial (state of) stress [7467] : øng suÊt
ban ®Çu.
Lµ mét th«ng sè rÊt quan träng cÇn biÕt khi
thi c«ng c«ng tr×nh, nhÊt lµ c¸c c«ng tr×nh lín vµ
c«ng tr×nh ngÇm. Tr¹ng th¸i øng suÊt ban ®Çu
cña ®Êt ®¸ phô thuéc vµo quü ®¹o øng suÊt mµ
®Êt ®¸ ®· tr¶i qua trong suèt lÞch sö ph¸t triÓn
cña chóng.
initial consolidation [7468] : cè kÕt ban ®Çu,
cè kÕt tøc th×.
Cè kÕt do tho¸t n−íc tõ khèi ®Êt. Sù gi¶m ®ét
ngét vÒ thÓ tÝch cña khèi ®Êt chñ yÕu do gi¶m
thÓ tÝch cña phÇn khÝ trong c¸c lç rçng cña khèi
®Êt tr−íc khi x¶y ra cè kÕt s¬ cÊp.
initial landform [7469]:®Þa h×nh nguyªn thñy.
§Þa h×nh ®−îc h×nh thµnh trùc tiÕp do ho¹t
®éng t¹o nói, sau t¹o nói hay ho¹t ®éng phun
trµo nói löa trong ®ã c¸c ®Æc ®iÓm nguyªn thñy
cña nã bÞ biÕn ®æi rÊt Ýt do qu¸ tr×nh x©m thùc.
initial shoreline [7470] : ®−êng bê biÓn
nguyªn thñy.
§−êng bê ®−îc h×nh thµnh do ho¹t ®éng kiÕn
t¹o khu vùc (sôt lón, n©ng cao, ®øt g·y, uèn
nÕp), do ho¹t ®éng nói löa hay b¨ng hµ. Th−êng
th−êng ®−êng bê nguyªn thñy hÇu nh− th¼ng
®øng ®Õn n»m ngang, ®Òu hay khóc khuûu.
injection breccia [7471] : d¨m kÕt tiªm nhËp.
Lo¹i ®¸ m¶nh vôn ®−îc thµnh t¹o do sù båi
lÊp cña c¸c m¶nh vôn ®¸ ngo¹i lai vµo c¸c m¹ch
vµ khe nøt nÎ trong ®¸ mÑ.
injection dike [7472] : ®ai tiªm nhËp.
Lo¹i ®ai trÇm tÝch ®−îc thµnh t¹o do ¸p suÊt
tiªm nhËp bÊt th−êng t¸c ®éng tõ phÝa d−íi hoÆc
tõ phÝa trªn hay tõ phÝa c¸c s−ên tíi.
injection well [7473] : lç khoan Ðp (n¹p) n−íc.
Lç khoan (giÕng) dïng ®Ó Ðp (n¹p) n−íc tõ
ngoµi vµo lßng ®Êt nh»m c¸c môc ®Ých kh¸c
nhau:
ThÝ nghiÖm tÝnh thÊm cña ®Êt ®¸; Lµm giµu
tr÷ l−îng n−íc d−íi ®Êt (ph−¬ng ph¸p bæ sung
nh©n t¹o); Lµm t−êng ch¾n ng¨n chÆn hay ®Èy
lïi sù x©m nhËp cña n−íc cã chÊt l−îng kÐm
(bÈn, mÆn,...) tõ c¸c khu l©n cËn (tõ biÓn) vµo
c«ng tr×nh khai th¸c hay khu b¶o vÖ; Ch«n vïi
318
n−íc th¶i vµo lßng ®Êt; Ðp n−íc vµo c¸c má dÇu
®ang khai th¸c ®Ó duy tr× ¸p lùc vØa, ®Èy dÇu næi
lªn trªn, t¹o thuËn lîi cho viÖc b¬m hót dÇu;
Phôc håi l¹i ®é cao mÆt ®Êt ë khu sôt lón do
khai th¸c n−íc hay dÇu; Dïng n−íc Ðp vµo hßa
tan kho¸ng chÊt (muèi má,...) trong lßng ®Êt,
sau ®ã hót lªn cho kÕt tinh l¹i (ph−¬ng ph¸p röa
lòa d−íi ®Êt); Ðp n−íc l¹nh vµo tÇng ®¸ kh«
nãng (hot dry rock) d−íi s©u ®Ó lµm t¨ng nhiÖt
®é cña n−íc, sau ®ã hót lªn sö dông vµo môc
®Ých n¨ng l−îng; Ðp n−íc vµo hÇm lß khai th¸c
®Ó dËp t¾t c¸c ®¸m ch¸y ngÇm trong má
than, v.v.
inland basin [7474] : bån ®Þa néi lôc (n»m s©u
trong ®Êt liÒn).
§n: interior basin.
inland drainage [7475] : s«ng suèi néi ®Þa.
§n: internal drainage.
inland ice [7476] : b¨ng hµ lôc ®Þa.
1- B¨ng ®−îc thµnh t¹o ë phÇn trong cña
b¨ng hµ lôc ®Þa. ThuËt ng÷ ®Æc biÖt ®−îc sö
dông ë quèc ®¶o Greenland.
2- B¨ng hµ lôc ®Þa hoÆc líp phñ b¨ng hµ ë
lôc ®Þa.
inlet [7477] : l¹ch, vÞnh hÑp.
1- Vông, vÞnh nhá ¨n s©u vµo ®Êt liÒn.
2- L¹ch biÓn gi÷a hai hßn ®¶o.
3- Cöa s«ng, cöa biÓn.
in-line offset [7478] : kho¶ng thu ph¸t.
Kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm thu ®Õn ®iÓm ph¸t sãng
®Þa chÊn trªn tuyÕn kh¶o s¸t.
innelite [7479] : inelit.
Kho¸ng vËt:
Na2(Ba,K)4(Ca,Mg,Fe)Ti3Si4O8(OH,F)1.5(SO4).
inner bar [7480] : doi c¸t trong.
Doi c¸t h×nh thµnh ë phÇn trªn uèn cong cña
s«ng ngËp lôt hoÆc ë n¬i n−íc s«ng ®−îc khèng
chÕ bëi n−íc triÒu d©ng.
inner beach [7481] : b·i biÓn trong.
Mét phÇn cña b·i biÓn cã thµnh phÇn c¸t
®−îc sãng biÓn x« ®Èy vµ b·o hßa mét c¸ch b×nh
th−êng.
inner lamella [7482] : líp bäc trong.
Líp máng b»ng chitin bao bäc c¬ thÓ ®éng
vËt Vá cøng (Ostracoda) ë c¸c phÇn tr−íc, bông
vµ sau vá cøng, trõ phÇn r×a phiÕn trong mÐp bÞ
calci hãa.
inner lamina [7483] : tÊm trong.
Líp vá trong cña phiÕn ng¨n ë ®éng vËt Vá
gi¸p (Crustacea) thuéc bé Ch©n r©u
(Cirripedia), ph©n t¸ch víi tÊm ngoµi b»ng c¸c
èng däc.
inner lip [7484] : m«i trong.
Bê trong cña miÖng vá Ch©n bông kÐo dµi tõ
ch©n cña cét gi÷a ®Õn ®−êng kh©u.
inner planets [7485] : c¸c hµnh tinh
vßng trong.
Trong Th¸i D−¬ng hÖ, 4 hµnh tinh gÇn mÆt
trêi nhÊt ®−îc xÕp vµo c¸c hµnh tinh vßng trong.
§ã lµ nh÷ng hµnh tinh nhá, b»ng ®¸. Thø tù tõ
gÇn ®Õn xa MÆt trêi cã: Sao Thñy (Mercury),
Sao Kim (Venus), Tr¸i ®Êt (Earth), Sao Háa
(Mars).
inner plate [7486] : phiÕn trong.
Mét ®«i phiÕn gÇn th¼ng ®øng trong bé b¶n
lÒ cña mét sè Tay cuén thuéc liªn hä
Pentameracea, n»m trªn c¹nh bông cña nÒn mÊu
tay vµ g¾n víi nã ë phÝa l−ng.
inner side [7487] : c¹nh trong.
PhÇn ë phÝa lâm vµo cña ®−êng gi÷a tr−íc-
sau ë mét yÕu tè R¨ng nãn (Conodonta).
inorganic [7488]: v« c¬, kh«ng cã tÝnh h÷u c¬.
Kh«ng cã thµnh phÇn h÷u c¬ trong ®Êt,
kh«ng cã ®Æc tÝnh h÷u c¬, kh«ng lÉn h÷u c¬
trong ®Êt.
inosilicate [7489] : silicat m¹ch.
Silicat m¹ch cã gèc tø diÖn n(SiO3)-2 (m¹ch
®¬n) vµ n(Si4O11)-6 (m¹ch kÐp), lµ nh÷ng anion
phøc hîp t¹o thµnh d¹ng tuyÕn tÝnh do liªn kÕt
liªn tôc c¸c tø diÖn silic-oxygen víi nhau.
Nh÷ng kho¸ng vËt cña nhãm pyroxen cã cÊu
tróc m¹ch ®¬n, cßn nh÷ng kho¸ng vËt nhãm
amphibol cÊu tróc m¹ch kÐp. §n: chain silicate.
inplace [7490] : t¹i hiÖn tr−êng, t¹i chç.
C¸c thÝ nghiÖm t¹i hiÖn tr−êng, c¸c ph−¬ng
ph¸p x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh cña ®Êt vµ ®¸ t¹i hiÖn
tr−êng, kh«ng lÊy mÉu vÒ phßng thÝ nghiÖm.
§n: in-situ.
insequence stream [7491] : s«ng lo¹n h−íng.
S«ng ngßi ph¸t triÓn trªn bÒ mÆt hiÖn t¹i
nh−ng kh«ng phï hîp víi ®Þa h×nh vµ d−êng nh−
nã kh«ng ®−îc khèng chÕ bëi cÊu tróc cña ®¸ vµ
®Æc ®iÓm ®Þa h×nh. S«ng ngßi "tù ph¸t triÓn" do
kÕt qu¶ cña c¸c tai biÕn tù nhiªn vµ do vËy
th−êng cã d¹ng cµnh c©y.
insert [7492] : cã phiÕn m¾t g¾n liÒn r×a
hËu m«n.
HiÖn t−îng cã c¸c phiÕn m¾t g¾n víi r×a
quanh hËu m«n ë ®éng vËt CÇu gai
(Echinoidea).
inset [7493] : khe, m−¬ng, r·nh.
inset terrace [7494] : thÒm lång, thÒm kÐp.
ThÒm s«ng ®−îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh x©m
thùc s©u vµ x©m thùc ngang liªn tôc. Do ®ã di
tÝch cña ®¸y thung lòng tr−íc ®©y ®−îc ®Ó l¹i ë
hai bªn thung lòng.
in-situ [7495] : t¹i chç, t¹i hiÖn tr−êng.
in-situ density [7496] : tû träng t¹i chç.
319
Tû träng cña mét ®¬n vÞ n−íc ®o ®−îc t¹i ®é
s©u thùc tÕ cña n−íc.
in-situ pile [7497] : cäc nhåi.
Cäc bª t«ng cã hoÆc kh«ng cã khu«n ®óc
ngay t¹i vÞ trÝ cña c«ng tr×nh, kh¸c víi lo¹i cäc
®−îc ®óc s½n sau ®ã ®em ®ãng vµo ®Êt.
in-situ state of stress [7498] : tr¹ng th¸i øng
suÊt hiÖn tr−êng.
Th−êng vµ rÊt cÇn, ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc,
trong vµ sau khi thi c«ng c«ng tr×nh. Tr¹ng th¸i
øng suÊt hiÖn tr−êng lµ tæng vect¬ cña øng suÊt
ban ®Çu (initial stress) vµ øng suÊt kÝch thÝch
(induced stress) do viÖc thi c«ng c«ng tr×nh g©y
ra. Tr¹ng th¸i øng suÊt hiÖn tr−êng th−êng ®−îc
x¸c ®Þnh b»ng c¸ch ®o trùc tiÕp trong c¸c lç
khoan hoÆc ®−êng hÇm b»ng mét sè ph−¬ng
ph¸p nh− overcoring, undercoring, slotting
stress meter, hydraulic fracturing, sleeve
fracturing, flat jack, v.v.
in-situ testing [7499]: thÝ nghiÖm hiÖn tr−êng.
insizwaite [7500] : insizwait.
Kho¸ng vËt nhãm pyrit: Pt (Bi, Sb)2.
insoluble residue [7501] : tµn d− kh«ng tan.
VËt liÖu tµn d− cßn l¹i sau khi phÇn lín khèi
l−îng cña mét mÉu ®¸ ®· bÞ tan trong acid
clohydric hay acid axetic. Thµnh phÇn chñ yÕu
cña nã bao gåm silic (th¹ch anh, silit) vµ c¸c h¹t
vôn kho¸ng vËt kh¸c, nh− glauconit, pyrit,
anhydrit, sphalerit. Th−êng ®−îc viÕt t¾t lµ: IR.
instantaneous isobars [7502] : ®−êng ®¼ng ¸p
tøc thêi.
§−êng ®¼ng ¸p thÓ hiÖn sù ph©n bè ¸p suÊt
bªn trong vá t¹i mét thêi ®iÓm ®Æc biÖt.
instantaneous isotherms [7503] : ®−êng ®¼ng
nhiÖt tøc thêi.
§−êng ®¼ng nhiÖt thÓ hiÖn sù ph©n bè nhiÖt
®é bªn trong vá t¹i mét thêi ®iÓm ®Æc biÖt.
instrument station [7504] : ®iÓm ®o, ®iÓm
quan s¸t.
VÞ trÝ ®Æt m¸y ®Ó ®o gi¸ trÞ cña tr−êng ®Þa
vËt lý.
instrumental neutron activation analysis
[7505] : ph©n tÝch kÝch ho¹t neutron (INAA).
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c nguyªn tè hãa
häc trong mÉu dùa trªn nguyªn t¾c dßng neutron
nhiÖt sinh ra trong lß ph¶n øng h¹t nh©n chiÕu
x¹ vµo mÉu, c¸c nguyªn tè trong mÉu hÊp thô
c¸c neutron t¹o thµnh c¸c ®ång vÞ phãng x¹
nh©n t¹o mµ phæ phãng x¹ cña chóng ®−îc ph©n
tÝch gi¶i ®o¸n. Ph−¬ng ph¸p INAA ®−îc øng
dông trong ngµnh ®Þa chÊt ®Ó ph©n tÝch nhãm
®Êt hiÕm(REE), nhãm b¹ch kim(PGE), vµ c¸c
nguyªn tè Au, As, Sb, Ta, Hf, U... Ph−¬ng ph¸p
INAA cã −u ®iÓm lµ chØ cÇn mÉu vËt víi l−îng
nhá tõ 1 ®Õn 30g vµ kh«ng ph¶i ph©n hñy mÉu
b»ng hãa häc.
instrumented drilling [7506] : khoan
quan tr¾c.
Khoan cã l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ quan tr¾c, ®o
®¹c.
insular shelf [7507] : thÒm ®¶o.
Mét khu vùc ®¸y ®¹i d−¬ng t−¬ng tù thÒm
lôc ®Þa, nh−ng bao quanh ®¶o.
insular slope [7508] : s−ên ®¶o.
Mét khu vùc thuéc ®¸y ®¹i d−¬ng t−¬ng
®−¬ng víi s−ên lôc ®Þa, nh−ng bao quanh ®¶o.
§n: island slope.
insulated stream [7509] : s«ng suèi ®éc lËp,
dßng c« lËp.
S«ng ngßi hay s«ng suèi nh¸nh (phô) kh«ng
cung cÊp n−íc cho ®íi b·o hßa vµ còng kh«ng
nhËn ®−îc n−íc (s«ng ngßi c¸ch biÖt). Th−êng
th−êng, nã ®−îc líp ®¸ kh«ng thÊm hay líp ®¸
c¸ch n−íc ng¨n c¸ch.
intact soil [7510] : ®Êt d¹ng nguyªn vÑn.
intake structure for water [7511] : kÕt cÊu
®Ëp ch¾n n−íc.
integrated drainage [7512] : m¹ng s«ng hîp
l−u, m¹ng s«ng hîp dßng.
S«ng ngßi ph¸t triÓn trong thêi kú tr−ëng
thµnh ë vïng kh« nãng do sù hîp nhÊt l−u vùc
s«ng cña qu¸ tr×nh x©m thùc th−îng nguån ë
phÇn thÊp hoÆc ch¶y trµn qua phÇn cao cña l−u
vùc s«ng do qu¸ tr×nh båi tô m·nh liÖt. S«ng
ngßi ph¸t triÓn ë n¬i cã c¸c mùc x©m thùc ®Þa
ph−¬ng kh¸c nhau cao h¬n thay thÕ b»ng mét
mùc c¬ së thÊp h¬n.
integrated geophysics [7513] : ®Þa vËt lý tæ
hîp, tæ hîp c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý.
C¸c kh¶o s¸t ®Þa vËt lý ®−îc tiÕn hµnh b»ng
tæ hîp gåm nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý nh−:
th¨m dß tõ, th¨m dß träng lùc, th¨m dß ®iÖn,
th¨m dß ®Þa chÊn, v.v.
intensity [7514] : ®é m¹nh, c−êng ®é; c−êng
®é ®éng ®Êt (®vl).
1- Trong ph©n tÝch ¶nh viÔn th¸m, kÕt hîp
trén mµu c¸c kªnh theo nguyªn t¾c RGB vµ sö
dông c¸c sè liÖu ®Þa vËt lý lµm Intensity cã thÓ
thÓ hiÖn râ c¸c cÊu tróc ®Þa chÊt.
2- Søc m¹nh trËn ®éng ®Êt, ®−îc tÝnh b»ng
thang Richter.
intensity of geochemical anomaly [7515] :
c−êng ®é dÞ th−êng ®Þa hãa.
§−îc x¸c ®Þnh b»ng hÖ sè t−¬ng ph¶n, lµ tû
sè hµm l−îng dÞ th−êng so víi trÞ sè nÒn ®Þa
ph−¬ng.
intensity scale [7516] : thang ®éng ®Êt.
Thang ph©n cÊp c¸c trËn ®éng ®Êt theo c−êng
®é (t−¬ng ®èi), thang Richter.
320
interarea [7517] : diÖn sau.
§o¹n sau cña vá Tay cuén n»m gi÷a ®Ønh vµ
r×a sau cña m¶nh, bÞ khe tam gi¸c vµ khe l−ng
ph©n ®«i. DiÖn nµy h×nh thµnh do mét gãc gÊp
®ét ngét so víi phÇn cßn l¹i cña vá vµ mÆt ngoµi
kh«ng cã gê hoÆc ®−êng t¨ng tr−ëng th«.
interbasin area [7518] : vïng gi÷a l−u
vùc s«ng.
Khu vùc hay vïng cã h×nh tam gi¸c, n»m
gi÷a c¸c l−u vùc s«ng nh¸nh liÒn kÒ, kh«ng ph¸t
triÓn lßng s«ng nh−ng bæ sung trùc tiÕp cho c¸c
lßng s«ng bËc cao h¬n.
interbed [7519] : líp kÑp.
Líp máng ®−äc h×nh thµnh ë gi÷a hoÆc xen
kÏ víi c¸c líp ®¸ kh¸c.
interbrachial [7520] : xen tay, phiÕn xen tay.
Gi÷a c¸c tay, vÝ dô "r×a xen tay" cña ®Üa Sao
biÓn (Asterozoa). (dt): PhiÕn ë HuÖ biÓn
(Crinoidea) xuÊt hiÖn ë æ l−ng d¹ng cèc gi÷a
c¸c phiÕn tay cña nh÷ng tia ch©n r·nh kÒ bªn
hoÆc ë gi÷a c¸c phiÕn tay cña mét tia ®¬n.
interburden [7521] : líp xen, líp kÑp.
Mét líp ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn vµ ®é dµy
bÊt kú ph©n t¸ch hai vØa than ®¸.
intercalation [7522] : xen kÏ, ®i kÌm, líp kÑp.
1- Sù tån t¹i cña mét hay nhiÒu líp gi÷a c¸c
líp kh¸c, nh− sù cã mÆt cña c¸c vØa dung nham
gi÷a c¸c tÇng trÇm tÝch, sù h×nh thµnh tÇng hãa
th¹ch riªng biÖt gi÷a ®íi hãa th¹ch cã tÝnh chÊt
kh¸c.
2- S¶n phÈm lu«n ®−îc h×nh thµnh gi÷a c¸c
líp kh¸c nh− sù g¾n vµo do x©m nhËp hoÆc chÌn
Ðp trong lo¹t ®¸ ph©n líp tån t¹i tõ tr−íc.
3- C¸c thÓ vËt liÖu ®−îc xen vµo mét tÇng
nµo ®ã, nh− líp ë trong ®íi nh« hay thÊu kÝnh
tro nói löa trong tÝch tô trÇm tÝch.
intercept time [7523] : thêi gian truyÒn sãng
ph¸p tuyÕn.
Thêi gian truyÒn sãng ®Þa chÊn trªn qu·ng
®−êng b»ng hai lÇn chiÒu s©u ph¸p tuyÕn ®Õn
ranh giíi ph¶n x¹ hoÆc khóc x¹ sãng. §©y chÝnh
lµ thêi gian truyÒn sãng ®o ®−îc ë m¸y thu khi
sãng ®i tõ ®iÓm ph¸t quay trë vÒ ®iÓm thu däc
tia ph¸p tuyÕn.
intercrater plain [7524] : b×nh nguyªn gi÷a
c¸c nói löa.
§Þa h×nh t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng gi÷a c¸c
miÖng nói löa (crater) ë vïng ®Êt cao cã nhiÒu
miÖng nói löa trªn Sao Háa, Sao Thñy vµ MÆt
tr¨ng.
interdistributary bay [7525] : vÞnh gi÷a c¸c
phô l−u.
Chç lâm vµo râ rÖt cña ch©u thæ delta phÝa
tr−íc, gi÷a c¸c cöa s«ng nh¸nh, cã n−íc.
interfacial angle [7526] : gãc gi÷a c¸c mÆt.
 Gãc gi÷a hai mÆt tinh thÓ tiÕp gi¸p nhau cña
kho¸ng vËt.
interference ripple mark [7527] : dÊu vÕt
l−în sãng ng−îc h−íng.
T−¬ng ®ång víi thuËt ng÷ cross ripple mark.
interfluve hill [7528] : ®åi xen kÏ s«ng suèi.
Di tÝch cßn l¹i, ®Ønh t−¬ng ®èi ph¼ng cña mét
s−ên dèc cã tr−íc mµ sù ph¸t triÓn cña s−ên bÞ
gi¸n ®o¹n do c¸c con s«ng vµ thung lòng liÒn kÒ
ph¸t triÓn m¹nh h¬n. §−îc ph¸t hiÖn däc theo
®−êng ph©n thñy cña l−u vùc s«ng trong thêi kú
tr−ëng thµnh.
interformational [7529] : gi÷a tÇng, gian
tÇng, trong hÖ tÇng.
§−îc h×nh thµnh vµ tån t¹i gi÷a mét hÖ tÇng
víi hÖ tÇng kh¸c. VÝ dô nh− kh«ng chØnh hîp
gi÷a hÖ tÇng.
interformational conglomerate [7530] : cuéi
kÕt trong thµnh hÖ.
Lo¹i cuéi kÕt cã mÆt trong mét thµnh hÖ,
trong ®ã thµnh phÇn cña nã cã nguån gèc ngo¹i
lai so víi thµnh phÇn cña thµnh hÖ ®ã.
intergranular porosity [7531] : ®é hæng gi÷a
c¸c h¹t.
Thuéc tÝnh lç hæng gi÷a c¸c h¹t trÇm tÝch cña
mét lo¹i ®¸, vÝ dô nh− lç hæng gi÷a c¸c m¶nh
vôn ®¸ hoÆc gi÷a c¸c m¶nh vôn sinh vËt cña mét
lo¹i ®¸ carbonat trÇm tÝch.
intergranular pressure [7532] : ¸p lùc
lç rçng.
¸p lùc lç rçng cña n−íc n»m gi÷a c¸c h¹t
®Êt. §n: effective pressure.
intergranular water [7533] : n−íc lç hæng.
N−íc d−íi ®Êt tån t¹i trong nh÷ng kho¶ng
trèng gi÷a c¸c h¹t ®Êt ®¸. §n: interstitial water;
pore water.
intergrowth [7534] : mäc xen.
Tr¹ng th¸i cµi vµo nhau cña hai kho¸ng vËt
kh¸c nhau, do sù kÕt tinh ®ång thêi cña chóng.
Ss: graphic intergrowth.
interior basin [7535] : miÒn tròng néi ®Þa
(néi lôc).
MiÒn tròng hay khu vùc sôt lón ®−îc bao bäc
hoµn toµn bëi ®Êt liÒn cao h¬n vµ kh«ng cã s«ng
ngßi ch¶y tõ ®ã ra biÓn hay ®¹i d−¬ng.
interior drainage [7536] : s«ng suèi néi ®Þa.
®n : internal drainage.
interior plain [7537] : ®ång b»ng phÝa trong,
néi ®ång b»ng.
§ång b»ng hay b×nh nguyªn n»m c¸ch xa
ranh giíi cña lôc ®Þa, t−¬ng ph¶n víi ®ång b»ng
ven biÓn (®ång b»ng néi ®Þa).
interior valley [7538] : thung lòng trong.
MiÒn hay vïng sôt lón réng lín, kÝn, bÒ mÆt
321
ph¼ng ë vïng karst. S«ng ngßi ph¸t triÓn ngÇm
d−íi mÆt ®Êt, dµi cì mét vµi km ®Õn chôc km vµ
d−íi ®¸y s«ng cã vËt liÖu båi tÝch. Thung lòng
trong ®Êt liÒn cã thÓ trë thµnh hå ph¸t triÓn theo
giai ®o¹n (do cã m−a lò lín).
interlacustrine [7539] : gi÷a c¸c hå.
Thuéc vÒ gi÷a c¸c hå. VÝ dô "suèi ch¶y trµn
gi÷a c¸c hå".
interlayering [7540] : n»m xen.
Sù s¾p xÕp cã trËt tù hoÆc v« trËt tù c¸c yÕu
tè kiÕn tróc cña c¸c kho¸ng vËt sÐt, c¸c yÕu tè
®ã ph©n biÖt víi nhau bëi thµnh phÇn hoÆc
h−íng tinh thÓ häc.
interlocking [7541] : liªn kÕt ®an xen.
(®cctr) Sù liªn kÕt gi÷a c¸c h¹t ®Êt; Nãi vÒ
khe nøt t¸ch cã ®é nh¸m t−¬ng ®èi lín so víi
chiÒu réng cña nã, cã thÓ t¹o nªn c¸c “r¨ng”, t¹o
nªn hiÖu øng cµi khãa, liªn kÕt ®an xen lÉn
nhau, t¨ng thªm søc kh¸ng tr−ît cña khe nøt.
interlocks of sheet piling [7542] : liªn kÕt v¸n
cõ thÐp.
Liªn kÕt gi÷a c¸c v¸n cõ thÐp ®Ó b¶o vÖ hè
®µo, b¶o vÖ m¸i dèc.
intermediate focus earthquake [7543] : ®éng
®Êt cã chÊn tiªu ë ®é s©u trung b×nh.
§éng ®Êt cã chÊn tiªu n»m ë ®é s©u tõ
60- 300km.
intermediate plain [7544] : ®ång b»ng
trung gian.
§ång b»ng trung gian n»m ë ®é cao gi÷a c¸c
®Ønh cao nhÊt cña bÒ mÆt x©m thùc vµ ®¸y cña
c¸c thung lòng thÊp nhÊt.
intermittent lake [7545] : hå kh« theo mïa,
hå gi¸n ®o¹n.
Hå th−êng chØ cã n−íc trong mét thêi gian
nhÊt ®Þnh trong n¨m (hå ph¸t triÓn ®Þnh kú) hoÆc
hå kh« theo mïa.
intermittent spring [7546] : m¹ch n−íc
gi¸n ®o¹n.
M¹ch n−íc xuÊt lé kh«ng th−êng xuyªn, cã
lóc cã n−íc (th−êng vÒ mïa m−a), cã lóc kh«
kiÖt (mïa kh«). §n: periodic spring.
intermontane plateau [7547] : cao nguyªn
gi÷a nói.
Cao nguyªn cã mét phÇn hoÆc toµn bé cã nói
bao quanh vµ ®−îc thµnh t¹o cïng víi nói. VÝ
dô: cao nguyªn Tibet.
internal cavity [7548] : khoang trong.
MiÖng gi÷a ë ®éng vËt ChÐn cæ
(Archaeocyathida) v¸ch ®¬n cã thÓ so víi
khoang gi÷a ë c¸c d¹ng v¸ch kÐp.
internal drainage [7549] : tho¸t n−íc néi bé.
Tho¸t n−íc trªn mÆt ®Êt, nh−ng n−íc kh«ng
ch¶y ra tíi biÓn mµ chØ tíi mét vïng tròng nhÊt
hoÆc vïng trung t©m cña mét l−u vùc. HiÖn
t−îng nµy th−êng x¶y ra ë nh÷ng vïng kh« c»n
hoÆc b¸n kh« c»n. Ngn: external drainage.
X: centripetal drainage pattern. §n: interior
drainage; inland drainage; closed drainage;
endorheism.
internal erosion [7550] : x©m thùc bªn trong.
Sù x©m thùc chØ cã ¶nh h−ëng trong trÇm
tÝch ®· g¾n kÕt, do n−íc ch¶y qua c¸c lç hæng
lín.
internal friction [7551] : lùc néi ma s¸t, ma
s¸t trong.
§¹i l−îng, cïng víi lùc dÝnh kÕt, biÓu thÞ søc
chèng c¾t cña ®Êt ®¸ d−íi t¸c dông cña ngo¹i
lùc. Lùc néi ma s¸t t¹i bÒ mÆt ph¸ hñy tíi h¹n tû
lÖ thuËn víi øng suÊt ph¸p tuyÕn do ngo¹i lùc
sinh ra trªn bÒ mÆt ®ã. Ss: cohesion.
internal lobe [7552] : thïy trong, thïy l−ng.
Thïy ë phÝa l−ng cña vá Ch©n ®Çu cuén
b×nh th−êng.
internal mould [7553] : khu«n trong.
Mét khu«n hay vÕt in thÓ hiÖn h×nh d¹ng vµ
dÊu vÕt cña mÆt trong mét m¶nh vá hãa th¹ch
hoÆc cÊu tróc sinh vËt kh¸c, thµnh t¹o do sù lÊp
®Çy khoang trong cña m¶nh vá hay cña cÊu tróc
b»ng vËt liÖu trÇm tÝch.
internal sedimentation [7554] : trÇm tÝch trong.
Sù tÝch tô cña c¸c trÇm tÝch m¶nh vôn hoÆc
ho¸ häc b¾t nguån tõ bÒ mÆt, hoÆc trong c¸c
trÇm tÝch carbonat Ýt nhiÒu ®· ®−îc kÕt ch¾c
(bïn hay bét), vµ ®−îc thµnh t¹o trong c¸c lç
hæng thø sinh h×nh thµnh trong ®¸ mÑ do qu¸
tr×nh uèn nÕp hoÆc do x©m thùc trong (internal
erosion).
internal suture [7555] : ®−êng kh©u trong.
PhÇn cña ®−êng kh©u ë mÆt l−ng cña vá cuén
Ch©n ®Çu kÐo dµi gi÷a hai ®−êng viÒn rèn mµ
m¾t ta kh«ng thÊy ®−îc nÕu vá kh«ng bÞ vì.
International Active Sun Years [7556] : n¨m
ho¹t ®éng MÆt trêi quèc tÕ.
N¨m thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh liªn quèc gia
nghiªn cøu ho¹t ®éng cña MÆt trêi.
International Association of Hydrogeologists
(IAH) [7557] : HiÖp héi Quèc tÕ c¸c nhµ §Þa
chÊt Thñy v¨n.
International Association of hydrological
Sciences (IAHS) [7558] : HiÖp héi Quèc tÕ
c¸c Khoa häc Thñy v¨n.
International Geological Congress (IGC)
[7559] : Héi nghÞ §Þa chÊt Quèc tÕ.
§n : IGC.
International gravity formula [7560] : c«ng
thøc träng lùc quèc tÕ.
C«ng thøc tÝnh lý thuyÕt tr−êng träng lùc
322
b×nh th−êng φ cña Tr¸i ®Êt phô thuéc vµo vÜ ®é:
φ = 978031,8(1+0,0053024sin2φ -
0,0000058sin23φ) mgal.
International Society for Rock Mechanics
[7561] : HiÖp héi C¬ häc ®¸ quèc tÕ.
International Union of Geological Science
(IUGS) [7562] : HiÖp héi Quèc tÕ c¸c Khoa
häc §Þa chÊt.
interpleural furrow [7563] : r·nh xen s−ên.
R·nh ch¹y ngang trªn vïng s−ên ë khiªn
®u«i Bä ba thïy (Trilobita), cho thÊy chç nèi
cña nh÷ng s−ên l−ng gi¸p kÒ nhau.
§n: interpleural groove; rib furrow.
interpleural groove [7564] : r·nh xen s−ên.
§n: interpleural furrow.
interpretation [7565] : luËn gi¶i.
interrupted stream [7566] : s«ng gi¸n ®o¹n.
S«ng bÞ gi¸n ®o¹n do cã nh÷ng ®o¹n s«ng
trung gian nhÊt thêi xen vµo nh− phï du hoÆc cã
®o¹n ®«i khi kh«ng cã n−íc ch¶y.
intersecting peneplain [7567] : b¸n b×nh
nguyªn liªn hîp.
Mét trong sè hai b¸n b×nh nguyªn ®ang t¹o
thµnh c¶nh quan mocvan (hai b¸n b×nh nguyªn
hîp nhÊt víi nhau).
interstitial water [7568] : n−íc lç hæng.
§n: intergranular water; pore water.
interstratal karst [7569] : karst gian tÇng.
Karst ®−îc h×nh thµnh ë d−íi s©u trong c¸c
®¸ bÒn v÷ng nh−ng kh«ng hßa tan.
interstratification [7570] : gian tÇng, gi÷a
c¸c tÇng.
interstratified [7571]:gian tÇng, gi÷a c¸c tÇng.
interstream [7572] : gi÷a c¸c s«ng suèi.
Khu vùc hay diÖn tÝch ®Êt hoÆc ®Æc ®iÓm ®Þa
h×nh n»m gi÷a hai con s«ng.
interval [7573] : kho¶ng c¸ch, cù ly.
interval correlation [7574] : liªn hÖ ®Þa tÇng
theo kho¶ng, ®èi s¸nh theo kho¶ng c¸ch
®Þa tÇng.
Liªn kÕt ®Þa tÇng trªn c¬ së c¸c kho¶ng c¸ch
®Þa tÇng ®−îc x¸c ®Þnh n»m gi÷a c¸c tÇng
®¸nh dÊu.
interval density [7575] : mËt ®é ph©n kho¶ng.
MËt ®é trung b×nh øng víi nh÷ng kho¶ng ®é
s©u nhÊt ®Þnh, gi¸ trÞ nµy th−êng ®−îc tÝnh dùa
vµo kÕt qu¶ ®o ®Þa vËt lý giÕng khoan b»ng
ph−¬ng ph¸p Gamma hay b»ng ph−¬ng ph¸p
träng lùc giÕng khoan.
interval velocity [7576] : tèc ®é ph©n kho¸ng.
Tèc dé trung b×nh øng víi nh÷ng kho¶ng ®é
s©u nhÊt ®Þnh, ®−îc tÝnh dùa vµo ®o carota ©m
hoÆc carota ®Þa chÊn, hay b»ng kÕt qu¶ xö lý sè
liÖu ®o ®Þa chÊn trªn mÆt.
 intexine [7577] : mµng trong.
§n: endexine.
intracoastal [7578] : n»m trong bê hoÆc
gÇn bê (tt).
intradelta [7579] : b·i båi ch©u thæ.
§n: delta plain.
intradeposit grade [7580] : ph©n cÊp trong
ranh giíi má.
intraformational shears [7581] : tr−ît, c¾t
gi÷a tÇng.
HiÖn t−îng tr−ît, c¾t gi÷a tÇng (®Êt, ®¸,
thµnh hÖ ®Þa chÊt).
intrinsic permeability [7582]:®é thÊm néi t¹i.
TÝnh chÊt cña m«i tr−êng lç hæng cho chÊt
láng vµ khÝ ®i qua d−íi t¸c ®éng cña träng lùc
vµ ¸p lùc.
intrusion [7583] : x©m nhËp, thÓ x©m nhËp.
1-Qu¸ tr×nh thµnh t¹o cña magma trong ®¸ ®·
h×nh thµnh tr−íc ®ã (®¸ v©y quanh); ho¹t ®éng
magma; khèi ®¸ magma thµnh t¹o trong ®¸ v©y
quanh. X: pluton. §n: injection; emplacement;
invasion; irruption.
2- Sù tiªm nhËp trÇm tÝch trong mét ph¹m vi
réng lín, thÝ dô sù dÞch chuyÓn lªn phÝa trªn
mét c¸ch m¹nh mÏ cña sÐt, phÊn v«i, muèi,
th¹ch cao hoÆc trÇm tÝch dÎo kh¸c t¹i mét nót
diapia.
intrusive [7584] : thÓ x©m nhËp, x©m nhËp.
§Ò cËp ®Õn c¶ hiÖn t−îng x©m nhËp vµ thÓ
x©m nhËp.
intrusive deposit [7585] : má x©m nhËp.
Má ®−îc thµnh t¹o cã liªn quan víi ho¹t
®éng magma x©m nhËp. Tæng qu¸t ®−îc chia ra:
má magma thùc sù (orthomagmatic), má khÝ
ho¸ (pneumatolytic, pegmatitic) vµ má nhiÖt
dÞch (hydrothermal).
inundation [7586] : lôt, ngËp.
invariants of stress [7587] : c¸c ®¹i l−îng bÊt
biÕn cña øng suÊt.
invasion [7588] : biÓn tiÕn.
§n: transgression.
inverse dispersion [7589] : ph©n t¸n ng−îc.
HiÖn t−îng tèc ®é truyÒn sãng ®Þa chÊn trong
m«i tr−êng thay ®æi phô thuéc vµo tÇn sè trong
®ã c¸c sãng cã tÇn sè cµng cao th× lan truyÒn
trong m«i tr−êng víi tèc ®é cµng lín. HiÖn
t−îng nµy dÉn ®Õn ë phÇn ®Çu cña xung sãng,
øng víi thêi gian nhá sÏ xuÊt hiÖn c¸c dao ®éng
tÇn sè cao cßn ë phÇn ®u«i cña nã sÏ lÇn l−ît
xuÊt hiÖn c¸c dao ®éng cã tÇn sè thÊp dÇn.
inverse estuary [7590] : cöa s«ng h×nh
phÔu ng−îc.
Cöa s«ng h×nh phÔu trong ®ã sù bèc h¬i lín
h¬n l−îng n−íc ngät, do ®ã n−íc biÓn mÆn
323
trµn vµo.
inverse problem [7591] : bµi to¸n ng−îc.
Bµi to¸n ®Þa vËt lý t×m c¸c tham sè cña ®èi
t−îng ®Þa chÊt g©y dÞ th−êng nh− ®é s©u, kÝch
th−íc, h×nh d¹ng thÕ n»m, tÝnh chÊt vËt lý, v.v.
hay t×m m« h×nh ®Þa chÊt-®Þa vËt lý cña c¸c ®èi
t−îng g©y dÞ th−êng dùa vµo ph©n tÝch c¸c dÞ
th−êng ®Þa vËt lý quan s¸t ®−îc.
inversion [7592] : ®¶o ng−îc, nghÞch ®¶o.
1- §Þa h×nh ®¶o (ng−îc), nhê ®ã c¸c nÕp låi
chuyÓn thµnh thung lòng, c¸c nÕp lâm ph¸t triÓn
thµnh ®åi nói.
2- Dßng dung nham lÊp ®Çy khe nói hoÆc
thung lòng ë s−ên nói löa, t¹o thµnh ®−êng ph©n
thñy míi trªn nÒn thung lòng vµ buéc suèi ph¸t
triÓn thung lòng míi.
invertebrate [7593] : ®éng vËt kh«ng x−¬ng
sèng (Invertebrata).
Dt: §éng vËt cña mét nhãm lín cã ®Æc tr−ng
lµ kh«ng cã cét sèng, nh− Th©n mÒm
(Mollusca), Ch©n ®èt (Arthropoda), vµ Ruét
khoang (Coelenterata). Tt: Nãi vÒ (thuéc) mét
®éng vËt kh«ng cã cét sèng.
invertebrate paleontology [7594] : m«n cæ
sinh vËt kh«ng x−¬ng sèng.
Ngµnh cæ sinh vËt nghiªn cøu c¸c hãa th¹ch
cña §éng vËt kh«ng x−¬ng sèng.
§n: invertebrate paleozoology.
invertebrate paleozoology [7595] : m«n cæ
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng.
§n: invertebrate paleontology.
inverted metamorphic zones [7596] : ®íi
biÕn chÊt ®¶o ng−îc.
§íi biÕn chÊt cã kho¸ng vËt chØ thÞ tr×nh ®é
cao n»m trªn ®íi tr×nh ®é thÊp trong vá hiÖn t¹i.
CÊu tróc nh− vËy hoÆc ®−îc h×nh thµnh nguyªn
thñy do sù ph©n bè ®¶o ng−îc cña nhiÖt ®é hoÆc
do biÕn d¹ng sau biÕn chÊt.
inverted relief [7597] : ®Þa h×nh ng−îc.
D¹ng dÞa h×nh ng−îc víi cÊu tróc ®Þa chÊt vÝ
dô nh− nói h×nh thµnh trªn nÕp lâm vµ s«ng suèi
h×nh thµnh trªn nÕp låi. X: inversion (®m).
inverted stream [7598] : dßng ch¶y ng−îc,
s«ng ng−îc dßng.
1- Dßng ch¶y ng−îc vÒ phÝa s«ng c−íp dßng.
2- NghÜa Ýt sö dông h¬n: dßng ch¶y kh«ng
thuËn h−íng (ng−îc h−íng) víi cÊu tróc ®Þa chÊt
cña ®Êt ®¸.
inverted unconformity [7599] : kh«ng chØnh
hîp ®¶o.
Kh«ng chØnh hîp mµ c¸c tÇng trÎ h¬n ®ét
ngét bÞ ®¶o ng−îc d−íi c¸c ®¸ cæ h¬n, lµ kÕt qu¶
cña ho¹t ®éng uèn nÕp m¹nh mÏ.
inverted well [7600] : giÕng hÊp thô.
 GiÕng thu n−íc ë phÇn miÖng giÕng sau ®ã
®Ó n−íc ch¶y vµo tÇng thÊm ë phia d−íi.
involute [7601] : cuén chÆt, cuén «m vßng.
§é cuén cña vá Trïng lç ®Õn møc vßng cuén
ngoµi phñ lªn vßng trong liÒn kÒ, hay cña vá
Ch©n bông cã vßng cuèi cïng bao lÊy c¸c vßng
tr−íc, hay cña vá Ch©n ®Çu cã c¸c vßng cuén
«m phñ lÊy nhau lµm cho rèn chØ cßn rÊt hÑp.
inyoite [7602] : inyoit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, kh«ng mµu:
Ca2B6O11.13H2O.
iodargyrite [7603] : iodargyrit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu vµng nh¹t
hoÆc xanh nh¹t: AgI. §n: iodyrite.
iodate [7604] : iodat.
Kho¸ng vËt cã gèc ®Æc tr−ng IO3, nh− salesit:
Cu(IO3)(OH).
iodine [7605] : iod (I).
Nguyªn tè hãa häc sè 53, tªn Latinh lµ
iodum. Ng−êi ®Çu tiªn t×m ra iod lµ nhµ hãa häc
Ph¸p B.Courtois. N¨m 1811, «ng ®iÒu chÕ ®−îc
mét chÊt míi ë d¹ng bét mµu ®en, khi ®un nãng
biÕn thµnh h¬i mµu tÝm. Nhµ vËt lý J.Gay-
Lussac dùa vµo mµu tÝm ®· ®Æt tªn cho nguyªn
tè míi ®ã lµ ioeides, tiÕng cæ Hy L¹p cã nghÜa
lµ "tÝm". Iod lµ nguyªn tè kh¸ hiÕm (4.10-5%
khèi l−îng vá Tr¸i ®Êt) vµ ph©n t¸n. Ng−êi ta
®iÒu chÕ iod tõ tro cña t¶o biÓn cã kh¶ n¨ng tÝch
luü hîp chÊt iod. T¶o dÑp (Laminaria Japonica)
lµ ®iÓn h×nh. Ng−êi ta cßn ®iÒu chÕ iod tõ dung
dÞch nh− n−íc trong dÇu má, n−íc muèi cña mét
sè hå. ViÖc thiÕu iod kinh niªn ph¸ ho¹i nghiªm
träng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, g©y ra bÖnh b−íu
cæ vµ ®Çn ®én. ChÝnh v× vËy ng−êi ta ®· cho
thªm vµo muèi ¨n b¸n trªn thÞ tr−êng mét l−îng
nhá muèi iodua. Trong thùc hµnh y häc, dung
dÞch iod trong n−íc, r−îu ®· ®−îc dïng lµm
thuèc s¸t trïng ngay tõ nöa cuèi thÕ kû 19.
Nh−ng cÇn nhí r»ng víi liÒu l−îng lín iod sÏ
g©y báng vµ ngé ®éc. Trong ®iÒu kiÖn th−êng,
iod ë tr¹ng th¸i r¾n, tinh thÓ mµu ®en x¸m, ¸nh
kim. Nguyªn tö l−îng 126,9044; tû träng 4,93
g/cm3, thuéc nhãm halogen kh«ng kim lo¹i
nÆng, atmophil, lithophil; cã 1 ®ång vÞ bÒn I127
vµ 41 ®ång vÞ kh«ng bÒn tõ I108 ®Õn I142. Hµm
l−îng I trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ
1,4; siªu mafic 0,05; gabro-basalt 0,11; granit
granodiorit 0,17; ®¸ phiÕn 1,5; n−íc ®¹i d−¬ng
0,006 mg/l, n−íc s«ng suèi 0,007mg/l. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ lautarit Ca(IO3)2, marsit
CuI, iodyrit AgI, iodobromit Ag(Cl,Br,I).
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS. §−îc sö dông
trong ngµnh xóc t¸c, ¶nh, y, muèi ¨n, v.v.
iodine deficiency disorders (IDD) [7606] :
c¸c rèi lo¹n do thiÕu hôt iod.
324
C¸c rèi lo¹n chøc n¨ng sinh lý ë ng−êi vµ
®éng vËt do sèng trong m«i tr−êng thiÕu iod (do
thøc ¨n, n−íc uèng rÊt nghÌo iod) biÓu hiÖn
b»ng mét sè bÖnh ®Æc thï, trong ®ã râ rÖt nhÊt lµ
bÖnh b−íu cæ, ®Çn ®én. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng
biÓu hiÖn kh¸c nh− phô n÷ mang thai hay bÞ sÈy,
trÎ em chËm lín, lïn, c©m ®iÕc, l¸c m¾t; bß c¸i
kh«ng cã s÷a, gµ vÞt kh«ng ®Î trøng, cõu kh«ng
cã l«ng, v.v.
iodobromite [7607] : iodobromit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc: Ag(Br,Cl,I).
iodyrite [7608] : iodyrit.
§n: iodargyrite.
iolanthite [7609] : iolanthit.
Kho¸ng vËt ngäc bÝch mµu ®á nh¹t, d¹ng d¶i.
iolite [7610] : iolit.
Lo¹i ®¸ quý. §n: cordierite.
ionic substitution [7611] : thay thÕ ion.
Sù thay thÕ mét hoÆc nhiÒu ion trong cÊu tróc
tinh thÓ bëi c¸c ion cã cïng kÝch th−íc vµ
®iÖn tÝch.
ionium [7612] : ioni.
§ång vÞ phãng x¹, xuÊt hiÖn tù nhiªn cña
thori, ký hiÖu Io, nguyªn tö l−îng 230, lµ mét
thµnh viªn cña c¸c d·y urani vµ sinh ra tõ
urani-234.
ionium deficiency method [7613] : ph−¬ng
ph¸p thiÕu ioni.
TÝnh tuæi cho hãa th¹ch san h« hoÆc sß hÕn
cã tuæi tõ 10000 ®Õn 250000 n¨m, dùa trªn c¬
së sù t¨ng tr−ëng cña ioni (Th-230) ®Ó c©n b»ng
víi U-238 vµ U-234.
ionium excess method [7614] : ph−¬ng ph¸p
thõa ioni.
TÝnh tuæi cho c¸c trÇm tÝch biÓn s©u h×nh
thµnh kho¶ng 300.000 n¨m tr−íc ®©y dùa trªn
c¬ së gi¶ thiÕt r»ng hµm l−îng ioni khëi ®Çu cña
c¸c tÝch tô trÇm tÝch lµ mét h»ng sè vµ lµ thõa
ioni. Tuæi trÇm tÝch tïy thuéc vµo hµm l−îng
thõa ioni nµy vµ nã gi¶m dÇn theo thêi gian.
ionium thorium age method [7615] : ph−¬ng
ph¸p ioni-thori tÝnh tuæi.
TÝnh tuæi cho c¸c trÇm tÝch biÓn s©u h×nh
thµnh kho¶ng 300.000 n¨m tr−íc ®©y dùa trªn
c¬ së gi¶ thiÕt r»ng tû sè Th-230 khëi ®Çu cña
c¸c tÝch tô trÇm tÝch lµ h»ng sè. Tuæi tïy thuéc
vµo tû sè Th-230/Th-232 vµ chóng gi¶m dÇn
theo thêi gian. §n: thorium-230/thorium-232
age method.
ionization constant [7616] : h»ng sè ion hãa.
§n: dissociation constant.
ionization potential [7617] : thÕ ion hãa.
N¨ng l−îng trªn diÖn tÝch ®¬n vÞ cÇn ®Ó ®−a
mét electron tõ mét lo¹i nguyªn tö hoÆc ph©n tö
nµo ®ã ra xa v« h¹n, th−êng biÓu thÞ theo von,
cßn gäi lµ ion potential.
ionizing radiation [7618] : bøc x¹ ion hãa.
C¸c h¹t cã kh¶ n¨ng g©y ra t−¬ng t¸c h¹t
nh©n trong ®ã n¨ng l−îng gi¶i phãng ra ®ñ ®Ó
g©y nªn sù ion hãa. Cßn gäi lµ ionization
radiation.
iowaite [7619] : iowait.
Kho¸ng vËt: Mg4 Fe+3(OH)8OCl2-4H2O.
iragite [7620] : iragit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng:
K(La,Ce,Th)2(Ca,La,Na)5Si10O40.
iranite [7621] : iranit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu vµng nghÖ:
Pb10Cu(CrO4)6(SiO4)2(F,OH)2. §n: khuniite.
iraquite [7622] : iraquit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng:
K(La,Ce,Th)2(Ca,La,Na)5Si16O40.
irarsite [7623] : irarsit.
Kho¸ng vËt: (Ir,Ru,Rb,Pt)AsS, cã d¹ng cïng
lo¹t víi holingworthit.
irhtemite [7624] : irhtemit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Ca4MgH2(AsO4)4.
iridium [7625] : iridi (Ir).
Nguyªn tè hãa häc sè 77, nguyªn tö l−îng
192,2173; tû träng 22,42 g/cm3, thuéc nhãm
kim lo¹i nÆng nhãm platin (PGE); cã 2 ®ång vÞ
bÒn vµ 42 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Ir
trong vá lôc ®Þa trªn lµ 0,00002. C¸c kho¸ng vËt
tiªu biÓu lµ irarsit (Ir, Ru, Rh, Pt)AsS,
holingroorthit (Rh, Pd, Pt, Ir)AsS. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS. §−îc sö dông lµm hîp kim
platin ®Æc biÖt.
iridosmine [7626] : iridosmin.
Kho¸ng vËt khèi thoi mµu tr¾ng thiÕc hoÆc
x¸m-thÐp: (Os, Ir), hîp kim tù nhiªn gåm 20-
68% Iridi vµ 32-80% Osmi. Iridosmin th−êng
chøa Rh, Pt, Ru, Fe vµ Cu. Ss: osmiridium.
§n: iridosmium.
iridosmium [7627] : iridosmi.
§n: iridosmine.
iriginite [7628] : iriginit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng nh¹t:
(UO2)Mo2O7.3H2O.
iris [7629] : kho¸ng vËt ngò s¾c.
1- Tinh thÓ th¹ch anh trong suèt cã nh÷ng
khe nøt bªn trong chøa ®Çy dung dÞch ph¸t ra
¸nh s¸ng lÊp l¸nh nhiÒu mµu do giao thoa.
Nh÷ng khe nøt ®ã lµ tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o do
nung nãng vµ lµm nguéi ®ét ngét mÉu vËt.
§n: iris quartz, rainbow quartz.
2- Kho¸ng vËt cã nhiÒu mµu lÊp l¸nh, nh−
“california iris” (kunzit).
325
IRM (Isothermal remament magnetization)
[7630] : tõ hãa d− ®¼ng nhiÖt.
Tõ tÝnh mµ khèi ®¸ cßn gi÷ l¹i ®−îc (tõ tÝnh
d−) do tr−êng tõ cæ ®· t¹o ra khi khèi ®¸ magma
nãng ch¶y cã nhiÖt ®é cè ®Þnh.
iron [7631] : s¾t (Fe), thiªn th¹ch s¾t, s¾t
tù sinh.
1- Tªn Latinh lµ ferrum. Nguyªn tè hãa häc
sè 26, nguyªn tö l−îng 55,8452; tû träng 7,874
g/cm3, thuéc nhãm kim lo¹i nÆng, chalcophil,
siderophil, cã 4 ®ång vÞ bÒn vµ 22 ®ång vÞ
kh«ng bÒn. Hµm l−îng Fe trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 30890, siªu mafic 94000,
gabro - basalt 86000, granit granodinrit 20000,
®¸ phiÕn 55000, trong ®Êt 35.000, n−íc ®¹i
d−¬ng 0,002 mg/l, n−íc s«ng suèi 0,04mg/l. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ magnetit, hematit, goetit,
limonit, siderit, pyrit. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch:
XRF, ICP-AES, ICP-MS. §−îc sö dông trong
x©y dùng, luyÖn thÐp, giao th«ng, v.v.
2- Thiªn th¹ch s¾t. X: iron meteorite.
3- S¾t tù sinh. X: iron mineral.
Iron age [7632] : Thêi ®¹i ®å s¾t.
Trong kh¶o cæ häc cã hÖ thèng 3 thêi ®¹i th×
®©y lµ thêi ®¹i cuèi cïng vµ ®−îc ®Æc tr−ng bëi
c«ng nghÖ s¾t. Tïy tõng vïng ë trªn thÕ giíi,
thêi ®¹i ®å s¾t ë c¸c thêi gian lµ t−¬ng ®èi kh¸c
nhau. VÝ dô, thêi ®¹i ®å s¾t ë ch©u ¢u b¾t ®Çu
n¨m 1100 truíc c«ng nguyªn, nh−ng ë ch©u Mü
l¹i muén h¬n cho ®Õn khi tiÕp xóc víi ch©u ¢u
míi b¾t ®Çu cã thêi ®¹i ®å s¾t.
iron alum [7633] : halotrichit.
Kho¸ng vËt FeAl2(SO4).22H2O cã c¸c tinh
thÓ sîi mµu vµng. §n: feather alum; iron alum;
butter rock; mountain butter.
iron ball [7634] : kÕt h¹ch s¾t.
§n: ballstone.
iron bearing formation [7635] : thµnh hÖ
chøa s¾t.
iron cordierite [7636] : secaninait.
Kho¸ng vËt thuéc nhãm cordierit.
iron formation [7637] : thµnh hÖ s¾t.
§¸ trÇm tÝch hãa häc cã chøa Ýt nhÊt 15% Fe
nguån gèc trÇm tÝch. HÇu hÕt thµnh hÖ s¾t cã
tuæi TiÒn Cambri.
iron froth [7638] : quÆng s¾t xèp.
Mét biÕn thÓ cña hematit cã chøa mica
xèp ®Ñp.
iron glance [7639] : quÆng s¾t bãng.
Mét biÕn thÓ cña hematit d¹ng vÈy,
specularit.
iron hat [7640] : mò s¾t, gossan.
S¶n phÈm phong hãa giµu s¾t n»m trªn má
kho¸ng sulfua, cßn gäi lµ gossan. §n: capping,
leached capping, chapeau de fer.
iron hypersthene [7641] : hypersthen
chøa s¾t.
Hypersthen giµu s¾t, cßn cã nghÜa lµ ferosilit.
iron manganese ore [7642] : quÆng s¾t-
mangan.
iron meteorite [7643] : thiªn th¹ch s¾t.
Tªn chung chØ c¸c thiªn th¹ch cã chøa chñ
yÕu s¾t, nickel, trong ®ã s¾t chiÕm 4-30% hoÆc
nhiÒu h¬n, vÝ dô hexahedrite, octahedrite,
atacide. §n: iron; siderite; meoteric iron.
iron mica [7644] : mica chøa s¾t.
ThuËt ng÷ chØ: lepidomelan, mica ®en giµu
s¾t; biotit giµu s¾t; hematit d¹ng mica.
iron mineral [7645] : s¾t tù sinh.
Kho¸ng vËt s¾t nÆng, ho¹t tÝnh m¹nh, khi
s¹ch cã mµu tr¾ng b¹c nh−ng th−êng bÞ oxi hãa
trong kh«ng khÝ. S¾t tù sinh hiÕm gÆp trong vá
Tr¸i ®Êt, th−êng ë d¹ng h¹t trong basalt, nh−ng
gÆp nhiÒu trong thiªn th¹ch.
iron monticellite [7646] : monticelit s¾t.
§n: kirschsteinite.
iron olivine [7647] : olivin chøa s¾t.
§n: fayalite.
iron ore [7648] : quÆng s¾t.
QuÆng chÝnh cña s¾t bao gåm chñ yÕu c¸c
oxid: hematit, goetit vµ cacbonat: siderit hoÆc
chalybit (FeCO3).
iron pan [7649] : côc s¾t.
Danh tõ chung chØ c¸c côc s¾t cøng trong ®Êt,
trong ®ã s¾t oxid lµ c¸c t¸c nh©n xi m¨ng chÝnh.
Cã nhiÒu kiÓu côc s¾t ®· t×m thÊy ë c¸c vïng
kh« vµ Èm −ít, trong ®Êt víi c¸c cÊu tróc kh¸c
nhau.
iron pyrites [7650] : pyrit s¾t.
§n: pyrit; marcasit.
Cßn ®−îc viÕt: iron pyrite.
iron range [7651] : rÆng nói s¾t.
Danh tõ ®−îc dïng ë vïng Hå Lín, Hoa Kú
vµ Canada ®Ó chØ d¶i thµnh hÖ s¾t.
iron sand [7652] : c¸t chøa s¾t.
C¸t cã chøa kho¸ng vËt s¾t (th−êng lµ
magnetit) ë däc bê biÓn.
iron shale [7653] : ®¸ phiÕn s¾t.
VËt liÖu cã kiÕn tróc Ðp phiÕn gåm c¸c oxid
s¾t vµ ®−îc h×nh thµnh do phong hãa c¸c thiªn
th¹ch s¾t.
iron spar [7654] : kho¸ng vËt carbonat s¾t.
§n: siderite.
iron spinel [7655] : spinel s¾t.
§n: hercynite.
iron stony meteorite [7656] : thiªn th¹ch s¾t.
Thiªn th¹ch ®¸ chøa s¾t cã Ýt nhÊt 25% c¶
silicat nickel s¾t lÉn silicat baz¬ nÆng.
326
iron vitriol [7657] : s¾t sulfat.
FeSO4.7H2O. Melanterit lµ kho¸ng vËt ®¬n
nghiªng mµu lôc, xanh lôc.
ironshot [7658] : v©n d¶i s¾t.
Tt: Kho¸ng vËt cã v©n d¶i quÆng s¾t; Chøa
c¸c kÕt h¹ch nhá hoÆc trøng c¸ limonit hoÆc
hematit.
Dt: Trøng c¸ limonit trong ®¸ v©n d¶i s¾t.
ironstone [7659] : ®¸ chøa s¾t.
§¸ trÇm tÝch giµu s¾t hoÆc kÕt tña trùc tiÕp
nh− trÇm tÝch cã chøa s¾t hoÆc do thay thÕ
hãa häc.
ironstone cap [7660] : mò ®¸ s¾t.
PhÇn trªn mÆt hoÆc gÇn trªn mÆt cña ®¸ s¾t
cã g¾n sÐt.
irradiance [7661] : n¨ng l−îng bøc x¹ bÒ mÆt.
N¨ng l−îng bøc x¹ trong mét ®¬n vÞ thêi
gian trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch x¶y ra trªn bÒ
mÆt.
irrigation [7662] : t−íi tiªu.
T−íi tiªu n−íc trong thñy lîi.
irrigation ditch [7663] : m−¬ng t−íi tiªu.
isanomaly [7664] : ®−êng ®¼ng dÞ th−êng.
§−êng vÏ trªn c¸c b¶n ®å ®Þa vËt lý, nèi c¸c
®iÓm cã cïng gi¸ trÞ dÞ th−êng cña c¸c tr−êng
®Þa vËt lý, nh− dÞ th−êng tõ, dÞ th−êng ®iÖn, dÞ
th−êng träng lùc, dÞ th−êng ®iÖn trë, dÞ th−êng
tèc ®é, v.v. §n: isoanomaly; isanomalous line.
iserite [7665] : iserit.
ThuËt ng÷ chØ lo¹i rutil cßn nghi ngê cã hµm
l−îng FeO cao. §n: iserine.
ishikawaite [7666] : ishikawait.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(U,Fe,Y,Ce)(Nb,Ta)O4.
ishkulite [7667] : ishkulit.
Lo¹i magnetit chøa crom.
ishkyldite [7668] : ishkyldit.
Kho¸ng vËt: Mg15S11O27(OH)20, cã thÓ lµ lo¹i
crysotil chøa nhiÒu silic.
isinglass [7669] : isinglas.
Lo¹i muscovit d¹ng líp máng.
island arc [7670] : cung ®¶o.
§n: volcanic arc.
island hill [7671] : ®åi ®¶o.
§åi ®¬n lÎ, cã phÇn lµ ®¸ gèc bÞ phñ ®øng tùa
hå nh− c¸c ®¶o ë gi÷a b·i båi tÝch (cã c¸t).
island mountain [7672] : nói ®¶o.
Nói Ýt nhiÒu cã thung lòng bao quanh vµ do
®ã ng¨n c¸ch víi c¸c d·y nói vµ hÖ s«ng suèi
kh¸c.
iso-orthoclase [7673] : iso-orthoclas.
Lo¹i orthoclas quang trôc d−¬ng, cã trong
granito-gneis. §n: isorthoclase; isorthose.
isochore [7674] : ®−êng ®¼ng chiÒu dÇy.
 Lµ nh÷ng ®−êng vÏ trªn b¶n ®å nèi c¸c ®iÓm
cã cïng chiÒu dµy gÆp trong lç khoan cho ph©n
vÞ d−íi mÆt ®Êt. Gi¸ trÞ chiÒu dµy ph¶i ®−îc tÝnh
theo chiÒu dµy thËt cña ph©n vÞ.
isochore map [7675] : b¶n ®å ®¼ng chiÒu dµy.
1- B¶n ®å thÓ hiÖn chiÒu dµy gÆp trong lç
khoan cña mét ph©n vÞ ®Þa tÇng nhÊt ®Þnh theo
®−êng ®¼ng chiÒu dµy chÝnh.
§n: convergence map.
2- B¶n ®å thÓ hiÖn b»ng ®−êng ®ång møc
kho¶ng c¸ch tíi mÆt bÓ chøa dÇu, lµ mÆt tiÕp
xóc gi÷a n−íc dÇu víi ®¸ m¸i cña bÓ chøa dÇu.
Cßn ®−îc sö dông ®Ó tÝnh to¸n khèi l−îng bÓ
chøa dÇu.
isochromatic [7676] : ®¼ng s¾c.
isochron [7677] : ®−êng ®¼ng thêi (®vl).
§−êng nèi trªn b¶n ®å hoÆc mÆt c¾t ®Þa chÊn
c¸c ®iÓm cã cïng thêi gian truyÒn sãng cña c¸c
sãng ph¶n x¹ hoÆc khóc x¹ øng víi mét ranh
giíi nhÊt ®Þnh.
isoclasite [7678] : isoclasit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Ca2(PO4)(OH).2H2O.
isoclinic line [7679] : ®−êng ®¼ng tõ khuynh,
®−êng ®¼ng gãc nghiªng.
§−êng vÏ trªn b¶n ®å ®Þa tõ hoÆc b¶n ®å dÞ
th−êng tõ, nèi c¸c ®iÓm cã cïng gi¸ trÞ cña mét
yÕu tè ®Þa tõ nµo ®ã: YÕu tè th¼ng ®øng Z, yÕu
tè n»m ngang H, v.v.
isodesmic [7680] : cïng liªn kÕt, ®ång liªn kÕt.
Tinh thÓ hoÆc vËt chÊt kh¸c cã kho¶ng c¸ch
liªn kÕt ion b»ng nhau, nh− NaCl.
Ss: anisodesmic.
isodimorphous [7681] : ®ång l−ìng h×nh.
Hai vËt thÓ kÕt tinh cïng d¹ng.
isodont [7682] : r¨ng ®Òu.
Nãi vÒ bé r¨ng cña Th©n mÒm hai m¶nh (thÝ
dô Spondylus vµ Plicatula), gåm mét sè Ýt r¨ng
b¶n lÒ xÕp s¾p ®èi xøng víi nhau.
isoferroplatium [7683] : isoferoplati.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: Pt3Fe.
isogal [7684] : ®−êng ®¼ng gi¸ trÞ träng lùc.
§−êng cã cïng gi¸ trÞ träng lùc (tÝnh
b»ng mGal).
isogeotherm [7685] : ®−êng ®¼ng ®Þa nhiÖt.
§−êng vÏ trªn c¸c b¶n ®å ®Þa nhiÖt, nèi c¸c
®iÓm cã cïng nhiÖt ®é.
isogon [7686] : ®−êng ®¼ng tõ thiªn, ®−êng
®¼ng gãc lÖch tõ.
§−êng vÏ trªn c¸c b¶n ®å ®Þa lý, nèi c¸c
®iÓm cã cïng gi¸ trÞ (gãc tõ thiªn) gãc lÖch tõ.
isohaline [7687] : ®−êng ®¼ng ®é mÆn.
Mét ®−êng nèi c¸c ®iÓm cã cïng ®é mÆn cña
n−íc biÓn.
isohypse [7688] : ®−êng ®¼ng cao.
327
§−êng mµ c¸c ®iÓm trªn ®ã cã ®é cao
b»ng nhau.
isokite [7689] : isokit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng:
CaMg(PO4)F, ®ång h×nh víi tilastit. Lo¹i
isokit hydroxid t−¬ng tù víi panasqueirait.
isolated foundation [7690] : mãng ®¬n, mãng
®éc lËp.
isolated porosity [7691] : ®é rçng c¸ch ly.
TÝnh chÊt cña ®Êt cã c¸c khe hë kh«ng liªn
hÖ víi nhau.
isoline [7692] : ®−êng ®¼ng trÞ.
§−êng ®i qua c¸c ®iÓm cã cïng gi¸ trÞ.
isomagnetic line [7693] : ®−êng ®¼ng tõ.
§−êng vÏ trªn c¸c b¶n ®å ®Þa tõ hoÆc b¶n ®å
dÞ th−êng tõ, nèi c¸c ®iÓm cã cïng gi¸ trÞ cña
mét yÕu tè ®Þa tõ nµo ®ã: yÕu tè th¼ng ®øng Z,
yÕu tè n»m ngang H, yÕu tè toµn phÇn T.
isomertieite [7694] : isomertieit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng:
(Pd,Cu)5(Sb,As)2 ®a h×nh víi mertieit.
isometric [7695] : cïng kÝch th−íc.
isometric system [7696] : hÖ lËp ph−¬ng.
Mét trong 6 hÖ tinh thÓ, ®Æc tr−ng bëi 4 trôc
bËc 3 trïng víi ®−êng chÐo khèi cña « m¹ng c¬
së lËp ph−¬ng. Nã gåm 5 líp tinh thÓ hay 5
nhãm ®iÓm. Ss: hexagonal system; tetragonal
system; orthorhombic system; monoclinic
system; triclinic system. §n : cubic system.
isomicroline [7697] : isomicrolin.
Lo¹i microlin quang trôc d−¬ng.
isomorphism [7698] : hiÖn t−îng ®ång h×nh.
§Æc tr−ng cho hai hoÆc nhiÒu vËt thÓ kÕt tinh
cã thµnh phÇn hãa häc, c¸c hÖ sè trôc, d¹ng tinh
thÓ kh¸c nhau nh−ng kÕt tinh trong mét líp tinh
thÓ. Ss: isostructural. §n: allomerism.
isomorphous [7699] : ®ång h×nh.
Dt: isomorphism. §n: isomorphic.
isomorphous mixture [7700] : hçn hîp
®ång h×nh.
§n: isomorphous series.
isomorphous series [7701] : lo¹t ®ång h×nh.
Hai hay nhiÒu vËt thÓ kÕt tinh biÓu hiÖn sù
®ång h×nh, vÝ dô nh− olivin lu«n thµnh t¹o trong
tù nhiªn tõ dung dÞch-cøng: Mg2SiO4 vµ Fe2SiO4
®ã lµ forsterit vµ fayalit cã kÝch th−íc m¹ng,
tÝnh chÊt vËt lý, tû sè Mg/Fe thay ®æi nh−ng
cïng trong mét lo¹t ®ång h×nh.
§n: solid-solution series.
isomorphous substitution [7702] : thay thÕ
®ång h×nh.
isomyarian [7703] : cã c¬ ®Òu, hai m¶nh cã
c¬ ®Òu.
C¸c m¶nh vá, nhÊt lµ Th©n mÒm hai m¶nh,
cã hai c¬ khÐp cã ®é lín b»ng nhau hay gÇn
b»ng nhau; mét Th©n mÒm hai m¶nh cã bé c¬
nh− vËy.
Isopachs [7704] : ®−êng ®¼ng dÇy.
§−êng minh häa ®é dµy thùc cña mét ®Þa
tÇng. Ng−êi ta x©y dùng c¸c b¶n ®å ®¼ng dµy ®Ó
chØ ra sù ph©n bè vµ chiÒu dµy cña mét ph©n vÞ
®Þa tÇng nµo ®ã, cã khi chØ lµ mét tËp c¸t dÇy vµi
mÐt, nh−ng còng cã khi lµ c¶ mét ph©n vÞ ®Þa
tÇng gåm nhiÒu tËp ®Êt, ®¸, dµy vµi km. B¶n ®å
®¼ng dµy rÊt cã Ých trong viÖc x¸c ®Þnh “bèi
c¶nh kiÕn t¹o” ph©n vÞ ®Þa tÇng ®ã ®· h×nh
thµnh. ThÝ dô, h×nh th¸i cña mét bÓ trÇm tÝch, vÞ
trÝ cña ®−êng bê biÓn, c¸c khu vùc n©ng, vµ
trong mét vµi tr−êng hîp, biªn ®é n©ng vµ møc
®é xãi mßn, cã thÓ nhËn biÕt ®−îc b»ng c¸ch ®o
vÏ nh÷ng biÕn ®æi vÒ ®é dµy cña mét ph©n vÞ ®Þa
tÇng nµo ®ã.
isoperthite [7705] : isoperthit.
Lo¹i feldspar kali mäc xen kÏ (perthitic) mét
hay hai lo¹i feldspar kh¸c nhau, nh−ng cïng mét
lo¹t ®ång h×nh.
isopollen [7706] : ®−êng ®¼ng phÊn.
§iÓm nèi c¸c ®iÓm trªn b¶n ®å mÉu cã cïng
tû lÖ hoÆc sè l−îng phÊn hoa.
isopor [7707] : ®−êng ®¼ng biÕn thiªn thÕ kû.
§−êng vÏ trªn c¸c b¶n ®å ®Þa lý nèi c¸c ®iÓm
cã cïng gi¸ trÞ biÕn thiªn thÕ kû cña c¸c yÕu tè
®Þa tõ.
isoseism [7708] : ®−êng ®¼ng chÊn.
§−êng nèi c¸c ®iÓm trªn mÆt ®Êt cã cïng
c−êng ®é ®éng ®Êt.
isoseismal line [7709] : ®−êng ®¼ng chÊn.
§iÓm nèi c¸c ®iÓm cã cïng c−êng ®é ®éng
®Êt. §n: isoseism; isoseismal.
isostasy [7710] : ®¼ng tÜnh.
isostatic anomaly [7711] : dÞ th−êng
®¼ng tÜnh.
DÞ th−êng träng lùc tÝnh ®−îc sau khi ®· thùc
hiÖn phÐp hiÖu chØnh ®¼ng tÜnh.
isostatic correction [7712] : hiÖu chØnh ®¼ng
tÜnh.
Lo¹i hiÖu chØnh träng lùc, tÝnh theo gi¶
thuyÕt cho r»ng trong lßng ®Êt tån t¹i mÆt ®¼ng
tÜnh mµ trªn mäi ®iÓm cña nã ¸p suÊt cña c¸c
cét ®Êt ®¸ phÝa trªn ®Ì lªn, kh«ng phô thuéc vµo
cÊu tróc ®Þa chÊt, ®Þa h×nh låi, lâm cña mÆt ®Êt
hoµn toµn nh− nhau. Theo gi¶ thuyÕt nµy th×
khèi l−îng "d−" cña c¸c vïng nói cao ®−îc c©n
b»ng do c¸c khèi ®¸ n»m d−íi chóng cã mËt ®é
thÊp, cßn ë c¸c vïng cã ®Þa h×nh thÊp (biÓn, ®¹i
d−¬ng,...) th× khèi l−îng "hôt" ®−îc bï l¹i bëi
c¸c khèi ®¸ n»m d−íi chóng cã mËt ®é cao.
isostropic [7713] : ®¼ng h−íng.
Cã cïng c¸c tÝnh chÊt theo mäi h−íng. Trong
328
lý thuyÕt kÕt cÊu, thuËt ng÷ cã nghÜa lµ cã cïng
c−êng ®é, modun ®µn håi vµ hÖ sè Poison theo
mäi h−íng.
isostructural [7714] : ®ång cÊu tróc.
Sù thµnh t¹o tinh thÓ cã thµnh phÇn hãa häc
kh¸c nhau, nh−ng cã cÊu tróc gièng nhau, Ýt
khuynh h−íng ®ång h×nh.
isotherm [7715] : ®−êng ®¼ng nhiÖt.
§−êng nèi c¸c ®iÓm trªn mÆt ®Êt cã cïng gi¸
trÞ nhiÖt ®é trung b×nh tÝnh cho nh÷ng kho¶ng
thêi gian nhÊt ®Þnh nh−: mét n¨m, mét
th¸ng, v.v.
isothermal [7716] : ®¼ng nhiÖt.
isotime line [7717] : ®−êng ®¼ng thêi.
§−êng nèi c¸c ®iÓm cã cïng mét thêi gian
®Þa chÊn ®Õn ®iÓm ®ã.
isotomous [7718] : tay chia nh¸nh ®Òu.
Tay cña HuÖ biÓn (Crinoidea) ®Æc tr−ng b»ng
sù ph©n chia thµnh nh÷ng nh¸nh b»ng nhau.
isotope [7719] : chÊt ®ång vÞ.
C¸c nguyªn tè hãa häc cã nguyªn tö khèi
kh¸c nhau song cã ®iÖn tÝch gièng nhau nªn
®−îc xÕp n»m ë mét « nhÊt ®Þnh trong b¶ng tuÇn
hoµn Mendeleev.
isotope dilution analysis [7720] : ph©n tÝch
pha lo·ng ®ång vÞ.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch dïng ®ång vÞ ®¸nh
dÊu cïng lo¹i nh− chÊt ®−îc ®Þnh l−îng thªm
vµo dung dÞch mÉu, sau ®ã ®−îc ph©n tÝch ®Þnh
l−îng th«ng qua ®o ®é phãng x¹.
isotope geology [7721] : ®Þa chÊt ®ång vÞ.
Mét nh¸nh cña ®Þa chÊt häc nghiªn cøu c¸c
®ång vÞ phãng x¹ vµ ®ång vÞ bÒn, ®Æc biÖt chó ý
c¸c hµm l−îng ®ång vÞ trong ®Þa chÊt, tÝnh to¸n
tuæi cña c¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt, x¸c ®Þnh nguån
gèc, c¬ chÕ vµ ®iÒu kiÖn cña c¸c qu¸ tr×nh ®Þa
chÊt. §n: isotope geochemistry; nuclear
geology; nuclear geochemistry; radiogeology.
isotope ratio [7722] : tû sè ®ång vÞ.
Tû sè hµm l−îng cña hai ®ång vÞ cña mét
nguyªn tè. VÝ dô: O18/O16. Th«ng th−êng ®ång
vÞ nÆng ®−îc viÕt lªn trªn ®ång vÞ nhÑ.
isotopic age determination [7723] : x¸c ®Þnh
tuæi ®ång vÞ.
Cßn gäi lµ radiometric dating.
isotopic hydrogeology [7724] : ®Þa chÊt thñy
v¨n ®ång vÞ.
LÜnh vùc ®Þa chÊt thñy v¨n nghiªn cøu c¸c
nguyªn tè ®ång vÞ trong n−íc nh»m x¸c ®Þnh
tuæi, nguån gèc, t×nh tr¹ng « nhiÔm cña n−íc,
quan hÖ thñy lùc gi÷a n−íc d−íi ®Êt víi n−íc
mÆt hoÆc gi÷a c¸c tÇng chøa n−íc víi nhau.
isotopic number [7725] : sè ®ång vÞ, sè l−îng
neutron v−ît tréi.
 Sè neutron thõa nghÜa lµ sè neutron trõ ®i sè
proton trong mét h¹t nh©n nguyªn tö. Nã th−êng
chØ ho¹t tÝnh phãng x¹ cña h¹t nh©n nguyªn tö.
Itai-itai [7726] : bÖnh Itai-itai.
BÖnh nhiÔm ®éc cadimi g©y hñy ho¹i x−¬ng
x¶y ra ë vïng Itai-itai NhËt B¶n, do ®ã ®−îc ®Æt
tªn theo ®Þa danh.
itoite [7727] : itoit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pb3GeO2(SO4)2(OH)2.
I-type granite [7728] : granit kiÓu I.
Tªn chung cho lo¹t ®¸ granit kiÒm-v«i b·o
hoµ nh«m, chñ yÕu lµ tonalit tíi granodiorit vµ
granit, ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù cã mÆt cña th¹ch
anh, plagioclas vµ feldspar kiÒm (víi tû lÖ thay
®æi), hornblend vµ biotit. Muscovit th−êng v¾ng
mÆt. TiÕp ®Çu ng÷ I chØ vËt liÖu nguån cña c¸c
®¸ cã thµnh phÇn magma (tõ ch÷ igneous -
magma).
IUGS [7729] : HiÖp héi quèc tÕ c¸c khoa häc
®Þa chÊt.
ViÕt t¾t tõ : International Union of
Geological Sciences.
IUGS classification [7730] : b¶ng ph©n lo¹i
cña IUGS.
B¶ng ph©n lo¹i ®· ®−îc thõa nhËn dïng cho
®¸ pluton, hoµn thµnh vµo n¨m 1973 do TiÓu
ban Ph©n lo¹i ®¸ magma (Subcommission on the
systematics of Ignerous Rocks) cña HiÖp héi
§Þa chÊt Quèc tÕ (International Union of
Geology Sciences-IUGS), do A.I. Streckeisen
lµm chñ tÞch.
329
B¶ng ph©n lo¹i dùa trªn sù so s¸nh 5 nhãm
kho¸ng vËt. Q=th¹ch anh vµ c¸c d¹ng kh¸c cña
SiO2, A=feldspar kiÒm, P=plagioclas nhiÒu Ca
h¬n An50 vµ scapolit, F=feldsparoid (foid),
M=c¸c d¹ng kh¸c (mafit). NÕu tû lÖ phÇn tr¨m
cña mafit M nhá h¬n 90 th× ®¸ ®−îc ph©n lo¹i
dùa theo vÞ trÝ cña nã trong hai biÓu ®å tam gi¸c
QAPF. C¸c ®¸ siªu mafic (M=90 ®Õn 100) th×
®−îc ph©n lo¹i theo sù so s¸nh cña c¸c mafit.
Mét b¶ng ph©n lo¹i chi tiÕt h¬n cho c¸c ®¸
gabro còng ®· ®−îc x©y dùng. Ph©n lo¹i ®· tr×nh
bµy kh«ng ¸p dông cho c¸c ®¸ charnockit.
iwakiite [7731] : iwakiit.
Kho¸ng vËt:
(Mn,Mg)(Fe+3,Mn+3,Si,Al,Ti)2O4, thuéc hä
spinel, l−ìng h×nh khèi tø ph−¬ng víi jacobsit.
I wave [7732] : sãng I.
Lo¹i sãng ®éng ®Êt däc lan truyÒn trong vá
Tr¸i ®Êt.
ixiolite [7733] : ixiolit.
Kho¸ng vËt: (Ta, Nb, Sn, Fe, Mn)4 O8, ®−îc
xem lµ hîp chÊt cña casiterit víi columbit hoÆc
tapiolit vµ mangan-tantalat, ®ång h×nh víi
tapiolit vµ mosit. Ixiolit chøa Nb t−¬ng tù víi
ashanit.
 jacinth [7734] : jacinth. §n: jade.
1- Zircon, ®Æc biÖt zircon mµu vµng hoÆc jager [7740] : jager.
n©u. ThuËt ng÷ nµy lóc ®Çu gäi lµ hyacinth chØ Kim c−¬ng mµu tr¾ng xanh nh¹t, chÊt
lo¹i zircon mµu ®á hoÆc vµng cam. Zircon mµu l−îng cao.
vµng, trong suèt lµ lo¹i ®¸ quý. jagoite [7741] : jagoit.
2- Esonit ®á da cam ®Õn da cam. ThuËt ng÷ Kho¸ng vËt mµu xanh vµng:
®−îc dïng tr−íc ®©y trong th−¬ng m¹i ®¸ quý ë Pb3FeSi3O10(OH,Cl).
Hoa Kú. jagowerite [7742] : jagowerit.
jack [7735] : kÝch thñy lùc (®cctr) ; jack (kv). Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng:
1- (®cctr) Sö dông kÝch thñy lùc n©ng vËt BaAl2(PO4)2(OH)2.
nÆng hoÆc Ðp cäc. jahnsite [7743] : jahnsit.
2- Kho¸ng vËt cña quÆng kÏm, ®Æc tr−ng Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
sphalerit. CaMn(Mg,Fe)2Fe2+3.
3- Than nÕn n»m trong phiÕn sÐt; chøa tan jalpaite [7744] : jalpait.
d¹ng nÕn; phiÕn sÐt; kÕt h¹ch ®¸ s¾t lín trong Kho¸ng vËt mµu x¸m ch×: Ag3CuS2.
c¸c vØa than xø Wales. jamborite [7745] : jamborit.
jacobsite [7736] : jacobsit. Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
Kho¸ng vËt cã tõ tÝnh mµu ®en cña lo¹t (Ni+2,Ni+3,Fe)(OH)2(OH,S,H2O)(?).
magnetit trong nhãm spinel: jamesite [7746] : jamesit.
(Mn+2,Fe+2,Mg)(Fe+3Mn+3)2O4. Kho¸ng vËt: Pb2Zn2Fe5+3O4(AsO4)5.
jade [7737] : jad, ngäc th¹ch. jamesonite [7747] : jamesonit.
1- §¸ quý cøng, rÊt bÒn, ®Æc sÝt, gåm Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu x¸m ch× ®Õn ®en
kho¸ng vËt pyroxen jadeit hoÆc kho¸ng vËt x¸m: Pb4FeSb6S14, kho¸ng vËt quÆng kh«ng
amphibol nephrit, cã thang mµu tõ sÉm hoÆc quan träng cña ch×, thØnh tho¶ng chøa ®ång vµ
xanh ®Ëm ®Õn nh¹t mµu hoÆc tr¾ng xanh nh¹t. kÏm. Jamesonit cã ¸nh kim d¹ng sîi.
Ngäc th¹ch (jad) cã thÓ ®¸nh bãng tèt, sö dông §n: feather ore; gray antimony.
l©u dµi lµm hµng mü nghÖ, trang søc. Janbu's modified method of slices [7748] :
§n: jadestone. ph−¬ng ph¸p Janbu.
2- ThuËt ng÷ dïng chØ kho¸ng vËt mµu xanh, Ph−¬ng ph¸p l¸t c¾t c¶i tiÕn cña Janbu (dïng
cøng, nh− "California jade" (hoÆc californit, ®Ó tÝnh ®é æn ®Þnh cña m¸i dèc).
lo¹i vesuvianit ®Æc sÝt mµu xanh), "Mexican janggunite [7749] : jangunit.
jade" (hoÆc tuxtlit, lo¹i calcit mµu xanh thÉm), Kho¸ng vËt: Mn5-x+4(Mn+2 Fe+3)1+xO8(OH)6.
sausurit, vµ silimanit, pectolit, granat (garnet), Japanese twin law [7750] : luËt song
serpentin cã mµu xanh. tinh NhËt.
jadeite [7738] : jadeit. LuËt song tinh trong th¹ch anh, song tinh chi
Kho¸ng vËt ®−îc thµnh t¹o ë ¸p lùc cao cña phèi trong hai ®¬n tinh víi mÆt tiÕp hîp (1122).
nhãm clinopyroxen: Na(Al,Fe)Si2O6, cã mµu jargoon [7751] : jargun
xanh kh¸c nhau, chñ yÕu ë Myanmar, sö dông §¸ quý zircon kh«ng mµu, vµng nh¹t hoÆc
lµm ®å trang søc. ¸m khãi ë Ceylon. §n: jargon.
jadestone [7739] : ®¸ ngäc, jad. jarlite [7752] : jarlit.

330
 Kho¸ng vËt kh«ng mµu ®Õn mµu n©u nh¹t:
NaSr3Al3F16.
jarosite [7753] : jarosit.
1- Kho¸ng vËt mµu vµng hoÆc mµu n©u cña
nhãm alunit: KFe3(SO4)2 (OH)6. §n: utahit.
2- Nhãm kho¸ng vËt chøa sulfat s¾t hãa trÞ
2, bao gåm jarosit, natrojarosit, amoniojarosit
vµ hydroniumjarosit.
jaskolskiite [7754] : jaskolskiit.
Kho¸ng vËt: Pb2+xCux(Sb,Bi)2-xS5, thuéc lo¹t
meneghinit homologous.
jasper [7755] : biÕn thÓ cña ®¸ silic.
BiÕn thÓ cña ®¸ silic (chert) hîp víi c¸c lo¹i
quÆng s¾t vµ chøa c¸c t¹p chÊt oxid s¾t t¹o mµu
kh¸c nhau, trong ®ã mµu ®á lµ mµu ®Æc tr−ng,
mÆc dï ®¸ silic cã mµu vµng, lôc, xanh phít
x¸m, n©u vµ ®en còng ®−îc gäi lµ jasper.
§n: jasperite; jaspis; jasperoid.
jasper opal [7756] : opal ngäc bÝch.
Opal mê ®ôc mµu n©u hoÆc vµng n©u chøa
oxid s¾t vµ nh÷ng t¹p chÊt kh¸c cã mµu vµng
ngäc bÝch nh−ng vÉn cã ¸nh opal, mét sè lo¹i
cã mµu n©u ®á nh¹t ®Õn ®á.
§n: jasopal; opal jasper.
jasperoid [7757] : nhãm jasper, jasperoid.
Lo¹i ®¸ silic mµu x¸m, ®Æc sÝt, trong ®ã
chalcedon vµ th¹ch anh Èn tinh ®· thay thÕ c¸c
kho¸ng vËt carbonat cña ®¸ v«i hay dolomit.
Còng ®Ó chØ lo¹i ®¸ v«i bÞ silic ho¸.
jaspilite [7758] : ®¸ jasper.
1- Lo¹i ®¸ silic ®Æc sÝt, cÊu t¹o ph©n d¶i
chøa Ýt nhÊt 25% s¾t, xuÊt lé cïng víi c¸c lo¹i
quÆng s¾t, gièng nh− jasper.
2- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông chñ yÕu ë
Australia ®Ó chØ thµnh hÖ quÆng s¾t ph©n d¶i.
§n: jasper bar.
jaspopal [7759] : jaspopal.
§n: jasper opal.
jaw crusher [7760] : m¸y nghiÒn kÑp hµm.
jeanbandyite [7761] : jeanbandyit.
Kho¸ng vËt: Fe1-x+3Sn1-y+4(OH)6 hoÆc
(Fe1-x+3 x)(Sn1-y4 y)(OH)6, thuéc nhãm stotit
vµ quan hÖ víi wickmanit vµ shoenfliesit.
jebel [7762] : ®åi, nói, d·y nói.
TiÕng ®Þa ph−¬ng ¶ RËp ®Ó chØ ®åi, nói hoÆc
rÆng nói, d·y nói. §n: jabal, djebel
jefferisite [7763] : jeferisit, ®¸ phiÕn silic
giµu s¾t.
Mét biÕn thÓ cña vermiculit.
jeffersonite [7764] : jefersonit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-®Ëm hoÆc ®en-xanh
nh¹t cña nhãm clinopyroxen:
Ca(Mn,Zn,Fe)Si2O6
jenkinsite [7765] : jenkinsit.
331
Lo¹i antigorit chøa s¾t.
jennite [7766] : jenit.
Kho¸ng vËt: Na2Ca8(SiO3)3(Si2O7).
jeppeite [7767] : jepeit.
Kho¸ng vËt: (K,Ba)2(Ti,Fe)6O13.
jeremejevite [7768] : jeremejevit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng kh«ng mµu ®Õn
mµu n©u-vµng nh¹t: Al6B5O15(OH)3.
§n: eremeyevite.
jeromite [7769] : jeromit.
Kho¸ng vËt: As(S, Se2) (?).
jet [7770] : b¬m phôt (®cctr); phun.
1- Phun n−íc d−íi ¸p lùc cao, b¬m phôt
dung dÞch d−íi ¸p lùc ®Ó xö lý nÒn.
2- C¸c m¸y in nh− inkjet, lazerjet lµ m¸y in
dïng kü thuËt phun mùc in lªn giÊy.
jet bit [7771] : l−ìi khoan cã vßi phun (®cthv).
jet flow [7772] : dßng ch¶y m¹nh.
Mét kiÓu dßng ch¶y cã n−íc ch¶y rÊt m¹nh,
dßng n−íc lao lªn tùa nh− "m¸y bay ph¶n lùc",
th−êng gÆp ë n¬i tèc ®é dßng rÊt lín däc theo
lßng suèi nghiªng.
jetty bridge [7773] : cÇu tÇu.
jew's stone [7774] : gai d¹ng chïy.
Gai d¹ng chïy lín ®· hãa th¹ch cña NhÝm
biÓn (Echinoidea).
jezekite [7775] : jezekit
§n: morinite.
jimboite [7776] : jimboit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Mn3(BO3)2, ®ång kiÕn
tróc víi kotoit.
joaquinite [7777] : joaquinit.
Kho¸ng vËt mµu vµng-mËt ong:
NaBa2Ce2Fe(Ti,Nb)2Si8O26(OH,F).
joch [7778] : ®−êng ®Ìo.
§−êng ®i qua nói (®Ìo) däc theo ®Ønh t−¬ng
®èi ph¼ng gi÷a hai s−ên song song víi nhau.
joesmithite [7779] : joesmithit.
Kho¸ng vËt:
PbCa2(Mg,Fe)4Fe+3Si6O22(OH)4(O,OH)8.
johachidolite [7780] : johachidolit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, trong:
Na2Ca3Al4B6O14(F,OH)10.
johanite [7781] : johanit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu xanh:
Cu(UO2)2(SO4)2(OH)2.6H2O. §n: gilpinite.
johannsenite [7782] : johansenit.
Kho¸ng vËt mµu n©u ®inh h−¬ng, x¸m nh¹t
hoÆc xanh nh¹t thuéc nhãm clinopyroxen:
CaMnSi2O6.
johillerite [7783] : johilerit.
Kho¸ng vËt: Na(Mg,Zn)3Cu(AsO4)3, quan hÖ
chÆt chÏ víi o'daninelit.
johnson bar [7784] : bé h·m têi khoan.
 johnstrupite [7785] : johnstrupit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-n©u nh¹t:
(Ca,Na)3(Ce,Ti,Zr)(SiO4)2 F. Ss: mosandrite.
johsomervilleite [7786] : johsomervileit.
Kho¸ng vËt: Na10Ca6Mg18(Fe,Mn)25(PO4)36,
cïng lo¹i víi filowit.
joint [7787] : khe nøt; khíp nèi; mèi nèi, ®iÓm
tiÕp xóc, ®iÓm nèi gi÷a hai phÇn tö ®Êt hoÆc ®¸.
1- (kt) Nøt nÎ trong ®¸ th−êng xuÊt hiÖn
d−íi d¹ng hÖ thèng, d¹ng mÆt song song víi
nhau, kh«ng thÊy râ dÊu vÕt chuyÓn dÞch.
2- (cs) Khíp nèi ë ®éng vËt Vá gi¸p
(Crustacea), nãi chung lµ mèi liªn kÕt ®éng cña
mét ®o¹n riªng lÎ cña chi víi nh÷ng bé phËn kÒ
bªn cña chóng, hoÆc víi c¬ thÓ, hoÆc lµ mèi
liªn kÕt ®éng gi÷a nh÷ng bé phËn cña c¬ thÓ;
Mèi liªn kÕt gi÷a ®«i x−¬ng nhá kÒ nhau cña
HuÖ biÓn (Crinoidea); Mét ®o¹n vá cña ph©n
bé Trïng tia d¹ng Rä (Nassellina); §èi víi
®éng vËt cã x−¬ng sèng,
X: articular; articulation.
3- (®cctr) Lµ ®Æc ®iÓm cÊu tróc phæ biÕn
nhÊt trong ®¸ vµ th−êng cã ý nghÜa nhÊt vÒ mÆt
®Þa kü thuËt. Khe nøt lµ nh÷ng nøt nÎ ®Þa chÊt
nh−ng kh«ng kÌm theo c¸c dÊu hiÖu dÞch
chuyÓn cã thÓ thÊy ®−îc däc theo chóng. Mét
nhãm khe nøt song song víi nhau th−êng ®−îc
gäi lµ hÖ khe nøt. C¸c hÖ khe nøt giao c¾t nhau
lµm thµnh hÖ thèng khe nøt trong ®¸. Chóng cã
thÓ më, bÞ lÊp ®Çy hoÆc ®−îc hµn g¾n l¹i. Khe
nøt cã thÓ h×nh thµnh song song víi mÆt ph©n
líp, ph©n phiÕn hoÆc thí chÎ vµ khi ®ã th−êng
®−îc gäi lµ c¸c khe nøt ph©n líp, ph©n phiÕn
hoÆc thí chÎ. §«i khi chóng ®−îc chia ra thµnh
khe nøt c¾t, t¸ch vµ liªn hÖ víi mét tr−êng øng
suÊt kiÕn t¹o nµo ®ã. Khe nøt c¾t ch¹y song
song víi ®øt g·y vµ c¸c ®íi dËp vì, dÞch tr−ît.
Khe nøt t¸ch ch¹y vu«ng gãc víi h−íng cña
trôc øng suÊt chÝnh cùc tiÓu.
joint block [7788] : khèi nøt.
Khèi ®¸ giíi h¹n bëi c¸c khe nøt.
joint compressive strength [7789] : søc bÒn
nÐn cña khe nøt.
joint contour plot [7790] : ®å thÞ mËt ®é
khe nøt.
BiÓu diÔn mËt ®é khe nøt b»ng c¸c ®−êng
®ång møc, ®−êng ®¼ng trÞ.
joint dip (joint dip direction) [7791] : h−íng
c¾m khe nøt.
joint frequency [7792] : tÇn sè nøt nÎ, mËt ®é
nøt nÎ, mËt ®é khe nøt.
joint plane [7793] : mÆt nøt.
MÆt vì ra, nøt ra cña ®¸.
joint plane fall [7794] : th¸c dËp vì.
332
Th¸c n−íc cã ®Ønh bÞ vì kh«ng ®Òu do c¸c
khèi nøt bÞ sËp lë.
joint pole plot [7795] : ®å thÞ cùc khe nøt.
BiÓu diÔn c¸c khe nøt b»ng cùc cña chóng
trong phÐp chiÕu lËp thÓ.
joint roughness coefficient (JRC) [7796] : hÖ
sè ®é nh¸m.
§é xï x× cña khe nøt (JRC). HÖ sè ®Ó biÓu
diÔn søc bÒn cña bÒ mÆt khe nøt.
joint set [7797] : côm nøt, mét hÖ khe nøt,
nhãm khe nøt.
Mét nhãm c¸c khe nøt Ýt nhiÒu song song
víi nhau.
joint set (joint set number) [7798] : hÖ khe
nøt, sè hÖ khe nøt.
joint spacing [7799] : kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c
khe nøt.
Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c khe nøt trong mét
nhãm c¸c khe nøt riªng biÖt ®o theo ®−êng
vu«ng gãc víi mÆt nøt.
joint surface [7800] : mÆt nøt.
BÒ mÆt cña khe nøt.
joint system [7801] : hÖ thèng khe nøt.
Mét sè khe nøt gÇn nh− song song víi nhau
vµ cã cïng tÝnh chÊt.
joint trace [7802] : vÕt nøt.
Giao tuyÕn cña mÆt nøt víi mÆt nµo ®ã.
joint valley [7803] : thung lòng khe nøt.
Thung lòng ®−îc khèng chÕ bëi c¸c hÖ
thèng khe nøt.
joint zone [7804] : ®íi khe nøt.
jokokuite [7805] : jokokuit
Kho¸ng vËt: MnSO4.5H2O, ®ång cÊu tróc víi
chalcanthit vµ siderotil.
joliotite [7806] : joliotit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: (UO2) CO3.nH2O.
jolly balance [7807] : c©n joly.
Trong ph©n tÝch kho¸ng vËt, ®o tû träng
b»ng lß xo ®µn håi tinh vi.
jordanite [7808] : jordanit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch×: Pb14 As6 S23.
jordisite [7809] : jordisit.
Kho¸ng vËt v« ®Þnh h×nh: MoS2.
Ss: molybdenit.
joseite [7810] : joseit.
Kho¸ng vËt: Bi3Te(Se,S).
josen [7811] : josen.
§n: hartite.
jouravskite [7812] : juravskit.
Kho¸ng vËt:
Ca6Mn2(SO4,CO3)4(OH)12.24H2O.
juanite [7813] : juanit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
Ca10Mg4Al2S11O39.4H2O(?).
 jugum [7814] : thanh nèi, phiÕn nèi.
Mét cÊu tróc x−¬ng d¹ng thanh, t−¬ng ®èi
phøc t¹p, nèi nöa tr¸i cña x−¬ng tay víi nöa
ph¶i ë mét sè Tay cuén; mét cÊu tróc thanh
ngang ®i qua t©m cña t¶o Heterococcolith liªn
kÕt mét c¹nh cña vßng ®èt víi c¹nh kia.
julgoldite [7815] : julgoldit.
Kho¸ng vËt:
Ca2Fe+2(Fe,Al)2(SiO4)(Si2O7)(OH)2.H2O;
quan hÖ víi pumpelyit.
jumper bar [7816] : cÇn m¸y khoan tay
junction [7817] : hîp dßng.
Sù hîp dßng hay n¬i gÆp nhau cña c¸c dßng
ch¶y.
jungite [7818] : jungit.
Kho¸ng vËt:
Ca2Zn4Fe8+3(PO4)9(OH)9.16H2O.
jungle [7819] : rõng rËm nhiÖt ®íi
junitoite [7820] : junitoit
Kho¸ng vËt hÖ thoi: CaZn2 Si2O7.
junoite [7821] : junoit
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Pb3Cu2Bi8[S, Se]16.
Jupiter [7822] : sao Méc
Jura [7823] : Jura
§n: Jurassic.
Jurassian relief [7824] : ®Þa h×nh Jura
Mét kiÓu ®Þa h×nh h×nh thµnh trong c¸c d·y
nói trÎ bao gåm nhiÒu nÕp låi, nÕp lâm song
song víi nhau, ®Æc tr−ng bëi c¸c d¹ng cÊu tróc
nguyªn thñy hoÆc nh÷ng yÕu tè cã chÞu ¶nh
h−ëng chót Ýt cña hiÖn t−îng bµo mßn. VÝ dô
®Þa h×nh cña d·y nói Jura ë Thôy SÜ.
Jurassic [7825] : Jura
Kû thø hai cña ®¹i Mesozoi (sau kû Trias vµ
tr−íc kû Creta), cã kho¶ng thêi gian kÐo dµi tõ
208-145,5 triÖu n¨m tr−íc ®©y (Harland et al.,
1990), t−¬ng øng víi hÖ Jura cña ph©n vÞ thêi
®Þa tÇng. Tªn ®−îc gäi theo nói Jura ë gi÷a
Ph¸p vµ Thôy Sü, n¬i c¸c ®¸ tuæi nµy ®−îc m«
t¶ lÇn ®Çu tiªn. X: age of cycads. §n: Jura.
333
jurbanite [7826] : jurbanit
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Al(SO4)(OH).5H2O.
juvenile [7827] : trÎ; nguyªn sinh
1-(®m) §Þa h×nh trÎ, ®Þa h×nh nguyªn sinh.
§n: youthful.
2-(sk) Nh÷ng dung thÓ t¹o quÆng, dung dÞch
quÆng ®−îc t¸ch ra tõ magma do ph©n dÞ kÕt
tinh hoÆc bëi nh÷ng sù vËn ®éng kh¸c cña
magma, ph©n biÖt víi c¸c dung thÓ ë trªn mÆt
cã nguån gèc ng−ng tô hoÆc khÝ t−îng.
3-(®cthv) ThuËt ng÷ cßn ®−îc dïng ®Ó chØ
lo¹i n−íc vµ khÝ ®−îc t¸ch ra trùc tiÕp tõ
magma ®i lªn mÆt ®Êt trong thêi gian ®Çu tiªn
4-(th) Trong ph©n lo¹i ®¸ magma, lµ lo¹i ®¸
®−îc t¸ch ra trùc tiÕp tõ magma vµ trµo lªn mÆt
®Êt.
juvenile water [7828] : n−íc nguyªn sinh
N−íc tho¸t ra tõ magma nãng ch¶y, ®−îc
ng−ng tô thµnh thÓ láng trong qu¸ tr×nh dÞch
chuyÓn lªn bÒ mÆt.
§n: magmatic water, plutonic water.
juvite [7829] : juvit
Syenit nephelin s¸ng mµu trong ®ã chñ yÕu
gåm feldspar K vµ hµm l−îng oxid K cao h¬n
hµm l−îng oxid Na. ThuËt ng÷ Ýt dïng.
juxta epigenesis [7830] : biÕn ®æi sau t¹o ®¸
BiÕn ®æi sau t¹o ®¸ (post-diagenetic) t¸c
®éng lªn trÇm tÝch trong thêi gian chóng n»m
gÇn m«i tr−êng nguyªn thñy cña trÇm tÝch d−íi
¶nh h−ëng cña mét Ýt t¶i träng n»m trªn hoÆc lé
ra trªn mÆt n−íc biÓn.
 Ka [7831] : hµng ngh×n n¨m tr−íc ®©y.
kafehydrocyanite [7832] : kafehydrocyanit.
Kho¸ng vËt K4Fe(CN)6.3H2O.
kahlerite [7833] : kalerit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu xanh vµng cña
nhãm autunit: Fe(UO2)2(AsSO4)2.nH2O.
kainite [7834] : kainit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng th−êng mµu
tr¾ng: MgSO4KCl.3H2O, lµ muèi tù nhiªn khèi
d¹ng h¹t, nguån kali vµ magnesi.
kainosite [7835] : kainosit.
Kho¸ng vËt mµu n©u vµng nh¹t.
CaIF2(Ce,Y)2(SO4)3(CO3).H2O.
Kainozoic [7836] : T©n sinh, Kainozoi.
§n: Cenozoic.
Kaiser effect [7837] : hiÖu øng Kaiser.
§n: stress measurement methods; kaiser
effect.
kalborsite [7838] : kalborsit.
Kho¸ng vËt: K6 B Al4 Si6 O22[B(OH)4]Cl.
kaliborite [7839] : kaliborit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu ®Õn mµu tr¾ng:
11KMg2B12O21.9H2O.
§n: heintzite; hintzeite; paternoite.
kalicinite [7840] : kalicinit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu ®Õn mµu tr¾ng hoÆc
vµng nh¹t: KHCO3. §n: kalicin; kalicit.
kalinite [7841] : kalinit.
Kho¸ng vËt nhãm phÌn: KAl(SO4)2.11H2O.
Ss: alum. §n: potash alum.
kaliophilite [7842] : kaliophilit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, nguån gèc phun
trµo: KAlSiO4, l−ìng h×nh víi kalsilit.
§n: facellite; phacellite.
kalistrontite [7843] : kalistrontit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: K2Sr(SO4)2, ®ång
cÊu tróc víi palmierit.
kalkowskite [7844] : kalkowskit.
Kho¸ng vËt rÊt hiÕm, mµu n©u nh¹t hoÆc
®en: Fe2Ti3O9(?), cã thÓ lµ ilmenit, th−êng chøa
mét l−îng nhá nguyªn tè ®Êt hiÕm, niobi vµ
334
tantal. So s¸nh: arizonite. §n: kalkowskyn.
kalsilite [7845] : kalsilit.
Kho¸ng vËt: KAlSiO4, l−ìng h×nh víi
kaliophilit, vµ thØnh tho¶ng chøa natri.
kamacite [7846] : kamacit.
Kho¸ng vËt cña ®¸ thiªn th¹ch, hÖ lËp
ph−¬ng, hîp kim nickel-s¾t víi hµm l−îng 5-
7% nickel.
kamaishilite [7847] : kamaishilit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng l−ìng h×nh víi
bichulit: Ca2Al2SiO6(OH)2.
kame [7848] : ®åi, gß b»ng ph¼ng.
§åi, gß, nói hoÆc ®Ønh nói cã thµnh phÇn lµ
c¸t s¹n t¹o thµnh qu¹t båi tÝch hay delta tr−íc
nói do b¨ng hµ tan.
kame-and-kettle topography [7849] : ®Þa
h×nh ®åi, gß lßng ch¶o.
§n: knob-and-kettle topography.
kame complex [7850] : tËp hîp ®åi, gß
b»ng ph¼ng.
TËp hîp c¸c ®åi, gß t¹o nªn ®Þa h×nh ®åi.
kame delta [7851] : ch©u thæ ®åi, gß b»ng.
§åi, gß nguån gèc b¨ng hµ cã ®Ønh trßn,
s−ên dèc.
kame field [7852] : c¸nh ®ång ®¸ vôn.
TËp hîp c¸c ®åi, gß nguån b¨ng tÝch, n»m
gÇn nhau, xen kÏ ®åi ngo»n nghÌo d¹ng r¾n vµ
c¸c lßng tròng lßng ch¶o t¹o thµnh kiÓu ®Þa
h×nh d¶i b¨ng tuyÕt.
kame plain [7853] : ®ång b»ng ®åi, gß b»ng.
§ång b»ng xãi röa, bÒ mÆt ph¼ng hoµn toµn
®−îc giíi h¹n bëi s−ên tiÕp xóc b¨ng hµ.
kamiokite [7854] : kamiokit.
Kho¸ng vËt: Fe2Mo3O8.
kamitugate [7855] : kamitugat.
Kho¸ng vËt:
PbAl(UO2)5[(P,As)O4]2(OH)9.9,5H2O.
kämmererite [7856] : kamererit.
1- Lo¹i penenit chøa crom mµu ®á nh¹t:
Mg5(Al,Cr)Si3O10(OH)8.
2- Lo¹i kho¸ng vËt ë vÞ trÝ cuèi cña
nhãm clorit: Mg2Cr2SiO5(OH)4.
 kanemite [7857] : kanemit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
NaH(Si2O4)(OH)2.2H2O.
kankite [7858] : kankit.
Kho¸ng vËt: FeAsO4.3,5H2O, lµ s¶n phÈm
biÕn ®æi cña arsenopyrit.
kanoite [7859] : kanoit.
Kho¸ng vËt clinopyroxen:
(Mn+2,Mg)2Si2O6.
kanonaite [7860] : kanonait.
Kho¸ng vËt ®ång lo¹i víi andalusit:
(Mn+2,Al,Fe+3)AlO(SiO4).
kaolin [7861] : kaolin.
1- Nhãm kho¸ng vËt sÐt, ®Æc tr−ng bëi cÊu
tróc hai líp, trong ®ã líp silic-oxygen xen víi
líp alumin-hydroxid vµ cã thµnh phÇn:
Al2Si2O5(OH)4. C¸c kho¸ng vËt kaolin bao gåm:
kaolinit, macrit, dickit vµ anauxit, haloyit,
endelit vµ alophan. Nh÷ng kho¸ng vËt kaolin cã
nguån gèc do biÕn ®æi feldspar kali vµ mica.
2- Kho¸ng vËt nhãm kaolin, ®Æc biÖt lµ
kaolinit. ThuËt ng÷ dïng cho kho¸ng vËt sÐt
®¬n gi¶n, gåm bèn kho¸ng vËt cña nhãm
kaolin.
3- Lo¹i sÐt mµu tr¾ng, d¹ng ®Êt, h¹t mÞn,
mÒm bë, cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c kho¸ng
vËt sÐt trong nhãm kaolinit, trong ®ã kaolinit lµ
chñ yÕu, cã nguån gèc tõ sù ph©n hñy t¹i chç
c¸c kho¸ng vËt giµu nh«m (nh− feldspar trong
®¸ granitoid), chøa mét sè thµnh phÇn kh¸c nh−
th¹ch anh, mica d¹ng v¶y tõ ®¸ gèc vµ gi÷ mµu
tr¾ng khi nung.
§n: kaoline; white clay; bolus alba.
kaolinic [7862] : kaolinic.
Thuéc vÒ kaolin, hoÆc gièng nh− kaolin.
kaolinite [7863] : kaolinit.
Kho¸ng vËt cña nhãm kaolin:
Al2Si2O5(OH)4, lµ kho¸ng vËt ®Æc tr−ng vµ
®ång h×nh víi dickit vµ nacrit.
kaolinization [7864] : kaolin ho¸.
Sù biÕn ®æi hoÆc thay thÕ cña c¸c kho¸ng vËt
(feldspar, mica) thµnh kaolin do qu¸ tr×nh
phong hãa hay biÕn ®æi nhiÖt dÞch.
karang [7865] : thÒm biÓn n©ng cao.
ThÒm ®−îc n©ng cao, gåm c¸c vËt liÖu san
h« cæ ven lôc ®Þa hoÆc ®¸ v«i san h«.
karelianite [7866] : karelianit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: V2O3, cã thÓ chøa Ýt
s¾t, crom vµ mangan.
karewa [7867] : bÒ mÆt careva.
BÒ mÆt ph¼ng gi÷a c¸c dßng ch¶y ngo»n
ngÌo chia c¾t thÒm s«ng.
karibibite [7868] : karibibit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Fe2+3As4+3(O, OH)9.
335
karling [7869] : karling hay ®Þa h×nh ®ai vßng.
MiÒn nói cao bÞ chia c¾t bëi s«ng suèi vµ cã
nhiÒu ®ai vßng hoÆc ®ai s«ng.
Karlsbad twin law [7870] : luËt song tinh
Karlsbad.
§n: Carlsbad twin law.
karnasurtite [7871] : karnasurtit.
Kho¸ng vËt mµu vµng mËt ong ®Õn vµng
nh¹t: (Ce,La,Th)(Ti,Nb)(Al,Fe)(Si,P)2O7(OH)4.
3H2O.
Karnian [7872] : Karni.
§n: Carnian.
karpatite [7873] : karpatit.
Kho¸ng vËt hydrocarbon: C24H12.
§n: carpathite, pendcetonite.
karpinskite [7874] : karpinskit.
Kho¸ng vËt mµu xanh: (Mg,Ni)Si2O3(OH)2
(?). Kh«ng nªn nhÇm víi karpinskyit.
karren [7875] : bÒ mÆt car−, ®Þa h×nh car−.
ë vïng ®Þa h×nh karst ®Ó chØ c¸c r·nh, c¸c
ngÊn n−íc, c¸c khe nhá, réng tõ vµi mm ®Õn
h¬n mét mÐt vµ th−êng ®−îc ng¨n c¸ch bëi c¸c
gê lëm chëm nh− l−ìi dao (®Þa h×nh car−).
karrenfeld [7876] : c¸nh ®ång car−.
C¸nh ®ång car− (karren) lëm chëm ph¸t
triÓn trªn bÒ mÆt cña ®¸ v«i do hßa tan theo c¸c
r·nh.
karst [7877] : karst, ®Þa h×nh karst.
Mét kiÓu ®Þa h×nh ®−îc thµnh t¹o trªn ®¸
v«i, th¹ch cao vµ mét sè ®¸ kh¸c do bÞ hßa tan,
xãi mßn, t¹o thµnh nhiÒu khe r·nh, hang ®éng,
hè lâm, phÔu karst vµ s«ng suèi ngÇm.
§n: karst topography; causse.
karst bridge [7878] : cÇu karst.
CÇu tù nhiªn trong ®¸ cã kh¶ n¨ng hßa tan,
th−êng d−íi d¹ng m¸i cña hang ®éng sãt l¹i.
karst cone [7879] : nãn karst.
Mét trong sè nhiÒu ®åi trßn d¹ng nãn ng¨n
c¸ch nhau bëi c¸c æ gµ vµ c¸c hè.
karst corridor [7880] : hµnh lang karst.
§n: solution corridor.
karst features [7881] : ®Æc ®iÓm karst.
Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt ®Æc tr−ng cho m«i
tr−êng ®¸ v«i vµ c¸c thµnh t¹o carbonat kh¸c,
nh− ®Þa h×nh karst, hang ®éng karst, ®Æc ®iÓm
®Þa chÊt thñy v¨n karst, v.v.
karst fenster [7882] : cöa sæ kiÕn t¹o karst.
§n: karst window.
karst hydrogeology [7883] : ®Þa chÊt thñy
v¨n karst.
LÜnh vùc ®Þa chÊt thñy v¨n nghiªn cøu ®iÒu
kiÖn h×nh thµnh, tµng tr÷, vËn ®éng, ®éng th¸i
cña n−íc d−íi ®Êt trong c¸c thµnh t¹o karst.
 karst hydrology [7884] : thñy v¨n karst.
KiÓu m¹ng l−íi s«ng suèi ®Æc tr−ng cho
miÒn karst.
karst plain [7885] : ®ång b»ng karst.
§ång b»ng ph¸t triÓn trªn ®¸ v«i, trong ®ã
c¸c ®Æc tr−ng karst ®−îc h×nh thµnh.
§n: karst plateau.
karst plateau [7886] : cao nguyªn karst.
§n: karst plain.
karst pond [7887] : ao, hå, vòng karst.
Vïng n−íc tï trong thung lòng kÝn cña vïng
®¸ v«i.
karst spring [7888] : m¹ch karst, suèi karst.
M¹ch n−íc ch¶y ra tõ hang hèc hay khe nøt
cña ®¸ karst. §n: exsurgence.
karst topography [7889] : ®Þa h×nh karst,
c¶nh quan karst.
§n: karst.
karst tower [7890] : th¸p karst, nói sãt karst.
§åi ®¬n lÎ ®−îc bao quanh bëi ®ång b»ng
båi tÝch.
karst valley [7891] : thung lòng karst.
Thung lòng kÝn ®−îc h×nh thµnh do sù hîp
nhÊt vµi ba hè hôt hay phÔu karst. Th−êng
th−êng, hÖ thèng s«ng suèi ngÇm, dµi tõ vµi
tr¨m mÐt tíi vµi km, d·y gå ghÒ vµ v¸ch dèc.
karst window [7892] : cöa sæ karst.
Hang ®éng karst kh«ng cã trÇn, tõ ®¸y cã
thÓ nh×n thÊy m¹ng suèi d−íi mÆt ®Êt.
karstification [7893] : t¹o karst, qu¸ tr×nh
karst hãa.
Sù thµnh t¹o karst do hßa tan, do t¸c dông c¬
vµ do t¸c dông cña n−íc trong vïng ®¸ v«i,
th¹ch cao vµ mét sè ®¸ gèc kh¸c.
karstland [7894] : ®Êt karst, vïng karst.
Vïng ®Êt ®−îc ®Æc tr−ng bëi karst.
Kashin Beck disease [7895] : bÖnh Kashin
Beck.
X: Urov disease.
kasolite [7896] : kasolit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu vµng ®Õn
n©u: Pb(UO2)(SiO4).H2O.
kassite [7897] : kasit.
Kho¸ng vËt: CaTi2O4(OH)2.
katabatic wind [7898] : giã nói.
Giã ®Þa ph−¬ng thæi tõ ®Ønh xuèng s−ên nói.
kataphorite [7899] : kataphorit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu n©u nh¹t
cña nhãm amphibol:
Na2Ca(Fe+3,Al)5AlSi7O22(OH)2.
katayamalite [7900] : katayamalit.
Kho¸ng vËt:
(K,Na)Li3Ca7(Ti,Fe+3,Mn)2(Si6O18)2(OH,F)2
336
thuéc cÊu tróc silicat vßng, cïng víi similarit,
baratovit.
katothermal lake [7901] : hå ë phÝa trªn l¹nh
d−íi nãng, hå nghÞch «n.
Lo¹i hå cã nhiÖt ®é cña n−íc t¨ng theo
chiÒu s©u.
kavir [7902] : kavir, sa m¹c muèi.
1- Sa m¹c cã thµnh t¹o muèi.
2- §Çm lÇy cã ®é muèi cao.
kawazulite [7903] : kawazulit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng: BiTe2Se.
kazakovite [7904] : kazakovit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng: Na6H2TiSi6O18.
Kazanian [7905] : Kazan.
BËc ë ch©u ¢u. Permi th−îng theo s¬ ®å
ph©n Permi lµm hai thèng (n»m trªn Kungur,
n»m d−íi Tatari).
K-bentonite [7906] : bentonit kali.
§n: potassium bentonite.
keazoglyph [7907] : säc tr−ît ngang, vÕt khÝa
ngang.
Mét d¹ng vÕt h»n c¬ häc trªn mÆt khe nøt
hoÆc ®øt g·y chuyÓn dÞch ngang.
keel [7908] : gê sèng, gê ky, gê mµo, gê xo¾n.
CÊu tróc d¹ng gê ë mÆt d−íi cña R¨ng nãn
d¹ng tÊm; mét gê s¾c c¹nh ch¹y däc mÆt bông
cña vá cuén Ch©n ®Çu; mét phiÕn d¹ng mµo
th¼ng ®øng ë Trïng tia; mét gê d¹ng ®−êng ky
ch¹y däc r×a ngoµi cña vá Trïng lç; mét r·nh
hoÆc khe ë m¶nh vá mét sè T¶o silic h×nh l«ng
chim; mét gê xo¾n èc ë vá Ch©n bông.
Keewatin [7909] : Keewatin.
Mét ph©n vÞ cña Archeozoi ë Canada.
kegelite [7910] : kegelit.
Kho¸ng vËt d¹ng gi¶ s¸u ph−¬ng:
Pb12(Zn,Fe)2Al4Si11S4O54.
kehoeite [7911] : kehoeit.
Kho¸ng vËt v« ®Þnh h×nh:
(Zn,Ca)4Al8(PO4)8(OH)8.20H2O (?).
keilhauite [7912] : keilhauit.
Lo¹i sphen cã tÝnh phãng x¹, chøa alumin,
s¾t, ytri vµ nh÷ng ®Êt hiÕm kh¸c.
keithcoonite [7913] : keithconit.
Kho¸ng vËt quan hÖ víi synthetic:
Pd20TePd3-xTe, víi x = 0.42 - 0.27.
keiviite [7914] : keiviit.
Kho¸ng vËt: Yb2 Si2O7.
keldyshite [7915] : keldyshit.
Kho¸ng vËt: (Na,H)2ZrSi2O7.
kellyite [7916] : kelyit.
Kho¸ng vËt lo¹i serpentin chøa Mn+2 t−¬ng
tù anesit, trong ®ã Mn thÕ chç Mg trong khèi
t¸m mÆt.
 Kelvin [7917] : thang nhiÖt ®é Kelvin.
Thang nhiÖt ®é cã gèc lµ kh«ng ®é tuyÖt ®èi,
b»ng 273,14 oC.
kelyanite [7918] : kelyanit.
Kho¸ng vËt:
Hg36Sb3(Cl,Br)9O28 hoÆc Hg24Sb2(Cl,Br)6 O20.
kemmlitzite [7919] : kemlitzit.
Kho¸ng vËt: SrAl3(AsO4)(SO4)(OH)6.
kempite [7920] : kempit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu xanh em¬r«t:
Mn2(OH)3Cl.
kennedyite [7921] : kenedyit.
Kho¸ng vËt: MgFe2+3 Ti3O10.
kenozooid [7922] : c¸ thÓ ®a h×nh.
Mét §éng vËt d¹ng Rªu (Bryozoa) gåm c¸c
c¸ thÓ cã h×nh d¹ng kh¸c kiÓu nhau, kh«ng cã
c¸c bé phËn ®Þnh kú rông ®i råi mäc l¹i, vµ
th−êng kh«ng cã hoÆc lç æ, hoÆc c¸c c¬.
kentrolite [7923] : kentrolit.
Kho¸ng vËt mµu ®en, n©u ®á nh¹t:
Pb2Mn2Si2O9.
kenyaite [7924] : kenyait.
Kho¸ng vËt: Na2Si22O41(OH)2.6H2O.
Kepler's laws of planetary motion [7925] :
®Þnh luËt vÒ chuyÓn ®éng c¸c hµnh tinh cña
Kepler.
§Þnh luËt Kepler vÒ sù chuyÓn ®éng cña c¸c
hµnh tinh. Néi dung nh− sau: Mçi hµnh tinh
chuyÓn ®éng trªn quü ®¹o elip cïng víi MÆt
trêi cïng víi t©m cña elip. §−êng th¼ng ®i qua
MÆt trêi tíi bÊt kú hµnh tinh nµo sÏ quÐt mét
phÇn kh«ng gian b»ng nhau vµ b»ng kho¶ng
thêi gian nh− nhau. B×nh ph−¬ng chu kú thiªn
v¨n cña mét sè hµnh tinh tû lÖ thuËn víi lËp
ph−¬ng kho¶ng c¸ch tõ MÆt trêi.
kerargyrite [7926] : kerargyrit.
Tªn nhãm muèi b¹c ®ång h×nh, ®¼ng th−íc
(chlorargyrite, bromargyrite, vµ embolite). Cßn
viÕt lµ: cerargyrite.
keratose [7927] : bät biÓn sõng.
Bät biÓn (Spongia) sõng mµ khung x−¬ng
bao gåm hoµn toµn c¸c sîi h÷u c¬, kh«ng cã
gai x−¬ng.
kermesite [7928] : kermesit.
Kho¸ng vËt mµu ®á anh ®µo: Sb2S2O, th−êng
d¹ng tuf, nh÷ng tinh thÓ mao m¹ch do biÕn ®æi
cña stibnit. §n: antimony blendo; red
antimony; purple blende; pyrostibite.
kernite [7929] : kernit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng kh«ng mµu ®Õn
mµu tr¾ng: Na2B4O7 .4H2O. §n: rasorite.
kesterite [7930] : kesterit.
Kho¸ng vËt: Cu2(Zn,Fe)SnS4, chøa kÏm
337
t−¬ng tù stanit. §n: isostannite.
kettle [7931] : ®Þa h×nh lßng ch¶o.
MiÒn tròng lßng ch¶o hay h×nh phÔu, kh«ng
cã s«ng suèi, bÒ mÆt trong trÇm tÝch b¨ng
th−êng cã hå, ®Çm ®−îc h×nh thµnh do c¸c
khèi hay t¶ng b¨ng ®¬n lÎ tan ra. §é s©u tõ vµi
mÐt ®Õn chôc mÐt, dµi tíi 13km.
kettle basin [7932] : bån tròng lßng ch¶o.
§n: kettle.
kettle hole [7933] : hè, hang lßng ch¶o.
§n: kettle.
kettle lake [7934] : hå lßng ch¶o.
Hå chøa n−íc ®Æt lßng trªn miÒn tròng hay
h¬i tròng lßng ch¶o.
kettle plain [7935] : ®ång b»ng lßng ch¶o.
B·i båi hay ®ång b»ng xãi lë do b¨ng tÝch.
kettleback [7936] : sèng nói l−ng tr©u.
§n: horseback.
kettnerite [7937] : ketnerit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu n©u ®Õn
vµng: CaBi(CO3)OF.
Keuper [7938] : Keuper.
Ph©n vÞ ®Þa tÇng ë ch©u ¢u, chñ yÕu ë §øc,
n»m trªn Muschelkalk, n»m d−íi Jura h¹, øng
víi Trias th−îng vµ phÇn trªn Ladin cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ.
kevir [7939] : kevir, sa m¹c muèi.
§n: kavir.
key fossil [7940] : hãa th¹ch ®Þnh tÇng.
§n: index fossil.
keyite [7941] : keyit.
Kho¸ng vËt: (Cu,Zn,Cd)3(AsO4)2.
K feldspar [7942] : feldspar kali.
§n: potassium feldspar.
khabra [7943] : khabra.
§¸y cña l−u vùc s«ng trong ®Êt liÒn, d−íi
líp sÐt bét vµ kh«ng bÞ bèc h¬i n−íc.
khadar [7944] : khadar.
MiÒn ®Êt thÊp, vÝ dô; b·i båi dÔ bÞ ngËp lôt.
khademite [7945] : khademit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Al(SO4)(OH).5H2O.
khal [7946] : suèi, ngßi nhá.
1- ë Pakistan, thuËt ng÷ ®−îc dïng ®Ó chØ
lßng suèi hÑp.
2- Nh¸nh suèi nhá trªn ch©u thæ (delta)
thÊp.
khamrabaevite [7947] : khamrabaevit.
Kho¸ng vËt chøa s¾t vµ magnetit:
(Ti0,90V0,08 Fe0,02)C1,04.
khanneshite [7948] : khanesit.
Kho¸ng vËt thuéc nhãm burbankit:
(Na,Ca)3(Ba,Sr,RE,Ca)3(CO3)5.
khari [7949] : suèi s©u, nhá.
 ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë §«ng Pakistan ®Ó
chØ con suèi nhá vµ s©u.
kheneg [7950] : hÎm nói.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ hÎm (canyon) ë vïng
nói Atlas, B¾c Phi. Tõ gèc ¶ RËp.
khibinite [7951] : khibinit (kv).
§n: mosandrite.
khibinskite [7952] : khibinskit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng gi¶ ba ph−¬ng:
K2ZrSi2O7.
khlopinite [7953] : khlopinit.
Mét lo¹i samarskit tantal. X: samarskite.
khoharite [7954] : khoharit.
Kho¸ng vËt gi¶ thuyÕt ë vÞ trÝ cuèi cña nhãm
granat: Mg3Fe2(SiO4)3.
khor [7955] : dßng t¹m thêi, khe nói.
1- ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë Sudan ®Ó chØ suèi
ch¶y theo mïa-dßng t¹m thêi.
2- ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë B¾c Phi ®Ó chØ
dßng ch¶y hoÆc khe nói. .
khud [7956] : khe nói, hÎm nói.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ®Ó chØ khe nói, hÎm
nói ë Ên §é. TiÕng Hindu: Khad.
khuniite [7957] : khuniit.
§n: iranite.
khurd [7958] : cån c¸t cao.
ë Angiªri, thuËt ng÷ ®−îc dïng ®Ó chØ c¸c
d¹ng c¸t, cån c¸t cã d¹ng th¸p vµ b¶n lÒ gi÷a
c¸c mÆt s−ên th× cong.
kiddereckite [7959] : kidereckit.
Kho¸ng vËt: Cu6 Sn W S2, t−¬ng tù hemusit.
kidney ore [7960] : quÆng kidney; quÆng (s¾t)
d¹ng thËn.
Mét lo¹i biÕn thÓ hematit xuÊt lé trong c¸c
khèi chÆt sÝt, kÕt h¹ch d¹ng thËn cïng víi sÐt,
c¸t, calcit hay t¹p chÊt kh¸c.
§n: kidney iron ore.
kidney stone [7961] : ®¸ kidney, ®¸ thËn.
Lo¹i cuéi, sái, kÕt h¹ch cã d¹ng qu¶ thËn.
kidwellite [7962] : kidwelit.
Kho¸ng vËt: Na Fe9+3(OH)10(PO4)6.5H2O.
kieserite [7963] : kieserit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng:
MgSO4.H2O, cã trong tµn tÝch cña muèi biÓn.
kiirunavaarite [7964] : kirunavarit.
§n: magnetitite.
kilchoanite [7965] : kilchoanit.
Kho¸ng vËt: Ca3Si2O7, l−ìng h×nh víi
rankinite.
kill [7966] : s«ng, suèi, khe nói, hÎm nói.
killalaite [7967] : kilalait.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Ca6 Si4O14.H2O.
kimberlite [7968] : kimberlit.
338
Mét lo¹i peridotit kiÒm porphyrit chøa nhiÒu
ban tinh olivin (th−êng bÞ serpentin hãa,
carbonat hãa) vµ phlogopit (th−êng bÞ clorit
hãa) vµ cã thÓ cã geikielit (MgTiO3), pyrop
crom trong nÒn h¹t mÞn calcit, olivin thÕ hÖ thø
hai vµ phlogopit. C¸c kho¸ng vËt phô lµ ilmenit,
serpentin, clorit, magnetit vµ perovskit. Tªn
mang ®Þa danh Kimberley, Nam Phi; Kimberlit
cã thÓ xem nh− mét lo¹i ®¸ d¨m kÕt bao gåm
c¸c m¶nh kimberlit vµ c¸c ®¸ serpentin bÞ
carbonat ho¸ m¹nh. C¸c thµnh t¹o kimberlit
th−êng lÊp ®Çy häng nói löa. KÝch th−íc
kimberlit cã khi ®Õn 1 km ®−êng kÝnh vµ lu«n
gi¶m theo ®é s©u.
Kimmerian [7969] : Kimmeri.
1- Chu kú kiÕn t¹o Kimmeri, phæ biÕn ë
§«ng ¢u (H¾c H¶i) tõ Miocen muén ®Õn
Pliocen sím.
2- BËc ë §«ng ¢u (khu vùc biÓn §en).
Pliocen h¹ (n»m trªn Pont, n»m d−íi
Akchagyl).
Kimmerian orogeny [7970] : t¹o nói
Kimmeri.
HiÖn t−îng t¹o nói cña chu kú Kimmeri.
Kimmeridgian [7971] : Kimmeridgi.
BËc do d’Orbigny (1850) x¸c lËp theo ®Þa
danh Kimmeridge ë miÒn nam n−íc Anh, bËc
thø hai cña Jura th−îng cña thêi ®Þa tÇng quèc
tÕ (n»m trªn Oxford, n»m d−íi Tithon hoÆc
Portlandi). §n: Kimeridgian.
kimzeyite [7972] : kimzeyit.
Kho¸ng vËt nhãm granat:
Ca3(Zr,Ti)2(Al,Si)3O12.
Kinderhookian [7973] : Kinderhook.
Thèng ë B¾c Mü. PhÇn thÊp nhÊt cña
Mississipi (n»m trªn Conewango cña Devon,
n»m d−íi Osag).
kinematic viscosity [7974] : ®é nhít ®éng
häc.
Tû sè gi÷a hÖ sè nhít ®éng lùc häc (b»ng
poise) víi tû träng cña chÊt láng hoÆc khÝ (b»ng
g/cm3). §¬n vÞ tÝnh: cm2/s.
kinematics [7975] : ®éng häc.
Mét nh¸nh cña c¬ häc, nghiªn cøu vÒ
chuyÓn ®éng cña vËt chÊt mµ kh«ng xem xÐt tíi
nguyªn nh©n hoÆc lùc g©y ra nã.
kinetic energy [7976] : n¨ng l−îng ®éng lùc.
X: kinetics.
kinetics [7977] : ®éng lùc häc.
Mét nh¸nh cña c¬ häc, nghiªn cøu vÒ lùc,
nguyªn nh©n g©y ra chuyÓn ®éng cña vËt chÊt.
kingite [7978] : kingit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
Al3(PO4)2(OH,F)3.9H2O.
 kingsmountite [7979] : kingsmuntit.
Kho¸ng vËt chøa Fe+2 t−¬ng tù víi
montgomeryit: (Ca,Mn)(Fe,Mn,Mg)(Al,Fe+3)
(PO4)6(OH)4.12H2O
kinichilite [7980] : kinichilit.
Kho¸ng vËt chøa Zn t−¬ng tù víi zemanit:
(Fe+2,Mg,Zn,Mn)2(Te,Se)3O9(H,Na).
kink angle [7981] : gãc gÊp, gãc g·y.
CÊu t¹o gåm c¸c mÆt gÉy nh−ng kh«ng rêi
ra.
kink band [7982] : ®o¹n gÊp, ®o¹n g·y.
Ph¹m vi c¸nh ng¾n n»m gi÷a hai mÆt trôc
cña c¸c nÕp uèn g·y.
kink band boundary [7983] : ranh giíi ®øt
g·y, mÆt trôc cña c¸c nÕp uèn.
kink fold [7984] : nÕp uèn g·y.
NÕp uèn kh«ng ®èi xøng, c¸nh ph¼ng, vßm
g·y gãc.
kinoite [7985] : kinoit.
Kho¸ng vËt: Ca2Cu2Si2O10 .2H2O.
kinoshitatite [7986] : kinoshitatit.
Mica khèi t¸m mÆt ba, cã thµnh phÇn lý
thuyÕt: Ba(Mg,Mn,Al)3(Si2Al2)O10(OH,F)2.
kipushite [7987] : kipushit.
Kho¸ng vËt: (Cu,Zn)6(PO4)2(OH)6H2O.
kirovite [7988] : kirovit.
Kho¸ng vËt: (Fe,Mg)SO4.7H2O, lµ lo¹i
melanterit chøa magnesi.
Kirsch equations [7989] : ph−¬ng tr×nh Kirsh.
HÖ ph−¬ng tr×nh do Kirsch ®Ò xuÊt vÒ c¸c
mèi quan hÖ øng suÊt - biÕn d¹ng, tÝnh chÊt c¬
lý ®Êt ®¸, trî lùc, v.v. trong bµi to¸n khai ®µo
mét ®−êng hÇm tiÕt diÖn trßn trong m«i tr−êng
®Êt ®¸ ®µn håi, ®ång nhÊt, tuyÕn tÝnh.
kirschsteinite [7990] : kirshsteinit.
Kho¸ng vËt: Ca(Fe,Mg)SiO4, ®ång h×nh víi
monticelit. §n: iron-monticellite.
kitkaite [7991] : kitkait.
Kho¸ng vËt: NiTeSe.
kladnoite [7992] : kladnoit.
Kho¸ng vËt: C6H4(CO2)NH, d¹ng tinh thÓ hÖ
®¬n nghiªng, h×nh thµnh tõ ®Êt th¶i bÞ nung ë
vïng than Kladno cña Bohemia.
klebelsbergite [7993] : klebelsbergit.
Kho¸ng vËt cã gèc sulfat antimon (?), tån t¹i
trong kÏ hë gi÷a c¸c tinh thÓ, d¹ng l¨ng trô
cña stibnit.
klint [7994] : v¸ch ®øng, nói san h« d¹ng
qu¶ ®Êm.
1- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë §an M¹ch vµ
Thôy §iÓn ®Ó chØ c¸c v¸ch nói th¼ng ®øng, cao
vµi ba mÐt, dµi hµng tr¨m mÐt hoÆc v¸ch mµi
mßn dèc ®øng.
339
2- §¸ ngÇm san h« hay ¸m tiªu san h« ®−îc
bao bäc xung quanh bëi c¸c ®¸ ®· bÞ x©m thùc,
®Ó l¹i ®¸ v«i san h« ë gi÷a, gièng qu¶ ®åi trßn
d¹ng qu¶ ®Êm.
klippe [7995] : nói sãt, ®¸ sãt.
§¸ sãt hay di tÝch ®¸ x©m thùc hay phÇn sãt
cña líp phñ kiÕn t¹o. ý nghÜa nguyªn thñy
mang tÝnh m« t¶, nh− mét khèi ®¸ sãt ®¬n lÎ cã
nguån gèc x©m thùc.
klockmannite [7996] : klockmanit.
Kho¸ng vËt mµu tÝm-®á nh¹t ®Õn x¸m-®en:
CuSe. Mµu ®en-xanh sØn, d¹ng h¹t.
kloof [7997] : hÎm nói, ®Ìo.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Nam Phi, chØ
thung lòng dèc, ng¾n vµ hÑp hay khe nói, hÎm
nói hoÆc ®Ìo qua nói.
knap [7998] : ®Ønh ®åi, m« ®Êt cao.
§Ønh ®åi hay n¬i mÆt ®Êt nh« cao thµnh gß.
knebelite [7999] : knebelit.
Kho¸ng vËt: (Fe,Mn)2SiO4, lµ lo¹i fayalit
mangan.
kneefold [8000] : nÕp uèn dÝch d¾c (zigzag).
NÕp uèn ngo¹i sinh h×nh thµnh do tr−ît
träng lùc.
knick bank [8001] : ®o¹n gÊp, ®o¹n g·y.
§n: kink band.
knick zone [8002] : ®íi g·y.
§n: kink band.
knickline [8003] : ®−êng gÊp, ®−êng g·y.
knickpoint [8004] : ng−ìng, ®iÓm uèn.
Chç ®øt ®o¹n hay gÊp khóc cña s−ên, ®iÓm
uèn trong mÆt c¾t däc cña thung lòng hay
s«ng suèi.
knife edge [8005] : sèng nói s¾c nhän.
1- Sèng ®åi hay nói hÑp tr«ng nh− l−ìi dao.
2- V¸t nhän.
knipovichite [8006] : knipovichit.
Kho¸ng vËt chøa crom cña alumohydro-
calcit.
knob [8007] : gß, ®åi trßn.
1- M« ®Êt, gß, ®åi hay nói nhá, h×nh trßn,
®åi nói trßn b¸t óp, d¹ng n¾m ®Êm.
2- §Ønh ®åi hay ®Ønh nói.
knob-and-basin topography [8008] : ®Þa h×nh
bån-®åi trßn.
§n: knob-and-kettle topography.
knob-and-kettle topography [8009] : ®Þa
h×nh ®åi, thung lòng lßng ch¶o.
§Þa h×nh gîn sãng, trong ®ã c¸c gß, ®åi, nói
n»m kh«ng cã quy luËt, r¶i r¸c trong c¸c thung
lòng kh«ng c©n xøng hoÆc thung lòng lßng
ch¶o, th−êng kh«ng cã hÖ thèng tho¸t n−íc, cã
thÓ cã hå ao vµ ®Çm lÇy.
 knoll [8010] : ®åi nhá, m« ®Êt, ®Ønh nói trßn.
1- §åi trßn thÊp vµ nhá hoÆc ®åi nhá, m«
®Êt.
2- §Ønh ®åi hay ®Ønh nói trßn. §n: knowe;
knoele.
knorringite [8011] : knoringit.
Kho¸ng vËt nhãm granat: Mg3Cr2(SiO4),
h×nh thµnh cïng lo¹t víi pyrop.
knot [8012] : ®åi ®¸, d¶i ®åi.
1- ë Anh vµ Scotland thuËt ng÷ ®−îc dïng
®Ó chØ ®åi cã ®é cao trung b×nh, bÒ mÆt tr¬ ®¸.
2- Vïng ®Êt ®−îc n©ng cao, ®−îc h×nh thµnh
do hai hay nhiÒu ®åi nèi liÒn víi nhau.
knoxvillite [8013] : knoxvilit.
§n: copiapite.
koashvite [8014] : koashvit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
Na6(Ca,Mn)(Ti,Fe)Si6O18.H2O.
kobeite [8015] : kobeit.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Y,O)(Ti,Nb)2(O,OH)6.
kobellite [8016] : kobelit.
Kho¸ng vËt mµu ®en nh¹t-x¸m: Pb5 Bi8 S17.
koechlinite [8017] : koeclinit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu xanh nh¹t-vµng:
Bi2MoO6.
koenenite [8018] : koenenit.
Kho¸ng vËt rÊt mÒm, dÎo:
Na4Mg9Al4Cl12(OH)22.
koflachite [8019] : koflachit.
Lo¹i retinit mµu ®en n©u thµnh t¹o ë vïng
than Koflach vïng Styria, Austria.
kogarkoite [8020] : kogarkoit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Na3(SO4)F.
koktaite [8021] : koktait.
Kho¸ng vËt: (NH4)2Ca(SO4)2.H2O.
kolbeckite [8022] : kolbeckit.
Kho¸ng vËt mµu xanh ®Õn x¸m:
ScPO4.2H2O, lµ lo¹i phosphat hydro vµ silicat
alumin, bery vµ calci. §n: sterrettite.
kolfanite [8023] : kolfanit.
Kho¸ng vËt: Ca2Fe3+3O2(AsO4)3.2H2O, quan
hÖ víi arseniosiderit.
kolovratite [8024] : kolovratit.
Kho¸ng vËt vanadat hydro nickel vµ kÏm.
kolwezite [8025] : kolwezit.
Kho¸ng vËt: (Cu,Co)2(CO3)(OH)2, ®ång cÊu
tróc víi rosasit vµ glaucosphaerit.
kolymite [8026] : kolymit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng gièng víi hçn
hèng tæng hîp: Cu7Hg6.
komarovite [8027] : komarovit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
340
(Ca,Mn)Nb2Si2O9(O,F).3,5H2O.
komatiite [8028] : komatiit.
1- Lo¹t ®¸ magma, vÒ mÆt ph©n lo¹i ®øng
ngang víi c¸c lo¹t ophiolit, tholeiit, kiÒm-v«i,
kiÒm, ph©n biÖt bëi sù cã mÆt cña dung nham
siªu mafic.
2- Dung nham siªu mafic. ThuËt ng÷ ®Ó chØ
dung nham basalt vµ siªu mafic, nh−ng sau ®ã
®−îc bæ sung thªm c¸c ®¸ ®i kÌm. Lo¹t
komatiit cã thµnh phÇn thay ®æi dao ®éng tõ
peridotit (≈ 30% MgO, 44% SiO2) ®Õn basalt
(8%, 52% SiO2) hoÆc andesit (12% MgO, 56%
SiO2) vµ c¸c ®¸ cã thµnh phÇn dao ®éng tõ
peridotit (trªn 40% MgO) ®Õn gabro mafic
(≈ 12% MgO). Dung nham th−êng cã kiÕn tróc
bã cá (spinifex texture). TÊt c¶ c¸c ®¸ cã hµm
l−îng Ti, Fe/(Fe+Mg) thÊp vµ hµm l−îng Mg,
Ni, Cr cao. Tõ nµy mang tªn s«ng Komati,
Barberton Mountain Land, Transvaal, Nam Phi.
konderite [8029] : konderit.
Kho¸ng vËt cã quan hÖ chÆt chÏ víi inagluit:
PbCu3(Rh,Pt,Tr)8S16.
koninckite [8030] : koninckit.
Kho¸ng vËt mµu n©u: FePO4.3H2O (?).
kop [8031] : ®åi, nói.
Nói hay ®åi to (tiÕng Hµ Lan) næi bËt v× ë
®©y ®Þa h×nh b»ng ph¼ng vµ thÊp.
koppie [8032] : ®åi nhá.
§åi nhá nh−ng nh« cao râ rÖt, chØ ®¹t tíi ®é
cao 30 m so víi vïng ®Êt xung quanh. VÝ dô
c¸c ®åi dµi, ®¬n lÎ hoÆc nói sãt ®¸ v«i hay ®¸
magma.
koppite [8033] : kopit.
Lo¹i pyroclor chøa s¾t, kali, ceri vµ
thiÕu titan.
koris [8034] : thung lòng kh«.
ThuËt ng÷ nµy sö dông cho c¸c thung lòng
kh« ë B¾c Phi.
koritnigite [8035] : koritnigit.
Kho¸ng vËt: Zn(H2O)[HO(AsO4)].
kornelite [8036] : kornelit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu ®Õn mµu n©u:
Fe2(SO4)3.7H2O.
kornerupine [8037] : kornerupin.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, vµng, n©u hoÆc
xanh n−íc biÓn: Mg3Al6(Si,B,Al)5O21(OH). Sù
thµnh t¹o gièng silimanit.
korshunovskite [8038] : korshunovskit.
Kho¸ng vËt: Mg2Cl(OH)3.nH2O.
korzhinskite [8039] : korzhinskit.
Kho¸ng vËt: CaB2O4H2O.
kostovite [8040] : kostovit.
Kho¸ng vËt: CuAuTe4.
 kostylevite [8041] : kostylevit.
Kho¸ng vËt: K4Zr2Si6O182H2O, silicat vßng
vµ ®ång h×nh víi umbit.
kotoite [8042] : kotoit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Mg3(BO3)2, ®ång cÊu
tróc víi jimboit.
kotschubeite [8043] : kotschubeit.
Lo¹i clinoclor mµu ®á-hång chøa crom.
kottigite [8044] : kotigit.
Kho¸ng vËt carmin: Zn3(AsO4)28H2O, ®ång
h×nh víi metakotigit.
kotulskite [8045] : kotulskit.
Kho¸ng vËt: Pd(Te, Bi)1,2.
koum [8046] : sa m¹c c¸t.
Sa m¹c c¸t hay mét d¶i ®ôn c¸t liªn tôc ë
vïng Trung ¸.
koutekite [8047] : koutekit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Cu5As2.
kovdorskite [8048] : kovdorskit.
Kho¸ng vËt: Mg5(PO4)2(CO3(OH)2.4,5H2O.
kozulite [8049] : kozulit.
Kho¸ng vËt giµu mangan cña nhãm
amphibol: (Na,K)3(Mn,Mg,Fe)5Si8O22(OH,F)2.
krasnozem [8050] : ®Êt ®á.
Vïng ®Êt ®á ë vïng khÝ hËu §Þa Trung H¶i
(thuËt ng÷ tiÕng Nga).
kratochvilite [8051] : kratochvilit.
Kho¸ng vËt hydrocarbon: C13H10.
kratogen [8052] : kraton, ®¹i lôc, lôc ®Þa.
§n: craton.
kraton [8053] : kraton, ®¹i lôc, lôc ®Þa.
§n: craton.
krausite [8054] : krausit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t-xanh:
KFe(SO4)2.H2O.
krauskopfite [8055] : krauskopfit.
Kho¸ng vËt: BaSi2O53H2O.
krautite [8056] : krautit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
MnHAsO4.H2O.
kreitonite [8057] : kreitonit.
Lo¹i gahnit mµu ®en chøa s¾t hãa trÞ 2 hoÆc
s¾t hãa trÞ 3 hoÆc c¶ 2.
kremersite [8058] : kremersit.
Kho¸ng vËt mµu ®á-ruby:
[(NH4),K]2FeCl5.H2O, lµ lo¹i erythrosiderit
chøa ammon.
krennerite [8059] : krenerit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng b¹c ®Õn vµng nh¹t:
AuTe2, th−êng chøa b¹c. §n: white tellurium.
kribergite [8060] : kribergit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng, d¹ng phÊn:
Al5(PO4)3(SO4)(OH)4.2H2O (?).
341
krinovite [8061] : krinovit.
Kho¸ng vËt cña thiªn th¹ch:
Na,Mg2CrSi3O10.
krohnkite [8062] : krohnkit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh cæ vÞt:
Na2Cu (SO4)2.2H2O.
krupkaite [8063] : krupkait.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: PbCuBi3S6.
krutaite [8064] : krutait.
Kho¸ng vËt nhãm pyrit: CuSe2.
krutovite [8065] : krutovit.
Kho¸ng vËt: Ni1-x As2, x = 0 - 0.1.
krypton [8066] : krypton (Kr).
Nguyªn tè khÝ tr¬ sè 36, nguyªn tö l−îng
83,80; atmophil; cã 6 ®ång vÞ bÒn vµ 24 ®ång vÞ
kh«ng bÒn. §−îc sö dông ®Ó chøa ®Çy ®Ìn ®iÖn
ph¸t quang trong ngµnh ®iÖn tö. Kr cã trong
kh«ng khÝ.
kryzhanovskite [8067] : kryzhanovskit.
Kho¸ng vËt: MnFe2 (PO4)2(OH)2.H2O.
K spar [8068] : spar kali.
§n: potasium feldspar; potash spar.
ktenasite [8069] : ktenasit.
Kho¸ng vËt mµu xanh:
(Cu,Zn)3(SO4)(OH)4.2H2O.
ktypeite [8070] : ktypeit.
Kho¸ng vËt trung gian gi÷a calcit vµ
aragonit.
kukersite [8071] : kukersit.
Lo¹i trÇm tÝch h÷u c¬ giµu t¶o
Gloexapsamorpha prisca, tuæi Ordovic t×m thÊy
ë Estonia.
kukersiti [8072] : trÇm tÝch h÷u c¬.
TrÇm tÝch h÷u c¬ giµu t¶o.
kulanite [8073] : kulanit.
Kho¸ng vËt t−¬ng tù bjarebyit chøa s¾t hãa
trÞ 2: Ba(Fe,Mn,Mg,Ca)2(Al, Fe)2(PO4)3(OH)3.
kulkeite [8074] : kulkeit.
Kho¸ng vËt sÐt, cã tû lÖ clorit khèi t¸m mÆt
ba vµ tal b»ng nhau, xen gi÷a tÇng.
kullerudite [8075] : kulerudit.
Kho¸ng vËt: NiSe2.
kum [8076] : c¸t.
C¸t (tiÕng Thæ NhÜ K×), sa m¹c c¸t ë vïng
Trung ¸.
kunzite [8077] : kunzit.
§¸ quý lo¹i spodumen trong, hång nh¹t,
xanh-s¸ng hoÆc mµu hoa cµ.
kupletskite [8078] : kupletskit.
Kho¸ng vËt:
(K,Na)3(Mn,Fe)2(Ti,Nb)2Si9O24(O,OH)7.
kuramite [8079] : kuramit.
Kho¸ng vËt nhãm stanit:
 Cu2(Cu,Fe,Zn)SnS4.
kuranakhite [8080] : kuranakhit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: PbMn+4Te+6O6.
kurchatovite [8081] : kurchatovit.
Kho¸ng vËt: Ca(Mg,Mn)B2O4.
kurgantaite [8082] : kurgantait.
Kho¸ng vËt: (Sr,Ca)2B4O8.H2O (?).
kurnakovite [8083] : kurnakovit.
Kho¸ng vËt: Mg2B6O11.15H2O.
kurumsakite [8084] : kurumsakit.
Kho¸ng vËt:
(Zn,Ni,Cu)8Al8V2Si5O35 .27H2O (?).
kusuite [8085] : kusuit.
Kho¸ng vËt: (Ce+3, Pb+2 Pb+4) VO4.
kutinaite [8086] : kutinait.
Kho¸ng vËt: Cu2 AgAs.
kutnahorite [8087] : kutnahorit.
Kho¸ng vËt: Ca(Mn,Mg,Fe)(CO3)2, lo¹t
®ång h×nh víi dolomit.
kuznetsovite [8088] : kuznetsovit.
Kho¸ng vËt: Hg6As2Cl2O9.
kvanefjeldite [8089] : kvanefjeldit.
Kho¸ng vËt: Na4(Ca,Mn)(Si3O7)(OH)2.
kyanite [8090] : kyanit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Al2SiO3, ®ång
h×nh víi andalusit vµ silimanit. Kyanit cã d¹ng
tinh thÓ dµi, máng, tÊm vµ tËp hîp kÕt tinh
trong ®¸ phiÕn, gneis, pegmatit vµ cã ®é cøng
nhá h¬n 4,5. Kyanit thµnh t¹o ë nhiÖt ®é trung
b×nh vµ ¸p suÊt cao do biÕn chÊt khu vùc.
§n: sappare; disthene.
342
kyanophilite [8091] : kyanophilit.
Kho¸ng vËt: (K, Na) Al2 Si2O7 (OH) (?).
Kyoto Protocol [8092] : NghÞ ®Þnh th− Kyoto.
NghÞ ®Þnh th− vÒ gi¶m thiÓu sù ph¸t th¶i khÝ
nhµ kÝnh ®−îc ®¹i diÖn 160 n−íc th«ng qua t¹i
Héi nghÞ thÕ giíi vÒ m«i tr−êng häp ë Kyoto
(NhËt B¶n) th¸ng 12/1997. Néi dung NghÞ ®Þnh
th− yªu cÇu ®Õn n¨m 2010 gi¶m l−îng khÝ th¶i
xuèng 5,2% so víi n¨m 1990, trong ®ã tr¸ch
nhiÖm chñ yÕu thuéc c¸c n−íc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn. Muèn cã hiÖu lùc NghÞ ®Þnh th− ph¶i
®−îc sù phª chuÈn cña 55 n−íc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn. §Õn Héi nghÞ Bon (§øc) th¸ng
7/2001 c¸c n−íc ®· ®¹t ®−îc mét sè nh−îng bé,
më ®−êng cho viÖc phª chuÈn NghÞ ®Þnh th−
Kyoto.
kyr [8093] : ®ång b»ng nh«, cao nguyªn, ®åi
®¸ nhá.
ë vïng Trung ¸, thuËt ng÷ ®Ó dïng chØ ®Þa
h×nh b»ng ph¼ng, cao nguyªn hoÆc ®Ønh ®åi
nhá, ®Ønh nói nhá. ë vïng Turkmenia, nã ®−îc
dïng ®Ó chØ bÒ mÆt ®¸ cøng.
kyzylkumite [8094] : kyzylkumit.
Kho¸ng vËt: V2Ti3O9, ®ång h×nh víi
schreyerit.
laagte [8095] : thung lòng nhá, kh«.
TiÕng ®Þa ph−¬ng ë Ch©u Phi ®ång nghÜa
víi leegte, ®Ó chØ c¸c dßng ch¶y ph¼ng, réng
nh−ng nhá h¬n thung lòng vµ hÇu nh− quanh
n¨m kh« khan.
laanilite [8096] : lanilit.
Pegmatoid h¹t th« gåm chñ yÕu granat,
biotit, th¹ch anh vµ c¸c oxid s¾t. Gäi theo ®Þa
danh Laanila, Lapland. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn
dïng).
labiate [8097] : cã m«i.
Lç cuèng cã mÐp ë Tay cuén, ë ®ã mÐp
l−ng kÐo dµi ra d¹ng m«i.
labite [8098] : labit.
Kho¸ng vËt: MgSi3O6(OH)2.H2O.
labium [8099] : m«i, m¶nh m«i d−íi.
M¶nh m«i d−íi cña ®éng vËt Ch©n ®èt, vÝ
dô C«n trïng, còng nh− cña ®éng vËt Vá gi¸p,
vÝ dô t«m, cua; phÇn cét cña miÖng ë vá
Ch©n bông.
laboratory investigation [8100] : thÝ nghiÖm
trong phßng, kh¶o s¸t trong phßng.
labradophyre [8101] : labradophyr.
Anorthosit chøa ban tinh labradorit trªn nÒn
cña mét sè kho¸ng vËt kh¸c. (ThuËt ng÷ kh«ng
nªn dïng).
labradorfels [8102] : labradorfels.
§n: labradoritite.
labradorite [8103] : labradorit.
1-(th) Ng−êi Nga chØ ®¸ gabro s¸ng mµu
hoÆc norit (anorthosit); ng−êi Ph¸p chØ basalt
giµu labradorit ®¸ s¸ng mµu. ThuËt ng÷ nµy
kh«ng nªn sö dông.
2-(kv) Kho¸ng vËt sÉm mµu cña nhãm
feldspar plagioclas víi thµnh phÇn thay ®æi tõ
Ab50An50 ®Õn Ab30An70, mµu xanh ®Ñp lµm ®å
trang søc. Labradorit lµ mét lo¹i ®¸ magma cã
thµnh phÇn SiO2(silica) trung b×nh vµ thÊp.
§n: labradite; labrador spar.
labradoritite [8104] : labradoritit.
343
Anorthosit hÇu nh− chØ gåm labradorit.
§n: labradorfels.
labuntsovite [8105] : labuntsovit.
Kho¸ng vËt:
(K,Ba,Na)(Ti,Nb)(Si,Al)2(O,OH)7H2O.
Lóc ®Çu m« t¶ lµ titaniferous elpidit, nh−ng
theo kÕt qu¶ x¸c ®Þnh hiÖn nay cã chøa rÊt
Ýt ZrO2.
labyrinth karst [8106] : karst m−¬ng r·nh.
§ång b»ng karst cã hµnh lang hßa tan (tøc
cã m−¬ng s©u).
lac [8107] : hå.
TiÕng Ph¸p ®Ó chØ hå (lake). Cã lÏ ®ã lµ tªn
riªng cña mét vïng ®Êt ë Mü mµ n¬i ®ã nh÷ng
¶nh h−ëng cña ng−êi Ph¸p ®Þnh c− tr−íc ®©y
vÉn cßn ®Ó l¹i hoÆc tªn c¸c vïng ®Êt ë Canada
sö dông tiÕng Ph¸p.
LaCastian [8108] : LaCast.
BËc ë B¾c Mü. Jura th−îng (n»m trªn
Zuloag, n»m d−íi Durango cña Creta). T−¬ng
®−¬ng Portland vµ Kimmeridg ë Ch©u ¢u.
laccine meander [8109] : chç uèn cong nhän.
Chç uèn cong xo¾n cña s«ng bÞ t¸ch rêi khi
qu¸ tr×nh x©m thùc ngang cña bê ngoµi bÞ
ch÷ng l¹i, xuÊt hiÖn mét dßng n−íc thÊp vµ
hÑp h¬n.
lacciniate [8110] : nhän.
TÝnh tõ chØ h×nh th¸i nhän nh− vÕt c¾t khi
x©m thùc ngang ®µo khoÐt bê s«ng, t¹o khóc
uèn cong nhän.
laccolite [8111] : laccolit.
X©m nhËp magma d¹ng nÊm mµ m¸i vµ ®¸y
cña nã chØnh hîp víi líp ®¸ v©y quanh. PhÇn
m¸i cña laccolit cã d¹ng vßm, cßn ®¸y gÇn
n»m ngang. Trªn b×nh ®å laccolit cã d¹ng trßn
víi diÖn tÝch th−êng kh«ng qu¸ 50 km2.
laccolith [8112] : laccolith.
§n: laccolite.
lacroixite [8113] : lacroixit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-vµng nh¹t:
 NaAl(PO4)(F,OH), th−êng chøa fluorin.
lacuna [8114] : lacuna.
Ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng thÓ hiÖn phÇn gi¸n
®o¹n trong tr×nh tù ®Þa tÇng, ®Æc biÖt sù thiÕu
hôt thêi gian ë mét bÊt chØnh hîp, bao gåm
kho¶ng thêi gian gi¸n ®o¹n (chu kú kh«ng tÝch
tô) vµ kho¶ng thêi gian ph¸ hñy (chu kú
bµo mßn).
lacustrine ore [8115] : quÆng nguån gèc hå.
Ladanyi-Archambault equations [8116] :
ph−¬ng tr×nh Ladanyi-Archambault.
Ph−¬ng tr×nh thùc nghiÖm biÓu diÔn søc bÒn
c¾t cña khe nøt trong ®¸ do Ladanyi vµ
Archambault ®Ò xuÊt, trong ®ã c¸c t¸c gi¶ ®·
cè g¾ng g¸n cho c¸c th«ng sè thùc nghiÖm mét
sè ý nghÜa vËt lý nhÊt ®Þnh, nh− tØ lÖ gi÷a diÖn
tÝch ph¸t triÓn khe nøt vµ diÖn tÝch ®¸
nguyªn tr¹ng, v.v.
ladder lode [8117] : m¹ch d¹ng thang.
§n: ladder vein.
ladder reef [8118] : m¹ch d¹ng thang.
§n: ladder vein.
ladder vein [8119] : m¹ch d¹ng thang.
Gåm mét lo¹t m¹ch quÆng ngang gÇn song
song, lÊp ®Çy c¸c khe nøt vu«ng gãc víi bê
thµnh cña dike. §n: ladder lode; ladder reef.
Ladinian [8120] : Ladin.
BËc do Mojsisovics (1869) vµ Bittner (1892)
x¸c lËp theo tªn bé téc Ladin ë ¸o, bËc cña
thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, phÇn trªn cña Trias trung
(n»m trªn Anisi, n»m d−íi Carni).
laesura [8121] : ®−êng sÑo.
§−êng hoÆc vÕt sÑo trªn mÆt gÇn t©m cña
mét bµo tö thùc vËt cã ph«i, ®¸nh dÊu sù tiÕp
xóc víi c¸c thµnh tè kh¸c cña bé bèn. Cã thÓ lµ
ba khe hay ®¬n khe.
Sn: laesurae. §n: tetrad scar.
laffittite [8122] : lafitit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: AgHgAsS3.
lag [8123] : lµm chËm.
Lµm ®«ng cøng chËm, lµm chËm t¸c dông
cña phô gia, lµm chËm sù ®«ng cøng cña
xi m¨ng.
lag bolt [8124] : bu l«ng b¾t gç.
lag fault [8125] : ®øt g·y chêm nghÞch, ®øt
g·y trÎ.
Mét lo¹i ®øt g·y nghÞch chêm. C¸c ®¸ cña
c¸nh chêm chuyÓn ®éng kh¸c nhau lµm cho
phÇn trªn t¹o nªn nÕp låi ®¶o ë c¸nh.
lag gravel [8126] : tÝch tô tµn d− h¹t th«.
Th−êng lµ c¸c m¶nh vôn ®¸ cøng ch¾c, cßn
l¹i trªn bÒ mÆt sau khi c¸c h¹t kÝch th−íc nhá
bÞ giã cuèn ®i.
lag mound [8127] : mïn sÐt, ®Êt t¬i xèp.
344
Di tÝch hay phÇn sãt l¹i cña bÒ mÆt dµy,
kh«ng bÞ g¾n kÕt, trªn ®¸ v«i khi líp phñ bÞ
cuèn tr«i.
lagoon [8128] : ®Çm ph¸, lagun.
Lµ mét thñy vùc n−íc n«ng ®−îc t¸ch ra
khái biÓn vµ ®¹i d−¬ng nhê mét ®ª c¸t ch¾n,
doi c¸t hoÆc r¹n san h« vµ th«ng víi biÓn bªn
ngoµi qua mét hay nhiÒu cöa. Lagun ®−îc x¸c
®Þnh bëi:.
- Lµ mét phÇn cña biÓn hoÆc ®¹i d−¬ng.
- §−îc ng¨n c¸ch víi biÓn hoÆc ®¹i d−¬ng
nhê ®ª c¸t, doi c¸t, r¹n san h«, v.v.
- Cã cöa th«ng víi biÓn hoÆc ®¹i d−¬ng
phÝa ngoµi.
lagoon atoll [8129] : ¸m tiªu san h« vông.
§n: pseudoatoll.
lagoon beach [8130] : b·i biÓn ë vông biÓn.
B·i c¸t hay b·i biÓn mét bªn cã ®¶o san h«
che ch¾n, mét bªn ®èi diÖn víi vông biÓn.
lagoon channel [8131] : eo vông biÓn, vùc
vòng biÓn.
1- D¶i ®Êt s©u ng¨n c¸ch ®¸ ngÇm san h«
víi ®Êt liÒn hay c¸c ®¶o.
2- Lèi ®i qua ®¸ ngÇm san h« vµo
vông biÓn.
lagoon cliff [8132] : s−ên vông biÓn dèc ®øng,
v¸ch vông biÓn.
§n: lagoon scarp.
lagoon cycle [8133] : chu kú cña vông biÓn.
Tr×nh tù c¸c sù kiÖn vµ kho¶ng thêi gian
bao gåm l¾ng ®äng trÇm tÝch ë vông biÓn vµ
cuèi cïng lµ qu¸ tr×nh x©m thùc do sãng vµ t¸i
l¾ng ®äng trÇm tÝch.
lagoon flat [8134] : b·i c¹n.
MÆt ¸m tiªu san h« gÇn nh− n»m ngang,
h−íng vÒ phÝa b·i vòng biÓn.
lagoon island [8135] : ®¶o vông biÓn.
1- §¶o vßng san h«.
2- NhiÒu ®¶o nhá r¶i r¸c trong ph¹m vi
vông biÓn d−íi d¹ng ®¶o vßng hay ®¶o ch¾n
san h«.
lagoonlet [8136] : vông biÓn nhá.
Vông nhá, vông n«ng trªn nÒn ¸m tiªu
san h«.
lagoon margin [8137] : riÒm vông biÓn, bê
vông biÓn.
Giíi h¹n phÝa tr−íc cña thÒm vông (vÞnh)
hoÆc mÆt ¸m tiªu san h« däc theo phÝa kh«ng
cã ®¶o.
lagoon phase [8138] : t−íng vòng vÞnh.
Líp hay t−íng trÇm tÝch trong c¸c vïng
n−íc n«ng ®−îc ng¨n c¸ch víi biÓn b»ng c¸c
d¶i ch¾n hay ®¶o ch¾n.
lagoon plain [8139] : båi tÝch vông biÓn, ®ång
b»ng vông biÓn.
B·i båi hay ®ång b»ng b»ng ph¼ng ®−îc
h×nh thµnh do trÇm tÝch lÊp ®Çy vông biÓn.
lagoon scarp [8140] : s−ên vông biÓn
dèc ®øng.
§n: lagoon cliff.
lagoon shelf [8141] : thÒm vông biÓn.
Mét phÇn cña ¸m tiªu san h« (d¶i ®¸ ngÇm
san h«) ng¨n c¸ch phÝa vông biÓn víi ®¶o san
h«. ThÒm vông biÓn nghiªng, cã c¸t phñ vµ qu¸
tr×nh trÇm tÝch v−ît qu¸ sù ph¸t triÓn cña vËt
chÊt h÷u c¬.
lagoon side [8142] : bê vông biÓn.
PhÇn ®Êt liÒn tiÕp gi¸p víi vông biÓn.
lagoon slope [8143] : s−ên vông biÓn.
§íi gi¸p ranh vÒ phÝa biÓn hoÆc phÝa s−ên
vông biÓn nghiªng xuèng tõ bê vông biÓn
xuèng ®¸y vông biÓn.
lagula [8144] : vông biÓn, hå.
Sù biÕn ®æi ®Þa ph−¬ng cña tiÕng Ph¸p vµ
tiÕng Italy cã nghÜa lµ vông biÓn. ë T©y Nam
n−íc Hoa Kú do ¶nh h−ëng cña tiÕng T©y Ban
Nha còng cã nghÜa lµ hå, vông biÓn.
lagune [8145] : vông biÓn, hå.
Sù biÕn ®æi cña thæ ng÷ (tiÕng ®Þa ph−¬ng,
tiÕng Ph¸p còng chØ vông biÓn hay hå nhá).
lahar [8146] : dßng bïn nói löa.
Dßng bïn trªn c¸c s−ên nói löa bao gåm
chñ yÕu lµ vôn nói löa, dung nham vµ c¸c vËt
liÖu kh¸c.
laihunite [8147] : laihunit.
Kho¸ng vËt quan hÖ víi fayalit chøa Fe+3 vµ
cã kho¶ng trèng: Fe+2(Fe+3,Fe+2)SiO4.
§n: ferrifayalite.
laitakarite [8148] : laitakarit.
Kho¸ng vËt: Bi4(Se,S)3. Ss: ikunolite.
§n: selenjoseite.
lakarpite [8149] : lakapit.
Syenit nephelin chøa orthoclas hoÆc
microclin, plagioclas bas, acvetxonit, kho¸ng
vËt phô acmit, nephelin biÕn ®æi, rozenbusit vµ
natrolit thø sinh.
lake [8150] : hå.
1- Vïng chøa n−íc tï trong ®Êt liÒn, chiÕm
gi÷ (hay chiÕm cø) miÒn ®Êt thÊp cña bÒ mÆt
Tr¸i ®Êt, th−êng cã thÓ, ®¸nh gi¸ ®−îc kÝch
th−íc nh−ng lín h¬n ao vµ qu¸ s©u do ®ã
kh«ng thÓ canh t¸c ®−îc, cã thÓ n−íc nh¹t hay
n−íc mÆn. ThuËt ng÷ nµy còng bao hµm phÇn
më réng cña s«ng, hå chøa n−íc nh©n t¹o hay
"l−u vùc hå" cã n−íc theo mïa.
2- Vïng ®Êt liÒn chøa n−íc s©u, bÒ mÆt
tho¸ng ®ñ lín ®Ó chèng l¹i sãng ®−îc g©y ra ë
mét n¬i nµo ®ã, gÇn bê.
345
lake basin [8151] : l−u vùc hå.
1- MiÒn tròng trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt do hå
chiÕm cø hay tr−íc ®©y hå chiÕm cø, cßn ®Ó l¹i
c¸c ®Æc ®iÓm cña bê hå.
2- Vïng mµ tõ ®ã hå nhËn ®−îc n−íc (l−u
vùc hå).
lake delta [8152] : ch©u thæ hå.
B·i båi hay ch©u thæ, th−êng cã d¹ng vßng
cung, phÝa tr−íc dèc, ®−îc h×nh thµnh ë cöa
s«ng ®æ vµo hå (n−íc ngät).
lake distric [8153] : vïng hå.
Vïng ®−îc thÓ hiÖn b»ng tËp hîp nhiÒu hå,
vÝ dô ë miÒn b¾c n−íc Anh.
lake gun [8154] : hå reo, hå gÇm thÐt.
Hå cã ®Æc tÝnh ph¸t ra ©m thanh nghe nh−
tiÕng sóng hay sÊm tõ xa. Mét sè hå ë ch©u ¢u
cã c¸c ®Æc ®iÓm t−¬ng tù víi c¸c tªn gäi kh¸c
nhau.
lake-head delta [8155] : ch©u thæ ®Çu hå.
Ch©u thæ ®−îc h×nh thµnh ë ®Çu hå, do s«ng
t¹o ra.
lake ice [8156] : hå b¨ng.
B¨ng thµnh t¹o trong hå, kh«ng kÓ vÞ trÝ cña
nã vµ lµ b¨ng n−íc ngät.
lakelet [8157] : hå nhá, ao.
Hå nhá, ®Êt lít (loes) thµnh t¹o ë hå.
lake marsh [8158] : hå ®Çm lÇy.
1- Mét phÇn ®¸y hå cã thùc vËt ph¸t triÓn
dµy ®Æc.
2- §Çm lÇy lÊn chiÕm hå tr−íc ®©y.
lake ore [8159] : quÆng trÇm tÝch l¾ng ®äng ë
®¸y hå.
lake peat [8160] : hå than bïn.
§n: sedimentary peat.
lake pitch [8161] : hå nhùa asphalt.
Mét lo¹i nhùa giµu chÊt bitum (asphalt)
®−îc khai th¸c tõ hå asphalt ë Trinidad.
lake plain [8162] : lßng hå, ®¸y hå.
1- BÒ mÆt lßng hå t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng
®−îc lÊp ®Çy bëi vËt liÖu cã ®é chän läc tèt, do
s«ng suèi mang tíi.
2- PhÇn ®¸y b»ng ph¼ng hoÆc lßng hå cò
tiÕp gi¸p víi hå.
lake rampart [8163] : thµnh hå, bê hå dèc.
Gê d¹ng t−êng næi lªn râ rÖt däc theo bê
hå, cÊu thµnh bëi vËt liÖu h¹t th« ch−a g¾n kÕt.
§−îc thµnh t¹o do dßng n−íc, sãng vµ giã,
th−êng cao kho¶ng 2 m.
lakescape [8164] : quang c¶nh hå.
Toµn c¶nh hå, kÓ c¶ mÆt n−íc, c¶ ®¶o nhá,
®Æc ®iÓm ®−êng bê cã thÓ nh×n ®−îc tõ mét
®iÓm quan s¸t.
lakeshore [8165] : bê hå.
D¶i ®Êt hÑp tiÕp xóc hoÆc bao quanh hå.
 §n: lakeside.
lakeside [8166] : bê hå.
§n: lakeshore.
lake terrace [8167] : thÒm hå.
ThÒm hÑp, cã n¬i bÞ c¾t, cã n¬i míi ®−îc
båi ®¾p däc theo bê ë phÝa ®èi diÖn víi phÇn
nh« ra hay däc ®−êng bê thÊp cña v¸ch ®øng.
lalland [8168] : miÒn ®Êt thÊp.
BiÕn t−íng cña tiÕng Scotland. §n: lowland.
Lambert projection [8169] : phÐp chiÕu
Lambert, phÐp chiÕu ®¼ng diÖn.
§n: hemispherical stereographic
projection; equal-area projections.
LamÐ constants [8170] : h»ng sè Lame.
C¸c h»ng sè ®µn håi λ vµ μ ®−îc Lame sö
dông ®Ó m« t¶ mèi liªn hÖ gi÷a øng suÊt vµ
biÕn d¹ng xuÊt hiÖn trong vËt thÓ, khi nã bÞ
ngo¹i lùc nh− ®éng ®Êt, chÊn ®éng t¸c dông.
lamella [8171] : m« máng, v¶y; tÊm máng;
l¸t máng.
1- (kv) C¸c líp máng, ®¬n tinh thÓ trong c¸c
song tinh ®a hîp.
2- (cs) C¸c bé phËn cña c¬ thÓ sinh vËt
gièng nh− l¸ hoÆc tÊm máng.
3- (th) TÊm kÝnh máng phñ trªn l¸t máng
th¹ch häc.
lamellar [8172] : ph©n líp, ph©n phiÕn,
cã v¶y.
§n: lamellate.
lamellar columella [8173] : cét d¹ng phiÕn.
San h« cã d¹ng phiÕn, ë San h« Rugosa
th−êng n»m trong mÆt ph¼ng cña v¸ch chÝnh vµ
v¸ch ®èi, ë San h« s¸u tia th× h−íng song song
víi trôc dµi h¬n cña ®µi.
lamellar conodont element [8174] : yÕu tè
R¨ng nãn phiÕn máng.
YÕu tè R¨ng nãn (Conodonta) gåm nhiÒu
líp máng hoÆc mµng cøng chøa "vËt chÊt
tr¾ng" ®ôc mê, ®−îc thÊy râ ë mÉu vËt.
lamellar ligament [8175] : d©y ch»ng
d¹ng phiÕn.
PhÇn cña d©y ch»ng ë Th©n mÒm hai m¶nh
cã ®Æc tr−ng lµ cÊu tróc d¹ng phiÕn vµ kh«ng
chøa carbonat calci. Nã ®−îc tiÕt ra ë r×a ¸o, vµ
®µn håi víi c¶ øng suÊt Ðp vµ øng suÊt
c¨ng gi·n.
lamellar pyrites [8176] : pyrit phiÕn máng.
§n: marcasite.
lamellibranch [8177] : mang phiÕn.
X: bivalve.
lamina [8178] : líp c¬ b¶n, líp cã d¹ng ph¼ng,
líp máng (®cctr); phiÕn máng, tÊm máng.
(cs) Mét cÊu tróc d¹ng phiÕn máng, d¹ng
v¶y hoÆc d¹ng tê ë mét sinh vËt, ch¼ng h¹n
346
mét tê máng ®Òu cña chÊt v¸ch ë vá gi¸p cña
Trïng dao ®éng (Tintinnidae), hoÆc cÊu tróc
phiÕn máng ë mét sè San h« n»m gi÷a hai líp
cña vËt liÖu khung x−¬ng trong v¸ch ng¨n vµ
trô gi÷a.
laminar [8179] : cã d¹ng ph¼ng, máng.
laminated [8180] : cÊu t¹o ph©n tÊm, ph©n
phiÕn; c¸c ®¸ cã cÊu t¹o ph©n tÊm, ph©n phiÕn.
1- CÊu t¹o ph©n tÊm, phiÕn cña c¸c dßng
dung nham.
2- CÊu t¹o ph©n phiÕn máng cña c¸c ®¸ biÕn
chÊt víi c¸c tÊm cã bÒ dµy nhá h¬n 2.5 mm.
3- C¸c ®¸ cã cÊu t¹o ph©n tÊm, ph©n phiÕn
máng cã thÓ t¸ch ra thµnh c¸c tÊm máng. §n:
blastolaminar.
laminated quartz [8181] : m¹ch th¹ch anh
chøa c¸c tÊm máng cña c¸c vËt liÖu kh¸c.
lamination [8182] : ph©n líp cã d¹ng ph¼ng;
thÕ n»m cña c¸c tÊm lava song song víi ®¸
n»m d−íi.
lammerite [8183] : lamerit.
Kho¸ng vËt: Cu3(AsO4)2.
lamp shell [8184] : vá ®Ìn.
§n cña brachiopod (Tay cuén), nhÊt lµ
thuéc bé Terebratulida.
lamprobolite [8185] : lamprobolit.
§n: basaltic hornblende.
lamproite [8186] : lamproit.
Nhãm c¸c ®¸ x©m nhËp s©u võa hoÆc ¸ x©m
nhËp, sÉm mµu, giµu kali vµ magnesi nh−
madupid, orendit, fitroit, verit, sedrisit,
vaiomingit. Do Niggli ®Ò ra(1923).
lamprophyllite [8187] : lamprophylit.
Kho¸ng vËt: Na2(Sr,Ba)2Ti3(SiO4)4(OH,F)2.
lamprophyre [8188] : lamprophyr.
Nhãm c¸c ®¸ x©m nhËp s©u võa, sÉm mµu,
kiÕn tróc porphyr, nöa tù h×nh, giµu kho¸ng vËt
mµu (biotit, hornblend, pyroxen), t¹o nªn c¸c
ban tinh trªn nÒn h¹t mÞn cña chÝnh c¸c kho¸ng
vËt ®ã vµ feldspar, feldspathoid. Mét sè ®¸
trong nhãm nµy nh− minet, vogezit, ketxantit,
spexactit, camptonit, fotchit, alnoit. PhÇn lín
lamprophyr bÞ biÕn ®æi m¹nh. C¸c ®¸ th−êng ®i
cïng víi carbonatit.
lamprophyric [8189] : kiÕn tróc lamprophyr.
KiÕn tróc ®iÓn h×nh cña lamprophyr, ®Æc
tr−ng bëi c¸c ban tinh kho¸ng vËt sÉm mµu
trªn nÒn kÕt tinh h¹t mÞn.
lamproschist [8190] : lamprophyr bÞ biÕn chÊt.
Lamprophyr cÊu t¹o phiÕn, chøa biotit mµu
n©u vµ hornblend mµu lôc.
lanarkite [8191] : lanarkit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng, xanh
nh¹t hoÆc x¸m: Pb2SO5 hoÆc PbO.PbSO4.
lanceolate [8192] : h×nh mòi m¸c.
Cã d¹ng chiÒu dµi h¬n réng, thãt nhän ë
mét ®Çu, vÝ dô mÆt c¾t vßng cuén cña Ch©n
®Çu d¹ng Cóc ®¸ cã mÆt bông thãt nhän, hoÆc
cña mét quÇn thÓ Rªu ®éng vËt.
land [8193] : ®Êt liÒn, lôc ®Þa.
Víi nghÜa chung nhÊt lµ phÇn bÒ mÆt Tr¸i
®Êt cao h¬n mùc n−íc biÓn trung b×nh. Kh«ng
®−îc nhÇm lÉn víi thuËt ng÷ "®Êt" hay thæ
nh−ìng-"soil".
landanite [8194] : landanit.
Kho¸ng vËt: (Zn,Mn,Fe)Ti3O7.
land area [8195] : vïng ®Êt liÒn.
land bridge [8196] : cÇu ®Êt.
PhÇn ®Êt nèi liÒn gi÷a c¸c ®¹i lôc hay phÇn
gi÷a c¸c vïng ®Êt, th−êng lµ n¬i ch×m ngËp
vÜnh cöu hay t¹m thêi, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c
sinh vËt di c−.
Landenian [8197] : Landen.
BËc ë ch©u ¢u. Paleocen th−îng (n»m trªn
Mont-Heers, n»m d−íi Ypres cña Eocen). Bao
gåm Thanet vµ Sparnac.
landerit [8198] : landerit.
Kho¸ng vËt mµu hång cña lo¹t granat-
grossular. §n: rosolite, xalostocite.
landesite [8199] : landesit.
Kho¸ng vËt mµu n©u:
Mn+2Fe+3(PO4)2(OH)2.3H2O, lµ s¶n phÈm
biÕn ®æi cña redingit. Ss: salmonsite.
land fill [8200] : ch«n lÊp (chÊt th¶i).
BiÖn ph¸p xö lý chÊt th¶i b»ng c¸ch ch«n
vïi chóng vµo lßng ®Êt.
landflood [8201] : ®Êt ngËp lôt, b·i trµn.
§Êt cã n−íc ch¶y trµn hay ®Êt ngËp lôt.
landform [8202] : ®Þa h×nh, h×nh d¹ng mÆt ®Êt.
H×nh d¹ng tù nhiªn nhËn thÊy ®−îc hoÆc
®Æc ®iÓm cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt cã h×nh d¹ng ®Æc
tr−ng do c¸c t¸c nh©n tù nhiªn t¹o ra vµ bao
gåm c¸c h×nh d¹ng chñ yÕu nh−: ®ång b»ng,
cao nguyªn, nói vµ c¸c h×nh d¹ng thø yÕu nh−
®åi, s−ên, thung lòng, cån c¸t, gß, v.v. Toµn
thÓ c¸c h×nh d¹ng ®ã lµ ®Þa h×nh t¹o nªn bÒ mÆt
Tr¸i ®Êt. §n: relief flature.
land reclamation [8203] : c¶i t¹o ®Êt.
BiÖn ph¸p biÕn nh÷ng khu ®Êt kh«ng sö
dông ®−îc (nh− moong khai th¸c, b·i th¶i cò,.)
thµnh ®Êt trång trät, x©y dùng.
LANDSAT [8204] : hÖ thèng vÖ tinh nh©n t¹o
chôp ¶nh Tr¸i ®Êt.
HÖ thèng vÖ tinh nh©n t¹o cña Mü bay ë ®é
cao 900-950 km, chuyªn chôp ¶nh TM vµ MSS
phôc vô viÔn th¸m.
landslide [8205] : hiÖn t−îng tr−ît ®Êt.
Sù dÞch chuyÓn khèi ®Êt ®¸ theo s−ên dèc
347
d−íi t¸c ®éng cña träng lùc, th−êng x¶y ra ë
nh÷ng s−ên ®åi nói hoÆc bê hå, triÒn s«ng, bê
moong, ta luy ®−êng giao th«ng. ®−îc cÊu t¹o
bëi ®Êt ®¸ cè kÕt yÕu, khi ®é dèc vµ ®é Èm cña
®Êt ®¸ v−ît qu¸ giíi h¹n æn ®Þnh. Tr−ît x¶y ra
cã thÓ do nguyªn nh©n tù nhiªn (®éng ®Êt, m−a
to lµm t¨ng ®é sòng n−íc cña ®Êt ®¸) hoÆc
nh©n t¹o (næ bom m×n g©y chÊn ®éng m¹nh,
x©y dùng c¸c c«ng tr×nh nÆng trªn s−ên dèc,
®µo khoÐt ®Êt ®¸ d−íi ch©n s−ên lµm t¨ng gãc
dèc, g©y mÊt æn ®Þnh cña khèi ®Êt ®¸ phÝa trªn
s−ên dèc,...).
Tr−ît ®Êt th−êng g©y t¸c h¹i lín cho kinh
tÕ-d©n sinh: ph¸ hñy c¸c c«ng tr×nh x©y dùng,
®Ì lÊp c¸c khu d©n c−, lµm t¾c nghÏn ®−êng
giao th«ng vµ dßng ch¶y s«ng ngßi, thu hÑp hå
chøa, v.v. §n: landsliding; slide; landslip.
landslide accumulation [8206] : tÝch tô tr−ît.
§Êt tÝch tô d−íi ch©n s−ên dèc do khèi tr−ît
®· ®¹t thÕ æn ®Þnh.
landslide breccia [8207] : d¨m kÕt tr−ît ®Êt.
D¨m kÕt bÞ vì vôn vµ tËp hîp l¹i do träng
lùc, nh− ®¸ lë hoÆc ®¸ l¨n.
landslide crown [8208] : mò khèi tr−ît.
PhÇn ®Êt nguyªn thæ trªn cïng, bªn trªn
v¸ch tr−ît chÝnh, n»m ngoµi khèi tr−ît vµ
kh«ng bÞ lé ra do tr−ît ®Êt.
landslide depleted mass [8209] : khèi mÊt ®Êt.
PhÇn ®Êt tr−ît n»m trªn mÆt tr−ît nh−ng
n»m d−íi mÆt ®Êt ban ®Çu.
landslide depletion [8210] : khèi ®Êt mÊt.
PhÇn bao bëi v¸ch tr−ît chÝnh, khèi mÊt ®Êt
vµ mÆt ®Êt ban ®Çu.
landslide flank [8211] : c¸nh, biªn khèi tr−ît.
PhÇn ®Êt nguyªn thæ ë hai bªn mÆt tr−ît.
landslide foot [8212] : ch©n khèi tr−ît.
PhÇn khèi tr−ît chêm qu¸ ch©n mÆt tr−ît.
landslide head [8213] : ®Çu khèi tr−ît.
§−êng tiÕp xóc trªn cïng gi÷a khèi tr−ît vµ
v¸ch tr−ît chÝnh, ®i qua ®Ønh khèi tr−ît.
landslide lake [8214] : hå tr−ît ®Êt.
1- Hå do ®Êt tr−ît lµm ch¾n dßng ch¶y t¹o
thµnh.
2- Hå n»m gi÷a thÒm tr−ît vµ v¸ch thung
lòng, th−êng hÑp vµ dµi.
landslide length of displaced mass [8215] :
chiÒu dµi khèi tr−ît.
Kho¶ng c¸ch ng¾n nhÊt tõ mót ch©n tíi ®Ønh
khèi tr−ît.
landslide main body [8216] : th©n khèi tr−ît.
PhÇn khèi tr−ît n»m trªn mÆt tr−ît.
landslide sapping [8217] : tr−ît ®Êt sËp ngÇm.
Qu¸ tr×nh g©y lë, tr−ît ®Êt do s«ng suèi ®µo
khoÐt d−íi ch©n c¸c v¸ch hÎm kiÓu canhon.
landslide scar [8218] : v¸ch tr−ît ®øng.
BÒ mÆt trªn s−ên nói, s−ên ®åi hay s−ên dèc
®øng cßn l¹i sau khi vËt liÖu ®Êt ®¸ ë ®ã ®·
tr−ît lë xuèng dèc.
landslide shear surface [8219] : mÆt tr−ît.
§n: slip surface.
landslide surface of rupture [8220] : mÆt
tr−ît.
MÆt ®¸y cña khèi tr−ît.
landslide terrace [8221] : thÒm tr−ît.
BËc thÒm ng¾n, bÒ mÆt kh«ng ph¼ng cã
®−îc do tr−ît ®Êt.
landslide tip [8222] : mót ch©n khèi tr−ît.
§iÓm n»m trªn mÐp ch©n khèi tr−ît, xa nhÊt
kÓ tõ ®Ønh khèi tr−ît.
landslide toe [8223] : mÐp ch©n khèi tr−ît.
§−êng viÒn thÊp nhÊt cña khèi tr−ît, ®i qua
mót ch©n khèi tr−ît.
landslide top [8224] : ®Ønh khèi tr−ît.
§iÓm tiÕp xóc cao nhÊt gi÷a khèi tr−ît vµ
v¸ch tr−ît chÝnh.
landslide total length [8225] : chiÒu dµi tæng.
Kho¶ng c¸ch nhá nhÊt tõ mót ch©n khèi
tr−ît tíi mò tr−ît.
landslide track [8226] : vÕt tr−ît ®Êt.
DÊu vÕt hay ®−êng lé ra do tr−ît ®Êt.
landsliding [8227] : hiÖn t−îng tr−ît ®Êt.
§n: landslide; landslip.
landslip [8228] : hiÖn t−îng tr−ît ®Êt.
§n: landslide (ng−êi Anh hay dïng).
land subsidence [8229] : sôt lón mÆt ®Êt.
HiÖn t−îng h¹ thÊp mÆt ®Êt do nh÷ng
nguyªn nh©n tù nhiªn (vËn ®éng kiÕn t¹o, sôp
®æ hang karst.) hoÆc nh©n t¹o (khai th¸c n−íc
d−íi ®Êt qu¸ møc, khai ®µo hÇm lß ngÇm.).
X: subsidence.
land uplift [8230] : ®Êt bÞ n©ng lªn, ®Êt bÞ ®Èy
tråi lªn.
langbanite [8231] : langbanit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu ®en-s¾t:
(Mn+2,Ca)4(Mn+3Fe+3)9SbSi2O24. Kh«ng nªn
nhÇm víi langbeinit.
langbeinite [8232] : langbeinit.
Kho¸ng vËt ®ång h×nh kh«ng mµu ®Õn ®á
nh¹t: K2 Mg2 (SO4)3, sö dông trong c«ng
nghiÖp ph©n bãn, nguån kali. Kh«ng nªn nhÇm
víi langbanit.
langisite [8233] : langisit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: (Co,Ni)As.
langite [8234] : langit.
Kho¸ng vËt mµu xanh:
Cu4(SO4)(OH)6.2H2O.
lannonite [8235] : lanonit.
Kho¸ng vËt d¹ng hoa në trªn v¸ch má vµ
348
trong ®íi d¨m kÕt:
HCa4Mg2Al4(SO4)8F9.32H2O.
lansfordite [8236] : lansfordit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu:
MgCO3.5H2O, biÕn ®æi thµnh nesquehoit
khi tiÕp xóc víi kh«ng khÝ.
lanthanite [8237] : lanthanit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, tr¾ng, hång hoÆc
vµng: (La,Ce)2(CO3)3.8H2O. Ss: lanthanite-Nd.
lanthanite-Nd [8238] : lantanit-Nd.
Kho¸ng vËt chøa Nd t−¬ng tù lantanit:
(Nd,La)2(CO3)3.8H2O.
lanthanum [8239] : lantan (La).
Nguyªn tè hãa häc sè 57, nguyªn tö l−îng
138,9055; tû träng 6,145 g/cm3, thuéc nhãm
kim lo¹i nÆng REE, lithophil. Hµm l−îng La
trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 32,3; siªu
mafic 1; gabro-basalt 6; granit granodiorit 50;
®¸ phiÕn 40; trong ®Êt 35. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ monazit, bastnaezit, cerit, allanit.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-AES, ICP-MS.
§−îc sö dông trong ngµnh xóc t¸c, thñy tinh,
gèm sø, pin, chÊt siªu dÉn.
lapieite [8240] : lapieit.
Kho¸ng vËt: Cu Ni SbS3.
lapilli [8241] : cuéi nói löa, lapili.
C¸c m¶nh vôn cã nguån gèc chñ yÕu lµ nói
löa, cã thÓ nguån gèc kh¸c, cã kÝch th−íc giíi
h¹n 2-64mm, cã thÓ ë d¹ng cøng hoÆc d¹ng
nhít khi r¬i xuèng ®Êt nªn kh«ng cã h×nh d¹ng
®Æc tr−ng. M¶nh vôn riªng biÖt gäi lµ lapilus.
lapilli tuff [8242] : tuf lapili.
§¸ gåm chñ yÕu lapili vµ nÒn tuf.
lapillistone [8243] : ®¸ lipili.
§¸ vôn nói löa gåm chñ yÕu lapili.
lapillite [8244] : tuf lapili.
§n: lapilli tuff.
lapis lazuli [8245] : lapis lazuli.
1- §¸ mµu xanh da trêi, b¸n trong tùa opal,
h¹t kÕt tinh th−êng sö dông nh− ®¸ b¸n quý víi
môc ®Ých trang trÝ, cã thµnh phÇn gåm chñ yÕu
lµ lazurit, calcit, Ýt hauyn, sodalit, c¸c bao thÓ
pirit. §¸ cßn cã ¸nh mµu xanh da trêi kh¸c
nhau phô thuéc vµo sè l−îng bao thÓ.
2- Tªn cæ cña lazurit.
3- Serpentin mµu xanh n−íc biÓn sÉm tõ
Ên §é.
laplandite [8246] : laplandit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
Na4CeTiPSi7O22.5H2O.
lard stone [8247] : ®¸ talc d¹ng khèi, steotit.
larderellite [8248] : larderelit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: (NH4)B5O8.2H2O.
lardite [8249] : lardit.
 1- §¸ silic mµu tr¾ng, ngËm n−íc mét d¹ng
cña opal ph©n bè trong sÐt ë trung t©m
n−íc Nga.
2- §¸ talc d¹ng khèi.
3- Agalmatolit.
larosite [8250] : larosit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: (Cu,Ag)21(Pb,Bi)2S13.
larvikite [8251] : larvikit.
Sienit kiÒm t−¬ng øng víi monzonit, th−êng
cã mµu xanh da trêi, bao gåm c¸c ban tinh cña
oligocla vµ feldspar kali víi nÒn gåm feldspar
diopxit-augit, titan augit, c¸c kho¸ng vËt phô
nh− apatit (th−êng cã hµm l−îng ®¸ng kÓ),
ilmenit, titanomagnetit, Ýt h¬n lµ olivin,
bronzit, lepidomelane, th¹ch anh, nephelin.
lassenite [8252] : lasenit.
Tr−íc ®©y dïng cho thñy tinh nói löa cã
thµnh phÇn trachit, hiÖn nay cho c¶ dacit.
latent magma [8253] : magma latent.
Magma cã ®é nhít cao, tån t¹i ë d−íi vá
Tr¸i ®Êt, d−íi ¸p suÊt cao nh− thÓ cøng. Khi ¸p
suÊt gi¶m, magma cã d¹ng ch¶y láng.
lateral [8254] : mét bªn, mét phÝa, ngang; nói
löa ¨n b¸m (ký sinh).
§n: lateral stream.
lateral channel [8255] : dßng ch¶y mét bªn.
Dßng suèi hay s«ng ®−îc h×nh thµnh do
n−íc b¨ng tan ch¶y vÒ mét bªn qua khe hÎm
ng¨n c¸ch víi c¸c ®åi.
lateral consequence stream [8256] : dßng
ch¶y thuËn mét bªn.
Dßng luång (s«ng ngßi) thø sinh thuËn
h−íng ch¶y víi c¸nh nÕp låi hay nÕp lâm.
lateral corrasion [8257] : x©m thùc ngang,
bµo mßn ngang.
Sù mµi mßn x©m thùc theo chiÒu ngang cña
bê s«ng, suèi.
lateral dissepiment [8258] : m« bät biÓn.
San h« Rugosa cã d¹ng nèt giép ®Æc tr−ng
vµ ph¸t triÓn biÖt lËp ë hai bªn cña v¸ch.
lateral erosion [8259] : x©m thùc ngang.
Sù xãi mßn mét bªn s−ên bê do qu¸ tr×nh
t¹o khóc cong cña s«ng.
lateral fault [8260] : ®øt g·y b»ng, ®øt g·y
tr−ît b»ng.
§øt g·y cã hiÖn t−îng tr−ît theo ph−¬ng.
lateral lobe [8261] : thïy bªn.
Thïy ë ®−êng kh©u cña vá Ch©n ®Çu D¹ng
cóc ®¸ n»m ë c¹nh bªn cña vá.
lateral log [8262] : carota s−ên.
Mét d¹ng cña ph−¬ng ph¸p carota ®iÖn trë,
trong ®ã ®Ó ®o chÝnh x¸c ®iÖn trë cña ®Êt ®¸
däc thµnh giÕng hoÆc lç khoan, ng−êi ta bæ
sung thªm vµo z«n ®o ®iÖn trë c¸c ®iÖn cùc
349
ph¸t nh»m h−íng dßng ph¸t ch¹y tËp trung vµo
thµnh giÕng khoan.
lateral pressure [8263] : ¸p lùc, ¸p suÊt bªn
(h«ng).
lateral saddle [8264] : yªn bªn.
Yªn ë ®−êng kh©u cña vá Ch©n ®Çu d¹ng
Cóc ®¸ n»m ë c¹nh bªn cña vá.
lateral strain indicator [8265] : thiÕt bÞ ®o
biÕn d¹ng ngang.
lateral stream [8266] : dßng ch¶y mét phÝa,
dßng ngang.
S«ng suèi ®Æt lßng trùc tiÕp phÝa tr−íc hoÆc
tõ phÝa s−ên. VÝ dô suèi ch¶y däc theo thµnh
(gê) cña dßng dung nham võa míi lÊp ®Çy
phÇn thung lòng.
lateral tooth [8267] : r¨ng bªn.
R¨ng b¶n lÒ ë Th©n mÒm hai m¶nh n»m ë
phÝa tr−íc vµ phÝa sau trung ®iÓm cña b¶n lÒ,
hoÆc lµ n»m tr−íc vµ sau r¨ng chÝnh.
lateral valley [8268] : thung lòng däc.
Thung lòng däc, ph¸t triÓn song song víi
cÊu tróc chung cña khu vùc.
lateral yield [8269] : biÕn d¹ng ch¶y dÎo
ngang.
BiÕn d¹ng ch¶y dÎo bªn h«ng, theo chiÒu
ngang, theo chiÒu vu«ng gãc víi chiÒu gia t¶i.
laterite [8270] : laterit.
Lµ thuËt ng÷ l©u ®êi, chØ líp ®Êt n»m d−íi
líp thæ nh−ìng mµu ®á bÞ phong hãa m¹nh,
giµu c¸c kho¸ng vËt oxid thø sinh cña Fe, Al
hoÆc c¶ hai, gÇn nh− kh«ng cßn silicat nguyªn
sinh vµ cã chøa th¹ch anh, kaolinit. Laterit
ph¸t triÓn ë vïng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi, nãng
Èm, cã th¶m thùc vËt. Laterit cã kh¶ n¨ng cøng
r¾n l¹i, sau khi mÊt Èm vµ lµm kh«, cã thÓ c¾t
vµ sö dông nh− g¹ch ®Ó x©y dùng. ThuËt ng÷
cã gèc Latinh, latericius nghÜa lµ “g¹ch”.
laterite soil [8271] : ®Êt laterit.
Lµ mét nhãm ®Êt lín trong hÖ thèng ph©n
lo¹i n¨m 1938, ®Æc tr−ng bëi mét tÇng A máng
vµ mét tÇng B nhiÔm mµu ®á n»m trªn laterit
(USDA-U.S. Deft. of Agriculture soil
taxonomy, 1938). N¨m 1949, cã sù xem xÐt l¹i
vµ nhãm ®Êt nµy ®−îc xÕp vµo latosols. Laterit
hiÖn nay ®−îc xÕp vµo orthox.
lateritization [8272] : laterit hãa.
§n: laterization.
laterization [8273] : laterit hãa.
Lµ mét thuËt ng÷ tæng qu¸t chØ qu¸ tr×nh
biÕn ®æi ®Êt, ®¸ thµnh laterit. Cßn ®−îc viÕt lµ
lateritization.
lath shaped [8274] : d¹ng h×nh cét.
H×nh d¹ng bªn ngoµi cña tinh thÓ kÐo dµi vµ
máng, bÒ dµy tõ võa ph¶i ®Õn hÑp. Trong l¸t
máng tinh thÓ cã d¹ng cét, èng.
latilamina [8275] : líp phiÕn réng.
Mét líp phiÕn hay m« bät ë mét sè
Stromatoporata, dµy 1-10mm, mµ ranh giíi
®−îc ®¸nh dÊu b»ng c¸c mÆt ph¼ng máng yÕu
cña m« x−¬ng vµ sù tËp trung cña c¸c phiÕn.
latite [8276] : latit.
§¸ nói löa kiÕn tróc porphyr cã ban tinh gåm
plagioclas vµ feldspar kali ë tû lÖ b»ng nhau, Ýt
hoÆc kh«ng cã th¹ch anh, nÒn kÕt tinh vi h¹t ®Õn
nÒn thñy tinh chøa feldspar kali. §¸ x©m nhËp
t−¬ng øng lµ monzonit. Latit chuyÓn tiÕp thµnh
trachit khi t¨ng hµm l−îng plagioclas bas vµ
gi¶m hµm l−îng feldspar kiÒm.
latitude [8277] : vÜ ®é.
latitude correction [8278] : hiÖu chØnh vÜ ®é.
PhÐp hiÖu chØnh ®−îc sö dông trong th¨m
dß tõ ®Ó lo¹i trõ ¶nh h−ëng thay ®æi gi¸ trÞ cña
tr−êng do sù thay ®æi cña tr−êng ®Þa tõ ë c¸c
®iÓm quan s¸t cã vÜ ®é kh¸c nhau. PhÐp hiÖu
chØnh nµy ®−îc sö dông trong th¨m dß tõ ®Ó
x¸c ®Þnh c¸c dÞ th−êng tõ liªn quan víi c¸c ®èi
t−îng ®Þa chÊt.
latiumite [8279] : latiumit.
Kho¸ng vËt: (Ca,K)8(Al,Mg,Fe)(Si,Al)10O25.
latrappite [8280] : latrapit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Na)(Nb,Ti,Fe)O3.
Ss: perovskite.
lattice [8281] : m¹ng tinh thÓ.
Nh÷ng nót (nguyªn tö, ion hoÆc ph©n tö)
trong tinh thÓ ph©n bè ë nh÷ng ®iÓm t−¬ng øng
cña h×nh hép, chóng chiÕm nh÷ng vÞ trÝ kh«ng
gian ®Þnh h−íng song song cã ®iÖn tÝch b»ng
nhau vµ liªn kÕt trùc tiÕp víi nhau trong h×nh
hép ®ã.
lattice defect [8282] : khuyÕt tËt m¹ng tinh
thÓ.
§n: crystal defect.
lattice texture [8283] : kiÕn tróc lattic.
KiÕn tróc ®Æc tr−ng cho serpentin khi nã bÞ
amphibol thay thÕ.
Lattorfian [8284] : Lattorfy.
BËc ë Ch©u ¢u. Oligocen h¹ (n»m trªn
Priabon, n»m d−íi Rupel).
laubmannite [8285] : laubmanit.
Kho¸ng vËt: Fe+2Fe+36(PO4)4(OH)12, cã thÓ
chøa mét Ýt mangan hoÆc calci.
Laubscher’s geomechanical classification
scheme [8286] : hÖ ph©n lo¹i ®Þa c¬
Laubscher.
HÖ ph©n lo¹i khèi ®¸ do Laubscher ®Ò nghÞ
trªn c¬ së c¶i tiÕn hÖ ph©n lo¹i ®Þa c¬ cña
Bieniawski ®Ó chuyªn ¸p dông cho khai th¸c
má hÇm lß.
350
laueite [8287] : laueit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu n©u: MnFe2
(PO4)2 (OH)2 .8H2O, ®ång h×nh víi strunzit.
Ss: pseudolaueite.
laugenite [8288] : laugenit.
Diorit oligoclas (Idding, 1913, Laugandal,
Na Uy). ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng.
laumontite [8289] : laumontit.
Kho¸ng vËt zeolit mµu tr¾ng:
CaAl2Si4O12.4H2O. ThØnh tho¶ng chøa natri,
®Ó ngoµi kh«ng khÝ th× mÊt n−íc trë nªn mê
®ôc, vµ vì vôn. Laumontit cã d¹ng tinh thÓ
l¨ng trô trong ®¸ m¹ch, trong ®¸ phiÕn vµ trong
hèc ®¸ magma.
laumontite prehnite quartz facies [8290] :
t−íng biÕn chÊt th¹ch anh-prenit-laumontit.
T−íng biÕn chÊt th¹ch anh-prenit-laumontit
®Ò nghÞ thay thÕ cho t−íng zeolit.
launayite [8291] : laumayit.
Kho¸ng vËt: Pb22 Sb26 S61.
Laurasia [8292] : ®¹i lôc cæ ë B¾c b¸n cÇu,
Laurasia.
Lôc ®Þa nguyªn thñy ë B¾c b¸n cÇu, t−¬ng
øng víi Gondwana ë Nam b¸n cÇu. Laurasia
hiÖn nay ®· ®−îc t¸ch ra vµ di chuyÓn thµnh
c¸c lôc ®Þa ë B¾c b¸n cÇu. Theo thuyÕt tr«i lôc
®Þa th× Laurasia vµ Gondwana ®−îc t¸ch ra tõ
mét lôc ®Þa cæ tªn lµ Pangea, bao quanh nã lµ
®¹i d−¬ng cæ Pantalat. Laurasia gåm B¾c Mü,
Gr¬nlan, phÇn lín l·nh thæ ¢u-¸ trõ Ên §é.
laurdalite [8293] : laurdalit.
Syenit kiÒm chøa kh«ng Ýt h¬n 10% c¸c
kho¸ng vËt modal nhãm feldspathoid vµ cã
kiÕn tróc porphyr.
laurionite [8294] : laurionit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu: Pb(OH)Cl, l−ìng
h×nh víi paralaurionit.
laurite [8295] : laurit.
Kho¸ng vËt mµu ®en s¾t: RuS2, th−êng chøa
osmi. Laurit ®i cïng víi platin trong sa kho¸ng
vµ th−êng cã khèi h×nh t¸m mÆt gièng
magnetit.
lausenite [8296] : lausenit.
Kho¸ng vËt d¹ng sîi mµu tr¾ng b¹c:
Fe2(SO4)3.6H2O.
lautarite [8297] : lautarit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Ca (IO3)2.
lautite [8298] : lautit.
Kho¸ng vËt: CuAsS.
lava [8299] : dung nham.
lava ball [8300] : cÇu nói löa.
C¸c khèi d¹ng trßn víi phÇn bªn trong lµ xØ
nói löa, vá ngoµi cøng. Chóng t¹o thµnh do xØ
nói löa bÞ bao bäc bëi dung nham láng.
 §n: volcanic ball, pseudobomb.
lava blister [8301] : bät dung nham.
§n: blister.
lava breccia [8302] : d¨m kÕt nói löa.
D¨m kÕt t¹o thµnh do vì vôn phÇn trªn vµ
phÇn d−íi cña dßng dung nham trong qu¸ tr×nh
di chuyÓn.
lava cascade [8303] : th¸c dung nham.
Th¸c dung nham t¹o bëi dßng dung nham
ch¶y qua v¸ch nói hoÆc s−ên dèc cña ®Þa h×nh.
lava cave [8304] : hang dung nham.
Lç hæng hoÆc èng trong lßng dung nham.
lava column [8305] : cét dung nham.
Cét dung nham láng hoÆc ®· ®«ng cøng
trong thµnh t¹o nói löa.
lava dam lake [8306] : hå t¹o bëi ®Ëp
dung nham.
Hå t¹o bëi dßng dung nham ®«ng cøng,
ng¨n dßng n−íc.
lava dome [8307] : ®åi dung nham.
1- Nói d¹ng vßm t¹o bëi nhiÒu dßng ch¶y
dung nham cã ®é ch¶y láng cao.
2- Nói löa d¹ng khiªn.
3- Gß trªn dßng dung nham.
lava eruption [8308] : phun trµo dung nham.
Pha ho¹t ®éng nói löa ®Æc tr−ng bëi sù phun
dung nham kÌm theo Ýt hiÖn t−îng phun næ.
lava field [8309] : tr−êng dung nham.
Tr−êng, vïng phñ bëi dßng dung nham.
lava flow [8310] : dßng lava, dßng dung nham.
Sù trµo ra ngoµi mÆt ®Êt cña lava tõ mét
trung t©m hoÆc khe nøt t¹o thµnh dßng hoÆc
líp phñ. KÝch th−íc cña dßng hoÆc líp phñ
lava rÊt kh¸c nhau, tïy thuéc vµo tÝnh chÊt,
thµnh phÇn cña lava vµ ®Þa h×nh bÒ mÆt tr¸i ®Êt
n¬i lava trµo ra.
lava flow-unit [8311] : l−ìi dung nham, thïy
(nh¸nh) dung nham.
L−ìi dung nham (nh¸nh dung nham) ®−îc
t¸ch ra tõ dßng dung nham chÝnh.
lava fountain [8312] : vßi, lç phun dung nham.
Tia dung nham nãng s¸ng b¾n vµo kh«ng
khÝ, tõ khèi magma trµo tíi bÒ mÆt ®Êt nhê ¸p
suÊt thñy tÜnh cña chÊt láng vµ sù tr−¬ng në
cña c¸c bät khÝ trong chóng. Vßi phun ®¹t
chiÒu cao 10-100 m, ®«i khi ®¹t 300 m. Vßi
phun dung nham ®Æc tr−ng cho phun trµo kiÓu
Hawaiian.
lava lake [8313] : hå dung nham.
Hå dung nham nãng ch¶y, th−êng thµnh
phÇn basic, trong miÖng nói löa hoÆc n¬i sôt
lón. ThuËt ng÷ liªn quan tíi giai ®o¹n ®«ng kÕt
hoÆc ®«ng kÕt tõng phÇn còng nh− nãng ch¶y
cña dung nham, hå dung nham cßn ho¹t ®éng.
351
lava levee [8314] : ®ª dung nham.
Nh÷ng líp xØ nói löa ch¶y trµn qua dßng
dung nham vµ cøng l¹i t¹o thµnh con ®ª.
lava plain [8315] : ®ång b»ng dung nham.
PhÇn ®Êt réng, tr¶i dµi b»ng ph¼ng hoÆc gÇn
b»ng ph¼ng (th−êng hµng tr¨m km2), d−íi ®ã lµ
hµng lo¹t dßng dung nham t−¬ng ®èi dµy,
th−êng cã thµnh phÇn bas.
lava plateau [8316] : cao nguyªn dung nham.
Vïng ®Êt b»ng ph¼ng hoÆc vïng cao nguyªn
th−êng réng hµng tr¨m ®Õn hµng ngh×n km2, bÞ
phñ bëi c¸c dßng dung nham dµy, chñ yÕu lµ
basalt toleit vµ s¶n phÈm cña phun trµo khe
nøt. §n: basaltic plateau.
lava rag [8317] : mÈu, ®o¹n vËt liÖu xØ ®−îc
phun ra tõ nói löa.
lava shield [8318] : khiªn nói löa basalt, khiªn
dung nham.
Nói löa khiªn kiÓu basalt.
lava toe [8319] : ch©n (rÔ) dung nham.
Ch©n (rÔ) dung nham t¹o thµnh bëi sù tiªm
nhËp cña dung nham vµo c¸c khe nøt.
lava tree [8320] : c©y dung nham.
D¹ng nöa h×nh trô nh« trªn bÒ mÆt cña dßng
dung nham, h×nh thµnh khi c¸c dßng dung
nham láng ch¶y qua triÒn nói, qua b×a rõng ®èt
ch¸y c¸c c©y t¹o h×nh d¹ng c©y dung nham
(lava-tree mold). HiÕm gÆp, chØ thÊy trªn c¸c
dßng dung nham míi ®©y.
lava tree mold [8321] : khu«n c©y trong
dung nham.
C¸c lç h×nh trô trong dßng dung nham, t¹o
bëi c¸c c©y bÞ ®èt ch¸y vµ sau ®ã bÞ röa tr«i
phÇn tro. Trong thµnh c¸c lç ®ã b¶o tån c¸c
®Æc ®iÓm cña c©y.
lava trench [8322] : èng dung nham bÞ sËp.
lava tube [8323] : èng dung nham.
èng dung nham lµ kho¶ng rçng ë d−íi bÒ
mÆt dung nham ®· kÕt cøng, t¹o nªn do rót ®i
dung nham nãng ch¶y rót ®i sau khi h×nh thµnh
vá bÒ mÆt. §n: lava cave; lava tunnel.
lava tunnel [8324] : èng dung nham.
§n: lava tube.
lavendulan [8325] : lavendulan.
Kho¸ng vËt: NaCaCO3(AsO4)4Cl.5H2O.
§n: freirinite.
lavenite [8326] : lavenit.
Kho¸ng vËt: (Na,Ca)3Zr(Si2O7)(O,OH,F)2.
Ss: wöhlerite. Cßn viÕt lµ laavenite.
lavialite [8327] : lavialit.
Basalt bÞ biÕn chÊt víi tµn d− ban tinh
labradorit vµ nÒn lµ amphibolit.
lavrentievite [8328] : lavrentievit.
Kho¸ng vËt: Hg3S2Cl2.
law [8329] : ®åi, gß.
ThuËt ng÷ Scotland ®Ó chØ ®åi hoÆc gß hay
m« ®Êt, cã h×nh d¹ng t−¬ng ®èi trßn hoÆc
h×nh nãn.
law of basin area [8330] : ®Þnh luËt l−u vùc
s«ng.
Quy luËt chung thÓ hiÖn quan hÖ h×nh häc
trùc tiÕp gi÷a bËc s«ng vµ diÖn tÝch l−u vùc
trung b×nh cña mçi bËc trong l−u vùc ®· biÕt.
Quy luËt nµy ®−îc thÓ hiÖn nh− mét ph−¬ng
tr×nh håi quy tuyÕn tÝnh loga cña diÖn tÝch
trung b×nh l−u vùc cña bËc s«ng. HÖ sè tuyÕn
tÝnh d−¬ng lµ loga cña hÖ sè l−u vùc.
law of reflection [8331] : ®Þnh luËt ph¶n x¹.
§Þnh luËt nµy ®−îc nghiªn cøu trong c¸c
ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®Þa chÊn vµ ®iÖn tõ. §Þnh
luËt nªu lªn vÒ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ®Æc tr−ng
(biªn ®é, tÇn sè, pha, gãc ph¶n x¹) cña sãng
ph¶n x¹ vµ gãc ®æ, biªn ®é cña c¸c sãng tíi
còng nh− c¸c tham sè vËt lý cña c¸c phÇn m«i
tr−êng n»m vÒ hai phÝa cña mÆt ph¶n x¹.
law of refraction [8332] : ®Þnh luËt khóc x¹.
§Þnh luËt nµy ®−îc nghiªn cøu trong c¸c
ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®Þa chÊn vµ ®iÖn tõ. §Þnh
luËt nªu lªn vÒ sù phô thuéc gi÷a gãc khóc x¹
vµ biªn ®é cña sãng khóc x¹ vµo gãc ®æ cña
sãng tíi ®Ëp vµo ranh giíi khóc x¹ còng nh−
t−¬ng quan vÒ c¸c tham sè vËt lý cña c¸c líp
®Êt kÑp nã.
law of stream gradients [8333] : ®Þnh luËt vÒ
®é nghiªng cña s«ng.
Quy luËt chung thÓ hiÖn mèi quan hÖ tû lÖ
nghÞch gi÷a bËc s«ng vµ ®é nghiªng trung b×nh
cña s«ng ®èi víi bËc ®· cho trong l−u vùc
s«ng ®ã.
law of surface relationship [8334] : luËt liªn
hÖ bÒ mÆt.
Nguyªn lý ®−îc Wheeler (1964) ph¸t triÓn:
"Thêi gian lµ ®¹i l−îng ®Þa tÇng cã ý nghÜa chØ
khi quy m« ®ã lµ mét thêi ®iÓm Ên ®Þnh trong
lÞch sö Tr¸i ®Êt, cã thÓ ®−îc hiÓu nh− sù trïng
khíp mét c¸ch chÝnh x¸c víi sù t−¬ng ®ång
cña bÒ mÆt th¹ch quyÓn toµn cÇu vµ tÊt c¶ c¸c
sù kiÖn cïng x¶y ra trªn ®ã hoÆc liªn quan trùc
tiÕp víi nã". "MÆt th¹ch quyÓn" (mÆt tÝch tô
hay mÆt bµo mßn) ®−îc nh×n nhËn nh−: "chØ lµ
bÒ mÆt "luËn cø" ®Þa chÊt-vËt lý tæng hîp víi
sù quan hÖ víi ®Þa tÇng trùc tiÕp.
lawsonite [8335] : lawsonit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi kh«ng mµu ®Õn mµu
xanh-x¸m nh¹t: CaAl2(Si2O7)(OH)2.H2O.
lawsonite albite facies [8336] : t−íng biÕn
chÊt albit-lausonit.
ThuËt ng÷ chØ c¸c ®¸ t¹o thµnh ë nhiÖt ®é
t−¬ng øng t−íng lausonit-glaucophan-jadeit
352
nh−ng ¸p suÊt thÊp h¬n (6500-7500 bar).
lawsonite laucophane jadeite facies [8337] :
t−íng lausonit-glaucophan-jadeit.
ChØ c¸c ®¸ thuéc mét phÇn t−íng ®¸ phiÕn
glaucophan, t¹o thµnh ë nhiÖt ®é 250-
400oC. ¸p suÊt cao h¬n 7500 bar vµ cã mÆt tæ
hîp céng sinh cña lausonite, glaucophan.
layer [8338] : líp, vØa, tÇng ®Êt; líp th«ng tin
trong b¶n ®å.
1-(®t) ThuËt ng÷ tæng hîp ®Ó chØ mét thÓ ®¸
(x©m nhËp, biÕn chÊt, trÇm tÝch), b¨ng hµ hay
vËt liÖu kh«ng g¾n kÕt, v.v. xÕp thµnh líp, vÞ trÝ
thÕ n»m cña nã c¬ b¶n lµ song song víi mét
hay nhiÒu bÒ mÆt ë trªn hoÆc d−íi, giíi h¹n
trªn vµ d−íi râ rµng.
2-(t®c) Trong GiS mäi th«ng tin ®−îc qu¶n
lý th«ng qua c¸c líp.
layering [8339] : ph©n tÇng, ph©n líp.
Sù ph©n tÇng c¸c ®¸ magma, biÕn chÊt, trÇm
tÝch, t¹o thµnh c¸c tÇng líp cã thµnh phÇn
kho¸ng vËt, ®Æc ®iÓm cÊu t¹o, kiÕn tróc
kh¸c nhau.
layout map [8340] : bè trÝ, s¾p xÕp, chång
ghÐp b¶n ®å.
lazarenkoite [8341] : lazarenkoit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Fe)Fe+3As+33O7.3H2O.
lazuli [8342] : lazuli.
§n: lapis lazuli. Cßn viÕt lµ lazule'.
lazulite [8343] : lazulit.
Kho¸ng vËt mµu trong-xanh ®Õn xanh-tÝm:
(MgFe+3)Al2(PO4)2(OH)2, ®ång h×nh víi
scorzalit, cã d¹ng khèi nhá hoÆc tinh thÓ hÖ
®¬n nghiªng. §n: blue spar, false lapis,
berkeyite. Kh«ng nªn nhÇm víi lazurite.
lazurite [8344] : lazurit.
Kho¸ng vËt feldspathoid mµu xanh m¹nh tíi
xanh tÝm thuéc nhãm sodalit:
(Na,Ca)7,8(Al,Si)12(O,S)24[SO4,Cl2,(OH)2]2.
Kh«ng nªn nhÇm víi lazulit.
leaching [8345] : t¸ch, khö ®éc h¹i.
1- Sù t¸ch khö cã chän läc hoÆc hßa tan c¸c
chÊt trong ®¸ hoÆc th©n quÆng b»ng qu¸ tr×nh
thÊm tù nhiªn.
2- Sù khö c¸c thµnh phÇn cã h¹i trong tÇng
®Êt nh− muèi kho¸ng, vËt chÊt h÷u c¬ bëi qu¸
tr×nh thÊm läc tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o.
lead [8346] : ch× (Pb); kªnh dÉn n−íc, ®Ëp n−íc.
1- (®h) Tªn La tinh lµ plumbum. Nguyªn tè
hãa häc sè 82, nguyªn tö l−îng 207,21; tû
träng 11,35 g/cm3, thuéc nhãm kim lo¹i nÆng,
chalcophil, cã 4 ®ång vÞ bÒn vµ 40 kh«ng bÒn.
Hµm l−îng Pb trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa
trªn lµ 17; siªu mafic 0,05; gabro-basalt 4; ®¸
phiÕn 22; trong ®Êt 17, trong n−íc ®¹i d−¬ng
0,00003 mg/l; n−íc s«ng suèi 0,003 mg/l. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ galena, anglesit,
cerussit, minium. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-
MS, GF-AAS. Dïng Pb trong c¸c lÜnh vùc pin,
chÊt t¹o mµu, hîp kim ®Æc biÖt, hîp kim lµm
®−êng èng, vá c¸p, ®óc con ch÷, c¸c vá ch¾n
phãng x¹. Danh tõ nµy cßn ®−îc dïng ®Ó gäi
graphit lµ than ch×.
2-(®m) Dßng ch¶y réng, nh©n t¹o dÉn tíi
má, ®Ëp n−íc hay m¸y xay giã.
lead glance [8347] : quÆng ch× sulfur.
§n: galena.
lead ratio [8348] : tû lÖ ch×.
Tû lÖ cña mét ®ång vÞ ch× trªn mét ®ång vÞ
ch× kh¸c. §ã lµ c¸c tû lÖ Pb206/Pb204, Pb207/Pb204,
Pb208/Pb204, Pb207/Pb206.
lead spar [8349] : spar ch×.
§n: cerussite; anglesite.
lead vitriol [8350] : sulfat ch×.
§n: anglesite.
lead-210 age method [8351] : ph−¬ng ph¸p
ch× 210 x¸c ®Þnh tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi dùa trªn c¬ së
ho¹t ®é cña Pb210 cã chu kú b¸n r· lµ 22,2 n¨m.
Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc øng dông ®Ó nghiªn
cøu tû lÖ l¾ng ®äng ë Nam Cùc.
lead-alpha age method [8352] : ph−¬ng ph¸p
ch× alpha x¸c ®Þnh tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi theo n¨m b»ng
c¸ch ®o phæ cña tæng l−îng ch× vµ ho¹t tÝnh
hîp phÇn alpha trong zircon, monazit hoÆc
xenotim, ho¹t tÝnh hîp phÇn alpha ®¹i diÖn cho
hµm l−îng urani vµ thori. Ph−¬ng ph¸p nµy rÊt
thÝch hîp víi c¸c ®¸ trÎ h¬n tiÒn Cambri.
§n: Lacsen method, lead-alpha dating.
leadamalgam [8353] : kho¸ng vËt ch× -
thñy ng©n.
HgPb2.
leadhillite [8354] : leadhilit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu vµng nh¹t
hoÆc xanh nh¹t, tr¾ng: Pb4 (SO4) (CO3)2 (CH2),
®ång h×nh víi macphersonit vµ susannit.
lead-isotope age [8355] : tuæi ch× ®ång vÞ.
lead-lead age [8356] : tuæi ch×-ch×.
Tuæi tÝnh theo n¨m b»ng c¸ch tÝnh tû sè
Pb207/Pb206. §©y lµ mét c«ng thøc tÝnh tuæi cña
ph−¬ng ph¸p urani-thori-ch×.
§n: lead isotope age.
lead-uranium age method [8357] : ph−¬ng
ph¸p uran-ch× x¸c ®Þnh tuæi.
Cßn viÕt lµ uranium-lead age method.
lead-uranium ratio [8358] : tû sè ch×
uranium.
Tû sè Pb206/U238 hoÆc Pb207/U235 ®−îc h×nh
353
thµnh do sù ph©n r· cña urani trong kho¸ng
vËt. C¸c tû sè nµy th−êng ®−îc dïng ®Ó tÝnh
tuæi trong ph−¬ng ph¸p urani-thori-ch× x¸c
®Þnh tuæi.
leakage [8359] : thÊm xuyªn.
Sù thÊm n−íc tõ mét nguån n−íc mÆt vµo
tÇng chøa n−íc d−íi ®Êt hay tõ mét tÇng chøa
n−íc nµy lªn hoÆc xuèng mét tÇng chøa n−íc
kh¸c th«ng qua líp ®Êt ®¸ thÊm n−íc yÕu
ng¨n c¸ch.
leakage coefficient [8360] : hÖ sè thÊm xuyªn.
Th«ng sè biÓu thÞ c−êng ®é thÊm xuyªn qua
líp thÊm n−íc yÕu.
leakage factor [8361] : nh©n tè thÊm läc.
§é dµi ®Æc tr−ng cho mét tÇng chøa n−íc
thÊm läc (®é dµi lín ®èi víi møc thÊm Ýt vµ
ng−îc l¹i), ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¨n bËc hai tÝch
gi÷a kh¶ n¨ng chuyÓn cña tÇng chøa chÝnh vµ
søc c¶n cña líp nöa thÊm n»m bªn trªn hoÆc
bªn d−íi nã.
lean clay [8362] : ®Êt sÐt cã ®é dÎo thÊp.
lean ore [8363] : quÆng nghÌo.
QuÆng cã hµm l−îng kh«ng ®¸p øng yªu
cÇu c«ng nghiÖp.
least count [8364] : sè ®Õm cùc tiÓu.
least time path [8365] : tia cùc tiÓu thêi gian.
Tia sãng mµ thêi gian sãng truyÒn däc nã lµ
nhá nhÊt: kh¸i niÖm tia cùc tiÓu thêi gian ®−îc
sö dông trong th¨m dß ®Þa chÊn. Trong m«i
tr−êng ®Þa chÊt, c¸c sãng ®Þa chÊn chñ yÕu lan
truyÒn däc tia cùc tiÓu thêi gian.
lechatelierite [8366] : lechatelizit.
Silic v« ®Þnh h×nh xuÊt hiÖn trong thiªn
nhiªn do va ®Ëp c¸c thiªn th¹ch lµm ch¶y láng
c¸t th¹ch anh; thñy tinh silic tù nhiªn h×nh
thµnh trong nhiÖt ®é cao.
lecontite [8367] : lecontit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, thµnh t¹o trong
ph©n chim: (NH4,K)Na(SO4).2H2O.
lectostratotype [8368] : lectostratotyp, chuÈn
®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn) bæ khuyÕt.
ChuÈn ®Þa tÇng (stratotyp) ®−îc chän lµm
®Æc tr−ng cho mét ph©n vÞ hay ranh giíi, trong
tr−êng hîp t¸c gi¶ kh«ng x¸c lËp chuÈn ®Þa
tÇng nguyªn thñy (holostratotyp) khi m« t¶ lÇn
®Çu ph©n vÞ hay ranh giíi ®Þa tÇng.
Ledian [8369] : Led.
BËc ë ch©u ¢u. Eocen trung (t−¬ng ®−¬ng
víi Lutet trung).
ledikite [8370] : ledikit.
Kho¸ng vËt sÐt:
K(Fe,Mg)3(Si,Al)8O20(OH)4, d¹ng t¸m mÆt
ba t−¬ng tù ilit.
lee [8371] : mÆt khuÊt giã.
 Mét phÇn cña s−ên ®åi hoÆc nói quay ng−îc
h−íng giã (tøc lµ n¬i tr¸nh giã).
lee shore [8372] : bê ch¾n giã.
Bê biÓn ch¾n ngang bëi giã tõ ®Êt liÒn vµ do
vËy b¶o vÖ ®−îc t¸c dông cña sãng biÓn.
leeuwfonteinite [8373] : leuwfontenit.
Syenit giµu anortoclas vµ chøa amphibol
natri. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
left bank [8374] : t¶ ng¹n (bê tr¸i).
Bê s«ng hay suèi n»m ë phÝa tr¸i (t¶ ng¹n)
cña dßng ch¶y.
left lateral fault [8375] : ®øt g·y tr−ît
b»ng tr¸i.
§øt g·y tr−ît ngang cã phÇn bªn trªn (so
víi ng−êi quan s¸t) dÞch chuyÓn vÒ phÝa bªn
tr¸i. §n: sinistral fault.
left lateral seperation [8376] : t¸ch tr−ît
b»ng tr¸i.
Sù dÞch chuyÓn däc theo ®øt g·y, trªn b×nh
®å phÇn phÝa trªn chuyÓn dÞch sang bªn tr¸i.
left slip fault [8377] : ®øt g·y tr−ît b»ng tr¸i.
Trªn b×nh ®å, phÇn phÝa trªn hoÆc phÇn ®èi
diÖn víi ng−êi quan s¸t tr−ît sang bªn tr¸i.
legrandite [8378] : legrandit.
Kho¸ng vËt mµu vµng ®Õn gÇn kh«ng mµu:
Zn2(AsO4)(OH).H2O.
lehiite [8379] : lehiit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
(Na,K)2Ca5Al8(PO4)8(OH)12.6H2O (?).
lehmanite [8380] : lemantit.
§¸ magma chøa feldspar vµ th¹ch anh.
(ThuËt ng÷ cæ).
leidleite [8381] : leidleit.
Dacit hoÆc ryodacit chøa thñy tinh, microlit
plagioclas bas, pyroxen, apatit vµ kho¸ng vËt
quÆng, kh«ng cã ban tinh. (ThuËt ng÷ kh«ng
nªn dïng).
leifite [8382] : leifit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu:
Na2(Si,Al,Be)7(O,OH, F)14.
leightonite [8383] : leightonit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t:
K2Ca2Cu(SO4)4.2H2O.
leiteite [8384] : leiteit.
Kho¸ng vËt: ZnAs2O4.
lekolith [8385] : hå dung nham.
ThÓ ®¸ phun trµo t−¬ng ®èi ®¼ng th−íc trªn
bÒ mÆt, cã bÒ mÆt trªn gÇn b»ng ph¼ng, bÒ mÆt
d−íi trïng víi ®¸y cña thung lòng, ®−êng kÝnh
lín h¬n bÒ dµy.
lemoynite [8386] : lemoynit.
Kho¸ng vËt: (Na,K)2C Zr2Si10O26.5-6H2O.
354
Lenan [8387] : Len.
BËc ë ch©u ¢u. Cambri trung (n»m trªn
Aldan, n»m d−íi Amga).
lengenbachite [8388] : lengenbachit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp:
Pb6(Ag,Cu)2 As4S13.
length distortion [8389] : vÆn, mÐo theo
chiÒu dµi.
Khi quÐt b¶n ®å b»ng m¸y quÐt (scanner)
do ®é chÝnh x¸c vµ co gi·n kh«ng ®Òu cña
giÊy, ¶nh thu ®−îc th−êng bÞ vÆn, mÐo. §Ó
chØnh lý cÇn sö dông c¸c phÇn mÒm chuyªn
dông n¾n chØnh täa ®é (nh− Microstation.).
lennilenapeite [8390] : lenilenapeit.
Kho¸ng vËt: K6-7(Mg,Mn, Fe+2,Fe+3,Zn)48
(Si,Al)7 (O,OH)216.16H2O, chøa Mg t−¬ng tù
stilpnomelan.
lennilite [8391] : lenilit.
1- Lo¹i feldspar mµu xanh (orthoclass) ë
Lenni Mills, Delawave n−íc Penna.
2- Kho¸ng vËt vermiculit.
lenticle [8392] : thÊu kÝnh, vØa d¹ng thÊu kÝnh.
lenticular [8393] : d¹ng thÊu kÝnh, d¹ng
h¹t ®Ëu.
lentil [8394] : lentil; thÊu kÝnh.
(®t) Ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng phô cã ph¹m vi
®Þa lý giíi h¹n, lµ mét phÇn cña hÖ tÇng t−¬ng
®−¬ng víi tËp, máng dÇn theo tÊt c¶ c¸c h−íng.
Ss: tongue; C¸c thÓ ®¸ d¹ng thÊu kÝnh ®−îc
giíi h¹n bëi c¸c tÇng cã thµnh phÇn kh¸c.
leolite [8395] : leolit.
Kho¸ng vËt kÕt tinh d¹ng khèi, ¸nh mê vµ
mµu sÉm (x¸m nh¹t, xanh s¸ng hoÆc n©u ®Õn
®á-n©u nh¹t), thØnh tho¶ng sö dông lµm ®å
trang trÝ, trang søc. §n: nepheline.
Leonardian [8396] : Leonard.
Thèng B¾c Mü. Permi h¹ (n»m trªn
Wolfcamp, n»m d−íi Gualdalup).
leonhardite [8397] : leonhardit.
Kho¸ng vËt zeolit: Ca2Al4Si8O24.7H2O, lµ
lo¹i laumontit bÞ mÊt n−íc mét phÇn. Kh«ng
nªn nhÇm víi leonhardtit hoÆc leonardit.
leonite [8398] : leonit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng kh«ng mµu,
tr¾ng hoÆc vµng nh¹t: K2Mg(SO4)2.4H2O.
leopardite [8399] : leopadit.
§¸ magma, bao gåm c¸c ban tinh nhá th¹ch
anh trªn nÒn vi granit gåm th¹ch anh, octoclas,
albit vµ mica. C¸c vÕt b¸m oxid mangan vµ s¾t
t¹o cho ®¸ d¹ng säc hoÆc ®èm. (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
leopoldite [8400] : leopoldit.
 §n: sylvite.
lepersonnite [8401] : lepersonit.
Kho¸ng vËt: Ca(RE)2U24C8Si4O100.60H2O.
lepidoblastic [8402] : kiÕn tróc v¶y biÕn tinh.
Thuéc kiÓu kiÕn tróc homeoblastic cña ®¸
phiÕn do s¾p xÕp song song c¸c kho¸ng vËt
d¹ng v¶y nh− mica, clorit trong qu¸ tr×nh t¸i
kÕt tinh.
lepidocrocite [8403] : lepidocrocit.
Kho¸ng vËt mµu ®á ruby hoÆc ®á m¸u ®Õn
n©u-®á nh¹t: FeO(OH), ®ång h×nh víi
akaganeit vµ goethit, th−êng kÕt hîp víi
limonit trong quÆng s¾t.
lepidodendrid [8404] : c©y V¶y
(Lepidodendraceace).
Mét lo¹i Th¹ch tïng (Lycopsida) ph©n
nh¸nh d¹ng c©y thuéc mét hä phong phó trong
trÇm tÝch Carbon.
lepidolite [8405] : lepidolit.
Tªn nhãm mica khèi t¸m mÆt ba giµu Li,
gåm polylithionit, trilithionit, taeniolit vµ
zinwaldit, cã mµu hång hoÆc mµu hoa cµ trong
pegmatit.
§n: lithium mica, lithia mica, lithionite.
lepidomelane [8406] : lepidomelan.
Lo¹i mica mµu ®en cã thµnh phÇn s¾t hãa trÞ
3 cao. §n: iron mica.
leptite [8407] : leptit.
§¸ th¹ch anh feldspar h¹t mÞn (<1 mm), t¹o
thµnh do biÕn chÊt c¸c ®¸ ryolit vµ felsit. Tr−íc
®©y xÕp vµo t−íng biÕn chÊt granulit nh−ng
nay cã mÆt ë c¸c t−íng biÕn chÊt thÊp h¬n.
leptochlorite [8408] : leptoclorit.
1- Tªn nhãm clorit ph©n biÖt b»ng sù
kÕt tinh.
2- Tªn nhãm clorit cã thµnh phÇn:
(Mg,Fe+2,Al)n(Si,Al)4O10(OH)8,n<6.
Ss: orthoclorite.
leptokurtic [8409] : nhän hÑp.
1- Ph©n phèi tÇn suÊt cã tÝch tô gi¸ trÞ xung
quanh trung b×nh lín h¬n so víi ph©n
phèi chuÈn.
2- §−êng cong ph©n phèi tÇn suÊt hÑp nhän
h¬n ®−êng cong ph©n phèi chuÈn.
leptoma [8410] : vïng máng.
Mét vïng cña exin n»m ë cùc xa cña h¹t
phÊn vµ th−êng cã t¸c dông nh− ®iÓm nÐn cña
èng phÊn.
leptomorphic [8411] : kiÕn tróc tha h×nh.
leptynolite [8412] : leptynolit.
§¸ sõng bÞ ph©n phiÕn chøa mica, th¹ch
355
anh, feldspar, cã hoÆc kh«ng cã andaluzit,
cordierit.
lermontovite [8413] : lermontovit.
Kho¸ng vËt: (U,Ca,Ce)3(PO4)4.6H2O (?).
lethal concentration (LC50) [8414] : nång ®é
g©y chÕt (LC50).
Nång ®é cña mét chÊt ®éc cã kh¶ n¨ng g©y
chÕt mét nöa (50%) nhãm sinh vËt thö trong
mét thêi gian tiÕp xóc nhÊt ®Þnh.
letovicite [8415] : letovicit.
Kho¸ng vËt: (NH4)3H (SO4)2.
leucaugite [8416] : leucaugit.
Lo¹i augit mµu tr¾ng hoÆc x¸m nh¹t, gièng
diopsid: CaMgSi2O6.
leuchtenbergite [8417] : leuchtenbergit.
Kho¸ng vËt (clinoclorit) nhãm clorit, gièng
tal vµ chøa Ýt hoÆc kh«ng chøa s¾t.
leucite [8418] : leucit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng hoÆc x¸m cña nhãm
feldspathoid: KAlSi2O6, lµ kho¸ng vËt t¹o ®¸
quan träng cña ®¸ kiÒm vµ th−êng cã tinh thÓ
h×nh thang víi vÕt vì ph¼ng.
§n: amphigene; grenatite; white garnet;
vesuvian garnet; vesuvian.
leucitolith [8419] : leucitolit.
§¸ nói löa bao gåm chñ yÕu lµ leucit.
leucitophyre [8420] : leucitophyr.
§¸ nói löa, kiÕn tróc ban tinh, bao gåm chñ
yÕu leucit, nephelin vµ pyroxen xiªn.
leuco [8421] : s¸ng mµu.
TiÕp ®Çu ng÷ cã nghÜa s¸ng mµu. Trong
ph©n lo¹i IUGS, tiÕp ®Çu ng÷ sö dông cho c¸c
®¸ s¸ng mµu h¬n giíi h¹n quy ®Þnh. VÝ dô:
leicogabbro.
leucochalcite [8422] : leucochalcit.
§n: olivenite.
leucocratic [8423] : ®¸ s¸ng mµu.
Sö dông cho c¸c ®¸ magma s¸ng mµu t−¬ng
®èi nghÌo kho¸ng vËt mµu, th−êng nhá h¬n 30-
37,5% so víi giíi h¹n qui ®Þnh.
§n: light-colored.
leucogabbroid [8424] : gabroid s¸ng mµu.
Trong ph©n lo¹i IUGS, gåm c¸c ®¸ x©m
nhËp gabroid, trong ®ã tØ lÖ Pl/(Pl+Px+Ol)
trong kho¶ng 65-90%.
leucophanite [8425] : leucophanit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t ®Õn vµng nh¹t:
(Na,Ca)2BeSi2(O,F,OH)7. §n: leucophane.
leucophoenicite [8426] : leucophoenicit.
Kho¸ng vËt mµu ®á-®á tÝa nh¹t:
Mn7Si3O12(OH)2.
leucophosphite [8427] : leucophosphit.
 Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
K2Fe4(PO4)4(OH)2.9H2O.
leucophyre [8428] : leicophyr.
Diaba biÕn ®æi, trong ®ã feldspar bÞ thay thÕ
bëi sausurit, kaolin vµ clorit; §¸ x©m nhËp
n«ng s¸ng mµu. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
leucophyride [8429] : ®¸ magma cÊu t¹o
porphyr, s¸ng mµu.
ThuËt ng÷ sö dông thùc ®Þa, chØ c¸c ®¸
magma s¸ng mµu, kiÕn tróc porphyr, nÒn h¹t
mÞn. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
leucosome [8430] : leucosom.
PhÇn s¸ng mµu cña migmatit th−êng giµu
th¹ch anh, feldspar.
leucosphenite [8431] : leucosphenit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng ®Õn
xanh-x¸m nh¹t: BaNa4Ti2B2Si10O30.
leucotephrite [8432] : leicotephrit, tephrit
s¸ng mµu.
Tephrit chØ chøa leucit trong sè
feldspathoid.
leucoxene [8433] : leucoxen.
ThuËt ng÷ chung cho s¶n phÈm biÕn ®æi
d¹ng h¹t, ¸nh mê cña ilmenit, chøa chñ yÕu lµ
rutil vµ mét Ýt anatase hoÆc sphen, tån t¹i trong
®¸ magma. ThuËt ng÷ còng ®Ó dïng cho c¸c
lo¹i sphen.
leumafite [8434] : leumafit.
C¸c ®¸ magma chøa leucit vµ kho¸ng vËt
mµu. §n: leucitite.
leurodiscontinuity [8435] : bÊt chØnh hîp nhá.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ®Ó gäi mét bÊt chØnh
hîp ®Æc tr−ng b»ng bÒ mÆt mÒm m¹i.
Ss: trachydiscontinuity.
levee [8436] : bê, ®ª b¶o vÖ.
1- Bê s«ng suèi tù nhiªn.
2- §ª ®¾p däc theo bê s«ng ®Ó n−íc ch¶y
®óng dßng vµ kh«ng g©y lôt léi. X: dike.
3- PhÇn ®Êt däc bê s«ng.
levee delta [8437] : ch©u thæ hÑp.
Ch©u thæ tam gi¸c cã d¹ng d¶i ch¾n hÑp,
kÐo dµi (hay ch©u thæ cã d¹ng tam gi¸c dµi
hÑp).
levee lake [8438] : hå tù nhiªn.
Hå ®−îc thµnh t¹o do cã bê tù nhiªn gi÷
n−íc.
level [8439] : ®o cao ®é; vÞ trÝ, cÊp, bËc, mùc
n−íc.
1- §o cao ®é ®Þa h×nh mÆt ®Êt.
2- §é cao cña mÆt n−íc (n−íc).
3-(®cctr) ThiÕt bÞ ®o cao ®é.
4-(sk) §−êng hÇm ngang trong lß.
356
leveling [8440] : ®o ®é cao.
§o ®é cao t−¬ng ®èi cña c¸c ®iÓm trªn bÒ
mÆt tr¸i ®Êt b»ng dông cô ®o ®é cao.
leveling rod [8441] : mia, cäc mia.
Th−íc x¸c ®Þnh ®é cao.
leverrierite [8442] : leverierit.
Kho¸ng vËt sÐt nh− kaolinit, hçn hîp d¹ng
tÊm biÕn ®æi cña kaolinit vµ muscovit hoÆc hçn
hîp cña kaolinit vµ ilit.
levynite [8443] : levynit.
Kho¸ng vËt zeolit mµu tr¾ng hoÆc s¸ng
mµu: (Ca,Na2,K2)3Al6Si12O36.18H2O.
Lewisian [8444] : Lewisian.
Gneis tiÒn Cambri (®¸ cæ nhÊt n−íc Anh)
ph©n bè ë cao nguyªn T©y B¾c Scotland.
lewisite [8445] : lewisit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Fe,Na)2(Sb,Ti)2O7, lµ lo¹i
romeit titan.
lg wave [8446] : sãng mÆt lg.
Lo¹i sãng mÆt cã chu kú ng¾n vµ cã tèc ®é
kho¶ng 3.5km/s do ®éng ®Êt t¹o ra vµ lan
truyÒn chñ yÕu trong tÇng "granit" cña vá
lôc ®Þa.
lherzite [8447] : lerzit.
Hornblendit gåm chñ yÕu hornblend mµu
n©u, Ýt biotit, ilmenit vµ granat (Lacroix, 1917,
Lherz, T©y Ban Nha).
lherzolite [8448] : lerzolit; peridotit.
1- Lerzolit trong ph©n lo¹i IUGS-®¸ x©m
nhËp víi M>=90, ol/(ol+opx+cpx) = 40-90,
opx/(ol+cpx+opx) vµ cpx/(ol+cpx+opx) >5.
2- Peridotit gåm olivin, pyroxen thoi vµ
pyroxen xiªn, trong ®ã olivin chiÕm phÇn lín.
Lias [8449] : Lias.
Thèng ë Trung ¢u, Jura h¹ (n»m trªn Trias,
n»m d−íi Dogger) øng víi c¸c bËc Hettang,
Sinemur, Plienbach vµ Toarci. §n: Liassic.
Liassic [8450] : Lias.
§n: Lias.
liberite [8451] : liberit.
Kho¸ng vËt: Li2BeSiO4.
libethenite [8452] : libethenit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu xanh oliu ®Õn xanh
®Ëm: Cu2(PO4)(OH).
lido [8453] : b·i ch¾n, b·i t¾m.
1- ThuËt ng÷ tiÕng Italia ®Ó chØ b·i biÓn
ch¾n.
2- B·i t¾m s¸t bê biÓn.
lie [8454] : biÕn ®æi ®Þa h×nh.
ThuËt ng÷ tiÕng Anh chØ sù s¾p l¹i, c¶i biÕn
®Æc ®iÓm ®Þa h×nh trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt.
liebenbergite [8455] : liebenbergit.
 Kho¸ng vËt cña nhãm olivin:
(Ni,Mg)2SiO4.
liebigite [8456] : liebigit.
Kho¸ng vËt mµu xanh hoÆc xanh-vµng:
Ca2U(CO3)4.10H2O, d¹ng kÕt h¹ch thø sinh.
§n: uranothallite.
ligament [8457] : d©y ch»ng.
Mét cÊu tróc m« liªn kÕt rÊt dai ë ®éng vËt,
nhÊt lµ mét d¶i sîi b»ng chÊt sõng cã tÝnh ®µn
håi ë Th©n mÒm hai m¶nh nèi hai m¶nh vá víi
nhau ë phÝa l−ng vµ ho¹t ®éng nh− mét lß xo
khi c¸c c¬ khÐp gi·n ra.
ligament groove [8458] : r·nh d©y ch»ng.
Mét r·nh hÑp trªn diÖn b¶n lÒ ë vá Th©n
mÒm hai m¶nh ®Ó c¸c sîi cña d©y ch»ng
b¸m vµo.
ligament pit [8459] : hèc d©y ch»ng.
Mét chç lâm t−¬ng ®èi réng trªn diÖn b¶n
lÒ cña vá Th©n mÒm hai m¶nh ®Ó d©y ch»ng
b¸m vµo; mét hèc nhá cã thµnh dèc ë hè d©y
ch»ng-l−ng cña HuÖ biÓn n»m gi¸p t©m cña
gê ngang.
light mineral [8460] : kho¸ng vËt nhÑ, kho¸ng
vËt s¸ng mµu.
Kho¸ng vËt t¹o ®¸ cña ®¸ trÇm tÝch, cã tû
träng nhá h¬n tiªu chuÈn (th−êng dïng 2,85)
nh− th¹ch anh, feldspar, dolomit, muscovit,
feldspathoid. Ss: heavy mineral.
lightning stone [8461] : ®¸ sÐt ®¸nh, l−ìi
tÇm sÐt.
§n: fulgurite.
lightweight aggregate [8462] : cèt liÖu nhÑ.
ligurite [8463] : ligurit.
Lo¹i sphen mµu xanh t¸o.
likasite [8464] : likasit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu xanh da trêi:
Cu3P2H3(NO3)(OH)2.H2O.
lillianite [8465] : lilianit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp: Pb3Bi2S6.
liman [8466] : vông,vÞnh, cöa s«ng nhá.
1- TiÕng Nga, m−în gèc Hy L¹p "limen" ®Ó
chØ vông hay vÞnh cöa s«ng nhá, n«ng ®−îc
b¶o vÖ bëi d¶i ch¾n c¸t; cöa s«ng h×nh phÔu
hay vÞnh n−íc ngät.
2- B·i bïn ®−îc l¾ng ®äng gÇn cöa s«ng.
liman coast [8467] : bê biÓn ë vông, vÞnh
biÓn, bê Liman.
Bê biÓn cã nhiÒu vông (hoÆc vÞnh) biÓn vµ
thung lòng ch×m, ®−îc ng¨n víi biÓn bëi d¶i
c¸t ch¾n. VÝ dô bê biÓn §en phÝa b¾c.
limb [8468] : c¸nh.
C¸nh cña nÕp uèn. PhÇn n»m gi÷a c¸c vßm
357
cña hai nÕp uèn liªn tiÕp.
limburgite [8469] : limburgit.
§¸ phun trµo sÉm mµu cã ban tinh olivin,
pyroxen xiªn trªn nÒn thñy tinh giµu kiÒm, cã
thÓ cã microlit pyroxen xiªn, olivin, nephelin,
analcim. Kh«ng cã feldspar. ThuËt ng÷ kh«ng
nªn dïng.
lime [8470] : v«i sèng.
lime admixtures [8471] : v«i.
Trén v«i vµo ®Êt (chñ yÕu h¹t mÞn) gãp
phÇn c¶i thiÖn søc bÒn, ®é cøng, gi¶m chØ sè
dÎo, kh¶ n¨ng tr−¬ng në, v.v. V«i lµm t¨ng cao
l−îng cation Ca trong c¸c líp kÐp xung quanh
h¹t sÐt dÉn tíi gi¶m kh¶ n¨ng hÊp dÉn n−íc cña
chóng. Ngoµi ra, v«i cßn g©y nªn ph¶n øng
puz¬lan víi ®Êt, t¨ng søc bÒn cña ®Êt theo thêi
gian. Tuy nhiªn, trén v«i vµo ®Êt sÐt kh«ng
®óng tû lÖ vµ quy tr×nh cã thÓ dÉn tíi hËu qu¶
ng−îc l¹i.
lime content [8472] : hµm l−îng v«i.
lime mica [8473] : mica v«i.
§n: margarite.
lime olivine [8474] : olivin v«i.
§n: calcio-olivine.
lime stabilization [8475] : æn ®Þnh, gia cè ®Êt
b»ng v«i.
X: admixtures.
lime uranite [8476] : uranit v«i.
§n: autunite.
limestone [8477] : ®¸ v«i.
limestone pavement [8478] : lÒ ®¸ v«i, bËc
®µi ®¸ v«i.
1- MÆt líp ®¸ v«i hay bÒ mÆt ë vïng karst
®−îc ph©n chia thµnh bËc ®µi do sù hßa tan
theo khe nøt.
2- BÒ mÆt lëm chëm c¸c r·nh hßa tan trªn
®¸ v«i.
limewater [8479] : n−íc v«i.
N−íc tù nhiªn cã hµm l−îng bicacbonat
calci vµ sulfat calci hßa tan cao.
limit [8480] : giíi h¹n, ph¹m vi.
limit equilibrium analysis [8481] : ph©n tÝch
tr¹ng th¸i c©n b»ng tíi h¹n.
limnigraph [8482] : m¸y tù ghi mùc n−íc.
ThiÕt bÞ ghi mùc n−íc tù ®éng liªn tôc.
limnogeology [8483] : ®Þa chÊt hå.
limnogram [8484] : ®å thÞ mùc n−íc.
§å thÞ ghi l¹i sù thay ®æi mùc n−íc hå, thùc
hiÖn b»ng thiÕt bÞ ®o mùc n−íc.
§n: limnograph.
limnograph [8485] : ®å thÞ mùc n−íc.
§n: limnogram.
limnokrene [8486] : suèi hå.
§n: spring lake.
limnology [8487] : hå häc.
Nghiªn cøu khoa häc c¸c tÝnh chÊt vµ ®iÒu
kiÖn vËt lý, hãa häc, khÝ t−îng, ®Æc biÖt lµ sinh
th¸i, sinh häc cña hå, ao, ®Çm.
limonite [8488] : quÆng s¾t n©u, limonit.
ThuËt ng÷ chung cho nhãm oxid Fe ngËm
n−íc mµu n©u, v« ®Þnh h×nh. Nhãm limonit
thµnh t¹o nh÷ng kho¸ng vËt riªng biÖt:
(2Fe2O3.3H2O) nh−ng tÝnh chÊt thay ®æi (tÝnh
chÊt hãa vµ vËt lý) vµ gåm mét sè hydroxid
(goethit) hoÆc hçn hîp cña c¸c kho¸ng vËt
(nh− hematit, goethit vµ lepidocrocit) hÊp thô
hoÆc kh«ng hÊp thô n−íc. Limonit lµ kho¸ng
vËt thø sinh h×nh thµnh do oxy hãa (phong hãa)
cña kho¸ng vËt s¾t hoÆc chøa s¾t. Limonit cã
mµu n©u-®en hoÆc n©u-vµng nh¹t, ®á vµ lµ
quÆng s¾t Ýt gi¸ trÞ. §n: brown iron ore; brown
hematite; brown ocher.
limurite [8489] : limurit.
§¸ biÕn chÊt trao ®æi th−êng ph©n bè ë ®íi
tiÕp xóc gi÷a ®¸ granit vµ ®¸ v«i, gåm acsinit
víi hµm l−îng>50% vµ mét sè kho¸ng vËt
kh¸c nh− diopsid, actinolit, zoizit, albit,
th¹ch anh.
linarite [8490] : linarit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh ®Ëm:
PbCu(SO4)(OH)2.
lindackerite [8491] : lindackerit.
Kho¸ng vËt mµu xanh s¸ng hoÆc mµu xanh
t¸o: H2Cu(AsO4)4.8-9H2O, chøa Ýt nickel
hoÆc cobal.
lindane (Gamma BHC, Gama HCH,
Lindafor, Gamatox) [8492] : lin®an.
Thuèc trõ s©u organoclorin, ®−îc sö dông
h¹n chÕ ë ViÖt Nam víi c¸c ®iÒu kiÖn:
- ChØ dïng ë d¹ng láng cã hµm l−îng ho¹t
chÊt kh«ng qu¸ 50%, cÊm sö dông ë d¹ng
x«ng h¬i.
- ChØ ®−îc dïng cho c©y ¨n qu¶ tr−íc khi ra
hoa, c©y c¶nh, c©y c«ng nghiÖp.
- ChØ ®−îc dïng cho lóa, ng« tr−íc khi thu
ho¹ch 14 ngµy.
- Dïng ®Ó xö lý h¹t gièng, b¶o qu¶n gç
trong ®iÒu kiÖn tho¸ng m¸t, xö lý ®Êt.
- CÊm sö dông trùc tiÕp trªn m«i tr−êng n−íc.
- CÊm dïng trªn rau, c©y d−îc liÖu.
lindgrenite [8493] : lindgrenit.
Kho¸ng vËt mµu xanh: Cu3(MoO4)2(OH)2.
lindoite [8494] : lindoit.
§¸ x©m nhËp s©u, s¸ng mµu, ®Æc tr−ng kiÕn
358
tróc bostonic, cã thµnh phÇn t−¬ng tù
solvsbegit nh−ng giµu th¹ch anh, nghÌo
kho¸ng vËt mµu. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
lindstromite [8495] : lindstromit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch× ®Õn tr¾ng thiÕc:
Pb3Cu3Bi7S15.
line [8496] : ®−êng th¼ng, dßng, tuyÕn.
line load [8497] : t¶i träng theo tuyÕn,
theo ®−êng.
T¶i träng t¸c ®éng theo ®−êng th¼ng lªn
mÆt ph¼ng cña mãng, t¶i träng t−êng chÞu lùc
t¸c dông lªn mãng.
line of dip [8498] : ®−êng dèc.
§−êng vu«ng gãc víi ®−êng ph−¬ng vµ n»m
trªn mÆt líp.
line of intersection of two planes [8499] :
giao tuyÕn gi÷a hai mÆt ph¼ng.
line of strike [8500] : ®−êng ph−¬ng.
§−êng n»m ngang trªn mÆt líp hoÆc trªn
cÊu t¹o mÆt.
lineament [8501] : c¸c cÊu tróc (thµnh phÇn,
dÊu hiÖu) khu vùc d¹ng tuyÕn.
§Æc ®iÓm ®Þa h×nh cã d¹ng tuyÕn th−êng thÓ
hiÖn cÊu tróc vá Tr¸i ®Êt. VÝ dô ®−êng ®øt g·y
vµ c¸c dßng s«ng, v.v.
linear [8502] : tuyÕn, d¹ng tuyÕn, ®−êng.
§Þnh h−íng theo mét ph−¬ng trong kh«ng
gian ba chiÒu.
linear correlation [8503] : liªn hÖ, ®èi s¸nh
tuyÕn tÝnh.
linear element [8504] : yÕu tè tuyÕn tÝnh.
VËt thÓ ph¸t triÓn theo mét ph−¬ng. YÕu tè
cÊu t¹o cã mét ph−¬ng ph¸t triÓn lín h¬n nhiÒu
so víi 2 ph−¬ng cßn l¹i.
linear variable differential transformer
(LVDT) [8505] : thiÕt bÞ (bé) dông cô c¶m
biÕn vi ph©n tuyÕn tÝnh (LVDT).
lineation [8506] : tuyÕn, ®−êng.
Danh tõ chung kh«ng kÓ nguån gèc, dïng
cho tÊt c¶ c¸c cÊu tróc d¹ng tuyÕn ë trong ®¸,
vÝ dô nh− dßng ch¶y, sù xÕp s¾p c¸c thµnh
phÇn trÇm tÝch, trôc cña c¸c nÕp uèn, sù kÐo
dµi cña kho¸ng vËt, c¸c trôc nÕp uèn nhá, thí
nh¨n song song víi trôc nÕp uèn, c¸c ®−êng
giao tuyÕn gi÷a líp vµ thí chÎ hoÆc cña c¸c thí
chÎ, khe nøt ®Þnh h−íng kh¸c nhau.
lingulacean [8507] : Lingulacea.
Tay cuén kh«ng khíp thuéc mét liªn hä ®Æc
tr−ng bëi c¸c m¶nh vá b»ng chÊt phosphat
th−êng kh«ng ®Òu nhau, víi m¶nh bông h¬i lín
h¬n. Tuæi: Cambri sím ®Õn ngµy nay.
lingulid [8508] : Lingulidae.
 Tay cuén kh«ng khíp thuéc mét hä ®Æc
tr−ng bëi mét vá l−ìng låi h×nh th×a kÐo dµi.
Tuæi: cã thÓ tõ Ordovic ®Õn ngµy nay.
link [8509] : khóc s«ng kh«ng bÞ ph©n nh¸nh,
ng· ba s«ng.
§o¹n s«ng nguyªn vÑn gi÷a hai ®o¹n ph©n
nh¸nh cña m¹ng s«ng; ®o¹n th−îng l−u cã thÓ
lµ nguån s«ng hoÆc nh¸nh s«ng; ®o¹n h¹ l−u cã
thÓ lµ ng· ba s«ng hay miÖng s«ng.
links [8510] : s«ng ch¶y quanh co, uèn khóc;
mÆt ®Êt men däc theo s«ng uèn khóc.
linnaeite [8511] : linaeit.
1- Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu x¸m thÐp
nh¹t: (Co, Ni)3S4, mµu ®á ®ång vµ kho¸ng vËt
quÆng cobal. §n: linneite, cobalt pyrites.
2- Nhãm kho¸ng vËt sulfua ®ång h×nh chøa
nickel, gåm linaeit, carolit, siegenit, violarit vµ
polydymit.
linophyre [8512] : linophyr.
§¸ magma ®Æc tr−ng kiÕn tróc linophyric.
(ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
Linophyric [8513] : kiÕn tróc Linophyric.
KiÕn tróc porphyr víi c¸c ban tinh s¾p xÕp
thµnh ®−êng hoÆc säc d¶i.
linosaite [8514] : linosait.
§¸ basalt nghiªng vÒ kiÒm, ®Æc tr−ng sù cã
mÆt cña pyroxen, amphibol natri, Ýt
feldspathoid. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
Lintwardinian [8515] : Lintwardin.
BËc ë ch©u ¢u. Silur th−îng (n»m trªn
Bringewood, n»m d−íi Whitecliffy).
lip [8516] : m«i.
R×a miÖng cña vá Ch©n bông; r×a næi cao ë
miÖng vá Trïng lç; m¶nh m«i trªn vµ d−íi cña
Ch©n ®èt.
liparite [8517] : liparit.
ThuËt ng÷ th−êng ®−îc c¸c nhµ ®Þa chÊt
Nga, §øc sö dông. Tªn ®Æt theo ®¶o Lipari,
trong biÓn Thæ NhÜ Kú. ThuËt ng÷ kh«ng nªn
dïng. §n: rhyolite.
lipotexite [8518] : lipotexit.
VËt liÖu basic kh«ng nãng ch¶y trong
magma t¸i nãng ch¶y.
lipscombite [8519] : lipscombit.
Kho¸ng vËt: (Fe,Mn)Fe2(PO4)2(OH)2.
liquation [8520] : dung ly.
1- Sù t¸ch magma láng tµn d− (cßn l¹i) khái
c¸c tinh thÓ ®· h×nh thµnh.
2- Sù ph©n dÞ magma (sö dông ë Nga). §n:
liquid immiscibility.
liquefaction [8521] : hãa láng.
HiÖn t−îng vËt liÖu (®Æc biÖt lµ c¸t) ph¶n
359
øng nh− mét chÊt láng d−íi t¸c ®éng rÊt nhanh
(gÇn nh− tøc thêi) cña mét ngo¹i lùc lín (vÝ dô
®éng ®Êt).
liquid flow [8522] : dßng ch¶y láng.
Sù di chuyÓn cña chÊt láng, th−êng cã ®é
nhít thÊp, bao gåm dßng ch¶y tÇng hay
ch¶y rêi.
liquid immiscibility [8523] : chÊt láng kh«ng
trén lÉn (qu¸ tr×nh ph©n dÞ magma láng).
Qu¸ tr×nh ph©n dÞ magma t¹o nªn sù ph©n
chia thµnh hai hoÆc nhiÒu pha láng trªn ph−¬ng
diÖn vËt lý cã thÓ t¸ch ra khái nhau nhê träng
lùc hoÆc c¸c qu¸ tr×nh kh¸c.
liquid inclusion [8524] : bao thÓ láng.
Bao thÓ chøa chÊt láng lµ chñ yÕu, n»m bªn
trong kho¸ng vËt.
liquid limit [8525] : giíi h¹n láng.
Giíi h¹n ch¶y, hµm l−îng n−íc cña mÉu ®Êt
bÞ x¸o trén ®−îc chuyÓn tiÕp gi÷a tr¹ng th¸i
ch¶y vµ tr¹ng th¸i dÎo cña ®Êt, ®−îc x¸c ®Þnh
tõ thÝ nghiÖm trong phßng. X: Atterberg limits;
A-line.
liquid limit apparatus [8526] : thiÕt bÞ
Casagrande.
ThiÕt bÞ mang tªn Casagrande ®Ó x¸c ®Þnh
giíi h¹n cña ®Êt.
liquidity index [8527] : chØ sè láng.
ChØ sè ch¶y cña ®Êt, ®−îc x¸c ®Þnh tõ ®é
Èm, giíi h¹n dÎo vµ chØ sè dÎo cña ®Êt.
X: Atterberg limits; A-line.
liroconite [8528] : liroconit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh biÓn
®Õn xanh l¸ c©y: Cu2Al(AsO4)(OH)4.4H2O,
th−êng chøa mét Ýt phospho. §n: lentil ore.
liskeardite [8529] : liskeardit.
Kho¸ng vËt mÒm dÎo, tr¾ng:
(Al,Fe)3(AsO4)(OH)6.5H2O.
listwaenite [8530] : listwaenit.
§aic¬ secpentinit trong tæ hîp ophiolit ë
kiÓu ¶rËp bÞ carbonat hãa vµ silic hãa.
litchfieldite [8531] : litchfieldit.
Syenit nephelin bao gåm albit, l−îng nhá
feldspar kali, nephelin, biotit, cancrinit vµ
sodalite. ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng.
lite [8532] : lite.
§u«i tõ dïng cho tªn ®¸, theo tõ Hyl¹p
Lithos-®¸.
lith [8533] : lith.
TiÕp ®Çu ng÷ hoÆc ®u«i tõ cã nghÜa lµ ®¸.
litharge [8534] : litharge.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu ®á hoÆc
vµng: PbO. Ss: massicot. §n: lead ocher.
lithia mica [8535] : mica lithi.
§n: lepidolite.
lithic arenite [8536] : c¸t kÕt giµu th¹ch anh.
1-ThuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i c¸t kÕt giµu th¹ch
anh, phiÕn silic vµ quarzit, d−íi 10% nÒn sÐt,
trªn 10% feldspar, ®Æc tr−ng bëi mét l−îng
®¸ng kÓ c¸c thµnh phÇn kÐm chÞu phong hãa
trong ®ã c¸c m¶nh vôn ®¸ h¹t mÞn cã hµm
l−îng lín h¬n c¸c h¹t feldspar.
2-T−¬ng øng víi thuËt ng÷ lithic sandstone.
lithic arkose [8537] : ®¸ arkos.
1-Lo¹i ®¸ arkos chøa nhiÒu h¹t vôn lµ c¸c
m¶nh ®¸, ®Æc biÖt lµ lo¹i c¸t kÕt chøa 10÷50%
c¸c m¶nh vôn ®¸ h¹t mÞn, 25÷90% feldspar vµ
0÷65% th¹ch anh, quarzit vµ phiÕn silic.
2-ThuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i c¸t kÕt chøa d−íi
75% th¹ch anh vµ quarzit cã tû lÖ F/R gi÷a 1:1
vµ 3:1 (F lµ hµm l−îng h¹t vôn feldspar, m¶nh
®¸ gneis vµ granit; R lµ hµm l−îng c¸c h¹t vôn
lµ m¶nh ®¸ kh¸c).
lithic crystal tuff [8538] : tuf ®¸-tinh thÓ; tuf
tinh thÓ-®¸.
Tuf cã thµnh phÇn trung gian gi÷a tuf tinh
thÓ vµ tuf vôn ®¸ nh−ng vôn ®¸ cã thµnh phÇn
tréi h¬n.
lithic sandstone [8539] : c¸t kÕt.
Lo¹i c¸t kÕt cã hµm l−îng h¹t vôn lµ c¸c
m¶nh ®¸ v−ît tréi so víi feldspar. ThuËt ng÷
nµy sö dông ®Ó m« t¶ lo¹i c¸t kÕt cã hµm l−îng
nÒn sÐt vôn d−íi 15%.
lithic tuff [8540] : tuf ®¸.
TrÇm tÝch ®· r¾n ch¾c gåm tro nói löa, c¸c
m¶nh vôn cña c¸c ®¸ h×nh thµnh tr−íc ®ã, c¸c
m¶nh dung nham cña nói löa cæ hoÆc dung
nham míi.
lithidionite [8541] : lithidionit.
Kho¸ng vËt: KNaCuSi4O10.
lithification [8542] : qu¸ tr×nh thµnh ®¸;
thµnh ®¸.
1- Thay ®æi thµnh phÇn vØa than tõ than
thµnh ®¸ phiÕn bitum, hoÆc ®¸ kh¸c; BiÕn ®æi
c¸c trÇm tÝch bë rêi thµnh ®¸ cøng th«ng qua
c¸c qu¸ tr×nh xi m¨ng hãa, g¾n kÕt, kÕt tinh,.
x¶y ra ®ång thêi, sau mét Ýt hoÆc sau khi tÝch
tô mét thêi gian dµi.
2- Sù ®«ng cøng cña dung nham ®Ó t¹o
thµnh ®¸ magma.
lithionite [8543] : lithionit.
§n: lepidolite.
lithiophilite [8544] : lithiophilit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu hång c¸ håi hoÆc
mµu n©u ®inh h−¬ng: Li (Mn+2, Fe+2)PO4. §ång
360
h×nh víi triphylit.
lithiophorite [8545] : lithiophorit.
Kho¸ng vËt: (Al,Li)MnO2(OH)2.
lithiophosphate [8546] : lithiophosphat.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng hoÆc kh«ng mµu:
Li3PO4, lµ s¶n phÈm biÕn ®æi nhiÖt dÞch cña
monterbasic. §n: lithiophosphatite.
lithiotantite [8547] : lithiotantit.
Kho¸ng vËt: Li(Ta,Nb)3O8.
lithium [8548] : lithi (Li).
1-(®h) Nguyªn tè hãa häc sè 3, nguyªn tö
l−îng 6,9412; tû träng 0,534 g/cm3, thuéc
nhãm kim lo¹i kiÒm, kim lo¹i nhÑ, lithophil.
Cã 2 ®ång vÞ bÒn vµ 5 kh«ng bÒn. Hµm l−îng
Li trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 22;
siªu mafic 2; gabro-basalt 10; granit
granodiorit 30; ®¸ phiÕn 60; trong ®Êt 60, trong
n−íc ®¹i d−¬ng 0,18 mg/l, n−íc s«ng suèi
0,003 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
spodumen, lepidolit, petalit, amblygonit,
montebrasit, eucryptit. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch:
GF-ASS, ICP-AES, ICP-MS. §−îc sö dông
trong ngµnh kÝnh, gèm sø, hîp kim ®Æc biÖt,
pin, d−îc phÈm, läc kh«ng khÝ, ph¶n øng h¹t
nh©n, bom H.
2-(kv) §n: lepidolite.
lithium mica [8549] : mica lithi.
Lepidolit K2Li3Al4Si7O21(OH,F)3.
lithochronozone [8550] : ®íi th¹ch thêi.
Lµ ®íi ®Þa thêi ®−îc x¸c ®Þng trªn c¬ së cña
ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng.
Ss: polarity chronozone.
lithocorrelation [8551] : ®èi s¸nh th¹ch häc,
liªn hÖ th¹ch häc.
§n: lithologic correlation.
lithodeme [8552] : lithodem.
Ph©n vÞ c¬ së trong ph©n lo¹i lithodem.
Lithodem lµ thÓ ®¸ x©m nhËp bÞ biÕn d¹ng
m¹nh, hoÆc biÕn chÊt s©u, kh«ng cã d¹ng tÊm,
kh«ng cßn kiÕn tróc trÇm tÝch nguyªn thuû, cã
tÝnh ®ång nhÊt vÒ th¹ch häc. Ph©n vÞ cã thÓ ®o
vÏ ®−îc trªn bÒ mÆt vµ theo dâi ®−îc theo
chiÒu s©u. Theo h×nh lo¹i vµ cÊp bËc, lithodem
cã thÓ so s¸nh víi hÖ tÇng (formation). ThuËt
ng÷ lithodem kÕt hîp ®Þa danh vµ ®¸, vÝ dô
gabro Duluth.
lithodemic unit [8553] : ph©n vÞ lithodem.
ThÓ ®¸ x©m nhËp bÞ biÕn d¹ng m¹nh, vµ
(hoÆc) ®¸ biÕn chÊt s©u, ph©n biÖt vµ khoanh
®Þnh trªn c¬ së c¸c ®Æc tr−ng cña ®¸. Kh¸c víi
c¸c ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng, c¸c ph©n vÞ
lithodem kh«ng tu©n thñ luËt tÝch tô trÇm tÝch.
TiÕp xóc cña nã víi c¸c ph©n vÞ ®¸ kh¸c cã thÓ
lµ trÇm tÝch, phun trµo, x©m nhËp, kiÕn t¹o
hoÆc biÕn chÊt. Ph©n vÞ lithodem lµ ®¬n vÞ thùc
hµnh ®Ó ®o vÏ ®Þa chÊt ë vïng ph©n bè c¸c ®¸
v¾ng mÆt ph©n tÇng nguyªn thñy.
lithofacies [8554] : t−íng ®¸.
1- Lµ thÓ ®Þa chÊt bao gåm mét hay nhiÒu
lo¹i ®¸ thµnh t¹o trong m«i tr−êng nhÊt ®Þnh
cña ®Þa chÊt. Bé phËn nhá cña ph©n vÞ th¹ch
®Þa tÇng nhÊt ®Þnh cã thÓ vÏ ®−îc trªn b¶n ®å,
®¸ng chó ý lµ sù ph©n chia nhá dùa trªn c¬ së
th¹ch häc, bao gåm tÊt c¶ c¸c ®Æc tr−ng
kho¸ng vËt, th¹ch häc vµ c¸c ®Æc tr−ng cæ sinh
th¸i cña chóng ph¶n ¸nh sù xuÊt hiÖn, thµnh
phÇn, hoÆc cÊu t¹o cña ®¸; t−íng ®−îc ®Æc
tr−ng bëi ®Æc ®iÓm th¹ch häc riªng biÖt. Bé
phËn t−¬ng ®−¬ng víi t−íng th¹ch häc cã thÓ
®−îc ph©n chia bëi c¸c mÆt cã ranh giíi tïy ý,
b»ng bÒ mÆt v¸t nhän, hoÆc b»ng sù thay ®æi
tõ tõ.
2- ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó biÓu thÞ mét
tÝnh chÊt riªng biÖt cña ®¸ trÇm tÝch hay dÊu
hiÖu ®Æc biÖt cña ®¸ ®−îc h×nh thµnh trong
®iÒu kiÖn m«i tr−êng trÇm tÝch, mµ kh«ng chó
ý ®Õn tuæi hay bèi c¶nh ®Þa chÊt, kh«ng ph¶n
¸nh ph©n vÞ ®Þa tÇng nhÊt ®Þnh, vµ ®−îc m« t¶
b»ng tæng hîp c¸c ®Æc tr−ng cña ®¸.
3- ThuËt ng÷ ®· ®−îc dïng cho th¹ch luËn,
kiÓu th¹ch häc, "sù biÓu hiÖn" cña tÝnh chÊt
th¹ch häc.
lithogenetic unit [8555] : ph©n vÞ th¹ch luËn
nguån gèc.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng cho mét tæ hîp c¸c
líp ®¸ mang tÝnh ®Þa ph−¬ng cã thÓ ®o vÏ d−îc
(nh− hÖ tÇng, tÇng, hoÆc líp) mµ kh«ng chó ý
®Õn yÕu tè thêi gian, ph©n vÞ vÏ b¶n ®å.
X: lithostratigraphic unit.
lithogeochemical methods [8556] : ph−¬ng
ph¸p nham (th¹ch) ®Þa hãa.
Dùa trªn c¬ së nghiªn cøu quy luËt ph©n bè
c¸c nguyªn tè hãa häc trong th¹ch quyÓn nh»m
môc ®Ých ph¸t hiÖn quÆng theo vµnh ph©n t¸n
nguyªn sinh trong c¸c ®¸ v©y quanh quÆng,
vµnh vµ dßng ph©n t¸n thø sinh trong trÇm tÝch
bë rêi vµ trÇm tÝch dßng.
lithohorizon [8557] : tÇng ®¸ th¹ch häc,
th¹ch tÇng.
BÒ mÆt thay ®æi vÒ mÆt th¹ch häc hoÆc cã
®Æc tr−ng th¹ch ®Þa tÇng riªng biÖt, cã gi¸ trÞ
−u viÖt trong ®èi s¸nh (kh«ng nhÊt thiÕt ®èi
s¸nh thêi gian), th«ng th−êng lµ ranh giíi cña
ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng, nh−ng cã khi chØ lµ mét
361
tÇng th¹ch häc, hay líp ®¸nh dÊu rÊt máng
trong ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng. Ss: biohorizon;
chronohorizon. §n: lithostratigraphic horizon.
lithoidal [8558] : kiÕn tróc lithoidal.
KiÕn tróc cña ®¸ magma dµy ®Æc vi tinh
hoÆc thñy tinh t¸i kÕt tinh mµ thµnh phÇn cña
nã kh«ng thÓ ph©n biÖt b»ng m¾t th−êng.
lithoidite [8559] : lithoidit.
Ryolit Èn tinh, kh«ng cã ban tinh gåm c¸c
kho¸ng vËt felsit. (ThuËt ng÷ cæ).
lithologic correlation [8560] : ®èi s¸nh
th¹ch häc.
Mét d¹ng ®èi s¸nh ®Þa tÇng dùa trªn sù
t−¬ng øng vÒ ®Æc ®iÓm th¹ch häc vÝ dô nh−
kÝch th−íc h¹t, mµu s¾c, thµnh phÇn kho¸ng
vËt, cÊu t¹o nguyªn thñy, chiÒu dµy, tÝnh chÊt
phong hãa vµ c¸c thuéc tÝnh vËt lý kh¸c.
Ss: biocorrelation. §n: lithocorrelation.
lithologic unit [8561] : ph©n vÞ th¹ch häc.
§n: lithostratigraphic unit.
lithology [8562] : th¹ch häc.
1- M« t¶ c¸c ®¸ theo c¸c mÉu vËt, trªn c¸c
vÕt lé, trªn c¬ së c¸c ®Æc ®iÓm: mµu, thµnh
phÇn kho¸ng vËt, ®é h¹t.
2- TÝnh chÊt vËt lý cña ®¸.
lithophile [8563] : c¸c nguyªn tè −a ®¸.
1- C¸c nguyªn tè cã xu h−íng tËp trung
trong c¸c kho¸ng vËt silicat h¬n trong c¸c pha
oxid hoÆc sulfur.
2- Nguyªn tè cã n¨ng l−îng tù do oxy hãa
trªn mét gram oxy lín h¬n so víi s¾t.
C¸c nguyªn tè nµy chñ yÕu cã trong vá
silicat cña Tr¸i ®Êt, th−êng lµ O, Si, Al, Fe,
Mg, Ca, Na, K, Mn, Ti, P, Li, Be, B, F, Sr, Ba.
§n: oxyphil.
lithophysa [8564] : lç rçng trong ®¸.
CÊu t¹o lç rçng, d¹ng bät gåm c¸c vá ph©n
®íi ®ång t©m cña vi tinh feldspar kiÒm, th¹ch
anh vµ c¸c kho¸ng vËt kh¸c. Th−êng gÆp trong
®¸ nói löa acid nh− ryolit vµ obsidian.
lithosite [8565] : lithosit.
Kho¸ng vËt: K6Al4O25.2H2O.
lithospar [8566] : lithospat.
TËp hîp cña spodumen vµ feldspar trong
tù nhiªn.
lithosphere [8567] : th¹ch quyÓn, quyÓn ®¸.
PhÇn cøng cña Tr¸i ®Êt. Trong kiÕn t¹o
m¶ng ®ã lµ líp t−¬ng ®èi cøng so víi quyÓn
mÒm n»m d−íi. Th¹ch quyÓn gåm vá Tr¸i ®Êt
vµ mét phÇn cña manti trªn, dµy tíi 100 km.
lithospheric mantle [8568] : manti th¹ch
quyÓn.
 PhÇn ngoµi cña manti.
lithostatic [8569] : ¸p suÊt ®Þa tÜnh.
lithostatic state of stress [8570] : tr¹ng th¸i
øng suÊt th¹ch tÜnh.
lithostratic unit [8571] : ph©n vÞ th¹ch ®Þa
tÇng.
§n: lithostratigraphic unit.
lithostratigraphic classification [8572] : ph©n
lo¹i th¹ch ®Þa tÇng.
Sù s¾p xÕp c¸c líp ®¸ vµo nh÷ng ph©n vÞ c¬
b¶n theo ®Æc ®iÓm th¹ch häc cña chóng. Ph©n
vÞ c¬ b¶n lµ hÖ tÇng.
lithostratigraphic horizon [8573] : tÇng
th¹ch häc.
§n: lithohorizon.
lithostratigraphic unit [8574] : ph©n vÞ th¹ch
®Þa tÇng.
Lµ mét tËp hîp c¸c líp ®¸ cã cïng mét ®Æc
®iÓm th¹ch häc hoÆc mét tæ hîp c¸c lo¹i ®¸ cã
thµnh phÇn th¹ch häc t−¬ng tù nhau cã thÓ dÔ
dµng ph©n biÖt víi c¸c tËp hîp ®¸ kh¸c trong
mÆt c¾t ®Þa chÊt ngoµi thùc ®Þa. Ph©n vÞ th¹ch
®Þa tÇng cã thÓ chØ gåm mét trong c¸c lo¹i ®¸
trÇm tÝch, nguån nói löa, biÕn chÊt hoÆc tæ hîp
cña c¸c lo¹i ®¸ ®ã dï chóng cßn bë rêi hoÆc ®·
kÕt cøng qua qu¸ tr×nh thµnh ®¸. HÖ thèng cÊp
bËc tõ lín ®Õn nhá cña ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng
gåm lo¹t, hÖ tÇng, tËp, líp (hÖ líp). Ngoµi ra
cßn phøc hÖ lµ ph©n vÞ kh«ng chÝnh thøc.
lithostratigraphic zone [8575] : ®íi th¹ch
häc, ®íi th¹ch ®Þa tÇng, th¹ch ®íi.
§n: lithozone.
lithostratigraphy [8576] : th¹ch ®Þa tÇng.
Lµ mét bé phËn cña ®Þa tÇng häc, cã nhiÖm
vô ph©n ®Þnh c¸c líp ®¸ ®Ó lËp ra c¸c ph©n vÞ
®Þa tÇng trªn c¬ së ®Æc ®iÓm th¹ch häc. Sù
ph©n lo¹i th¹ch ®Þa tÇng tr−íc hÕt dùa trªn tÝnh
®ång nhÊt cña c¸c líp ®¸ hoÆc sù −u thÕ cña
mét lo¹i ®¸ trong mÆt c¾t, cã thÓ nhËn biÕt trùc
tiÕp trong tù nhiªn vµ dÔ dµng thÓ hiÖn trªn b¶n
®å ®Þa chÊt.
lithotectonic unit [8577] : ®¬n vÞ th¹ch
kiÕn t¹o.
TËp hîp c¸c ®¸ magma, trÇm tÝch hoÆc biÕn
chÊt ®−îc thµnh t¹o do qu¸ tr×nh kiÕn t¹o cã
mèi quan hÖ t−¬ng hç vÒ nguån gèc hoÆc lÞch
sö tiÕn hãa.
littoral [8578] : duyªn h¶i, ®íi ven bê.
1- §íi ven bê, tíi ®é s©u gÇn 200 m hoÆc
®íi n»m gi÷a mùc triÒu cao vµ mùc triÒu thÊp,
kÓ c¶ sinh vËt cña m«i tr−êng ®ã.
2- TÝnh tõ thuéc vÒ ®íi bê.
362
littoral cone [8579] : nãn nói löa ven bê.
C¸c thÓ nãn tro nói löa hay tuf nói löa ®−îc
thµnh t¹o trªn dßng dung nham khi ch¶y vµo
m«i tr−êng n−íc, th−êng lµ biÓn. Chóng ®−îc
h×nh thµnh do sù næ khÝ vµ tung vµo khÝ quyÓn
mét sè l−îng tro bôi, lapili (cuéi nói löa) vµ
bom nói löa.
littoral current [8580] : dßng h¶i l−u ven bê.
Dßng h¶i l−u (do sãng biÓn) song song víi
bê biÓn hay gÇn bê biÓn.
§n: longshore current.
littoral drift [8581] : trÇm tÝch ven bê.
VËt liÖu do dßng h¶i l−u gÇn bê mang tíi
nh− cuéi, s¹n, sái, c¸t vµ m¶nh vá sß, hÕn.
littoral explosion [8582] : bïng næ ven
bê biÓn.
Sù bïng næ do tiÕp xóc cña dßng dung
nham nãng ch¶y víi khèi n−íc.
littoral shelf [8583] : thÒm ven bê.
Mét phÇn ®¸y biÓn bÞ ch×m, n«ng, gÇn bê vµ
gièng thÒm (t−¬ng tù thÒm), ®−îc h×nh thµnh
do t¸c dông ®ång thêi cña sãng xãi mßn vµ
trÇm tÝch cña dßng h¶i l−u ven bê, th−êng tr¶i
dµi tõ bê ra xa.
live axle [8584] : trôc ®ang quay, trôc ®ang
ho¹t ®éng.
live cave [8585] : hang ®éng cã sinh vËt.
Hang ®éng cã ®é Èm vµ sù ph¸t triÓn cña
®éng vËt hang ®éng nhê cã ®é Èm thÝch hîp.
live load [8586] : t¶i träng ®éng.
T¶i träng kh¸c t¶i träng b¶n th©n, t¶i träng
sö dông.
liveingite [8587] : liveingit.
Kho¸ng vËt: Pb9As13S28. §n: rathite.
liver ore [8588] : quÆng ®ång mµu gan
(cuprit).
livesite [8589] : livesit.
Kho¸ng vËt sÐt trung gian gi÷a kaolinit vµ
haloysit.
living chamber [8590] : phßng chøa th©n,
phßng ë.
Phßng chøa th©n mÒm cña Ch©n ®Çu; phÇn
ngoµi cïng cña khoang chøa th©n c¸ thÓ ë Rªu
®éng vËt Stenolaemata mang c¸c c¬ quan
chøc n¨ng.
living float plain [8591] : ®ång b»ng ngËp
lôt lín.
§ång b»ng b·i båi bÞ ngËp lôt ®óng vµo
nh÷ng lóc n−íc lôt lín.
livingstonite [8592] : livingstonit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m-ch×: HgSb4S9.
lizardite [8593] : lizardit.
 Kho¸ng vËt serpentin khèi t¸m mÆt ba,
kÕt tinh d¹ng tÊm. Al bÞ thay thÕ bëi Mg vµ Si,
c«ng thøc lý thuyÕt cña serpentin:
Mg3Si2O5(OH)4 t¹o ra sù khíp nèi líp t¸m mÆt
ba vµ bèn mÆt trong antigarit vµ crysolit.
Llandeilian [8594] : Landeili.
BËc do Murchison (1839) x¸c lËp theo tªn
lµng Llandeilo ë Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, Ordovic trung (n»m trªn Lanvirni,
n»m d−íi Caradoc). Cã thÓ viÕt: Landeillian.
Llandoverian [8595] : Landoveri.
BËc do Murchison (1867) x¸c lËp theo tªn
lµng Llandovery ë Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, Silur h¹ (n»m trªn Ashgil cña
Ordovic, n»m d−íi Wenlock).
llanite [8596] : lanit.
Ryolit porphyrit thµnh t¹o ë ®é s©u võa gåm
c¸c ban tinh feldspar kiÒm mµu ®á, th¹ch anh
mµu xanh da trêi trªn nÒn th¹ch anh, microlin,
albite, biotit h¹t mÞn.
llano [8597] : ®ång b»ng chÕt; Lano.
1-(®m) §ång b»ng nhiÖt ®íi kh«ng cã thùc
vËt, kh«ng cã c©y cèi ë nam Mü vµ ë t©y b¾c
n−íc Mü.
2-(®t) Lo¹t ®¸ TiÒn Cambri ë Texas.
llanoria [8598] : ®íi ven r×a hay ®íi gi¸p ranh.
Llanvirnian [8599] : Llanvirni.
BËc do Hikson (1897) x¸c lËp theo tªn lµng
Lenvirn ë Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc
tÕ, Ordovic trung (n»m trªn Arenig, n»m d−íi
Llandeili).
L layer [8600] : líp L.
Líp trªn mÆt cßn l¹i rÊt Ýt cña thæ nh−ìng.
llyn [8601] : ao, hå.
TiÕng Anh, xø Wale ®Ó chØ ao, hå.
load cell [8602] : ®Çu ®o ¸p lùc, lùc kÕ.
§n: load gauge.
load fold [8603] : nÕp uèn t¶i träng.
load haul dump (LHD) draw system [8604] :
hÖ thèng khai th¸c quÆng b»ng ®−êng goßng.
load increment [8605] : t¶i träng.
B−íc gia t¶i, b−íc chÊt t¶i dÇn. Th−êng gÆp
trong c¸c thÝ nghiÖm nÐn, chÊt t¶i trong phßng
thÝ nghiÖm hoÆc hiÖn tr−êng, trong ®ã t¶i träng
®−îc t¨ng dÇn tõng b−íc lªn vËt chÞu t¶i (mÉu
®Êt ®¸, mãng cäc, v.v.) ®Õn khi ph¸ hñy x¶y ra
hoÆc ®Õn khi ®¹t t¶i träng thiÕt kÕ.
load settlement curve [8606] : ®−êng cong t¶i
träng lón.
§å thÞ biÓu diÔn quan hÖ gi÷a t¶i träng t¸c
dông vµ ®é lón.
load test (loading test) [8607] : thÝ nghiÖm
363
thö t¶i.
ThÝ nghiÖm t¸c dông t¶i träng lªn cäc ®Ó
®¸nh gi¸ søc chÞu t¶i cña cäc.
loaded stream [8608] : t¶i träng cña s«ng.
S«ng ngßi cã thÓ vËn chuyÓn c¸c lo¹i trÇm
tÝch. Mét sè s«ng ngßi cã khi vËn chuyÓn ®−îc
Ýt h¬n tæng kh¶ n¨ng vËn chuyÓn cña nã.
loader [8609] : thiÕt bÞ gia t¶i, thiÕt bÞ chÊt t¶i.
loading and unloading cycle [8610] : chu kú
chÊt ®ì t¶i, gi¶m t¶i.
ThÝ nghiÖm gia t¶i vµ gi¶m t¶i thùc hiÖn
theo quy tr×nh thö cäc nh»m x¸c ®Þnh biÕn
d¹ng dÎo vµ biÕn d¹ng ®µn håi t¹i c¸c cÊp t¶i
träng quan träng.
loading berm [8611] : bÒ ph¶n ¸p, gi¶m ¸p.
Khèi ®Êt ®−îc ®¾p thªm ®Ó h¹n chÕ ¸p lùc
®Èy næi cña n−íc. §n: stabilizing berm.
loading frame [8612] : hÖ giµn thÐp gia t¶i.
loam [8613] : c¸t bôi, sÐt, c¸t lÉn víi vËt liÖu
h÷u c¬.
loan [8614] : cho vay, c«ng tr¸i.
lobe [8615] : bê hå dµi, kiÓu khÝa r¨ng c−a
trßn; mét phÇn cña khóc uèn cong s«ng; mét
phÇn cña ®ång b»ng båi tÝch; thïy.
(cs) Mét yÕu tè hoÆc ®o¹n uèn cña ®−êng
kh©u ë vá Ch©n ®Çu t¹o nªn gãc hoÆc ®o¹n
cong h−íng ®Ønh hoÆc phÇn låi vÒ phÝa sau
(phÝa ®èi miÖng); mét trong ba phÇn chia theo
chiÒu däc cña th©n, hay theo chiÒu ngang cña
mi gian ë Bä ba thïy; mét u lín trªn bÒ mÆt vá
cña Ostracoda, th−êng rÊt ph¸t triÓn trªn phÇn
l−ng cña mai.
local basin level [8616] : mùc x©m thùc ®Þa
ph−¬ng.
local current [8617] : dßng ch¶y ®Þa ph−¬ng.
Dßng ch¶y trªn ®Êt liÒn, tù nhiªn vµ kh«ng
kÓ nguån gèc h×nh thµnh.
local gravity [8618] : dÞ th−êng träng lùc
®Þa ph−¬ng.
DÞ th−êng träng lùc quan s¸t ®−îc trªn mét
diÖn tÝch hÑp, liªn quan víi c¸c ®èi t−îng ®Þa
chÊt n (vØa quÆng, khèi ®¸ magma, v.v.), n»m
n«ng (kh«ng qu¸ mét vµi tr¨m mÐt).
local metamorphism [8619] : biÕn chÊt
®Þa ph−¬ng.
BiÕn chÊt do c¸c qu¸ tr×nh cã tÝnh côc bé
nh− biÕn chÊt tiÕp xóc hoÆc biÕn chÊt trao ®æi
gÇn c¸c thÓ x©m nhËp; biÕn chÊt nhiÖt dÞch,
hoÆc biÕn chÊt ph¸ hñy däc ®íi ®øt g·y.
local relief [8620] : ®Þa h×nh ®Þa ph−¬ng.
Sù chªnh lÖch ®é cao gi÷a hai ®iÓm cao nhÊt
vµ thÊp nhÊt cña mÆt ®Êt trong mét khu vùc x¸c
®Þnh (®Þa h×nh ®Þa ph−¬ng).
local unconformity [8621] : kh«ng chØnh hîp
®Þa ph−¬ng.
Kh«ng chØnh hîp thÓ hiÖn ë ph¹m vi hÑp víi
gi¸n ®o¹n ng¾n.
location of critical failure circle [8622] : vÞ
trÝ cña cung tr−ît xung yÕu (tíi h¹n).
M¸i dèc ®¸ th−êng bÞ ph¸ hñy däc theo c¸c
yÕu tè ®Þa chÊt s½n cã nh− mÆt ph©n líp, khe
nøt, ®íi dËp vì. M¸i dèc ®Êt hoÆc vôn ®¸ th¶i,
ng−îc l¹i, th−êng kh«ng cã s½n mét bÒ mÆt
gi¶m yÕu vµ khi ®ã, th−êng cã mÆt tr−ît d¹ng
cung trßn. Cung tr−ît th−êng ®−îc ®Æc tr−ng
bëi t©m cña nã. VÞ trÝ cña t©m cung tr−ît thay
®æi tïy theo gãc nghiªng cña bÒ mÆt m¸i dèc,
søc bÒn cña vËt liÖu t¹o nªn nã vµ ¸p lùc n−íc
lç rçng. M¸i dèc tho¸t n−íc vµ kh«ng tho¸t
n−íc cã vÞ trÝ cung tr−ît rÊt kh¸c nhau. Song
mét khi cã n−íc trong m¸i dèc, vÞ trÝ cña cung
tr−ît l¹i kh«ng nh¹y c¶m l¾m ®èi víi sù thay
®æi cña g−¬ng n−íc ngÇm.
Lochkovian [8623] : Lochkov.
BËc ë ch©u ¢u, do Krejci (1877), Chlupac
(1958) x¸c lËp theo tªn lµng Lochkov ë TiÖp
Kh¾c, Devon h¹ gÇn t−¬ng øng víi bËc Gedin
vµ phÇn thÊp bËc Siegen. MÆt c¾t Devon h¹ ë
TiÖp Kh¾c ®−îc xem lµ chuÈn ®Þa tÇng phô trî
cña thêi ®Þa tÇng Devon h¹ quèc tÕ.
lode [8624] : kªnh, m−¬ng.
ThuËt ng÷ tiÕng Anh ®Þa ph−¬ng ®Ó chØ
dßng n−íc, kªnh hay m−¬ng (tù nhiªn vµ
nh©n t¹o).
lode ore [8625] : quÆng d¹ng m¹ch.
lodestone [8626] :
1- Oxid Fe tù nhiªn (Fe3O4) cã tõ tÝnh hoÆc
magnetit. Mét mÊu nhá magnetit ph©n cùc nh−
mét kim nam ch©m cã kh¶ n¨ng hót ®å vËt
b»ng s¾t. C¸ch viÕt kh¸c: loadstone.
§n: leading stone, hercules stone.
2- Mét lo¹i ®¸ hoÆc quÆng cã tõ tÝnh m¹nh.
lodranite [8627] : lodranit.
Thiªn th¹ch s¾t-®¸ gåm bronzit olivin trong
m¹ng nhá nickel-s¾t.
loellingite [8628] : loelingit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: FeAs2. §n: leucopyrite.
loess [8629] : ®Êt lít hay loes, hoµng thæ.
VËt liÖu trÇm tÝch chñ yÕu lµ bét vµ Ýt sÐt vµ
c¸t, h¹t rÊt mÞn, d¹ng líp phñ hay "¸o choµng"
(th−êng dµy gÇn 30 m), ph©n bè réng r·i, bë
rêi, xèp, th−êng kh«ng ph©n líp, thµnh phÇn
®ång nhÊt vµ th−êng chøa v«i. VÝ dô: ®Êt lít ë
trung t©m vµ b¾c ch©u ©u tíi miÒn ®«ng Trung
364
Quèc, thung lòng Mississipi. §Êt lít th−êng cã
mµu vµng nh¹t tíi n©u vµng, thµnh t¹o do giã
mang tíi tõ c¸c bÒ mÆt sa m¹c, thung lòng båi
tÝch vµ ®ång b»ng röa tr«i, cã tuæi Pleistocen.
Thµnh phÇn h¹t kho¸ng vËt chñ yÕu lµ oxid
silic (silica) vµ c¸c kho¸ng vËt nÆng ®−îc g¾n
kÕt bëi xi m¨ng v«i.
Loess collapsibility [8630] : tÝnh lón −ít cña
hoµng thæ.
Mét tÝnh chÊt c¬-lý ®Æc tr−ng cña hoµng
thæ, cã kh¶ n¨ng co ngãt thÓ tÝch rÊt m¹nh khi
bÞ ngÊm n−íc, g©y sôt lón mÆt ®Êt, cã thÓ lµm
h− h¹i c¸c c«ng tr×nh x©y dùng trªn mÆt.
loess doll [8631] : ®Êt lít d¹ng bóp bª.
TËp hîp c¸c h¹t hoÆc kÕt vãn cã thµnh phÇn
lµ carbonat calci, n»m trong ®Êt lít; th−êng
th−êng gièng bóp bª, cñ khoai, "®Çu trÎ con".
§n: loess nodule, loess kindchen.
loess flow [8632] : dßng ®Êt lít.
Dßng dung dÞch l¬ löng, xèp cã thµnh phÇn
®Êt lít (hay hoµng thæ) ch¶y xu«i theo s−ên
®åi.
loess kinchen [8633] : ®Êt lít tùa ®Çu trÎ.
§Êt lít kÕt vãn, ®ãng côc tr«ng tùa ®Çu trÎ
con. tg: Lösskinchen, tiÕng §øc.
loess nodule [8634] : c¸c côc, b−íu ®Çu lít.
§n: loess doll.
loessal [8635] : ®Êt lít hoÆc cÊu t¹o tõ ®Êt lít.
loessification [8636] : qu¸ tr×nh thµnh t¹o vµ
ph¸t triÓn cña ®Êt lít (hay hoµng thæ).
loessland [8637] : ®Êt lít, hoµng thæ.
§Êt mµ bÒ mÆt ®−îc phñ bëi ®Êt lít (hoµng
thæ hay loes).
loessoide [8638] : d¹ng ®Êt lít, d¹ng
hoµng thæ.
ThuËt ng÷ gèc nam Hµ Lan chØ vËt liÖu trÇm
tÝch nguån gèc ®Êt lít nh−ng ®· t¸i t¹o, t¸i
trÇm tÝch bëi c¸c dßng ch¶y.
loeweite [8639] : loeweit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn vµng nh¹t:
Na12Mg7(SO4)13.15H2O.
Loewinson-lessing classification [8640] :
ph©n lo¹i Levinxon-Lesing.
Ph©n lo¹i c¸c ®¸ magma theo thµnh phÇn
hãa häc, dùa trªn hµm l−îng SiO2, thµnh 4 kiÓu
®¸ chÝnh nh−: acid, trung tÝnh, basic vµ
siªu basic.
log [8641] : b¨ng carota, biÓu ®å giÕng khoan.
§å thÞ biÓu diÔn c¸c kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®Þa vËt
lý (carota) hay ®Þa chÊt däc thµnh lç khoan.
log spiral method [8642] : ph−¬ng ph¸p
t¨ng/gi¶m loga.
logarithm distribution [8643] : ph©n bè
logarit.
logging [8644] : carota, c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þa
vËt lý giÕng khoan.
TËp hîp c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý kh¶o
s¸t däc thµnh giÕng khoan ®Ó x¸c ®Þnh cét ®Þa
tÇng, ph¸t hiÖn c¸c vØa dÇu khÝ, tÇng chøa
n−íc, c¸c vØa quÆng vµ than, còng nh− x¸c ®Þnh
tr¹ng th¸i kü thuËt cña giÕng khoan.
logging of core [8645] : m« t¶ lâi khoan, ®o vÏ
lâi khoan.
§n: core logging.
logging tool [8646] : d«n, m¸y giÕng.
C¸c thiÕt bÞ ®−îc th¶ xuèng giÕng khoan ®Ó
kh¶o s¸t c¸c tr−êng ®Þa vËt lý däc thµnh giÕng.
lognormal distribution [8647] : ph©n bè
chuÈn loga.
lokkaite [8648] : lokait.
Kho¸ng vËt: (Y,Ca)2(CO3)3.2H2O.
lollingite [8649] : lolingit.
§n: loellingite.
loma [8650] : ®åi mÆt bµn.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë t©y nam Hoa Kú
®Ó chØ phÇn ®Êt nh« cao, dµi hoÆc c¸c ®åi trßn,
®Ønh réng.
lomonosovite [8651] : lomonosovit.
Kho¸ng vËt mµu n©u-vµng ®Ëm ®Õn mµu
®en hoÆc tÝm-hång: Na2Ti2Si2O9Na3PO4.
Ss: murmanite.
lomontite [8652] : lomontit.
§n: laumontite.
Londe factor of safety equation [8653] : hÖ
sè an toµn Londe.
HÖ sè Londe trong ph−¬ng tr×nh x¸c ®Þnh
®é, hÖ sè æn ®Þnh, an toµn.
London Dumping Convention [8654] : C«ng
−íc London vÒ ®æ chÊt th¶i.
X: Convention on the prevention of marine
pollution by the dumping of wastes and other
matter.
lonecreekite [8655] : lonecrekit.
Kho¸ng vËt kÕt hîp gi÷a sabicit vµ clairit:
(NH4)Fe(SO4)212H2O.
long (surface) wave [8656] : sãng mÆt.
Lo¹i sãng ®Þa chÊn mµ sù h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn cña nã liªn quan víi mÆt ®Êt. C¸c
lo¹i sãng mÆt th−êng gÆp lµ sãng mÆt Rayleigh
vµ sãng Love. X: Rayleigh wave; Love wave.
long normal resistivity [8657] : ®iÖn trë suÊt
chuÈn z«n dµi.
§iÖn trë suÊt ®o ®−îc däc thµnh giÕng
khoan khi sö dông lo¹i z«n ®o ®iÖn chuÈn cã
365
chiÒu dµi lín, chiÒu dµi z«n b»ng 64 in
(1.63m).
long term deformation [8658] : biÕn d¹ng dµi
h¹n.
long term strength of shotcrete [8659] : søc
bÒn dµi h¹n cña v÷a bª t«ng phun.
longicone [8660] : vá nãn dµi.
Vá h×nh nãn thon ®Æc tr−ng cña mét sè
Ch©n ®Çu cã vá nãn th¼ng. Còng dïng ®Ó chØ
mét hãa th¹ch ®éng vËt cã h×nh thï nh− vËy.
longitude [8661] : kinh ®é.
longitudinal [8662] : kinh tuyÕn, däc.
longitudinal dune [8663] : cån c¸t kÐo dµi.
Cån c¸t hay ®ôn c¸t hÑp, kÐo dµi, ®èi xøng
trong mÆt c¾t ngang, ®Þnh h−íng song song víi
h−íng giã chÝnh, th−êng réng vµ dèc ë s−ên
h−íng giã vµ th−êng ®−îc h×nh thµnh ë vïng
cã nhiÒu c¸t cã giã thæi liªn tôc vµ m¹nh.
longitudinal fault [8664] : ®øt g·y däc.
§øt g·y cã ®−êng ph−¬ng song song víi
ph−¬ng chung cña cÊu tróc hoÆc cña nÕp uèn.
longitudinal furrow [8665] : ®−êng rÏ n−íc
kÐo dµi, r·nh n−íc dµi.
C¸c r·nh liÒn kÒ nhau, liªn tôc, dµi vµ song
song víi dßng ch¶y cña s«ng (suèi) vµ ®−îc
ph¸t triÓn nhÞp nhµng trªn tÊt c¶ c¸c phÇn cña
lßng suèi (s«ng). C¸c m−¬ng r·nh nµy c¸ch
nhau rÊt ®Òu vµ ph©n c¸ch bëi nh÷ng ®−êng gê
kÐo dµi song song víi dßng ch¶y.
longitudinal joint [8666] : khe nøt däc.
Khe nøt trong ®¸ magma ®Þnh h−íng song
song víi dßng ch¶y, cßn gäi lµ khe nøt S, khe
nøt hol, khe nøt bc.
longitudinal profile [8667] : mÆt c¾t däc (tr¾c
diÖn däc).
1- MÆt c¾t hay l¸t c¾t cña s«ng hay thung
lòng ®−îc vÏ däc theo chiÒu dµi cña nã, b¾t
®Çu tõ th−îng nguån tíi cöa s«ng; th−êng
th−êng th¼ng, gê trªn cïng cña mÆt c¾t th¼ng
®øng tu©n theo sù uèn khóc cña s«ng hay
thung lòng. X: long profile.
2- MÆt c¾t t−¬ng tù mÆt c¾t ®Þa h×nh.
longitudinal resistivity [8668] : ®iÖn trë
suÊt däc.
§iÖn trë suÊt ®o ®−îc khi dßng ®iÖn ch¹y
song song víi mÆt ph©n líp hoÆc ch¹y däc
®−êng ph−¬ng cña c¸c cÊu t¹o ®Þa chÊt.
longitudinal stream [8669] : dßng
thuËn h−íng.
S«ng ngßi hay dßng ch¶y thuËn h−íng, ch¶y
theo ®−êng ph−¬ng cña líp ®¸ n»m d−íi.
longitudinal valley [8670] : thung lòng
thuËn h−íng.
1- Thung lòng phï hîp hay thung lòng
thuËn, ph¸t triÓn däc theo, hoÆc cã cïng h−íng
víi ®−êng ph−¬ng cÊu tróc chung cña líp ®¸
n»m d−íi.
2- Thung lòng dµi, ph¸t triÓn song song víi
ph−¬ng chung cña d·y nói, d·y ®åi hay sèng
nói. Theo nghÜa hiÖn t¹i, thuËt ng÷ ®óng, duy
nhÊt sÏ lµ "n¬i d·y nói hay rÆng nói, ®åi song
song víi ®−êng ph−¬ng".
longitudinal wave [8671] : sãng däc, sãng P.
Lo¹i sãng ®Þa chÊn mµ khi tån t¹i nã c¸c h¹t
vËt chÊt cña m«i tr−êng dao ®éng däc theo
ph−¬ng truyÒn sãng.
longitudinal zonality [8672] : ph©n ®íi däc.
BiÓu hiÖn cÊu t¹o ®íi cña vµnh theo ®−êng
ph−¬ng cña th©n quÆng.
longshore bar [8673] : d¶i ch¾n c¸t däc bê
(ven bê).
D¶i c¸t thÊp, kÐo dµi ®−îc h×nh thµnh do
ho¹t ®éng cña sãng, ë mét kho¶ng c¸ch nµo ®ã
vµ th−êng song song víi bê biÓn; hay bÞ n−íc
triÒu cao lµm ngËp vµ ng¨n c¸ch víi ®−êng bê
biÓn bëi ®Þa hµo hay m¸ng trung gian.
longshore current [8674] : dßng ch¶y ven bê.
longwall mining methods [8675] : ph−¬ng
ph¸p khai th¸c quÆng lß däc.
lonsdaleite [8676] : lonsdaleit.
Kho¸ng vËt ®¸ thiªn th¹ch d¹ng carbon, hÖ
s¸u ph−¬ng, ®ång h×nh víi kim c−¬ng, graphit
vµ chaoit.
Lonsdaleoid dissepiment [8677] : m« bät
kiÓu Lonsdaleia.
M« bät ë San h« Rugosa n»m gi÷a ®Çu
ngoµi cña v¸ch vµ thµnh ngoµi, nh− ë
Lonsdaleia. M« bät kiÓu nµy th−êng lín h¬n
nh÷ng kiÓu kh¸c.
Lonsdaleoid septum [8678] : v¸ch kiÓu
Lonsdaleia.
V¸ch ë æ san h« Rugosa ®¬n thÓ ®Æc tr−ng
bëi sù gi¸n ®o¹n ë phÝa r×a ngoµi cña v¸ch, nh−
ë Lonsdaleia.
loop [8679] : quai tay.
CÊu tróc ®ì (x−¬ng tay) thÓ l−îc cña Tay
cuén do líp vá phô cÊu thµnh, tõ mãc tay v−¬n
ra phÝa tr−íc nh− mét bé m¸y khÐp kÝn, th−êng
d¹ng d¶i, cã hoÆc kh«ng cã v¸ch ®ì tõ thµnh
vá cña m¶nh l−ng.
loop bar [8680] : doi c¸t uèn vßng.
§n: looped bar.
loop lake [8681] : hå b¸n nguyÖt.
§n: oxbow lake.
366
looped bar [8682] : doi c¸t uèn vßng.
D¶i ch¾n uèn cong (h−íng vÒ phÝa ®Êt liÒn
hoÆc phÝa khuÊt giã) cña c¸c ®¶o xa bê ®ang
chÞu t¸c ®éng x©m thùc cña sãng; ®−îc thµnh
t¹o b»ng c¸ch nèi liÒn hai ®Çu mòi ®Êt (hay
c¸t) kÒ nhau thµnh khóc cong l−ìi c©u hay
vµnh khuyªn.
loose [8683] : rêi.
Nãi vÒ c¸t rêi, ®Êt cã ®é chÆt thÊp.
loosening [8684] : hãa rêi.
HiÖn t−îng bong, l¬i láng, rêi r¹c dÇn cña
®Êt ®¸ gÇn bÒ mÆt gi¶m ¸p (vÝ dô, g−¬ng, v¸ch
hÇm, lß) do gi¶i phãng øng suÊt.
lopadolith [8685] : thÓ x©m nhËp cocolit d¹ng
sät.
loparite [8686] : loparit.
Kho¸ng vËt mµu n©u ®Õn ®en:
(Ce,Na,Ca)2(Ti,Nb)2O5, ®−îc thµnh t¹o tõ
perovskit chøa kiÒm vµ ceri.
lopezite [8687] : lopezit.
Kho¸ng vËt mµu ®á cam: K2Cr2O7.
lophophore [8688] : thÓ l−îc.
C¬ quan nu«i sèng con vËt ë Tay cuén vµ
Rªu ®éng vËt, th−êng gåm mét gê thÞt h×nh
trßn hay h×nh mãng ngùa bao quanh miÖng vµ
mang nh÷ng xóc tu nhá dïng ®Ó lïa thøc ¨n
còng nh− chuyÓn dßng n−íc ®Ó thë.
lopolith [8689] : lopolit.
ThÓ x©m nhËp lín, ph©n tÇng, chØnh hîp,
d¹ng ph¼ng-låi hoÆc thÊu kÝnh, h¹t ®Ëu, tròng ë
phÇn gi÷a do sù vâng xuèng cña c¸c tÇng ®¸
n»m d−íi.
lorandite [8690] : lorandit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®á sÆc sì
hoÆc x¸m ch× ®Ëm: Tl As S2.
loranskite [8691] : loranskit.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Y,Ce,Ca,Zr)TaO4 (?).
lorenzenite [8692] : lorenzenit.
Kho¸ng vËt mµu n©u sÉm ®Õn mµu ®en:
Na2Ti2Si2O9. §n: ramsayit.
lorettoite [8693] : loretoit.
Kho¸ng vËt mµu vµng mËt ong: Pb7O6Cl2.
loseyite [8694] : loseyit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng-xanh nh¹t:
(Mn,Zn)7(CO3)2(OH)10.
loss [8695] : hao tæn, tæn thÊt.
§n: loess.
loss of weight [8696] : gi¶m träng l−îng,
mÊt t¶i.
losses of economic mineral [8697] : tæn thÊt
tµi nguyªn kho¸ng, tæn thÊt kho¸ng s¶n, tæn
thÊt tr÷ l−îng kinh tÕ, tæn thÊt kho¸ng s¶n cã
gi¸ trÞ kinh tÕ.
Mét phÇn tr÷ l−îng kinh tÕ (trong c©n ®èi)
kh«ng lÊy (thu) ra ®−îc tõ lßng ®Êt khi khai
th¸c má kho¸ng hoÆc bÞ thÊt tho¸t trong qu¸
tr×nh khai th¸c vµ chÕ biÕn.
lost stream [8698] : dßng mÊt n−íc.
1- S«ng ngßi kh«ng cã n−íc ë vïng khÝ hËu
kh« nãng.
2- S«ng bÞ mÊt n−íc d−íi d¹ng dßng ngÇm
karst (s©u).
Lotharingian [8699] : Lotharing.
BËc ë ch©u ¢u thuéc thèng Jura h¹ (n»m
trªn Sinemur, n»m d−íi Pliensbach). Còng
®−îc so s¸nh víi phÇn trªn bËc Sinemur.
lotharmeyerite [8700] : lotharmeyerit.
Kho¸ng vËt: CaZnMn+3(AsO4)(OH).2H2O.
loudonnite [8701] : ludonit.
Kho¸ng vËt: NaCa5Zr4Si16O40(OH)11.8H2O.
lovdarite [8702] : lovdarit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
(Na,K,Ca)4(Be,Al)2Si6O16.4H2O.
Love wave [8703] : sãng Love (L).
Mét lo¹i sãng mÆt mµ c¸c dao ®éng cña nã
n»m ngang trªn mÆt ®Êt vµ h−íng vu«ng gãc
víi ph−¬ng truyÒn sãng. Sãng nµy ®−îc gäi
theo tªn cña nhµ to¸n häc Anh A.E.H. Love.
lovozerite [8704] : lovozerit.
Kho¸ng vËt: (Na,Ca)3(Zr,Ti)Si6(O,OH)18.
low [8705] : ®åi, gß, thÊp.
§n: law.
low albite [8706] : albit thÊp nhiÖt.
Albit nhiÖt ®é thÊp trong tù nhiªn, æn ®Þnh
d−íi 450oC, gÇn nh− kh«ng cã calci hoÆc kali
trong dung dÞch cøng, cÊu tróc hoµn chØnh.
Ss: high albite.
low and ball [8707] : d¶i ch¾n song song víi
bê biÓn.
Tªn gäi cã tÝnh chÊt m« t¶ ®Ó chØ d¶i ch¾n
däc bê biÓn (ball) vµ ng¨n c¸ch bëi ®Þa hµo kÐo
dµi (low), song song víi bê biÓn.
low angle cross bedding [8708] : ph©n líp
xiªn gãc nhá.
C¸c líp xiªn chÐo t¹o gãc nhá h¬n 20o.
low angle fault [8709] : ®øt g·y tho¶i.
§øt g·y víi gãc dèc mÆt tr−ît nhá h¬n hoÆc
b»ng 45o.
low grade [8710] : quÆng nghÌo chÊt
l−îng thÊp.
low marsh [8711] : ®Çm lÇy thÊp.
BÒ mÆt (®Êt) ph¼ng, tr¬ träi, h−íng ra biÓn
cã thÓ bÞ n−íc thñy triÒu ngËp trong kú
367
triÒu lªn.
low quartz [8712] : th¹ch anh thÊp nhiÖt.
Th¹ch anh nhiÖt ®é thÊp, ®Æc biÖt th¹ch anh
alpha.
low rank metamorphism [8713] : biÕn chÊt
bËc thÊp.
Qu¸ tr×nh biÕn chÊt hoµn thµnh trong ®iÒu
kiÖn nhiÖt ®é, ¸p suÊt thÊp ®Õn trung b×nh.
low tide delta [8714] : ch©u thæ ®íi triÒu thÊp.
Ch©u thæ (h×nh tam gi¸c) ®−îc thµnh t¹o t¹o
bËc do dßng ch¶y tõ bê biÓn tíi b·i thñy triÒu.
Ch©u thæ triÒu thÊp th−êng liªn kÕt víi c¸c
r·nh vµ dùa vµo c¸c r·nh lín.
low tide platform [8715] : nÒn ®íi triÒu thÊp.
§n: solution platform.
low tide terrance [8716] : ®Þa h×nh ®íi
triÒu thÊp.
§íi bê biÓn gÇn nh− n»m ngang vµ gÇn
®−êng n−íc triÒu thÊp.
low velocity correction [8717] : hiÖu chØnh
líp tèc ®é nhá.
PhÐp hiÖu chØnh dïng trong ®Þa chÊn th¨m
dß ®Ó lo¹i trõ ¶nh h−ëng kÐo dµi thêi gian
truyÒn sãng ®Þa chÊn, khi nã ®i qua líp tèc
®é nhá.
low velocity layer [8718] : líp tèc ®é nhá.
Líp ®Þa chÊn n»m s¸t mÆt ®Êt, th−êng trïng
víi líp phong hãa bë rêi cã chiÒu dµy vµi chôc
mÐt. Líp nµy cã tèc ®é truyÒn sãng ®Þa chÊn
nhá h¬n 1000-1200m/s vµ hÊp thô sãng m¹nh.
low velocity zone [8719] : ®íi tèc ®é thÊp.
§íi n»m trong manti th−îng, ë chiÒu s©u tõ
60-250km, cã tèc ®é truyÒn sãng ®Þa chÊn nhá
h¬n tèc ®é truyÒn sãng cña phÇn trªn cïng cña
manti kho¶ng 6%.
low water [8720] : møc n−íc rßng, n−íc kiÖt.
1- Mùc n−íc biÓn thÊp nhÊt khi triÒu xuèng.
2- Mùc n−íc ë møc thÊp nhÊt cña s«ng, hå
trong mïa kh«.
loweite [8721] : loweit.
§n: loeweite.
lower Carboniferous [8722] : Carbon h¹.
T−¬ng ®−¬ng víi Mississipi.
lower crustal layer [8723] : líp vá d−íi.
Líp Conrad.
lower hemisphere projection [8724] : phÐp
chiÕu lËp thÓ b¸n cÇu d−íi.
X: hemispherical stereographic projection.
lower plate [8725] : c¸nh d−íi.
C¸nh n»m d−íi cña ®øt g·y. C¸nh n»m.
Lower Silurian [8726] : Silur h¹.
C¸ch gäi tr−íc ®©y cña Ordovic.
Lower Volgian [8727] : Volga h¹.
BËc ë ch©u ¢u. Jura th−îng (n»m trªn
Kimmeridgi, n»m d−íi Volga th−îng).
lowland [8728] : miÒn ®Êt thÊp; d¶i ®Êt thÊp,
hÑp däc bê s«ng.
lowstand [8729] : møc thÊp.
Kho¶ng thêi gian trong mét hay nhiÒu chu
kú thay ®æi mùc n−íc biÓn khi mùc n−íc thÊp
h¬n gê thÒm.
loxoclase [8730] : orthoclas natri.
Lo¹i orthoclass chøa natri: (K,Na)AlSi3O8,
mµu xanh, chøa bao thÓ nhá lo¹i diopsid. Lo¹t
loxoclas cã thµnh phÇn tõ Or1Ab1 tíi Or1Ab4
víi K2O tõ 4-7%.
L-tectonite [8731] : L-tectonit.
§iÓn h×nh bëi sù cã mÆt cña cÊu t¹o ®−êng,
tuyÕn nh− sù kÐo dµi cña c¸c h¹t cuéi trong
cuéi kÕt.
lubricated platens [8732] : thít, nÐn b«i tr¬n.
§Üa, bµn nÐn ®−îc b«i tr¬n, ®Ó gi¶m hiÖu
øng ma s¸t ë hai ®Çu mÉu thÝ nghiÖm.
Lucinoid [8733] : kiÓu r¨ng Lucina.
Nãi vÒ kiÓu bé r¨ng thuéc lo¹i r¨ng kh¸c ë
Th©n mÒm hai m¶nh cã hai r¨ng chÝnh ë mçi
m¶nh, r¨ng tr−íc ë m¶nh tr¸i n»m ë chÝnh
gi÷a, phÝa sau ®Ønh.
luddenite [8734] : ludenit.
Kho¸ng vËt: Cu2Pb2Si5O14.14H2O.
Ludian [8735] : Lud.
BËc ë ch©u ¢u. PhÇn cao nhÊt cña Eocen
(n»m trªn Baton, n»m d−íi Tongri cña
Oligocen).
ludlamite [8736] : ludlamit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh:
(Fe,Mg,Mn)3(PO4)2.4H2O.
ludlockite [8737] : ludlockit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng: (Fe,Pb)As2O6.
Ludlovian [8738] : Ludlovi.
BËc do Murchison (1883) x¸c lËp theo tªn
®Þa ph−¬ng Ludlov ë Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, Silur th−îng (n»m trªn Wenlock,
n»m d−íi Gedin cña Devon).
ludwigite [8739] : ludwigit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu xanh-®en nh¹t:
(Mg,Fe+2)2Fe+3BO5, ®ång h×nh víi vonsenit.
§n: magnesioludwigite.
lueneburgite [8740] : lueneburgit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu:
Mg3B2(PO4)2(OH)6.5H2O.
lueshite [8741] : lueshit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: NaNbO3, cã cÊu tróc
kiÓu perovskit vµ ®ång h×nh víi natroniobit.
368
§n: igdloite.
luetheite [8742] : luetheit.
Kho¸ng vËt chøa nh«m t−¬ng tù víi
chenevixit: Cu2 Al2(AsO4)2(OH)4.H2O.
Lugeon tests [8743] : thÝ nghiÖm Lugeon.
ThÝ nghiÖm b¬m hót, Ðp n−íc lç khoan, ®Ó
x¸c ®Þnh c¸c ®Æc ®iÓm thÈm thÊu, kh¶ n¨ng, ®é
chøa n−íc cña ®Êt ®¸. X: pumping tests.
Luisian [8744] : Luis.
BËc ë B¾c Mü. Miocen (n»m trªn Relizi,
n»m d−íi Mohn).
lujavrite [8745] : lujavrit.
Syenit-nephelin chøa eudialit; kiÕn tróc
trachit gåm c¸c tinh thÓ feldspar song song vµ
gi÷a chóng lµ c¸c h¹t nephelin, c¸c tinh thÓ
h×nh kim acmit.
lump ore [8746] : quÆng côc.
lunabase [8747] : lunabas.
§¸ cña bÒ MÆt tr¨ng, sÉm mµu, thµnh
phÇn mafic.
lunar crater [8748] : miÖng nói löa trªn
MÆt tr¨ng.
X: crater.
lunarite [8749] : lunarit.
C¸c ®¸ ph©n bè trªn bÒ mÆt cao nguyªn cña
mÆt tr¨ng, khi ph¶n x¹ cho t«n mµu s¸ng.
lunate bar [8750] : d¶i ch¾n cong l−ìi liÒm.
D¶i ch¾n cã d¹ng MÆt tr¨ng l−ìi liÒm
th−êng thÊy gi÷a c¸c ®¶o ch¾n, ë lèi vµo c¶ng
hay ë cöa s«ng.
lundyite [8751] : lundyit.
Granit hoÆc syenit th¹ch anh ®Æc tr−ng bëi
kiÕn tróc orthophyr cã hµm l−îng t¨ng cao cña
kho¸ng vËt kiÒm vµ kataphorit amphibol (ThuËt
ng÷ kh«ng nªn dïng).
lunette [8752] : ®åi, nói cong l−ìi liÒm (h×nh
tr¨ng khuyÕt).
ô ®Êt hay ®åi hoÆc nói cã d¹ng cong l−ìi
liÒm hay vÇng tr¨ng khuyÕt, Ýt khi cao tíi 6-9
m. cã thµnh phÇn lµ sÐt pha hay bét, tiÕp gi¸p
víi bê ch¾n giã.
lunokite [8753] : lunokit.
Kho¸ng vËt:
(Mn,Ca)(Mg,Fe,Mn)Al(PO4)2(OH).4H2O
chøa Mn t−¬ng tù segelerit vµ overit.
lunula [8754] : vÕt l−ìi liÒm.
Nh÷ng vÕt h×nh l−ìi liÒm trªn ®íi t¨ng
tr−ëng xo¾n ë mét sè Ch©n bông, do l−îng gia
t¨ng vá t¹o nªn.
lunule [8755] : mÆt b¸n nguyÖt.
Mét diÖn nhá ph¼ng hoÆc h¬i cong, th−êng
h×nh b¸n nguyÖt, n»m tr−íc ®Ønh, phÝa ngoµi
cña m¶nh vá nhiÒu lo¹i th©n mÒm hai m¶nh,
ph©n biÖt víi phÇn cßn l¹i cña m¶nh vá bëi mét
gãc cña m¶nh; mét lç th«ng ë vá CÇu gai ®i tõ
mÆt ®èi miÖng qua mÆt miÖng ë mét ®−êng
nh©n tia chÝnh hoÆc xen tia.
luscladite [8756] : luscladit.
Theralit olivin hoÆc esexit cã kiÕn tróc
hyperit vµ ®Æc tr−ng sù cã mÆt cña biotit,
olivin, v¾ng mÆt hornblend. Feldspar kali t¹o
riÒm ph¶n øng quanh plagioclas. Nephelin
kh«ng nhiÒu vµ lÊp ®Çy kÏ hë (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
Lusitanian [8757] : Lusitan.
BËc cña Jurta th−îng ë ch©u ¢u, t−¬ng øng
víi mét bé phËn cña Oxford vµ Kimmeridg cña
thêi ®Þa tÇng, còng cã t¸c gi¶ xem lµ mét bËc
riªng biÖt ë gi÷a hai bËc trªn.
lusitanite [8758] : lusitanit.
1- §¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i IUGS cã
Q<5 hoÆc F<10, P/(A+P) < 10 vµ M = 45-75;
2- Sienit albit sÉm mµu, chøa ribeckit,
acmit, feldspar kiÒm vµ Ýt th¹ch anh.
lusungite [8759] : lusungit.
Kho¸ng vËt khèi t¸m mÆt thoi:
(Sr,Pb)Fe3(PO4)2(OH)5.H2O.
lutalite [8760] : lutalit.
Nephelinit leucit cã thñy tinh hoÆc leucitit
olivin cã h¬n 50% kho¸ng vËt mµu vµ cã tØ lÖ
Na/K cao h¬n hÇu hÕt c¸c lo¹i leucitit olivin.
Lutetian [8761] : Lutet.
BËc do Lapparent (1883) x¸c lËp theo ®Þa
danh Lulet ë ngo¹i « Paris, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, Eocen (n»m trªn Ypres, n»m
d−íi Priabon).
lutetium [8762] : luteti (Lu).
Nguyªn tè hãa häc sè 71, nguyªn tö l−îng
174,9671; tû träng 9,841 g/cm3, thuéc nhãm
kim lo¹i nÆng, ®Êt hiÕm, lithophil. Cã 1 ®ång
vÞ bÒn vµ 48 kh«ng bÒn. Hµm l−îng Lu trong
c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 0,27; siªu
mafic 0,04; gabro-basalt 0.5; granit granodiorit
0,7; ®¸ phiÕn 0,6; trong ®Êt 0,5. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS. §−îc sö dông trong ngµnh
siªu dÉn, xóc t¸c.
369
lutetium hafnium age method [8763] :
ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi lutexi-hafni.
Ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi dùa trªn sù ph©n r·
phãng x¹ cña lutexi-176 (cã nöa chu kú ph©n
r· kho¶ng 2,2 x 1010 n¨m) thµnh hafni-176. Cã
thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p trong mét sè ®iÒu
kiÖn thuËn lîi ®Ó ®Þnh tuæi kho¸ng vËt chøa
®Êt hiÕm.
luxullianite [8764] : luxulianit.
Granit ®Æc tr−ng bëi c¸c ban tinh feldspar
natri vµ th¹ch anh víi c¸c bã tinh thÓ turmalin
h×nh kim trªn nÒn gåm th¹ch anh, turmalin,
feldspar kiÒm, mica n©u vµ casiterit.
LW [8765] : møc n−íc rßng, n−íc kiÖt.
ViÕt t¾t cña low water . X: low water.
lydian stone [8766] : ®¸ lydian, ®¸ thö.
Mét d¹ng cña jasper, cÊu t¹o khèi, cùc mÞn,
mµu nhung hoÆc x¸m ®en. §n: lydite.
lydite [8767] : ®¸ lydian, ®¸ thö.
X: lydian stone.
lynchet [8768] : bê tÝch tô hçn hîp.
Bê ®Êt tÝch tô d−íi ch©n ®åi cña c¸nh ®ång
cæ bÞ xÎ r·nh nh− lµ thæ nh−ìng x¸o trén
chuyÓn dÞch theo s−ên d−íi t¸c dông cña träng
lùc.
lysimeter [8769] : lysimet.
B×nh hoÆc thïng chøa n−íc ®−îc ®Æt trong
®Êt ®Ó ®o l−îng n−íc thÊm xuèng ®Êt th«ng
qua líp thæ nh−ìng vµ l−îng bèc tho¸t h¬i.
lysocline [8770] : lysoclin.
Mùc, ®é s©u biÓn hay ®¹i d−¬ng mµ t¹i ®ã,
tû lÖ hßa tan cña carbonat calci v−ît qu¸ tû lÖ
hãa hîp cña trÇm tÝch vµ kÕt tña.
 M [8771] : kÝ hiÖu M.
Trong ph©n lo¹i IUGS lµ kÝ hiÖu cho c¸c
kho¸ng vËt mafic vµ c¸c kho¸ng vËt liªn quan
(mica, amphibol, pyroxen, olivin, kho¸ng vËt
kh«ng thÊu quang, epidot, granat, carbonat).
Ma [8772] : hµng triÖu n¨m vÒ tr−íc.
C¸ch ®©y hµng triÖu n¨m vÒ tr−íc, viÕt t¾t
cña ch÷ Millions of years before the present.
maar [8773] : nói löa d¹ng khiªn.
MiÖng nói löa réng, ®Þa h×nh thÊp, t¹o thµnh
bëi c¸c phun næ phøc t¹p, bao quanh bëi c¸c
vßng, chuçi miÖng nói löa kh¸c, cã thÓ
chøa n−íc.
Maastrichtian [8774] : Maastrichti.
§n: Maestrichtian.
macadam [8775] : ®¸ macadam.
§¸ ®−îc sö dông ®Ó lµm ®−êng.
macallisterite [8776] : macalisterit.
Kho¸ng vËt: Mg2B12O20.15H2O.
macaluba [8777] : nói löa bïn.
Nói löa bïn, lÊy theo tªn ®Þa ph−¬ng
Malacuba, ®¶o Silicy, Italia.
macdonaldite [8778] : macdonaldit.
Kho¸ng vËt: BaCa4Si15O35.11H2O.
macedonite [8779] : macedonit.
1- §¸ h¹t mÞn gièng nh− trachyt hoÆc
trachytandesit gåm orthoclas, plagioclas axid,
biotit, olivin, hiÕm h¬n lµ 2 pyroxen. ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng.
2- Kho¸ng vËt: PbTiO3.
macfallite [8780] : macfalit.
Kho¸ng vËt nhãm epidot :
Ca2(Mn+3,Al)3(OH)3[SiO4][Si2O7].
macgovernite [8781] : macgovernit.
Kho¸ng vËt: (Mn,Mg,Zn)15As2 Si2O17(OH)14.
machatschkiite [8782] : machatschkit.
Kho¸ng vËt: Ca3(AsO4)2.9H2O.
mackayite [8783] : mackayit.
370
Kho¸ng vËt mµu xanh: FeTe2O5(OH) (?).
mackelveyite [8784] : mackelveyit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-®en hoÆc ®en:
Na2Ba4Ca(Y,U)2(CO3)9.5H2O.
mackinawite [8785] : mackinawit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: (Fe,Ni)14S, s¶n
phÈm phong hãa cña m¹ch chøa s¾t.
§n: kansite.
mackinstryite [8786] : mackinstryit.
Kho¸ng vËt: (Ag,Cu)2 S.
maconite [8787] : maconit.
§n: vermiculite.
macphersonite [8788] : macphersonit.
Kho¸ng vËt: Pb4(SO4)(CO3)2(OH)2, ®ång h×nh
víi susanit vµ leadhilit.
macquartite [8789] : macquartit.
Kho¸ng vËt: Pb3Cu(CrO4)SiO3(OH)4.2H2O.
macro [8790] : macro.
TiÕp ®Çu ng÷ cã nghÜa lín, vÜ ®¹i.
macroclimate [8791] : ®¹i khÝ hËu.
§¹i khÝ hËu toµn vïng hay mét n−íc.
macroconch [8792] : vá lín.
Vá tr−ëng thµnh cña Ch©n ®Çu cã phßng, vÒ
mäi mÆt gièng c¸c vá nhá h¬n trong cïng quÇn
thÓ hãa th¹ch, ngo¹i trõ kÝch thuíc vµ c¸c biÕn
®æi ®Æc biÖt ë miÖng. HiÖn nay, c¸c vá lín nãi
chung ®−îc coi lµ thuéc c¸c con c¸i, trong khi
tr−íc ®©y ®· ®−îc xÕp vµo c¸c loµi kh¸c nhau,
cã khi xÕp vµo c¶ c¸c gièng kh¸c nhau.
macrocrystalline [8793] : kÕt tinh h¹t lín.
KiÕn tróc cña ®¸ gåm c¸c tinh thÓ lín tíi
møc cã thÓ ph©n biÖt b»ng m¾t th−êng hoÆc kÝnh
lóp. Còng cã thÓ dïng ®Ó chØ ®¸ cã kiÕn tróc h¹t
lín. ThuËt ng÷ nµy ®Ó chØ kiÕn tróc cña mét lo¹i
®¸ trÇm tÝch t¸i kÕt tinh cã tinh thÓ lín h¬n
0,75mm vµ dïng cho kiÕn tróc cña ®¸ trÇm tÝch
carbonat cã tinh thÓ lín h¬n 1,0mm.
§n: megacrystalline; eucrystalline; macro-
meritic; phaneritic.
macrodome [8794] : tinh thÓ bèn mÆt l¨ng
trô thoi.
Lµ mét d¹ng tinh thÓ cã hai hoÆc bèn mÆt
song song víi trôc dµi trong hÖ trùc thoi.
Macrodome lµ l¨ng trô thoi bèn mÆt thuéc hÖ
trôc thoi.
macrofauna [8795] : hÖ ®éng vËt lín.
1- HÖ ®éng vËt hãa th¹ch hoÆc ®ang sèng ®ñ
lín ®Ó nh×n thÊy ®−îc b»ng m¾t th−êng.
2- Mét thuËt ng÷ cò chØ nh÷ng ®éng vËt gi÷
nh÷ng ®Æc tÝnh ®ång nhÊt ë mét diÖn réng, mét
nhãm ®éng vËt lín hoÆc phæ biÕn réng r·i.
§n: megafauna.
macroflora [8796] : ®¹i thùc vËt, thùc vËt lín.
§n: megaflora.
macrofossil [8797] : hãa th¹ch lín.
Mét hãa th¹ch cì lín ®ñ ®Ó nghiªn cøu ®−îc
mµ kh«ng cÇn nhê vµo kÝnh hiÓn vi.
§n: megafossil.
macrolithology [8798] : th¹ch luËn vÜ m«.
§¸ nghiªn cøu ®−îc coi lµ mét phÇn cña cét
®Þa tÇng trong khu vùc nhÊt ®Þnh; th−êng lµ tÝnh
chÊt chung cña mçi lo¹i ®¸. Ss: microlithology.
macromeritic [8799] :
§n: macrocrystalline; phaneritic.
macronutrient elements [8800] : ®a chÊt dinh
d−ìng, nguyªn tè dinh d−ìng ®a l−îng.
Nguyªn tè hãa häc cÇn cho sù sèng cña con
ng−êi vµ sinh vËt víi l−îng lín nh− Ca, Na, K,
Mg, S, C, P, v.v.
macropore [8801] : lç hæng lín.
Lç hæng to kh«ng chøa n−íc mao dÉn ®−îc.
macroporphyritic [8802] : macroporphyrit.
§n: megaphyric.
macrorelief [8803] : ®¹i ®Þa h×nh.
§¹i ®Þa h×nh, thuËt ng÷ chung ®Ó chØ ®Æc tÝnh
nhÊp nh« cña bÒ mÆt khi cÇn thiÕt ph¶i ph©n biÖt
víi "micirelief" (vi ®Þa h×nh).
macroscopic analysis [8804]: ph©n tÝch vÜ m«.
macroseism [8805] : sãng ®éng ®Êt.
Sãng ®Þa chÊn do ®éng ®Êt t¹o ra.
macrospore [8806] : ®¹i bµo tö, bµo tö c¸i.
§n: megaspore.
macula [8807] : tói magma côc bé.
Mét tói magma h×nh thµnh do sù nÊu ch¶y ®¸
phiÕn vµ ho¹t ®éng nh− mét kiÓu buång magma.
maculose [8808] : ®¸ phiÕn sÇn ®èm.
§¸ biÕn chÊt tiÕp xóc cã cÊu t¹o phiÕn vµ
sÇn, ®èm.
made ground [8809] : ®Êt ®¾p, ®Êt san lÊp.
made land [8810] : ®Êt nh©n t¹o.
371
§Êt nh©n t¹o, do ng−êi ®¾p nªn, th−êng däc
theo ®−êng bê.
made up ground [8811] : nÒn ®Êt ®¾p, nÒn
®Êt m−în.
NÒn ®Êt ®−îc lÊp b»ng c¸c vËt liÖu ®µo ra
hoÆc c¸c chÊt th¶i. Kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña lo¹i
®Êt nµy th−êng rÊt thÊp.
madeirite [8812] : madeirit.
Gabro cã cÊu tróc porphyr, gåm chñ yÕu c¸c
ban tinh lín augit, olivin trªn mét Ýt nÒn h¹t mÞn
gåm vi kim plagioclas, calcit thø sinh vµ
magnetit. ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng.
madocite [8813] : madocit.
Kho¸ng vËt: Pb17(Sb,As)16O41.
madupite [8814] : madupit.
§¸ phun trµo thuéc nhãm lamproit gåm c¸c
ban tinh phlogopit, pyroxen xiªn vµ perovkit
trªn nÒn thñy tinh mµu n©u gåm leucit vµ
nephelin. ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng.
maelstrom [8815] : dßng cuén xo¸y, dßng
cuång l−u ®¹i d−¬ng.
Dßng ch¶y nhanh, cuén xo¸y cã tÝnh ph¸
hñy, ®−îc h×nh thµnh do sù kÕt hîp sãng lín vµ
dßng thñy triÒu m¹nh. VÝ dô: dßng ch¶y ë phÝa
nam Na uy.
maenaite [8816] : maeneit, trachyt biÕn ®æi.
Bostonit chøa plagioclas, x©m nhËp s©u võa,
giµu calci h¬n vµ nghÌo kali h¬n bostonit b×nh
th−êng.
Maestrichtian [8817] : Maestrichti.
BËc do Dumont (1849) x¸c lËp theo ®Þa danh
Maastricht ë Hµ Lan, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, Creta th−îng (n»m trªn Campan, n»m
d−íi Dan cña §Ö Tam). Th−êng viÕt: Maas-
trichtian.
mafelsic [8818] : mafelsic.
§¸ magma trong ®ã c¸c kho¸ng vËt mµu vµ
felsic gÇn b»ng nhau.
mafic [8819] : mafic.
1- §¸ magma gåm chñ yÕu c¸c kho¸ng vËt
sÉm mµu chøa s¾t, magnesi.
2- C¸c kho¸ng vËt sÉm mµu chøa s¾t,
magnesi.
mafic index [8820] : chØ sè mafic (viÕt t¾t
MI).
Th«ng sè hãa häc cña ®¸ magma x¸c ®Þnh
b»ng (FeO+Fe2O3).100/(MgO+FeO+Fe2O3).
mafite [8821] : mafit.
1- Kho¸ng vËt nhãm ®¸ mafic.
2- §¸ alphanit mµu tèi.
mafraite [8822] : mafrait.
Theralit x©m nhËp s©u võa chøa labradorit
víi riÒm feldspar kiÒm, pyroxen, magnetit,
hornblend tha h×nh, vµ kh«ng cã nephelin
modal, mÆc dï nephelin xuÊt hiÖn trong kho¸ng
vËt tiªu chuÈn. ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng.
mafurite [8823] : mafurit.
Mét d¹ng cña leucitit olivin trong ®ã kalsilit
cã mÆt thay cho leucit. ThuËt ng÷ kh«ng
nªn dïng.
magadite [8824] : magadit.
Kho¸ng vËt: NaSi7O13(OH)3.4H2O, t×m thÊy
trong trÇm tÝch hå ë Magadi, Kenya.
magazine mining [8825] : khai th¸c b»ng
lß chî.
magbasite [8826] : magbasit.
Kho¸ng vËt: KBa(Al,Sc)(Mg,Fe+2)6 Si6O22 F2.
maghagendorfite [8827] : maghagendorfit.
Kho¸ng vËt: NaMn(Mg,Fe+2,Fe+3)3(PO4)3.
maghemite [8828] : maghemit.
Kho¸ng vËt tõ tÝnh m¹nh cña lo¹t magnetit
trong nhãm spinel: γFe2O3, ®ång h×nh víi
hematit.
§n: oxymagnite.
magma [8829] : magma.
VËt chÊt t¹o ®¸ linh ®éng, h×nh thµnh trong
Tr¸i ®Êt, cã kh¶ n¨ng x©m nhËp hoÆc phun trµo,
t¹o thµnh c¸c ®¸ magma th«ng qua sù cè kÕt vµ
c¸c qu¸ tr×nh liªn quan. Nã cã thÓ chøa hoÆc
kh«ng chøa pha cøng l¬ löng (tinh thÓ hoÆc
m¶nh ®¸) hoÆc pha khÝ.
magma basalt [8830] : basalt.
§¸ gièng nh− limbugit. Basalt kiÕn tróc
porphyr, chøa thñy tinh.
magma blister [8831] : tói magma.
Tói magma ®· ®−îc ®−a lªn phÇn trªn cña
th¹ch quyÓn.
magma chamber [8832] : buång magma.
Buång magma ph©n bè ë phÇn n«ng cña
th¹ch quyÓn (tõ vµi ®Õn 10 km). Tõ ®ã, vËt liÖu
nói löa ®−îc ph©n t¸ch ra. Magma ®−îc dÞch
chuyÓn lªn phÇn trªn cña vá Tr¸i ®Êt tõ mét
nguån nµo ®ã.
magma column [8833] : cét magma.
§n: lava column.
magma province [8834] : tØnh magma.
§n: petrographic province.
magma reservoir [8835] : bÓ magma.
§n: magma chamber.
magmagranite [8836] : granit kÕt tinh tõ
magma.
magmatic [8837]:magma, t¹o thµnh tõ magma.
magmatic arc [8838] : cung magma.
§n: volcanic arc.
372
magmatic assimilation [8839] : ®ång hãa
magma.
§n: assimilation.
magmatic complex [8840] : phøc hÖ magma.
TËp hîp c¸c ®¸ magma kh¸c nhau, nh−ng cã
cïng mét nguån gèc, gÇn gòi vÒ tuæi vµ ®iÒu
kiÖn thµnh t¹o.
magmatic corrosion [8841]:gÆm mßn magma.
§n: corrosion.
magmatic deposit [8842 : má nguån gèc
magma.
§n: magmatic ore deposit.
magmatic differentiation [8843] :
§n: differentiation.
magmatic dissolution [8844]: hßa tan magma.
Sù hßa tan c¸c ®¸ v©y quanh vµo magma.
magmatic emanation [8845]: bèc h¬i magma.
TËp hîp khÝ vµ dung dÞch t¸ch tõ magma nh−
n−íc, dung dÞch pegmatit, nhiÖt dÞch.
magmatic evolution [8846] : tiÕn hãa magma.
Sù thay ®æi liªn tôc trong thµnh phÇn cña
magma, lµ kÕt qu¶ cña sù ph©n dÞ magma, ®ång
ho¸, hçn nhiÔm.
magmatic ore deposit [8847] : má nguån gèc
magma.
Má quÆng ®−îc h×nh thµnh bëi sù ph©n tô
(segregation) cña magma, nh×n chung má n»m
trong ®¸ mafic vµ c¸c thÓ x©m nhËp d¹ng líp, vÝ
dô nh− c¸c tinh thÓ oxid kim lo¹i, hoÆc tõ sù dÞ
nhËp cña dung dÞch sulfur. §n: magmatic
segregation deposit; magmatic deposit.
magmatic pyrite [8848] : pyrotit.
magmatic segregation [8849]:ph©n tô magma.
Sù tËp trung cña mét hay nhiÒu lo¹i kho¸ng
vËt trong nh÷ng phÇn nhÊt ®Þnh cña magma diÔn
ra trong qu¸ tr×nh nguéi l¹nh vµ ph©n dÞ kÕt tinh
cña má quÆng ®· ®−îc thµnh t¹o theo ph−¬ng
thøc ®ã (vÝ dô má quÆng nguån gèc magma).
§n: differentiation.
magmatic segregation deposit [8850] : má
quÆng nguån gèc magma.
§n: magmatic ore deposit.
magmatic solution [8851]: dung dÞch magma.
§n: magmatic dissolution.
magmatic stoping [8852] : th¸o dì magma.
Qu¸ tr×nh th¸o dì vµ c¾t khoÐt c¸c ®¸ v©y
quanh b»ng sù x©m nhËp hoÆc thay thÕ magma,
lµm chóng ch×m xuèng lß magma hoÆc bÞ
x©m nhiÔm.
magmatic water [8853] : n−íc magma, n−íc
nguyªn sinh.
N−íc chøa trong magma hoÆc ph©n t¸ch ra tõ
magma. §n: juvenile water.
magmation [8854] : magma hãa.
Qu¸ tr×nh biÕn ®æi c¸c ®¸ thµnh magma.
magmatism [8855] : ho¹t ®éng magma, thuyÕt
magma.
1- Sù ph¸t triÓn, vËn ®éng vµ ®«ng cøng
magma ®Ó t¹o thµnh ®¸ magma.
2- ThuyÕt cho r»ng c¸c ®¸ granit chØ t¹o
thµnh tõ kÕt tinh magma.
magmatist [8856] : ng−êi theo thuyÕt magma.
magmatite [8857]:c¸c ®¸ t¹o thµnh tõ magma.
magmosphere [8858] : háa quyÓn.
§n: pyrosphere.
magnesia alum [8859] : phÌn magnesi.
Pickeringit lµ kho¸ng vËt:
MgAl2(SO4)4.22H2O.
magnesia mica [8860] : mica magnesi.
§n: phlogopite, biotite.
magnesian calcite [8861] : calcit magnesi.
D¹ng kh¸c cña calcit: (Ca,Mg)CO3. Trong
dung dÞch cøng, ion Mg thay thÕ ion Ca trong
kiÕn tróc calcit. Tõ ®ã h×nh thµnh hai lo¹i calcit
kh¸c nhau tïy theo møc ®é thay thÕ cña Mg vµ
Ca: §ã lµ lo¹i magnesi calcit cã hµm l−îng
magnesi thÊp (<4% MgCO3), h×nh d¹ng cña nã
nãi chung gièng calcit. Lo¹i magnesi calcit cã
hµm l−îng magnesi cao (4-10% MgCO3) tiÕn
dÇn ®Õn dolomit. §n: magnesium calcite.
magnesian dolomite [8862]: dolomit magnesi.
§¸ dolomit cã nhiÒu magnesi.
magnesian limestone [8863] : ®¸ v«i magnesi.
§¸ v«i cã chøa magnesi, ®Æc biÖt ®¸ v«i cã
tíi 90% calcit vµ Ýt h¬n 10% dolomit, MgO 1,1-
2,1% vµ carbonat magnesi kho¶ng 2,3-4,4%,
hoÆc ®¸ v«i cã tû sè Ca/Mg b»ng 60-105, hoÆc
®¸ v«i cã chøa 5-15% carbonat magnesi nh−ng
kh«ng thÊy cã dolomit. §n: dolomitic dolostone.
magnesian marble [8864] : ®¸ hoa magnesi.
Mét kiÓu ®¸ v«i magnesi bÞ biÕn chÊt cã
kho¶ng <15% lµ dolomit.
magnesian spar [8865] : spat magnesi.
§n: dolomite.
magnesioarfvedsonite [8866] : arfvedsonit
magnesi.
Kho¸ng vËt nhãm amphibol :
(Na,Ca)3(Mg,Fe,Al)5(Si,Al)8O22(OH, F)2.
magnesioaxinite [8867] : axinit magnesi.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Ca2MgAl2B Si4O15(OH).
magnesiochromite [8868] : cromit magnesi.
1- Kho¸ng vËt nhãm spinel :
(Mg,Fe)(Cr,Al)2O4, ®ång h×nh víi cromit.
373
§n: magnochromite.
2- Picrocromit.
magnesiocopiapite [8869] : copiapit magnesi.
Kho¸ng vËt nhãm copiapit :
MgFe4(SO4)6(OH)2.20H2O, lµ lo¹i copiapit
giµu magnesi.
magnesioferrite [8870] : s¾t magnesi.
Kho¸ng vËt nhãm spinel: (Mg,Fe)Fe2O4, lµ
lo¹i cã tõ tÝnh m¹nh vµ th−êng mµu ®en.
magnesioludwigite [8871] : ludwigit magnesi.
§n: ludwigite.
magnesioriebeckite [8872]:riebeckit magnesi.
Kho¸ng vËt nhãm amphibol:
Na2 (Mg, Fe+2, Fe+3) Si8O22 (OH)2.
magnesite [8873] : magnesit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn x¸m nh¹t, vµng
hoÆc n©u: MgCO3, ®ång h×nh víi siderit.
Magnesit cã d¹ng khèi hoÆc m¹ch, thµnh t¹o do
sù biÕn ®æi cña dolomit hoÆc cña ®¸ giµu silicat
magnesi. Magnesit dïng lµm vËt liÖu chÞu löa vµ
®Ó lÊy oxid magnesi. §n: giobertite.
magnesium [8874] : magnesi (Mg).
Nguyªn tè hãa häc sè 12, nguyªn tö l−îng
24,3050; tû träng 1,738 g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nhÑ, kiÒm, lithophil. Cã 3 ®ång vÞ bÒn vµ 12
kh«ng bÒn. Hµm l−îng Mg trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 13.510; siªu mafic 208.000;
gabro-basalt 46.000; granit granodiorit 5.000;
®¸ phiÕn 16.000; trong ®Êt 9.000; trong n−íc ®¹i
d−¬ng 1290 mg/l; trong n−íc s«ng suèi 4,1
mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ c¸c oxid vµ
hydroxid (nh− peridase MgO, spinel MgAl2O4,
brucite Mg(OH)2); c¸c silicat (nh− forsterit
Mg2SiO4, pyrope Mg2Al2(SiO4)3, enstatit
Mg3Si2O6, tremolit Ca2Mg5(Si8O22)(OH)2,
phlogopit KMg3Si3Al10 (OH)2); carbonat [nh−
magnesit MgCO3, dolomit (Ca,Mg)CO3]; c¸c
sulfat (nh− kieserit MgSO4.H2O); c¸c phosphat
vµ acsenat. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: XRF, ICP-
AES. §−îc sö dông trong ngµnh luyÖn kim,
ph©n bãn, g¹ch chÞu löa, xi m¨ng ®Æc biÖt.
magnesium astrophyllite [8875] : astrophylit
magnesi.
Kho¸ng vËt nhãm astrophylit :
(K,Na)4(Fe,Mg,Mn)7Ti2Si8O24(O,OH,F)7.
magnesium calcite [8876] : calcit magnesi.
§n: magnesian calcite.
magnesium chlorophoenicite [8877] : cloro-
phoenicit magnesi.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Mg,Mn)5(AsS4)(OH)7, ®ång cÊu tróc víi
clorophoenicit.
 magnesium front [8878] : front magnesi.
§n: basic front.
magnesium zippeite [8879] : zipeit magnesi.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
Mg2(UO2)6(SO4)3 (OH)10.16H2O.
magnetic basement [8880] : mãng tõ.
BÒ mÆt ®Þa chÊt gåm c¸c ®¸ cã tõ tÝnh cao,
tån t¹i trªn mét diÖn tÝch lín (hµng v¹n km2) bÞ
phñ bëi c¸c líp ®¸ cã tõ tÝnh yÕu.
magnetic chron [8881] : thêi tõ, thêi ®Þa tõ.
Thêi kú cùc tõ thuËn chiÕm −u thÕ hoÆc cùc
®¶ochiÕm −u thÕ. Tõ Pliocen ®Õn nay ®· chia
®−îc 4 thêi tõ : ®ã lµ thêi Gilbert (®¶o chiÕm −u
thÕ), GAUSS (thuËn chiÕm −u thÕ), Matuyama
(®¶o chiÕm −u thÕ) vµ Brunhes (thuËn).
magnetic declination [8882] : gãc lÖch tõ, gãc
tõ thiªn.
Gãc gi÷a ph−¬ng b¾c ®Þa lý vµ ph−¬ng b¾c
®Þa tõ t¹o nªn mét ®iÓm nµo ®ã.
magnetic elements [8883] : c¸c yÕu tè ®Þa tõ.
C¸c h×nh chiÕu cña vect¬ c−êng ®é toµn phÇn
T cña tr−êng ®Þa tõ lªn trôc täa ®é Decac cã gèc
®Æt t¹i ®iÓm quan s¸t, trôc Y h−íng vÒ phÝa
®«ng, trôc X h−íng vÒ phÝa b¾c vµ trôc Z h−íng
xuèng d−íi. H×nh chiÕu cña vect¬ T lªn trôc Z
®−îc gäi lµ thµnh phÇn th¼ng ®øng-thµnh phÇn
Z; H×nh chiÕu cña T lªn mÆt ph¼ng n»m ngang
XOY ®−îc gäi lµ thµnh phÇn n»m ngang-thµnh
phÇn H cña tr−êng ®Þa tõ. Gãc D gi÷a h−íng b¾c
vµ thµnh phÇn n»m ngang H ®−îc gäi lµ gãc
lÖch tõ (gãc tõ thiªn), cßn gãc I gi÷a vect¬ T vµ
vµ thµnh phÇn n»m ngang H ®−îc gäi lµ gãc
nghiªng tõ (gãc tõ khuynh).
magnetic interval [8884] : kho¶ng (thêi
gian) tõ.
Kho¶ng thêi gian cùc cña tr−êng tõ Tr¸i ®Êt
kh«ng thay ®æi.
magnetic iron ore [8885] : quÆng s¾t tõ,
magnetit.
magnetic lineation [8886] : ®−êng tõ.
§−êng ë trªn ®¸y biÓn mµ däc theo chóng,
c−êng ®é tõ tr−êng lín h¬n hoÆc nhá h¬n so víi
tõ tr−êng khu vùc. Sù xen kÏ c¸c ®−êng tõ
thuËn vµ ®o x¸c ®Þnh b»ng c¸c con tµu hoÆc
b»ng viÔn th¸m lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh lÞch sö t¸ch
gi·n ®¸y biÓn toµn thÕ giíi.
magnetic stratigraphy [8887] : ®Þa tÇng cæ tõ.
§n: paleomagnetic stratigraphy.
magnetic survey [8888] : kh¶o s¸t hoÆc ®o vÏ
tõ tr−êng.
Qu¸ tr×nh ®o c¸c gi¸ trÞ cña truêng ®Þa tõ
(c¸c yÕu tè ®Þa tõ) ë c¸c ®iÓm kh¸c nhau trªn
374
mÆt ®Êt, mÆt biÓn, trong kh«ng gian, trong lßng
®Êt (hÇm lß, giÕng khoan) ®Ó thµnh lËp c¸c b¶n
®å tr−êng ®Þa tõ hay b¶n ®å dÞ th−êng tõ phôc
vô c¸c môc ®Ých vËt lý ®Þa cÇu, còng nh− c¸c
nhiÖm vô ®Þa chÊt vµ nghiªn cøu m«i tr−êng
kh¸c nhau.
magnetic surveying instrument [8889] : thiÕt
bÞ ®o tõ.
C¸c m¸y mãc ®−îc sö dông ®Ó ®o gi¸ trÞ cña
c¸c yÕu tè ®Þa tõ ë c¸c ®iÓm kh¶o s¸t kh¸c nhau.
Chóng gåm nhiÒu chñng lo¹i nh−: m¸y ®o
c−êng ®é tõ tr−êng toµn phÇn, m¸y ®o thµnh
phÇn th¼ng ®øng, thµnh phÇn n»m ngang, gãc
nghiªng tõ, gãc lÖch tõ, m¸y ®o biÕn thiªn tõ,
m¸y ®o tõ trªn ®Êt liÒn, trªn biÓn, m¸y ®o tõ
hµng kh«ng, m¸y ®o trong hÇm lß, trong lç
khoan, v.v.
magnetic variation [8890] : biÕn thiªn tõ.
Sù thay ®æi theo thêi gian cña tr−êng ®Þa tõ
do c¸c nguyªn nh©n bªn trong còng nh− bªn
ngoµi Tr¸i ®Êt g©y ra.
magnetite [8891] : magnetit.
1- Kho¸ng vËt mµu ®en, ®¼ng th−íc, tõ tÝnh
m¹nh, mê ®ôc, thuéc nhãm spinel: (Fe, Mg)
Fe2O3, th−êng chøa oxid titan vµ lµ kho¸ng vËt
quÆng s¾t quan träng. Magnetit th−êng d¹ng
khèi t¸m mÆt hoÆc d¹ng h¹t, khèi. Magnetit
còng lµ kho¸ng vËt phô rÊt phæ biÕn, ph©n bè
réng r·i trong tÊt c¶ c¸c lo¹i ®¸ magma.
Magnetit còng cã trong ®¸ phiÕn vµ gneis, lµ
kho¸ng vËt nÆng trong sa kho¸ng. §n: magnetic
iron ore; octahedral iron ore.
2- ThuËt ng÷ nµy còng ®−îc sö dông cho lo¹t
kho¸ng vËt ®ång h×nh cña nhãm spinel:
magnetite; magnesioferite; franklinite; jacob-
site; trevorite vµ maghemite.
magnetitite [8892] : magnetitit.
§¸ magma gåm chñ yÕu lµ magnetit, cã thÓ
cã apatit.
magnetometer [8893] : tõ kÕ.
ThiÕt bÞ ®o tr−êng ®Þa tõ ®−îc sö dông trong
vËt lý ®Þa cÇu, phôc vô thµnh lËp c¸c b¶n ®å ®Þa
tõ vµ trong ®Þa vËt lý ®Ó kh¶o s¸t c¸c dÞ
th−êng tõ.
magnetoplumbite [8894] : magnetoplumbit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu ®en:
Pb(Fe+3,Mn+3)12O19, cïng lo¹i víi yimengit.
Ss: plumboferite.
magnetostratigraphic unit [8895] : ph©n vÞ tõ
®Þa tÇng.
Lµ tËp hîp ®¸ cã ®Æc ®iÓm tõ gièng nhau
gióp ph©n biÖt chóng víi c¸c tËp hîp liÒn kÒ.
 magnetostratigraphy [8896] : tõ ®Þa tÇng.
Mét bé phËn cña ®Þa tÇng häc nghiªn cøu c¸c
®Æc ®iÓm tõ, ®Æc biÖt lµ ®é tõ d− cña ®Êt ®¸.
magnetostriction [8897] : hiÖn t−îng tõ gi¶o,
hiÖu øng tõ gi¶o.
HiÖn t−îng quan s¸t thÊy sù thay ®æi thÓ tÝch
ë mét sè hîp kim khi ®Æt chóng vµo tr−êng tõ
biÕn ®æi. HiÖu øng tõ gi¶o ®−îc sö dông trong
®Þa vËt lý ®Ó chÕ t¹o c¸c m¸y thu vµ ph¸t sãng
©m dïng cho ®Þa chÊn vµ carota.
magnetostrictive transducer [8898] : bé biÕn
®æi tõ gi¶o, biÕn tö tõ gi¶o.
C¸c m¸y thu vµ ph¸t c¸c dao ®éng ©m vµ dao
®éng ®Þa chÊn ®−îc chÕ t¹o dùa vµo hiÖu øng
tõ gi¶o.
magnetotelluric method [8899] : ph−¬ng
ph¸p tõ Telur.
Ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®iÖn tõ tiÕn hµnh kh¶o
s¸t cÊu t¹o ®Þa chÊt dùa vµo kh¶o s¸t sù thay ®æi
cña mét lo¹i tr−êng ®iÖn tõ tù nhiªn-tr−êng
Telur. Tr−êng nµy ®−îc ph¸t ra tõ c¸c nguån
n»m trong tÇng ®iÖn ly.
magnification [8900] : qu¸ tr×nh më réng
(gi·n) ¶nh.
magniotriplite [8901] : magniotriplit.
Kho¸ng vËt : (Mg, Fe, Mn)2(PO4)F, lµ lo¹i
triplit giµu magnesi.
magnitude [8902] : ®é ®éng ®Êt, magnitud
®éng ®Êt (®vl); ®é lín, cÊp s«ng (®m).
1- (®vl) §¹i l−îng do Gutenber Richter ®−a
ra ®Ó ph©n lo¹i c−êng ®é cña c¸c trËn ®éng ®Êt.
§¹i l−îng nµy ®−îc tÝnh b»ng logarit tû sè gi÷a
biªn ®é cùc ®¹i cña c¸c sãng ®Þa chÊn do ®éng
®Êt g©y ra vµ biªn ®é cùc ®¹i cña c¸c sãng t−¬ng
tù cña trËn ®éng ®Êt chuÈn. C¸c trËn ®éng ®Êt
yÕu cã magnitude b»ng 2-3; c¸c trËn ®éng ®Êt
cã magnitude b»ng 5 g©y ph¸ hñy kh«ng lín,
c¸c trËn ®éng cã magnitude b»ng 7 lµ c¸c trËn
®éng ®Êt m¹nh, cßn c¸c trËn ®éng ®Êt cùc m¹nh
cã magnitude ®¹t 8.5-8.9 ®é Richter.
2-(®m) Toµn bé thø nguyªn ®−îc coi lµ mçi
®−êng nh¸nh trong hÖ thèng s«ng suèi thÓ hiÖn
sè l−îng nguån s«ng (suèi) nh¸nh.
magnochromite [8903] : magnocromit.
§n: magnesiochromite.
magnocolombite [8904] : magnocolumbit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu ®en:
(Mg,Fe,Mn) (Nb,Ta)2O6, lo¹i chøa magnesi
t−¬ng tù columbit.
magnoferrite [8905] : magnoferit.
§n: magnesioferrite.
magnophorite [8906] : magnophorit.
375
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm amphibol:
NaKCaMg5Si8O23(OH).
magnussonite [8907] : magnusonit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu xanh:
Mn5(AsO3)3(OH,Cl), cã thÓ chøa mét Ýt
magnesi vµ ®ång.
main joint [8908] : khe nøt lín.
main scarp [8909] : v¸ch ®øng chÝnh.
BÒ mÆt dèc ®øng ë phÝa r×a trªn mét mÆt
nguyªn d¹ng, ®Êt tr−ît khái mÆt ®ã.
main stem [8910]:h−íng chÝnh cña dßng ch¶y.
main stream [8911] : dßng ch¶y chÝnh.
S«ng ngßi lín nhÊt, chñ yÕu trong m¹ng l−íi
s«ng suèi cña mét vïng.
mainland [8912] : ®Êt liÒn.
Mét vïng ®Êt liªn tôc bao gåm phÇn chñ yÕu
cña nã, vÝ dô: ®¹i lôc (hay lôc ®Þa), ®¶o chÝnh so
víi c¸c ®¶o nhá liÒn kÒ.
mainzer [8913] : hÖ sè thÊm.
majakite [8914] : majakit.
Kho¸ng vËt: Pd Ni As.
major earthquake [8915] : ®éng ®Êt lín.
§éng ®Êt cã c−êng ®é sãng trªn mÆt lín h¬n
7 ®é Richter.
major element [8916] : nguyªn tè chÝnh.
1- Nguyªn tè chÝnh. Mét trong t¸m nguyªn
tè O, Si, Al, Fe, Ca, Na, K, Mg xuÊt hiÖn víi
mét l−îng>1% trong vá Tr¸i ®Êt.
2- Mét nguyªn tè chiÕm h¬n 5% cña ®¸.
major fold [8917] : nÕp uèn lín.
major joint [8918] : khe nøt lín.
major principal stress [8919] : øng suÊt
chÝnh cùc ®¹i.
øng suÊt chÝnh lín nhÊt cña ®Êt hoÆc ®¸,
®−îc x¸c ®Þnh tõ c¸c thÝ nghiÖm tiªu chuÈn.
majorite [8920] : majorit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch thuéc nhãm granat:
Mg3 (Fe, Al, Si)2 Si3O12.
makatite [8921] : makatit.
Kho¸ng vËt: Na2 Si4O9.5H2O.
makhtesh [8922] : hå lín.
ë israel, thuËt ng÷ dïng ®Ó chØ nh÷ng hè lín,
h×nh trßn, cã n¬i tùa nh− sao chæi dµi, ®−îc h×nh
thµnh do vßm cÊu tróc bÞ x©m thùc.
makinenite [8923] : makinenit.
Kho¸ng vËt: gama-Ni Se.
malachite [8924] : malachit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh-s¸ng:
Cu2CO3(OH)2, kho¸ng vËt quÆng ®ång vµ lµ
kho¸ng vËt thø sinh phæ biÕn, ®i cïng víi azurit
trong ®íi trªn (oxy hãa) cña m¹ch quÆng ®ång.
Malachit d¹ng khèi, d¹ng chïm nho vµ th−êng
tËp trung d¹ng líp cã mµu s¾c kh¸c nhau.
Malachit mµu ®Ñp dïng lµm ®å trang søc.
malacolite [8925] : malacolit.
ThuËt ng÷ chØ diopsit s¸ng mµu (xanh nh¹t
hoÆc vµng) trong, ë Sweden. §n: diopside.
malanite [8926] : malanit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: Cu (Pt, Ir)2 S4.
malayaite [8927] : malayait.
Kho¸ng vËt: CuSn SiO5.
Malaysianite [8928] : Malaysianit.
Tektit ph©n bè trªn b¸n ®¶o Malai.
malchite [8929] : malchit.
Lamprophyr h¹t mÞn, kiÕn tróc pocphyr cã Ýt
ban tinh hornblend, labrador, ®«i khi cã biotit
trªn nÒn gåm hornblend, andesine, Ýt th¹ch anh.
maldonite [8930] : maldonit.
Kho¸ng vËt: Au2Bi, lµ hîp kim cña vµng vµ
bismut mµu hång nh¹t ®Õn tr¾ng b¹c. §n: black
gold; bismuth gold.
malezal swamp [8931] : b·i lÇy, ®Çm lÇy.
§Çm lÇy, b·i lÇy do hÖ thèng n−íc cao h¬n
®ång b»ng tr¶i dµi, cã s−ên h¬i khã ph©n biÖt.
malignite [8932] : malignit.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS lµ ®¸ x©m nhËp
s©u cã F=10-60, P/(A+P)≤ 10, M=30-60.
2- Syenit nephelin sÉm mµu chøa h¬n 5%
nephelin, l−îng feldspar kali vµ pyroxen gÇn
b»ng nhau.
malinowskite [8933] : malinowskit.
Mét d¹ng cña tetrahedrit chøa ch×.
malladrite [8934] : maladrit.
Kho¸ng vËt trong lç khÝ phun, hÖ s¸u
ph−¬ng, nhiÖt ®é thÊp : Na2SiF6. Kh«ng nªn
nhÇm víi malardit.
mallardite [8935] : malardit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu hång nh¹t:
MnSO4.7H2O. Kh«ng nªn nhÇm víi maladrit.
Malm [8936] : Malm.
Thèng Jura th−îng ë Trung ¢u (n»m trªn
Dogger, n»m d−íi Creta h¹).
mamelon [8937] : nói löa nhá, nói löa d¹ng
vó, d¹ng gß, nói löa Mamelon.
Nói löa nhá, trßn ®−îc h×nh thµnh trªn häng
do sù phun trµo chËm ch¹p dung nham silicat
dÎo vµ dÝnh.
mamlahah [8938] : hå muèi kh«.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë b¸n ®¶o ¶ RËp ®Ó
chØ hå trong ®Êt liÒn cã phñ mét líp muèi
(hå kh«).
mammilated surface [8939] : bÒ mÆt.
376
BÒ mÆt gß b»ng ®¸, ph¼ng l×, ®Ønh trßn, xen
kÏ c¸c khe vµ r·nh.
mammillary hill [8940] : ®åi d¹ng vó.
§Ønh ®åi trßn nhá, nh½n, Ýt nhiÒu h¬i dµi cã
d¹ng h×nh trßn vµ d¹ng elip ë ch©n ®åi (®åi
h×nh vó).
mammothite [8941] : mamothit.
Kho¸ng vËt: AlCu4 Pb6 Sb (SO4)2 Cl4 (OH)18.
manaccanite [8942] : manacanit.
§n: menaccanite.
manandonite [8943] : manandonit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Li Al4 B Si3O10 (OH)8,
thuéc nhãm clorit.
manasseite [8944] : manaseit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng :
Mg6 Al2 (CO3) (OH)16. 4H2O, ®ång h×nh víi
hydrotalcit.
mandarinoite [8945] : mandarinoit.
Kho¸ng vËt: Fe+3 Se3O9 .4H2O.
mandchurite [8946] : mandchurit.
Basanit nephelin cã thñy tinh. (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
mandrel [8947] : èng dÉn mandrel.
èng dÉn ®Ó ®ãng cäc, vÝ dô thi c«ng cäc
Raymond.
Manebach Ala twin law [8948] : luËt song
tinh Ala-Manebach.
LuËt song tinh phøc t¹p trong feldspar hÖ ba
nghiªng. Trôc song tinh th¼ng gãc víi [001] vµ
mÆt tiÕp hîp lµ (001). §n: acline-A twin law.
Manebach pericline twin law [8949] : luËt
song tinh quanh nghiªng (periclin) Manebach.
LuËt song tinh phøc t¹p trong feldspar, trong
®ã trôc song tinh th¼ng gãc víi [010] vµ mÆt
tiÕp hîp lµ (001).
Manebach twin law [8950] : luËt song tinh
Manebach.
LuËt song tinh trong feldspar cña hÖ ®¬n
nghiªng vµ ba nghiªng, th−êng ®¬n gi¶n, víi
mÆt song tinh vµ mÆt tiÕp hîp lµ (001).
mangan neptunite [8951] : neptunit mangan.
Kho¸ng vËt mµu ®á sÉm:
Na2 K Li (Mn, Fe)2 Ti2 Si8O24. Ss: neptunite.
manganandalusite [8952] : andalusit chøa
mangan.
§n: viridine.
manganapatite [8953] : apatit chøa mangan.
Lo¹i apatit chøa mangan trong dung dÞch
cøng calci.
manganaxinite [8954] : axinit chøa mangan.
Kho¸ng vËt: Ca2(Mn,Fe)Al2B Si4O15(OH).
manganbabingtonite [8955] : babingtonit
 chøa mangan.
Kho¸ng vËt: Ca2(Mn,Fe+2) Fe+3Si5O14(OH).
manganbelyankinite [8956] : belyankinit
chøa mangan.
Kho¸ng vËt: (Mn,Ca) (Ti,Nb)5O12.9H2O.
manganberzeliite [8957] : berzelit chøa
mangan.
Kho¸ng vËt: (Mn,Mg)2(Ca,Na)3(AsO4)3, ®ång
h×nh víi berzeliit.
manganblende [8958] : manganblend.
§n: alabandite.
manganese [8959] : mangan (Mn).
Tªn Latin lµ manganum. Nguyªn tè hãa häc
sè 25, nguyªn tö l−îng 54,9380; tû träng 7,44
g/cm3, thuéc nhãm kim lo¹i nÆng, lithophil. Cã
1 ®ång vÞ bÒn vµ 23 kh«ng bÒn. Hµm l−îng Mn
trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 527; siªu
mafic 1200; gabro-basalt 1500; granit
granodiorit 400; ®¸ phiÕn 850; trong ®Êt 530;
trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,0002 mg/l; trong n−íc
s«ng suèi 0,004 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu
lµ pyrolusit MnO2, manganit MnO(OH), haus-
mannit Mn3O4, rhodocrosit MnCO3, psilomelan
BaMn9O18.2H2O, cryptomelan KMn8O16. Ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch: XRF, ICP-AES, ICP-MS. §−îc
sö dông trong ngµnh luyÖn kim, hîp kim, pin,
ph©n bãn, xóc t¸c, chÊt t¹o mµu, b¶o qu¶n gç.
manganese alum [8960] : phÌn mangan.
§n: apjohnite.
manganese epidote [8961] : epidot mangan.
§n: piemontite.
manganese hoernesite [8962] : hoernesit
mangan.
Kho¸ng vËt: (Mn, Mg)3 (AsO4)2 .8H2O.
manganese nodule [8963] : kÕt h¹ch mangan.
C¸c khèi kÕt h¹ch kh«ng ®Òu mµu n©u, ®en
cã chøa muèi mangan vµ c¸c kho¸ng vËt oxid
mangan (hµm l−îng Mn 15-30%) xen kÏ víi
oxid s¾t. C¸c kÕt h¹ch nµy n»m ë d−íi ®¸y ®¹i
d−¬ng vµ c¸c hå lín. KÕt h¹ch Mn cã kÝch th−íc
trung b×nh 3-5 cm (cã khi tíi 25 cm) vµ cã träng
l−îng 115 g, còng thÊy cã t¶ng ®Õn 770 kg.
manganese shadlunite [8964] : shadlunit
mangan.
Kho¸ng vËt nhãm pentlandit:
(Mn, Pd, Cd) (Fe, Cu)8 S8.
manganese spar [8965] : spat mangan.
§n: rhodonite, rhodochrosite.
manganhumite [8966] : humit mangan.
Kho¸ng vËt chøa Mn t−¬ng tù humit:
(Mn,Mg,Fe,Ca)7(OH)2(SiO4)3.
manganite [8967] : manganit.
377
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu x¸m thÐp hoÆc ®en
s¾t: γMnO(OH), ®ång h×nh víi grutit vµ
feitknechtit, vµ lµ kho¸ng vËt quÆng mangan.
§n: gray manganese ore.
manganocalcite [8968] : calcit mangan.
1- Lo¹i hodocrosit chøa calci.
2- Lo¹i calcit chøa mangan.
manganochromite [8969] : cromit mangan.
Kho¸ng vËt nhãm spinel: (Mn,Fe+2)(Cr,V)O4.
manganocolumbite [8970] : columbit
mangan.
Kho¸ng vËt: (Mn, Fe+2)(Nb, Ta)2O6.
manganolangbeinite [8971] : langbeinit
mangan.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu ®á-hång :
K2 Mn2 (SO4)3.
manganolite [8972] : manganolit (kv).
§n: rhodonite.
manganophyilite [8973] : manganophyilit.
Lo¹i biotit chøa mangan :
K(Mn, Mg, Al)2-3(Al, Si)4O10(OH)2. Kho¸ng
vËt nµy cßn cã c«ng thøc gi¶ thuyÕt :
K2Mn5Al4Si5O10(OH)4.
manganosite [8974] : manganosit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc MnO, khèi t¸m mÆt,
mµu xanh, trë thµnh ®en khi tiÕp xóc víi
¸nh s¸ng.
manganostibite [8975] : stibit mangan.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: (Mn, Fe)7 Sb+5 As+5 O12.
manganotantalite [8976] : tantalit mangan.
Kho¸ng vËt: (Mn,Fe)(Ta,Nb2)O6, víi Mn>Fe.
Ss: tantalite.
manganotapiolite [8977] : tapiolit mangan.
Kho¸ng vËt lo¹t tapiolit :
(Mn, Fe)2(Ta, Nb4) O12.
manganpyrosmalite [8978] : pyrosmalit
mangan.
Kho¸ng vËt: (Mn,Fe)8Si6O15(OH,Cl)10.
Ss: pyrosmalite.
mangerite [8979] : mangerit.
§¸ x©m nhËp cña lo¹t charnokit, t−¬ng øng
víi monzonit, chøa chñ yÕu microperthit vµ
kho¸ng vËt mafic nh− hypersten. ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng.
mangrove coast [8980] : bê biÓn cã ®−íc vµ
só vÑt.
Bê biÓn nhiÖt ®íi hoÆc cËn nhiÖt ®íi, ph¸t
triÓn thùc vËt só vÑt, c©y ®−íc vµ c©y trµm.
mangrove swamp [8981] : ®Çm lÇy só vÑt.
§Çm lÇy ven biÓn ë khu vùc nhiÖt ®íi hay
cËn nhiÖt ®íi, n¬i cã nhiÒu thùc vËt ngËp mÆn
nh− só vÑt, bÇu ®−íc ph¸t triÓn.
 manjakite [8982] : manjakit.
§¸ magma cã kiÕn tróc ®Òu h¹t gåm granat,
biotit, pyroxen, Ýt penspat, magnetit, hypersten,
labrador. (ThuËt ng÷ cæ).
manjiroite [8983] : manjiroit.
Kho¸ng vËt hÖ tø ph−¬ng :
(Na,K)Mn8O16.nH2O.
man-made disasters [8984] : c¸c tai biÕn
nh©n t¹o.
C¸c tai biÕn do con ng−êi g©y ra nh−: ®éng
®Êt kÝch thÝch do x©y dùng hå chøa, thö vò khÝ
h¹t nh©n, sôt lón mÆt ®Êt do khai th¸c n−íc d−íi
®Êt, hoang m¹c hãa l·nh thæ do ph¸ rõng, g©y «
nhiÔm m«i tr−êng do phãng x¶ chÊt th¶i.
man-made earthquake [8985] : ®éng ®Êt
nh©n t¹o.
§éng ®Êt ph¸t sinh do nh÷ng ho¹t ®éng cña
con ng−êi (thö bom h¹t nh©n, x©y dùng hå chøa
n−íc lín,...). §n: induced earthquake.
man-made factors [8986] : nh÷ng nh©n tè
nh©n t¹o.
§n: antropogenic factors.
man-made geohazards [8987] : tai biÕn ®Þa
chÊt nh©n t¹o.
§n: human-induced geohazards.
man-made shoreline [8988] : bê biÓn
nh©n t¹o.
§−êng bê biÓn nh©n t¹o nh»m b¶o vÖ ®ång
b»ng duyªn h¶i nh− ®ª biÓn, ®ª ch¾n sãng ë
c¶ng, ®−êng bé bê biÓn.
mannardite [8989] : manardit.
Kho¸ng vËt : Ba2 (Ti6 V+32) O16 cã cÊu tróc
gièng halandit.
manning equation [8990] : ph−¬ng tr×nh vËn
tèc dßng.
Ph−¬ng tr×nh tÝnh vËn tèc dßng n−íc ®ång
nhÊt trong kªnh, m−¬ng : v = 1.486/n.R2/3.s1/2.
Trong ®ã: v- vËn tèc trung b×nh cña dßng n−íc;
R- b¸n kÝnh thñy lùc; s- ®é dèc cña m−¬ng,
kªnh, ®ª; n- hÖ sè mÊp m« do ng−êi sö dông.
manometer [8991] : ®Çu ®o ¸p lùc.
§ång hå ®o ¸p lùc. §n: pressure gauge.
mansfiekdite [8992] : mansfiekdit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng ®Õn x¸m nh¹t:
AlAsO4.2H2O, ®ång h×nh víi scorodit.
mantienneite [8993] : mantienneit.
Kho¸ng vËt :
(K0,5 0,5)Mg1,5Fe+30,5Al2Ti(PO4)4(OH)3.15H2O.
mantle [8994] : ¸o, líp ¸o (cs); mùc, nguån.
1- (cs) NÕp gÊp, thïy hay ®«i thïy cña v¸ch
th©n ë Th©n mÒm hoÆc Tay cuén cã t¸c dông lãt
vá vµ mang c¸c h¹ch tiÕt ra vá, vµ th−êng t¹o ra
378
mét xoang ¸o; cÊu tróc thÞt ë Vá gi¸p Cirripedia
®−îc cñng cè bëi n¨m phiÕn v«i hãa, lµ gê sèng,
m¶nh l−ng vµ c¸c gi¸p.
2- VÝ dô mùc n−íc ngÇm.
Mantle [8995] : Manti.
§íi n»m gi÷a vá vµ nh©n Tr¸i ®Êt gåm ba
phÇn: manti d−íi, trªn vµ gi÷a.
mantle canal [8996] : kªnh ¸o.
§o¹n kÐo dµi ph©n nh¸nh h×nh èng dÑp cña
xoang ¸o dÉn tíi líp ¸o ë Tay cuén, qua ®ã c¸c
dÞch di chuyÓn trong ¸o.
mantle cavity [8997] : xoang ¸o.
Xoang n»m gi÷a líp ¸o vµ c¬ thÓ chøa c¬
quan h« hÊp ë Th©n mÒm hai m¶nh vµ Tay cuén.
mantle crust mix [8998] : hçn hîp vá manti.
§¸ cã ®Æc tÝnh hçn hîp cña ®¸ trong th¹ch
quyÓn vµ cña manti, cã vËn tèc sãng P = 7,4-
7,7km/gi©y.
mantle rock [8999] : ¸o ®¸.
§n: regolith.
mantled [9000] : líp phñ tro nói löa chØnh hîp
víi ®Þa h×nh.
mantled gneiss dome [9001] : vßm gneis
bÞ phñ.
Vßm n©ng trong vïng ®¸ biÕn chÊt. Vßm cã
nh©n lµ ®¸ gneis ®−îc t¸i dÞch chuyÓn tõ mãng
ban ®Çu, xuyªn qua c¸c líp ®¸ phñ trÎ h¬n còng
bÞ biÕn chÊt.
map analysis [9002] : ph©n tÝch b¶n ®å.
mapimite [9003] : mapimit.
Kho¸ng vËt: Zn2 Fe+33 (AsO4)3 (OH)4.10H2O.
map layers [9004] : tËp hîp c¸c sè liÖu ®Æc
tr−ng cho mçi mét vïng trong miÒn ®Þa lý
nµo ®ã.
map measurer [9005]: ®¬n vÞ quy −íc b¶n ®å.
Trong c¸c phÇn mÒm m¸y tÝnh, tû lÖ b¶n ®å
®−îc tÝnh theo ®¬n vÞ quy −íc cña sè liÖu lËp
nªn b¶n ®å.
map projection [9006] : hÖ chiÕu cña b¶n ®å.
HiÖn nay cã rÊt nhiÒu hÖ chiÕu ®−îc øng
dông trong thµnh lËp b¶n ®å GIS vµ b¶n ®å ®Þa
chÊt, vÝ dô GAUSS, UTM... Mét sè phÇn mÒm
hç trî trùc tiÕp, cho phÐp lµm viÖc trªn nhiÒu hÖ
chiÕu nh−ng ®a sè ph¶i dïng c¸c phÇn mÒm
chuyªn dông ®Ó chuyÓn hÖ chiÕu (LAMBERT).
map scale [9007] : tû lÖ b¶n ®å.
map sheet [9008] : m¶nh b¶n ®å.
marble [9009] : ®¸ hoa, cÈm th¹ch, marbl.
1- §¸ biÕn chÊt gåm chñ yÕu lµ calcit (hoÆc
dolomit) t¸i kÕt tinh h¹t nhá ®Õn lín th−êng cã
kiÕn tróc h¹t biÕn tinh, h¹t ®−êng.
2- Trong th−¬ng m¹i lµ lo¹i ®¸ carbonat kÕt
tinh nh− ®¸ hoa, c¸c lo¹i ®¸ v«i cã thÓ ®¸nh
bãng vµ sö dông trong kiÕn tróc, trang l¸t.
marcasite [9010] : marcasit.
1- Kho¸ng vËt hÖ thoi phæ biÕn mµu vµng
s¸ng, x¸m nh¹t FeS2. L−ìng h×nh víi pyrit vµ cã
bÒ ngoµi gièng pyrit nh−ng marcasit cã träng
l−îng riªng nhá h¬n, kÐm æn ®Þnh vÒ hãa häc vµ
th−êng cã mµu nh¹t h¬n. Marcasit th−êng cã
trong ®¸ trÇm tÝch (nh− ®¸ v«i) d−íi d¹ng æ, kÕt
h¹ch víi cÊu tróc sîi phãng tia. §n: white iron
pyrites; iron pyrites; white pyrites; cockscomb
pyrites; spat pyrites; lamelar pyrites.
2- Trong lÜnh vùc ®¸ quý lµ mét thuËt ng÷ ®¹i
chóng ®−îc sö dông ®Ó chØ mét sè kho¸ng vËt cã
¸nh kim lo¹i (®Æc biÖt lµ pyrit kÕt tinh dïng lµm
®å trang søc) vµ c¶ ¸nh thÐp s¸ng bãng, kim lo¹i
mµu tr¾ng.
marchite [9011] : marchit.
Pyroxenit chøa enstantit vµ diopxit.
marekanite [9012] : marekanit.
Obsidian ë d¹ng c¸c thÓ trßn, gÇn trßn,
th−êng cã ®−êng kÝnh nhá h¬n 2 inch, ph©n bè
trong perlit nh−ng cã hµm l−îng n−íc nhá h¬n
so víi perlit v©y quanh.
margarite [9013] : margarit (kv).
Mica khèi t¸m mÆt kÐp :
CaAl2(Si2Al2)O10(OH,F)2, mµu hång nh¹t
hoÆc vµng nh¹t vµ ¸nh long lanh nh− ngäc trai.
§n: lime mica, calcium mica, pearl mica.
margarosanite [9014] : margarosanit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng kh«ng mµu hoÆc
mµu tr¾ng tuyÕt: Pb(Ca,Mn)2(SiO3)3.
marginal fault [9015] : ®øt g·y r×a, ®øt g·y
ranh giíi.
§øt g·y ë ranh giíi c¸c khèi.
marginal fissure [9016] : khe nøt r×a c¸c thÓ
x©m nhËp.
Khe nøt ë r×a c¸c thÓ x©m nhËp ®−îc lÊp ®Çy
bëi magma.
marginal karst plain [9017] : ®ång b»ng karst
r×a.
PhÇn ®ång b»ng n»m gi÷a mét bªn lµ miÒn
karst cao h¬n vµ mét bªn lµ vïng ®¸ kh«ng hßa
tan. §n: marginal karst plain.
marginal lagoon [9018] : ®Çm ph¸ r×a.
§Çm ph¸ kÒ liÒn víi bê hoÆc ®−êng bê biÓn.
marginal sea [9019] : biÓn r×a.
BiÓn nöa kÝn n»m c¹nh lôc ®Þa.
marginal trench [9020] : vùc biÓn r×a.
Vùc ®¹i d−¬ng s©u kÒ gi¸p lôc ®Þa.
marialite [9021] : marialit.
Kho¸ng vËt nhãm scapolit :
379
3NaAlSi3O4.NaCl, ®ång h×nh víi meionit. Ký
hiÖu Ma.
maricite [9022] : maricit.
Kho¸ng vËt: Na Fe PO4.
marignacite [9023] : marignacit.
Lo¹i pyroclor chøa nhiÒu ®Êt hiÕm ceri.
marine abrasion [9024] : bµo mßn do biÓn.
1- HiÖn t−îng bµo mßn ®Þa h×nh ®íi ven bê
vµ ®¸y biÓn do t¸c dông ph¸ hñy cña sãng biÓn.
2- Xãi mßn ®¸y ®¹i d−¬ng do trÇm tÝch di
chuyÓn bëi n¨ng l−îng sãng.§n: wave abrasion.
3- Xãi mßn hÎm vùc d−íi ®¸y biÓn bëi sù di
chuyÓn c¸c trÇm tÝch xuèng d−íi ch©n s−ên do
¶nh h−ëng cña träng lùc.
marine arch [9025] : bê biÓn h×nh cung.
§n: sea arch.
marine bank [9026] : cån c¸t bê biÓn.
§n: submarine bank.
marine bridge [9027] : bê biÓn h×nh cung.
§n: sea arch.
marine built [9028] : h×nh thµnh do biÓn.
§−îc thµnh t¹o hoÆc cñng cè bëi ho¹t ®éng
cña sãng hoÆc dßng biÓn. §n: wave-built.
marine built terrace [9029] : thÒm sãng vç.
ThÒm ®−îc h×nh thµnh bëi c¸c qu¸
tr×nh biÓn.
marine cave [9030] : hang ë biÓn.
marine cliff [9031] : v¸ch biÓn, v¸ch mµi mßn.
Vïng ®Þa h×nh v¸ch ®øng ë ®¸y biÓn.
§n: cliff.
marine cut [9032] :
§Þa h×nh ®−îc ch¹m kh¾c hoÆc c¾t ®øt ra bëi
ho¹t ®éng cña sãng vµ biÓn.
§n: wave cut; sea cut.
marine cut bench [9033] : bËc ®Õ mµi mßn.
§n: wave cut bench; marine bench.
marine cut flatform [9034] : nÒn b»ng mµi
mßn.
§n: wave cut flaform.
marine delta plain [9035] : ®ång b»ng delta
biÓn.
§ång b»ng hÇu nh− b»ng ph¼ng, h×nh thµnh
trong vÞnh bëi c¸c trÇm tÝch s«ng, ë c¸c n¬i nãc
s«ng bÞ chÆn l¹i do sù gia nhËp cña n−íc yªn
tÜnh (Tarr, 1902); ®ång b»ng nµy cao h¬n mùc
n−íc biÓn chót Ýt.
marine deposition coast [9036] : bê biÓn
tÝch tô.
Bê cã h×nh th¸i ®−îc t¹o nªn chñ yÕu do trÇm
tÝch biÓn, vÝ dô nh− bê th¼ng lµ do sù h×nh thµnh
c¸c doi hoÆc ®ª c¸t, bê tho¸i hãa lµ do sãng vµ
do trÇm tÝch.
 marine erosion coast [9037]:bê biÓn xãi mßn.
Bê cã h×nh th¸i ®−îc t¹o nªn chñ yÕu do xãi
mßn biÓn, vÝ dô nh− sù th¼ng cña c¸c v¸ch ®¸
do sãng.
marine geology [9038] : ®Þa chÊt biÓn.
marine invasion [9039] : trµn n−íc biÓn vµo
®Êt liÒn.
marine marsh [9040] : b·i lÇy ven biÓn.
BÒ mÆt ®Êt liÒn b»ng ph¼ng cã tr¶ng thùc vËt,
c©y bôi ë r×a biÓn, th−êng bÞ ngËp n−íc triÒu
c−êng. Ss: salt marsh.
marine plain [9041] : ®ång b»ng biÓn.
1- §ång b»ng xãi mßn biÓn.
2- §ång b»ng bê biÓn cÊu t¹o b»ng trÇm tÝch
bë rêi.
marine plane [9042] : ®ång b»ng xãi
mßn biÓn.
BÒ mÆt mµi mßn do sãng, ®−îc thµnh t¹o
trong giai ®o¹n cuèi cïng cña xãi mßn biÓn.
marine platform [9043] : nÒn b»ng mµi mßn
do sãng.
§n: marine cut platform.
marine stack [9044] : nói ®¸ h×nh kim
ngoµi biÓn.
§n: stack.
marine swamp [9045] : b·i lÇy ven biÓn.
Ph¹m vi ®Êt thÊp ngËp n−íc mÆn hoÆc n−íc
lé däc bê biÓn cã nhiÒu cá, lau sËy, c©y ngËp
mÆn vµ c¸c kiÓu thùc vËt t−¬ng tù.
§n: mangrove swamp; fiaralic swamp.
marine terrace [9046] : thÒm biÓn.
1- D¶i bê tÝch tô nghiªng nhÑ vÒ phÝa biÓn
®−îc phñ bëi trÇm tÝch biÓn bë rêi (tiªu biÓu lµ
bïn, c¸t, cuéi nhá). §n: wave built terrace.
2- §ång b»ng hÑp ven biÓn cã r×a ngoµi rÊt
dèc do xãi mßn biÓn.
3- NÒn b»ng bë rêi mµi mßn do sãng ®−îc lé
ra do n©ng cao däc bê hoÆc do sù h¹ thÊp mùc
n−íc biÓn, cao tõ 3 m ®Õn trªn 40 m trªn mùc
n−íc biÓn trung b×nh; diÒm ®¸ mµi mßn ®−îc
n©ng cao.
4- ThÒm h×nh thµnh däc bê biÓn do sù nèi
liÒn thÒm sãng vç víi nÒn b»ng mµi mßn.
§n: sea terrace; shore terrace.
marine transgression [9047] : hiÖn t−îng
biÓn tiÕn.
§n: trangression.
maritime plant [9048] : thùc vËt ven biÓn.
Lo¹i c©y sèng trong c¸c b·i båi ven biÓn,
thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn n−íc mÆn.
mariupolite [9049] : mariupolit.
Syenit albit-nephelin chøa acmit, biotit,
380
kho¸ng vËt phô chñ yÕu lµ ziricon vµ backelit.
marker [9050] : dÊu, ký hiÖu, tÇng ®¸nh dÊu.
(®t) Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Þa tÇng dÔ nhËn biÕt cã
®Çy ®ñ c¸c tÝnh chÊt riªng biÖt ®Ó liªn hÖ, lµm
luËn cø, hoÆc nh÷ng dÊu Ên ®Ó l¹i trong kho¶ng
thêi gian dµi, ®Æc biÖt ë trong lç khoan, c«ng
tr−êng khai th¸c má. §n: marker bed; marker
horizon; ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Nam Phi cho
phÇn lé cña ®¸.
marker band [9051] : d¶i ®¸nh dÊu.
Mét líp máng cã thÓ nhËn biÕt ®−îc, cã vÞ trÝ
®Þa tÇng gièng nhau ë kh¾p vïng nghiªn cøu.
marker bed [9052] : líp ®Êt c¬ së, líp ®Êt ®Ó
so s¸nh, líp ®Êt ®Ó tham kh¶o chÝnh, tÇng
®¸nh dÊu.
marker horizon [9053] : tÇng ®¸nh dÊu.
Mét bÒ mÆt hoÆc mét møc ®Þa tÇng cã thÓ
dïng ®Ó v¹ch ra c¸c ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng.
market [9054] : thÞ tr−êng.
market price [9055] : gi¸ thÞ tr−êng.
marketable [9056] : cã thÓ b¸n ®−îc, cã thÓ
trao ®æi ®−îc trªn thÞ tr−êng.
markfieldite [9057] : markfieldit.
Granit x©m nhËp n«ng chøa ban tinh
plagioclas trªn nÒn granophyr, cã xuÊt xø tõ
n−íc Anh. ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng.
Markland's test [9058] : phÐp thö Markland.
PhÐp thö nh»m x¸c ®Þnh s¬ bé (chØ dùa trªn
gãc néi ma s¸t) xem cã kh¶ n¨ng x¶y ra tr−ît
ph¼ng trong ®¸ hay kh«ng, b»ng c¸ch so s¸nh
gãc néi ma s¸t cña ®¸ däc theo khe nøt ®ang
xem xÐt, gãc dèc cña khe nøt vµ gãc cña
m¸i dèc.
Markov process [9059] : qu¸ tr×nh Markov.
Qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn X(t) cã tÝnh chÊt sau
®©y: NÕu ë thêi gian to biÕt gi¸ trÞ X(to) th× mäi
dù ®o¸n x¸c suÊt ®èi víi qu¸ tr×nh x¶y ra trong
t−¬ng lai sÏ phô thuéc vµo qu¸ tr×nh ngay tr−íc
thêi ®iÓm to. Nãi mét c¸ch kh¸c ®ã lµ qu¸ tr×nh
ngÉu nhiªn cã tÝnh chÊt: t−¬ng lai ®éc lËp víi
qu¸ khø nÕu biÕt hiÖn t¹i. Cã nghÜa lµ trong
tuÇn tù c¸c biÕn cè ngÉu nhiªn, x¸c suÊt cña mçi
biÕn cè bÞ ¶nh h−ëng hay phô thuéc vµo x¸c
suÊt cã ngay tr−íc ®ã. §n: Markov Chain;
Markoff process.
marl [9060] : marl, sÐt v«i.
ThuËt ng÷ cæ ®−îc dïng kh«ng chÆt chÏ vÒ
néi dung ®Ó chØ lo¹i trÇm tÝch d¹ng ®Êt kh«ng
r¾n ch¾c víi sù trén lÉn cña sÐt vµ carbonat Ca
h×nh thµnh d−íi biÓn hoÆc trong ®iÒu kiÖn n−íc
ngät, lµ tËp hîp cã thµnh phÇn 35-65% sÐt vµ
65-35% carbonat. Marl ®−îc dïng ®Ó c¶i t¹o
®Êt acid.
marloesite [9061] : marloesit.
§¸ phun trµo mµu x¸m nh¹t, bÒ ngoµi gièng
andesit biÕn ®æi, gåm c¸c ban tinh plagioclas vµ
tÊm mica gi¶ h×nh theo olivin trªn nÒn kiÕn tróc
tô ban tinh nhá gåm augit, plagioclas axid, oxid
s¾t. ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng.
marmarization [9062] : ®¸ hoa hãa, cÈm
th¹ch hãa.
§n: marmorization.
marmarosis [9063] : ®¸ hoa hãa, cÈm
th¹ch hãa.
§n: marmorosis.
marmatite [9064] : marmatit.
Sphalerit mµu n©u tèi ®Õn ®en, giµu s¾t.
marmolite [9065] : marmolit.
Kho¸ng vËt serpentin xanh lôc nhît ph©n
phiÕn máng, lµ mét lo¹i crysotil.
marmoraceous [9066] : chøa ®¸ hoa, cã
®¸ hoa.
Marmorian [9067] : Marmor.
BËc ë B¾c Mü. Ordovic trung (n»m trªn
Whiterock, n»m d−íi Ashby).
marmorization [9068] : ®¸ hoa hãa, cÈm
th¹ch hãa.
Sù biÕn ®æi cña ®¸ v«i thµnh ®¸ hoa do biÕn
chÊt. Cßn ®−îc viÕt marmarization.
§n: marmorosis.
marmorosis [9069] : ®¸ hoa hãa, cÈm
th¹ch hãa.
§n : marmorization. Cßn ®−îc viÕt : marma-
rosis.
marne [9070] : marn, sÐt v«i.
ThuËt ng÷ gèc Ph¸p chØ lo¹i marl hoÆc sÐt
v«i chøa h¬n 50% sÐt vµ kh«ng nhá h¬n 15%
carbonat Ca.
marokite [9071] : marokit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu ®en: CaMn2O4.
marosite [9072] : marosit.
Shonkinit gåm biotit, augit víi riÒm horn-
blend, sanidin, plagioclas Ca, nephelin, sodalit,
apatit vµ oxid Fe. ThuËt ng÷ mang tªn vïng Pic
de Maros, Celebes, Indonesia. Kh«ng nªn dïng.
MARPOL Convention [9073] : C«ng −íc
MARPOL.
X: Convention for the prevention of pollution
from ships.
marrite [9074] : marit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: PbAgAsS3.
Mars [9075] : Sao Háa.
marscoite [9076] : marscoit.
§¸ magma hçn nhiÔm gåm c¸c ban tinh
381
th¹ch anh vµ feldspar trªn nÒn gabroid.
marsh [9077] : ®Çm lÇy.
Ph¹m vi b·o hßa n−íc óng ngËp ®Þnh kú hoÆc
th−êng xuyªn, cã thùc vËt d¹ng cá, thùc vËt
sèng ë n−íc. Ss: swamp, bog.
marsh movement [9078] : chuyÓn ®éng khèi.
ChuyÓn ®éng khèi cña mét bé phËn mÆt ®Êt,
®Æc biÖt “mass wasting” hoÆc sù di chuyÓn cña
vËt liÖu xuèng phÝa d−íi s−ên.
Ss: mass transport.
marsh ore [9079] : quÆng ®Çm lÇy.
marsshite [9080] : marshit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu ®á nh¹t,
n©u: CuI.
Marsupialia [9081] : Thó cã tói.
Mét bé Thó, ®Æc tr−ng bëi kh«ng cã nhau, do
®ã sinh con trong t×nh tr¹ng rÊt non yÕu, mµ sù
ph¸t triÓn sau ®ã diÔn ra trong mét c¸i tói
chuyªn hãa ë tr−íc bông.
marthozite [9082] : marthozit.
Kho¸ng vËt: Cu(UO2)3, (SeO3)3(OH)2.7H2O.
martinite [9083] : martinit.
1- Tephrit cã kiÕn tróc porphyr bao gåm c¸c
ban tinh leucit, labrador, feldspar kiÒm, augit
trªn nÒn h¹t mÞn gåm labrador, feldspar kiÒm,
augit, leucit, olivin, magnhetit, apatit. (ThuËt
ng÷ kh«ng nªn dïng).
2-Lo¹i whitlockit chøa carbonat.
martite [9084] : martit.
Tinh thÓ khèi t¸m mÆt, mµu ®en s¾t, gi¶ h×nh
magnetit.
masafuerite [9085] : masafuerit.
Picrit x©m nhËp n«ng bao gåm c¸c ban tinh
olivin (>5% ®¸), trªn nÒn cña augit ®a s¾c,
plagioclas baz¬, ilmenit, magnetit. (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
masanite [9086] : masanit.
Monzonit th¹ch anh cã ban tinh plagioclas
ph©n ®íi, th¹ch anh bÞ gÆm mßn vµ nÒn
granophyr. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
masanophyre [9087] : masanophyr.
Masanit chøa ban tinh oligocla víi riÒm
octocla trªn nÒn gåm hornblend mµu lôc-da trêi
vµ sphen.
mascagnite [9088] : mascagnit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m-vµng nh¹t: (NH4)SO4,
th−êng d¹ng bét tÝch tô trªn mÆt trong vïng ®¸
phun trµo vµ cïng ®i víi sulfat amon trong
ph©n chim.
maskelynyte [9089] : maskelynyt.
Thiªn th¹ch kh«ng mµu bao gåm pha kh«ng
kÕt tinh t¹o bëi qu¸ tr×nh thñy tinh hãa
plagioclas khi va ®Ëp vµ chøa c¸c ®Æc ®iÓm sãt
l¹i cña plagioclas.
maslovite [9090] : maslovit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: PtBiTe. TÝnh
nhiÔu x¹ cña nã gièng insiwait vµ micherit.
mass spectrograph [9091] : khèi phæ ký.
mass spectrometer [9092] : khèi phæ kÕ.
massicot [9093] : masicot.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu n©u: PbO.
Ss: litharge. §n: lead ocher.
massif [9094] : khèi.
ThÓ ®Þa chÊt d¹ng khèi. Khèi ®¸ cã cÊu tróc
d¹ng khèi, ®Æc biÖt ë c¸c ®íi t¹o nói, th−êng cÊu
t¹o bëi c¸c ®¸ r¾n ch¾c h¬n c¸c ®¸ v©y quanh
chóng. C¸c ®¸ nµy cã thÓ lµ phÇn lé ra cña ®¸
mãng ®−îc kÕt cè ë giai ®o¹n t¹o nói tr−íc hoÆc
c¸c thÓ magma trÎ.
massive [9095] : cÊu t¹o khèi, khèi.
1- CÊu t¹o cña c¸c ®¸ magma ®Æc tr−ng tÝnh
®ång nhÊt trªn diÖn réng, kh«ng cã biÓu hiÖn
ph©n líp, dßng ch¶y, v.v.
2- Khèi x©m nhËp kh«ng ph¶i d¹ng tÊm.
3-CÊu t¹o cña ®¸ biÕn chÊt, mµ kho¸ng vËt
cña chóng kh«ng ®Þnh h−íng song song, kh«ng
ph©n bè thµnh líp.
massive ore [9096] : quÆng d¹ng khèi.
master cave [9097] : hang chÝnh.
Ph¹m vi trong hang hoÆc mét bé phËn hang
d−êng nh− lµ réng nhÊt, lµ phÇn b»ng ph¼ng
nhÊt cã c¸c ng¸ch phô dÉn tíi.
master joint [9098] : khe nøt chÝnh, khe
nøt chñ.
Khe nøt cã vai trß quan träng trong hÖ
khe nøt.
masutomilite [9099] : masutomilit.
Kho¸ng vËt nhãm mica, chøa Mn+2 t−¬ng tù
zinwaldit, ion Mn thay thÕ ion Fe+2 trong khèi
t¸m mÆt.
masuyite [9100] : masuyit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: oxid Pb vµ U (?).
mat foundation [9101] : mãng bÌ, mãng b¶n.
Th−êng sö dông cho mãng nhµ víi ®iÒu kiÖn
®Êt nÒn kh«ng thuËn lîi, kh«ng sö dông ®−îc
mãng ®¬n hoÆc mãng b¨ng.
material [9102] : nguyªn liÖu, vËt liÖu.
material properties [9103] : tÝnh chÊt (c¬ lý)
cña vËt liÖu.
VÝ dô c¸c tÝnh chÊt vÒ søc bÒn (c¾t, uèn, kÐo,
v.v.), biÕn d¹ng (hÖ sè ®µn håi Young, hÖ sè
Poisson), kh¶ n¨ng thÈm thÊu, v.v.
material science [9104] : khoa häc vÒ vËt liÖu.
Khoa häc øng dông vËt lý vµ hãa häc vµo cÊu
382
tróc néi t¹i cña vËt liÖu ®Ó diÔn gi¶i sù lµm viÖc
cña chóng ë c«ng tr×nh.
mathematical geology [9105] : ®Þa chÊt
to¸n häc.
Khoa häc nghiªn cøu m« h×nh hãa to¸n häc
c¸c qu¸ tr×nh ®Þa chÊt (to¸n häc øng dông trong
®Þa chÊt häc). §Þa chÊt to¸n häc gåm ba phÇn:
- §Þa chÊt to¸n häc chÝnh thèng víi môc ®Ých
x©y dùng m« h×nh to¸n häc c¸c qu¸ tr×nh, dùa
theo nh÷ng quan ®iÓm hiÖn ®¹i cña ®Þa chÊt häc.
§iÒu nµy cÇn thiÕt ®Ó kiÓm tra sù kh«ng m©u
thuÉn cña c¸c lý thuyÕt vÒ nguån gèc ®Þa chÊt so
víi tµi liÖu quan s¸t. Th−êng ®Þa chÊt to¸n häc
sö dông m« h×nh to¸n häc x¸c suÊt hay m« h×nh
ngÉu nhiªn.
- Do s¬ ®å nguån gèc ®Þa chÊt th−êng kh«ng
®ñ cô thÓ nªn hay dïng lo¹i m« h×nh h−ëng øng
®ã lµ nh÷ng hµm m« t¶ c¸c tÝnh chÊt c¬ b¶n cña
®èi t−îng ®Þa chÊt. VÝ dô: x¸c ®Þnh sù biÕn ®æi
cña kali trong ®¸ granitoid tõ b¾c ®Õn nam ViÖt
Nam. NÕu cã hµm nãi lªn sù gi¶m hµm l−îng
nµy th× ta coi hµm ®ã lµ m« h×nh h−ëng øng. M«
h×nh h−ëng øng ®· ®−îc Krig Matheron dïng ®Ó
t¹o nªn nh÷ng c¸ch tÝnh tr÷ l−îng má.
- C«ng cô to¸n häc dïng ®Ó hç trî cho viÖc
m« t¶ c¸c ®èi t−îng ®Þa chÊt. Ch¼ng h¹n cã thÓ
dïng ph−¬ng sai, hÖ sè t−¬ng quan ®Ó ph©n biÖt
mét ®èi t−îng nµy víi mét ®èi t−îng kh¸c vµ
xÕp lo¹i, v.v. §n: geomathematics.
mathematical model of the Earth [9106] :
m« h×nh to¸n häc cña Tr¸i ®Êt.
B»ng ph−¬ng ph¸p Monte-Carlo trong sè
kho¶ng 5 triÖu m« h×nh to¸n häc ®Ò ra, m¸y tÝnh
®iÖn tö ®· chän ®−îc 3 m« h×nh phï hîp víi tµi
liÖu thùc tÕ h¬n c¶. Theo c¸c m« h×nh nµy, Tr¸i
®Êt cã b¸n kÝnh lín h¬n b¸n kÝnh hiÖn vÉn ®−îc
thõa nhËn (6381 km) kho¶ng 15-22 km. Nh©n
lo·ng bªn ngoµi gåm Fe vµ Si (hµm l−îng Si
kho¶ng 15-25%) cßn nh©n trong r¾n, bao gåm
Fe vµ Ni (hµm l−îng Ni kho¶ng 20-50%). MËt
3
®é bªn trong nh©n kho¶ng 13,3-13,7g/cm , cao
h¬n so víi mËt ®é vÉn ®−îc thõa nhËn
3
(12g/cm ). MËt ®é ban ®Çu ë phÇn trªn cña
3
nh©n lo·ng lµ 9,4-10 g/cm , líp manti ®Æc tr−ng
b»ng sù ph©n dÞ vÒ mÆt hãa häc. §íi chuyÓn tiÕp
gi÷a líp manti trªn vµ d−íi ®Æc tr−ng b»ng sù
thay ®æi mËt ®é vµ tèc ®é truyÒn sãng lín. VËt
liÖu trong ®íi chuyÓn tiÕp biÕn ®æi trong c¸c
phÇn kh¸c nhau tõ tr¹ng th¸i r¾n ®Õn tr¹ng
th¸i láng.
matildite [9107] : matildit.
 Kho¸ng vËt mµu x¸m : AgBiS2. §n : schap-
bachite; plenargyrite.
matlockite [9108] : matlockit.
Kho¸ng vËt: PbFCl.
matraite [9109] : matrait.
Kho¸ng vËt: ZnS.
matrix [9110] : ma trËn (t®c); nÒn.
TËp hîp ®−îc s¾p xÕp theo trËt tù nhÊt ®Þnh
nh»m biÓu diÔn mét ®¹i l−îng, th«ng sè cã
h−íng nµo ®ã trong kh«ng gian.
§n: ground mass.
matrosite [9111] : matrosit.
VËt chÊt vi h¹t mµu ®en, kh«ng thÊu quang
t¹o nªn nÒn cña torbanit.
mattagamite [9112] : matagamit.
Kho¸ng vËt nhãm marcasit: (Co,Fe)Te2.
matteuccite [9113] : mateucit.
Kho¸ng vËt: NaHSO4.H2O.
matulaite [9114] : matulait.
Kho¸ng vËt: CaAl18(PO4)12(OH)20.28H2O.
Matura diamond [9115] : kim c−¬ng Matura.
§¸ quý zircon chÊt l−îng cao, kh«ng mµu
®Õn mµu ¸m khãi nh¹t ë vïng Matura nam
Ceylon. Khi zircon cã mµu th× b»ng ph−¬ng
ph¸p nung sÏ biÕn thµnh kh«ng mµu.
maturation pond [9116] : bÓ ñ.
Mét bÓ n«ng, réng, ®−îc dïng ®Ó xö lý bæ
sung n−íc th¶i sau khi ®· ®−îc xö lý sinh häc,
t¹i ®ã c¸c chÊt r¾n h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh xö
lý sinh häc bÞ lo¹i bá.
mature [9117] : tr−ëng thµnh.
Giai ®o¹n tr−ëng thµnh cña chu tr×nh xãi
mßn; ®Æc biÖt nãi vÒ ®Þa thÕ hoÆc vïng c¶nh
quan cña nã (nh− ®ång b»ng hoÆc cao nguyªn)
®· tr¶i qua sù ph¸t triÓn cùc ®¹i vµ sù næi râ vÒ
d¹ng; hoÆc giai ®o¹n dßng ch¶y (vµ thung lòng
cña nã) cã tr¾c diÖn c©n b»ng vµ ®· ph¸t triÓn
®Çy ®ñ; hoÆc giai ®o¹n b×nh æn t−¬ng ®èi.
maturity [9118] : giai ®o¹n tr−ëng thµnh.
Giai ®o¹n thø hai trong ba giai ®o¹n chÝnh
cña chu tr×nh xãi mßn trong sù ph¸t triÓn ®Þa
h×nh cña mét c¶nh quan, hoÆc thêi kú xen gi÷a
thêi trÎ vµ giµ (hoÆc tiÕp theo thêi thanh niªn)
kÐo dµi xuyªn suèt thêi kú ®a d¹ng hãa lín nhÊt
cña sù ph©n hãa ®Þa h×nh. Trong thêi kú ®ã hÇu
nh− toµn bé sù ph©n bËc ®Þa h×nh ®· hoµn tÊt.
Giai ®o¹n nµy ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù dµy ®Æc c¸c
dßng ch¶y tr−ëng thµnh, sù biÕn mÊt c¸c bÒ mÆt
b»ng ph¼ng khëi thñy, mÆt ®Êt bÞ chia c¾t triÖt
®Ó biÕn thµnh c¸c s−ên, hÖ thèng thñy v¨n réng,
ph©n ®Þnh râ víi nhiÒu s«ng nh¸nh, ®−êng chøa
n−íc hÑp, s¾c, v¾ng mÆt c¸c ®Çm lÇy hoÆc hå
383
trªn vïng ®Êt cao, ®é gå ghÒ ë cÊp lín nhÊt cã
thÓ, b¾t ®Çu xuÊt hiÖn mét ®ång b»ng xãi mßn
míi vµ hiÖn t−îng pediment hãa (trong mét chu
tr×nh kh« h¹n). §n: topographic maturity.
maufite [9119] : maufit.
Kho¸ng vËt: (Mg,Ni)AlO4SiO3O13.4H2O (?).
maximum [9120] : cùc ®¹i.
DiÖn tÝch cã mËt ®é lín nhÊt cña c¸c ®iÓm
chiÕu cÇu c¸c yÕu tè cÊu t¹o d¹ng mÆt hoÆc
d¹ng ®−êng trªn c¸c ®å thÞ lËp theo ph−¬ng
ph¸p chiÕu cÇu vµ ®å thÞ ®¼ng trÞ.
maximum filter [9121] : bé läc tèi ®a.
Bé läc b»ng mét cöa sæ tr−ît trªn toµn bé
®iÓm trong ¶nh. Gi¸ trÞ max cña « cöa sæ ®−îc
g¸n cho ®iÓm gi÷a cña cöa sè.
maximum acceptable concentration (MAC)
[9122] : nång ®é tèi ®a cã thÓ chÊp nhËn.
Hµm l−îng lín nhÊt cña mét chÊt ®éc h¹i
(hay mét yÕu tè bÊt lîi) trong m«i tr−êng kh«ng
g©y nguy hiÓm cho ng−êi vµ sinh vËt ®−îc tiªu
chuÈn quèc gia hay quèc tÕ chÊp nhËn.
§n: maximum allowable concentration
(MAC); maximum permissible concentration
(MPC); maximum permissible level (MPL);
maximum permissible ratio.
maximum allowable concentration (MAC)
[9123] : nång ®é tèi ®a cã thÓ chÊp nhËn.
§n: maximum acceptable concentration.
maximum economic recovery [9124] : hÖ sè
thu håi cã gi¸ trÞ kinh tÕ lín nhÊt.
maximum permissible concentration (MPC)
[9125] : hµm l−îng tèi ®a cho phÐp.
maximum permissible dose [9126] : liÒu
l−îng tèi ®a cho phÐp.
LiÒu l−îng lín nhÊt cña mét chÊt hay yÕu tè
®éc h¹i (bôi silic, bøc x¹ ion hãa,...) trong m«i
tr−êng kh«ng g©y nguy hiÓm cho ng−êi vµ sinh
vËt, ®−îc tiªu chuÈn quèc gia hay quèc tÕ cho
phÐp. §n: maximum allowable concentration,
maximum permissible level, maximum
concentration rates.
maximum permissible level [9127] : møc tèi
®a cho phÐp.
§n: maximum acceptable concentration.
maximum permissible ratio [9128] : suÊt tèi
®a cho phÐp.
§n: maximum acceptable concentration.
maximum value [9129] : gi¸ trÞ lín nhÊt.
maximum water holding capacity [9130] :
kh¶ n¨ng hÊp thô n−íc cùc ®¹i.
§é Èm trung b×nh cña mét mÉu ®Êt, cã chiÒu
cao mét centimet sau khi cho mÆt d−íi tiÕp xóc
víi mÆt n−íc.
Mayan [9131] : May.
BËc ë ch©u ¢u. Cambri trung (n»m trªn
Amga, n»m d−íi Tuor).
mayenite [9132] : mayenit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc: Ca12Al14O33.
Maysvillian [9133] : Maysvili.
BËc ë B¾c Mü. Ordovic th−îng (n»m trªn
Eden, n»m d−íi Richmond).
mazzite [9134] : mazit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng hä zeolit:
K2CaMg2(Al, Si)36O72.28H2O.
mbobomkulite [9135] : mbobomkulit.
Kho¸ng vËt trong hang ®éng:
(Ni,Cu)Al4(NO3)1,5(SO4)0,25(OH)11,45.1,59H2O.
Lo¹i khö n−íc t−¬ng ®−¬ng víi hydrobobom-
kulit vµ lo¹i chøa Ni t−¬ng ®ång víi chalcoa-
lumit.
mboziite [9136] : mboziit.
Kho¸ng vËt nhãm amphibol:
Na2CaFe3+2Fe2+3Al2Si6O22(OH)2.
mcconnellite [9137] : mconelit.
Kho¸ng vËt ®−îc m« t¶ ®Çu tiªn cïng víi
grinaldiit: CrOOCu.
mcgillite [9138] : mcgilit.
Kho¸ng vËt nhãm friedelit:
Mn8Si6O15(OH)8Cl.
m-charnokite [9139] : m-charnokit.
Theo ph©n lo¹i ®¸ chØ lo¹t charnokit, chøa
feldspar duy nhÊt lµ mesoperthit.
mcnearite [9140] : mcnearit.
Kho¸ng vËt: NaCa5H4(AsO4)54H2O.
mean deviation [9141] : ®é lÖch trung b×nh.
Sè trung b×nh céng cña ®é lÖch tuyÖt ®èi gi÷a
c¸c trÞ sè quan s¸t so víi sè trung b×nh céng cña
nã. §n: average deviation.
mean discontinuity spacing [9142] : gi·n
c¸ch khe nøt trung b×nh.
Gi·n c¸ch trung b×nh gi÷a c¸c khe nøt cïng
hÖ. Th«ng sè m« t¶ mét c¸ch ®Þnh l−îng mét hÖ
khe nøt nµo ®ã vµ chÊt l−îng, møc ®é nøt nÎ cña
khèi ®¸.
mean high water (MHW) [9143] : mùc n−íc
c−êng trung b×nh.
Mùc n−íc c−êng trung b×nh ®o ®−îc t¹i mét
®iÓm cho tr−íc trong thêi gian 19 n¨m hay trong
kho¶ng thêi gian tÝnh to¸n t−¬ng ®−¬ng.
mean higher high water (MHHW) [9144] :
mùc n−íc c−êng trung b×nh lín nhÊt.
TrÞ sè trung b×nh lín nhÊt cña c¸c mùc n−íc
c−êng ®o ®−îc t¹i mét ®iÓm cho tr−íc trong 19
n¨m hay trong kho¶ng thêi gian tÝnh to¸n
384
t−¬ng ®−¬ng.
mean low water (MLW) [9145] : mùc n−íc
rßng trung b×nh.
Mùc n−íc rßng ®o ®−îc t¹i mét ®iÓm cho
tr−íc trung b×nh trong thêi gian 19 n¨m hay
trong kho¶ng thêi gian tÝnh to¸n t−¬ng ®−¬ng.
mean lower low water (MLLW) [9146] :
mùc n−íc trung b×nh nhá nhÊt.
TrÞ sè trung b×nh nhá nhÊt cña c¸c mùc n−íc
thÊp ®o ®−îc t¹i mét ®iÓm cho tr−íc trong 19
n¨m hay trong kho¶ng thêi gian tÝnh to¸n
t−¬ng ®−¬ng.
mean sea level (MSL) [9147] : mùc n−íc biÓn
trung b×nh.
Mùc n−íc chuÈn trung b×nh cña møc dao
®éng thñy triÒu trong nhiÒu n¨m.
mean water level (MWL) [9148] : mùc n−íc
trung b×nh.
Mùc n−íc ®o ®−îc vµo nh÷ng thêi ®iÓm,
c¸ch nhau mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh
(th−êng lµ mét giê) trong giai ®o¹n kh¶o s¸t.
meander [9149] : khóc uèn s«ng.
Mét trong lo¹t c¸c chç uèn, vßng ngo»n
ngoÌo ph¸t triÓn tù do, ®Òu ®Æn trong dßng s«ng
ch¶y. Nã ®−îc h×nh thµnh bëi mét dßng ch¶y
tr−ëng thµnh ch¶y theo kiÓu ®¸nh vâng, ch¶y tõ
bê bªn nµy sang bê bªn kia, ngang qua b·i båi
cña nã, hoÆc dÞch chuyÓn vÒ phÝa bê låi cña
khóc uèn nguyªn thñy. Tõ nguyªn: tiÕng Hy l¹p
maiandros, tõ tªn s«ng Maiandros ë t©y TiÓu ¸
(nay ®−îc hiÓu lµ s«ng Menderes ë t©y nam Thæ
NhÜ Kú) mµ ai còng biÕt vÒ sù uèn khóc cña nã.
meander bar [9150] : ®ª uèn khóc.
§ª ®−îc cÊu t¹o bëi trÇm tÝch c¸t vµ cuéi tÝch
tô ë phÝa trong vµ kÐo dµi vµo chç uèn cong cña
khóc uèn. §n: point bar.
meander belt [9151] : ®íi uèn khóc cña s«ng.
§íi kÐo dµi däc ®¸y thung lòng cã dßng ch¶y
uèn khóc c¾t ngang qua víi dßng di dÞch theo
thêi gian, ®Æc biÖt b·i båi n»m gi÷a hai ®−êng
tiÕp tuyÕn tíi c¸c giíi h¹n ngoµi cïng cña khóc
uèn ph¸t triÓn ®Çy ®ñ. Nã cã thÓ cã chiÒu réng
lín gÊp 15-18 lÇn chiÒu réng dßng ch¶y.
meander plain [9152] : ®ång b»ng khóc uèn.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ vÒ mét ®ång b»ng h×nh
thµnh do qu¸ tr×nh t¹o khóc uèn, hoÆc mét ®ång
b»ng ®−îc båi thªm ë mét bªn, nã Ýt khi hoÆc
kh«ng khi nµo phô thuéc vµo c¸c b·i båi cao.
meander terrace [9153] : thÒm do khóc uèn.
ThÒm s«ng t−¬ng ®èi ng¾n, nhá ®−îc h×nh
thµnh do khóc uèn dÞch chuyÓn tù do c¾t vµo b·i
båi cao h¬n vµ cæ h¬n.
 meandering stream [9154] : dßng ch¶y uèn
khóc.
Dßng ch¶y cã nhiÒu ®o¹n uèn khóc.
§n: snaking stream.
meandering valley [9155] :
Dßng ch¶y cã kiÓu c¸c khóc uèn liªn tiÕp
nhau víi c¸c dÊu vÕt t−¬ng tù nhau cña mét
dßng ch¶y uèn khóc. C¸c khóc uèn hoÆc Valley
meanders cã cïng mét kÝch cì.
measured ore [9156] : quÆng ®· th¨m dß, ®·
tÝnh tr÷ l−îng.
measured reserve [9157] : tr÷ l−îng tin cËy.
mechanical analysis [9158] : ph©n tÝch c¬
häc, c¬ lý.
mechanical analysis of soil [9159] : ph©n tÝch
chØ tiªu c¬ häc cña ®Êt.
Ph©n tÝch chØ tiªu c¬ häc cña ®Êt.
mechanical barriers [9160] : c¶n trë c¬ häc.
Lµ c¶n trë ®Þa hãa liªn quan ®Õn sù thay ®æi
tèc ®é chuyÓn ®éng cña n−íc. Nã ®Æc tr−ng cho
c¸c nguyªn tè Ýt hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng di
chuyÓn trong n−íc, nh÷ng kho¸ng vËt nÆng
nguyªn sinh hoÆc thø sinh bÒn v÷ng trong ®íi
biÓu sinh.
mechanical metamorphism [9161] : biÕn chÊt
®éng lùc.
§n: kinetic metamorphism.
mechanical monitoring devices [9162] : thiÕt
bÞ quan tr¾c c¬ lý.
mechanically stabilized earth (MSE) [9163]:
®Êt ®−îc gia cè c¬ häc.
B»ng ®Çm lÌn, gia cè v¶i ®Þa kü thuËt, l−íi
thÐp, v.v.
mechanics of blasting [9164] : c¬ häc næ m×n.
Bé m«n c¬ häc nghiªn cøu vÒ chÊt næ, hiÖu
qu¶, ¶nh h−ëng cña næ m×n tíi c¸c tÝnh chÊt c¬
lý cña ®Êt ®¸ vµ øng dông kü thuËt næ m×n trong
x©y dùng d©n dông, khai th¸c má, v.v.
mechanics of slope failure [9165] : c¬ häc
ph¸ hñy m¸i dèc.
Bé m«n c¬ häc nghiªn cøu vÒ tÝnh chÊt c¬ lý
cña ®Êt ®¸ vµ c¸c mÆt gi¶m yÕu trong chóng,
tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸ hñy m¸i dèc, c¬ chÕ
ph¸ hñy m¸i dèc còng nh− c¸c biÖn ph¸p ®Þa kü
thuËt æn ®Þnh m¸i dèc.
mechanism [9166] : c¬ cÊu, c¬ chÕ.
Median [9167] : Medi.
BËc ë B¾c Mü. Silur h¹ (n»m trªn Richmond
cña Ordovic th−îng, n»m d−íi Clinton).
§n: Alexandri.
median septum [9168] : v¸ch gi÷a.
V¸ch chÊt v«i n»m däc trung tuyÕn ë bªn
385
trong m¶nh vá Tay cuén; ë Graptoloidea hai d·y
dùng ®øng lµ gê ph©n t¸ch hai hµng æ.
medical geology [9169] : ®Þa chÊt y häc.
M«n khoa häc ghÐp nèi gi÷a ®Þa chÊt vµ y
häc, chuyªn nghiªn cøu sù liªn quan gi÷a m«i
tr−êng ®Þa chÊt víi søc kháe, bÖnh tËt cña con
ng−êi vµ sinh vËt (nh− nh÷ng bÖnh do thiÕu vi
chÊt dinh d−ìng hay d− thõa nguyªn tè ®éc h¹i
trong m«i tr−êng, nh÷ng stress do t¸c ®éng cña
c¸c tr−êng ®Þa vËt lý,...) tõ ®ã ¸p dông c¸c biÖn
ph¸p chÕ ngù nh÷ng t¸c h¹i (hay tËn dông nh÷ng
yÕu tè thiªn nhiªn thuËn lîi) nh»m ®¶m b¶o søc
kháe, phßng tr¸nh bÖnh tËt cho con ng−êi vµ
t¨ng n¨ng suÊt vËt nu«i c©y trång.
§n: geomedicine.
medicinal spring [9170] : nguån n−íc
ch÷a bÖnh.
Nguån n−íc tù nhiªn cã t¸c dông ch÷a mét
sè bÖnh hoÆc cã lîi cho søc kháe con ng−êi nhê
chøa mét sè nguyªn tè hay hîp chÊt cã ho¹t tÝnh
sinh häc hoÆc tÝnh chÊt vËt lý ®Æc biÖt (nhiÖt ®é,
®é phãng x¹ cao,...). §n: mineral water.
mediiphyric [9171] : mediphyric.
§¸ porphyr trong ®ã ban tinh cã kÝch th−íc
dµi nhÊt lµ 0,04-0,008 mm. (ThuËt ng÷ cæ).
mediophyric [9172] : kiÕn tróc mediopocphyr
(®¸ cã kiÕn tróc mediopocphyr).
KiÕn tróc ®¸ pocphyr cã kÝch th−íc ban tinh
1-5 mm. (ThuËt ng÷ cæ).
mediosilicic [9173] : trung tÝnh.
ThuËt ng÷ nµy sö dông nh»m thay cho thuËt
ng÷ intermediate (trung tÝnh).
mediterranean delta [9174] : delta néi lôc.
Tam gi¸c ch©u ®−îc t¹o ra ë vïng biÓn cã ®Êt
liÒn bao quanh, kh«ng cã thñy triÒu hoÆc cã
biªn ®é thñy triÒu nhá.
Medithermal [9175] : chu kú gi¶m nhiÖt ®é
vµo cuèi Holocen.
medium (as of grain size) [9176] : trung b×nh
(nh− cì h¹t trung b×nh).
KÝch th−íc cì h¹t trung b×nh cña ®Êt ®−îc
x¸c ®Þnh tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn h¹t ®Êt.
medium grained [9177] : h¹t trung b×nh.
1- KiÕn tróc ®¸ magma, trong ®ã c¸c tinh thÓ
cã kÝch th−íc trung b×nh 1-5mm.
2-C¸c ®¸ trÇm tÝch vµ kiÕn tróc cña chóng,
trong ®ã c¸c h¹t cã kÝch th−íc trung b×nh
1/16mm ®Õn 2mm.
medulla [9178] : lâi.
§íi trung t©m cña mét sè San h« t¸m tia;
phÇn trong cña mét sè ®éng vËt nguyªn sinh.
medusa [9179] : søa.
 Mét d¹ng c¬ thÓ cña Ruét khoang cã sîi
ch©m ngøa c¬ b¶n h×nh chu«ng, cã xóc tu quanh
r×a, thÝch nghi víi c¸ch sèng b¬i léi tù do.
megabreccia [9180] : ®¹i d¨m kÕt.
1- D¨m kÕt t¹o bëi sù cµ n¸t quy m« rÊt lín,
gåm c¸c khèi cã kÝch th−íc ®Õn 100m vµ ph©n
bè lén xén, víi gãc nghiªng 6-25o so víi mÆt
ph¼ng n»m ngang.
2- D¨m th« bao gåm c¸c khèi kÝch th−íc ®Õn
400m, ph¸t triÓn däc s−ên nói theo ®øt g·y lín,
bëi sù tr−ît lë träng lùc. §ã lµ s¶n phÈm cã
nguån gèc kiÕn t¹o vµ tÝch tô trÇm tÝch.
3- D¨m kÕt do sËp miÖng nói löa.
megacryst [9181] : ban tinh, ban biÕn tinh.
megacrystalline [9182] : kÕt tinh h¹t lín.
§n: macrocrystalline.
megafabric [9183] : cÊu t¹o th«.
CÊu t¹o cña ®¸ nhËn biÕt ®−îc tõ mÉu côc,
vÕt lé, kh«ng cÇn qua kÝnh hiÓn vi.
megafauna [9184] : hÖ ®éng vËt lín.
§n: macrofauna.
megaflora [9185] : ®¹i thùc vËt, thùc vËt lín.
1- Thùc vËt ®ñ lín ®Ó nh×n thÊy ®−îc b»ng
m¾t th−êng.
2- Mét thuËt ng÷ ®· cò chØ nh÷ng thùc vËt cã
vïng ph©n bè réng, mét nhãm thùc vËt lín phæ
biÕn réng r·i. §n: macroflora.
megafossil [9186] : hãa th¹ch lín.
§n: macrofossil.
megagroup [9187] : liªn lo¹t, lo¹t lín.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông mét ph©n vÞ th¹ch
®Þa tÇng cã thø bËc cao h¬n lo¹t vµ ph¶n ¸nh
nh÷ng sù kiÖn chÝnh trong tiÕn tr×nh lÞch sö
®Þa chÊt.
megalineament [9188] : megalineament,
lineament lín.
CÊu t¹o ®−êng, cã chiÒu dµi trªn 100 km.
megasporangium [9189] : tói ®¹i bµo tö, tói
bµo tö c¸i.
Lo¹i tói bµo tö mang c¸c ®¹i bµo tö, cô thÓ lµ
ph«i t©m ë thùc vËt cã h¹t thuéc H¹t trÇn.
megaspore [9190] : ®¹i bµo tö, bµo tö c¸i.
Bµo tö thuéc thùc vËt cã ph«i khi n¶y mÇm
s¶n sinh ra thÓ giao tö c¸i vµ th−êng lín h¬n vi
bµo tö.
megathermal [9191] : nhiÖt ®é cao.
Liªn quan ®Õn khÝ hËu ®Æc tr−ng bëi nhiÖt
®é cao.
megovernite [9192] : megovernit.
§n: macgovernite.
meguinessite [9193] : meguinesit.
Kho¸ng vËt nhãm rosasit :
(Mg, Cu)2(CO3)(OH)2.
386
meionite [9194] : meionit.
Kho¸ng vËt nhãm scapolit:
3CaAl2Si2O8.CaCO3, ®ång h×nh víi marialit,
chøa c¸c anion (sulfat, clorid). Ký hiÖu: Me.
meixnerite [9195] : meixnerit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng:
Mg6Al2(OH)18.4H2O.
mela [9196] : mela-.
TiÕp ®Çu ng÷ cã nghÜa sÉm mµu dïng cho
c¸c ®¸ x©m nhËp giµu kho¸ng vËt mafic h¬n qui
®Þnh.
melagabbroid [9197] : melagabroit, gabroit
sÉm mµu.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS, lµ gabroit cã
pl/(pl+px+ol) = 10-35.
melange [9198] : melang, thµnh t¹o hçn ®én.
Mét thµnh t¹o ®¸ cã thÓ ®o vÏ ®−îc ë tû lÖ
1/24.000 hoÆc nhá h¬n vµ ®−îc ®Æc tr−ng bëi
kh«ng cã líp, ranh giíi kh«ng râ rµng vµ chøa
nhiÒu m¶nh, khèi víi nhiÒu kÝch th−íc kh¸c
nhau cã nguån gèc ngo¹i lai hoÆc t¹i chç ®−îc
g¾n kÕt thµnh nh÷ng khèi lín bëi nh÷ng vËt liÖu
h¹t nhá. Nguån gèc vµ kiÕn tróc cña melang cßn
g©y nhiÒu tranh c·i. Ss: tectonic mÐlange,
dispiric mÐlange, allolistrostrome.
§n: dismembered formation, chaos.
ThuËt ng÷ cã nguån gèc tõ tiÕng Ph¸p, cã
nghÜa “hçn ®én”.
melanocerite [9199] : melanocerit.
Kho¸ng vËt khèi thoi mµu n©u hoÆc ®en:
(Ce,Ca)5(Si,B)3O12(OH,F).nH2O(?).
melanocratic [9200] : ®¸ x©m nhËp sÉm mµu.
melanophlogite [9201] : melanophlogit.
Kho¸ng vËt chøa dioxid silic (SiO2) vµ
carbon, sulphur, h×nh thµnh gi¶ h×nh ®Þnh h−íng
cña alpha th¹ch anh sau khi ng©m cristobalit
trong H2SO4.
melanophyre [9202] : melanophyr.
ThuËt ng÷ dïng réng r·i cho c¸c ®¸ magma
sÉm mµu kiÕn tróc porphyr, nÒn h¹t mÞn.
melanostibite [9203] : melanostibit.
Kho¸ng vËt: Mn(Sb,Fe)O3.
melanotekite [9204] : melanotekit.
Kho¸ng vËt mµu ®en hoÆc x¸m ®en:
Pb2Fe2+3Si2O9.
melanovanadite [9205] : melanovanadit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: Cr2V4+4V6+5O25. nH2O.
melanterite [9206] : melanterit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh hoÆc
xanh biÓn-xanh l¸ c©y nh¹t: FeSO4.7H2O.
§n: copperas; green vitriol; iron vitrol.
melaphyre [9207] : melaphyr.
Ban ®Çu thuËt ng÷ ®−îc dïng réng r·i cho
c¸c ®¸ magma porphyr sÉm mµu. Sau ®ã giíi
h¹n cho ®¸ basalt biÕn ®æi. (ThuËt ng÷ cæ).
melasome [9208] : melasome.
PhÇn tèi mµu cña migmatit th−êng giµu
kho¸ng vËt mafic. Cßn viÕt lµ melanosome.
melilite [9209] : melilit.
1- Nhãm kho¸ng vËt cã c«ng thøc chung:
(Na, Ca)2(Mg, Al)(Si, Al)2O7, lµ lo¹t ®ång h×nh
cña dung dÞch-cøng vµ cã thÓ chøa mét Ýt s¾t.
2- Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mµu vµng mËt
ong vµ ®−îc xÕp sau gehlenit vµ akermanit, lµ
thµnh phÇn cña ®¸ phun trµo basic hiÖn ®¹i.
Melilit cña ®¸ phun trµo ®−îc gäi lµ feldspa-
thoid, vµ còng ®−îc xem nh− "pyroxen d−íi b·o
hßa". Cßn viÕt lµ mellilite.
melilite basalt [9210] : melilitit.
§n: melilitite.
melilitholith [9211] : melilitholit.
§¸ phun trµo chØ gåm melilit.
melilitite [9212] : melilitit.
§¸ phun trµo kh«ng chøa olivin, chøa melilit
vµ pyroxen nghiªng (>90%) vµ Ýt feldspathoid,
®«i khi plagioclas. §n: melmafite.
melilitolite [9213] : melilitolit.
Nhãm c¸c ®¸ magma hiÕm gÆp, gåm chñ yÕu
melilit (Strekeisen, 1967).
meliphanite [9214] : meliphanit.
Kho¸ng vËt mµu vµng, ®á hoÆc ®en:
(Ca,Na)2Be(Si,Al)2(O,OH,F)7. §n: meliphan
gugiait.
melkovite [9215] : melkovit.
Kho¸ng vËt: Ca, Fe, H6 (MoO4)4(PO4).6H2O.
mellilite [9216] : melilit.
§n: melilite; mellite.
mellite [9217] : melit.
Kho¸ng vËt mµu vµng mËt ong:
Al2[C6(COO)6].18H2O, ¸nh nhùa, d¹ng kÕt
h¹ch trong than n©u vµ lµ s¶n phÈm ph©n hñy
cña thùc vËt.
melmafite [9218] : melmafit.
Nhãm ®¸ magma gåm melilit vµ c¸c kho¸ng
vËt mafic.
melonite [9219] : melonit.
Kho¸ng vËt: Ca Fe+2 Fe+3(PO4)2(OH).
melonjosephite [9220] : melonjosephit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng-®á nh¹t: NiTe2.
melt [9221] : chÊt láng, ®¸ bÞ ®èt ch¶y láng.
melteigite [9222] : melteigit.
1- Theo ph©n lo¹i IUGS, lµ ®¸ x©m nhËp
trong ®ã F=60-100, M=70-90, natri tréi h¬n
kali.
2- §¸ x©m nhËp sÉm mµu thuéc lo¹t ijolit
chøa nephelin vµ 60-90% kho¸ng vËt mafic, ®Æc
387
biÖt lµ pyroxen mµu lôc.
melting spot [9223] : ®iÓm ch¶y láng.
Khu vùc cña manti, trong ®ã magma toleit
®−îc thµnh t¹o, diÖn tÝch chiÕu th¼ng ®øng cña
khu vùc ®ã trªn mÆt ®Êt cã hoÆc cã thÓ cã ho¹t
®éng phun trµo toleit (®iÓm nãng-hot spot).
meltwater [9224] : n−íc b¨ng tan, tuyÕt tan.
N−íc sinh ra do b¨ng, tuyÕt tan.
member [9225] : tËp.
Lµ hîp phÇn cña hÖ tÇng, ®«i khi còng lµ hîp
phÇn cña phøc hÖ. TËp lµ thÓ ®¸ ph©n líp mµ dÊu
hiÖu ®Çu tiªn ®Ó ph©n chia lµ tÝnh ®ång nhÊt cña
®Æc ®iÓm th¹ch häc. Khi cã yªu cÇu ph¶i x¸c
®Þnh ®Æc thï cña tËp ®Ó phôc vô cho t×m kiÕm
kho¸ng s¶n, hay ph¶n ¸nh sù biÕn ®æi t−íng ®¸
lµm cø liÖu cho m«i tr−êng cæ ®Þa lý, th× cã thÓ
®Æt tªn cho tËp theo ®Þa danh, n¬i thÓ hiÖn ®Æc
tr−ng nhÊt cña tËp vµ cã thÓ kÌm theo tªn th¹ch
häc; tËp cã thÓ ®¸nh sè vµ kÌm theo tªn
th¹ch häc.
menaccanite [9226] : menacanit.
Mét d¹ng ilmenit t×m thÊy ë Manaccan
(Menachan) Cornwall, Anh, cã thÓ ®äc lµ
menachanite, manaccanita.
Menap [9227] : Menap.
BËc b¨ng hµ ë B¾c ¢u, Pleistocen (n»m d−íi
Elster), t−¬ng ®−¬ng víi Günz.
m-enderbite [9228] : m-enderbit.
Theo ph©n lo¹i ®¸ chØ lo¹t charnokit, trong
®ã cã c¶ mesoperthit vµ plagioclas.
mendipite [9229] : mendipit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng: Pb3Cl2O2.
mendozite [9230] : mendozit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm phÌn
(alum): NaAl(SO4)2.11H2O(?).
menearite [9231] : menearit.
Kho¸ng vËt: NaCa5H4(AsO4)5.4H2O.
meneghinite [9232] : meneghinit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m-ch×, ®en nh¹t:
Cu Pb13Sb7S24.
Menevian [9233] : Menev.
BËc ë ch©u ¢u. Cambri trung (n»m trªn Solv,
n»m d−íi Maentwrog).
Meotian [9234] : Meot.
BËc ë §«ng ¢u (khu vùc biÓn §en). Miocen
th−îng (n»m trªn Sarmat, n»m d−íi Pont). Cã
lóc ®−îc xem nh− lµ phÇn thÊp nhÊt cña Pliocen,
t−¬ng ®−¬ng víi Pannon.
Meramecian [9235] : Meramec.
Thèng khu vùc B¾c Mü. Mississippi th−îng
(n»m trªn Osag, n»m d−íi Chester).
mercallite [9236] : mercalit.
Kho¸ng vËt mµu xanh da trêi: KHSO4.
 Mercury [9237] : Sao Thñy.
mercury [9238] : thñy ng©n (Hg).
1- Tªn La tinh lµ hydrargyrum. Nguyªn tè
hãa häc sè 80, nguyªn tö l−îng 200,592; tû
träng 13,546 g/cm3, thuéc nhãm kim lo¹i nÆng,
chalcophil, cã 7 ®ång vÞ bÒn vµ 34 ®ång vÞ
kh«ng bÒn. Hµm l−îng Hg trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 0,056; siªu mafic 0,004;
gabro-basalt 0,01; granit granodiorit 0,03; ®¸
phiÕn 0,18; n−íc ®¹i d−¬ng 0,00003 mg/l, n−íc
s«ng suèi 0,00005 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ cinabar, thñy ng©n tù sinh. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ASS. §−îc sö dông trong c«ng nghÖ
luyÖn vµng, lµm pin, trong nha khoa, ®Ìn h¬i
thñy ng©n, ®o nhiÖt, v.v.
2- Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, nÆng, mµu
tr¾ng b¹c ®Õn tr¾ng thiÕc, nguyªn tè kim lo¹i tù
nhiªn: Hg, lµ kim lo¹i d¹ng láng ë nhiÖt ®é b×nh
th−êng; Thuû ng©n tù nhiªn chøa mét Ýt b¹c.
Thuû ng©n phèi hîp víi kim lo¹i thµnh hîp kim
hoÆc d¹ng hçn hîp. §n: quicksilver.
mercury barometer [9239] : khÝ ¸p kÕ
thñy ng©n.
mercury fulminate [9240]:fulminat thñy ng©n.
merenskyite [9241] : merenskyit.
Kho¸ng vËt: (Pd,Pt) (Te,Bi)2.
§n: biteplapallidite.
merlinoite [9242] : merlinoit.
Kho¸ng vËt hä zeolit:
(K4,21Ca1,49Na0,55Ba0,24Fe0,24)(Al9,31Si22,68)O64.
2,74H2O.
merninite [9243] : merninit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng kh«ng mµu ®Õn
mµu xanh nh¹t: Ca Mg(SiO4)2.
merocrystalline [9244] :
§n: hypocrystalline.
merokarst [9245] : karst khuyÕt.
Karst ph¸t triÓn kh«ng hoµn chØnh, ®−îc ®Æc
tr−ng bëi ®¸ v«i kh«ng tinh khiÕt vµ bëi sù cã
mÆt hÖ thèng s«ng trªn mÆt. §n: holokarst.
merostome [9246] : MiÖng ®èt (Merostamata).
§éng vËt Ch©n khíp (Arthropoda) thuéc mét
líp ®Æc tr−ng lµ cã mét ®«i chi tr−íc miÖng gåm
ba, cã thÓ lµ bèn, khíp.
meroxene [9247] : meroxen.
Lo¹i biotit víi mÆt trôc song song víi trôc
kÕt tinh b.
merwinite [9248] : merwinit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, kh«ng mµu ®Õn
mµu xanh nh¹t: CaMg(SiO4)2.
mesa [9249] : kÕt cÊu, kiÕn tróc "mesa".
D¹ng kÕt cÊu “mesa” cña ®¸.
mesa butte [9250] : nói ®åi sãt cã ®Ønh b»ng;
388
nói gß mÆt bµn.
H×nh thµnh bëi sù xãi mßn vµ sù h¹ thÊp nói
mÆt bµn.
mesa plain [9251] : ®ång b»ng ë ®Ønh.
§Þa h×nh b»ng ph¼ng ë nói, ®åi hoÆc cao
nguyªn (Hill, 1900,). Ss: plateau plain.
mesabite [9252] : mesabit.
Lo¹i goethit mµu ®á ë vïng Mesabi Range ë
Minnesota.
mesentery [9253] : mµng tia.
PhiÕn thÞt hay l¸ m« mÒm xÕp s¾p h−íng
t©m, b¸m vµo mÆt trong cña ®Üa miÖng vµ v¸ch
cét ë polyp san h«.
mesh [9254] : l−íi.
L−íi phÇn tö ®Ó ph©n tÝch bµi to¸n c¬ häc
®Êt, ®¸; l−íi thÐp, hoÆc l−íi vËt liÖu ®Þa kü thuËt
®Ó b¶o vÖ m¸i dèc hoÆc gia cè nÒn.
mesh texture [9255] : cÊu t¹o m¾t l−íi.
mesobreccia [9256] : trung d¨m kÕt.
D¨m kÕt t¹o thµnh do sËp miÖng nói löa.
mesocratic [9257] : mµu trung b×nh.
Dïng cho c¸c ®¸ magma cã thµnh phÇn
kho¸ng vËt sÉm mµu vµ s¸ng mµu gÇn b»ng
nhau.
mesocrystalline [9258] : kÕt tinh trung b×nh.
KiÕn tróc ®¸ magma vµ c¸c ®¸ trÇm tÝch t¸i
kÕt tinh víi c¸c tinh thÓ cã kÝch th−íc 0,2-
0,75mm. KiÕn tróc ®¸ carbonat, trÇm tÝch cã
kÝch th−íc h¹t 0,05-1,0mm.
Mesogea [9259] : Mesogea.
Tªn ®−îc sö dông chñ yÕu ë Ph¸p ®Ó chØ biÓn
Tethys. Cßn ®−îc viÕt Mesogaea.
mesogeosyncline [9260] : ®Þa m¸ng gi÷a.
§Þa m¸ng n»m gi÷a hai lôc ®Þa vµ ®−îc cung
cÊp vËt liÖu tõ hai lôc ®Þa ®ã.
mesograined [9261] : kÕt h¹t trung b×nh (tt).
KiÕn tróc cña ®¸ trÇm tÝch carbonat cã m¶nh
vôn víi kÝch th−íc dao ®éng trong kho¶ng 0,05-
1,0mm. Cã t¸c gi¶ cho lµ 0,1-1,0mm.
mesogyrate [9262] : cong vµo t©m.
Nãi vÒ ®Ønh cña Th©n mÒm hai m¶nh cã má
cong vµo t©m m¶nh vá.
mesolite [9263] : mesolit.
Kho¸ng vËt zeolit: Na2Ca2Al6Si9O30.8H2O,
thµnh phÇn trung gian gi÷a natrolit vµ scolecit
vµ th−êng cã mµu tr¾ng hoÆc kh«ng mµu, tinh
thÓ h×nh kim trong basalt d¹ng h¹nh nh©n.
§n: cotton stone.
mesomicroline [9264] : mesomicrolin.
Kho¸ng vËt gi¶ hÖ ®¬n nghiªng cña nhãm
feldspar kiÒm: KAlSi3O8, lo¹i trung gian gi÷a
microlin vµ orthoclas.
mesoperthite [9265] : mesoperthit.
 Lo¹i hîp chÊt feldspar cã sè l−îng feldspar
kali vµ plagioclas b»ng nhau (plagioclas lµ albit
vµ oligoclas), thµnh phÇn cña nã chiÕm vÞ trÝ
trung gian gi÷a perthit vµ antiperthit.
§n: eutectoperthite.
Mesophytic [9266] : Trung thùc vËt.
Ph©n vÞ cæ thùc vËt cña thêi gian ®Þa chÊt
®¸nh dÊu thêi gian n»m gi÷a sù ra ®êi cña thùc
vËt H¹t trÇn vµ sù ra ®êi cña thùc vËt H¹t kÝn.
mesosoma [9267] : ®o¹n th©n gi÷a, phÇn
m×nh.
PhÇn gi÷a cña c¬ thÓ mét sè ®éng vËt kh«ng
x−¬ng sèng.
mesosphere [9268] : Manti d−íi.
PhÇn d−íi cña manti, n¬i c¸c qu¸ tr×nh kiÕn
t¹o cña Tr¸i ®Êt kh«ng x¶y ra.
mesostasis [9269] : mesostasic.
VËt liÖu lÊp ®Çy h×nh thµnh sau cïng, hoÆc lµ
thñy tinh, Èn tinh trong c¸c ®¸ magma.
mesothermal [9270] : nhiÖt ®é võa.
Liªn quan ®Õn khÝ hËu, ®−îc ®Æc tr−ng bëi
nhiÖt ®é võa ph¶i.
mesotourmalite [9271] : mesotourmalin.
§¸ tourmalit chøa tourmalin víi hµm l−îng
5-50%.
mesotrophic water [9272]: n−íc trung d−ìng.
N−íc cã ®é dinh d−ìng trung b×nh ®èi víi
sinh vËt.
Mesozoic [9273] : Mesozoi, Trung sinh.
§¹i thø hai cña Phanerozoi, chiÕm kho¶ng
thêi gian tõ sau Paleozoi ®Õn tr−íc Cenozoi, tøc
lµ kho¶ng 65 triÖu n¨m ®Õn 225 triÖu n¨m vÒ
tr−íc, t−¬ng øng víi giíi Mesozoi do Phillips
(1841) x¸c lËp, gåm ba hÖ Trias, Jura vµ Creta.
§n: age of gymnosperms; age of reptiles;
Secondary.
mesozone [9274] : mesozon, ®íi trung gian.
Theo ph©n lo¹i, ®íi trung gian theo ®é s©u
biÕn chÊt víi nhiÖt ®é 300-500oC, ¸p suÊt thñy
tÜnh vµ ¸p suÊt nÐn Ðp trung b×nh.
messelite [9275] : meselit.
Kho¸ng vËt: Ca4Fe2(PO4)4.5H2O.
§n: neomesselite.
Messinian [9276] : Messini.
BËc ®−îc x¸c lËp theo ®Þa danh Messina ë
Italia, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, phÇn trªn
cïng cña Miocen (n»m trªn Torton, n»m d−íi
Zancl).
meta aluminite [9277] : meta-aluminit.
Kho¸ng vËt: Al2(SO4)(OH)4.5H2O.
meta alunogen [9278] : meta-alunogen.
Kho¸ng vËt: Al4(SO4)6.27H2O.
meta ankoleite [9279] : meta-ankoleit.
389
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng:
K2(UO2)2(PO4)2.6H2O.
meta autunite [9280] : meta-autunit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng:
Ca(UO2)2(PO4)2.2-6H2O, xuÊt hiÖn kh«ng
trùc tiÕp trong tù nhiªn mµ lµ nh÷ng mÉu trong
b¶o tµng cña autunit, mét phÇn bÞ khö hydrat.
Ss: para- autunite.
metabasite [9281] : metabasit.
ChØ chung cho c¸c ®¸ mafic bÞ biÕn chÊt lµm
mÊt c¸c kiÕn tróc, dÊu hiÖu ban ®Çu vµ ®· t¸i kÕt
tinh hoµn toµn.
metablastesis [9282] : metablastes.
1- T¸i kÕt tinh vµ ph¸t triÓn kho¸ng vËt hoÆc
mét nhãm kho¸ng vËt.
2- T¸i kÕt tinh trong ®iÒu kiÖn ®¼ng hãa.
metabolism of rocks [9283] : biÕn ®æi tù sinh.
Qu¸ tr×nh t¸i ph©n bè vËt liÖu (huy ®éng, vËn
chuyÓn vµ tÝch tô l¹i) trong ®¸ trÇm tÝch kh«ng
cã sù ®−a thªm vËt liÖu tõ ngoµi.
metabolite [9284] : metabolit.
Dïng cho lasenit bÞ biÕn ®æi. (ThuËt ng÷ cæ).
metaborite [9285] : metaborit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: HBO2, lµ biÕn thÓ lËp
ph−¬ng cña axid metaboric.
metacarbonatite [9286] : metacarbonatit.
§¸ carbonat hoÆc silicat-carbonat t¹o bëi sù
thay thÕ c¸c ®¸ kh¸c.
metacinabar [9287] : meta-thÇn sa.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu ®en: HgS, ®ång
h×nh víi thÇn sa vµ ®Æc tr−ng cho quÆng thñy
ng©n. §n: metacinabarite, saukovite.
metaclase [9288] : metaclas.
ThuËt ng÷ dïng cho ®¸ bÞ ph©n phiÕn
thø sinh.
metacolloid [9289] : keo biÕn ®æi, metacoloid.
Keo kÕt tinh nh− serpophit.
metacryst [9290] : ban biÕn tinh.
C¸c tinh thÓ lín ph¸t triÓn trong ®¸ biÕn chÊt
b»ng qu¸ tr×nh t¸i kÕt tinh (granat, andaluzit,
storolit,...). §n: metacrystal.
metacrystal [9291] : biÕn ®æi tinh thÓ.
§n: metacryst.
metadelrioite [9292] : metadelrioit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: CaSrV2O6(OH)2.
metahaiweeite [9293] : metahaiweeit.
Kho¸ng vËt thø sinh: Ca(UO2)Si6O15.nH2O,
n<5, lµ haiweeit bÞ khö hydrat.
metaheinrichite [9294] : metaheinrichit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng ®Õn xanh:
Ba(UO2)2(AsO4)2.8H2O. Ss: heinrichite.
metahewettite [9295] : metahewettit.
Kho¸ng vËt mµu ®á: CaV6O16.9H2O, gièng
hewetit bÞ khö hydrat.
metahohmanite [9296] : metahohmanit.
Kho¸ng vËt mµu vµng cam:
Fe2(SO4)2(OH)2.3H2O, ®−îc t¹o thµnh do mét
bé phËn cña hohmanit bÞ khö hydrat.
metajennite [9297] : metajenit.
Kho¸ng vËt: Na2Ca8Si5O19.7H2O.
metakahlerite [9298] : metakahlerit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu xanh vµng nh¹t:
Fe(UO2)2(AsO4)2.8H2O.
metakaolinite [9299] : metakaolinit.
S¶n phÈm trung gian khi kaolinit bÞ nung
nãng 500oC vµ 850oC, kaolinit khö hydrat nh©n
t¹o. §n: metakaoline.
metakichheimerite [9300] : metakicheimerit.
Kho¸ng vËt mµu hång nh¹t:
Co(UO2) (AsO4)2. 8H2O.
metakottigite [9301] : metakotigit.
Kho¸ng vËt:
(Zn,Fe+3)(Zn,Fe+3,Fe+2)2(AsO4)2.8(H2O,OH),
®ång h×nh víi kotigit vµ chøa (Zn, Fe) t−¬ng tù
víi symplesit.
metal [9302] : kim lo¹i.
Kim lo¹i lµ nh÷ng nguyªn tè ho¸ häc t¹o nªn
ë tr¹ng th¸i tù do nh÷ng ®¬n chÊt chøa liªn kÕt
kim lo¹i. Ng−êi ta ®· biÕt tíi 87 nguyªn tè kim
lo¹i. C¬ së cÊu tróc cña kim lo¹i lµ m¹ng tinh
thÓ bao gåm nh÷ng ion d−¬ng ch×m ngËp trong
electron dµy ®Æc, chuyÓn ®éng. Nh÷ng electron
bï trõ lùc ®Èy gi÷a c¸c ion d−¬ng vµ b»ng c¸ch
®ã liªn kÕt c¸c ion l¹i thµnh vËt thÓ r¾n. KiÓu
liªn kÕt ho¸ häc ®ã gäi lµ liªn kÕt kim lo¹i. Liªn
kÕt kim lo¹i t¹o nªn nh÷ng tÝnh chÊt vËt lý quan
träng nhÊt cña kim lo¹i nh− tÝnh dÎo, dÉn ®iÖn,
dÉn nhiÖt, ¸nh kim. Nguyªn tö kim lo¹i dÔ dµng
cho electron, biÕn thµnh ion tÝch ®iÖn d−¬ng.
Bëi vËy kim lo¹i lµ chÊt khö tèt. §ã lµ tÝnh chÊt
hãa häc chñ yÕu vµ chung nhÊt cña kim lo¹i. Lµ
chÊt khö, kim lo¹i t¸c dông víi c¸c chÊt oxy hãa
kh¸c nhau. Hîp chÊt cña kim lo¹i víi oxy gäi lµ
oxid, víi halogen gäi lµ halogenua, víi l−u
huúnh gäi lµ sulfua, víi phosphor gäi lµ
phosphua, víi carbon gäi lµ carbua, v.v.
metal bearing [9303] : chøa kim lo¹i, cã kim
lo¹i, chøa quÆng.
metal bearing occurrence [9304] : lé (vÕt
lé) quÆng.
metal bearing structure [9305] : cÊu tróc
chøa quÆng, mang quÆng.
metal content [9306] : hµm l−îng kim lo¹i.
metalcalciouranoite [9307] : metalcalcio-
uranoit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Na,Ba)U2O7.2H2O.
390
§n: metacaltsuranoit.
metallic [9308] : kim lo¹i.
metallic accumulation [9309] : tÝch tô quÆng.
metallic compounds [9310] : thµnh phÇn
kim lo¹i.
metallic deposit [9311] : má quÆng.
metallic luster [9312] : ¸nh kim lo¹i.
metallic mineral [9313] : kho¸ng vËt quÆng.
metallic vein [9314] : m¹ch quÆng.
metalliferous [9315] : chøa kim lo¹i,
chøa quÆng.
Má kho¸ng mµ tõ ®ã cã thÓ khai th¸c ®−îc
kim lo¹i.
metalliferous accumulation [9316] : tËp hîp
mang quÆng, tÝch tô quÆng.
metalliferous deposit [9317] : má quÆng.
metalliferous mineral [9318] : kho¸ng
vËt quÆng.
metalline [9319] : chøa kim lo¹i.
metallites [9320] : tªn chung cho c¸c lo¹i
quÆng, vËt liÖu chøa kim lo¹i.
metallization [9321] : quÆng hãa, kho¸ng hãa
kim lo¹i.
Qu¸ tr×nh th©m nhËp cña kim lo¹i vµo nham
th¹ch, t¹o nªn má cã gi¸ trÞ kinh tÕ; kho¸ng hãa
kim lo¹i (the metallization of metals).
metallize [9322] : kim lo¹i hãa, biÕn thµnh
kim lo¹i.
metallized hood [9323] : vßm ®Ønh quÆng hãa.
Vßm, nãc trªn cïng cña batholit, lµ khu vùc
®Çu tiªn cã sù ®«ng ®Æc sau x©m nhËp vµ cã thÓ
chøa ®ùng hÇu nh− tÊt c¶ c¸c th©n quÆng hãa
nhiÖt dÞch cña chÝnh x©m nhËp ®ã. ThuËt ng÷
®−îc Emmons ®−a ra vµo n¨m 1943.
metallogenetic [9324]: sinh kho¸ng, sinh kim.
§n: metallogenic.
metallogenic [9325] : sinh kho¸ng, sinh kim.
Dt: metallogeny. §n: metallogenetic; mine-
rogenic; minerogenetic.
metallogenic element [9326] : nguyªn tè sinh
kho¸ng, nguyªn tè sinh kim.
Mét nguyªn tè tù sinh hoÆc t¹o thµnh c¸c
sulfua, selenua, telua, arsenua,... trong vá Tr¸i
®Êt.
metallogenic epoch [9327] : thêi ®¹i sinh
kho¸ng.
Lµ mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh trong lÞch
sö ph¸t triÓn ®Þa chÊt cña vá Tr¸i ®Êt, cã ho¹t
®éng kiÕn t¹o-magma m¹nh mÏ, liªn quan víi
thµnh t¹o c¸c má kho¸ng cã nguån gèc magma,
biÕn chÊt vµ ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c ®iÒu kiÖn
thuËn lîi vÒ khÝ hËu, ®Þa h×nh ®èi víi sù thµnh
t¹o c¸c má ngo¹i sinh (trÇm tÝch, phong ho¸). VÝ
dô: thêi ®¹i sinh kho¸ng Hercyn (Varis),
Alps, v.v.
metallogenic map [9328] : b¶n ®å
sinh kho¸ng.
Lµ mét lo¹i b¶n ®å thÓ hiÖn quy luËt thµnh
t¹o vµ ph©n bè trong kh«ng gian vµ theo thêi
gian cña kho¸ng ho¸ ë mét l·nh thæ x¸c ®Þnh.
C¸c yÕu tè chñ yÕu th−êng ®−îc thÓ hiÖn trªn
b¶n ®å sinh kho¸ng lµ cÊu tróc ®Þa chÊt kiÕn t¹o,
ho¹t ®éng magma, sù thay ®æi t−íng trÇm tÝch,
c¸c lo¹i h×nh nguån gèc cña kho¸ng ho¸, v.v.
Trªn c¬ së ®ã chØ râ c¸c diÖn tÝch, c¸c lo¹i h×nh
kho¸ng ho¸ cã triÓn väng phôc vô cho viÖc x¸c
®Þnh ph−¬ng h−íng ho¹t ®éng t×m kiÕm th¨m dß
kho¸ng s¶n.
metallogenic province [9329] : tØnh
sinh kho¸ng.
Lµ mét ®¬n vÞ sinh kho¸ng thµnh t¹o trong
mét l·nh thæ ®Þa chÊt hoµn chØnh, cã chiÒu dµi
vµ chiÒu réng tíi hµng tr¨m km víi ®iÒu kiÖn
sinh kho¸ng x¸c ®Þnh. VÝ dô: tØnh sinh kho¸ng
T©y Karpat, tØnh sinh kho¸ng Caledonit
Scandinave, v.v.
metallogeny [9330] : sinh kho¸ng, sinh
kho¸ng häc.
Bé m«n khoa häc nghiªn cøu quy luËt thµnh
t¹o vµ ph©n bè cña kho¸ng s¶n trong kh«ng gian
vµ thêi gian.
metalodevite [9331] : metalodevit.
Kho¸ng vËt nhãm meta-autunit :
Zn(UO2)2(AsO4)2.10H2O.
metal ridge [9332] : cét quÆng.
metaluminous [9333] : b·o hßa nh«m.
C¸c ®¸ magma cã l−îng ph©n tö oxid nh«m
lín h¬n tæng oxid kiÒm nh−ng nhá h¬n tæng
oxid kiÒm vµ oxid calci. Mét trong sè nhãm ®¸
magma ph©n lo¹i trªn c¬ së møc ®é b·o hßa
oxid nh«m.
metamarble [9334] : ®¸ hoa.
C¸c ®¸ carbonat bÞ biÕn chÊt cã ý nghÜa
th−¬ng m¹i do cã thÓ sö dông nh− ®¸ èp l¸t.
metamict [9335] : metamict.
Kho¸ng vËt chøa nh÷ng nguyªn tè phãng x¹,
trong ®ã cã sù ph¸ vì « m¹ng ë møc ®é kh¸c
nhau vµ thay ®æi vÞ trÝ do sù ph©n hñy phãng x¹,
nh−ng h×nh d¹ng nguyªn sinh bªn ngoµi vÉn duy
tr× nh−: zircon, thori vµ nh÷ng kho¸ng vËt kh¸c.
Kh«ng ph¶i tÊt c¶ kho¸ng vËt chøa nguyªn tè
phãng x¹ ®Òu lµ metamict, vÝ dô nh−: xenotim
vµ apatit.
metamorphic [9336] : biÕn chÊt.
metamorphic assemblage [9337] : tæ hîp c¸c
kho¸ng vËt biÕn chÊt; phøc hÖ biÕn chÊt.
391
metamorphic aureole [9338] : vµnh biÕn chÊt.
§n: aureole.
metamorphic complex [9339] : phøc hÖ ®¸
biÕn chÊt.
TËp hîp c¸c ®¸ biÕn chÊt cã c¸c ®Æc ®iÓm
chung vÒ ®Þa tÇng vµ biÕn chÊt khu vùc.
metamorphic convergence [9340] : giao thoa
biÕn chÊt.
ThuËt ng÷ chØ hai qu¸ tr×nh biÕn chÊt giao
thoa tõ hai phÝa ®èi lËp nh−ng t¹o nªn mét s¶n
phÈm biÕn chÊt. VÝ dô, trong cïng nhiÖt ®é,
diorit cã thÓ biÕn chÊt giËt lïi vµ sÐt v«i dolomit
biÕn chÊt tiÕn triÓn thµnh cïng mét ®¸ actinolit-
epidot-clorit.
metamorphic core complex [9341] : phøc hÖ
biÕn chÊt kiÓu h¹t nh©n.
Khèi n©ng d¹ng vßm riªng biÖt cña c¸c ®¸
biÕn chÊt ®−îc ®−a lªn bëi c¸c ®øt g·y, ph©n bè
r¶i r¸c däc trôc c¸c ®íi cÊu tróc n©ng.
metamorphic correlation [9342] : ®èi s¸nh
biÕn chÊt.
X¸c ®Þnh c¸c t−¬ng ®ång ®Æc ®iÓm biÕn chÊt
gi÷a c¸c ®¸ cã thµnh phÇn ban ®Çu kh¸c nhau
nh−ng biÕn chÊt ë cïng møc ®é, hoÆc gi÷a c¸c
®¸ biÕn chÊt vµ ®¸ ch−a bÞ biÕn chÊt.
metamorphic differentiation [9343] : ph©n dÞ
biÕn chÊt.
B»ng c¸c qu¸ tr×nh kh¸c nhau, kho¸ng vËt
hoÆc tæ hîp kho¸ng vËt bÞ ph©n t¸ch ra tõ ®¸ ban
®Çu ®ång nhÊt trong qu¸ tr×nh biÕn chÊt. VÝ dô:
ban biÕn tinh granat (garnet) vµ tËp hîp th¹ch
anh mica trong ®¸ phiÕn mica.
metamorphic diffusion [9344] : khuÕch t¸n
biÕn chÊt.
Qu¸ tr×nh di chuyÓn, khuÕch t¸n vËt chÊt tõ
phÇn nµy sang phÇn kh¸c cña ®¸ trong qu¸ tr×nh
biÕn chÊt. Qu¸ tr×nh khuÕch t¸n bao gåm c¸c
dung dÞch hãa häc linh ®éng tõ nguån magma,
n−íc nãng lç hæng, n−íc khÝ t¸ch ra tõ c¸c
kho¸ng vËt chøa n−íc, ®¸ carbonat hoÆc cã thÓ
chØ khuÕch t¸n ë tr¹ng th¸i cøng.
metamorphic facies [9345] : t−íng biÕn chÊt.
C¸c t−íng biÕn chÊt thÓ hiÖn sù c©n b»ng kÕt
tinh cña ®¸ trong giíi h¹n ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh
cña nhiÖt ®é, ¸p suÊt thñy tÜnh, ¸p suÊt h¬i n−íc.
metamorphic facies series [9346] : lo¹t t−íng
biÕn chÊt.
Nhãm c¸c t−íng biÕn chÊt ®Æc tr−ng cho
vïng hoÆc lo¹t trÇm tÝch riªng biÖt, thÓ hiÖn bëi
lo¹t c¸c ®−êng cong nhiÖt ®é ¸p suÊt cña c¸c
kiÓu biÕn chÊt kh¸c nhau.
metamorphic grade [9347] : møc ®é
biÕn chÊt.
 Møc ®é biÕn chÊt ph¶n ¸nh møc ®é kh¸c
nhau gi÷a ®¸ ban ®Çu vµ ®¸ biÕn chÊt mµ qu¸
tr×nh biÕn chÊt ®· x¶y ra. VÝ dô: sù biÕn chÊt ®¸
phiÕn sÐt thµnh phylit x¶y ra ë møc ®é biÕn chÊt
thÊp (t−íng ®¸ phiÕn lôc); thµnh ®¸ phiÕn
granat-silimanit x¶y ra ë møc ®é cao h¬n (t−íng
amphibolit almandin).
metamorphic overprint [9348] : biÕn
chÊt chång.
§n: overprint.
metamorphic rank [9349] : møc ®é biÕn chÊt.
§n: metamorphic grade.
metamorphic rock [9350] : ®¸ biÕn chÊt.
1- Gneis vµ ®¸ phiÕn kÕt tinh.
2- §¸ biÕn chÊt t¹o thµnh tõ c¸c ®¸ cã tr−íc
b»ng c¸c biÕn ®æi kho¸ng vËt, cÊu tróc, chñ yÕu
trong tr¹ng th¸i r¾n ë phÇn s©u cña vá Tr¸i ®Êt
hoÆc trong bèi c¶nh ®Þa chÊt nhÊt ®Þnh kh¸c víi
®iÒu kiÖn hãa lý ban ®Çu cña ®¸, ®Ó phï hîp víi
sù thay ®æi nhiÖt ®é, ¸p suÊt, m«i tr−êng ®Þa
ho¸.
metamorphic subfacies [9351] : phô t−íng
biÕn chÊt.
Mét phÇn cña t−íng biÕn chÊt, ph©n chia trªn
c¬ së kh¸c biÖt cña c¸c tæ hîp kho¸ng vËt. Nªn
sö dông c¸c phô t−íng mét c¸ch thËn träng, bëi
lÏ chóng th−êng chØ cã ý nghÜa côc bé. HiÖn nay
cã xu h−íng lo¹i bá phô t−íng.
metamorphic terrane [9352] : m¶nh cÊu tróc
biÕn chÊt, teran biÕn chÊt, ®Þa khu biÕn chÊt,
khèi biÕn chÊt.
CÊu tróc ®Þa chÊt ®Æc tr−ng bëi sù biÕn chÊt
®¸ng kÓ víi tËp hîp kho¸ng vËt, cÊu t¹o míi lµm
mÊt ®i c¸c ®Æc ®iÓm ph©n tÇng ban ®Çu vµ ph©n
biÖt râ rµng víi c¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt v©y
quanh.
metamorphic water [9353] : n−íc biÕn chÊt.
N−íc ®−îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh biÕn chÊt
cña nham th¹ch, chuyÓn tõ tr¹ng th¸i liªn kÕt
trong tinh thÓ kho¸ng vËt vµ lç hæng ®Êt ®¸ sang
tr¹ng th¸i tù do.
metamorphic zoning [9354] : ph©n ®íi
biÕn chÊt
§n: zoning.
metamorphism [9355] : ho¹t ®éng biÕn chÊt.
Qu¸ tr×nh biÕn ®æi kho¸ng vËt, thµnh phÇn
hãa häc, cÊu tróc cña ®¸ r¾n ®Ó phï hîp víi ®iÒu
kiÖn hãa, lý kh¸c víi ®iÒu kiÖn cña ®¸ ban ®Çu.
metamorphite [9356] : ®¸ biÕn chÊt.
§n: metamorphic rock.
metanovacekite [9357] : metanovacekit.
Kho¸ng vËt mµu vµng:
Mg(UO2)2 (AsO4)2.4-8H2O ®−îc t¹o thµnh do
392
mét phÇn ovacekit bÞ khö hydrat.
metaquartzite [9358] : metaquarzit.
Quarzit t¹o bëi t¸i kÕt tinh biÕn chÊt.
metarossite [9359] : metarosit.
Kho¸ng vËt mµu vµng s¸ng hoÆc vµng-xanh
nh¹t: CaV2O6.2H2O, ®−îc t¹o thµnh do rosit bÞ
khö hydrat.
metaschoderite [9360] : metaschoderit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng :
Al2(PO4)(VO4).6H2O, ®−îc t¹o thµnh do
schoderit bÞ khö hydrat.
metaschoepite [9361] : metaschoepit.
Kho¸ng vËt: UO3. nH2O, n<2, ®−îc t¹o thµnh
do Shoepit bÞ khö hydrat.
metasediment [9362] : ®¸ trÇm tÝch bÞ
biÕn chÊt.
metaseptum [9363] : v¸ch sinh sau.
Lo¹i v¸ch chÝnh ë æ san h« ®¬n thÓ, kh¸c víi
v¸ch nguyªn thñy, nãi chung ph©n biÖt bëi sù
kÐo dµi vÒ phÝa trôc v−ît xa c¸c v¸ch thø yÕu.
metasom [9364] : metasom.
§n: metasome.
metasoma [9365] : ®o¹n th©n sau, phÇn bông.
PhÇn sau cña c¬ thÓ mét sè ®éng vËt kh«ng
x−¬ng sèng.
metasomasis [9366] : qu¸ tr×nh biÕn chÊt.
§n: metasomatism.
metasomatic [9367] : biÕn chÊt trao ®æi.
Thuéc vÒ qu¸ tr×nh biÕn chÊt trao ®æi vµ c¸c
s¶n phÈm cña nã, vÒ nguån gèc c¸c
kho¸ng sµng.
metasomatic rock [9368] : ®¸ biÕn chÊt
trao ®æi.
metasomatism [9369] : qu¸ tr×nh biÕn chÊt
trao ®æi.
Qu¸ tr×nh thÈm thÊu, hßa tan theo mao dÉn
vµ t¹o thµnh c¸c kho¸ng vËt míi. HiÖn nay dïng
®Ó chØ qu¸ tr×nh thay ®æi thµnh phÇn kho¸ng vËt
vµ kiÕn tróc do c¸c chÊt láng, khÝ ho¹t ®éng tÝch
cùc trong ®¸ vµ do c¸c vËt liÖu mang vµo.
metasomatite [9370] : ®¸ biÕn chÊt trao ®æi.
metasome [9371] : metasom.
1- Sù thay thÕ ph¸t triÓn cña kho¸ng vËt trªn
kho¸ng vËt kh¸c (kho¸ng vËt chñ hoÆc paleo-
som); h¹t kho¸ng vËt t¹o thµnh do biÕn chÊt trao
®æi.
2- PhÇn míi thµnh t¹o cña migmatit hoÆc thÓ
®¸ míi t¹o trong qu¸ tr×nh biÕn chÊt thay ®æi.
metastasis [9372] : kÕt tinh cña thñy tinh nói
löa hoÆc t¸i kÕt tinh ®¸ v«i.
metatect [9373] : metatect.
Dung dÞch hoÆc phÇn linh ®éng cña mig-
matit.
 metatectite [9374] : metatectit.
§¸ basic trong magma anatexit bÞ thay ®æi
thµnh phÇn kho¸ng vËt vµ cÊu tróc bëi qu¸ tr×nh
biÕn chÊt trao ®æi.
metatexis [9375] : metatexis.
Anatexit møc ®é thÊp cã nghÜa lµ mét phÇn
vËt chÊt bÞ nãng ch¶y.
metatexite [9376] : metatexit.
§¸ h×nh thµnh do qu¸ tr×nh metatexit.
metathenardite [9377] : metathenardit.
Kho¸ng vËt thenardik ®a h×nh (hÖ s¸u
ph−¬ng) ®Æc tr−ng cho nhiÖt ®é cao vµ thµnh t¹o
ë lç khÝ phun vïng Martique Island.
metatorbernite [9378] : metatorbernit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu xanh :
Cu(UO2)2(PO4)2.8H2O, chøa Ýt n−íc h¬n
Torbernit.
metatyuyamunite [9379] : metatyuyamunit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng:
Ca(UO2)2(VO4)2.3-5H2O.
meta uranocircite [9380] : meta-uranocircit.
Kho¸ng vËt nhãm meta-autunit:
Ba(UO2)2(PO4)2.8H2O.
meta uranopilite [9381] : meta-uranopilit.
Kho¸ng vËt mµu vµng, x¸m nh¹t, n©u hoÆc
xanh: (UO2)6(SO4)(OH)10.5H2O, ®−îc thµnh t¹o
do mét phÇn uranopilit bÞ khö hydrat.
meta uranospinite [9382] : meta-uranospinit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng:
Ca(UO2)(AsO4)2.8H2O, ®−îc t¹o thµnh do
mét phÇn uranospinit bÞ khö hydrat.
metavandendriesscheite [9383 : metavanden-
driescheit.
Kho¸ng vËt: PbU7O22.nH2O víi n<12.
metavanmeersscheite [9384] : metavanmer-
scheit.
Kho¸ng vËt : U(UO2)3(PO4)2(OH)6.2H2O.
Ss: vanmeersheit.
metavanuralite [9385] : metavanuralit.
Kho¸ng vËt: Al(UO2)2(VO4)2 (OH). 8H2O.
metavariscite [9386] : metavariscit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu xanh:
AlPO4.2H2O, ®ång h×nh víi Variscit vµ Phos-
phosiderit.
metavauxite [9387] : metavauxit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu: Fe+2Al2(PO4)2(OH)2.
8H2O, chøa nhiÒu n−íc h¬n Vauxit, nh−ng Ýt
n−íc h¬n paravauxit.
metavivianite [9388] : metavivianit.
Kho¸ng vËt: Fe+23(PO4)2.8H2O, ®ång h×nh
víi vivianit.
metavolcanics [9389] : ®¸ nói löa bÞ biÕn chÊt.
§¸ biÕn chÊt cßn râ c¸c dÊu hiÖu cña ®¸ nói
393
löa.
metavoltine [9390] : metavoltin.
Kho¸ng vËt: K2Na6Fe+2F+36(SO4)12O2.18H2O.
metaxite [9391] : metaxit.
Kho¸ng vËt serpentin d¹ng sîi; mét
d¹ng Crysotil.
metazellerite [9392] : metazelerit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng:
Ca(UO2)2(AsO4)2.8H2O.
metazeunerite [9393] : metazeunerit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu xanh:
Cu(UO2)2(AsO4)2.8H2O, chøa Ýt n−íc h¬n
zeunerit.
meteoric [9394] : khÝ t−îng, khÝ quyÓn.
meteoric water [9395] : n−íc khÝ quyÓn.
N−íc cã nguån gèc tõ khÝ quyÓn (m−a,
tuyÕt,...).
meteorology [9396] : khÝ t−îng häc.
Khoa häc vÒ khÝ quyÓn Tr¸i ®Êt, chuyªn
nghiªn cøu sù vËn ®éng cña kh«ng khÝ vµ c¸c
hiÖn t−îng x¶y ra trong khÝ quyÓn: m−a b·o,
gi«ng tè, sÊm sÐt.
methane [9397] : methan.
Mét lo¹i hydrocarbon, c«ng thøc CH4 tån t¹i
d−íi d¹ng khÝ trong ®iÒu kiÖn trªn mÆt ®Êt, lµ
thµnh phÇn cña phÇn lín lo¹i khÝ thiªn nhiªn.
Methan kh«ng mµu, kh«ng mïi, dÔ ch¸y.
Methan h×nh thµnh do t¸c dông cña vi khuÈn
hoÆc b»ng con ®−êng v« c¬ do qu¸ tr×nh ph©n
gi¶i nhiÖt ®é cao.
method invert probability [9398] : ph−¬ng
ph¸p x¸c suÊt ng−îc.
§©y lµ ph−¬ng ph¸p nhËn d¹ng cã kiÓm ®Þnh.
TËp hîp sè ®o ®¹c thùc tÕ (sè liÖu ®Þa vËt lý, ®Þa
ho¸,...) ®−îc so s¸nh víi mét tËp hîp sè chuÈn
(tËp mÉu) b»ng hÖ sè P (0<=P<=1). |P| cµng cao
th× kh¶ n¨ng hai tËp hîp gièng nhau cµng cao.
methods of stress analysis [9399] : c¸c
ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch øng suÊt.
C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch øng suÊt nh»m
t×m hiÓu ®Æc ®iÓm ph©n bè tr−êng øng suÊt tr−íc
khi tiÕn hµnh thi c«ng c«ng tr×nh, lùa chän ®Þa
®iÓm thi c«ng tèi −u, dù b¸o tr−íc nh÷ng ph¶n
øng, dÞch chuyÓn cã thÓ x¶y ra trong ®Êt ®¸
trong vµ sau khi thi c«ng, vµ ®Þnh liÖu tr−íc c¸c
biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n
tÝch øng suÊt bao gåm x©y dùng c¸c m« h×nh vËt
lý, ®¬n gi¶n hãa c¸c vÊn ®Ò thùc tÕ gÆp trong vµ
sau khi thi c«ng thµnh c¸c bµi to¸n ®¬n gi¶n cã
thÓ gi¶i b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch, vµ m«
h×nh hãa b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p sè nh− phÇn tö
h÷u h¹n, phÇn tö biªn, phÇn tö t¸ch biÖt, v.v. §Ó
gi¶i c¸c bµi to¸n gi¶i tÝch vµ sè trÞ cÇn tháa m·n
nh÷ng ®iÒu kiÖn nh−: ®iÒu kiÖn biªn; ph−¬ng
tr×nh c©n b»ng vi ph©n; ph−¬ng tr×nh cÊu thµnh
vÒ hµnh vi cña vËt chÊt; vµ ph−¬ng tr×nh t−¬ng
hîp biÕn d¹ng. §n: computational method of
stress analysis.
Mexican onyx [9400] : m· n·o Mexico.
§¸ hoa m· n·o d¹ng d¶i mµu vµng n©u hoÆc
n©u lôc.
meyerhofferite [9401] : meyerhoferit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, kh«ng mµu:
Ca2B6O11.7H2O, s¶n phÈm biÕn ®æi cña Inyoit.
meymacite [9402] : meymacit.
Kho¸ng vËt mµu vµng s¸ng, ¸nh nhùa:
WO3.2H2O.
meymechite [9403] : meymechit.
§¸ siªu mafic bao gåm nhiÒu ban tinh olivin
trong nÒn giµu serpentin hoÆc thñy tinh. C¸c nhµ
th¹ch luËn Nga coi ®¸ lµ t−¬ng ®ång phun trµo
cña kimberlit.
mgal [9404] : mili Gal.
§¬n vÞ ®o träng lùc ®−îc sö dông trong th¨m
dß träng lùc: mGal = 10-3Gal.
mgritte [9405] : mgrit.
Kho¸ng vËt: (Cu,Fe)3AsSe3.
MHHW [9406] : mùc n−íc c−êng trung b×nh
lín nhÊt.
§n: mean higher high water.
MHW [9407] : mùc n−íc c−êng trung b×nh.
§n: mean high water.
MI [9408] : chØ sè mafic.
ViÕt t¾t cña mafic index.
mianthite [9409] : mianthit.
ThÓ tï hoÆc m¶nh sãt sÉm mµu trong
anatexit.
miarolitic [9410] : cÊu t¹o tinh hèc, ®¸
tinh hèc.
1- C¸c lç, hèc h×nh d¹ng phøc t¹p trong ®¸
magma, ®Æc biÖt trong granit, trong ®ã mäc ra
c¸c tinh thÓ t¹o ®¸.
2- C¸c ®¸ cã cÊu t¹o tinh hèc.
miaskite [9411] : miaskit.
Syenit nephelin chøa oligocla, microperthit,
biotit .
mica [9412] : mica.
1- Nhãm kho¸ng vËt cã chung c«ng thøc:
(K,Na,Ca) (Mg,Fe,Li,Al)2-3 (Al,Si)4 O10 (OH,F)2,
bao gåm phøc hîp silicat d¹ng l¸, kÕt tinh trong
hÖ s¸u ph−¬ng nh−ng th−êng lµ hÖ ®¬n nghiªng.
Mica ®−îc ®Æc tr−ng bëi ®é cøng thÊp, c¾t khai
hoµn toµn, t¸ch ®−îc thµnh tõng phiÕn máng,
bÒn, dÎo, ¸nh kim long lanh víi thang mµu tõ
kh«ng mµu ®Õn tr¾ng b¹c, n©u nh¹t, hoÆc vµng
®Õn xanh hoÆc ®en. Mica lµ kho¸ng vËt t¹o ®¸
394
chñ yÕu cña ®¸ magma vµ biÕn chÊt. TÊm mica
®−îc dïng lµm chÊt c¸ch ®iÖn, s¬n, thuèc mµu
vµ t¸c nh©n hót bôi. Ss: brittle mica.
§n: isinglass; glimmer.
2- Nh÷ng kho¸ng vËt nhãm mica gåm:
muscovit, biotit, lepidolit, zinwaldit, roscoelit,
paragonit vµ sericit.
micaceous [9413] : ®¸ chøa mica, kho¸ng vËt
gièng mica.
micaceous iron ore [9414] : speccularit
(hematit d¹ng vÈy).
micaceous quartzite [9415] : quarzit chøa
mica.
C¸t kÕt chøa 70-95% th¹ch anh, silic, quarzit
biÕn chÊt, 5-15% mica, c¸c m¶nh ®¸ biÕn chÊt
chøa mica, 0-10% feldspar vµ m¶nh ®¸ kÕt tÝnh.
micaceous shale [9416] : ®¸ phiÕn chøa mica.
§¸ phiÕn mµu x¸m, x¸m n©u, ph©n phiÕn tèt,
chøa nhiÒu muscovit däc c¸c mÆt ph©n phiÕn vµ
nÒn gåm sericit vµ sÐt.
mica plate [9417] : tÊm mica.
Trong kÝnh hiÓn vi ph©n cùc, dïng tÊm
muscovit ®Ó x¸c ®Þnh dÊu quang häc, h×nh giao
thoa. Mµu giao thoa cña nã trong ¸nh s¸ng tr¾ng
lµ mµu tr¾ng (s¸ng), x¸m trung b×nh.
§n: quarter-wave plate.
micarelle [9418] : micarel.
Lo¹i mica gi¶ h×nh scapolit.
mica schist [9419] : ®¸ phiÕn mica.
§¸ phiÕn gåm chñ yÕu mica vµ th¹ch anh.
CÊu t¹o phiÕn do sù ph©n bè song song c¸c
v¶y mica.
michenerite [9420] : michenerit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc: (Pd,Pt)BiTe.
micro ophitic [9421] : kiÕn tróc vi ophit, c¸c
®¸ cã kiÕn tróc vi ophit.
KiÕn tróc ophit cña ®¸ magma chØ ph©n biÖt
®−îc d−íi kÝnh hiÓn vi.
microaphanitic [9422] : Èn tinh.
§n: crystocrystalline.
microcline perthite [9423] : microclin-perthit.
Sù ph¸t triÓn xen kÏ gi÷a microlin vµ
plagioclas.
microclinite [9424] : microclinit.
Syenit chØ gåm microclin.
microconch [9425] : vá nhá.
Vá tr−ëng thµnh cña Ch©n ®Çu cã phßng, vÒ
mäi mÆt gièng c¸c vá lín h¬n trong cïng quÇn
thÓ hãa th¹ch, ngo¹i trõ kÝch thuíc vÒ c¸c biÕn
®æi ®Æc biÖt ë miÖng. HiÖn nay, c¸c vá nhá ®−îc
coi nãi chung lµ thuéc con ®ùc.
microcontinent [9426] : vi lôc ®Þa.
Mét m¶nh biÖt lËp cña vá lôc ®Þa. Mét vïng
cao nguyªn ë biÓn. Ph¹m vi cã cÊu tróc lôc ®Þa
nh−ng quy m« nhá.
microcrater [9427] : vi hè thiªn th¹ch.
§n: micrometeorite crater.
microcryptocrystalline [9428] : vi Èn tinh.
§n: crystocrystalline.
microcrystal [9429] : Èn tinh, vi tinh thÓ.
Tinh thÓ chØ cã thÓ nh×n râ d−íi kÝnh hiÓn vi.
microcrystalline [9430] : kiÕn tróc vi tinh.
KiÕn tróc cña ®¸ bao gåm c¸c tinh thÓ, mµ
chØ nhËn biÕt ®−îc d−íi kÝnh hiÓn vi, kÝch th−íc
tinh thÓ 0,001-0,2 mm tïy theo c¸c nhµ th¹ch
häc.
microdelta [9431] : delta nhá.
Tam gi¸c ch©u hoÆc ®ª cã quy m« nhá, nh×n
chung kh«ng réng qu¸ vµi mÐt, cã mét mÆt tr−ît
lë, trªn ®ã tÝch tô c¸c trÇm tÝch s−ên ch©u thæ
ch×m ngËp. Nã cã h×nh thøc nh− mét ®ôn c¸t,
hoÆc mét gîn c¸t lín nh−ng kh«ng thÊy cã d¹ng
gièng nh− sãng lÆp l¹i, kh«ng cã s−ên nghiªng
ph¸t triÓn râ. Còng viÕt: micro-delta.
microearthquake [9432] : vi ®éng ®Êt.
C¸c trËn ®éng ®Êt yÕu cã magnitude cña sãng
thÓ tÝch nhá h¬n 2 ®é Richter.
microelement [9433] : nguyªn tè vi l−îng-vi
nguyªn tè.
Nguyªn tè hãa häc tån t¹i trong m«i tr−êng
(®Êt ®¸, n−íc, kh«ng khÝ, c¬ thÓ sinh vËt...) víi
hµm l−îng rÊt nhá. §n: minor element; trace
element.
microeutaxitic [9434] : vi eutaxit, vi ph©n d¶i.
CÊu t¹o vi ph©n d¶i (vi eutaxit) cña mét sè ®¸
magma.
microfabric [9435] : vi cÊu t¹o.
microfauna [9436] : hÖ vi ®éng vËt.
1- HÖ ®éng vËt ®ang sèng hoÆc ®· hãa th¹ch
qu¸ nhá ®Ó kh«ng thÊy ®−îc b»ng m¾t th−êng.
2- Mét thuËt ng÷ cò chØ mét nhãm ®éng vËt
rÊt nhá hoÆc rÊt ®Þa ph−¬ng, nh÷ng ®éng vËt cã
vïng sinh sèng nhá hÑp.
microfelsitic [9437] : Èn tinh.
§n: crytocrystalline.
microfissure [9438] : vi khe nøt.
Khe nøt nhá, vi khe nøt trong ®¸ hoÆc ®Êt.
microforaminifera [9439] : trïng lç hiÓn vi.
1- Vá trong b»ng chÊt chitin cña mét sè
Trïng lç, hÇu nh− lu«n lu«n cuén xo¾n, th−êng
gÆp trong khi gia c«ng bµo tö phÊn hoa trÇm tÝch
biÓn; chóng nhá h¬n nhiÒu nh÷ng Trïng lç
nguyªn vÑn "b×nh th−êng” nh−ng cã nh÷ng ®Æc
®iÓm cã thÓ nhËn ra ®−îc cña nh÷ng loµi
"b×nh th−êng”.
2- Nh÷ng Trïng lç nhá h¬n nhiÒu nh÷ng
395
d¹ng th−êng thÊy vµ th−êng nghiªn cøu.
microfossil [9440] : vi ho¸ th¹ch.
Mét ho¸ th¹ch qu¸ nhá mµ khi nghiªn cøu
ph¶i cÇn kÝnh hiÓn vi, vÝ dô nh− Trïng lç, R¨ng
nãn. Nã cã thÓ lµ di tÝch cña mét sinh vËt hiÓn vi
hoÆc mét phÇn cña mét sinh vËt lín h¬n.
microgranular [9441] : kiÕn tróc vi h¹t, vi
tinh, ®¸ cã kiÕn tróc vi h¹t, vi tinh.
micrographic [9442] : kiÕn tróc vi v©n ch÷, ®¸
cã kiÕn tróc vi v©n ch÷.
microlaterolog [9443] : vi carota s−ên.
Mét d¹ng carota s−ên sö dông hÖ c¸c ®iÖn
cùc thu ph¸t ng¾n ®Ó ®o ®iÖn trë suÊt dung dÞch
khoan vµ ®o ®iÖn trë suÊt cña c¸c chÊt l−u n»m
trong líp ®¸ n»m s¸t thµnh giÕng khoan.
microlifecryst [9444] : vi tinh.
Tinh thÓ rÊt nhá, nh−ng cã thÓ x¸c ®Þnh tÝnh
chÊt quang häc d−íi ¸nh s¸ng ph©n cùc cña kÝnh
hiÓn vi.
microline [9445] : microlin.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn x¸m ®á-g¹ch hoÆc
xanh cña nhãm feldspar-kali: KAlSi3O8, biÕn thÓ
cña feldspar kali hÖ ®¬n nghiªng vµ ®ång h×nh
víi orthoclas nh−ng æn ®Þnh ë nhiÖt ®é thÊp h¬n,
th−êng chøa mét Ýt natri. Microlin lµ kho¸ng vËt
t¹o ®¸ chñ yÕu cña granit, pegmatit vµ th−êng lµ
kho¸ng vËt thø sinh cña orthoclass. Microlin ®Æc
tr−ng bëi song tinh ch÷ thËp.
microlite [9446] : microlit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu vµng nh¹t, ®á
nh¹t, n©u hoÆc ®en thuéc nhãm pyroclor:
(Na,Ca)2 (Ta,Nb)2 O6(O,OH,F), ®ång h×nh víi
pyroclor, Ta lín h¬n Nb, th−êng chøa uran vµ
titan. Microlit cã trong pegmatit-granit vµ trong
pegmatit, quan hÖ víi ®¸ magma kiÒm. Microlit
còng lµ kho¸ng vËt quÆng tantan. Microlit ®ång
cÊu tróc víi cestibtantit. §n: djalmaite.
microlith [9447] : microlith.
§n: microlite.
microlithology [9448] : vi th¹ch luËn.
Nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm cña ®¸ d−íi kÝnh
hiÓn vi.
microlitic [9449] : kiÕn tróc microlitic, kiÕn
tróc vi tinh.
KiÕn tróc porphyr cña ®¸ magma, trong ®ã
phÇn nÒn gåm tËp hîp vi tinh thÓ gi÷a thñy tinh
hoÆc tËp hîp Èn tinh.
microlog [9450] : vi carota.
D¹ng carota ®iÖn trë hoÆc vi carota ®iÖn trë
sö dông c¸c thiÕt bÞ thu ph¸t ng¾n ®Ó ®o ®iÖn trë
suÊt dung dÞch khoan còng nh− c¸c chÊt l−u n»m
s¸t thµnh giÕng khoan.
micromeritic [9451] : kiÕn tróc vi tinh.
 §n: microcrystalline.
micrometeorite [9452] : vi thiªn th¹ch.
Thiªn th¹ch hoÆc c¸c m¶nh thiªn th¹ch cã
®−êng kÝnh nhá h¬n 1mm. C¸c h¹t nµy bay qua
khÝ quyÓn kh«ng bÞ bèc h¬i hay ch¸y nªn kh«ng
bÞ biÕn ®æi.
micrometeorite crater [9453] : vi hè
thiªn th¹ch.
C¸c hè nhá ®−êng kÝnh vµi mm, t¹o nªn do
c¸c h¹t thiªn th¹ch va vµo bÒ mÆt MÆt tr¨ng.
micronutrient elements [9454] : vi chÊt dinh
d−ìng, nguyªn tè dinh d−ìng vi l−îng.
Nh÷ng nguyªn tè cÇn cho sù sèng cña con
ng−êi vµ sinh vËt víi mét l−îng rÊt nhá nh− Fe,
Cu, Zn, Mn, B, Mo, Co, I, Se, F, Cr, Sn, Ni,
V, Si,...
micropaleontology [9455] : vi cæ sinh vËt häc.
Mét ngµnh cæ sinh vËt häc nghiªn cøu c¸c
hãa th¹ch nhá ®Õn møc kh«ng thÓ kh«ng cÇn
®Õn kÝnh hiÓn vi, m«n nghiªn cøu vi hãa th¹ch.
micropegmatite [9456] : micropegmatit.
micropegmatitic [9457] : kiÕn tróc vi v©n ch÷.
microphyric [9458] : kiÕn tróc microphyr; ®¸
cã kiÕn tróc microphyr.
KiÕn tróc porphyr cña c¸c ®¸ magma, trong
®ã c¸c ban tinh cã kÝch th−íc cña vi tinh (<0,2
mm).
micropoikilitic [9459] : kiÕn tróc vi kh¶m; ®¸
cã kiÕn tróc vi kh¶m.
KiÕn tróc kh¶m cña ®¸ magma chØ nhËn biÕt
®−îc d−íi kÝnh hiÓn vi.
micropollutant [9460] : chÊt g©y « nhiÔm
vi l−îng.
ChÊt g©y « nhiÔm m«i tr−êng ngay c¶ ë
l−îng vÕt.
micropore [9461] : lç hæng nhá.
Lç hæng cã kÝch th−íc nhá ®ñ ®Ó gi÷ n−íc
chèng l¹i søc hót träng lùc vµ ng¨n kh«ng cho
n−íc ch¶y.
microporphyritic [9462]: kiÕn tróc micro-
phyr; ®¸ cã kiÕn tróc microphyr.
§n: microphyric.
microsauria [9463] : vi l−ìng c−.
Mét bé cña L−ìng c− cã ®èt sèng lâm hai
mÆt, kÝch th−íc c¬ thÓ nhá bÐ, h×nh d¹ng gièng
Kú nh«ng hoÆc R¾n. Tuæi: tõ Carbon sím ®Õn
Permi sím.
microseism [9464] : vi ®Þa chÊn.
Kh¸i niÖm ®−îc sö dông trong th¨m dß ®Þa
chÊn ®Ó chØ c¸c dao ®éng tù nhiªn cña mÆt ®Êt
do c¸c ho¹t ®éng cña thÕ giíi tù nhiªn nh−: giã,
m−a, ho¹t ®éng cña con ng−êi, c¸c ph−¬ng tiÖn
giao th«ng g©y ra. C¸c dao ®éng trªn tån t¹i mét
396
c¸ch ®éc lËp víi c¸c dao ®éng do nguån ph¸t ®Þa
chÊn t¹o ra trong m«i tr−êng ®Þa chÊt vµ t¹o
thµnh ph«ng nhiÔu g©y trë ng¹i cho viÖc thu
thËp c¸c sãng ®Þa chÊn cã Ých ®i tõ nguån ph¸t
vµ ph¶n x¹, khóc x¹ tõ c¸c ranh giíi ®Þa chÊt
quay trë vÒ mÆt ®Êt.
microseismic activity [9465] : ho¹t ®éng
vi chÊn.
microsommite [9466] : microsomit.
Kho¸ng vËt nhãm cancrinit:
(Na,Ca,K)9(Si,Al)12O24(Cl,SO4,CO3)2-3.
microspherulitic [9467] : kiÕn tróc vi h×nh
cÇu, ®¸ cã kiÕn tróc vi h×nh cÇu.
KiÕn tróc h×nh cÇu cña ®¸ magma chØ nhËn
biÕt ®−îc d−íi kÝnh hiÓn vi.
microstylolite [9468] : vi stylolit.
Trªn bÒ mÆt tinh thÓ cã c¸c låi lâm nhá h¬n
1mm, minh chøng cho sù hßa tan ph©n dÞ gi÷a
c¸c h¹t cña kho¸ng vËt.
microtectonics [9469] : vi kiÕn t¹o.
Nghiªn cøu cÊu t¹o ë ph¹m vi nhá, hiÓn vi.
microtektite [9470] : microtektit.
VËt thÓ thñy tinh, nhá h¬n 1mm, th−êng h×nh
cÇu, gÆp trong trÇm tÝch biÓn s©u, cã lÏ liªn quan
®Õn tektit.
microtinite [9471] : microtinit.
§¸ magma s¸ng mµu, h¹t th« ®Æc tr−ng kiÕn
tróc monzonit vµ tån t¹i plagioclas l¸ng bãng
nh− thñy tinh, gÆp ë d¹ng bao thÓ trong dung
nham nói löa.
microvermicular [9472]: kiÕn tróc vi con t»m.
KiÕn tróc ®¸ víi c¸c tinh thÓ mäc ghÐp d¹ng
con t»m chØ nhËn biÕt ®−îc d−íi kÝnh hiÓn vi.
microwave [9473]:sãng micro, sãng cùc ng¾n.
C¸c sãng ®iÖn tõ cã b−íc sãng tõ 1mm ®Õn
1m. C¸c sãng nµy v× cã b−íc sãng ng¾n nªn cã
kh¶ n¨ng nghiªn cøu chi tiÕt l¸t c¾t ®Þa chÊt n»m
s¸t mÆt ®Êt. Chóng ®−îc nghiªn cøu trong
ph−¬ng ph¸p ra®a ®Þa chÊt (ph−¬ng ph¸p
georada). Mét ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®iÖn ®−îc
¸p dông rÊt hiÖu qu¶ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô
®Þa chÊt c«ng tr×nh vµ ®Þa chÊt m«i tr−êng.
mictite [9474] : mictit.
§¸ h¹t th« h×nh thµnh do hçn nhiÔm, ®ång
hãa mét phÇn hoÆc hoµn toµn c¸c m¶nh ®¸ v©y
quanh bëi magma ë nhiÖt ®é t−¬ng ®èi thÊp, ë
phÇn trªn cña vá.
mid bay bar [9475] : ®ª c¸t gi÷a vÞnh.
§ª c¸t h×nh thµnh ngang qua vÞnh ë mét sè
®iÓm gi÷a cöa vµ ®Ønh vÞnh.
midalkalite [9476] : syenit nephelin.
middle [9477] : gi÷a, trung.
G¾n liÒn víi c¸c ®¸ hay c¸c líp ®¸ trung gian
gi÷a thêi kú sêm vµ thêi kú muén. TÝnh tõ phï
trî cho viÖc sö dông tªn cña ph©n vÞ thêi gian
®Þa chÊt (hÖ, thèng, bËc), chØ thÞ cho mèi quan
hÖ x¸c ®Þnh vµ t−¬ng øng vÒ thêi gian cho phÇn
trung (gi÷a) khi sö dông tªn cña ®Þa niªn biÓu
t−¬ng ®−¬ng. Nh− thÓ batolit Jura trung lµ sù
x©m nhËp x¶y ra trong thÕ Jura gi÷a. MÉu tù ®Çu
tiªn cña thuËt ng÷ ®−îc viÕt hoa chØ thÞ cho sù
ph©n chia chÝnh thøc (nh− Middle Devonian-
Devon trung) vµ ch÷ th−êng chØ thÞ cho sù ph©n
chia kh«ng chÝnh thøc (middle Miocene-Miocen
trung). ThuËt ng÷ kh«ng chÝnh thøc cã thÓ sö
dông b»ng c¸ch chia nhá kh«ng chÝnh thøc cho
hÖ, hoÆc thèng.
mid-ocean canyon [9478] : vùc biÓn s©u,
thung lòng ngÇm gi÷a biÓn.
D¹ng ®Þa h×nh kiÓu vùc kÐo dµi, v¸ch ®øng ë
gi÷a ®¹i d−¬ng, ngÇm d−íi n−íc biÓn.
mid-ocean ridge [9479] : d¶i nói ngÇm gi÷a
®¹i d−¬ng, nói ngÇm gi÷a biÓn.
D¶i nói ngÇm n»m gi÷a ®¹i d−¬ng cã biÓu
hiÖn ®Þa chÊn, t¸ch gi·n kÐo dµi tõ b¾c ®Õn nam
nh− ë §¹i T©y D−¬ng, Ên §é D−¬ng vµ nam
Th¸i B×nh D−¬ng. Th−êng bÞ ph¸ hñy, cã cÊu
t¹o rift ë trung t©m, ®Þa h×nh låi lâm phøc t¹p,
næi cao tõ 1-3km so víi ®¸y biÓn, réng tíi
1500km, kÐo dµi trªn 84.000km. Theo thuyÕt
t¸ch gi·n ®¸y ®¹i d−¬ng th× d·y nói ngÇm gi÷a
®¹i d−¬ng lµ nguån dÉn vËt liÖu t¹o vá míi.
mid-ocean ridge basalt [9480] : basalt nói
gi÷a ®¹i d−¬ng.
Basalt phun trµo däc trôc t¸ch gi·n ®¸y biÓn.
ViÕt t¾t MORB.
mid-ocean rift [9481] : rift gi÷a ®¹i d−¬ng.
CÊu t¹o sôt lón, t¸ch gi·n ë ®¸y gi÷a
®¹i d−¬ng.
mid-ocean rise [9482] : nói ngÇm gi÷a
®¹i d−¬ng.
§n: mid-ocean ridge.
Midwayan [9483] : Midway.
BËc ë B¾c Mü. Paleocen (n»m trªn Navarro
cña Creta, n»m d−íi Sabin).
migma [9484] : migma.
Hçn hîp linh ®éng cña magma vµ c¸c ®¸
cøng xuyªn vµo c¸c ®¸ hoÆc c¸c ®¸ ®· bÞ
nãng ch¶y.
migmatite [9485] : migmatit.
TËp hîp ®¸ cã thÓ nhËn biÕt b»ng m¾t
th−êng, bao gåm ®¸ magma hoÆc ®¸ cã bÒ ngoµi
nh− ®¸ magma vµ ®¸ biÕn chÊt.
migmatitization [9486] : migmatit hãa.
Sù h×nh thµnh c¸c phÇn migmatit s¸ng mµu
do qu¸ tr×nh t¸i nãng ch¶y, chiÕt t¸ch, biÕn chÊt
397
trao ®æi hoÆc xuyªn c¾t.
migration test [9487] : thÝ nghiÖm
dÞch chuyÓn.
Ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh h−íng
vµ vËn tèc dßng ch¶y cña chÊt láng (n−íc, dÇu,
chÊt th¶i láng,... trong lßng ®Êt).
miharaite [9488] : miharait.
Basalt víi nÒn kh«ng chøa olivin vµ chøa
basalt ¸ kiÒm hoÆc tholeit. (ThuËt ng÷ kh«ng
nªn dïng).
mijakite [9489] : mijakit.
Basalt giµu mangan, gåm ban tinh augit,
bitaunit, ®«i khi cã biotit, hypersten, apatit. NÒn
cã kiÕn tróc gian phiÕn gåm feldspar, magnetit,
kho¸ng vËt kh«ng thÊu quang mµu n©u ®á ®−îc
x¸c ®Þnh nh− pyroxen. (ThuËt ng÷ kh«ng
nªn dïng).
milarite [9490] : milarit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, kh«ng mµu ®Õn
mµu xanh nh¹t: K2Ca4Be4Al2Si24O60.H2O.
milk opal [9491] : opal s÷a.
Lo¹i opal trong mê vµ mµu tr¾ng s÷a ®Õn
xanh, vµng hoÆc xanh biÓn.
millerite [9492] : milerit.
Kho¸ng vËt: NiS khèi mÆt thoi, mµu vµng-
®ång thau ®Õn vµng ®ång, th−êng chøa cobal,
®ång hoÆc s¾t. Milerit cã d¹ng tãc hoÆc d¹ng
tinh thÓ èng mao dÉn tinh tÕ, chñ yÕu d¹ng kÕt
h¹ch trong ®¸ sÐt chøa s¾t. §n: capilary pyrites,
nickel pyrites, hair pyrites.
milling losses [9493] : tæn thÊt trong
nghiÒn, tuyÓn.
millisite [9494] : milisit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
(Na,K)CaAl6 (PO4)4(OH)9.3H2O.
millosevichite [9495] : milosevichit.
Kho¸ng vËt: (Al,Fe)2(SO4)3.
mimetite [9496] : mimetit.
Kho¸ng vËt mµu vµng ®Õn n©u-vµng nh¹t cña
nhãm apatit: Pb5(AsO4)3Cl, ®ång h×nh víi
pyromorphit vµ chøa mét Ýt calci hoÆc phosphat.
Mimetit cã trong ®íi oxy hãa cña c¸c m¹ch ch×
vµ lµ kho¸ng vËt quÆng kh«ng quan träng cña
ch×. §n: mimetene; mimetesite.
mimosite [9497] : mimosit.
Dolerit sÉm mµu chøa nhiÒu augit vµ ilmenit.
Minamata disease [9498] : bÖnh Minamata.
Mét bÖnh ë thÇn kinh trung −¬ng do tai häa
m«i tr−êng x¶y ra ë mét thÞ trÊn bªn bê vÞnh
Minamata (NhËt B¶n) trong thêi gian 1953-
1967. TriÖu chøng bÖnh lµ gi¶m thÞ lùc, thÝnh
lùc (®Õn mï, ®iÕc hoµn toµn), nãi ngäng, rèi
lo¹n vËn ®éng, co giËt c¬ b¾p ®Õn tª liÖt, tö
vong. Trong sè 30 ngh×n ng−êi bÞ bÖnh cã gÇn
800 ng−êi chÕt. Nguyªn nh©n lµ n−íc th¶i cã
chøa thñy ng©n tõ nhµ m¸y hãa chÊt Chisso x¶
vµo vÞnh g©y nhiÔm ®éc cho t«m c¸, sß èc. D©n
trong vïng ¨n ph¶i nh÷ng thñy s¶n nµy còng bÞ
nhiÔm ®éc, sinh ra nh÷ng chøng bÖnh trªn.
Ng−êi ta lÊy tªn ®Þa ph−¬ng ®Ó ®Æt tªn cho lo¹i
bÖnh nµy.
minasragrite [9499] : minasragrit.
Kho¸ng vËt mµu xanh: VO(SO4).5H2O.
Mindel [9500] : Mindel.
1- BËc ë ch©u ¢u. Pleistocen (n»m trªn
Günz, n»m d−íi Riss).
2- Giai ®o¹n b¨ng hµ thø hai cña Pleistocen
ë Alps.
Mindel-Riss [9501] : gian b¨ng Mindel-Riss.
ThuËt ng÷ dïng ë Alps cho kú gian b¨ng
kinh ®iÓn thø hai cña thÕ Pleistocen, sau kú
b¨ng hµ Mindel vµ tr−íc Riss. §n: Yarmouth.
mine [9502] : xÝ nghiÖp má, xÝ nghiÖp khai
th¸c má.
mine design [9503] : thiÕt kÕ má.
§n: design.
mineral [9504] : kho¸ng vËt.
1- Nguyªn tè hoÆc hîp chÊt v« c¬ tù nhiªn
t¹o thµnh vËt thÓ cã cÊu tróc bªn trong, thµnh
phÇn ho¸ häc, d¹ng tinh thÓ vµ tÝnh chÊt vËt lý
®Æc tr−ng. D¹ng hîp chÊt v« ®Þnh h×nh nh− opal
lµ mineraloit còng ®−îc xem lµ d¹ng kÕt tinh
cña ®Þnh nghÜa nµy.
2- D¹ng tù nhiªn cña vËt chÊt v« c¬.
mineral aggregate [9505]:tËp hîp kho¸ng vËt.
TËp hîp mét hoÆc nhiÒu tinh thÓ (cã thÓ lµ
mét hoÆc nhiÒu lo¹i kho¸ng vËt) cã trong ®¸.
TËp hîp nµy trong ®¸ trÇm tÝch cã ranh giíi
chung kh«ng chÆt chÏ, cßn trong ®¸ magma
hoÆc ®¸ biÕn chÊt th× chóng cã ranh giíi rÊt râ
rµng. Chóng ®Æc tr−ng cho ®iÒu kiÖn hãa-lý
nhÊt ®Þnh.
mineral assemblage [9506] : tæ hîp
kho¸ng vËt.
Nh÷ng kho¸ng vËt liªn kÕt víi nhau t¹o thµnh
®¸ nh− ®¸ magma hoÆc biÕn chÊt.
§n: mineral association.
mineral association [9507] : tæ hîp
kho¸ng vËt.
Nhãm c¸c kho¸ng vËt cïng t¹o thµnh trong
mét lo¹i ®¸ nh− ®¸ trÇm tÝch.
§n: mineral assemblage.
mineral deposit [9508] : má kho¸ng,
kho¸ng sµng.
TÝch tô tù nhiªn kho¸ng vËt trong mét vÞ trÝ
cô thÓ cña vá Tr¸i ®Êt, cho phÐp khai th¸c cã lîi.
398
mineral deposit cadastre [9509] : ®Þa b¹ má,
sæ thèng kª má.
§Þa b¹ má cã néi dung bao gåm nh÷ng th«ng
tin vÒ mçi má kho¸ng nh− vÞ trÝ, sè l−îng vµ
chÊt l−îng kho¸ng s¶n, ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt thñy
v¨n-®Þa chÊt c«ng tr×nh vµ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ kinh
tÕ má.
mineral facies [9510] : t−íng biÕn chÊt, t−íng
kho¸ng vËt.
§¸ ®−îc h×nh thµnh trong giíi h¹n ®iÒu kiÖn
nhiÖt ®é-¸p suÊt nhÊt ®Þnh ®Æc tr−ng bëi sù bÒn
v÷ng cña kho¸ng vËt chØ thÞ.
mineralization [9511] : kho¸ng ho¸, t¹o
kho¸ng; ®é kho¸ng ho¸ (cña n−íc); hãa ®¸
(cs).
1- (sk) ChØ qu¸ tr×nh thµnh t¹o kho¸ng vËt cã
Ých trong vá Tr¸i ®Êt.
2- (®cthv) Tæng träng l−îng c¸c vËt chÊt v«
c¬ hßa tan trong n−íc. ThuËt ng÷ ®−îc hiÓu víi
c¸c nghÜa kh¸c nhau: Tæng träng l−îng chÊt cÆn
thu ®−îc sau khi sÊy kh« mÉu n−íc; Tæng träng
l−îng c¸c ion; Tæng träng l−îng c¸c chÊt
kho¸ng d−íi d¹ng ion vµ hîp chÊt; CÆn kh« tÝnh
to¸n. §é kho¸ng hãa ®−îc biÓu thÞ b»ng mg/l,
g/l, g/kg, ppm, v.v. §n: total mineralization;
total dissolved solids.
3- (cs) Qu¸ tr×nh ho¸ ®¸, thay thÕ vËt chÊt
h÷u c¬ bëi chÊt v« c¬.
mineralized water [9512] : n−íc kho¸ng hãa.
Tªn gäi chung cho c¸c lo¹i n−íc cã chøa mét
l−îng kho¸ng chÊt hßa tan nµo ®Êy (kh«ng cã
giíi h¹n x¸c ®Þnh vÒ hµm l−îng kho¸ng). Ghi
chó: thuËt ng÷ cã ý nghÜa rÊt chung vµ t−¬ng ®èi
v× tÊt c¶ n−íc thiªn nhiªn, Ýt nhiÒu ®Òu cã chøa
kho¸ng chÊt hßa tan nªn cã thÓ hiÓu n−íc thiªn
nhiªn lµ n−íc kho¸ng hãa. Song trong thùc tÕ,
trªn quan ®iÓm cÊp n−íc sinh ho¹t, ng−êi ta quy
−íc xem n−íc kho¸ng hãa lµ n−íc cã ®é kho¸ng
hãa cao h¬n tiªu chuÈn cho phÕp ®èi víi n−íc
uèng (1g/l). Kh«ng nªn nhÇm lÉn víi n−íc
kho¸ng-cã tÝnh chÊt vµ tiªu chuÈn x¸c ®Þnh.
X: mineral water.
mineral occurrence [9513] : ®iÓm quÆng.
QuÆng hoÆc kho¸ng vËt cã Ých víi ®é tËp
trung ®¸ng kÓ, ph¸t hiÖn thÊy trong ®¸ hoÆc lé
râ trªn mÆt ®¸p øng ®Ó tiÕp tôc kh¶o s¸t,
th¨m dß.
mineralogic [9514] : kho¸ng vËt häc.
Dt: mineralogy.
mineralogical [9515] : kho¸ng vËt häc.
Dt: mineralogy.
mineralogist [9516] : nhµ kho¸ng vËt häc.
Ng−êi nghiªn cøu sù thµnh t¹o, tÝnh chÊt,
thµnh phÇn vµ ph©n lo¹i kho¸ng vËt.
mineralography [9517] : kho¸ng t−íng häc,
m«n kho¸ng t−íng.
M«n nghiªn cøu vÒ kho¸ng vËt quÆng.
§n: mineragraphy, c¶ hai ®Òu lµ thuËt ng÷ cò ®Ó
chØ sù nghiªn cøu quÆng b»ng kÝnh hiÓn vi.
mineralogy [9518] : kho¸ng vËt häc.
M«n khoa häc nghiªn cøu sù thµnh t¹o, tÝnh
chÊt, thµnh phÇn, ph©n lo¹i kho¸ng vËt.
Tt: mineralogic; mineralogical.
§n: oryctology, oryctognosy (kh«ng cßn
sö dông).
mineraloid [9519] : mineraloid.
VËt chÊt v« c¬, cã ý kiÕn cho r»ng kh«ng
ph¶i lµ kho¸ng vËt v× ë tr¹ng th¸i v« ®Þnh h×nh
vµ kh«ng cã d¹ng tinh thÓ ®Æc tr−ng râ rµng, thÝ
dô opal. §n: gel mineral.
mineral pathology [9520] : thay ®æi
kho¸ng vËt.
Nghiªn cøu sù thay ®æi kho¸ng vËt do kh«ng
æn ®Þnh trong m«i tr−êng, mµ ë ®ã ®iÒu kiÖn
nhiÖt ®é, ¸p suÊt vµ thµnh phÇn kh¸c nhau, tõ ®ã
t¹o nªn kho¸ng vËt nguyªn sinh kh¸c nhau.
mineral pitch [9521] : asphalt.
Tõ nµy kh«ng cßn sö dông.
mineral raw materials [9522] : nguyªn liÖu
kho¸ng.
Lµ kho¸ng s¶n ®· ®−îc thu hót vµo lÜnh vùc
s¶n xuÊt x· héi (dù ®Þnh hoÆc ®ang ®−îc sö
dông). §¹i ®a sè nguyªn liÖu kho¸ng cÇn ®−îc
chÕ biÕn tiÕp tôc. Tïy môc tiªu sö dông, nguyªn
liÖu kho¸ng cã thÓ chia ra c¸c nhãm lín nh−
nhiªn liÖu, n¨ng l−îng, luyÖn kim, hãa chÊt, x©y
dùng, v.v.
mineral reserve [9523]: tr÷ l−îng kho¸ng s¶n.
§n: reserves.
mineral reserves supply [9524] : møc ®é ®¶m
b¶o tr÷ l−îng kho¸ng s¶n.
T−¬ng quan gi÷a tæng tr÷ l−îng ®· ®−îc
th¨m dß cña mét lo¹i kho¸ng s¶n nµo ®ã víi s¶n
l−îng hµng n¨m cña tÊt c¶ c¸c xÝ nghiÖp khai
th¸c lo¹i kho¸ng s¶n ®ã (cã thÓ tÝnh chung trong
c¶ n−íc hoÆc cho tõng kho¸ng sµng vµ tõng xÝ
nghiÖp khai th¸c kho¸ng sµng ®ã) hoÆc cho tõng
vïng nguyªn liÖu vµ côm c«ng nghiÖp khai
kho¸ng trong vïng t−¬ng øng.
mineral resin [9525] : nhùa kho¸ng.
Nhùa hãa ®¸, tÝch tô kho¸ng hydrocarbon thÝ
dô bitum vµ asphalt.
mineral resources [9526] : tµi nguyªn
kho¸ng s¶n.
Tµi nguyªn kho¸ng s¶n bao gåm nh÷ng vËt
chÊt tù nhiªn (trong vá qu¶ ®Êt) sö dông trong
399
c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ nh÷ng lÜnh vùc
kh¸c. Mét sè t¸c gi¶ cßn xÕp vµo tµi nguyªn
kho¸ng s¶n c¶ c¸c chÊt láng, khÝ (thÝ dô : kh«ng
khÝ, n−íc, dÇu má, khÝ thiªn nhiªn, v.v.). Kh«ng
khÝ lµ tµi nguyªn kho¸ng s¶n kh«ng nh÷ng v× sù
sèng cÇn cã oxy trong thµnh phÇn cña nã mµ v×
®a sè amoni vµ nitrat (ph©n bãn quan träng
nhÊt) ®−îc “khai th¸c” tõ khÝ quyÓn bëi sù kÕt
hîp H trong khÝ thiªn nhiªn víi N trong kh«ng
khÝ. N−íc lµ tµi nguyªn kho¸ng s¶n kh«ng
nh÷ng v× sù sèng phô thuéc vµo nã mµ cßn v×
nhiÒu lo¹i halit, brom (sö dông chèng ch¸y vµ
trong hãa chÊt n«ng nghiÖp) vµ Mg (sö dông
trong vËt liÖu chÞu löa vµ hîp kim nh«m) ®−îc
“khai th¸c” tõ n−íc biÓn vµ hå muèi.
§a sè c¸c t¸c gi¶ h¹n chÕ thuËt ng÷ tµi
nguyªn kho¸ng s¶n ®Ó chØ nh÷ng vËt liÖu víi
thµnh phÇn lµ c¸c kho¸ng vËt (W. G.
Ernst, 1999).
§n: resources.
mineral sands [9527] : c¸t kho¸ng.
§n: beach placer.
mineral sequence [9528]: tr×nh tù t¹o kho¸ng.
§n: paragenetic sequence.
mineral soap [9529] : kho¸ng xµ phßng.
§n: bentonite.
mineral soil [9530] : ®Êt kho¸ng.
Mét lo¹i ®Êt cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ chÊt
kho¸ng vµ mét Ýt vËt chÊt h÷u c¬.
mineral spring [9531] : m¹ch n−íc kho¸ng.
N¬i xuÊt lé tù nhiªn cña n−íc kho¸ng lªn
mÆt ®Êt. §n: mineral water.
mineral streaking [9532] : xÕp th¼ng hµng
kho¸ng vËt.
Sù xÕp c¸c h¹t kho¸ng vËt thµnh cÊu t¹o
®−êng trong ®¸ biÕn chÊt.
mineral water [9533] : n−íc kho¸ng.
N−íc thiªn nhiªn d−íi ®Êt (cã n¬i lé ra trªn
mÆt ®Êt) cã chøa mét sè hîp chÊt cã ho¹t tÝnh
sinh häc víi nång ®é cao theo quy ®Þnh cña tiªu
chuÈn ViÖt Nam hoÆc tiªu chuÈn n−íc ngoµi
®−îc Nhµ n−íc ViÖt Nam cho phÐp ¸p dông
(theo ®Þnh nghÜa cña luËt kho¸ng s¶n CHXHCN
ViÖt Nam, 1996).
mineral zone [9534] : ®íi kho¸ng s¶n.
ThuËt ng÷ kh«ng chÝnh thøc cho mét ®¬n vÞ
®Þa tÇng ®−îc ph©n ®Þnh trªn c¬ së hµm l−îng
kho¸ng s¶n (th−êng dùa vµo t¶ng l¨n) vµ ®−îc
gäi tªn theo kho¸ng s¶n ®Æc tr−ng.
mineral zonning [9535]: ph©n ®íi kho¸ng s¶n.
minerocoenology [9536] : quÇn thÓ
kho¸ng häc.
Nghiªn cøu c¸c tæ hîp kho¸ng vËt vµ mèi
liªn quan cña c¸c ®¸ magma, tØnh magma víi
c¸c má kho¸ng.
minerogenetic [9537] : sinh kho¸ng (tt).
§n: metallogenic.
minerogenic [9538] : sinh kho¸ng (tt).
§n: metallogenic.
minette ore [9539] : minet, limonit trøng c¸.
minguzzite [9540] : minguzit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh:
K3Fe(Cr2O4)2.3H2O.
minimum anomaly [9541] : dÞ th−êng
tèi thiÓu.
DÞ th−êng ®Þa hãa cã gi¸ trÞ hµm l−îng c¸c
nguyªn tè hãa häc lµ ng−ìng dao ®éng trªn cña
trÞ sè nÒn øng víi c¸c møc x¸c suÊt nhÊt ®Þnh.
minimum economic content of ore [9542] :
hµm l−îng c«ng nghiÖp tèi thiÓu cña quÆng.
Giíi h¹n d−íi cña hµm l−îng trung b×nh,
thµnh phÇn cã Ých (kim lo¹i) trong quÆng cña
khèi tÝnh tr÷ l−îng ®¶m b¶o hoµn tr¶ tÊt c¶ mäi
chi phÝ th¨m dß, khai th¸c, chÕ tuyÓn vµ cã l·i
theo dù kiÕn khi khai th¸c má. Hµm l−îng c«ng
nghiÖp tèi thiÓu thµnh phÇn cã Ých ®−îc tÝnh cho
tõng khèi tr÷ l−îng, cho tõng nhãm khèi tr÷
l−îng vµ cho toµn bé kho¸ng sµng (má) nãi
chung.
minimum phase [9543] : pha cùc tiÓu.
§Æc tr−ng pha cña xung sãng ®Þa chÊn mµ ®é
lÖch pha gi÷a c¸c dao ®éng ®iÒu hßa thµnh phÇn
cã tÇn sè kh¸c nhau cña xung lµ cùc tiÓu. §èi
víi c¸c xung sãng cã pha cùc tiÓu th× gÇn nh−
toµn bé n¨ng l−îng cña chóng ®Òu tËp trung ë
mÆt sãng.
minimum time path [9544] : tia cùc tiÓu thêi
gian.
Tia sãng ®Þa chÊn mµ thêi gian truyÒn sãng
däc nã lµ cùc tiÓu. C¸c tia sãng ®Þa chÊn chñ
yÕu lµ c¸c tia cùc tiÓu thêi gian.
minimum value [9545] : gi¸ trÞ nhá nhÊt.
mining [9546] : khai th¸c má, ngµnh má.
mining accident [9547] : sù cè má, tai n¹n
má.
mining act [9548] : luËt má.
mining claim [9549] : quyÒn khai th¸c má.
mining hydrogeology [9550] : ®Þa chÊt thñy
v¨n má.
mining losses [9551] : tæn thÊt trong khai th¸c.
mining methods [9552] : c¸c ph−¬ng ph¸p
khai th¸c má.
mining rent [9553] : ®Þa t« má.
Thu nhËp rßng (thùc thu) bæ sung (phô thªm)
(b»ng tiÒn hoÆc hiÖn vËt) ë c¸c xÝ nghiÖp má
nhê ®−îc khai th¸c c¸c má giµu kho¸ng s¶n vµ
400
thuËn lîi vÒ vÞ trÝ ph©n bè. NÕu khai th¸c má cã
tr÷ l−îng lín, hµm l−îng thµnh phÇn cã Ých cao
vµ cã ®iÒu kiÖn khai th¸c thuËn lîi th× n¨ng suÊt
s¶n xuÊt cao h¬n vµ Ýt bÞ ®×nh trÖ s¶n xuÊt so víi
má cã c¸c ®iÒu kiÖn t−¬ng øng kÐm h¬n.
mining subsidence [9554] : sôt lón do khai
th¸c ngÇm.
Lón sôt bÒ mÆt ®Êt do ®µo ®−êng ngÇm ®Ó
khai th¸c má th−êng t¹o nªn do sËp ®−êng lß.
miniphyric [9555] : kiÕn tróc miniphyr; ®¸ cã
kiÕn tróc miniphyr.
KiÕn tróc porphyr cña ®¸ magma, trong ®ã
ban tinh lín nhÊt cã kÝch th−íc ≤ 0,008 mm.
minium [9556] : minium.
Kho¸ng vËt mµu ®á t−¬i, hång hoÆc ®á da
cam Pb3O4. §n: red lead (ch× ®á).
minnesotaite [9557] : minnesotait.
Kho¸ng vËt silicat hÖ ba nghiªng mµu xanh
l¸ c©y ®Õn n©u, chñ yÕu cã trong trÇm tÝch giµu
Fe, Mg bÞ biÕn chÊt. §a sè mÉu vËt t×m thÊy lµ
hçn hîp cña hai pha, ph©n biÖt dùa vµo tû sè
Fe/Mg.
minophyric [9558] : kiÕn tróc minophyr; ®¸
cã kiÕn tróc miniphyr.
KiÕn tróc porphyr cña ®¸ magma, trong ®ã
kÝch th−íc lín nhÊt cña c¸c ban tinh tõ 0,2 mm
®Õn 1 mm.
minor element [9559] : nguyªn tè hiÕm.
1- §n: trace element (nguyªn tè vÕt).
2- ThuËt ng÷ Ýt dïng ®Ó chØ nh÷ng nguyªn tè
víi hµm l−îng 1-5% ®¸, kh«ng mang tÝnh ®Þnh
l−îng.
minor fold [9560] : nÕp uèn nhá.
NÕp uèn quy m« nhá th−êng ®i kÌm hoÆc
liªn quan víi nÕp uèn chÝnh trong vïng.
minor principal stress [9561] : øng suÊt
chÝnh cùc tiÓu.
øng suÊt chÝnh nhá nhÊt cña ®Êt hoÆc ®¸
®−îc x¸c ®Þnh tõ c¸c thÝ nghiÖm tiªu chuÈn.
minrecordite [9562] : minrecordit.
Kho¸ng vËt chøa Zn t−¬ng ®−¬ng víi
dolomit: CaZn(CO3)2, trong ®ã Ca vµ Zn t−¬ng
tù Ca vµ Mg cña dolomit.
minverite [9563] : minverit.
Diabas chøa hornblend vµ albit. Theo
Johannsen (1939), albit mét phÇn lµ nguyªn sinh
vµ mét phÇn lµ thø sinh. Cã thÓ lµ ®¸ biÕn chÊt.
(ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
minyulite [9564] : minyulit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
KAl2(PO4)2(OH, F).4H2O.
Miocene [9565] : Miocen.
ThÕ cña kû §Ö tam, sau thÕ Oligcen vµ tr−íc
thÕ Pliocen, cã thêi gian kÐo dµi 18,5 triÖu n¨m,
t−¬ng øng víi thång Miocen do Leyel (1841)
x¸c lËp, gåm ba phô thèng d−íi, gi÷a vµ trªn.
NÕu coi §Ö tam lµ mét ®¹i th× Miocen lµ mét kû.
miocrystalline [9566] : nöa kÕt tinh, b¸n kÕt
tinh.
§n: hyalocrystalline.
miogeocline [9567] : nªm trÇm tÝch.
CÊu t¹o d¹ng nªm bµo mßn cña trÇm tÝch
n−íc n«ng ë biÓn r×a lôc ®Þa (Dietz vµ Holden,
1966) hoÆc däc theo d¶i ®Þa m¸ng.
miogeosyncline [9568] : ®Þa m¸ng ven.
§Þa m¸ng mµ trong ®ã ho¹t ®éng nói löa
kh«ng ®i cïng víi l¾ng ®äng trÇm tÝch, bé phËn
kh«ng cã ho¹t ®éng nói löa cña ®Þa m¸ng
nguyªn thñy (orthogeosyncline) ph©n bè gÇn
craton. §n: miomagmatic zone, ensialic geosyn-
cline. Ss: eugeosyncline.
miomagmatic zone [9569] : ®Þa m¸ng ven.
§n: miogeosyncline.
miospore [9570] : bµo tö phÊn hoa nhá.
Bµo tö hoÆc h¹t phÊn cã kÝch th−íc nhá h¬n
200 μm.
mirabilite [9571] : mirabilit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng hoÆc
vµng: Na2SO4.10H2O, t¹o thµnh ë hå muèi, hå
n−íc c¹n vµ m¹ch n−íc. §n: Glauber's salt.
misenite [9572] : misenit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: KHSO4.
miserite [9573] : miserit.
Kho¸ng vËt mµu hång:K(Ca,Ce)4Si5O13(OH)3.
Mississippian [9574] : Mississipi.
Mét kû trong ®¹i Paleozoi (sau Devon, tr−íc
Pensylvania), cã thêi gian kÐo dµi tõ 345 ®Õn
320 triÖu n¨m tr−íc ®©y. Ph©n vÞ ®Þa tÇng t−¬ng
øng lµ Mississipi do Winchell (1869) x¸c lËp
theo thung lòng cïng tªn, ®−îc so s¸nh t−¬ng
®ång víi kho¶ng Carbon h¹ cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ. Sö dông phæ biÕn ë B¾c Mü.
Missourian [9575] : Missouri.
Thèng khu vùc B¾c Mü. PhÇn thÊp cña
Pensylvani th−îng (n»m trªn Desmoines, n»m
d−íi Virgil).
missourite [9576] : misourit.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS lµ ®¸ x©m nhËp
cã F=60-100, M=70-90, kali tréi h¬n natri.
2- §¸ x©m nhËp chøa feldsparoit kali (leucit)
vµ 60-90% kho¸ng vËt mafic nh− pyroxen
vµ olivin.
mitridatite [9577] : mitridatit.
Kho¸ng vËt: Ca3Fe+34 (PO4)4(OH)6.3H2O.
mitscherlichite [9578] : mitscherlichit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu xanh nh¹t:
401
K2CuCl4.2H2O.
mix design for cement grout [9579] : thiÕt kÕ
cÊp phèi tr¸m xi m¨ng.
ThiÕt kÕ trén v÷a xi m¨ng phun (dïng ®Ó bÞt,
tr¸m c¸c khe nøt, t¹o mµn chèng thÊm, v.v.).
mix design process for shotcrete [9580] : qu¸
tr×nh thiÕt kÕ bª t«ng phun.
mixed ages [9581] : tuæi kh«ng ®ång nhÊt.
C¸c tuæi kh«ng khíp víi nhau do ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch kh¸c nhau (vÝ dô nh− K-Ag hay
Rb-Sr) cho c¸c thÓ ®¸ x©m nhËp hay biÕn chÊt.
§ã lµ kÕt qu¶ cña sù biÕn ®æi nhiÖt ®é vµ (hoÆc)
®éng lùc lªn c¸c thÓ ®¸ sau khi chóng ®−îc
thµnh t¹o. §n: hybrid age; overprint; updating.
mixed assemblage [9582] : phøc hÖ pha trén.
Mét phøc hÖ hãa th¹ch gåm mét sè mÉu ®¹i
diÖn cho mét quÇn x· hãa th¹ch hoÆc mét quÇn
x· ®−îc chän lùa, céng víi nh÷ng mÉu kh¸c ®¹i
diÖn cho mét hoÆc nhiÒu phøc hÖ ®−îc vËn
chuyÓn ®Õn n¬i t×m thÊy chóng.
mixed eruption [9583] : phun trµo hçn hîp.
Pha ho¹t ®éng nói löa bao gåm c¶ phun trµo
dung nham vµ phun næ c¸c vôn nói löa.
mixed gneiss [9584] : gneis hçn hîp.
§n: composite.
mixed water [9585] : n−íc hçn hîp.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông cho hçn hîp n−íc
nguån gèc nói löa vµ n−íc khÝ t−îng theo bÊt cø
tû lÖ nµo.
mixite [9586] : mixit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-emerald hoÆc xanh l¸
c©y-xanh biÓn ®Õn tr¾ng nh¹t:
Bi2Cu12(AsO4)6 (OH)12.6H2O.
miyakite [9587] : miyakit.
§n: mijakite.
mizzonite [9588] : mizonit.
Kho¸ng vËt nhãm scapolit, trung gian gi÷a
meionit vµ marialit vµ chøa 54-57% silic, nh−
mét d¹ng scapolit cã tinh thÓ ®Ñp trong ®¸ phun
trµo.
MLLW [9589] : mùc n−íc trung b×nh
nhá nhÊt.
§n: mean lower low water.
moat [9590] : hµo d¹ng vßng.
Hµo sôt vßng quanh ë trong nói löa hoÆc hè
sôt nói löa, gi÷a riÒm cao ë vµnh ngoµi vµ vßm
nói löa.
mobile belt [9591] : ®ai ®éng.
Vïng vá Tr¸i ®Êt t−¬ng ®èi hÑp, kÐo dµi ho¹t
®éng kiÕn t¹o m¹nh. ThuËt ng÷ ®Þa m¸ng ®−îc
dïng ®Ó chØ pha sôt lón vµ trÇm tÝch cña
®ai ®éng.
moctezumite [9592] : moctezumit.
 Kho¸ng vËt mµu vµng cam s¸ng:
Pb(UO2)(TeO3)2.
model test [9593] : thÝ nghiÖm m« pháng.
ThÝ nghiÖm th«ng qua m« h×nh ®−îc thu nhá
vµ m« pháng bµi to¸n trong phßng thÝ nghiÖm.
modelling [9594] : m« h×nh hãa.
§n: stress analysis, computational methods
of stress analysis.
models [9595] : m« h×nh.
modes [9596] : kiÓu, lo¹i, c¸ch thøc, lèi,
ph−¬ng thøc.
modified mercalli scale [9597] : thang
mercali.
Thang ®éng ®Êt gåm 12 cÊp tõ cÊp I ®Õn cÊp
XII. §éng ®Êt kh«ng g©y c¶m gi¸c cho con
ng−êi ®−îc xÕp vµo cÊp I, §éng ®Êt cùc ®¹i ph¸
hñy hÇu nh− hoµn toµn ®−îc xÕp vµo cÊp XII.
modulus [9598] : modul, hÖ sè, h»ng sè.
Quan hÖ gi÷a øng suÊt vµ biÕn d¹ng, vÝ dô
modul biÕn d¹ng tuyÕn tÝnh, modul biÕn d¹ng
c¾t, biÕn d¹ng nÐn.
modulus ratio [9599] : tû sè modul.
Trªn c¬ së søc bÒn nÐn vµ hÖ sè ®µn håi,
Deere vµ Miller (1966) ®· ®Ò xuÊt kh¸i niÖm tû
sè modul, mét ®¹i l−îng kh«ng thø nguyªn, lµ tû
sè gi÷a hÖ sè ®µn håi Young vµ søc bÒn nÐn ®¬n
trôc. Tû sè modul dao ®éng trong kho¶ng 500
®Õn 200.
mogote [9600] : th¸p karst.
§n: karst tower.
Mohawkian [9601] : Mohawki.
BËc ë B¾c Mü. Ordovic trung (n»m trªn
Chazy, n»m d−íi Cincinnat).
mohite [9602] : mohit.
Kho¸ng vËt: Cu2SnS3.
Mohnian [9603] : Mohni.
BËc ë B¾c Mü, Miocen (n»m trªn Luis, n»m
d−íi Delmont).
Mohorovicic discontinuity [9604] : gi¸n ®o¹n
ranh giíi Moho.
Ranh giíi gi÷a vá Tr¸i ®Êt vµ manti, ë ®ã tèc
®é truyÒn sãng ®Þa chÊn däc thay ®æi ®ét ngét tõ
6.7 ®Õn 7.2 km/s.
Mohr circle [9605] : vßng trßn Mohr.
Ph−¬ng ph¸p ®å thÞ x¸c ®Þnh c¸c øng suÊt t¸c
dông lªn mét tiÕt diÖn ngang cã ph−¬ng bÊt kú
nÕu biÕt ph−¬ng c¸c øng suÊt chÝnh, do gi¸o s−
ng−êi §øc Otto Mohr (thÕ kû thø 19) ph¸t minh.
Ph−¬ng ph¸p cã thÓ ¸p dông cho c¸c bµi to¸n
øng suÊt hai chiÒu hoÆc ba chiÒu nÕu cã thªm
øng suÊt phô.
Mohr Coulomb failure criterion [9606] : tiªu
chuÈn søc bÒn Mohr-Coulomb.
402
§n: Mohr - Coulomb strength envelope;
failure envelope (Mohr).
Mohr failureenvelope [9607] : ®−êng bao
vßng trßn øng suÊt Mohr.
§−êng bao phÝa trªn c¸c vßng trßn (tr¹ng
th¸i øng suÊt giíi h¹n) vµ còng chÝnh lµ ®−êng
biÓu diÔn søc chèng c¾t giíi h¹n cña ®Êt.
Mohr strength theory [9608] : lý thuyÕt søc
bÒn Mohr.
§n: failure envelope (Mohr).
Mohr theorem [9609] : ®Þnh lý Mohr.
§Þnh lý mang tªn gi¸o s− ng−êi §øc Otto
Mohr, ng−êi ®· ®Ò xuÊt vµo n¨m 1868 ®Ó x¸c
®Þnh gãc xoay vµ ®é vßng cña mét chiÕc dÇm cã
quan hÖ víi moment cuèn, gièng nh− quan hÖ
t−¬ng øng cña lùc c¾t vµ moment cuèn ®èi víi
t¶i träng. Nh− vËy gãc xoay vµ ®é vâng cã thÓ
x¸c ®Þnh tõ mét t¶i träng ¶o b»ng moment cuèn
chia cho EI. Trong ®ã: E lµ modul Young vµ I lµ
moment qu¸n tÝnh cña tiÕt diÖn. Ph−¬ng ph¸p
nµy cßn cã tªn kh¸c lµ : ph−¬ng ph¸p diÖn tÝch-
moment.
Mohr’s circle diagram [9610] : ®−êng trßn
Mohr.
§n: failure envelope (Mohr).
mohrite [9611] : mohrit.
Kho¸ng vËt: (NH4)2(Fe,Mg)(SO4)2.6H2O.
Mohr's envelope [9612] : ®−êng bao Mohr.
M« t¶ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm, c−êng ®é nÒn hoÆc
biÓu diÔn tr¹ng th¸i tíi h¹n vÒ søc kh¸ng c¾t
cña nÒn.
moissanite [9613] : moisanit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch: SiC, gièng nh− s¶n
phÈm silic carbur, v.v.
moisture [9614] : ®é Èm.
N−íc khuÕch t¸n trong kh«ng khÝ hoÆc
trong ®Êt.
moisture content [9615] : ®é Èm.
TØ lÖ (%) gi÷a thÓ tÝch n−íc cã trong mÉu vËt
víi tæng thÓ tÝch mÉu vËt.
moisture deficiency [9616] : ®é thiÕu Èm.
§é Èm cÇn thiÕt ®Ó ®−a ®é Èm cña ®Êt ®¹t
®Õn n¨ng lùc gi÷ Èm.
moisture meter [9617] : Èm kÕ.
Dông cô dïng ®Ó x¸c ®Þnh ®é Èm, th−êng lµ
b»ng ph−¬ng ph¸p ®o ®iÖn trë.
moisture room [9618] : buång Èm.
Buång cã ®é Èm t−¬ng ®èi ®−îc ®¶m b¶o gi÷
ë møc trªn 98% víi nhiÖt ®é kh«ng ®æi (23 ±
2oC), dïng ®Ó l−u gi÷ c¸c mÉu ®Êt ®¸ vµ bª
t«ng, thÝ nghiÖm trong ®iÒu kiÖn chuÈn. Lo¹i
buång nµy cßn cã tªn lµ buång s−¬ng mï.
 molar [9619] : r¨ng hµm.
Mét trong c¸c r¨ng ë phÝa sau ®Ó nghiÒn
hoÆc Ðp thøc ¨n ë Thó kh«ng ®−îc thay mét
c¸ch b×nh th−êng trong qu¸ tr×nh sèng cña
c¸ thÓ.
Molazzian [9620] : Molazz.
BËc ë ch©u ¢u. Pleistocen th−îng (n»m trªn
Sicil, n»m d−íi Tyrrhen).
mole (tunnelling) [9621] : thiÕt bÞ thi c«ng
®−êng ngÇm, khoan ngÇm.
molecular paleontology [9622] : cæ sinh vËt
ph©n tö.
M«n nghiªn cøu hãa th¹ch theo khÝa c¹nh
"quy m« ph©n tö", nh− ®Þa hãa vµ kho¸ng vËt
häc bé x−¬ng hoÆc dÊu vÕt hãa häc cña c¸c hãa
th¹ch ®· bÞ ph¸ hñy bëi qu¸ tr×nh t¹o ®¸.
mollusc [9623] : Th©n mÒm (Mollusca).
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng thuéc mét
ngµnh ®Æc tr−ng bëi th©n kh«ng ph©n ®èt vµ ®èi
xøng hai bªn, cßn vá vµ líp ¸o ®èi xøng táa tia
hay táa tia hai bªn. Trong sè c¸c líp thuéc
ngµnh nµy cã Ch©n bông, Hai m¶nh (hay Ch©n
r×u) vµ Ch©n ®Çu.
molluscoid [9624] : d¹ng th©n mÒm.
Trong mét sè hÖ thèng ph©n lo¹i lµ c¸c §éng
vËt kh«ng x−¬ng sèng cã mét thÓ l−îc, nh− Tay
cuén hay Rªu ®éng vËt.
moluranite [9625] : moluranit.
Kho¸ng vËt v« ®Þnh h×nh mµu ®en:
UO2.3UO3.7MoO3.20H2O.
molybdate [9626] : molybdat.
Lµ kho¸ng vËt cã gèc MoO4 vµ Sn, Mo cã thÓ
kh«ng thay thÕ cho nhau. VÝ dô kho¸ng vËt cña
molybdat lµ wulfenite PbMoO4.
molybdenite [9627] : molybdenit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, mµu x¸m ch×:
MoS2, kho¸ng vËt quÆng molybden. molybdenit
cã d¹ng khèi hoÆc v¶y vµ t¹o thµnh trong ®íi
pegmatit vµ m¹ch th¹ch anh. Gièng graphit,
nh−ng cã mµu xanh h¬n. Ss: jordisite.
molybdenite 3R [9628] : molybdenit-3R.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng MoS2, ®ång h×nh
víi molibdenit vµ jordisit.
molybdenum [9629] : molybden (Mo).
Tªn La tinh lµ molibdaenum. Nguyªn tè hãa
häc sè 42, nguyªn tö l−îng 95,941; tû träng
10,22 g/cm3, thuéc nhãm kh«ng kim lo¹i nÆng,
chalcophil, siderophil. Cã 7 ®ång vÞ bÒn vµ 23
kh«ng bÒn. Hµm l−îng Mo trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 1,4; siªu mafic 0,3; gabro-
basalt 1,2; granit granodiorit 1,5; ®¸ phiÕn 2;
trong ®Êt 1,2; trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,01 mg/l;
trong n−íc s«ng suèi 0,0005 mg/l. C¸c kho¸ng
403
vËt tiªu biÓu lµ molybdenite MoS2, wulfenite
PbMoO4, powellite Ca(Mo,W)O4. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: GF-ASS, ICP-MS. §−îc sö dông
trong ngµnh luyÖn kim, chÊt b«i tr¬n, ph©n bãn,
xóc t¸c, chÊt t¹o mµu, chÊt chèng ¨n mßn, chÊt
chËm b¾t löa.
molybdic ocher [9630] : quÆng molybden.
§n: ferrimolybdite, molybdite.
molybdite [9631] : molybdit.
Kho¸ng vËt MoO3, th−êng còng gäi lµ
ferrimolybdite. §n: molybdine, molybdic ocher.
molybdomenite [9632] : molybdomenit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu ®Õn mµu vµng nh¹t-
tr¾ng: PbSeO3.
molybdophyllite [9633] : molybdophylit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, tr¾ng hoÆc xanh
nh¹t: Pb2Mg2Si2O7(OH)2.
molysite [9634] : molysit.
Kho¸ng vËt mµu n©u nh¹t, ®á hoÆc vµng :
FeCl3.
moment [9635] : moment.
Moment do lùc t¹o dùng lÖch t©m, ®−îc x¸c
®Þnh b»ng t¶i träng nh©n víi c¸nh tay ®ßn
(kho¶ng c¸ch gi÷a träng t©m vµ ®iÓm ®Æt t¶i).
moment of inertia [9636] : moment qu¸n tÝnh.
monalbite [9637] : monalbit.
Lo¹i albit hÖ ®¬n nghiªng, biÕn thÓ nhiÖt ®é
cao cña feldspar-natri, lµ d¹ng cña lo¹t dung
dÞch-cøng víi sanidin.
monaxial [9638] : mét trôc.
Nh÷ng tinh thÓ hÖ h¹ng võa (hÖ ba ph−¬ng,
bèn ph−¬ng vµ s¸u ph−¬ng) lµ nh÷ng tinh thÓ cã
mét trôc quang.
monazite [9639] : monazit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu vµng, n©u,
hoÆc mµu n©u-®á nh¹t:
(Ce,La,Nd,Th) (PO4,SiO4) lµ phosphat ®Êt
hiÕm, cã sù thay thÕ cña thori b»ng ®Êt hiÕm vµ
silic b»ng phospho, monazit thori tù do rÊt hiÕm.
Monazit lµ kho¸ng vËt phô ph©n bè réng r·i
trong granit, gneis vµ pegmatit vµ th−êng tËp
trung cao trong sa kho¸ng, trong má thiÕc aluvi.
Monazit lµ kho¸ng vËt quÆng cña ®Êt hiÕm vµ lµ
nguån thori chñ yÕu. §n: cryptolite.
monazite (La) [9640] : monazit-(La).
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: (La,Ce,Np)PO4.
moncheite [9641] : moncheit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu x¸m thÐp:
(Pt,Pd) (Te, Bi)2. §n: biteplatinite; chengbolite.
monchiquite [9642] : monchiquit.
Lamprophyr chøa ban tinh olivin, clino-
pyroxen, biotit, amphibol (barkevikit) víi phÇn
nÒn gåm thñy tinh hoÆc anaxim th−êng bÞ biÕn
®æi m¹nh. Cã thÓ cã nephelin hoÆc leucit.
mondhaldeite [9643] : mondhaldeit.
§¸ x©m nhËp n«ng gièng camptonit vµ ®Æc
tr−ng ban tinh hornblend h×nh kim dµi, augit,
bitaunit vµ leucit, nÒn cã kiÕn tróc d¹ng nØ.
(ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
monetite [9644] : monetit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng-vµng nh¹t: CaHPO4.
money income [9645] : thu nhËp b»ng tiÒn,
doanh lîi b»ng tiÒn.
monimolite [9646] : monimolit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t, n©u nh¹t hoÆc
xanh nh¹t: (Pb,Ca)3Sb2O8 (?), cã thÓ chøa s¾t
hãa trÞ 2.
monitor [9647] : mµn h×nh.
ThiÕt bÞ hoµn chØnh dïng ®Ó t¹o h×nh ¶nh
trªn mµn, bao gåm tÊt c¶ nh÷ng m¹ch phô trî
bªn trong cÇn thiÕt. Mµn h×nh cßn ®−îc gäi lµ
bé hiÓn thÞ video.
monitor well [9648] : giÕng quan tr¾c.
GiÕng dïng ®Ó theo dâi vµ ph¸t hiÖn nh÷ng
thay ®æi cña chÊt l−îng n−íc vµ tÇng chøa n−íc.
monitoring [9649] : quan tr¾c.
monky [9650] : khèi ®Öm ®Çu bóa ®Ó ®ãng
cäc.
monocentric [9651] : ®¬n t©m.
æ san h« ®¬n thÓ t¹o bëi mét polyp cã èng
miÖng ®¬n.
monoclinal [9652] : ®¬n nghiªng.
CÊu tróc cã c¸c líp cïng nghiªng vÒ
mét phÝa.
monoclinal coast [9653] : bê ®¬n nghiªng.
Bê biÓn ®−îc h×nh thµnh do cÊu t¹o ®¬n
nghiªng. VÝ dô nh− ë bê t©y cña nam Island,
New Zealand.
monoclinal scarp [9654] : v¸ch ®¬n nghiªng.
V¸ch do cÊu t¹o ®¬n nghiªng c¾m dèc
xuèng d−íi.
monoclinic system [9655] : hÖ ®¬n nghiªng,
hÖ mét nghiªng.
Mét trong s¸u hÖ tinh thÓ, ®Æc tr−ng bëi mét
trôc bËc 2, mét mÆt ph¼ng ®èi xøng hoÆc c¶ hai.
Trong ba trôc kh«ng t−¬ng ®−¬ng cã mét trôc
vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng chøa hai trôc cßn l¹i.
monocolpate [9656] : mét r·nh.
C¸c h¹t phÊn cã mét r·nh däc, th−êng lµ xa
t©m. §n: monosulcate.
monogene [9657] : ®¬n nguån gèc; ®¬n
thµnh phÇn.
§¸ magma chØ bao gåm mét kho¸ng vËt nh−
dunit.
monogenetic [9658] : ®¬n nguån gèc; ®¬n
404
thµnh phÇn.
1- T¹o thµnh tõ mét qu¸ tr×nh hoÆc b¾t nguån
tõ mét nguån, hoÆc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn
mét chç.
2- CÊu t¹o tõ mét lo¹i vËt chÊt hoÆc cã thµnh
phÇn ®ång nhÊt.
monohydrocalcite [9659] : monohydrocalcit.
Kho¸ng vËt hiÕm: CaCO3.H2O ®−äc ph¸t hiÖn
®Çu tiªn ë trÇm tÝch ®¸y hå vµ nã cã thÓ ®−îc
h×nh thµnh do kÕt tña tõ n−íc muèi tiÕp xóc víi
kh«ng khÝ. Ss: hydrocalcite.
monolete [9660] : mét tia.
Bµo tö cã mét ®−êng sÑo gåm mét khe
hay vÕt.
monomyarian [9661] : ®¬n c¬, cã mét c¬, Hai
m¶nh ®¬n c¬.
Th©n mÒm hai m¶nh chØ cã c¬ khÐp sau; mét
Hai m¶nh chØ cã mét c¬ khÐp, nh− lµ hµu, ®iÖp.
mononezalic [9662] : ®¬n kho¸ng.
§¸ cã thµnh phÇn gåm chñ yÕu kho¸ng vËt
nh− dunit, anoetozit.
Monongahelan [9663] : Monongaheli.
BËc ®Þa ph−¬ng ë B¾c Mü, Pensylvania
th−îng (n»m trªn Conemaughi, n»m d−íi
Dunkardi).
monoplacophoran [9664] : §¬n phiÕn
(Monoplacophora).
§éng vËt Th©n mÒm thuéc mét líp ®Æc tr−ng
bëi tÝnh ®èi xøng gÇn hai bªn vµ sù lÆp l¹i bªn
trong d¹ng chuçi. Tuæi: Paleozoi ®Õn ngµy nay.
monopleural [9665] : xÕp d·y mét bªn.
Sù s¾p xÕp cña hai d·y æ trong quÇn thÓ cµnh
®èi xøng hai bªn ë Bót ®¸ (Graptolithina) dùng
®øng mµ c¸c d·y tiÕp xóc s¸t bªn nhau.
monoporate [9666] : mét lç.
C¸c h¹t phÊn cã mét lç, nh− ë cá.
monosaccate [9667] : mét tói khÝ.
H¹t phÊn cã mét tói, th−êng kÐo dµi xung
quanh h¹t phÊn, ë gÇn xÝch ®¹o.
monostatic radar [9668] : rada mét vÞ trÝ.
Ra®a mµ ¨ng ten ph¸t vµ ¨ng ten thu cïng ®Æt
t¹i mét ®iÓm.
monostomodaeal [9669] : cã èng miÖng ®¬n.
èng miÖng ë polyp san h« s¸u tia cã vßng
xóc tu riªng sau khi h×nh thµnh b»ng sù n¶y chåi
cã èng miÖng kÐp hay cã ba èng miÖng.
monosulcate [9670] : mét r·nh.
§n: monocolpate.
monraesite [9671] : monraesit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Be2(PO4)(OH).4H2O.
monsmedite [9672] : monsmedit.
Kho¸ng vËt: H8K2Tl2+3(SO4)8.11H2O.
monsoon [9673] : giã mïa.
 HÖ thèng giã thay ®æi theo mïa.
Mont Blanc ruby [9674] : th¹ch anh mµu
®á nh¹t.
ë Mont-Blanc, Ph¸p.
montanite [9675] : montanit.
Kho¸ng vËt: Bi2O3TeO3.2H2O.
montbrayite [9676] : montbrayit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng, mµu tr¾ng-thiÕc:
Au2Te3.
montdorite [9677] : montdorit.
Lo¹i mica víi thµnh phÇn lý thuyÕt lµ:
K(Fe+2,Mn,Mg)2,5Si4O10(OH,F)2. Trung gian gi÷a
cÊu tróc h×nh t¸m mÆt vµ h×nh t¸m mÆt ba.
montebrasite [9678] : montebrasit.
Kho¸ng vËt: LiAlPO4(OH), ®ång h×nh víi
amblygonit vµ natromon-tebrasit.
Monte Carlo method [9679] : ph−¬ng ph¸p
Monte-Carlo.
Ph−¬ng ph¸p phÐp thö thèng kª, dïng ®Ó gi¶i
gÇn ®óng c¸c bµi to¸n cã ®Æc tr−ng tÝnh to¸n
b»ng c¸ch x©y dùng qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn t−¬ng
øng, cã c¸c tham sè b»ng c¸c ®¹i l−îng cÇn t×m
trong c¸c bµi to¸n ®Æt ra.
monteponite [9680] : monteponit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: CdO.
monteregianite [9681] : monteregianit.
Kho¸ng vËt nhãm macdonaldit:
(Na,K)6 Y2Si16O38.10H2O.
montesite [9682] : montesit.
Kho¸ng vËt: PbSn4S5, lµ herzenbergit ch×.
montgomeryite [9683] : montgomeryit.
Kho¸ng vËt mµu xanh ®Õn kh«ng mµu:
Ca4MgAl4(PO4)6(OH)4.12H2O.
Montian [9684] : Mont.
BËc ë ch©u ¢u. Pleocen (n»m trªn Dan, n»m
d−íi Thanet).
monticellite [9685] : monticelit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu hoÆc mµu x¸m, quan
hÖ víi olivin: CaMgSiO4, ®ång h×nh víi
kirshsteinit vµ th−êng ë chç biÕn chÊt tiÕp xóc
cña ®¸ v«i víi ®¸ magma.
monticule [9686] : m« nhá, nãn nhá; u,
mÊu (cs).
1- §åi nhá, gß, m« c¸t vµ nh÷ng d¹ng cã ®é
cao nhá kh¸c; Nãn nói löa phô, nhá, ph¸t triÓn
trªn s−ên hoÆc ®Ó chøa ch©n cña nói löa cã bÒ
mÆt réng h¬n. §n: monticle.
2- PhÇn næi u trªn bÒ mÆt bé x−¬ng San h«
s¸u tia, do sù mäc chåi quanh v¸ch t¹o nªn; mÊu
trßn nhá ë vá Tay cuén thuêng cã gai trªn ®Çu;
côm c¸c æ c¸ thÓ nhá cã thÓ n»m c¸ch nhau ®Òu
®Æn trªn kh¾p quÇn thÓ Rªu ®éng vËt
405
Stenolaemata, næi lªn trªn bÒ mÆt nh− mét
u nhá.
montmorillonite [9687] : montmorilonit.
1- Nhãm kho¸ng vËt sÐt cã c«ng thøc chung:
R0.33Al2Si4O10(OH)2.nH2O, trong ®ã R gåm mét
hoÆc mét sè cation Na+, K+, Mg+2, Ca+2. C¸c
kho¸ng vËt ®−îc ®Æc tr−ng bëi m¹ng tinh thÓ ba
líp (mét líp alumin vµ hydroxid gi÷a hai líp
silic vµ oxygen), thiÕu ®iÖn tÝch trong vÞ trÝ c©n
b»ng khèi tø diÖn vµ khèi t¸m mÆt do cã mÆt
nh÷ng cation (phæ biÕn nhÊt lµ Ca vµ Na).
Montmorilonit bÞ biÕn ®æi phång lªn do Èm −ít
(sù co l¹i khi nãng). Magnesi hoÆc s¾t cã thÓ
thay alumin vµ alumin thay thÕ silic. Nh÷ng
kho¸ng vËt montmorilonit ®−îc thµnh t¹o do sù
biÕn ®æi cña nh÷ng kho¸ng vËt: feromagnesi,
feldspar calci vµ thµnh phÇn thñy tinh cña ®¸
phun trµo. §n: smectite.
2- Kho¸ng vËt sÐt khèi t¸m mÆt kÐp cña
nhãm montmorilonit:
Na0,33Al1,67Mg0,33 Si4O10(OH)2.nH2O, cã mµu
tr¾ng, x¸m nh¹t, ®á nh¹t hoÆc xanh vµ ®Æc tr−ng
bëi sù thay thÕ Al+3 b»ng Mg+2 vµ sù thay thÕ
kh«ng ®Æc tr−ng cña Si+4 b»ng Al+3.
Ss: beidellite.
3- Nh÷ng kho¸ng vËt cña nhãm montmoro-
lonit: montmorolonit, montronit, saponit, hec-
tonit, sauconit, beidelit, volkonskoit hoÆc
grifithit.
Montreal Protocol [9688] : NghÞ ®Þnh th−
Montreal.
X: Montreal Protocol on Substances that
deplete the ozone layer.
Montreal Protocol on substances that
deplete the ozone layer [9689] : NghÞ ®Þnh
th− Montreal vÒ c¸c chÊt lµm suy gi¶m tÇng
ozon (gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh th− Montreal).
NghÞ ®Þnh th− ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ
Montreal (Canada) th¸ng 9/1987, nh»m cô thÓ
hãa vµ bæ sung C«ng −íc Viªn (1985) vÒ b¶o vÖ
tÇng ozon, trong ®ã ®Ò ra nh÷ng quy ®Þnh vÒ
møc ®é, thêi h¹n ®iÒu chØnh hay c¾t gi¶m s¶n
xuÊt vµ tiªu thô c¸c chÊt g©y suy gi¶m tÇng
ozon. ViÖt Nam tham gia NghÞ ®Þnh th− tõ
26/4/1994. X: Convention for the protection of
the ozone layer.
montroseite [9690] : montroseit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: (V,Fe)O.
montroydite [9691] : montroydit.
Kho¸ng vËt: HgO.
monttramite [9692] : montramit.
Kho¸ng vËt: Pb(Cu,Zn)(VO4)(OH), ®ång
h×nh víi descloizit.
 §n: cuprodescloizite, plittacinite.
monzodiorite [9693] : monzodiorit.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS, lµ ®¸ x©m nhËp
s©u cã Q=0-5, P/(A+P) = 65-90 vµ plagioclas
axid h¬n An50.
monzogabbro [9694] : monzogabro.
Theo ph©n lo¹i IUGS, lµ ®¸ x©m nhËp s©u cã
Q=0-5, P/(A+P)=65-90 vµ plagioclas baz¬ h¬n
An50.
monzonite [9695] : monzonit.
1- Theo ph©n lo¹i IUGS lµ ®¸ x©m nhËp s©u
cã Q=0-5, P/(A+P)=35-65.
2- Nhãm c¸c ®¸ x©m nhËp s©u cã thµnh phÇn
trung gian gi÷a syenit vµ diorit, chøa feldspar
kali vµ plagioclas víi hµm l−îng b»ng nhau, Ýt
hoÆc kh«ng cã th¹ch anh, augit lµ kho¸ng vËt
mafic chÝnh. Khi gi¶m hµm l−îng feldspar kali,
®¸ chuyÓn thµnh gabro hoÆc diorit tïy theo
thµnh phÇn plagioclas. Khi t¨ng hµm l−îng
felspet kali, ®¸ chuyÓn thµnh syenit.
monzonitic [9696] : monzonit.
KiÕn tróc monzonit
1- Cña ®¸ magma ®Æc tr−ng bëi c¸c tÊm
plagioclas tù h×nh vµ feldspar kali lÊp ®Çy.
2- Nãi vÒ c¸c nhãm ®¸ chøa monzonit.
monzonorite [9697] : monzonorit.
§¸ thuéc lo¹t charnokit, nghÌo th¹ch anh, cã
plagioclas giµu h¬n microperthit.
mooihoekite [9698] : mooihoekit (muihoekit).
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Cu9Fe9S16.
Moon [9699] : MÆt tr¨ng.
moon basalt [9700] : basalt MÆt tr¨ng.
§¸ lÊy tõ MÆt tr¨ng cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ
augit, plagioclas (víi hµm l−îng t−¬ng ®−¬ng
nhau) vµ ilmenit. Plagioclas cã hµm l−îng calci
cao (An80-An90). Basalt MÆt tr¨ng chøa nhiÒu
dioxid titan, c¸c nguyªn tè ®Êt hiÕm, zircon vµ Ýt
nickel h¬n basalt Tr¸i ®Êt.
mooreite [9701] : mooreit hay mureit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
(Mn,Zn,Mg)2(SO4)(OH)14.4H2O.Ss: torreyite.
moorhouseite [9702] : moorhouseit hay
murhuseit.
Kho¸ng vËt: (CO,Ni,Mn)(SO4)6.H2O.
mopungite [9703] : mopungit.
Kho¸ng vËt h×nh thµnh do biÕn ®æi cña
stibnit: Na1,01Sb0,99(OH)6.
moraine [9704] : morain hay moren.
1- Thuéc vÒ d¹ng ®Êt sÐt cã nguån gèc
“moraine”.
2- (th) C¸c m¶nh vôn ®¸ nói löa ®−îc ®−a lªn
bÒ mÆt cña dßng dung nham.
MORB [9705] : basalt nói ngÇm gi÷a
406
®¹i d−¬ng.
ViÕt t¾t cña mid-ocean ridge basalt.
mordenite [9706] : mordenit.
Kho¸ng vËt zeolit:
(Ca,Na2,K2)Al8Si40O96.28H2O. §n: ashtonite,
flokite, arduinite, ptilolite.
moreauite [9707] : moreauit.
Kho¸ng vËt: Al3UO2(PO4)3(OH)2.13H2O.
moreavite [9708] : moreavit.
Kho¸ng vËt: Al3UO2(PO4)3(OH)2.13H2O.
morelandite [9709] : morelandit.
Kho¸ng vËt nhãm apatit: Ba5(AsO4)3Cl.
morenosite [9710] : morenosit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-t¸o hoÆc xanh-x¸m:
NiSO4.7H2O, cã thÓ chøa magnesi vµ tån t¹i
trong kÕt h¹ch thø sinh. §n: sulfatenicken.
morganite [9711] : morganit.
§n: vorobyevite.
morinite [9712] : morinit.
Kho¸ng vËt: Na2Ca4Al4(PO4)4O2F6.5H2O.
morozeviezite [9713] : morozeviezit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng, biÓu ®å tia X
gièng germanit: (Pb, Fe)3Ge1-xS4. Chøa Pb t−¬ng
tù polkovicit, ®−îc h×nh thµnh tõ lo¹t dung thÓ-
cøng.
morphogenesis [9714] : nguån gèc h×nh
th¸i häc.
Mét khuynh h−íng cña ®Þa m¹o häc, khuynh
h−íng nghiªn cøu nguån gèc vµ h×nh th¸i.
morphogenetic region [9715] : khu vùc
nguån gèc-h×nh th¸i.
Khu vùc nguån gèc-h×nh th¸i. Nh÷ng khu
vùc trong ®íi khÝ hËu cã ®Þa h×nh cïng nguån
gèc h×nh thµnh bëi c¸c qu¸ tr×nh ®Þa m¹o chñ
®¹o, t¹o nªn nh÷ng h×nh th¸i ®Þa h×nh nhÊt ®Þnh.
morphogenetic zone [9716] : ®íi nguån gèc-
h×nh th¸i.
§n: lineage zone.
morphogeny [9717] : h×nh th¸i häc gi¶i thÝch
vÒ mét khu vùc.
morphography [9718] : h×nh th¸i häc m« t¶.
H×nh th¸i häc gi¶i thÝch vÒ mét khu vùc hoÆc
hiÖn t−îng.
morphologic region [9719] : khu vùc
h×nh th¸i.
Vïng ®−îc ®Þnh ranh giíi theo ®Þa h×nh, cÊu
tróc ®¸ vµ lÞch sö tiÕn hãa kh¸c biÖt cña nã.
Ss: physiographic province.
morphologic sequence concept [9720] :
§n: morphosequence concept.
morphologic unit [9721] : ®¬n vÞ h×nh th¸i.
§¬n vÞ ®Þa m¹o ®Æc tr−ng b»ng nh÷ng h×nh
th¸i nhÊt ®Þnh, vÝ dô bÒ mÆt hoÆc lµ tÝch tô hoÆc
lµ xãi mßn ®−îc nhËn biÕt bëi ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh
cña nã.
morphology [9722] : h×nh th¸i häc (®m).
1- H×nh d¹ng cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt, geomor-
phology hoÆc " H×nh th¸i häc Tr¸i ®Êt".
2- CÊu tróc, h×nh d¸ng bªn ngoµi vµ sù s¾p
xÕp cña ®¸ trong mèi liªn quan tíi lÞch sö ph¸t
triÓn cña ®Þa h×nh.
morphometry [9723] : tr¾c l−îng-h×nh th¸i.
Sù ®o l−êng vµ ph©n tÝch to¸n häc h×nh th¸i
bªn ngoµi cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt vµ vÒ h×nh d¹ng,
c¸c kÝch th−íc cña ®Þa h×nh. C¸c th«ng sè chÝnh
x¸c cÇn ®−îc t×m hiÓu lµ: diÖn tÝch, ®é cao tuyÖt
®èi, thÓ tÝch, ®é dèc, mÆt c¾t vµ kÕt cÊu cña ®Êt
còng nh− c¸c ®Æc tr−ng kh¸c cña s«ng vµ l−u
vùc s«ng.
morphosculpture [9724] : ch¹m træ h×nh th¸i.
D¹ng ®Þa h×nh nhá h¬n ®−îc h×nh thµnh bëi
c¸c qu¸ tr×nh ngo¹i sinh vµ th−êng ph¸t triÓn ë
bªn trong hoÆc bªn trªn mét cÊu tróc h×nh th¸i,
vÝ dô vÕt c¸t gîn, ®¸ ngÇm, ®åi nhá trªn ®¸y
®¹i d−¬ng.
morphostructure [9725] : cÊu tróc h×nh th¸i.
D¹ng ®Þa h×nh chñ yÕu trïng hîp hoÆc ph¶n
¸nh cÊu tróc ®Þa chÊt, vÝ dô m¸ng ngÇm hoÆc
sèng nói trªn ®¸y ®¹i d−¬ng, hoÆc ®−îc h×nh
thµnh trùc tiÕp bëi c¸c chuyÓn ®éng kiÕn t¹o, (vÝ
dô bån tròng hoÆc vßm). Nã ®−îc h×nh thµnh
gi÷a hai lùc t−¬ng t¸c néi sinh vµ ngo¹i sinh,
trong ®ã néi lùc lµ chñ yÕu.
Ss: morphosculpture.
morphotectonics [9726] : kiÕn t¹o h×nh
th¸i häc.
Gi¶i thÝch b»ng c¸c nguyªn nh©n kiÕn t¹o cña
c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i hoÆc ®Þa h×nh bÒ mÆt
Tr¸i ®Êt; Nã gi¶i quyÕt mèi liªn quan kiÕn t¹o
hoÆc cÊu tróc cña chóng víi h×nh th¸i thÓ hiÖn.
morriner [9727] : ngo»n ngoÌo.
§n: esker.
morro [9728] : ®åi, nói ®¼ng th−íc ven biÓn.
ThuËt ng÷ dïng ë ch©u Mü La tinh ®Ó chØ ®åi
hoÆc nói ®¼ng th−íc cã thÓ hoÆc kh«ng cã trªn
®ång b»ng ven biÓn gÇn ®−êng bê hiÖn ®¹i; ®Æc
biÖt: mòi ®Êt hoÆc v¸ch. Tõ nguyªn: tiÕng T©y
Ban Nha vµ Bå §µo Nha.
Morrowan [9729] : Morrow.
Thèng khu vùc B¾c Mü. PhÇn thÊp cña
Pensylvania (n»m trªn Chester cña Mississipi
n»m d−íi Atok).
morsor [9730] : ®åi d¹ng sãt.
§åi ë d¹ng sãt v× t¸ch xa c¸c s«ng chÝnh.
Tõ nguyªn: thuËt ng÷ nguyªn b¶n b»ng tiÕng
§øc ®Æt theo tªn nói Morsor ë §an m¹ch, Nam
407
T−; Sn: mosore.
mortar [9731] : v÷a, v÷a sÐt, v÷a xi m¨ng.
mortar structure [9732] : kiÕn tróc v÷a.
KiÕn tróc trong ®¸ kÕt tinh ®Æc tr−ng bëi tËp
hîp vi h¹t th¹ch anh, feldspar ph©n bè lÊp ®Çy
kho¶ng trèng hoÆc ranh giíi c¸c h¹t, m¶nh trßn,
lín h¬n. S¶n phÈm cña biÕn d¹ng dÎo vµ t¸i
kÕt tinh.
morvan [9733] : giao nhau cña hai b¸n
b×nh nguyªn.
1- Sù giao nhau cña hai b¸n b×nh nguyªn ë
n¬i mµ mét b¸n b×nh nguyªn nghiªng trÇn trôi bÞ
c¾t ngang bëi mét bÒ mÆt trÎ h¬n, hÇu nh− vÉn
cßn gi÷ nguyªn ®−îc thÕ n»m ngang nguyªn
thñy. VÝ dô sù giao nhau cña hai b¸n b×nh
nguyªn Fall zone nghiªng, däc phÝa ®«ng cao
nguyªn Piedmont cña Hoa Kú víi b¸n b×nh
nguyªn §Ö tam muén Harriburg.
2- Khu vùc béc lé quan hÖ morvan ®−îc ®¸nh
dÊu bëi vïng cao ®¸ cøng, ®−îc bao bäc bëi
vïng nghiªng cña ®¸ cæ h¬n. ThuËt ng÷ chØ khu
vùc cã cÊu tróc kÕt hîp bao gåm mét khèi n»m
d−íi cæ h¬n, th−êng ®−îc t¹o nªn bëi c¸c ®¸ kÕt
tinh biÕn d¹ng, tõ l©u ®· bÞ bµo mßn thµnh d¹ng
®Þa h×nh nhá vµ ®· bÞ h¹ thÊp xuèng, bÞ lón ch×m
vµ bÞ ch«n vïi d−íi khèi nÆng c¸c líp trÇm tÝch
thµnh tÇng. Khèi kÕt hîp nµy sau ®ã ®−îc n©ng
lªn vµ nghiªng ®i, khèi nghiªng bÞ xãi mßn håi
sinh, c¾t ngang qua cÊu tróc kÐp cña nã, vµ
trong ®iÒu kiÖn mßn dÇn nµy, ®óng h¬n nªn
®−îc nªu lªn thµnh mét chu tr×nh míi cña sù
tiÕn hãa phi cÊu tróc. VÝ dô: khu vùc Morvan ë
trung t©m Ph¸p. §n: skiow.
mosaic [9734] : ghÐp m¶nh; v©n kh¶m.
1- (kv) KiÕn tróc ®Æc tr−ng c¸c h¹t kho¸ng
vËt cã h×nh d¹ng gÇn nh− c¸c ®a gi¸c, cã ranh
giíi t−¬ng ®èi th¼ng.
2- (cs) V©n h×nh thµnh ë mÆt trong vá Tay
cuén bëi ®−êng bao cña c¸c sîi líp vá phô cña
m¶nh vá; sù xÕp s¾p c¸c phiÕn ë Sao biÓn
Edrioasteroidea vµ CÇu gai Cyclocystoidea Ýt
nhiÒu trªn mÆt ph¼ng vµ kh«ng xÕp d¹ng v¶y c¸.
mosaic breccia [9735] : d¨m kÕt ghÐp m¶nh.
C¸c m¶nh d¨m s¾p xÕp kÒ nhau Ýt cã sù
dÞch chuyÓn.
mosaic structure [9736] : kiÕn tróc
ghÐp m¶nh.
C¸c m¶nh tinh thÓ d¹ng h¹t hoÆc gãc c¹nh
ph©n bè t−¬ng ®èi lén xén. D−íi kÝnh ph©n cùc
gièng nh− tranh ghÐp m¶nh.
mosaic texture [9737] : cÊu t¹o ghÐp m¶nh.
C¸c h¹t biÕn tinh cã ranh giíi th¼ng hoÆc h¬i
cong, kh«ng cã ranh giíi låi lâm vµ cµi ®Æt
vµo nhau.
mosandrite [9738] : mosandrit.
Kho¸ng vËt mµu n©u-®á nh¹t hoÆc n©u vµng
nh¹t: (Na, Ca,Ce)3Ti(SiO4)2F. Ss: Johnstrupite.
§n: rinkite, rinkolite, lovchorrite, khibinite.
moschellandsbergite [9739] : mosheland-
sbergit.
Kho¸ng vËt: Ag2Hg3, hîp kim tù nhiªn cña
b¹c víi thñy ng©n, d¹ng hçn hèng.
§n: landsbergite.
Moscovian [9740] : Moscovi.
BËc cña Nga. PhÇn gi÷a cña Carbon th−îng
(n»m trªn Namur, n»m d−íi Gzhel).
mosesite [9741] : mosesit.
Kho¸ng vËt mµu vµng:
Hg2N(SO4, MoO4).H2O.
moss land [9742] : ®Êt rªu.
Vïng cã nhiÒu rong rªu nh−ng kh«ng ®ñ Èm
−ít ®Ó thµnh ®Çm lÇy.
Most Propoble Number (MPN) [9743] : sè
x¸c suÊt cao nhÊt.
§¸nh gi¸ thèng kª sè l−îng sinh vËt nhÊt
®Þnh trong mét thÓ tÝch n−íc thu ®−îc tõ viÖc tæ
hîp c¸c kÕt qu¶ d−¬ng vµ ©m trong mét d·y c¸c
thÓ tÝch mÉu, ®−îc kiÓm tra b»ng c¸c phÐp
thö tiªu chuÈn dïng ph−¬ng ph¸p nhiÒu
èng nghiÖm.
mother cell [9744] : tÕ bµo mÑ.
TÕ bµo tõ ®ã sinh ra nhiÒu tÕ bµo míi kh¸c.
mother crystal [9745] : tinh thÓ mÑ.
Khèi th¹ch anh lín nguyªn chÊt h×nh thµnh
trong tù nhiªn.
mother geosyncline [9746] : ®Þa m¸ng mÑ.
ThuËt ng÷ do Stille sö dông ®Ó chØ c¸c bån
tròng ®· ph¸t triÓn trë thµnh hÖ t¹o nói uèn nÕp.
§Þa m¸ng mÑ lµ vïng sôt vâng lín cña vá Tr¸i
®Êt, kÝch th−íc ®Õn hµng tr¨m kilomet.
mother of emerald [9747] : emerald mÑ.
§n: prase; green fluorite.
motion [9748] : ph−¬ng tr×nh chuyÓn ®éng.
motion in distinct element method [9749] :
®Þnh luËt chuyÓn ®éng, trong ph−¬ng ph¸p
phÇn tö t¸ch biÖt.
motion of ground surface due to blasting
[9750] : rung ®éng, chÊn ®éng, chuyÓn ®éng,
chuyÓn dÞch mÆt ®Êt do næ m×n.
§n: ground surface motion due to blasting.
mottled ore [9751] : quÆng d¹ng ®èm,
loang læ.
mottramite [9752] : motramit.
Kho¸ng vËt : Pb(Cu,Zn)(VO4)(OH), ®ång
h×nh víi descloizit.
§n: cuprodescloizite; psittacinite.
408
motukoreaite [9753] : motukoreait.
Kho¸ng vËt :
NaMg19Al12(CO3)6,5(SO4)4 (OH)54.28H2O.
mould [9754] : khu«n.
VÕt in cña vá hãa th¹ch hay c¸c cÊu tróc sinh
vËt kh¸c in trong vËt liÖu trÇm tÝch; trÇm tÝch lÊp
khu«n cña mÆt trong m¶nh vá hãa th¹ch hay c¸c
cÊu tróc sinh vËt kh¸c.
mounanaite [9755] : munanait.
Kho¸ng vËt: PbFe2(VO2)2(OH)2.
mountain [9756] : nói.
1- PhÇn bÊt kú cña vá Tr¸i ®Êt cao h¬n ®åi,
n©ng cao râ trªn vïng ®Êt bao quanh, cã bÒ mÆt
t¹o cho nã mét bé phËn xøng ®¸ng cã mét tªn
gäi riªng, ®−îc ®Æc tr−ng bëi diÖn tÝch ®Ønh hÑp
(kh¸c víi cao nguyªn), vµ nh×n chung bÒ mÆt
kh¸ dèc, bÒ mÆt tr¬ trôi réng lín, cã thÓ thÓ hiÖn
lµ mét ®Ønh ®¬n ®¼ng th−íc hoÆc thµnh nhãm
t¹o nªn r·nh dµi, vµ cã thÓ h×nh thµnh bëi sù vËn
®éng cña vá Tr¸i ®Êt, xãi mßn hoÆc ho¹t ®éng
nói löa. Nh×n chung ®−îc coi lµ nói khi cã bÒ
mÆt nh« cao h¬n bÒ mÆt xung quanh nã h¬n
300m (1000 bé), mÆc dï theo c¸ch gäi cò lµ cao
h¬n 600m (2000 bé) hoÆc cao trªn mùc n−íc
biÓn. Khi thuËt ng÷ ®−îc gäi theo tªn gäi thÝch
hîp, nã th−êng biÓu thÞ mét nhãm c¸c ®é cao
nh− lµ mét d·y (vÝ dô nói Adirodark) hoÆc mét
hÖ thèng (vÝ dô nói Rocky). ViÕt t¾t: mt; mtn.
§n: mount.
2- §iÓm cao næi bËt hoÆc dÔ thÊy bÊt kú
trong vïng ®Þa h×nh thÊp, ®Æc biÖt vïng nh« cao
®ét ngét so víi vïng ®Êt xung quanh vµ cã ch©n
®Õ trßn.
3- Khu vùc ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c nói; ThuËt
ng÷ th−êng ®−îc dïng ë d¹ng sè nhiÒu.
mountain and bolson desert [9757] : nói vµ
lßng ch¶o hoang m¹c.
Ph¹m vi hoang m¹c ®−îc h×nh thµnh tõ
nh÷ng nói kÐo dµi vµ c¸c bån tròng do c¸c ®øt
g·y ®−îc lÊp ®Çy trÇm tÝch aluvi hoÆc bolsons.
mountain apron [9758] : ch©n nói.
§n: bajada.
mountain blue [9759] : kho¸ng vËt ®ång
mµu xanh.
Kho¸ng vËt ®ång mµu xanh azurit vµ
chrysocola.
mountain building [9760] : t¹o nói.
Qu¸ tr×nh d©ng cao cña vá Tr¸i ®Êt, biÕn
nh÷ng miÒn tròng thµnh vïng nói cã kÌm theo
hiÖn t−îng uèn nÕp, ®øt gÉy, x©m nhËp, biÕn
chÊt, v.v.
mountain chain [9761] : d·y nói.
Nhãm gåm vµi d¶i nói, Ýt nhiÒu song song
víi nhau vµ c¸c hÖ thèng nói gép thµnh nhãm
víi nhau, kh«ng cÇn ph¶i cã sù t−¬ng ®ång vÒ
h×nh d¹ng, cÊu tróc vµ nguån gèc nh−ng ph¶i cã
sù s¾p xÕp theo h−íng kÐo dµi chung hoÆc
ph−¬ng ph©n biÖt râ, vÝ dô: d·y nói thuéc §Þa
Trung H¶i ë Nam ¢u. §n: cordilera.
mountain green [9762] : kho¸ng vËt
mµu xanh.
Kho¸ng vËt mµu xanh l¸ c©y: malachit, mµu
xanh vµ chrysocola.
mountain group [9763] : nhãm nói.
Nhãm gåm vµi ®Ønh nói hoÆc sèng nói ng¾n;
vÝ dô nói Catskill N.Y.
mountainite [9764] : mountainit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Ca, Na2, K2)2Si4O10.3H2O. Ss: rhodesite.
mountain of accumulation [9765] : nói tÝch
tô ®¼ng th−íc, ®èi xøng.
Nói ®èi xøng th−êng cã ®é cao lín, ®−îc
h×nh thµnh do sù båi dÇn vËt liÖu trªn bÒ mÆt
Tr¸i ®Êt, ®Æc biÖt do sù phun vËt liÖu ra tõ nói
löa, cã xu h−íng t¹o ra ®Ønh ®¼ng th−íc.
§n: accumulation mountain.
mountain of circumdenudation [9766] : nói
bãc mßn quanh.
Nói ®¸ cøng ch¾c, tr¬ ra so víi xung quanh,
®¸ kÐm cøng ch¾c bÞ mßn ®i, hoÆc nói biÓu hiÖn
lµ mét tµn d− cña mét cao nguyªn cã tr−íc; vÝ
dô: moradnock hoÆc insberg.
§n: relict mountain; remainder mountain;
circumdenudation mountain.
mountain of denudation [9767] : nói bãc
mßn.
Tµn d− cña mét vØa ®¸ kh«ng bÞ x¸o trén, nãi
c¸ch kh¸c, vØa ®¸ liªn tiÕp cã mét phÇn bÞ ph¸
hñy bëi xãi mßn.
mountain of dislocation [9768] : nói biÕn vÞ.
Nói do sù s¾p xÕp l¹i c¸c vØa ®¸ hoÆc uèn nÕp
hoÆc ®øt g·y "nói uèn nÕp "hoÆc "nói ®øt g·y".
mountainous [9769] : nói.
1- M« t¶ mét khu vùc ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c
®Ønh, c¸c sèng næi bËt hoÆc c¸c d·y nói.
2- Sù gièng víi nói nh− lµ mét vßm nói, ®−îc
n©ng cao m¹nh vµ c¸c s−ên bao quanh nã lµ c¸c
vØa ®¸ c¾m dèc.
mountain pediment [9770] : ®ång b»ng bãc
mßn tr−íc nói.
1- ThuËt ng÷ ®−îc giµnh cho ®ång b»ng xãi
mßn vµ vËn chuyÓn kÕt hîp ë ch©n cña d·y nói
hoang m¹c, t−¬ng tù víi ®ång b»ng aluvi. Nh−
vËy, trªn mét kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh bao quanh
nói, ®ång b»ng ®−îc thÓ hiÖn lµ mét khèi tam
gi¸c réng lín (gièng nh− mét pediment) mµ trªn
409
®ã cã nói nh« cao. C¸ch dïng thuËt ng÷ nµy lµ
gièng víi piedmont pediment.
2- Pediment xuÊt hiÖn bªn trong khèi nói nh−
mét bÒ mÆt cã ®é cao kh¸ lín, do cÊu tróc nói bÞ
c¾t ng¾n ®i.
mountain range [9771] : d·y nói.
Mét khèi réng, ®¬n ®éc gåm lo¹t c¸c nói
hoÆc sèng nói hÑp riªng biÖt, cã hoÆc kh«ng cã
c¸c ®Ønh cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vÒ vÞ trÝ,
h−íng, sù h×nh thµnh vµ tuæi. Mét bé phËn cÊu
thµnh cña mét nhãm d¶i nói (moutant chain).
mountain side [9772] : s−ên nói.
Bé phËn gi÷a ®Ønh vµ ch©n nói. §n: mountain
slope.
mountain slope [9773] : s−ên nói.
§n: mountain side.
mountain system [9774] : hÖ nói.
Nhãm d·y nói (mountain ranges) thÓ hiÖn râ
nh÷ng ®Æc ®iÓm t−¬ng ®ång, nh− sù t−¬ng tù vÒ
h×nh d¹ng, cÊu tróc vµ th¼ng h−íng, cã nguån
gèc do cïng lo¹i ®éng lùc, ®Æc biÖt hÖ c¸c nói
thuéc mét orogenic belt. Ss: mountain chain.
mountain top detritus [9775] :
§n: block field.
mountain tract [9776] : th−îng du.
PhÇn cao hÑp cña s«ng ë gÇn nguån trong
miÒn nói, ®Æc tr−ng bëi ®é dèc lín, thung lòng
d¹ng ch÷ V cã n−íc ch¶y m¹nh. Ss: plain tract.
§n: torrent tract.
mountain wall [9777] : s−ên nói dèc ®øng.
mountkeithite [9778] : mountkeithit.
Kho¸ng vËt quan hÖ víi pyroaurit:
[(Mg,Ni)9)Fe+3,Cr,Al)(OH)24]+3[(CO3,SO4)1,5
-3
(Mg,Ni)2 (SO4)2 (H2O)11] .
mourite [9779] : mourit hay murit.
Kho¸ng vËt molibdat hydro uran mµu xanh:
U+4Mo+65O12(OH)10.
mouth [9780] : cöa.
1- N¬i tho¸t n−íc cña dßng ch¶y, n¬i ®æ
n−íc ra dßng lín h¬n vµo hå, vµo biÓn.
2- §n: baymouth;.
3- Cöa cña d¹ng ®Þa m¹o nh− hang, thung
lòng hoÆc hÎm; BÒ mÆt cöa ra cña r·nh ngÇm
d−íi ®Êt nh− nói löa.
movement plan [9781] : b×nh ®å biÕn d¹ng.
B×nh ®å kh¸i qu¸t hãa c¸c cÊu tróc biÕn d¹ng
(nÕp uèn, ®øt gÉy, v.v.).
moyite [9782] : moyit.
Granit gåm chñ yÕu th¹ch anh vµ feldspar
kali, trong ®ã hµm l−îng th¹ch anh lín h¬n
50%. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
mpororoite [9783] : mpororoit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
 (Al,Fe)2 W2O9.6H2O.
mroseite [9784] : mroseit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: CaTe+4O2(CO3).
MSL [9785] : mùc biÓn trung b×nh.
§n: mean sea level.
MSS [9786] : ¶nh viÔn th¸m thô ®éng ®a phæ.
¶nh lo¹i nµy th−êng cã ®é ph©n gi¶i kÐm
h¬n ¶nh TM (kho¶ng 80m). Th−êng cã 4 kªnh
víi tÇn sè sãng ¸nh s¸ng tõ 0,45μm ÷12,5μm.
§n: multispectral scanner.
MTL [9787] : mùc triÒu trung b×nh.
§n: mean tide level.
M-type granite [9788] : granite kiÓu M.
Tªn chung ®Ó chØ c¸c ®¸ granit cã mÆt trong
mét sè r×a lôc ®Þa cã thµnh phÇn hãa häc vµ
®ång vÞ cña c¸c ®¸ nói löa cung ®¶o. TiÕp ®Çu
ng÷ M ¸m chØ nguån gèc manti cña c¸c ®¸ (ch÷
M-mantle), cã nghÜa lµ chóng ®−îc b¾t nguån
trùc tiÕp tõ sù nãng ch¶y tõng phÇn cña vá ®¹i
d−¬ng bÞ hót ch×m.
muck [9789] : ®Êt h÷u c¬, ®Êt bïn.
§n: organic soil.
mucleoconch [9790] : bé ph«i, vá ph«i.
§n: embryonic apparatus (bé ph«i, vá ph«i).
mucronate [9791] : cã ®Çu nhän, cã mÊu
nhän.
KÕt thóc b»ng mét ®Çu hay mÊu nhän, vÝ dô
nãi vÒ bê b¶n lÒ cña Tay cuén cã ®Çu bªn-sau
kÐo dµi thµnh mét ®Çu nhän.
mud [9792] : bïn.
mud barrel [9793] : èng bïn khoan.
mud cone [9794] : nãn bïn.
Nãn nhá gåm bïn sulfur bao quanh nói löa
bïn hoÆc geixer bïn.
mud flat [9795] : ®Êt bïn ph©n líp ph¼ng, ®Êt
bïn cã ®é sôt lín.
mudflow [9796] : lò bïn.
Dßng lò chøa nhiÒu bïn c¸t, kÓ c¶ ®¸ t¶ng,
x¶y ra ®ét ngét ë nh÷ng s−ên dèc trªn mÆt s−ên
cã líp phñ ®Êt ®¸ bë rêi dµy, kh«ng ®−îc c©y
cèi b¶o vÖ, khi m−a lín, ®Êt ®¸ bÞ sòng n−íc trë
thµnh bïn nh·o, tr«i xuèng nh÷ng ®Þa h×nh thÊp
víi tèc ®é cùc nhanh, søc m¹nh ghª gím, l«i
cuèn vµ ch«n vïi tÊt c¶ nh÷ng ch−íng ng¹i vËt
gÆp ph¶i trªn ®−êng ®i, cã khi xãa s¹ch c¶ mét
khu d©n c− ®«ng ®óc. §n: earthflow mudslide.
mudjacking [9797] : b¬m dung dÞch sÐt, b¬m
bïn.
mud lava [9798] : dung nham bïn, dung nham
bïn nói löa.
1- Bïn chøa sulfur, ®«i khi carbonat, phun ra
tõ nói löa bïn hoÆc m¹ch phun bïn sulfur
(geyser mud).
410
2- C¸c dßng tro nói löa ë NhËt b¶n.
mud volcano [9799] : nói löa bïn.
CÊu tróc d¹ng nãn t¹o thµnh tõ bïn vµ ®¸ do
c¸c khÝ nói löa phun ra hoÆc do c¸c khi má dÇu
tho¸t ra.
mudslide [9800] : tr−ît bïn.
Sù dÞch chuyÓn khèi bïn nh·o (do ®Êt bÞ
sòng n−íc m−a, n−íc thÊm tõ hå chøa...) theo
s−ên dèc xuèng chç thÊp d−íi t¸c dông cña
träng lùc. Tr−ît bïn lµ mét d¹ng cña lò bïn
nh−ng tèc ®é chËm vµ kho¶ng c¸ch dÞch chuyÓn
th−êng ng¾n h¬n (do ®é nh·o cña ®Êt thÊp h¬n).
Ss: earthflow.
mudstone [9801] : ®¸ bïn.
muirite [9802] : muirit.
Kho¸ng vËt: Ba10Ca2MnTiSi10O30(OH,Cl,F)10.
mukhinite [9803] : mukhinit.
Kho¸ng vËt nhãm epidot:
Ca2(Al2V)(SiO4)3(OH).
mullion [9804] : mulion cÊu t¹o d¹ng chÊn
song, cét ®¸, trôc ®¸.
KiÕn tróc d¹ng cét, d¹ng song cöa, th−êng
gÆp trong c¸c ®¸ biÕn chÊt vµ trÇm tÝch bÞ uèn
nÕp, ë ®ã c¸c mulion h×nh thµnh d¹ng tuyÕn th«.
C¸c mulion th−êng ®−îc thµnh t¹o song song
víi ph−¬ng chuyÓn ®éng, n»m trong c¸c mÆt ®øt
g·y hoÆc vu«ng gãc víi chóng.
mullion structure [9805] : cÊu t¹o mulion.
CÊu t¹o kiÓu luèng, r·nh song song d¹ng
sãng h×nh thµnh trªn c¸c mÆt bÞ uèn nÕp hoÆc
mÆt ®øt g·y.
mullite [9806] : mulit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi hiÕm: Al6Si2O13. Mulit
tæng hîp lµ vËt liÖu chÞu löa cã gi¸ trÞ.
§n: porcelainite.
multi axial compression [9807] : nÐn ®a trôc
(th−êng lµ 3 trôc).
multicycle [9808] : ®a kú.
C¸c qu¸ tr×nh ®Þa chÊt x¶y ra ë nhiÒu thêi kú
kh¸c nhau, ®Ó l¹i dÊu Ên trong kiÕn tróc.
multiple cycle [9809] : ®a kú.
§n: multicycle.
multiple detectors [9810] : nhãm m¸y, m¸y
thu ®a cùc.
TËp hîp nhãm gåm nhiÒu m¸y thu ®Þa chÊn
®−îc ®Êu l¹i (song song hoÆc nèi tiÕp) víi nhau
®Ó thu nhËn ®−îc tÝn hiÖu tæng ë lèi ra. TÝn hiÖu
nµy ®−îc ®−a vµo mét m¹ch ®Þa chÊn vµ tÝnh cho
c¸c dao ®éng vµ xem nh− dao ®éng ®Þa chÊn ghi
®−îc ë t©m cña nhãm. Trong ®Þa chÊn, nhãm
nµy lµ biÖn ph¸p ®−îc sö dông cã hiÖu qu¶ ®Ó
h¹n chÕ ph«ng nhiÔu, ®Æc biÖt lµ c¸c nhiÔu
sãng mÆt.
 multiple fault [9811] : ®øt g·y d¹ng bËc, ®a
®øt gÉy.
CÊu tróc gåm nhiÒu ®øt gÉy song song víi
nhau, cã thÓ ®−îc h×nh thµnh ë nhiÒu thêi kú
kh¸c nhau.
multiple point borehole extensometers
(MPBXs) [9812] : thÝ nghiÖm ®o biÕn d¹ng t¹i
nhiÒu ®iÓm b»ng c¨ng kÕ lç khoan.
§−îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch cè ®Þnh mét sè
®iÓm däc theo thµnh lç khoan. Sau ®ã dïng c¨ng
kÕ quan tr¾c chuyÓn vÞ cña nh÷ng ®iÓm nµy so
víi ®iÓm tham chiÕu cè ®Þnh t¹i ®¸y lç khoan.
multiple reflection [9813] : ph¶n x¹ lÆp, ph¶n
x¹ nhiÒu lÇn.
Lo¹i sãng ®Þa chÊn ph¶n x¹ lÆp l¹i nhiÒu lÇn
(2 lÇn trë lªn) tõ c¸c ranh giíi ph¶n x¹.
multiple twin [9814] : song tinh ®a hîp.
Tinh thÓ song tinh cã d¹ng song tinh lÆp l¹i
nhiÒu lÇn.
multiplication content haloes [9815] : vµnh
tÝch hµm l−îng.
Vµnh hµm l−îng ®−îc thµnh lËp b»ng c¸ch
nh©n hµm l−îng cña tÊt c¶ c¸c nguyªn tè chØ thÞ
cho mét kiÓu quÆng hãa (dÞ th−êng tÝch sè
chung) hoÆc tõng nhãm nguyªn tè thuéc c¸c
thµnh phÇn trªn quÆng, d−íi quÆng víi nhau (dÞ
th−êng tÝch sè tõng phÇn).
multispectral [9816] : ®a phæ.
Gåm nhiÒu d¶i bøc x¹.
multivincular [9817] : d©y ch»ng nhiÒu mèi.
KiÓu d©y ch»ng ë Th©n mÒm hai m¶nh gåm
nh÷ng yÕu tè lÆp l¹i hµng d·y cña kiÓu d©y
ch»ng ngang trôc, vÝ dô ë Isognomon.
mundite [9818] : mundit.
Kho¸ng vËt cã quan hÖ cÊu tróc víi phosphu-
ranylit: Al(UO2)3PO4)2(OH)3.5,5H2O.
mundrabillaite [9819] : mundrabilait.
Kho¸ng vËt trong hang ®éng:
(NH4)2Ca(HPO4)2.H2O.
munirite [9820] : munirit.
Kho¸ng vËt: NaVO3.2H2O.
munltispan beam [9821] : dÇm nhiÒu nhÞp.
mural deposit [9822] : chÊt l¾ng ®äng ë
thµnh vá.
ChÊt l¾ng ®äng bªn trong khoang däc ®o¹n
kÐo dµi d¹ng nªm cña mçi v¸ch ng¨n vµ b¸m
vµo thµnh vá ë Ch©n ®Çu Nautiloidea.
murambite [9823] : murambit.
Basanit leucit chøa nhiÒu kho¸ng vËt mafic
(Holmes, 1936). (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
murataite [9824] : muratait.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng:
(Na,Y)4(Zn,Fe)3 (Ti,Nb)6O18(F.OH)4.
411
murchisonite [9825] : murchisonit.
1- Lo¹i orthoclas mµu ®á t−¬i víi c¾t khai tèt
vµ th−êng cã giao thoa mµu vµng khi th¼ng gãc
víi (010).
2- Tªn dïng cho lo¹i ®¸ MÆt tr¨ng vµ
feldspar ãng ¸nh nhiÒu mµu ë Frederiksvaern,
Norway.
Murderian [9826] : Murder.
BËc ë New York, Silur th−îng (n»m trªn
Cayug, n»m d−íi Canastot).
murdochite [9827] : murdochit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu ®en: PbCu6O8.
murite [9828] : murit.
Phonolit mµu sÉm, giµu feldsparoit, trong ®ã
hµm l−îng kho¸ng vËt mafic chiÕm kho¶ng
50%. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
murmanite [9829] : murmanit.
Kho¸ng vËt mµu xanh:
Na2(Ti,Nb)2 Si2O9nH2O. Ss: lomonosovite.
murnskite [9830] : murnskit.
Kho¸ng vËt: K2Cu3FeS4.
muromontite [9831] : muromontit.
Kho¸ng vËt: Be2FeY2(SiO4)3(?), gÇn gièng
víi gadolinit hoÆc lµ lo¹i clinozoirit.
murunstite [9832] : murunstit.
Kho¸ng vËt: K2Cu3FeS4.
Muschelkalk [9833] : Muschelkalk.
Ph©n vÞ ®Þa tÇng cña ch©u ¢u ®Æc biÖt ë §øc,
Trias trung, n»m trªn Bunter, d−íi Kenper,
t−¬ng øng víi c¸c bËc Anisi vµ Ladin.
muscle field [9834] : vïng b¸m c¬.
Mét diÖn trªn vá Tay cuén trong ®ã tËp trung
c¸c vÕt b¸m c¬; mét diÖn lâm hoÆc ph¼ng trªn
c¹nh bông mÆt khíp cña phiÕn khíp c¬ ë c¸nh
HuÖ biÓn dïng cho c¸c sîi c¬ b¸m vµo.
muscle platform [9835] : nÒn b¸m c¬.
Chç nh« cao t−¬ng ®èi réng vµ ch¾c ë mÆt
trong vá Tay cuén dµnh cho c¸c c¬ b¸m vµo.
muscle scar [9836] : vÕt b¸m c¬.
VÕt lâm hay låi Ýt nhiÒu thÊy râ trªn mÆt
trong vá Th©n mÒm hai m¶nh (còng nh− ë Tay
cuén, Ostracoda vµ Rostroconchia) ®¸nh dÊu
chç b¸m vµo cña mét c¬; diÖn kÐp nh½n hoÆc
h¬i lâm trªn mÆt ngoµi cña vïng trôc ë Bä ba
thïy ®−îc gi¶i thÝch nh− lµ chç b¸m c¬.
muscle track [9837] : ®−êng vÕt c¬.
§−êng do sù di chuyÓn nèi tiÕp nhau cña vÕt
b¸m c¬ t¹o nªn trong qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng cña
m¶nh vá ë Tay cuén, Hai m¶nh vµ
Rostroconchia.
muscovite [9838] : muscovit.
1- Kho¸ng vËt nhãm mica:
KAl2(AlSi3)O10(OH)2, kh«ng mµu ®Õn mµu
vµng nh¹t hoÆc n©u nh¹t vµ lµ kho¸ng vËt phæ
biÕn trong ®¸ gneis vµ ®¸ phiÕn, nhiÒu nhÊt
trong ®¸ magma nh− granit, pegmatit vµ trong
mét sè ®¸ trÇm tÝch. §n: mica kali. Cßn ®−îc
viÕt lµ moscovit.
2- ThuËt ng÷ dïng trong kho¸ng vËt häc
sÐt: ilit.
Muscovy glass [9839] : thñy tinh mica.
§n: muscovite.
mushistonite [9840] : mushistonit.
Kho¸ng vËt: (Cu,Zn,Fe)Sn(OH)6, thuéc nhãm
shoenfliesit.
muskeg [9841] : ®Çm lÇy, ®Êt h÷u c¬.
muskoxite [9842] : muskoxit.
Kho¸ng vËt: Mg7Fe4+3O13.10H2O.
muthmannite [9843] : muthmanit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m-tr¾ng: (Ag,Au)Te.
MWL [9844] : mùc n−íc trung b×nh.
§n: mean water level.
mylonite [9845] : mylonit.
§¸ cøng ch¾c, gièng silic, cÊu t¹o d¹ng
®−êng hoÆc d¶i, kh«ng ph©n phiÕn, t¹o thµnh do
c¸c ®¸ bÞ nghiÒn mÞn trong qu¸ tr×nh biÕn chÊt
®éng lùc. Vi d¨m kÕt víi dßng ch¶y.
mylonite gneiss [9846] : gneis mylonit.
§¸ biÕn chÊt cã ®Æc ®iÓm trung gian gi÷a ®¸
phiÕn vµ molonit.
mylonitic structure [9847]: kiÕn tróc mylonit.
KiÕn tróc ®Æc tr−ng víi vi d¨m kÕt vµ cµ n¸t
cã d¹ng dßng ch¶y.
mylonitization [9848] : mylonit hãa.
BiÕn d¹ng ®¸ bëi nghiÒn n¸t m¹nh mÏ do c¸c
lùc c¬ häc t¸c ®éng theo h−íng nhÊt ®Þnh,
kh«ng g©y sù thay ®æi thµnh phÇn hãa häc.
mylonization [9849] : mylonit hãa.
§n: mylonitization.
myophore [9850] : diÖn b¸m c¬.
DiÖn trªn vá dµnh cho c¬ b¸m vµo, hoÆc lâm,
hoÆc h¬i låi, vÝ dô ë Hai m¶nh dµnh cho c¬
khÐp, ë Tay cuén dµnh cho c¬ më vá.
412
myophragm [9851] : gê gi÷a c¬.
Gê n»m gi÷ líp vá phô cña Tay cuén ®−îc
tiÕt ra gi÷a c¸c c¬ vµ kh«ng v−¬n ra ngoµi vïng
b¸m c¬.
myrickite [9852] : myriclit.
1- Calcedon, opal hoÆc th¹ch anh khèi mµu
tr¾ng hoÆc x¸m, mµu hay thay ®æi do chøa
nh÷ng bao thÓ h×nh kim mµu hång hoÆc ®á nh¹t.
Lo¹i opal ®· biÕt nh− opalit.
2- ThÇn sa xen víi opal mµu tr¾ng hoÆc
chalcedon trong mê.
myrmekite [9853] : myrmekit.
Sù xen kÏ cña feldspar plagioclas (olioclas)
vµ th¹ch anh d¹ng giun, quan hÖ víi feldspar
kali, thµnh t¹o ë giai ®äan muén cña dung thÓ
magma hoÆc giai ®äan sau cña ho¹t ®éng x©m
nhËp s©u. Th¹ch anh d¹ng trßn, d¹ng giun trong
feldspar.
myrmekite antiperthite [9854] : myrmekit
®íi perthit.
D¹ng myrmekit xen kÏ víi plagioclas vµ
orthoclass d¹ng giun.
myrmekite perthite [9855]: myrmekit-perthit.
D¹ng myrmekit xen kÏ víi microlin vµ
plagioclas d¹ng giun.
myrmekitic [9856] : myrmekitic.
1- CÊu t¹o symplectic ®Æc tr−ng bëi sù xen
kÏ cña feldspar vµ th¹ch anh d¹ng giun.
2- TÝnh chÊt cña myrmekit.
mytilid [9857] : Mytilidae.
Th©n mÒm hai m¶nh thuéc mét hä gåm c¸c
®¹i biÓu cã vá ®Òu m¶nh, kh«ng ®Òu bªn vµ ®Ønh
ngo¶nh vÒ tr−íc.
mytiliform [9858] : d¹ng Mytilus (cs).
Vá h×nh chiÕc dÐp kiÓu Mytilus ë Th©n mÒm
hai m¶nh.
 nab [9859] : mòi nh«.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ phÇn nh« cao cña mét ®Þa
h×nh cao, vÝ dô: mòi ®Êt, doi c¸t, hoÆc nh¸nh
ngang cña s−ên dèc, ®−êng ®Ìo. §n: ness.
nabaphite [9860] : nabaphit.
Kho¸ng vËt: NaBaPO4.9H2O, lµ lo¹i natriphit
chøa Ba.
nacaphite [9861] : nacaphit.
Kho¸ng vËt: Na2Ca2PO4F.
nacreous luster [9862] : ¸nh xµ cõ.
nacrite [9863] : nacrit.
Kho¸ng vËt kaolin khèi t¸m mÆt kÐp, ®a
h×nh víi kaolinit vµ dickit. §Æc tr−ng bëi tr×nh
tù xÕp 6 líp khèi thoi, ph©n bè vµo chç trèng
h×nh t¸m mÆt.
nadorite [9864] : nadorit.
Kho¸ng vËt mµu vµng-n©u nh¹t: PbSbO2Cl.
naegite [9865] : naegit.
Lo¹i zircon chøa thori vµ uran.
nagashimalite [9866] : nagashimalit.
Kho¸ng vËt chøa vanadi tr−¬ng tù taramelit:
Ba4(V+3,Ti)4(O,OH)2ClSi8O27.
nagatelite [9867] : nagatelit.
Lo¹i alanit chøa phosphat.
nagelschmidtite [9868] : magelschmidtit.
Kho¸ng vËt trong "®íi sÆc sì":
(Ca3,78Na0,06K0,06)(Si1,58P0,40)O8.
nagyagite [9869] : nagyagit.
Kho¸ng vËt mµu ®en x¸m ch×:
Pb5Au(Te,Sb)4S5-8.
§n: black tellurium, tellurium glance.
nahcolite [9870] : nahcolit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu tr¾ng:
NaHCO3.
nahpoite [9871] : nahpoit.
Kho¸ng vËt: Na2HPO4.
nailhead spar [9872] : spat ®Çu ®inh.
Lo¹i calcit g¾n kÕt l¨ng trô s¸u mÆt víi
khèi thoi.
nakauriite [9873] : nakaurit.
413
Kho¸ng vËt: Cu8(SO4)4(CO3)(OH)6 .48(H2O).
naked karst [9874] : karst trôi.
Karst ph¸t triÓn ë vïng kh«ng cã ®Êt phñ, do
®ã c¸c ®Æc ®iÓm cña nã thÓ hiÖn râ.
§n: bare karst.
nakhlite [9875] : thiªn th¹ch ®¸ chøa tËp hîp
tinh thÓ cña diopsid (75%) vµ olivin.
nallah [9876] : lßng s«ng kh« chøa c¸t.
§n: nullah.
nambulite [9877] : nambulit.
Kho¸ng vËt nhãm pyroxen:
NaLiMn8Si10O23(OH)2.
namibite [9878] : namibit.
Kho¸ng vËt: CuBi2O6.
Namurian [9879] : Namur.
BËc do Pruveau (1883) x¸c lËp theo ®Þa danh
Namur phÝa nam BØ, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, Carbon h¹, n»m trªn bËc Vise, n»m
d−íi Baskiri (ë s¬ ®å ph©n hÖ Carbon lµm ba)
hoÆc Carbon th−îng, n»m trªn Vise, n»m d−íi
Westphal (ë s¬ ®å ph©n Carbon lµ hai).
namuwite [9880] : namuwit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, mµu xanh nh¹t:
(Zn,Cu)4SO4(OH)6.4H2O.
nanligite [9881] : nanligit.
Kho¸ng vËt: CaMg4(AsO3)2F4.
nannofossils [9882] : hãa th¹ch cùc nhá.
ThuËt ng÷ chung dµnh cho hãa th¹ch §Üa
sao vµ T¶o cÇu ®¸, c¶ hai nguyªn lµ vi hãa
th¹ch chÊt v«i, phÇn lín gÇn ®Õn giíi h¹n cña
sù quan s¸t b»ng kÝnh hiÓn vi th−êng, do ®ã
ph¶i dïng kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö. ThuËt ng÷ nµy
th−êng dïng víi kh¸i niÖm nhá h¬n vi hãa
th¹ch (microfossil).
nannozooid [9883] : c¸ thÓ nhá bÐ.
Mét c¸ thÓ ®a d¹ng nhá bÐ cã mét xóc tu, vµ
kh«ng cã hÖ tiªu hãa ë mét sè ®éng vËt d¹ng
Rªu M«i hÑp (Stenolaemata).
nant [9884] : thung lòng nhá cã dßng ch¶y.
Na-phlogopite [9885] : phlogopit natri.
 T−¬ng tù phlogopit chøa Na, Na thay thÕ K
trong vÞ trÝ gi÷a m¹ng.
naphtha [9886] : dÇu má.
Napoleonville [9887] : Napoleonville.
BËc ë B¾c Mü. Miocen (n»m trªn Anahauc,
n»m d−íi Hå VÞt).
nappe [9888] : líp phñ chêm, khèi ®Þa di,
dßng dung nham.
1- (kt) Khèi ®¸ lín phñ chêm lªn c¸c ®¸
kh¸c. Khèi ®¸ lín cã nguån gèc tõ n¬i kh¸c
(ngo¹i ®Þa) chuyÓn ®éng tr−ît trªn mÆt ngang
®Õn vÞ trÝ míi chêm phñ lªn c¸c ®¸ kh¸c theo c¬
chÕ ®øt g·y nghÞch, nÕp uèn o»n hoÆc c¶ hai
lo¹i ®ã. ThuËt ng÷ ®−îc dïng ®Çu tiªn lµ
"nappe de recouvrement" ®Ó chØ c¸c líp ®¸
ngo¹i ®Þa réng lín ë t©y Alps vµ ®−îc ®−a vµo
tiÕng Anh. TiÕng §øc t−¬ng ®−¬ng víi tõ
"Decke", nghÜa lµ "phñ", tõ nµy ®«i khi còng
®−îc dïng trong tiÕng Anh.
2- Dßng dung nham. §n: lava flow.
nappe outlier [9889] : khèi t¶ng sãt
®¼ng th−íc.
§n: klippe.
Narizian [9890] : Nariz.
BËc ë B¾c Mü. Eocen trung (n»m trªn
Ulastis, n»m d−íi Refug).
narrow [9891] : khe hÑp tho¶i.
PhÇn thu hÑp cña thung lòng, ®Ìo hoÆc hang
®éng, thung lòng hÑp, ®Ìo hÑp.
narrow band filter [9892] : bé läc d¶i hÑp.
Bé läc dïng trong ®Þa vËt lý chØ cho qua c¸c
tÝn hiÖu cã tÇn sè n»m trong mét d¶i hÑp.
narsarsukite [9893] : narsarsukit.
Kho¸ng vËt mµu vµng: Na2(Ti,Fe)Si4(O,F)11.
nase [9894] : mòi ®Êt.
§n: naze.
Nasinite [9895] : nasinit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: NaB10O17.7H2O,
l−ìng h×nh víi ezcunit.
nasledovite [9896] : nasledovit.
Kho¸ng vËt: PbMn3Al4(CO3)4O5.5H2O.
nasonite [9897] : nasonit
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Ca4Pb6Si6O21Cl2.
Na-spar [9898] : spar natri.
§n: sodium feldspar; soda spar.
nastrophite [9899] : nastrophit.
Kho¸ng vËt: Na(Sr,Ba)PO4.9H2O.
natanite [9900] : natanit
Kho¸ng vËt: FeSn(OH)6 thuéc nhãm
shoenflisit.
national meridian [9901]:kinh tuyÕn quèc gia.
Kinh tuyÕn ®−îc chän ®i qua mét quèc gia,
®Æc biÖt gióp tham kh¶o kinh ®é cña quèc
gia ®ã.
414
natisite [9902] : natisit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Na2(TiO)(SiO4).
native element [9903] : nguyªn tè tù sinh.
Nguyªn tè gÆp trong thiªn nhiªn ë tr¹ng th¸i
kh«ng kÕt hîp, nh−ng kh«ng kÓ c¸c chÊt khÝ, cã
kho¶ng 20 nguyªn tè tù sinh trong 3 nhãm: kim
lo¹i, nöa kim lo¹i vµ kh«ng kim lo¹i. Trong
nhãm kim lo¹i cã c¸c nguyªn tè tù sinh nh−
vµng, b¹c, ®ång, s¾t, thñy ng©n, iridi, ch×,
paladi vµ platin. Trong nhãm nöa kim lo¹i cã
antimon, arsen, bismut, telur. Trong nhãm
kh«ng kim lo¹i cã carbon, sulfur vµ selen.
native metal [9904] : kim lo¹i tù sinh.
native uranium [9905] : urani tù sinh.
Urani tù nhiªn lµ mét hçn hîp gåm U238
(chiÕm 99,3%), U235 (chiÕm 0,7%), cßn gäi lµ
natural uranium, normal uranium.
native water [9906] : n−íc ch«n vïi.
NATM [9907] : ph−¬ng ph¸p NATM, ph−¬ng
ph¸p ®µo hÇm míi cña ¸o. ViÕt t¾t tõ : New
Austrian Tunneling Method.
Ph−¬ng ph¸p ®−îc ¸p dông trong khi ®µo
c¸c tuyÕn ®−êng hÇm xuyªn qua d·y nói Alps ë
¸o. §Æc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p lµ ¸p dông hÖ
thèng trî lùc chñ yÕu gåm neo ®¸ vµ bª t«ng
phun, tËn dông tèi ®a kh¶ n¨ng tù chèng ®ì,
®iÒu chØnh cña khèi ®¸, quan tr¾c hµnh vi, øng
xö cña khèi ®¸ v©y quanh ®−êng hÇm mét c¸ch
liªn tôc vµ trî lùc bæ sung tøc thêi t¹i nh÷ng
n¬i, theo c¸c sè liÖu quan tr¾c, x¶y ra biÕn
d¹ng, chuyÓn dÞch ®−êng hÇm v−ît qu¸ møc ®é
cho phÐp.
natrite [9908] : natrit.
Kho¸ng vËt: Na2CO3.
natroalunite [9909] : natroalunit.
Kho¸ng vËt nhãm alunit: NaAl3(SO4)2(OH)6,
®ång h×nh víi alunit. §n: almeriite.
natroarosite [9910] : natroarosit.
Kho¸ng vËt mµu n©u-vµng nh¹t ®Õn mµu
vµng, thuéc nhãm alunit: NaFe2(SO4)2(OH)6.
natrobistantite [9911] : natrobistantit.
Kho¸ng vËt: (Na,Cr)Bi(Ta,Nb,Sb)4O12, t−¬ng
tù víi cestibtantit vµ thuéc nhãm pyroclor.
natroborocalcite [9912] : natroborocalcit.
§n: ulexite.
natrochalcite [9913] : natrochalcit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-emerald:
NaCu2(SO4)2(OH).H2O.
natrodufrenite [9914] : natrodufrenit.
Kho¸ng vËt giµu natri nhãm dufrenit:
(Na )(Fe+3,Fe+2)(Fe+3,Al)5(PO4)4(OH)6.2H2O.
natrofairchildite [9915] : natrofairchildit.
Kho¸ng vËt : Na2Ca(CO3)2 gièng víi
nyerereit.
 natrojarosite [9916] : natrojarosit.
Kho¸ng vËt mµu n©u, vµng nh¹t ®Õn mµu
vµng, thuéc nhãm alumit: NaFe2(SO4)2(OH)6.
§n: utahite.
natrolite [9917] : natrolit.
Kho¸ng vËt zeolit: Na2Al2Si3O10.2H2O, thØnh
tho¶ng chøa calci, cã d¹ng h×nh thon m¶nh dÎ,
h×nh kim hoÆc tinh thÓ h×nh l¨ng trô.
§n: mosotype (mineral); needle zeolite.
natromontebrasite [9918] : natromontebrasit.
Kho¸ng vËt: (Na,Li)AlPO4(OH,F), ®ång
h×nh víi amblygonit vµ montebrasit.
§n: fremontite.
natron [9919] : natron.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu tr¾ng, vµng
hoÆc x¸m: Na2CO3.10H2O, dÔ tan trong n−íc vµ
tån t¹i trong dung dÞch hoÆc trong muèi.
natronisbite [9920] : natronisbit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: NaNbO3, l−ìng
tÝnh víi lueshit.
natrophilite [9921] : natrophilit.
Kho¸ng vËt: NaMn(PO4).
natrophosphate [9922] : natrophosphat.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng:
Na6H(PO4)2F. 17H2O.
natrosilite [9923] : natrosilit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Na2Si2O5.
natrotantite [9924] : natrotantit.
Kho¸ng vËt: NaTa3O8.
natural arch [9925] : cung cong tù nhiªn.
CÇu tù nhiªn h×nh thµnh do n−íc xãi mßn;
bê biÓn h×nh cung; sea arch. §n: arch.
natural area [9926] : khu tù nhiªn.
Ph¹m vi ®Êt hoÆc n−íc tù nhiªn cßn gi÷ ®−îc
®Æc ®iÓm hoang s¬, cã hÖ ®éng thùc vËt quý
hiÕm hoÆc ®ang bÞ tuyÖt chñng, cã c¸c ®Æc ®iÓm
kh¶o cæ, khoa häc, lÞch sö,... cã gi¸ trÞ lÞch sö
vµ gi¸o dôc.
natural asphalt [9927] : asphalt tù nhiªn.
natural bridge [9928] : cÇu tù nhiªn.
CÇu b»ng ®¸ h×nh thµnh do xãi mßn, b¾c qua
vùc hoÆc thung lòng. Di tÝch m¸i hang ®¸ v«i bÞ
sËp lç, bê biÓn h×nh cung, h×nh cung tù nhiªn.
§n: karst bridge
natural coke [9929] : than cèc tù nhiªn.
§n: carbonite; coke coal; cokeite; native
coke; finger coal; blind coal; cinder coal.
natural disasters [9930] : c¸c tai biÕn
tù nhiªn.
C¸c tai biÕn do nh÷ng t¸c nh©n thiªn nhiªn
g©y ra nh−: ®éng ®Êt, ho¹t ®éng nói löa, lò lôt,
b·o, sãng thÇn, v.v.
natural frequency [9931] : tÇn sè tù nhiªn.
TÇn sè dao ®éng tù nhiªn cña vËt thÓ.
415
natural gas [9932] : khÝ tù nhiªn (khÝ
thiªn nhiªn).
Hydrocarbon tån t¹i ë thÓ khÝ hoÆc h¬i ë
nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt b×nh th−êng. Trong khÝ tù
nhiªn, methan chiÕm chñ yÕu vµ quan träng,
cßn cã etan, propan vµ c¸c khÝ kh¸c. KhÝ tù
nhiªn cã thÓ lé riªng rÏ hoÆc ®ång hµnh
víi dÇu.
natural gas liquids [9933] : dung thÓ chøa khÝ
tù nhiªn.
Hydrocarbon xuÊt hiÖn tù nhiªn d−íi d¹ng
khÝ hoÆc trong dung dÞch lÉn víi dÇu trong
bån chøa.
natural gasoline [9934] : x¨ng tù nhiªn.
Hydrocarbon láng ®−îc thu l¹i b»ng c¸ch
nÐn Ðp, ch−ng cÊt vµ hÊp thô.
§n: condensate; distillate.
natural glass [9935] : thñy tinh tù nhiªn.
ChÊt thñy tinh v« c¬, v« ®Þnh h×nh ®«ng
cøng qu¸ nhanh tõ magma. Thñy tinh tù nhiªn
thµnh phÇn granit (acid) lµ p¬mic vµ obsidian;
thµnh phÇn basalt lµ tachylit.
natural horizon [9936] : ®−êng ch©n trêi
biÓu kiÕn.
natural landscape [9937] : c¶nh quan tù nhiªn
C¶nh quan tù nhiªn kh«ng bÞ x¸o trén bëi
ho¹t ®éng cña con ng−êi (ng−îc víi "c¶nh quan
v¨n häc" lµ kÕt qu¶ cña sù t¸c ®éng cña con
ng−êi), nã bao gåm c¸c d¹ng ®Þa h×nh vµ th¶m
thùc vËt tù nhiªn cña chóng, sù t−¬ng ph¶n gi÷a
®Êt vµ n−íc. §n: physical landcape.
natural levee [9938] : ®ª tù nhiªn.
D¶i c¸t, bïn, dµi, réng, thÊp h×nh thµnh do
s«ng trªn b·i båi vµ däc theo hai bªn lßng. Nã
cã ®é dèc nhá ( kho¶ng 60cm/km), ®é cao lín
nhÊt ®¹t 14m trªn b·i båi.
§n: levee; raised bank; spill bank.
naturally carbonated natural mineral water
[9939] : n−íc kho¸ng thiªn nhiªn chøa khÝ CO2
tù nhiªn.
N−íc kho¸ng ®ãng chai gi÷ nguyªn khÝ CO2
s½n cã (n−íc kho¸ng carbonic), hoÆc nÕu trong
qu¸ tr×nh ®ãng chai khÝ bÞ hao hôt th× ®−îc n¹p
l¹i b»ng chÝnh nguån khÝ CO2 t¸ch ra tõ n−íc
kho¸ng ®Ó ®¹t hµm l−îng nguyªn thñy.
natural mineral water [9940] : n−íc kho¸ng
thiªn nhiªn.
N−íc kho¸ng ®−îc khai th¸c tõ giÕng khoan
hay m¹ch lé trong ®iÒu kiÖn b¶o tån tr¹ng th¸i
thiªn nhiªn, kh«ng cã sù chÕ biÕn nh©n t¹o lµm
thay ®æi tÝnh chÊt vµ thµnh phÇn nguyªn thñy
cña chóng nh− pha ®−êng, sir« hay mét chÊt
ngo¹i lai kh¸c (trõ mét sè tr−êng hîp ®−îc phÐp
nh− khö trïng b»ng tia cùc tÝm, n¹p khÝ
CO2, v.v.).
 natural radioactive isotope [9941] : ®ång vÞ
phãng x¹ tù nhiªn.
natural radioactivity [9942] : tÝnh phãng x¹
tù nhiªn.
natural radioelement [9943] : nguyªn tè
phãng x¹ tù nhiªn.
natural radioisotope [9944] : ®ång vÞ phãng
x¹ tù nhiªn.
natural remanent magnetism [9945] : tõ d−
tù nhiªn.
§é nhiÔm tõ mµ ®Êt ®¸ cßn gi÷ l¹i ®−îc d−íi
t¸c dông cña tr−êng ®Þa tõ trong suèt qu¸ tr×nh
h×nh thµnh vµ tån t¹i cña nã.
natural tunnel [9946] : ng¸ch tù nhiªn.
Hang hÇu nh− n»m ngang vµ hë c¶ hai ®Çu,
trong ®ã cã thÓ cã dßng ch¶y.
§n: tunnel vave, tunnel.
natural water content [9947] : hµm l−îng
n−íc tù nhiªn.
§é Èm tù nhiªn cña ®Êt.
natural well [9948] : giÕng tù nhiªn.
Hè sôt tù nhiªn kÐo dµi xuèng ®¸y d−íi
g−¬ng n−íc vµ theo ®ã n−íc ngÇm cã thÓ rót ®i.
naujaite [9949] : naujait.
Syenit nephelin giµu sodalit, h¹t th«, nöa tù
h×nh, bao gåm micro vµ l−îng nhá albit,
analcim, acmit, amphibol_Na, cã kiÕn tróc
poikilit. Sodalit ®−îc bao bäc bëi c¸c kho¸ng
vËt kh¸c.
naujakasite [9950] : naujakasit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng b¹c hoÆc x¸m nh¹t:
Na6(Fe+2, Mn)Al4Si8O26.
naumannite [9951] : naumanit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc, mµu ®en s¾t: Ag2Se.
nautilicone [9952] : vá cuén ph¼ng.
Vá Ch©n ®Çu Nautiloidea cuén rÊt chÆt trªn
mét mÆt ph¼ng víi c¸c vßng cuén ngoµi «m lÊy
c¸c vßng cuén trong.
nautiloid [9953] : Ch©n ®Çu d¹ng Nautiloidea.
Ch©n ®Çu thuéc mét trong ba ph©n líp
Nautiloidea, Endoceratoidea vµ Actino-
ceratoidea, ®Æc tr−ng bëi siphon n»m ë trung
t©m, mét vá ngoµi th¼ng, cong l¹i hay cuén l¹i,
chia phßng víi ®−êng kh©u ®¬n gi¶n h¬n ë
nhãm d¹ng Cóc ®¸. Trong nhãm Ch©n ®Çu nµy
hiÖn nay chØ cßn gièng Nautilus. Tuæi: Cambri
muén ®Õn ngµy nay.
navajoite [9954] : navajoit.
Kho¸ng vËt mµu n©u ®en: V2O5.3H2O.
naze [9955] : mòi ®Êt.
§n: nase.
nÐvÐ [9956] : khèi tuyÕt h¹t cøng ch¾c ë
nguån hoÆc ®Ønh b¨ng hµ.
neap tide [9957] : kú triÒu rßng, triÒu thÊp.
416
Thuû triÒu víi biªn ®é nhá xuÊt hiÖn hai lÇn
trong mét th¸ng vµo thêi kú ®Çu vµ cuèi tuÇn
tr¨ng. §n: quadrature tide.
near earthquake [9958] : ®éng ®Êt gÇn.
C¸c trËn ®éng ®Êt cã chÊn t©m n»m c¸ch
®iÓm quan s¸t kh«ng qu¸ 1000-1200km.
near field domain of an excavation [9959] :
tr−êng ¶nh h−ëng gÇn quanh c«ng tr×nh
khai ®µo.
Tr−êng ¶nh h−ëng xung quanh ®−êng hÇm,
hè ®µo, n¬i cã thÓ quan tr¾c, ®o ®−îc nh÷ng
chuyÓn dÞch, biÕn d¹ng ®¸ng kÓ trong ®Êt ®¸.
Ph©n biÖt víi tr−êng kh«ng bÞ ¶nh h−ëng bëi
khai ®µo.
near surface undercoring [9960] : ph−¬ng
ph¸p ®o tr−êng øng suÊt gÇn trªn mÆt
Ph−¬ng ph¸p ®o tr−êng øng suÊt gÇn c¸c mÆt
lé ®Êt ®¸ b»ng kü thuËt “undercoring”.
X: stress measurement method.
nearshore [9961] : ven bê.
§íi kh«ng x¸c ®Þnh râ, kÐo dµi tõ ®−êng bê
n−íc thÊp ra tíi qua ®íi sãng vç, ®Þnh ranh giíi
cña ph¹m vi c¸c dßng ch¶y ven bê, ®íi trong bê
vµ mét phÇn ®íi xa bê. §é s©u nãi chung nhá
h¬n 10m.
nebulite [9962] : nebulit.
Migmatit cã thµnh phÇn t−¬ng ®èi ®ång
nhÊt, kh«ng râ c¸c ®¸ sãt.
neck [9963] : cæ, eo, ®Ìo, häng nói löa, chç
th¾t nót, vïng th¾t nót.
1-(cs) PhÇn tr−íc thãt hÑp cña phßng chøa
th©n ë nh÷ng vá nãn ng¾n chuyªn hãa n»m gi÷a
miÖng loe réng vµ ®o¹n phång; phÇn lu«n thãt
hÑp vµ th−êng cö ®éng dÔ dµng n»m gi÷a ®Çu
vµ vai ë th©n ®éng vËt bèn ch©n.
2-(®m) D¶i hoÆc ®íi ®Êt hÑp nèi hai vïng
réng, thÝ dô phÇn thÊp nhÊt gi÷a hai sèng nói,
eo ®Êt gi÷a b¸n ®¶o vµ ®Êt liÒn.
3-(th) Häng nói löa: x©m nhËp d¹ng èng
th¼ng, lµ èng dÉn dung nham ®· ®«ng cøng.
4-(kt) TËp ®¸ dÎo xen c¸c líp ®¸ cøng khi bÞ
biÕn d¹ng, líp ®¸ cøng bÞ Ðp biÕn thµnh c¸c
khóc dåi (boudins). Ph¹m vi gi÷a hai khóc dåi
liªn tiÕp gäi lµ chç (vïng) th¾t nót.
neck fold [9964] : nÕp uèn vïng th¾t nót.
NÕp uèn cña c¸c líp ®¸ dÎo ë vïng th¾t nót.
neck line [9965] : ®−êng th¾t nót.
Ph¹m vi gi÷a hai cÊu t¹o khóc dåi x¸c ®Þnh
theo mÆt líp.
neck ring [9966] : ®èt g¸y.
§n: occipital ring.
necronite [9967] : necronit.
Lo¹i orthoclas cã mµu xanh ãng ¸nh, sö
dông lµm ®¸ quý.
 needle [9968] : ®Ønh nói h×nh kim.
Khèi ®¸ nhän nh« cao h×nh kim, h×nh thµnh
do xãi mßn.
nefedovite [9969] : nefedovit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng, gi¶ bèn ph−¬ng:
Na5Ca4(PO4)F.
negative [optics] [9970] : quang ©m.
Tinh thÓ dÞ h−íng cña tinh thÓ mét trôc,
trong ®ã chØ sè khóc x¹ tia bÊt b×nh th−êng lín
h¬n chØ sè tia th−êng vµ tinh thÓ hai trôc, trong
®ã chØ sè trung gian cña khóc x¹ β gÇn h¬n γ so
víi α.
negative delta [9971] : cöa s«ng h×nh phÔu.
§n: estuary.
negative estuary [9972] : cöa s«ng h×nh
phÔu ng−îc.
§n: Inverse estuary.
negative exponential distribution [9973] :
ph©n bè theo quy luËt hµm mò ©m.
negative movement [9974] : chuyÓn ®éng ©m.
1- ChuyÓn ®éng h−íng xuèng cña vá Tr¸i
®Êt mét c¸ch t−¬ng ®èi so víi nh÷ng vïng l©n
cËn, vÝ dô nh− sù sôt lón; chuyÓn ®éng ©m cña
lôc ®Þa. ChuyÓn ®éng nµy còng cã thÓ do
chuyÓn ®éng d−¬ng cña mùc n−íc biÓn
g©y nªn.
2- Sù h¹ thÊp cña mùc n−íc biÓn, vÝ dô g©y
ra bëi chuyÓn ®éng d−¬ng cña vá Tr¸i ®Êt hoÆc
g©y ra bëi hiÖn t−îng biÓn tho¸i.
negative pore fluid pressure [9975] : ¸p lùc
n−íc lç rçng ©m.
¸p lùc n−íc trong lç rçng cña ®Êt cã gi¸ trÞ
©m lµm t¨ng c−êng ®é ®Êt nÒn, thÝ dô ¸p lùc t¹o
nªn do mao dÉn.
negative shoreline [9976] : ®−êng bê do n©ng
lôc ®Þa.
negative skin friction [9977] : ma s¸t ©m.
Ma s¸t t¹o nªn do dÞch chuyÓn cña cäc
mãng nhá h¬n dÞch chuyÓn cña ®Êt nÒn. §Êt
nÒn “treo” thªm t¶i träng vµo cäc. §n: negative
wall friction.
negative wall friction [9978] : ma s¸t bªn ©m.
Hay gÆp trong tr−êng hîp mãng cäc ®Æt
trong nÒn ®Êt yÕu. Lùc ma s¸t gi÷a mÆt bªn cña
cäc vµ ®Êt nÒn cã thÓ cã gi¸ trÞ ©m khi ®Êt nÒn
lón nhanh h¬n cäc, t¹o thªm t¶i träng chÊt
lªn cäc.
neighborite [9979] : neighborit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: NaMgF3.
nekoite [9980] : nekoit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Ca3Si6O15.8H2O.
Ss: okenite.
nekrasovite [9981] : nekrasovit.
Kho¸ng vËt: Cu26V2Sn6S32, chøa Sn t−¬ng tù
417
víi colusit.
nelenite [9982] : nelenit.
Kho¸ng vËt:
(Mn,Fe)16Si12O30(OH)14[As+33O6(OH)3],thuéc
friedelit vµ ®ång h×nh víi shalerit.
nelsonite [9983] : nelsonit.
Nhãm ®¸ x©m nhËp n«ng gåm chñ yÕu
ilmenit, apatit víi Ýt hoÆc kh«ng cã rutil. TØ lÖ
ilmenit/apatit thay ®æi trong kho¶ng réng.
neltnerite [9984] : neltnerit.
Kho¸ng vËt : CaMn6SiO12, thuéc nhãm
braunit.
nematoblastic [9985] : kiÕn tróc que biÕn tinh.
KiÕn tróc ®Æc tr−ng cho c¸c ®¸ biÕn chÊt, ë
®ã c¸c tinh thÓ h×nh kim que s¾p xÕp song song.
nenadkevichite [9986] : nenadkevichit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
(Na,Ca,K)(Nb.Ti)Si2O7.2H2O.
nenadkevite [9987] : nenadkevit.
Hçn hîp cña kho¸ng vËt uran.
neoblast [9988] : neoblast, biÕn tinh míi.
C¸c h¹t, tinh thÓ kho¸ng vËt h×nh thµnh
muén h¬n so víi c¸c kho¸ng vËt ®· cã tr−íc cña
®¸ biÕn chÊt. C¸c neoblast cã thÓ chØ lµ mét
kho¸ng vËt, lµ mét phÇn cña vËt liÖu míi t¹o,
hoÆc s¶n phÈm t¸i kÕt tinh muén cña c¸c cÊu
phÇn ®¸ ban ®Çu.
Neocene [9989] : Neocen.
Tõ cæ cña Neogen.
Neocomian [9990] : Neocom.
Liªn bËc ë ch©u ¢u. Creta h¹ (n»m trªn
Tithon-Volga th−îng cña Jura, n»m d−íi Apti),
bao gåm c¶ Berrias (thÊp nhÊt cña Creta),
Valangin, Hauterive vµ Barrem.
neocrystallization [9991] : kÕt tinh míi.
Qu¸ tr×nh kÕt tinh hoÆc t¸i kÕt tinh t¹o nªn
sù ph¸t triÓn c¸c kho¸ng vËt míi.
neodymium [9992] : neody (Nd).
Nguyªn tè hãa häc sè 60, nguyªn tö l−îng
144,243; tû träng 7,008 g/cm3, cã 6 ®ång vÞ bÒn
vµ 28 kh«ng bÒn, thuéc nhãm kim lo¹i nÆng,
REE, lithophil. Hµm l−îng Nd trong vá lôc ®Þa
trªn lµ 25,9 ppm. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
monazit, bastnaezit, cerite, allanite. Ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS. Dïng Nd trong c¸c
ngµnh laze, thñy tinh, vËt liÖu quang tõ, sø c¸ch
®iÖn, men gèm.
neoformation [9993] : thµnh t¹o míi.
§n: neogenesis.
Neogaea [9994] : Neogaea.
Kho¶ng thêi gian bao gåm c¶ Phanerozoi vµ
Proterozoi th−îng, 1600 triÖu n¨m gÇn ®©y.
ThuËt ng÷ do c¸c nhµ ®Þa chÊt Nga sö dông.
Kh«ng ®−îc nhÇm víi Neogen.
 Neogene [9995] : Neogen.
Kho¶ng thêi gian kÐo dµi kho¶ng 25 triÖu
n¨m bao gåm Miocen vµ Pliocen cña kû §Ö tam
(§Ö tam muén), ph©n vÞ ®Þa tÇng t−¬ng ®−¬ng
lµ Neogen do Hoernes (1853) x¸c lËp. NÕu §Ö
tam ®−îc coi nh− mét ®¹i th× Neogen cïng víi
Paleogen trë thµnh hai kû. §n: Neocene.
neoglaciation [9996] : b¨ng hµ míi.
Sù t¸i ph¸t triÓn b¨ng hµ nói trong thêi kú
Holocen muén.
Neognathae [9997] : hµm míi.
Mét liªn bé cña ph©n líp chim míi
(Neornithes), gåm kho¶ng 25 bé víi tÊt c¶ c¸c
lo¹i chim, trõ c¸c lo¹i sèng ë mÆt ®Êt vµ c¸c
chim cã r¨ng ë ®¹i Mesozoi.
neomagma [9998] : magma míi.
Magma t¹o bëi sù nãng ch¶y mét phÇn hoÆc
hoµn toµn ®¸ cã tr−íc trong ®iÒu kiÖn biÕn
chÊt s©u.
neomineralization [9999] : t¹o kho¸ng míi.
Trao ®æi thµnh phÇn hãa häc trong ®¸ lµm
cho c¸c kho¸ng vËt hiÖn cã biÕn ®æi thµnh c¸c
kho¸ng vËt míi.
neornthes [10000] : Chim míi.
Mét ph©n líp chim bao gåm tÊt c¶ c¸c gièng
chim trõ gièng Arrchaeopteryx ë Jura muén.
neosome [10001] : neosom.
ThÓ ®¸ hoÆc quÆng h×nh thµnh muén h¬n so
víi khèi ®¸ chÝnh (paleosom), vÝ dô sù x©m
nhËp vµo ®¸ ®· cè kÕt hoÆc t¹o míi migmatit.
neostratotype [10002] : neostratotyp, chuÈn
®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn) thay thÕ.
ChuÈn ®Þa tÇng (stratotyp) ®−îc chän míi ®Ó
thay thÕ cho chuÈn ®Þa tÇng (stratotyp) ®· cã
nh−ng bÞ ph¸ hñy v× lý do nµo ®ã hay quyÕt
®Þnh hñy bá.
neotectonic map [10003] : b¶n ®å t©n
kiÕn t¹o.
B¶n ®å minh ho¹ cÊu tróc ®Þa chÊt trong giai
®o¹n t©n kiÕn t¹o.
neotectonics [10004] : t©n kiÕn t¹o
M«n häc vÒ c¸c cÊu tróc vµ lÞch sö cÊu tróc
cña vá Tr¸i ®Êt trong giai ®o¹n t©n kiÕn t¹o.
neovolcanic [10005] : nói löa míi.
C¸c ®¸ nói nói löa tuæi §Ö tam hoÆc trÎ h¬n.
nepheline [10006] : nephelint
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: (Na,K)AlSiO4,
thuéc nhãm feldsparoit. Cã d¹ng tinh thÓ hoÆc
d¹ng kh«ng mµu, th−êng cã trong magma kiÒm
vµ lµ thµnh phÇn chñ yÕu trong mét sè ®¸
giµu natri.
§n: nephelite, eleolite.
nepheline basalt [10007] : basalt nephelin.
§n: olivine nephelinite
418
nepheline syenite [10008] : syenit nephelin.
§¸ x©m nhËp s©u cã thµnh phÇn chñ yÕu tõ
fenpat kiÒm vµ nephelin, cã thÓ cã kho¸ng vËt
mafic kiÒm: amphibol kiÒm (ribeckit,
acvetxonit, backevitit) hoÆc pyroxen kiÒm
(acmit, acmit-ogit). C¸c kho¸ng vËt phô th−êng
gÆp lµ sodalit, cancrinit, hauyn, zozean vµ
kho¸ng vËt ®Êt hiÕm. t−¬ng øng víi ®¸ nói löa
phonolit.
nephelinite [10009] : nephelinit.
§¸ phun trµo hoÆc x©m nhËp n«ng, kiÕn tróc
h¹t mÞn hoÆc pocphyr cã thµnh phÇn chñ yÕu
gåm nepheline vµ pyroxen xiªn, nghÌo olivin
vµ feldspar.
nephelinitoid [10010] : nephelinitoid.
1- PhÇn nÒn cña ®¸ magma giµu nephelin.
2- NÒn thñy tinh cña c¸c ®¸ chøa nephelin.
nephelite [10011] : nephelit.
§n: nepheline.
nephlinolith [10012] : nephelinolit.
§¸ phun trµo cã thµnh phÇn hoµn toµn tõ
nephelin.
nephrite [10013] : nephrit.
Amphibol (tremolit hoÆc actinolit) h¹t mÞn
cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt dai, ch¾c, mµu lôc nh¹t,
xanh nh¹t, lµ mét lo¹i ngäc cã gi¸ trÞ, tr−íc ®©y
®−îc ®eo theo ng−êi nh− lo¹i thuèc ch÷a thËn.
nepioconch [10014] : vá non.
PhÇn sinh ra sím nhÊt cña vá hËu Êu trïng ë
Th©n mÒm hai m¶nh, ph©n t¸ch víi phÇn sinh
muén h¬n bëi mét gi¸n ®o¹n dÔ thÊy.
nepouite [10015] : nepuit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Ni3Si2O5(OH)4,
thuéc nhãm kaolinit-serpentin cña silicat líp.
Neptune [10016] : Sao H¶i V−¬ng.
neptune's racetrack [10017] : ®ª c¸t h×nh
thµnh do dßng n−íc xo¸y.
neptunian [10018] : ng−êi theo thuyÕt
thñy sinh.
1- Ng−êi theo thuyÕt thñy sinh, gi¶i thÝch
nguån gèc c¸c ®¸ b»ng thuyÕt thñy sinh.
2- C¸c ®¸ h×nh thµnh tõ n−íc.
neptunism [10019] : thuyÕt thñy sinh.
Häc thuyÕt do A.G. Werner ®Ò xuÊt, cho
r»ng c¸c ®¸ cña vá Tr¸i ®Êt ®Òu bao gåm c¸c
thµnh phÇn tÝch tô hoÆc kÕt tinh tõ n−íc.
neptunite [10020] : neptunitt
Kho¸ng vËt mµu ®en:
Na2KLi(Fe,Mn)2 Ti2Si8O24.
Ss: mangan-neptunite.
neptunium [10021] : neptuni (Np).
Nguyªn tè hãa häc sè 93, nguyªn tö l−îng
237,0482; cã 20 ®ång vÞ kh«ng bÒn, thuéc d·y
actini, nhãm kim lo¹i nÆng. §−îc dïng ®Ó dß
neutron.
nesophitic [10022] : nesophitic.
KiÕn tróc cña ®¸ x©m nhËp, chñ yÕu lµ diaba
vµ gabro, trong ®ã pyroxen lÊp ®Çy kho¶ng
trèng gi÷a c¸c tÊm plagioclas vµ ph©n bè ë c¸c
kho¶ng kh¸c biÖt.
nesquehonite [10023] : nesquehonit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu hoÆc mµu tr¾ng:
Mg(HCO3)(OH)2H2O, tinh thÓ l¨ng trô.
ness [10024] : mòi ®Êt.
§iÓm nh« cña ®Êt liÒn ra biÓn.
nested [10025] : nói löa d¹ng tæ.
1- C¸c chãp, miÖng nói löa, hè sôt nói löa,
trong ®ã c¸i nµy ph©n bè trong c¸i kh¸c.
2- Hai hoÆc nhiÒu hè sôt nói löa chång chÐo
lªn nhau vµ h×nh thµnh trong c¸c thêi gian
kh¸c nhau.
nested sinkholes [10026] : thung lòng karst.
§n: karst valley.
net [struc petrol] [10027] : m¹ng cÊu tróc
th¹ch luËn.
H×nh chiÕu cÇu hoÆc nöa cÇu, trong ®ã hÖ
thèng c¸c ®−êng kinh tuyÕn, vÜ tuyÕn t¹o nªn hÖ
täa ®é c¸ch nhau 2o. M¹ng ®−îc sö dông ®Ó x¸c
®Þnh vµ nèi c¸c ®iÓm t¹o nªn c¸c ®−êng
ph−¬ng, c¸c ®−êng vu«ng gãc víi dßng ch¶y,
c¸c trôc tinh thÓ.
net sand map [10028] : b¶n ®å bÒ dµy thùc
cña tÇng c¸t.
B¶n ®å trªn ®ã vÏ bÒ dµy thùc cña c¸c
tÇng c¸t.
net slip [10029] : ®é tr−ît thùc.
Trªn mét ®øt g·y, kho¶ng c¸ch gi÷a hai
®iÓm l©n cËn lóc ®Çu bÞ tr−ît ®i do ®øt g·y, ®o
trªn mÆt tr−ît hoÆc song song víi chóng.
net transfer reaction [10030] : ph¶n øng c©n
b»ng tiÕn.
Ph¶n øng c©n b»ng gi÷a c¸c pha hoÆc c¸c
thµnh phÇn cña pha mµ tiÕn tr×nh cña ph¶n øng
®ã sÏ lµm gi¶m sè l−îng h×nh th¸i pha.
network cave [10031] : hang d¹ng m¹ng m¹ch
Hang gåm c¸c ng¸ch th«ng nhau nh− m¹ng
l−íi « vu«ng. §n: maze cave.
network deposit [10032] : trÇm tÝch d¹ng
m¹ng m¹ch.
neutral depth [10033] : chiÒu s©u b×nh th−êng
§n: normal depth.
neutral dune [10034] : ®ôn c¸t trung hßa.
§ôn c¸t nhá kh«ng theo quy luËt.
neutral estuary [10035] : cöa s«ng h×nh phÔu.
Cöa s«ng kh«ng cã n−íc ngät ch¶y vµo,
còng kh«ng bay h¬i.
neutral point [10036] : ®iÓm trung tÝnh.
§iÓm t¹i ®ã cã øng suÊt b»ng kh«ng.
419
neutral pressure [10037] : ¸p lùc n−íc trong
lç rçng cña ®Êt.
neutral shoreline [10038]:®−êng bê trung hßa.
§−êng bê cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu kh«ng
phô thuéc vµo sù ngËp ch×m cña bÒ mÆt lôc ®Þa
hoÆc bÒ mÆt cã tr−íc ®ã. §−êng bê lµ s¶n phÈm
kh«ng ph¶i do sù thay ®æi giíi h¹n t−¬ng ®èi
gi÷a ®Êt vµ n−íc. §ã lµ ®−êng bê cña tam gi¸c
ch©u, c¸c ®ång b»ng aluvi vµ c¸c ®ång b»ng röa
tr«i, c¸c nói löa, c¸c r¹n san h« còng nh− c¸c
®−êng bê t¹o nªn do ®øt g·y.
neutral soil [10039] : ®Êt trung tÝnh.
§Êt cã pH = 7; trong thùc tÕ ®Êt trung tÝnh
cã ®é pH tõ 6,6 tíi 7,3.
neutral surface [10040] : mÆt trung tÝnh, bÒ
mÆt kh«ng cã ¸p lùc.
MÆt kh«ng bÞ biÕn d¹ng. MÆt trong ®ã c¸c
líp kh«ng bÞ biÕn d¹ng dµi khi uèn nÕp.
neutron activation log [10041] : carota
neutron kÝch ho¹t.
Ph−¬ng ph¸p carota ®o c−êng ®é bøc x¹
gamma khi chiÕu dßng neutron vµo ®Êt ®¸ th×
h¹t nh©n cña c¸c nguyªn tè nh−: Al, Na, Cl, Mg
sÏ b¾t gi÷ neutron vµ trë thµnh c¸c ®ång vÞ
phãng x¹, ph¸t x¹ c¸c tia gamma. Carota
neutron kÝch ho¹t ®−îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh
thµnh phÇn th¹ch häc, x¸c ®Þnh ranh giíi giµu
n−íc, ph¸t hiÖn c¸c vØa quÆng nh«m vµ mangan
cã giÕng khoan c¾t qua.
neutron gamma log [10042] : carota neutron-
gamma.
Ph−¬ng ph¸p carota ®o c−êng ®é c¸c bøc x¹
gamma ®−îc t¹o ra do hiÖn t−îng b¾t gi÷ c¸c
neutron chËm cña h¹t nh©n nguyªn tö ë c¸c
nguyªn tè ®Êt ®¸. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö
dông ®Ó x¸c ®Þnh ranh giíi dÇu-n−íc, khÝ-n−íc,
dÇu-khÝ vµ ®é rçng cña ®Êt ®¸ däc thµnh
giÕng khoan.
neutron log [10043] : carota neutron.
Ph−¬ng ph¸p carota ®o c−êng ®é cña dßng
neutron hay c−êng ®é cña c¸c bøc x¹ gamma,
®−îc t¹o ra do hiÖn t−îng b¾t gi÷ c¸c neutron
chËm bëi h¹t nh©n nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè
®Êt ®¸ khi c¸c h¹t nh©n bÞ b¾n ph¸ bëi c¸c
neutron. Carota neutron ®−îc ph©n thµnh nh−:
carota neutron-gamma vµ carota neutron-
neutron.
neutron neutron log [10044] : carota neutron-
neutron.
Ph−¬ng ph¸p carota ®o sù thay ®æi mËt ®é
dßng neutron nhiÖt vµ siªu nhiÖt däc thµnh
giÕng khoan. MËt ®é dßng c¸c neutron siªu
nhiÖt phô thuéc chñ yÕu vµo kh¶ n¨ng lµm
chËm c¸c neutron cña ®Êt ®¸, cßn mËt ®é cña
c¸c dßng neutron nhiÖt th× chÞu ¶nh h−ëng hÊp
thô cña ®Êt ®¸ do hiÖu øng "b¾t gi÷" neutron.
C¸c tÝnh chÊt trªn cña ®Êt ®¸ phô thuéc vµo hµm
l−îng c¸c nguyªn tè hydro vµ clo chøa trong ®¸
nªn carota neutron neutron ®−îc sö dông ®Ó x¸c
®Þnh thµnh phÇn th¹ch häc, ®é rçng còng nh−
x¸c ®Þnh c¸c ranh giíi dÇu-n−íc, khÝ-n−íc däc
thµnh giÕng khoan.
neutron soil moisture meter [10045] : Èm kÕ
neutron.
M¸y ®o ®é Èm cña ®Êt dùa vµo ®o mËt ®é
dßng neutron hay c−êng ®é cña c¸c bøc x¹
gamma khi b¾n ph¸ h¹t nh©n nguyªn tö ®Êt ®¸
b»ng dßng h¹t neutron. M¸y gåm nguån ph¸t
neutron vµ èng ®Õm neutron hay èng ®Õm c¸c
tia gamma.
nevada twin law [10046] : luËt song tinh
Nevada.
LuËt song tinh song song hiÕm cña feldspar
víi trôc song tinh [112].
nevadit [10047] : nevadit.
Riolit chøa sè l−îng lín c¸c ban tinh th¹ch
anh, feldspar, biotit, hornblend trªn nÒn víi
khèi l−îng nhá.
nevskite [10048] : nevskit.
Kho¸ng vËt: Bi(Se,S).
newberyite [10049] : newberyit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu tr¾ng:
HMgPO4.3H2O.
new-global tectonics [10050] : kiÕn t¹o toµn
cÇu míi.
ThuËt ng÷ tæng qu¸t ®−îc sö dông cho kiÕn
t¹o toµn cÇu (global tectonics) trªn c¬ së nh÷ng
kh¸i niÖm tr«i d¹t lôc ®Þa (continental drift),
t¸ch d·n ®¸y biÓn (sea-floor spreading), ®øt g·y
biÕn d¹ng, ho¹t ®éng chêm nghÞch s©u cña
th¹ch quyÓn (vá vµ manti trªn cïng) ë c¸c cung
®¶o vµ chóng ®−îc sö dông toµn diÖn cho viÖc
ph©n tÝch toµn cÇu ®èi víi nh÷ng chuyÓn ®éng
cã liªn quan cña c¸c m¶nh vá ®−îc x¸c lËp bëi
c¸c ®ai ®Þa chÊn chñ yÕu.
newland lake [10051] : hå ®Êt míi.
Hå ®−îc h×nh thµnh trªn chç tròng vèn lµ
®¸y biÓn, míi ®−îc n©ng lªn.
newlandite [10052] : newlendit.
Griquaite chøa grana, enstantit, vµ diopsid
crom. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
New Stone Age [10053] : thêi ®¹i §å ®¸ míi,
Neolithic.
nexin [10054] : mµng trong.
Ss: sexine.
neyite [10055] : neyit.
Kho¸ng vËt: Pb7(Cu,Ag)2Bi6S17.
ngurumanite [10056] : ngurumanit.
§¸ x©m nhËp n«ng thµnh phÇn nephelin,
pyroxen nghiªng víi nÒn giµu s¾t, gåm c¸c
420
silicat d¹ng l¸ calcit vµ analcim.
Niagaran [10057] : Niagara.
Thèng khu vùc B¾c Mü. Silur trung (n»m
trªn Alexandr, n»m d−íi Cayug).
niahite [10058] : niahit.
Kho¸ng vËt trong hang ®éng:
NH4(Mn,Mg,Ca)PO4.H2O.
niche [10059] : hèc, hâm.
Hang n«ng hoÆc m¸i nh« ®−îc h×nh thµnh do
phong hãa vµ xãi mßn gÇn ch©n v¸ch ®¸ gèc
hoÆc v¸ch mµi mßn, d−íi ch©n th¸c.
nichromite [10060] : nicromit.
Kho¸ng vËt nhãm spinel:
(Ni,Co,Mg,Mn,Fe+2)(Cr,Fe+3,Al,Ti)2O4.
nick [10061] :
N¬i tr¾c diÖn s«ng cong ®ét ngét. Hèc cã
v¸ch nhän ë ch©n v¸ch ®øng do sãng, dßng
ch¶y hoÆc b¨ng c¾t vµo.
§n: knick.
nickel [10062] : nickel (Ni).
Tªn La tinh lµ niccolum. Nguyªn tè hãa häc
sè 28, nguyªn tö l−îng 58,6934; tû träng
8,902g/cm3, cã 5 ®ång vÞ bÒn vµ 19 kh«ng bÒn,
thuéc nhãm kim lo¹i nÆng, chalcophil,
siderophil. Hµm l−îng Ni trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 18,6; siªu mafic 2000; gabro-
basalt 130; granit granodiorit 5; ®¸ phiÕn 70;
trong ®Êt 20, trong n−íc ®¹i d−¬ng
0,00056mg/l; n−íc s«ng suèi 0,0003mg/l. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ nickeline (NiAs),
gersdorffite (NiAsS), pentlandite (Fe,Ni)9S8, Ni-
pyrrhotite (Fe1-xS) cã chøa 5% Ni, kullerudite
NiSe2, ullmannite NiSbS, polydymite Ni3S4,
garnierite (Ni,Mg)3Si2O5(OH)4. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS, ICP-AES, XRF. Ni ®−îc
dïng trong c¸c ngµnh luyÖn thÐp, ®· cã h¬n
3000 hîp kim cã chøa Ni, pin, chÊt t¹o mÇu,
xóc t¸c, b¨ng tõ.
nickel antimony glance [10063] : quÆng
nickel-antimony.
Ullmanite NiSbS, kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp
tíi ®en chøa nickel-antimone vµ sulfur, cã mét
Ýt As, d¹ng khèi, ¸nh kim lo¹i.
nickel glance [10064] : sulfur Ni-As.
NiAsS, cßn gäi lµ gersdorffite lµ kho¸ng vËt
mµu tr¾ng b¹c ®Õn x¸m thÐp, rÊt gièng cobaltite
vµ cã thÓ chøa mét Ýt Fe vµ Co.
nickel iron [10065] : nickel s¾t.
Mét lo¹i hîp kim Ni vµ Fe cã trong cuéi sái
vµ trong c¶ thiªn th¹ch.
§n: awaruite, josephinite.
nickel ocher [10066] : ocher nickel, nickel son
§n: annabergite.
nickel pyrites [10067] : pyrit nickel (NiS).
 Kho¸ng vËt mµu vµng ®ång, th−êng cã thªm
c¸c nguyªn tè Co, Cu vµ Fe.
§n: capillary pyrites, hairs pyrites.
nickel skutterudite [10068]:nickel skuterudit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc mµu tr¾ng thiÕc ®Õn
x¸m thÐp (Ni,Co)As3, cã thÓ chøa Fe vµ ®Æc
tr−ng cho quÆng nickel cã gi¸ trÞ, th−êng ®i
cïng víi smaltit vµ skuterudit.
§n: chloanthite, white nickel.
nickel vitriol [10069] : sulfat nickel.
Kho¸ng vËt mµu lôc nh¹t ®Õn xanh t¸o
NiSO4.7H2O, cã thÓ cã c¶ Mg. §n: morenosite.
nickel zippeite [10070] : zipeit-nickel.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
Ni2(UO2)6(SO4)3(OH)10.16H2O.
nickelbischofite [10071] : nickelbischofit.
Kho¸ng vËt: NiCl2.6H2O.
nickelblodite [10072] : nickelblodit.
Kho¸ng vËt: Na2Ni(SO4)2.4H2O.
nickelhexahydrite [10073] : nickelhexahydrit
Kho¸ng vËt : (Ni,Mg,Fe)SO4.6H2O.
nickeline [10074] : nickelin.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, mµu ®á-hång
nh¹t: NiAs, lµ kho¸ng vËt quÆng chñ yÕu cña
nickel vµ cã chøa mét Ýt Sb, Co, Fe vµ S.
§n: niccolite; arsenical nickel; copper
nickel; kupfernickel.
nickpoint [10075] : ng−ìng.
Chç g·y cña s−ên. §n: knickpoint.
nicol [10076] : nicol.
ThÊu kÝnh nicol, bé phËn t¹o ra ¸nh s¸ng
ph©n cùc.
nicol prism [10077] : l¨ng kÝnh nicol.
CÆp l¨ng kÝnh ph©n cùc vµ ph©n tÝch dïng ®Ó
ph©n tÝch mÉu th¹ch häc trong kÝnh hiÓn vi
ph©n cùc. Nicol d−íi d¹ng nicol ph©n cùc ®Æt
d−íi bµn kÝnh. Nicol trªn hay nicol ph©n tÝch
®Æt trªn vËt kÝnh. §n: polarizing prism.
nicopyrite [10078] : nicopirit.
§n: pentlandite.
nifontovite [10079] : nifontovit.
Kho¸ng vËt: Ca3B6O6(OH)12.2H2O.
nigerite [10080] : nigerit.
Kho¸ng vËt mµu n©u-sÉm:
(Zn,Mg,Fe2+)(Sn, Zn)2(Al, Fe3+)12O22(OH)2.
Niggli molecular norm [10081] : ®Þnh møc
ph©n tö Nigli
Niggli number [10082] : chØ sè Nigli.
§n: Niggli value.
Niggli value [10083] : chØ sè Nigli.
C¸c chØ sè ®−îc tÝnh to¸n tõ thµnh phÇn hãa
häc c¸c ®¸ dùa trªn tØ sè c¸c tØ lÖ sè l−îng ph©n
tö. TØ lÖ sè l−îng ph©n tö cña SiO2 víi tæng sè
l−îng ph©n tö cña c¸c oxyt t¹o ®¸ (Σ) lµ ®Æc sè
421
si, cña Al2O3 víi Σ lµ al, cña (FeO+Fe2O3+
MgO) víi Σ lµ fm, cña CaO víi Σ lµ c, cña
(Na2O3 + K2O) víi Σ lµ alk.
niggliite [10084] : niglit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng-b¹c: PtSn.
Niggli's classification [10085]:ph©n lo¹i Nigli.
Ph©n lo¹i ®¸ magma cña Nigli (1920, Thôy
SÜ) theo thµnh phÇn hãa häc, biÕn ®æi vµ ®¬n
gi¶n hãa ph©n lo¹i Ozan.
nigritite [10086] : nigritit.
Bitum giµu carbon bÞ hãa than.
niklesite [10087] : niklesit.
Pyroxenit chøa c¶ 3 pyroxen: diopsid,
enstantit vµ dialag. (ThuËt ng÷ cæ).
niligongite [10088] : niligongit.
Foidit x©m nhËp cã thµnh phÇn trung gian
gi÷a fergusit vµ ijolit, chøa nephelin vµ leucit
víi hµm l−îng b»ng nhau vµ 30-60% kho¸ng
vËt mafic. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
nimesite [10089] : nimesit.
Kho¸ng vËt nhãm kaolinit-serpentin:
(Ni, Mg)2Al(Si,Al)O5(OH)4.
nimite [10090] : nimit.
Kho¸ng vËt khèi t¸m mÆt ba thuéc nhãm
clorit, trong ®ã Ni lµ cation hãa trÞ 2 chiÕm
−u thÕ.
ningyoite [10091] : ningyoit.
Kho¸ng vËt mµu xanh-n©u nh¹t ®Õn mµu
n©u: (U,Ca,Ce)2 (PO4)2.1-2H2O, phñ bªn ngoµi
quÆng uran.
niningerite [10092] : niningerit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch: (Mg, Fe, Mn)S.
niobite [10093] : niobit.
Columbite.
niobium [10094] : niobi (Nb).
Nguyªn tè hãa häc sè 41, nguyªn tö l−îng
92,9603; tû träng 8,57 g/cm3, cã 1 ®ång vÞ bÒn
vµ 41 kh«ng bÒn, thuéc nhãm kh«ng kim lo¹i
nÆng, lithophil. Hµm l−îng Nb trong c¸c ®¸
(ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 26; siªu mafic 1;
gabro-basalt 10; granit granodiorit 18; ®¸ phiÕn
17; trong ®Êt 12. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
pyroclor, columbit-tantalit. Ph−¬ng ph¸p ph©n
tÝch: ICP-MS.
niobo aeschynite [10095] : niobo aesynit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
(Ce,Ca,Th)(Nb,Ti)2(O,OH)6 cïng lo¹t víi
aeshynit.
niobophyllite [10096] : niobophylit.
Kho¸ng vËt:
(K,Na)3(Fe2+,Mn)6(Nb,Ti)2Si8(O,OH,F)31.
niocalite [10097] : niocalit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu vµng nh¹t :
Ca4NbSi2O10(O,F).
 nip [10098] : v¸ch mµi mßn rÊt thÊp, nhá.
Hèc ë ch©n v¸ch mµi mßn. §ã lµ nh÷ng
d¹ng khëi ®Çu trong sù ph¸t triÓn ®−êng bê do
qu¸ tr×nh n©ng lªn.
nisbite [10099] : nisbit.
Kho¸ng vËt: Ni Sb2.
nissonite [10100] : nisonit.
Kho¸ng vËt: Cu2Mg2(PO4)2(OH)2.5H2O.
niter [10101] : niter.
1- Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu tr¾ng: KNO3, lµ
tinh thÓ muèi dÔ tan, s¶n phÈm cña nitro hãa
cña ®Êt trång ë vïng nãng. Ss: soda niter.
§n: saltpeter.
2- ThuËt ng÷ chØ c¸c lo¹i muèi, gåm natron
vµ soda niter.
nitratine [10102] : nitratin.
§n: soda niter.
nitre [10103] : nitre.
§n: niter.
nitrobarite [10104] : nitrobarit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu: Ba(NO3)2.
nitrocalcite [10105] : nitrocalcit.
Kho¸ng vËt: Ca(NO3)2.4H2O.
§n: wall saltpeter.
nitrogen [10106] : nitrogen (N), nit¬.
Tªn La tinh lµ nitrogenium. Nguyªn tè hãa
häc sè 7, nguyªn tö l−îng 14,0067; tû träng
0,00125 g/cm3, thuéc nhãm kh«ng kim lo¹i
nhÑ, atmophil, biophil. Cã 2 ®ång vÞ bÒn vµ 10
kh«ng bÒn. Hµm l−îng N trong vá lôc ®Þa trªn
lµ 83 ppm; trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,5mg/l. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ niter (KNO3), soda-niter
(NaNO3), c¸c nitrat kh¸c vµ osbornit (TiN). S¶n
l−îng hµng n¨m kho¶ng 120 triÖu tÊn. Gi¸ thÞ
tr−êng 0,25 USD/kg (NaNO3, 98%). §−îc
sö dông trong ngµnh hãa, ph©n bãn, khÝ tr¬
trong phßng thÝ nghiÖm, lµm l¹nh, trong c«ng
nghÖ hµn.
nitrogen fixation [10107] : cè ®Þnh ®¹m.
Trong ®Êt, sù chuyÓn ®æi nitrogen khÝ quyÓn
sang d¹ng kÕt hîp bëi c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi
chÊt cña mét sè t¶o, vi khuÈn vµ nÊm.
nitromagnesite [10108] : nitromagnesit.
Kho¸ng vËt: Mg(NO3)2.6H2O.
nitrophyte [10109] : nitrophyt.
Lo¹i c©y cÇn ®Êt cã nhiÒu nit¬ ®Ó ph¸t triÓn.
nival karst [10110] : karst nói cao
nivation glacier [10111] : b¨ng hµ "míi
sinh" nhá.
BiÓu thÞ giai ®o¹n ®Çu cña sù h×nh thµnh
b¨ng hµ.
nivo karst [10112] : karst tuyÕt.
Mét ®Æc tr−ng cña vïng r×a b¨ng hµ, phong
hãa hãa häc bªn d−íi líp tuyÕt t¹o nªn ®Þa h×nh
422
gièng karst.
NOAA [10113] : ¶nh viÔn th¸m khÝ t−îng.
ViÕt t¾t tõ : National Oceanic and Atmos-
pheric Administration (Hoa Kú).
noble gas [10114] : khÝ tr¬.
§n: inert gas.
noble metal [10115] : kim lo¹i quý.
Nh− : vµng, b¹c, platin, v.v. Ss: base metal.
nobleite [10116] : nobleit.
Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng CaB6O10.4H2O.
nocerite [10117] : nocerit (fluoborit).
node [10118] : nót, giao ®iÓm.
1- Hay gÆp trong c¸c m« h×nh sè trÞ vÝ dô :
phÇn tö h÷u h¹n, phÇn tö biªn, sai ph©n h÷u
h¹n,v.v. trong ®ã tr−êng ®ang xem xÐt ®−îc
chia theo m¹ng l−íi thµnh mét hÖ thèng c¸c nót
cã ®Þa chØ, trËt tù x¸c ®Þnh. C¸c Èn sè cña bµi
to¸n ®Æt ra ®èi víi toµn bé tr−êng ®−îc t×m lêi
gi¶i ë tõng nót. ThÝ dô trong bµi to¸n øng suÊt
biÕn d¹ng cña mét tr−êng ®Êt ®¸ gi¶i b»ng
ph−¬ng ph¸p phÇn tö h÷u h¹n, yªu cÇu ®Æt ra lµ
ph¶i x¸c ®Þnh thay ®æi tr¹ng th¸i øng suÊt, biªn
®é dÞch chuyÓn, h−íng dÞch chuyÓn cña toµn bé
tr−êng khi cã mét ngo¹i lùc t¸c dông. Khi ®ã,
tr−êng sÏ ®−îc chia nhá ra thµnh nhiÒu phÇn tö,
mçi phÇn tö gåm nhiÒu nót hîp thµnh vµ lêi
gi¶i sÏ ph¶i ®−îc t×m cho mçi nót cña toµn
bé tr−êng.
2- (t®c) C¸c ®−êng bao miÒn trong b¶n ®å
GIS gåm nhiÒu nót. C¸c nót nµy cã thÓ bÞ xo¸,
thay ®æi vÞ trÝ.
nodular iron ore [10119] : quÆng s¾t d¹ng h¹t
nodular ore [10120] : quÆng d¹ng h¹t.
nodule [10121] : bao thÓ ®¸.
§¸ x©m nhËp h¹t th«, h×nh thµnh ë ®é s©u
lín tån t¹i trong c¸c ®¸ phun trµo ë d¹ng bao
thÓ, nh bao thÓ peridotit trong basalt olivin.
noise [10122] : ån, nhiÔu, t¹p nhiÔu.
1- Kh¸i niÖm ®−îc sö dông réng r·i trong
®Þa vËt lý ®Ó chØ c¸c phÇn tr−êng kh«ng chøa
c¸c th«ng tin cã Ých vÒ ®èi t−îng kh¶o s¸t, g©y
trë ng¹i cho viÖc quan s¸t c¸c th«ng tin cã Ých,
liªn quan víi c¸c ®èi t−îng ®Þa chÊt cÇn kh¶o
s¸t. Ph«ng ån m¸y, nhiÔu ®iÖn c«ng nghiÖp,
nhiÔu vi ®Þa chÊn, sãng ph¶n x¹ nhiÒu lÇn, v.v.
lµ c¸c lo¹i nhiÔu g©y trë ng¹i cho c¸c kh¶o s¸t
®Þa vËt lý. H¹n chÕ chóng lµ nhiÖm vô quan
träng cña qu¸ tr×nh kh¶o s¸t ®Þa vËt lý.
2- Nh÷ng tÝn hiÖu kh«ng mong muèn hoÆc
ngÉu nhiªn kh¸c víi tÝn hiÖu mong muèn. Mäi
tËp hîp th«ng tin ®Òu cã t¹p nhiÔu vµ nÕu t¹p
nhiÔu qu¸ lín th× d÷ liÖu cã thÓ bÞ lÊn ¸t mÊt.
noise pollution [10123] : « nhiÔm tiÕng ån.
Sù x¸o ®éng m«i tr−êng bëi nh÷ng ©m thanh
cã c−êng ®é lín, v−ît tiªu chuÈn quy ®Þnh, cã
h¹i cho thÝnh gi¸c, ph¸t sinh tõ mét nguån tiÕng
®éng nµo ®ã (nh− tiÕng m¸y ch¹y trong x−ëng
c¬ khÝ, tiÕng næ m×n ë mét c«ng tr−êng, tiÕng
xe cé ch¹y trªn ®−êng, v.v.).
noise problems associated with production
blasts [10124] : næ.
VÊn ®Ò vÒ tiÕng ån trong næ m×n s¶n xuÊt.
§n: blasting.
noise suppression [10125] : triÖt, lµm
yÕu nhiÔu.
Sè liÖu ®o ®¹c thùc tÕ bao gåm hai thµnh
phÇn tÝn hiÖu vµ nhiÔu. Trong nhiÒu tr−êng hîp
thµnh phÇn thø hai l¹i m¹nh h¬n rÊt nhiÒu, v×
vËy ph¶i ¸p dông c¸c bé läc thèng kª ®Ó triÖt
hoÆc Ýt nhÊt lµ lµm yÕu nhiÔu ®i.
nolanite [10126] : nolanit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, mµu ®en:
Fe3V7O16.
nonarborescent pollen [10127] : phÊn hoa
cña thùc vËt kh«ng cã th©n gç.
PhÊn hoa cña lo¹i c©y kh«ng cã th©n gç nh−
c©y bôi vµ cá. §n: nontree pollen.
noncarbonate hardness [10128] : ®é cøng phi
carbonat.
§é cøng cña n−íc do c¸c muèi sunfat,
clorua cña calci vµ magnesi g©y nªn. Nã tån t¹i
sau khi ®un s«i n−íc nªn cßn ®−îc gäi lµ ®é
cøng vÜnh viÔn (®é cøng th−êng xuyªn).
§n: permanent hardness.
noncoaxial [10129] : kh«ng ®ång trôc.
noncoaxial deformation [10130] : biÕn d¹ng
kh«ng ®ång trôc.
HiÖn t−îng biÕn d¹ng theo c¸c ph−¬ng trôc
kh¸c nhau.
noncohesive [10131] : kh«ng kÕt dÝnh.
Mét sè lo¹i ®Êt, ch¼ng h¹n c¸t, trong ®ã søc
bÒn kh¸ng c¾t chØ gåm cã thµnh phÇn néi ma
s¸t, lùc dÝnh kÕt ®−îc coi nh− b»ng kh«ng.
§n: cohensionless.
nonconformable [10132] : kh«ng chØnh hîp.
Liªn quan víi kh«ng chØnh hîp. Cã tÝnh
kh«ng chØnh hîp; quan hÖ kh«ng chØnh hîp.
nonconformity [10133] : kh«ng chØnh hîp.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng cho cÊu t¹o kh«ng
chØnh hîp gi÷a líp phñ lµ ®¸ trÇm tÝch trªn ®¸
mãng lµ ®¸ magma, biÕn chÊt.
noncyclic terrace [10134]:thÒm kh«ng chu kú.
Mét vµi thÒm s«ng hiÓn thÞ ®−îc h×nh thµnh
tõ ®¸y thung lòng cæ trong khi thung kÐo dµi l¹i
bÞ xãi ngang s©u s¾c.
nondepositional unconformity [10135] : bÊt
chØnh hîp kh«ng tÝch tô, ¸ chØnh hîp.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó chØ mét bÒ mÆt
423
kh«ng tÝch tô trong trÇm tÝch biÓn.
§n: paraconfomity.
nondetrital [10136] : kh«ng cã vôn ®¸
phong hãa.
VËt liÖu trÇm tÝch nhËn ®−îc tõ sù hßa tan
b»ng ph−¬ng thøc lý hãa, sinh hãa, bao gåm c¶
c¸c kho¸ng vËt t¹i sinh ®· ®−îc h×nh thµnh sau
khi ®· cã tÝch tô trÇm tÝch. Trong chu tr×nh xãi
mßn tiÕp theo, vËt liÖu kh«ng cã vôn ®¸ cã thÓ
trë thµnh cã vôn ®¸.
nonesite [10137] : nonesit.
Basalt porphyr bao gåm c¸c ban tinh
enstantit, labradorit vµ augit trªn nÒn cña
plagioclas vµ augit. (ThuËt ng÷ cæ).
nonflowing artesian well [10138] : giÕng
artezi kh«ng tù ch¶y.
GiÕng artezi cã mùc ¸p lùc n−íc thÊp h¬n
mÆt ®Êt nªn kh«ng tù ch¶y ra ngoµi.
nonideal solution [10139] : dung dÞch kh«ng
lý t−ëng.
Dung dÞch trong ®ã sù t−¬ng t¸c ph©n tö
gi÷a c¸c hîp phÇn lµ kh«ng gièng nhau nh−
trong ph¹m vi tõng hîp phÇn.
non-isotropic [10140] : kh«ng ®¼ng h−íng.
§n: anisotropic, anisotropy.
non-ore anomaly [10141] : dÞ th−êng
kh«ng quÆng
DÞ th−êng kh«ng liªn quan víi má quÆng,
®−îc h×nh thµnh do t¸c ®éng cña con ng−êi
hoÆc do c¸c qu¸ tr×nh hãa lý x¶y ra trong ®íi
biÓu sinh.
nonplunging fold [10142] : nÕp uèn
n»m ngang.
NÕp uèn cã ®−êng ®Ønh n»m ngang.
nonrotational strain [10143] : biÕn d¹ng
kh«ng xoay.
HiÖn t−îng biÕn d¹ng kh«ng kÌm theo hiÖn
t−îng xoay cña vËt thÓ bÞ biÕn d¹ng.
nonstrophic [10144]:cã nÕp kh«ng song song.
Vá Tay cuén cã mÐp sau kh«ng song song
víi trôc b¶n lÒ.
nonsystematic joints [10145] : c¸c khe nøt
kh«ng cã tÝnh hÖ thèng.
C¸c khe nøt kh«ng xÕp ®−îc thµnh ®íi,
th−êng chÊm døt ë mÆt ph©n líp.
nontectonite [10146] : phi tectonit.
C¸c lo¹i ®¸ cã cÊu t¹o kh«ng chÞu ¶nh h−ëng
chuyÓn ®éng cña c¸c hiÖn t−îng kiÕn t¹o. Lo¹i
®¸ ®−îc h×nh thµnh bëi sù s¾p xÕp c¬ häc.
nonthermal spring [10147] : m¹ch n−íc
kh«ng nãng.
M¹ch n−íc cã nhiÖt ®é kh«ng cao h¬n nhiÖt
®é trung b×nh trong n¨m cña khÝ quyÓn xung
quanh.
 nontree pollen [10148] : phÊn hoa cña thùc
vËt kh«ng cã th©n gç.
§n: nonarborescent pollen.
nontronite [10149] : nontronit.
Kho¸ng vËt sÐt giµu s¾t, khèi t¸m mÆt kÐp,
mµu hång nh¹t ®Õn xanh, thuéc nhãm
montmorilonit: Na0,33Fe+32(Al0,33Si3,67)O10(OH)2.
nH2O. Kho¸ng vËt nµy xÕp ë cuèi nhãm, trong
®ã alumin thay thÕ bëi Fe+3 trong m¹ng khèi
t¸m mÆt. Nontronit xuÊt hiÖn trong ®¸ basalt,
d¹ng m¹ch hoÆc n»m xen kÏ. §n: cloropal,
gramenite, morencite, pingnite.
norbergite [10150] : norbergit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu vµng, hång, thuéc
nhãm humit: Mg3SiO4(F,OH)2.
nordenskioldin [10151] : nordenskioldin.
Kho¸ng vËt: CaSn(BO3)2.
nordfieldite [10152] : nordfieldit.
§n: esmeraldite.
nordite [10153] : nordit.
Kho¸ng vËt mµu n©u nh¹t:
(La,Ce)(Sr,Ca)Na2(Na,Mn)(Zn,Mg)Si6O17.
nordmarkite [10154] : nordmarkit.
Syenit kiÒm chøa th¹ch anh. Thµnh phÇn chñ
yÕu gåm micropectit víi Ýt oligocla, th¹ch anh,
biotit. §Æc tr−ng kiÕn tróc granit hoÆc trachit.
(ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
nordsjoite [10155] : nordsjoit.
Syenit nephelin chøa melanit vµ calcit
(Johannsen, 1938, Na Uy)
nordstrandite [10156] : nordstrandit.
Kho¸ng vËt: Al(OH)3 hoÆc Al2O3.3H2O,
®ång h×nh víi gibsit vµ bayerit.
Norian [10157] : Nori.
BËc do Mojsisovics (1869) vµ Bittner (1892)
x¸c lËp theo tªn thµnh phè Noricum thuéc La
M·, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, Trias
th−îng, n»m trªn Cacni, n»m d−íi Ret (Rhaet).
norite [10158] : norit.
1- §¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i IUGS, t−¬ng
øng víi gabro cã pl/(pl+px+ol) = 10-90 vµ
opx/ (opx+cpx) > 95;
2- §¸ x©m nhËp h¹t lín, cã thµnh phÇn chñ
yÕu lµ plagioclas bas (labrador) vµ pyroxen
thoi.
norm [10159] : ®Þnh møc, tiªu chuÈn
Thµnh phÇn kho¸ng vËt cña ®¸ thÓ hiÖn bëi
kho¸ng vËt tiªu chuÈn ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c
ph©n tÝch hãa häc, xö lý kÕt qu¶ nh»m môc ®Ých
ph©n lo¹i. Kho¸ng vËt tiªu chuÈn lµ thµnh phÇn
kho¸ng vËt lý thuyÕt, cã thÓ ®«i khi, c¸c thµnh
phÇn hãa häc kÕt tinh trong ®iÒu kiÖn c©n b»ng,
theo c¸c quy t¾c nhÊt ®Þnh. Tt: normative.
norm system [10160] : HÖ thèng tiªu chuÈn.
424
§n: CIPW classification.
normal cycle [10161] : chu tr×nh b×nh th−êng,
chu tr×nh chuÈn.
Trong mét chu tr×nh b×nh th−êng, ®Þa h×nh
khu vùc ®−îc h¹ xuèng møc c¬ së do n−íc
ch¶y, do s«ng. §n: fluvial cycle of erosion.
normal dip [10162] : ®é nghiªng ®Òu, ®é dèc
khu vùc.
§n: regional dip.
normal displacement [10163] : tr−ît theo
®−êng dèc, dÞch chuyÓn b×nh th−êng.
§n: dip slip.
normal drag [10164] : nÕp uèn b×nh th−êng.
NÕp uèn gÇn ®øt g·y do ph¶n øng dÞch
chuyÓn däc theo ®øt g·y, c¸c vßm nÕp uèn låi
vÒ phÝa dÞch chuyÓn trªn c¶ hai c¸nh cña
®øt g·y.
normal dray [10165] : kÐo thuËn, uèn nÕp
kÐo thuËn.
Uèn nÕp gÇn ®øt g·y ®Ó chèng l¹i hiÖn t−îng
tr−ît theo ®øt g·y. C¸c líp ®¸ bÞ uèn nÕp cã bÒ
låi vÒ phÝa h−íng tr−ît ë c¶ hai c¸nh cña ®øt
g·y. Xem nÕp uèn kÐo theo, kÐo ng−îc.
normal erosion [10166] : xãi mßn
b×nh th−êng.
Xãi mßn ®Êt d−íi c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng
tù nhiªn kh«ng bÞ ho¹t ®éng cña con ng−êi x¸o
trén, bao gåm xãi mßn do n−íc ch¶y, giã, b¨ng,
sãng, träng lùc vµ c¸c t¸c nh©n ®Þa chÊt kh¸c.
§n: geologic eresion.
normal fault [10167] : ®øt g·y thuËn.
C¸nh treo cña ®øt g·y cã vÎ nh− dÞch chuyÓn
xuèng phÝa d−íi so víi c¸nh n»m. Gãc cña mÆt
tr−ît th−êng tõ 45-90o. §øt g·y thuËn chñ yÕu
do lùc c¨ng d·n g©y ra.
§n: gravity fault; slimp fault.
normal fold [10168] : nÕp uèn b×nh th−êng,
nÕp uèn ®èi xøng.
NÕp uèn cã hai c¸nh ®æ vÒ hai phÝa víi gãc
dèc nh− nhau.
normal force [10169] : lùc ph¸p tuyÕn.
Lùc vu«ng gãc, lùc th¼ng ®øng t¸c dông lªn
mãng, lùc vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng.
normal hydrostatic pressure [10170] : ¸p lùc
thñy tÜnh b×nh th−êng.
Trong ®Êt ®¸ lç hæng hoÆc trong giÕng, ¸p
lùc t¹i mét ®iÓm ë ®íi b·o hßa n−íc cã gi¸ trÞ
gÇn b»ng träng l−îng cña cét n−íc tõ ®iÓm ®ã
®Õn mÆt n−íc.
normally consolidated [10171] : ®Êt cè kÕt
b×nh th−êng.
§Êt ®· ®−îc cè kÕt víi chÝnh träng l−îng
b¶n th©n ®Êt trong qu¸ tr×nh lÞch sö.
normal moveout (NMO) [10172] : hiÖu chØnh
 ®éng, hiÖu chØnh thêi gian ph¸p tuyÕn.
PhÐp hiÖu chØnh thêi gian ®−îc sö dông
trong ph−¬ng ph¸p ®Þa chÊn ph¶n x¹ ®Ó lo¹i trõ
sè gia thêi gian do ®iÓm thu kh«ng ®Æt trïng
víi ®iÓm ph¸t (do tån t¹i kho¶ng c¸ch thu-
ph¸t). Trong tr−êng hîp nµy, tia sãng ph¸t triÓn
däc c¸c tia xiªn nªn thêi gian lín h¬n so víi
tr−êng hîp sãng ph¸t triÓn däc c¸c tia ph¸p
tuyÕn ®Õn ranh giíi ph¶n x¹ sãng khi ®iÓm thu
vµ ph¸t sãng ®Æt trïng nhau.
normal separation [10173]:dÞch chuyÓn thuËn.
Trªn ®øt g·y dÞch chuyÓn thuËn, c¸nh treo bÞ
dÞch chuyÓn xuèng d−íi so víi c¸nh n»m.
normal shift [10174] : dÞch chuyÓn
nghiªng thuËn.
normal slip fault [10175] : ®øt g·y dÞch
chuyÓn thuËn.
Sù dÞch chuyÓn thuËn song song ®Òu ®Æn víi
mÆt nghiªng cña ®øt g·y. C¸nh treo c¾t ngang
qua mÆt tr−ît thÓ hiÖn sù dÞch chuyÓn xuèng so
víi c¸nh n»m.
normal stiffness [10176] : ®é cøng ph¸p tuyÕn
§é cøng ph¸p tuyÕn lµ mét th«ng sè quan
träng cña gi¸n ®o¹n, hay ®−îc sö dông nhÊt
trong viÖc m« h×nh hãa hµnh vi c¾t tr−ît cña
chóng b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p sè. §é cøng ph¸p
tuyÕn th−êng ®−îc ®o nh− lµ ®é dèc cña ®−êng
cong øng suÊt-dÞch chuyÓn ph¸p tuyÕn trong thÝ
nghiÖm c¾t trùc tiÕp. Trong m« h×nh hãa, th«ng
sè nµy th−êng ®−îc coi lµ h»ng sè, nh−ng thùc
tÕ nã l¹i biÕn ®æi phi tuyÕn.
normal stress [10177] : øng suÊt ph¸p tuyÕn
øng suÊt vu«ng gãc, øng suÊt vu«ng gãc víi
mÆt ph¼ng mãng.
normal twin [10178] : song h×nh trùc giao.
Trôc song tinh th¼ng gãc víi mÆt tiÕp hîp.
Ss: parallel twin.
normal water [10179] : n−íc chuÈn.
N−íc biÓn tiªu chuÈn, hµm l−îng clo cña nã
tõ 19,30 ®Õn 19,50 phÇn ngh×n vµ ®−îc ph©n
tÝch tíi ®é chÝnh x¸c tíi phÇn ngh×n.
Normapolles [10180] : nhãm phÊn hoa cã lç
phøc t¹p.
Mét nhãm phÊn ph¸t triÓn trong giai ®o¹n
Creta-Paleogen sím, cã bé lç phøc t¹p vµ ®«i
khi cã ®Æc tÝnh nh− cã sÑo ba khe kÐp.
normative [10181] : ®Þnh møc, tiªu chuÈn.
Dt: norm.
normative mineral [10182] : kho¸ng vËt
tiªu chuÈn.
Lµ kho¸ng vËt cã thÓ tån t¹i vÒ mÆt lý thuyÕt
trªn c¬ së kÕt qu¶ ph©n tÝch hãa häc. Kho¸ng
vËt tiªu chuÈn cã thÓ cã hoÆc v¾ng mÆt
trong ®¸.
425
norsethite [10183] : norsetit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: BaMg(CO3)2.
northfieldite [10184] : northfieldit.
§n: esmeraldite.
north geographic pole [10185] : cùc b¾c
®Þa lý.
§n: north pole.
north pole [10186] : cùc b¾c (®Þa lý).
Cùc b¾c ë b¸n cÇu b¾c cña Tr¸i ®Êt. ë vÜ ®é
90B, thÓ hiÖn ®iÓm chÝnh b¾c cùc cña Tr¸i ®Êt
hoÆc ®iÓm tËn cïng ë trôc quay cña nã. Cßn
viÕt lµ North Pole. §n: north geographic pole.
northupite [10187] : northupit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc, kh«ng mµu, tr¾ng,
vµng hoÆc x¸m: Na3Mg(CO3)2Cl.
nose [10188] : mòi, mòi cÊu t¹o.
1- NÕp låi ng¾n, c¾m, kh«ng khÐp kÝn.
2- VÞ trÝ trªn b¶n ®å ®Þa chÊt, t¹i ®ã líp ®¸ bÞ
uèn cong cùc ®¹i.
3- (®m) Chç låi cña bê nh« ra biÓn hoÆc hå.
nosean [10189] : nosean.
Kho¸ng vËt feldspar thuéc nhãm sodalit:
Na8Al6Si6O24(SO4) cã mµu x¸m, xanh hoÆc n©u
vµ liªn quan víi hauyn. §n: noselite.
noseanite [10190] : noseanit.
Basalt kh«ng chøa feldspar vµ olivin, chøa
nhiÒu nozean. (ThuËt ng÷ cæ).
noselitite [10191] : noselitit.
§¸ nói löa gåm chñ yÕu nosean vµ kho¶ng
10% pyroxen, amphibol.
notch [10192] : hèc do sãng vç.
Hèc hÑp, s©u, däc theo ch©n v¸ch mµi mßn
biÓn, gÇn ®iÓm n−íc cao, h×nh thµnh do sãng
xãi mßn hoÆc do hßa tan hãa häc. Trªn nã lµ
v¸ch mµi mßn d¹ng treo, khe nói. Lèi ®i hÑp
gi÷a hoÆc xuyªn qua nói, ®åi.
notothyrial chamber [10193] : phßng
khe l−ng.
Xoang trong ®Ønh m¶nh l−ng Tay cuén giíi
h¹n hai bªn bëi c¸c nÒn gê tay hoÆc bëi c¸c
thµnh vá sau vµ thµnh vá bªn nÕu kh«ng cã c¸c
nÒn gê tay. T−¬ng øng víi phßng khe tam gi¸c
ë m¶nh bông.
notothyrial platform [10194] : nÒn khe l−ng.
Chç dµy lªn cña mÆt vá ë phÇn ®Ønh m¶nh
l−ng cña Tay cuén gi÷a c¸c nÒn gê tay.
notothyrium [10195] : khe l−ng.
Khe gÇn tam gi¸c n»m gi÷a m¶nh l−ng Tay
cuén chia ®«i diÖn b¶n lÒ l−ng.
novacekite [10196] : novacekit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng nhãm
autunit: Mg(UO2)2(AsO4)2.9H2O.
novakite [10197] : novakit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: (Cu,Ag)4As3.
 nowackiite [10198] : nowackit.
Kho¸ng vËt: Cu6Zn3As4S12-13, ®ång lo¹i víi
aktaskit vµ gruzderit.
nsutite [10199] : nsutit.
Kho¸ng vËt: Mn1-2+4Mnx+2 O2-2x(OH)22.
§n: gamma - MnO2.
nuclear basin [10200] : bån h¹t nh©n.
Bån t¹o nói muén trong ®ai ®éng, hËu ch©n
®Þa m¸ng ®−¬ng thêi.
nuclear magnetism log (NML) [10201] :
carota tõ h¹t nh©n.
Ph−¬ng ph¸p carota ®o tõ tÝnh cña ®Êt ®¸
däc thµnh giÕng khoan b»ng c¸c z«n tõ, ®−îc
chÕ t¹o theo c¸c hiÖu øng tõ h¹t nh©n gièng nh−
c¸c tõ kÕ proton.
nuculoid [10202] : Nuculoidea.
Th©n mÒm hai m¶nh thuéc mét bé gåm c¸c
®¹i biÓu cã bé r¨ng d·y, vá ®Òu m¶nh, mét vÕt
b¸m c¬, mÐp vá khÐp kÝn ®Òu.
Nuevoleonian [10203] : Nuevoleon.
BËc ë B¾c Mü, Creta h¹ (n»m trªn Durango,
n»m d−íi Trinit).
nuffieldite [10204] : nufieldit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pb2Cu(Pb, Bi)Bi2O4.
nukundamite [10205] : nukundamit
Kho¸ng vËt ch−a m« t¶ ®Çy ®ñ:
Cu3,37Fe0,66S3,97, quan hÖ víi idait.
null indicator [10206] : chØ sè 0.
426
nullaginite [10207] : nulaginit.
Kho¸ng vËt quan hÖ víi rosarit vµ
glankosphaerit: Ni2(OH)2CO3.
numerical methods [10208] : ph−¬ng ph¸p sè.
Ph−¬ng ph¸p sè trÞ, m« h×nh hãa b»ng
ph−¬ng ph¸p sè trÞ. §n: computational methods
of stress analysis.
Nummulitic [10209] : Nummulit.
§n: Paleogen (th−êng dïng ë ch©u ¢u).
nunatak [10210] : nói ®¸ gi÷a b¨ng hµ.
§åi gß ®¼ng th−íc, sèng nói hoÆc ®×nh ®¸
gèc nh« cao trªn bÒ mÆt b¨ng hµ.
nutrient removal [10211] : t¸ch bá chÊt
dinh d−ìng.
Sù lo¹i bá c¸c chÊt dinh d−ìng (®Æc biÖt lµ
c¸c hîp chÊt nit¬ vµ phospho) ra khái n−íc th¶i
b»ng c¸c biÖn ph¸p hãa häc, lý häc vµ sinh häc
®Ó ng¨n ngõa sù phï d−ìng nguån n−íc tiÕp
nhËn n−íc th¶i.
nyerereite [10212] : nyerereit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng trong dung nham
carbonat: 4(CaCO3.Na2CO3).
nymph [10213] : mÊu ch»ng sau ®Ønh,
trïng non.
MÊu h×nh b¸n nguyÖt hÑp, h¬i dµy, n»m phÝa
sau ®Ønh cña nhiÒu Th©n mÒm hai m¶nh, dµnh
cho c¸c d©y ch»ng b¸m vµo; giai ®o¹n ch−a
tr−ëng thµnh trong vßng ®êi cña bä m¸t.
 obduction [10214] : chêm tr−ît, hót chêm.
Sù chêm tr−ît cña vá ®¹i d−¬ng lªn phÇn r×a
cña m¶ng vá th¹ch quyÓn lôc ®Þa.
oblate ellipsoid [10215] : elipsoid dÑt.
Elipsoid dÑt ë hai cùc.
oblique bedding [10216] : ph©n líp xiªn, ph©n
líp nghiªng.
Ph©n líp xiªn hoÆc ph©n líp n»m chÐo so
víi mÆt ph©n líp chÝnh.
oblique fault [10217] : ®øt g·y xiªn, ®øt g·y
chÐo, ®øt g·y xiªn chÐo.
§−êng ph−¬ng cña ®øt g·y kh«ng song song
hoÆc vu«ng gãc hoÆc chÐo víi ®−êng ph−¬ng
cña c¸c vØa ®¸ hoÆc cÊu tróc chÝnh.
§n: diagonal fault.
oblique joint [10218] : khe nøt chÐo.
Khe nøt t¹o víi ph−¬ng cÊu tróc mét gãc
nµo ®ã nhá h¬n 90o.
oblique lamination [10219] : ph©n líp
xiªn chÐo.
C¸c líp ®¸ cã thÕ n»m xiªn chÐo víi nhau.
oblique slip [10220] : tr−ît chÐo, tr−ît chÕch,
dÞch chuyÓn xiªn.
HiÖn t−îng tr−ît t¹o mét gãc nhän víi
ph−¬ng cÊu tróc chung.
oblique slip fault [10221] : ®øt g·y dÞch
chuyÓn xiªn.
Sù dÞch chuyÓn cã h−íng trung gian gi÷a
dÞch chuyÓn theo h−íng dèc vµ dÞch chuyÓn
theo ®−êng ph−¬ng. §n: diagonal slip fault.
oblique subduction [10222] : hót ch×m chÐo
Sù dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi cña mét m¶ng
th¹ch quyÓn bªn c¹nh mét m¶ng kh¸c mµ trªn
b×nh ®å cã thÓ thÊy vect¬ dÞch chuyÓn c¾t chÐo
ranh giíi c¸c m¶ng.
obliquity (angle of obliquity) [10223] :
nghiªng (gãc nghiªng).
Lùc t¸c dông nghiªng víi mÆt ph¼ng mãng.
oboyerite [10224] : oboyerit.
Kho¸ng vËt: H6Pb6(TeO3)3(TeO6)2.2H2O.
427
obruchevite [10225] : obruchevit.
Kho¸ng vËt mµu n©u nhãm pyroclor:
(Y,Na,Ca,U)(Nb,Ta,Ti,Fe)2(O,OH)7.
obsequent [10226] : nghÞch h−íng.
§Æc ®iÓm ®Þa chÊt, ®Þa h×nh hoÆc dßng ch¶y
kh«ng phï hîp víi ®Æc ®iÓm thuËn h−íng vèn
cã tõ tr−íc. VÝ dô: nói khèi t¶ng h×nh thµnh trªn
®¸y thung lòng, thung lòng khèi t¶ng-rift l¹i
chiÕm chç cña ®Þa h×nh nói.
obsequent fault line scarp [10227] : v¸ch ®øt
g·y nghÞch h−íng, v¸ch ®øt g·y ng−îc.
V¸ch ®øt g·y cã h−íng ng−îc víi h−íng cña
v¸ch ®øt g·y nguyªn thñy, hoÆc c¸nh n»m l¹i
cã h−íng cao h¬n c¸nh treo.
obsequent stream [10228] : dßng ch¶y
nghÞch h−íng.
Dßng ch¶y nh¸nh tíi mét dßng kÕ tiÕp ph¸t
triÓn däc theo ®−êng ph−¬ng cña ®¸ gèc, dßng
ch¶y xuèng s−ên dèc cña cuest.
observation well [10229] : lç khoan quan tr¾c.
1-Trong chïm lç khoan quan tr¾c thÝ
nghiÖm: lç khoan quan s¸t ®−îc bè trÝ c¸ch lç
khoan trung t©m mét kho¶ng nµo ®ã ®Ó theo dâi
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn phÔu h¹ thÊp, sù dao ®éng
mùc n−íc theo thêi gian, v.v.
2-Trong thÝ nghiÖm thö chÊt chØ thÞ: lç
khoan quan s¸t ®−îc bè trÝ c¸ch lç khoan
n¹p mét kho¶ng nµo ®ã ®Ó theo dâi tèc ®é,
ph−¬ng ph¸p lan truyÒn chÊt chØ thÞ trong tÇng
chøa n−íc.
3-Trong c«ng t¸c quan tr¾c ®éng th¸i: lç
khoan thuéc m¹ng l−íi quan tr¾c, t¹i ®ã ng−êi
ta tiÕn hµnh viÖc theo dâi sù biÕn ®æi theo thêi
gian c¸c yÕu tè ®Þa chÊt thñy v¨n cña tÇng chøa
n−íc nh−: mùc n−íc, ¸p lùc, l−u l−îng, tÝnh
chÊt lý-hãa cña n−íc, v.v.
§n: standpipe, piezometer.
observational method [10230] : ph−¬ng ph¸p
quan tr¾c.
Lµ mét trong nhiÒu ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
c¸c tÝnh chÊt c¬ lý, ®Æc ®iÓm hµnh vi cña tr−êng
®Êt ®¸ d−íi t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh.
obsidian [10231] : obsidian.
Thñy tinh nói löa mµu ®en hoÆc sÉm mµu
th−êng cã thµnh phÇn ryolit, ®Æc tr−ng vÕt vì vá
chai. §«i khi ph©n d¶i hoÆc chøa vi tinh.
obsidian dating [10232] : sè liÖu x¸c ®Þnh tõ
obsidian.
§n: obsidian hydration dating.
obsidian hydration dating [10233] : ph−¬ng
ph¸p ®Þnh tuæi b»ng obsidian.
Ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi cho c¸c di vËt kh¶o
cæ b»ng obsidian hoÆc thñy tinh nói löa
Holocen b»ng c¸ch x¸c ®Þnh bÒ dµy cña c¸c
vµnh hydrat hãa ®−îc t¹o bëi sù ph©n t¸n h¬i
n−íc vµo bÒ mÆt t¬i cña mÉu vµ t¹o c¸c líp
hoÆc c¸c vá hydrat hãa. ¸p dông cho thñy tinh
cã tuæi 200-200.000 n¨m.
obsidianite [10234] : obsidianit.
VËt thñy tinh nhá, d¹ng trßn, hiÖn nay gäi
lµ tektit.
obstructed stream [10235] : dßng ch¶y bÞ
c¶n trë.
Thung lòng s«ng bÞ c¶n trë bëi tr−ît ®Êt,
b¨ng tÝch, c¸t ®ôn hoÆc dßng dung nham; gåm
lo¹t c¸c hå nhá, ao.
obstruction cave [10236] : hang bÞ c¶n.
Hang b¨ng hµ h×nh thµnh do dßng b¨ng bÞ
ng¾t qu·ng bëi ®¸ gèc hoÆc chç låi lªn ë d−íi.
obstruction moraine [10237] : vËt c¶n trë t¹o
b¨ng tÝch.
B¨ng tÝch ®−îc h×nh thµnh ë n¬i mµ sù di
®éng cña b¨ng bÞ c¶n trë, vÝ dô bëi sèng ®¸ gèc.
occipital furrow [10238] : r·nh g¸y.
1- R·nh ngang trªn khiªn ®Çu Bä ba thïy
(Trilobita) ch¹y tõ r·nh sèng nä sang r·nh sèng
kia vµ t¹o nªn ranh giíi phÝa sau cña mi gran
(glabella).
2- R·nh ë phÝa tr−íc vµnh n»m däc theo bê
sau phÇn th©n tr−íc cña ®éng vËt MiÖng ®èt
(Merostomata).
occipital ring [10239] : ®èt g¸y.
§èt sèng cña phÇn sau cïng ë khiªn ®Çu Bä
ba thïy (Trilobita), nãi chung phÝa tr−íc ®−îc
giíi h¹n bëi r·nh g¸y. §n: neck ring.
occlude [10240] : hÊp thô.
occult mineral [10241] : kho¸ng vËt bÞ che lÊp
Kho¸ng vËt hy väng cã thÓ cã mÆt trong ®¸
(tõ dÊu hiÖu cña ph©n tÝch hãa) nh−ng kh«ng
nhËn ra, thËm chÝ d−íi kÝnh hiÓn vi. VÝ dô nh−
th¹ch anh vµ orthoclas trong thñy tinh vµ Èn
tinh dung nham.
ocean [10242] : ®¹i d−¬ng.
PhÇn Tr¸i ®Êt chøa n−íc mÆn ®ång nhÊt, liªn
428
tôc bao quanh lôc ®Þa vµ c¸c ®¶o. §¹i d−¬ng
chiÕm 94% thñy quyÓn vµ 70,8% diÖn tÝch Tr¸i
®Êt. §¹i d−¬ng cßn gäi lµ biÓn c¶.
ocean basin floor [10243] : ®¸y tròng
®¹i d−¬ng.
Vïng ®¸y ®¹i d−¬ng, mãng r×a lôc ®Þa
th−êng lµ phÇn ch©n cña c¸c khèi r×a lôc ®Þa vµ
d·y nói ngÇm gi÷a ®¹i d−¬ng.
ocean crust [10244] : vá ®¹i d−¬ng
Mét kiÓu vá cña vá Tr¸i ®Êt, n»m d−íi c¸c
tròng ®¹i d−¬ng, t−¬ng ®−¬ng víi líp sima, ®Æc
tr−ng bëi sù kh«ng cã mÆt cña líp sial. Vá ®¹i
d−¬ng dµy kho¶ng 5-10km, cã tØ träng lµ
3,0g/cm3, tèc ®é truyÒn sãng ®Þa chÊn qua
chóng trªn 6,2 km/s.
ocean current [10245] : dßng ch¶y ®¹i d−¬ng.
Sù dÞch chuyÓn n»m ngang l©u dµi cña mÆt
n−íc ®¹i d−¬ng t¹o thµnh mét bé phËn cña vßng
tuÇn hoµn chung cña ®¹i d−¬ng.
Ocean Drilling Program [10246] : ch−¬ng
tr×nh khoan ®¹i d−¬ng (ODP).
TiÕp nèi Ch−¬ng tr×nh khoan biÓn s©u (Deep
Sea Drilling Program). Ch−¬ng tr×nh khoan ®¹i
d−¬ng lµ ch−¬ng tr×nh ®a quèc gia nh»m nghiªn
cøu vá ®¹i d−¬ng víi t− vÊn khoa häc cña
JOIDES vµ ®−îc con tµu khoan mang tªn
JOIDES Resolution thùc hiÖn. C«ng viÖc ®−îc
b¾t ®Çu tõ 1/1984. KÕt qu¶ ®−îc c«ng bè trong
“Proccedings of the Ocean Drilling Program”.
ocean floor spreading [10247] : t¸ch gi·n
gi÷a ®¸y ®¹i d−¬ng.
Do ¶nh h−ëng cña luång ®èi l−u trong
manti, ®¸y ®¹i d−¬ng t¸ch ra.
§n: sea floor spreading.
ocean hole [10248] : hè ®¹i d−¬ng.
§n: blue hole.
oceanic climate [10249] : khÝ hËu ®¹i d−¬ng.
§n: marine climate.
oceanic crust [10250] : vá ®¹i d−¬ng.
Mét kiÓu vá Tr¸i ®Êt n»m d−íi c¸c bån ®¹i
d−¬ng, ®−îc cÊu t¹o bëi hai líp: líp trÇm tÝch
biÓn vµ líp basalt. Vá ®¹i d−¬ng dµy kho¶ng tõ
5-10km, cã tû träng 3,0g/cm3, sãng ®Þa chÊn
truyÒn qua víi vËn tèc v−ît qu¸ 6,2km/s.
oceanic formation [10251] : thµnh hÖ
®¹i d−¬ng.
§¬n vÞ th¹ch ®Þa tÇng bån ®¹i d−¬ng hîp
thøc hoÆc kh«ng hîp thøc.
oceanic ridge [10252] : sèng nói gi÷a
®¹i d−¬ng.
§n: mid-ocean ridge.
oceanic tholeiite [10253] : tholeit ®¹i d−¬ng.
§¸ magma t¹o vá ë phÇn s©u cña c¸c bån
tròng ®¹i d−¬ng, ®−îc coi lµ nguån ®Ó t¹o
basalt kiÒm.
oceanic trench [10254] : r·nh ®¹i d−¬ng.
X: trench.
oceanite [10255] : oceanit.
Basalt-picrit víi h¬n 50% olivin tiªu chuÈn.
oceanization [10256] : chuyÓn hãa vá lôc ®Þa
thµnh vá ®¹i d−¬ng.
oceanography [10257] : h¶i d−¬ng häc.
M«n häc vÒ ®¹i d−¬ng bao gåm c¸c bé m«n:
vËt lý, hãa häc, sinh häc vµ ®Þa lý. Theo nghÜa
hÑp lµ m«n häc vÒ m«i tr−êng biÓn.
§n: oceanology.
ocellar [10258] : d¹ng m¾t.
KiÕn tróc ®¸ magma, ®Æc biÖt lµ ®¸ chøa
nephelin, trong ®ã c¸c ban tinh bao gåm tËp
hîp c¸c tinh thÓ nhá h¬n (nh− biotit hoÆc
acmit) ph©n bè táa tia bao quanh c¸c tinh thÓ
lín h¬n (nh− leucit hoÆc nephelin), hoÆc t¹o
nªn d¹ng m¾t.
ocelus [10259] : cÊu tróc d¹ng m¾t.
Ban tinh trong ®¸ cã kiÕn tróc d¹ng m¾t.
Ochoan [10260] : Ocho.
Thèng khu vùc B¾c Mü. PhÇn cao nhÊt cña
Permi (n»m trªn Guadalup, n»m d−íi Trias h¹).
ocoee [10261] : ocoee.
Tªn gäi ®Þa ph−¬ng cña lo¹t ®¸ tuæi TiÒn
Cambri ë Virginia, Tennessee, b¾c Carolina vµ
Georgia.
OCR [10262] : nhËn d¹ng ký tù.
HÖ thèng OCR cã thÓ quÐt ¶nh v¨n
b¶n (raster ho¸) vµ nhËn d¹ng c¸c ký tù cã
trong ¶nh.
octahedral cleavage [10263] : c¸t khai h×nh
t¸m mÆt.
C¸t khai kho¸ng vËt song song víi mÆt cña
khèi t¸m mÆt (111), nh− kim c−¬ng.
octahedral copper ore [10264] : quÆng ®ång
khèi t¸m mÆt.
§n: cuprite.
octahedral iron ore [10265] : quÆng s¾t khèi
t¸m mÆt.
§n: magnetite.
octahedral planes [10266] : mÆt h×nh t¸m mÆt
Nh÷ng mÆt cña m¹ng tinh thÓ hÖ
lËp ph−¬ng.
octahedrite [10267] : octahedrit, anatas.
1- (th) Thiªn th¹ch s¾t chøa 6-18% nickel ë
d¹ng pha kim lo¹i.
2- (kv) ThuËt ng÷ dïng sai, bëi v× anatas kÕt
tinh h×nh l¨ng trô kÐp, hÖ bèn ph−¬ng vµ kh«ng
ph¶i trong h×nh t¸m mÆt.
octahedron [10268] : khèi t¸m mÆt.
D¹ng tinh thÓ ®¼ng th−íc cã t¸m mÆt lµ tam
gi¸c ®Òu. ChØ sè cña nã lµ [111] vµ mÆt ®èi
429
xøng cña nã lµ 4/m-32/m.
octaphyllite [10269] : octaphylit.
1- Nhãm kho¸ng vËt mica, chøa 8 cation
trªn 10 oxygen vµ 2 ion hydroxid.
2- Mét sè kho¸ng vËt cña nhãm octaphylit,
nh− biotit, kho¸ng vËt sÐt khèi t¸m mÆt ba.
octocoral [10270] : San h« t¸m tia
(Octocorallia).
San h« thuéc mét ph©n líp chØ gåm nh÷ng
taxon d¹ng polyp cã xóc tu kiÓu l¸ chÐt l«ng
chim vµ sinh tr−ëng quÇn thÓ.
ocular sinus [10271] : hâm m¾t.
Hâm n«ng vµ nhá n»m hai bªn lç ë vÞ trÝ cña
m¾t Nautilus.
odanielite [10272] : odanielit.
Kho¸ng vËt: NaZn3H2(AsO4)3.
odenite [10273] : odenit.
Lo¹i biotit chøa nguyªn tè odeni.
Odour pollution [10274] : sù « nhiÔm mïi.
Mét d¹ng « nhiÔm kh«ng khÝ bëi nh÷ng mïi
®éc h¹i hay g©y khã chÞu cho ng−êi. Mïi ph¸t
sinh tõ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp,
chÕ biÕn thùc phÈm, nh− c¸c nhµ m¸y läc dÇu,
hãa chÊt, s¶n xuÊt bét giÊy, bét s¾n, lß gèm,
thuéc da, ph©n bãn, lß mæ thÞt, x−ëng lµm n−íc
m¾m , v.v.
ODP [10275] : ch−¬ng tr×nh khoan ®¹i d−¬ng.
ViÕt t¾t cña Ocean Drilling Program-ODP.
oedometer [10276] : thiÕt bÞ nÐn ®Êt mét trôc.
ThiÕt bÞ thÝ nghiÖm dïng ®Ó x¸c ®Þnh ®é cè
kÕt cña ®Êt dÝnh. Nguyªn t¾c cña thiÕt bÞ nÐn
®Êt mét trôc lµ mét mÉu ®Êt nguyªn tr¹ng ®−îc
Ðp gi÷a hai tÊm ®¸ bät ®Ó n−íc cã thÓ tù do l−u
th«ng sau ®ã ®o ®é lón cña mÉu ®Êt.
oedometer test [10277] : thÝ nghiÖm cè kÕt.
ThÝ nghiÖm chÊt t¶i mÉu ®Êt, ®¸ nh»m t×m
hiÓu c¸c ®Æc ®iÓm cè kÕt cña chóng, nh− kh¶
n¨ng cè kÕt, tèc ®é cè kÕt, v.v.
offlap [10278] : trÇm tÝch h×nh thµnh trong
qu¸ tr×nh biÓn lïi; tiÕp xóc bÊt chØnh hîp víi
biÓn lïi.
off reef [10279] : xa r¹n san h«.
§¸y biÓn r×a, xa r¹n san h«, vÝ dô " t−íng xa
r¹n" hoÆc trÇm tÝch xa r¹n" tÝch tô ngay xung
quanh mét r¹n.
offretite [10280] : ofretit.
Kho¸ng vËt zeolit:
(K2, Ca)(Al10Si26)O72.30-32H2O.
offset [10281] : nh¸nh ngang cña d·y ®åi hoÆc
nói, mét mu thÒm trªn ®åi; cöa sæ, kho¶ng
c¸ch (®vl).
offshore [10282] : xa bê.
§íi th−êng xuyªn ngËp n−íc, cã chiÒu réng
thay ®æi kÐo dµi tõ ®íi sãng vç tíi r×a phÝa biÓn
cña thÒm lôc ®Þa, s©u Ýt nhÊt 10m.
offshore bar [10283] : ®ª c¸t bê.
Longshore bar, c¸c d¹ng hiÖn ®−îc biÕt nh−
lµ c¸c b·i biÓn ch¾n, ®¶o ch¾n.
offshore barrier [10284] : d¶i ch¾n bê.
§n: Barrier beach.
offshore beach [10285] : b·i xa bê.
B·i c¸t hÑp, dµi cã mét b·i n−íc yªn tÜnh
t¸ch nã khái ®Êt liÒn. §n: barrier beach.
offshore slope [10286] : s−ên phÝa biÓn.
S−ên d−íi bªn tr−íc r×a ngoµi cña thÒm do
sãng vç.
offshore terrace [10287] : thÒm xa bê.
ThÒm do sãng vç trong ®íi xa bê, cÊu t¹o
bëi cuéi vµ c¸t th«. X: shoreface terrace.
offtake [10288] : hót n−íc d−íi ®Êt.
§n: withdrawal.
ogdensburgite [10289] : ogdensburgit.
Kho¸ng vËt: Ca4Fe3+6(AsO4)5(OH)11.5H2O.
oil basin [10290] : bån tròng chøa dÇu.
oil flotation [10291] : tuyÓn næi b»ng dÇu.
oil water contact [10292] : mÆt tiÕp xóc
dÇu n−íc.
MÆt ranh giíi gi÷a dÇu vµ n−íc ë phÝa d−íi.
oil water interface [10293] : mÆt tiÕp xóc
dÇu n−íc.
ojuelaite [10294] : ojuelait.
Kho¸ng vËt: ZnFe3+2 (AsO4)2(OH)2.4H2O.
okaite [10295] : okait.
Melilitolit hauyn víi c¸c kho¸ng vËt phô
biotit, perovkit, apatit, calcit, oxid kh«ng thÊu
quang. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
okenite [10296] : okenit
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng nh¹t:
CaSi2O4(OH)2.H2O. Ss: nekoite.
old age [10297] : tuæi cæ.
old from birth peneplain [10298] : b¸n
b×nh nguyªn h×nh thµnh tõ b¸n b×nh nguyªn
nguyªn sinh.
B¸n b×nh nguyªn ®−îc h×nh thµnh do n©ng
cao rÊt chËm ch¹p vµ rÊt l©u dµi, ®Õn møc bµo
mßn th¼ng ®øng l¹i x¶y ra nhanh h¬n do sù
ph©n c¾t s−ên thung lòng vµ sù h¹ thÊp chung
c¸c vïng gi÷a c¸c s«ng.
oldhamite [10299] : oldhamit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch mµu n©u nh¹t: CaS.
old lake [10300] : hå cæ.
Hå ®ang trong giai ®o¹n ®−îc trÇm tÝch hoÆc
thùc vËt lÊp ®Çy mét c¸ch thuËn lîi; Hå cã
®−êng bê ®ang ë giai ®o¹n ph¸t triÓn thuËn lîi.
oldland [10301] : vïng ®Êt cæ
Vïng réng cña ®¸ kÕt tinh cæ cã ®Þa h×nh bÞ
430
h¹ thÊp do xãi mßn liªn tôc, l©u dµi, ®−îc trÇm
tÝch trÎ h¬n phñ lªn (vÝ dô: khiªn Canada).
Vïng ®Êt cæ h¬n næi cao trªn mÆt biÓn, sau
®ång b»ng ven biÓn, cung cÊp trÇm tÝch phñ
trªn ®ång b»ng ven biÓn. MÆt ®Êt trong giai
®o¹n cæ cña chu tr×nh x©m thùc cã c¸c ®Þa h×nh
bÞ h¹ thÊp.
old mountain [10302] : nói cæ.
Nói ®−îc h×nh thµnh tr−íc kû §Ö tam, vÝ dô
nói uèn nÕp ®−îc thµnh t¹o tr−íc Alps.
Olenekian [10303] : Olenek.
BËc do Kiparisova vµ Popor (1956) x¸c lËp
theo tªn s«ng Olenek ë Nga, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, phÇn trªn cña Trias h¹, n»m trªn
bËc Indi (Indus), n»m d−íi bËc Anigi.
olenellid [10304] : Bä ba thïy dÇu
(Olenellidae).
Bä ba thïy thuéc mét hä, ®Æc tr−ng b»ng bé
x−¬ng ngoµi h×nh gÇn bÇu dôc ®Õn kÐo dµi,
kh«ng cã ®−êng kh©u l−ng trªn khiªn ®Çu,
nhiÒu ®èt ngùc, gai r×a s−ên ph¸t triÓn hoÆc
phÇn cuèi nhän d¹ng l−ìi liÒm. Tuæi: Cambri
sím.
olgite [10305] : olgit.
Kho¸ng vËt: Na(Sr, Ba)PO4.
oligist iron [10306] : quÆng s¾t ®á.
§n: hematite.
Oligocene [10307] : Oligocen.
Mét thÕ cña §Ö tam, sau Eocen, tr−íc
Miocen, cã thêi gian kÐo dµi 10 triÖu n¨m,
t−¬ng øng víi thèng Oligocen. NÕu §Ö tam
®−îc quan niÖm lµ ®¹i th× Oligocen sÏ ®−îc coi
lµ mét kû.
oligoclasite [10308] : oligoclasit.
Diorit cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ oligocla.
oligophyre [10309] : oligophyr.
Diorit s¸ng mµu chøa ban tinh oligocla trªn
nÒn oligocla h¹t nhá.
oligosite [10310] : oligosit.
§n: oligoclasite.
oligotrophic water [10311] : n−íc nghÌo
dinh d−ìng.
Vïng n−íc chøa rÊt Ýt chÊt dinh d−ìng,
kh«ng thuËn lîi cho sù sèng cña c¸c loµi
thñy sinh.
olivenite [10312] : olivenit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu xanh oliu, n©u
nh¹t, x¸m hoÆc vµng nh¹t: Cu2(AsO4)(OH).
§n: leucochalcite, wood copper.
olivine [10313] : olivin.
1- Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu xanh oliu, xanh
x¸m nh¹t hoÆc n©u, lµ kho¸ng vËt trong lo¹t
®ång h×nh dung dÞch cøng fayalit-forsterit.
Olivin lµ kho¸ng vËt t¹o ®¸ phæ biÕn cña
magma basic, siªu basic vµ lo¹t ®¸ Ýt silicat
(gabro, basalt, peridotit, dunit), kÕt tinh
trong giai ®o¹n sím cña magma vµ trong ®¸
biÕn chÊt.
2- ThuËt ng÷ dïng cho nhãm kho¸ng vËt lo¹t
®ång h×nh: (Mg,Fe,Mn,Cr)2SiO4, gåm forsterit,
fayalit, tephroit vµ orthosilicat calci gi¶ ®Þnh.
§n: olivinoid.
olivine basalt [10314] : basalt olivin.
1- Basalt chøa c¸c kho¸ng vËt tiªu chuÈn
olivin, dioxit tiªu chuÈn vµ nephelin hoÆc
hypersten.
2- Basalt cña ®¶o Mull.
olivine clinopyroxenite [10315] : clinopyro-
xenit olivin.
§¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i cña IUGS cã
M≥ 90, tû lÖ ol/(ol+opx+cpx) = 5-40, tû lÖ
opx/(ol+opx+cpx)<5 vµ cpx/(ol+opx+cpx)<90.
olivine gabbronorite [10316] : gabronorit
olivin.
§¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i cña IUGS
t−¬ng øng víi gabro vµ trong ®¸ cã tû lÖ
pl/(pl+px+ol) = 10-90, tû lÖ px/(pl+px+ol)>5 vµ
ol/(pl+px+ol)>5.
olivine hornblende pyroxenite [10317] :
pyroxenit olivin hornblend.
§¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i cña IUGS cã
M≥90, tû lÖ ol/(ol+hbl+px) = 5-40 vµ pyroxen
nhiÒu h¬n amphibol.
olivine hornblendite [10318] : hornblendit
olivin.
§¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i cña IUGS cã
M≥90, tû lÖ ol/(ol+hbl+px) = 5-40, tû lÖ
px/(ol+hbl+px)<5 vµ hbl/(ol+hbl+px) < 90.
olivine leucitite [10319] : leucitit olivin.
§n: ugandite.
olivine orthopyroxenite [10320] : ortho-
pyroxenit olivin.
§¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i cña IUGS cã
M≥90, tû lÖ ol/(ol+opx+cpx) = 5-40, tû lÖ
cpx/(ol+opx+cpx)<5 vµ opx/(ol+opx+cpx) < 90.
olivine pyroxene hornblendite [10321] :
hornblendit pyroxen olivin.
§¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i cña IUGS cã
M≥90, tû lÖ ol/(ol+hbl+px) = 5-40 vµ amphibol
nhiÒu h¬n pyroxen.
olivine pyroxenite [10322] : pyroxenit olivin.
§¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i cña IUGS cã
M≥90, tû lÖ ol/(ol+hbl+px) = 5-40, tû lÖ
431
hbl/(ol+hbl+px)<5 vµ px/(ol+hbl+px) < 90.
olivine rock [10323] : ®¸ olivin.
§n: dunite.
olivine tholeiite [10324] : toleit olivin.
Basalt ch−a b·o hßa silic, chøa c¸c kho¸ng
vËt tiªu chuÈn: olivin, hypersten, diopxit cïng
víi th¹ch anh, hoÆc nephelin (Yoder and
Tilley, 1962).
olivine websterite [10325] : vebsterit olivin.
§¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i cña IUGS cã
M≥90, tû lÖ ol/(ol+opx+cpx)= 5-40, tû lÖ
cpx/(ol+opx+cpx) >5 vµ opx/(ol+opx+cpx) >5.
olivinite [10326] : olivinit.
1- §n: dunite (theo ph©n lo¹i IUGS).
2- §¸ x©m nhËp giµu olivin chøa quÆng Ýt
pyroxen vµ (hoÆc) amphibol.
olivinoid [10327] : olivinoid.
1- VËt chÊt gièng nh− olivin trong
thiªn th¹ch.
2- Olivin.
ollenite [10328] : olenit.
§¸ phiÕn hornblend giµu epidot, sphen, rutil
vµ kho¸ng vËt phô lµ garnet (Holmes, 1928).
olmsteadite [10329] : olmsteadit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
K2Fe+24(Nb, Ta)2 (PO4). 4H2O.
olsacherite [10330] : olsacherit.
Kho¸ng vËt: Pb2(SeO4)(SO4).
olshanskyite [10331] : olshanskyit.
Kho¸ng vËt: Ca3B4(OH)18.
olympite [10332] : olympit.
Kho¸ng vËt: Na3PO4.
omission surface [10333] : gi¸n ®o¹n bÒ mÆt
Gi¸n ®o¹n bÒ mÆt cña hiÖn t−îng tù nhiªn
nhá nhÊt do sù t¹m dõng tÝch tô trÇm tÝch.
omphacite [10334] : omphacit.
Kho¸ng vËt alumin clinopyroxen:
CaNaMg AlSi4O12, mµu xanh-cá ®Õn xanh
nh¹t, thµnh phÇn phæ biÕn trong ®¸ eclogit.
oncolite [10335] : t¶o u.
CÊu tróc trÇm tÝch v«i, nhá, h×nh d¸ng thay
®æi, ph©n phiÕn ®ång t©m, gièng nh− cÊu t¹o
trøng c¸ vµ h×nh thµnh do båi kÕt c¸c líp mµng
máng gelatin kÕ tiÕp nhau cña T¶o lam. Nã nhá
h¬n Stromatolit vµ nãi chung ®−êng kÝnh kh«ng
v−ît qu¸ 10cm. Cßn viÕt lµ onkolite.
one dimensional [10336] : mét trôc, mét
h−íng.
Onesquethawan [10337] : Onesquethaw.
BËc ë B¾c Mü, Devon h¹ vµ trung (n»m trªn
Deerparki, n»m d−íi Cazenov).
onkolite [10338] : t¶o u.
 §n: oncolit.
onlap [10339] : trÇm tÝch l¾ng ®äng trong qu¸
tr×nh biÓn kÝn.
Mét líp phñ ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù v¸t nhän
vÒ phÝa r×a hoÆc hai bê bån trÇm tÝch.
§n: trangressive overlap, coastal onlap.
onofrite [10340] : onofrit.
Kho¸ng vËt: Hg(S,Se), lo¹i thÇn sa bÞ biÕn
®æi chøa selen vµ lµ nguån nguyªn liÖu selen.
onokoid [10341] : onokoid.
§¸ d¹ng h¹t ®Ëu, nèt sÇn, vi tinh, ®Ëm ®Æc
trong thÓ ®¸ ophtalmit (mét d¹ng migmatit).
Onondagan [10342] : Onondagan.
BËc ë B¾c Mü, Devon h¹ (n»m trªn
Deerparki, n»m d−íi Onesquethawi).
onoratoite [10343] : onoratoit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Sb8O11Cl2.
onshore [10344] : h−íng vµo bê, ®Þnh h−íng ë
trªn mÆt gÇn bê, trªn ®Êt liÒn.
on-site geological exploration and
evaluation [10345] : th¨m dß khai th¸c, th¨m
dß bæ sung cho khai th¸c, th¨m dß ®¸nh
gi¸, th¨m dß n©ng cÊp, th¨m dß tËn cïng, th¨m
dß thªm.
C«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt ®−îc tiÕn hµnh ë
c¸c má ®ang ®−îc khai th¸c, cã thÓ ngay tõ khi
b¾t ®Çu khai th¸c hoÆc lóc s¾p kÕt thóc qu¸
tr×nh ®ã. NhiÖm vô (môc ®Ých) chñ yÕu cña
th¨m dß khai th¸c lµ: chÝnh x¸c hãa khoanh nèi
th©n quÆng, cÊu tróc bªn trong th©n quÆng vµ
c¸c ®iÒu kiÖn thÕ n»m, quy m« (sè l−îng) vµ
chÊt l−îng, tr÷ l−îng kho¸ng, còng nh− c¸c
®iÒu kiÖn ®Þa chÊt-khai th¸c vµ ®Þa chÊt thñy
v¨n, c«ng tr×nh má; Nghiªn cøu bæ sung c¸c
®Æc tÝnh c«ng nghÖ kho¸ng s¶n phôc vô sµng
tuyÓn. Th¨m dß khai th¸c cã thÓ tiÕn hµnh trong
ph¹m vi hÑp gåm c¸c khu khai th¸c, tÇng khai
th¸c, hoÆc t¹i c¸c khèi chuÈn bÞ khai th¸c. KÕt
qu¶ th¨m dß khai th¸c ®−îc sö dông ®Ó lËp kÕ
ho¹ch hµnh ®éng (kÕ ho¹ch s¶n xuÊt) khai th¸c
chi tiÕt, tÝnh l¹i tr÷ l−îng vµ lµm c¬ së ®Ó n©ng
cÊp tr÷ l−îng cao h¬n, chÝnh x¸c hãa s¬ ®å vµ
ph−¬ng ¸n khai th¸c, x¸c ®Þnh phÇn (khèi) tr÷
l−îng chuÈn bÞ cho khai th¸c (khÊu), l−îng tæn
thÊt tµi nguyªn theo tÝnh to¸n vµ sù lµm nghÌo
quÆng. Th¨m dß khai th¸c ®«i khi cßn gäi lµ
th¨m dß thªm ®Ó chuÈn bÞ cho khai th¸c c«ng
nghiÖp má kho¸ng ®· ®−îc th¨m dß tr−íc ®©y
nh»m nghiªn cøu bæ sung nh÷ng diÖn tÝch ®·
th¨m dß nh−ng ch−a ®Çy ®ñ vµ nh»m më réng
khai tr−êng cña xÝ nghiÖp má ®ang ho¹t ®éng.
Ontarian [10346] : Ontar.
432
BËc ë New York, Silur trung; phÇn h¹ vµ
trung cña lo¹t Clinton; Tªn cò cña Ordovic h¹
vµ trung ë New York.
onyx [10347] : m· n·o d¹ng d¶i.
onyx agate [10348] : m· n·o agat.
Agat ph©n d¶i song song cã mµu tr¾ng
hoÆc x¸m.
oolitic iron ore [10349] : quÆng s¾t d¹ng
trøng c¸.
oosterboschite [10350] : usterboshit.
Kho¸ng vËt: (Pd,Cu)7Se5
ooze [10351] : bïn, bïn biÓn, ®Êt bïn.
1-TrÇm tÝch biÓn kh¬i chøa Ýt nhÊt 30% tµn
d− khung x−¬ng h÷u c¬ biÓn kh¬i (chøa v«i
hoÆc silic), kh«ng chøa c¸c kho¸ng vËt sÐt, bïn
xèp, nhít trªn ®¸y s«ng, hå.
2-§Êt bïn lÉn h÷u c¬.
opal [10352] : opal.
Kho¸ng vËt hoÆc keo kho¸ng vËt:
SiO2.nH2O, d¹ng ®¸m h×nh cÇu cña silicat.
Opal chøa n−íc 20% nh−ng th−êng 3-9%, cã tÊt
c¶ c¸c mµu, trong ®Õn mê ®ôc, ãng ¸nh. Opal
ph©n biÖt víi th¹ch anh b»ng tÝnh ®¼ng h−íng,
chiÕt suÊt nhá, mÒm vµ tØ träng nhá h¬n. Opal
th−êng cã d¹ng khèi vµ gi¶ h×nh nh÷ng kho¸ng
vËt kh¸c, thµnh t¹o ë nhiÖt ®é thÊp, n»m trong
khe nøt, lç hæng cña ®¸ magma, d¹ng kÕt h¹ch
trong ®¸ v«i, d¹ng h×nh bé x−¬ng h÷u c¬ biÓn
(t¶o silic, ®¸ bät), trong ®¸ serpentinit, trong
s¶n phÈm phong hãa. Opal trong, mµu ®Ñp lµ
lo¹i ®¸ quý. §n: opaline.
opal-agate [10353] : opal-agat.
Lo¹i opal d¹ng d¶i, mµu s¾c kh¸c nhau vµ cã
cÊu tróc gièng agat, gåm nh÷ng líp opal vµ
chancedon xen kÏ nhau.
opaline [10354] : opalin.
1- Mét vµi kho¸ng vËt cã quan hÖ hoÆc
gièng opal nh− opal löa mµu xanh nh¹t ®Õn mµu
tr¾ng-xanh nh¹t hoÆc opal d¹ng d¨m gi¶ h×nh
serpentin.
2- Opal.
3- Th¹ch anh d¹ng ®Êt.
4- Lo¹i ®¸ cã nÒn lµ opal.
opalite [10355] : opalit.
D¹ng opal mµu hçn t¹p nh− myrickit.
open bay [10356] : vÞnh hë.
Chç lâm n»m gi÷a hai mòi nh« vµo biÓn
réng vµ hë ®Ó sãng vµo trùc tiÕp. Sãng cao nh−
nhau ë gi÷a vÞnh vµ phÇn tiÕp gi¸p víi biÓn hë.
open caisson [10357] : mãng giÕng më, mãng
d¹ng caison.
§n: drop caison.
 open cast mining [10358] : khai th¸c lé thiªn.
Khai th¸c má lé thiªn, hè ®µo lé thiªn.
§n: strip mining.
open channel [10359] : kªnh dÉn n−íc hë.
§−êng dÉn n−íc hë cã mét mÆt tho¸ng.
open coast [10360] : bê ngang, bê hë.
Bê chÞu t¸c ®éng hoµn toµn cña sãng vµ
dßng ch¶y.
open coast marsh [10361] : ®Çm lÇy bê
biÓn hë.
§Çm lÇy n−íc mÆn h×nh thµnh däc bê hë.
open cut (as in mining) [10362] : ®µo hè
mãng lé thiªn, hè ®µo lé thiªn.
open lake [10363] : hå hë.
Hå cã mét dßng tho¸t n−íc ®i. Hå cã mÆt
n−íc vµ thùc vËt næi.
open piezometers [10364] : èng ®o ¸p lùc
n−íc më.
Piezometer më, èng ®o ¸p lùc n−íc më. Sö
dông piezometer më ®Ó ®o ¸p lùc n−íc. Lµ kiÓu
piezometer ®¬n gi¶n nhÊt, ®o ¸p lùc n−íc trªn
c¬ së c©n b»ng trùc tiÕp víi ¸p suÊt khÝ quyÓn.
open pit mining [10365] : khai th¸c má
lé thiªn.
§n: open cast mining.
open pit(s) [10366] : giÕng, hè ®µo lé thiªn.
open system [10367] : hÖ thèng më.
open well [10368] : giÕng më, giÕng lín.
1- GiÕng cã ®−êng kÝnh lín (mét mÐt hoÆc
lín h¬n) ®Ó mét ng−êi cã thÓ xuèng ®Õn mùc
n−íc d−íi ®Êt .
2- Hè ®µo lín vµo ®íi b·o hßa n−íc, cã mùc
n−íc ngang mùc n−íc d−íi ®Êt.
operational unit [10369] : ph©n vÞ ®Þa tÇng
thùc hµnh.
Ph©n vÞ ®Þa tÇng ®−îc x¸c ®Þnh theo c¸c tiªu
chuÈn kh¸ch quan, nh»m môc ®Ých thùc tiÔn,
vÝ dô ph©n vÞ ®−îc ph©n ranh giíi b»ng tÇng
®¸nh dÊu, ph©n vÞ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng vËn tèc
truyÒn sãng ®Þa chÊn hay n¨ng l−îng ©m thanh,
c¸c ranh giíi ph©n vÞ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i
t−¬ng xøng víi ranh giíi mét ph©n vÞ ®Þa tÇng
chÝnh thøc.
operculate [10370] : cã n¾p, Ch©n bông cã
vÈy yÕm.
Cã n¾p ®Ëy; mét Ch©n bông cã v¶y yÕm
®Ëy miÖng.
operculum [10371] : n¾p yÕm, v¶y yÕm, n¾p.
(cs) TÊm máng b»ng chÊt sõng hay chÊt v«i
cã t¸c dông ®Ëy miÖng ë vá Ch©n ®Çu; phiÕn
máng nãi chung kh«ng v«i hãa, khíp vµo hay
quay quanh mÊu khíp, dµnh cho viÖc ®Ëy lç c¸
433
thÓ ë Rªu ®éng vËt Cheilostomata; tÊm ®Ëy
d¹ng n¾p ë ®µi cña mét sè San h« ®¬n thÓ; mét
cÊu tróc cã lÏ dïng ®Ó ®Ëy miÖng gi¶ ë
Chitinozoa; nÒn ph¼ng thñng lç ë nãn ch©n cña
Trïng tia Nassellaria.
ophiacodontia [10372] : r¨ng r¾n.
Mét ph©n bé cña Bß s¸t mét hè th¸i d−¬ng,
®Æc tr−ng bëi cÊu tróc th−êng b¶o thñ, nh÷ng
d¹ng vÒ sau cã lÏ sèng ë d−íi n−íc nhiÒu h¬n.
Tuæi: Carbon muén ®Õn Permi sím.
ophicalcite [10373] : ophicalcit.
§¸ biÕn chÊt gåm calcit, serpentin, t¹o thµnh
do biÕn chÊt dolomit silic. §«i n¬i ®¸ t¹o thµnh
c¸c m¹ch hoÆc bÞ d¨m kÕt hãa.
ophicarbonate [10374] : ophicarbonat.
§¸ biÕn chÊt bao gåm serpentin vµ carbonat
(calcit, dolomit, magnezit).
ophiolite [10375] : ophiolit.
Nhãm c¸c ®¸ magma mafic vµ siªu mafic
thay ®æi tõ spilit vµ basalt ®Õn gabro vµ
peridotit kÓ c¶ c¸c ®¸ giµu serpentin, clorit,
epidot vµ albit ®−îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh
biÕn chÊt muén c¸c ®¸ magma nãi trªn. Cã liªn
quan ®Õn pha sím cña sù ph¸t triÓn ®Þa m¸ng.
ophiolitic suite [10376] : tæ hîp ophiolit.
Tæ hîp c¸c ®¸ siªu mafic, gabro diaba h¹t
th«, ®¸ nói löa, ®¸ silic trïng to¶ tia, ®Æc tr−ng
cho mÆt c¾t ®Þa m¸ng thùc.
ophite [10377] : ophit.
Diaba cã kiÕn tróc ophit.
ophitic [10378] : ophitic.
1- KiÕn tróc toµn tinh, nöa tù h×nh cña ®¸
magma (®Æc biÖt lµ diaba), trong ®ã c¸c que
plagioclas mét phÇn hoÆc toµn bé n»m trong
c¸c tinh thÓ pyroxen.
2- §¸ cã kiÕn tróc ophit.
ophthalmite [10379] : ophthalmit.
§¸ râ h¹t, cøng ch¾c gåm hai hoÆc nhiÒu vËt
chÊt x©m nhiÔm cã nguån gèc kh¸c nhau
(chorismite), ®Æc tr−ng bëi c¸c tËp hîp kho¸ng
vËt ph©n bè ë d¹ng m¾t hoÆc qu¶ ®Ëu.
opisthobranch [10380] : Opisthobranchia.
Ch©n bông ë biÓn thuéc mét ph©n líp cã ®Æc
tr−ng lµ cã vá gi¶m tho¸i hoÆc kh«ng cã vá.
opisthocline [10381] : nghiªng phÝa sau.
Nãi vÒ m¶nh vá (ë mét sè gièng lµ r¨ng b¶n
lÒ) ë Th©n mÒm hai m¶nh cã h×nh d¹ng nghiªng
vÒ phÝa sau; C¸c ®−êng t¨ng tr−ëng n»m
nghiªng vÒ phÝa sau so víi h−íng t¨ng tr−ëng
cña vá mét Ch©n bông.
opisthogyrate [10382] : ngo¶nh phÝa sau.
§Ønh cña Th©n mÒm hai m¶nh uèn cong
xuèng víi má quay vÒ phÝa sau.
opposit tide [10383] : thñy triÒu ®èi diÖn.
Thñy triÒu cao, ë mét n¬i t−¬ng øng vÒ phÝa
®èi diÖn cña Tr¸i ®Êt, ®i kÌm theo mét thñy
triÒu trùc tiÕp.
optalic metamorphism [10384] : biÕn chÊt
nung nãng.
§n: caustic metamorphism.
optical micrposcope [10385] : kÝnh hiÓn vi
quang häc.
KÝnh hiÓn vi sö dông ®Ó ph©n tÝch c¸c
vËt thÓ.
optical mineralogy [10386] : quang tinh.
Bé m«n nghiªn cøu tÝnh chÊt quang häc
tinh thÓ.
optical monitoring devices [10387] : thiÕt bÞ
tr¾c quang, quan tr¾c quang häc.
opticangle [10388] : gãc quang.
Gãc nhän cña hai quang trôc cña tinh thÓ hai
trôc. Ký hiÖu lµ 2V.
§n: axial angle, optic-axial angle.
optic-axis [10389] : trôc quang.
H−íng cña tinh thÓ dÞ h−íng kh«ng cã hai
khóc x¹. Trong tinh thÓ hÖ bèn ph−¬ng vµ s¸u
ph−¬ng, cã mét trôc quang song song víi trôc
xoay ®èi xøng bËc 3 hoÆc trôc xoay ®èi xøng
bËc 4 hoÆc trôc ®èi xøng bËc 6. Trong hÖ thoi,
hÖ ®¬n nghiªng vµ hÖ ba nghiªng cã hai trôc
quang, tõ ®ã gióp x¸c ®Þnh c¸c chØ sè khóc x¹.
optic indicatrix [10390] : mÆt quang suÊt.
§n: indicatrix.
optic normal [10391] : trôc quang th¼ng gãc.
Trôc cña tinh thÓ th¼ng gãc víi trôc quang.
optic-axial angle [10392] : gãc quang trôc.
§n: optic angle.
optimal yield [10393] : l−u l−îng tèi −u.
L−îng n−íc cã thÓ lÊy ®−îc mét c¸ch hîp lý
nhÊt tõ c«ng tr×nh khai th¸c mµ kh«ng g©y ¶nh
h−ëng xÊu ®Õn nguån n−íc vµ m«i tr−êng (nh−
gi¶m l−u l−îng, h¹ thÊp mùc n−íc qu¸ s©u, suy
tho¸i chÊt l−îng n−íc, sôt lón mÆt ®Êt, v.v.).
optimum [10394] : tèi −u.
Tèt nhÊt, vÝ dô ®é Èm tèi −u d· ®Çm chÆt ®¹t
dung träng cao nhÊt.
optimum charge in production blasting
design [10395] : liÒu tèi −u trong thiÕt kÕ næ
m×n s¶n xuÊt.
optimum-water content [10396] : ®é Èm tèi
−u ®Ó ®Çm chÆt ®Êt.
oral disc [10397] : ®Üa miÖng.
V¸ch m« thÞt, t−¬ng ®èi dÑp, ®Ëy ®Çu trªn
cña cét h×nh trô t¹o nªn c¸c c¹nh bªn cña polyp
434
San h« s¸u tia, mµ phÇn trung t©m cã miÖng.
orangite [10398] : orangit.
Lo¹i thorit mµu vµng da cam s¸ng.
oranite [10399] : oranit.
TËp hîp kho¸ng vËt feldspar-kali vµ
plagioclas mäc xen nhau gÇn nh− anorthit.
orbiculate [10400] : d¹ng m¾t chim.
Nãi vÒ c¸c l¸ h×nh trßn hay h×nh ®Üa.
orbite [10401] : orbit.
Gabro kiÕn tróc porphyr chøa c¸c ban tinh
lín hornblend hoÆc plagioclas vµ hornblend.
(ThuËt ng÷ cæ).
orcelite [10402] : orcelit.
Kho¸ng vËt: Ni5-xAs2.
ordanchite [10403] : ordanchit.
§¸ phun trµo chøa c¸c ban tinh plagioclas
bas, hauyn, hornblend, augit vµ Ýt olivin.
Trachiandezit hauyn chøa olivin.
order [10404] : ph©n cÊp bËc, bËc, thø tù.
1- Ph©n cÊp s«ng ngßi, bån tròng.
2- §¬n vÞ c¬ së cña líp trong ph©n lo¹i
CIPW.
3-(t®c) Qu¸ tr×nh s¾p xÕp tËp hîp sè bÊt kú
theo thø tù t¨ng hoÆc gi¶m dÇn gäi lµ ranking.
Ranking lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p
th−êng ®−îc ¸p dông trong ®Þa thèng kª ®Ó
ph©n lo¹i, nhËn d¹ng hay ph¸t hiÖn c¸c dÞ
th−êng ®Þa chÊt yÕu trªn nÒn ph«ng nhiÔu.
order in mineral [10405] : tr×nh tù kho¸ng vËt
Tr×nh tù thay thÕ cña mét ion b»ng mét ion
kh¸c trong cÊu tróc tinh thÓ, nh− trong
microlin, vÞ trÝ silic bÞ thay thÕ bëi alumin.
order of crystallization [10406] : tr×nh tù
kÕt tinh.
Tr×nh tù kÕt tinh cña nh÷ng kho¸ng vËt kh¸c
nhau theo thêi gian trong mét mÉu. X¸c ®Þnh
®−îc tr×nh tù ®ã dùa theo ®Æc ®iÓm cÊu tróc.
§n: sequence of crystallization.
ordinary lead [10407] : ch× th«ng th−êng.
Ch× phæ biÕn, ch× th−êng dïng.
ordonezite [10408] : ordonezit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mµu n©u:
ZnSb2O6.
ordosite [10409] : ordosit.
Syenit sÉm mµu, gåm kho¶ng 60% pyroxen
nghiªng chøa natri.
Ordovician [10410] : Ordovic.
Kû thø hai cña ®¹i Paleozoi (sau Cambri vµ
tr−íc Silur), kÐo dµi tõ 510-439 triÖu n¨m tr−íc
®©y, t−¬ng øng víi hÖ Ordovic. Tªn ®−îc gäi
theo tªn vïng Ordovic cña bé l¹c Celtic. Trong
v¨n liÖu cò, Ordovic ®«i khi chØ ®−îc xem lµ
Silur sím(kh«ng sö dông n÷a). X: age of
marine invertebrates. §n: Champlainian.
ore [10411] : quÆng.
TËp hîp tù nhiªn c¸c hîp chÊt hoÆc c¸c
nguyªn tè víi hµm l−îng khai th¸c cã lîi.
Trong c¸c v¨n liÖu cña Nga chØ sö dông tõ
“quÆng” khi nã ®−îc khai th¸c ®Ó lÊy kim lo¹i.
Tuy nhiªn còng cã khi ®−îc sö dông ®Ó chØ c¸c
kho¸ng chÊt ®−îc khai th¸c víi môc ®Ých kh¸c,
vÝ dô: quÆng pyrit, quÆng apatit, v.v.
ore anomaly [10412] : dÞ th−êng quÆng.
DÞ th−êng ®Þa hãa cã liªn quan chÆt chÏ víi
sù h×nh thµnh vµ ph¸ hñy má quÆng.
ore bearing [10413]:chøa quÆng, mang quÆng.
ore bearing deposit [10414] : má quÆng.
ore bearing vein [10415] : m¹ch quÆng.
ore bed [10416] : th©n quÆng, líp quÆng,
lé quÆng.
ore benificiation [10417] : lµm giµu quÆng.
ore bin [10418] : phÔu quÆng, thïng quÆng.
ore blocked out [10419] : phÇn cña th©n
quÆng ®−îc x¸c ®Þnh râ c¶ ba mÆt.
orebody [10420] : th©n quÆng.
§n: ore bed.
ore breaker [10421] : dông cô th¸o lâi khoan.
ore breaking [10422] : quÆng ®· ®−îc khai
th¸c vµ ®Ëp nhá.
ore breccia [10423] : d¨m kÕt quÆng.
ore bunch [10424] : æ quÆng, tói quÆng.
ore chimney [10425] : cét quÆng.
ore chute [10426] : cét quÆng, tói quÆng.
ore cluster [10427] : tói quÆng, ®¸m quÆng.
ore deposit [10428] : má quÆng.
§n: deposite.
ore developing [10429] : ph¸t triÓn má,
më má.
ore dressing [10430] : xö lý quÆng, tuyÓn
quÆng, lµm giµu quÆng.
ore dump [10431] : ®èng quÆng.
ore face [10432] : g−¬ng lß cã quÆng.
ore forming [10433] : t¹o quÆng.
ore forming fluid [10434] : chÊt kho¸ng hãa
t¹o quÆng.
Dung dÞch, dung thÓ t¹o quÆng.
ore forming process [10435] : qu¸ tr×nh
t¹o quÆng.
ore forming solution [10436] : dung dÞch t¹o
quÆng, dung dÞch chøa quÆng.
oregonite [10437] : oregonit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Ni2FeAs2.
ore hole [10438] : lç khoan gÆp quÆng.
435
ore in sight [10439] : quÆng lé ra, quÆng
trªn mÆt.
ore injection [10440] : tiªm nhËp quÆng.
Orellan [10441] : Orellan.
BËc ë B¾c Mü. Oligocen trung (n»m trªn
Chadron, n»m d−íi Whitney).
ore magma [10442] : magma chøa quÆng.
Magma cã thÓ kÕt tinh thµnh quÆng. C¸c
t−íng sulfur, oxid vµ kim lo¹i cña magma
®«ng cøng.
ore microscopy [10443] : kÝnh hiÓn vi ®Ó quan
s¸t quÆng.
Nghiªn cøu kho¸ng vËt quÆng trong mÉu
mµi l¸ng, víi kÝnh hiÓn vi dïng ¸nh s¸ng
ph¶n chiÕu.
Orenburgian [10444] : Orenburgi.
BËc ë Nga. PhÇn trªn cïng cña Carbon
th−îng (n»m trªn Gzhel, n»m d−íi Asseli
cña Permi).
orendite [10445] : orendit.
1- Lamproit leucit kiÕn tróc porphyr chøa
ban tinh phlogopit trªn nÒn mµu x¸m ®á gåm
leucit, sanidin, phlogopit, amphibol, diopsid,
kh«ng chøa nephelin.
2- Trachit phlogopit leucit. (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
ore of igenous origin [10446] : quÆng nguån
gèc magma.
ore pile [10447] : èng quÆng.
ore pocket [10448] : tói quÆng.
ore pulp [10449] : quÆng ®−îc nghiÒn nhá,
nh·o, cã n−íc.
ore shoots [10450] : b−íu quÆng.
§o¹n th©n quÆng bao bëi c¸c phÇn quÆng
kh«ng thÓ khai th¸c hoÆc quÆng nghÌo.
ore stamp [10451] : chµy nghiÒn quÆng.
ore stock [10452] : b−íu quÆng, th©n quÆng
thÓ c¸n.
ore stone [10453] : ®¸ m¹ch (kh«ng
ph¶i quÆng).
ore vein [10454] : m¹ch quÆng.
ore washing [10455] : röa quÆng, ®·i quÆng.
organ genus [10456] : gièng c¬ quan.
Mét tªn gièng dïng ®Ó chØ mét nhãm thùc
vËt hãa th¹ch cã thÓ xÕp vµo mét hä tù nhiªn
víi sù ph©n biÖt tèi thiÓu víi c¸c gièng thùc vËt
nh− khi xem xÐt th«ng th−êng.
organic [10457] : h÷u c¬.
Thuéc vÒ h÷u c¬, cã ®Æc tÝnh h÷u c¬.
organic soil [10458] : ®Êt h÷u c¬.
§Êt chøa chñ yÕu vËt liÖu h÷u c¬ nh− ®Êt
than bïn, ®Êt ®Çm lÇy.
 organic weathering [10459] : phong hãa
sinh vËt.
C¸c qu¸ tr×nh phong hãa, ph¸ hñy ®¸ d−íi
t¸c ®éng cña sinh vËt. §n: biology weathering.
organochlorine [10460] : organoclorin.
Tªn gäi chung cña c¸c hîp chÊt h÷u c¬ chøa
clo, cßn ®−îc gäi lµ hydrat carbon clo hãa, cã
®é bÒn vµ ®éc tÝnh cao nªn cã t¸c dông diÖt trõ
s©u bä (nh− DDT, aldrin, lin®an, v.v.). BÞ cÊm
sö dông hoÆc h¹n chÕ sö dông ë ViÖt Nam.
Oriental amethyst [10461] : th¹ch anh tÝm
ph−¬ng §«ng.
1- Lo¹i saphir mµu tÝm ®Õn ®á tÝa.
2- Th¹ch anh tÝm mµu cùc ®Ñp.
oriental cat's-eye [10462] : kho¸ng vËt m¾t
mÌo ãng ¸nh.
§n: chrysoberyl.
oriental chrysolit [10463] : crysolit.
Crysolit ãng ¸nh; crysoberyl mµu vµng-xanh
nh¹t.
orientation [10464] : ®Þnh h−íng.
Sù m« t¶ d¹ng vµ ®èi xøng tinh thÓ, vÞ trÝ cña
tinh thÓ, trôc kÕt tinh cña nã trong vÞ trÝ theo
quy −íc.
orientation diagram [10465] : ®å thÞ theo
h−íng hay cßn gäi lµ ®å thÞ hoa hång.
BiÓu diÔn tÝnh tËp trung cña sè liÖu theo
h−íng. Th−êng cã h×nh trßn hoÆc nöa h×nh trßn,
trªn ®ã chia lµm nhiÒu cung (sect¬). §Õm sè gi¸
trÞ r¬i vµo c¸c cung vµ biÓu diÔn d−íi d¹ng tia.
Cung nµo cã sè ®iÓm nhiÒu nhÊt th× tia dµi nhÊt.
Th−êng sö dông ®Ó ph¸t hiÖn ®øt g·y, theo dâi
thÕ n»m vµ c¸c yÕu tè kiÕn t¹o.
orientation of core [10466] : ®Þnh h−íng
lâi khoan.
§n: core orientation.
orientation of discontinuities [10467] :
h−íng gi¸n ®o¹n (khe nøt, ®øt g·y, v.v.).
orientators [10468] : thiÕt bÞ ®Þnh h−íng
lâi khoan.
oriented sample [10469] : mÉu ®Þnh h−íng.
MÉu ®−îc lÊy ®Ó nghiªn cøu cÊu tróc
®Þa chÊt.
orientite [10470] : orientit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu n©u ®Õn ®en:
Ca2 Mn3+3(SiO4)3(OH).
origin of planes [10471] : gèc täa ®é.
Giao ®iÓm cña ba mÆt ph¼ng t¹o nªn hÖ täa
®é §Ò-c¸c trong kh«ng gian ba chiÒu.
original stream [10472] : dßng ch¶y
nguyªn sinh.
436
§n: consequent stream.
original valley [10473] : thung lòng
nguyªn sinh.
Thung lòng ®−îc h×nh thµnh bëi ho¹t ®éng
cã nguån gèc s©u, bëi ho¹t ®éng kiÕn t¹o, kh¸c
víi ho¹t ®éng cña n−íc ch¶y.
Oriskanian [10474] : Oriskan.
BËc ë B¾c Mü. Devon h¹ (n»m trªn
Helderberg, n»m d−íi Deerpark).
ornamentation [10475] : t« ®iÓm.
1- C¸c dÊu vÕt vµ h×nh v©n ®Æc tr−ng trªn
th©n mét ®éng vËt, vÝ dô c¸c gê, r·nh, h¹t, mÊu,
gai trªn bÒ mÆt vá.
2- Sù thay ®æi cÊu tróc ë líp ngoµi cïng
exinc cña h¹t phÊn hay bµo tö.
Ornithischia [10476] : Th»n l»n h«ng chim.
Mét trong hai bé cña Bß s¸t d¹ng Th»n l»n
cæ nãi chung ®−îc coi lµ Khñng long, ®Æc tr−ng
bëi x−¬ng mu ph©n nh¸nh hoÆc tiªu gi¶m, cã
xu h−íng r¨ng t¹o thµnh d·y vµ ph¸t triÓn má,
¨n cá. Tuæi: tõ Trias muén ®Õn Creta muén.
ornoite [10477] : ornoit.
Mét d¹ng cña diorit hornblend.
orogen [10478] : t¹o nói.
§n: orogenic belt.
orogene [10479] : t¹o nói.
§n: orogenic belt.
orogenesis [10480] : t¹o nói.
§n: orogeny.
orogenetic [10481] : t¹o nói.
§n: orogenic.
orogenic [10482] : t¹o nói.
§n: orogeny.
orogenic belt [10483] : ®ai t¹o nói.
Khu vùc hÑp, dµi, bÞ uèn nÕp vµ c¸c biÕn
d¹ng kh¸c trong mét chu kú t¹o nói. §ai t¹o nói
lµ c¸c ®ai ®éng trong c¸c giai ®o¹n cÊu thµnh
cña nã. HÇu hÕt c¸c ®ai t¹o nói sau nµy ®Òu trë
thµnh c¸c ®ai nói bëi c¸c qu¸ tr×nh sau t¹o nói.
§n: fold belt; orogen, orogene.
orogenic unconformity [10484] : kh«ng chØnh
hîp t¹o nói.
Mét kh«ng chØnh hîp lµ s¶n phÈm cña
chuyÓn ®éng t¹o nói mang tÝnh ®Þa ph−¬ng.
orogeny [10485] : qu¸ tr×nh t¹o nói trong mét
khu vùc.
orography [10486] : s¬n v¨n häc.
M«n häc vÒ nói-mét nh¸nh cña ®Þa lý tù
nhiªn nghiªn cøu vÒ sù ph©n bè, ®Æc ®iÓm vµ sù
h×nh thµnh, cÊu tróc cña c¸c nói, c¸c d·y nói,
c¸c hÖ nói; M« t¶ ®Þa h×nh bÒ mÆt Tr¸i ®Êt hoÆc
mét bé phËn cña nã vµ thÓ hiÖn ®Þa h×nh trªn
b¶n ®å hoÆc m« h×nh; C¸c ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh
cña mét vïng ®Æc biÖt. §n: orology, orography.
orpheite [10487] : orpheit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng:
H6Pb10Al20(PO4)12 (SO4)5(OH)40.11H2O.
orthid [10488] : Orthida.
Tay cuén cã khíp thuéc mét bé ®Æc tr−ng
chñ yÕu bëi vá kh«ng thñng lç hoÆc cã lç trong,
cã khe tam gi¸c hë vµ tÊm tay. Tuæi: Cambri
sím-Permi muén.
ortho [10489] : ortho.
TiÕp ®Çu ng÷ sö dông ®Ó gäi tªn c¸c ®¸ biÕn
chÊt h×nh thµnh tõ c¸c ®¸ magma, nh−:
orthogneis, orthoamphibolit hoÆc ph©n biÖt
orthoquarzit víi metaquarzit.
orthoamphibole [10490] : orthoamphibol.
1- Tªn nhãm amphibol kÕt tinh trong
hÖ thoi.
2- Kho¸ng vËt hÖ thoi cña nhãm amphibol,
nh− anthophylit, gedrit vµ holmquistit.
orthoandesite [10491] : orthoandesit.
Andezit chøa pyroxen thoi. (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
orthoantigorite [10492] : orthoantigorit.
Kho¸ng vËt cña nhãm serpentin:
Mg3Si2O5(OH)4, hÖ thoi.
orthoaxis [10493] : trôc trùc giao.
Trong tinh thÓ hÖ ®¬n nghiªng, trôc bªn ®èi
xøng bËc 2 vµ lµ th¼ng gãc víi mÆt ®èi xøng.
Orthoceratite [10494] : Orthoceras.
Ch©n ®Çu Nautiloidea thuéc mét gièng ®Æc
tr−ng bëi cã ba r·nh däc ë phßng chøa th©n.
orthochamorite [10495] : orthochamorit.
Kho¸ng vËt nhãm clorit:
(Fe+2,Mg,Fe+3)6Al,Si3O10(OH)8, l−ìng h×nh
víi chamorit.
orthochlorite [10496] : orthochlorit
(orthoclorit).
1- Tªn nhãm cña nh÷ng d¹ng kÕt tinh ®Æc
biÖt cña clorit (nh− clinoclor vµ peninit).
2- Tªn nhãm clorit cã c«ng thøc chung lµ:
(R+2, R+3)6(Si, Al)4O10(OH)8.
orthochoanitic [10497] : th¼ng cæ.
Nãi vÒ cæ cña v¸ch ng¨n ë vá Ch©n ®Çu
Nautiloidea cã h×nh trô th¼ng, chØ thß ra mét
kho¶ng ng¾n vÒ phÝa v¸ch ng¨n tiÕp theo.
orthochrysotile [10498] : orthochrysotil.
Kho¸ng vËt nhãm serpentin: Mg3Si2O5(OH)4,
hÖ thoi.
orthoclase [10499] : orthoclas.
1- Kho¸ng vËt nhãm feldspar kiÒm kh«ng
mµu, tr¾ng vµng-crem, hång t−¬i hoÆc x¸m:
437
KAlO3O8. Nã lµ biÕn thÓ hÖ ®¬n nghiªng, æn
®Þnh ë nhiÖt ®é cao, vµ th−êng chøa Ýt natri.
Orthoclas lµ kho¸ng vËt t¹o ®¸ phæ biÕn trong
®¸ magma acid vµ ®¸ phiÕn kÕt tinh.
§n: common feldspar, orthose.
2- ThuËt ng÷ chung dïng cho feldspar-kali
hÖ ®¬n nghiªng, nh− sanidin, microclin adular
vµ analbit. Ss: plagioclase, anorthoclase.
orthoclasite [10500] : orthoclasit.
Granit hoÆc syenit kiÕn tróc porphyr chøa
orthoclas. §¸ x©m nhËp víi hµm l−îng
orthoclas lín h¬n 90%. (ThuËt ng÷ kh«ng
nªn dïng).
orthocline [10501]:kh«ng nghiªng,kh«ng xiªn.
DiÖn b¶n lÒ cña vá Tay cuén kh«ng nghiªng,
mµ lµ sù tiÕp nèi th¼ng cña mÆt khíp; Vá Th©n
mÒm hai m¶nh cã h−íng th¼ng gãc hay gÇn
th¼ng gãc víi trôc b¶n lÒ; C¸c ®−êng t¨ng
tr−ëng c¾t vßng cuén theo gãc vu«ng.
orthocone [10502] : vá sõng th¼ng.
Vá h×nh sõng th¼ng, thon, gièng vá
Orthoceras.
orthodome [10503] : orthodom.
ThuËt ng÷ cæ dïng cho tinh thÓ hÖ ®¬n
nghiªng, c¸c mÆt cña nã song song víi hÖ trùc
giao, ký hiÖu lµ [hol].
orthodont [10504] : r¨ng th¼ng.
B¶n lÒ ë Th©n mÒm hai m¶nh cã r¨ng song
song hay gÇn song song víi bê b¶n lÒ.
orthoericssonite [10505] : orthoericsonit.
Kho¸ng vËt: BaMn2(FeO)Si2O7(OH).
orthofelsite [10506] : orthofelsit.
§n: orthophyre.
orthoferrosilite [10507] : orthoferosilit
Kho¸ng vËt nhãm orthopyroxen:
(Fe, Mg) SiO3. Ss: clinoferosilite.
orthogranite [10508] : granit kali
orthographic projection [10509] : hÖ chiÕu
phèi c¶nh theo ph−¬ng vÞ
orthogyrate [10510] : cong th¼ng
§Ønh vá Th©n mÒm hai m¶nh khi cong
xuèng th× má h−íng sang phÝa m¶nh ®èi diÖn.
orthomagmatic stage [10511] : giai ®o¹n
magma chÝnh.
Giai ®o¹n chÝnh cña qu¸ tr×nh kÕt tinh c¸c
kho¸ng vËt silicat tõ magma ®iÓn h×nh. Giai
®o¹n, trong ®ã 90% magma ®−îc kÕt tinh
(§ång nghÜa víi giai ®o¹n ¥tecti).
orthomimic feldspar [10512] : feldspar
trùc giao.
Nhãm feldspar cã song tinh gi¶ h×nh tÝnh ®èi
xøng cao, c¸t khai vu«ng gãc.
 orthophyre [10513] : orthophyr.
ThuËt ng÷ cò, kh«ng cßn dïng ®Ó chØ ®¸
porphyr chøa ban tinh orthoclas.
§n: orthofelsite.
orthophyric [10514] : orthophyric.
KiÕn tróc phÇn nÒn cña ®¸ magma kiÕn tróc
porphyr, trong ®ã c¸c tinh thÓ feldspar cã h×nh
l¨ng trô, ng¾n, kh¸c víi que tÊm trong kiÕn tróc
trachit.
orthopinakiolite [10515] : orthopinakiolit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu ®en:
(Mg,Mn+2)2Mn+3BO5, ®ång h×nh
piakiolit.
orthopyroxene [10516] : orthopyroxen.
1-Tªn nhãm pyroxen kÕt tinh trong hÖ thoi
vµ th−êng kh«ng chøa calci vµ mét Ýt hoÆc
kh«ng chøa alumin.
2-Kho¸ng vËt hÖ thoi cña nhãm pyroxen:
enstatit, bronzit, hypesthen vµ orthoferosilit.
Ss: clinopyroxene.
orthopyroxenite [10517] : orthopyroxenit.
§¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i cña IUGS, cã
M≥90 vµ opx/(ol+opx+cpx) >90.
orthorhombic system [10518] : hÖ thoi.
Mét trong s¸u hÖ kÕt tinh, ®Æc tr−ng bëi ba
trôc ®èi xøng th¼ng gãc víi nhau vµ cã ®é dµi
kh«ng b»ng nhau.
orthorostrum [10519] : lâi chïy.
PhÇn gÇn t©m cña chïy ë mét sè Tªn ®¸ gåm
c¸c phiÕn aragonit nguyªn thñy.
orthose [10520] : orthos.
1- Lo¹i orthoclas mµu vµng.
2- ThuËt ng÷ cæ ®−îc Hang (1801) sö dông
cho nhãm kho¸ng vËt feldspar.
orthosite [10521] : orthosit.
Syenit h¹t th«, s¸ng mµu, gåm hÇu hÕt lµ
orthoclas (Turner, 1900).
orthostratigraphy [10522] : ®Þa tÇng chuÈn,
tÇng chuÈn.
§Þa tÇng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së hãa th¹ch
®ång nhÊt, ®−îc ghi nhËn trong ®íi hãa th¹ch
®Þnh tÇng. Ss: parastratigraphy.
orthotectic stage [10523] : giai ®o¹n magma
chÝnh.
§n: orthomagmatic stage.
orthotropy [10524] : trùc giao, trùc chuÈn.
ortlerite [10525] : ortlerit.
Diorit porphyr x©m nhËp n«ng gièng ®¸ lôc
vµ chøa Ýt orthoclas. (ThuËt ng÷ cæ).
orvietite [10526] : orvietit.
Trachybasalt gåm plagioclas vµ sanidin víi
hµm l−îng gÇn b»ng nhau, leucit, augit, Ýt
biotit, olivin vµ kho¸ng vËt phô apatit, oxid
kh«ng thÊu quang (Niggli, 1923, Orvieto,
Italia). (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
Osagian [10527] : Osag.
Thèng khu vùc B¾c Mü, Mississipi h¹ (n»m
trªn Kinderhook, n»m d−íi Meramec).
osarisite [10528] : osarisit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: (Os, Ru)AsS.
osarizawaite [10529] : osarizawait.
Kho¸ng vËt mµu vµng: PbCuAl2 (SO4)2(OH)6
osbornite [10530] : osbornit.
víi Kho¸ng vËt thiªn th¹ch: TiN.
oscillation [10531] : dao ®éng.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ qu¸ tr×nh biÓn tiÕn-biÓn lïi
lÆp l¹i nhiÒu lÇn lµm thay ®æi ®Æc ®iÓm trÇm
tÝch trong qu¸ tr×nh tÝch tô. Ss: pulsation.
oscillation ripple mark [10532] : dao ®éng
vÕt sãng c¸t.
VÕt gîn sãng ®èi xøng víi ®Ønh th¼ng, hÑp,
s¾c n»m gi÷a c¸c m¸ng tròng réng, ®−îc h×nh
thµnh do chuyÓn ®éng quay hoÆc chuyÓn ®éng
®i qua, ®i l¹i cña n−íc, ®−îc g©y rèi bëi sù dao
®éng cña n−íc. §n: oscillation ripple;
oscillatory ripple mark; wave ripple mark.
oscillatory twinning [10533] : song tinh
dao ®éng.
Song tinh song song, lÆp l¹i.
osmiridium [10534] : osmiridi.
Kho¸ng vËt lËp ph−¬ng mµu tr¾ng ®Õn x¸m
(Ir,Os). §ã lµ hîp kim tù sinh cã chøa 25-40%
Os vµ 50-60 % Ir vµ cã thÓ cã Ýt Pt.
§n: iridosmine.
osmium [10535] : osmi (Os).
1-Nguyªn tè hãa häc sè 76, nguyªn tö l−îng
190,233; tû träng 22,57g/cm3, cã 6 ®ång vÞ bÒn
vµ 35 kh«ng bÒn, thuéc nhãm kim lo¹i quý,
nÆng, siderophil. Hµm l−îng Os trong vá lôc
®Þa trªn lµ 0,00005 ppm. Kho¸ng vËt tiªu biÓu
cña Os lµ laurit (Ru,Os)S2. Ph−¬ng ph¸p ph©n
tÝch: ICP-MS, INAA.
2-Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, Osir cã osmi
lín h¬n 80%.
osmosis [10536] : thÊm läc, thÈm thÊu.
Sù x©m nhËp cña mét dung m«i tõ dung dÞch
lo·ng sang dung dÞch ®Ëm ®Æc h¬n qua mµng
ch¾n nöa thÊm, nghÜa lµ mµng ch¾n chØ cho
dung m«i ®ã ®i qua.
osmotic pressure [10537] : ¸p lùc thÈm thÊu.
¸p lùc bªn ngoµi t¸c ®éng lªn mét dung
dÞch nh»m ng¨n chÆn sù x©m nhËp cña mét
dung m«i b»ng thÈm thÊu qua mµng b¸n thÊm,
chØ cho phÐp dung m«i ®i qua.
438
 ossipite [10538] : osipit.
Troctolit h¹t th«, chøa labrador, olivin,
magnetit vµ Ýt pyroxen xiªn. (ThuËt ng÷ kh«ng
nªn dïng).
osteolite [10539] : osteolit.
Kho¸ng vËt d¹ng khèi, d¹ng ®Êt (apatit)
chøa photsphat calci.
ostracode [10540] : Vá cøng (Ostracoda).
§éng vËt Vá gi¸p (Crustacea) thñy sinh ®Æc
tr−ng b»ng mét vá cøng calci hai m¶nh víi b¶n
lÒ däc r×a l−ng. HÇu hÕt ®éng vËt vá cøng cã
kÝch th−íc hiÓn vi (dµi 0,4-1,5mm), tuy cã
nh÷ng d¹ng n−íc ngät dµi tíi 5mm vµ nh÷ng
d¹ng biÓn dµi tíi 30mm. Tuæi: tõ Cambri sím
®Õn nay.
ostracum [10541] : líp v«i ngoµi.
PhÇn ngoµi cña v¸ch v«i ë vá Th©n mÒm hai
m¶nh do r×a líp ¸o tiÕt ra, song còng cã t¸c gi¶
dïng thuËt ng÷ nµy víi ý nghÜa nh− toµn bé
v¸ch v«i cña vá.
ostraite [10542] : ostrait.
Iacupirangit chøa nhiÒu spinel. (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
osumilite [10543] : osumilit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
(K,Na)(Mg,Fe+2)2(Al,Fe)3(Si,Al)12O30.H2O.
otavite [10544] : otavit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: CdCO3, ®ång
kiÕn tróc víi calcit.
ottajanite [10545] : otajanit.
Tephrit hoÆc trachybasalt, cã thµnh phÇn hãa
häc øng víi somait, cã thµnh phÇn kho¸ng vËt
gåm c¸c ban tinh augit, leucit trªn nÒn gåm
plagioclas bas, leucit, augit, Ýt xanidin, nephelin
olivin, hornblend, biotit, apatit vµ oxid kh«ng
thÊu quang. (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
ottemannite [10546] : otemanit.
Kho¸ng vËt: Sn2S3.
ouenite [10547] : ouenit.
Diaba h¹t mÞn gièng nh− eucrit vµ chøa
diopxit crom, anoctit, Ýt hypersten vµ olivin.
ourayite [10548] : ourayit.
Kho¸ng vËt: Ag25Pb30Bi41S104, ®ång h×nh
víi lilianit.
outcrop [10549] : n¬i lé, chç lé.
Mét phÇn thµnh hÖ hoÆc cÊu tróc ®Þa chÊt thÓ
hiÖn trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt; ®¸ gèc chØ bÞ phñ bëi
trÇm tÝch bë rêi nh− aluvi.
outcrop water [10550] : n−íc lé, n−íc tråi.
N−íc ngÇm lé (tråi) lªn mÆt ®Êt do mùc
n−íc d©ng cao hay do mÆt ®Êt h¹ thÊp ngang
mùc n−íc.
439
outer hinge plate [10551] : phiÕn b¶n lÒ ngoµi
PhiÕn b¶n lÒ cong lâm hay gÇn n»m ngang ë
bé b¶n lÒ cña mét sè Tay cuén ph©n t¸ch c¸c gê
hèc trong vµ nÒn mãc tay.
outer lamella [10552] : líp bäc ngoµi.
Líp vá t−¬ng ®èi dµy cña ®éng vËt Vá cøng
(Ostracoda) n»m gi÷a c¸c líp máng chitin, cã
t¸c dông che ®Ëy vµ b¶o vÖ c¸c phÇn mÒm cña
c¬ thÓ vµ c¸c chi.
outer lip [10553] : m«i ngoµi.
R×a xa trôc (r×a bªn) cña lç miÖng ë vá Ch©n
bông kÐo dµi tõ ®−êng kh©u tíi ch©n cét gi÷a.
outer mantle [10554] : manti ngoµi.
§n: upper mantle.
outer mantle lobe [10555] : thïy ¸o ngoµi.
PhÇn ngo¹i vi cña ¸o Tay cuén t¸ch khái
thïy trong bëi mét r·nh ¸o, ë Tay cuén cã khíp
cã chøc n¨ng tiÕt ra líp vá nguyªn thñy.
outer planets [10556] : c¸c hµnh tinh
vßng ngoµi.
Trong Th¸i D−¬ng hÖ, ng−êi ta chia ra 2
nhãm hµnh tinh vßng trong vµ vßng ngoµi, tïy
thuéc kho¶ng c¸ch ®Õn MÆt trêi. Cã 5 hµnh tinh
vßng ngoµi; 4 hµnh tinh to lín thuéc vßng ngoµi
theo thø tù tõ gÇn ®Õn xa MÆt trêi lµ: Sao Méc
(Jupiter), Sao Thæ (Saturn), Sao Thiªn V−¬ng
(Uranus), Sao H¶i V−¬ng (Neptune). C¸c hµnh
tinh nµy vµ c¸c vÖ tinh cña chóng cã cÊu t¹o
chñ yÕu b»ng c¸c chÊt khÝ vµ nh©n b»ng ®¸.
Hµnh tinh xa nhÊt ë ngoµi cïng lµ Diªm V−¬ng
(Pluto) ®−îc cÊu t¹o bëi methan, n−íc ë tr¹ng
th¸i kÕt tinh vµ ®¸. Kho¶ng c¸ch tõ Diªm
V−¬ng ®Õn MÆt trêi trung b×nh lµ 5,9 tû km.
outer plate [10557] : phiÕn ngoµi.
§«i phiÕn gÇn th¼ng ®øng ë bé b¶n lÒ Tay
cuén thuéc liªn hä Pentameracea cã mÆt bông
nèi liÒn víi gèc cña mÊu tay vµ c¹nh l−ng b¸m
vµo mÆt vá.
outer reef [10558] : ¸m tiªu ngoµi.
Mét trong nh÷ng ¸m tiªu gåm phÇn phÝa
biÓn hoÆc phÝa bån tròng cña phøc hÖ ¸m tiªu.
Chóng cã xu h−íng ph¸t triÓn réng h¬n vµ tèt
h¬n so víi ¸m tiªu trong, n»m trªn cïng
mét vïng.
outer side [10559] : c¹nh ngoµi.
§o¹n ë phÝa cong låi cña ®−êng gi÷a tr−íc
vµ sau cña mét yÕu tè R¨ng nãn (Conodonta).
outfall [10560] : cöa s«ng
Cöa s«ng hoÆc suèi cña hå.
outflow [10561] : ch¶y ®i.
1- Sù cung cÊp n−íc tõ s«ng vµo biÓn.
§n: efflux.
 2- N−íc s«ng ch¶y ra khái l−u vùc tiªu
n−íc; N−íc ch¶y ra khái hå. §n: outlet.
outflow cave [10562] : hang n−íc ch¶y ra.
Hang cã n−íc ch¶y ra hoÆc ®−îc biÕt lµ cã
n−íc ch¶y ra.
§n: effluent cave, cave of debouchure.
outlet [10563] : th¸o n−íc, n−íc ch¶y ra,
cöa ra.
Chç hÑp ë ®Çu thÊp h¬n cña hå, dÉn n−íc hå
vµo mét dßng tho¸t n−íc. §n: outflow; Chç
thÊp h¬n cña nguån n−íc, lµ n¬i n−íc ch¶y vµo
hå hoÆc biÓn.
outlet head [10564] : cöa tho¸t n−íc hå.
N¬i n−íc hå ch¶y ra vµ nhËp vµo dßng
ch¶y tho¸t.
output data [10565] : sè liÖu ®Çu ra.
Sè liÖu ®Çu ra cña c¸c phÇn mÒm øng dông
trong ®Þa chÊt, cã thÓ d−íi d¹ng v¨n b¶n, ®å häa
(®å thÞ, b¶n ®å, v.v.) hay CSDL.
outside price [10566] : gi¸ tèi ®a.
outsrop area [10567] : ph¹m vi bÞ chiÕm bëi
c¸c tÇng ®¸ ®Æc thï.
outwash [10568] : röa tr«i do b¨ng tan.
VËt liÖu ®Êt bÞ röa tr«i xuèng s−ên ®åi do
b¨ng tan vµ tÝch ®äng l¹i ë chç tho¶i.
outwash apron [10569] : t−êng ng¨n röa tr«i.
§n: outwash plain.
outwash cone [10570] : nãn röa tr«i.
TÝch tô d¹ng nãn nghiªng, dèc do trÇm tÝch
bÞ dßng n−íc röa tr«i, b¨ng tan ë r×a b¨ng hµ
®ang bÞ tan ch¶y. §n: wash cone.
outwash drift [10571] : trÇm tÝch röa tr«i.
outwash fan [10572] : qu¹t röa tr«i.
TÝch tô dßng n−íc d¹ng qu¹t do dßng n−íc
tan ra tõ b¨ng. Sù kÕt hîp c¸c qu¹t röa tr«i t¹o
nªn ®ång b»ng röa tr«i.
outwash plain [10573] : ®ång b»ng röa tr«i do
b¨ng tan.
Líp phñ réng, tho¶i do dßng n−íc röa tr«i,
®−îc tÝch tô bëi dßng n−íc b¨ng tan vµ ®−îc t¹o
nªn bëi c¸c nãn röa tr«i. BÒ mÆt cña mét thÓ
röa tr«i réng. §n: outwash apron, morainal
apron, frontal plain, wash plain, marginal
plain, sandur, morainal plain.
outwash plain shoreline [10574] : ®−êng bê
cña ®ång b»ng röa tr«i.
Sù tho¸i hãa cña ®−êng bê ®¸, gÆp ë n¬i
®ång b»ng röa tr«i tr−íc b¨ng hµ h×nh thµnh
tiÕp vµo hå hoÆc biÓn.
outwash terrace [10575] : thÒm röa tr«i.
ThÒm l¾ng ®äng c¸c vËt liÖu trÇm tÝch thung
440
lòng, bÞ c¾t ra thµnh tõng kho¶nh nhá, kÐo dµi
theo h−íng xu«i dßng tõ ®ång b»ng röa tr«i
hoÆc b¨ng tÝch míi. §n: frontal terrace, over
wash terrace.
outwash train [10576] : lo¹t röa tr«i.
§n: valley train.
oven-dried [10577] : lß sÊy.
Lµm kh« mÉu ®Êt ®¸ b»ng tñ sÊy.
overbank deposit [10578] : trÇm tÝch b·i båi.
TrÇm tÝch h¹t mÞn (bïn vµ sÐt) tÝch tô trªn
b·i båi.
overbreak [10579] : dËp vì, g·y vì qu¸ møc
(so víi thiÕt kÕ).
Hay gÆp trong kü thuËt c«ng tr×nh ngÇm
b»ng ph−¬ng ph¸p næ m×n, khi kü thuËt næ m×n,
liÒu thuèc næ, thêi gian vµ biÖn ph¸p l¾p dùng
trî lùc ch−a hîp lý, dÉn tíi hiÖn t−îng g·y vì
qu¸ møc ë thµnh vµ vßm hÇm lß.
overburden [10580] : líp phñ.
(®cctr) T¶i träng cña ®Êt ®¾p thªm, t¶i träng
chÊt thªm, t¶i träng phô thªm t¸c dông lªn c¸c
líp ®Êt.
overburden pressure [10581]:¸p suÊt ®Êt phñ.
§n: geostatic pressure.
overcompaction [10582] : ®Çm qu¸ møc.
§Çm víi n¨ng l−îng lín h¬n yªu cÇu.
overconsolidated [10583] : qu¸ cè kÕt.
Trong qu¸ tr×nh thµnh t¹o vµ lÞch sö cña líp
®Êt, ®· cã t¸c dông cña t¶i träng lãn h¬n träng
l−îng hiÖn cã cña c¸c líp ®Êt.
overconsolidated clay [10584] : ®Êt sÐt qu¸
cè kÕt.
Tøc lµ trong qu¸ khø sÐt ®· chÞu ¸p suÊt líp
phñ lín h¬n so víi hiÖn t¹i.
overconsolidation ratio (OCR) [10585] : hÖ
sè qu¸ cè kÕt.
overcoring stress measurement [10586] :
®o tr−êng øng suÊt b»ng ph−¬ng ph¸p
khoan chïm.
§n: stress measurement methods:
overcoring.
overdeepened valley [10587] : thung lòng
khoÐt s©u.
Thung lòng tho¸i hãa cña b¨ng hµ nói cao,
hiÖn bÞ chiÕm bëi mét con s«ng cã tÝch tô.
overdeepening [10588] : ®µo s©u, khoÐt s©u.
Qu¸ tr×nh ®µo s©u vµ më réng mét thung
lòng kÕ thõa tr−íc b¨ng hµ do xãi mßn cña
b¨ng hµ ®¹t tíi møc x©m thùc c¬ së. C¸c tròng
sôt kh« vµ hå lé ®¸ ë ®¸y lµ phæ biÕn.
overdip slope [10589] : s−ên qu¸ dèc.
BÒ mÆt ®Þa h×nh dèc vÒ cïng mét h−íng
nh−ng cµng dèc h¬n so víi ®é dèc cña c¸c líp
®¸ lé trªn bÒ mÆt mÆt nµy.
overdraft [10590] : khai th¸c qu¸ møc (®cthv).
Sù khai th¸c n−íc víi l−u l−îng v−ît qu¸
kh¶ n¨ng bæ cÊp, khiÕn cho nguån n−íc c¹n
kiÖt, suy gi¶m chÊt l−îng. §n: surexploitation.
overfall [10591] : chç n−íc xo¸y.
BÒ mÆt cuén xo¸y. NhiÔu ®éng cña n−íc
®−îc g©y nªn do gÆp dßng ch¶y m¹nh, do giã
chuyÓn ®éng ng−îc víi dßng ch¶y, do dßng
ch¶y gÆp sèng cao ngÇm.
overfit stream [10592] : dßng ch¶y kh«ng
t−¬ng øng.
Thung lòng qu¸ réng kh«ng thÓ bÞ xãi mßn,
hoÆc b·i båi cña thung lòng qu¸ nhá so víi kÝch
cì cña dßng ch¶y.
overflow [10593] : dßng ch¶y trµn.
Dßng n−íc ch¶y trµn qua bê s«ng, bê hå, ®ª
®Ëp, v.v. do n−íc qu¸ ®Çy. §n: overflow stream.
overflow channel [10594] : r·nh ®−îc xÎ bëi
n−íc trµn bê hå.
overflow spring [10595] : m¹ch n−íc trµn.
M¹ch n−íc ngÇm xuÊt lé trªn mÆt ®Êt khi
mùc n−íc d©ng cao qu¸ møc x©m thùc ®Þa
ph−¬ng do ®−îc bæ cÊp bëi n−íc m−a hay n−íc
thÊm tõ hå chøa, v.v.
overflow stream [10596] : dßng ch¶y trµn.
Dßng n−íc trµn qua bê s«ng; Dßng n−íc
tu«n ra tõ hå vµo s«ng, biÓn hoÆc hå kh¸c. §n:
spill stream; overflow.
overfold [10597] : nÕp uèn ®¶o.
overhang [10598] : phÇn treo nh« ra.
V¸ch mµi mßn d¹ng treo; Mét phÇn cña vßm
muèi nh« cao trªn ®Ønh cña vßm gièng nh− c¸i
mò cña c©y nÊm.
overhanging ripple [10599] : vÕt gîn sãng
h×nh thoi.
overite [10600] : overit.
Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t ®Õn kh«ng mµu:
CaMgAl(PO4)2(OH).4H2O.
overland flow [10601] : dßng ch¶y mÆt ®Êt.
Mét phÇn dßng ch¶y trªn mÆt ®Êt nhËp vµo
suèi vµ trë thµnh mét bé phËn cña dßng ch¶y
toµn bé. §n: unconcentrated flow.
overlap [10602] : phñ, líp phñ, ghÐp nèi.
1- ThuËt ng÷ tæng qu¸t ph¶n ¸nh sù më réng
cña trÇm tÝch biÓn, hå, hoÆc lôc ®Þa che lÊp
hoÆc phñ lªn ®¸ n»m d−íi vµ bÊt chØnh hîp
th−êng ®i kÌm víi mèi quan hÖ ®ã. ThuËt ng÷
th−êng ®−îc sö dông theo ý nghÜa biÓn tiÕn, vµ
®«i khi sö dông theo ý nghÜa phñ chêm
(overstep). §n: replacing overlap.
441
2-(t®c) GhÐp nèi, chç nèi gi÷a hai m¶nh b¶n
®å, hai m¶ng sè liÖu.
overlap fault [10603] : ®øt g·y chêm nghÞch.
overlap zone [10604] : ®íi phñ, ®íi chêm.
§n: concurrent range zone.
overlapping spur [10605] : nh¸nh nói chêm.
§n: interlocking spur.
overloaded stream [10606] : dßng ch¶y vËt
liÖu qu¸ t¶i.
Dßng ch¶y cã qu¸ nhiÒu trÇm tÝch ®Õn møc
ph¶i tÝch tô mét phÇn t¶i träng ®ã.
overlying bed [10607] : líp n»m trªn.
overprint [10608] : ph¸ hñy hÖ.
Sù ph¸ hñy mét phÇn hoÆc hoµn toµn hÖ
phãng x¹ nguyªn sinh kÝn b»ng t¸c ®éng cña
nhiÖt magma, kiÕn t¹o, lµm mÊt hoÆc bæ sung
c¸c ®ång vÞ phãng x¹ hoÆc x¹ sinh, do ®ã lµm
thay ®æi tuæi ®ång vÞ thËt cña hÖ.
oversaturated [10609] : ®¸ b·o hßa.
§¸ magma hoÆc magma chøa l−îng silic
(hoÆc oxid nh«m) nhiÒu h¬n so víi yªu cÇu, t¹o
nªn c¸c kho¸ng vËt b·o hßa trong thµnh phÇn
®¸ hiÖn cã.
oversteepened valley [10610] : thung lòng
b¨ng hµ.
Thung lòng cã b¨ng hµ tù do víi mét s−ên
cao vµ dèc h¬n s−ên ®èi diÖn do sù ®¸nh ®u cña
b¨ng hµ tr−íc ®ã va ®Ëp vµo s−ên ®ã.
oversteepened wall [10611] : s−ên dèc cuèi
r·nh, khe ®−îc thµnh t¹o do b¨ng hµ.
oversteepening [10612] : qu¸ tr×nh xãi mßn
cña b¨ng hµ nói cao t¹o nªn ®é dèc qu¸ lín cña
c¸c s−ên.
overstrain [10613] : biÕn d¹ng qu¸ møc.
BiÕn d¹ng qu¸ lín.
overstressed [10614] : khu vùc, vïng chÞu t¶i
träng lín h¬n dù kiÕn.
overthrust [10615] : chêm nghÞch.
overthrust block [10616] : khèi phñ chêm
nghÞch.
§n: overthrust nappe
overthrust fault [10617]:®øt gÉy chêm nghÞch.
§n: overthrust
overthrust nappe [10618] : líp phñ
chêm nghÞch.
ThÓ ®¸ t¹o nªn c¸nh treo cña ®øt g·y chêm
nghÞch. §n: overthrust block; overthrust sheet;
overthrust slice.
overturn [10619] : lËt ng−îc, tu«n trµn cña
c¸c líp n−íc.
ë th¸c n−íc, suèi, hå, biÓn, n−íc trªn mÆt
ch×m xuèng trén lÉn víi n−íc d−íi ®¸y.
 overturning [10620] : chuyÓn ®éng ng−îc tõ
d−íi lªn.
ChuyÓn ®éng cña n−íc ë ®¸y cuén lªn trªn
mÆt hoÆc n−íc tråi ë biÓn, hoÆc sù chuyÓn ®éng
chËm theo mïa cña n−íc hå (gäi lµ fall
overturn).
overwash [10621] : röa tr«i.
Khèi n−íc ë ®Ønh sãng vç bê ch¹y trªn ®Ønh
thÒm bê (hoÆc cÊu tróc kh¸c) vµ kh«ng ch¶y
ng−îc l¹i vÒ biÓn hoÆc hå. N−íc ch¶y ë ph¹m vi
hÑp trªn c¸c phÇn thÊp cña ®ª ch¾n hoÆc doi c¸t
®Æc biÖt khi cã triÒu cao hoÆc b·o.
overwash mark [10622] : vÕt röa tr«i.
Sèng c¸t d¹ng l−ìi hÑp, h×nh thµnh do röa
tr«i s−ên ë phÝa ®Êt liÒn cña bê thÒm.
overwash pool [10623] : vùc röa tr«i.
Vùc triÒu gi÷a thÒm bê vµ v¸ch b·i biÓn, n¬i
n−íc chØ vµo ®−îc khi cã triÒu cao.
owyheeite [10624] : owyheeit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp ®Õn tr¾ng b¹c:
Ag2Pb5Sb6S15 d¹ng khèi, sîi tinh thÓ h×nh kim.
§n: silver jamesonite.
oxammite [10625] : oxamit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng-vµng nh¹t,
trong (oxalat ammon): (NH4)2C2O4.H2O.
oxbow [10626] : hå mãng ngùa.
1- Khóc uèn s«ng ®ãng kÝn h×nh ch÷ U.
§n: horsehoe bend.
2- §o¹n lßng s«ng d¹ng mãng ngùa bÞ bá l¹i
do cã khóc uèn tr−íc ®©y, khi s«ng t¹o ra mét
®−êng c¾t ngang qua eo khóc uèn.
§n: abandoned channel.
oxbow lake [10627] : hå mãng ngùa.
§n: oxbow; loop lake; mort lake; moat;
horseshoe lake; cutoff lake; crescentic lake.
Oxfordian [10628] : Oxford.
BËc ë ch©u ¢u. Jura th−îng (n»m trªn
Callov, n»m d−íi Kimmeridg).
oxoferrite [10629] : oxoferrit.
Lo¹i s¾t tù nhiªn cã mét Ýt FeO trong dung
dÞch cøng.
oxycone [10630] : vá nhän r×a.
Vá cuén cña Ch©n ®Çu hÑp ngang, cã r×a
bông rÊt hÑp ®Õn s¾c c¹nh vµ rèn th−êng hÑp
hoÆc bÞ phñ kÝn.
oxydation [10631] : oxy hãa.
Qu¸ tr×nh hãa häc cã thÓ dÉn ®Õn cè ®Þnh
l−îng oxy hoÆc tæn thÊt hydro, hoÆc tæn thÊt
electron. Qu¸ tr×nh ng−îc l¹i lµ qu¸ tr×nh khö.
oxygen [10632] : oxy (O).
Tªn La tinh lµ oxygenium. Nguyªn tè hãa
häc sè 8, nguyªn tö l−îng 15,9994; cã 3 ®ång
442
vÞ bÒn vµ 10 kh«ng bÒn, thuéc nhãm kh«ng kim
lo¹i nhÑ, atmophil, biophil, lithophil. C¸c
kho¸ng vËt cã nhiÒu oxy gåm c¸c nhãm: oxid
®¬n gi¶n nh− th¹ch anh, rutil, zincit, corindon;
c¸c oxid phøc t¹p nh− zircon, spinen, brockit;
c¸c hydroxid vµ hydrit nh− g¬tit, diaspo,
gypsum, v.v.
oxygen deficit [10633] : thiÕu hôt oxy.
Sù chªnh lÖch gi÷a l−îng oxy hßa tan trong
n−íc hå, n−íc biÓn víi nång ®é b·o hßa tíi
nhiÖt ®é cña khèi n−íc nghiªn cøu.
oxygen demand [10634] : nhu cÇu oxy.
§n: chemical oxygen demand.
oxygen isotope fractionation [10635] : tû lÖ
cña c¸c ®ång vÞ oxy (O18/O16).
Tû lÖ cña c¸c ®ång vÞ oxy (O18/O16) trong
c¸c vËt thÓ chøa oxy nh− vá sß, èc, cã thÓ sö
dông ®Ó x¸c ®Þnh nhiÖt ®é thµnh t¹o cña c¸c vËt
thÓ ®ã.
oxymesostasis [10636] : oxymesostasis.
Mezostazic gåm th¹ch anh, orthoclas hoÆc
c¶ hai.
oxyophitic [10637] : oxyophitic.
1- KiÕn tróc ophit víi nÒn oxymesostatic;
2- §¸ cã kiÕn tróc oxyphitic.
oyelite [10638] : oyelit.
Nhãm kho¸ng vËt cã c«ng thøc thùc nghiÖm:
0,99CaO.0,10B2O3. 0,80SiO2.1,25H2O.
oyster reef [10639] : ¸m tiªu h÷u c¬.
R¹n hÇu nh− toµn lµ m¶nh vá sß g¾n chÆt
vµo mét vÞ trÝ ®ang cao lªn.
ozone layer [10640] : líp ozon.
Mét líp trong tÇng b×nh l−u cña khÝ quyÓn,
n»m ë ®é cao tõ 20 ®Õn 50km trªn mÆt ®Êt,
chøa c¸c phÇn tö ozon (O3), cã t¸c dông b¶o vÖ
mÆt ®Êt khái bÞ t¸c ®éng cña c¸c tia cùc tÝm tõ
mÆt trêi chiÕu xuèng. Ngµy nay, do cã sù gia
t¨ng ®é ph¸t th¶i cña c¸c khÝ nhµ kÝnh tõ c¸c
ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, líp ozon bÞ ph¸ hñy,
®Æc biÖt lµ ë Nam Cùc, líp ozon ®· bÞ suy gi¶m
nghiªm träng t¹o thµnh "lç thñng" lín, qua ®ã
c¸c tia cùc tÝm tõ MÆt trêi chiÕu th¼ng xuèng
mÆt ®Êt g©y ra nhiÒu bÖnh tËt nguy hiÓm
cho con ng−êi nh− ung th− da, ®ôc thñy tinh
thÓ m¾t, v.v.
ozonization [10641] : ozon hãa.
Sù thªm ozon vµo n−íc hoÆc n−íc th¶i nh»m
khö trïng, oxy hãa c¸c chÊt h÷u c¬ hoÆc ®Ó lo¹i
mïi vÞ khã chÞu trong n−íc.
 paakkonenite [10642] : pakonenit.
Kho¸ng vËt: Sb2AsS2.
pabastite [10643] : pabastit.
Kho¸ng vËt: Ba(Sn, Ti)S3O9.
pachyodont [10644] : r¨ng dµy.
Bé r¨ng cña Th©n mÒm hai m¶nh cã c¸c r¨ng
b¶n lÒ dµy, th« vµ kh«ng ®Þnh h×nh.
pacific suite [10645] : tæ hîp Th¸i
B×nh D−¬ng.
Mét trong hai nhãm lín c¸c ®¸ magma ®Æc
tr−ng thµnh phÇn v«i vµ kiÒm v«i §Ö tø vµ §Ö
tam cña toµn thÕ giíi, lµ hai tæ hîp Th¸i B×nh
D−¬ng vµ §¹i T©y D−¬ng. Bèi c¶nh kiÕn t¹o cña
c¸c vïng kh¸c nhau cña Th¸i B×nh D−¬ng vµ
§¹i T©y D−¬ng lµ rÊt lín nªn, c¸c kiÓu ®¸ còng
kh¸c nhau. Do vËy, hiÖn nay thuËt ng÷ nµy Ýt sö
dông.
pacific-type coastline [10646]: ®−êng bê kiÓu
Th¸i B×nh D−¬ng.
KiÓu ®−êng bê chØnh hîp ®Æc biÖt ph¸t triÓn
quanh bê Th¸i B×nh D−¬ng, ph¶n ¸nh ®−êng
ph−¬ng liªn tôc cña hÖ thèng nói uèn nÕp bao
quanh Th¸i B×nh D−¬ng, "biÕn h×nh" cña ®−êng
bê kiÓu Th¸i B×nh D−¬ng, ph¸t triÓn ë sau chuçi
®¶o vµ kÒ víi c¸c m¸ng tròng r×a, vÝ dô ®−êng
bê ch©u ¸.
packet texture [10647] : cÊu t¹o d¹ng bã.
§Æc tr−ng sù nhãm thµnh bã c¸c tinh thÓ
th¹ch anh trong pegmatit.
packing [10648] : s¾p xÕp cña h¹t.
Ph−¬ng thøc s¾p xÕp hoÆc ph©n bè kh«ng
gian cña c¸c h¹t trong ®¸ trÇm tÝch hoÆc cña
nguyªn tè hoÆc ion trong l−íi ®an chÐo cña tinh
thÓ. §n: fabric, compaction.
packing density [10649] : mËt ®é h¹t.
§o ®¹c sù ph©n bè c¸c h¹t cña ®¸ trÇm tÝch
chiÕm khèi l−îng lín cña ®¸ trong mèi t−¬ng
quan víi kho¶ng trèng gi÷a c¸c h¹t däc theo
chiÒu ngang l¸t máng.
packing proximity [10650] : ®é tiÕp cËn h¹t.
443
§¸nh gi¸ sè h¹t (trong ®¸ trÇm tÝch) tiÕp xóc
víi c¸c h¹t kÕ cËn b»ng tæng phÇn tr¨m cña tiÕp
xóc gi÷a c¸c h¹t däc theo chiÒu ngang trong l¸t
máng.
packsand [10651] : c¸t mÞn.
Lo¹i c¸t kÕt h¹t rÊt mÞn g¾n kÕt chñ yÕu bëi
mét Ýt xi m¨ng v«i, dÔ chia c¾t.
packstone [10652] : ®¸ pack.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Ó chØ lo¹i ®¸
carbonat trÇm tÝch kÕt h¹t cã chøa bïn v«i.
pagoda stone [10653] : ®¸ d¹ng miÕu.
1- Mét lo¹i ®¸ v«i ë Trung Quèc, trong ®ã
mÆt c¾t hãa ®¸ Orthocertites ®−îc s¾p xÕp gièng
h×nh ng«i miÕu.
2- Lo¹i ®¸ agat cã c¸c h×nh tùa ng«i miÕu.
3- Pagodit.
pagodite [10654] : pagodit.
Pinit cÊu t¹o khèi hoÆc agalmatolit mµ ng−êi
Trung Quèc kh¾c, gät thµnh c¸c ng«i chïa thu
nhá.
paha [10655] : ®íi b¨ng hµ thÊp.
Gê b¨ng hµ thÊp d¹ng kÐo dµi, trßn, chñ yÕu
gåm t¶ng, ®¸, c¸t, bét, sÐt do giã thæi nh−ng
®−îc phñ bëi mét líp hoµng thæ. ChiÒu cao thay
®æi tõ 10-30m.
pahoehoe [10656] : pahoehoe.
C¸c dßng dung nham basalt ë Haoai, ®Æc
tr−ng bÒ mÆt b»ng ph¼ng, gîn sãng hoÆc chuçi
nh− d©y thõng. (ThuËt ng÷ cæ).
Pahrump [10657] : Pahrump.
Mét lo¹t ®¸ TiÒn Cambri ë California.
painite [10658] : painit.
Kho¸ng vËt: CaZnBAl9O18.
paint pot [10659] : chËu bïn ®a s¾c.
Mét kiÓu bïn h×nh chËu nhiÒu mµu.
paired terrace [10660] : thÒm kÐp.
Mét trong hai bËc thÒm suèi ®èi mÆt, ë
ngang chiÒu cao víi phÝa ®èi diÖn cña thung
lòng suèi vµ thÓ hiÖn c¸c phÇn tµn d− cña cïng
mét ®ång b»ng lò hoÆc ®¸y thung lòng.
 §n: matched terrace.
pakihi [10661] : pakihi.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë New Zealand ®Ó chØ
mÆt ph¼ng cña sái bÞ n−íc bµo mßn.
palagonite [10662] : palagonit.
Tachilit biÕn ®æi, mµu n©u, vµng, da cam, lµ
c¸c vËt liÖu lÊp ®Çy trong dung nham d¹ng gèi
hoÆc trong h¹nh nh©n.
palagonite tuff [10663] : tuf palagonit.
Lo¹i ®¸ vôn nói löa (pyroclastic) chøa c¸c
m¶nh gãc c¹nh thñy tinh basalt bÞ phong hãa
hay bÞ biÕn ®æi nhiÖt dÞch.
palagonitization [10664] : palagonit hãa.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh palagonit do thñy ph©n
tachylit.
palarstanite [10665] : palarstanit.
Kho¸ng vËt: Pd8(Sn, As)3.
paleic surface [10666] : bÒ mÆt cæ.
BÒ mÆt xãi mßn tr−íc b¨ng hµ b»ng ph¼ng, vÝ
dô: bÒ mÆt ph¸t triÓn réng ë Scandinavi.
paleoaktology [10667] : cæ duyªn h¶i häc.
Nghiªn cøu m«i tr−êng n−íc n«ng vµ gÇn
bê cæ.
paleoalgology [10668] : cæ t¶o häc.
M«n häc nghiªn cøu t¶o ®· ho¸ th¹ch.
§n: paleophycology.
paleoanthropology [10669] : cæ nh©n häc.
M«n häc nghiªn cøu ng−êi cæ x−a.
paleoaquifer [10670] : tÇng chøa n−íc cæ.
§¬n vÞ ®Þa tÇng hoÆc hÖ thèng khe nøt, cã
chøc n¨ng nh− mét tÇng chøa n−íc trong mét
giai ®o¹n ë thêi kú cæ ®Þa chÊt.
paleobiochemical [10671] : cæ sinh hãa.
Liªn quan tíi c¸c s¶n phÈm sinh ®Þa hãa cæ
nh− c¸c acid amin, acid bÐo, ®−êng, t¸ch biÖt
víi c¸c mÉu ®Þa chÊt ®· tõng tr¶i qua mét Ýt thay
®æi kÓ tõ khi chóng ®−îc sinh ra.
paleobiogeography [10672] : cæ sinh ®Þa lý.
Mét nh¸nh cña cæ sinh vËt häc nghiªn cøu sù
ph©n bè ®Þa lý cña thùc vËt vµ ®éng vËt trong
qu¸ khø ®Þa chÊt, nhÊt lµ chó ý ®Õn c¸c yÕu tè
sinh th¸i, khÝ hËu vµ tiÕn hãa liªn quan.
paleobiology [10673] : cæ sinh häc.
Mét ngµnh cña cæ sinh vËt häc nghiªn cøu
hãa th¹ch nh− nh÷ng sinh vËt chø kh«ng coi
chóng nh− nh÷ng ®Æc tr−ng cña ®Þa chÊt lÞch sö.
paleobiotope [10674] : cæ sinh c¶nh häc.
ThuËt ng÷ dïng trong cæ sinh th¸i häc ®Ó chØ
mét khu vùc cã quy m« kh«ng nhÊt ®Þnh, ®Æc
tr−ng bëi c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng nhÊt thiÕt
ph¶i ®ång nhÊt vµ do ®ã, ®−îc ®Æc tr−ng b»ng
mét quÇn thÓ ®éng vËt hay thùc vËt (hoÆc c¶ hai)
®ång nhÊt.
paleoblast [10675] : paleoblast, biÕn tinh cæ.
444
Tinh thÓ hoÆc tµn d− cña tinh thÓ, chñ yÕu
trong ®¸ biÕn chÊt, cæ h¬n c¸c tinh thÓ kh¸c cña
cïng mét kho¸ng vËt hoÆc cña c¸c kho¸ng vËt
kh¸c. Chóng thÓ hiÖn c¸c ®iÒu kiÖn c©n b»ng
tr−íc ®ã cña ®¸.
paleobotanic province [10676] : tØnh cæ
thùc vËt.
ChØ mét vïng réng lín cã c¸c hÖ thùc vËt hãa
th¹ch gièng nhau.
paleobotany [10677] : cæ thùc vËt häc.
Khoa häc nghiªn cøu vÒ ®êi sèng thùc vËt
cña qu¸ khø ®Þa chÊt.
§n: phytopaleontology, paleophytology.
paleoceanography [10678]: cæ ®¹i d−¬ng häc.
Nghiªn cøu c¸c ph−¬ng diÖn vËt lý, hãa häc,
sinh häc vµ ®Þa chÊt häc cña c¸c ®¹i d−¬ng trong
qu¸ khø qua sù ghi nhËn vÒ ®Þa chÊt häc.
Paleocene [10679] : Paleocen.
ThÕ ®Æt trªn cña §Ö tam, t−¬ng øng víi thèng
Paleocen do Shimper (1874) x¸c lËp. Ranh giíi
cña Paleocen víi hÖ Creta n»m d−íi vµ thèng
Eocen phñ trªn ch−a cã sù ph©n chia thèng nhÊt
ë c¸c khu vùc.
paleochannel [10680] : dßng cæ.
Tµn d− cña lßng s«ng c¾t vµo ®¸ gèc cæ h¬n
vµ ®−îc trÇm tÝch cña ®¸ trÎ h¬n lÊp ®Çy.
paleoclimate [10681] : cæ khÝ hËu.
KhÝ hËu cña kho¶ng thêi gian ®· qua trong
qu¸ khø ®Þa chÊt.
paleoclimatic map [10682]:b¶n ®å cæ khÝ hËu.
B¶n ®å thÓ hiÖn c¸c sè liÖu cæ khÝ hËu cña
kho¶ng thêi gian ®· qua.
paleoclimatology [10683] : cæ khÝ hËu häc.
LÜnh vùc khoa häc nghiªn cøu ®iÒu kiÖn khÝ
hËu qua thêi gian ®Þa chÊt, nguyªn nh©n thay ®æi
cña chóng, trong ph¹m vi ®Þa ph−¬ng hay toµn
cÇu. Nã lµm c¬ së cho viÖc luËn gi¶i c¸c tµi liÖu
vÒ trÇm tÝch, hãa th¹ch, b¨ng hµ vµ c¸c lo¹i tµi
liÖu kh¸c.
paleocrystic ice [10684] : b¨ng cæ kÕt tinh.
B¨ng hµ biÓn cæ, ®Æc biÖt b¨ng vïng cùc bÞ
phong hãa m¹nh, nãi chung cã tuæi Ýt nhÊt lµ 10
n¨m: t×m thÊy trong c¸c nói b¨ng vµ trong b¨ng
cña vïng trung t©m Nam Cùc.
paleocurrent [10685] : dßng ch¶y cæ.
Dßng ch¶y cæ cã trong qu¸ khø ®Þa chÊt, cã
h−íng suy ®o¸n dùa theo cÊu tróc vµ cÊu t¹o cña
®¸ cã tr−íc ë thêi kú ®ã.
paleocurrent structure [10686] : cÊu tróc
dßng cæ.
CÊu tróc ®Þnh h−íng.
paleodepth [10687] : ®é s©u cæ.
§é s©u cã sinh vËt hoÆc nhãm sinh vËt ®·
tõng sèng.
 paleodrainage pattern [10688] : ®Æc ®iÓm hÖ
thèng s«ng cæ.
§Æc ®iÓm hÖ thèng s«ng thÓ hiÖn sù ph©n bè
cña hÖ thung lòng nh− nã ®· tõng tån t¹i t¹i mét
thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh trong qu¸ khø ®Þa chÊt.
paleoecology [10689] : cæ sinh th¸i häc.
LÜnh vùc sinh th¸i häc nghiªn cøu sù liªn
quan gi÷a c¸c c¬ thÓ sèng víi m«i tr−êng sèng
cña chóng trong qu¸ khø, ph¸t hiÖn nhiÒu thêi
kú phån thÞnh, suy tµn hay tuyÖt diÖt cña c¸c
gièng loµi do sù biÕn ®æi c¸c ®iÒu kiÖn cæ ®Þa lý,
cæ ®Þa chÊt, cæ khÝ hËu,... dùa vµo nh÷ng chøng
tÝch hãa th¹ch l−u l¹i trong c¸c ®Þa tÇng.
paleoenvironment [10690] : cæ m«i tr−êng.
T×nh tr¹ng m«i tr−êng trong nh÷ng thêi kú
qu¸ khø ®Þa chÊt.
paleoequator [10691] : ®−êng xÝch ®¹o cæ.
VÞ trÝ cña ®−êng xÝch ®¹o Tr¸i ®Êt trong qu¸
khø ®Þa chÊt x¸c ®Þnh cho mét kû ®Þa chÊt riªng,
dùa trªn dÉn liÖu ®Þa chÊt nh− c¸c phÐp ®o cæ tõ.
Tû lÖ ®ång vÞ O-, ®éng thùc vËt, sù ph©n bè cña
evaporit, ¸m tiªu, c¸c má than, tillit, ch¼ng h¹n
cæ xÝch ®¹o B¾c Mü trong Oc®ovic ch¹y tõ ®Çu
mót phÝa Nam Baja Caliafornia ®Õn ®Çu mót B¾c
Greenland.
paleofloristics [10692] : hÖ cæ thùc vËt.
Thµnh phÇn vµ sù ph©n bè cña hÖ thùc vËt cæ.
paleofluminology [10693] : nghiªn cøu hÖ
thèng s«ng suèi cæ x−a.
Paleogene [10694] : Paleogen.
Kû ®Çu tiªn cña ®¹i Kainozoi, trong s¬ ®å
ph©n chia Kainozoi lµm ba kû: Paleogen,
Neogen vµ §Ö tø, phæ biÕn ë mét sè n−íc trong
®ã cã Liªn X« cò, cã thêi gian kÐo dµi 35-40
triÖu n¨m. T−¬ng øng víi hÖ Paleogen do
Nauman (1866) x¸c lËp, bao gåm c¸c thèng
Paleocen, Eocen vµ Oligocen.
§n: Eogene; Nummulitic.
paleogeographic event [10695] : biÕn cè cæ
®Þa lý.
X: palevent.
paleogeographic map [10696] : b¶n ®å cæ
®Þa lý.
B¶n ®å thÓ hiÖn ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn ë
mét thêi ®iÓm ®Æc biÖt trong qu¸ khø ®Þa chÊt,
bao gåm c¸c th«ng tin vÒ sù ph©n bè cña biÓn vµ
®Êt liÒn, ®Þa h×nh cña ®Êt liÒn, ®é s©u cña biÓn,
h−íng cña dßng n−íc vµ dßng khÝ, sù ph©n bè
cña trÇm tÝch ®¸y vµ c¸c ®ai khÝ hËu.
paleogeographic stage [10697]: bËc cæ ®Þa lý.
paleogeography [10698] : cæ ®Þa lý.
Nghiªn cøu vµ m« t¶ vÒ ®Þa lý tù nhiªn cña
qu¸ khø ®Þa chÊt nh− kh«i phôc lÞch sö vµ m«
h×nh bÒ mÆt Tr¸i ®Êt hoÆc ë mét vïng t¹i mét
thêi ®iÓm trong qu¸ khø ®Þa chÊt hoÆc nghiªn
445
cøu sù thay ®æi liªn tôc cña ®Þa h×nh bÒ mÆt
trong suèt thêi gian ®Þa chÊt.
§n: paleophysiography.
paleogeologic map [10699] : b¶n ®å cæ
®Þa chÊt.
B¶n ®å ®Þa chÊt cña mét vïng, vµo mét thêi
gian nhÊt ®Þnh th−êng vÏ c¸c ®¸ d−íi mét mÆt
kh«ng chØnh hîp nµo ®ã.
paleogeomorphology [10700]:cæ ®Þa m¹o häc.
Mét nh¸nh cña ®Þa m¹o häc nghiªn cøu vÒ cæ
®Þa h×nh, ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh cæ mµ hiÖn cßn bÞ
che ®Ëy d−íi mÆt ®Êt hoÆc bÞ biÕn c¶i bëi xãi
mßn. §n: paleophysiography.
Paleognathae [10701] : Hµm cæ (Pala-
eognathae) (liªn bé).
Chim thuéc mét liªn bé cña ph©n líp Chim
míi (Neornithes), bao gåm c¸c bé chim sèng
ch¹y trªn mÆt ®Êt, nh− §µ ®iÓu, §µ ®iÓu Nam
Mü (ch©n ba ngãn), §µ ®iÓu Australia, chim
Kivi, chim Voi, v.v.
paleohydrogeology [10702] : cæ ®Þa chÊt
thñy v¨n.
LÜnh vùc ®Þa chÊt thñy v¨n nghiªn cøu ®iÒu
kiÖn ®Þa chÊt thñy v¨n trong qu¸ khø vµ sù ph¸t
triÓn cña chóng trong lÞch sö ®Þa chÊt cña mét
vïng, mét bån chøa n−íc hay mét tÇng chøa
n−íc nµo ®ã. Cæ ®Þa chÊt thñy v¨n cã c¸c
nhiÖm vô:
- LËp l¹i lÞch sö ®Þa chÊt thñy v¨n (cæ thñy
®éng lùc, cæ thñy ®Þa hãa, cæ thñy ®Þa nhiÖt,...),
ph©n tÝch sù h×nh thµnh vµ lu©n chuyÓn cña c¸c
chu tr×nh thÈm thÊu, trÇm tÝch, néi sinh cña n−íc
d−íi ®Êt.
- Gi¶i thÝch nguån gèc, ®iÒu kiÖn thµnh t¹o,
x¸c ®Þnh tuæi cña n−íc d−íi ®Êt trong c¸c cÊu
tróc ®Þa chÊt thñy v¨n.
- §¸nh gi¸ vai trß cña n−íc d−íi ®Êt trong sù
h×nh thµnh, b¶o tån hoÆc ph¸ hñy c¸c má
kho¸ng s¶n, dÇu khÝ,... trong qu¸ tr×nh lÞch sö
®Þa chÊt.
paleoichnology [10703] : cæ dÊu vÕt häc.
X: palichnology.
paleokarst [10704] : karst cæ.
§¸ cña mét vïng ®· bÞ karst hãa vµ cßn ®ang
bÞ ch«n vïi d−íi c¸c trÇm tÝch.
§n: buried karst; fossil karst.
paleolimnology [10705] : cæ ®Çm hå häc.
1- Nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn vµ qu¸ tr×nh
diÔn ra trong c¸c hå cæ, luËn gi¶i vÒ c¸c trÇm
tÝch ®−îc l¾ng ®äng, vÒ ®Þa m¹o vµ lÞch sö ®Þa
chÊt cña c¸c l−u vùc hå cæ.
2- Nghiªn cøu c¸c trÇm tÝch vµ lÞch sö c¸c hå
®ang tån t¹i.
paleolithic [10706] : ®å ®¸ cò.
Trong kh¶o cæ häc, sù ph©n chia ®Çu tiªn cña
thêi ®¹i ®å ®¸ ®Æc tr−ng bëi sù xuÊt hiÖn con
ng−êi vµ khÝ cô nh©n t¹o. ViÖc ®èi s¸nh c¸c møc
v¨n hãa t−¬ng ®èi víi thêi ®¹i hiÖn nay (vµ do
vËy, víi c¸c ph©n vÞ thêi (®Þa tÇng cña ®Þa chÊt
häc) thay ®æi tõ vïng nµy ®Õn vïng kh¸c. Tuy
nhiªn, tuæi nªu ra nãi chung cho ®å ®¸ cò Ýt
nhiÒu trïng hîp víi Pleistocen.
§n: Old Stone Age.
paleolithologic map [10707] : b¶n ®å trÇm
tÝch cæ.
Lo¹i b¶n ®å cæ ®Þa chÊt thÓ hiÖn sù thay ®æi
trÇm tÝch ë mét vµi tÇng bÞ ch«n vïi hoÆc trong
mét sè ®íi h¹n chÕ trong mét thêi gian nhÊt
®Þnh cña qu¸ khø ®Þa chÊt.
paleomagnetic stratigraphy [10708] : ®Þa
tÇng cæ tõ.
Dïng ®é tõ d− tù nhiªn ®Ó nhËn biÕt nh÷ng
ph©n vÞ ®Þa tÇng. §iÒu nµy phô thuéc vµo sù
biÕn ®æi theo thêi gian cña c¸c tr−êng tõ bao
quanh, vµo sù biÕn ®æi vµ ®¶o nghÞch l©u dµi cña
®Þa tõ. §n: magnetic stratigraphy.
paleometeoritics [10709] : cæ thiªn th¹ch.
Nghiªn cøu sù thay ®æi cña c¸c m¶nh vôn
bªn ngoµi Tr¸i ®Êt nh− lµ hµm thêi gian trªn c¸c
phÇn réng lín cña c¸c sè liÖu vÒ ®Þa chÊt, ®Æc
biÖt trong c¸c trÇm tÝch biÓn s©u vµ cã thÓ trong
c¸c ®¸ trÇm tÝch biÓn s©u.
paleomorphology [10710] : cæ h×nh th¸i häc.
H×nh th¸i häc hoÆc sù nghiªn cøu vÒ h×nh
d¹ng cÊu tróc cña c¸c tµn d− bÞ ch«n vïi (phÇn
cøng), nh»m x¸c ®Þnh cÊu tróc nguyªn thñy
(phÇn mÒm) cña giíi h÷u c¬.
paleontography [10711] : cæ sinh vËt häc
m« t¶.
M«n häc m« t¶ ph©n lo¹i h×nh th¸i c¸c
hãa th¹ch.
paleontologic facies [10712] : t−íng cæ sinh.
Dïng trong ®Þa tÇng häc chØ ®Æc tr−ng cho cæ
sinh cña ®¸ trÇm tÝch.
paleontologist [10713] : nhµ cæ sinh vËt.
Ng−êi nghiªn cøu nh÷ng di tÝch ho¸ th¹ch
®éng vËt hoÆc thùc vËt.
paleontology [10714] : cæ sinh vËt häc.
M«n nghiªn cøu vÒ ®êi sèng trong thêi kú
®Þa chÊt ®· qua trªn c¬ së ho¸ th¹ch ®éng vËt,
thùc vËt vµ kÓ c¶ huyÕt thèng, mèi liªn quan cña
chóng víi nh÷ng ®éng vËt, thùc vËt, m«i tr−êng
®ang tån t¹i vµ niªn ®¹i cña lÞch sö Tr¸i ®Êt.
paleopalynology [10715] : cæ bµo tö phÊn hoa.
Mét nh¸nh cña m«n bµo tö phÊn hoa häc,
chuyªn nghiªn cøu hãa th¹ch bµo tö vµ phÊn
hoa. Ngµy nay, chuyªn ngµnh nµy cßn nghiªn
cøu c¶ c¸c ho¸ th¹ch vi thÓ ngoµi bµo tö phÊn
hoa nh− T¶o Èn nguån (Acritarcha), §éng vËt
vá chitin (Chitinozoa), Bµo tö nÊm, Trïng roi
446
kinh khñng (Dinoflagellata) vµ c¸c hãa th¹ch
h÷u c¬ kh¸c bÒn v÷ng d−íi t¸c ®éng cña m«i
tr−êng acid vµ t×m thÊy trong ®¸ trÇm tÝch thuéc
nhiÒu tuæi kh¸c nhau.
paleopedology [10716] : cæ thæ nh−ìng häc.
Nghiªn cøu vÒ ®Êt trong c¸c tuæi ®Þa chÊt ®·
qua bao hµm c¶ sù x¸c ®Þnh tuæi cña chóng.
paleophycology [10717] : cæ t¶o häc.
§n: paleoalgology.
paleophyre [10718] : paleophyr.
Andesit porphyrit mµu ®á nh¹t xuyªn vµo c¸c
líp ®¸ tuæi Silur ë biªn giíi §øc-Céng hßa SÐc.
(ThuËt ng÷ cæ).
Paleophytic [10719] : Cæ thùc vËt.
Mét ph©n vÞ cæ thùc vËt cña thêi gian ®Þa
chÊt, chØ râ trong thêi gian nµy, D−¬ng xØ
(Pteridophyta) ®· chiÕm −u thÕ, kho¶ng thêi
gian gi÷a sù ph¸t triÓn cña T¶o vµ sù xuÊt hiÖn
cña c¸c H¹t trÇn ®Çu tiªn. §n: Pteridophytic.
paleophytogeography [10720] : cæ ®Þa lý
thùc vËt.
Mét nh¸nh cña cæ sinh ®Þa lý, nghiªn cøu sù
ph©n bè cña thùc vËt trong qu¸ khø ®Þa chÊt.
paleophytology [10721] : cæ thùc vËt häc.
X: paleobotany.
paleoplain [10722] : ®ång b»ng cæ.
Chuyªn tõ ®Ó chØ ®ång b»ng bÞ biÕn c¶i vµ bÞ
ch«n vïi d−íi c¸c trÇm tÝch trÎ h¬n.
paleopole [10723] : cùc cæ cña Tr¸i ®Êt.
Cùc ®Þa tõ hoÆc ®Þa lý cña Tr¸i ®Êt vµo nh÷ng
thêi gian ®Þa chÊt tr−íc ®©y.
paleosalinity [10724] : ®é muèi cæ.
§é muèi cña mét thÓ n−íc trong qu¸ khø ®Þa
chÊt ®−îc ®¸nh gi¸ trªn c¬ së ph©n tÝch ®Þa hãa
trÇm tÝch hay thµnh t¹o n−íc.
paleosere [10725] : cæ tiÕn hãa.
Mét tr×nh tù cña c¸c quÇn thÓ sinh th¸i trong
qu¸ khø ®Þa chÊt dÉn ®Õn mét quÇn thÓ cao ®Ønh
(climax community).
paleoslope [10726] : s−ên cæ.
H−íng nghiªng nguyªn thñy cña bÒ mÆt ®Þa
h×nh cæ (b·i båi, s−ên lôc ®Þa,...).
paleosome [10727] : paleosom.
§¸ hoÆc quÆng cæ h¬n c¸c ®¸ liÒn kÒ
(neosom), vÝ dô nh− ®¸ v©y quanh m¹ch, phÇn
®¸ kh«ng bÞ biÕn ®æi c¹nh m¹ch migmatit.
paleostructure [10728] : cæ cÊu t¹o.
CÊu t¹o ®Þa chÊt cña mét vïng hoÆc mét tËp
®¸ vµo thêi kú ®Þa chÊt qu¸ khø; cÊu tróc cæ ®Þa
chÊt cña mét vïng.
paleostructure map [10729] : b¶n ®å cæ
cÊu t¹o.
B¶n ®å vÒ c¸c ®−êng ®¼ng dµy, cÊu tróc ®Þa
chÊt vµo lóc h×nh thµnh mÆt kh«ng chØnh hîp,
tr−íc khi thµnh t¹o líp phñ.
paleotectonic map [10730] : b¶n ®å cæ
kiÕn t¹o.
B¶n ®å tr×nh bµy nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt,
kiÕn t¹o vµo mét kho¶ng thêi gian nµo ®ã trong
qu¸ khø ®Þa chÊt, mµ kh«ng vÏ tÊt c¶ c¸c yÕu tè
kiÕn t¹o cña mét vïng nh− b¶n ®å kiÕn t¹o. B¶n
®å cæ kiÕn t¹o còng t−¬ng tù nh− b¶n ®å cæ ®Þa
lý nh−ng nhÊn m¹nh c¸c ®Æc ®iÓm kiÕn t¹o h¬n
c¸c ®Æc ®iÓm ph©n bè cña biÓn vµ lôc ®Þa.
paleotemperature [10731] : cæ nhiÖt ®é.
NhiÖt ®é trung b×nh ë mét thêi gian hoÆc ®Þa
®iÓm nhÊt ®Þnh trong lÞch sö ®Þa chÊt, nhÊt lµ
nhiÖt ®é cæ khÝ hËu cña biÓn.
paleothermometry [10732]: phÐp ®o cæ nhiÖt.
Sù tÝnh to¸n hoÆc −íc l−îng cæ nhiÖt ®é, nhÊt
lµ sù x¸c ®Þnh nhiÖt ®é vïng biÓn n«ng trong
qu¸ khø ®Þa chÊt dùa trªn sù ®o b»ng khèi phæ
kÕ tÝnh phong phó t−¬ng ®èi cña ®ång vÞ oxy
chøa trong carbonat cña m¶nh vá hãa th¹ch biÓn
(vÝ dô cña Tay cuén, Hai m¶nh, v.v).
paleotopographic map [10733] : b¶n ®å cæ
®Þa h×nh.
B¶n ®å thÓ hiÖn ®Þa h×nh cña mét bÒ mÆt
kh«ng chØnh hîp, hoÆc mét ®Þa h×nh ®· tõng tån
t¹i trong qu¸ khø ®Þa chÊt.
paleotopography [10734] : cæ ®Þa h×nh häc.
§Þa h×nh cña mét khu vùc ë mét kho¶ng thêi
gian ®Æc biÖt trong qu¸ khø ®Þa chÊt, ®Þa h×nh
cña mét khu vùc cæ ®Þa lý, vÝ dô nh− h×nh d¹ng
cña bÒ mÆt bÊt chØnh hîp ë thêi gian mµ nã
bÞ phñ.
paleotypal [10735] : paleotyp, ®¸ kiÓu cæ.
C¸c ®¸ magma h¹t mÞn, kiÕn tróc porphyr cã
®Æc ®iÓm cña c¸c ®¸ phun trµo hoÆc x©m nhËp
n«ng tuæi tr−íc §Ö tam. C¸c ®¸ t−¬ng tù tuæi §Ö
tam gäi lµ kainotip (cenotypal).
paleovolcanic [10736] : cæ nói löa.
C¸c ®¸ phun trµo cã tuæi tr−íc §Ö tam, nói
löa tr−íc §Ö tam.
paleovolcanology [10737] : cæ nói löa häc.
M«n häc nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh vµ s¶n
phÈm cña ho¹t ®éng nói löa trong qu¸ khø
®Þa chÊt.
paleowind [10738] : giã cæ.
Ho¹t ®éng cña giã trong qu¸ khø ®Þa chÊt,
h−íng cña nã ®−îc nhËn biÕt qua sù ph©n bè cña
tro nói löa r¬i, c¸c kiÓu mäc cña r¹n san h«,
h−íng cña ®ôn c¸t, v.v.
Paleozoic (Palaeozoic) [10739] : Paleozoi.
Mét ®¹i cña ®Þa thêi, tõ cuèi TiÒn Cambri
®Õn b¾t ®Çu Mesozoi, hay tõ kho¶ng 570 ®Õn
225 triÖu n¨m tr−íc. Ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng t−¬ng
øng lµ giíi Paleozoi do Sedgwich (1838) x¸c
lËp. Gåm c¸c hÖ Cambri, Ordovic, Silur, Devon,
447
Carbon vµ Permi. Tõ cæ: Primary.
paleozoogeography [10740] : cæ ®Þa lý
®éng vËt.
Mét ngµnh cña cæ sinh ®Þa lý cã liªn quan
®Õn sù ph©n bè cña ®éng vËt trong thêi gian ®Þa
chÊt ®· qua. §n: paleophytogeography.
paleozoology [10741] : cæ ®éng vËt häc.
Ngµnh cæ sinh vËt häc liªn quan ®Õn viÖc
nghiªn cøu nh÷ng ®éng vËt ho¸ th¹ch vµ ¸ hãa
th¹ch, kÓ c¶ cã x−¬ng sèng vµ kh«ng
x−¬ng sèng.
palermoite [10742] : palermoit.
Kho¸ng vËt: (Li, Na)2(Sr, Ca)Al4(PO4)4(OH)4.
palevent [10743] : biÕn cè cæ ®Þa lý.
BiÕn cè cæ ®Þa lý kh¸ bÊt ngê x¶y ra trong
mét thêi gian ng¾n, vÝ dô nh− sù tån t¹i ng¾n
cña mét m«i tr−êng trÇm tÝch ®Æc biÖt, sù thay
®æi ®Þa lý nhanh chãng ph©n chia hai thêi kú cæ
®Þa lý. §n: paleogeographic event.
pali [10744] : s−ên dèc, v¸ch ®øng.
palichnology [10745] : cæ dÊu vÕt häc.
Khoa häc nghiªn cøu c¸c hãa th¹ch dÊu vÕt,
nhÊt lµ c¸c vÕt bß, dÊu ch©n do sinh vËt cæ ®Ó l¹i
trªn mÆt líp ®¸ trÇm tÝch. §n: paleoichnology.
palimpsest [10746] : ®Þa chÊt biÓn.
C¸c trÇm tÝch tµn d− cña thÒm lôc ®Þa bÞ t¸i
t¸c ®éng bëi c¸c qu¸ tr×nh vËt lý hoÆc sinh häc.
palimpsest surface [10747] : h×nh th¸i thÒm
lôc ®Þa.
H×nh thµnh do sù lïi vµ biÕn ®æi cña bÒ mÆt
bê (nh−ng kh«ng bÞ mÊt h¼n ®i) bëi c¸c qu¸
tr×nh sau nµy.
palinspastic map [10748] : b¶n ®å t¸i t¹o.
B¶n ®å cæ ®Þa lý hay cæ kiÕn t¹o, trong ®ã
nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng ®−îc kh«i phôc l¹i cè g¾ng
gÇn víi vÞ trÝ ®Þa lý nguyªn thñy tr−íc khi ®¸ ë
líp vá co rót l¹i do uèn nÕp hoÆc chång lªn nhau
do ho¹t ®éng cña ®øt gÉy chêm nghÞch.
palintrope [10749] : diÖn cong.
ThuËt ng÷ gÇn ®©y ®−îc dïng ®Ó chØ phÇn bÒ
mÆt cong cña vá Tay cuén, giíi h¹n bëi c¸c gê
®Ønh vµ ®−êng b¶n lÒ ë c¸c vá cã r×a sau kh«ng
song song víi trôc b¶n lÒ.
palladium [10750] : paladi (Pd).
Nguyªn tè hãa häc sè 46, nguyªn tö l−îng
106,421; tû träng 12,02 g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i quý nÆng, PGE; cã 6 ®ång vÞ bÒn vµ 28
kh«ng bÒn. Hµm l−îng Pd trong c¸c ®¸ (ppm):
siªu mafic 0,002; gabro-basalt 0,0006; granit
granodiorit 0,0002, ®¸ phiÕn 0,0005; trong ®Êt
0,0004. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
arsenopaladinit (Pd3As), stibiopaladinit (Pd3Sb),
michenirit (PdBi2), froodit (PdBi2), braggit
(Pt,Pd,Ni)S, cooperit(Pd,Pt)S, merenokyit
(Pt,Pd)(Te,Bi)2. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-
MS. Dïng Pd trong c¸c lÜnh vùc xóc t¸c, kim
hoµn, nha khoa.
palladium amalgam [10751]:hçn hèng paladi.
Kho¸ng vËt ba ph−¬ng mµu tr¾ng b¹c PdHg.
§n: potarite.
palladium gold [10752] : vµng paladi.
Hîp kim tù nhiªn cña paladi (5-10%) vµ
vµng, cßn gäi lµ porpezit.
palladoarsenide [10753] : paladoarsenid.
Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng Pd2As.
palladobismutharsenide [10754] : palado-
bismutharsenid.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pd2((As, Bi).
palladseite [10755] : paladseit.
Kho¸ng vËt Pd17Se15.
pallasite [10756] : palasit.
1- §¸ siªu mafic nguån gèc thiªn th¹ch
(chøa kho¶ng 60% s¾t) hoÆc Tr¸i ®Êt (s¾t nhiÒu
h¬n silic).
2- Thiªn th¹ch s¾t-®¸ chøa c¸c tinh thÓ olivin
lín, trong nÒn s¾t-nikel. Gi¶ thiÕt chóng h×nh
thµnh t¹i n¬i tiÕp xóc cña hai líp vá kim lo¹i vµ
®¸ cña thiªn thÓ ph©n líp.
pallial line [10757] : ®−êng ¸o.
Mét ®−êng hay d¶i hÑp trªn bÒ mÆt trong cña
vá Th©n mÒm hai m¶nh hay Th©n mÒm vá chïy
(Rostroconchia), n»m gÇn vµ Ýt nhiÒu song song
víi mÐp vá, ®¸nh dÊu ®−êng b¸m cña c¸c c¬ r×a
cña líp ¸o.
pallial sinus [10758] : vÞnh ¸o.
Chç uèn lâm vµo dÔ nhËn thÊy ë ®o¹n sau
gÇn bông cña ®−êng ¸o Th©n mÒm hai m¶nh,
®¸nh dÊu chç g¾n vµo vá cña c¸c c¬ rót siphon.
palmate [10759] : xÎ ch©n vÞt.
Cã thïy táa ra tõ mét t©m chung kiÓu
bµn tay.
palmate venation [10760] : hÖ g©n bµn tay.
KiÓu hÖ g©n ë l¸ c©y, trong ®ã g©n chÝnh táa
ra tõ ®Çu cuèng l¸ nh− c¸c ngãn ë bµn tay.
palmierite [10761] : palmierit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, mµu tr¾ng:
(K,Na)2Pb(SO4)2 , ®ång cÊu tróc víi kalistrontit.
paludification [10762]: sù thµnh t¹o than bïn.
§n: peat formation.
palus [10763] : phiÕn trô, tÊm trô.
C¸c phiÕn, tÊm hay cét, thanh b»ng chÊt v«i
ph¸t triÓn th¼ng ®øng theo r×a trong cña mét sè
v¸ch trong xoang ë san h«, vµ gåm phÇn sãt l¹i
cña mét ®«i v¸ch ngoµi xoang nèi l¹i b»ng mÐp
trong cña chóng.
palustrine [10764] : ®Çm lÇy (tt).
Nãi vÒ vËt chÊt lín lªn hay trÇm ®äng trong
®Çm lÇy hoÆc m«i tr−êng gièng ®Çm lÇy.
448
palygorskite [10765] : palygorskit.
Kho¸ng vËt sÐt cÊu t¹o d¹ng chuçi:
(Mg, Al)2Si4O10(OH).4H2O. ThuËt ng÷ ®−îc sö
dông cho tªn nhãm kho¸ng vËt sÐt d¹ng sîi,
nhÑ, cã l−îng lín magnesi thay thÕ alumin vµ
®Æc tr−ng cã d¹ng que riªng biÖt, (nh×n d−íi
kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö). §n: attapulgite.
palyniferous [10766] : chøa bµo tö phÊn hoa.
Mét thuËt ng÷ trong bµo tö phÊn hoa häc ®Ó
chØ c¸c ®¸ hoÆc trÇm tÝch mµ tõ ®ã cã thÓ lÊy ra
phÊn hoa, bµo tö hoÆc c¸c d¹ng bµo tö phÊn hoa
b»ng ph−¬ng ph¸p ng©m mñn.
palynofacies [10767] : t−íng bµo tö phÊn.
Chuyªn tõ dïng trong cæ bµo tö phÊn hoa häc
®Ó chØ mét tËp hîp d¹ng bµo tö phÊn trong mét
thµnh t¹o trÇm tÝch, ®¹i diÖn cho ®iÒu kiÖn m«i
tr−êng ®Þa ph−¬ng nh−ng kh«ng ®iÓn h×nh cho
hÖ thùc vËt bµo tö phÊn khu vùc.
palynology [10768] : bµo tö phÊn hoa häc.
M«n khoa häc nghiªn cøu phÊn hoa cña c©y
cã h¹t vµ bµo tö cña c¸c c©y cã ph«i kh¸c ë d¹ng
ho¸ th¹ch hay ®ang sèng, bao gåm c¶ sù ph©n
bè cña chóng, ¸p dông trong ®Þa tÇng häc vµ cæ
sinh th¸i.
palynomorph [10769] : d¹ng bµo tö phÊn hoa.
C¸c thÓ h÷u c¬ cã kÝch th−íc hiÓn vi vµ lµ
chÊt h÷u c¬ bÒn v÷ng cã trong c¸c ®¸ trÇm tÝch,
cã kh¶ n¨ng t¸ch ra b»ng ph−¬ng ph¸p ng©m
mñn. D¹ng bµo tö phÊn hoa bao gåm phÊn hoa,
bµo tö, T¶o Èn nguån (Acritarcha), §éng vËt vá
chitin (Chitinozoa), Trïng roi kinh khñng
(Dinoflagellata), mét sè T¶o quÇn thÓ, v.v.
palynostratigraphy [10770] : ®Þa tÇng bµo tö
phÊn hoa.
LÜnh vùc ®Þa tÇng dùa trªn ph−¬ng ph¸p
nghiªn cøu bµo tö phÊn hoa; sù øng dông
ph−¬ng ph¸p bµo tö phÊn cho ®Þa tÇng häc.
pan [10771] : bån ®Þa, tròng, t¶ng cøng.
1- Tròng hoÆc bån ®Þa tù nhiªn, n«ng.
2- MiÖng nói löa cæ.
3- Mét líp, vá cøng d¹ng xi m¨ng hoÆc mét
ngÊn bªn trong hay gÇn bÒ mÆt ®Êt, cøng, ch¾c
hay cã hµm l−îng sÐt cao vµ th−êng c¶n trë sù
vËn ®éng cña n−íc, kh«ng khÝ hay sù ph¸t triÓn
cña rÔ c©y.
pan lake [10772] : hå tròng.
Hå tròng sôt tù nhiªn, n«ng.
panasqueisaite [10773] : panasqueisait.
Kho¸ng vËt t−¬ng tù irokit:
CaMgPO4(OH,F).
panautomorphic [10774] : kiÕn tróc tù h×nh
hoµn toµn.
panautomorphic granular [10775] : kiÕn tróc
h¹t toµn tù h×nh.
pancake bomb [10776] : bom ®ãng b¸nh.
 KiÓu bom nói löa mµ bÒ mÆt mµi nh½n cña nã
lµ do va ch¹m.
P and S-wave arrivals [10777] : ®o thêi gian
tíi cña sãng P vµ sãng S.
TÝn hiÖu ph¸t ®i gåm hai thµnh phÇn chÝnh lµ
sãng P (sãng däc hay sãng nÐn Ðp) giao ®éng
däc theo ph−¬ng truyÒn sãng, vµ sãng S (sãng
ngang hoÆc sãng c¾t) giao ®éng vu«ng gãc víi
ph−¬ng truyÒn sãng. Sãng P lan truyÒn nhanh
h¬n sãng S, tíi thiÕt bÞ thu tr−íc vµ ®−îc sö
dông chñ yÕu nh− mét chØ sè vÒ chÊt l−îng ®¸.
Sãng P lan truyÒn ®−îc c¶ trong m«i tr−êng r¾n
vµ láng, cµng nhanh khi ®é b·o hßa n−íc cµng
cao, trong khi sãng S chØ lan truyÒn ®−îc trong
m«i tr−êng r¾n. Do ®ã vËn tèc cña sãng S gÇn
nh− nhau trong c¶ hai m«i tr−êng kh« vµ b·o
hßa. Sãng S rÊt h÷u Ých trong mét sè øng dông
®Æc biÖt vµ cã thÓ ®o b»ng c¸ch lo¹i bá sãng P
b»ng c¸c thiÕt bÞ ®Æc biÖt chØ ph¸t ra sãng S,
hoÆc nhËn biÕt mét c¸ch cÈn thËn thêi ®iÓm tíi
cña nã trªn toµn bé phæ sãng ghi nhËn ®−îc.
pandaite [10778] : pandait.
Kho¸ng vËt nhãm pyroclor:
(Ba, Sr)2(Nb, Ti)2(O, OH)7.
panethite [10779] : panethit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch:
(Na, Ca, K)2.(Mg, Fe, Mn)2(PO4)2.
panfan [10780] : tròng h×nh qu¹t.
BÒ mÆt trÇm tÝch tho¶i chøa lo¹t trÇm tÝch
hçn hîp vµ thÓ hiÖn lµ s¸t cuèi cña chu tr×nh xãi
mßn kh«. ThuËt ng÷ ®ång nghÜa lµ pediplain,
®−îc dïng nhiÒu h¬n bëi ®Æc ®iÓm kh«ng thay
®æi cña qu¹t aluvi, mÆc dï qu¹t aluvi lµ giai
®o¹n cuèi cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Þa m¹o ë
vïng hoang m¹c.
Pangea [10781] : toµn lôc ®Þa, Pangea, lôc ®Þa
nguyªn thñy.
Siªu lôc ®Þa hoÆc toµn lôc ®Þa tån t¹i trªn
Tr¸i ®Êt tõ kho¶ng 300 ®Õn 200 triÖu n¨m vÒ
tr−íc, gåm ph¹m vi cã cÊu tróc vá lôc ®Þa cña
Tr¸i ®Êt, sau ®ã ®· bÞ ph©n c¾t, dÞch chuyÓn trë
thµnh c¸c lôc ®Þa hiÖn t¹i. ThuyÕt tr«i lôc ®Þa
cho r»ng lóc ®Çu, Tr¸i ®Êt chØ cã mét lôc ®Þa,
gäi lµ siªu lôc ®Þa (Pangea), bao quanh chóng lµ
mét biÓn c¶ (siªu biÓn c¶) cßn gäi lµ pantalat
(panthalassa). Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, Pangea
lóc ®Çu bÞ ph©n thµnh hai khèi, khèi phÝa b¾c
gäi lµ Lauraxia (Laurasia) vµ khèi phÝa nam gäi
lµ Gonvana (Gondwana).
Pang-Yang depression [10782] : tròng sôt
Pang-Yang.
Bån tròng xãi mßn réng cã ®¸y b»ng, s−ên
dèc ph¸t triÓn trªn ®ång b»ng hoÆc cao
nguyªn ®¸.
panhole [10783] : tròng hßa tan.
449
§n: solution pan.
Pannonian [10784] : Pannon.
BËc ë §«ng ¢u. Miocen th−îng (n»m trªn
Sarmat, n»m d−íi Pont).
panplain [10785] : ®ång b»ng chÝnh, ®ång
b»ng lßng ch¶o.
1- ThuËt ng÷ ®Ó chØ mét ®ång b»ng rÊt réng
lín ®−îc thµnh t¹o do mét vµi ®ång b»ng kÕ cËn
hîp l¹i, mçi ®ång b»ng ®ã lµ kÕt qu¶ x©m thùc
ven r×a l©u dµi bëi c¸c dßng suèi ngo»n ngoÌo;
nã thÓ hiÖn giai ®o¹n cuèi cïng cña chu kú x©m
thùc. §n: panplane.
2- Mét ®ång b»ng rÊt b»ng ph¼ng víi h−íng
nghiªng ch¹y vÒ phÝa biÓn.
panplanation [10786] : panplan hãa.
Sù t¸c ®éng hay qu¸ tr×nh thµnh t¹o vµ ph¸t
triÓn cña mét panplain.
panplane [10787] : ®ång b»ng lßng ch¶o.
§n: panplain.
panthalassa [10788] : toµn biÓn, biÓn bao
quanh Pangea, panthalas.
BiÓn cæ duy nhÊt cña Tr¸i ®Êt bao quanh
Pangea. X: Pangea.
paolovite [10789] : paolovit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Pd2Sn.
papa [10790] : papa.
SÐt, ®¸ bïn, bét kÕt hoÆc c¸t kÕt nhÑ mµu
phít xanh t×m thÊy ë B¾c Jolano, New Zealand
dïng ®Ó lµm tr¾ng lß s−ëi. Tõ gèc: polynesian.
papagoite [10791] : papagoit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu xanh:
CaCuAlSi2O6(OH)3.
paper clay [10792] : sÐt giÊy.
Lo¹i sÐt kaolin h¹t mÞn, mµu tr¾ng, cã hµm
l−îng silic tù do rÊt thÊp, ®−îc sö dông trong
c«ng nghiÖp s¶n xuÊt giÊy.
paper shale [10793] : bét giÊy.
§¸ phiÕn sÐt khi phong hãa dÔ t¸ch thµnh
nh÷ng líp máng hoÆc tÊm máng gièng nh− tê
giÊy, th−êng cã nhiÒu than.
para [10794] : para.
1-TiÕp ®Çu ng÷ sö dông cho c¸c ®¸ biÕn chÊt
h×nh thµnh tõ c¸c ®¸ trÇm tÝch; .
2-TiÕp ®Çu ng÷ sö dông cho c¸c ®¸ trÇm tÝch
vôn giµu xi m¨ng; .
3- TiÕp ®Çu ng÷ cho tªn kho¸ng vËt gÇn
gièng nhau (nh− paramica, paravolastonit).
para-alumohydrocalcite [10795] : para-
alumohydrocalcit.
Kho¸ng vËt: CaAl2(CO3)2(OH)4.6H2O.
para-autunite [10796] : para-autunit.
Hîp chÊt nh©n t¹o: Ca(UO2)2(PO4)2, ®Æc
tr−ng cho s¶n phÈm khö n−íc cña autumit.
parabituminous [10797] : than bitum
 giµu carbon.
Than bitum chøa 84-87% carbon, ph©n tÝch
dùa theo tro tù do, kh«. Kh«ng nh− ASTM lµ
cÊp ph©n lo¹i.
parabolic dune [10798]: ®ôn c¸t h×nh parabol.
§ôn c¸t dµi d¹ng xÎng, låi theo h−íng xu«i
giã. Nã th−êng cã líp thùc vËt phñ th−a thít,
th−êng thÊy däc bê biÓn cã giã thæi m¹nh mang
theo nhiÒu c¸t.
parabutlerite [10799] : parabutlerit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu vµng cam:
FeSO4(OH).2H2O.
paracelsian [10800] : paracelsian.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu vµng nh¹t:
BaAl2 Si2O3, ®ång h×nh víi celsian.
parachronology [10801] : ¸ niªn ®¹i häc.
1- ViÖc ®Þnh tuæi vµ ®èi s¸nh cã tÝnh thùc
tiÔn cña c¸c ph©n vÞ ®Þa tÇng.
2- §Þa thêi x¸c lËp trªn c¬ së hãa th¹ch bæ
sung, hay thay thÕ cho hãa th¹ch cã ý nghÜa sinh
®Þa tÇng.
parachrysotile [10802] : parachrysotil.
Kho¸ng vËt nhãm serpentin: Mg3Si2O5(OH)4,
®ång h×nh víi chrysotil, kh¸c biÖt víi
clinochrysotil, orthochrysotil vµ lizardit.
paraclinal [10803] : dßng ch¶y hoÆc thung
lòng cã h−íng trïng víi h−íng cña nÕp uèn
trong vïng.
paraconformable [10804] : gi¶ chØnh hîp, ¸
chØnh hîp.
Kh«ng thËt hoÆc kh«ng hoµn toµn chØnh hîp.
paraconformity [10805] : ¸ chØnh hîp.
BÊt chØnh hîp kh«ng râ rµng, kh«ng x¸c ®Þnh
®−îc bÒ mÆt x©m thùc, c¸c líp ë bªn trªn vµ bªn
d−íi gi¸n ®o¹n song song víi nhau.
§n: nondepositional unconformity.
paraconglomerate [10806] : ¸ cuéi kÕt.
ThuËt ng÷ chØ lo¹i cuéi kÕt kh«ng ph¶i tõ s¶n
phÈm cña dßng n−íc b×nh th−êng mang l¹i mµ
®−îc l¾ng ®äng b»ng ph−¬ng thøc vËn chuyÓn
khèi tr−ît nh− c¸c khèi turbidit vµ b¨ng hµ d−íi
n−íc. Nã ®Æc tr−ng bëi c¸c thµnh phÇn m¶nh
cuéi th−êng kh«ng tiÕp xóc víi nhau, th−êng
ph©n tÇng vµ ®¸ng chó ý lµ hµm l−îng thµnh
phÇn nÒn lín h¬n thµnh phÇn c¸c m¶nh cuéi
(hµm l−îng c¸c m¶nh cuéi cã thÓ Ýt h¬n 10%
thµnh phÇn ®¸).
paracontinuity [10807] : ¸ liªn tôc.
Gi¶ chØnh hîp ë møc ®é nhá, còng th−êng lµ
gi¸n ®o¹n ho¸ th¹ch møc ®é nhá.
paracoquimbite [10808] : paracoquimbit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi, mµu tÝm nh¹t:
Fe2(SO4)3.9H2O, l−ìng h×nh víi coquimit.
paracostibite [10809] : paracostibit.
Kho¸ng vËt: CoSbS, l−ìng h×nh víi costibit.
450
paracycle of relative change of sea level
[10810] : chu kú biÕn ®æi t−¬ng ®èi cña
mùc biÓn.
Kho¶ng thêi gian d©ng cao t−¬ng ®èi hoÆc
®øng yªn toµn cÇu cña mùc n−íc biÓn. TiÕp sau
lµ sù d©ng cao t−¬ng ®èi kh¸c, kh«ng cã sù h¹
thÊp t−¬ng ®èi xen kÏ.
paradamite [10811] : paradamit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Zn2(AsO4)(OH),
®ång h×nh víi tarbutit vµ l−ìng h×nh víi adamit.
paradelta [10812] : phÇn phÝa ®Êt liÒn cao h¬n
hoÆc phÇn bÞ h¹ thÊp cña ch©n tam gi¸c.
paradiagenetic [10813] : paradiagenetic.
ChØ râ cã mèi liªn quan chÆt chÏ víi qu¸
tr×nh t¹o ®¸ trÇm tÝch, hoÆc biÕn d¹ng tr−íc khi
kÕt tinh liªn quan tíi qu¸ tr×nh spar hãa.
paradocrasite [10814] : paradocrasit.
Kho¸ng vËt: Sb2(Sb,As)2.
para-ecology [10815] : må häc.
Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn h×nh thµnh hãa th¹ch
cña sinh vËt. §n: taphonomy.
paraffin coal [10816] : than parafin.
Mét lo¹i than bitum s¸ng mµu tõ ®ã chÕ ra
®−îc dÇu vµ parafin.
paraffin hydrocarbon [10817] : hydrocarbon
parafin.
BÊt kú mét hydrocarbon nµo thuéc d·y
methan.
paraffinic [10818] : parafin.
Thuéc vÒ hoÆc cã liªn quan tíi hydrocarbon
parafin hoÆc s¸p parafin.
paragenesis [10819] : sù céng sinh.
TËp hîp kho¸ng vËt ®Æc tr−ng ë mét má
kho¸ng chØ ra sù thµnh t¹o ®ång thêi cña chóng.
paragenetic [10820] : céng sinh.
1- Thuéc vÒ céng sinh.
2- Thuéc lo¹i cã quan hÖ nguån gèc cña c¸c
trÇm tÝch n»m trong c¸c t−íng liªn tôc ven r×a vµ
c¸c t−íng t−¬ng ®ång.
paragenetic sequence [10821]: d·y céng sinh.
D·y thø tù l¾ng ®äng kho¸ng vËt nh− c¸c pha
hoÆc c¸c tËp hîp c¸ thÓ trong má quÆng.
§n: mineral sequence.
parageosyncline [10822] : chuÈn ®Þa m¸ng.
MiÒn tròng trong lôc ®Þa, trong nÒn hoÆc ë
vïng æn ®Þnh, lÊp ®Çy bëi nh÷ng trÇm tÝch vôn
lôc ®Þa, kh«ng cã nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc tr−ng cho
miÒn ®Þa m¸ng ®iÓn h×nh.
paraglacial [10823] : r×a b¨ng.
§n: perigracial.
paragonite [10824] : paragonit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t, hoÆc xanh nh¹t
thuéc nhãm mica, chøa Na t−¬ng tù muscovit,
Na thay vÞ trÝ cña K trong líp gi÷a. Paragonit
th−êng tån t¹i trong ®¸ phiÕn. §n: soda mica.
paraguanajuatite [10825] : paraguanajuatit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Bi2(Se, S)3.
parahilgardite [10826] : parahilgardit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Ca2B5O8Cl(OH)2,
l−ìng h×nh víi hilgardit.
parahopeite [10827] : parahopeit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng kh«ng mµu:
Zn3(PO4)2.4H2O, l−ìng h×nh víi hopeit.
parajamesonite [10828] : parajamesonit.
Kho¸ng vËt: Pb4FeSb6S14, l−ìng h×nh víi
jamesonit.
parakeldyshite [10829] : parakeldyshit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Na2ZnSi2O7,
l−ìng h×nh víi keldyshit.
paralaurionite [10830] : paralaurionit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Pb(OH)Cl, l−ìng
h×nh víi laurionit.
paraliageosyncline [10831] : ®Þa m¸ng c¹nh
lôc ®Þa, ®Þa m¸ng ven biÓn.
MiÒn tròng hÑp vµ dµi ph¸t triÓn däc theo r×a
lôc ®Þa trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng biÓn r×a cã
trÇm tÝch rÊt dµy.
paralic [10832] : paralic.
1- C¸c má than ®−îc thµnh t¹o däc ven biÓn,
t−¬ng ph¶n víi c¸c má than ®Çm hå (limnic).
2- Do biÓn nh−ng kh«ng ph¶i nguån gèc
biÓn. C¸c trÇm tÝch lôc ®Þa ®−a xuèng tõ ®Êt liÒn
®Õn bê biÓn hoÆc vòng n−íc n«ng cã sù x©m lÊn
cña biÓn, thuéc c¸c m«i tr−êng (nh− vòng vÞnh
hoÆc ven bê) cña bê biÓn. Còng nãi vÒ c¸c bån,
miÒn nÒn, ®Çm lÇy, ®Çm ph¸ vµ c¸c ®Æc ®iÓm
kh¸c ®−îc ®¸nh dÊu bëi trÇm tÝch lôc nguyªn
dµy hîp t¹o víi c¸c trÇm tÝch cöa s«ng vµ trÇm
tÝch lôc ®Þa nh− c¸c ch©u thæ ®−îc thµnh t¹o trªn
c¸c thÒm lôc ®Þa båi tÝch ch©u thæ. Tõ ch÷ Hy
L¹p: paralia (bê biÓn).
paralic swamp [10833] : ®Çm ph¸ biÓn.
X: marine swamp.
parallel [10834] : vÜ tuyÕn.
Vßng trßn t−ëng t−îng trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt
n»m song song víi xÝch ®¹o vµ song song víi
nhau, nèi liÒn tÊt c¶ c¸c ®iÓm cã vÜ ®é b»ng
nhau; nãi c¸ch kh¸c lµ ®−êng theo ph−¬ng
®«ng-t©y cã vÜ ®é kh«ng ®æi.
§n: parallel of latitude.
parallel bedding [10835] : ph©n líp chØnh
hîp, ph©n líp song song.
C¸c mÆt ph©n líp song song víi nhau.
parallel cleavage [10836] : thí chÎ song song;
c¸t khai song song.
1- Thí chÎ ph¸t triÓn thµnh nh÷ng mÆt song
song víi nhau.
2- ThuËt ng÷ cæ chØ c¸t khai mÆt ph©n líp.
451
parallel-displacement fault [10837] : ®øt g·y
dÞch chuyÓn song song.
Danh tõ Ýt ®−îc dïng ®Ó chØ ®øt g·y cã c¸c
c¸nh dÞch chuyÓn song song víi nhau.
parallel drainage pattern [10838] : cÊu tróc
hÖ thèng s«ng song song.
Trong cÊu tróc hÖ thèng s«ng, c¸c dßng
chÝnh vµ phô c¸ch nhau kh¸ xa vµ ch¶y song
song hoÆc gÇn song song víi nhau trªn mét
vïng réng lín. Nã chØ thÞ vïng cã ®é dèc ®ång
®Òu, thµnh phÇn th¹ch häc vµ cÊu tróc ®¸
®ång nhÊt.
parallelepiped [10839] : tinh thÓ h×nh hép.
D¹ng tinh thÓ rÊt hoµn h¶o, giíi h¹n bëi ba
cÆp h×nh b×nh hµnh.
parallel evolution [10840] : sù tiÕn hãa song
song.
Sù ph¸t triÓn cña nh÷ng d¹ng sinh vËt gièng
nhau do liªn quan nh−ng kh¸c nhau vÒ dßng thÕ
hÖ ph¸t sinh huyÕt thèng.
parallel fold [10841] : nÕp uèn song song.
NÕp uèn cã bÒ dµy thùc cña c¸c líp kh«ng
®æi, líp uèn ®ång t©m.
parallel intergrowth [10842] : mäc xen song
song.
Sù mäc xen cña hai hay nhiÒu mÆt tinh thÓ,
trong ®ã mét hoÆc nhiÒu trôc trong mçi tinh thÓ
lµ song song. §n: parallel growth.
parallelism [10843] : sù ph¸t triÓn song song.
HiÖn t−îng cã nh÷ng ®Æc tr−ng gièng nhau ë
hai (hay nhiÒu h¬n) sinh vËt thuéc c¸c dßng thÕ
hÖ kh¸c nhau, th−êng do nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i
tr−êng gièng nhau g©y ra.
parallel of latitude [10844] : vÜ tuyÕn hoÆc
®−êng vÜ tuyÕn.
parallel retreat of slope [10845] : sôt lón
song song cña s−ên.
1- Sù sôt lón cña mÆt hoÆc s−ên ®åi hoÆc
s−ên nói (gãc s−ên chØ x¸c lËp mét lÇn) mµ vÒ
®é dèc kh«ng thay ®æi, s−ên ë bÊt kú thêi gian
®· qua nµo còng th¸o lui song song víi vÞ trÝ
tr−íc ®©y cña nã.
2- Quan niÖm hoÆc nguyªn lý vÒ sù th¸o lui
cña s−ên.
parallel ripple mark [10846] : vÕt gîn sãng
song song.
Lo¹i vÕt gîn sãng cã ngän sãng t−¬ng ®èi
th¼ng vµ tiÕt diÖn bÊt ®èi xøng. §Æc biÖt lµ vÕt
gîn sãng dßng ch¶y.
parallel roads [10847] : c¸c ®−êng song song,
c¸c møc song song.
Lo¹t c¸c b·i biÓn n»m ngang hoÆc c¸c thÒm
c¾t sãng n»m song song ë c¸c møc kh¸c nhau
trªn s−ên cña thung lòng b¨ng hµ nh− ë c¸c lo¹t
ë Glai Roy (Scotland).
 parallel texture [10848] : kiÕn tróc tÊm song
song.
Chuyªn tõ dïng ®Ó bao hµm cÊu tróc tÊm
máng vµ cÊu tróc l¨ng trô.
parallel twin [10849] : song tinh song song.
Trôc song tinh song song víi mÆt tiÕp hîp.
parallel unconformity [10850] : kh«ng chØnh
hîp song song.
Kh«ng chØnh hîp trong ®ã thÕ n»m cña c¸c
®¸ trªn vµ d−íi mÆt kh«ng chØnh hîp song song
víi nhau. X: disconformity.
paramagnetic [10851] : tÝnh thuËn tõ.
ChØ tÝnh chÊt chÞu t¸c ®éng Ýt cña tõ. Mét
kho¸ng vËt thuËn tõ (paramagnetic) nh− olivin,
pyroxen hoÆc biotit chøa s¾t tõ do vËy cã xu
h−íng s¾p xÕp cã trËt tù trong tr−êng tõ, nh−ng
tù b¶n th©n chóng kh«ng cã tõ tÝnh.
paramagnetic ore [10852] : quÆng thuËn tõ.
paramagnetism [10853] : thuËn tõ.
X: paramagnetic.
paramelaconite [10854] : paramelaconit.
Tinh thÓ hÖ bèn ph−¬ng, mµu ®en:
(Cu1-2x+2, Cu2x+1)O1-x.
parameter [10855] : th«ng sè.
ChØ sè, th«ng sè m« t¶ ®Æc tr−ng cña ®Êt ®¸.
paramontroseite [10856] : paramontroseit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: VO2.
paranatrolite [10857] : paranatrolit.
Kho¸ng vËt thuéc hä zeolit:
Na2Al2Si3O10.3H2O, d¹ng tetranatrolit bÞ
khö n−íc.
parapierrotite [10858] : parapierotit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Te (Sb, As)5S8.
pararammelsbergite [10859] : pararamel-
sbergit.
Kho¸ng vËt: NiAs2, l−ìng h×nh víi
ramelsbergit.
pararealgar [10860] : pararealgar.
Kho¸ng vËt: AsS, ®ång h×nh víi realgar.
para-ripple [10861]:l−în sãng ®èi xøng tho¶i.
Chuyªn tõ do Bucher nªu ra (1919) ®Ó chØ
gîn sãng ®èi xøng réng hoÆc gÇn ®èi xøng cã
s−ên bÒ mÆt tho¶i vµ "chøng tá kh«ng ph©n lo¹i
c¸c h¹t". T−¬ng øng: meta ripple.
paraschachnerite [10862] : paraschachnerit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Ag3Hg2.
paraschoepite [10863] : paraschoepit.
Kho¸ng vËt: UO32H2O(?), quan hÖ chÆt chÏ
víi shoepit.
parasitic fold [10864] : nÕp uèn thø cÊp.
NÕp uèn ph¸t triÓn trªn c¸nh cña nÕp uèn lín
h¬n vµ phï hîp víi nã.
parasitic volcano [10865] : nói löa ký sinh.
Nãn nói löa, miÖng nói löa trªn s−ên cña mét
452
nãn nói löa chÝnh.
parastratigraphic unit [10866] : ph©n vÞ ®Þa
tÇng thùc hµnh, ph©n vÞ cËn ®Þa tÇng.
§n: operational unit.
parastratigraphy [10867] : ®Þa tÇng thùc
hµnh, cËn ®Þa tÇng, ¸ ®Þa tÇng.
§Þa tÇng dùa trªn c¬ së c¸c hãa th¹ch kh«ng
ph¶i lµ lo¹i chÝnh yÕu sö dông trong ®Þa tÇng
thùc thô (orthostratigraphy).
parastratotype [10868] : chuÈn ®Þa tÇng (mÆt
c¾t chuÈn) bæ sung, parastratotyp.
Bao gåm tÊt c¶ c¸c mÆt c¾t vµ ranh giíi ®Þa
tÇng cña ph©n vÞ mµ t¸c gi¶ m« t¶ cïng víi
chuÈn ®Þa tÇng nguyªn thuû (holostratotyp),
nh»m bæ sung c¸c ®Æc ®iÓm cho ph©n vÞ.
parasymplesite [10869] : parasymplesit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Fe3(AsO4).8H2O.
paratacamite [10870] : paratacamit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Cu2(OH)3Cl, ®ång h×nh
víi atacamit vµ botalackit.
parataxitic [10871] : parataxit.
CÊu t¹o ph©n d¶i râ rµng trong ®¸ magma.
paratectonic [10872] : ®ång kiÕn t¹o.
HiÖn t−îng kiÕn t¹o liªn quan víi qu¸ tr×nh
t¹o nói ®Æc tr−ng bëi c¸c thí chÎ däc trong c¸c
®¸ biÕn chÊt møc ®é thÊp.
paratectonics [10873] : kiÕn t¹o kiÓu §øc.
§iÓn h×nh bëi uèn nÕp khèi t¶ng liªn quan
víi kiÕn sinh ph¸ hñy, ®øt g·y vµ h×nh thµnh c¸c
®Þa hµo.
paratellurite [10874] : paratelurit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: TeO2, l−ìng h×nh
víi telumit.
paratheca [10875] : v¸ch phô.
V¸ch ë æ san h« s¸u tia ®¬n thÓ do c¸c d·y
m« bät xÕp s¸t nhau t¹o nªn.
para-time-rock unit [10876] : ph©n vÞ cËn
th¹ch thêi.
Ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng thùc hµnh, cã ®Æc tr−ng
th¹ch ®Þa tÇng, sinh ®Þa tÇng lµ nh÷ng ph©n vÞ
gÇn ®¼ng thêi, kh¸c víi c¸c ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng
hoµn toµn ®¼ng thêi.
paratype [10877] : paratyp, b¶n phô chuÈn.
C¸c mÉu ®−îc ®−a ra ®ång thêi víi holotyp
dùa vµo ®ã ng−êi ta ®−a ra m« t¶ ®Çu tiªn cña
mét loµi hay ph©n loµi.
paraumbite [10878] : paraumbit.
Kho¸ng vËt: K3Zr2H(Si3, O4)2.nH2O, tinh thÓ
gièng umbit.
paravauxite [10879] : paravauxit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu: Fe+2Al2(PO4)2(OH)2.
10H2O,chøa nhiÒu n−íc h¬n vauxit vµ
metavauxit.
 parawollastonite [10880] : parawolastonit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: CaSiO3, l−ìng
h×nh víi wolastonit.
parchettite [10881] : parchetit.
Trachiandesit l¬xit, cã thµnh phÇn gÇn gièng
tephrit l¬xit, nh−ng chøa leucit nhiÒu h¬n
feldspar, plagioclas nhiÒu h¬n feldspar kiÒm.
parenchymula [10882] : Êu trïng d¹ng trøng
b¬i tù do.
Êu trïng d¹ng trøng b¬i tù do cña ®éng vËt
Ruét khoang.
parent rock [10883] : ®¸ mÑ.
§¸ gèc, vËt liÖu gèc, ®¸ vµ vËt liÖu ban ®Çu.
pargasite [10884] : pargasit.
1- Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm
amphibol: NaCa2Mg4Al3Si6O22(OH)2.
2- Lo¹i hornblend mµu xanh l¸ c©y hoÆc
xanh n−íc biÓn chøa sodi.
parietal lip [10885] : m«i vïng v¸ch.
PhÇn cña m«i trong ë vá Ch©n bông n»m trªn
vïng v¸ch.
parietal region [10886] : vïng nÒn (vá), vïng
®Ønh.
(cs) BÒ mÆt nÒn cña vá Ch©n bông, bªn trong
vµ ngay phÝa ngoµi cña lç miÖng; ë ®éng vËt
MiÖng hµm lµ nãc cña sä phÝa sau hèc m¾t.
parisite [10887] : parisit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu n©u nh¹t-vµng:
(Ce, La)2Ca(CO3)3F2, quan hÖ víi synchysit.
parivincular [10888] : d©y ch»ng ch½n.
KiÓu d©y ch»ng kÐo dµi theo chiÒu däc ë vá
Th©n mÒm hai m¶nh n»m ë phÝa sau ®Ønh vµ
b¸m däc theo bê l−ng cña hai m¶nh.
parkerite [10889] : parkerit.
Kho¸ng vËt mµu vµng ®ång s¸ng:
Ni3(Bi, Pb)2S2.
paroxyms [10890] : pha kÞch ph¸t.
Ho¹t ®éng bÊt thÇn vµ d÷ déi cña c¸c lùc vËt
lý x¶y ra trong thiªn nhiªn, vÝ dô mét ®ît phun
næ cña nói löa, mét pha co giËt d÷ déi cña ®éng
®Êt, th−êng dÉn ®Õn ph¸ hñy nghiªm träng.
paroxysmal eruption [10891] : phun trµo
paroxysm.
KiÓu phun trµo cña nói löa Katmai (Italia),
Pele', Plini, Vulcani.
parricidal budding [10892] : n¶y chåi diÖt
thÓ mÑ.
Sù h×nh thµnh mét polyp San h« s¸u tia tõ
mÆt trong mét ®o¹n h×nh nªm t¸ch ra theo chiÒu
däc cña thÓ mÑ.
parsettennite [10893] : parsetenit.
Kho¸ng vËt mµu ®á ®ång:
Mn5Si6O13 (OH)8(?), th−êng chøa alumi vµ kali.
parsonite [10894] : parsonit.
453
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t ®Õn n©u nh¹t:
Pb2(UO2)(PO4)2.2H2O.
partheite [10895] : partheit.
Kho¸ng vËt: CaAl2Si2O8.2H2O.
partial extraction [10896] : khai th¸c mét
phÇn.
Sù khai th¸c, thu håi quÆng mét phÇn, tõng
phÇn, thu kh«ng hÕt.
partially penetrating well [10897] : giÕng
kh«ng hoµn chØnh.
GiÕng khoan (®µo) ch−a ®Õn ®¸y tÇng chøa
n−íc; chiÒu dµi ®o¹n thu n−íc nhá h¬n bÒ dµy
tÇng chøa n−íc. Còng cã thÓ giÕng khoan ®Õn
®¸y tÇng chøa n−íc nh−ng chØ m¾c èng läc trªn
tõng ®o¹n mµ tæng chiÒu dµi c¸c ®o¹n thu n−íc
nhá h¬n bÒ dµy tÇng chøa n−íc.
partial pediment [10898] : pediment bé phËn.
B·i ®¸ b»ng ph¼ng hoÆc thÒm réng cã cuéi
phñ. BÒ mÆt xãi mßn b»ng ph¼ng ®−îc h×nh
thµnh do sù liªn kÕt c¸c bÒ mÆt ®¸ cïng tuæi
b»ng ph¼ng, ph¸t triÓn trªn cïng mét ®é cao
trong c¸c thung lòng gÇn kÒ nhau, n¬i mµ
pediment cã thÓ ®−îc t¹o ra nÕu sù san b»ng
kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n.
partial peneplain [10899] : b¸n b×nh nguyªn
bé phËn.
BÒ mÆt san b»ng ë gi÷a mét bê thÒm (hoÆc
mét thÒm thung lòng réng) vµ mét b¸n b×nh
nguyªn; Khèi xuyªn c¾t tù nhiªn ®−îc nh« cao,
chç tròng hoÆc nh÷ng vÞ trÝ thÊp trong d·y nói,
chç hë trªn sèng dèc gi÷a hai ®Ønh th−êng tiÕp
cËn víi thung lòng dèc. §n: passage.
particle [10900] : h¹t ®Êt, h¹t ®¸.
§n: grain.
particle forces [10901] : lùc liªn kÕt gi÷a c¸c
h¹t.
particle size [10902] : ®é h¹t.
particle size analysis [10903] : ph©n tÝch ®é
h¹t.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tû lÖ c¸c cì h¹t kh¸c
nhau trong mét hçn hîp ®Êt hoÆc cèt liÖu, kÕt
qu¶ ®−îc thÓ hiÖn trªn ®å thÞ nöa loga, trôc tung
biÓu thÞ (%) tÝch lòy, trôc hoµnh biÓu thÞ kÝch
th−íc h¹t (mm), ®−îc gäi lµ ®−êng cong cÊp h¹t.
§èi víi nh÷ng h¹t cã kÝch th−íc lín h¬n 70% μ
(trªn r©y #200, theo tiªu chuÈn Hoa Kú) th×
dïng bé r©y, cßn ®èi víi c¸c cì h¹t nhá h¬n
70%μ (lät r©y #200) ng−êi ta ph¶i dïng ph−¬ng
ph¸p thñy lùc. Ph−¬ng ph¸p nµy dùa trªn
nguyªn lý Strokes.
particle size distribution curve [10904] :
®−êng cong biÓu diÔn thµnh phÇn h¹t ®Êt.
particle velocity [10905] : vËn tèc h¹t.
VËn tèc mµ mét h¹t cña mét chÊt vËn ®éng
d−íi ¶nh h−ëng cña chuyÓn ®éng sãng.
parting [10906] : t¸ch ra, líp kÑp ph©n chia,
ph©n chia, khe nøt.
1- (kv) Sù t¸ch ra cña mét kho¸ng vËt däc
theo nh÷ng mÆt liªn kÕt yÕu, g©y ra bëi biÕn
d¹ng, mäc song tinh, v.v.
2- (sk) D¶i hay líp kÑp t¹p chÊt n»m gi÷a c¸c
m¹ch hay líp quÆng.
3- (®t) Líp trÇm tÝch rÊt máng t¹o nªn mét bÒ
mÆt ph©n chia gi÷a mét líp trÇm tÝch dµy kh¸c
thµnh phÇn, vÝ dô líp kÑp máng ®¸ phiÕn sÐt
trong c¸t kÕt.
4- (kt) Khe nøt, cô thÓ lµ mét bÒ mÆt theo ®ã,
mét lo¹i ®¸ dÔ dµng bÞ t¸ch ra hoÆc ph©n chia
mét c¸ch tù nhiªn thµnh líp máng.
partition [10907] : v¸ch ph©n æ.
V¸ch ph©n t¸ch mét chåi bªn víi æ san h«
mÑ trong qu¸ tr×nh t¨ng lªn ë San h«. §©y lµ
mét cÊu tróc cã th−êng xuyªn ë mét sè loµi,
nh−ng l¹i chØ nhÊt thêi ë mét sè loµi kh¸c.
partzite [10908] : partzit.
Kho¸ng vËt: Cu2Sb2(O,OH)7(?).
parwelite [10909] : parwelit.
Kho¸ng vËt: (Mn,Mg)5.SbSiAsO12.
Pascal (Pa) [10910] : Pascal.
§¬n vÞ ®o ¸p suÊt trong hÖ SI cã gi¸ trÞ b»ng
1N trªn 1 mÐt vu«ng. §¬n vÞ nµy mang tªn nhµ
b¸c häc ng−êi Ph¸p ë thÕ kû 17.
pascoite [10911] : pascoit.
Kho¸ng vËt mµu vµng cam:
Ca3V10O28.17H2O.
pass [10912] : lät sµng, lät r©y, ®i qua.
C¸c h¹t lät qua sµng trong thÝ nghiÖm ph©n
tÝch thµnh phÇn h¹t ®Êt.
passage [10913] : pass; chç hë gi÷a hai vßm
cña hang.
§n: corridor; crawlway; squezeway.
passage bed [10914] : líp chuyÓn tiÕp.
Líp cã tÝnh chÊt chÊt th¹ch häc hay cæ sinh
trung gian gi÷a líp ®¸ n»m d−íi vµ líp ®¸ n»m
trªn hoÆc gi÷a c¸c líp ®¸ cña hai hÖ ®Þa chÊt.
passing [10915] : vËn chuyÓn cña trÇm tÝch.
passive earth pressure [10916] : ¸p lùc ®Êt bÞ
®éng.
X: active earth pressure.
passive fold [10917] : uèn nÕp thô ®éng.
Mét kiÓu uèn nÕp trong ®ã c¸c ®¸ bÞ uèn nÕp
mét c¸ch thô ®éng thuÇn tóy khi uèn nÕp.
passive margin [10918] : r×a thô ®éng.
R×a lôc ®Þa ®−îc ®Æc tr−ng bëi trÇm tÝch dµy,
n−íc n«ng vµ n»m ngang víi ho¹t ®éng kiÕn t¹o
h¹n chÕ liªn quan víi sù vËn ®éng ph©n ly
cña m¶ng.
passive support [10919] : trî lùc thô ®éng,
454
bÞ ®éng.
X: active support.
Pasteurization [10920] : Pasteu hãa.
Sù diÖt khuÈn trong n−íc theo ph−¬ng ph¸p
Pasteu b»ng c¸ch n©ng cao nhiÖt ®é cña n−íc
trong mét kho¶ng thêi gian thÝch hîp nh»m øc
chÕ ho¹t ®éng cña vi sinh vËt, ®Æc biÖt lµ vi sinh
vËt g©y bÖnh, hoÆc lµm gi¶m sè l−îng cña chóng
xuèng ®Õn giíi h¹n quy ®Þnh hoÆc tíi møc
kh«ng cßn cã nguy c¬ g©y bÖnh.
pastplain [10921] : ®ång b»ng bÞ n©ng cao vµ
chia c¾t.
pat [10922] : pat.
§ång b»ng kh« ®−îc thµnh t¹o bëi c¸c trÇm
tÝch sÐt láng mµu nh¹t do sù bèc h¬i n−íc hå;
Cao nguyªn nhá cã s−ên dèc.
patch reef [10923] : r¹n h÷u c¬ d¹ng ®åi.
paternoite [10924] : paternoit.
§n: kaliborite.
paternoster lake [10925] : hå d¹ng thang
b¨ng truyÒn.
Chuçi c¸c hå nhá, ®¸y lé ®¸ gèc n»m ë
nh÷ng ®é cao kh¸c nhau trong thung lòng b¨ng
hµ. §n: rock basin; step lake; beaded lake.
path of percolation [10926] : quü ®¹o thÊm.
Quü ®¹o dÞch chuyÓn cña ®−êng thÊm n−íc,
qu·ng ®−êng tho¸t n−íc, kho¶ng c¸ch tho¸t
n−íc. §n: seepage path.
pathogen [10927] : sinh vËt g©y bÖnh.
Sinh vËt cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh cho ng−êi vµ
sinh vËt (vi trïng, vi khuÈn, nÊm,...).
Patton equation [10928]: ph−¬ng tr×nh Patton.
Ph−¬ng tr×nh biÓu diÔn søc bÒn cña khe nøt.
Ph−¬ng tr×nh gåm 2 ®o¹n tuyÕn tÝnh øng víi hai
kho¶ng øng suÊt ph¸p tuyÕn nhá vµ lín.
paulingite [10929] : paulingit.
Kho¸ng vËt zeolit ®¼ng th−íc aluminosilicat
kali, calci vµ sodi.
paulkerrite [10930] : paulkerit.
Kho¸ng vËt:
KTi (Mg,Mn)2 (Fe+2,Al,Ti,Mg)2 (PO4)4(OH)3.
15H2O.
pavement [10931] : kÕt cÊu bªn trªn cña
nÒn ®−êng.
KÕt cÊu bªn trªn cña nÒn ®−êng bé,
®−êng bay.
pavement pumping [10932] : c«ng nghÖ b¬m
x©y dùng mÆt ®−êng.
C«ng nghÖ b¬m x©y dùng mÆt ®−êng, mèi
nèi cña ®−êng bay.
paving [10933] : líp mÆt ®−êng.
pavonite [10934] : pavonit.
Kho¸ng vËt: (Ag,Cu)(Bi,Pb)3S5.
paxite [10935] : paxit.
 Kho¸ng vËt: Cu2As3, hÖ thoi.
payable ore [10936] : quÆng cã gi¸ trÞ c«ng
nghiÖp.
payable orebody [10937] : th©n quÆng c«ng
nghiÖp.
pay ore [10938] : quÆng cã gi¸ trÞ c«ng
nghiÖp.
peachblossom ore [10939] : quÆng hoa ®µo.
§n: erythrite.
peacock copper [10940]:quÆng ®ång con c«ng.
§n: peacock ore.
peacock ore [10941] : quÆng ®ång sÆc sì.
§n: peacock copper.
pea gravel [10942] : ®¸, ®¸ cuéi.
pea iron ore [10943] : quÆng s¾t h¹t ®Ëu.
§n: pea ore.
pea ore [10944] : quÆng h¹t ®Ëu.
peak [10945] : mòi ®Êt.
PhÇn nh« cao cña lôc ®Þa; ®Ønh Ýt nhiÒu cã
h×nh d¹ng cña ®åi nói; §iÓm cao nhÊt, næi bËt:
nói hoÆc ®åi ®¬n ®éc.
peak discharge [10946] : l−u l−îng ®Ønh
(cùc ®¹i).
§n: flood peak.
peaking of anomaly [10947] : t¸ch, lµm næi
dÞ th−êng.
¸p dông nguyªn t¾c 3xigma ®Ó x¸c ®Þnh c¸c
dÞ th−êng trong c¸c tr−êng sè liÖu ®Þa chÊt.
peak plain [10948] : ®ång b»ng ®Ønh.
§ång b»ng ®−îc h×nh thµnh bëi lo¹t c¸c ®Ønh
cïng ®é cao, th−êng ®−îc coi lµ mét b¸n b×nh
nguyªn ®−îc n©ng cao vµ bÞ c¾t thµnh
tõng m¶nh.
peak runoff [10949] : dßng ch¶y ®Ønh
(lín nhÊt).
Tèc ®é cùc d¹i cña dßng ch¶y ë mét thêi
®iÓm nhÊt ®Þnh hoÆc mét vïng nhÊt ®Þnh.
peak strength [10950] : søc bÒn cùc ®¹i.
§n: strength, strength criteria.
peak value [10951]: gi¸ trÞ ë ®Ønh ®−êng cong.
Gi¸ trÞ cao nhÊt.
peak zone [10952] : ®íi cùc ®¹i.
§n: acme zone.
pearceite [10953] : pearceit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: Ag16As2S11, cã thÓ chøa
®ång. Ss: polibasite.
pearlite [10954] : pearlit.
§n: perlite.
pearl luster [10955] : ¸nh long lanh xµ cõ.
§n: nacreous luster.
pearl mica [10956] : mica h¹t trai.
§n: margarite (kv).
pearl opal [10957] : opal h¹t trai.
455
§n: cacholong.
pearl spar [10958] : spar h¹t trai.
Kho¸ng vËt carbonat kÕt tinh nh− ankarit, cã
¸nh long lanh.
pearlstone [10959] : ®¸ h¹t trai, perlit.
§n: perlite.
peat [10960] : than bïn, ®Êt cã nhiÒu h÷u c¬.
peat bog [10961] : ®Çm lÇy than bïn.
pebble [10962] : cuéi sái nhá.
pecoraite [10963] : pecorait.
Kho¸ng vËt nhãm serpentin, chøa Ni t−¬ng tù
crysotil, Ni n»m ë vÞ trÝ cña Mg Trong h×nh
t¸m mÆt.
pectinacean [10964] : th©n mÒm hai m¶nh
(cs).
Th©n mÒm hai m¶nh thuéc mét liªn hä gåm
c¸c ®¹i biÓu cã vá h×nh trßn, ®¬n c¬, gÇn ®Òu
bªn, cã tai d¹ng c¸nh, vÝ dô §iÖp.
pectolite [10965] : pectolit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu tr¾ng nh¹t,
hoÆc x¸m nh¹t: NaCa2Si3O8(OH), d¹ng khèi, sîi,
d¹ng song song, tån t¹i trong hèc basalt vµ xØ
dung nham.
pedal muscle [10966] : c¬ ch©n.
Mét hay nhiÒu ®«i c¬ nèi ch©n cña Th©n
mÒm víi mÆt trong cña vá.
pedicle [10967] : cuèng b¸m.
PhÇn phô cÊu t¹o b»ng c¬ hay thÞt, cã líp vá
sõng bao bäc ë Tay cuén th−êng thß ra tõ m¶nh
bông gióp con vËt b¸m vµo ®¸y.
pedicle callist [10968] : chai cuèng b¸m.
Chç dµy lªn cña líp vá phô ë ®Ønh m¶nh
bông Tay cuén thÓ hiÖn ®−êng di chuyÓn vÒ phÝa
tr−íc cña chç nèi gi÷a biÓu m« cuèng vµ biÓu
m« ngoµi.
pedicle collar [10969] : ®ai cuèng b¸m.
Chç dµy lªn mét phÇn hay toµn bé, h×nh ®ai
trßn ë mÆt trong ®Ønh m¶nh bông Tay cuén.
pedicle epithelium [10970] : biÓu m«
cuèng b¸m.
BiÓu m« ngo¹i b× dµnh cho cuèng b¸m ë
Tay cuén.
pedicle foramen [10971] : lç cuèng.
Lç th«ng trßn hay gÇn trßn cña vá, ë gi¸p kÒ
®Ønh m¶nh bông Tay cuén, dµnh cho cuèng b¸m
thß ra.
pedicle groove [10972] : r·nh cuèng b¸m.
R·nh th−êng h×nh gÇn tam gi¸c ph©n ®«i diÖn
xen gi¶ phÝa bông vµ t¹o lèi ®i qua cho cuèng
b¸m ë nhiÒu Tay cuén thuéc hä Lingulidae.
pedicle opening [10973] : lç cuèng.
§n: pedicle foramen.
pedicle sheath [10974] : bao cuèng b¸m.
èng thß vÒ phÝa sau tõ ®Ønh m¶nh bông Tay
cuén, cã lÏ lµ ®Ó bao lÊy cuèng b¸m trong giai
®o¹n ch−a ph¸t triÓn cña mét sè vá cã lç cuèng
trªn ®Ønh.
pedicle tube [10975] : èng cuèng b¸m.
èng h−íng vµo trong cña líp vá phô cña Tay
cuén liªn tôc víi mÐp lç cuèng vµ bao lÊy phÇn
gÇn t©m cña cuèng b¸m.
pedicle valve [10976] : m¶nh bông.
M¶nh cña vá Tay cuén cã cuèng b¸m thß ra,
th−êng lín h¬n m¶nh ®èi diÖn, gäi lµ m¶nh l−ng
vµ mang r¨ng ®Ó hai m¶nh khíp vµo nhau.
pediment [10977] : pediment, ®ång b»ng
®¸ gèc.
BÒ mÆt ®¸ gèc nghiªng tho¶i, réng hoÆc ®ång
b»ng cña ®Þa h×nh thÊp ®−îc ph¸t triÓn bëi c¸c
t¸c nh©n ngo¹i sinh (bao gåm c¶ n−íc ch¶y)
trong vïng kh« hoÆc b¸n kh«, ë ch©n mét s−ên
tr−íc cña nói hoÆc v¸ch cao nguyªn hoÆc bÞ lïi
dÇn, lé ®¸ gèc (®«i khi ®−îc phñ bëi trÇm tÝch
aluvi cæ). Nã cã thÓ tr¬ trôi nh−ng th−êng bÞ phñ
tõng phÇn bëi líp aluvi kh«ng liªn tôc, máng
®−îc cung cÊp tõ c¸c khèi nói cao vµ ®−îc vËn
chuyÓn qua bÒ mÆt. MÆt c¾t liªn tôc cña
pediment th−êng lâm nhÑ vÒ phÝa trªn, phÇn
h−íng ra ngoµi cã thÓ gièng víi ®ång b»ng lò
tÝch ch©n nói (vÉn gi÷ ®−îc ®é nghiªng xuèng
phÝa d−íi cña pediment). §n: pediment
interstream flat; conoplain; rock pediment.
pedimentation [10978] : pediment hãa.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña
pediment. Hai qu¸ tr×nh ®−îc ghi nhËn lµ tÝch
cùc nhÊt trong sù h×nh thµnh pediment lµ sù san
b»ng s−ên cña dßng ch¶y cã ®é dèc lín, xãi
mßn ng−îc vµ sù di chuyÓn c¸c m¶nh ®¸ vôn
bëi sù röa tr«i cña c¸c dßng suèi nhá vµ dßng
kh«ng tËp trung. Qu¸ tr×nh sau ®−îc chÊp nhËn
réng r·i h¬n.
pediment dome [10979] : vßm pediment.
§n: desert dome.
pediment gap [10980] : thung lòng hÑp
pediment.
Chç më réng ®−îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh
më réng cña ®Ìo (pediment pass).
pediment pass [10981] : ®Ìo, ®−êng nèi
pediment.
L−ìi ®¸y b»ng ®¸, b»ng ph¼ng, hÑp, kÐo dµi
ng−îc tõ pediment, xuyªn qua nói ®Ó kÕt hîp
víi pediment kh¸c tíi s−ên tr−íc cña nói tõ s−ên
kh¸c, c¸c pediment th−êng tån t¹i ë c¸c mùc cao
kh¸c nhau.
pediplain [10982] : bËc thang tr−íc nói.
BÒ mÆt b»ng ph¼ng ë r×a nói vµ ®ång b»ng
cao ®−îc h×nh thµnh c¬ b¶n bëi röa tr«i do suèi
vµ s«ng. BËc thang tr−íc nói lµ giai ®o¹n tån t¹i
456
cuèi cïng cña pediment vµ ®−îc t¹o ra do c¸c
pediment trong c¸c khu vùc kh«. Sù san b»ng bÞ
gi¸n ®o¹n do qu¸ tr×nh xãi mßn håi sinh, do ®ã
l¹i bÞ chia c¾t vµ biÕn thµnh d¹ng tµn d− vµ tiÕp
tôc ph¸t triÓn tõ c¬ së bãc mßn cña m×nh. Nh−
vËy, xuÊt hiÖn mét hÖ thèng bËc thang tr−íc nói.
pediplanation [10983] : pediplan hãa.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ toµn bé qu¸ tr×nh
h×nh thµnh pediplen. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn bËc thang tr−íc nói, pediplan hãa cã
tÝnh chÊt khu vùc réng lín vµ ®−îc h×nh thµnh
bëi sù lïi song song s−ên.
pediplane [10984] : pediplan.
BÒ mÆt b»ng ph¼ng x©m thùc tr−íc nói ®−îc
thµnh t¹o ë ch©n nói trong vïng kh« hoÆc b¸n
kh«, cã hoÆc kh«ng cã líp phñ aluvi máng.
pedostratigraphic unit [10985] : ph©n vÞ ®Þa
tÇng thæ nh−ìng.
TËp hîp ®¸ phong hãa, ®· bÞ ch«n vïi cã thÓ
theo dâi ®−îc, cã thÕ n»m trïng khíp víi mét
hay nhiÒu tÇng ®Êt kh¸c biÖt, ph¸t triÓn trªn mét
hay nhiÒu ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng, ®Þa tÇng ®o vÏ
b¶n ®å, v.v. Ph©n vÞ c¬ b¶n trong ph©n lo¹i ®Þa
tÇng thæ nh−ìng lµ geosoil.
peduncle [10986] : cuèng, th©n.
Mét phÇn hÑp ë ®ã cã mét phÇn lín h¬n hoÆc
toµn bé th©n cña mét ®éng vËt g¾n vµo, nh−
cuèng b¸m ë Tay cuén, th©n cña HuÖ biÓn, v.v ;
phÇn b»ng thÞt d¹ng cuèng ë c¬ thÓ mét sè Vá
gi¸p Cirripedia.
peel map [10987] : b¶n ®å cæ ®Þa chÊt.
B¶n ®å bá c¸c thµnh t¹o n»m trªn mét mÆt
kh«ng chØnh hîp nµo ®ã, chØ vÏ vµ ®¸nh mµu c¸c
thµnh t¹o n»m d−íi mÆt kh«ng chØnh hîp ®ã.
pegmatite [10988] : pegmatit.
§¸ kÕt tinh h¹t ®Æc biÖt th« (≥ 1cm) víi c¸c
tinh thÓ ®an xen nhau, th−êng gÆp ë d¹ng c¸c
dyke, thÊu kÝnh, m¹ch, chñ yÕu ë phÇn r×a cña
batolit, cã thµnh phÇn t−¬ng øng víi c¸c nhãm
®¸ ®· biÕt, nh−ng th−êng lµ granit. Thµnh phÇn
kho¸ng vËt chñ yÕu lµ th¹ch anh, plagioclas,
feldspar kali, cã thÓ bao gåm c¸c kho¸ng vËt
hiÕm chøa Li, Bo, F, Nb, Ta, U, ®Êt hiÕm.
pegmatitic [10989] : pegmatit.
KiÕn tróc h¹t ®Æc biÖt th« cña ®¸ magma; §¸
thuéc vÒ hoÆc cã thµnh phÇn pegmatit.
pegmatitic deposit [10990] : má pegmatit.
Má cã nguån gèc pegmatit, chñ yÕu lµ th¹ch
anh, feldspar, mica vµ kim lo¹i kiÒm, ®¸
quý, v.v.
pegmatitic stage [10991] : giai ®o¹n pegmatit.
Giai ®o¹n kÕt tinh cña magma chøa nhiÒu
chÊt bèc, t¹o nªn c¸c ®¸ h¹t lín. Quan hÖ gi÷a
silicat víi c¸c chÊt bèc, nhiÖt ®é thµnh t¹o, quan
hÖ gi÷a c¸c chÊt láng ®ã víi chÊt láng nhiÖt dÞch
cßn ®ang tranh c·i.
pegmatitic vein [10992] : m¹ch pegmatit.
pegmatitization [10993] : pegmatit ho¸.
Qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®¸ v©y quanh cã thµnh
phÇn alumosilicat, d−íi t¸c dông khÝ thµnh sau
magma thµnh t¹o nªn c¸c tËp hîp th¹ch anh,
feldspar, mica víi kiÕn tróc h¹t lín.
pegmatoid [10994] : pegmatioit.
§¸ magma h¹t th« cña pegmatit, cã thµnh
phÇn granit, nh−ng kh«ng cã kiÕn tróc mäc ghÐp
v©n ch÷ cña pegmatit.
pegmatolite [10995] : pegmatolit.
§n: orthoclase.
pegmatophyre [10996] : pegmatophyr.
§n: granophyre.
pegmatophyric [10997] : pegmatophyric.
§n: granophyric.
pehrmanite [10998] : permanit.
Kho¸ng vËt chøa Fe+2 t−¬ng tù víi tafeit vµ
còng lµ kho¸ng vËt cña nhãm hogbomit:
BeFe+2Al4O8.
peisleyite [10999] : peisleyit.
Kho¸ng vËt:
Na3Al16(SO4)2(PO4)10(OH)17. 20H2O.
pekoite [11000] : pekoit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: PbCuBi11(S,Se)18.
pelecypod [11001] : ch©n r×u.
§n: Bivalve (Hai m¶nh).
Pele's hair [11002] : tãc Pele.
1- Thµnh t¹o nói löa t¹o bëi c¸c sîi tãc thñy
tinh cã kiÕn tróc tãc rèi hoÆc sîi song song
(Theo nói löa Pele, Hawai).
2- Thñy tinh sîi thiªn nhiªn ®−îc h×nh thµnh
do vßi phun, th¸c; c¸c dßng cuén xo¸y cña dung
nham láng tu«n ra ngoµi mÆt ®Êt. §−êng kÝnh
sîi cã kÝch th−íc nhá h¬n nöa milimet vµ cã thÓ
dµi 2 mÐt.
Pele'stears [11003] : n−íc m¾t Pele.
C¸c h¹t thñy tinh nói löa nhá víi c¸c vÕt sîi
tua cña tãc Pele, cã d¹ng cña giät n−íc m¾t,
h×nh cÇu hoÆc h×nh trô.
pelhamine [11004] : pelhamin.
Lo¹i kho¸ng vËt serpentin mµu lôc x¸m s¸ng
ë Pelham. Cã thÓ lµ mét lo¹i chrysotil bÞ phong
hãa.
pelinite [11005] :
ThuËt ng÷ chØ lo¹i silicat nh«m ngËm n−íc,
cã thÓ lµ vËt chÊt sÐt trong sÐt nh−ng kh«ng ph¶i
lµ kaolin vµ ®−îc xem nh− lo¹i vËt liÖu dÎo v«
®Þnh h×nh (d¹ng keo) cã thµnh phÇn thay ®æi,
nh−ng th−êng cã thµnh phÇn silic cao h¬n so víi
trong clayite, víi hµm l−îng ®¸ng kÓ thµnh phÇn
kiÒm hoÆc ®Êt kiÒm.
457
pelionite [11006] :
Lo¹i than bitum xuÊt lé ë gÇn Monte Pelion-
Tasmania.
pelite [11007] : pelit.
1- Lo¹i trÇm tÝch hay ®¸ trÇm tÝch cã thµnh
phÇn bao gåm c¸c h¹t vôn nhá nhÊt (c¸c h¹t cã
kÝch th−íc bïn hoÆc sÐt). X: mudstone.
2- Lo¹i ®¸ trÇm tÝch h¹t mÞn cã thµnh phÇn lµ
silicat nh«m ngËm n−íc chøa lÉn c¸c h¹t nhá
nh÷ng kho¸ng vËt kh¸c; lo¹i trÇm tÝch
giµu nh«m.
3- Lo¹i ®¸ biÕn chÊt cã nguån gèc tõ lutite,
vÝ dô nh− s¶n phÈm biÕn chÊt tõ c¸c ®¸ bét kÕt
hay bïn kÕt.
pelitic [11008] :
1- §Ò cËp tíi hay ®Æc tr−ng cho pelite, ®Æc
biÖt nãi vÒ lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn lµ sÐt.
2- Lo¹i ®¸ biÕn chÊt cã nguån gèc tõ mét
pelite, vÝ dô ®¸ phiÕn pelit lµ s¶n phÈm biÕn chÊt
tõ ®¸ trÇm tÝch sÐt hoÆc trÇm tÝch giµu nh«m
h¹t mÞn.
pelitomorphic [11009] :
§Ò cËp tíi c¸c h¹t carbonat cã kÝch th−íc cì
sÐt trong mét lo¹i ®¸ v«i hay ®¸ dolomit. ThuËt
ng÷ nµy cßn sö dông ®Ó chØ lo¹i ®¸ v«i hay ®¸
dolomit cã chøa c¸c tËp hîp h¹t cì sÐt hoÆc cã
nÒn gåm thµnh phÇn nµy.
pellet [11010] : thÓ vãn côc.
ThÓ h×nh cÇu hoÆc d¹ng trøng kÝch th−íc
thay ®æi, nhiÒu khi ®−êng kÝnh ®¹t tíi 0,2mm,
thµnh phÇn lµ bïn v«i ®ång nhÊt, kh«ng cã cÊu
tróc bªn trong. HÇu hÕt cã nguån gèc lµ s¶n
phÈm th¶i cña ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng.
pelleted limestone [11011] : ®¸ v«i kÕt côc.
Lo¹i ®¸ v«i cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c thÓ
vãn côc.
pelletoid [11012] : vãn côc.
§−îc vãn côc hoÆc ®¸ cã chøa nhiÒu c¸c thÓ
vãn côc.
pellicular water [11013] : n−íc mµng máng.
N−íc b¸m chÆt xung quanh c¸c h¹t ®Êt ®¸ do
lôc hót ph©n tö, t¹o thµnh mµng máng bao bäc
bªn ngoµi h¹t. N−íc mµng máng kh«ng thÓ dÞch
chuyÓn d−íi t¸c ®éng träng lùc.
§n: adhesive water; pendular water;
funicular water; attached water.
pellyite [11014] : pelyit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Ba2Ca(Fe+2,Mg)2Si6O17.
pelmicrite [11015] : ®¸ v«i pelmicrit.
Lo¹i ®¸ v«i cã chøa mét l−îng nhÊt ®Þnh c¸c
thÓ vãn côc vµ bïn carbonat; ®Æc biÖt lµ lo¹i ®¸
v«i chøa kh«ng qu¸ 25% vôn néi bån
(intraclasts) vµ d−íi 25% c¸c thÓ trøng c¸ víi tû
lÖ hµm l−îng gi÷a c¸c thÓ vãn côc víi tµn tÝch
sinh vËt hãa ®¸ > 3/1 vµ hµm l−îng thµnh phÇn
nÒn bïn v«i lín h¬n hµm l−îng xi m¨ng calcit
toµn tinh.
pelsparite [11016] : ®¸ v«i pelsparit.
Lo¹i ®¸ v«i chøa mét hµm l−îng nhÊt ®Þnh
c¸c thÓ vãn côc vµ calcit kÕt tinh ®iÓn h×nh; ®Æc
biÖt lµ lo¹i ®¸ v«i chøa d−íi 25% vôn néi bån vµ
d−íi 25% c¸c thÓ trøng c¸, víi tû lÖ hµm l−îng
gi÷a c¸c thÓ vãn côc víi tµn tÝch sinh vËt hãa ®¸
> 3/1 vµ hµm l−îng xi m¨ng calcit toµn tinh lín
h¬n hµm l−îng nÒn bïn carbonat.
pen [11017] : ®åi, nói, cao nguyªn, mòi ®Êt.
pencil cleavage [11018] : thí chÎ d¹ng
bót ch×.
Thí chÎ t¹o ra c¸c m¶nh ®¸ dµi, thon nhá lµ
s¶n phÈm cña sù giao c¾t gi÷a ph−¬ng cña thí
chÎ vµ c¸c tÇng ®¸, th−êng gÆp trong c¸c ®¸ biÕn
chÊt yÕu.
pencil stone [11019] : ®¸ bót ch×.
Pyrophyllit sö dông ®Ó lµm bót ch× ®¸.
pendant [11020] : pendant; treo, nh« ra.
§n: roof pendant.
pendular water [11021] : n−íc liªn kÕt.
§n: adhesive water; funicular water;
pellicular water; attached water.
peneplain [11022] : b¸n b×nh nguyªn.
ThuËt ng÷ chØ ®Þa h×nh hÇu nh− b»ng ph¼ng
hoÆc d¹ng ®åi thÊp, ®−îc h×nh thµnh ë n¬i cã
nÒn mãng bÞ uèn nÕp hoÆc kÕt tinh. §ã lµ bÒ
mÆt cã c¸c cÊu tróc néi sinh ®−îc ®Òn bï hoµn
toµn bëi c¸c qu¸ tr×nh ngo¹i sinh (bãc mßn).
XuÊt hiÖn nh− lµ bÒ mÆt kÕt thóc vµo cuèi mét
chu tr×nh lín cì hµnh tinh, do ®ã kh«ng tån t¹i
®Þa h×nh ph©n c¾t, cæ h¬n so víi pediplai. Nã
th−êng cã líp vá phong hãa dµy trªn 100m.
§n: peneplane; base level peneplain.
peneplanation [11023] : b¸n b×nh nguyªn hãa.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn peneplain.
peneplane [11024] : b¸n b×nh nguyªn.
BÒ mÆt hÇu nh− b»ng ph¼ng. §n: peneplain.
penetration [11025] : xuyªn, xuyªn vµo ®Êt.
penetration resistance [11026] : søc kh¸ng
xuyªn, søc kh¸ng cña ®Êt, c−êng ®é cña ®Êt
®−îc thÓ hiÖn d−íi t¸c dông cña mòi xuyªn.
penetration test [11027] : thÝ nghiÖm xuyªn
t¹i hiÖn tr−êng.
penetrometer [11028] : thiÕt bÞ xuyªn ®Êt.
penfieldite [11029] : penfieldit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Pb2(OH)Cl3.
penginite [11030] : penginit.
Kho¸ng vËt: (Ag,Cu)2Au(S,Se)4.
penikisite [11031] : penikisit.
Kho¸ng vËt chøa Mg t−¬ng tù kulanit:
Ba(Mg,Fe,Ca)2Al2(PO4)(OH)3.
penikkavaarite [11032] : penikavarit.
458
§¸ x©m nhËp t−¬ng tù essexite, gåm chñ yÕu
augit, barkevikit, hornblend mµu lôc trªn nÒn
cña andesin.
peninsula [11033] : b¸n ®¶o.
Mét phÇn cña lôc ®Þa nh« ra biÓn ®−îc bao
quanh bëi n−íc biÓn.
penitent [11034] : penitent.
§n: earth pillar.
penkvilksite [11035] : penkvilksit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng hoÆc hÖ thoi:
Na4Ti2Si8O22.5H2O.
pennantite [11036] : penantit.
Kho¸ng vËt khèi t¸m mÆt ba nhãm clorit,
trong ®ã cation Mn+2 n»m vÞ trÝ khèi t¸m mÆt,
®ång d¹ng víi thuringit.
penninite [11037] : peninit.
Kho¸ng vËt lo¹i clinoclor:
(Mg,Fe+2,Al)6(Si,Al)4O10(OH)8, mµu xanh
emerald, xanh oliu, xanh nh¹t. §n: penine.
Pennsylvanian [11038] : Pensylvania,
Pensylvani.
Mét kû cña ®¹i Paleozoi (sau Mississipi vµ
tr−íc Permi) cã thêi gian kÐo dµi tõ 320 ®Õn 280
triÖu n¨m tr−íc. Tªn ®−îc gäi theo tªn cña bang
Pennsylvania, t−¬ng ®−¬ng víi Carbon th−îng ë
ch©u ¢u. X: age of ferns. §n: Carbonic.
Penokean orogeny [11039] : t¹o nói
Penokean.
Thêi kú biÕn d¹ng vµ x©m nhËp granit TiÒn
Cambri ë vïng Minnesota vµ Michigan (Hoa
Kú), cã tuæi phãng x¹ kho¶ng 1700 triÖu n¨m vÒ
tr−íc vµo kho¶ng thêi gian sau khi thµnh t¹o
®iÖp Animikie (Huroni) vµ tr−íc khi thµnh t¹o
®iÖp Keweenawan. Cã lÏ t−¬ng øng víi t¹o nói
Hudsoni ë khiªn Canada.
penroseite [11040] : penroseit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch×: (Ni,Co,Cu)Se2,
chøa mét Ýt ch× vµ b¹c. Kho¸ng vËt nµy ®ång cÊu
tróc víi pyrit, cã d¹ng cét. §n: blockite.
pentagonite [11041] : pentagonit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Ca (VO)Si4O10.4H2O,
®ång h×nh víi cavansit.
pentahydrite [11042] : pentahydrit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: MgSO4 .5H2O,
®ång cÊu tróc víi chalcantit. §n: alenite.
pentahydroborite [11043] : pentahydroborit.
Kho¸ng vËt: Ca B2O (OH)6 .2H2O.
pentameracean [11044] : tay cuén cã khíp
(cs).
Tay cuén cã khíp (Pentameracea) thuéc mét
liªn hä ®Æc tr−ng cã vá rÊt lín, l−ìng låi rÊt
phång, mÆt ngoµi nh½n, cã gê thanh hoÆc cã gê
th«, vµ cã phiÕn th×a ë m¶nh bông. Tuæi:
Ordovic muén-Devon muén.
 pentlandite [11045] : pentlandit.
Kho¸ng vËt ®¼ng th−íc, mµu vµng ®ång nh¹t
®Õn n©u s¸ng: (Fe,Ni)9S8, xen kÑp víi pyrotit,
c¸t khai h×nh t¸m mÆt, kh«ng chøa Mg. Kho¸ng
vËt nµy cïng lo¹i víi gefroyit lµ kho¸ng vËt
quÆng nickel. §n: felgerite, nicopyrite.
Penutian [11046] : Penuti.
BËc ë B¾c Mü. Eocen h¹ (n»m trªn Bulit,
n»m d−íi Ulatis).
pepino [11047] : th¸p karst.
§n: karst tower.
peralkaline [11048] : ®¸ b·o hßa kiÒm.
C¸c ®¸ magma cã sè l−îng phÇn tö Al2O3
nhá h¬n tæng sè l−îng ph©n tö cña K2O vµ
Na2O.
peraluminous [11049] : ®¸ b·o hßa nh«m.
C¸c ®¸ magma cã sè l−îng phÇn tö Al2O3 lín
h¬n tæng sè l−îng ph©n tö cña K2O vµ Na2O.
percent slope [11050] : hÖ sè ®é dèc.
HÖ sè x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a kho¶ng
c¸ch th¼ng ®øng vµ kho¶ng c¸ch n»m ngang cho
mét s−ên nhÊt ®Þnh.
percentage consolidation [11051] : tû lÖ
cè kÕt.
Tû sè gi÷a trôc trung t©m cña øng suÊt h÷u
hiÖn ë mét thêi ®iÓm nµo ®ã vµ trÞ trung b×nh
cña øng suÊt h÷u hiÖu khi kÕt thóc cè kÕt.
percentage saturation [11052] : tû lÖ phÇn
tr¨m b·o hßa.
Tû sè gi÷a thÓ tÝch lç rçng trong ®Êt cã chøa
n−íc vµ tæng thÓ tÝch lç rçng trong ®Êt.
perched gincial valley [11053] : thung lòng
treo.
§n: hangging valley.
perched ground water [11054] : n−íc th−îng
tÇng, n−íc treo.
N−íc d−íi ®Êt n»m gÇn mÆt ®Êt trong trÇm
tÝch bë rêi hoÆc phÇn trªn cña vá phong hãa ®¸
cè kÕt nøt nÎ, diÖn ph©n bè h¹n chÕ, bÒ dµy
kh«ng lín, c¸ch biÖt víi c¸c tÇng chøa n−íc bªn
d−íi bëi líp c¸ch n−íc hoÆc thÊm n−íc yÕu.
Mùc n−íc vµ tr÷ l−îng dao ®éng m¹nh theo ®iÒu
kiÖn khÝ t−îng-thñy v¨n (m−a), vÒ mïa kh«
th−êng c¹n kiÖt h¼n.
perched stream [11055] : dßng ch¶y treo.
BÒ mÆt dßng ch¶y cao h¬n mÆt n−íc vµ
kh«ng th«ng víi n−íc ngÇm do mét mãng ®¸
c¸ch n−íc; Dßng ch¶y trªn mét s−ên ®åi ®−îc
chÆn ë phÝa tr−íc mét thung lòng cña mét dßng
ch¶y bËc cao h¬n. Nã ch¶y vµo dßng ch¶y cao
h¬n nµy d−íi mét gãc vu«ng.
perched water [11056] : n−íc treo.
N−íc d−íi ®Êt cã thÓ tÝch võa ph¶i, n»m trªn
tÇng kh«ng thÊm vµ n»m gi÷a mùc n−íc d−íi ®Êt
459
vµ mÆt ®Êt. §n: perched ground water.
perched water table [11057] : mÆt n−íc d−íi
®Êt treo.
BÒ mÆt cña khèi n−íc d−íi ®Êt treo.
percolation [11058] : thÊm l©u.
§n: seepage.
percrystalline [11059] : ®¸ kÕt tinh gÇn hoµn
toµn.
C¸c ®¸ porphyrit kÕt tinh tèt víi Ýt thñy tinh,
tû lÖ tinh thÓ so víi thñy tinh >7.
percussion boring [11060] : khoan ®Ëp.
percussion drilling [11061] : khoan ®Ëp.
perennial lake [11062] : hå cã n−íc
quanh n¨m.
perennial spring [11063] : m¹ch n−íc tån t¹i
quanh n¨m.
perennial stream [11064] : dßng ch¶y
th−êng xuyªn.
Dßng ch¶y tån t¹i quanh n¨m cã bÒ mÆt thÊp
h¬n mùc n−íc d−íi ®Êt kÒ dßng ch¶y.
perennially frozen ground [11065] : ®Êt ®ãng
b¨ng th−êng xuyªn.
§n: permafrost.
perfect crystal [11066] : tinh thÓ hoµn chØnh.
Tinh thÓ kh«ng cã khuyÕt tËt trong « m¹ng,
nh−ng ch−a ®¹t ®−îc tinh thÓ s¹ch lý t−ëng.
perfection color [11067] : mµu hoµn chØnh.
ThuËt ng÷ ¸p dông cho kim c−¬ng quý, cã
mµu ®Ñp nhÊt. Ss: gem color.
perforate [11068] : cã lç th«ng, thñng lç, cã
rèn hë.
V¸ch gi÷a c¸c æ San h« ë mét sè quÇn thÓ cã
nhiÒu lç th«ng nhá xÕp s¾p kh«ng ®Òu, riªng ë
San h« Perforata bé x−¬ng cã cÊu tróc thñng lç;
vá Trïng lç cã nhiÒu lç th«ng nhá kh¸c lç
miÖng, lç kªnh vµ c¸c lç cho ch©n gi¶ thß ra ë
vá nhãm Trïng lç Perporata; vá cña Th©n mÒm
cuén xo¾n cã lç rèn kh«ng bÞ che kÝn.
perforated casing [11069] : èng chèng ®ôc lç,
èng läc.
èng chèng lç khoan cã ®ôc lç ®Ó n−íc cã thÓ
ch¶y vµo hoÆc ch¶y ra. §n: well screen.
pergelic temperature regime [11070] : chÕ
®é nhiÖt cña vïng ®Êt cã b¨ng vÜnh cöu.
ChÕ ®é nghiÖt ®é cña ®Êt trong ®ã nhiÖt ®é
trung b×nh hµng n¨m d−íi 0oC vµ cã ®ãng b¨ng
vÜnh cöu.
pergelisol [11071] : ®Êt ®ãng b¨ng vÜnh cöu.
§n: permafrost.
perhamite [11072] : perhamit.
Kho¸ng vËt: Ca5Al7Si8P4O29,5.18H2O.
pericline [11073] : periclin.
Lo¹i albit thon dµi theo ph−¬ng trôc b vµ
th−êng song song víi trôc song tinh periclin.
Tinh thÓ periclin lín mµu tr¾ng s÷a ®ôc trong
m¹ch. Periclin lµ oligoclas bÞ albit hãa.
pericline ripple mark [11074] : vÕt gîn sãng
c¸t kiÓu periclin.
VÕt gîn sãng c¸t ®−îc s¾p xÕp theo kiÓu trùc
giao hoÆc song song, hoÆc c¾t qua h−íng dßng
ch¶y vµ cã chiÒu dµi sãng tíi 80cm, biªn ®é lín
tíi 30cm.
pericline twin law [11075] : luËt song tinh
periclin.
LuËt song tinh song song trong feldspar hÖ
ba nghiªng, trong ®ã trôc song tinh lµ trôc kÕt
tinh b vµ mÆt tiÕp hîp lµ mÆt thoi. §−îc thµnh
t¹o ®¬n ®éc hoÆc cïng víi luËt song tinh albit.
perideltidium [11076] : phiÕn kÒ khe
tam gi¸c.
§«i phiÕn h¬i nh« cao ë diÖn sau cña vá Tay
cuén, n»m kÒ hay ë hai bªn n¾p ®elta gi¶, ®Æc
tr−ng bëi c¸c v¹ch khÝa däc vµ c¸c ®−êng t¨ng
tr−ëng ngang song song víi r×a sau.
peridotite [11077] : peridotit.
1- §¸ x©m nhËp, theo ph©n lo¹i IUGS, víi
M≥90 vµ ol/(ol+opx+cpx) > 40%; .
2- ThuËt ng÷ chung cho c¸c ®¸ x©m nhËp h¹t
th«, gåm chñ yÕu olivin, chøa hoÆc kh«ng chøa
c¸c kho¸ng vËt mµu nh− pyroxen, amphibol,
mica, Ýt hoÆc kh«ng cã plagioclas. Peridotit bao
gåm c¸c ®¸ saxonit, harbugit, lezolit, veclit,
dunit. §¸ th−êng bÞ serpentin hãa. Kho¸ng vËt
phô ®iÓn h×nh lµ spinen.
peridotite shell [11078] : líp peridotit.
PhÇn trªn cña manti cã thµnh phÇn t−¬ng tù
peridotit.
periglacial geomorphology [11079] : ®Þa m¹o
häc b¨ng hµ.
M«n häc vÒ tÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng vµ qu¸
tr×nh trong vïng b¨ng hµ.
perimeter blasting [11080] : næ m×n däc biªn.
BiÖn ph¸p næ m×n víi liÒu l−îng nhá, mËt ®é
lç m×n dÇy, däc theo ranh giíi khai ®µo, t¹o ra
c¸c khe nøt ng¨n c¸ch phÇn ®Êt ®¸ sÏ ®µo ®i vµ
phÇn cßn l¹i. Môc ®Ých nh»m gi¶m ¶nh h−ëng
cña næ m×n liÒu lín sau ®ã ®Õn søc bÒn ®Êt ®¸ ë
thµnh c«ng tr×nh, n©ng cao kh¶ n¨ng tù chèng
®ì cña chóng.
perine [11081] : vá ngoµi mµng.
§n: perisporium.
period [11082] : kû; thêi kú.
Ph©n vÞ ®Þa thêi d−íi ®¹i vµ trªn thÕ trong
thang ®Þa thêi. C¸c ®¸ thµnh t¹o trong thêi gian
nµy t−¬ng ®−¬ng víi hÖ. §©y ph©n vÞ ®Þa thêi c¬
b¶n cña thang ®Þa thêi quèc tÕ; ThuËt ng÷ ®−îc
dïng kh«ng chÝnh thøc ®Ó chØ mét ®é dµi thêi
gian, nh− thêi kú b¨ng hµ.
460
periodic spring [11083] : m¹ch n−íc ®Þnh kú.
M¹ch n−íc lóc xuÊt lé, lóc kh« kiÖt. M¹ch
n−íc ch¶y kh«ng ®Òu do ¶nh h−ëng cña c¬ chÕ
xi ph«ng tù nhiªn. Lo¹i m¹ch nµy ph©n bè chñ
yÕu trong ®¸ carbonat, n¬i cã c¸c xi ph«ng tù
nhiªn. §n: intermittent spring.
periostracum [11084] : líp vá ngoµi, líp
sõng ngoµi.
Líp h÷u c¬ máng phñ lªn mÆt ngoµi vá Tay
cuén vµ nhiÒu lo¹i Th©n mÒm, vÝ dô nh− líp
sõng máng phñ lªn líp chÊt v«i ë vá Th©n mÒm
hai m¶nh vµ Ch©n bông, bao gåm chñ yÕu chÊt
conchiolin.
peripheral depression [11085] : sôt lón r×a.
§n: ring depression.
peripheral fault [11086] : ®øt g·y riÒm, ®øt
g·y r×a.
§øt g·y n»m ë r×a cña vïng nh« cao hoÆc
vïng sôt lón gièng nh− diapir.
peripheral stream [11087] : dßng ch¶y r×a.
Dßng ch¶y song song víi r×a b¨ng hµ, th−êng
ë phÝa ngoµi b¨ng tÝch.
periphract [11088] : d¶i c¬ b¸m.
Mét d¶i liªn tôc gåm c¸c c¬ vµ m« sîi bao
quanh th©n mét Ch©n ®Çu Nautiloidea cã t¸c
dông b¸m.
periporate [11089] : cã lç bao quanh.
H¹t phÊn cã nhiÒu lç r¶i r¸c kh¾p bÒ mÆt.
perispore [11090] : vá ngoµi mµng.
§n: perisporium.
perisporium [11091] : vá ngoµi mµng.
Mét líp vá phô thªm ë ngoµi mµng ngoµi cña
mét sè bµo tö phÊn hoa, gåm chÊt vá bµo tö
phÊn máng vµ g¾n kÕt láng lÎo, do ®ã, th−êng
kh«ng ®−îc coi lµ d¹ng bµo tö phÊn hoa.
§n: perine, perispore.
peristerite [11092] : peristerit.
Lo¹i albit quý ¸nh xanh hoÆc tr¾ng-xanh
nh¹t, ®Æc tr−ng do ph¶n x¹ mµu xanh vµ vµng
cña nh÷ng bao thÓ n»m trong kho¸ng vËt nµy.
Peristerit gièng ®¸ MÆt tr¨ng lµm ®¸ quý.
peristome [11093] : vµnh r×a miÖng, vµnh
miÖng æ.
Vïng bao quanh miÖng ë nhiÒu §éng vËt
kh«ng x−¬ng sèng, vÝ dô r×a lç miÖng ë phßng
chøa th©n cña Ch©n ®Çu, hay vµnh låi bao quanh
lç miÖng ë vá Trïng lç; vµnh låi bao quanh lç
nguyªn thñy ë Rªu ®éng vËt Cheilostomata, hay
phÇn cuèi næi cao cña c¸ thÓ Rªu ®éng vËt
Stenolaemata.
perite [11094] : perit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: PbBiO2Cl.
peritreme [11095] : r×a miÖng vá.
R×a hay mÐp lç miÖng cña mét vá, vÝ dô cña
Ch©n bông.
perlialite [11096] : perlialit.
Kho¸ng vËt zeolit:
K9Na(Ca,Sr)Al12Si24O72.15H2O mÉu nhiÔu x¹
tia X gièng zeolit tæng hîp.
perlite [11097] : perlit.
Thñy tinh nói löa cã thµnh phÇn ryolit, cã
kiÕn tróc perlit, cã hµm l−îng n−íc cao h¬n so
víi obsidian.
perlitic [11098] : kiÕn tróc perlit.
1- KiÕn tróc cña thñy tinh nói löa t¹o bëi c¸c
vÕt nøt do co ngãt khi h¹ nhiÖt ®é. C¸c vÕt nøt
cã d¹ng c¸c h×nh cÇu nhá; .
2- §Æc tÝnh thuéc vÒ perlit.
perloffite [11099] : perlofit.
Kho¸ng vËt chøa Fe+3 t−¬ng tù bjarebyit:
Ba(Mn,Fe)Fe2+3(OH)3(PO4)3.
permafrost [11100] : ®ãng b¨ng vÜnh cöu,
miÒn b¨ng gi¸ th−êng xuyªn.
Líp ®Êt ®¸ trªn cïng cña th¹ch quyÓn ë c¸c
miÒn ®Þa cùc hµn ®íi hay trªn nói cao cã nhiÖt
®é th−êng xuyªn d−íi 0oC, lu«n ë tr¹ng th¸i
b¨ng gi¸ (®Õn hµng tr¨m, hµng ngh×n n¨m).
§n: pergelisol, perennially frozen ground.
permanent access [11101] : ®−êng vµo, lèi
vµo kiªn cè, l©u dµi, vÜnh cöu, dµi h¹n.
permanent hardness [11102] : ®é cøng vÜnh
viÔn, ®é cøng th−êng xuyªn.
§n: noncarbonate hardness.
permanent support [11103] : trî lùc kiªn cè,
l©u dµi, vÜnh cöu, dµi h¹n.
permeability [11104] : ®é thÊm, tÝnh thÊm.
TÝnh chÊt hoÆc kh¶ n¨ng cña ®Êt ®¸ cho phÐp
chÊt láng hay khÝ (hoÆc hçn hîp) dÞch chuyÓn
trong ®ã. TÝnh thÊm cµng cao khi ®é rçng h÷u
hiÖu vµ kÝch th−íc lç hæng (khe nøt) cña ®Êt ®¸
cµng lín vµ ng−îc l¹i. TÝnh thÊm ®−îc thÓ hiÖn
b»ng hÖ sè thÊm. X: permeability coefficient.
§n: perviousness.
permeability coefficient [11105] : hÖ sè thÊm.
Tèc ®é thÊm trong ®iÒu kiÖn gradien ¸p lùc
b»ng mét ®¬n vÞ. HÖ sè thÊm th−êng ®−îc biÓu
thÞ b»ng m/ngµy hoÆc cm/gi©y.
permeable [11106] : cã hÖ sè thÊm cao.
permeameter [11107] : dông cô ®o ®é thÊm.
permeation [11108] : thÈm thÊu.
Sù x©m nhËp m¹nh cña c¸c yÕu tè biÕn chÊt
(nh− c¸c dung dÞch granit hãa) vµo c¸c ®¸
lµm cho c¸c ®¸ bÞ t¸i kÕt tinh mét phÇn hoÆc
toµn phÇn.
permeation gneiss [11109] : gneis thÈm thÊu.
Gneis ®−îc t¹o thµnh do thÈm thÊu c¸c hîp
phÇn ®Þa hãa di ®éng vµo ®¸ cøng.
Permian [11110] : Kû Permi.
461
Kû cuèi cïng cña §¹i Paleozoi, kÐo dµi tõ
290-245 triÖu n¨m tr−íc ®©y (Harland et al.,
1990), t−¬ng øng víi hÖ Permi do Murchison
(1841) x¸c lËp theo mÆt c¾t vïng Permi cña
Nga. ViÖc chia hÖ Permi lµm 2 hay 3 thèng còng
nh− ph©n bËc cña c¸c thèng ë c¸c khu vùc rÊt
kh¸c nhau. Ph©n ban ®Þa tÇng Permi quèc tÕ
(1998) ®Ò nghÞ chia Permi lµm 3 thèng theo c¸c
mÆt c¾t vïng Uran, t©y nam Hoa Kú vµ nam
Trung Quèc. §ã lµ c¸c thèng Cisurali, Guadalup
vµ Loping. X: age ofpamphibians. §n: Dyassic.
permingeatite [11111] : permingeatit.
Kho¸ng vËt: Cu3SbSe4.
Permo-Carboniferous [11112]:Carbon-Permi.
1- Xem toµn bé Permi vµ Carbon lµ mét
ph©n vÞ.
2- KÕt hîp c¶ Permi vµ Pensylvania.
3- Mét kú, t−¬ng ®−¬ng víi ph©n vÞ trung
gian gi÷a phÇn cao nhÊt cña Pensylvania víi
phÇn thÊp nhÊt cña Permi.
perofskite [11113] : perofskit.
§n: perovskite.
perovskite [11114] : perovskit.
Kho¸ng vËt mµu vµng, n©u hoÆc ®en-x¸m
nh¹t: CaTiO3, thØnh tho¶ng chøa ceri vµ nguyªn
tè ®Êt hiÕm kh¸c.
perrierite [11115] : perierit.
Kho¸ng vËt:
(Ca,Ce,Th)4(Mg,Fe)2(Ti,Fe)2 (Si4,O22), ®ång
h×nh víi chevkinit.
perryite [11116] : peryit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch: (Ni,Fe)5(Si,P)2.
persalic [11117] : persalic.
Mét trong n¨m líp ®¸ magma trong ph©n lo¹i
cña CIPW, trong chóng tû lÖ c¸c kho¸ng vËt
s¸ng mµu so víi sÉm mµu lín h¬n 7.
persemic [11118] : persemic.
C¸c ®¸ magma trong ph©n lo¹i cña CIPW cã
tû lÖ phÇn nÒn so víi ban tinh nhá h¬n 7.
persilicic [11119] : acid.
Clark (1908) dïng thuËt ng÷ nµy thay cho
"acid".
persistence [11120] : tån l−u.
Kh¶ n¨ng cña mét chÊt hãa häc b¶o tån ®−îc
thµnh phÇn, tÝnh chÊt theo thêi gian. §©y lµ mét
chØ tiªu quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña
nh÷ng chÊt ®éc h¹i tån t¹i trong m«i tr−êng
(chÊt phÕ th¶i, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, vò khÝ hãa
häc,...) ®èi víi ng−êi vµ sinh vËt. Thêi gian tån
l−u cµng l©u, t¸c h¹i cµng lín.
persistence of discontinuities [11121] : møc
®é, tÝnh liªn tôc cña c¸c gi¸n ®o¹n (khe nøt,
®øt g·y, v.v.).
perspective projection [11122] : hÖ chiÕu
 phèi c¶nh.
perspective transformation [11123] : biÕn
®æi phèi c¶nh, hay cßn gäi lµ c¸c phÐp chiÕu
trong thµnh lËp b¶n ®å.
perthite [11124] : perthit.
Mét d¹ng cña feldspar kiÒm giµu kali
(microlin) chøa c¸c tinh thÓ albit hoÆc c¸c
plagioclas acid mäc xen. Theo quy luËt ph©n
chia ra perthit ph©n hñy dung dÞch cøng vµ
perthit thay thÕ. Theo h×nh d¹ng c¸c tinh thÓ
mäc xen ph©n chia ra lo¹i d¹ng chØ, vi m¹ch,
d¹ng ®èm, tÊm máng, v.v.
perthitic [11125] : kiÕn tróc perthit.
KiÕn tróc t¹o bëi c¸c tinh thÓ mäc xen cña
feldspar giµu natri (albit) d¹ng sîi chØ, vi
m¹ch,v.v. Trong feldspar giµu kali (microlin).
perthitoid [11126] : kiÕn tróc d¹ng perthit.
KiÕn tróc gièng víi kiÕn tróc perthit nh−ng
t¹o bëi c¸c kho¸ng vËt kh«ng ph¶i feldspar.
perthosite [11127] : perthosit.
Syenit s¸ng mµu bao gåm chñ yÕu lµ perlit
víi hµm l−îng kho¸ng vËt mµu nhá h¬n 3%.
(ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
pervious [11128] : dÔ thÊm.
perviousness [11129] : ®é thÊm.
X: permeability.
perxenic [11130] : perxenic.
C¸c ®¸ magma trong ph©n lo¹i cña CIPW,
trong chóng tû lÖ cña tinh thÓ kh¶m so víi tinh
thÓ chñ lín h¬n 7.
pesticides [11131] : chÊt diÖt trõ (hãa chÊt b¶o
vÖ thùc vËt).
Nh÷ng hîp chÊt hãa häc, th−êng lµ nh©n t¹o,
cã t¸c dông diÖt trõ nh÷ng ®éng vËt hay thùc vËt
cã h¹i, b¶o vÖ c©y trång vµ m«i tr−êng. ThuËt
ng÷ chung chØ c¸c chÊt diÖt trõ nh−: thuèc trõ
s©u (insecticides), thuéc diÖt cá (herbicides),
thuèc diÖt nÊm mèc (fungicides), thuèc diÖt c«n
trïng (nematocides), thuéc diÖt c¸c loµi gÆm
nhÊm (edenticides), v.v.
petarasite [11132] : petarasit.
Kho¸ng vËt cã cÊu tróc d¹ng zeolit vµ cã
thµnh phÇn: Na2Zr2Si6O18(Cl,OH).2H2O.
petite seismique method [11133] : ph−¬ng
ph¸p vi ®Þa chÊn.
Ra ®êi ë Ph¸p, ph−¬ng ph¸p nµy ®o kÕt hîp
tèc ®é sãng S, b−íc sãng vµ sù t¾t dÇn ®Ó m« t¶
tr−êng ®Êt ®¸ ®−îc ®o. Ng−êi ta ®· x¸c lËp ®−îc
mét sè ®èi s¸nh cã tÝnh ®Þnh l−îng gi÷a c¸c
th«ng sè "®Þa chÊn" víi c¸c tÝnh chÊt kh¸c, vÝ dô
nh− hÖ sè biÕn d¹ng tÜnh.
petrified moss [11134] : ®Çm lÇy hãa ®¸.
§n: tufa.
petroblastesis [11135] : t¹o ®¸ biÕn tinh.
462
Sù h×nh thµnh ®¸ chñ yÕu tõ kÕt tinh c¸c ion
khuÕch t¸n.
petrochemistry [11136] : th¹ch hãa, hãa dÇu.
1- M«n th¹ch hãa nghiªn cøu thµnh phÇn hãa
häc cña ®¸;
2- M«n hãa dÇu nghiªn cøu hãa häc dÇu khÝ
vµ c¸c s¶n phÈm dÇu khÝ.
petrofabric [11137] : th¹ch häc cÊu tróc.
X: farbic.
petrofabric analysis [11138] : ph©n tÝch th¹ch
cÊu tróc.
Ph©n tÝch tÝnh ®Þnh h−íng cña c¸c yÕu tè
kho¸ng vËt hoÆc tinh thÓ liªn quan víi qu¸ tr×nh
thµnh t¹o.
petrofabric diagram [11139] : ®å thÞ th¹ch
cÊu tróc.
§å thÞ ®−îc x©y dùng theo ph−¬ng ph¸p
chiÕu cÇu cña trôc quang häc th¹ch anh hoÆc
cña mét yÕu tè cã thËt hoÆc t−ëng t−îng nµo ®ã
cña mét tinh thÓ, trªn chóng vÏ c¸c ®−êng ®ång
®¼ng mËt ®é tÝnh theo phÇn tr¨m cña c¸c ®iÓm
chiÕu cÇu.
petrofabrics [11140] : th¹ch häc cÊu tróc.
M«n häc chuyªn nghiªn cøu hiÖn t−îng biÕn
d¹ng cña c¸c ®¸ qua ph©n tÝch c¸c yÕu tè
kho¸ng vËt d−íi kÝnh hiÓn vi ph©n cùc vµ bµn
kÝnh v¹n n¨ng Fedorov.
petrofacies [11141] : t−íng th¹ch häc.
Tæ hîp c¸c ®Æc ®iÓm chung cña mét hoÆc
mét sè lo¹i ®¸.
petrogenetic grid [11142] : biÓu ®å
th¹ch sinh.
BiÓu ®å cã c¸c trôc täa ®é lµ c¸c chØ sè tÝch
cùc cña m«i tr−êng t¹o ®¸ (nhiÖt ®é, ¸p suÊt),
trªn ®ã cã thÓ biÓu diÔn c¸c ®−êng cong c©n
b»ng x¸c ®Þnh c¸c tr−êng bÒn v÷ng cña c¸c
kho¸ng vËt vµ c¸c tæ hîp kho¸ng vËt.
petrogenic element [11143] : nguyªn tè
sinh ®¸.
Gåm c¸c nguyªn tè chñ yÕu cã mÆt trong c¸c
kho¸ng vËt d¹ng oxid, silicat, florid, clorit t¹o
nªn c¸c thµnh phÇn chÝnh cña ®¸.
petrogeny [11144] : th¹ch luËn nguån gèc.
§n: petrogenesis.
petrogeny's primitive system [11145] : hÖ
sinh ®¸ c¬ b¶n.
HÖ CaAl2Si2O8-CaMgSiO6-Mg2SiO4, trong ®ã
phÇn dung li cßn l¹i ®−îc t¹o bëi qu¸ tr×nh kÕt
tinh ph©n dÞ bÞ suy gi¶m liªn tôc.
petrogeny's residua system [11146] : hÖ sinh
®¸ d− (sãt l¹i).
HÖ NaAlSiO4-KAlSiO4-SiO2, c¸c hîp phÇn
cña nã liªn tôc tÝch tô trong chÊt láng cßn l¹i do
kÕt tinh ph©n dÞ. HÖ bao gåm c¸c pha th¹ch anh,
albit, feldspar kali, leucit, nephelin vµ c¸c
calcilit.
petrographer [11147] : nhµ th¹ch häc.
petrographic facies [11148] : t−íng
th¹ch häc.
C¸c t−íng ®¸ ®−îc ph©n biÖt chñ yÕu bëi cÊu
t¹o hoÆc thµnh phÇn mµ kh«ng quan t©m ®Õn
h×nh d¹ng, ranh giíi hoÆc quan hÖ c¸c ®¸.
Chóng bao gåm c¸c thÓ ®¸ lín ph©n bè trong
diÖn tÝch ®¸ng kÓ hoÆc lµ mét phÇn cña mÆt c¾t
®Þa tÇng (vÝ dô: t−íng mµu ®á, t−íng biÓn s©u,
t−íng ®Þa m¸ng, t−íng chøa muèi), hoÆc chóng
chØ bao gåm mét lo¹i ®¸ ®¬n ®iÖu (vÝ dô: t−íng
®¸ phiÕn ®en, t−íng graywack).
petrographic microscope [11149] : kÝnh hiÓn
vi ph©n cùc.
X: polarizing microscope.
petrographic period [11150] : thêi kú t¹o ®¸.
Kho¶ng thêi gian h×nh thµnh tæ hîp ®¸.
petrographic province [11151] : tØnh
th¹ch häc.
Vïng réng lín, trong ®ã c¸c ®¸ t−¬ng tù nh−
nhau ®−îc h×nh thµnh trong cïng thêi kú ho¹t
®éng magma.
petrography [11152] : th¹ch häc.
Ngµnh cña ®Þa chÊt häc chuyªn m« t¶ vµ
ph©n lo¹i c¸c ®¸, ®Æc biÖt lµ c¸c ®¸ magma vµ
biÕn chÊt, chñ yÕu b»ng c¸c l¸t máng d−íi kÝnh
hiÓn vi ph©n cùc.
petroleum [11153] : dÇu khÝ.
1- Hçn hîp chÊt láng tù nhiªn hydrocarbon
trong lßng ®Êt. §n: crude oil; oil.
2- ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ c¸c tËp hîp tù
nhiªn cña hydrocarbon ë d¹ng khÝ, láng
hoÆc r¾n.
petroleum geologist [11154] : nhµ ®Þa chÊt
dÇu khÝ.
Nhµ ®Þa chÊt ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nghiªn
cøu, t×m kiÕm, th¨m dß vµ khai th¸c dÇu khÝ.
petroleum geology [11155] : ®Þa chÊt dÇu khÝ.
Mét nh¸nh cña ®Þa chÊt kinh tÕ quan t©m
nghiªn cøu nguån gèc, sù di chuyÓn, tÝch tô cña
dÇu khÝ nh»m môc tiªu ph¸t hiÖn c¸c má cã ý
nghÜa th−¬ng m¹i. §Þa chÊt dÇu khÝ ®ßi hái sù
hiÓu biÕt s©u s¾c vµ ¸p dông c¸c kiÕn thøc vÒ ®Þa
hãa häc, ®Þa vËt lý, cæ sinh, ®Þa chÊt cÊu tróc vµ
®Þa tÇng.
petroleum province [11156] : vïng dÇu khÝ,
tØnh dÇu khÝ.
Vïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ ®Þa chÊt tÝch
tô nhiÒu má dÇu khÝ.
petroleum rock [11157] : ®¸ chøa dÇu khÝ.
§¸ cã lç rçng thuËn lîi cho sù tÝch ®äng dÇu
khÝ, vÝ dô c¸t kÕt.
petroliferous [11158] : chøa dÇu khÝ.
463
petrologen [11159] : petrologen.
ChÊt h÷u c¬ trong ®¸ trÇm tÝch thµnh t¹o tõ
sù ph©n hñy cña sinh vËt. Petrologen kh«ng tan
trong dung m«i h÷u c¬, kiÒm vµ n−íc.
petrology [11160] : th¹ch luËn.
Ngµnh cña ®Þa chÊt häc nghiªn cøu nguån
gèc, ph©n bè cÊu t¹o vµ lÞch sö ph¸t triÓn cña ®¸,
®Æc biÖt c¸c ®¸ magma, biÕn chÊt. Th¹ch luËn cã
lÜnh vùc nghiªn cøu réng h¬n th¹ch häc.
petrometallogenetic assemblage [11161] : tæ
hîp th¹ch sinh kho¸ng.
Mét tËp hîp ®¸ chøa mét lo¹i quÆng nhÊt
®Þnh. VÝ dô tin-bearing granitic assemblage (tæ
hîp granit chøa thiÕc).
petromorph [11162] : h×nh th¸i th¹ch häc.
H×nh th¸i ®Þa h×nh ®−îc lé ra do ®Æc ®iÓm
th¹ch häc, vÝ dô nh− m¹ch calcit v÷ng ch¾c
trong ®Þa h×nh trªn t−êng hang ®éng do ®¸ v«i
bao quanh ®· bÞ hßa tan.
petrophysics [11163] : th¹ch vËt lý häc.
Nghiªn cøu tÝnh chÊt vËt lý cña ®¸.
petrostratigraphy [11164] : th¹ch ®Þa tÇng.
X: lithostratigraphy.
petrotectonic assemblage [11165] : tæ hîp
th¹ch kiÕn t¹o.
Lµ tËp hîp ®¸ thµnh t¹o trong mét chÕ ®é
kiÕn t¹o x¸c ®Þnh. VÝ dô ophiolite assemblages
(tæ hîp ophiolit) gåm cã c¸c trÇm tÝch biÓn s©u:
phiÕn sÐt, ®¸ v«i, phiÕn silic, turbidit, hãa th¹ch
biÓn kh¬i, phun trµo basalt biÕn h×nh gèi bÞ c¾t
bëi c¸c dike thµnh phÇn bas, gabro, peridotit vµ
c¸c ®¸ siªu mafic kh¸c bÞ biÕn chÊt. Ophiolit
lµ nh÷ng mÈu (fragment) cña vá ®¹i d−¬ng bÞ
“®Æt” lªn trªn vá lôc ®Þa, lµ kÕt qu¶ cña sù va
ch¹m m¶ng.
petrovicite [11166] : petrovicit.
Kho¸ng vËt: Cu3HgPbBiSe5.
petrovskaite [11167] : petrovskait.
Kho¸ng vËt: AuAg(S,Se).
petschau twin law [11168] : luËt song tinh
petschau.
LuËt song tinh song song cña feldspar, cã
trôc song tinh lµ [110], lo¹i hiÕm.
petzite [11169] : petzit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp ®Õn ®en s¾t:
Ag3AuTe2.
pH [11170] : pH (chØ sè hydro).
ViÖc biÓu diÔn nång ®é rÊt nhá cña H+ hoÆc
OH- kh¸ bÊt tiÖn. Do vËy, Sorensen, n¨m 1909
®−a ra kh¸i niÖm chØ sè hydro ký hiÖu lµ pH víi
trÞ sè b»ng ©m logarit thËp ph©n nång ®é ion
hydro (H+): pH = -lg[H+] tøc [H+] = 10-pH .
Ion H+ tån t¹i trong dung dÞch d−íi d¹ng H3O+
nªn pH = -lg[H3O+] nh−ng v× [H+] = H3O+ nªn
®Ó ®¬n gi¶n ta viÕt pH = -lg[H+]; pH kh«ng cã
thø nguyªn. Trong n−íc nguyªn chÊt hoÆc m«i
tr−êng trung tÝnh: [H+] = [OH-] = 10-7 mol.l-1
nªn pH = -lg10-7 = 7. Trong m«i tr−êng acid
[H+] > 10-7 mol.l-1 nªn pH < 7. Cßn trong m«i
tr−êng bas [H+] < 10-7 mol.l-1 nªn pH > 7.
Ngoµi ®¹i l−îng pH, ng−êi ta cßn dïng ®¹i
l−îng pOH; pOH = -lg[OH-] v× [H+].[OH-] =
10-14 nªn pH + pOH = 14.
phaceloid [11171] : d¹ng bã.
æ San h« quÇn thÓ gåm nh÷ng æ ®¬n thÓ gÇn
song song xÕp s¾p d¹ng bã lóa.
phacolith [11172] : phacolit.
ThÓ x©m nhËp nhá d¹ng thÊu kÝnh låi
hoÆc thÊu kÝnh lâm, chØnh hîp trong c¸c tÇng ®¸
uèn nÕp.
phanerite [11173] : phanerit, ®¸ hiÓn tinh.
§¸ magma cã c¸c h¹t kho¸ng vËt chñ yÕu lín
®Õn møc cã thÓ nhËn biÕt ®−îc b»ng m¾t th−êng.
phaneritic [11174] : kiÕn tróc phanerit, ®¸ cã
kiÕn tróc phanerit, hiÓn tinh.
KiÕn tróc ®¸ magma, trong ®ã c¸c kho¸ng vËt
ph©n biÖt ®−îc b»ng m¾t th−êng.
phanerocryst [11175] : ban tinh.
X: phenocryst.
phanerocrystalline [11176] : kiÕn tróc
phanerit.
X: phaneritic.
phaneromphalous [11177] : cã rèn hë.
Vá mét Ch©n bông cã rèn hiÖn ra râ rµng.
Phanerozoic [11178] : Phanerozoi (liªn ®¹i).
Thêi gian ®Þa chÊt h×nh thµnh ®¸ cã dÊu hiÖu
cña sù sèng, tõ Cambri ®Õn nay, øng víi liªn
giíi Phanerozoi, do Sedgwick (1930) ®Ò nghÞ,
bao gåm c¸c giíi Paleozoi, Mesozoi vµ
Kainozoi.
phannouxite [11179] : phannouxit.
Kho¸ng vËt: Ca3(AsO4)2.11H2O, bÞ khö n−íc
thµnh rauenthalit ë nhiÖt ®é trong phßng.
phantom crystal [11180] : tinh thÓ kh«ng
cã thùc.
Tinh thÓ kÕt tinh ë giai ®o¹n sím, hiÖn chØ
cßn d¹ng bôi, bao thÓ nhá bÐ, nh− serpentin lµ
tinh thÓ kh«ng cã thùc trong olivin.
§n: ghost crystal.
pharaonite [11181] : pharaonit.
Kho¸ng vËt cã thÓ lµ davyn giµu magnesi.
pharmacolite [11182] : pharmacolit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
CaH(AsO4).2H2O, d¹ng èng mµu tr¾ng hoÆc
x¸m nh¹t, ãng ¸nh. §n: arsenic bloom.
pharmacosiderite [11183] : pharmacosiderit.
Kho¸ng vËt mµu xanh hoÆc xanh-vµng nh¹t:
464
Fe3(AsO4)2(OH)3.5H2O, d¹ng tinh thÓ lËp
ph−¬ng phæ biÕn. Ss: alumopharmacosiderite,
sodium-pharmacosiderite. §n: cube ore.
pharynx [11184] : häng, hÇu.
Mét ®o¹n cña èng tiªu hãa ë nhiÒu §éng vËt
kh«ng x−¬ng sèng, vÝ dô lèi dÉn h×nh èng n»m
gi÷a miÖng vµ khoang vÞ m¹ch ë San h« t¸m tia,
hay èng miÖng trong ë Trïng tia Phaeodarina;
ë §éng vËt cã x−¬ng sèng, lµ ®o¹n cña èng tiªu
hãa nèi khoang miÖng víi thùc qu¶n.
phase [11185] : pha, giai ®o¹n ®Þa chÊt.
1- T−íng th¹ch häc, ®Æc biÖt ë møc ®é nhá,
®ã lµ nh÷ng thay ®æi nhá trong mét kho¶ng thêi
gian −u thÕ, hay t−íng th«ng th−êng; t−íng x¶y
ra trong kho¶ng thêi gian ng¾n; sù kiÖn khu vùc,
vÝ dô nh− pha biÓn, pha s«ng cña hÖ tÇng A.
2- TÇng ®Æc tr−ng ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i trªn
nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau trªn mÆt c¾t ®Þa tÇng, nã
ph¶n ¸nh sù t¸i diÔn cña tÝnh chÊt c¸ biÖt cña
m«i tr−êng.
3- Ph©n vÞ kho¶ng ®Þa thêi chÝnh thèng cã
thø bËc thÊp h¬n episode vµ cao h¬n span.
4- Kho¶ng thêi gian ®Ó ph¸t triÓn mét qu¸
tr×nh ®Þa chÊt, mét thêi kú cña ho¹t ®éng magma
nh− pha nói löa, pha x©m nhËp chñ yÕu vµ pha
x©m nhËp phô.
phase boundary [11186] : ranh giíi pha.
§n: boundary line.
phenacite [11187] : phenacit.
X: phenakite.
phenakite [11188] : phenakit.
Kho¸ng vËt khèi mÆt thoi kh«ng mµu, tr¾ng:
Be2SiO4. §«i khi nhÇm víi th¹ch anh. Phenakit
dïng lµm ®¸ nöa quý. Kh«ng nªn nhÇm víi
fenaksit.
phengite [11189] : phengit.
1- Lo¹i mica-K khèi t¸m mÆt kÐp, cã thµnh
phÇn lý thuyÕt:
K[(Fe+3,Mg)0,5Al1,5](Si3,5Al0,5) O10(OH,F)2.
2- §¸ trong hoÆc trong mê (gÇn nh− th¹ch
cao kÕt tinh) sö dông lµm cöa kÝnh cæ.
phenicochroite [11190] : phenicochroit.
X: phoenicochroite.
phenocryst [11191] : ban tinh.
C¸c tinh thÓ t−¬ng ®èi lín nhËn biÕt ®−îc
trong c¸c ®¸ cã kiÕn tróc porphyr.
phenocrystalline [11192] : hiÓn tinh.
X: phaneritic.
phenomenology [11193] : hiÖn t−îng häc.
Khoa häc luËn gi¶i vµ ph©n lo¹i c¸c
hiÖn t−îng.
phi-circle method [11194] : ph−¬ng ph¸p
®−êng trßn phi.
Ph−¬ng ph¸p ®å ho¹ x¸c ®Þnh mÆt tr−ît tiÒm
n¨ng trong m¸i dèc ®Êt hoÆc nÒn ®ª ®Êt ®¾p, víi
φ lµ gãc néi ma s¸t cña ®Êt.
philippinite [11195] : philippinit.
Tectit ph©n bè trªn c¸c ®¶o cña Philippine.
philipsbornite [11196] : philipsbornit.
Kho¸ng vËt: PbAl3(AsO4)2(OH)5.H2O, thuéc
nhãm crandalit.
phillipsite [11197] : philipsit.
Kho¸ng vËt zeolit mµu tr¾ng hoÆc ®á nh¹t:
(K2,Na2,Ca)Al2Si4O12.4H2O, thØnh tho¶ng kh«ng
chøa natri, nh−ng th−êng chøa l−îng lín kali.
Philipsit tËp hîp d¹ng sîi vµ xuÊt hiÖn trong
trÇm tÝch sÐt mµu ®á.
phillipstadite [11198] : philipstadit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm amphibol:
Ca2(Fe,Mg)5(Si,Al)8O22(OH)2.
phlogopite [11199] : phlogopit.
Kho¸ng vËt giµu magnesi nhãm mica:
K(Mg,Fe)3AlSi3O10(OH,F)2, cã mµu n©u-vµng
nh¹t ®Õn mµu ®á-n©u nh¹t hoÆc mµu vµng ®ång,
tån t¹i trong ®¸ v«i kÕt tinh do dolomit hãa.
Phlogopit cã thµnh phÇn gÇn biotit nh−ng chøa Ýt
s¾t h¬n. Ss: sodium phlogopite. §n: magnesia
mica, amber mica, brown mica.
phoenicochroite [11200] : phoenicochroit.
Kho¸ng vËt mµu ®á: Pb2CrO5.
§n: phoenicite, berezovite, scheibeite.
Pholad [11201] : Pholadidae.
Th©n mÒm hai m¶nh thuéc mét hä cã vá ®Òu
m¶nh kÝch thuíc kh¸c nhau, th−êng cã ®Çu cuèi
lu«n h¸ réng.
pholerite [11202] : pholerit.
Kho¸ng vËt sÐt gièng kaolinit.
phonolite [11203] : phonolit.
1- NghÜa hÑp: Nhãm ®¸ phun trµo h¹t mÞn
gåm chñ yÕu c¸c feldspar kiÒm (anortocla hoÆc
sanidin) vµ nephilin (Strekeisen, 1967), c¸c ®¸
nói löa t−¬ng ®ång víi syenit nephelin.
2- NghÜa réng: C¸c ®¸ phun trµo chøa
feldspar kiÒm, kho¸ng vËt mµu vµ feldsparoid
nh− nephilin, l¬xit, sodalit.
phosgenite [11204] : phosgenit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu tr¾ng, vµng
hoÆc x¸m nh¹t víi ¸nh kim: Pb2Cl2(CO3).
§n: born lead, cromfordite.
phosinaite [11205] : phosinait.
Kho¸ng vËt hÖ thoi:
H2Na3(Ca,Ce)(SiO4)(PO4).
phosphammite [11206] : phosphamit.
Kho¸ng vËt: (NH4)HPO4.
phosphate [11207] : phosphat.
Kho¸ng vËt cã gèc PO4-3 khèi tø diÖn, nh−
pyromorphit: Pb5(PO4)3Cl, trong ®ã phospho,
arsen vµ vanadi cã thÓ thay thÕ cho nhau trong
465
khèi tø diÖn. Ss: asenate, vanadate.
phosphatic nodule [11208] : kÕ th¹ch
phosphat.
C¸c khèi trßn hoÆc hßn cuéi mµu n©u, x¸m,
®en cã kÝch th−íc mét vµi mm ®Õn h¬n 30cm,
gåm nh÷ng m¶nh vôn ph©n hãa ®¸ (coprolit),
san h«, vá sß, x−¬ng, c¸c h¹t c¸t, tÊm mica, gai
Bät biÓn ®−îc bäc bëi colophan (phosphat Ca).
Chóng cã mÆt trong trÇm tÝch biÓn (vÝ dô c¸c líp
trÇm tÝch Permi, ë t©y Hoa Kú, phiÕn v«i Creta ë
Anh). HiÖn t¹i vÉn ®ang ®−îc thµnh t¹o ë ®¸y
biÓn (vÝ dô ngoµi kh¬i bê biÓn California).
phosphatization [11209] : phosphat hãa.
Qu¸ tr×nh thµnh t¹o phosphat, vÝ dô sù thay
thÕ t¹o ®¸ cña ®¸ v«i, argilit, phiÕn sÐt d−íi t¸c
dông cña dung dÞch chøa phosphat t¹o nªn c¸c
phosphat Ca, Al hoÆc Fe.
phosphide [11210] : phosphua.
Kho¸ng vËt t¹o nªn bëi sù kÕt hîp gi÷a
phosphor vµ kim lo¹i. VÝ dô shreibersit`
(Fe,Ni)3P.
phosphochalcite [11211] : phosphochalcit.
Gi¶ h×nh malachit, lµ kho¸ng vËt mµu lôc
s¸ng ®Õn lôc ®en Cu5(PO4)2(OH)4.H2O, rÊt gièng
malachit vµ cã ë trong ®íi oxy hãa trong c¸c má
®ång nhiÖt dÞch.
§n: dihydrite, phosphoro chalcite, tagilite.
phosphoferrite [11212] : phosphoferit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng, xanh nh¹t
hoÆc vµng: (Fe,Mn)3(PO4)2.3H2O, ®ång h×nh víi
re®ingit.
phosphofibrite [11213] : phosphofibrit.
Kho¸ng vËt: KCuFe15+3(PO4)12(OH)12.12H2O,
liªn quan cÊu tróc víi kidwellit.
phosphophyllite [11214] : phosphophylit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, kh«ng mµu hoÆc
mµu xanh nh¹t, c¸t khai hoµn toµn, d¹ng mica:
Zn2(Fe,Mn)(PO4)2.4H2O.
phosphorite [11215] : phosphorit.
§¸ trÇm tÝch víi hµm l−îng cao c¸c kho¸ng
vËt phosphat cã ý nghÜa kinh tÕ. Th«ng th−êng
®ã lµ ®¸ nguån gèc biÓn ph©n líp nguyªn sinh
hoÆc bÞ biÕn ®æi thø sinh, chøa c¸c tinh thÓ nhá
carbonat fluorapatit cã d¹ng tÊm máng, vi h¹t,
trøng c¸, kÕt h¹ch khung x−¬ng, kÕt vá, m¶nh
nhá. C¸c kho¸ng vËt phosphat Fe, Al (wavelit,
milisit) lµ nh÷ng thµnh t¹o thø sinh.
phosphorization [11216] : phosphor hãa.
Qu¸ tr×nh thÊm nhËp, thµnh t¹o c¸c hîp chÊt
cña phosphor, vÝ dô qu¸ tr×nh t¹o ®¸ phosphat
hãa.
phosphorochaleite [11217] : phospho-
rochaleit.
Lo¹i gi¶ h×nh cña malachit.
 phosphorresslerite [11218] : phosphoreslerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
MgH(PO4).7H2O, ®ång h×nh víi roeslerit.
phosphorus [11219] : phosphor (P).
Nguyªn tè hãa häc sè 15, nguyªn tö l−îng
30.9737; tû träng lo¹i mµu tr¾ng 1,82 g/cm3,
lo¹i mµu ®á 2,35g/cm3 vµ mµu ®en 2,7g/cm3 cã
1 ®ång vÞ bÒn vµ 16 kh«ng bÒn, thuéc nhãm
kh«ng kim lo¹i nhÑ, biophil, lithophil,
siderophil. Hµm l−îng P trong c¸c ®¸ (ppm): vá
lôc ®Þa trªn lµ 665; siªu mafic 220; gabro-basalt
1200; granit granodiorit 750; ®¸ phiÕn 800;
trong ®Êt 750; trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,06mg/l;
n−íc s«ng suèi 0,02mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ apatit, monazit, xenotim vµ c¸c phosphat
kh¸c. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-AES, XRF.
Dïng P trong c¸c ngµnh hãa häc, ph©n bãn, chÊt
tÈy s¹ch, thuèc næ, chÊt b¸n dÉn, ph¸o hoa,
thuèc trõ s©u, lµm diªm. Phosphor ®−îc nhµ gi¶
kim thuËt H. Brandt ë Hambourg t×m ra n¨m
1669. Ch−ng cÊt b· r¾n thu ®−îc khi c« c¹n
n−íc tiÓu, «ng ph¸t hiÖn sù ph¸t quang mµu lôc
nh¹t cña cÆn trong b×nh cÇu. ¤ng cho r»ng ®·
t×m ®−îc hßn ®¸ triÕt häc. §−¬ng nhiªn
phosphor kh«ng thÓ biÕn c¸c kim lo¹i kh«ng
quý thµnh vµng, kh«ng cho ta sù bÊt tö, nh−ng lµ
chÊt hÕt søc quan träng ®èi víi sù sèng.
phosphosiderite [11220] : phosphosiderit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu ®á hång-
nh¹t: FePO4.2H2O, l−ìng h×nh víi strengit, vµ
®ång h×nh víi metavariscit. §n: clinostengite,
metastrengite.
phosphuranylite [11221] : phosphuranylit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng kim:
Ca(UO2)3(PO4)2.6H2O, quan hÖ cÊu tróc víi
mundit.
photoelastic method [11222] : ph−¬ng ph¸p
quang ®µn håi.
Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu c¸c tÝnh chÊt c¬ lý
cña mét m«i tr−êng ®µn håi, vÝ dô tr−êng øng
suÊt cña mét tÊm kÝnh ph¼ng d−íi t¸c ®éng cña
ngo¹i lùc, b»ng quan tr¾c quang häc, tøc lµ ghi
nhËn nh÷ng biÕn ®æi vÒ mÇu s¾c, c−êng ®é, v.v.
cña chïm ¸nh s¸ng chiÕu qua tÊm kÝnh t¹i thêi
®iÓm ngo¹i lùc t¸c ®éng.
photogeologic map [11223] : b¶n ®å ®Þa
chÊt ¶nh.
B¶n ®å ®Þa chÊt ®−îc x©y dùng trªn c¬ së c¸c
th«ng tin tõ ¶nh chôp hµng kh«ng, ¶nh viÔn
th¸m.
photogeology [11224] : ®Þa chÊt ¶nh.
Nghiªn cøu ®Þa chÊt trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c
lo¹i ¶nh m¸y bay, vÖ tinh.
photographic mapping of exposed
structures [11225] : lËp b¶n ®å ¶nh cÊu tróc.
466
Ph−¬ng ph¸p ®o vÏ cÊu tróc b»ng c¸ch chôp
¶nh c¸c vÕt lé ®Þa chÊt.
photohydrology [11226] : thñy v¨n ¶nh.
Khoa häc nghiªn cøu c¸c sè liÖu thñy v¨n tõ
¶nh hµng kh«ng vµ ¶nh vò trô.
photolineament [11227] : yÕu tè ¶nh
d¹ng tuyÕn.
photorelief map [11228] : b¶n ®å ¶nh
®Þa h×nh.
phragmocone [11229] : phÇn chøa v¸ch, vá
nãn trong.
PhÇn chøa c¸c v¸ch ng¨n n»m sau phßng
chøa th©n ë vá Ch©n ®Çu; vá trong h×nh nãn
chøa c¸c v¸ch ng¨n n»m ë trung t©m chïy Tªn
®¸ hay vá Ch©n ®Çu Aulacocerida.
phreatic cycle [11230] : chu kú dao ®éng
n−íc d−íi ®Êt.
Kho¶ng thêi gian trong ®ã n−íc d−íi ®Êt
n©ng lªn vµ h¹ xuèng.
phreatic explosion [11231] : phun trµo
phreatic.
Sù phun trµo, phun næ cña h¬i, bïn vµ c¸c vËt
liÖu kh¸c nhiÖt ®é cao, do n−íc d−íi ®Êt bÞ lµm
nãng vµ bèc h¬i bëi nguån magma n»m d−íi.
phreatic ground water [11232] : n−íc ngÇm.
§n: phreatic water.
phreatic surface [11233] : mÆt n−íc tho¸ng.
BÒ mÆt cña n−íc d−íi ®Êt (kh«ng ¸p) t¹i ®ã
¸p lùc b»ng ¸p lôc khÝ quyÒn.
phreatic water [11234] : n−íc ngÇm.
X: unconfined groundwater.
phreatic water discharge [11235] : tho¸t
n−íc d−íi ®Êt tù do, tho¸t n−íc d−íi ®Êt.
Sù tiªu tho¸t n−íc ngÇm (kh«ng ¸p) do
träng lùc.
phreatic zone [11236] : ®íi n−íc tù do.
§íi b·o hßa n−íc. X: zone of saturation.
phreatophyte [11237] : thùc vËt −a n−íc.
Lo¹i thùc vËt thÝch sèng gÇn n−íc nh−
nh÷ng vïng ven s«ng hå hoÆc n¬i cã mùc n−íc
ngÇm n«ng.
phthanite [11238] : phthanit, ®¸ phiÕn silic.
phuralumite [11239] : phuralumit.
Kho¸ng vËt: Al2(UO2)3(PO4)2(OH)6.10H2O.
phurcalite [11240] : phurcali.
Kho¸ng vËt: Ca2(UO2)3(PO4)2(OH)4.4H2O.
phyllic alteration [11241] : biÕn ®æi phylic.
BiÕn ®æi nhiÖt dÞch ®Æc tr−ng bëi sù di
chuyÓn Na, Ca, Mg tõ c¸c ®¸ thµnh phÇn kiÒm
v«i, bëi thay thÕ réng r·i c¸c kho¸ng vËt silicat
vµ b¶o tån kiÕn tróc ban ®Çu. §iÓn h×nh cho ®íi
v©y quanh ®íi biÕn ®æi kali ë trung t©m. Kho¸ng
hãa liªn quan lµ quÆng kim lo¹i th−êng, kiÓu
porphyr.
 phyllic zone [11242] : ®íi phylic.
§íi biÕn ®æi trong c¸c kho¸ng sµng quÆng
porphyr ph©n bè bao quanh ®íi kali, ®Æc tr−ng
bëi tæ hîp th¹ch anh-sericit-pyrit vµ (<5%)
kaolin, biotit hoÆc feldspar kali.
phyllite [11243] : phylit.
1- ThuËt ng÷ sö dông chung cho c¸c kho¸ng
vËt d¹ng v¶y do c¸c t¸c gi¶ Ph¸p ®Ò xuÊt, nh−
mica, clorit, sÐt vµ vermiculit.
2- ThuËt ng÷ chung cho nh÷ng kho¸ng vËt cã
cÊu tróc tinh thÓ d¹ng líp.
3- §¸ biÕn chÊt ë møc gi÷a ®¸ phiÕn sÐt vµ
®¸ phiÕn mica. C¸c v¶y nhá sericit vµ clorit tao
nªn bÒ mÆt ph©n phiÕn l¸ng bãng nh− lôa.
phyllite mylonite [11244] : phylonit.
X: phyllonite.
phylloid [11245] : d¹ng l¸.
Cã h×nh gièng nh− chiÕc l¸, cô thÓ lµ nãi vÒ
c¸c phÇn ®Çu cña yªn hay c¸c yÕu tè thø yÕu ë
®−êng kh©u Ch©n ®Çu d¹ng Cóc ®¸.
phyllomorphic stage [11246] : giai ®o¹n
phylomorphic.
Giai ®o¹n muén nhÊt cña qu¸ tr×nh biÕn chÊt
sím ®Æc tr−ng bëi sù thµnh t¹o c¸c kho¸ng vËt
mica, clorit, feldspar trªn nÒn sÐt.
phyllonite [11247] : phylonit.
§¸ bÒ ngoµi gièng phylit nh−ng h×nh thµnh
do nghiÒn mÞn c¬ häc c¸c ®¸ cã ®é h¹t lín h¬n
nh grauvac, granit, gneis, v.v. C¸c v¶y mica,
clorit ph¸t triÓn däc theo mÆt ph©n phiÕn t¹o nªn
sù l¸ng bãng nh− lôa.
phyllonitization [11248] : phylonit hãa.
Qu¸ tr×nh mylonit hãa vµ t¸i kÕt tinh ®Ó t¹o
nªn phylonit.
phyllosilicate [11249] : phylosilicat.
Silicat cã gèc tø diÖn (Si2O5)-2 lµ nh÷ng anion
phøc hîp t¹o thµnh d¹ng líp do liªn kÕt liªn tôc
c¸c tø diÖn silic-oxygen víi nhau. §Æc tr−ng cho
silicat líp lµ c¸c kho¸ng vËt cña nhãm mica, tal,
clorit. §n: layer silicate, physil, sheet mineral,
sheet silicate.
phyre [11250] : phyr.
TiÕp vÜ ng÷ cho tªn ®¸ cã kiÕn tróc porphyr.
physical geography [11251] : ®Þa lý tù
nhiªn häc.
Mét nh¸nh cña ®Þa lý häc, nghiªn cøu m« t¶
bÒ mÆt Tr¸i ®Êt nh−: m«i tr−êng tù nhiªn cña
con ng−êi, gi¶i quyÕt sù ph©n lo¹i, h×nh d¹ng vµ
quy m« cña c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn liªn quan
trùc tiÕp tíi c¸c ®Æc ®iÓm, sù thay ®æi tù nhiªn
bªn ngoµi cña Tr¸i ®Êt bao gåm: ®Êt, n−íc,
kh«ng khÝ. §Þa lý tù nhiªn häc kh¸c víi §Þa chÊt
ë chç nã quan t©m ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i
nhiÒu h¬n c¸c ®iÒu kiÖn qu¸ khø cña Tr¸i ®Êt.
467
Nã còng bao qu¸t h¬n §Þa m¹o häc, nghiªn cøu
kh«ng chØ ®Þa h×nh mµ cßn c¶ khÝ hËu ®¹i c−¬ng,
khÝ quyÓn, ®Êt qua c¸c qu¸ tr×nh ®Þa chÊt, tµi
nguyªn tù nhiªn vµ ®«i khi c¶ sù ph©n bè sinh
®Þa cña ®éng, thùc vËt, vµ c¸c t¸c ®éng tù nhiªn
cña con ng−êi ®Õn Tr¸i ®Êt.
physical landscape [11252] : c¶nh quan
tù nhiªn.
X: natural landscape.
physical models [11253] : m« h×nh vËt lý.
C¸c m« h×nh x©y dùng trong phßng
thÝ nghiÖm nh»m m« t¶ mét hiÖn t−îng vËt lý
nµo ®ã.
physical residue [11254] : tµn d− tù nhiªn.
PhÇn cßn sãt l¹i ®−îc h×nh thµnh do phong
hãa c¬ häc, vÝ dô trÇm tÝch cuéi cßn sãt l¹i do sù
mang ®i c¸c hîp phÇn mÞn h¬n bëi n−íc hoÆc
giã ë trªn ®¸y cña thung lòng.
physical stratigraphy [11255] : ®Þa tÇng
tù nhiªn.
§Þa tÇng ®−îc x©y dùng trªn c¬ së tÝnh chÊt
tù nhiªn cña ®¸.
physical weathering [11256] : phong hãa
c¬ häc.
§n: mechanical weathering.
physico-chemical treatment [11257] : xö lý
hãa-lý.
ViÖc lµm s¹ch n−íc bÈn, n−íc th¶i b»ng c¸ch
phèi hîp c¸c ph−¬ng ph¸p hãa häc vµ lý häc ®Ó
®¹t tiªu chuÈn quy ®Þnh.
physicogeographical [11258] : vÒ ®Þa lý tù
nhiªn häc.
physiochemical barriers [11259] : c¶n trë
hãa-lý.
Lµ c¶n trë ®Þa hãa liªn quan ®Õn sù thay ®æi
c¸c ®iÒu kiÖn hãa lý cña m«i tr−êng. Nh÷ng c¶n
trë quan träng trong ®íi biÓu sinh lµ: C¶n trë
oxy dÉn ®Õn tÝch tô Fe, Mn, Co; C¶n trë khö
sulfur dÉn ®Õn tÝch tô V, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, U;
C¶n trë kiÒm dÉn ®Õn tÝch tô Sr, Cr, Mn, Fe, Co,
NI, Cu, Zn; C¶n trë bay h¬i dÉn ®Õn tÝch tô Li,
S, V, Zn, Sr, Mo; C¶n trë hÊp phô dÉn ®Õn
tÝch tô P, S, V, Cr, Co, Ni, Cu, Zn, As, Mo, Pb,
Ra, U.
physiographic form [11260] : d¹ng ®Þa lý
tù nhiªn.
D¹ng ®Þa h×nh ®−îc quan t©m ®Õn c¸c mÆt
nguån gèc, nguyªn nh©n vµ lÞch sö.
physiographic geology [11261] : ®Þa chÊt-®Þa
lý tù nhiªn.
Mét nh¸nh cña ®Þa chÊt häc, nghiªn cøu vÒ
®Þa h×nh, ®Þa m¹o. ThuËt ng÷ ®−îc dïng tr−íc
®©y ®ång nghÜa víi ®Þa lý tù nhiÖn häc.
physiographic province [11262] : tØnh ®Þa lý
tù nhiªn.
 Khu vùc cã tÊt c¶ c¸c bé phËn t−¬ng tù nhau
vÒ cÊu tróc ®Þa chÊt, khÝ hËu, do ®ã cã lich sö
®Þa h×nh th¸i ®ång nhÊt. Khu vùc cã c¸c ®Æc
®iÓm h×nh th¸i kh¸c víi c¸c khu vùc liÒn kÒ.
physiography [11263] : ®Þa lý tù nhiªn häc.
Mét ngµnh cña khoa häc vÒ Tr¸i ®Êt nghiªn
cøu vµ m« t¶ vÒ c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn nh− ®Þa
h×nh mÆt ®Êt, thñy v¨n, kh«ng khÝ vµ ®Êt.
§n: physical geography.
phytogenic dam [11264] : ®ª nguån gèc
thùc vËt.
§ª tù nhiªn chøa thùc vËt vµ tµn tÝch thùc
vËt. C¸c ®ª nh− vËy cã thÓ cã ë c¸c ao, hå ë
vïng ®µi nguyªn.
phytokarst [11265] : karst chÞu ¶nh h−ëng cña
sinh vËt.
KiÓu c¶nh quan hßa tan cã h×nh th¸i ®−îc t¹o
nªn chñ yÕu do sù tÊn c«ng hoÆc sinh tr−ëng cña
T¶o (Fungi). §−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c ch¹m træ
h×nh r¨ng c−a, kú qu¸i. Nã kh¸c víi sù hßa tan
karst thùc thô bëi h−íng tù do cña ch¹m træ cã
tÝnh ®Õn c¶ träng lùc vµ líp phñ T¶o ®en.
phytoleims [11266] : thùc vËt than ho¸.
Di tÝch ho¸ than cña thùc vËt.
phytopaleontology [11267] : cæ thùc vËt häc.
X: paleobotany.
phytophagous [11268] : ¨n thùc vËt.
Mét sinh vËt sinh sèng b»ng c¸ch ¨n
thùc vËt.
phytoplankton [11269] : thùc vËt tr«i næi,
thùc vËt phï sinh.
C¸c d¹ng thùc vËt cña sinh vËt tr«i næi ch¼ng
h¹n t¶o silic (Diatomae).
Pi circle [11270] : vßng trßn Pi.
§íi tËp trung c¸c ®iÓm chiÕu cÇu d¹ng vßng
cung trªn ®å thÞ th¹ch kiÕn t¹o hoÆc ®å thÞ khe
nøt lËp theo ph−¬ng ph¸p chiÕu cÇu, ®iÓn h×nh
cho c¸c cÊu tróc uèn nÕp.
Pi diagram [11271] : ®å thÞ pi, ®å thÞ π.
§å thÞ th¹ch cÊu t¹o thµnh lËp theo ph−¬ng
ph¸p chiÕu cÇu cña mét yÕu tè nµo ®ã b»ng mét
®iÓm, c¸c ®iÓm nµy tËp trung thµnh mét ®íi gäi
lµ vßng trßn lín. §å thÞ PI cña cÊu tróc uèn nÕp
thµnh lËp dùa vµo ®iÓm chiÕu cÇu c¸c mÆt líp
vu«ng gãc víi trôc nÕp uèn.
picked ore [11272] : quÆng x©m t¸n.
pickeringite [11273] : pickeringit.
Kho¸ng vËt: MgAl2(SO4)4.22H2O, d¹ng khèi,
sái mµu tr¾ng ®Õn nh¹t mµu.
§n: magnesia alum.
picotite [11274] : picotit.
Lo¹i hercynit spinel chøa crom mµu ®en n©u.
Picotit lµ ceylonit hoÆc magnesi-cromit.
§n: chromespinel.
468
picotpaulite [11275] : picotpaulit.
Kho¸ng vËt: TeFe2S3.
picrite [11276] : picrit.
§¸ x©m nhËp n«ng, sÉm mµu, chøa nhiÒu
olivin cïng víi pyroxen, biotit, cã thÓ cã
amphibol vµ Ýt h¬n 10% plagioclas; §¸ chñ yÕu
gåm olivin, titanaugit vµ barkevikit, cã hoÆc
kh«ng cã biotit; §¸ chñ yÕu gåm olivin vµ augit,
cã augit, cã hoÆc kh«ng cã biotit, amphibol.
(ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
picrochromite [11277] : picrocromit.
Kho¸ng vËt ë vÞ trÝ cuèi cña nhãm spinel:
MgCr2O4, lµ s¶n phÈm tæng hîp.
§n: magnesiochromite.
picrocollite [11278] : picrocolit.
Kho¸ng vËt ë vÞ trÝ cuèi gi¶ ®Þnh cña nhãm
palygorskit: MgSi3O5(OH)4.2H2O.
picrolite [11279] : picrolit.
Lo¹i kho¸ng vËt serpentinit d¹ng cét hoÆc
d¹ng sîi.
picromerite [11280] : picromerit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: K2Mg(SO4)2.6H2O.
§n: schoenite.
picropharmacolite [11281] :
picropharmacolit.
Kho¸ng vËt: H2Ca2Mg(AsO4)4.12H2O.
piedmont [11282] : phÇn ch©n nói.
N»m hoÆc h×nh thµnh ë ch©n nói, vÝ dô: thÒm
ch©n nói, pediment ch©n nói; mét vïng ®ång
b»ng, s−ßn, b¨ng hµ hoÆc nh÷ng d¹ng kh¸c ë
ch©n nói, vÝ dô: ®åi hoÆc ®ång b»ng tÝch tô
(bajada).
piedmont alluvial plain [11283] : ®ång b»ng
båi tÝch ch©n nói.
X: bajada.
piedmont angle [11284] : chç biÕn ®æi ®ét
ngét cña s−ên.
Chç g·y cña s−ên gi÷a mét ®åi hoÆc mét
®ång b»ng, vÝ dô: chç g·y ë ®iÓm nèi cña phÇn
tr−íc nói vµ pediment ë ch©n nói.
piedmont bench [11285] : bËc ch©n nói.
§ång b»ng aluvi ch©n nói ®−îc n©ng cao
hoÆc bÒ mÆt pediment ë ch©n nói ®−îc bao ë r×a
ngoµi bëi mét v¸ch nhá (v¸ch ch©n nói).
X: piedmont step.
piedmont benchland [11286] : mét trong sè
hÖ thèng thÒm ch©n nói.
§n: piedmonttreppe, piedmont stairway.
piedmont flat [11287] : thÒm réng ch©n nói.
§n: piedmont step.
piedmont glacier [11288] : b¨ng hµ ch©n nói.
Líp phñ b¨ng dµy, liªn tôc ë ch©n d·y
nói, ®−îc h×nh thµnh do sù më réng liªn kÕt cña
c¸c b¨ng hµ thung lòng tõ ®é cao lín h¬n cña
miÒn nói.
piedmont gravel [11289] : cuéi ch©n nói.
Cuéi th« ®−îc ®−a tõ khu ®Êt cao h¬n bëi c¸c
cuång l−u vµ c¸c d¶i më réng trªn vïng ®Êt
b»ng ph¼ng n¬i tèc ®é dßng n−íc bÞ
gi¶m nhanh.
piedmont interstream flat [11290] : bËc ®Êt
b»ng tr−íc nói trong l−u vùc s«ng.
§n: pediment.
piedmont lake [11291] : hå tr−íc nói.
Hå cã h×nh thu«n dµi do b¨ng hµ ch©n nói
®µo vµo ®¸ thµnh bån s©u.
piedmont pediment [11292] : ®ång b»ng ®¸
gèc tr−íc nói.
ThuËt ng÷ thÓ hiÖn pediment ë r×a vµ däc
theo ch©n nói. §n: piedmont plain, bajada.
piedmont scarp [11293] : v¸ch tr−íc nói.
V¸ch mµi mßn thÊp, nhá thÓ hiÖn trong aluvi
trªn s−ên tr−íc nói, ë ch©n vµ song song víi c¸c
d·y nói dèc. Nã lµ kÕt qu¶ cña sù biÕn vÞ bÒ
mÆt, vÝ dô do ®øt g·y. §n: scarplet.
piedmont slope [11294] : s−ên tho¶i ch©n nói.
S−ên tho¶i ë ch©n nói trong vïng kh« hoÆc
b¸n kh«, hîp thµnh pediment (bÒ mÆt cao h¬n
cña ®¸ gèc bÞ xãi mßn) vµ ®ång b»ng tÝch tô
tr−íc nói (bÒ mÆt thÊp h¬n cã nguån gèc tÝch
tô). X: bajada.
piedmont stairway [11295] : bËc thang
ch©n nói.
X: piedmont benchland.
piedmont step [11296] : thÒm ch©n nói.
ThÒm réng nghiªng ra ngoµi hoÆc xuèng
thung lòng, nã ph¸t triÓn ®Ó ph¶n øng víi sù
n©ng cao hoÆc më réng vßm nÕp uèn. §n:
piedmont bench, piedmont plat.
piedmonttreppe [11297] : bËc tr−íc nói.
§n: piedmont benchland.
piemontite [11298] : piemontit.
Kho¸ng vËt chøa mangan mµu ®á sÉm hoÆc
n©u-®á nh¹t cña nhãm epidot:
Ca2(Al,Mn+2,Fe)3Si3O12(OH). Ss: withamit. Còng
cßn viÕt: piedmontite. §n: manganese epidote.
pienaarite [11299] : pienarit.
Malignit giµu sphen, trong ®¸ feldspar lµ
anortoclas.
pierrepontite [11300] : pierepontit.
Lo¹i turmalin giµu s¾t.
pierrotite [11301] : pierotit.
Kho¸ng vËt: Te2(Sb,As)10S17.
piestic water [11302] : n−íc cã ¸p.
§n: confined ground water, artesian water.
piezocrystallization [11303] : kÕt tinh magma
trong ®iÒu kiÖn ¸p suÊt t¨ng cao.
piezoelectric crystal [11304] : tinh thÓ
469
¸p ®iÖn.
Tinh thÓ nh− th¹ch anh hoÆc turmalin cã hiÖu
øng ¸p ®iÖn. Tinh thÓ nµy kh«ng dÉn ®iÖn, nhiÖt
vµ kh«ng cã t©m ®èi xøng.
piezoelectric effect [11305] : hiÖu øng
¸p ®iÖn.
Tinh thÓ ph¸t triÓn tiÒm n¨ng ®iÖn theo
ph−¬ng h−íng kÕt tinh khi cã søc c¨ng c¬ häc
thÝch øng hoÆc cã sù ph¸t triÓn søc c¨ng c¬ häc
sau chÊn ®éng. Th¹ch anh vµ turmalin lµ nh÷ng
tinh thÓ cã tÝnh ¸p ®iÖn tù nhiªn.
piezometer [11306] : lç khoan quan tr¾c, èng
®o ¸p.
Lç khoan hay èng ®ãng vµo tÇng chøa n−íc
®Ó ®o mùc n−íc. §n: observation well.
piezometric head [11307] : ®é cao cét ¸p lùc.
ChiÒu cao cét n−íc d©ng trªn m¸i tÇng chøa
n−íc cã ¸p.
piezometric level [11308] : mùc n−íc ngÇm
x¸c ®Þnh b»ng thiÕt bÞ ®o ¸p lùc n−íc.
piezometric surface [11309] : mÆt thñy ¸p.
MÆt ph¼ng nèi ®Ønh cña c¸c cét ¸p lùc trªn
m¸i cña tÇng chøa n−íc cã ¸p.
§n: potentiometric surface.
pigeon's-blood ruby [11310] : ruby mµu
®á m¸u.
Lo¹i ®¸ quý ruby mµu ®Ñp nhÊt: c−êng ®é
m¹nh, s¹ch, ®á ®Ëm ®Õn ®á tÝa. Cßn viÕt lµ
pigeon-blood ruby.
pigeonite [11311] : pigeonit.
Kho¸ng vËt nhãm clinopyroxen:
(Mg,Fe+2, Ca)(Mg,Fe+2)Si2O5, cã thµnh phÇn
trung gian gi÷a clinoenstatit vµ diopsit vµ chøa Ýt
calci, hoÆc kh«ng cã alumin hoÆc s¾t hãa trÞ 3.
Pigeonit ®Æc tr−ng bëi gãc trôc quang nhá
(2V=0-30o), lµ thµnh phÇn cña ®¸ magma basic.
Ss: augite.
pigment mineral [11312] : kho¸ng vËt lµm vËt
liÖu mµu.
Kho¸ng vËt cã gi¸ trÞ kinh tÕ do lµm vËt liÖu
mµu, quan träng nhÊt lµ hematit vµ limonit.
pikeite [11313] : pikeit.
Peridotit phlogopit chøa augit. (ThuËt
ng÷ cæ).
pilandite [11314] : pilandit.
Syenit x©m nhËp n«ng chøa nhiÒu ban tinh
anortocla trªn nÒn cña anortocla. (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
pilar [11315] : ®¸ d¹ng cét.
pilite [11316] : pilit.
1- Actinolit gi¶ h×nh olivin.
2- Jamesonit kh«ng s¹ch.
pillar [11317] : ®¸ d¹ng cét.
Thµnh t¹o tù nhiªn cã d¹ng gièng c¸i cét trô.
 pillar reef [11318] : r¹n san h« d¹ng cét.
R¹n San h« lµ nh÷ng khèi San h« réng, mäc
lªn trªn mét khèi San h« kh¸c, t¹o nªn c¸c cét
cao v÷ng ch¾c c¸ch nhau bëi c¸c hang réng cã
xu h−íng ®−îc lÊp ®Çy bëi c¸c trÇm tÝch
carbonat mÞn vµ líp trÇm tÝch néi bé thø sinh.
pillars [11319] : trô má.
pillow breccia [11320] : d¨m kÕt gèi.
TÝch tô c¸c gèi vµ m¶nh dung nham víi xi
m¨ng lµ tuf.
pillow structure [11321] : cÊu t¹o gèi.
CÊu tróc gÆp trong mét sè ®¸ phun trµo ®Æc
tr−ng bëi c¸c khèi liªn tôc d¹ng gèi cã kÝch
th−íc tõ vµi cm ®Õn 1m hoÆc h¬n (chñ yÕu 30-
60cm). C¸c gèi ph©n bè rÊt chÆt chÏ. Kho¶ng
gi÷a c¸c gèi lµ kh«ng ®¸ng kÓ vµ lÊp ®Çy bëi vËt
liÖu t−¬ng tù gèi, hoÆc c¸c trÇm tÝch h¹t vôn.
KÝch th−íc h¹t trong gèi gi¶m dÇn tõ trung t©m
ra r×a. CÊu t¹o gèi ®−îc coi lµ kÕt qu¶ phun trµo
trong m«i tr−êng n−íc, bëi lÏ chóng th−êng tæ
hîp víi trÇm tÝch biÓn s©u.
pillowlava [11322] : dung nham gèi.
ThuËt ng÷ chØ c¸c dung nham t¹o nªn cÊu t¹o
gèi trong m«i tr−êng n−íc, th−êng lµ basalt
hoÆc andesit.
pilot channel [11323] : kªnh dÉn míi.
Mét trong lo¹t c¸c chç c¾t hoÆc chç ®æi
h−íng dßng ch¶y ®Ó chuyÓn mét s«ng uèn khóc
thµnh kªnh th¼ng ë n¬i cã ®é dèc lín h¬n. Nã
®−îc h×nh thµnh chØ ®ñ réng ®Ó b¾t ®Çu mét
dßng míi.
pilotaxitic [11324] : kiÕn tróc pilotaxit.
KiÕn tróc phÇn nÒn cña ®¸ magma toµn tinh,
trong ®ã c¸c vi kim plagioclas ®an dÖt lén xén
trªn nÒn víi c¸c kho¸ng vËt kh¸c.
pilsenite [11325] : pilsenit.
Kho¸ng vËt cã thµnh phÇn nh− wehrlit:
Bi4Te3, hîp chÊt víi hesit.
pimelite [11326] : pimelit.
Kho¸ng vËt sÐt mµu xanh t¸o nhãm
motmorilonit: (Ni,Mg)3Si4O10(OH)2.4H2O.
§n: desaulesite.
pimple [11327] : låi, gß.
pimple mound [11328] : ®Êt låi, gß.
pimple plain [11329] : ®ång b»ng ®−îc ®Æc
tr−ng bëi nhiÒu ®Êt låi.
pin [11330] : ®Ønh nói.
pinacoidal cleavage [11331] : c¸t khai h×nh
®«i mÆt.
C¸t khai kho¸ng vËt song song mÆt tinh thÓ
h×nh ®«i mÆt, nh− c¸t khai (010) cña th¹ch cao.
pinakiolite [11332] : pinakiolit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: (Mg,Mn+2)2Mn+3BO5,
®ång h×nh víi orthopinakiolit.
470
pinch and swell structure [11333] : cÊu t¹o
khóc dåi.
CÊu t¹o th−êng gÆp ë c¸c m¹ch th¹ch anh vµ
pegmatit trong c¸c ®¸ biÕn chÊt, t¹i ®ã m¹ch në
ra hoÆc th¾t l¹i thµnh tõng ®o¹n.
pinch out [11334] : v¸t máng.
Sù kÕt thóc cña mét tÇng, m¹ch hoÆc mét thÓ
®¸ kh¸c mµ nã thu nhá hoÆc máng dÇn theo
chiÒu n»m ngang cho ®Õn khi mÊt h¼n.
pinchite [11335] : pinchit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: Hg5O4Cl2.
pine-bog peat [11336] : than bïn ®−îc thµnh
t¹o trong ®Çm lÇy.
pinfire opal [11337] : opal sÆc sì nhiÒu mµu.
Opal cã nh÷ng m¶nh mµu sÆc sì kh¸c nhau
xÕp s¸t nhau.
pingo [11338] : ®åi ®«ng kÕt.
§åi gß ®−îc phñ b¨ng.
§n: boolgoonyakh, pingok.
pinite [11339] : pinit.
TËp hîp mica v« ®Þnh h×nh mµu x¸m tro, lôc,
n©u t¹o bëi sù thay thÕ c¸c kho¸ng vËt kh¸c
(nh− cordierit, nephelin, scapolit, spodumen,
feldspar).
pinna [11340] : l¸ chÐt.
BËc ph©n chia ®Çu tiªn cña mét l¸ kÐp l«ng
chim hay l¸ l−îc.
pinnacle [11341] : ®Ønh nhän, th¸p nhän.
§Ønh ®åi nói nhän, th¸p cao m¶nh nhän ®Çu,
cét ®¸ d¹ng th¸p hoÆc ®¼ng th−íc, hoÆc ®Ønh
nói, ®åi.
pinnate [11342] : cã l¸ chÐt.
KiÓu l¸ c©y cã c¸c l¸ nhá ë hai bªn g©n gi÷a,
xÕp s¾p nh− l«ng chim.
pinnate venation [11343] : hÖ g©n l«ng chim.
KiÓu hÖ g©n ë l¸ c©y trong ®ã c¸c g©n bËc hai
xuÊt ph¸t thµnh nh÷ng cÆp song song tõ g©n
chÝnh (g©n gi÷a).
pinnoite [11344] : pinoit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mµu vµng nh¹t:
MgB2O4.3H2O.
pinnule [11345] : l¸ chÐt con, l¸ chÐt bËc hai.
BËc ph©n chia cña mét l¸ chÐt hay bËc ph©n
chia thø sinh cña l¸ kÐp l«ng chim hoÆc cña mét
l¸ l−îc.
pintadoite [11346] : pintadoit.
Kho¸ng vËt mµu xanh: Ca2V2O7.9H2O.
pipe [11347] : thÓ x©m nhËp d¹ng èng, èng
dÉn dung nham ë d−íi nói löa.
pipe amygdule [11348] : h¹nh nh©n d¹ng èng.
C¸c h¹nh nh©n d¹ng èng th−êng ph©n bè
vu«ng gãc víi mÆt ®¸y cña dßng dung
nham, h×nh thµnh bëi khÝ, h¬i n−íc cña tÇng ®¸
n»m d−íi.
 pipe clay [11349] : sÐt tr¾ng.
S¾t tr¾ng dÎo, trªn thùc tÕ kh«ng chøa s¾t,
thÝch hîp cho viÖc sö dông trong chÕ t¹o tÈu
thuèc l¸. §n: ball clay, cutty clay.
pipe like deposits [11350] : kho¸ng sµng
thµnh t¹o d¹ng èng.
pipe of ore [11351] : cét quÆng.
Th©n quÆng hoÆc cét phÇn quÆng c«ng
nghiÖp trong m¹ch.
pipe vein [11352] : m¹ch d¹ng èng, cét; th©n
quÆng hoÆc kÐo dµi.
piping [11353] : sñi n−íc, ®ïn n−íc.
Do t¸c dông cña ¸p lùc n−íc lµm ph¸ vì kÕt
cÊu ®Êt.
pirate stream [11354] : dßng ch¶y
chuyÓn dßng.
pirated stream [11355] : dßng ch¶y bÞ
chuyÓn dßng.
pirquitasite [11356] : pirquitasit.
Kho¸ng vËt cã cÊu tróc kiÓu stanit vµ quan hÖ
víi hocartit: Ag2ZnSnS.
pirssonite [11357] : pirsonit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng ®Õn kh«ng
mµu: Na2Ca(CO3)2.2H2O.
pisanite [11358] : pisanit.
Kho¸ng vËt mµu xanh: (Fe,Cu)SO4.7H2O, lµ
lo¹i melanterit chøa ®ång.
pisolite [11359] : pisolit, h¹t ®Ëu.
1- (trt) Mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch, th−êng lµ ®¸
v«i h×nh thµnh chñ yÕu tõ sù g¾n kÕt cña c¸c
pisoliths; lo¹i trøng c¸ kÝch th−íc lín. §n :
peastone, pea grit; ThuËt ng÷ th−êng ®−îc sö
dông ®Ó chØ mét pisolith, hoÆc mét trong nh÷ng
h¹t ®Ëu h×nh cÇu.
2- (th) H¹nh nh©n trong lapili g¾n kÕt.
pisolith [11360] : pisolit, pisolith.
Mét trong nh÷ng thÓ nhá h×nh cÇu hay elip
trong mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch, cã kÝch th−íc vµ
h×nh d¹ng gièng nh− h¹t ®Ëu vµ lµ mét trong
nh÷ng thµnh phÇn cña pisolite. Thµnh phÇn cña
mét pisolit th−êng lµ carbonat calci, ®«i khi lµ
s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh sinh hãa kÕt vá t¶o.
KÝch th−íc cña mét pisolit th−êng lín h¬n vµ
h×nh d¸ng cña nã th−êng kÐm ®Òu ®Æn h¬n so
víi c¸c thÓ trøng c¸, mÆc dï cÊu tróc bªn trong
cña nã còng cã d¹ng ®ång t©m vµ táa tia.
§n : pisolite.
pisolitic [11361] : pisolit.
§Ò cËp vÒ pisolit hay vÒ kiÕn tróc cña mét
lo¹i ®¸ ®−îc cÊu thµnh tõ c¸c pisolith hoÆc c¸c
h¹t gièng nh− h¹t ®Ëu. VÝ dô : “bauxit h¹t
®Ëu”,v.v.
pisosparite [11362] : ®¸ v«i pisosparit.
Lo¹i ®¸ v«i chøa Ýt nhÊt 25% pisolith vµ
471
kh«ng qu¸ 25% vôn néi bån, thµnh phÇn xi
m¨ng calcit toµn tinh cã hµm l−îng v−ît tréi so
víi hµm l−îng nÒn bïn carbonat.
pistacite [11363] : pistacit, epidot.
Kho¸ng vËt mµu xanh.
piston sampler [11364] : thiÕt bÞ lÊy mÉu
kiÓu piston.
pit [11365] : má, b·i khai th¸c; hè, giÕng.
pitch [11366] : nhùa, dèc.
S−ên dèc, ®Çu mòi ®Êt nh« vµo vïng
chøa n−íc.
pitch opal [11367] : opal nhùa.
Opal mµu vµng ®Õn n©u, chÊt l−îng kÐm,
¸nh nhùa.
pitch ore [11368] : uraninit; oxid ®ång.
1- QuÆng uranit ®Æc sÝt cã mµu tõ n©u ®Õn
®en. §n: pitchblende.
2- QuÆng oxid ®ång mµu tèi.
§n: pitchy copper ore.
pitchblende [11369] : pitchblend.
Uraninit d¹ng khèi, mµu n©u ®Õn ®en, thµnh
t¹o trong m¹ch sulfit nhiÖt dÞch, d¹ng h¹t nhá,
v« ®Þnh h×nh hoÆc vi tinh. Pitchblend chøa Ýt
radi, thori vµ kh«ng chøa ®Êt hiÕm. §n: pitch
ore, nasturan.
pitches and flats [11370] : nghiªng vµ ngang.
pitching fold [11371] : nÕp uèn chóc ®Çu.
NÕp uèn n»m cã mÆt trôc uèn cong xuèng.
pitching ore shoots [11372] : trô quÆng trong
m¹ch cã ®é lÖch riªng.
pitching seam [11373] : vØa ®æ dèc ®øng.
pitchstone [11374] : ®¸ nhùa.
Thñy tinh nói löa cã bÒ mÆt gièng s¸p, nhùa,
cã thµnh phÇn vµ mµu thay ®æi, chøa nhiÒu n−íc
h¬n obsidian. C¸c vi tinh cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc
trong l¸t máng.
pitchy copper ore [11375] : oxid ®ång d¹ng
mÇu h¾c Ýn, tèi.
Sù pha trén cña crizocola vµ limonit.
§n: pitch ore.
pit-crater [11376] : chËu tròng (caldera), nói
löa nhá.
pit-lake [11377] : hå lßng ch¶o.
Cã trong ®ång b»ng röa tr«i.
pit-run [11378] : ®Êt kh«ng ph©n lo¹i.
§Êt ®−îc coi lµ ®ång nhÊt ®Ó khai th¸c vµ
sö dông.
pitted outwash [11379] : röa tr«i ®Ønh.
Qu¸ tr×nh röa tr«i b¨ng tan lµm ch«n vïi c¸c
®Ønh cao hoÆc lßng ch¶o ®¸ ®−îc b¨ng hµ t¹o ra.
pitted outwash plain [11380] : ®ång b»ng röa
tr«i ®Ønh.
§ång b»ng röa tr«i ®−îc t¹o nªn bëi nhiÒu
tròng sôt, mÐo mã. §n: pitted plain.
 pitted plain [11381] : ®ång b»ng hè lâm.
§n: pitted outwash plain.
pitticite [11382] : piticit.
Kho¸ng vËt mµu n©u ®Õn vµng nh¹t hay ®á
nh¹t, d¹ng khèi thËn, chøa asenat hydro vµ
sulfat s¾t, thµnh phÇn rÊt thay ®æi.
§n: pizzite, pichy iron ore.
piypite [11383] : piypit.
Kho¸ng vËt thµnh t¹o do th¨ng hoa trong
phun trµo: K2Cu2O(SO4)2.
place of setting [11384] : n¬i tÝch tô.
placement water content [11385] : ®é Èm
®Çm chÆt quy ®Þnh.
§é Èm cña ®Êt ®−îc quy ®Þnh ®Ó ®Çm chÆt
®Êt. §é Èm, dung träng ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh tõ thÝ
nghiÖm ®Çm chÆt trong phßng ®Ó ®¶m b¶o chÊt
l−äng ®Çm chÆt t¹i hiÖn tr−êng.
placer [11386] : sa kho¸ng.
Kho¸ng sµng trªn mÆt ®Êt ®−îc h×nh thµnh do
tÝch tô c¬ häc cña c¸c m¶nh kho¸ng vËt do ph¸
hñy, phong hãa. Kho¸ng vËt ®−îc tÝch tô th−êng
lµ kho¸ng vËt nÆng nh− vµng, casiterit hoÆc rutil.
§n: lead, ore of sedimentation.
placolith [11387] : thÓ tÊm, placolith.
plagioclase [11388] : plagioclas.
1- Nhãm feldspar hÖ ba nghiªng cã c«ng
thøc chung lµ: (Na,Ca)Al(Si,Al)Si2O8. Nã ®−îc
thµnh t¹o tõ lo¹t dung dÞch cøng:
Ab(NaAlSi3O8) vµ An(CaAl2Si2O8) ë nhiÖt ®é
cao. Lo¹t plagioclas ®−îc chia thµnh nh÷ng
kho¸ng vËt phï hîp víi sù t¨ng lªn cña thµnh
phÇn An: albit (An O-10), oligoclas (An 10-30),
andesin (An 30-50), labrador (An 50-70),
bytonnit (An 70-90) vµ anortit (An 90-100). Tû
sè Al/Si víi sù t¨ng An tõ 1:3 ®Õn 1:1. Nh÷ng
kho¸ng vËt plagioclas lµ nh÷ng kho¸ng vËt t¹o
®¸ phæ biÕn nhÊt, cã song tinh ®Æc tr−ng vµ biÓu
hiÖn ph©n ®íi phæ biÕn.
2- Kho¸ng vËt cña nhãm plagioclas: albit,
anortit, peristerit vµ aventurin feldspar.
Ss: alkali feldspar, orthoclase.
§n: sodium-calcium feldspar.
plagioclase rock [11389] : ®¸ plagioclas.
X: anorthosite.
plagioclasite [11390] : plagioclasit.
plagiogranite [11391] : plagiogranit.
§¸ magma cã hµm l−îng kali thÊp, cã thµnh
phÇn tõ diorit th¹ch anh ®Õn trondiemit.
plagionite [11392] : plagionit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch× ®Õn nh¹t: Pb5Sb3S17.
plagiophyre [11393] : plagiophyr.
§¸ magma cã kiÕn tróc porphyr, gièng nh−
octophyr nh−ng c¸c ban tinh plagioclas nhiÒu
h¬n so víi ortocla.
472
plain [11394] : ®ång b»ng.
Mét vïng réng hoÆc hÑp cã ®é cao thÊp,
b»ng ph¼ng hoÆc gîn sãng nhÑ. §ång b»ng cã
thÓ cã rõng c©y hoÆc tr¬ trôi, ®−îc h×nh thµnh
do tÝch tô hoÆc do xãi mßn.
plain of denudation [11395] : ®ång b»ng
bãc mßn.
plain of lateral planatio [11396] : ®ång b»ng
san b»ng bªn s−ên.
BÒ mÆt giíi h¹n rÊt b»ng ph¼ng ph¸t triÓn ë
ch©n nói hoÆc v¸ch dèc do sù më réng c¸c thung
lòng vµ sù kÕt nèi c¸c b·i båi, lµ kÕt qu¶ cña
lateral planation (sau san b»ng s−ên). Nã t−¬ng
tù nh− c¶nh quan cña pediment vµ th−êng ®−îc
coi lµ vËy.
plain of marine denudation [11397] : ®ång
b»ng mµi mßn biÓn.
BÒ mÆt b»ng ph¼ng hoÆc gÇn b»ng ph¼ng bÞ
mµi mßn, bÞ sãng biÓn lÊn dÇn vµo ®Êt liÒn.
§n: plain of submarine denudation.
plain of marine erosion [11398] : ®ång b»ng
xãi mßn biÓn.
BÒ mÆt b»ng ph¼ng lý thuyÕt réng kh«ng h¹n
chÕ ®−îc thµnh t¹o d−íi mùc n−íc biÓn bëi c¸c
qu¸ tr×nh biÓn c¾t rêi xa ®Êt liÒn.
plain of submarine denudation [11399] :
®ång b»ng mµi mßn biÓn.
X: plain of marine denudation.
plain tract [11400] : vïng ®Êt b»ng ph¼ng
réng lín.
PhÇn thÊp cña dßng ch¶y cã ®ä dèc nhá vµ
b·i båi réng.
plains-type fold [11401] : nÕp uèn kiÓu vßm,
nÕp uèn phñ.
CÊu tróc cã d¹ng nÕp låi hoÆc d¹ng vßm cña
nÒn lôc ®Þa, kh«ng cã ®−êng bao râ rÖt vµ kh«ng
cã nÕp lâm t−¬ng øng, liªn quan víi c¸nh n©ng
cña ®øt g·y thuËn.
Plaisancian [11402] : Plaisanci.
BËc ë ch©u ¢u, Pliocen h¹ (n»m trªn Zancli,
n»m d−íi Asti).
plan of mine [11403] : s¬ ®å má.
planaas [11404] : ®ång b»ng röa tr«i.
§−îc thµnh t¹o nh− lµ mét delta ®Ønh b»ng
trong kú n−íc ®øng gi÷a hai t−êng cña b¨ng hµ
tï h·m.
planar discontinuities [11405] : kh¸ng c¾t
gi¸n ®o¹n.
Søc kh¸ng c¾t cña gi¸n ®o¹n ph¼ng (khe nøt,
®øt g·y cã bÒ mÆt t−¬ng ®èi ph¼ng).
planarea [11406] : diÖn ph¼ng.
Hai diÖn ph¼ng mÆt ph¸t triÓn ë hai bªn cña
phÇn sau vá Tay cuén.
planate [11407] : san b»ng.
 BÒ mÆt trë nªn b»ng ph¼ng vµ bÞ ph©n bËc
bëi c¸c qu¸ tr×nh san b»ng, víi nghÜa pediment
lµ bÒ mÆt xãi mßn gÇn nh− b»ng ph¼ng.
planation [11408] : qu¸ tr×nh san b»ng.
C¸c qu¸ tr×nh xãi mßn lµm cho bÒ mÆt Tr¸i
®Êt hoÆc bÒ mÆt ®Þa h×nh h¹ thÊp tíi mùc c¬ së
b»ng ph¼ng, ®Æc biÖt lµ qu¸ tr×nh san b»ng
ngang bªn s−ên bëi dßng ch¶y uèn khóc. ThuËt
ng÷ còng bao gåm c¶ xãi mßn do sãng vµ dßng
biÓn, mµi mßn bëi b¨ng hµ hoÆc giã trong viÖc
t¹o ra bÒ mÆt b»ng ph¼ng. Theo nghÜa réng,
thuËt ng÷ dïng ®Ó chØ cho sù h¹ thÊp chung cña
®Þa h×nh, vÝ dô: peneplaination, panplanation,
pendiplanation, cryoplanation, altiplanation.
planation surface [11409] : bÒ mÆt san b»ng.
X: erosion surface.
plancheite [11410] : plancheit.
Kho¸ng vËt mµu xanh: Cu8Si8O22(OH)4.H2O.
Ss: shatuekite.
plane [11411] : mÆt ph©n líp.
X: bedding plane.
plane compression [11412] : nÐn Ðp ph¼ng.
NÐn Ðp däc theo c¹nh cña mét tÊm ph¼ng, t¹o
nªn tr¹ng th¸i øng suÊt ph¼ng, tøc lµ kh«ng cã
thµnh phÇn øng suÊt theo chiÒu vu«ng gãc víi
mÆt ph¼ng.
plane failure [11413] : ph¸ hñy ph¼ng.
Ph¸ hñy víi bÒ mÆt ph¸ hñy ph¼ng, vÝ dô däc
theo mét khe nøt, ®øt g·y cã tr−íc.
plane fault [11414] : ®øt g·y ph¼ng.
§øt g·y cã mÆt tr−ît ph¼ng, kh«ng bÞ uèn
cong.
plane of isotropy [11415] : mÆt ®¼ng h−íng.
plane of weakness [11416] : mÆt gi¶m yÕu,
mÆt yÕu.
plane strain [11417] : biÕn d¹ng ph¼ng.
BiÕn d¹ng x¶y ra trong ®iÒu kiÖn mét chiÒu
cña bµi to¸n dµi ®¸ng kÓ so víi hai chiÒu cßn l¹i
(vÝ dô con ®Ëp, hÇm lß, v.v.). Khi ®ã, cã thÓ gi¶
thiÕt r»ng mäi mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi chiÒu
®ã ®Òu cã c¸c ®iÒu kiÖn øng suÊt-biÕn d¹ng nh−
nhau. Bµi to¸n kh«ng gian ba chiÒu cã thÓ rót
gän vÒ hai chiÒu, tøc lµ xem xÐt øng suÊt-biÕn
d¹ng cña mét l¸t c¾t cã ®é dµy b»ng mét ®¬n vÞ.
plane stress [11418] : øng suÊt ph¼ng.
øng suÊt trªn mét mÆt ph¼ng, kh«ng kÓ ®Õn
øng suÊt theo ph−¬ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng
®ang xem xÐt.
plane table [11419] : b¶n ®å ®Þa h×nh.
§−îc x¸c ®Þnh tõ c«ng t¸c tr¾c ®¹c.
plane waves in a three-dimensional medium
[11420] : sãng ph¼ng trong kh«ng gian
ba chiÒu.
planispiral [11421] : cuén ph¼ng, vá
473
cuén ph¼ng.
Cã vá cuén trªn mét mÆt ph¼ng, cô thÓ lµ nãi
vÒ vá Ch©n bông vµ Ch©n ®Çu cã kiÓu cuén nh−
vËy, hoÆc nãi vÒ vá Trïng lç cã vßng cuén n»m
trªn mét mÆt ph¼ng; mét vá cã kiÓu cuén nh−
trªn ®· nãi.
planktic [11422] : sinh vËt tr«i næi.
X: planktonic.
plankton [11423] : sinh vËt tr«i næi.
Sinh vËt ë d−íi n−íc s«ng tr«i trong dßng
n−íc hoÆc b¬i yÕu ít.
planktonic [11424] : sinh vËt tr«i næi.
C¸c sinh vËt ë biÓn kh¬i sèng kiÓu tr«i næi.
§n: planktic.
planning of geological prospecting [11425] :
lËp kÕ ho¹ch c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt.
planning of slope stability studies [11426] :
lËp kÕ ho¹ch nghiªn cøu æn ®Þnh m¸i dèc.
planoconformity [11427] : chØnh hîp ph¼ng.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ®Ó chØ mèi quan hÖ
gi÷a c¸c tÇng chØnh hîp, t−¬ng ®−¬ng vÒ kho¶ng
chiÒu dµy vµ song song víi nhau ë mäi n¬i.
plano-convex [11428] : ph¼ng-låi.
Ph¼ng mét bªn vµ låi phÝa bªn kia; vÝ dô nãi
vÒ vá Tay cuén cã m¶nh l−ng ph¼ng vµ m¶nh
bông cong låi.
planophyre [11429] : planophyr.
§¸ magma kiÕn tróc porphyr vµ planophyric.
planophyric [11430] : kiÕn tróc planophyric.
KiÕn tróc porphyric, trong ®ã c¸c ban tinh
ph©n bè thµnh líp máng trong phÇn nÒn.
plant [11431] : thùc vËt, c©y.
Mét thµnh phÇn cña giíi thùc vËt.
plant indicator [11432] : thùc vËt chØ thÞ.
§n: indicator plant.
planula [11433] : Êu trïng d¹ng trøng b¬i
tù do.
Êu trïng trong giai ®o¹n cßn non th−êng
b¬i tù do, nh− cña polyp san h«, gåm mét líp
ngo¹i b× cã l«ng rung vµ mét khèi tÕ bµo néi b×
n»m trong.
planulate [11434] : dÑt.
Nãi vÒ d¹ng vá Ch©n ®Çu cuén kh«ng chÆt
vµ bÞ Ðp dÑt, cã rèn réng vµ mÆt bông trßn.
plastic [11435] : dÎo.
§Æc ®iÓm dÔ uèn cña vËt chÊt.
plastic chart [11436] : biÓu ®å dÎo cña ®Êt.
Trªn biÓu ®å nµy cã thÓ hiÖn ®−êng A, víi
c¸c kho¶ng ph©n chia lo¹i ®Êt. B»ng c¸ch ®−a
lªn trªn b¶n ®å nµy mét sè chØ sè dÎo cña ®Êt, vÝ
dô giíi h¹n dÎo, giíi h¹n láng, chØ sè dÎo,... cã
thÓ x¸c ®Þnh ®Êt thuéc lo¹i nµo, ch¼ng h¹n ®Êt
sÐt, ®Êt c¸t hay ®Êt bét, v.v.
§n: atterberg limits, a-line.
 plastic deformation [11437] : biÕn d¹ng dÎo.
BiÕn d¹ng x¶y ra trong mét vËt thÓ ®ang chÞu
t¸c ®éng cña ngo¹i lùc lín h¬n giíi h¹n ch¶y
dÎo cña nã, khiÕn cho vËt thÓ kh«ng trë l¹i ®−îc
h×nh d¹ng, tr¹ng th¸i ban ®Çu cña nã n÷a sau khi
dì t¶i.
plastic equilibrium [11438] : c©n b»ng dÎo.
plastic flow [11439] : dßng ch¶y dÎo.
plastic fluid [11440] : chÊt l−u dÎo.
ChÊt l−u cã tèc ®é dÞch chuyÓn kh«ng tû lÖ
víi lùc t¸c dông g©y dÞch chuyÓn.
plastic index [11441] : chØ sè dÎo (cña ®Êt).
plasticity [11442] : tÝnh dÎo.
Kh¶ n¨ng biÕn d¹ng nh−ng kh«ng bÞ ph¸ hñy
cña vËt thÓ.
plasticity chart [11443] : biÓu ®å dÎo cña ®Êt.
S¬ då dÎo cña ®Êt, ®−îc sö dông ®Ó ph©n lo¹i
®Êt. §n: plastic chart.
plasticity index [11444] : chØ sè dÎo (cña ®Êt).
Lµ hiÖu sè gi÷a giíi h¹n ch¶y vµ giíi h¹n dÎo
cña ®Êt. §n: plastic index.
plastic limit [11445] : giíi h¹n dÎo (cña ®Êt).
Hµm l−îng n−íc cña mÉu ®Êt bÞ x¸o trén, ë
tr¹ng th¸i chuyÓn tiÕp tõ dÎo sang tr¹ng th¸i nöa
cøng (®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c thÝ nghiÖm tiªu
chuÈn). §n: atterberg limits.
plastic range [11446] : vïng biÕn d¹ng dÎo
cña ®Êt.
plastic strain [11447] : biÕn d¹ng dÎo.
§n: plastic deformation.
plastic zone [11448] : ®íi biÕn d¹ng dÎo.
§íi ®Êt ®¸ chÞu t¶i lín h¬n giíi h¹n ch¶y dÎo
cña chóng, sinh ra biÕn d¹ng dÎo (chuyÓn vÞ qu¸
møc ®µn håi), lµm mÊt ®i tr¹ng th¸i æn ®Þnh ban
®Çu cña ®íi. VÝ dô, ®íi ®Êt ®¸ xung quanh
®−êng hÇm.
platarsite [11449] : platarsit.
Kho¸ng vËt: PtAsS.
plate [11450] : m¶ng.
X: plate tectonics.
plateau [11451] : cao nguyªn.
§Þa h×nh gÇn nh− b»ng ph¼ng, réng lín, cã
®é cao t−¬ng ®èi lín vµ quy m« lín, ®−îc n©ng
cao trªn 150-300m so víi xung quanh. Nã ®−îc
giíi h¹n Ýt nhÊt bëi mét s−ên dèc ®øng, cã lÏ
mÆt gÇn nh− b»ng ph¼ng vµ th−êng bÞ c¾t ra
thµnh tõng m¶nh bëi c¸c thung lòng s©u. Trªn
mÆt cao nguyªn th−êng cã ®åi cao hoÆc nói. Cao
nguyªn th−êng cao h¬n vµ cã ®Þa h×nh ®¸ng chó
ý h¬n ®ång b»ng, cao h¬n vµ réng h¬n so víi
nói mÆt bµn. Nã cã thÓ cã nguån gèc kiÕn t¹o
tµn d− hoÆc nói löa. ThuËt ng÷ còng ®−îc dïng
cho ®¸y biÓn Ýt nhiÒu cã c¸c ®Ønh b»ng vµ ®−îc
n©ng cao kh«ng râ rµng, th−êng trªn 200m. §n:
474
submarine plateau.
plateau basalt [11452] : platobasalt, basalt
cao nguyªn.
Basalt ph©n bè trªn diÖn réng ë d¹ng líp phñ
n»m ngang, t¹o bëi sù phun trµo nhanh, quy m«
khu vùc, chñ yÕu lµ s¶n phÈm cña phun trµo theo
®øt g·y. §n: flood basalt.
plateau eruption [11453] : phun trµo plato,
phun trµo kiÓu cao nguyªn.
C¸c dßng phun trµo liªn tiÕp, tr¶i dµi ë d¹ng
líp phñ trªn diÖn réng.
plateau glacier [11454] : b¨ng hµ kiÓu
cao nguyªn.
B¨ng hµ nói cao phñ trªn vïng réng lín
b»ng ph¼ng vµ th−êng trµn lªn r×a nói thµnh
b¨ng hµ treo.
plateau gravel [11455] : cuéi kiÓu
cao nguyªn.
Líp phñ réng dµy ®Æc cuéi trªn mÆt, trªn
diÖn tÝch b»ng ph¼ng ë ®Ønh ®åi, cao nguyªn
hoÆc c¸c vïng cao kh¸c cao h¬n vïng cã cuéi
cña thÒm s«ng. Nã cã thÓ lµ trÇm tÝch cæ ®−îc
n©ng lªn do vËn ®éng cña Tr¸i ®Êt, vµ ®−îc tr¶i
réng ra do xãi mßn.
plateau mountain [11456] : nói kiÓu
cao nguyªn.
§−îc t¹o nªn do cao nguyªn chia c¾t ra
thµnh tõng kho¶nh.
plateau plain [11457] : ®ång b»ng kiÓu
cao nguyªn.
§ång b»ng réng lín ®−îc bao quanh bëi
mùc diÖn tÝch ®Ønh phô vµ ®−îc giíi h¹n bëi c¸c
v¸ch ®øng.
plate-bearing test [11458] : thÝ nghiÖm bµn.
ThÝ nghiÖm bµn nÐn t¹i hiÖn tr−êng. ThÝ
nghiÖm x¸c ®Þnh c¸c ®Æc ®iÓm biÕn d¹ng, h»ng
sè ®µn håi, ®é lón, kh¶ n¨ng chÞu t¶i... cña ®Êt,
®¸ b»ng c¸ch chÊt t¶i lªn mét bµn nÐn b»ng
thÐp, h×nh vu«ng, ch÷ nhËt hoÆc trßn, kÝch th−íc
kho¶ng 1m.
plate-boundary [11459] : ranh giíi m¶ng.
§íi ho¹t ®éng kiÕn t¹o vµ ®Þa chÊn däc theo
r×a cña c¸c m¶ng th¹ch quyÓn, n¬i tiÕp gi¸p gi÷a
c¸c m¶ng vµ lµ n¬i thÓ hiÖn sù chuyÓn ®éng
t−¬ng ®èi gi÷a c¸c m¶ng.
plate-juncture [11460] : ranh giíi m¶ng.
X: plate boundary.
plate-margin [11461] : ranh giíi m¶ng.
X: plate boundary.
plate-tectonics [11462] : kiÕn t¹o m¶ng, kiÕn
t¹o toµn cÇu.
Häc thuyÕt kiÕn t¹o toµn cÇu, theo ®ã th¹ch
quyÓn ®−îc chia thµnh c¸c m¶ng di chuyÓn
ngang trªn quyÓn mÒm (asthenosphere), dÞch
chuyÓn t−¬ng ®èi víi nhau, t¸ch rêi nhau, ®ông
®é, hót chêm lªn nhau, g©y nªn ho¹t ®éng kiÕn
t¹o, ®Þa chÊn däc theo ranh giíi gi÷a chóng.
Vµo ®Çu thÕ kû 20, xuÊt ph¸t tõ nhËn xÐt trùc
quan, A. Wegener ®· cã ý niÖm vÒ sù tr«i d¹t
lôc ®Þa. Tõ thùc tÕ kh¶o s¸t cña c¸c ngµnh khoa
häc vÒ Tr¸i ®Êt, häc thuyÕt kiÕn t¹o m¶ng ®−îc
h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn, thùc sù lµ mét thµnh
tùu lín cña khoa häc ®Þa chÊt.
platform [11463] : nÒn, giµn khoan.
1- Mét phÇn cña lôc ®Þa cã cÊu tróc gåm hai
phÇn, phÇn d−íi lµ ®¸ mãng kÕt tinh, phÇn trªn
lµ líp phñ trÇm tÝch n»m ngang hoÆc h¬i
nghiªng.
2- Giµn khoan dÇu khÝ ngoµi biÓn.
3- CÊu t¹o më réng sang hai bªn hoÆc tÊm
ngang n»m däc theo c¹nh trong hoÆc c¹nh ngoµi
cña trôc tr−íc-sau ë R¨ng nãn (Conodonta).
ThuËt ng÷ còng ®−îc dïng (kh«ng ®óng) lµ tÊm
(plate).
4- DiÖn ph¼ng ®Ó c¬ b¸m vµo ë Tay cuén
(Brachiopoda).
5- §¸y ph¼ng cña ®µi San h«.
6- ThuËt ng÷ chung cho mét møc hoÆc møc
bÒ mÆt nµo ®ã (thÒm hoÆc nÒn ®¸ mµi mßn, r¹n
®¸ ngÇm hoÆc mét kho¶nh nhá trªn mÆt v¸ch
mµi mßn, kho¶nh b»ng ph¼ng ®−îc n©ng cao
h¬n mÆt ®Êt nh− ®Êt cao nguyªn, b¸n b×nh
nguyªn hoÆc mét mÆt v¸t xiªn nµo ®ã).
platform reef [11464] : r¹n nÒn b»ng.
R¹n h÷u c¬ réng (réng vµi km2) cã bÒ mÆt
b»ng ph¼ng; cã khi t¹o ®¶o.
platidiiform [11465] : d¹ng nh¸nh rñ.
Nãi vÒ kiÓu quai tay ë Tay cuén gåm c¸c
nh¸nh rñ tõ bé b¶n lÒ xuèng v¸ch gi÷a.
platiniridium [11466] : platiniridi.
Kho¸ng vËt lËp ph−¬ng mµu tr¾ng b¹c
(Ir, Pt).
platinite [11467] : platinit.
Kho¸ng vËt mµu ®en s¾t PbBi2(Se,S)3.
platinum [11468] : b¹ch kim, platin (Pt).
Nguyªn tè hãa häc sè 78, nguyªn tö l−îng
195,0782; tû träng 21,45g/cm3, thuéc nhãm
nguyªn tè quý, nÆng, PGE, siderophil, cã 5 ®ång
vÞ bÒn vµ 36 kh«ng bÒn,. Hµm l−îng Pt trong
c¸c ®¸ (ppm): siªu mafic 0,003; gabro-basalt
0,0002; ®¸ phiÕn 0,0002; granit granodiorit
0,00005. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ sperylit
(PtAs2), braggit (Pt, Pd, Ni)S, cooperit (PtS),
stumflit Pt(Sb, Bi), nigglit (PtSn). Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS. Dïng Pt trong c¸c lÜnh vùc
xóc t¸c, dông cô trong phßng thÝ nghiÖm, ngµnh
kim hoµn.
plattnerite [11469] : platnerit.
Kho¸ng vËt mµu ®en s¾t: PbO2.
475
platy flow structure [11470] : cÊu t¹o tÊm.
CÊu t¹o tÊm trong ®¸ magma, t¹o thµnh trong
qu¸ tr×nh h¹ nhiÖt. C¸c tÊm cã ®Æc ®iÓm kh¸c
nhau, ph©n bè song song víi bÒ mÆt tiÕp xóc
vµ th−êng ®−îc lµm râ h¬n trong qu¸ tr×nh
phong hãa.
platycone [11471] : vá dÑt.
Vá cuén cña Ch©n ®Çu cã d¹ng dÑt, kh«ng
cã ngô ý g× vÒ ®é réng cña rèn vµ h×nh d¹ng
mÆt bông.
platynite [11472] : platynit.
Kho¸ng vËt mµu ®en s¾t, d¹ng tÊm kim lo¹i
máng gièng graphit. §n: platinite.
plauenite [11473] : plauenit.
Syenit th¹ch anh giµu plagioclas, t−¬ng øng
víi monzonit th¹ch anh. ThuËt ng÷ cæ.
playa [11474] : hå t¹m thêi.
X: playa lake. §n: ephemiral lake.
playa lake [11475] : hå t¹m thêi.
Hå n«ng trong khu vùc kh« vµ nöa kh«, chøa
n−íc trong mïa m−a, c¹n kiÖt vµo mïa kh«.
§n: ephemiral lake.
playfairite [11476] : playfairit.
Kho¸ng vËt: Pb16Sb18S43.
Pleistocene [11477] : Pleistocen.
Mét thÕ cña kû Thø t−, sau Pliocen vµ tr−íc
Holocen. Thêi gian b¾t ®Çu tõ 1,6 triÖu n¨m
tr−íc ®Õn ®Çu Holocen tøc lµ 12 000 n¨m tr−íc
®©y, t−¬ng øng víi thèng Pleistocen. NÕu coi kû
Thø t− lµ ®¹i th× Pleistocen sÏ ®−îc xem nh− lµ
kû. §n: Ice Age; Great Ice Age; glacial epoch;
Diluvium.
pleniglacial [11478] : pha b¨ng hµ ®Çy ®ñ cña
chu tr×nh cæ khÝ hËu.
Tr−íc ®ã lµ pha anaglacial vµ sau ®ã lµ pha
kataglacial.
pleonastite [11479] : pleonastit.
§¸ bao gåm spinel vµ clinoclor bao quanh
c¸c tinh thÓ corindon.
pleura [11480] : phÇn s−ên.
1- PhÇn bªn cña c¬ thÓ §éng vËt kh«ng
x−¬ng sèng, vÝ dô phÇn bªn cña th©n sau ®éng
vËt MiÖng ®èt (Merostoma).
2- Mét trong hai phÇn bªn cña mçi ®èt x−¬ng
ngoµi cña Bä ba thïy (Trilobita) kÐo dµi tõ trôc
ra phÝa ngoµi, phÇn ®èt ngùc hoÆc ®u«i ë phÝa
bªn ®èi víi thuú trôc.
3- Khóc s−ên sau cña ®éng vËt Vá gi¸p
(Crustacea).
pleuromyarian [11481] : cã c¬ bªn.
Ch©n ®Çu Nautiloidea cã c¬ co rót cña khèi
®Çu-ch©n g¾n víi vá däc mÆt bªn cña phÇn trong
phßng chøa th©n.
plica [11482] : nÕp, gê.
 C¸c gê hoÆc nÕp song song ch¹y táa tia tõ
®Ønh xuèng r×a vá ë Th©n mÒm vµ Tay cuén,
xuÊt hiÖn nh− sù xÕp nÕp ë mÆt trong vµ mÆt
ngoµi vá, vÝ dô gê ë vá sß.
Pliensbachian [11483] : Pliensbach.
BËc do Opel (1858) x¸c lËp theo tªn thµnh
phè Plienbach cña §øc, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, Jura h¹ (n»m trªn Sinemuri, n»m d−íi
Toarci).
plinian eruption [11484]:phun trµo kiÓu plini.
Phun næ víi c¸c dßng ch¶y liªn tôc, tèc ®é
lín cña dung nham, khÝ tõ miÖng nói löa. §Æc
tr−ng khèi l−îng lín tro nói löa vµ c¸c cét phun
næ (Wilson, 1976).
Pliocene [11485] : Pliocen.
ThÕ muén cña hÖ Neogen, §Ö tam, sau
Miocen vµ tr−íc Pleistocen, øng víi thèng
Pliocen do Lyell (1841) x¸c lËp, kÐo dµi kho¶ng
3,5 triÖu n¨m. NÕu coi kû §Ö tam lµ ®¹i th×
Pliocen sÏ ®−îc xem nh− lµ kû.
plocoid [11486] : kÕt ®¸m.
æ San h« s¸u tia quÇn thÓ cã c¸c æ ®¬n thÓ
ph©n c¸ch nhau b»ng v¸ch, nh−ng kÕt l¹i víi
nhau b»ng c¸c gê, m« bät hay m« x−¬ng.
plombierite [11487] : plombierit.
Kho¸ng vËt: Ca5H2Si6O18.6H2O(?).
plot [11488] : vÏ h×nh.
X©y dùng mét h×nh ¶nh b»ng c¸ch vÏ c¸c
®−êng.
plotter [11489] : m¸y vÏ.
Mét m¸y in t¹o ra c¸c h×nh chÊt l−îng cao
b»ng c¸ch di chuyÓn c¸c bót mùc trªn mÆt giÊy.
M¸y in di chuyÓn bót theo sù ®iÒu khiÓn cña
m¸y tÝnh nªn viÖc in thùc hiÖn tù ®éng. C¸c m¸y
vÏ ®−îc dïng réng r·i trong c«ng t¸c thiÕt kÕ
b»ng m¸y tÝnh vµ ®å häa biÓu diÔn.
pluck side [11490] : s−ên cµy mßn.
S−ên khuÊt giã cña ®¸ tr¸n cõu bÞ lëm chëm
vµ ph©n bËc cµy mßn do b¨ng hµ.
plucking [11491] : cµy mßn.
Qu¸ tr×nh xãi mßn b¨ng hµ lµm cho khèi ®¸
trë nªn láng lÎo, bÞ gì ra vµ bÞ mang ra khái
mãng ®¸ gèc. §n: quarrying.
plug [11492] : thÓ èng, nót.
1- ThÓ magma d¹ng èng th¼ng ®øng lÊp ®Çy
häng nói löa.
2- Nói löa ®−îc lÊp ®Çy bëi dung nham, c¸c
vËt liÖu xung quanh ®· bÞ röa tr«i.
plug dome [11493] : vßm nói löa.
Vßm nói löa ®Æc tr−ng bëi ®Þa h×nh næi cao
cña nói löa lín d¹ng èng (nót).
plumalsite [11494] : plumalsit.
Kho¸ng vËt: Pb4Al2(SiO3)7.
plumasite [11495] : plumazit.
476
§¸ x©m nhËp n«ng h¹t th«, kiÕn tróc tha
h×nh, cã thµnh phÇn kh¸c nhau, chñ yÕu gåm
corindon ph©n bè trong c¸c h¹t oligiocla.
plumbagine [11496] : quÆng ch× chøa b¹c,
graphit.
plumbago [11497] : ®¸ chøa grafit.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®èi víi c¸c ®¸ chøa
graphit, graphit kh«ng tinh khiÕt, vµ c¸c kho¸ng
vËt gièng graphit nh− molybdenit.
plumbic ocher [11498] : oxid ch× mµu vµng.
plumbline [11499] : ph−¬ng th¼ng ®øng.
H−íng th¼ng ®øng, ®−êng th¼ng ®øng x¸c
®Þnh b»ng qu¶ däi.
plumboferrite [11500] : plumboferit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu tèi: PbFe4O7.
Ss: magnetoplumbite.
plumbogummite [11501] : plumbogumit.
1- Kho¸ng vËt: PbAl3(PO4)2(OH)5.H2O.
2- Nhãm nh÷ng kho¸ng vËt ®ång cÊu tróc
gåm plumbo-gumit, gorceixit, crandalit,
florencit, dusertit quan hÖ víi alunit vµ nh÷ng
sulfat kh¸c cã cïng cÊu tróc víi nã.
plumbojarosite [11502] : plumbojarosit.
Kho¸ng vËt nhãm alunit: PbFe6(SO4)4(OH)12.
plumbomicrolite [11503] : plumbomicrolit.
Lo¹i microlin chøa Pb.
plumbonacrite [11504] : plumbonacrit.
Kho¸ng vËt: Pb10(CO3)6(OH)6O(?).
plumboniobite [11505] : plumboniobit.
Kho¸ng vËt mµu n©u ®en-®Õn ®en, thµnh
phÇn hçn hîp chøa niobit ytri, uran, ch×, s¾t vµ
®Êt hiÕm. Gièng samarskit chøa ch×.
plumbopalladinite [11506] : plumbopaladinit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Pd3Pb2.
plumbopyrochlore [11507] :
plumbopyrochlor.
Kho¸ng vËt nhãm pyroclo:
(Pb,Y,U,Ca)Nb2O5(OH).
plumbotellurite [11508] : plumbotelurit.
Kho¸ng vËt: PbTeP3, l−ìng tÝnh víi
fairbankit.
plumbotsumite [11509] : plumbotsumit.
Kho¸ng vËt: Pb5(OH)10Si4O8.
plume [11510] : plum.
1- ThÓ magma xuyªn vµo vá Tr¸i ®Êt tõ
manti, lµ nguyªn nh©n t¹o nªn c¸c ®iÓm nãng
(hot spot);
2- C¸c bao thÓ d¹ng l«ng vò trong ®¸ quý
(m· n·o).
plumose mica [11511] : lo¹i muscovit nhÑ.
X: muscovite.
plumosite [11512] : plumosit.
Kho¸ng vËt sulfit antimon d¹ng l«ng, nh−
jamesonit vµ bulangerit. §n: plumose ore.
 plunge [11513] : ®é nghiªng, ®é chóc, ®é c¾m,
®é ch×m.
§é nghiªng cña trôc nÕp uèn hoÆc cña c¸c
yÕu tè cÊu t¹o d¹ng ®−êng, d¹ng tuyÕn ®o trong
mÆt ph¼ng th¼ng ®øng.
plunge basin [11514] : bån nhÊn ch×m.
Tròng réng s©u hoÆc lç hæng do röa tr«i ®¸y
s«ng ë ch©n th¸c bëi xo¸y n−íc cuén cña n−íc
th¸c. Th−êng ®−îc gäi lµ plunge pool.
plunge of a line [11515] : ®é, gãc chói, c¾m
cña mét ®−êng th¼ng.
plunge of ore-body [11516] : gãc th¼ng ®øng
gi÷a bÒ mÆt n»m ngang vµ trôc th©n quÆng.
plunge pool [11517] : bån nhÊn ch×m, n−íc ë
bån nhÊn ch×m.
Hå trßn s©u thÓ hiÖn mét bån nhÊn ch×m sau
khi th¸c ngõng tån t¹i hoÆc dßng ch¶y bÞ
lÖch h−íng.
§n: waterfall lake - bån nhÊn ch×m nhá s©u.
plunging anticline [11518] : nÕp låi nghiªng.
PhÇn cuèi cña nÕp låi, n¬i c¸c líp ®Òu
nghiªng ra phÝa ngoµi.
plunging axis [11519] : trôc dèc c¾m xuèng.
plunging cliff [11520] : v¸ch mµi mßn
nhÊn ch×m.
V¸ch biÓn nèi tiÕp vµo n−íc s©u cã ch©n n»m
ë mùc thÊp h¬n.
plunging fold [11521] : nÕp uèn nghiªng, nÕp
uèn c¾m nghiªng.
Trôc nÕp uèn c¾m nghiªng so víi mÆt ph¼ng
n»m ngang th−êng tõ 10o®Õn 80o.
plunging inclined fold [11522] : nÕp
uèn nghiªng.
NÕp uèn cã mÆt trôc nghiªng.
plunging normal fold [11523] : nÕp uèn c¾m
b×nh th−êng.
NÕp uèn cã trôc c¾m nghiªng vµ mÆt trôc
th¼ng ®øng.
plunging syncline [11524] : nÕp lâm nghiªng.
PhÇn cuèi cña mét nÕp lâm, n¬i thÕ n»m c¸c
líp h−íng vµo mét trung t©m.
plurifacial metamorphic rock [11525] : ®¸
biÕn chÊt ®a t−íng.
Mét lo¹i ®¸ chøa nhiÒu nhãm kho¸ng vËt
biÕn chÊt ®−îc h×nh thµnh t¹i nhiÒu thêi ®iÓm
kh¸c nhau, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn T-P kh¸c nhau.
Hai hay nhiÒu h¬n hai thêi ®iÓm kh¸c nhau
(pha) cña qu¸ tr×nh kÕt tinh biÕn chÊt chØ
phô thuéc mét qu¸ tr×nh t¹o nói, hoÆc mét sè
tr−êng hîp do biÕn chÊt lïi do lµm nguéi tiÕp
theo sau ®Ønh nhÊt. Trong mét sè tr−êng hîp
kh¸c, phô thuéc vµo hai hay nhiÒu giai ®o¹n t¹o
nói kh¸c nhau.
plush-copper ore [11526] : cuprit d¹ng sîi
477
(chalcotrichit).
Pluto [11527] : Sao Diªm V−¬ng.
pluton [11528] : x©m nhËp s©u.
1- Pluton, thÓ x©m nhËp s©u;
2- ThÓ ®¸ t¹o bëi biÕn chÊt trao ®æi;
3- Gäi chung cho c¸c ®¸ h×nh thµnh ban ®Çu
ë ®é s©u vµ cã kiÕn tróc granit.
plutonic [11529] : x©m nhËp s©u.
1- Thuéc vÒ c¸c ®¸ magma h×nh thµnh ë s©u;
2- Thuéc vÒ c¸c ®¸ h×nh thµnh bëi c¸c qu¸
tr×nh s©u.
plutonic cognate ejecta [11530] :
C¸c m¶nh ®¸ kÕt tinh ë d−íi s©u, nh−ng ®−îc
®−a lªn bÒ mÆt b»ng qu¸ tr×nh phun trµo.
plutonic deposit [11531] : má quÆng pluton.
Liªn quan nguån gèc víi x©m nhËp s©u.
§n: intrusive deposit.
plutonic event [11532] : thêi kú ph¸t triÓn
x©m nhËp s©u.
Thêi kú tËp trung c¸c tuæi ®ång vÞ c¸c ®¸
magma; ThuËt ng÷ nµy cßn chØ "giai ®o¹n
t¹o nói".
plutonic metamorphism [11533] : biÕn chÊt
x©m nhËp s©u.
BiÕn chÊt khu vùc ë ®é s©u lín, nhiÖt ®é, ¸p
suÊt cao, th−êng kÌm theo biÕn vÞ m¹nh mÏ,
h×nh thµnh c¸c batolit x©m nhËp, biÕn chÊt trao
®æi, röa lòa nãng ch¶y vµ x©m nhËp.
plutonic nodule [11534] : plutonic nodul, bao
thÓ pluton.
X: nodule.
plutonic rock [11535] : ®¸ pluton, ®¸ x©m
nhËp s©u.
§¸ t¹o thµnh ë ®é s©u t−¬ng ®èi lín kÕt tinh
magma hoÆc thay thÕ hãa häc. §¸ th−êng cã h¹t
trung b×nh ®Õn th«, kiÕn tróc granitoit.
plutonic water [11536] : n−íc nguyªn sinh.
N−íc ë trong hoÆc ®−îc h×nh thµnh tõ
magma d−íi ®é s©u vµi km.
§n: magmatic water, juvenile water.
plutonism [11537] : thuyÕt ho¶ thµnh.
1- ThuËt ng÷ dïng cho c¸c hiÖn t−îng liªn
quan ®Õn sù h×nh thµnh pluton;
2- ThuyÕt Háa thµnh cho r»ng Tr¸i ®Êt h×nh
thµnh tõ magma kÕt tinh.
plutonist [11538] : ng−êi theo thuyÕt
háa thµnh.
plutonite [11539] : ®¸ x©m nhËp s©u, plutonit.
X: plutonic rock.
plutonium [11540] : plutoni (Pu).
Nguyªn tè hãa häc sè 94, nguyªn tö l−îng
244; tû träng 19,84g/cm3, thuéc nhãm kimlo¹i
nÆng, d·y actinit, cã 18 ®ång vÞ kh«ng bÒn.
§−îc dïng trong ngµnh h¹t nh©n nguyªn tö.
 pluvial [11541] : m−a.
1- Nãi vÒ thêi tiÕt.
2- VÒ thêi kú ®Þa chÊt, sù thay ®æi qu¸ tr×nh
trÇm tÝch hoÆc d¹ng ®Þa h×nh do t¸c dông cña
m−a, cã nghÜa lµ bãc mßn do m−a.
3- VÒ khÝ hËu cã mét l−îng m−a lín hoÆc
mét kho¶ng thêi gian cã mét kiÓu khÝ hËu kÐm
−u thÕ. Tr−íc ®©y, giai ®o¹n b¨ng hµ §Ö tø ®−îc
coi lµ ngang b»ng víi thêi kú gian b¨ng, hiÖn
nay c¸c kho¶ng m−a ®−îc coi lµ c¸c gian b¨ng.
pluvial lake [11542] : hå m−a.
Hå ®−îc h×nh thµnh trong thêi kú cã m−a rµo
kh¸c th−êng, hå h×nh thµnh trong thÕ Pleitocen,
trong thêi gian tiÕn triÓn b¨ng hµ hiÖn nay hoÆc
®· chÕt, hoÆc tån t¹i d−íi d¹ng di tÝch.
pluviofluvial [11543] : dßng ch¶y do m−a.
Ho¹t ®éng cña n−íc m−a vµ dßng ch¶y, vÝ
dô: bãc mßn n−íc m−a-dßng ch¶y.
pluviometer [11544] : vò kÕ.
Dông cô ®o l−îng m−a.
pneumatic caisson [11545] : giÕng ch×m
h¬i Ðp.
pneumatic diaphragm transducers [11546] :
bé c¶m biÕn cã mµng ng¨n.
Bé c¶m biÕn cã mµng ng¨n ho¹t ®éng trªn c¬
së thay ®æi ¸p suÊt khÝ.
pneumatic tyred roller [11547] : thiÕt bÞ ®Çm
®Êt víi b¸nh h¬i.
pneumatically applied concrete (mortar)
[11548] : b¬m phôt bª t«ng (v÷a) b»ng khÝ
nÐn.
pneumatogene [11549] : khÝ thµnh.
PhÇn vËt chÊt ë thÓ khÝ liÒn sau khi magma
kÕt tinh.
pneumatogenic [11550] : nguån gèc
khÝ thµnh.
Sù h×nh thµnh c¸c ®¸ vµ kho¸ng vËt tõ c¸c
chÊt khÝ.
pneumatolite [11551] : vËt chÊt khÝ thµnh.
pneumatolysis [11552] : qu¸ tr×nh khÝ thµnh.
Sù biÕn ®æi c¸c ®¸ hoÆc kÕt tinh kho¸ng vËt
bëi c¸c chÊt khÝ ph©n t¸ch tõ qu¸ tr×nh kÕt tinh
magma.
pneumatolytic [11553] : khÝ thµnh.
1- C¸c ®¸, kho¸ng vËt t¹o thµnh trong qu¸
tr×nh khÝ thµnh;
2- C¸c s¶n phÈm h×nh thµnh tõ c¸c chÊt khÝ
gÇn nói löa;
3- Giai ®o¹n ph©n dÞ magma gi÷a giai ®o¹n
pegmatit vµ nhiÖt dÞch;
4- KÕt qu¶ biÕn chÊt tiÕp xóc c¸c ®¸ v©y
quanh c¸c x©m nhËp s©u;
5- QuÆng nguån gèc khÝ thµnh.
pneumatolytic deposit [11554] : má (kho¸ng
478
sµng) khÝ thµnh.
Má quÆng ®−îc h×nh thµnh liªn quan víi vËt
chÊt ë thÓ khÝ tµn d− sau khi magma kÕt tinh.
pneumatolytic differentiation [11555] : ph©n
dÞ khÝ thµnh.
Ph©n dÞ magma bëi qu¸ tr×nh vËn chuyÓn,
trao ®æi khÝ.
pneumatolytic metamorphism [11556] : biÕn
chÊt khÝ thµnh.
C¸c ®¸ x©m nhËp cïng c¸c ®¸ v©y quanh bÞ
biÕn chÊt trao ®æi m¹nh bëi ho¹t tÝnh hãa häc
c¸c khÝ magma.
pneumatolytic replacement [11557] : t¸i l¾ng
®äng khÝ thµnh.
pneumatolytic stage [11558] : giai ®o¹n
khÝ thµnh.
Giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh ®«ng kÕt magma,
trong ®ã cã sù c©n b»ng gi÷a c¸c pha khÝ
vµ cøng.
pneumatomorphic [11559] : d¹ng khÝ thµnh.
pneumatophere [11560] : tói khÝ.
pocket [11561] : tói, æ.
1- Mét biÓu hiÖn hoÆc mét ®¸m quÆng kh«ng
liªn tôc, nhá. VÝ dô khe nøt chøa kho¸ng hãa .
2- Sù lµm giµu mang tÝnh chÊt ®Þa ph−¬ng
cña kho¸ng sµng quÆng.
3- N¬i ®ãng kÝn hoÆc hang hèc däc bê biÓn,
vÝ dô: chç lâm gi÷a c¸c nói ®¸ v¸ch ®øng hoÆc
vòng trªn bê khuÊt giã. Tói n−íc ë ®¸y cña dßng
ch¶y cã n−íc theo chu kú. Hèc trong nói. C¸c
chç rçng do hßa tan ë trÇn, t−êng hoÆc ®¸y hang
®éng. §n: belly.
pocket barometer [11562] : khÝ ¸p kÕ bá tói.
pocket beach [11563] : b·i biÓn d¹ng tói.
B·i biÓn nhá, hÑp h×nh thµnh ë c¸c vòng däc
bê, th−êng cã h×nh l−ìi liÒm, lé c¸t chän läc tèt
vµ cuéi. §n: bayhead beach.
pocket of magma [11564] : tói magma, æ
magma.
pocket of molten rock [11565] : lß magma, lß
®¸ nãng ch¶y.
pocket of ore [11566] : tói quÆng, æ quÆng
giµu riªng lÎ.
pocket segregation [11567] : ph©n chia
d¹ng æ.
pocket valley [11568] : thung lòng h×nh tói.
Thung lòng cã mét ®Çu bÞ ®ãng kÝn bëi c¸c
t−êng dèc ®øng, ë ch©n cña nã n−íc ngÇm ch¶y
ra nh− mét nguån n−íc. §n: blind valley.
pockety [11569] : x©m t¸n ngÉu nhiªn v©y
quanh hoÆc æ quÆng giµu.
pod [11570] : d¹ng qu¶ ®Ëu, d¹ng thËn.
1- Th©n quÆng d¹ng h¹t ®Ëu, h×nh que, thÊu
kÝnh, kÐo dµi.
 2- C¸c thÓ d¹ng qu¶ ®Ëu n»m trong ®¸ phiÕn
cã chiÒu dµi song song víi mÆt ph©n phiÕn.
3- Tròng rÊt n«ng cã ®−êng kÝnh kho¶ng
10km, cã c¸c hå cã n−íc theo chu kú. Nã cã thÓ
chØ thÞ tÝch tô lít, ®Þa h×nh tr−íc lít, thæi mßn
hoÆc hßa tan.
podial pore [11571] : d¹ng h¹t ®Ëu kÐo dµi.
Th©n quÆng, cã d¹ng h¹t ®Ëu kÐo dµi hoÆc
d¹ng h×nh que kÐo dµi. VÝ dô cromit trong
peridotit kiÓu anpi.
poikilitic [11572] : kiÕn tróc poikilit, kiÕn
tróc kh¶m.
KiÕn tróc cña ®¸ magma, trong ®ã c¸c h¹t
nhá cña mét kho¸ng vËt (vÝ dô nh− plagioclas)
ph©n bè trong c¸c tinh thÓ lín h¬n cña kho¸ng
vËt kh¸c (pyoxen) gäi lµ kho¸ng vËt chñ.
poikilo [11573] : poikilo, lèm ®èm.
TiÕp ®Çu ng÷ cã nghÜa lèm ®èm.
poikiloblast [11574] : poikiloblast, kh¶m ban
biÕn tinh.
Ban tinh h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh biÕn chÊt,
chøa nhiÒu bao thÓ c¸c h¹t cña kho¸ng vËt kh¸c.
poikiloblastic [11575] : kiÕn tróc kh¶m ban
tinh.
poikilocrystallic [11576] : kiÕn tróc kh¶m
topic.
X: poikilotopic.
poikilophitic [11577] : kiÕn tróc kh¶m ofit.
§Æc tr−ng c¸c que, tÊm plagioclas hoµn toµn
n»m gän trong c¸c tÊm pyroxen tha h×nh.
poikilotope [11578] : poikilotop.
Tinh thÓ lín chøa c¸c tinh thÓ nhá h¬n cña
kho¸ng vËt kh¸c t¹o nªn kiÕn tróc kh¶m topic; vÝ
dô tÊm calcit chøa c¸c tinh thÓ nhá dolomit, tinh
thÓ th¹ch cao chøa nhiÒu h¹t th¹ch anh vµ
feldspar.
poikilotopic [11579] : kiÕn tróc kh¶m topic.
§Æc tr−ng cho ®¸ carbonat t¸i kÕt tinh hoÆc
c¸c trÇm tÝch hãa häc, trong ®ã kho¸ng vËt t¹o
®¸ cã hai cì kÝch th−íc, c¸c tinh thÓ lín chøa
c¸c tinh thÓ nhá h¬n cña kho¸ng vËt kh¸c.
point [11580] : ®iÓm; ®Ønh nói; doi ®Êt; h−íng
(kim ®Þa bµn); ®¬n vÞ träng l−îng cña kim
c−¬ng, ®¸ quý, t−¬ng øng víi 1/100 cara hoÆc
0,2 mg.
point bar [11581] : doi l−ìi liÒm.
Doi c¸t h×nh l−ìi liÒm thµnh t¹o do sù tÝch tô
cña c¸t, cuéi, sái ë phÇn trong khóc uèn cña
dßng ch¶y (s«ng).
point bar deposit [11582] : bån chøa c¸c doi
c¸t l−ìi liÒm.
point diagram [11583] : ®å thÞ ®iÓm, ®å thÞ
th¹ch häc cÊu t¹o, kiÕn t¹o vËt lý.
§å thÞ trªn ®ã biÓu diÔn c¸c cÊu t¹o d¹ng
479
®−êng, hoÆc ph¸p tuyÕn cña cÊu t¹o mÆt b»ng
®iÓm theo ph−¬ng ph¸p chiÕu cÇu.
point load [11584] : t¶i träng ®iÓm, t¶i träng
tËp trung.
T¶i träng tËp trung t¹i mét vÞ trÝ, mét ®iÓm,
kh¸c víi t¶i träng ph©n bè ®Òu.
point load test [11585] : thÝ nghiÖm chÊt
t¶i ®iÓm.
Trong tr−êng hîp kh«ng ®ñ trang thiÕt bÞ ®Ó
tiÕn hµnh thÝ nghiÖm nÐn ®¬n trôc, hoÆc kh«ng
cÇn biÕt chi tiÕt vÒ ®Æc ®iÓm øng suÊt-biÕn d¹ng
trong ®iÒu kiÖn nÐn ®¬n trôc cña mÉu ®¸ mµ chØ
cÇn −íc ®Þnh søc bÒn cùc ®¹i cña nã, cã thÓ lµm
thÝ nghiÖm chÊt t¶i ®iÓm ®Ó qua ®ã gi¸n tiÕp x¸c
®Þnh søc bÒn nÐn ®¬n trôc. Ng−êi ta ®Æt mét
®o¹n lâi khoan vµo gi÷a hai mòi thÐp cøng cña
thiÕt bÞ chÊt t¶i ®iÓm. B»ng c¸ch x¸c ®Þnh lùc P,
t¹i ®ã lâi khoan bÞ vì do ¸p suÊt cùc ®¹i ghi
®−îc trªn ®ång hå ®o vµ tiÕt diÖn ®· biÕt cña pÝt
t«ng, cã thÓ tÝnh ®−îc chØ sè chÞu t¶i ®iÓm theo
c«ng thøc: Is=P/D2 víi D lµ ®−êng kÝnh lâi
khoan. Sau mét sè lÇn thÝ nghiÖm (kho¶ng
100lÇn), kÕt qu¶ trung b×nh cã thÓ ®èi s¸nh víi
søc bÒn nÐn ®¬n trôc cña mÉu ®¸. Víi D=50mm,
Broch vµ Franklin (1972) ®Ò xuÊt c«ng thøc ®èi
s¸nh lµ: σc ≈ 24Is. Bieniawski (1975) ®Ò xuÊt
c«ng thøc hiÖu chØnh nÕu D ≠ 50 mm nh− sau:
σc ≈ (14+0.175D)Is. ThÝ nghiÖm chÊt t¶i ®iÓm
còng ®−îc dïng ®Ó tÝnh søc bÒn kÐo cña ®¸.
ChØ sè Is gÇn b»ng kho¶ng 0,8 lÇn søc bÒn nÐn
®¬n trôc.
point maximum [11586] : vïng cùc ®¹i.
Vïng cã mËt ®é ®iÓm cao nhÊt trong ®å thÞ
chiÕu cÇu.
point of horse [11587] : ®iÓm ph©n nh¸nh cña
m¹ch quÆng.
point resistance [11588] : søc chÞu t¶i mòi
cäc.
point-bearing pile [11589] : cäc chèng.
Søc chÞu t¶i cña cäc phô thuéc chñ yÕu vµo
søc chÞu t¶i cña ®Êt hoÆc ®¸ ë vÞ trÝ mòi cäc. Søc
chÞu t¶i do ma s¸t bªn ®−îc bá qua.
§n: end bearing pile.
poised stream [11590] : dßng ch¶y c©n b»ng.
Dßng ch¶y kh«ng xãi mßn còng kh«ng tÝch
tô trÇm tÝch.
Poisson’s ratio [11591] : hÖ sè Poison.
Lµ tû sè gi÷a biÕn d¹ng bªn vµ biÕn d¹ng däc
trôc. Trong c¬ häc ®µn håi, hÖ sè Poisson lµ mét
®¹i l−îng quan träng, cïng víi hÖ sè ®µn håi
Young x©y dùng nªn ma trËn ®é cøng ®Æc tr−ng
cña mçi lo¹i ®Êt ®¸. §èi víi hÇu hÕt c¸c lo¹i ®Êt
®¸, hÖ sè Poisson biÕn ®æi trong kho¶ng 0,1-0,4,
chñ yÕu trong kho¶ng 0,2-0,3. Khi biÕn d¹ng
ch¶y dÎo x¶y ra, hÖ sè Poisson mÊt ®i ý nghÜa
cña nã vµ t¨ng dÇn, cã khi lªn gÇn ®Õn 1,0.
poitevinite [11592] : poitevinit.
Kho¸ng vËt: (Cu,Fe,Zn).SO4.H2O.
pokrovskite [11593] : pokrovskit.
Kho¸ng vËt: Mg2(CO3)(OH)2.0,5H2O.
polar axis [11594] : trôc cùc.
§−êng th¼ng t−ëng t−îng nèi hai cùc cña bµo
tö vµ h¹t phÊn.
polar desert [11595] : hoang m¹c cùc.
Hoang m¹c cã vÜ ®é cao n¬i hiÖn t¹i h¬i n−íc
bÞ ®ãng thµnh b¨ng, do ®ã kh«ng thuËn lîi cho
sù ph¸t triÓn cña c©y cèi.
polar lake [11596] : hå vïng cùc.
Hå cã nhiÖt ®é bÒ mÆt kh«ng v−ît qu¸ 400C.
polar net [11597] : l−íi cùc.
Dïng ®Ó tÝnh sè cùc trong mçi m¾t l−íi, phôc
vô cho viÖc vÏ c¸c ®−êng ®ång møc mËt ®é cùc.
Hay gÆp trong phÐp chiÕu lËp thÓ, khi c¸c mÆt
ph¼ng (ch¼ng h¹n cña c¸c khe nøt) ®−îc biÓu
diÔn d−íi d¹ng c¸c cùc cña chóng.
polar symmetry [11598] : cùc ®èi xøng.
Lo¹i ®èi xøng tinh thÓ, trong ®ã trôc kÕt tinh
trung t©m kh«ng ®èi xøng.
polarite [11599] : polarit.
Kho¸ng vËt: Pd(Bi,Pb).
polarity chron [11600] : thêi cùc tÝnh.
Lµ ®¬n vÞ c¬ b¶n cña thêi gian ®Þa chÊt ®−îc
®Æc tr−ng b»ng kho¶ng thêi gian cña thêi ®íi
cùc tÝnh, lµ ®¬n vÞ trung gian gi÷a superchron vµ
subchron trong hÖ thèng ph©n lo¹i ®íi cùc tÝnh.
polarity chronozone [11601] : ®íi cùc tÝnh.
Lµ ®¬n vÞ c¬ b¶n ph©n lo¹i thêi ®Þa tÇng cùc
tÝnh toµn cÇu, gåm c¸c ®¸ cã cùc tÝnh nguyªn
thñy riªng biÖt.
polarity epoch [11602] : thÕ cùc tÝnh.
Lµ thêi gian mµ phÇn lín hoÆc toµn bé tõ
tr−êng cña Tr¸i ®Êt cã cïng mét cùc.
polarity event [11603] : sù kiÖn cùc tÝnh, phô
®íi cùc tÝnh.
§n: polarity subchron.
polarity interval [11604] : kho¶ng cùc tÝnh.
§¬n vÞ c¬ b¶n ph©n lo¹i thêi ®Þa tÇng
cùc tÝnh toµn cÇu. ThuËt ng÷ chØ dïng cho ®¸,
kh«ng dïng cho thêi gian, th−êng theo nghÜa
kh«ng gian.
polarity period [11605] : kû cùc tÝnh, liªn thêi
cùc tÝnh.
§n: polarity superchron.
polarity reversal [11606] : ®¶o cùc tÝnh.
Lµ hiÖn t−îng nghÞch ®¶o cùc tÝnh tõ.
polarity rock - stratigraphic unit [11607] :
®¬n vÞ cùc tÝnh th¹ch ®Þa tÇng (th¹ch ®Þa tÇng
cùc tÝnh).
480
polarity subchron [11608] : phô thêi cùc tÝnh
(ph©n thêi cùc tÝnh).
Lµ mét phÇn cña thêi cùc tÝnh.
polarity subchronozone [11609] : phô thêi
®íi cùc tÝnh (ph©n thêi ®íi cùc tÝnh).
Lµ mét phÇn cña thêi ®íi cùc tÝnh.
polarity superchron [11610] : liªn thêi cùc
tÝnh (hîp thêi cùc tÝnh).
Lµ ®¬n vÞ dµi nhÊt cña thêi cùc tÝnh, gåm
mét sè thêi cùc tÝnh.
polarity superchronozone [11611] : liªn thêi
®íi (hîp thêi ®íi) cùc tÝnh.
Lµ tËp hîp cña mét sè thêi ®íi cùc tÝnh.
polarity transition-zone [11612] : ®íi chuyÓn
tiÕp cùc tÝnh (®íi cùc tÝnh chuyÓn tiÕp).
Lµ kho¶ng ®Þa tÇng lín h¬n 1 m ghi nhËn
®−îc sù thay ®æi cùc tÝnh tõ.
polarity zone [11613] : ®íi cùc tÝnh, miÒn
cùc tÝnh.
Lµ ®¬n vÞ c¬ b¶n ph©n lo¹i cùc tÝnh tõ cña
®¸, chóng ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c dÊu hiÖu cùc
tÝnh tõ.
polarity-chronologic unit [11614] : ph©n vÞ
thêi cùc tÝnh.
Ph©n vÞ thêi gian ®−îc ph©n biÖt trªn c¬ së
dÊu Ên cña cùc tÝnh tõ tiªu biÓu cho mét ph©n vÞ
thêi ®Þa tÇng cùc tÝnh. Ph©n vÞ thêi cùc tÝnh
t−¬ng ®−¬ng vÒ thêi gian víi ®íi cùc tÝnh.
polarity-chronostratigraphic unit [11615] :
ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng cùc tÝnh (ph©n vÞ cùc tÝnh
thêi ®Þa tÇng).
TËp hîp ®¸ cã dÊu Ên cùc tÝnh tõ quan träng
nhÊt, ®−îc ghi l¹i trong mét kho¶ng thêi gian
®Þa chÊt nhÊt ®Þnh khi ®· ®−îc tÝch tô hoÆc
kÕt tinh.
polarity-reversal horizon [11616] : tÇng cùc
tÝnh ®¶o.
Mét bÒ mÆt cã kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh dÔ dµng
hoÆc tËp hîp ®¸ cã chiÒu dµy kh«ng lín h¬n 1m
ghi nhËn ®−îc sù biÕn ®æi cùc tÝnh tõ. C¸c tÇng
cùc tÝnh ®¶o hoÆc c¸c ®íi chuyÓn tiÕp cùc tÝnh
t¹o thµnh ranh giíi d−íi vµ ranh giíi trªn cña
c¸c ®íi cùc tÝnh.
polarizer [11617] : nicol ph©n cùc.
ThiÕt bÞ ph©n cùc ¸nh s¸ng trong kÝnh hiÓn
vi. Cã thÓ lµ l¨ng kÝnh nicol hoÆc polaroid.
Ss: analyzer. §n: nicol.
polarizing microscope [11618] : kÝnh hiÓn vi
ph©n cùc.
KÝnh hiÓn vi sö dông ¸nh s¸ng ph©n cùc ®Ó
ph©n tÝch l¸t máng th¹ch häc. Hai l¨ng kÝnh:
mét ë trªn vµ c¸i kh¸c ë d−íi bµn kÝnh, gäi lµ
nicol ph©n cùc vµ nicol ph©n tÝch.
polarizing prism [11619] : l¨ng kÝnh
ph©n cùc.
 X: nicol prism.
polder [11620] : polder.
Vïng ®Êt thÊp h¬n mùc n−íc biÓn ®−îc quay
lÊn ra biÓn nhê hÖ thèng ®ª ch¾n ®Ó biÕn thµnh
®Êt ë vµ canh t¸c (th−êng thÊy ë Hµ Lan, BØ). Tõ
nµy còng th−êng ®−îc dïng ®Ó chØ vïng ®Êt
quay lÊn ra mét thñy vùc néi ®Þa.
polderland [11621] : polderland.
§n: polder.
pole [11622] : ®iÓm chiÕu cÇu, ®iÓm chiÕu cùc,
cùc (Tr¸i ®Êt); cùc.
1- §iÓm ®−îc x¸c ®Þnh theo ph−¬ng ph¸p
chiÕu cÇu khi nghiªn cøu cÊu t¹o ®−êng, ph¸p
tuyÕn c¸c cÊu t¹o mÆt hoÆc ph−¬ng ph¸t triÓn
cña tinh thÓ. §iÓm ®−îc x¸c ®Þnh trªn ®å thÞ
th¹ch cÊu t¹o dùa vµo sù ph©n bè cña tËp hîp
c¸c ®iÓm cã d¹ng ®ai vßng trßn lín.
2- (cs) §iÓm cuèi trôc cña bµo tö vµ h¹t phÊn
ch¹y tõ t©m cña bé bèn gãc ®Õn gi÷a c¹nh xa
cña h¹t, lµ t©m cña c¸c bÒ mÆt xa vµ gÇn t©m.
ThuËt ng÷ gióp Ých nhÊt cho phÊn H¹t kÝn.
pole chain [11623] : chuçi cùc.
pole representing a plane [11624] : phÐp t×m
cùc cña mét mÆt ph¼ng.
Trong phÐp chiÕu cÇu lËp thÓ, cùc cña mét
mÆt ph¼ng ®−îc t×m b»ng c¸ch dùng mét ®−êng
th¼ng tõ t©m cña h×nh cÇu, vu«ng gãc víi mÆt
ph¼ng ®ang xÐt. §−êng th¼ng nµy c¾t h×nh cÇu
t¹i 2 ®iÓm. Tïy thuéc vµo phÐp chiÕu lËp thÓ sö
dông b¸n cÇu trªn hoÆc d−íi mµ mét trong 2
®iÓm nãi trªn trë thµnh cùc cña mÆt ph¼ng. Sau
®ã, ph¶i thùc hiÖn mét sè b−íc ®Ó biÓu diÔn
®iÓm nµy trªn c¸c l−íi ®¼ng diÖn hoÆc ®¼ng gãc.
poling board [11625] : tÊm b¶o vÖ, b¶n
b¶o vÖ.
polkovicite [11626] : polkovicit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng, h×nh thµnh tõ lo¹t
dung dÞch cøng cña morozeviczit:
(Fe, Pb)3 (Ge,Fe)1-xS4.
pollen [11627] : phÊn hoa.
ThÓ giao tö hiÓn vi ®a bµo cña c©y cã h¹t bÞ
bao bëi v¸ch tiÓu bµo tö. H¹t phÊn ho¸ th¹ch
gåm toµn bé v¸ch tiÓu bµo tö hay mµng ngoµi,
tõ ®ã thÓ vi giao tö tho¸t ra tr−íc hoÆc trong qu¸
tr×nh ho¸ ®¸. ThuËt ng÷ "pollen" lµ mét danh tõ
tËp hîp kh«ng nªn dïng “a pollen”.
pollen analysis [11628] : ph©n tÝch phÊn hoa.
Mét nh¸nh cña m«n bµo tö phÊn hoa häc
nghiªn cøu c¸c trÇm tÝch §Ö tø (nhÊt lµ
Pleitocen muén vµ hËu b¨ng hµ) b»ng c¸ch dïng
biÓu ®å phÊn hoa vµ b¶n ®å ®−êng ®¼ng phÊn ®Ó
chØ ®é phong phó t−¬ng ®èi cña c¸c lo¹i phÊn
kh¸c nhau trong kh«ng gian vµ thêi gian, vÝ dô
x¸c ®Þnh sè phÇn tr¨m tÇn sè xuÊt hiÖn h¹t phÊn
thùc vËt rõng trong c¸c líp ®Çm lÇy than bïn vµ
481
hå nh− ph−¬ng tiÖn ®Þnh tuæi ho¸ th¹ch. §−îc
dïng nh− mét c«ng cô cña ®Þa niªn ®¹i vµ cæ
sinh th¸i.
pollen diagram [11629] : biÓu ®å phÊn hoa.
Mét biÓu ®å vÒ sù phong phó cña phÊn hoa
chØ sù biÕn ®æi ®Þa tÇng; nãi ®óng ra lµ sù biÓu
diÔn b»ng ®å thÞ sù phong phó t−¬ng ®èi cña c¸c
gièng phÊn hoa vµ bµo tö kh¸c nhau ë nh÷ng
møc nèi tiÕp nhau thuéc c¸c mÉu trÇm tÝch ®−îc
nghiªn cøu b»ng ph©n tÝch phÊn hoa.
§n: pollen profile.
pollen grain [11630] : h¹t phÊn hoa.
H¹t phÊn hoa riªng lÎ.
pollenite [11631] : polenit.
Phonolit chøa olivin, ®ång thêi chøa c¸c ban
tinh sanidin, plagioclas, nephelin, clinopyroxen,
amphibol, biotit trªn nÒn cã thñy tinh. (ThuËt
ng÷ kh«ng nªn dïng).
pollen mother cell [11632] : tÕ bµo phÊn
hoa mÑ.
Mét tÕ bµo mÑ do sinh tr−ëng mµ ph©n ra
thµnh bèn tÕ bµo con, mçi tÕ bµo con ph¸t triÓn
thµnh mét h¹t phÊn hoa.
pollen profile [11633] : biÓu ®å phÊn hoa.
X: pollen diagram.
pollen sac [11634] : tói phÊn hoa.
Bé phËn cã d¹ng tói, ë c©y cã h¹t chøa
phÊn hoa.
pollen spectrum [11635] : phæ phÊn hoa.
§−êng n»m ngang ë mét biÓu ®å phÊn hoa
chØ tû lÖ phÇn tr¨m cña tÊt c¶ gièng loµi bµo tö
phÊn hoa gÆp trong mét mÉu.
pollen symbol [11636] : ký hiÖu phÊn hoa.
Mét ký hiÖu sö dông trong biÓu ®å phÊn hoa
§Ö tø ®Ó biÓu diÔn mét gièng hay mét nhãm
thùc vËt vµ ®−îc sö dông nh− mét ký hiÖu quèc
tÕ thèng nhÊt.
pollen tube [11637] : èng phÊn.
PhÇn kÐo dµi d¹ng èng ph¸t triÓn tõ vá mét
h¹t phÊn vµ thß ra qua mét trong c¸c cöa khi h¹t
phÊn nÈy mÇm qua tiÕp xóc víi mÆt nóm nhuþ
cña thùc vËt cã hoa hoÆc víi tói bµo tö c¸i cña
thùc vËt h¹t trÇn. èng phÊn t¸c ®éng nh− c¬
quan hÊp thô thøc ¨n ë thùc vËt cã h¹t h¹ ®¼ng
nh− lµ TuÕ, nh−ng ë thùc vËt cã hoa, chøc n¨ng
®Çu tiªn cña nã lµ dÉn nh©n ®Õn gÇn thÓ giao tö
c¸i ®Ó ®−a ®Õn sù thô phÊn.
pollination [11638] : thô phÊn.
Sù thô phÊn cña mét c©y cã h¹t, cô thÓ lµ sù
chuyÓn h¹t phÊn tõ nhÞ hoa hoÆc bao phÊn ®Õn
no·n hoÆc bµo tö c¸i.
pollucite [11639] : polucit.
Kho¸ng vËt zeolit kh«ng mµu, trong suèt
(CsNa)2Al2Si4O12.H2O. T¹o thµnh khèi hoÆc khèi
lËp ph−¬ng vµ ®−îc sö dông nh− lµ ®¸ quý.
§n: pollux.
pollutant [11640] : chÊt g©y « nhiÔm.
§n: contaminant.
pollution [11641] : « nhiÔm (nhiÔm bÈn).
§n: contamination.
pollux [11642] : polux.
§n: (nghÜa cò) pollucite.
polonium [11643] : poloni (Po).
Poloni tªn Latinh lµ polonium, nguyªn tè
phãng x¹ nhãm VI hÖ tuÇn hoµn Mendeleep, sè
thø tù 84, ®ång vÞ tù nhiªn sèng l©u nhÊt cã sè
khèi lµ 210. Po lµ nguyªn tè míi ®Çu tiªn ®−îc
t¸ch ra tõ quÆng urani. Ngµy 18-7-1898, Pierre
Curie vµ Marie Sklodovska Curie th«ng b¸o
trong Héi nghÞ ViÖn Hµn l©m khoa häc Pari viÖc
t×m ra nguyªn tè Po vµ ®−îc ®Æt tªn lµ polonium
®Ó tá lßng quý träng n−íc Ba Lan, tæ quèc cña
bµ M. Sklodovska.
Po cã rÊt Ýt trong vá Tr¸i ®Êt, b»ng 2.10-15%
träng l−îng, Ýt h¬n radi gÇn 5000 lÇn. Toµn bé
Po lµ do ph©n r· phãng x¹ c¸c h¹t nh©n sèng l©u
cña U vµ Th sinh ra. TÊt c¶ 36 ®ång vÞ cña Po
®Òu cã ®êi sèng ng¾n. Chu kú b¸n r· cña 209Po
nh©n t¹o bÒn nhÊt lµ 103 n¨m. N¨m 1946, chÕ
®−îc Po kim lo¹i mµu tr¾ng b¹c, mÒm, khèi
l−îng riªng 9,3 g/cm3, nhiÖt ®é nãng ch¶y lµ
254oC, nhiÖt ®é s«i lµ 1162oC. Trong hîp chÊt
Po cã c¸c sè oxy hãa -2, +2, +4 vµ +6. Ngµy
nay, ®iÒu chÕ Po b»ng c¸ch tæng hîp h¹t nh©n tõ
c¸c ®ång vÞ cña bismut. Po210 dïng trong ®iÖn
®ång vÞ.
polyargyrite [11644] : polyargyrit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ®Õn ®en:
(Ag24,Sb2S15(?).
polyaxial compression test [11645] : thÝ
nghiÖm nÐn ®a trôc, thÝ nghiÖm nÐn ba trôc
thùc thô.
Trong thÝ nghiÖm nµy, ba øng suÊt chÝnh
kh¸c nhau ®ång thêi t¸c ®éng lªn ba cÆp mÆt
bªn cña mÉu vËt h×nh lËp ph−¬ng. §©y hÇu nh−
lµ thÝ nghiÖm duy nhÊt cã kh¶ n¨ng t×m hiÓu
toµn bé mÆt cong søc bÒn trong khi vÉn b¶o ®¶m
®−îc tr¹ng th¸i øng suÊt ®ång nhÊt trong mÉu.
Tuy nhiªn, thÝ nghiÖm l¹i rÊt khã tiÕn hµnh, vµ
rÊt khã tr¸nh ®−îc ¶nh h−ëng t−¬ng hç gi÷a c¸c
®Üa nÐn. ThÝ nghiÖm nÐn ®a trôc cã thÓ tiÕn hµnh
®Ó kiÓm tra ¶nh h−ëng cña øng suÊt chÝnh trung
gian tíi søc bÒn ®Êt ®¸. HÇu hÕt c¸c tiªu chuÈn
søc bÒn thùc nghiÖm ®Òu ®−îc biÓu diÔn b»ng
quan hÖ gi÷a c¸c øng suÊt chÝnh cùc ®¹i vµ cùc
tiÓu, víi gi¶ thiÕt r»ng øng suÊt chÝnh trung gian
cã ¶nh h−ëng kh«ng ®¸ng kÓ ®Õn søc bÒn ®Êt ®¸.
Ng−îc l¹i, kÕt qu¶ thÝ nghiÖm nÐn ®a trôc cho
thÊy øng suÊt chÝnh trung gian cã thÓ t¨ng ®¸ng
482
kÓ søc bÒn cña ®Êt ®¸.
polyaxial stress [11646] : øng suÊt ®a trôc.
§n: stress; polyaxial compression test.
polybarite [11647] : polybarit.
Kho¸ng vËt mµu ®en s¾t ®Õn x¸m thÐp:
(Ag,Cu)16Sb2S11. Ss: pearceit.
polybasite [11648] : polybasit.
Kho¸ng vËt b¹c tr«ng gièng kim lo¹i cã mµu
tõ s¾t ®en ®Õn thÐp x¸m (AgCu)16Sb2S11.
polyclase [11649] : polyclas.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Y,Ca,Ce,U,Th) (Ti,Nb,Ta)2O6, ®ång nghÜa
víi euxenit vµ cã trong pegmatit granit.
polycrase [11650] : policras.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Y, Ca, Ce, U, Th) (T1,Nb,Ta)2O6. §ång h×nh
víi euxenit vµ t¹o thµnh trong granit pegmatit.
polycrystal [11651] : ®a tinh thÓ.
TËp hîp c¸c lo¹t tinh thÓ cña kho¸ng vËt,
h×nh d¹ng, kÝch th−íc, sù ®Þnh h−íng hoÆc ranh
giíi kÕt hîp víi nhau trong dung dÞch cøng. Ss:
glomerocryst.
polydymite [11652] : polydymit.
Kho¸ng vËt cña nhãm linaeit.
polygene [11653] : ®a nguån gèc, ®a sinh.
§n: polygenesis; polygenic.
polygenetic [11654] : ®a sinh, ®a nguån.
1- §¸, quÆng h×nh thµnh do hai hoÆc nhiÒu
qu¸ tr×nh, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong nhiÒu
n¬i, nhiÒu giai ®o¹n.
2- Thµnh t¹o ®Þa chÊt gåm nhiÒu nguån, kiÓu
vËt liÖu. VÝ dô cuéi kÕt gåm c¸c vËt liÖu tõ
nhiÒu nguån kh¸c nhau.
polygeosyncline [11655] : ®a ®Þa m¸ng.
§ai cÊu tróc gåm c¸c ®Þa m¸ng vµ ®Þa vång
n»m däc theo r×a lôc ®Þa.
polygonal ground [11656] : ®Êt nÒn ®a diÖn,
®Êt ®a diÖn.
polygonal karst [11657] : karst ®a diÖn.
§n: cockpit karst.
polyhalite [11658] : polyhalit.
Kho¸ng vËt: K2MgCa2(SO4)4.2H2O, mµu ®á
g¹ch ®Õn mµu rØ s¾t.
polylithionite [11659] : polylithionit.
Lo¹i mica lepidolit khèi t¸m mÆt ba cã c«ng
thøc lý thuyÕt: K(Li2Al)Si4O10(F,OH)2.
polymere [11660] : ®a kho¸ng.
Kh¸i niÖm ¸p dông (theo Rosenbusch, 1898)
cho ®¸ nói löa cã 2 hoÆc nhiÒu kho¸ng vËt.
§n: polygene; polymineralic.
polymetallic [11661] : ®a kim.
C¸c má chøa khèi l−îng tõ 3 hoÆc nhiÒu kim
lo¹i quan träng cã ý nghÜa kinh tÕ.
polymetamorphism [11662] : biÕn chÊt ®a kú.
 BiÕn chÊt nhiÒu pha, phøc t¹p, ë ®ã hai hoÆc
nhiÒu sù kiÖn biÕn chÊt ®Ó l¹i dÊu Ên trªn cïng
mét ®¸. BiÕn chÊt chång lªn cã thÓ ë møc ®é
thÊp h¬n hoÆc cao h¬n so víi møc biÕn chÊt
tr−íc ®ã.
polymignyte [11663] : polymignyt.
Kho¸ng vËt mµu ®en: (Ca,Fe+2,Y,Zr,Th)
(Nb,Ti,Ta,Fe+3)O4.
polymineralic [11664] : ®a kho¸ng.
Mét lo¹i ®¸ gåm 2 hoÆc nhiÒu kho¸ng vËt.
§Æc biÖt nãi vÒ ®¸ nói löa gåm nhiÒu kho¸ng vËt
chñ yÕu. §n: polygene; polymere.
polymorphic [11665] : ®a h×nh.
Kh¶ n¨ng cña vËt chÊt kÕt tinh khi nh©n tè
bªn ngoµi thay ®æi (chñ yÕu lµ nhiÖt ®é) t¹o nªn
c¸c kiÕn tróc tinh thÓ kh¸c nhau, cã nh÷ng tÝnh
chÊt vËt lý kh¸c nhau, gäi lµ tÝnh ®a h×nh cña
tinh thÓ.
polymorphic modification [11666] : biÕn thÓ
®a h×nh.
§n: polymorphic.
polymorphism [11667] : hiÖn t−îng ®a h×nh,
tÝnh ®a h×nh.
§Æc tÝnh cña vËt thÓ hãa häc kÕt tinh trong
nhiÒu d¹ng, nh− sulfit hÖ thoi vµ ®¬n nghiªng.
Nh÷ng d¹ng nµy gäi lµ biÕn thÓ ®a h×nh.
polymorphous [11668] : ®a h×nh.
§n: polymorphic.
polynuclear aromatic hydrocarbons (PAH)
[11669] : hydrocarbon th¬m ®a nh©n.
C¸c chÊt h÷u c¬ gåm 2 hoÆc nhiÒu nh©n
benzen, trong ®ã c¸c nh©n tiÕp gi¸p nhau cã
chung 2 nguyªn tö carbon, còng cã thÓ cã c¸c
nh©n kh«ng th¬m.
polyp [11670] : polyp.
C¸ thÓ Ruét khoang ®iÓn h×nh cã mét th©n
rçng vµ h×nh èng hay h×nh cét kÕt thóc ë phÝa
trªn b»ng mét miÖng trung t©m cã xóc tu bao
quanh, ®Çu d−íi kÝn vµ b¸m xuèng ®¸y (nh−
gièng Hydra) hoÆc Ýt nhiÒu liªn tôc b¸m trùc
tiÕp víi c¸c c¸ thÓ kh¸c cña mét ®éng vËt quÇn
thÓ (nh− ë phÇn lín San h«).
polypide [11671] : bé phËn thay thÕ ®Þnh kú.
C¸c bé phËn cña c¸ thÓ tù d−ìng ë ®éng vËt
d¹ng Rªu (Bryozoa) ®Þnh kú rông ®i vµ mäc l¹i,
nh− xóc tu, mµng xóc tu, hÖ c¬ liªn kÕt vµ h¹ch
thÇn kinh.
polyquartz [11672] : polyquart.
Nhãm kho¸ng vËt cã gèc:
Al(PO4), Al(AsO4), B(PO4), v.v.
polyschematic [11673] : ®a h×nh.
Nãi vÒ c¸c kho¸ng sµng cã nhiÒu yÕu tè
kÕt cÊu.
polysomatic chondrule [11674] : thiªn th¹ch
483
d¹ng cÇu ®a kho¸ng.
polysynthetic twinning [11675] : song tinh
®a hîp.
Song tinh lÆp l¹i cña ba hoÆc nhiÒu ®¬n tinh
cïng cã mét luËt song tinh vµ song song víi mÆt
tiÕp hîp, nh− song tinh albit cña plagioclas.
Ss: cyclic twinning.
polytypism [11676] : ®a d¹ng.
§Æc tÝnh cña mét kho¸ng vËt kÕt tinh
thµnh nhiÒu d¹ng nhê cã nhiÒu c¸ch s¾p xÕp
nguyªn tö.
polzenite [11677] : polzenit.
C¸c ®¸ thuéc nhãm lamprophyr, cã olivin,
melilit. VÝ dô modlibovit, luhite, vesecit. (ThuËt
ng÷ kh«ng nªn dïng).
pond [11678] : vòng n−íc.
Tròng nhá trªn mÆt ®Êt chøa n−íc nh¹t, cã
kÝch th−íc nhá h¬n hå.
pongo [11679] : khe hÎm, ®Ìo.
Khe hÎm c¾t qua sèng nói. Chç c¹n hÑp vµ
nguy hiÓm.
pontoon bridge [11680] : cÇu phao.
ponzaite [11681] : ponzait.
Trachyt chøa vµ kh«ng chøa feldsparoit
(Reinish, 1912). (ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng).
ponzite [11682] : ponzit.
Trachyt kh«ng chøa feldsparoit, chøa
pyroxen víi riÒm acmit, acmit-angit, biotit vµ
maphibol cã thÓ cã ë d¹ng ban tinh. (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
pool [11683] : diÖn tÝch chøa dÇu, vòng.
Sù tÝch tô d−íi mÆt ®Êt cña dÇu hoÆc khÝ
trong c¸c ®¸ cã lç rçng vµ thÊm qua ®−îc.
§n: oil pool, gaz pool.
pool spring [11684] : m¹ch vòng.
M¹ch n−íc cã nguån cÊp ë s©u, ®«i khi liªn
quan víi ®øt g·y, t¹o nªn mét vòng n−íc.
porate [11685] : cã lç.
Nh÷ng h¹t phÊn cã mét hay nhiÒu lç trªn
mµng ngoµi.
porcelain clay [11686] : sÐt tr¾ng.
Mét lo¹i sÐt thÝch hîp cho sö dông trong s¶n
xuÊt poclan, sÐt gèm sø hoÆc sÐt tr¾ng.
porcelain jasper [11687] : ngäc bÝch d¹ng sø.
SÐt kh«ng tinh khiÕt, r¸m tù nhiªn, cøng hoÆc
mét lo¹i sÐt mµ tõ l©u ®−îc quan niÖm lµ mét
d¹ng cña m· n·o v× mÇu ®á cña nã.
porcelaneous chert [11688] : ®¸ silic d¹ng sø.
§¸ silic tr¬n nh½n, ®ôc hoÆc thÊu quang Ýt,
gièng víi sø.
porcelanite [11689] : ®¸ sø.
§n: porcellanite.
porcellanite [11690] : ®¸ sø.
§¸ silic cã kiÕn tróc, ¸nh, ®é cøng, vÕt vì vµ
mÆt ®¸ gièng víi sø tr¸ng men. ThuËt ng÷ nµy
®· dïng cho ®¸ silic kh«ng s¹ch, ®¸ sÐt, phiÕn
sÐt bÞ thiªu ch¸y ë r×a c¸c vØa than ®¸ ®· ch¸y
hoÆc tuf acid h¹t mÞn, g¾n kÕt bëi silic thø sinh.
pore [11691] : lç rçng, khe rçng.
1- (cs) Nh÷ng chç máng ®i hoÆc thñng cña
mµng ngoµi th−êng h×nh trßn hoÆc Ýt nhiÒu cã
h×nh bÇu dôc. Lç cã thÓ ®øng mét m×nh hoÆc kÕt
hîp víi r·nh däc.
2- ThÓ tÝch rçng gi÷a c¸c h¹t ®Êt.
pore pressure [11692] : ¸p lùc n−íc lç rçng.
¸p lùc cña n−íc, h¬i n−íc trong c¸c lç rçng
trong ®Êt, ®¸. §n: pore water pressure.
pore water [11693] : n−íc lç hæng.
pore-water pressure [11694] : ¸p lùc n−íc
lç rçng.
pore-water pressure in mine backfill
[11695]: ¸p lùc n−íc lç rçng trong b·i th¶i
ë má.
poriferan [11696] : Bät biÓn (Porifera).
X: sponge.
Porlandian [11697] : Porland.
BËc ë ch©u ¢u. PhÇn trªn cïng cña Jura (n»m
trªn Kimmeridg, n»m d−íi Purbeck-Tithon).
porosity [11698] : ®é lç hæng, ®é rçng.
Tû lÖ phÇn tr¨m gi÷a thÓ tÝch c¸c lç hæng (kÓ
c¶ lç hæng kÝn vµ hë), víi thÓ tÝch chung cña ®Êt
®¸, ®−îc biÓu thÞ b»ng %.
porosity index [11699] : chØ sè lç rçng.
porous [11700] : cã ®Æc tÝnh rçng.
porpezite [11701] : porpezit.
Kho¸ng vËt hîp kim tù nhiªn cña vµng vµ
chøa 5-10% paladi. §n: palladium gold.
porphyrite [11702] : porphyrit.
C¸c magma mµ ban tinh chØ cã plagioclas,
kh«ng cã feldspar kali.
porphyritic [11703] : kiÕn tróc porphyrit.
KiÕn tróc c¸c ®¸ magma, trong ®ã c¸c
ban tinh ph©n bè trªn nÒn kÕt tinh hoÆc cã c¶
thñy tinh.
porphyro aphanitic [11704] : kiÕn tróc
porphyrit Èn tinh.
KiÕn tróc cña ®¸ magma, chñ yÕu cña ®¸
phun trµo, trong ®ã c¸c ban tinh ph©n bè trªn
nÒn Èn tinh.
porphyroblast [11705] : ban biÕn tinh.
Ban tinh trong ®¸ biÕn chÊt.
porphyroblastic [11706] : kiÕn tróc ban
biÕn tinh.
C¸c ban biÕn tinh lín (grana, andaluzit,v.v.)
trªn nÒn h¹t v¶y biÕn tinh h¹t mÞn, nhá,v.v.
porphyroclast [11707] : ban biÕn tinh cµ n¸t.
Ban biÕn tinh cò trªn nÒn h¹t mÞn t¸i kÕt tinh
hoÆc bÞ nghiÒn mÞn.
484
porphyroclastic [11708] : kiÕn tróc biÕn tinh
cµ n¸t.
KiÕn tróc h¹t kh«ng ®ång nhÊt cña ®¸ biÕn
chÊt, trong ®ã cã c¶ ban biÕn tinh cµ n¸t vµ ban
biÕn tinh míi.
porphyroclastic structure [11709] : cÊu tróc
cµ n¸t.
§n: mortar structure.
porphyrogranulitic [11710] : kiÕn tróc h¹t
porphyr.
KiÕn tróc ophit ®Æc tr−ng bëi c¸c ®¸ ban tinh
lín feldspar vµ augit hoÆc olivin trªn nÒn gåm
c¸c tÊm que feldspar, h¹t augit. Lµ sù kÕt hîp
cña kiÕn tróc h¹t vµ kiÕn tróc porphyr.
porphyroid [11711] : porphyroid.
§¸ biÕn chÊt khu vùc møc ®é thÊp tõ c¸c ®¸
magma hoÆc ®¸ trÇm tÝch giµu feldspar, cã kiÕn
tróc ban biÕn tinh, gièng c¸c ®¸ porphyr.
porphyrotopic [11712] : porphyrotopic.
KiÕn tróc ®¸ carbonat t¸i kÕt tinh hoÆc trÇm
tÝch hãa häc, trong ®ã cã c¸c tinh thÓ lín trªn
nÒn tinh thÓ nhá mÞn cña chÝnh kho¸ng vËt ®ã.
porphyry [11713] : ®¸ porphyr.
Tªn gäi chung cho c¸c ®¸ magma cã thµnh
phÇn kh¸c nhau, nh−ng cã c¸c ®¸ ban tinh trªn
nÒn h¹t mÞn.
porphyry copper deposit [11714] : má ®ång
porphyr.
Mét d¹ng ®¸ lín thÓ porphyr ®Æc tr−ng chøa
chalcopyrit vµ c¸c kho¸ng vËt sulphur kh¸c x©m
t¸n. Nh÷ng má nµy ®−îc khai th¸c thµnh ®èng ë
tû lÖ lín th−êng lµ lé thiªn ®èi víi ®ång vµ s¶n
phÈm molybden. HÇu hÕt c¸c má cã chiÒu réng
tõ 3 ®Õn 8km vµ hµm l−îng thÊp (d−íi 1%Cu).
Chóng th−êng tæ hîp víi c¸c ®¸ x©m nhËp s©u
thµnh phÇn trung tÝnh ®Õn acid. Sù ph©n bè cña
c¸c kho¸ng vËt sulphur thay ®æi theo h−íng tõ
x©m t¸n ®Õn c¸c m¹ch nhá vµ m¹ch. Sù lµm giµu
biÓn sinh rÊt quan träng ®èi víi phÇn lín c¸c
má, khi thiÕu v¾ng nã hµm l−îng sÏ qu¸ thÊp ®Ó
cã thÓ cho phÐp khai th¸c.
porphyry molybdenum deposit [11715] : má
molybden porphyr.
Má molybden lín, hµm l−îng thÊp trong ®ã
kho¸ng vËt sulphur ®−îc ph©n bè theo d¹ng
m¹ng m¹ch vµ c¸c h¹t x©m t¸n trong vµ gÇn c¸c
®¸ x©m nhËp porphyr silic víi thµnh phÇn tõ
th¹ch anh ®Õn ryolit, biÕn ®æi nhiÖt dÞch liªn
quan ®−îc ®Æc tr−ng bëi feldspar kali hãa,
sericit hãa, argilit hãa vµ silic hãa. C¸c má nµy
®−îc t×m thÊy ®iÓn h×nh ë Cordillera t©y b¾c Mü
vµ sù xuÊt hiÖn má cã nguån gèc lôc ®Þa nhiÒu
h¬n c¸c kho¸ng sµng ®ång porphyr.
porphyry ore [11716] : quÆng porphyr.
porphyry tin deposit [11717] : má thiÕc
 porphyr.
Trung t©m kho¸ng hãa thiÕc, trong ®ã
kho¸ng vËt chøa thiÕc th−êng lµ casiterit, ®−îc
ph©n bè trong ®¸ phun trµo porphyr thµnh phÇn
trung tÝnh d−íi d¹ng h¹t x©m t¸n, m¹ng m¹ch,
hoÆc lÊp ®Çy d¨m x©m nhËp víi c¸c biÕn ®æi
nhiÖt dÞch liªn quan cña ®¸ v©y quanh mµ ®Æc
tr−ng lµ sericit hãa-silic hãa. ThuËt ng÷ ®−îc coi
lµ sù chuyÓn nh−îng mèi quan hÖ mËt thiÕt
t−¬ng tù nh− má ®ång porphyr, molybden
porphyr vµ nã ®−îc ¸p dông ®èi víi nhiÒu ®iÓm
thiÕc ë Bolivi.
porphyry uranium deposit [11718] : má
urani porphyr.
Má urani trong ®¸ granit bÞ xuyªn c¾t bëi
aplitvµ pecmatit. C¸c kho¸ng vËt quÆng gåm
uranit vµ uranothorit gèc, x©m t¸n vµ n»m trong
c¸c khe nøt, chóng cã kÝch th−íc vi h¹t vµ b¸n
h¹t. HÇu hÕt urani chøa trong "felsit vµ c¸c
kho¸ng vËt biÕn thÓ" cña ®¸. Nh÷ng vÝ dô ®−îc
trÝch dÉn ë ch©u Phi, Cana®a, Australia vµ Hoa
Kú, nh−ng viÖc ®Þnh râ c¸c dÊu hiÖu"porphyr"
chØ lµ t¹m thêi.
portable shear box [11719] : thiÕt bÞ thÝ
nghiÖm c¾t x¸ch tay.
portal [11720] : cöa hÇm, lß.
Porterfield [11721] : Porterfield.
BËc ë B¾c Mü. Ordovic trung (n»m trªn
Ashby, n»m d−íi Wildernees).
Portlandian [11722] : Portlandi.
BËc ë ch©u ¢u, Jura th−îng, n»m trªn
Kimmeridgi, øng víi phÇn d−íi Tithon cña thêi
®Þa tÇng quèc tÕ.
portlandite [11723] : portlandit.
Kho¸ng vËt: Ca(OH)2, cã d¹ng tÊm lôc gi¸c,
gÆp trong ®¸ biÕn chÊt tiÕp xóc, trong xi m¨ng
porlan.
posepnyte [11724] : posepnyt.
Nhùa mÇu n©u ®á ®Õn xanh d−¬ng t−¬i, chøa
nhiÒu oxi (18%), gÆp ë d¹ng tÊm hoÆc h¹t trong
má thuû ng©n Great wern, County lake,
California.
positive [11725] : d−¬ng.
ChØ c¸c tinh thÓ dÞ h−íng, trong tinh thÓ mét
trôc th× chiÕt suÊt tia th−êng lín h¬n tia bÊt
th−êng, trong tinh thÓ hai trôc th× chiÕt suÊt tia
trung gian β (tøc nm) gÇn víi gi¸ trÞ α (tøc np)
h¬n lµ γ (tøc ng). Ss: negative optics.
positive birefringence [11726] : khóc x¹
kÐp d−¬ng.
Khóc x¹ kÐp trong tinh thÓ cã tèc ®é truyÒn
sãng cña tia th−êng lín h¬n tia bÊt th−êng.
positive elongative [11727] : kÐo dµi d−¬ng.
positive estuary [11728] : cöa s«ng h×nh phÔu
485
hçn hîp (nh« cao).
Cöa s«ng ®−îc pha trén bëi biÓn vµ s«ng.
positive flower structure [11729] : cÊu t¹o
b«ng hoa d−¬ng (låi).
CÊu tróc h×nh thµnh bëi mét sè ®øt g·y gÇn
nh− cã cïng mét gèc thÊy râ ë mÆt c¾t, trong ®ã
c¸c c¸nh dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi t¹o nªn phÇn låi
ë trung t©m. Ngn: negative flower structure.
positive landform [11730] : ®Þa h×nh d−¬ng.
D¹ng ®Þa h×nh cao nh− nói, ®åi, cao nguyªn,
nói löa ®−îc h×nh thµnh do sù d− thõa vËt liÖu,
vÝ dô: nãn tro.
positive movement [11731] : chuyÓn ®éng
d−¬ng, chuyÓn ®éng n©ng.
ChuyÓn ®éng n©ng lªn t−¬ng ®èi cña vá Tr¸i
®Êt so víi vïng l©n cËn cã thÓ g©y ra bëi sù n©ng
lªn hoÆc sù c©n b»ng thñy tÜnh. ChuyÓn ®éng
n©ng còng cã thÓ do chuyÓn ®éng h¹ xuèng cña
mùc n−íc biÓn. Ngn: negative movement.
positive ore [11732] : quÆng khai th¸c ®−îc,
cã gi¸ trÞ.
possible ore [11733] : quÆng dù b¸o.
Má kho¸ng mµ sù tån t¹i vµ ®é kÐo dµi cña
nã ®−îc coi lµ ®óng trªn c¬ së kÕt qu¶ ®Þa chÊt
vµ khai kho¸ng tr−íc ®ã.
§n: future ore; geological ore.
posthumus fold [11734] : nÕp uèn sinh sau,
nÕp uèn thø sinh.
NÕp uèn xuÊt hiÖn ë giai ®o¹n muén h¬n giai
®o¹n uèn nÕp chÝnh, th−êng ph¸t triÓn trªn c¸nh
cña nÕp uèn cã tr−íc.
postkinematic [11735] : sau kiÕn t¹o.
§n: posttectonic.
postmagmatic [11736] : hËu magma.
C¸c qu¸ tr×nh vµ c¸c ph¶n øng x¶y ra sau khi
khèi magma ®· kÕt tinh. Th−êng bao gåm giai
®o¹n nhiÖt dich.
postmineral [11737] : sau kho¸ng ho¸.
Nãi vÒ cÊu tróc hoÆc ®Æc ®iÓm kh¸c ®−îc
h×nh thµnh sau kho¸ng hãa.
postorogenic [11738] : sau t¹o nói, hËu
t¹o nói.
ChØ qu¸ tr×nh hoÆc biÕn cè ®Þa chÊt x¶y ra
sau giai ®o¹n t¹o nói uèn nÕp hoÆc chØ c¸c
lo¹i ®¸, c¸c cÊu tróc h×nh thµnh sau giai ®o¹n
t¹o nói.
postorogenic phase [11739] : pha sau t¹o nói.
Pha cuèi cïng cña sù kiÖn t¹o nói tiÕp nèi sù
t¹o nói lªn ®Õn tét ®Ønh.
postorogenic pluton [11740] : x©m nhËp sau
t¹o nói.
posttectonic [11741] : sau kiÕn t¹o, hËu
kiÕn t¹o.
ChØ qu¸ tr×nh hoÆc biÕn cè ®Þa chÊt x¶y ra
sau mét hiÖn t−îng ho¹t ®éng kiÕn t¹o nµo ®ã;
th−êng chØ c¸c lo¹i ®¸, cÊu tróc h×nh thµnh sau
mét hiÖn t−îng kiÕn t¹o nµo ®ã.
pot [11742] : chËu, lßng ch¶o.
ThuËt ng÷ chung cho giÕng, hè hoÆc tròng
nµo ®ã ®−îc h×nh thµnh tù nhiªn trong ®Êt ®¸
(th−êng chøa n−íc).
potable water [11743] : n−íc uèng ®−îc.
X: drinking water.
potamology [11744] : thñy v¨n s«ng ngßi,
hµ häc.
LÜnh vùc thñy v¨n häc nghiªn cøu c¸c dßng
ch¶y trªn mÆt.
potarite [11745] : potarit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mµu tr¾ng b¹c:
PdHg, lµ hîp kim tù nhiªn cña paladi v¬i thuû
ng©n. §n: palladium amalga.
potash [11746] : kali, bå t¹t.
1- Carbonat kali, K2CO3.
2- ThuËt ng÷ dïng kh«ng chÆt chÏ chØ oxid
kali, hydroxid kali, thËm chÝ thuéc kali hoÆc
dïng kh«ng chÝnh thøc ®Ó chØ spar kali.
potash alum [11747] : phÌn kali.
PhÌn (alum) cßn ®−îc dïng ®Ó chØ kalinit lµ
kho¸ng vËt l−ìng chiÕt nhãm phÌn, chøa sulfat
ngËm n−íc cña kali vµ nh«m, cã d¹ng sîi.
X: alum, kalinite.
potash bentonite [11748] : bentonit kali.
§n: potassium bentonite.
potash feldspar [11749] : feldspar kali.
Tªn gäi sai feldspar kali.
potash lake [11750] : hå kali.
Hå cã n−íc rÊt giµu kali.
potash mica [11751] : mica kali.
Tªn gäi sai cho lo¹i mica giµu kali, ®Æc biÖt
lµ muscovit.
potash spar [11752] : spar kali.
ThuËt ng÷ dïng kh«ng chÝnh thøc cho
feldspar kali, tøc ortoclas hoÆc microclin hoÆc
lo¹i feldspar hçn hîp chøa Ýt nhÊt 10% K2O.
§n: K-spar. Ss: soda spar.
potassic [11753] : chøa kali.
ChØ ®¸ hoÆc kho¸ng vËt chøa mét l−îng ®¸ng
kÓ kali.
potassic alteration [11754] : biÕn ®æi kali.
BiÕn ®æi nhiÖt dÞch do biÕn chÊt trao ®æi kali
th−êng x¶y ra trong ®¸ v«i kiÒm, ë ®ã calci vµ
natri bÞ ®−a ra ngoµi. C¸c kho¸ng vËt ®Æc tr−ng
lµ: ortocla, biotit, sericit, th¹ch anh, albitit,
anhydrit, carbonat Fe-Mg, apatit, calcopyrit. Lµ
kiÓu biÕn ®æi ®iÓn h×nh ë ®íi trung t©m cña m«
h×nh má kim lo¹i th−êng kiÓu porphyr.
potassic zone [11755] : ®íi biÕn ®æi kali.
§íi trung t©m cña má quÆng kiÓu porphyr,
486
®Æc tr−ng bëi qu¸ tr×nh ®−a vµo kali vµ t¹o
feldspar kali, biotit, Ýt sericit anhydryt bÒn v÷ng.
potassium [11756] : kali (K).
Tªn Latinh lµ kalium. Nguyªn tè hãa häc sè
19, nguyªn tö l−îng 39,0983; tû träng
0,862g/cm3, thuéc nhãm kim lo¹i kiÒm nhÑ,
lithophil; cã 2 ®ång vÞ bÒn vµ 19 ®ång vÞ kh«ng
bÒn. Hµm l−îng K trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc
®Þa trªn lµ 28.650; siªu mafic 5000; gabro-basalt
8000; granit granodiorit 33.000; ®¸ phiÕn
27.000; trong ®Êt 14.000; n−íc ®¹i d−¬ng
399mg/l, trong s«ng suèi 2,3 mg/l. C¸c kho¸ng
vËt tiªu biÓu lµ sylvit (KCl), carnalit
(KMgCl3.6H2O), kainit (MgSO4.KCl.3H2O), K-
Fenspar, mica. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: XRF,
ICP-AES. S¶n l−îng thÕ giíi 24.584.000 t/n¨m
K2O (1995). §−îc sö dông trong ngµnh hîp
kim, n«ng nghiÖp, c«ng nghÖ hãa, bét thuèc
sóng, v.v.
potassium-argon age method [11757] :
ph−¬ng ph¸p kali-argon x¸c ®Þnh tuæi.
§Þnh tuæi kho¸ng vËt hoÆc ®¸ trªn c¬ së x¸c
®Þnh tû lÖ cña c¸c ®ång vÞ x¹ sinh 40Ar vµ 40K,
hoÆc 40Ar vµ 39K. §n: postassium-argon dating.
potassium-argon dating [11758] : .
X: potassium-argon age method.
potassium bentonite [11759] : bentonit kali.
SÐt thuéc nhãm ilit chøa kali, h×nh thµnh do
biÕn ®æi cña tro nói löa; metabentonit chøa c¸c
líp ilit vµ montmorilonit xen kÑp lén xén víi tû
lÖ 4/1 (kali chiÕm 80% vÞ trÝ cation thay thÕ
trong hîp phÇn mica). §n: K-bentonite, potash
bentonite.
potassium feldspar [11760] : feldspar kali.
Feldspar kiÒm chøa ph©n tö (KAlSi3O8) nh−
lµ octoclas, microclin, sanidin vµ adularia.
§n: K-feldspar, K-spar.
potassium-40 [11761] : kali-40.
§ång vÞ phãng x¹ cña kali lµ K40, cã nöa chu
kú ph©n r· 1,31.109 n¨m vµ cã hµm l−îng
0,000122 gram trong 1 gram kali. K40 ph©n r·
thµnh Ca40 khi b¾n tia beta, thµnh Ar40 khi b¾n
electron. K40 vµ s¶n phÈm ph©n r· Ar40 ®−îc sö
dông ®Ó ®Þnh tuæi.
potber 's clay [11762] : sÐt potber.
SÐt dÎo, sÐt gèm sø, kh«ng cã s¾t vµ lo¹i bá
kh¶ n¨ng ph©n r· thµnh m¶nh d¹ng tÊm, thÝch
hîp cho t¹o m« h×nh hoÆc t¹o ra ®å gèm, d¸n
hoÆc sö dông trªn b¸nh quay gèm sø. Cã mµu
tr¾ng sau khi nung.
pot bottom [11763] : ®¸y d¹ng chËu.
Nh÷ng t¶ng lín hoÆc kÕt h¹ch ë m¸i c¸c vØa
than cã h×nh d¹ng cña ®¸y b×nh s¾t trßn vµ dÔ
dµng t¸ch ra. §n: pot; potstone.
 pot clay [11764] : má sÐt d¹ng ch¶o.
1- SÐt chÞu löa thÝch hîp cho lµm lß nung
ch¶y trong s¶n xuÊt thñy tinh.
2- Líp sÐt g¾n liÒn víi tËp than.
3- Kaolin giÇu sÐt tµn d−.
potential barrier [11765] : hµng rµo thÕ n¨ng.
Kh¶ n¨ng kh¸ng cù l¹i sù chuyÓn ®æi tõ tr¹ng
th¸i n¨ng l−îng nµy sang tr¹ng th¸i n¨ng l−îng
kh¸c trong hÖ hãa häc.
potential drop [11766] : gi¶m tiÒm n¨ng.
Gi¶m n¨ng l−îng, gi¶m ¸p lùc, mÊt ¸p lùc,
tæn thÊt cña cét n−íc ¸p lùc.
potential energy [11767] : thÕ n¨ng.
potential evaporation [11768] : ®é bèc h¬i
tiÒm n¨ng.
L−îng bèc h¬i cùc ®¹i trong ®iÒu kiÖn khÝ
hËu tù nhiªn khi cÇn thiÕt ®Ó cung cÊp cho hÖ
thèng rÔ cña thùc vËt.
potential gradient [11769] : gradien thÕ n¨ng;
gradien thñy lùc.
potential reserves [11770] : tr÷ l−îng
tiÒm n¨ng.
(®cthv) L−îng n−íc d−íi ®Êt cã thÓ khai th¸c
®−îc tõ mét tÇng chøa n−íc hay mét cÊu tróc
®Þa chÊt thñy v¨n trong giíi h¹n cho phÐp víi
kho¶ng thêi gian Ên ®Þnh. Nã bao gåm tr÷ l−îng
®éng, mét phÇn tr÷ l−îng tÜnh vµ tr÷ l−îng cuèn
theo (tøc lµ tr÷ l−îng h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh
khai th¸c hoÆc cã nguån bæ sung kh¸c).
potentially harmful elements (PHEs)
[11771] : c¸c nguyªn tè cã tiÒm n¨ng ®éc h¹i.
Nh÷ng nguyªn tè hãa häc cã thÓ g©y ®éc h¹i
cho c¬ thÓ ng−êi vµ sinh vËt (g©y bÖnh tËt, dÞ
d¹ng, kÐm ph¸t triÓn, tö vong,v.v.) nh− As, Cd,
Pb, Hg, U, Ra, Rn,v.v.
potentiometric surface [11772] : mÆt
thÕ n¨ng.
§n: piezometric surface; pressure surface.
pothole [11773] : hè tròng.
Tròng hoÆc giÕng trßn, s−ên dèc ë bê ®Çm
lÇy chøa n−íc ngang hoÆc thÊp h¬n mùc chiÒu
dßng. GiÕng hè d¹ng tròng nµo ®ã. Hang ®øng
(vertical cave).
pothole erosion [11774] : xãi mßn dßng ch¶y.
§n: evorsion.
pot lead [11775] : ch× chËu.
Graphit dïng ®Ó tr¸m ®¸y thuyÒn ®¸nh c¸.
potosiite [11776] : potosit.
Kho¸ng vËt thuéc nhãm cylindrit-franckeit
Pb48Sn18Fe7Sb16S. 115.
potstone [11777] : ®¸ chËu.
Talc d¹ng khèi hoÆc steatit kh«ng s¹ch, mµu
lôc tèi hoÆc n©u tèi, tr−íc c«ng nguyªn ®−îc dïng
lµm nåi hoÆc chËu. Còng viÕt lµ: post stone.
487
Pottsvillian [11778] : Pottsvill.
BËc ë B¾c Mü. Pensylvani h¹ (n»m trªn
Mauch Chunk, n»m d−íi Allegheny).
poubaite [11779] : poubait.
Kho¸ng vËt: PbBi2(Se,Te,S)4.
poughite [11780] : poughit.
Kho¸ng vËt: Fe 2(TeO3)(SO4). 3H2O.
powder diffraction [11781] : nhiÔu x¹ bét.
NhiÔu x¹ tia X bëi mÉu kÕt tinh ë d¹ng bét.
Th−êng ®−îc ghi l¹i b»ng buång chôp Debye-
Scherrer hoÆc m¸y nhiÔu x¹ kÕ tù ghi.
powder method [11782] : ph−¬ng ph¸p bét.
powder ore [11783] : quÆng bét.
powder pattern [11784] : s¬ ®å bét.
Trong ph−¬ng ph¸p bét thuéc phÐp nhiÔu x¹
tia X, thÓ hiÖn d−íi d¹ng c¸c v¹ch trªn phim
trong ph−¬ng ph¸p Debye-Scherrer hoÆc trªn
giÊy bëi nhiÔu x¹ kÕ tù ghi.
X: powder photograph.
powder photograph [11785] : ¶nh bét.
S¬ ®å bét trªn phim trong ph−¬ng ph¸p
Debye-Scherrer thuéc phÐp nhiÔu x¹ tia X.
powellite [11786] : powelit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: CaMoO4. §ång
h×nh víi sheetlit vµ lµ quÆng thø yÕu cña
molypden.
power crystallization [11787] : lùc kÕt tinh.
Mét d¹ng n¨ng l−îng tinh thÓ.
poyarkovite [11788] : poyarkovit.
Kho¸ng vËt: Hg3ClO.
pozzolan [11789] : puz¬lan.
VËt liÖu silic nh− diatomit, silic opan vµ c¸c
lo¹i tuf, cã thÓ nghiÒn ra trén lÉn víi xi m¨ng
portlan (theo tØ lÖ 15 ®Õn 40% träng l−îng).
Puz¬lan ph¶n øng víi hydroxid calci ®−îc gi¶i
phãng khi xi m¨ng ®«ng cøng, t¹o thµnh hîp
chÊt cã tÝnh chÊt xi m¨ng. Puz¬lan còng h¹n chÕ
t¸c dông cã h¹i cña c¸c thµnh phÇn kh«ng mong
muèn cã thÓ ®−îc sö dông trong c«ng nghiÖp xi
m¨ng. Xi m¨ng portlan puz¬lan cã kh¶ n¨ng
chèng thÊm vµ chèng ¨n mßn cao ®èi víi t¸c
®éng cña n−íc mÆn. Tªn cña nã xuÊt ph¸t tõ
thµnh phè Pozzuli, Italia, gÇn ®ã t×m thÊy leixit
tuf ®−îc sö dông trong xi m¨ng vµo thêi La M·.
Còng cã thÓ viÕt: pozzolana; puzzolan;
puzzuolana.
Pragaian [11790] : Praga.
BËc ë ch©u ¢u, do Chlupac (1958) x¸c lËp
theo tªn thµnh phè Praga, TiÖp Kh¾c, phÇn trªn
cña Devon h¹ (trªn Lochdcov, d−íi Zliohov).
prase [11791] : pras.
1- Chalcedon mµu lôc vµng hoÆc lôc xØn,
b¸n trong.
2- Th¹ch anh kÕt tinh chøa v« sè tinh thÓ
actinolit nhá, d¹ng tãc mµu lôc.
§n: mother-of-emerald.
praseodymium [11792] : praseodymi (Pr).
Nguyªn tè hãa häc sè 59, nguyªn tö l−îng
6,77g/cm3, thuéc nhãm kim lo¹i nÆng, REE
lithophil, cã mét ®ång vÞ bÒn vµ 35 kh«ng bÒn.
Hµm l−îng Pr (ppm) trong vá lôc ®Þa trªn lµ 6,3.
C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ: monazit, bastnaesit,
cesit, alamit. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS.
Dïng Pr trong ngµnh kÝnh thuû tinh, nam
ch©m,v.v.
prasinite [11793] : prasinit.
§¸ phiÕn lôc, trong ®ã hµm l−îng hornblend,
clorit, epidot gÇn b»ng nhau.
prasopal [11794] : prasopal.
Opal th«ng th−êng cã mµu lôc, chøa crom.
§n: pras opal.
prebored, predug [11795] : khoan dÉn,
khoan tr−íc.
VÝ dô khoan dÉn ®Ó ®ãng hoÆc Ðp cäc.
Precambrian [11796] : TiÒn Cambri.
Toµn bé thêi gian ®Þa chÊt tr−íc khi b¾t ®Çu
®¹i Paleozoi, t−¬ng ®−¬ng víi 90% thêi gian ®Þa
chÊt vµ c¸c ®¸ ®−îc thµnh t¹o trong thêi gian
t−¬ng øng. X: Azoic; Proterozoi.
Precambrian W [11797] : TiÒn Cambri W.
Mét trong bèn phÇn biÓu thÞ thêi gian cña
TiÒn Cambri do Côc §Þa chÊt Hoa Kú ph©n chia,
t−¬ng ®−¬ng víi kho¶ng thêi gian cæ h¬n 2600
triÖu n¨m tr−íc. Ss: Precambrian Z;
Precambrian Y; Precambrian X.
Precambrian X [11798] : TiÒn Cambri X.
Mét trong bèn phÇn biÓu thÞ thêi gian cña
TiÒn Cambri do Côc §Þa chÊt Hoa Kú ph©n chia,
tu¬ng ®−¬ng víi kho¶ng thêi gian tõ 1700-2600
triÖu n¨m tr−íc. Ss: Precambrian Z;
Precambrian Y; Precambrian W.
Precambrian Y [11799] : TiÒn Cambri Y.
Mét trong bèn phÇn biÓu thÞ thêi gian cña
TiÒn Cambri do Côc §Þa chÊt Hoa Kú ph©n chia,
tu¬ng ®−¬ng víi kho¶ng thêi gian tõ 800-1700
triÖu n¨m tr−íc. Ss: Precambrian Z;
Precambrian X; Precambrian W.
Precambrian Z [11800] : TiÒn Cambri Z.
Mét trong bèn phÇn biÓu thÞ thêi gian cña
TiÒn Cambri do Côc §Þa chÊt Hoa Kú ph©n chia,
tu¬ng ®−¬ng víi kho¶ng thêi gian tõ 570-800
triÖu n¨m tr−íc. Ss: Precambrian X;
Precambrian Y; Precambrian W.
precast concrete pile [11801] : cäc bª t«ng
®óc s½n.
precast pile [11802] : cäc ®óc s½n.
Cäc bª t«ng ®óc s½n tr−íc khi ®ãng xuèng
®Êt, kh¸c víi cäc nhåi ®−îc ®óc t¹i chç.
488
precedent practice [11803] : kinh nghiÖm
thùc tÕ, tiÒn lÖ.
precession camera [11804] : buång tiÕn ®éng.
Buång chôp tia X, dïng ®Ó ghi l¹i hiÖn t−îng
nhiÔu x¹ tia X tõ mét ®¬n tinh thÓ, cho h×nh ¶nh
kh«ng bÞ biÕn d¹ng cña tõng líp riªng biÖt cña
m¹ng ®¶o. Ss: Buerger precession method.
precious [11805] : quý.
ChØ ngäc hoÆc kho¸ng vËt ®Ñp, vÝ dô “®¸
quý“ (lo¹i jadeit thùc sù, toµn bé hoÆc mét phÇn
®¸ cã mµu lôc ®Ëm) hoÆc "scapolit quý"
(scapolit cã chÊt l−îng ngäc).
X: oriental; precious stone.
precious garnet [11806] : granat quý, granat
trang søc.
1- Almandin ®Æc biÖt tinh khiÕt, cã
¸nh m¹nh.
2- Pyrop ®Æc biÖt mµu ®á, cã ¸nh m¹nh.
precious metal [11807] : kim lo¹i quý.
ThuËt ng÷ dïng chung cho vµng, b¹c hoÆc
mét kho¸ng vËt bÊt kú cña nhãm platin.
precious opal [11808] : opal quý.
Thø opal chÊt l−îng ngäc, cã hiÖu øng t¹o
löa mµu. VÝ dô: opal tr¾ng, opal ®en.
Ss: common opal.
precious serpentine [11809] : serpentin quý.
Thø kho¸ng vËt serpentin d¹ng khèi ®Æc sÝt,
b¸n trong, mµu lôc.
precious stone [11810] : ®¸ quý.
1- Lo¹i ®¸ ngäc ®Æc tr−ng bëi vÎ ®Ñp, ®é
hiÕm, ®é bÒn, ®é cøng, cã gi¸ trÞ th−¬ng m¹i cao
vµ cã truyÒn thèng ®−îc −a chuéng tõ cæ x−a.
§Æc biÖt lµ kim c−¬ng, ruby, saphir, emerald
(®«i khi c¶ ngäc trai, opal, topa, crysoberyl).
2- ChÝnh x¸c lµ bÊt cø lo¹i ngäc thËt nµo.
precipitation [11811] : l−îng m−a (tuyÕt) r¬i.
1- S¶n phÈm ng−ng tô cña h¬i n−íc d−íi
d¹ng láng hoÆc d¹ng r¾n r¬i tõ m©y hoÆc tõ
kh«ng khÝ xuèng mÆt ®Êt.
2- L−îng m−a (tuyÕt) r¬i trªn mét mÆt ph¼ng
ngang trong mét ngµy, mét th¸ng hoÆc mét n¨m.
precision [11812] : ®é chÝnh x¸c, ®é tin cËy.
precompression [11813] : nÐn tr−íc.
preconsolidation pressure [11814] : ¸p lùc
nÐn tr−íc.
¸p lùc cè kÕt tr−íc. ¸p lùc t¸c dông lªn ®Êt
nÒn lín h¬n ¸p lùc b¶n th©n hiÖn cã cña ®Êt.
preconsolidation stress [11815] : øng suÊt
tiÒn cè kÕt, øng suÊt tr−íc cè kÕt.
prediction of subsidence due to longwall
mining [11816] : dù b¸o lón do khai th¸c
lß däc.
prefeasibility study [11817] : nghiªn cøu tiÒn
kh¶ thi.
 prehnite [11818] : prehnit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi, mµu tr¾ng, n©u
vµng, lôc nhît, Ca3Al2Si3O10(OH)2. Th−êng gÆp
tËp hîp tinh thÓ cã cÊu t¹o to¶ tia, chïm nho,
nãn, th−êng gÆp cïng víi zeolit trong c¸c hâm
d¹ng cÇu, hèc tinh ®¸m, khe nøt hoÆc c¸c m¹ch
nhá trong ®¸ x©m nhËp bÞ biÕn ®æi.
preisingerite [11819] : preisingerit.
Kho¸ng vËt: Bi3(AsO4)2O(OH).
preiswerkite [11820] : preiswerkit.
Lo¹i mica t¸m mÆt ba, cã thµnh phÇn lý
tuëng: Na(Mg2Al1)(Si2Al 2)O10(OH)2.
preload (preloading) [11821] : gia t¶i tr−íc.
Gia t¶i lªn nÒn ®Êt yÕu ®Ó nÐn cè kÕt ®Êt nÒn
tr−íc khi x©y dùng c«ng tr×nh. §Êt nÒn ®−îc khö
toµn bé hoÆc phÇn lín ®é lón trong qu¸ tr×nh gia
t¶i tr−íc. Cã thÓ kÕt hîp víi bÊc thÊm hoÆc cäc
c¸t ®Ó t¨ng nhanh qu¸ tr×nh cè kÕt.
pre-mining state of stress [11822] : tr¹ng th¸i
øng suÊt tr−íc khi khai th¸c.
preobrazhenskite [11823] : preobrazhenskit.
Kho¸ng vËt: Mg3B11O15(OH)9.
pre-reinforcement [11824] : dù øng lùc.
pre-split blasting [11825] : næ m×n c¾t tr−íc.
presserite [11826] : presserit.
Kho¸ng vËt: Ba2Al4 (CO3)4 (OH)6 .3H2O.
pressure bulb [11827] : bÇu øng suÊt.
ThÓ tÝch øng suÊt trong ®Êt ®−îc h×nh thµnh
d−íi ®¸y mãng c«ng tr×nh do t¶i träng bªn ngoµi
t¸c ®éng. Khèi øng suÊt trong nÒn thay ®æi
c−êng ®é víi ®é s©u. X: bulb of pressure.
pressure chamber [11828] : buång øng suÊt.
Buång, gian, ng¨n ¸p suÊt. X: pressure cell.
pressure gauge [11829] : ®ång hå ®o ¸p lùc.
X: manometer.
pressure head [11830] : cét ¸p.
ChiÒu cao cña cét chÊt láng t¹o ra ¸p lùc.
pressure of explosive detonation [11831] : ¸p
suÊt do næ m×n g©y ra.
pressure plateau [11832] : cao nguyªn ¸p lùc.
Vïng n©ng cao cña dßng dung nham dµy
d¹ng hå nhá, sù n©ng cao cña cao nguyªn lµ do
dung nham ®−a tõ d−íi lªn kh«ng ®¹t ®−îc
tíi bÒ mÆt. PhÇn thÊp h¬n cña dßng cã thÓ lµ tµn
d− láng.
pressure ridge [11833] : sãng ¸p lùc.
Sãng ®−îc h×nh thµnh do ¸p lùc ngang lµm co
mÆt ®Êt cña sãng ®Þa chÊn.
pressure shadow [11834] : kiÕn tróc bãng.
TËp hîp c¸c h¹t, tinh thÓ ph¸t triÓn kÐo dµi ë
hai ®Çu ®èi diÖn cña ban biÕn tinh, hoÆc h¹t tµn
d− trong ®¸ biÕn chÊt, t¹o nªn kiÕn tróc ¸ song
song, kÐo dµi theo cÊu t¹o phiÕn.
pressure texture [11835] : cataclastic texture.
489
X: cataclastic texture.
pressure-void ratio curve [11836] : biÓu ®å
quan hÖ ®é rçng vµ ¸p lùc.
pressurization method (strain nulling
method) [11837] : ph−¬ng ph¸p b¬m Ðp (triÖt
tiªu biÕn d¹ng).
X: stress measurement.
prestress [11838] : øng suÊt tr−íc.
øng suÊt ®−îc ¸p dông tr−íc vµo cèt thÐp
tr−íc khi lµm viÖc ë tr¹ng th¸i l©u dµi nh»m t¨ng
hiÖu qu¶ sö dông vËt liÖu thÐp vµ bª t«ng.
previtrain [11839] : previtrain.
C¸c thÊu kÝnh gç trong than bïn, t−¬ng
®−¬ng víi vitren trong than d¹ng cao h¬n.
preyerite [11840] : preyerit.
Kho¸ng vËt: Bi VO4.
price of indentified mineral reserves
[11841]: gi¸ tr÷ l−îng th¨m dß, gi¸ tr÷ l−îng.
Gi¸ cña c¸c c«ng t¸c t×m kiÕm vµ th¨m dß ®·
tiÕn hµnh ®Ó x¸c ®Þnh vµ chuÈn bÞ tr÷ l−îng cho
khai th¸c c«ng nghiÖp.
priceite [11842] : priceit.
Kho¸ng vËt d¹ng ®Êt, mµu tr¾ng tuyÕt:
Ca4B10O19.7 H2O(?). §n: pandermite.
priderite [11843] : priderit.
Kho¸ng vËt mµu ®á: (K, Ba)(Ti, Fe) O16.
primary clay [11844] : sÐt nguyªn sinh, sÐt
tµn d−.
SÐt t×m thÊy ë n¬i mµ nã ®−îc thµnh t¹o, sÐt
tµn d−.
primary colors [11845] : mµu c¬ b¶n (®á,
xanh lam vµ xanh).
TËp hîp c¸c mµu trªn c¬ së trén mÇu theo tû
lÖ kh¸c nhau cã thÓ thu ®−îc tÊt c¶ c¸c
mµu kh¸c.
primary consodilation [11846] : cè kÕt s¬
cÊp, cè kÕt nguyªn sinh.
Sù gi¶m thÓ tÝch cña khèi ®Êt g©y bëi mét t¶i
träng t¸c dông kÐo dµi. Qu¸ tr×nh nµy lµm cho
n−íc trong c¸c lç rçng cña ®Êt bÞ "®Èy" ra vµ t¶i
träng t¸c dông tõ n−íc chuyÓn dÇn sang c¸c h¹t
r¾n cña ®Êt.
primary dispersion haloes [11847] : vµnh
ph©n t¸n nguyªn sinh.
Lµ ®íi ®¸ v©y quanh th©n quÆng trong ®ã c¸c
nguyªn tè hãa häc trë nªn giµu lªn hay nghÌo ®i
do kÕt qu¶ mang ®i, mang ®Õn hoÆc ph©n bè l¹i
c¸c nguyªn tè trong qu¸ tr×nh t¹o quÆng.
primary dolomite [11848] : dolomit nguyªn
sinh.
§¸ dolomit cÊu t¹o mÞn ®Æc sÝt, ®é h¹t nhá
h¬n 0,01mm, ®−îc thµnh t¹o do l¾ng ®äng hãa
häc hoÆc sinh hãa trùc tiÕp tõ n−íc biÓn. §iÓm
®Æc tr−ng lµ ®−îc ph©n tÇng tèt, kh«ng cã hãa
th¹ch vµ xen kÏ víi anhydrit, sÐt vµ ®¸ v«i.
Ngoµi ra, c¸c ®¸ dolomit cÊu t¹o t−¬ng tù, cÊu
thµnh tõ c¸c h¹t m¶nh ®−îc thµnh t¹o do l¾ng
®äng trùc tiÕp. Mét sè t¸c gi¶ cho r»ng ®¸ thuéc
lo¹i ®ång sinh.
primary explosives [11849] : næ m×n s¬ cÊp.
primary flat joint [11850] : khe nøt nguyªn
sinh n»m ngang.
Khe nøt nguyªn sinh cã thÕ n»m gÇn nh−
n»m ngang trong ®¸ x©m nhËp (®ång nghÜa víi
khe nøt L).
primary fluid inclusion [11851] : bao thÓ
láng nguyªn sinh.
ChÊt láng (fluid) bÞ gi÷ l¹i bªn trong tinh thÓ
trong qu¸ tr×nh kÕt tinh cña kho¸ng vËt chñ.
primary fumarole [11852] : fumarol gèc.
Phumarol t¹o thµnh ë trªn khe nøt nói löa vµ
liªn hÖ trùc tiÕp víi nguån nói löa chÝnh, ph¶n
¸nh trung thùc ®Æc ®iÓm bªn trong cña nguån
nói löa.
primary geosyncline [11853] : ®Þa m¸ng
nguyªn thñy.
Danh tõ cña Peyve vµ Sinitzyn ®Ó chØ ®Þa
m¸ng trùc (orthogeosyncline).
primary gneiss [11854] : gneis nguyªn sinh.
§¸ cã cÊu t¹o d¹ng ®−êng vµ tÊm cña ®¸ biÕn
chÊt nh−ng kh«ng râ kiÕn tróc h¹t v¶y biÕn tinh
vµ t¸i kÕt tinh. Do vËy, th−êng coi lµ ®¸ cã
nguån gèc magma.
primary magma [11855] : magma nguyªn
sinh.
Magma h×nh thµnh ë d−íi vá Tr¸i ®Êt.
primary mineral [11856] : kho¸ng vËt nguyªn
sinh.
Kho¸ng vËt thµnh t¹o ®ång thêi víi ®¸ chøa
nã trong qu¸ tr×nh x©m nhËp, nhiÖt dÞch, khÝ
thµnh, vÉn gi÷ nguyªn h×nh d¹ng vµ thµnh phÇn
nguyªn thuû. Ss: secondary mineral.
primary optic axis [11857] : trôc quang häc
thø nhÊt.
Mét trong sè hai trôc quang häc tinh thÓ,
vu«ng gãc víi tiÕt diÖn trßn cña mÆt quang suÊt,
mäi tia s¸ng truyÒn theo nã cã tèc ®é b»ng
nhau. Ss: secondary optic axis.
primary ore [11858] : quÆng nguyªn sinh.
QuÆng cã thµnh phÇn h÷u Ých lµ c¸c kho¸ng
vËt nguyªn sinh.
primary orogeny [11859] : t¹o nói nguyªn
sinh.
T¹o nói víi ®Æc tr−ng vÒ biÕn d¹ng, biÕn chÊt
khu vùc vµ granit hãa.
primary peneplain [11860] : b¸n b×nh nguyªn
s¬ khai (nguyªn sinh).
primary phase [11861] : pha nguyªn thuû.
490
Pha kÕt tinh duy nhÊt cã kh¶ n¨ng tån t¹i c©n
b»ng víi mét chÊt láng cho tr−íc. XuÊt hiÖn ®Çu
tiªn tõ tr¹ng th¸i láng trong qu¸ tr×nh nguéi vµ
cuèi cïng biÕn ®i t¹i ®iÓm nãng ch¶y khi ®−îc
nung nãng.
primary precipitate crystal [11862] : tinh thÓ
kÕt tña nguyªn thuû.
§n: cumulus crystal.
primary recovery [11863] : thu håi s¬ bé.
primary rock [11864] : ®¸ nguyªn sinh.
§¸ víi c¸c thµnh phÇn h×nh thµnh ngay trong
qu¸ tr×nh t¹o ®¸ vµ kh«ng bÞ biÕn ®æi hoÆc thay
thÕ, nh− ®¸ magma h×nh thµnh trùc tiÕp tõ kÕt
tinh magma.
primary structure [11865] : kiÕn tróc nguyªn
sinh.
1- KiÕn tróc ®¸ magma h×nh thµnh cïng thêi
víi qu¸ tr×nh kÕt tinh vµ kÕt thóc tr−íc khi ®«ng
cøng hoµn toµn;
2- Ph©n líp nguyªn sinh hoÆc dÊu hiÖu gîn
sãng trong ®¸ trÇm tÝch;
3- CÊu t¹o tån t¹i tr−íc qu¸ tr×nh biÕn vÞ,
thay thÕ.
primary support [11866] : trî lùc s¬ cÊp, trî
lùc b−íc ®Çu.
primary tectonite [11867] : tectonit nguyªn
sinh.
Tectonit ®−îc x¸c ®Þnh dùa vµo cÊu t¹o cña
®¸ trÇm tÝch, ®−îc thµnh t¹o trong qu¸ tr×nh
trÇm tÝch. Tuy nhiªn, phÇn lín tectonic nguyªn
sinh ®Òu cã nguån gèc thø sinh (secondary
tectonit).
primitive [11868] : nguyªn sinh.
Nhãm, lo¹t ®¸ kÕt tinh ®−îc coi lµ kÕt tinh
hãa häc t¹i ®¹i d−¬ng tr−íc khi cã lôc ®Þa, bao
gåm c¶ c¸c magma, ®¸ biÕn chÊt TiÒn Cambri.
primitive circle [11869] : vßng trßn
nguyªn thñy.
Giao tuyÕn cña mÆt chiÕu cÇu víi h×nh
cÇu chiÕu.
primitive lattice [11870] : m¹ng nguyªn thñy.
¤ c¬ së cña m¹ng tinh thÓ, chØ cã nót n»m ë
®Ønh. §n: simple lattice.
primitive unit cell [11871] : « c¬ së nguyªn
thuû.
§n: unit cell.
primitive water [11872] : n−íc nguyªn thñy.
N−íc tån t¹i d−íi d¹ng ph©n tö hoÆc ph©n ly
tõ khi h×nh thµnh Tr¸i ®Êt.
primocryst [11873] : tinh thÓ nguyªn thñy.
Tinh thÓ n»m c©n b»ng víi magma khi x¶y ra
qu¸ tr×nh kÕt tinh ban ®Çu. Tinh thÓ nguyªn thuû
trë thµnh tinh thÓ tÝch tô sau khi l¾ng xuèng.
primordial [11874] : Primordial; nguyªn thñy,
 ban ®Çu.
1-(®t) ThuËt ng÷ cæ, mµ ngµy nay gäi lµ
Cambri, dïng ®Ó chØ nh÷ng hÖ líp chøa hãa
th¹ch thÊp nhÊt vµ cæ nhÊt ë nÒn Bohemia.
2- Nguån gèc, sù ph¸t triÓn ®Çu tiªn, sím
nhÊt hoÆc tån t¹i tõ lóc b¾t ®Çu. VÝ dô nh− bån
®¹i d−¬ng nguyªn thñy, magma nguyªn thñy.
principal axis [11875] : trôc chÝnh, ph−¬ng
chÝnh.
1- Ph−¬ng vu«ng gãc víi mÆt chÝnh.
X: principal plane.
2- Trôc tinh thÓ næi bËt nhÊt trong tinh thÓ hÖ
bèn ph−¬ng, s¸u ph−¬ng, lµ trôc th¼ng ®øng hay
lµ trôc c, trong hÖ thoi, mét nghiªng, ba
nghiªng, th−êng còng lµ trôc c. Tuy nhiªn, trong
c¸c kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng (vÝ dô nh−
epidot) cã thÓ lµ trôc b.
principal axis of strain [11876] : trôc biÕn
d¹ng chÝnh.
C¸c trôc A, B, C cña elipsoid biÕn d¹ng.
principal axis of stress [11877] : trôc øng
suÊt chÝnh.
C¸c trôc σ1, σ2, σ3 . §n: principal stress.
principal deviator stress [11878] : øng suÊt
chªnh lÖch chÝnh.
principal plane [11879] : mÆt ph¼ng chÝnh.
MÆt ph¼ng theo mét h−íng ®Æc biÖt, chØ chÞu
t¸c ®éng cña øng suÊt ph¸p tuyÕn trong khi c¸c
thµnh phÇn øng suÊt c¾t bÞ triÖt tiªu. C−êng ®é
cña øng suÊt ph¸p tuyÕn chÝnh lµ c−êng ®é cña
tr¹ng th¸i øng suÊt trªn mÆt ph¼ng chÝnh. Ph¸p
tuyÕn cña mÆt ph¼ng chÝnh x¸c ®Þnh h−íng cña
trôc øng suÊt chÝnh. V× bÊt kú c¸ch biÓu diÔn
tr¹ng th¸i øng suÊt nµo còng ®Òu cã 3 h−íng quy
chiÕu, nªn còng cã 3 trôc øng suÊt chÝnh. Nh−
vËy, cã 3 øng suÊt chÝnh mµ h−íng cña chóng sÏ
ph¶i t×m, ®Ó biÓu diÔn tr¹ng th¸i øng suÊt t¹i
mét ®iÓm.
principal plane of stress [11880] : mÆt øng
suÊt chÝnh.
Ba mÆt vu«ng gãc víi nhau tõng ®«i mét
trong mét vËt thÓ bÞ biÕn d¹ng, trªn chóng chØ cã
øng suÊt ph¸p, kh«ng cã øng suÊt tiÕp.
principal section [11881] : tiÕt diÖn chÝnh.
Trong mÆt quang suÊt mét trôc, mÆt ph¼ng
bÊt kú ®i qua trôc quang häc lµ tiÕt diÖn chÝnh.
principal strain [11882] : biÕn d¹ng (biÕn
suÊt) chÝnh.
principal stress [11883] : øng suÊt chÝnh.
øng suÊt ph¸p t¸c dông trªn mÆt chÝnh,
th−êng ký hiÖu lµ σ1, σ2, σ3 víi σ1 > σ2 > σ3.
Cïng mét sè ®¹i l−îng liªn quan kh¸c, kh¸i
niÖm nµy dïng ®Ó x¸c ®Þnh mét c¸ch thèng nhÊt
tr¹ng th¸i øng suÊt t¹i bÊt kú ®iÓm nµo cña m«i
491
tr−êng ®ang nghiªn cøu, nh÷ng ®¹i l−îng nµy
bÊt biÕn d−íi bÊt kú sù quay nµo cña c¸c trôc
quy chiÕu. §Ó biÓu diÔn tr¹ng th¸i øng suÊt t¹i
mét ®iÓm, cÇn cã ba trôc øng suÊt chÝnh, cùc
®¹i, trung gian vµ cùc tiÓu.
priorite [11884] : priorit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: (Y, Ca, Th)(Ti, Nb)2O6,
thay thÕ ®ång h×nh víi aeshynit.
§n: blomstrandine.
prism [11885] : l¨ng trô.
H×nh ®¬n tinh thÓ cã 3, 4, 6, 8, 12 mÆt c¾t
nhau theo c¸c giao tuyÕn song song víi nhau. Lµ
h×nh më ë hai ®Çu, phÝa vu«ng gãc víi c¸c
giao tuyÕn.
prism twin law [11886] : luËt song tinh
l¨ng trô.
LuËt song tinh th«ng th−êng trong feldspar
hÖ ®¬n nghiªng hoÆc ba nghiªng, cã mÆt song
tinh lµ (110) hoÆc (110). Kh¸ hiÕm.
prismatic class [11887] : líp l¨ng trô.
Líp tinh thÓ hÖ mét nghiªng cã ®èi xøng
2/m. C¸c l¨ng trô cña hÖ nµy cã bèn mÆt víi tiÕt
diÖn ngang lµ h×nh thoi vµ cã c¸c trôc cña nã lµ
trôc c, trôc a hoÆc mét d·y m¹ng bÊt kú song
song víi trôc b.
prismatic cleavage [11888] : c¸t khai l¨ng trô,
thí chÎ l¨ng trô.
C¸t khai cña kho¸ng vËt theo h−íng song
song víi mÆt l¨ng trô. VÝ dô c¸t khai theo mÆt
(110) cña amphibol.
prismatic jointing [11889] : hiÖn t−îng nøt nÎ
h×nh trô, h×nh cét, khe nøt h×nh cét.
HiÖn t−îng nøt nÎ cña ®¸ t¹o thµnh c¸c khèi
nøt h×nh trô.
private valley [11890] : thung lòng ®o¹t n−íc.
Mét thung lòng chiÕm mÊt n−íc cña thung
lòng kh¸c, thung lòng chøa dßng thu hót n−íc.
probability [11891] : x¸c suÊt.
probable ore [11892] : quÆng ch¾c cã.
Má kho¸ng ë bªn c¹nh quÆng s¾p ®−îc khai
th¸c nh−ng ch−a ®−îc chøng minh.
§n: indicated ore.
probable reserve [11893] : tr÷ l−îng tin cËy.
probe [11894] : cÇn xuyªn, cÇn khoan.
prochoanitic [11895] : cã cæ h−íng phÝa
tr−íc.
C¸c v¸ch ng¨n ë mét vá Ch©n ®Çu cã cæ
h−íng vÒ phÝa tr−íc (phÝa miÖng).
proctor compaction test [11896] : thÝ nghiÖm
®Çm chÆt proctor.
§−îc thùc hiÖn trong phßng ®Ó x¸c ®Þnh
quan hÖ gi÷a ®é Èm cña ®Êt vµ dung träng ®Êt,
®Þnh h−íng cho c«ng t¸c ®Çm chÆt t¹i
hiÖn tr−êng.
 prodelta [11897] : tiÒn delta.
PhÇn delta n»m ë ®é s©u lín, xãi mßn sãng
cã hiÖu qu¶, n»m ngoµi delta front vµ nghiªng
tho¶i tíi ®¸y bån, n¬i delta ®ang ph¸t triÓn vµ lµ
n¬i mµ trÇm tÝch s«ng kh«ng cßn lµ phÇn cã
ý nghÜa.
prodelta clay [11898] : sÐt tiÒn ch©u thæ, sÐt
tiÒn delta.
VËt liÖu h¹t mÞn do s«ng sinh ra (c¸t rÊt mÞn,
bét vµ sÐt) trÇm l¾ng nh− mét c¸i qu¹t réng ë
®¸y biÓn hoÆc hå, v−ît xa h¬n thÓ chÝnh cña
ch©u thæ. VËt liÖu ë líp ®¸y.
production blasting [11899] : næ m×n s¶n
xuÊt, næ m×n khai th¸c.
profile [11900] : mÆt c¾t, tr¾c diÖn.
B¶n vÏ cho thÊy cÊu tróc cña vËt thÓ däc theo
mÆt th¼ng ®øng theo mét ph−¬ng nµo ®ã.
MÆt c¾t qua vïng th−êng vu«ng gãc víi trôc c¸c
nÕp uèn.
profile functions for subsidence troughs
[11901] : hµm biÓu diÔn mÆt c¾t vïng sôt lón.
profile line [11902] : ®−êng c¾t, ®−êng
tr¾c diÖn.
Giao tuyÕn gi÷a mÆt ph¼ng th¼ng ®øng víi
mÆt ®Þa h×nh.
profile section [11903] : ®−êng c¾t, ®−êng
tr¾c diÖn.
§n: profile line.
profiling [11904] : t¹o mÆt c¾t (t×m kiÕm).
§n: lateral search.
profitability of geological prospecting
[11905] : tÝnh sinh lîi cña c«ng t¸c th¨m dß
®Þa chÊt, cã lîi nhuËn cña c«ng t¸c th¨m dß
®Þa chÊt.
Mét trong nh÷ng chØ tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ
chñ yÕu cña c¬ quan (xÝ nghiÖp) trong mét thêi
h¹n x¸c ®Þnh ®−îc ®Æc tr−ng bëi thu nhËp vµ
sinh l·i.
proglacial [11906] : cã nguån gèc b¨ng hµ.
prograding shoreline [11907] : ®−êng bê
tho¸i hãa.
§−êng bê ®ang ®−îc h×nh thµnh tiÕn vÒ phÝa
hoÆc h−íng vµo biÓn hå bëi qu¸ tr×nh tÝch tô.
program [11908] : ch−¬ng tr×nh.
Mét liÖt kª c¸c lÖnh ®−îc viÕt theo mét ng«n
ng÷ lËp tr×nh mµ m¸y tÝnh cã thÓ thùc hiÖn. LÜnh
vùc phÇn mÒm m¸y tÝnh cã thÓ chia thµnh c¸c
ch−¬ng tr×nh hÖ thèng, c¸c ch−¬ng tr×nh tiÖn Ých
vµ c¸c ch−¬ng tr×nh øng dông.
§n: software.
programe UNESCO Man and Biosphere
[11909] : ch−¬ng tr×nh UNESCO “Con ng−êi
vµ sinh quyÓn” (MAB).
492
Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña Tæ
chøc gi¸o dôc, khoa häc vµ v¨n hãa Liªn hiÖp
quèc (UNESCO), ®−îc h×nh thµnh n¨m 1970.
MAB cã nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu lµ t¹o lËp c¬
së khoa häc cho viÖc sö dông hîp lý vµ b¶o vÖ
tµi nguyªn sinh quyÓn, quy ®Þnh c¸c giíi h¹n
cho phÐp cña nh÷ng t¸c ®éng nh©n sinh lªn c¸c
hÖ sinh th¸i.
programming language [11910] : ng«n ng÷
lËp tr×nh.
progress chart [11911] : biÓu ®å tiÕn ®é.
progressive [11912] : t¨ng dÇn, dÇn dÇn, tõ tõ.
VÝ dô sù ph¸ háng khèi ®Êt ®−îc tiÕn triÓn tõ
tõ víi thêi gian.
progressive deformation [11913] : biÕn d¹ng
t¨ng triÓn.
HiÖn t−îng biÕn d¹ng ngµy cµng m¹nh h¬n.
progressive failure in slopes [11914] : ph¸
hñy nhanh dÇn m¸i dèc.
progressive fault [11915] : ®øt g·y t¨ng
tr−ëng.
§n: growth fault.
progressive metamorphism [11916] : biÕn
chÊt t¨ng tr−ëng.
Sù t¨ng tr−ëng møc ®é biÕn chÊt tõ thÊp ®Õn
cao trong c¸c ®¸ biÕn chÊt, c¸c ®íi biÕn chÊt
quanh, tiÕp xóc cña khèi x©m nhËp, c¸c ®íi biÕn
chÊt trong c¸c khu vùc biÕn chÊt ph©n ®íi,
d¹ng vßm.
projection [11917] : phÐp chiÕu, h×nh chiÕu.
projection net [11918] : m¹ng chiÕu.
M¹ng x©y dùng theo phÐp chiÕu cÇu dïng ®Ó
gia c«ng sè liÖu kiÕn t¹o khe nøt, th¹ch cÊu
t¹o,v.v.
projection of a line [11919] : h×nh chiÕu cña
mét ®−êng th¼ng (trong phÐp chiÕu cÇu
lËp thÓ).
proluvium [11920] : lò tÝch, proluvi.
TrÇm tÝch ch©u thæ hçn hîp bá rêi ®−îc l¾ng
®äng d−íi ®¸y cña s−ên do kÕt qu¶ cña sù röa
tr«i c¸c vËt liÖu m¶nh vôn do dßng ch¶y m¹nh
kh«ng th−êng xuyªn.
promethium [11921] : promethi (Pm).
Promethi, tªn Latinh promethium, nguyªn tè
phãng x¹ nh©n t¹o, nhãm III hÖ thèng tuÇn hoµn
Medeleep. Sè thø tù 61 thuéc lantanoid. LÊy tªn
cña thÇn Khæng lå Prometei trong thÇn tho¹i Hy
L¹p. N¨m 1945, c¸c nhµ khoa häc Hoa Kú
J.Marinsky, C. Coryeel vµ L. Glendenin ®· t¸ch
®−îc Pm tõ s¶n phÈm ph©n h¹ch cña urani bëi
c¸c n¬tron trong lß ph¶n øng h¹t nh©n. Pm
kh«ng cã ®ång vÞ bÒn, m·i ®Õn nh÷ng n¨m 60
cña thÕ kû 20 míi ph¸t hiÖn ®−îc vÕt Pm trong
vá Tr¸i ®Êt. HiÖn nay, tæng hîp nh©n t¹o ®· thu
®−îc hµng ngµn kg Pm. §· biÕt gÇn 20 ®ång vÞ
Pm. §ång vÞ 145Pm cã ®êi sèng l©u nhÊt, chu kú
b¸n r· 18 n¨m. §ång vÞ 147Pm ®−îc dïng trong
pin nguyªn tö.
prop [11922] : ®Çu ®æ, gèi täa, ch©n ®æ.
propane [11923] : propan.
Lo¹i hydrocarbon dÔ ch¸y, c«ng thøc C3H8
thuéc lo¹i methan, cã trong dÇu th« vµ khÝ thiªn
nhiªn. Thu nhËn ®−îc khi chÕ biÕn (cracking)
dÇu má, ®−îc sö dông lµm nhiªn liÖu vµ trong
c«ng nghiÖp hãa häc.
proper cave [11924] : hang réng.
Hang réng ®ñ cho mét ng−êi chui vµo ®−îc.
propylite [11925] : propylit.
Andesit bÞ biÕn ®æi nhiÖt dÞch gièng víi ®¸
lôc vµ thµnh phÇn gåm calcit, clorit, epidot,
serpentin, th¹ch anh, pyrit, vµ oxid s¾t. ThuËt
ng÷ ®−îc Richthofen sö dông lÇn ®Çu tiªn vµo
n¨m 1868.
propylitic alteration [11926] : propylit ho¸.
§n: propylitization.
propylitic zone [11927] : ®íi propylit.
§íi biÕn ®æi trong kho¸ng sµng quÆng
porphyr ®Æc tr−ng tæ hîp céng sinh clorit-
epidot-adular-albit.
propylitization [11928] : propylit hãa.
BiÕn ®æi nhiÖt ®é-¸p suÊt thÊp quanh c¸c th©n
quÆng. Tæ hîp kho¸ng vËt gåm epidot, clorit,
carbonat Mg-Fe-Ca vµ ®«i khi albit, ortocla thay
thÕ mét phÇn hoÆc toµn bé ®¸ ban ®Çu.
prosochete [11929] : kªnh hót n−íc cña Bät
biÓn (cs).
X: inhalant canal.
prosopite [11930] : prosopit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu: CaAl2(F, OH)8.
prospect [11931] : th¨m dß, ®iÒu tra.
1- DiÖn tÝch ®−îc ®¸nh gi¸ lµ cã tiÒm n¨ng
kho¸ng dùa trªn th¨m dß s¬ bé.
2- §«i khi, diÖn tÝch ®−îc th¨m dß s¬ bé
nh−ng kh«ng chØ ra dÊu hiÖu nµo vÒ gi¸ trÞ
kinh tÕ.
3- DiÖn tÝch ®−îc ®iÒu tra b»ng mét sè kü
thuËt nghiªn cøu nh− t×m kiÕm ®Þa vËt lý.
4- DÞ th−êng ®Þa chÊt hoÆc ®Þa vËt lý ®Æc biÖt
cÇn ph¶i th¨m dß bæ sung.
prospect hole [11932] : lç khoan th¨m dß.
ThuËt ng÷ chung cho giÕng, lß ngang, hÇm
lß, lß hoÆc lç khoan thùc hiÖn cho môc ®Ých t×m
kiÕm má. Nh÷ng thuËt ng÷ ®Æc tr−ng h¬n nh− lß
t×m kiÕm, giÕng t×m kiÕm ®−îc sö dông réng r·i.
493
prospect pit [11933] : lç khoan th¨m dß.
§n: prospect hole.
prospecting [11934] : ®iÒu tra, th¨m dß.
1- T×m kiÕm c¸c kho¸ng sµng nguyªn liÖu
ch¸y hoÆc kho¸ng chÊt cã gi¸ trÞ kinh tÕ.
2- Th¨m dß ®Þa vËt lý.
prospection [11935] : ®iÒu tra, th¨m dß.
prospective ore [11936] : quÆng cã triÓn
väng.
prospector [11937] : ng−êi th¨m dß, ng−êi
®iÒu tra.
prosperite [11938] : prosperit.
Kho¸ng vËt HCaZn2(AsO4)2(OH).H2O.
prostratigraphy [11939] : cËn ®Þa tÇng.
C¸c nghiªn cøu th¹ch häc, cæ sinh ch−a quan
t©m ®Õn yÕu tè thêi gian, c¸c t− liÖu ®Þa tÇng
bao gåm quan s¸t, m« t¶ mang tÝnh ®Þa ph−¬ng,
s¾p xÕp c¸c líp ch−a g¾n liÒn vÒ mÆt ph−¬ng
ph¸p víi kh¸i niÖm ®Þa thêi.
X: protostratigraphy; topostratigraphy.
§n: propaedeutic stratigraphy.
protactinium [11940] : protactini (Pa).
Nguyªn tè hãa häc sè 91, nguyªn tö l−îng
231,0358; tû träng 15,37g/cm3; cã 24 ®ång vÞ
kh«ng bÒn, thuéc nhãm kim lo¹i nÆng.
protactinium ionium age method [11941] :
ph−¬ng ph¸p protactini-ioni.
X¸c ®Þnh tuæi trÇm tÝch biÓn s©u h×nh thµnh
trong kho¶ng 150000 n¨m l¹i ®©y dùa trªn gi¶
thiÕt: tØ lÖ ®ång vÞ Pa231/Th230cho c¸c trÇm tÝch
míi thµnh t¹o lµ kh«ng ®æi cho toµn bé mÆt c¾t
®ang nghiªn cøu. Tuæi phô thuéc vµo sù thay
®æi tõ tõ tØ lÖ Pa231/Th230.
protectite [11942] : ®¸ nguyªn thñy.
§¸ kÕt tinh tõ magma nguyªn sinh.
Proterophytic [11943] : Thùc vËt Th¸i cæ.
X: Archaephytic.
Proterozoic [11944] : Proterozoi.
Ph©n vÞ trÎ h¬n trong hai ph©n vÞ cña TiÒn
Cambri, Proterozoi cã thêi gian kÐo dµi tõ 2500
(±100) triÖu n¨m ®Õn 570 triÖu n¨m tr−íc ®©y
(Harland et al., 1990), t−¬ng øng víi giíi
Proterozoi do Sedgwich (1887) x¸c lËp. HiÖn
nay, th«ng dông s¬ ®å ph©n chia Proterozoi lµm
ba: Paleo Proterozoi, Mesu Proterozoi vµ Neo
Proterozoi. §n: Algonkian, Agnotozoic.
protoclastic [11945] : protoclastic.
1- §¸ magma, trong ®ã cã c¸c tinh thÓ sinh
tr−íc bÞ vì vµ biÕn d¹ng do dßng ch¶y cña
magma tr−íc khi ®«ng cøng hoµn toµn;
2- §¸ magma chøa c¸c tinh thÓ ngo¹i lai bÞ
biÕn d¹ng;
 3- KiÕn tróc ®Æc tr−ng cho giai ®o¹n cµ n¸t
ban ®Çu víi rÊt Ýt phÇn h¹t mÞn.
protodolomite [11946] : protodolomit.
1- Carbonat magnesi-calci kÕt tinh, cã cÊu
tróc mÊt trËt tù, trong ®ã c¸c ion kim lo¹i n»m
trong c¸c líp cÊu tróc gièng nhau mµ kh«ng
n»m trong c¸c líp xen kÏ nh− ë kho¸ng vËt
dolomit.
2- VËt liÖu nh©n t¹o kÕt tinh kh«ng hoµn h¶o,
cã thµnh phÇn gÇn víi CaMg(CO3)2.
protoenstatite [11947] : protoenstatit.
BiÕn thÓ nh©n t¹o, kh«ng bÒn v÷ng cña
MgSiO3, ®−îc chÕ t¹o b»ng c¸ch nung nãng ®Ó
ph©n huû talc, sau ®ã nghiÒn nhá, nung nãng
®Õn nhiÖt ®é cao ®Ó t¹o thµnh enstatit.
protogine [11948] : protogin.
§¸ granit ë d·y Anp¬ cã cÊu tróc gneis, chøa
sericit, clorit. epidot, granat, cã dÊu hiÖu vÒ
nguån gèc phøc hîp hoÆc kÕt tinh, hoÆc t¸i kÕt
tinh sau ®«ng cøng do t¸c ®éng cña ¸p suÊt.
protogranular [11949] : kiÕn tróc h¹t
nguyªn sinh.
KiÕn tróc tha h×nh, h¹t biÕn tinh ®Æc tr−ng
bëi c¸c ranh giíi cña c¸c h¹t kho¸ng vËt cã d¹ng
ngo»n ngoÌo, khóc khuûu, mäc ghÐp chøng tá
sù c©n b»ng víi pha ch¶y láng.
protolith [11950] : ®¸ ban ®Çu.
§¸ ban ®Çu cña c¸c ®¸ biÕn chÊt.
protomylonite [11951] : protomylonit.
1- §¸ milonit t¹o tõ c¸c ®¸ biÕn chÊt tiÕp xóc
víi sù nghiÒn vôn bëi c¸c ®øt g·y däc bÒ mÆt
tiÕp xóc khèi x©m nhËp vµ ®¸ v©y quanh.
2- D¨m kÕt ®Æc tr−ng cÊu t¹o thÊu kÝnh nhá
víi c¸c h¹t vôn cßn l¹i kiÕn tróc ban ®Çu. §©y lµ
giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh milonit ho¸ víi møc
®é thÊp.
protopygidium [11952] : khiªn ®u«i
nguyªn thñy.
PhÇn sau ®Çu cña mét Bä ba thïy
nguyªn khiªn.
protostratigraphy [11953] : ®Þa tÇng s¬ bé,
®Þa tÇng ban ®Çu.
Gåm th¹ch ®Þa tÇng vµ sinh ®Þa tÇng;
X: Prostratigraphy.
protozoan [11954] : ®éng vËt nguyªn sinh
(Protozoa).
Sinh vËt ®¬n bµo thuéc sinh vËt nguyªn sinh
cña mét ngµnh ®Æc tr−ng lµ kh«ng cã m« vµ c¸c
c¬ quan. Mét vµi thµnh phÇn cña ngµnh cã c¶
hai thuéc tÝnh ®éng vËt vµ thùc vËt (Trïng roi),
nh÷ng thµnh phÇn kh¸c ®Æc tr−ng b»ng sù
ph¸t triÓn bé x−¬ng calci vµ silic (Trïng lç,
494
Trïng tia).
Protozoic [11955] : Protozoi.
1- Lµ mét phÇn cña TiÒn Cambri, ®−îc ph¶n
¸nh b»ng c¸c lo¹i ®¸ kh«ng cã dÊu vÕt cña sù
sèng. Ss: Azoic.
2- Lµ phÇn thÊp cña Paleozoi. ThuËt ng÷ cæ,
nay kh«ng dïng.
protrusion [11956] : tråi nguéi.
Khèi ®¸ xuyªn b»ng c¸c ho¹t ®éng kiÕn t¹o ë
tr¹ng th¸i cøng.
proudite [11957] : proudit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Cu01Pb7,5Bi9,5(S, Se)22.
proustite [11958] : proustit.
Kho¸ng vËt mÆt thoi, mµu ®á son: Ag3AsS3,
®ång h×nh víi pyrargyrit. lµ quÆng thø yÕu cña
b¹c. §n: light ruby silver; light red silver ore.
proved area [11959] : diÖn tÝch ®−îc x¸c
minh, phÇn tr÷ l−îng ®−îc chøng minh.
§n: proved reserves.
proved ore [11960] : quÆng ®· ®−îc kh¼ng
®Þnh, ®· tÝnh tr÷ l−îng.
proved reserves [11961] : tr÷ l−îng x¸c ®Þnh.
Tr÷ l−îng cña kho¸ng chÊt kim lo¹i, kh«ng
kim lo¹i vµ cña dÇu khÝ mµ viÖc dù tÝnh khèi
l−îng, chÊt l−îng tin cËy ®· ®−îc thùc hiÖn.
§n: prover ore.
proven reserves [11962] : tr÷ l−îng ®· x¸c
®Þnh ch−a khai th¸c.
Kho¸ng s¶n ®−îc ph¸t hiÖn vµ x¸c ®Þnh ®Ó
thu vÒ nh−ng vÉn cßn n»m trong lßng ®Êt.
province [11963] : tØnh.
1- PhÇn khu vùc ®−îc t¸ch ra vµ x¸c ®Þnh
b»ng khÝ hËu vµ ®Þa h×nh, ®Æc tr−ng bëi nhãm
®éng vËt riªng biÖt.
2- Nhãm thêi gian vµ kh«ng gian liªn quan
®Õn thùc vËt hoÆc quÇn thÓ ®éng vËt.
provincial series [11964] : thèng khu vùc.
Thèng ®−îc thõa nhËn chØ trong khu vùc
riªng biÖt vµ øng víi mét ph©n vÞ thêi gian chÝnh
thøc trong mét kû.
provitrain [11965] : provitren.
Vitrain trong ®ã mét sè cÊu tróc thùc vËt cã
thÓ nh×n thÊy b»ng kÝnh hiÓn vi. §n: Telain.
provitrinite [11966] : provitrinit.
Tr¹ng th¸i kh¸c nhau cña chÊt h÷u c¬ t¹o nªn
than vitrinit ®Æc tr−ng cña provitrain vµ bao gåm
tr¹ng th¸i periblinit, suberinit vµ xylinit, kiÕn
tróc tÕ bµo thùc vËt nh×n thÊy d−íi kÝnh hiÓn vi,
thuËt ng÷ telinite ®−îc ®Ò xuÊt lµ tõ ®ång nghÜa
thÝch ®¸ng h¬n. §n: phyllovitrinite.
prowersite [11967] : prowersit.
 Minet giµu ortoclas vµ biotit.
proximal [11968] : gÇn nhÊt; gÇn t©m.
1- Má quÆng ®−îc h×nh thµnh ngay c¹nh, cã
lÏ lµ mét phÇn cña trung t©m lµ nói löa hoÆc
miÖng nói löa mµ nã liªn quan vµ tõ ®ã thµnh
phÇn cña nã ®−îc t×m thÊy.
2- (cs) Nh÷ng bé phËn cña h¹t phÊn hoÆc bµo
tö ë gÇn hoÆc h−íng vÒ t©m cña bé bèn nguyªn
thuû, vÝ dô nãi vÒ c¹nh cña mét h¹t phÊn d¬n
r·nh ®èi diÖn víi r·nh däc.
proxy [11969] : thÕ vÞ.
§éng tõ hay tÝnh tõ chØ sù thay thÕ cña ion
hay nguyªn tö trong cÊu tróc tinh thÓ.
proxying [11970] : thay thÕ ion.
§n: ionic substitution.
przhevalskite [11971] : przhevalskit.
Kho¸ng vËt mµu vµng phít lôc s¸ng:
Pb(UO2)2 (PO4)2.2H2O.
pseudo [11972] : gi¶, gi¶ m¹o.
TiÕp ®Çu ng÷ cã nghÜa lµ gi¶, gi¶ m¹o.
pseudoautunite [11973] : pseudoautunit hay
gi¶ autunit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nhît ®Õn tr¾ng:
(H3O)4Ca2(UO2)2(PO4)4. 5H2O(?), kh«ng ph¶i lµ
thµnh viªn cña nhãm autunit.
pseudoboleite [11974] : pseudoboleit hay gi¶
boleit.
Kho¸ng vËt Pb5Cu4Cl10(OH)8. 2H2O. Còng
®äc lµ pseudobolite.
pseudobrookite [11975] : pseudobrookit hay
gi¶ brukit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu n©u hoÆc ®en
Fe2TiO5 gièng brukit.
pseudocannel coal [11976] : than d¹ng nÕn,
than gi¶ nÕn.
§n: humic - cannel coal.
pseudoclorite [11977] : pseudoclorit hay gi¶
clorit.
1- §n: swelling chlorite.
2- Lµ s¶n phÈm nh©n t¹o thu ®−îc khi cho
monmorilonit hÊp phô muèi magnesi vµ
hydroxid magnesi n»m xen vµo gi÷a c¸c líp cña
kho¸ng vËt.
pseudocolpus [11978] : r·nh gi¶.
Mét khe gièng nh− r·nh trªn mµng ngoµi cña
h¹t phÊn nh−ng kh¸c r·nh thËt ë chç khe ®ã
kh«ng ph¶i lµ chç nh« ra cña èng phÊn.
pseudoconformity [11979] : gi¶ chØnh hîp.
Quan hÖ ®Þa tÇng gièng nh− chØnh hîp nh−ng
cã gi¸n ®o¹n hoÆc thiÕu hôt trÇm tÝch.
pseudocotunnite [11980] : pseudocotunit hay
gi¶ cotunit.
495
Kho¸ng vËt: K2PbCl4 (?).
pseudocrystal [11981] : gi¶ tinh thÓ.
VËt thÓ cã bÒ ngoµi gièng tinh thÓ nh−ng l¹i
kh«ng cho s¬ ®å nhiÔu x¹ ®Ó kh¼ng ®Þnh b¶n
chÊt kÕt tinh thùc sù.
pseudofault [11982] : ®øt g·y gi¶.
ThuËt ng÷ do Palmer (1920) ®Ò xuÊt ®Ó chØ ra
c¸c cÊu tróc gièng ®øt g·y do hiÖn t−îng phong
hãa däc theo khe nøt hoÆc mÆt líp t¹o nªn.
pseudogalena [11983] : gi¶ galen.
§n: sphalerite.
pseudohexagonal [11984] : gi¶ s¸u ph−¬ng.
ChØ h×nh d¹ng tinh thÓ, vÝ dô mét sè
h×nh thuéc hÖ thoi nh−ng gièng h×nh thuéc hÖ
s¸u ph−¬ng.
pseudolaueite [11985] : pseudolaueit hay
gi¶ laueit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng
MnFe2(P04)2 (0H)2. 7-8H20. Ss: laucite.
pseudoleucite [11986] : pseudoleucit hay
gi¶ leucit.
Gi¶ h×nh theo leucit, lµ hçn hîp cña nephelin,
orthoclas vµ analcim, gÆp trong ®¸ syenit cña
vïng Arkansas, Montana vµ Brazil.
pseudomalachite [11987] : pseudomalachit
hay gi¶ malachit.
Kho¸ng vËt mµu lôc ®en ®Õn lôc s¸ng:
Cu5(PO4)2(OH)4. H2O) (?), gièng malachit vµ
gÆp trong ®íi oxy ho¸ cña c¸c má ®ång nhiÖt
dÞch. Ss: dihydrite; phosphochalcite;
phosphochalcite; tagilite.
pseudomonoclinic [11988] : gi¶ ®¬n nghiªng.
ChØ d¹ng tinh thÓ hÖ ba nghiªng, vÝ dô cña
microclin, nh−ng cã d¹ng tinh thÓ gièng hÖ
®¬n nghiªng.
pseudomorph [11989] : gi¶ h×nh.
ChØ kho¸ng vËt cã h×nh d¹ng bªn ngoµi lÆp
theo h×nh d¹ng tinh thÓ cña kho¸ng vËt kh¸c.
HiÖn t−îng nµy x¶y ra do sù biÕn ®æi, thay thÕ,
phñ bäc, ®ång chÊt dÞ tÝnh. HiÖn t−îng gi¶ h×nh
®−îc coi nh− lµ sù b¾t ch−íc h×nh d¹ng cña mét
kho¸ng vËt, vÝ dô: th¹ch anh theo fluorit. Tt:
pseudomorphous. §n: false form; allomorph.
pseudomorphism [11990] : gi¶ h×nh.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh hay ®iÒu kiÖn h×nh
thµnh gi¶ h×nh.
pseudomorphous [11991] : thuéc gi¶ h×nh.
pseudo-orthorhombic [11992] : gi¶ trùc thoi.
ChØ c¸c tinh thÓ hÖ ®¬n nghiªng hoÆc ba
nghiªng, ®èi xøng m¹ng hoÆc h×nh d¹ng tinh thÓ
gÇn gièng hÖ trùc thoi.
pseudophenocryst [11993] : gi¶ ban tinh, ban
 biÕn tinh.
§n: porphyroblast.
pseudophite [11994] : ®¸ clorit.
Clorit d¹ng khèi, ®Æc ch¾c gièng serpentin.
pseudopore [11995] : lç gi¶.
Chç ®Æc biÖt máng ®i ë ch©n èng phÊn cña
mét sè phÊn hoa ë c©y Qu¶ nãn (nh− hä
Cupressaceae vµ Taxaceae).
pseudoporphyritic [11996] : kiÕn tróc gi¶
porphyr.
1- KiÕn tróc gi¶ porphyr cña ®¸ magma,
trong ®ã c¸c tinh thÓ lín ph©n bè trªn nÒn kÕt
tinh, nh−ng chóng h×nh thµnh sau khi ®¸ ®·
®«ng cøng (vÝ dô tinh thÓ feldspar kali trong
granit);
2- KiÕn tróc ban biÕn tinh.
pseudoporphyroblastic [11997] : kiÕn tróc
gi¶ ban biÕn tinh.
KiÕn tróc gièng ban biÕn tinh, nh−ng c¸c ban
biÕn tinh kh«ng lín dÇn mµ t¹o thµnh bëi c¸c
qu¸ tr×nh kh¸c nh− kÕt tinh ph©n dÞ theo ®é h¹t.
pseudopsephite [11998] : gi¶ d¨m kÕt, gi¶
cuéi kÕt.
pseudorutile [11999] : pseudorutil.
Kho¸ng vËt: Fe2Ti3O9, lµ s¶n phÈm cña qu¸
tr×nh oxy ho¸ ilmenit, th−êng gÆp trong c¸t b·i
biÓn. Ss: arizonite.
pseudosecondary inclusion [12000] : bao thÓ
nguyªn-thø sinh.
Bao thÓ láng h×nh thµnh khi vËt chÊt lÊp ®Çy
c¸c vÕt nøt xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng
cña tinh thÓ chñ. §−îc h×nh thµnh ë giai ®o¹n
trung gian gi÷a sù h×nh thµnh bao thÓ nguyªn
sinh vµ thø sinh.
pseudosphorolith [12001] : gi¶ cÇu.
C¸c cÇu nhá chøa hai kho¸ng vËt cïng ph¸t
triÓn tõ t©m, mét theo h−íng song song, mét
theo h−íng xiªn chÐo.
pseudospondylium [12002] : phiÕn th×a gi¶.
Phßng h×nh chÐn chøa vïng c¬ bông ë Tay
cuén vµ gåm cã mét nèt chai n»m gi÷a c¸c
phiÕn r¨ng c¸ch biÖt.
pseudostratification [12003] : gi¶ tÇng, gi¶
ph©n líp, ph©n líp gi¶.
§¸ magma nh×n bÒ ngoµi cã d¹ng ph©n líp
nh−ng thùc tÕ chØ lµ nh÷ng mÆt nøt th−êng
n»m ngang.
pseudosymmetry [12004] : gi¶ ®èi xøng.
§èi xøng bÒ ngoµi cña tinh thÓ thuéc mét hÖ
nh−ng l¹i gièng ®èi xøng cña hÖ kh¸c, th−êng
do ghÐp song tinh.
pseudotachylyte [12005] : gi¶ tachylyt.
496
1- §¸ r¾n ch¾c, t¹o bëi qu¸ tr×nh milonit hãa
m¹nh cïng víi t¸i nãng ch¶y mét phÇn;
2- §¸ mµu x¸m vµ ®en, bÒ ngoµi gièng
tachylyt,v.v.
pseudotheca [12006] : v¸ch ngoµi gi¶.
V¸ch ngoµi gi¶ ë San h«, t¹o nªn bëi sù
dµy lªn vµ nèi liÒn víi nhau cña c¸c ®Çu ngoµi
cña v¸ch.
pseudounconformity [12007] : kh«ng chØnh
hîp gi¶.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ quan hÖ ®Þa tÇng tr«ng bÒ
ngoµi nh− cÊu tróc kh«ng chØnh hîp nh−ng
kh«ng cã gi¸n ®o¹n trÇm tÝch. Kh«ng chØnh hîp
gi¶ cã thÓ do chÕ ®é vµ m«i tr−êng trÇm tÝch
hoÆc t¸c ®éng cña c¸c qu¸ tr×nh thø sinh nh−
uèn nÕp kh«ng ®iÒu hßa, diapia, v.v. g©y ra.
pseudovolcano [12008] : gi¶ nói löa.
Hè lín kh«ng liªn quan ®Õn ho¹t ®éng nói
löa. Cã thÓ cã nguån gèc thiªn th¹ch, nh−ng
còng cã thÓ do bôc n−íc ngÇm hoÆc sôt
lßng ch¶o.
psilomelane [12009] : psilomelan.
1- ThuËt ng÷ chØ hçn hîp c¸c kho¸ng vËt
mangan hoÆc oxid mangan d¹ng thËn, d¹ng
chïm nho cã thµnh phÇn kho¸ng vËt ch−a ®−îc
x¸c ®Þnh chÝnh x¸c. §n: manganomelane.
2- Kho¸ng vËt cña oxid mangan, ®Æc biÖt lµ
romanechit.
Psychozoic [12010] : Psychozoi.
ThuËt ng÷ cæ ®Ó chØ Nguyªn ®¹i cña thêi gian
®Þa chÊt ®−äc ®Æc tr−ng vµ khëi ®Çu b»ng sù
xuÊt hiÖn cña loµi ng−êi trªn tr¸i ®Êt.
psychrometer [12011] : Èm kÕ.
Dông cô ®o hµm l−îng h¬i n−íc trong khÝ
quyÓn. Mét trong nh÷ng lo¹i m¸y ®o ®é Èm.
Gåm hai nhiÖt kÕ, mét trong hai c¸i (cã bÇu
kh«) lµ nhiÖt kÕ thñy ng©n th«ng th−êng, trong
khi ®ã c¸i thø hai (nhiÖt kÕ −ít) ®−îc bäc v¶i
batit s¹ch, thÊm n−íc läc tr−íc khi quan tr¾c.
Pteridophytic [12012] : D−¬ng xØ.
X: Paleophytic.
pteropod [12013] : Pteropoda.
C¸c Ch©n bông thuéc mét bé bao gåm
nh÷ng d¹ng biÓn kh¬i ®«i khi cã vá, nãi chung
h×nh nãn vµ b»ng chÊt aragonit. Tuæi: Creta ®Õn
ngµy nay.
ptilolite [12014] : ptilolit.
§n: mordenite.
ptycholophe [12015] : thÓ l−îc cã mÊu tay
gÊp nÕp.
ThÓ l−îc ë Tay cuén trong ®ã mÊu tay gÊp
thµnh mét hay nhiÒu thïy thªm vµo víi chç khÝa
r¨ng c−a ë gi÷a.
ptygma [12016] : ptygma.
VËt liÖu granit trong migmatit hoÆc gness cã
h×nh d¹ng uèn nÕp phøc t¹p.
pucherite [12017] : pucherit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu n©u ®á Bi WO4.
puddle clay [12018] : ®Êt sÐt ®−îc nhµo trén.
puglianite [12019] : puglianit.
Monzogabro h¹t th« gåm augit, l¬xit, anortit,
sanidin, hornblend, biotit, kiÕn tróc tha h×nh;
gÆp ë d¹ng m¶nh vôn trong dung nham nói
löa Monte-Somma (Italia). (ThuËt ng÷ kh«ng
nªn dïng).
pulaskite [12020] : pulaskit.
Syenit s¸ng mµu, chøa feldsparoit, gåm
feldspar kali, pyroxen natri, avecxonit vµ
nephelin. Syenit chøa th¹ch anh. (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
pull apart basin [12021] : tròng kÐo tr−ît,
tròng kÐo t¸ch.
Tròng ®−îc h×nh thµnh liªn quan víi c¸c ®øt
g·y tr−ît ngang lín hoÆc víi c¸c ®øt g·y tr−ît
ngang d¹ng c¸nh gµ, d¹ng bËc, vÝ dô ®øt g·y San
Andreas (B¾c Mü). Tròng kÐo tr−ît th−êng kÐo
dµi song song víi ph−¬ng cña ®íi ph¸ hñy ®øt
g·y vµ cã thÓ cã trÇm tÝch dµy.
pulling resistance [12022] : søc kh¸ng nhæ.
C−êng ®é chèng nhæ, lùc chèng nhæ ®−îc t¹o
nªn b»ng ma s¸t bªn gi÷a cäc neo, thanh neo
hoÆc cäc chÞu t¶i träng kÐo.
pulling test [12023] : thÝ nghiÖm nhæ cäc, thÝ
nghiÖm kÐo neo.
ThÝ nghiÖm x¸c ®Þnh c−êng ®é chèng nhæ
cña cäc hoÆc neo.
pulmonate [12024] : cã phæi (Pulmonata).
Ch©n bông sèng trªn c¹n hay trong n−íc
ngät, thuéc mét ph©n líp ®Æc tr−ng bëi sù c¶i
biÕn cña xoang ¸o ®Ó cã thÓ thë b»ng kh«ng khÝ,
vµ bëi vá hiÕm khi cã v¶y yÕm ®Ëy lç miÖng.
pulp cavity [12025] : æ tñy r¨ng.
Mét hèc ë ch©n r¨ng §éng vËt cã x−¬ng
sèng hoÆc hèc ë ch©n TÊm v¶y kh«ng gi¶m
tho¸i chøa m« m¹ch vµ m« thÇn kinh. ThuËt ng÷
®· ®−îc dïng kh«ng ®óng ®Ó chØ hèc nÒn cña
mét R¨ng nãn (Conodonta).
pulpit rock [12026] : cét ®¸.
§n: chimney rock.
pulsation [12027] : xung kiÕn t¹o, m¹ch ®éng.
(®t) Sù lÆp l¹i kÐo dµi ®−îc quan niÖm gÇn
t−¬ng ®−¬ng ®é dµi cña kho¶ng thêi gian ®Þa
chÊt cã chuyÓn ®éng ®¼ng tÜnh cña mùc n−íc
biÓn do qu¸ tr×nh biÓn tiÕn, biÓn tho¸i ë quy m«
497
réng vµ l©u dµi trªn toµn lôc ®Þa; Sù thay ®æi
trong mét lo¹t chuyÓn ®éng d¹ng nhÞp hoÆc lÆp
l¹i cã quy luËt.
pulsation tectonics [12028] : thuyÕt kiÕn
t¹o nhÞp.
ThuyÕt kiÕn t¹o cho r»ng cã hiÖn t−îng phun
trµo mang tÝnh chu kú d−íi d¹ng chïm cña c¸c
vËt liÖu nãng ch¶y tõ phÇn d−íi cïng cña manti.
pulverulent [12029] : d¹ng bôi.
ChØ kho¸ng vËt dÔ t¹o bét.
pulvimixer [12030] : thiÕt bÞ nghiÒn vµ trén
vËt liÖu.
ThiÕt bÞ nghiÒn nhá ®Êt hoÆc v«i ®Ó xö
lý nÒn.
pumice [12031] : ®¸ bät.
§¸ thñy tinh bät s¸ng mµu, th−êng cã thµnh
phÇn ryolit, nhÑ, næi trªn n−íc, ®−îc sö dông
nh− tËp hîp nhÑ hoÆc vËt liÖu mµi.
§n: foam; volcanic foam.
pumice fall [12032] : r¬i ®¸ bät.
Sù r¬i xuèng cña ®¸ bät tõ ®¸m m©y
phun trµo.
pumice flow [12033] : dßng ch¶y tro nói löa.
Dßng ch¶y vôn nói löa, trong ®ã chñ yÕu
m¶nh vôn lµ ®¸ bät.
pumiceous [12034] : kiÕn tróc bät nói löa.
KiÕn tróc cña ®¸ bät nói löa, ®Æc tr−ng v«
vµn lç nhá nh− bät biÓn.
pump [12035] : b¬m.
ThiÕt bÞ c¬ khÝ dïng ®Ó b¬m chÊt láng hoÆc
khÝ tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c hoÆc ®Ó nÐn khÝ.
pumpage [12036] : chÊt l−îng n−íc hoÆc chÊt
láng kh¸c ®−îc b¬m (vÝ dô nh− n−íc d−íi ®Êt).
pumpellyite [12037] : pumpelyit.
Kho¸ng vËt gièng epidot, mµu lôc nh¹t, Ca4
Al4 (Al, Fe+2, Fe+3, Mg, Mn)2. Si6O23(OH)3.
2H20, cã lÏ liªn quan víi clinozoisit. Kho¸ng vËt
t−¬ng tù chøa crom lµ shuiskit.
X: chlorastrolite. §n: zonoclorite; lotrite.
pumpellyite-(Mn+2) [12038] : pumpelyit-
(Mn+2).
Kho¸ng vËt chøa mangan t−¬ng tù
pumpelyit:
Ca2Mn+2(Al, Mn+3)2[H2O][SiO4] [Si2 O7].
pumpellylte-prehnite facies [12039] : t−íng
pumpelit-prenit.
T−íng kho¸ng vËt biÕn chÊt (t−íng kho¸ng
vËt), trong ®ã ®¸ graywack biÕn chÊt chøa albit,
th¹ch anh, prenit, pumpelit, clorit, sphen thÓ
hiÖn ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ¸p suÊt gi÷a t−íng zeolit
vµ t−íng ®¸ phiÕn lôc.
pumping [12040] : sù b¬m.
 pumping test [12041] : b¬m n−íc thÝ nghiÖm.
Mét ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm tÝnh thÊm cña
®Êt ®¸ b»ng c¸ch b¬m n−íc tõ giÕng lªn víi 1
hoÆc 2-3 ®ît h¹ thÊp mùc n−íc (hay cÊp l−u
l−îng), nh»m môc ®Ých: 1) §¸nh gi¸ ®é chøa
n−íc cña ®Êt ®¸ biÓu hiÖn b»ng l−u l−îng, ®é h¹
thÊp mùc n−íc, sù phô thuéc cña l−u l−îng vµo
®é h¹ thÊp, quy m« ph¸t triÓn phÔu h¹ thÊp, tèc
®é phôc håi mùc n−íc, v.v. 2) T×m hiÓu quan hÖ
thñy lùc gi÷a tÇng chøa n−íc nghiªn cøu víi c¸c
tÇng chøa n−íc kh¸c hoÆc víi n−íc mÆt. 3) LÊy
mÉu n−íc ph©n tÝch lý-hãa ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt
l−îng n−íc. 4) TÝnh to¸n c¸c th«ng sè ®Þa chÊt
thñy v¨n, v.v.
Theo môc ®Ých b¬m ng−êi ta chia ra: b¬m
thö, b¬m thÝ nghiÖm, b¬m khai th¸c thö. Theo
ph−¬ng ph¸p b¬m chia ra: b¬m ®¬n, b¬m chïm,
b¬m nhãm.
puncta [12042] : lç, lç th«ng, ®èm.
Lç th«ng, lç thñng, èng rÊt nhá n»m gÇn
nhau ë mÆt trong hay mÆt ngoµi vá Tay cuén;
®iÓm xÕp s¾p thµnh nh÷ng kiÓu ®Æc tr−ng trªn vá
cña T¶o silic, nhá h¬n vµ ®¬n gi¶n h¬n quÇng
(areola); lç trªn v¸ch ngoµi ë phßng Trïng lç.
punctate [12043] : bÞ rçng, bÞ thñng, cã ®èm.
BÞ rç li ti, hoÆc cã nh÷ng lç thñng, nh÷ng
®èm nhá, cô thÓ lµ nãi vÒ mét vá Tay cuén cã
c¸c lç trong.
punctation [12044] : rç mÆt, thñng lç chç,
t×nh tr¹ng cã ®èm.
T×nh tr¹ng bÞ rç, bÞ thñng, cã chÊm ®èm.
punctum [12045] : ®èm nhá, nèt rç li ti.
Mét diÖn tÝch rÊt nhá ph©n biÖt râ rµng víi
vïng xung quanh, cô thÓ lµ mét vÕt rç nhá trªn
bÒ mÆt vá Ch©n bông, hay c¸c lç (puncta) ë vá
Tay cuén.
Purbeckian [12046] : Purbeck.
BËc ë ch©u ¢u. BËc trªn cïng cña Jura (n»m
trªn Tithon, n»m d−íi Wealden).
pure rotation [12047] : quay thuÇn tóy, øng
suÊt quay.
Mét kiÓu biÕn d¹ng cña c¸c vËt thÓ trong ®ã
cã chuyÓn ®éng xoay (quay).
pure shear [12048] : c¾t thuÇn tóy.
HiÖn t−îng biÕn d¹ng víi øng suÊt kh«ng
quay, trong ®ã vËt thÓ bÞ kÐo dµi theo mét
ph−¬ng vµ bÞ rót ng¾n (co l¹i) theo ph−¬ng
vu«ng gãc víi ph−¬ng kÐo dµi ®ã.
purple blende [12049] : blend s¹ch.
§n: kermesite.
purple copper ore [12050] : bocnit, quÆng
®ång tÝa.
498
purpurite [12051] : purpurit.
Kho¸ng vËt mµu ®á ®Ëm hoÆc mµu ®á tÝa
(Mn+3,Fe+3)PO4, ®ång h×nh víi heterosit.
putoranite [12052] : putoranit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng, lµ pha trËt tù
t−¬ng øng víi pha mÊt trËt tù ë nhiÖt ®é cao cña
Cu16-18(Fe, Ni)18-19S32.
pycnite [12053] : pycnit.
Topaz gÆp ë d¹ng tËp hîp khèi h×nh cét.
pycnometer [12054] : tû träng kÕ.
Dông cô ®o tû träng, th«ng th−êng lµ mét
b×nh hay chai cã thÓ tÝch ®· biÕt.
pyralmandite [12055] : pyralmandit.
Granat cã thµnh phÇn ho¸ häc trung gian
gi÷a pyrop vµ almandin.
pyralspite [12056] : pyralspit.
Nhãm granat cã c«ng thøc M3Al2 (SiO4)3 víi
M = Mg, Fe+2 hoÆc Mn+2, bao gåm pyrop,
almandin, spesartin vµ c¸c d¹ng trung gian
cña chóng.
pyramid [12057] : h×nh th¸p.
H×nh ®¬n tinh thÓ më, chøa 3, 4, 6, 8, 12 mÆt
gÆp nhau t¹i mét ®iÓm. Tt: pyramidal.
pyramidal [12058] : th¸p.
ChØ nh÷ng vËt thÓ cã ®èi xøng th¸p.
pyramidal cleavage [12059] : c¸t khai
h×nh th¸p.
C¸t khai cña kho¸ng vËt theo mÆt song song
víi mÆt th¸p, vÝ dô c¸t khai theo mÆt (101) cña
sheelit.
pyrargyrite [12060] : pyrargyrit.
Kho¸ng vËt mÆt thoi, mµu ®á tèi, x¸m, ®en,
Ag3SbS3, ®ång h×nh víi proustit vµ ®a h×nh víi
pyrostilpnit, lµ quÆng quan träng cña b¹c.
§n: dark ruby silver; dark red silver ore.
Pyrenean orogeny [12061] : t¹o nói Pyrenean.
Pha t¹o nói trong Phanerozoi vµo Eocen
muén gi÷a kú Bartoni vµ Lu®i (theo H. Stille).
Pyrenean-type facies series [12062] : lo¹t
t−íng kiÓu Pirine.
C¸c t−íng ®¸ h×nh thµnh trong ®iÒu kiÖn biÕn
chÊt khu vùc kiÓu nhiÖt ®«ng nh− ë Pirine víi ¸p
suÊt 3,5-5,0 kbar, víi c¸c ®íi kho¸ng vËt theo
chiÒu t¨ng nhiÖt ®é: storolit-andaluzit-silimanit-
cordierit.
pyreneite [12063] : pyreneit.
§n: melanite.
pyribole [12064] : ®¸ pyroxen-amphibol.
Theo ph©n lo¹i cña Johannsen (1911), ®¸
magma cã chøa c¶ hai kho¸ng vËt pyroxen vµ
amphibol.
pyrite [12065] : pyrit.
 Kho¸ng vËt phæ biÕn, ®¼ng h−íng, mµu vµng
®ång thau hoÆc ®ång nhît: FeS2 lµ biÕn thÓ ®a
h×nh víi marcasit, th−êng chøa mét l−îng nhá
c¸c kim lo¹i kh¸c. Pyrit cã ¸nh kim, lÊp l¸nh,
kh«ng cã c¸t khai vµ dÔ bÞ nhÇm víi vµng (vµng
nÆng vµ mÒm h¬n). Th−êng kÕt tinh thµnh khèi
lËp ph−¬ng (mÆt th−êng cã vÕt khÝa), h×nh t¸m
mÆt, h×nh khèi pyrit. Còng gÆp ë d¹ng h¹t mÐo
mã, khèi ®Æc sÝt. Pyrit lµ kho¸ng vËt sulfur phæ
biÕn nhÊt, gÆp trong mäi kiÓu, mäi lo¹i ®¸, vÝ dô
nh− trong c¸c kÕt h¹ch cña ®¸ trÇm tÝch vµ vØa
than hoÆc lµ vËt liÖu cña m¹ch cïng víi nhiÒu
kho¸ng vËt kh¸c. Pyrit lµ quÆng cña l−u huúnh
h¬n lµ cña s¾t vµ ®−îc ®èt ®Ó s¶n xuÊt dioxit l−u
huúnh vµ acid sulfuric. §«i khi khai th¸c ®Ó lÊy
vµng vµ ®ång ®i kÌm. §n: iron pyrites; fool’s
gold; mundic; common pyrites.
pyrites [12066] : pyrites.
1- BÊt cø sulfur nµo cã bÒ ngoµi gièng kim
lo¹i, trong ®ã phæ biÕn nhÊt lµ pyrit. ThuËt ng÷
®−îc dïng cïng víi tõ ®Þnh tÝnh chØ hîp phÇn
kim lo¹i, vÝ dô “pyrites ®ång“ (chalcopyrit),
“pyrites thiÕc“ (stanit), “pyrites s¾t tr¾ng“
(marcasit) “pyrites arsen“ (arsenopyrit), “pyrites
coban” (linaeit), “pyrites nickel” (nilerit). Khi
dïng th«ng th−êng, kh«ng cã nghÜa ®Þnh tÝnh th×
chØ pyrit.
2- ThuËt ng÷ cæ chØ lo¹i ®¸ cã thÓ dïng
®¸nh löa.
pyritization [12067] : pyrit hãa.
Sù ®−a vµo hoÆc sù thay thÕ b»ng pyrit, vÝ dô
sù thay thÕ c¸c vËt chÊt ban ®Çu cña c¸c phÇn
cøng cña thùc vËt, ®éng vËt ho¸ ®¸ b»ng pyrit.
Pyrit ho¸ lµ qu¸ tr×nh phæ biÕn trong biÕn ®æi
nhiÖt dÞch, th−êng bao gåm sù ®−a c¸c h¹t nhá
pyrit ph©n t¸n thµnh c¸c ®èm vµo trong ®¸ n»m
c¹nh c¸c m¹ch.
pyritohedral [12068] : thuéc h×nh khèi pyrit.
pyritohedron [12069] : h×nh khèi kiÓu pyrit.
H×nh ®¬n tinh thÓ, gåm 12 mÆt ngò gi¸c
kh«ng ®Òu, ®èi xøng lµ 2/m3, ký hiÖu [210].
§−îc gäi lµ h×nh khèi pyrit v× ®Æc tr−ng cho tinh
thÓ pyrit. Tt: pyritohedral.
§n: pentagonal dodecahedron; regular
dodecahedron; pyritoid.
pyritoid [12070] : h×nh khèi pyrit.
Tõ ®ång nghÜa cña pyritohedron.
pyroaurite [12071] : pyroaurit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu n©u nh¹t
hoÆc vµng kim. Mg6Fe2(CO3) (OH)16. 4H2O, t¹o
l−ìng h×nh víi sj¬grenit, cã thÓ chøa tíi 5%
MnO.
499
pyrobelonite [12072] : pyrobelonit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu ®á löa, ®á ®Ëm,
lÊp l¸nh PbMn(VO4)(OH).
pyrochlore [12073] : pyrochlor.
1- Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu vµng nh¹t,
®á, n©u ®Õn ®en. (Na, Ca)2(Nb, Ta)2O6 (OH, F),
®ång h×nh víi microlit, chøa Nb nhiÒu h¬n Ta,
th−êng chøa xeri, titan. Pyrochlor gÆp trong
pecmatit liªn quan víi ®¸ x©m nhËp kiÒm vµ t¹o
má niobi. §n: pyrrhite.
2- Nhãm kho¸ng vËt cã c«ng thøc tæng qu¸t:
A2B2O6(O, OH, F) víi A = Na, Ca, K, Fe+2, U+4,
Sb+3, Pb, Th, Ce hoÆc Y vµ B = Nb, Ta, Ti, Sn,
Fe+3 hoÆc W, bao gåm c¸c kho¸ng vËt nh−
pyrochlo, microlit, betafit, obrruchevit vµ
pandait.
pyrochroite [12074] : pyrochroit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Mn(OH)2, cã
mµu tr¾ng khi cßn t−¬i, tèi l¹i khi ph¬i ra ngoµi
s¸ng, bÒ ngoµi gièng nh− brucit.
pyroclast [12075] : vôn nói löa.
pyroclastic [12076] : m¶nh vôn nói löa.
C¸c m¶nh vôn ®−îc nÐm ra tõ c¸c trung t©m
nói löa do ho¹t ®éng bïng næ cña nã.
pyroclastic breccia [12077] : d¨m vôn
nói löa.
§n: explosion breccia.
pyroclastic flow [12078] : dßng m¶nh vôn
nói löa.
pyroclastics [12079] : ®¸ vôn nói löa.
§¸ vôn nói löa t¹o bëi c¸c ho¹t ®éng nói löa.
CÊu tróc vôn nói löa cã nguån gèc phun næ.
ThuËt ng÷ chung cho tÝch tô c¸c m¶nh vôn.
pyroelectricity [12080] : tÝnh háa ®iÖn.
Sù xuÊt hiÖn ®ång thêi ®iÖn tr¸i dÊu ë hai ®Çu
®èi diÖn nhau cña mét trôc tinh thÓ ë nh÷ng tinh
thÓ kh«ng cã t©m ®èi xøng khi cã nh÷ng thay
®æi nhÊt ®Þnh vÒ nhiÖt ®é.
pyrogenesis [12081] : háa sinh.
ThuËt ng÷ cã nghÜa réng bao gåm c¸c x©m
nhËp, phun trµo magma vµ c¸c thµnh t¹o b¾t
nguån tõ magma.
pyrogenetic mineral [12082] : kho¸ng vËt
háa sinh.
1- Kho¸ng vËt kh«ng chøa n−íc cña ®¸ x©m
nhËp th−êng ®−îc kÕt tinh ë nhiÖt ®é cao tõ
macma chøa t−¬ng ®èi Ýt hîp phÇn bay h¬i.
2- Kho¸ng vËt bÊt kú kÕt tinh trùc tiÕp tõ
macma, kh¸c h¼n c¸c kho¸ng vËt h×nh thµnh do
biÕn ®æi hoÆc thay thÕ.
pyrogenic [12083] : qu¸ tr×nh háa sinh.
pyrogenic rock [12084] : ®¸ háa sinh.
 §n: igneous rock.
pyrogeology [12085] : m«n häc vÒ nói löa.
pyrognomic [12086] : pyrognomic hay nhiÖt
ph¸t quang.
ChØ c¸c kho¸ng vËt metamic dÔ ph¸t s¸ng khi
bÞ nung nãng. ThuËt ng÷ Ýt dïng.
pyrolite [12087] : pyrolit.
Lµ vËt liÖu cña th−îng manti, gåm mét phÇn
basalt vµ ba phÇn dunit, cã thµnh phÇn chñ yÕu
lµ olivin, pyroxen. Gi¶ thiÕt khi nãng ch¶y mét
phÇn sÏ t¹o ra basalt.
pyrolith [12088] : ®¸ magma.
§¸ magma. ThuËt ng÷ kh«ng sö dông n÷a.
pyrolusite [12089] : pyrolusit.
Tinh thÓ hÖ bèn ph−¬ng mµu x¸m thÐp tèi
hoÆc ®en s¾t, mÒm: MnO2, lµ quÆng quan träng
nhÊt cña mangan, t¹o l−ìng h×nh víi ramsdelit.
Pyrolusit th−êng cã cÊu t¹o d¹ng khèi, d¹ng ®Êt,
d¹ng bå hãng, ®«i khi cã cÊu t¹o d¹ng sîi hoÆc
to¶ tia. §n: polianti; gray manganese ore.
pyromagma [12090] : pyromagma.
Dung nham cã ®é linh ®éng cao, trªn b·o
hßa khÝ vµ tån t¹i n«ng h¬n so víi hypomagma
(magma s©u).
pyromelane [12091] : pyromelan.
§n: brookite.
pyromeride [12092] : pyromerid.
Ryolit bÞ khö thñy tinh ®Æc tr−ng bëi cÊu t¹o
d¹ng cÇu.
pyrometamorphism [12093] : biÕn chÊt nhiÖt.
Qu¸ tr×nh biÕn chÊt x¶y ra kh«ng cã sù tham
gia cña ¸p suÊt vµ h¬i n−íc, nh−ng ë nhiÖt ®é
cao, xÊp xØ ®iÓm nãng ch¶y cña c¸c kho¸ng vËt
thµnh phÇn, cã tÝnh chÊt côc bé, kiÓu c−êng ®é
cao cña biÕn chÊt nhiÖt, kÕt qu¶ do nhiÖt ®é cao
kh«ng b×nh th−êng ë chç tiÕp xóc cña ®¸ víi
magma, vÝ dô nh− trong c¸c thÓ tï. Turner,
1948.
pyrometasomatism [12094] : biÕn chÊt trao
®æi nhiÖt.
BiÕn chÊt trao ®æi chñ yÕu x¶y ra trong ®¸
v«i, gÇn n¬i tiÕp xóc cña khèi x©m nhËp do c¸c
khÝ magma, nhiÖt ®é cao vµ ¸p suÊt, kÌm theo sù
®−a vµo hoÆc ®−a ra mét sè thµnh phÇn, t¹o nªn
scacn¬.
pyromorphite [12095] : pyromorphit.
Kho¸ng vËt mµu lôc, vµng, n©u, x¸m hoÆc
tr¾ng thuéc nhãm apatit: Pb5(PO4)3Cl, ®ång h×nh
víi mimetit vµ vanadinit, cã thÓ chøa arsen hoÆc
calci. Pyromorphit thµnh t¹o trong ®íi oxy ho¸
cña má ch×, lµ quÆng thø yÕu cña ch×. §n: green
lead ore.
500
pyrope [12096] : pyrop.
1- Kho¸ng vËt magnesi-nh«m cña nhãm
granat, ®Æc tr−ng bëi mµu ®á löa ®Ëm:
(Mg, Fe)3Al2(SiO4)3, Ýt khi gÆp ë d¹ng tinh thÓ,
th−êng cã d¹ng trßn trÜnh hoÆc m¶nh gãc c¹nh
trong c¸c trÇm tÝch vôn, hoÆc tæ hîp cïng olivin,
serpentin trong c¸c ®¸ x©m nhËp bas nh−
kimberlit. X: cape ruby, bohemian garnet. §n:
rock ruby.
2- Tªn cæ cho ngäc mµu ®á t−¬i nh− ruby.
pyrophane [12097] : pyrophan.
1- Opal löa.
2- Opal nh©n t¹o (còng nh− hydrophan) tÈm
s¸p nãng ch¶y.
pyrophanite [12098] : pyrophanit.
Kho¸ng vËt mµu ®á m¸u: MnTiO3, ®ång h×nh
víi ilmenit.
pyrophyllite [12099] : pyrophylit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng, x¸m hoÆc n©u:
AlSi2O5(OH), gièng talc, gÆp ë d¹ng l¸ hoÆc
khèi ®Æc trong c¸c m¹ch th¹ch anh, granit vµ
®Æc biÖt lµ trong ®¸ biÕn chÊt. §n: pencil stone.
pyrosmalite [12100] : pyrosmalit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, n©u nhît, x¸m hoÆc
lôc phít x¸m: (Fe+2, Mn)8Si6O15(OH, Cl)10.
pyrosphere [12101] : háa quyÓn.
§íi n»m d−íi th¹ch quyÓn, bÞ nãng ch¶y
tõng phÇn.
pyrostibite [12102] : pyrostibit.
§n: kermesite.
pyrostilpnite [12103] : pyrostilpnit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu ®á lan d¹
h−¬ng Ag3SbS3 t¹o ®a h×nh víi parargirit. §n:
fireblende.
pyroxene [12104] : pyroxen.
1- Nhãm kho¸ng vËt silicat t¹o ®¸ sÉm mµu
quan hÖ chÆt chÏ víi nhau bëi h×nh d¹ng tinh thÓ
vµ thµnh phÇn, cã c«ng thøc tæng qu¸t: ABSi2O6
víi A = Ca, Na, Mg hoÆc Fe+2 vµ B = Mg, Fe,
Fe+2, Fe+3, Cr, Mn hoÆc Al, ®«i khi thay thÕ mét
phÇn silic bëi nh«m. CÊu tróc ®−îc ®Æc tr−ng
bëi m¹ch ®¬n c¸c tø diÖn SiO4 víi tû sè Si: O =
1: 3, tinh thÓ h×nh l¨ng trô ng¾n, mËp, c¸t khai
theo hai h−íng song song víi mÆt l¨ng trô cña
tinh thÓ, t¹o gãc 87o vµ 93o. Mµu dao ®éng tõ
tr¾ng ®Õn lôc tèi hoÆc ®en. Pyroxen cã thÓ kÕt
tinh trong hÖ thoi hoÆc hÖ ®¬n nghiªng, lµ hîp
phÇn phæ biÕn cña ®¸ magma x©m nhËp vµ cã
thµnh phÇn ho¸ häc t−¬ng tù amphibol (nh−ng
piroxen kh«ng chøa nhãm hydroxyl).
2- Kho¸ng vËt cña nhãm pyroxen nh−
enstatit, hypersthen, diopsit, hedenberit, aemit,
jadeit, pigeonit vµ ®Æc biÖt lµ augit. Tõ gèc
Hyl¹p: pyros-“löa”, +xenos-“ngo¹i lai“, xuÊt
ph¸t tõ quan niÖm sai lÇm lµ pyroxen ngÉu nhiªn
r¬i vµo dung nham chøa nã.
pyroxene alkali syenite [12105] : syenit kiÒm
chøa pyroxen.
§¸ thuéc lo¹t charnokit, cã hµm l−îng th¹ch
anh nhá h¬n 20%, cã microperthit.
pyroxene hornblende gabbronorite [12106] :
gabronorit pyroxen-hornblend.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS, lµ ®¸ x©m nhËp
t−¬ng øng gabro, cã pl/(pl+hbl+px) = 10-90 vµ
px/(pl+hbl+px) vµ hbl/(ol+hbl+px) > 5.
pyroxene hornblendite [12107] : hornblendit
pyroxen.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS, lµ ®¸ x©m nhËp cã
M≥90, ol/(ol+hbl+px)<5 vµ hbl/(px+hbl)=50-90.
pyroxene hornfels facies [12108] : t−íng
sõng pyroxen.
T−íng biÕn chÊt, víi tæ hîp céng sinh
kho¸ng vËt trong ®¸ bazic lµ: dioxit + hypersten
+ plagioclas (v¾ng amphibol); trong c¸c ®¸ pelit
lµ: silimanit (andaluzit) + cordierit + feldspar
kali (v¾ng mÆt muscovit, ®«i khi cã biotit);
trong ®¸ hoa lµ: calcit + fosterit + pericla. T−íng
biÕn chÊt ®Æc tr−ng cho nhiÖt ®é cao (>550oC),
¸p suÊt thÊp, th−êng ph©n bè ë c¸c ®íi tiÕp xóc.
pyroxene monzonite [12109] : monzonit
pyroxen, mangerit.
§¸ thuéc lo¹t charnokit, nghÌo th¹ch anh,
chøa microperthit vµ plagioclas ë tØ lÖ
b»ng nhau.
pyroxene peridotite [12110] : peridotit
pyroxen.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp cã :
M≥90, ol/(ol+hbl+px)=40-90 vµ
hbl/(ol+hbl+px) <5.
pyroxene perthite [12111] : kiÕn tróc mäc
xen pyroxen, pyroxen vµ feldspar.
pyroxene syenite [12112] : syenit pyroxen.
§¸ thuéc lo¹t charnokit, nghÌo th¹ch anh,
microperthit nhiÒu h¬n plagioclas.
501
pyroxene-perthite [12113] : perthit pyroxen.
Mäc xen kiÓu phiÕn gièng nh− feldspar cña
mét vµi pyroxen.
pyroxenide [12114] : pyroxenid.
ThuËt ng÷ dïng trong m« t¶ thùc ®Þa, lµ ®¸
magma toµn tinh, h¹t trung b×nh, th«, gåm chñ
yÕu pyroxen (Johannsen, 1931).
pyroxenite [12115] : pyroxenit.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp cã
M≥90, vµ ol/(ol+opx + cpx) < 40.
2- §¸ x©m nhËp siªu mafic gåm chñ yÕu
pyroxen víi kho¸ng vËt phô lµ hornblen, olivin.
pyroxenoid [12116] : pyroxenoid.
BÊt cø kho¸ng vËt nµo cã thµnh phÇn ho¸ häc
t−¬ng tù pyroxen nh−ng tø diÖn SiO4 mãc nèi
nhau thµnh m¹ch gåm tõng ®¬n vÞ lÆp l¹i lµ 3, 5,
7, 9, vÝ dô nh− wolastonit hoÆc rodonit.
pyroxferroite [12117] : pyroxferoit.
Kho¸ng vËt mµu vµng cña nhãm pyroxenoit
gÆp trong mÉu MÆt tr¨ng cña Apollo 11: (Fe,
Mn, Ca)SiO3, lµ kho¸ng vËt s¾t t−¬ng tù cña
pyroxmangit.
pyroxmangite [12118] : pyroxmangit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu ®á hoÆc n©u,
thuéc nhãm pyroxenoid: (Mn, Fe, Ca, Mg)SiO3.
pyrrhite [12119] : pyrhit.
X: pyrochlore.
pyrrhotine [12120] : pyrhotin, pyrotin.
X: pyrrhotite.
pyrrhotite [12121] : pyrhotit, pyrotit.
Kho¸ng vËt gi¶ hÖ s¸u ph−¬ng, th−êng cã
mµu n©u ®á hoÆc mµu ®ång thau: Fe1-xS, cã cÊu
tróc bÞ khuyÕt tËt v× thiÕu mét vµi ion s¾t. Mét
sè pyrotit cã tõ tÝnh. Kho¸ng vËt mÒm h¬n vµ cã
mµu tèi h¬n pyrit. Th−êng gÆp ë d¹ng khèi vµ ®i
cïng víi pentlandit. Th−êng chøa tíi 5% nickel,
khi ®ã trë thµnh quÆng cña nickel.
§n: pyrrhotine; magnetic pyrites; dipyrite.
 Q-joint [12122] : khe nøt ngang, khe nøt Q.
Khe nøt nguyªn sinh trong ®¸ x©m nhËp,
ph¸t triÓn vu«ng gãc víi cÊu t¹o dßng hoÆc cÊu
t¹o ®−êng, th−êng lµ nh÷ng khe nøt t¸ch lÊp
®Çy ®¸ m¹ch.
Q-system [12123] : hÖ Q.
HÖ ph©n lo¹i khèi ®¸ b»ng chØ sè chÊt l−îng
Q. HÖ Q ®−îc x©y dùng ®Çu tiªn trªn c¬ së mét
sè c«ng tr×nh ngÇm ë Na uy. Sau ®ã, cïng víi
hÖ ph©n lo¹i ®Þa c¬ RMR, hÖ Q ®−îc phæ biÕn
vµ ¸p dông réng r·i trªn thÕ giíi, kh«ng chØ
trong lÜnh vùc c«ng tr×nh ngÇm mµ cßn c¶ c¸c
c«ng tr×nh thi c«ng trªn ®¸ kh¸c.
quadrant [12124] : phÇn t− æ.
Kho¶ng kh«ng gian ë bªn trong mét æ
San h« Rugosa ®¬n thÓ giíi h¹n bëi v¸ch chÝnh
vµ mét v¸ch c¸nh, hoÆc bëi v¸ch ®èi vµ mét
v¸ch c¸nh.
quadrature tide [12125] : triÒu n«ng,
triÒu thÊp.
qualitative analysis [12126] : ph©n tÝch
®Þnh tÝnh.
quality [12127] : chÊt l−îng, tÝnh chÊt.
quality requirements of mineral resources
[12128] : tiªu chuÈn kho¸ng s¶n, chØ tiªu
kho¸ng s¶n, ®iÒu kiÖn chØ tiªu tÝnh tr÷ l−îng
kho¸ng s¶n.
TËp hîp c¸c yªu cÇu vÒ chÊt l−îng vµ sè
l−îng kho¸ng s¶n trong lßng ®Êt, vÒ c¸c ®Æc
tÝnh c«ng nghÖ, vÒ c¸c ®iÒu kiÖn khai th¸c cÇn
ph¶i ®−îc tÝnh ®Õn khi khoanh nèi vµ tÝnh tr÷
l−îng th©n kho¸ng, cho phÐp ph©n chia tr÷
l−îng theo gi¸ trÞ kinh tÕ quèc d©n (tr÷ l−îng
kinh tÕ-c©n ®èi vµ cËn kinh tÕ-ngoµi c©n ®èi).
C¸c th«ng sè chñ yÕu cña tiªu chuÈn kho¸ng
s¶n lµ: Hµm l−îng biªn c¸c thµnh phÇn cã Ých
trong mÉu, hµm l−îng tèi thiÓu cña chóng trong
ph¹m vi khèi tÝnh tr÷ l−îng, chiÒu dµy tèi ®a cã
thÓ khai th¸c, chiÒu dµy tèi ®a cña c¸c líp kÑp
®¸ vµ quÆng kh«ng ®¹t tiªu chuÈn nh−ng n»m
502
trong khèi tÝnh tr÷ l−îng vµ hµng lo¹t c¸c th«ng
sè thø cÊp kh¸c.
quantitative analysis [12129] : ph©n tÝch
®Þnh l−îng.
quantitative system [12130] : hÖ CIPW.
X: CIPW classification.
quantitative tectonics [12131] : m«n häc kiÕn
t¹o ®Þnh l−îng.
Nghiªn cøu c¸c d¹ng cÊu t¹o, kiÕn tróc vµ sù
biÕn d¹ng cña chóng víi nh÷ng con sè cô thÓ.
quantity [12132] : l−îng, sè l−îng,
khèi l−îng.
quaquaversal [12133] : táa mäi h−íng.
TÝnh chÊt cña mét cÊu t¹o vßm cã mÆt líp
nghiªng vÒ mäi h−íng.
quaquaversal dome [12134] : vßm táa
mäi h−íng.
CÊu t¹o vßm cã mÆt líp nghiªng c¾m theo
d¹ng táa tia tõ mét trung t©m ra ngoµi.
quaquaversal fold [12135] : nÕp uèn
d¹ng vßm.
NÕp uèn thoi, d¹ng vßm, quy m« lín.
quarry [12136] : n¬i khai th¸c ®¸, má ®¸.
C«ng tr×nh khai th¸c lé thiªn th−êng lµ ®èi
víi khai th¸c ®¸.
quarry-run rock [12137] : má ®¸ kh«ng
ph©n lo¹i.
§−îc sö dông t−¬ng tù nh− nhau cho cïng
môc ®Ých.
quarry water [12138] : n−íc moong.
N−íc d−íi ®Êt trong ®¸ má lé thiªn.
quartz [12139] : th¹ch anh.
1- Ký hiÖu: Q. ViÕt t¾t: qtz, qz. Oxid silic
kÕt tinh, kho¸ng vËt t¹o ®¸ quan träng: SiO2,
cïng víi feldspar, lµ kho¸ng vËt phæ biÕn nhÊt.
GÆp ë d¹ng tinh thÓ hÖ s¸u ph−¬ng trong suèt
(kh«ng mµu hoÆc cã mµu do t¹p chÊt), tËp hîp
d¹ng khèi kÕt tinh hoÆc Èn tinh. Th¹ch anh lµ
kho¸ng vËt ®ång hµnh phæ biÕn nhÊt cña c¸c
má quÆng, lµ hîp phÇn chÝnh cña hÇu hÕt c¸c
lo¹i c¸t, ph©n bè réng r·i trong c¸c ®¸ x©m
nhËp (®Æc biÖt granit), ®¸ biÕn chÊt, ®¸ trÇm
tÝch. Cã ¸nh thñy tinh ®Õn mì, vÕt vì vá sß,
kh«ng cã c¸t khai, ®é cøng 7 theo thang Mohs
(v¹ch ®−îc thuû tinh dÔ dµng, dao kh«ng v¹ch
®−îc), cÊu tróc gåm c¸c tø diÖn oxy-silic mãc
nèi víi nhau bëi tÊt c¶ c¸c nguyªn tö oxy thµnh
m¹ng kh«ng gian ba chiÒu. lµ biÕn thÓ ®a h×nh
víi cristobalit, trydimit, stishovit, coesit, keatit.
Gäi theo tªn tØnh Quarz ë §øc.
2- ThuËt ng÷ chung cho tÊt c¶ c¸c lo¹i
kho¸ng vËt kÓ c¶ kÕt tinh hay v« ®Þnh h×nh cã
cïng thµnh phÇn hãa häc víi th¹ch anh nh−
calcedon, m· n·o vµ opal.
quartz andesite [12140] : dacit.
quartz anorthosite [12141] : anorthosit
th¹ch anh.
Theo ph©n lo¹i IUGS, ®¸ x©m nhËp cã
Q=5-20, P/(A+P)>90, chØ sè mµu <10.
quartz bearing diorite [12142] : diorit th¹ch
anh.
Diorit th¹ch anh, nh−ng Strekeisen (1967)
chØ giíi h¹n cho c¸c ®¸ diorit, trong ®ã th¹ch
anh chiÕm 5-20% kho¸ng vËt s¸ng mµu.
quartz bearing monzonite [12143] :
monzonit, monzonit th¹ch anh.
1- Monzonit cã hµm l−îng th¹ch anh ®¹t
5-20% kho¸ng vËt s¸ng mµu.
2- Theo c¸c nhµ ®Þa chÊt Liªn X«: monzonit
th¹ch anh.
quartz crystal [12144] : tinh thÓ th¹ch anh.
Th¹ch anh trong suèt hoÆc gÇn nh− trong
suèt, th−êng kh«ng mµu, chiÕt suÊt thÊp, ¸nh
yÕu. §−îc dïng lµm thÊu kÝnh, nªm, l¨ng kÝnh
trong c¸c dông cô quang häc, lµm thiÕt bÞ æn
®Þnh tÇn sè trong kü thuËt ®iÖn tö, lµm vËt dông
trªn bµn ¨n hoÆc c¸c ®å trang trÝ kh¸c, khi ®ã
cã thÓ cã d¹ng tinh thÓ râ rµng hoÆc kh«ng.
§n: rock crystal; pebble.
quartz diorite [12145] : diorit th¹ch anh.
1- Theo ph©n lo¹i IUGS, ®¸ x©m nhËp cã
Q=5-20, P/(A+P) > 90 vµ plagioclas cã thµnh
phÇn acid h¬n Au50.
2- Nhãm ®¸ x©m nhËp cã thµnh phÇn t−¬ng
øng dacit, cã th¹ch anh chiÕm 5-20% kho¸ng
vËt s¸ng mµu.
quartzfels [12146] : quartzfels.
§n: silexite
quartz felsite [12147] : porphyr th¹ch anh;
ryolit.
§n: quartz porphyry.
quartz gabbro [12148] : gabro th¹ch anh.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp cã
Q=5-20, P/(A+P)>90, plagioclas baz¬ h¬n Au50.
quartz index [12149] : chØ sè th¹ch anh.
503
ChØ sè qz trong hÖ thèng ph©n lo¹i ®¸ cña
Niggli, cã thÓ cã gi¸ trÞ ©m hoÆc d−¬ng, chØ thÞ
cho møc ®é b·o hßa silic.
quartzine [12150] : quartzin.
Calcedon d¹ng sîi, cã dÊu kÐo dµi d−¬ng
(song song víi trôc c). §n: quartzin.
quartzite [12151] : quartzit, quarzit.
§¸ biÕn chÊt h¹t tha h×nh gåm chñ yÕu lµ
th¹ch anh vµ ®−îc t¹o thµnh do t¸i kÕt tinh cña
c¸t hoÆc ®¸ silic trong qu¸ tr×nh biÕn chÊt khu
vùc hoÆc biÕn chÊt nhiÖt.
quartz latite [12152] : ryodacit.
quartz mine [12153] : má th¹ch anh.
ThuËt ng÷ cña thî má ®èi víi mét má cã gi¸
trÞ tæng hîp. VÝ dô: vµng t×m thÊy trong c¸c
m¹ch silic kh¸ h¬n trong sa kho¸ng. Nã ®−îc
gäi nh− thÕ bëi v× th¹ch anh lµ kho¸ng vËt phô
chñ yÕu.
quartz monzodiorite [12154] : monzodiorit
th¹ch anh.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp cã
Q=5-20, P/(A+P) = 65-90 vµ plagioclas acid
h¬n Au50.
quartz monzogabbro [12155] : monzogabro
th¹ch anh.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS lµ ®¸ x©m nhËp cã
Q=5-20, P/(A+P) = 65-90 vµ plagioclas bas h¬n
Au50.
quartz monzonite [12156] : monzonit th¹ch
anh.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS lµ ®¸ x©m nhËp
víi Q=5-20 vµ P/(A+P) =35-65.
2- §¸ granit víi th¹ch anh chiÕm 10-50%
kho¸ng vËt s¸ng mµu, cã tØ lÖ feldspar kiÒm ®èi
víi tæng feldspar =35-65, t−¬ng øng víi
ryodacit (Hoa Kú), monnozit víi Ýt th¹ch anh
(Liªn X«).
quartz norite [12157] : norit th¹ch anh.
§¸ cña lo¹t charnokit chøa plagioclas nh−ng
kh«ng cã feldspar kali.
quartzolite [12158] : quartzolit.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS lµ ®¸ x©m nhËp cã
Q ≥ 90.
quartz plate [12159] : tÊm th¹ch anh.
X: quartz wedge.
quartz porphyry [12160] : porphyr th¹ch anh,
ryolit.
§¸ phun trµo hoÆc x©m nhËp n«ng chøa c¸c
ban tinh th¹ch anh vµ feldspar kiÒm trªn nÒn vi
tinh hoÆc Èn tinh.
quartz rich granitoid [12161] : granitoid giµu
th¹ch anh.
Theo ph©n lo¹i IUGS, lµ ®¸ x©m nhËp cã
Q=60-90.
 quartz schist [12162] : ®¸ phiÕn th¹ch anh.
§¸ phiÕn gåm chñ yÕu th¹ch anh, Ýt mica.
CÊu t¹o phiÕn do c¸c h¹t th¹ch anh kÐo dµi, s¾p
xÕp thµnh thÊu kÝnh máng.
quartz syenite [12163] : syenit th¹ch anh.
Theo ph©n lo¹i IUGS lµ ®¸ x©m nhËp cã
Q=5-20 vµ P(A+P) = 10-35.
quartz trachyte [12164] : ®¸ nói löa h¹t mÞn.
§¸ nói löa h¹t mÞn, gåm chñ yÕu feldspar
kiÒm vµ hµm l−îng th¹ch anh tiªu chuÈn ®¹t
5-20%.
quartz wedge [12165] : nªm th¹ch anh.
Lµ mét tÊm th¹ch anh tinh khiÕt d¹ng nªm.
Trong hÖ thèng quang häc, vÝ dô nh− kÝnh hiÓn
vi ph©n cùc, ®−îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh tªn ph−¬ng
dao ®éng cña sãng s¸ng, dÊu quang vµ mµu
giao thoa. §n: quartz plate.
Quaternary [12166] : §Ö tø.
Kû cuèi cïng trong lÞch sö ®Þa chÊt, b¾t ®Çu
tõ 1,6 triÖu n¨m tr−íc vµ kÐo dµi cho ®Õn hiÖn
nay. §Ö tø bao gåm hai ph©n vÞ lín lµ
Pleistocen kÕt thóc vµo 12 000 n¨m tr−íc ®©y
vµ Holocen kÐo dµi tõ ®ã ®Õn nay.
§n: age of man.
quaternary sediment [12167]:trÇm tÝch §Ö tø.
TrÇm tÝch bë rêi gåm hçn hîp 4 hîp phÇn:
®¸ vôn (nh− th¹ch anh), kho¸ng vËt thø sinh
(nh− lµ kho¸ng vËt sÐt), nguån gèc hãa häc
(nh− lµ calcit) vµ tµn d− h÷u c¬.
queluzite [12168] : queluzit.
§¸ gåm chñ yÕu spesactin, ®«i khi cã
amphibol, pyroxen hoÆc mica. (ThuËt ng÷
kh«ng nªn dïng).
quenching [12169] : nguéi, t«i.
Trong th¹ch luËn thùc nghiÖm lµ qu¸ tr×nh
nguéi nhanh cña phÇn tÝch nhiÖt ®Ó duy tr× c¸c
®Æc tr−ng hãa lý cña tr¹ng th¸i nhiÖt ®é cao mµ
tr¹ng th¸i ®ã sÏ thay ®æi khi bÞ nguéi tõ tõ.
504
quenselite [12170] : quenselit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu ®en.
PbMnO2(OH) hoÆc Pb2Mn2O5. H2O.
quenstedtite [12171] : quenstedtit.
Kho¸ng vËt, Fe2(SO4)3. 10H2O.
quetzalcotlite [12172] : quetzalcotlit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng
Zn8Cu4 (TeO3)3 (OH)18.
quick [12173] : ch¶y.
VÒ trÇm tÝch trén lÉn víi n−íc trë nªn rÊt
mÒm vµ bë rêi. Nã cã thÓ dÔ dµng ch¶y d−íi
mét t¶i träng hoÆc bëi träng lùc.
quick clay [12174] : sÐt ch¶y.
SÐt mÊt ®i toµn bé hoÆc gÇn nh− toµn bé ®é
bÒn kh¸ng tr−ît sau khi bÞ x¸o trén.
quick condition [12175] :
§iÒu kiÖn (thÝ nghiÖm) nhanh, thÝ nghiÖm
kh«ng tho¸t n−íc.
quick ground [12176] : ®Êt ch¶y.
quicksand [12177] : c¸t ch¶y.
Khèi c¸t mÞn nh− ë cöa s«ng hoÆc däc bê
biÓn gåm nh÷ng h¹t trßn nh½n cã chót Ýt g¾n kÕt
víi nhau, th−êng b·o hßa n−íc thÊm lªn c¸c lç
hæng t¹o nªn khèi mÒm dÔ di ®éng.
§n: running sand.
quick shear test [12178] : thÝ nghiÖm c¾t
nhanh ®Êt, ®¸, kh«ng qua cè kÕt vµ tho¸t n−íc.
quicksilver [12179] : thñy ng©n.
ThuËt ng÷ chØ thuû ng©n ë d¹ng kho¸ng vËt
tù sinh, hoÆc ®· khai th¸c nh−ng ch−a dïng ®Õn
(vÝ dô ®Ó trong "buång chøa thñy ng©n").
quickstone [12180] : d¶i ®¸.
§íi d−íi mÆt ®Êt mµ nã kh«ng lµm râ hiÖu
qu¶. VÝ dô: §íi kh«ng liªn quan ®èi víi c¸c dÞ
th−êng tõ vµ träng lùc.
quickwater [12181] : dßng ch¶y xiÕt.
Mét phÇn cña dßng suèi ®Æc tr−ng bëi dßng
ch¶y m¹nh, nhanh.
 rabbittite [12182] : rabitit.
R
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng phít lôc nh¹t:
Ca3Mg3(UO2)2(CO3)6(OH)4.18H2O.
race [12183] : race.
C¸c kÕt h¹ch nhá carbonat calci th−êng cã
mÆt trong lo¹i sÐt s¶n xuÊt g¹ch ngãi.
§n: rance.
radar [12184] : ¶nh radar.
¶nh vÖ tinh tÝch cùc sö dông b−íc sãng dµi
h¬n kho¶ng nh×n thÊy vµ tia hång ngo¹i nªn ®ì
bÞ nhiÔu (m©y, s−¬ng mï,...), cã thÓ chôp c¶
ngµy lÉn ®ªm vµ trong mäi thêi tiÕt.
radial [12185] : tia, h−íng t©m, táa tia,
xuyªn t©m.
§Æc tr−ng ë bµo tö cã r·nh ba tia. C¸c tia c¾t
nhau t¹o thµnh h×nh Y.
radial fault [12186] : ®øt g·y táa tia, ®øt g·y
xuyªn t©m.
§øt g·y thuéc nhãm ®øt g·y xuÊt ph¸t tõ
mét trung t©m, ph¸t triÓn theo c¸c h−íng kh¸c
nhau.
radial flow [12187] : dßng ch¶y h−íng t©m,
táa tia.
radial shringkage [12188] : co ngãt xuyªn
t©m.
Sù co ngãt do kh« (th−êng lµ gç, theo
ph−¬ng vu«ng gãc víi vµnh t¨ng tr−ëng cña
gç).
radial well [12189] : giÕng tia.
Mét d¹ng c«ng tr×nh khai th¸c n−íc d−íi
®Êt, gåm mét giÕng ®øng ®−îc khoan (®µo) vµo
tÇng chøa n−íc, tõ ®¸y giÕng, ng−êi ta khoan
nh÷ng lç ng¸ch n»m ngang táa ra nh− nh÷ng tia
xuyªn vµo ®Êt ®¸ v©y quanh ®Ó t¨ng diÖn tÝch
thu n−íc vµo giÕng.
radiated [12190] : d¹ng phãng x¹ hay d¹ng
to¶ tia.
ChØ tËp hîp c¸c kho¸ng vËt h×nh kim ph©n
bè táa ra tõ mét t©m ®iÓm.
radiciform [12191] : d¹ng rÔ.
505
Nãi vÒ mét mÊu d¹ng rÔ ë bao ngoµi cña
v¸ch æ San h« ®¬n thÓ cã t¸c dông b¸m.
radiesthesy [12192] : c¶m x¹ häc.
Ph−¬ng ph¸p dß t×m nh÷ng vËt thÓ Èn tµng
trong lßng ®Êt nh− dßng n−íc ngÇm, th©n
quÆng, hang karst, lßng s«ng cæ, hÇm lß, ®−êng
èng ngÇm, di chØ kh¶o cæ,... nhê sù vËn ®éng Deleted:
cña nh÷ng dông cô th« s¬ cÇm tay nh− nh¸nh Formatted
c©y ch¹c ba, que ®òa gç, khung kim lo¹i, con
l¾c, v.v. C¬ së khoa häc cña c¶m x¹ häc ch−a
®−îc gi¶i thÝch ®Çy ®ñ (tr−íc ®©y ng−êi ta
th−êng g¸n cho nã nh÷ng c¸i tªn nh− : phï
thñy, ma thuËt,...). Cã gi¶ thuyÕt cho r»ng
ph−¬ng ph¸p dùa trªn tÝnh nh¹y c¶m sinh häc Deleted: .
thiªn bÈm kÕt hîp víi luyÖn tËp kú c«ng cña
mét sè ng−êi cã kh¶ n¨ng c¶m thô sãng ®iÖn tõ
ph¸t sinh do sù vËn ®éng cña chÊt láng hay khÝ
trong m«i tr−êng chÊt r¾n kh«ng ®ång nhÊt cña
Deleted: .
®Êt ®¸, gièng nh− rotor quay trong stator lµm
ph¸t sinh dßng ®iÖn rÊt yÕu. Ngµy nay, c¶m x¹
häc ®ang ph¸t triÓn ë nhiÒu n−íc vµ ®· thµnh
lËp HiÖp héi quèc tÕ ®Ó nghiªn cøu c¬ së lý
thuyÕt vµ ph−¬ng ph¸p luËn khoa häc. Ng−êi ta
cho r»ng, c¶m x¹ häc ch¼ng nh÷ng ¸p dông
®−îc trong ®Þa chÊt häc, kh¶o cæ häc mµ cßn cã
thÓ gióp Ých cho c«ng t¸c chÝnh trÞ, qu©n sù, an
ninh quèc phßng, v.v. §n: dowsing.
radioactivation analysis [12193] : ph©n tÝch
ho¹t hãa phãng x¹.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hãa häc dùa vµo sù
ph¸t hiÖn ®ång vÞ phãng x¹ ®Æc tr−ng tiÕp theo
sù b¾n ph¸ h¹t nh©n. X: activation analysis.
radioactive age determination [12194] : x¸c
®Þnh tuæi phãng x¹.
Cßn viÕt lµ radiometric dating.
radioactive chain [12195] : d·y phãng x¹.
Cßn viÕt lµ radioactive series.
radioactive change [12196] : biÕn ®æi phãng
x¹.
radioactive clock [12197] : ®ång hå phãng x¹. Deleted: .
 §o thêi gian ®Þa chÊt bao gåm ®ång vÞ
phãng x¹ C14, Rb87, K40 vµ ®· biÕt chu kú b¸n r·
cña c¸c ®ång vÞ. §ång hå phãng x¹ cßn gäi lµ
®ång hå nguyªn tö, ®ång hå h¹t nh©n (atomic
clock, nuclear clock).
radioactive constant [12198] : h»ng sè phãng
x¹; h»ng sè ph©n r·.
§n: decay constant.
radioactive dating [12199] : tÝnh tuæi phãng
x¹.
§n: radiometric dating.
radioactive decay [12200] : ph©n r· phãng x¹.
§n: radiometric disintegration.
radioactive equilibrium [12201] : c©n b»ng
phãng x¹.
Quan hÖ gi÷a nguyªn tè phãng x¹ mÑ vµ c¸c
nguyªn tè phãng x¹ con, trong ®ã tû sè gi÷a
phãng x¹ con trªn phãng x¹ mÑ lµ mét h»ng sè.
radioactive heat [12202] : nhiÖt phãng x¹.
NhiÖt táa ra khi mét hÊp thô bøc x¹ tõ sù
ph©n r· cña c¸c ®ång vÞ phãng x¹.
radioactive indicator [12203] : chÊt chØ thÞ
phãng x¹.
radioactive isotope [12204] : ®ång vÞ
phãng x¹.
radioactive series [12205] : d·y phãng x¹.
Mét nguyªn tè phãng x¹ khi ph©n r· cã thÓ
thµnh mét phãng x¹ tiÕp cho ®Õn khi h×nh thµnh
phãng x¹ bÒn. Cã 3 d·y phãng x¹ tù nhiªn quan
träng lµ d·y actini, thori vµ urani.
§n: radioactive chain.
radioactive source [12206] : nguån phãng x¹.
radioactive spring [12207] : m¹ch n−íc
phãng x¹.
N¬i xuÊt lé nguån n−íc cã ®é phãng x¹ cao
h¬n b×nh th−êng cã thÓ sö dông vµo môc ®Ých
ch÷a bÖnh.
radioactive waste [12208] : chÊt th¶i
phãng x¹.
ChÊt th¶i chøa h¹t nh©n phãng x¹ x¶ ra tõ
c¸c c¬ së n¨ng l−îng h¹t nh©n, phßng thÝ
nghiÖm, bÖnh viÖn cã sö dông vËt liÖu phãng
x¹,v.v. C¸c chÊt th¶i nµy cã ®é nguy hiÓm sinh
th¸i cao, cÇn ®−îc xö lý b»ng biÖn ph¸p ®Æc
biÖt ®Ó b¶o ®¶m sù an toµn cho ng−êi vµ sinh
vËt.
radioactivity [12209] : ®é phãng x¹; ho¹t tÝnh
phãng x¹.
TÝnh chÊt cña n−íc cã kh¶ n¨ng phãng ra
c¸c tia α, β, γ do sù ph©n r· c¸c nguyªn tè
phãng x¹ chøa trong n−íc (U, Ra, Rn,...).
radioactivity anomaly [12210] : dÞ th−êng
phãng x¹.
radioautograph [12211] : ¶nh phãng x¹ tù
506
hiÖn h×nh.
Cßn viÕt lµ autoradiograph.
radiocarbon [12212] : carbon phãng x¹.
Carbon 14.
radiocarbon age [12213] : tuæi carbon phãng
x¹.
Carbon 14. Deleted: §ång nghÜa: decay constant.
radiocarbon dating [12214] : x¸c ®Þnh tuæi
b»ng carbon phãng x¹.
§n: carbon 14 dating.
radioecology [12215] : sinh th¸i häc phãng
x¹.
Mét nh¸nh cña sinh th¸i häc nghiªn cøu sù
t¸c ®éng cña c¸c chÊt phãng x¹ ®èi víi m«i
tr−êng.
radiogen [12216] : chÊt phãng x¹.
radiogenic age determination [12217] : x¸c
®Þnh tuæi b»ng ph−¬ng ph¸p phãng x¹.
§n: radiometric dating.
radiogenic Argon [12218] : Argon-40 do
phãng x¹ sinh ra.
Argon-40 ®−îc h×nh thµnh bëi sù ph©n r·
cña kali-40 hoÆc cßn chØ lo¹i argon-40 ë trong
®¸ vµ kho¸ng vËt ®−îc h×nh thµnh do ph©n r·
kali-40 ë bªn trong ngay khi ®¸ vµ kho¸ng vËt
h×nh thµnh.
radiogenic dating [12219] : x¸c ®Þnh tuæi
b»ng ph−¬ng ph¸p phãng x¹.
§n: radiometric dating.
radiogenic isotope [12220] : ®ång vÞ do phãng
x¹ sinh ra.
ChÊt ®ång vÞ do ph©n r· cña h¹t nh©n phãng
x¹, nh−ng b¶n th©n ®ång vÞ cã thÓ hoÆc kh«ng
lµ chÊt phãng x¹.
radiogenic lead [12221] : ch× do phãng x¹
sinh ra.
1- Lo¹i ch× do kÕt qu¶ ph©n r· cña urani vµ Deleted: (a)
thori.
2- Ch× ë trong kho¸ng vËt hoÆc ®¸ ®−îc h×nh Deleted: (b)
thµnh do ph©n r· phãng x¹ cña urani vµ thori
ban ®Çu sau khi h×nh thµnh ®¸ vµ kho¸ng vËt.
3- Lo¹i ch× cã c¸c tû sè Pb207/Pb204 vµ Deleted: (c)
Pb206/Pb204 lín h¬n nhiÒu lo¹i ch× cã sù tiÕn hãa
trong mét giai ®o¹n ®¬n gi¶n v× nã ph¸t triÓn
trong hÖ thèng víi tû sè U238/Pb204 b»ng 9.
radiogenic strontium [12222] : stronti do
phãng x¹ sinh ra.
1- Sr87 ®−îc sinh thµnh do R87 ph©n r·. Deleted: a.
2- Sr87 cã ë trong ®¸, kho¸ng vËt lµ do R87 Deleted: b.
ban ®Çu ph©n r· tõ khi ®¸ vµ kho¸ng vËt h×nh
thµnh. Deleted: ¶
radiograph [12223] : ¶nh chôp b»ng phãng §ång nghÜa: isotope geology, tõ nµy do
Vernadsky ®Æt tªn.
x¹.
§n: autoradiogaph.
 radiohydrogeology [12224] : ®Þa chÊt thñy
v¨n phãng x¹.
LÜnh vùc ®Þa chÊt thñy v¨n nghiªn cøu ®iÒu
kiÖn thµnh t¹o ph©n bè cña n−íc phãng x¹ tù
nhiªn, gi¶i thÝch vai trß cña chóng trong sù tån
t¹i c¸c má nguyªn tè phãng x¹ vµ ý nghÜa cña
n−íc nh− mét chØ thÞ t×m kiÕm má phãng x¹.
Radiolarian [12225] : Trïng tia (Radiolaria).
§éng vËt Ch©n tia (Actinopodia) thuéc mét
ph©n líp, chñ yÕu ®Æc tr−ng b»ng khung x−¬ng
silic vµ m«i tr−êng biÓn kh¬i. Tuæi tõ Cambri
®Õn nay. Trong mét vµi hÖ thèng ph©n lo¹i,
Trïng tia ®−îc ghÐp vµo ph©n líp Trïng ch©n rÔ
(Rhizopodia).
radiolarian chert [12226] : silic radiolar.
Lo¹i radiolarit ph©n líp, kiÕn tróc vi tinh cã
phÇn xi m¨ng (hay phÇn nÒn) silic.
radiolarian earth [12227] : ®Êt radiolar.
Mét lo¹i ®Êt silic thµnh phÇn chñ yÕu gåm
c¸c di tÝch (khung x−¬ng d¹ng l−íi) cña
Radiolaria; tõ t−¬ng ®−¬ng chØ lo¹i radiolarit
ch−a g¾n kÕt.
radiolarite [12228] : táa tia; vá trïng tia;
radiolarit.
1- (kv) H¹t cÇu gåm c¸c tinh thÓ (spherulite)
h×nh kim táa tia.
2- (cs) Vá ho¸ th¹ch cña Trïng tia
(Radiolaria).
1- D¹ng t−¬ng ®−¬ng cña ®Êt radiolar
(Radialarian earth), ®«ng r¾n, ®ång nhÊt, d¹ng
phiÕn silic h¹t mÞn vµ t−¬ng ®èi cøng.
3- Líp bïn silic biÓn s©u ®· ®«ng cøng.
radiolite [12229] : radiolit.
CÇu nhá cã cÊu t¹o bªn trong gåm c¸c tinh
thÓ h×nh kim to¶ ra tõ mét t©m.
radiolitic [12230] : tÝnh táa tia.
Lo¹i ®¸ v«i cã kiÕn tróc táa tia, trong ®ã
thµnh phÇn t¹o ®¸ ®−îc xÕp táa tia tõ c¸c t©m
®iÓm, víi phÇn xi m¨ng chøa Ýt h¬n 50% thµnh
phÇn ®¸ (Krumbein vµ Sloss, 1963).
radium [12231] : radi (Ra).
Nguyªn tè hãa häc sè 88, nguyªn tö l−îng
226; tû träng 5 g/cm3, thuéc nhãm kiÒm ®Êt
kim lo¹i nÆng, lithophil, cã 30 ®ång vÞ kh«ng
bÒn. Kho¸ng vËt tiªu biÓu : radiobarit
(Ba,Ra)SO4, ®−îc dïng trong ngµnh h¹t nh©n,
vËt liÖu huúnh quang, liÖu ph¸p X quang.
radius of fractured zone [12232] : b¸n kÝnh
®íi dËp vì.
Quanh hÇm lß, do khai ®µo g©y ra.
radius of influence [12233] : b¸n kÝnh ¶nh
h−ëng.
radon [12234] : radon (Rn).
Nguyªn tè hãa häc sè 86, nguyªn tö l−îng
222; tû träng 0,00973 g/cm3, thuéc nhãm khÝ
507
quý, atmophil, cã 14 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Cã thÓ
dïng m¸y ®Õm nhÊp nh¸y ®Ó x¸c ®Þnh hµm
l−îng Rn. Dïng Rn trong ngµnh trÞ liÖu, trong
n−íc kho¸ng.
radon-220 [12235] : radon-220.
§ång vÞ khÝ phãng x¹ cña radon, lµ mét
thµnh viªn trong d·y thori vµ lµ d·y con cña
Ra224. §n: thoron. Deleted: .
radula [12236] : d¶i r¨ng nghiÒn. Deleted: .
D¶i b»ng chÊt sõng cã ë hÇu hÕt Th©n mÒm
mét m¶nh vá, trªn ®ã th−êng cã nhiÒu r¨ng rÊt Deleted: f
nhá, cã thÓ thß ra qua miÖng tõ vÞ trÝ trong èng Deleted: o
tiªu hãa cña nã ®Ó thu gom vµ nghiÒn thøc ¨n,
sau ®ã ®−a vµo miÖng.
radulifer [12237] : mãc tay. Deleted: .
Mãc tay Tay cuén h×nh l−ìi c©u hay h×nh Deleted: bÞ tÝnh
que nh« lªn tõ phÝa bông cña c¸c phiÕn r¨ng vµ
Deleted: ph¸t triÓn tèt.
v−¬n vÒ phÝa m¶nh bông.
raft [12238] : bÌ, m¶ng.
§n: float coal.
raft breccia [12239] : d¨m kÕt m¶ng. Deleted: kh«ng ®«ng r¾n cña
Mét lo¹i d¨m kÕt cã c¸c m¶nh vôn ch−a bÞ Deleted: ®¸ trÇm tÝch vôn c¬ häc víi
mµi trßn trong khi vËn chuyÓn bëi b¨ng tr«i hay
thùc vËt (c©y, bÌo biÓn) tr«i.
raft foundation [12240] : mãng bÌ, mãng b¶n.
Mét b¶n ®Öm b»ng bª t«ng th−êng cã cèt
thÐp, ®−îc ®Æt trªn toµn bé diÖn tÝch c«ng tr×nh.
Lo¹i mãng nµy ®−îc sö dông khi t¶i träng nÆng
hoÆc nÒn ®Êt cã kh¶ n¨ng chÞu t¶i kÐm.
rafting [12241] : bÌ, m¶ng.
Sù vËn chuyÓn cña c¸c ®¸ lôc nguyªn, ®Êt,...
do c¸c vËt liÖu h÷u c¬ tr«i næi (gç c©y, bÌo Deleted: b»ng
biÓn) hay b¨ng tr«i.
raggioni [12242] : ragioni.
C¸c tinh thÓ d¹ng kim, tr−íc lµ aragonit, sau
®ã ®−îc bäc bëi calcit, th−êng dµi tõ 1®Õn
10cm, th−êng cã ®Çu vu«ng c¹nh hoÆc ngoÆc
chÐo s¸u c¹nh. Chóng th−êng ngËp trong Deleted: c¸c hîp
carbonat kiÓu sabkha. Deleted: mét
raguinite [12243] : raguinit.
Deleted: cña ®¸
Kho¸ng vËt TiFeS2.
rainbow quartz [12244] : th¹ch anh cÇu vång.
Th¹ch anh iris cã hiÖu øng ¸nh s¸ng mµu
cÇu vång.
rain desert [12245] : hoang m¹c m−a.
Hoang m¹c cã ®ñ l−îng m−a ®Ó duy tr× thùc
vËt.
rain pillar [12246] : cét do m−a.
§Þa h×nh nhá gåm c¸c cét ®Êt hoÆc ®¸ mÒm
®−îc che chë vµ b¶o vÖ bëi cuéi sái vµ khèi kÕt
vãn, ®−îc thµnh t¹o bëi xãi mßn kh¸c nhau do
sù va ®Ëp cña n−íc m−a.
raise [12247] : sù n©ng, tho¸t lªn trªn.
raite [12248] : rait.
 Kho¸ng vËt hÖ thoi:
Na4Mn3Si8(O,OH)24.9H2O) (?).
raker pile [12249] : cäc ®ãng nghiªng.
§−îc thiÕt kÕ vµ thi c«ng ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng
chÞu t¶i träng ngang.
ralstonite [12250] : ralstonit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, tr¾ng hoÆc vµng
nh¹t: NaxMgxAl2-x (F, OH)6. H2O, th−êng gÆp ë
d¹ng tinh thÓ h×nh t¸m mÆt.
Raman effect [12251] : hiÖu øng Raman.
Sù hÊp thô céng h−ëng vµ t¸i ph¸t x¹ n¨ng
l−îng xuyªn t©m bëi liªn kÕt ho¸ trÞ gi÷a c¸c
nguyªn tö riªng biÖt trong mÉu. Khi bøc x¹ ®¬n
s¾c m¹nh (vÝ dô tia laze) bÞ t¸n x¹ bëi mÉu, c¸c
v¹ch Raman xuÊt hiÖn bæ xung vµo t¸n x¹
Rayleigh cña bøc x¹ kÝch thÝch. Nh÷ng v¹ch
nµy bÞ dÞch chuyÓn liªn quan víi b−íc sãng
kÝch thÝch (dÞch chuyÓn Raman) qua sè l−îng
®Æc tr−ng cña tÇn sè dao ®éng vµ tÇn sè quay
cña nh÷ng liªn kÕt riªng biÖt g©y nªn hiÖu øng.
HiÖu øng ®−îc gäi theo tªn nhµ vËt lý Ên §é
C. V. Raman (1883-1970).
Raman lines [12252] : v¹ch Raman.
C¸c v¹ch dÞch chuyÓn trªn phæ Raman, cã
b−íc sãng dµi h¬n so víi ph¸t x¹ kÝch thÝch
(v¹ch Stoke), tuy nhiªn còng cã thÓ xuÊt hiÖn
ngÉu nhiªn c¸c b−íc sãng ng¾n h¬n (v¹ch ph¶n
Stoke).
Raman spectroscopy [12253] : phæ häc
Raman.
Sù quan s¸t phæ Raman vµ mäi qu¸ tr×nh ghi
nhËn, ®o ®¹c kÌm theo.
Raman spectrum [12254] : phæ Raman.
Phæ ®Æc tr−ng quan s¸t ®−îc khi ¸nh s¸ng
®¬n s¾c bÞ t¸n x¹ bëi vËt thÓ trong suèt.
ramdohrite [12255] : ramdohrit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m tèi: PbAgSb3S6 cã quan
hÖ gÇn gòi víi andorit vµ fizelyit.
rameauite [12256] : rameauit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
K2CaU6O20.9H2O.
ram in triaxial cell [12257] : pit t«ng trong
buång nÐn ba trôc ®Ó thÝ nghiÖm nÐn ®Êt, ®¸.
rammell [12258] : rammell.
ThuËt ng÷ Anh dïng chØ mét lo¹i ®¸ chøa
hçn hîp phiÕn sÐt vµ c¸t.
rammelsbergite [12259] : ramelsbergit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m NiAs2, l−ìng h×nh víi
pararamelsberigt vµ liªn quan víi loelingit.
§n: white nickel.
rammer [12260] : ®Çu ®Çm, ®Çu ®ãng.
§n: punner.
508
ramp [12261] : mÆt d−íi ®−êng kh©u; ®−êng
dèc, dèc (®cctr); mÆt dèc.
1- (cs) BÒ mÆt nghiªng vÒ phÝa ®èi ®Ønh ë
vßng cuén cña Ch©n bông n»m gÇn vµ bªn d−íi
®−êng kh©u.
2- (kt) phÇn dèc cña mÆt ®øt g·y. Ngn: flat.
ramp anticline [12262] : nÕp låi liªn quan víi
®øt g·y. Deleted: .
§−îc thµnh t¹o do sù dÞch chuyÓn cña c¸nh
®øt g·y cã ®é dèc mÆt tr−ît thay ®æi.
ramp region [12263] : vïng dèc. Deleted: .
Vïng n»m gi÷a ®¸y vµ ®Ønh cña mÆt dèc.
ramp syncline [12264] : nÕp lâm liªn quan víi
®øt g·y. Deleted: .
Thµnh t¹o do sù dÞch chuyÓn cña c¸nh ®øt
g·y cã ®é dèc mÆt tr−ît thay ®æi.
ramp trough [12265] : thung lòng dèc tr−ît. Deleted: .
X: ramp valley.
ramp valley [12266] : thung lòng s−ên dèc. Deleted: .
Thung lòng giíi h¹n bëi c¸c ®øt g·y nghÞch
cã gãc dèc mÆt tr−ît lín. §n: ram trough.
Ramsar convention [12267] : c«ng −íc
Ramsar.
Tªn gäi t¾t cña "C«ng −íc vÒ c¸c vïng ®Êt
ngËp n−íc cã tÇm quan träng quèc tÕ ®Æc biÖt
nh− lµ n¬i c− tró cña c¸c loµi chim n−íc"
(Convention on wetlands of international
importance especially as waterfowl habitat).
C«ng −íc ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ quèc tÕ
tæ chøc t¹i thµnh phè Ramsar (Iran) vµo th¸ng
2/1971, víi sù tham gia cña 18 n−íc. VÒ sau
c«ng −íc ®−îc söa ®æi 2 lÇn vµo nh÷ng n¨m
1982 vµ 1987. V¨n b¶n c«ng −íc hiÖn t¹i cã 13
®iÒu, trong ®ã quy ®Þnh thÓ thøc lùa chän,
khoanh ®Þnh vµ ®¨ng ký c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc
cã tÇm quan träng quèc tÕ ®Ó tham gia c«ng
−íc; tr¸ch nhiÖm cña c¸c n−íc thµnh viªn trong
viÖc qu¶n lý, b¶o vÖ c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc.
ViÖt Nam tham gia C«ng −íc Ramsar tõ
20/9/1988 vµ trë thµnh thµnh viªn thø 50 cña
C«ng −íc. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· chän vïng
cöa s«ng Hång thuéc huyÖn Xu©n Thñy (Nam
§Þnh), chñ yÕu lµ hai ®¶o Cån Lu vµ Cån Ng¹n
®Ó ®¨ng ký vµo danh môc c¸c vïng ®Êt ngËp
n−íc cã tÇm quan träng quèc tÕ.
ramsayite [12268] : ramsayit.
§n: lorenzenite. Deleted:
ramsdellite [12269] : ramsdelit.
Kho¸ng vËt hÖ thoi: MnO2 l−ìng h×nh víi
pyrolusit.
rana [12270] : rana.
ThuËt ng÷ T©y Ban Nha dïng ®Ó chØ mét
tÇng bïn ch¶y ®· ®«ng r¾n chøa c¸c t¶ng ®¸ vôn
gãc c¹nh vµ kÝch th−íc thay ®æi.
rance [12271] : rance.
1-Lo¹i ®¸ hoa mµu ®á ®ôc cã c¸c vÕt mµu
xanh-tr¾ng t×m thÊy ë Hainaut (BØ).
2-Tõ gèc Ph¸p. §n: race.
Rancholabrean [12272] : Rancholabre.
BËc ë B¾c Mü. Pleistocen th−îng (n»m trªn
Irvington).
rancieite [12273] : rancieit.
Kho¸ng vËt: (Ca, Mn+2)Mn+44O9.3H2O.
randkluft [12274] : khe nøt r×a.
Tõ tiÕng §øc-Randkluft, chØ c¸c khe nøt ë
r×a c¸c nói b¨ng lín xuÊt hiÖn khi b¨ng tr«i
hoÆc chuyÓn ®éng xung quanh v¸ch ®¸ cña
thung lòng b¨ng.
random error [12275] : sai sè ngÉu nhiªn.
Sai sè sinh ra do c¸c nguyªn nh©n mµ t¸c
dông cña chóng bÐ ®Õn møc kh«ng thÓ t¸ch
riªng biÖt cho tõng nguyªn nh©n. Trong c¸c lo¹i
sai sè th× sai sè ngÉu nhiªn kh«ng thÓ khö bá
®−îc trong mçi lÇn quan s¸t. VÒ ph−¬ng diÖn lý
thuyÕt sai sè ngÉu nhiªn th× sai sè ngÉu nhiªn
tu©n theo luËt chuÈn Z ∈ N(0,σ2), trong ®ã σ lµ
®é chÝnh x¸c cña c¸c quan tr¾c.
random sample [12276] : tËp hîp chän mÉu
ngÉu nhiªn.
Mét tËp hîp chän mÉu lÊy tõ mét tËp hîp
toµn phÇn thèng kª (statistical population),
trong ®ã mçi phÇn tö cã mét kh¶ n¨ng ®−îc lùa
chän b»ng nhau vµ ®éc lËp, ®−îc lùa chän sao
cho cã thÓ x¸c ®Þnh (ë nh÷ng giíi h¹n nhÊt
®Þnh) ®Æc ®iÓm trung b×nh cña mét thÓ ®Þa chÊt.
range [12277] : ph¹m vi; nói, d·y nói, miÒn
nói.
Nói ®¬n ®éc (ThuËt ng÷ dïng ë Australia).
rank [12278] : d·y, hµng, cÊp (cs).
1- D·y th¼ng ®øng cña l¸.
2- VÞ trÝ cña mét cÊp ph©n lo¹i trong hÖ
thèng ph©n lo¹i thùc vËt.
rank correlation [12279] : t−¬ng quan rank.
HÖ sè t−¬ng quan gi÷a hai tËp mÉu sau khi
®· ®−îc s¾p xÕp theo thø tù t¨ng dÇn.
rankachite [12280] : rankachit.
Kho¸ng vËt: CaFeV4W8O36.6H2O.
rankamaite [12281] : rankamait.
Kho¸ng vËt:
(Na, K, Pb)3(Ta, Nb, Al)11(O, OH)30.
Rankine active pressure [12282] : ¸p lùc chñ
®éng Rankine.
Rankine passive pressure [12283] : ¸p lùc bÞ
509
®éng Rankine.
ranking [12284] : s¾p xÕp tËp hîp sè theo Deleted: cã
chiÒu t¨ng dÇn. Deleted: loµi, gièng
rankinite [12285] : rankinit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Ca3Si2O7, l−ìng
h×nh víi kilchoanit.
ranquilite [12286] : ranquilit.
X: haiweeite.
ransomite [12287] : ransomit.
Kho¸ng vËt mµu xanh da trêi:
CuFe2(SO4)4. 6H2O.
ranunculite [12288] : ranunculit. Deleted: .
Kho¸ng vËt: AlH(UO2)(PO4)(OH)3.4H2O.
rapid-sand filtration [12289] : läc nhanh
qua c¸t.
Mét ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc b»ng c¸ch cho
n−íc (th−êng ®· ®−îc xö lý b»ng läc chËm hoÆc Deleted: .
c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c) läc qua c¸t cã ®é thÊm
lín ®Ó lo¹i bá nèt nh÷ng vËt chÊt l¬ löng cßn
l¹i.
rare earths [12290] : ®Êt hiÕm. Deleted: .
C¸c oxid cña d·y 15 nguyªn tè kim lo¹i tõ
Lantan (sè nguyªn tö 57) ®Õn Lutetium (sè
nguyªn tö 71) vµ 3 nguyªn tè kh¸c Ytri, Thori,
Scandi. Nh÷ng nguyªn tè nµy kh«ng ph¶i ®Æc
biÖt hiÕm trong vá Tr¸i ®Êt nh−ng cã sù tËp
trung. C¸c nguyªn tè ®Êt hiÕm t¹o thµnh mét sè Deleted: .
kho¸ng vËt ®Æc biÖt nh− monazit, bastnaesit vµ
xenotim. Tõ rót gän cña REE: rare earth
elements-c¸c nguyªn tè ®Êt hiÕm.
rash [12291] : than sÐt.
Lo¹i than kh«ng s¹ch, cã lÉn c¸c vËt liÖu Deleted: T
kh¸c (sÐt, phiÕn sÐt hay c¸c vËt liÖu sÐt kh¸c ë
trªn hoÆc d−íi th©m nhËp vµo vØa than); chÊt Deleted: tõ trªn vµ d−íi)
sÉm mµu víi ®Æc ®iÓm trung gian gi÷a than vµ
phiÕn sÐt; than bÈn, chó ý kh«ng nhÇm víi thuËt
ng÷ rashing. Deleted: .
rashing [12292] : sÐt than, sit.
Lo¹i phiÕn sÐt hay sÐt mÒm, bë d¹ng v¶y
n»m ngay d−íi vØa than, th−êng chøa nhiÒu vËt Deleted: dÔ vôn thµnh v¶y
liÖu carbonat vµ dÔ dµng lÉn víi than khi khai Deleted: .
th¸c. Nã còng cã thÓ n»m phñ lªn than hay xen
tÇng víi than. ThuËt ng÷ th−êng dïng ë sè
nhiÒu, chó ý kh«ng nhÇm víi thuËt ng÷ rash.
rasorite [12293] : rasorit.
§n: kernite.
raspberry spar [12294] : rodochrosit;
tourmalin ®á tÝa.
raspberry spat [12295] : spat rarpbery.
1- X: rhodochrosite. Deleted: (a)
2- Tourmalin mµu hång. Deleted: (b)
raspite [12296] : raspit.
 Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu vµng hoÆc
n©u: PbWO4, l−ìng h×nh víi stolzit.
raster GIS [12297] : GiS hiÓn thÞ sè liÖu d−íi
d¹ng ¶nh bit, ¶nh nhÞ ph©n (bitmap).
Ph−¬ng ph¸p hiÓn thÞ ®−îc dïng trong c¸c
m¸y truyÒn h×nh vµ c¸c mµn h×nh m¸y tÝnh.
rasterize [12298] : chuyÓn ®æi mét b¶n ®å ®a
®èi t−îng sang mét tÖp d÷ liÖu d¹ng ma trËn
sè.
C¸c ®¬n vÞ b¶n ®å cÇn chuyÓn ®æi lµ ®iÓm,
®−êng hay vïng. Mçi ®iÓm ®−îc nhËn biÕt qua
täa ®é sÏ ®−îc chuyÓn ®æi thµnh ®iÓm ¶nh víi
täa ®é hµng, cét (ma trËn ®iÓm ¶nh).
rate [12299] : tû lÖ, hÖ sè, tèc ®é.
rate of change map [12300] : b¶n ®å vËn tèc
biÕn ®æi.
B¶n ®å ph©n chia ®Þa tÇng cho thÊy møc ®é
biÕn ®æi cña cÊu tróc, bÒ dµy hoÆc thµnh phÇn
cña mét ®¬n vÞ ®Þa tÇng ®· biÕt (Krumbeein vµ
Scoss, 1963), lµm c¬ së ®Ó ph©n tÝch c¸c
®−êng ®¼ng trÞ trªn b¶n ®å gèc (b¶n ®å ®¼ng
cÊu tróc, b¶n ®å ®¼ng bÒ dµy, b¶n ®å
t−íng, v.v.).
rate of consolidation [12301] : tèc ®é cè kÕt.
rate of excavation [12302] : tèc ®é ®µo.
rate of feed [12303] : tèc ®é n¹p.
rate of increase of stress [12304] : tèc ®é
t¨ng øng suÊt.
rate of sedimentation [12305] : tèc ®é
trÇm tÝch.
L−îng vËt liÖu trÇm tÝch l¾ng ®äng trong
m«i tr−êng n−íc ë mét kho¶ng thêi gian nhÊt
®Þnh, th−êng biÓu thÞ b»ng ®é dµy cña tÇng trÇm
tÝch trªn mét ®¬n vÞ thêi gian. §¹i l−îng nµy
t¨ng ®Òu theo trÇm tÝch tuæi trÎ dÇn, víi tèc ®é
trung b×nh 22cm trong 1000 n¨m.
§n: sedimendation rate.
rate of strain [12306] : tèc ®é biÕn d¹ng.
ratfish [12307] : c¸ toµn ®Çu.
X: holocephali.
rathite [12308] : rathit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m tèi: (Pb, Tl)3As5S10.
rathite-II [12309] : rathit-II.
§n: liveingite.
ratio map [12310] : b¶n ®å tû sè c¸c lo¹i ®¸.
Mét b¶n ®å t−íng ®¸ thÓ hiÖn tû lÖ bÒ dµy
gi÷a c¸c lo¹i ®¸ trong mét ®¬n vÞ ®Þa tÇng ®·
biÕt, vÝ dô b¶n ®å tû sè c¸t-sÐt cho biÕt tû lÖ bÒ
dµy cña c¸t vµ cña sÐt trong mét ®¬n vÞ ®Þa
tÇng.
rational face [12311] : mÆt h÷u tû.
510
MÆt tinh thÓ cã kh¶ n¨ng lµ mÆt thùc do ®Æc
biÖt vÒ cÊu tróc ph©n tö bªn trong cña mÉu
kho¸ng vËt cña tinh thÓ ®ã. Nh÷ng mÆt nµy
th−êng cã chØ sè Miller thÊp. Deleted: .
rattle stone [12312] : ®¸ ratle. Deleted: ®¸ rattle
Mét thÓ kÕt h¹ch cÊu t¹o bëi c¸c líp ®ång
t©m thµnh phÇn kh¸c nhau, trong ®ã nh÷ng líp
dÔ hßa tan vµo dung dÞch ®Ó l¹i phÇn nh©n t¸ch Deleted: ®i
khái phÇn vá, ch¼ng h¹n thÓ kÕt h¹ch oxid s¾t Deleted: thiÕu
chøa ®Çy c¸t rêi. Deleted: .
rauenthalite [12313] : rauenthalit.
Deleted: (khi l¾c th× c¸t ph¸t tiÕng
Kho¸ng vËt: Ca3(AsO4)2.10H2O. ®ång)
rauvite [12314] : rauvit. Deleted: Tõ ®
Kho¸ng vËt mµu ®en phít ®á tÝa ®Õn ®en
Deleted: §ång nghÜa: Klappertein.
phít lam.
Ca(UO2)2V10O28.16H2O. Formatted
ravinement [12315] : tiÕp xóc kh«ng ®Òu.
Sù tiÕp xóc kh«ng ®ång ®Òu ®¸nh dÊu gi¸n Deleted: ®¸nh
®o¹n trÇm tÝch, vÝ dô trÇm tÝch biÓn n«ng phñ Deleted: b»ng sù
lªn trÇm tÝch n»m d−íi bÞ x©m thùc nhÑ; Gi¶ Deleted: mµ ranh giíi bµo mßn ®−îc
chØnh hîp quy m« nhá v× sù x©m lÊn ®Þnh kú h×nh thµnh ë khu vùc trÇm tÝch biÓn n«ng.
Sù bµo mßn nhá cña nh÷ng líp n»m d−íi;
cña biÓn lªn tam gi¸c ch©u. gi¶ chØnh hîp nhá v× sù x©m lÊn ®Þnh kú
raw [12316] : th«, ch−a chÕ biÕn, nguyªn khai. cña biÓn phñ lªn tam gi¸c ch©u
Nguyªn liÖu kho¸ng, nhiªn liÖu hoÆc vËt liÖu
kh¸c ë tr¹ng th¸i tù nhiªn ch−a ®−îc lµm giµu
khi khai th¸c.
raw coal [12317] : than th« ch−a tuyÓn.
raw material [12318] : nguyªn liÖu th«.
raw oil [12319] : dÇu th«.
raw ore [12320] : quÆng th«, quÆng ch−a
tuyÓn. Deleted: ë
raw sewage [12321] : n−íc th¶i th«.
N−íc th¶i ch−a ®−îc xö lý.
raw water [12322] : n−íc th«.
N−íc ch−a qua bÊt kú mét biÖn ph¸p xö lý Deleted: ®èi víi
nµo hoÆc n−íc ®−îc ®−a vµo nhµ m¸y ®Ó xö lý Deleted: cµng muén
thªm.
Deleted: dµy ®¹t
rayite [12323] : rayit.
Kho¸ng vËt: Pb5(Ag, Tl)2(Pb25Sb7,5)S2 hoÆc
Pb8(Ag, Tl)2Sb8S21, cã liªn quan cÊu tróc víi
semseyit.
Rayleigh wave [12324] : sãng Rayleigh.
reach [12325] : ®o¹n s«ng.
Bé phËn th¼ng, dµi cña n−íc däc bê hå, mét
®Çu hå hÑp chen vµo ®Êt; D¶i ®Êt hÑp th¼ng cña Deleted: .
bê hå hoÆc ®Êt nh« vµo hå.
real mode [12326] : chÕ ®é thùc.
Mét chÕ ®é c«ng t¸c cña c¸c bé vi xö lý
Intel, trong ®ã ch−¬ng tr×nh ®−îc giao mét vÞ trÝ
l−u tr÷ x¸c ®Þnh trong bé nhí, vµ trùc tiÕp truy
cËp vµo c¸c thiÕt bÞ ngo¹i vi. ChÕ ®é thùc, mét
chÕ ®é chØ cã thÓ trùc tiÕp sö dông ®Õn
1M RAM.
real time [12327] : thêi gian thùc.
Xö lý sè liÖu sao cho kÕt qu¶ cã hiÖu lùc
ngay lËp tøc ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh xö lý sè
liÖu tiÕp theo.
realgar [12328] : realgar, hïng hoµng.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®á t−¬i ®Õn
®á da cam AsS, gÆp ë d¹ng côc trong c¸c m¹ch
quÆng còng nh− c¸c ®¸ trÇm tÝch, d¹ng khèi,
h¹t ë c¸c suèi n−íc nãng, th−êng céng sinh víi
orpiment. BiÕn thÓ ®a h×nh lµ pararealgar.
§n: red arsenic; sandarac; red orpiment.
rebellious ore [12329] : quÆng khã gia c«ng
xö lý.
rebound curve [12330] : ®−êng cong gi¶m t¶i.
VÝ dô: gi¶m t¶i tõ thÝ nghiÖm nÐn tÜnh cäc.
rebound test [12331] : thÝ nghiÖm bËt n¶y.
§o ®é bËt n¶y cña bóa Schmidt ®Ó x¸c ®Þnh
søc bÒn cña bÒ mÆt ®¸, khe nøt, bª t«ng, v.v.
§n: schmidt hammer rebound test.
Recent [12332] : HiÖn ®¹i, Holocen.
§n: Holocene.
reception basin [12333] : bån thu n−íc.
§n: collection basin.
recession curve [12334] : ®å thÞ biÓu diÔn sù
gi¶m tèc ®é dßng ch¶y sau m−a.
Dßng ch¶y trùc tiÕp vµ dßng ch¶y c¬ së
th−êng ®−îc biÓu diÔn b»ng nh÷ng ®−êng cong
riªng biÖt.
recharge [12335] : bæ sung, cung cÊp; cÊp
thªm, cung cÊp thªm.
1- (®cthv) Qu¸ tr×nh liªn quan ®Õn viÖc bæ
sung n−íc vµo vïng b·o hßa, kh«ng bao gåm
l−îng n−íc bæ sung cho ®íi n−íc thæ nh−ìng vµ
®íi trung gian.
2- (®cctr) ThÝ dô cung cÊp thªm n−íc cho
n−íc ngÇm ®Ó gi¶m lón sôt ®Êt.
recharge area [12336] : miÒn cung cÊp, miÒn
bæ sung.
1- MiÒn mµ trong ®ã n−íc bæ sung cho vïng
b·o hoµ cña mét hay nhiÒu tÇng chøa n−íc.
2- DiÖn tÝch t¹i ®ã n−íc m−a hoÆc n−íc mÆt
thÊm vµo lßng ®Êt cung cÊp cho n−íc d−íi ®Êt.
MiÒn cung cÊp cã thÓ trïng víi diÖn tÝch ph©n
bè cña tÇng chøa n−íc ®−îc cung cÊp (n−íc
d−íi ®Êt) hoÆc ë xa (®èi víi n−íc cã ¸p).
MiÒn cung cÊp còng cã thÓ lµ n−íc d−íi ®Êt
tõ mét tÇng nµy ch¶y vµo tÇng kh¸c b»ng c¸ch
thÊm xuyªn hay qua c¸c "cöa sæ" ®Þa chÊt thñy
v¨n.
recharge basin [12337] : bån cung cÊp.
Bån chøa cÊu t¹o b»ng vËt liÖu c¸t ®Ó chøa
511
n−íc cho môc ®Ých cung cÊp bæ sung n−íc d−íi
®Êt. Deleted: .
recharge well [12338] : giÕng cung cÊp.
GiÕng dïng ®Ó b¬m n−íc vµo mét hay nhiÒu
tÇng chøa n−íc trong qu¸ tr×nh bæ sung n−íc
d−íi ®Êt nh©n t¹o.
reciprocal lattice [12339] : m¹ng ®¶o.
M¹ng gåm c¸c ®iÓm ®−îc vÏ nh− sau: tõ
mét ®iÓm xuÊt ph¸t chung h¹ c¸c ®−êng vu«ng
gãc víi tõng mÆt (hkl) cña m¹ng tinh thÓ. Trªn
c¸c ®−êng vu«ng gãc ®ã lÊy c¸c ®iÓm c¸ch
®iÓm gèc to¹ ®é (000) mét kho¶ng c¸ch tû lÖ
nghÞch víi kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c mÆt cña hÖ
mÆt m¹ng (hkl). Trôc cña m¹ng ®¶o lµ c¸c trôc:
a*, b*, c*, vu«ng gãc lÇn l−ît víi (100), (010),
(001) cña m¹ng tinh thÓ. To¹ ®é cña c¸c ®iÓm
cña m¹ng ®¶o sÏ lµ (hkl) hoÆc béi sè (nh, nk,
nl) cña chiÒu dµi ®¬n vÞ c¬ së a*, b*, c*.
Ss: direct lattice.
recompact [12340] : ®Çm l¹i.
§Çm l¹i ®Êt nÒn sau khi kiÓm tra.
recompression [12341] : nÐn l¹i.
reconnaissance [12342] : ®iÒu tra s¬ bé, t×m
kiÕm s¬ bé, kh¶o s¸t s¬ bé.
1- §iÒu tra nh÷ng nÐt chung nhÊt, cã tÝnh s¬
bé ë mét vïng.
2- Th¨m dß kiÓm tra kh¸i qu¸t hoÆc kh¶o s¸t
kh¸i qu¸t nh÷ng nÐt chÝnh (hoÆc nh÷ng nÐt ®Æc
chung nhÊt ®Þnh) cña mét vïng th−êng ®−îc
tiÕn hµnh tõ kh¶o s¸t s¬ l−îc ®Õn chi tiÕt h¬n.
VÝ dô: kh¶o s¸t kÜ thuËt c«ng tr×nh ®Ó chuÈn bÞ
cho phÐp ®¹c tam gi¸c. Nã cã thÓ ®−îc thùc
hiÖn ë ngoµi thùc ®Þa hoÆc ë c¬ quan phô thuéc
vµo ph¹m vi th«ng tin cã thÓ cã.
3- Kh¶o s¸t ®Þa chÊt nhanh ®−îc thùc hiÖn
®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng hiÓu biÕt chung, tæng thÓ vÒ
®Æc ®iÓm ®Þa chÊt vïng.
reconnaissance map [12343] : s¬ ®å, b¶n ®å
kÕt qu¶ kh¶o s¸t s¬ bé.
B¶n ®å x©y dùng trªn c¬ së th«ng tin thu
®−îc tõ kh¶o s¸t s¬ bé hoÆc sè liÖu tõ c¸c
nguån kh¸c.
reconnaissance study [12344] : nghiªn cøu
s¬ bé. Deleted: .
Nghiªn cøu ®iÒu tra s¬ bé vÒ ®Þa chÊt, ®Þa
vËt lý trªn vïng réng theo tû lÖ nhá.
reconnaissance survey [12345]:®iÒu tra s¬ bé.
Kh¶o s¸t ®iÒu tra, kh¶o s¸t s¬ l−îc th−êng
®−îc thùc hiÖn nhanh vµ víi gi¸ thµnh thÊp
t−¬ng øng, −u tiªn cho vÏ b¶n ®å chi tiÕt vµ víi
®é chÝnh x¸c lín h¬n.
record [12346] : tËp hîp sè liÖu. Deleted: .
 TËp hîp sè liÖu ®Þa chÊt, ®Þa vËt lý, v.v.
recorder [12347] : ng−êi ghi chÐp, ng−êi theo
dâi kÕt qu¶ thÝ nghiÖm.
Sù ghi chÐp, ghi nhËn.
recovery [12348] : thu håi (sk); phôc håi
(®cthv).
1- (sk) Trong khai kho¸ng, tØ lÖ phÇn tr¨m
cña thµnh phÇn cã Ých nhËn ®−îc tõ quÆng hoÆc
than tõ vØa than, th−íc ®o cña khai kho¸ng hoÆc
hiÖu qu¶ khai th¸c.
2- (®cthv) Sù t¨ng mùc n−íc tÜnh trong giÕng
do ngõng khai th¸c t¹i giÕng nµy hay c¸c giÕng
l©n cËn.
recovery test [12349] : thÝ nghiÖm phôc håi
mùc n−íc, thÝ nghiÖm thu håi n−íc.
ViÖc ®o ®¹c tèc ®é kh«i phôc mùc n−íc
trong giÕng sau khi dõng b¬m thÝ nghiÖm ®Ó
t×m hiÓu ®é phong phó n−íc vµ ®é thÊm cña ®Êt
®¸. Tèc ®é håi phôc nhanh chøng tá ®Êt ®¸ cã
®é phong phó n−íc lín, ®é thÊm cao vµ ng−îc
l¹i.
recrystallization [12350] : t¸i kÕt tinh.
Qu¸ tr×nh thµnh t¹o x¶y ra chñ yÕu ë tr¹ng
th¸i r¾n cña c¸c h¹t kho¸ng vËt míi kÕt tinh trong
®¸. C¸c h¹t míi th−êng lín h¬n c¸c h¹t ban ®Çu,
cã thÓ cã cïng hoÆc kh¸c nhau vÒ thµnh phÇn
kho¸ng vËt. Gåm mét sè pha riªng biÖt, vµ chóng
®−îc s¾p xÕp l¹i theo tr¹ng th¸i æn ®Þnh.
X: riecke’s principle.
recrystallization calcite [12351] : calcit t¸i
kÕt tinh.
ThÓ kh¶m lèm ®èm cña c¸c tinh thÓ calcit
xen kÏ hay thay thÕ calcit h¹t mÞn h¬n trong ®¸
trÇm tÝch (Leighton &Pendexter, 1962).
rectangular footings [12352] : mãng h×nh ch÷
nhËt.
rectangular joint structure [12353] : cÊu tróc
khe nøt vu«ng gãc.
HÖ c¸c khe nøt c¾t vu«ng gãc víi nhau.
rectification [12354] : n¾n l¹i ®−êng bê.
Sù ®¬n gi¶n hãa vµ sù n¾n th¼ng ®−êng
ngoµi cña ®−êng bê nguyªn thñy kh«ng ®Òu,
d¹ng r¨ng c−a bëi xãi mßn biÓn c¾t lïi mòi nh«
vµ ®¶o ngoµi kh¬i, do tÝch tô c¸c s¶n phÈm xãi
mßn hoÆc c¸c trÇm tÝch mang xuèng tõ c¸c
s«ng l©n cËn.
rectilinear coordinates [12355] : hÖ täa ®é
vu«ng gãc.
HÖ täa ®é cã ba trôc vu«ng gãc víi nhau
tõng ®«i mét.
rectilinear shoreline [12356] : ®−êng bê n¾n
th¼ng.
512
§−êng bê kh¸ th¼ng, dµi hoÆc ®−êng bê cã
b¶n lÒ gÇn vu«ng gãc ®−îc t¹o nªn bëi c¸c chç
nèi bÞ c¾t côt.
rectimarginate [12357] : cã ®−êng khíp
th¼ng, th¼ng mÐp.
Vá Tay cuén cã ®−êng khíp tr−íc th¼ng;
cßn dïng ®Ó nãi vÒ mét ®−êng khíp Tay cuén
cã mÐp th¼ng.
rectiradiate [12358] : táa tia th¼ng.
Gê Ch©n ®Çu d¹ng cóc ®¸ cã d¹ng táa tia
th¼ng, kh«ng uèn vÒ tr−íc hay vÒ sau.
rectorite [12359] : rectorit. Deleted: .
Kho¸ng vËt sÐt mµu tr¾ng trong ®ã cã sù s¾p
xÕp xen kÏ gi÷a mica t¸m mÆt ®«i víi smeetit
t¸m mÆt ®«i theo tû lÖ b»ng nhau. C¸c nguyªn
tö nh− Na, vµ Ca chiÕm l−îng cation n»m ë
gi÷a c¸c líp trong hîp phÇn mica.
§n: allevardite.
recumbent fold [12360] : nÕp uèn n»m. Deleted: .
NÕp uèn cã mÆt trôc n»m ngang hoÆc gÇn
nh− ngang.
recurrent folding [12361] : uèn nÕp vßm
máng. Deleted: .
HiÖn t−îng uèn nÕp liªn quan víi qu¸ tr×nh
biÕn d¹ng hoÆc sôt lón cã tÝnh chu kú dÉn ®Õn
sù h×nh thµnh c¸c nÕp uèn cã bÒ dµy cña líp bÞ Deleted: §Æc biÖt, ®©y lµ c¸ch mµ mét
v¸t máng hoÆc biÕn mÊt t¹i vïng n©ng lªn. tËp hîp tinh thÓ bÞ biÕn d¹ng gi¶i phãng
recycled grain [12362] : h¹t vôn t¸i trÇm tÝch. n¨ng l−îng tÝch gi÷ do biÕn d¹ng.
H¹t vôn cã nguån gèc tõ mét lo¹i ®¸ trÇm Deleted: lo¹i trõ khuyÕt tËt tinh thÓ vµ
kiÕn thiÕt l¹i
tÝch tån t¹i tr−íc vµ thµnh t¹o nªn mét trÇm tÝch
míi; ph©n biÖt víi h¹t cã nguån gèc trùc tiÕp tõ Deleted: ë
®¸ magma hay biÕn chÊt. Deleted: trÇm tÝch
recycling [12363] : quay vßng. Deleted: Sù kÕt tinh ban ®Çu kÐo theo
Qu¸ tr×nh mµ nhê nã, mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch sù t¹o nh©n c¸c h¹t míi vµ sù tr−ëng
thµnh cña chóng, do sù dÞch chuyÓn ranh
bÞ ph©n hñy, bÞ vËn chuyÓn, l¾ng ®äng råi trë giíi c¸c c¹nh t¹o ra tËp hîp c¸c h¹t. Sù
thµnh hîp phÇn cña mét trÇm tÝch míi-®¸ trÇm tr−ëng thµnh cña c¸c h¹t trong ®ã kÝch
th−íc trung b×nh cña h¹t t¨ng lªn do xu
tÝch míi. h−íng gi¶m néi n¨ng cña c¸c h¹t cËn kÒ.
red algae [12364] : T¶o ®á. Sù t¸i kÕt tinh thø sinh cã thÓ x¶y ra tiÕp
theo, trong ®ã mét sè h¹t sÏ lín lªn rÊt
Mét nhãm T¶o t−¬ng øng víi ngµnh nhanh do thanh to¸n c¸c h¹t xung quanh.
Rhodophyta cã mµu ®á do chøa phycoerythrin.
Deleted: cña
C¸c thµnh phÇn cña lo¹i T¶o nµy cã thÓ lµ d¹ng
Deleted: mét c¬ cÊu
sîi, d¹ng mµng, ph©n nh¸nh, hay kh¶m vµo.
T¶o ®á cã mÆt trªn toµn cÇu. Deleted: h¹t
red antimony [12365] : antimon ®á. Deleted: tõ mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch
X: kermesite. Deleted: m
red arsenic [12366] : hïng hoµng, arsen ®á. Deleted: .
X: realgar.
Deleted: sÐt
red beds [12367] : trÇm tÝch mµu ®á.
Deleted: (silstone)
TÇng trÇm tÝch thµnh phÇn chñ yÕu gåm c¸t
kÕt, bét kÕt, vµ phiÕn sÐt (shale), ®«i chç cã líp Deleted: hatbij
máng cuéi kÕt, ®¸ v«i, sÐt v«i; mµu ®á do c¸c Deleted: hematit
h¹t bÞ hematit phñ bäc, vÝ dô: ®¸ trÇm tÝch Deleted: vidu
Permi vµ Trias miÒn t©y Hoa kú, t−íng c¸t kÕt
®á Devon ë ch©u ¢u. Mçi ®¬n vÞ cã Ýt nhÊt 60%
líp mµu ®á, c¸c líp xen kÏ cã mµu bÊt kú.
§n: red rock.
red clay [12368] : sÐt ®á.
Lo¹i trÇm tÝch biÓn s©u, h¹t mÞn mµu n©u
nh¹t ®Õn phít ®á hay mµu s«c«la, ®−îc thµnh
t¹o do vËt liÖu tÝch tô chËm, ë c¸ch xa lôc ®Þa
s¾c tõ n©u ®Ëm ®Õn phít ®á hay phít hång, d−íi Deleted: , d−íi cã tÇng ®Êt nÆng h¬n
mµu n©u phít ®á hay phít hång
nã cã tÇng ®Êt nÆng h¬n mµu n©u phít ®á vµ
mét tÝch tô carbonat. Chóng ph¸t triÓn d−íi Deleted: , tr.371
th¶m cá t¹p víi c©y bôi, ë ®iÒu kiÖn khÝ hËu Êm Deleted: Tõ ®
®Õn «n hßa, nöa kh«. Ngµy nay, nh÷ng lo¹i ®Êt Deleted: o
nµy ®−îc liÖt vµo lo¹i ustalfs vµ ustolls.
Formatted
reddish prairic soil [12376] : ®Êt prairic ®á.
Gåm nhiÒu lo¹i ®Êt cïng ®íi cã mét tÇng Formatted

vµ ë ®é s©u th−êng > 3500m. Nã chøa khèi mÆt ®Êt chua, mµu n©u ®Ëm, phít ®á ®Õn tÇng Deleted: ,
l−îng kh¸ lín c¸t bôi giã, bôi thiªn th¹ch vµ vËt liÖu gèc. Chóng ph¸t triÓn d−íi líp cá cao Deleted: §èi chiÕu: Chestnut soil.
nham th¹ch, ®¸ bät (pumice, pumice-stone), vµ khÝ hËu Êm ®Õn «n hßa, Èm ®Õn cËn Èm. Deleted: t¹o nªn
r¨ng c¸ mËp, x−¬ng tai (?) c¸ voi (whale Ngµy nay, phÇn lín c¸c lo¹i ®Êt nµy ®−îc xÕp
earbones), kÕt h¹ch mangan, c¸c m¶nh vôn do lo¹i ustalfs. Deleted: c
b¨ng tr«i mang ®Õn (debris rafted by ice). reddle [12377] : ®Êt son. Deleted: h¹t magma
L−îng CaCO3 n»m trong kho¶ng 0 ®Õn 30%. §n: red ocher. Deleted: §èi chiÕu víi Prairie soil.
§n: brown clay. red earth [12378] : ®Êt ®á.
Deleted: n
red cobalt [12369] : erythrit, cobalt ®á. Lo¹i ®Êt bÞ röa lòa (leach), mµu ®á, s©u
§n: erythrite. Deleted: Tõ ®
(dµy) vµ giµu sÐt (d¹ng sÐt). ThuËt ng÷ chung
red copper ore [12370] : quÆng ®ång ®á, chØ lo¹i ®Êt ®Æc tr−ng cho khÝ hËu nhiÖt ®íi. Formatted
cuprit. §n: red loam. Formatted
§n: cuprite. redeposition [12379] : t¸i trÇm tÝch.
Red Desert soil [12371] : ®Êt ®á hoang m¹c. Sù thµnh t¹o tÝch tô míi do sù trÇm l¾ng vËt Deleted: trong sù
Nhãm hoÆc vïng ®Êt cã bÒ mÆt n©u nh¹t, ®á liÖu trÇm tÝch ®−îc mang ®i vµ vËn chuyÓn (t¸i Deleted: nh−
nh¹t, n»m trªn mét tÇng ®á hoÆc n©u ®á dµy, t¹o) tõ n¬i thµnh t¹o ban ®Çu cña nã hoÆc do t¸i Deleted: trÇm l¾ng
bªn d−íi lµ tÝch tô chÊt v«i. Ph¸t triÓn ë vïng cã kÕt tña vËt liÖu kho¸ng. §n: resedimentation.
Deleted: dung dÞch vµ
khÝ hËu hoang m¹c nhiÖt ®íi tíi khÝ hËu nhiÖt red hematite [12380] : hematit ®á.
®íi Êm. HÇu hÕt ®Êt nµy hiÖn nay ®−îc gäi lµ: §n: hematite.
Ustolls. redingtonite [12381] : redingtonit.
reddingite [12372] : redingit. Kho¸ng vËt mµu ®á tÝa nhît:
Kho¸ng vËt hÖ thoi mµu tr¾ng hång ®Õn (Fe, Mg, Ni)(Cr, Al)2(SO4)4. 22H2O.
tr¾ng vµng: (Mn, Fe)3(PO4)2. 3H2O, ®ång h×nh red iron ore [12382] : quÆng s¾t ®á, hematit.
víi phosphoferit. §n: hematite.
reddish brown lateritic soil [12373] : ®Êt red lake [12383] : hå ®á.
laterit mµu n©u ®á. red lead [12384] : ch× ®á.
Mét nhãm lín trong hÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt Kho¸ng vËt mµu ®á chãi, ®á t−¬i hoÆc ®á Deleted: ®Êt
n¨m 1938. §ã lµ mét nhãm c¸c lo¹i ®Êt (®íi) vµng Pb3O4. §n: minium. Deleted: ,
ph¸t triÓn tõ c¸c lo¹i vËt liÖu lèm ®èm, mµu ®á, red lead ore [12385] : quÆng ch× ®á.
nguån gèc laterit vµ ®Æc tr−ng b»ng tÇng mÆt X: crocoite.
Deleted: trong hÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt
mµu n©u phít ®á vµ tÇng d−íi sÐt mµu ®á. Nay, redledgeite [12386] : redledgeit. n¨m 1938, c¸c lo¹i ®Êt (theo
c¸c lo¹i ®Êt nµy ®−îc xÕp lo¹i humults vµ Kho¸ng vËt: Mg4Cr6Ti23Si2O6(OH)4 (?).
Deleted: o
udults. §n: chromrutile.
Deleted: (biÓn)
reddish brown soil [12374] : ®Êt n©u ®á. red manganese [12387] : quÆng mangan ®á.
Lo¹t tÇng ®Êt lín d¹ng ®íi cã mét tÇng mÆt Kho¸ng vËt mangan mµu ®á nh¹t, ®Æc biÖt lµ Deleted: ,
mµu n©u nh¹t phít ®á phñ lªn tÇng ®Êt nÆng rodonit vµ rodochrosit. §n: red manganese ore. Deleted: s¾c
h¬n, ®á h¬n vµ mét tÇng s¸ng mµu víi tÝch tô red mud [12388] : bïn ®á. Deleted: cã mÆt
carbonat calci. C¸c lo¹i ®Êt nµy ph¸t triÓn ë Lo¹i bïn nguån gèc lôc ®Þa chøa 25% Deleted: cña oxyt s¾t III
®iÒu kiÖn khÝ hËu Êm, «n hßa ®Õn nhiÖt ®íi, nöa carbonat calci. Mµu cña nã lµ do x©m nhiÔm
Deleted: o
kh«, d−íi th¶m thùc vËt c©y bôi vµ cá ng¾n. Fe2O3.
Deleted: §èi chiÕu víi Red Desert soil.
PhÇn lín ®−îc viÕt lµ ustalfs, orthids vµ argids. red ocher [12389] : ®Êt son hay ocher ®á.
reddish chestnut soil [12375] : ®Êt mµu h¹t Lo¹i hematit chøa sÐt, d¹ng ®Êt mµu ®á dïng Deleted: H
dÎ ®á. lµm bét mµu. §n: reddle; ruddle. Deleted: d¹ng
C¸c lo¹i ®Êt cïng ®íi cã tÇng mÆt dµy, mµu red ore [12390] : kho¸ng vËt quÆng mµu ®á, Deleted: ,

513
 quÆng ®á.
§Æc tr−ng lµ hematit hoÆc metahematit.
red orpiment [12391] : orpiment ®á, realgar.
§n: realgar.
redox potential (oxydation-reduction
potential, Eh) [12392] : thÕ hiÖu oxy hãa-khö
(Eh).
Sè ®o ho¹t tÝnh hãa häc cña c¸c nguyªn tè
hay hîp chÊt cña chóng trong ph¶n øng thuËn-
nghÞch, cã trao ®æi electron. VÝ dô: Fe2+λ Fe3+ +
e, trong ®ã chÊt nh−êng electron gäi lµ chÊt oxy
hãa, cßn chÊt nhËn electron-chÊt khö oxy. ThÕ
hiÖu oxy hãa-khö ®−îc ký hiÖu lµ Eh, nã cã thÓ
cã gi¸ trÞ d−¬ng hoÆc ©m. §¬n vÞ ®o lµ von (V)
hoÆc milivon (mV). Trong n−íc d−íi ®Êt, chÊt
oxy hãa quan träng nhÊt lµ oxy hßa tan, cßn
chÊt khö oxy chñ yÕu lµ H2S vµ mét sè chÊt h÷u
c¬.
TrÞ sè Eh cña n−íc thiªn nhiªn th−êng n»m
trong kho¶ng +600mV (m«i tr−êng oxy hãa) vµ
-200mV (m«i tr−êng khö).
red oxide of copper [12393] : oxid ®ång ®á.
§n: cuprite.
red oxide of zinc [12394] : oxid kÏm ®á.
§n: zincite.
red rock [12395] : ®¸ mµu ®á.
§n: red beds.
redruthite [12396] : redruthit.
§n: chalcocite.
red schorl [12397] : schorl ®á.
§n: rubellise, rutile.
red silver ore [12398] : quÆng b¹c ®á.
Kho¸ng vËt sunfua b¹c mµu ®á, ®Æc biÖt lµ
"quÆng b¹c ®á tèi” (pyrargyrit), "quÆng b¹c ®á
s¸ng" (proustit). §n: red silver.
redstone [12399] : ®¸ ®á.
Mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch mµu phít ®á, ch¼ng
h¹n lo¹i c¸t kÕt chøa sÐt mµu ®á thÉm hay bét
kÕt thµnh phÇn arkose giµu mica, nh− c¸c thµnh
t¹o Trias ë Connectient.
red tide [12400] : triÒu ®á.
reduced mud [12401] : bïn ®en.
§n: black mud.
reduction [12402] : chç h¹ thÊp cña mÆt ®Êt
do xãi mßn.
reduction index [12403] : hÖ sè mµi mßn.
Tèc ®é mµi mßn cña h¹t trÇm tÝch, thÓ hiÖn
b»ng hiÖu cña träng l−îng trung b×nh cña h¹t
tr−íc vµ sau vËn chuyÓn chia cho tÝch cña träng
l−îng trung b×nh cña h¹t tr−íc khi vËn chuyÓn
nh©n víi ®o¹n ®−êng ®· ®i (Wentworth,1931
trang 25, viÕt t¾t: RI).
514
reduction to sea level [12404] : h¹ thÊp mùc Deleted: .
n−íc biÓn.
reduzates [12405] : reduzat.
TrÇm tÝch thµnh t¹o trong ®iÒu kiÖn khö vµ
v× vËy giµu carbon h÷u c¬ vµ sulfur s¾t, VÝ dô:
than vµ phiÕn sÐt mµu ®en, theo Goldschmid,
®©y lµ mét trong nhãm trÇm tÝch hay ®¸ t−¬ng
tù víi giai ®o¹n ph©n dÞ trong ph©n tÝch ®¸. Deleted: §èi chiÕu: resistates,
red vitriol [12406] : vitriol ®á. evaporates, hydrolyzates, oxyzates
§n: bieberite. Formatted
red yellow podzolic soil [12407] : ®Êt podzol Deleted:
®á vµng.
Gåm nh÷ng lo¹i ®Êt chua cïng ®íi (?) cã
mét tÇng mÆt bÞ röa lòa s¸ng mµu, tÇng d−íi Deleted: i
chøa sÐt vµ oxid Al, Fe, mµu s¾c tõ ®á qua ®á
phít vµng ®Õn n©u t−¬i phít vµng. §Êt nµy ph¸t
triÓn d−íi th¶m thùc vËt rõng, ë ®iÒu kiÖn khÝ
hËu Êm, «n hßa hay nhiÖt ®íi Èm. HiÖn nay hÇu Deleted: N
hÕt chóng ®−îc liÖt vµo lo¹i udults. §n: yellow Formatted
prodzolic soil, red podzolic soil. Formatted
red zinc ore [12408] : quÆng kÏm ®á.
§n: zincite.
REE [12409] : c¸c nguyªn tè ®Êt hiÕm.
§n: rare earth; rare earth elements.
reedmergnerite [12410] : ridmergnerit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng, kh«ng mµu,
thuéc nhãm felspat: NaBSi3O8, chøa bo t−¬ng tù
albit.
reef [12411] : ¸m tiªu, r¹n; khèi, gê ®¸ ngÇm
ngoµi biÓn.
1- CÊu t¹o cã d¹ng nói, gê ph©n líp hoÆc Deleted: (a)
khèi thµnh t¹o bëi tÝch ®äng sinh vËt ë biÓn Deleted: . ¶
chøa calci, ®Æc biÖt lµ San h«. §n: organic reef. (b) rutil.
2- ThuËt ng÷ ®Þa ph−¬ng chØ má kim lo¹i,
®Æc biÖt lµ th¹ch anh chøa vµng.
reef apron [12412] : ngoµi ¸m tiªu.
BÒ mÆt h¬i dèc cña thµnh t¹o trÇm tÝch ë
phÝa sau hoÆc xung quanh thÓ ¸m tiªu. Deleted: d¹ng
reef breccia [12413] : d¨m kÕt ¸m tiªu. Deleted: sÐt
Lo¹i ®¸ ®−îc thµnh t¹o tõ c¸c m¶nh ®¸ v«i Deleted: (silstone) tiªu biÓu cho
do t¸c ®éng cña sãng vµ thñy triÒu lµm vì vôn accomica
tõ thÓ ¸m tiªu. Deleted: trong má kho¸ng
reef conglomerate [12414] : cuéi ¸m tiªu.
§n: reef talus. Formatted
reef core [12415] : nh©n ¸m tiªu.
Khèi ®¸ cøng ®−îc c¸c quÇn thÓ sinh vËt ¸m
tiªu h×nh thµnh t¹i chç n»m ë gi÷a mét thÓ ¸m
tiªu h÷u c¬.
reef debris [12416] : Formatted
§n: reef detritus. Deleted: h
reef detritus [12417] : vôn ¸m tiªu.
Deleted: rêi ph¸t sinh do d¶i sinh vËt
VËt liÖu vôn h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh x©m ngÇm bÞ ph©n hñy
thùc mét thÓ ¸m tiªu h÷u c¬; mét phÇn sinh ra reef slope [12429] : mÆt s−ên r¹n dùng lªn tõ
do sãng ph¸ hñy, phÇn kh¸c do tÝch tô cña vá ®¸y biÓn.
sß, èc, phÇn n÷a do ®éng vËt khoan ®¸ mµ reef talus [12430] : taluy ¸m tiªu.
thµnh. H¹t mÞn th−êng bÞ sãng mang ®i, trong TÇng nghiªng d¹ng khèi hoÆc ph©n líp dµy,
khi h¹t th« th−êng t¹o nªn mét tÝch tô ¸m tiªu bao gåm c¸c m¶nh vôn d¶i ngÇm (?) (reef
(talus apron) quanh thÓ ¸m tiªu. detritus), th−êng tËp kÕt däc r×a phÝa biÓn cña Deleted: s−ên dèc
®n: reef debris. mét d¶i ngÇm sinh vËt (organic reef); ®ã lµ Deleted: d¶i ngÇm
reef edge [12418] : r×a phÝa biÓn cña mÆt r¹n d¹ng má kho¸ng s−ên r¹n (reef flank). Deleted:
cã c¸c kªnh dÉn sãng lõng. §n: reef conglomerate.
Formatted
reef flank [12419] : s−ên r¹n. reef terrace [12431] : thÒm ¸m tiªu.
Deleted:
PhÇn r¹n bao lÊy nh©n r¹n n»m d−íi, th−êng §n: reef front terrace.
®−îc nhËn biÕt bëi mãng cña vôn ®¸ r¹n ch×m reef tufa [12432] : “tuf” ¸m tiªu. Deleted:
s©u khái nh©n. Calcit tinh ®¸m, l¨ng trô, d¹ng sîi, kÕt tña Formatted
reef flat [12420] : miÒn ¸m tiªu. trùc tiÕp tõ n−íc qu¸ b·o hßa lÊp ®Çy lç hæng Deleted: lªn nÒn
NÒn ®¸ ¸m tiªu cã m¶nh vôn San h« vµ c¸t trÇm tÝch bïn v«i cña mét ®Ønh ¸m tiªu (knoll Deleted: ®¸ s©u chøa calcit
San h« phñ r¶i r¸c, khi triÒu xuèng th−êng kh« reef).
Deleted: gß san h«
r¸o vµ lé ra nh− mét ®Ønh cña d¶i ®¸ ngÇm. Cã reefy [12433] : ¸m tiªu, r¹n.
thÓ kÓ thªm c¸c hå c¹n, ®¶o c¸t thÊp vµ ®¸ vôn Chøa vËt liÖu trÇm tÝch gièng víi vËt liÖu Deleted: c¸t
(th−êng cã phñ thùc vËt, ch¼ng h¹n nh− c©y cä) cña mét ¸m tiªu sinh vËt. Deleted: d¶i ngÇm
vµ nh÷ng quÇn thÓ San h« th©n cøng. reevesite [12434] : revesit. Deleted: tËp ®oµn
reef frame [12421] : khung r¹n. Kho¸ng vËt: Ni6Fe2(OH)16(CO3).4H2O.
Khung t¹o r¹n h÷u c¬ cøng r¾n t¹i chç, chøa reference point [12435] : ®iÓm chuÈn, mèc
khung x−¬ng nhiÒu v«i. chuÈn.
reef front [12422] : s−ên tr−íc r¹n. reference section [12436] : mÆt c¾t ®èi chiÕu,
S−ên phÝa biÓn cña r¹n ch¹y dµi ®Õn r×a r¹n. mÆt c¾t phô trî. Deleted: .
reef front terrace [12423] : thÒm tr−íc r¹n. (®t) MÆt c¾t th¼ng ®øng dïng lµm c¬ së ®èi
BÒ mÆt bÞ xãi mßn gièng nh− nÒn b»ng mµi chiÕu ë mét vïng; MÆt c¾t hoÆc nhãm mÆt c¾t
mßn, ®«i khi bÞ phñ bëi khèi h÷u c¬, th−êng ®−îc lùa chän ®Ó bæ trî cho mÆt c¾t chuÈn,
nghiªng nhÑ vÒ phÝa biÓn, cã thÓ ph¸t triÓn ë hoÆc thay thÕ chóng, vµ nã cã kh¶ n¨ng cung
c¸c ®é s©u kh¸c nhau. §n: reef terrace. cÊp tiªu chuÈn ®èi s¸nh cho mét phÇn cña cét
reef knoll [12424] : gß ¸m tiªu. ®Þa tÇng. §n: hypostratotype.
M«/gß san h« ngÇm, nh« cao tíi 100m; references [12437] : tham kh¶o, tham chiÕu,
ch¼ng h¹n, gß ®¸ v«i San h« h×nh nãn, ®¸y h¬i quy chiÕu.
trßn trªn nÒn ph¼ng vµ th−êng cã c¸c lo¹i ®¸ refikite [12438] : refikit.
phñ xung quanh. §n: knoll reef. Kho¸ng vËt rÊt mÒm, mµu tr¾ng, gÆp trong Formatted
reef limestone [12425] : ®¸ v«i ¸m tiªu. nhùa hiÖn ®¹i: C20H32O2 (?). Deleted:
Lo¹i ®¸ v«i cã thµnh phÇn gåm tµn tÝch sinh reflecting goniometer [12439] : gi¸c kÕ ph¶n Deleted: §
vËt t¹o ¸m tiªu nh− San h«, H¶i miªn, ®éng vËt x¹.
Deleted: cña d¶i ngÇm
h×nh Rªu vµ T¶o. §n: reflection goniometer.
reef milk [12426] : s÷a ¸m tiªu (milk ¸m tiªu). reflection angle [12440] : gãc ph¶n x¹. Deleted: "s÷a" ¸m tiªu
VËt liÖu nÒn h¹t rÊt nhá thuéc t−íng back- §n: bragg angle.
reef sau ¸m tiªu gåm c¸c vi sinh calcit vµ (hay) reflection goniometer [12441] : gi¸c kÕ ph¶n
aragonit tr¾ng ®ôc ph¸t sinh tõ ph©n hñy nh©n x¹. Deleted: ®¸
vµ s−ên ¸m tiªu. M¸y ®o gãc gi÷a c¸c mÆt tinh thÓ nhê sù Deleted: d¶i ngÇm
reef ring [12427] : vßng ¸m tiªu. ph¶n x¹ cña chïm tia s¸ng song song ®i tõ mét Deleted: §èi chiÕu
§n: atoll. nguån s¸ng tíi c¸c mÆt tinh thÓ kÕ tiÕp nhau. Deleted:
reef rock [12428] : ®¸ ¸m tiªu. reflection plane [12442] : mÆt ph¶n x¹ hay
Deleted: : biolithite, boundetone;
Lo¹i ®¸ d¹ng khèi v÷ng ch¾c kh«ng ph©n líp mÆt ®èi xøng g−¬ng.
§n: plane of mirror symmetry. Formatted
bao gåm nh÷ng tµn tÝch v«i cña sinh vËt ¸m tiªu
lÉn víi c¸t v«i vµ sái v«i, toµn khèi g¾n kÕt reflection pleochroism [12443] : ®a s¾c ph¶n Formatted
b»ng xi m¨ng carbonat calci. x¹ hay l−ìng ph¶n x¹. Formatted
§n: hermatolith; hermatobiolith. §n: bireflectance. Deleted:

515
 reflection twin [12444] : song tinh ph¶n x¹.
Song tinh cã c¸c c¸ thÓ ghÐp ®èi xøng nh−
vËt vµ ¶nh qua g−¬ng ph¼ng. Ss: rotation twin.
reflectometer [12445] : ph¶n x¹ kÕ.
Dông cô ®o n¨ng lùc ph¶n x¹ tõ mét ®èi
t−îng. Th−êng sö dông mét sè d¹ng n¨ng l−îng
bøc x¹ nh− ¸nh s¸ng.
refraction [12446] : khóc x¹.
Sù lÖch cña tia s¸ng hoÆc sãng n¨ng l−îng
(vÝ dô sãng ®Þa chÊn) khi ®i xuyªn tõ m«i
tr−êng nµy sang m«i tr−êng kh¸c cã khèi l−îng
riªng kh¸c nhau lµm thay ®æi tèc ®é chuyÓn
®éng. §n: single refraction, birefringence.
refraction angle [12447] : gãc khóc x¹.
§n: angle of refraction.
refractive index [12448] : chiÕt suÊt hay chØ
sè khóc x¹.
§n: index of refraction.
refractive power [12449] : n¨ng lùc khóc x¹.
§n: refractivity.
refractivity [12450] : n¨ng lùc khóc x¹.
Møc ®é khóc x¹ ¸nh s¸ng cña vËt. Kh¶ n¨ng
nµy ®−îc thÓ hiÖn mét c¸ch ®Þnh l−îng qua
chiÕt suÊt. §n: refractive power, refringence.
refractometer [12451] : khóc x¹ kÕ.
Dông cô ®o chiÕt suÊt cña chÊt r¾n hoÆc
láng. Cã nhiÒu kiÓu kh¸c nhau thiÕt kÕ cho c¸c
®èi t−îng kh¸c nhau, lo¹i chñ yÕu dïng cho x¸c
®Þnh ngäc vµ kho¸ng vËt lµ khóc x¹ kÕ Abbe.
refractometry [12452] : phÐp ®o khóc x¹ kÕ.
PhÐp ®o chiÕt suÊt b»ng khóc x¹ kÕ.
refractory clay [12453] : sÐt lµm g¹ch
chÞu löa.
refractory ore [12454] : quÆng khã
nãng ch¶y.
refringence [12455] : n¨ng lùc khóc x¹.
§n: refractivity.
Refugian [12456] : Refug.
BËc ë B¾c Mü. Eocen vµ Oligocen (n»m trªn
Fresni-Nariz, n»m d−íi Zemor).
refusal [12457] : ®é chèi, ph¶n lùc l¹i.
VÝ dô ®ãng cäc ®Õn lóc cäc bÞ chèi.
refuse ore [12458] : quÆng th¶i.
regenerated crystal [12459] : tinh thÓ t¸i
sinh.
Tinh thÓ lín ph¸t triÓn trong mét khèi vËt
chÊt bÞ nÐn Ðp, vÝ dô nh− mylonit.
reger [12460] : reger.
§Êt thÉm mµu chøa ®¸ v«i, sÐt nhiÒu
monmorylonit, sinh tõ ®¸ nghÌo silic. §Êt reger
cã ë cao nguyªn Deccan, Ên §é. Nay chóng
®−îc xÕp lo¹i vertisols. ®n: block cotton soil.
516
regime [12461] : chÕ ®é, ®éng th¸i.
ChÕ ®é thay ®æi cña ®èi t−îng nghiªn cøu
(vÝ dô nh− mùc n−íc, l−u l−îng n−íc, thµnh
phÇn hãa häc cña n−íc,...) trong mét kho¶ng
thêi gian x¸c ®Þnh.
regimen [12462] : chÕ ®é thñy v¨n.
1- C¸c ®Æc ®iÓm vµ tæng l−îng n−íc liªn
quan ®Õn l−u vùc s«ng, ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c
ph−¬ng ph¸p ®o m−a, tr÷ l−îng vµ dßng ch¶y
trªn mÆt, ngÇm vµ l−îng bèc h¬i.
§n: hydrologic regimen; water regimen.
2- C¸c ®Æc ®iÓm dßng ch¶y cña suèi; ®Æc
biÖt lµ ®Æc ®iÓm cña mçi dßng suèi (bao gåm
dßng ch¶y chËm vµ lò) liªn quan ®Õn vËn tèc,
khèi l−îng, h×nh d¹ng vµ sù thay ®æi cña lßng
suèi, kh¶ n¨ng vËn chuyÓn vËt liÖu r¾n, vµ khèi
l−îng vËt liÖu cung cÊp cho sù vËn chuyÓn nµy. Deleted: ¶
ChiÕt suÊt hay chØ sè khóc x¹.
3- Sù ph©n tÝch tæng khèi l−îng n−íc liªn
quan ®Õn hå trong mét kho¶ng thêi gian x¸c
®Þnh (th−êng lµ mét n¨m), bao gåm l−îng n−íc
mÊt ®i (thÊm ®i, bay h¬i, ch¶y ®i) vµ ch¶y vµo
(n−íc m−a, dßng ch¶y vµo, l−îng n−íc d−íi ®Êt
ch¶y vµo, b¬m n−íc vµo hå).
regional fractures [12463] : nøt nÎ khu vùc. Deleted: .
HiÖn t−îng nøt nÎ cña ®¸ x¶y ra ë diÖn réng,
Ýt biÕn ®æi vÒ ph−¬ng.
regional unconformity [12464] : kh«ng chØnh
hîp khu vùc. Deleted: .
Kh«ng chØnh hîp thÓ hiÖn ë mét vïng réng
lín vµ x¶y ra trong kho¶ng thêi gian dµi. Ngn: Deleted: ¶
phÐp ®o khóc x¹ kÕ
local unconformity.
register (balance sheet) of mineral reserves
[12465] : c©n ®èi tr÷ l−îng kho¸ng s¶n, kiÓm
kª tr÷ l−îng kho¸ng s¶n, thèng kª tr÷ l−îng
kho¸ng s¶n.
H×nh thøc kiÓm kª (thèng kª) nhµ n−íc tr÷
l−îng kho¸ng s¶n vµo mét thêi ®iÓm Ên ®Þnh
(th−êng vµo ngµy l th¸ng l) hµng n¨m. C©n ®èi
tr÷ l−îng bao gåm c¸c th«ng tin vÒ sè l−îng,
chÊt l−îng vµ møc ®é nghiªn cøu kho¸ng s¶n ë
c¸c má (kho¸ng sµng) cã gi¸ trÞ c«ng nghiÖp, sù
ph©n bè cña chóng, møc ®é khai th¸c c«ng
nghiÖp, vÒ c«ng nghÖ khai th¸c, vÒ tæn thÊt tµi
nguyªn vµ møc ®é ®¶m b¶o tr÷ l−îng ®· th¨m
dß cho khai th¸c c«ng nghiÖp, ®ång thêi cã
nh÷ng thay ®æi tr÷ l−îng trong n¨m kiÓm kª do
tÝnh l¹i tr÷ l−îng hoÆc do tiÕn hµnh th¨m dß.
registration [12466] : ®¨ng ký. Deleted: .
Qu¸ tr×nh s¾p xÕp cho th¼ng hµng hai phÇn
¶nh chêm nhau khi ghÐp ¶nh.
regolith [12467] : regolith. Deleted:
Tõ gèc Hyl¹p: rhegos, "líp phñ dµy", lithos, Formatted
"®¸": ThuËt ng÷ chØ chung líp hay vá vËt liÖu
®¸ rêi, n»m l¹i hay bÞ mang ®i, ®Æc tÝnh rÊt kh¸c
nhau, t¹o nªn ë gÇn kh¾p n¬i mét líp phñ bÒ
mÆt, n»m trªn tÇng ®¸ gèc. ®n: mantle; soil;
mantle rock; rock mantle; overburden.
regolith, overburden [12468] : t¶i träng líp
phñ.
T¶i träng do ®Êt trÇm tÝch phñ lªn trªn líp
®Êt cò.
regression [12469] : lý thuyÕt regression;
tho¸i, lïi.
(®cthv) Lý thuyÕt cho r»ng mét sè s«ng mµ
nguån cña nã tõ mét phÝa cña d·y nói sÏ dÇn
dÇn xãi mßn lªn phÝa th−îng nguån cho ®Õn khi
c¾t qua d·y nói; hiÖn t−îng biÓn rót xa dÇn c¸c
vïng bê.
regression conglomerate [12470] : cuéi kÕt
biÓn lïi.
TrÇm tÝch h¹t th« thµnh t¹o trong thêi gian
biÓn lïi.
regressive diagenesis [12471]: t¹o ®¸ biÓn lïi.
regressive sediments [12472] : trÇm tÝch biÓn
tho¸i, trÇm tÝch biÓn lïi.
HiÖn t−îng trÇm tÝch trong ®iÒu kiÖn biÓn rót
dÇn khái ®Êt liÒn, ®Æc tr−ng ë cét ®Þa tÇng c¸c
®¸ trÇm tÝch cã ®é h¹t theo h−íng tõ d−íi lªn
th« dÇn.
regular dodecahedron [12473] : h×nh m−êi
hai mÆt ®Òu ®Æn hay h×nh m−êi hai mÆt
ngò gi¸c.
§n: pyritohedron.
regulator [12474] : ®iÒu chØnh, ®iÒu hßa.
Reichenbachs lamellae [12475] : tÊm
Reichenbach.
Bao thÓ d¹ng tÊm nhá, máng cña kho¸ng vËt
ngo¹i lai (th−êng lµ troilit, shreibersit hoÆc
cromit) n»m trong thiªn th¹ch s¾t. Gäi theo tªn
nhµ ho¸ häc §øc Karl Von Reichenbach (1788-
1864).
reinerite [12476] : reinerit.
Kho¸ng vËt mµu lôc vµng nh¹t: Zn3(AsO3)2.
§õng nhÇm víi renierit.
reinforced concrete [12477] : bª t«ng cèt
thÐp.
reinforced earth [12478] : ®Êt cã cèt.
§Êt ®−îc gia cè thªm b»ng c¸c biÖn ph¸p c¬
häc, hãa häc, v.v.
reinforcement [12479] : gia cè, gia c−êng,
lµm m¹nh thªm.
reinforcing bars [12480] : cèt thÐp gia cè.
reinhardbraunsite [12481] : reinhardbraunsit.
Kho¸ng vËt tù nhiªn t−¬ng øng víi “calcio-
517
chondrodrit” tæng hîp Ca5(SiO4)2(OH, F)2.
rejected recharge [12482] : nguån bæ cÊp
ph¶n håi.
N−íc m−a (hay n−íc mÆt) ngÊm tíi mùc Deleted:
n−íc d−íi ®Êt nh−ng do tÇng chøa n−íc ®· b·o Formatted
hßa nªn kh«ng ®−îc tiÕp nhËn, l¹i tho¸t ®i. Formatted
rejuvenated [12483]: håi sinh, t¸i sinh, trÎ l¹i.
Formatted
ChØ c¸c hiÖn t−îng, vÝ dô: ®øt g·y ho¹t ®éng
Deleted: .
trë l¹i, t¸i sinh. §n: revived.
rejuvenated fault scarp [12484] : v¸ch ®øt
g·y t¸i sinh. Deleted: .
V¸ch ®øt g·y xuÊt hiÖn trªn c¬ së v¸ch (mÆt
tr−ît) cña ®øt g·y ®· cã tr−íc ®· bÞ ph©n c¾t
hoÆc bµo mßn.
rejuvenated water [12485] : n−íc t¸i sinh.
N−íc cã nguån gèc nguyªn sinh, vÒ sau bÞ
Ðp ra khái ®¸ chøa d−íi ¸p lùc lín trong qu¸
tr×nh biÕn chÊt. §n: water of compaction.
rejuvenation [12486] : trÎ hãa.
1- Sù kÝch thÝch g©y nªn do sù n©ng cao bê
hoÆc sù h¹ thÊp mùc n−íc biÓn lµm cho xãi
mßn s«ng t¨ng lªn.
2- Sù ph¸t triÓn hoÆc phôc håi c¸c ®Æc ®iÓm Deleted: .
trÎ cña c¶nh quan vµ ®Þa h×nh ë mét ph¹m vi ®·
bÞ h¹ thÊp gÇn víi mùc c¬ së, th−êng do n©ng
cao khu vùc hoÆc vËn ®éng chÊn tÜnh. Sù thay
®æi c¸c ®iÒu kiÖn xãi mßn dÉn tíi sù khëi ®Çu
mét chu tr×nh xãi mßn míi.
relative density [12487] : tû träng t−¬ng ®èi.
Dung träng t−¬ng ®èi, chØ sè dung träng, chØ Deleted: ¶
h×nh m−êi hai mÆt ®Ìu ®Æn hay h×nh m−êi
sè ®é chÆt cña ®Êt. hai mÆt ngò gi¸c.
relative dispersion [12488] : ®é t¸n s¾c.
§n: dispersive power.
relative humidity [12489] : ®é Èm t−¬ng ®èi.
Tû sè gi÷a ®é Èm tuyÖt ®èi vµ ®é Èm b·o hßa
ë nhiÖt ®é t−¬ng øng, ®−îc biÓu thÞ b»ng %.
relative index of refraction [12490] : chiÕt
suÊt t−¬ng ®èi.
ChØ sè chiÕt suÊt ®−îc tÝnh b»ng tØ sè gi÷a
tèc ®é ¸nh s¸ng truyÒn trong m«i tr−êng nµy so
víi m«i tr−êng kia.
§n: relative refractive index.
relative permeability [12491] : ®é thÊm
t−¬ng ®èi.
Tû sè gi÷a ®é thÊm h÷u hiÖu víi ®é thÊm
tuyÖt ®èi.
relative relief [12492] : ®Þa h×nh t−¬ng ®èi.
§n: local relief.
relative strength value of an explosive
[12493] : gi¸ trÞ c«ng ph¸ t−¬ng ®èi cña mét
chÊt næ.
release joint [12494] : khe nøt rêi. Deleted: .
 released energy [12495] : n¨ng l−îng
gi¶i phãng.
released mineral [12496] : kho¸ng vËt ®−îc
gi¶i phãng.
Kho¸ng vËt ®−îc thµnh t¹o trong qu¸ tr×nh
kÕt tinh cña magma khi kÕt qu¶ cña pha sím
kh«ng x¶y ra ®Ó t¸c ®éng trë l¹i víi dung dÞch.
V× vËy, sù thiÕu v¾ng cña olivin thµnh t¹o sím
h¬n ph¶n øng l¹i víi phÇn dung dÞch mangan ®Ó
t¹o pyroxen cã thÓ dÉn ®Õn sù lµm giµu dung
dÞch silic, cuèi cïng kÕt tinh th¹ch anh,
"kho¸ng vËt ®−îc gi¶i phãng".
relict [12497] : di tÝch, tµn d−, sãt.
1- VÕt tÝch cña mét phÇn tö trªn mét lo¹i ®¸
trÇm tÝch, ch¼ng h¹n vÕt vËt liÖu x−¬ng trªn ®¸
carbonat, trªn mét kho¸ng vËt t¸i kÕt tinh dë
dang trong ®¸ trÇm tÝch.
2- §Þa h×nh ®· bÞ suy tµn, vÝ dô: tµn d− xãi
mßn.
3- VÒ d¹ng ®Þa h×nh cßn sãt l¹i sau khi
nh÷ng phÇn kh¸c cña ®Þa h×nh ®· bÞ mang ®i
hoÆc mÊt ®i, vÝ dô: gê b·i biÓn sãt hoÆc ®åi sãt.
§n: relicted.
relict karst [12498] : karst sãt.
Karst ®· ®−îc h×nh thµnh trong mét thêi
gian ®Þa chÊt sím h¬n vµ kh«ng bÞ phñ bëi trÇm
tÝch muén h¬n. §n: fossil karst.
relict lake [12499] : hå sãt.
Hå sãt trong mét vïng tr−íc ®©y ®· lµ biÓn
hoÆc lµ hå réng h¬n nh−ng ®· bÞ mÊt ®i tõng
phÇn; mét hå ®· t¸ch khái biÓn bëi sù n©ng cao
nhÑ ®¸y biÓn.
relict mountain [12500] : nói sãt.
§n: mountain of circumdenudation.
relict sediment [12501] : trÇm tÝch tµn d−.
TrÇm tÝch ®· ®−îc l¾ng ®äng tr−íc trong thÕ
c©n b»ng víi m«i tr−êng quanh nã, vÝ dô: trÇm
tÝch biÓn n«ng n»m t¹i vïng n−íc s©u.
reliction [12502] : ®¸y n©ng.
Sù h¹ dÇn dÇn mùc n−íc biÓn, s«ng, hå lµm
phÇn ®¸y cò næi lªn vÜnh viÔn vµ ®−îc bao phñ
bëi ®Êt kh«, ®iÒu nµy kh«ng bao gåm viÖc thay
®æi mùc n−íc theo mïa.
relief [12503] : ®Þa h×nh; mÆt sÇn.
1- ThuËt ng÷ ®−îc dïng mét c¸ch tù do cho
h×nh d¹ng tù nhiªn bªn ngoµi hoÆc tÝnh kh«ng
b»ng ph¼ng chung cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt, cã liªn
hÖ víi tÝnh ®a d¹ng ®é cao vµ ®é dèc, hoÆc víi
tÝnh kh«ng ®ång ®Òu cña mÆt ®Êt. ThuËt ng÷
th−êng ®−îc dïng lÇm lÉn víi topography mÆc
dï c¸ch dïng hai thuËt ng÷ theo nghÜa h×nh
d¸ng bªn ngoµi cña bÒ mÆt lµ "hoµn toµn chÊp
518
nhËn ®−îc c¶ hai theo c¸ch nãi chung vµ trong
c¸c v¨n liÖu ®Þa m¹o" ë Mü; Sù kh¸c biÖt th¼ng
®øng vÒ ®é cao gi÷a ®Ønh ®åi víi vïng thÊp h¬n
hoÆc thung lòng cña mét vïng nµo ®ã. Vïng cã
sù kh¸c biÖt lín vÒ ®é cao lµ vïng "®Þa h×nh
cao", vïng cã ®é cao nhá lµ vïng "®Þa h×nh
thÊp".
2- BÒ mÆt tr«ng th« r¸p cña l¸t c¾t tinh thÓ
d−íi kÝnh hiÓn vi ph©n cùc. §é næi cña mÆt sÇn
thÓ hiÖn sù kh¸c biÖt gi÷a chiÕt suÊt tinh thÓ víi
m«i tr−êng chøa nã. MÆt sÇn cã ®é næi d−¬ng
nÕu chiÕt suÊt cña kho¸ng vËt lín h¬n m«i
tr−êng, ©m trong tr−êng hîp ng−îc l¹i.
§n: shagreen.
relief feature [12504] : h×nh d¹ng ®Þa h×nh.
§n: landform.
relief map [12505] : b¶n ®å ®Þa h×nh.
B¶n ®å diÔn t¶ h×nh d¸ng bªn ngoµi mÆt ®Êt
hoÆc ®Þa h×nh cña mét khu vùc b»ng mét
ph−¬ng ph¸p nµo ®ã, nh− b»ng c¸ch dïng c¸c
®−êng ®ång møc (b¶n ®å ®−êng ®ång møc) vµ
c¸c nÐt ch¶i, b»ng bãng ®æ (b¶n ®å ®Þa h×nh
®¸nh bãng), b»ng c¸c ¶nh chôp (b¶n ®å ¶nh ®Þa
h×nh), b»ng c¸c s¾c mµu, c¸c t−îng h×nh (s¬ ®å
®Þa v¨n), b»ng khu«n chÊt dÎo theo ba chiÒu
(b¶n ®å ®Þa h×nh chÊt dÎo) hoÆc b»ng sù kÕt hîp
c¸c ph−¬ng ph¸p nµy.
relief well [12506] : giÕng gi¶m ¸p thñy tÜnh.
GiÕng ®−îc sö dông ®Ó gi¶m ¸p lùc thñy tÜnh
d−, nh− gi¶m sù ø n−íc trong ®Êt hay ®Ó b¶o vÖ
c¸c vÕt nøt trªn ®ª hay ®Ëp ®Êt.
Relizian [12507] : Reliz.
BËc ë B¾c Mü. Miocen (n»m trªn Sauces,
n»m d−íi Luis).
remolded soil [12508] : ®Êt bÞ x¸o trén, ®Êt
®óc l¹i.
§Êt bÞ x¸o trén vµ ®óc, ®æ l¹i h×nh d¹ng
ban ®Çu.
remolinite [12509] : remolinit (kv).
§n: atacamite.
remoulded clay [12510] : ®Êt sÐt ®· x¸o trén.
§Êt sÐt cã cÊu tróc bªn trong ®· x¸o trén, do
c¸c t¸c ®éng bªn ngoµi, vÝ dô do thiÕt bÞ lÊy
mÉu.
remoulded soil [12511] : ®Êt bÞ x¸o trén.
remoulding index [12512] : chØ sè x¸o trén
mÉu ®Êt.
remoulding sensitivity [12513] : ®é nhËy cña
mÉu ®Êt bÞ x¸o trén.
§é nhËy cña ®Êt, quan hÖ gi÷a c−êng ®é cña
®Êt ë tr¹ng th¸i nguyªn d¹ng vµ ë tr¹ng th¸i bÞ
x¸o trén. §n: sensitivity.
 renardite [12514] : renardit.
Kho¸ng vËt mµu vµng :
Pb(UO2)4(PO4)2 (OH)4.7H2O.
renate [12515] : khÝa mÐp vá sß.
Cã r×a, mÐp c¾t khÝa nh− mÐp vá sß.
renierite [12516] : renierit.
Kho¸ng vËt: Cu3(Fe, Ge, Zn)(S, As)4. §õng
nhÇm víi reinerit.
reniform [12517] : d¹ng qu¶ thËn.
§Ò cËp vÒ mét kiÓu cÊu tróc tinh thÓ, trong
®ã c¸c tinh thÓ táa tia ®−îc giíi h¹n trong c¸c
khèi d¹ng cÇu.
rensselaerite [12518] : renselarit.
Talc d¹ng sîi chÆt sÝt, gi¶ h×nh theo pyroxen
gÆp ë Canada vµ b¾c New York. Nã cøng h¬n
talc vµ dÔ ®¸nh bãng, th−êng ®−îc dïng lµm ®å
trang trÝ.
repeated twinning [12519] : song tinh lÆp l¹i.
Song tinh gåm h¬n hai c¸ thÓ ghÐp l¹i, cã
thÓ lµ song tinh tuÇn hoµn hoÆc song tinh ®a
hîp. §n: multiple twin.
Repettian [12520] : Repetti.
BËc ë B¾c Mü. Pliocen h¹ (n»m trªn Del-
mont, n»m d−íi Ventur).
replacement [12521] : thay thÕ.
Sù dÞch chuyÓn tõ tõ cña biÓn theo mét trong
hai h−íng, hoÆc theo h−íng vµo ®Êt liÒn, "biÓn
thay thÕ" (biÓn tiÕn) hay ng−îc l¹i "lôc ®Þa thay
thÕ" (biÓn lïi).
replacement ore [12522] : quÆng thay thÕ.
replacement orebody [12523] : th©n quÆng
thay thÕ.
replat [12524] : bÒ mÆt n»m ngang hÑp
kÐo dµi.
replicate [12525] : mÉu ph©n tÝch lÆp l¹i.
§Ó cã sè liÖu vÒ ®Æc ®iÓm cña mét dÊu hiÖu
cña mét thÓ vËt chÊt nµo ®ã khi ph©n tÝch ng−êi
ta th−êng tiÕn hµnh lÆp l¹i viÖc ph©n tÝch cho
cïng mét mÉu ®Ó tõ ®ã cã mét lo¹t kÕt qu¶ t¹o
nªn mét ®¹i l−îng ngÉu nhiªn, sau ®ã cã thÓ xö
lý b»ng to¸n häc thèng kª.
repose imprint [12526] : dÊu Ên ë ®¸y.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ mét "dÊu Ên ë ®¸y"
(sole mark) t¹o nªn do mét sinh vËt n»m phñ t¹i
trÇm tÝch ®¸y.
representative basin [12527] : l−u vùc ®¹i
diÖn.
L−u vùc n−íc mÆt hay n−íc d−íi ®Êt cã
nh÷ng yÕu tè khÝ t−îng, thñy v¨n, ®Þa chÊt thñy
v¨n ®¹i diÖn cho c¸c l−u vùc trong mét vïng.
C¸c sè liÖu quan tr¾c t¹i l−u vùc ®¹i diÖn cã thÓ
¸p dông cho c¸c l−u vùc t−¬ng tù.
519
representative sample [12528] : mÉu ®¹i
diÖn.
MÉu chän lµm ®¹i diÖn cho toµn bé tÇng ®Êt
®¸ ®Þnh lÊy mÉu. Deleted: .
reptant [12529] : bß lan. Deleted: .
Nãi vÒ mét æ San h« ®¬n thÓ cã kiÓu sèng bß
lan, khi ph¸t triÓn cã mét ®Çu b¸m vµo mét vËt
l¹; nãi vÒ mét quÇn thÓ Rªu ®éng vËt gåm
nh÷ng c¸ thÓ kh«ng dÝnh nhau n»m ®æ r¹p, mét
®Çu b¸m xuèng nÒn.
required support line [12530] : ®−êng trî lùc.
§−êng biÓu diÔn møc ®é trî lùc cÇn thiÕt ®èi
víi mét c«ng tr×nh khai ®µo, ch¼ng h¹n hÇm, lß.
Cïng víi ®−êng cong biÓu diÔn møc ®é dÞch
chuyÓn cña ®Êt ®¸, ®−êng trî lùc lµm nªn
“®−êng cong t−¬ng t¸c nÒn-trî lùc” (ground-
support interaction curve). Nã x¸c ®Þnh møc ®é
trî lùc cÇn thiÕt ®Ó gia cè, ®¶m b¶o æn ®Þnh ®Êt Deleted: .
®¸, vµ thêi ®iÓm l¾p dùng trî lùc. L¾p dùng trî
lùc qu¸ sím h¹n chÕ ®−îc ®Êt ®¸ dÞch chuyÓn,
song ®ßi hái mét l−îng trî lùc lín vµ kh«ng tËn
dông ®−îc tèi ®a kh¶ n¨ng tù chèng ®ì cña ®Êt
®¸. L¾p dùng trî lùc qu¸ muén l¹i lµm cho ®Êt
®¸ dÞch chuyÓn qu¸ møc cho phÐp, khiÕn cho
viÖc l¾p dùng trî lùc kh«ng cßn tin cËy n÷a vµ
kh«ng dù ®o¸n ®−îc hµnh vi sau nµy cña ®Êt ®¸.
L¾p dùng trî lùc ®óng lóc, ®óng møc lµ mét
trong nh÷ng yªu cÇu lín nhÊt cña kü thuËt c«ng
tr×nh hiÖn ®¹i. Nã ®ßi hái ph¶i theo dâi s¸t hµnh
vi øng xö cña ®Êt ®¸ trong lóc khai ®µo, ph¶i cã
c¸c biÖn ph¸p tÝnh to¸n kÞp thêi.
resampling [12531] : kh«i phôc mÉu. Deleted: .
Nh»m môc ®Ých t¹o nªn mét ¶nh hoµn h¶o Deleted: .
b»ng c¸ch x¸c ®Þnh c¸c ®iÓm ¶nh t−¬ng øng Deleted: dÊu vÕt ngõng nghØ
trong ¶nh biÕn d¹ng cho mçi ®iÓm ¶nh gèc. Gi¸ Deleted: a)
trÞ mµu cña ®iÓm ¶nh trong ¶nh biÕn d¹ng sÏ Deleted: b)
®−îc g¸n cho ®iÓm ¶nh t−¬ng øng trong ¶nh
Deleted: hang ®éng
gèc.
Deleted: muén (?)
research and development cost [12532] : chi
phÝ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn. Deleted: hay sÐt
resedimentation [12533] : t¸i trÇm tÝch. Deleted: (?, selts)
1- Qu¸ tr×nh trÇm tÝch vËt liÖu ph¸t sinh tõ Deleted: c)
®¸ trÇm tÝch cã tr−íc. Deleted: 3- Qu¸ tr×nh vËn ®éng d−íi
2- TÝch ®äng c¬ häc cña vËt liÖu trong c¸c lç n−íc cña vôn trÇm tÝch theo chiÒu ®æ
nghiªng trªn xuèng do ¶nh h−ëng cña
hæng cã tuæi sau trÇm tÝch, vÝ dô tÝch ®äng bïn träng lùc, ch¼ng h¹n sù h×nh thµnh trÇm
carbonat vµ bét kÕt do ph¸ hñy c¬ häc néi t¹i tÝch theo dßng n−íc ®ôc. "t¸i trÇm tÝch".
hoÆc hßa tan ®¸ v«i. Deleted: a)
resedimented rock [12534] : ®¸ t¸i trÇm tÝch. Deleted: bao gåm
1- Lo¹i ®¸ ®−îc thµnh t¹o tõ vËt liÖu t¸i l¾ng
Deleted: b)
®äng.
2- TrÇm tÝch sinh ra do dßng n−íc ®ôc. Deleted: , vÝ dô, tÇng nhÞp hay grauvac,
ph©n líp nghiªng, xen víi sÐt kÕt tÇng
resequent fault-line scarp [12535] : v¸ch ®øt dµy.
 g·y t¸i sinh.
V¸ch ®øt g·y cã ph−¬ng phï hîp víi v¸ch,
mÆt ®øt g·y ë giai ®o¹n tr−íc.
reserve audit [12536] : kiÓm tra tr÷ l−îng,
kiÓm ®Þnh tr÷ l−îng.
reserve depletion [12537] : khai th¸c hÕt
quÆng, khai th¸c c¹n kiÖt quÆng.
reserves [12538] : tr÷ l−îng.
Tµi nguyªn kho¸ng s¶n ®· x¸c ®Þnh cã thÓ
khai th¸c cã lîi trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ-kü thuËt
hiÖn t¹i. Kh¸i niÖm nµy cã thÓ ®−îc sö dông ë
ph¹m vi toµn cÇu, khu vùc vµ ®Þa ph−¬ng hoÆc
®−îc xem nh− tiªu chuÈn ®Ó xem xÐt tÝnh hiÖu
qu¶ cña mét má khai kho¸ng t− nh©n.
§n: mineral reserves.
reservoir [12539] : bån chøa; tÇng chøa (dÇu,
khÝ); bÓ chøa n−íc, hå chøa n−íc.
1- Mét khèi ®¸ gÇn bÒ mÆt cã ®ñ ®é rçng vµ
thÈm thÊu cho phÐp tÝch tô dÇu th«, n−íc hoÆc
chÊt láng ®Þa nhiÖt, khÝ tù nhiªn víi c¸c ®iÒu
kiÖn duy tr× (bÉy) thÝch hîp.
2- TÇng ®Êt ®¸ thuËn lîi cho sù tÝch tô dÇu
khÝ.
3- VÝ dô ®¾p ®Ëp x©y dùng hå chøa n−íc, hå
chøa n−íc cho c«ng tr×nh thñy ®iÖn.
reservoir induced seismicity (RIS) [12540] :
®Þa chÊn kÝch thÝch do hå chøa.
§Þa chÊn ph¸t sinh do viÖc x©y dùng c¸c hå
chøa n−íc mÆt lín lµm gia t¨ng t¶i träng phô
lªn líp trªn cña vá Tr¸i ®Êt, ph¸ vì sù c©n b»ng
®Þa tÜnh. §n: induced seismicity; man-made
earthquake.
reservoir rock [12541] : ®¸ chøa.
§¸ cã ®é rçng vµ ®é thÊm tèt thuËn lîi cho
sù tÝch tô dÇu khÝ, n−íc th−êng lµ c¸t kÕt, ®¸
v«i vµ dolomit.
residual [12542] : tµn d−, sãt; má sãt, má tµn
d− (sk); gi¸ trÞ d− (®vl).
1- §Æc diÓm ®Þa chÊt hoÆc ®Þa h×nh (nh− ®¸,
®åi hoÆc cao nguyªn) thÓ hiÖn lµ mét phÇn nhá
hoÆc lµ dÊu vÕt cña khèi hoÆc vïng lín h¬n cã
tr−íc, cßn l¹i trªn bÒ mÆt bao quanh ®· bÞ h¹
thÊp do xãi mßn.
2- (sk) Kho¸ng sµng kho¸ng chÊt ®−îc t¹o
thµnh do trÇm tÝch c¬ häc vÝ dô nh− sa kho¸ng
hoÆc do biÕn ®æi hãa häc trong ®íi phong hãa,
vÝ dô: kaolin tõ feldspar.
3- (®vl) Gi¸ trÞ d− lµ hiÖu sè gi÷a gi¸ trÞ thùc
vµ gi¸ trÞ khu vùc, vÝ dô: tr−êng vËt lý.
residual anticline [12543] : nÕp låi tµn d−.
PhÇn næi cao trong kiÕn t¹o vßm muèi do Ðp
nÐn cña hai nÕp lâm r×a l©n cËn.
520
residual arkose [12544] : arkos t¹i chç, arkos Deleted: .
tµn d−.
Lo¹i arkoz thµnh t¹o t¹i chç do granit bÞ Deleted: A
ph©n hñy; lo¹i arkoz ch−a bÞ mang ®i n»m phñ
lªn granit. §n: grus.
residual clay [12545] : sÐt t¹i chç, sÐt tµn d−.
1- VËt liÖu sÐt thµnh t¹o t¹i chç do qu¸ tr×nh
phong hãa c¸c ®¸, ph¸t sinh tõ qu¸ tr×nh ph©n Deleted: felspat bÞ
hñy hãa häc vµ c¸c kho¸ng vËt kh¸c cña ®¸
hoÆc do c¸c ®¸ chøa sÐt (®¸ v«i chøa sÐt) bÞ hßa
tan sau khi c¸c kho¸ng vËt phi sÐt bÞ cuèn ®i. Deleted: mµ
2- §Êt hay s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh t¹o ®Êt. Deleted: kh¸c
Ss: secondary clay. §n: primary clay. Deleted: (kh«ng ph¶i sÐt)
residual deformation [12546] : biÕn d¹ng d−.
residual deposit [12547] : tÝch tô t¹i chç, tÝch
tô tµn d−, má sãt, má tµn d−.
1- PhÇn cßn l¹i sau phong hãa t¹i chç. Deleted: a)
2- Má quÆng thµnh t¹o trong sÐt do phong Deleted: (a).
hãa trªn bÒ mÆt; d−íi mÆt cña Tr¸i ®Êt biÕn c¸c Deleted: b)
hîp chÊt cña kim lo¹i thµnh c¸c oxid.
residual dispersion haloes [12548] : vµnh
ph©n t¸n tµn d−.
H×nh thµnh tõ ph¸ hñy c¸c th©n m¹ch quÆng,
cã kh«ng gian ph©n bè gÇn gòi víi quÆng gèc
X: secondary dispersion haloes.
residual dome [12549] : vßm tµn d−. Deleted: .
CÊu t¹o cã d¹ng vßm h×nh thµnh ë giai
®o¹n muén.
residual error [12550] : sai sè cßn d−. Deleted: .
HiÖu sè gi÷a trÞ sè ®o ®−îc cña mét ®¹i
l−îng trong mét lo¹t quan s¸t (®· ®−îc hiÖu
chØnh v× sai sè hÖ thèng) vµ trÞ sè tÝnh to¸n cña
®¹i l−îng. Trong thùc tÕ sai sè cßn d− ®i vµo
tÝnh to¸n coi nh− lµ sai sè x¸c xuÊt, sai sè ngÉu
nhiªn. Deleted: hoÆc
residual geosyncline [12551] : ®Þa m¸ng tµn
d−, ®Þa m¸ng sãt. Deleted: .
§Þa m¸ng ph¸t triÓn ë giai ®o¹n cuèi cña
mét chu kú ®Þa m¸ng víi c−êng ®é kh«ng lín.
residual kame [12552] : kame t¹i chç.
Gß, ®ång c¸t hoÆc sái t¹o thµnh do sù bãc
trôi vËt liÖu s«ng b¨ng (glacio fluvial) tõng tÝch
®äng ë hå b¨ng hµ hay ë s−ên ®åi. Deleted: , tr.1975
§n: pseudokame.
residual material [12553] : vËt liÖu sãt, vËt
liÖu tµn d−.
VËt liÖu gèc cña ®Êt trång kh«ng cè kÕt hoÆc
bÞ phong hãa mét phÇn, ®−îc coi lµ ph¸t triÓn
t¹i chç do phong hãa tõ ®¸ cè kÕt d−íi nã, tõ
vËt liÖu nµy ®Êt trång ®−îc thµnh t¹o. Deleted: .
residual soil [12554] : ®Êt residial, ®Êt
tµn tÝch.
 residual strength [12555] : søc bÒn d−.
Søc bÒn cßn d− l¹i cña ®Êt ®¸ sau khi bÞ ph¸
hñy. Søc bÒn d− ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®−êng
cong øng suÊt-biÕn d¹ng. Sau khi ®¹t cùc ®¹i,
®−êng cong nµy ®i xuèng tíi mét kho¶ng nµo
®ã th× hÇu nh− chuyÓn sang ®i ngang, hµm ý
r»ng sau khi mÉu vËt bÞ ph¸ hñy h¼n, vÉn cÇn
mét ¸p lùc nhÊt ®Þnh ®Ó tiÕp tôc g©y dÞch
chuyÓn däc theo bÒ mÆt ph¸ hñy. Ngoµi ra,
còng cÇn x¸c ®Þnh søc bÒn d− ë mét gãc ®é
kh¸c, víi ý nghÜa r»ng ngay c¶ khi ®Êt ®¸ ®· bÞ
ph¸ hñy, chóng vÉn cã mét søc bÒn nhÊt ®Þnh.
residual stress [12556] : øng suÊt d−.
øng suÊt cßn l¹i trong cäc sau t¸c ®éng cña
®Çu bóa ®ãng cäc. øng suÊt cßn d− l¹i trong ®Êt
®¸ sau khi dì t¶i.
residual subsidence [12557] : lón d−.
residual valley [12558] : thung lòng tµn d−.
M¸ng tròng xen gi÷a c¸c d·y nói n©ng cao.
residue [12559] : t¹i chç, tµn d−.
1- TÝch tô m¶nh vôn ®¸ h×nh thµnh do phong
hãa, cßn l¹i chñ yÕu t¹i chç trõ nh÷ng hîp phÇn
hßa tan bÞ cuèn ®i, th−êng t¹o mét líp bÒ mÆt
t−¬ng ®èi máng che lÊp tÇng ®¸ ë d−íi ch−a
phong hãa hay bÞ biÕn ®æi tõng phÇn.
§n: residuum; residual deposit; eluvium.
2- Tµn d− kh«ng tan.
residuum [12560] : cÆn.
Khèi nÒn v« ®Þnh h×nh víi c¸c thµnh phÇn
kh«ng thÓ ph©n biÖt ®−îc b»ng kÝnh hiÓn vi,
bao gåm c¸c h¹t kÝch th−íc 1-2 micron hoÆc
nhá h¬n, th−êng kh«ng thÊu quang vµ tèi mµu.
resilifer [12561] : mÊu ch»ng d¹ng th×a.
MÊu h×nh th×a trªn phiÕn b¶n lÒ cña mét sè
Th©n mÒm hai m¶nh (vÝ dô: mactra) cã d©y
ch»ng trong b¸m vµo.
resilium [12562] : d©y ch»ng trong.
D©y ch»ng n»m trong ®−êng b¶n lÒ Th©n
mÒm hai m¶nh, bÞ phiÕn b¶n lÒ Ðp l¹i khi c¸c
m¶nh vá khÐp l¹i.
resin jack [12563] : jack nhùa.
§n: rosin jack.
resin opal [12564] : opal nhùa.
Opal th«ng th−êng cã mµu vµng mËt ong hoÆc
vµng nÕn, cã ¸nh nhùa.
resin tin [12565] : thiÕc nhùa.
§n: rosin tin.
resinous luster [12566] : ¸nh nhùa.
¸nh gièng ¸nh cña nhùa trªn bÒ mÆt vÕt vì
cña mét sè kho¸ng vËt x¸c ®Þnh (nh− opal, l−u
huúnh, hæ ph¸ch, sphalerit) vµ ®¸ (nh− ®¸
521
h¾c Ýn).
resistance [12567] : søc kh¸ng, søc chèng,
søc bÒn.
resistates [12568] : t¸i trÇm tÝch bÒn v÷ng.
TrÇm tÝch cã thµnh phÇn gåm nh÷ng kho¸ng Deleted: ãang
vËt bÒn v÷ng hãa häc, giµu c¸c m¶nh vôn phong Deleted: vÒ
hãa; c¸c trÇm tÝch giµu th¹ch anh, còng giµu
zircon, ilmenit, rutil vµ hiÕm h¬n lµ casiterit,
monazit vµ vµng. Deleted: §èi chiÕu: hydrolyzates;
resisting moment [12569] : momen kh¸ng, oxydates; reduzates; evaporates.
momen chèng.
Momen t¹o nªn do c¸c lùc vµ c¸nh tay ®ßn
ng−îc chiÒu víi momen do ngo¹i lùc t¹o nªn.
resistivity survey [12570] :
Kh¶o s¸t vµ th¨m dß b»ng ®o ®iÖn trë kh¸ng.
resolution [12571] : ®é ph©n gi¶i. Deleted: .
resource estimation [12572] : ®¸nh gi¸
tµi nguyªn.
Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ®Þnh l−îng vµ chÊt l−îng
tµi nguyªn kho¸ng s¶n.
resources [12573] : tµi nguyªn. Deleted: a)
Tæng tr÷ l−îng toµn bé c¸c má kho¸ng ®· Deleted: vôn
®−îc ®¸nh gi¸ lµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ, c¸c má
kho¸ng vÒ mÆt kinh tÕ-kü thuËt ch−a thÓ khai
th¸c trong ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i vµ c¸c má kho¸ng Deleted: mét
dù b¸o cã thÓ ®−îc ph¸t hiÖn. Chóng lµ vèn tµi
nguyªn kho¸ng s¶n cña toµn cÇu, khu vùc hoÆc Deleted: b)
®Þa ph−¬ng. §n: mineral resources. Xem thªm: Deleted: Insoluble residue
identified subeconomic resources; hypothetical
Deleted: (?)
resources; speculartive resources.
resslerite [12574] : reslerit. Deleted: ,
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng : Deleted: gi¶i
MgH(AsO4).7H2O. §ång h×nh víi phosphor- Deleted: mm
peslerit. Deleted: (®ôc)
resultant stress [12575] : øng suÊt tæng, øng Deleted: .
suÊt kÕt qu¶.
resupinate [12576] : lén ng−îc, ®¶o ng−îc. Deleted: .
Lén ng−îc hay ®¶o ng−îc vÒ vÞ trÝ, nhÊt lµ
nãi vÒ c¸c vá Tay cuén cã m¶nh bông lâm
(th−êng lµ låi) vµ m¶nh l−ng låi (th−êng lµ lâm)
trong qu¸ tr×nh tr−ëng thµnh cña vá.
resurgent vapor [12577] : h¬i n−íc, khÝ.
1- H¬i n−íc t¸i hiÖn. N−íc d−íi ®Êt bÞ bay
h¬i khi tiÕp xóc víi ®¸ nãng.
2- KhÝ trong magma; §n: juvenile.
resurrected [12578] : håi sinh.
1- VÒ bÒ mÆt, c¶nh quan, ®Þa h×nh (nh− nói,
b¸n b×nh nguyªn, v¸ch ®øt g·y) ®−îc phôc håi
bëi vÞ trÝ tr−íc ®©y cña nã trong ®Þa h×nh hiÖn
t¹i. §n: exhumed.
2- VÒ dßng ch¶y trong mét hÖ thèng s«ng Deleted:
sím h¬n tr−íc thêi kú ch×m ngËp ng¾n ngñi cã
lßng cæ ®· ®−îc b¶o vÖ d−íi mét líp máng trÇm
tÝch. §n: palingenetic.
resurrected karst [12579] : karst håi sinh.
Karst cæ t¸i ho¹t ®éng.
resurrected peneplain shoreline [12580] :
®−êng bê b¸n b×nh nguyªn håi sinh.
§−êng bê b¸n b×nh nguyªn håi sinh nghiªng
bÞ ch×m ngËp, cã thÓ lµ ®−êng rÊt th¼ng vµ dµi.
retained water [12581] : n−íc tån l−u.
N−íc cßn gi÷ l¹i trong ®Êt ®¸ sau khi n−íc
träng lùc ®· tho¸t ra hÕt. Mét phÇn ®−îc hÊp
thô bëi lùc hÊp dÉn ph©n tö, mét phÇn l−u l¹i
trong c¸c khe nøt hay lç hæng.
retaining dam [12582] : ®Ëp gi÷ n−íc.
retaining wall [12583] : t−êng ch¾n.
Mét bøc t−êng x©y tho¶i ch©n ®Ó ch¾n lùc
®Èy cña ®Êt hoÆc n−íc. §é æn ®Þnh cña t−êng
ch¾n ®¹t ®−îc nhê sù æn ®Þnh cña khèi x©y hoÆc
bª t«ng hoÆc dùa vµo søc chÞu cña c«ng x«n
cña t−êng. Trong tr−êng hîp dïng c«ng x«n,
träng l−îng ®Êt n»m trªn ch©n t−êng ®−îc dïng
®Ó t¨ng ®é æn ®Þnh cña t−êng.
retardation [12584] : hiÖu sè ®−êng ®i hay ®é
chËm.
Trong quang häc tinh thÓ lµ qu·ng ®−êng ®i
chËm h¬n cña sãng chËm so víi sãng nhanh khi
truyÒn qua mét tÊm tinh thÓ dÞ h−íng. §é chËm
phô thuéc vµo ®é dµy tinh thÓ vµ sù kh¸c biÖt
gi÷a hai chiÕt suÊt t−¬ng øng víi hai ph−¬ng
truyÒn sãng.
retention [12585] : l−îng n−íc gi÷ l¹i.
L−îng n−íc m−a trõ ®i l−îng n−íc ch¶y mÆt
vµ bay h¬i.
retgersite [12586] : retgersit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng : NiSO4.6H2O.
L−ìng h×nh víi hexahydrit nickel.
reticulate [12587] : d¹ng l−íi.
Nãi vÒ h¹t phÊn vµ bµo tö cã t« ®iÓm c¸c gê
t¹o thµnh m¹ng l−íi kh¸ ®Òu ®Æn.
reticulated bar [12588] : ®ª c¸t ®an chÐo.
Nhãm gåm c¸c ®ª c¸t ngËp n−íc chót Ýt vµ
ph©n ra thµnh hai hÖ thèng. C¶ hai hÖ thèng ®Òu
c¾t chÐo ®−êng bê t¹o nªn kiÓu ®an chÐo nhau.
C¸c ®ª c¸t ®an chÐo nhau thÊy cã trong c¸c
vÞnh vµ c¸c ph¸ trªn bê trong cña c¸c ®¶o ch¾n.
retinalite [12589] : retinalit.
Kho¸ng vËt serpentin mµu lôc nh¹t hoÆc
vµng mËt ong, ®Æc sÝt, cã ¸nh nhùa, ¸nh nÕn, lµ
mét lo¹i cryzotil.
retractor muscle [12590] : c¬ co, c¬ rót.
C¬ cã chøc n¨ng co mét c¬ quan hay mét bé
phËn vµo bªn trong.
522
retrochoanitic [12591] : cã cæ quay sau. Deleted: .
Nãi vÒ v¸ch ng¨n cña Ch©n ®Çu cã cæ v¸ch
h−íng vÒ phÝa sau (vÒ phÝa ®Ønh).
retrodiagenesis [12592] : t¸c dông biÓu sinh.
X: hypergenesis.
retrograde diagenesis [12593] : biÓu sinh.
X: hypergenesis.
retrograde metamorphism [12594] : biÕn
chÊt giËt lïi.
Lµ kiÓu ®a biÕn chÊt, c¸c kho¸ng vËt biÕn
chÊt bËc thÊp thay thÕ c¸c kho¸ng vËt ®Æc tr−ng
cho c¸c bËc cao cña qu¸ tr×nh biÕn chÊt, thÝch
øng víi sù thay ®æi ®iÒu kiÖn vËt lý, vÝ dô nh−
sù giÈm thÊp cña nhiÖt ®é. §n: diaphthoresis,
rotrogressive metamorphism.
retrograding shoreline [12595]: ®−êng bê lïi.
§−êng bê bÞ di chuyÓn vÒ phÝa sau do sù
c«ng ph¸ cña sãng. §n: abration shoreline.
retrogression [12596] : tho¸i lui, giËt lïi.
§n: recession.
retrogressive erosion [12597] : bµo mßn
giËt lïi.
§n: headward erosion.
retrogressive landslide [12598] : tr−ît lë ®Êt
lïi dÇn.
Tr−ît lë ®Êt ®¸ lín dÇn, réng dÇn, ng−îc lªn
®Ønh dèc.
retrogressive metamorphism [12599] : biÕn
chÊt giËt lïi.
§n: retrograde metamorphism.
return flow [12600] : dßng håi quy.
L−îng n−íc ch¶y tõ c¸c ®iÓm sö dông ®Õn
c¸c nguån n−íc mÆt hoÆc n−íc d−íi ®Êt vµ cã
kh¶ n¨ng tiÕp tôc ®−îc sö dông. §n: return
water; waste water.
return water [12601] : n−íc håi quy.
§n: retum flow.
retzian [12602] : retzian.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu n©u:
Mn2Y[AsO4](OH)4.
revdite [12603] : revdit.
Kho¸ng vËt: Na2Si2O5.5H2O.
reverse drag [12604] : kÐo ng−îc. Deleted: .
HiÖn t−îng biÕn d¹ng däc theo ®øt g·y t¹o
nªn mét hoÆc mét sè c¸c nÕp uèn cã phÇn låi
(cong) ng−îc chiÒu víi c¸c nÕp uèn kÐo theo
th«ng th−êng, lµ ®Æc ®iÓm cña c¸c ®øt g·y
thuËn n¬i cã mÆt tr−ît dèc, ë ®ã phÇn låi cña
nÕp uèn h−íng theo h−íng dèc.
reverse fault [12605] : ®øt g·y nghÞch. Deleted: .
§øt g·y cã mÆt tr−ît nghiªng vÒ phÝa (c¸nh)
®−îc n©ng lªn (t−¬ng ®èi); c¸nh treo chuyÓn
®éng lªn phÝa trªn so víi c¸nh n»m; cã gãc dèc
cña mÆt tr−ît th−êng lín h¬n 45o.
reverse grading [12606] : ®é h¹t nghÞch ®¶o.
KiÓu ph©n tÇng trong ®ã cµng xa ®iÓm xuÊt
ph¸t (bas) kÝch th−íc h¹t cµng t¨ng.
Ss: graded bedding.
reverse separation [12607] : t¸ch ng−îc.
HiÖn t−îng t¸ch ®−îc x¸c ®Þnh song song
víi ®−êng dèc trong mÆt c¾t ®øt g·y víi
c¸nh treo.
reverse similar fold [12608] : nÕp uèn t−¬ng
tù ng−îc.
NÕp uèn cã bÒ dµy cña líp ë c¸nh dµy h¬n
so víi bÒ dµy cña nã ë vßm, tr¸i ng−îc víi nÕp
uèn t−¬ng tù (similar fold).
reverse slip fault [12609] : ®øt g·y tr−ît
ng−îc, ®øt g·y nghÞch xu«i.
§øt g·y nghÞch cã c¸nh treo dÞch chuyÓn lªn
phÝa trªn so víi c¸nh n»m.
reversed fault [12610] : ®øt g·y nghÞch.
§n: reverse fault.
reverse-flowage fold [12611] : nÕp låi
dån ng−îc.
NÕp uèn h×nh thµnh do qu¸ tr×nh biÕn d¹ng
lµm t¨ng bÒ dµy ë vßm nÕp låi vµ lµm gi¶m bÒ
dµy ë vßm nÕp lâm tr¸i víi kiÓu ch¶y b×nh
th−êng trong nÕp uèn ch¶y (flow fold).
reversing current [12612] : dßng biÓn ng−îc.
Dßng thñy triÒu ch¶y theo kiÓu lu©n phiªn
®æi h−íng ng−îc nhau trong mét kho¶ng thêi
gian gÇn nh− nhau víi mét thêi kú kh«ng
chuyÓn ®éng ®Ó quay ng−îc rÊt dµi. Dßng s«ng
ch¶y ng−îc cã ë c¸c cöa s«ng miÖng phÔu, lµm
c¶n trë dßng ch¶y vÒ phÝa ®Êt liÒn.
§n: rectilinear current.
reversing dune [12613] : ®ôn c¸t ng−îc.
§ôn c¸t cã xu h−íng ph¸t triÓn ®é cao bÊt
th−êng, nh−ng di chuyÓn chØ ë kho¶ng c¸ch rÊt
h¹n chÕ "bëi v× sù chuyÓn h−íng giã thèng trÞ
theo mïa t¹o sù di ®éng theo h−íng gÇn ng−îc
l¹i víi ®ôn". D¹ng chung cña ®ôn lµ backhan
hoÆc ®ôn quay ngang nh−ng h−íng vµ cÊu tróc
bªn trong ®ôn kh¸c nhau, do h−íng ng−îc cña
mÆt dèc nghiªng.
revetment [12614] : líp b¶o vÖ.
revived fault scarp [12615] : v¸ch ®øt g·y
t¸i sinh.
§n: rejuvenated fault scarp.
revived folding [12616] : uèn nÕp vßm máng.
§n: recurrent folding.
reworked [12617] : t¸i l¾ng ®äng.
Nãi vÒ trÇm tÝch, hãa th¹ch, m¶nh ®¸ vôn
523
hay c¸c vËt liÖu ®Þa chÊt kh¸c; bÞ t¸ch ra, bÞ
cuèn ®i bëi c¸c t¸c nh©n tù nhiªn khái chç nã
sinh ra, ch−a biÕn ®æi nhiÒu vµ tham gia vµo
thµnh phÇn cña nh÷ng thµnh t¹o muén h¬n.
Ss: derived, remanie. Formatted
reyerite [12618] : reyerit. Formatted
Kho¸ng vËt: Deleted: .
(Na,K)4Ca14(Si, Al)24O60(OH)5.5H2O.
rezbanyite [12619] : rezbanyit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m: Pb3Cu2Bi10S19.
rhabdacanth [12620] : xµ gai. Deleted: .
Thanh xµ ë San h« Rugosa cã c¸c sîi liªn Deleted: .
quan ®Õn c¸c trung t©m t¨ng tr−ëng riªng rÏ, cã
tÝnh chuyÓn tiÕp, tËp trung xung quanh mét
trung t©m chÝnh.
rhabdophane [12621] : rhabdophan.
Kho¸ng vËt mµu n©u, hång nh¹t hoÆc tr¾ng Deleted: .
phít vµng: (Ce, La)PO4.H2O.
Rhaetian [12622] : Rhaet.
BËc ë ch©u ¢u. BËc cao nhÊt cña Trias (n»m
trªn Nori, n»m d−íi Hettang cña Jura).
rheid fold [12623] : nÕp uèn l−u biÕn. Deleted: .
NÕp uèn cña c¸c tÇng cã tÝnh l−u biÕn bÞ Deleted: .
biÕn d¹ng.
rhenium [12624] : rheni (Re).
Nguyªn tè hãa häc sè 75, nguyªn tö l−îng
186,2071; tû träng 21.02 g/cm3, thuéc nhãm
kh«ng kim lo¹i nÆng, quý, siderophil, cã 1 ®ång
vÞ bÒn vµ 40 kh«ng bÒn. Hµm l−îng Re trong
c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 0,0004; siªu
mafic <0,0001; gabro-basalt 0,0004; granit-
granodiorit 0,0006; ®¸ phiÕn 0,0005. Kho¸ng
vËt tiªu biÓu lµ dzhezkazganit (CuReS4), Re
còng cã trong molybdenit, zircon vµ gadolinit.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS, INAA. Dïng
trong c¸c lÜnh vùc xóc t¸c, ®Ìn chôp ¶nh, bé Deleted: trong Rb
®iÒu khiÓn nhiÖt tù ®éng.
rhenium osmium age method [12625] :
ph−¬ng ph¸p rheni-osmi x¸c ®Þnh tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi nµy dùa trªn c¬
së tÝnh tû sè cña Re187 vµ Os187 vµ biÕt h»ng
ph©n r· cña Re187. H¹n chÕ cña ph−¬ng ph¸p
nµy lµ hµm l−îng cña Re trong vá lôc ®Þa rÊt
thÊp, khã x¸c ®Þnh.
rheology [12626] : l−u biÕn häc.
Khoa häc nghiªn cøu sù biÕn d¹ng cña c¸c
chÊt l−u.
rheomorphic fold [12627] : nÕp uèn l−u biÕn.
§n: rheid fold.
rhinestone [12628] : ®¸ rhin.
1- §¸ gi¶ kim c−¬ng cã ¸nh m¹nh, rÎ tiÒn, Deleted: (a)
®−îc lµm tõ mét tÊm thuû tinh cã g¾n ®Õ kim
lo¹i ®Ó cho ¸nh m¹nh gièng nh− kim c−¬ng.
2- Tõ gèc ®ång nghÜa víi th¹ch anh tinh thÓ.
3- §«i khi lµ tªn gäi lo¹i thuû tinh kh«ng
mµu hoÆc cã mµu ®ång nhÊt hoÆc mµu tõng
phÇn.
rhipidacanth [12629] : xµ phøc.
Thanh xµ phøc hîp ë San h« Rugosa gåm
mét thanh nguyªn thñy trung t©m, tõ ®ã táa ra
c¸c xµ bËc 2 ng¾n th¼ng gãc víi trôc dµi cña
v¸ch, ®Æc tr−ng cña hä Phillipsastraeidae.
rhiroconcretion [12630] : kiÕn tróc rÔ c©y.
KiÕn tróc d¹ng kÕt h¹ch nhá trong ®¸ trÇm
tÝch, h×nh èng hay h×nh nãn, th−êng ph©n
nh¸nh, gièng bé rÔ c©y. Cã thÓ gåm c¸c vËt liÖu
nh− calis¬ (NaNO3) hay ®¸ silic.
§n: rhizomorph; root cast.
rhirocretion [12631] : kÕt h¹ch rÔ c©y.
ThuËt ng÷ dïng chØ khèi d¹ng kÕt h¹ch rçng,
®· h×nh thµnh quanh bé rÔ cña mét thùc vËt
sèng.
rhizoid [12632] : d¹ng rÔ, cÊu tróc d¹ng rÔ.
Gièng h×nh mét bé rÔ, vÝ dô "gai d¹ng rÔ" ë
Tay cuén, cã t¸c dông b¸m vµo mét bÒ mÆt bªn
ngoµi; mét d¹ng cÊu tróc d¹ng rÔ ë Rªu ®éng
vËt.
rhodesite [12633] : rhodesit.
Kho¸ng vËt: (Ca, Na2,K2)Si16O40.11H2O.
rhodite [12634] : rhodit.
Kho¸ng vËt chøa hîp kim tù sinh cña
rhodium (kho¶ng 40%) vµ vµng.
rhodium [12635] : rhodi (Rh).
1- Nguyªn tè hãa häc sè 45, nguyªn tö
l−îng 102,9055; tû träng 12,41 g/cm3, thuéc
nhãm kim lo¹i nÆng, quý, PGE, chacophil,
siderophil, cã 1 ®ång vÞ bÒn vµ 45 kh«ng bÒn.
Kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ holingworthit (Rh, Pd,
Pt)AsS vµ irarsit (Ir, Ru, Rh, Pt)AsS. Rh còng
thÊy cã trong c¸c kho¸ng vËt olivin, ilmenit,
zircon, cromit vµ gadolinit. Ph−¬ng ph¸p ph©n
tÝch: ICP-MS. S¶n l−îng hµng n¨m kho¶ng 300
tÊn cho c¶ nhãm PGE. C«ng dông cña Rh: chÊt
xóc t¸c, kim hoµn, trang trÝ, bé ®iÒu khiÓn nhiÖt
tù ®éng.
2- Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: RhPt, trong ®ã
rhodi chiÕm phÇn chñ yÕu.
rhodizite [12636] : rhodizit.
Kho¸ng vËt: Cs Al4Be4B11O25(OH)4.
rhodochrosite [12637] : rhodochrosit.
Kho¸ng vËt mµu ®á hång ho¨c hång tÝm ®Õn
x¸m, hÖ ba ph−¬ng, thuéc nhãm calcit: MnCO3,
®ång h×nh víi calcit, siderit, th−êng chøa mét Ýt
calci, s¾t. Lµ quÆng thø yÕu cña mangan.
524
§n: dialogite, manganese spar, raspberry
spar. Deleted: (b)
rhodochrostone [12638] : ®¸ rhodochrosit. Deleted: (c)
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ Deleted: §
rhodochrosit (MnCO3), cã thÓ hoÆc kh«ng chøa
Deleted: chøa khãang chÝnh
c¸c kho¸ng vËt carbonat kh¸c.
Deleted: c¸c kho¸ng carbonat kh¸c
rhodolite [12639] : rhodolit.
Granat mµu hång tÝm, hång, tÝa ®Õn tÝm. Cã
thµnh phÇn ho¸ häc gi÷a pyrop vµ almandin.
§Æc tr−ng bëi ®é trong cao h¬n, t«ng mµu s¸ng
h¬n hai kho¸ng vËt trªn vµ ®−îc dïng lµm ngäc.
rhodonite [12640] : rhodonit.
Kho¸ng vËt mµu ®á nh¹t, ®á hång, hång tÝm
®Õn ®á phít n©u, hÖ ba nghiªng, thuéc nhãm
pyroxen: MnSiO3. §«i khi chøa calci, s¾t,
magnesi, kÏm. Th−êng cã säc, d¶i ®en cña oxid
mangan. Rodonit ®−îc dïng lµm ®¸ trang trÝ,
®Æc biÖt ë Nga. §n: manganese spar, Deleted: , tr.631
manganolite. Deleted: tõng
rhodostannite [12641] : rhodostannit. Deleted: h×nh
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Cu2FeSn3S8. Deleted: c©y
rhodusite [12642] : rhodusit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng thuéc nhãm
amphibol: Na2(Fe+2,Mg)3Fe +2 3 Si8O22(OH)2, gÇn
víi ribeckit vÒ thµnh phÇn ho¸ häc.
rhomb [12643] : h×nh mÆt thoi hay khèi h×nh
thoi.
§a diÖn s¸u mÆt lµ h×nh b×nh hµnh ®Òu c¹nh;
trong tinh thÓ häc lµ rhombohedron.
rhomb spar [12644] : spat thoi.
Deleted: h
Kho¸ng vËt dolomit cã tinh thÓ h×nh mÆt
thoi.
rhombic dipyramidal class [12645] : líp
(nhãm) th¸p ®«i hÖ thoi.
Líp tinh thÓ hÖ trùc thoi cã ®èi xøng 2/m
2/m 2/m.
rhombic disphenoidal class [12646] : líp bèn
mÆt hÖ thoi.
Líp tinh thÓ thuéc hÖ thoi, cã ®èi xøng 222.
rhombic dodecahedron [12647] : h×nh m−êi
hai mÆt thoi.
H×nh ®¬n tinh thÓ hÖ lËp ph−¬ng, lµ ®a diÖn
gåm m−êi hai mÆt thoi b»ng nhau.
rhombic pyramidal classs [12648] : líp th¸p
hÖ thoi.
Líp ®èi xøng tinh thÓ hÖ trùc thoi, cã ®èi
xøng m m 2.
rhombic system [12649] : hÖ trùc thoi.
ThuËt ng÷ nµy Ýt dïng do dÔ nhÇm víi tõ
rhombohedron. §n: orthorhombic system. Formatted
rhomboclase [12650] : rhomboclas.
 Kho¸ng vËt: HFe+3(SO4)2.4H2O. Th−êng gÆp
d¹ng tÊm h×nh thoi, kh«ng mµu, víi c¸t khai
c¬ së.
rhombohedral class [12651] : líp mÆt thoi.
Líp tinh thÓ ph©n hÖ mÆt thoi cña hÖ ba
ph−¬ng, cã ®èi xøng 3.
rhombohedral cleavage [12652] : c¸t khai
mÆt thoi.
C¸t khai cña kho¸ng vËt theo mÆt song song
víi mÆt cña h×nh mÆt thoi. VÝ dô, c¸t khai theo
mÆt (1011) cña calcit.
rhombohedral iron ore [12653] : quÆng s¾t
mÆt thoi.
§n: hematite; siderite.
rhombohedral lattice [12654] : m¹ng
mÆt thoi.
M¹ng t©m cña hÖ ba ph−¬ng. ¤ c¬ së lµ h×nh
mÆt thoi, gÆp trong líp ®èi xøng tinh thÓ cã trôc
bËc ba. ¤ c¬ së chøa 3 nót m¹ng, 1 ë gãc, 2
ph©n bè c©n xøng däc mét ®−êng chÐo dµi.
rhombohedral system [12655] : hÖ mÆt thoi.
Lµ mét nh¸nh cña hÖ ba ph−¬ng, cã « c¬ së
lµ h×nh mÆt thoi.
rhombohedron [12656] : h×nh mÆt thoi.
H×nh ®¬n tinh thÓ, lµ h×nh khèi b×nh hµnh
gåm 6 mÆt h×nh b×nh hµnh b»ng nhau, ®Æc tr−ng
cho hÖ ba ph−¬ng vµ hÖ s¸u ph−¬ng.
§n: rhomb.
rhombolith [12657] : rhombolit.
§n: scapolite.
rhopaloid septum [12658] : v¸ch tµy ®Çu.
V¸ch ë San h« Rugosa ®¬n thÓ cã ®Çu phÝa
trôc dµy lªn râ rÖt, lµm cho mÆt c¾t cña chóng
cã h×nh gËy tµy.
rhyncholite [12659] : ®Çu hµm.
Mét mÈu ®Çu hay mét phÇn cña hµm Ch©n
®Çu, th−êng gÆp ë Ch©n ®Çu Nautiloidea Trias
d−íi d¹ng hãa th¹ch.
Rhynchonelloid [12660] : Rhynchonellida.
Tay cuén cã khíp thuéc mét bé gåm c¸c ®¹i
biÓu cã vá mang ®Ønh cong d¹ng má, mét
cuèng b¸m chøc n¨ng vµ mét khe delta bÞ c¸c
phiÕn delta ®Ëy l¹i mét phÇn. Tuæi: Ordovic
gi÷a ®Õn ngµy nay.
rhyoandesite [12661] : ryoandesit.
§¸ phun trµo thµnh phÇn t−¬ng ®−¬ng grano-
diorit.
rhyocrystal [12662] : ryocrystal.
C¸c tinh thÓ tù h×nh s¾p xÕp theo d¹ng
dßng ch¶y.
rhyodacite [12663] : ryodacit.
C¸c ®¸ magma phun trµo kiÕn tróc porphyr cã
525
thµnh phÇn gi÷a dacit vµ ryolit, gåm cã th¹ch
anh, plagioclas vµ biotit (hoÆc hornblend), t¹o
nªn c¸c ban tinh trªn nÒn h¹t nhá ®Õn thñy tinh
t¹o thµnh bëi felspar kiÒm, c¸c kho¸ng vËt silicat.
VÒ mÆt thµnh phÇn t−¬ng ®−¬ng víi granodiorit
hoÆc monzonit th¹ch anh.
§n: quartz latite; dellenite; toscanite.
rhyodiabasic [12664] : ryodiabas.
ThuËt ng÷ cò ®Ó chØ kiÕn tróc ophit cña ®¸
magma trong ®ã c¸c ban tinh plagioclas Ýt nhiÒu
song song víi nhau.
rhyolite [12665] : ryolit.
Nhãm ®¸ magma phun trµo, ®Æc tr−ng bëi
kiÕn tróc porphyr vµ th−êng cã kiÕn tróc dßng Deleted: (a)
ch¶y víi c¸c ban tinh th¹ch anh vµ felspar kiÒm Deleted: ¶
trªn nÒn thuû tinh ®Õn Èn tinh. C¸c ®¸ cña nhãm (b) Siderite [mineral].
nµy vÒ thµnh phÇn t−¬ng ®−¬ng granit. Ryolit sÏ
®−îc xÕp vµo ryodacit khi hµm l−îng felspar
kiÒm gi¶m vµ nÕu hµm l−îng th¹ch anh gi¶m th×
®−îc xÕp vµo trachyt. XuÊt xø tõ ch÷ Hy L¹p-
rhyo rhyax cã nghÜa lµ "dßng ch¶y dung nham".
§n: liparite.
rhyotaxitic texture [12666] : kiÕn tróc dßng
ch¶y.
§n: flow textur.
rhythmic crystallization [12667] : kÕt tinh
nhÞp ®iÖu.
HiÖn t−îng x¶y ra trong khèi x©m nhËp
magma, trong ®ã c¸c tinh thÓ cña c¸c kho¸ng vËt
kh¸c nhau kÕt tinh thµnh c¸c líp ®ång t©m, t¹o
nªn khèi h×nh cÇu t¨ng tr−ëng. Deleted: .
rhythmic sedimentation [12668] : trÇm
tÝch nhÞp.
Mét tr×nh tù trÇm tÝch ®Òu ®Æn ®−îc lÆp l¹i
æn ®Þnh, quan s¸t thÊy trong mét hÖ tÇng trÇm Deleted: .
tÝch cña hai hay nhiÒu ®¬n vÞ th¹ch ®Þa tÇng; Deleted: chóng ®−îc s¾p ®Æt theo mét
Cã thÓ cã hai cÊu tö (c¸c líp bét kÕt vµ sÐt xen trËt tù riªng vµ béc lé sù t¸i diÔn th−êng
xuyªn, biÕt tr−íc, hay lµ mét m« h×nh cña
nhau), hoÆc nh÷ng ®Æc tÝnh trÇm tÝch bao qu¸t cïng mét chuçi ®iÒu kiÖn.
toµn bé hÖ thèng cho ®Õn hµng tr¨m mÐt Deleted: sÐt
chiÒu dµy.
Deleted: (?)
rhythmic succession [12669] : tæ hîp nhÞp.
Mét tr×nh tù cña c¸c ®¬n vÞ th¹ch ®Þa tÇng Deleted: biÕn thiªn lín cña
thÓ hiÖn ë sù thay ®æi liªn tôc vµ t¸i diÔn vÒ Deleted: c¸c
th¹ch häc. ThuËt ng÷ nµy chØ sù lÆp l¹i liªn tôc Deleted: vµ c¸c ®¬n vÞ
cña mét chuçi ®Çy ®ñ c¸c líp trÇm tÝch cã kÌm Deleted: hoÆc mét tr×nh tù trung gian
theo c¸c lo¹i hãa th¹ch kh¸c nhau. nµo ®ã gi÷a hai cÊu tö. Xem : cyolic
sedimentation.
rhythmite [12670] : nhÞp.
§¬n vÞ riªng biÖt cña mét tr×nh tù (trÇm tÝch) Deleted: . KÕ tiÕp,
cã nhÞp (rhythmic succession) hay cña c¸c líp
ph¸t triÓn theo trÇm tÝch cã nhÞp (rhythmic
sedimentation). ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ mét cÆp Deleted: §èi chiÕu: cyclothem.
c¸c lo¹i ®¸ trÇm tÝch kh¸c nhau hay mét chuçi
kÕ tiÕp trÇm tÝch, t¹o ra mét ®¬n vÞ cña c¸c líp
xÕp cã nhÞp (theo nhÞp). ThuËt ng÷ kh«ng giíi
h¹n vÒ ®é dµy vµ vÒ tÝnh phøc t¹p cña sù ph©n
líp, vµ kh«ng mang ý nghÜa thêi gian hay theo
mïa. §n: rthymic unit.
ria [12671] : cöa c¾t khÝa.
1- Cöa tho¸t triÒu hoÆc nh¸nh biÓn hÑp, dµi,
®«i khi d¹ng nªm. Cã chiÒu s©u vµ chiÒu réng
gi¶m dÇn ®Òu vÒ phÝa ®Êt liÒn. Chóng ®−îc t¹o
nªn do sù ch×m ngËp phÇn thÊp cña thung lòng
s«ng hÑp hoÆc cöa s«ng miÖng phÔu. Nguyªn
b¶n, thuËt ng÷ chØ giíi h¹n cho cöa tho¸t triÒu
d−îc t¹o ra ë n¬i cã ph−¬ng cÊu tróc ®¸ bê
vu«ng gãc víi ®−êng bê. Sau nµy, thuËt ng÷
®−îc bæ sung thªm - lµ vïng ®Êt bÞ ch×m ngËp
cã r×a bÞ ®øt ngang tíi ®−êng bê.
2- Cöa s«ng réng hoÆc cöa s«ng miÖng phÔu
(bao gåm c¶ bê) kh«ng nhÊt thiÕt cã vÞnh, ®−îc
t¹o ra bëi sù ch×m ngËp tõng phÇn cña mét
thung lòng më.
ria coast [12672] : bê c¾t khÝa.
Bê cã cöa c¾t khÝa song song, dµi s©u vµo
®Êt liÒn vµ xen kÏ víi c¸c mòi nh«, ph¸t triÓn ë
n¬i cã ph−¬ng cÊu tróc bê vu«ng gãc víi
ph−¬ng ®−êng bê.
ria shoreline [12673] : ®−êng bê c¾t khÝa.
§−êng bê cã nhiÒu cöa miÖng phÔu ®−îc t¹o
ra do ch×m ngËp tõng phÇn, r×a ®Êt liÒn bÞ ®øt
thµnh tõng ®o¹n bëi c¸c thung lòng s«ng.
rib [12674] : gê; gê nói.
1- (cs) Mét ®−êng næi h−íng t©m hay ®ång
t©m trªn bÒ mÆt mét m¶nh vá, vÝ dô t« ®iÓm táa
tia ë Tay cuén, hay t« ®iÓm ®ång t©m ë Th©n
mÒm hai m¶nh (vÝ dô: hÕn).
2- (®m) Líp hoÆc thÓ t−êng ®¸ t¹o nªn mét
s−ên sèng nhá trªn ®−êng nói dèc.
rib furrow [12675] : r·nh xen s−ên.
§n: interpleural furrow.
rib pillars [12676] : trô chèng d¹ng v× kÌo.
rich ore [12677] : quÆng giµu.
richellite [12678] : richelit.
Kho¸ng vËt ch−a ®−îc x¸c ®Þnh ch¾c ch¾n:
Ca3Fe10(PO4)8(OH, F)12.nH2O, gÆp ë d¹ng khèi
v« ®Þnh h×nh mµu vµng.
richelsdorfite [12679] : richelsdorfit.
Kho¸ng vËt:
Ca2Cu5Sb[Cl/OH6/(AsO4)4].6H2O.
richetite [12680] : richetit.
Kho¸ng vËt, oxid cña Pb vµ U.
Richmondian [12681] : Richmond.
BËc ë B¾c Mü, Ordovic th−îng (n»m trªn
Maysvilli, n»m d−íi Alexandri cña Silur).
526
richterite [12682] : richterit.
1- Kho¸ng vËt nhãm amphibol, mµu n©u Deleted: (a)
vµng, ®á hång hÖ ®¬n nghiªng:
(Na, K)2(Mg, Mn, Ca)6Si8O22(OH)2. Deleted: thêi
2- Kho¸ng vËt ë cuèi d·y cña nhãm Deleted: vô. Xem : lamirete.
amphibol: Na2CaMg5Si8O22(OH)2. Deleted: (b)
Ss: soda tremolite.
rickardite [12683] : rickardit.
Kho¸ng vËt mµu tÝa ®Ëm: Cu7Te5.
ridge [12684] : d¶i nói, sèng nói gi÷a ®¹i
d−¬ng (kt); gê, nÕp, nÕp nh¨n (cs); cån, gê.
1- (kt) Vïng t¸ch gi·n kÐo dµi ë gi÷a ®¹i
d−¬ng cã phun trµo, t¹o nªn gê næi cao, h×nh
thµnh sèng nói ngÇm gi÷a c¸c ®¹i d−¬ng.
2- (cs) PhÇn c¬ thÓ nh« cao cña ®éng vËt næi
lªn trªn bÒ mÆt, vÝ dô nÕp gÊp hÑp t−¬ng ®èi dµi
cña vá thø sinh ë Tay cuén (Brachiopoda) hoÆc
gê ngang cña HuÖ biÓn (Crinoidea). Cßn cã
nghÜa lµ mét diÖn ph©n t¸ch hai lç ch©n mót kÒ
nhau cña CÇu gai ®Òu ®Æn.
3- (®m) Cån thÊp ®«i khi thÊy cao h¬n mùc
n−íc biÓn; Chç cao, dµi cã s−ên dèc cña ®¸y
biÓn; Vïng tr−íc bê cña mét b·i biÓn c¸t khi
triÒu rßng; ThuËt ng÷ chung cho mét n¬i cao
hÑp, dµi cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt, th−êng cã d¹ng
®Ønh nhän, s¾c, s−ên dèc, ®øng ®éc lËp hoÆc
nh− lµ mét phÇn cña khèi nói hoÆc ®åi réng
h¬n, vÝ dô vïng ®Þa h×nh cao gi÷a c¸c s«ng;
D·y ®åi, nói; §Ønh hoÆc phÇn cao h¬n cña ®åi.
§Ønh dµi, hÑp cña ®åi nói. Deleted: .
ridge and ravine topography [12685] : ®Þa
h×nh hÎm, sèng cao.
C¶nh quan c©n b»ng ®éng lùc chÞu t¸c ®éng
xãi mßn khu vùc trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi
Èm.
ridge and valley topography [12686] : ®Þa
h×nh thung lòng, sèng cao.
MÆt ®Êt ®−îc ®Æc tr−ng bëi hÖ thèng nèi tiÕp
nhau cña c¸c thung lòng vµ sèng cao song song
hoÆc gÇn song song víi nhau. §−îc thµnh t¹o
bëi xãi mßn c¸c ®¸ uèn nÕp m¹nh cã ®é bÒn
v÷ng kh¸c nhau.
ridge fault [12687] : ®Þa lòy.
CÊu tróc t¹o bëi c¸c ®øt gÉy cã phÇn trung
t©m ®−îc n©ng lªn, lé ra ®¸ cæ h¬n so víi
xung quanh.
ridge top trench [12688] : m¸ng, sèng ®Ønh.
R·nh, ®«i khi cã ë gÇn ®Ønh d·y nói cao,
s−ên dèc ®−îc h×nh thµnh bëi phiÕn réng ®¸
tr−ên däc theo mÆt tr−ît Ýt nhiÒu song song víi
s−ên sèng cao. M¸ng tròng th−êng song song
víi ®Ønh sèng.
 ridge-ridge transform fault [12689] : ®øt g·y 2- Khe nøt s©u trung t©m ë ®Ønh cña c¸c nói Formatted
biÕn d¹ng gi÷a ®¹i d−¬ng, c¾t qua sèng nói ngÇm gi÷a ®¹i d−¬ng (midoceanic ridge). §n: Formatted
gi÷a ®¹i d−¬ng. central valley; median valley; midoceanic rift. Formatted
§øt g·y biÕn d¹ng c¾t qua d·y nói ngÇm rift zone [12699] : ®íi rift.
Deleted: .
gi÷a ®¹i d−¬ng. 1- HÖ thèng c¸c ®øt g·y ph¸ hñy t¸ch gi·n,
Deleted: .
ridge-top trench [12690] : vùc ®Ønh. sôt lón.
Vùc ®Ønh, ®«i khi gÆp ë trong hoÆc gÇn ®Ønh 2- §íi cÊu tróc nói löa ë Ha Oai liªn quan Deleted: .
cña c¸c d¶i nói cã s−ên dèc, ®−îc thµnh t¹o do víi phøc hÖ ®¸ m¹ch ë d−íi.
sù dÞch tr−ît cña c¸c khèi ®¸ d¹ng tÊm réng däc rifting [12700] : t¸ch gi·n, t¹o rift. Deleted: .
theo mÆt c¾t, Ýt nhiÒu song song víi s−ên. rift-valley lake [12701] : hå thung lòng rift.
riebeckite [12691] : riebeckit. Vïng sôt lón cã qui m« nhá liªn quan víi
Kho¸ng vËt nhãm amphibol mµu lam hoÆc rift. §n: sag pond.
®en, hÖ ®¬n nghiªng: Na2(Fe, Mg)5Si8O22(OH)2, rig [12702] : thiÕt bÞ khoan.
lµ hîp phÇn nguyªn thñy trong mét sè ®¸ rig floor [12703] : sµn khoan.
magma x©m nhËp acid ho¨c giµu natri. KÕt cÊu dïng lµm nÒn trong qu¸ tr×nh thi
riedel shears [12692] : cÊu t¹o c¾t riedel. c«ng khoan. Deleted: .
ThuËt ng÷ mang tªn nhµ ®Þa chÊt Riedel, ®Ó right-handed separation [12704] : tr−ît
chØ c¸c cÊu t¹o ph¸ hñy c¾t tr−ît sinh ra trong b»ng ph¶i.
qu¸ tr×nh biÕn d¹ng, lóc ®Çu bªn c¹nh ®øt g·y §n: right-lateral separation.
chÝnh lµ m¹ng ®øt g·y hoÆc ph¸ hñy d¹ng bËc, right-lateral fault [12705] : ®øt g·y tr−ît
c¸nh gµ (en echelon), sau ®ã xuÊt hiÖn c¸c cÊu b»ng ph¶i. Deleted: .
t¹o c¾t Riedel hoÆc cÊu t¹o c¾t R vµ R' (viÕt t¾t ®n: dextral fault. Deleted: víi
tõ ch÷ Rieden) sinh ®«i víi nhau. Trong ®ã cã right-lateral separation [12706] : tr−ît Formatted
mét hÖ thèng (R) t¹o víi ®øt g·y chÝnh mét gãc b»ng ph¶i.
Deleted: .
kho¶ng 10o ®Õn 20o hoÆc 30o, vµ mét hÖ thèng Sù dÞch chuyÓn däc theo ®øt g·y, trªn b×nh
(R') t¹o víi ®øt g·y chÝnh mét gãc lín h¬n tõ ®å thÊy c¸nh phÝa trªn ®èi diÖn víi ng−êi quan
kho¶ng 70o ®Õn 80o. s¸t dÞch chuyÓn vÒ phÝa tay ph¶i.
riffle hollow [12693] : vòng n−íc c¹n. right-slip fault [12707] : ®øt g·y tr−ît ph¶i.
Tròng n«ng trªn líp båi tÝch cña dßng ch¶y, §øt g·y tr−ît ngang, trong ®ã c¸nh phÝa trªn
th−êng s©u 8-30cm, h×nh thµnh do c¸c líp ®¸ ®èi diÖn víi ng−êi quan s¸t dÞch chuyÓn sang
cøng mÒm xen kÏ bÞ x©m thùc kh¸c nhau. phÝa tay ph¶i. Deleted: n
rift [12694] : rift, t¸ch gi·n; ®−êng ®øt rigid block failure [12708] : ph¸ hñy cña khèi Deleted: xãi mßn
trong ®¸. cøng. Deleted: .
1- Tròng hÑp kÐo dµi giíi h¹n bëi c¸c ®øt rigid body displacement [12709] : dÞch
g·y thuËn; ®Þa hµo cã qui m« lín ®−îc h×nh chuyÓn cña thÓ cøng.
thµnh liªn quan víi qu¸ tr×nh t¸ch gi·n. rigid foundation [12710] : mãng cøng.
2- Chç nøt t¸ch s©u hoÆc nh÷ng chç hë kh¸c Mãng ®−îc gi¶ thiÕt lµ cøng, kh«ng
trong ®¸ (nh− trong granit), ®−îc t¹o ra do sù biÕn d¹ng.
r¹n nøt vµ chÎ t¸ch. Tõ cña thî chÎ ®¸. rigid pavement [12711] : ®−êng cøng.
rift fault [12695] : ®øt g·y rift. KÕt cÊu ®−êng cøng.
§øt g·y giíi h¹n ph¹m vi thung lòng rift. rigidity [12712] : ®é cøng.
ThuËt ng÷ dïng cho c¸c ®øt g·y thuËn vµ c¸c rigidity modunus [12713] : modun ®é cøng
®øt g·y chuyÓn dÞch ngang lín. cña ®Êt.
rift lake [12696] : hå rift. rijkeboerite [12714] : rikeboerit.
Vïng sôt lón theo ®øt g·y quy m« nhá. Hå Kho¸ng vËt nhãm pyroclo:
ph¸t triÓn ë vïng rift. Ba(Ta,Nb)2(O,OH)7, giµu Ba t−¬ng tù
rift trough [12697] : tròng rift. microlit.
Tròng ph¸t triÓn trªn ®íi ®øt g·y t¸ch gi·n rilandite [12715] : rilandit.
rift. §n: rift valley. Kho¸ng vËt: (Cr, Al)6SiO11.5H2O (?).
rift valley [12698] : thung lòng rift. rill [12716] : r·nh, l¹ch.
1- Thung lòng ®−îc ph¸t triÓn däc theo cÊu L¹ch nhá mang n−íc vµo biÓn hoÆc hå sau
tróc rift. §n: fault trough; rift trough. khi sãng bÞ vì trªn b·i biÓn. §n: rill channel.

527
 rill erosion [12717] : xãi mßn r·nh.
Sù ph¸t triÓn cña mét lo¹t c¸c khe nhá lµ kÕt
qu¶ cña c¸c dßng n−íc ch¶y qua mÆt ®Êt gå
ghÒ, c¸c dßng ch¶y nµy tËp trung thµnh c¸c khe
suèi nhá. Qu¸ tr×nh nµy lµ qu¸ tr×nh trung gian
gi÷a bµo mßn ®Òu kh¾p bÒ mÆt vµ bµo mßn
thµnh kªnh m−¬ng (sheet erosion vµ gully
erosion). §n: rill wash; rilling; rillwork.
rill flow [12718] : dßng ch¶y r·nh.
Dßng ch¶y mÆt ch¶y theo c¸c khe rÊt nhá.
rill mark [12719] : vÕt r·nh.
1- R·nh nhá, d¹ng cµnh c©y do sãng vµ triÒu
xuèng t¹o nªn trªn mÆt bïn c¸t ven bê ch¼ng
h¹n, r·nh h×nh thµnh bªn phÝa khuÊt giã cña
viªn cuéi (vá sß, v.v.), c¸c vËt c¶n kh¸c vµ
th−êng ph©n nh¸nh.
2- R·nh d¹ng cµnh c©y h×nh thµnh do dßng
ch¶y ra trªn nÒn c¸t hay trªn bïn ph¼ng; nã
ph©n nh¸nh khi ch¶y xuèng dèc.
rill wash [12720] : xãi mßn r·nh.
§n: rill erosion. Còng cßn viÕt lµ rillwash.
rilling [12721] : xãi mßn r·nh.
§n: rill erosion.
rillwork [12722] : xãi mßn r·nh.
§n: rill erosion.
rim gypsum [12723] : vµnh th¹ch cao.
Th¹ch cao d¹ng tÊm máng trong tinh thÓ
anhydrit, cã lÏ ®−îc thµnh t¹o tõ dung dÞch h¬n
lµ do thay thÕ (Goldman, 1952).
rim syncline [12724] : nÕp lâm viÒn.
PhÇn tròng qui m« ®Þa ph−¬ng ph¸t triÓn bao
quanh vßm muèi; muèi trong líp n»m d−íi bÞ
dÞch chuyÓn vÒ phÝa vßm.
rimcementation [12725] : qu¸ tr×nh g¾n kÕt
riÒm; riÒm liªn kÕt.
ThuËt ng÷ chØ sù më réng thø sinh
(secondary enlargement) cña c¸c trÇm tÝch
m¶nh vôn; ch¼ng h¹n, kÕt tña CaCO3 phñ mét
líp riÒm quanh h¹t cïng thµnh phÇn, nh− trong
®¸ v«i HuÖ biÓn, mçi h¹t (hoÆc vôn HuÖ biÓn)
lµ mét tinh thÓ ®¬n, thÊm phñ bëi xi m¨ng
calcit thµnh mét m¹ng liªn hoµn.
rime [12726] : bê, biªn, vµnh, gê, mÐp hoÆc
mÆt cña ®Þa h×nh.
rimming wall [12727] : t−êng v©y bäc, t−êng
viÒn.
ThÓ tµn d− d¹ng sèng nói dèc ®øng h×nh
thµnh sau x©m thùc tõ c¸c líp ®¸ v«i h¹t vôn,
rçng, thÊm n−íc, g¾n kÕt yÕu, sinh ra trong ®iÒu
kiÖn nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi (vÝ dô Okinawa vµ
c¸c ®¶o Th¸i B×nh D−¬ng) do xi m¨ng hãa thø
sinh trªn mÆt dèc ®øng nguyªn sinh, sau ®ã nÒn
528
xi m¨ng bÞ x©m thùc.
rimpylite [12728] : rimpylit.
Tªn mét nhãm gåm mét sè hornblend mµu
lôc hoÆc n©u giµu (Al,Fe)2O3.
rimrock [12729] : gß ®¸, r×a ®¸. Deleted: ®¸ r×a
1-TÇng ®¸ h×nh thµnh hay dùng lªn bªn r×a
cña mét tÇng ®Êt båi hay tÇng cuéi. Deleted: vØa
2-Líp ®¸ cøng ch¾c n»m ngang (nh− dßng
dung nham) lé ë r×a cao nguyªn, nói mÆt bµn,
th−êng t¹o v¸ch ®øng hoÆc gê ®¸.
3-Gê hoÆc mÆt lé ®¸, vÝ dô: v¸ch ®øng hoÆc Deleted:
mÆt ®¸ gÇn nh− dèc ®øng trªn t−êng khe hÎm. Deleted: a)
§n: rim.
rimstone [12730] : rimstone, ®¸ v«i d¹ng
vá máng.
TÇng calcit d¹ng vá máng v©y quanh bån
tròng ngËp n−íc hay ®Çm hå. Deleted: b)
rimstone barrier [12731] : tÇng rimstone.
TÇng rimstone t¹o nªn mét ®Çm hå hay bån
tròng gäi lµ hå rimstone.
§n: gour; travertine dam; rimstone dam.
rimstone pool [12732] : hå rimstone.
§Çm hå hay bån n−íc ®−îc h×nh thµnh vµ
v©y quanh bëi bê ®ª ®¸ v«i (rimstone dam).
ring [12733] : vßng.
1- CÊu tróc cã d¹ng vßng, khÐp kÝn.
2- TiÒn thÓ cña c¸c nh¸nh rñ ë quai tay hoµn
chØnh cña Tay cuén Terebratellidae, gåm mét
®ai trßn máng, hÑp ë phÝa bông, nh−ng réng ra
ë phÝa l−ng ®Õn chç nèi nã víi v¸ch gi÷a.
ring complex [12734] : phøc hÖ vßng.
Tæ hîp c¸c ®ai hoÆc c¸c thÓ ®Þa chÊt cã cÊu
Deleted: vôn
t¹o d¹ng vßng, d¹ng nãn.
ring depression [12735] : tròng d¹ng vßng. Deleted: .
Vïng bÞ sót lón cã d¹ng vµnh kh¨n bao bäc Deleted: §
xung quanh mét vïng n©ng cao do uèn nÕp Deleted: .
hoÆc ®øt g·y t¹o nªn. Deleted: m¶nh
ring dike [12736] : ®ai ®¸ m¹ch d¹ng vßng;
Deleted: ®èt sèng
®ai vßng.
§ai ®¸ m¹ch trªn b×nh ®å cã d¹ng vßng trßn Deleted: )
hoÆc vßng khÐp kÝn gÇn trßn, trong mÆt c¾t cã Deleted: §èi chiÕu: granular
cementation.
d¹ng th¼ng ®øng hoÆc nghiªng so víi trôc cña
cung trßn nãi trªn. Deleted: .
ring fault [12737] : ®øt g·y d¹ng vßng, ®øt Deleted: §
g·y vßng. Deleted: .
KiÓu ®øt g·y dèc d¹ng vßng hoÆc d¹ng èng Deleted: tån
liªn quan víi c¸c vïng sôt lón lßng ch¶o hoÆc
Deleted: ;
n©ng d¹ng vßm.
Deleted: .
ring fissure [12738] : khe nøt d¹ng vßng, khe
nøt vßng. Deleted: K
Khe nøt ph¸t triÓn trong ®¸ xung quanh mét Deleted: .
®iÓm cã d¹ng gÇn nh− vßng trßn. Deleted: råi
 ring fracture [12739] : ®øt g·y d¹ng vßng.
§n: ring fault.
ring shear apparatus [12740] : thiÕt bÞ c¾t
vßng mÉu ®Êt.
ring silicate [12741] : silicat vßng.
§n: cyclosilicate.
ring structure [12742] : cÊu t¹o vßng, cÊu
tróc vßng.
ThuËt ng÷ chung dïng ®Ó chØ c¸c cÊu tróc
trªn b×nh diÖn cã d¹ng vßng.
ring syncline [12743] : tròng d¹ng vßng.
§n: ring depression.
ringer [12744] : c¸t chu«ng.
Líp máng c¸t kÕt h¹t mÞn, bÒn ch¾c, g¾n kÕt
tèt cho ©m thanh trong trÎo vang déi khi bóa gâ
vµo.
ring-fracture intrusion [12745] : ®ai ®¸ m¹ch
d¹ng vßng, ®ai vßng.
§n: ring dike.
ringwoodite [12746] : ringwoodit.
Kho¸ng vËt nhãm spinel mµu tÝa:
(Mg, Fe)2SiO4, lµ biÕn thÓ ®a h×nh hÖ lËp
ph−¬ng cña olivin.
rinkite [12747] : rinkit.
§n: mosandrite.
rinkolite [12748] : rinkolit.
§n: mosandrite.
rinneite [12749] : rineit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, hång tÝm, tÝm hoÆc
vµng, hÖ mÆt thoi: NaK3FeCl6, ®ång h×nh víi
clormanganokalit.
Rio Declaration [12750] : tuyªn ng«n Rio.
V¨n kiÖn chung nhÊt, cã tÝnh chiÕn l−îc,
®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ Liªn hiÖp quèc vÒ
m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn häp ë Rio de Zaneiro
th¸ng 6/1992. Tuyªn ng«n gåm 27 nguyªn t¾c
lín vÒ quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c n−íc
®èi víi vÊn ®Ò m«i tr−êng trªn quan ®iÓm g¾n
liÒn viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng vµ sù ph¸t triÓn l©u
bÒn. Cßn cã tªn lµ “HiÕn ch−¬ng Tr¸i ®Êt”.
rip rap [12751] : líp b¶o vÖ, bay.
B»ng ®¸ héc (®Ó kÌ bê).
riparian water loss [12752] : mÊt n−íc do
bay h¬i.
L−îng n−íc bay h¬i qua th¶m thùc vËt ph¸t
triÓn däc theo lßng s«ng. L−îng n−íc nµy cã
thÓ lÊy tõ lßng s«ng, n−íc d−íi ®Êt vµ (hoÆc)
n−íc thæ nh−ìng.
ripe [12753] : bê biÓn.
Riphean [12754] : Riphei.
ThuËt ng÷ ®−îc c¸c nhµ ®Þa chÊt Nga sö
dông ®Ó chØ phÇn cuèi cïng cña TiÒn Cambri,
529
®−îc liªn hÖ gÇn t−¬ng øng víi Sini, Vendi
vµ Eocambri.
ripidolite [12755] : ripidolit.
Kho¸ng vËt nhãm clorit, cã thµnh phÇn gi÷a
clinoclo vµ chamozit: (Mg,Fe+2)AlSi5O20(OH)16.
§«i khi dïng chØ clinoclo.
ripple [12756] : gîn sãng.
ripple bedding [12757] : ph©n líp gîn sãng.
1- MÆt líp ®Æc tr−ng bëi c¸c vÕt gîn. Deleted: a
2- ThuËt ng÷ ®Ó chØ tÝnh ph©n líp hiÖn t¹i Deleted: b
cña c¸c líp tr«ng gièng nh− c¸c gîn sãng qui
m« nhá cña c¸t tÝch tô tèc ®é nhanh. Formatted
ripple biscuit [12758] : cÊu tróc b¸nh gîn. Deleted: .
CÊu tróc ph©n líp d¹ng thÊu kÝnh cña c¸t
trong ®Çm hå vòng vÞnh.
ripple crest [12759] : ®Ønh vÕt gîn. Deleted: .
PhÇn cao nhÊt cña vÕt gîn.
ripple cross-lamination [12760] : ph©n líp
xiªn gîn sãng, thí líp xiªn gîn sãng.
Ph©n líp xiªn kÝch th−íc nhá h×nh thµnh
trong qu¸ tr×nh trÇm tÝch víi c¸c thí líp máng
vµo kho¶ng tõ 0,08-0,3cm.
ripple drift [12761] : ph©n líp dÞch gîn sãng.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ sù ph©n líp xiªn kÝch
th−íc nhá thµnh t¹o do c¸c vÕt gîn di chuyÓn
trong trÇm tÝch. §n: ripple bedding, climbing
ripple.
ripple height [12762] : chiÒu cao vÕt gîn. Deleted: .
Kho¶ng c¸ch theo ph−¬ng th¼ng ®øng tõ ®¸y
®Õn ®Ønh cña vÕt gîn ®o trªn bÒ mÆt cã vÕt gîn.
NÕu vÕt gîn kh«ng ®èi xøng th× chiÒu cao vÕt
gîn ®−îc x¸c ®Þnh tõ chç tròng l©n cËn theo
s−ên dèc h¬n. §n: ripple-mark amplitude.
ripple index [12763] : chØ sè gîn sãng, chØ sè
vÕt gîn. Deleted: .
Tû sè gi÷a chiÒu dµi vµ chiÒu cao gîn sãng
th−êng vµo kho¶ng tõ 6 ®Õn 22 ®èi víi vÕt gîn
dßng vµ tõ 20 ®Õn 50 ®èi víi vÕt gîn giã.
ripple lamina [12764] : thí líp xiªn gîn sãng.
X: ripple cross-lamination. Formatted
ripple mark [12765] : vÕt gîn.
1- VÕt gîn do dßng n−íc, sãng hoÆc giã t¹o
nªn.
2- VÕt gîn trªn mÆt n−íc.
ripple ridge [12766] : vÕt gîn, gê gîn. Deleted: .
X: ripple mark.
ripple scour [12767] : tròng gîn. Deleted: .
Tròng d¹ng tuyÕn n«ng vµ réng cã c¸c vÕt
gîn ngang t¹o trªn mÆt líp. Deleted: .
ripple spacing [12768] : chiÒu réng cña vÕt
gîn, gi·n c¸ch cña c¸c vÕt gîn.
ripple symmetry index [12769] : chØ sè ®èi Deleted: ®¹i
 xøng cña vÕt gîn.
Møc ®é ®èi xøng cña vÕt gîn ®−îc x¸c ®Þnh
b»ng tû sè gi÷a chiÒu dµi theo ph−¬ng n»m
ngang (h×nh chiÕu trªn mÆt ph¼ng n»m ngang)
cña c¸nh thoi vµ chiÒu dµi theo ph−¬ng n»m
ngang cña vÕt gîn (Tuner, 1960). VÕt gîn
kh«ng ®èi xøng cã chØ sè lín h¬n 1.
ripple wavelenght [12770] : chiÒu réng cña
vÕt gîn, chiÒu réng cña gîn.
Kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®Ønh vÕt gîn liªn tiÕp.
ripple-mark amplitude [12771] : chiÒu cao
vÕt gîn.
ChiÒu cao cña vÕt gîn trªn mÆt líp ®−îc x¸c
®Þnh b»ng kho¶ng c¸ch th¼ng ®øng tõ ®Ønh cña
vÕt gîn ®Õn ®¸y cña tròng kÕ cËn. §n: ripple
height.
ripple-mark index [12772] : chØ sè gîn sãng.
§n: ripple index.
ripple-mark-wavelength [12773] : chiÒu réng
vÕt gîn.
Kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®iÓm uèn cña mét
vÕt gîn.
rippling [12774] : mÆt gîn.
MÆt cã c¸c vÕt gîn.
RIS [12775] : ®Þa chÊn kÝch thÝch do hå chøa.
§n: reservoir induced seismicity.
rise [12776] : khèi nh«, gê n©ng, gê, chç dèc,
chç cao.
1- S−ên n©ng lªn trong lôc ®Þa.
2- PhÇn ®Ønh cña ®åi hoÆc cña c¸c d¹ng ®Þa
h×nh kh¸c cao h¬n so víi xung quanh.
3- Vïng næi cao thoi, dµi, réng ë ®¸y biÓn.
4- S−ên dèc lªn cña ®Þa h×nh.
5- PhÇn ®Ønh cña ®åi hoÆc phÇn kh¸c cao
h¬n xung quanh.
riser pipe [12777] : èng ®øng.
rising dune [12778] :
§n: climbing dune.
risk [12779] : rñi ro.
ristral carina [12780] : gê chïy.
Gê t¹o nªn r×a bªn cña chïy ë ®éng vËt Vá
gi¸p m−êi ch©n (Decapoda), th−êng trë thµnh
gê æ m¾t.
rivadavite [12781] : rivadavit.
Kho¸ng vËt: Na6MgB24O40.22H2O.
river [12782] : kim c−¬ng tr¾ng tinh; s«ng.
1- Lo¹i kim c−¬ng ®−îc xÕp h¹ng chÊt l−îng
rÊt cao. X: extra river.
2- ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ dßng ch¶y n−íc
ngät tù nhiªn trªn mÆt, th−êng xuyªn hoÆc theo
mïa, cã ®é lín nhÊt ®Þnh, lín h¬n suèi, l¹ch.
Ch¶y ra biÓn, ®æ vµo hå hoÆc mét dßng s«ng
530
kh¸c.
ThuËt ng÷ cßn ®−îc dïng ë New England
chØ nguån n−íc nhá mµ ë Hoa Kú gäi lµ l¹ch
(creek).
3- ThuËt ng÷ ®Ó chØ tªn ®Þa ph−¬ng cho c¸c
vïng cöa s«ng, miÖng phÔu, ph¸, l¹ch triÒu,... vÝ
dô nh−: York river, Indian river.
river bar [12783] : ®ª c¸t s«ng.
Sèng tÝch tô aluvi trong dßng ch¶y, däc theo
c¸c bê hoÆc ë cöa cña s«ng.
river bar placer [12784] : sa kho¸ng c¸t
lßng s«ng.
§n: bench placer.
river basin [12785] : l−u vùc s«ng.
Toµn bé vïng cung cÊp n−íc cho s«ng vµ
c¸c nh¸nh cña nã.
river bed [12786] : lßng s«ng.
Dßng ®ang chøa hoÆc tr−íc ®©y ®· chøa
n−íc cña s«ng.
river bottom [12787] : ®¸y s«ng. Deleted: .
Líp ®Êt alluvi n»m phÝa d−íi däc theo s«ng.
river breathing [12788] : dao ®éng cña mùc
n−íc s«ng. Deleted: .
river cliff [12789] : v¸ch xãi mßn.
V¸ch dèc h×nh thµnh do xãi mßn bªn s−ên
cña s«ng.
river delta marsh [12790] : ®Çm lÇy ph©n bè
ë cöa s«ng, suèi. Deleted: .
river deposition coast [12791] : bê tÝch
tô s«ng.
Bê delta ®−îc ®Æc tr−ng bëi tÝnh chÊt : cã
d¹ng xÎng nh« vµo biÓn, cã c¸c s«ng nh¸nh xÎ
qua vµ cã vïng ®Êt thÊp bao bäc.
river drift [12792] : trÇm tÝch s«ng.
C¸c vËt liÖu ®¸ ®−îc s«ng chuyÓn tõ chç nµy
®Õn trÇm tÝch t¹i chç kh¸c.
river end [12793] : cuèi s«ng.
§iÓm cuèi cïng cña dßng s«ng, t¹i ®ã n−íc
biÕn mÊt do thÊm hay bay h¬i (kh«ng ph¶i cöa
s«ng ®æ ra biÓn). Deleted: .
river flat [12794] : b·i c¹n aluvi kÒ liÒn s«ng,
®¸y s«ng.
river forecasting [12795] : dù b¸o thñy v¨n.
Dù b¸o c¸c thêi kú ho¹t ®éng vµ l−u l−îng
cña s«ng b»ng thñy v¨n vµ khÝ t−îng, bao gåm
c¶ nghiªn cøu c¸c ph−¬ng ph¸p dù b¸o.
riverhead [12796] : ®Çu nguån hay n¬i b¾t
®Çu cña dßng s«ng.
river morphology [12797] : h×nh th¸i
häc s«ng.
§n: channel morphology; fluviomorphology;
stream morphology.
 river pebble phosphate [12798] : phosphat
cuéi s«ng.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë Florida chØ lo¹i
phosphat d¹ng cuéi sÉm mµu ®−îc di chuyÓn
tíi c¸c cån c¸t ngÇm vµ ®ång b»ng ngËp lò
s«ng. Ss: land-pebble phosphate.
§n: river-pebble, river rock.
river plain [12799] : ®ång b»ng s«ng.
§n: alluvial plain.
river profile [12800] : tr¾c diÖn däc s«ng.
river run gravel [12801] : cuéi di chuyÓn do
dßng ch¶y.
M¶nh cuéi t×m thÊy trong trÇm tÝch chøng tá
®· tõng lµ ®èi t−îng t¸c ®éng cña dßng ch¶y.
rivershed [12802] : bån cung cÊp n−íc
cho s«ng.
riversideite [12803] : riversideit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
Ca5Si6O16(OH)2.2H2O.
river system [12804] : hÖ thèng s«ng.
S«ng vµ tÊt c¶ c¸c nh¸nh cña nã.
§n: water system.
river terrace [12805] : thÒm s«ng.
§n: water terrace.
river valley [12806] : thung lòng s«ng.
Tròng dµi cña mÆt ®Êt do s«ng ®µo khoÐt
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nã.
§n: water system.
river wall [12807] : t−êng, ®ª b¶o vÖ bê s«ng.
§n: levee.
riverwash [12808] : phï sa s«ng, ®Êt båi s«ng.
1- VËt liÖu ®Êt bÞ vËn chuyÓn vµ tÝch tô
do s«ng.
2- TÝch tô aluvi trªn ®¸y s«ng hoÆc kªnh lò
bÞ xãi mßn vµ tÝch tô trong thêi kú bÞ ngËp
lôt l¹i.
rivotite [12809] : rivotit.
Hçn hîp cña malachit víi stibiconit.
road embankment [12810] : ®¾p ®−êng.
§¾p, lÊp ®Êt ®Ó x©y dùng ®−êng.
road foundation, subgrade [12811] :
mãng ®−êng.
Líp c¬ së ®Ó x©y dùng ®−êng.
road metal [12812] : ®¸ maccadam cøng.
§¸ maccadam ®−îc ®Ëp nhá.
roadbed (of railways) [12813] : líp mãng ®¸
d−íi ®−êng s¾t.
roadway [12814] : nÒn ®−êng, bÒ mÆt
®¸y ®−êng.
roaldite [12815] : roaldit.
Kho¸ng vËt gÆp trong thiªn th¹ch :
(Fe, Ni, Co)4N.
531
roaring sand [12816] : c¸t ph¸t ©m thanh. Deleted: c¸t “h¸t”
C¸t ph¸t ©m thanh (sounding sand) thÊy ë
®ôn c¸t sa m¹c sinh ra ©m thanh trÇm ®«i khi cã
thÓ c¶m nhËn ë kho¶ng c¸ch 400 mÐt. Deleted: Xem : booming sand (c¸t gÇn
robersite [12817] : robersit. sÐt).
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Ca3Mn+34 (PO4)4(OH)6.3H2O.
robinsonite [12818] : robinsonit.
Kho¸ng vËt: Pb4Sb6S13.
roche rock [12819] : ®¸ roch.
§¸ gåm hoµn toµn th¹ch anh vµ tourmalin.
Lµ kÕt qu¶ cña tourmalin hãa.
rock [12820] : ®¸.
Lµ mét tËp hîp tù nhiªn cña mét hay nhiÒu Deleted: dông
lo¹i kho¸ng vËt cã ®Æc ®iÓm riªng vÒ thµnh
phÇn vµ cÊu tróc; vÝ dô nh− granit, cã kiÕn tróc
h¹t; khèi ®Æc sÝt kh«ng râ h¹t kho¸ng vËt,
obsidian; khèi cøng cã nguån gèc h÷u c¬,
than ®¸.
rockallite [12821] : rockalit.
Granit kiÒm cã tÝnh chÊt mafic, h¹t lín gåm
th¹ch anh, acmit, albit vµ microlin. ThuËt ng÷
®−îc dïng cho Rockall Bank, ë b¾c §¹i T©y
D−¬ng, 350km t©y Scotland. Kh«ng nªn dïng.
rock asphalt [12822] : ®¸ asphalt.
§n: asphalt rock.
rock association [12823] : tæ hîp ®¸.
Lµ mét nhãm ®¸ magma trong mét tØnh
th¹ch häc, cã mèi liªn quan hãa häc vµ th¹ch
häc ®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c biÓu ®å thµnh phÇn.
§n: rock kindred, kindred, association.
rock basin [12824] : bån tròng ®¸.
Bån tròng trong ®¸ cøng h×nh thµnh do bãc
mßn ®Þa ph−¬ng cña nÒn ®µi nguyªn kh«ng
b»ng ph¼ng hoÆc thung lòng b¨ng hµ ë khu vùc
miÒn nói vµ th«ng th−êng cã mét hå n−íc.
rock basin lake [12825] : hå bån tròng
trong ®¸.
Hå b¨ng hµ trong mét bån tròng trong ®¸.
rock bind [12826] : phiÕn sÐt chøa c¸t. Deleted: ®¸ kÑp
ThuËt ng÷ Anh chØ mét lo¹i phiÕn sÐt chøa
c¸t (sandy shale) hay lo¹i bét kÕt ph©n d¶i hoÆc Deleted: sl¬rolit
kh«ng ph©n d¶i.
rock bit [12827] : mòi khoan ®¸.
Mòi khoan ®¸, mòi khoan ®¸ c¸p ®Ëp.
§n: rock chisel. Deleted: Nh−
rock blanket [12828] : líp phñ ®¸.
rock bolt [12829] : vÝt ®¸, neo ®¸.
rock breaker [12830] : m¸y ®Ëp ®¸.
rockbridgeite [12831] : rocbridgeit.
Kho¸ng vËt: (Fe+2,Mn) Fe+34(PO4)3(OH)5.
rock burst [12832] : ®¸ næ.
 Mét d¹ng gi¶i phãng øng suÊt trong ®¸.
rock city [12833] : “thµnh phè ®¸”.
Mét vïng cã nh÷ng khèi ®¸ to lín ®−îc h×nh
thµnh t¹i chç v−¬n lªn cao do phong hãa theo
c¸c khe nøt. Nh÷ng khèi (block) vµ nh÷ng rµnh
nøt më lín tr«ng gièng nh− c¸c l©u ®µi, d·y phè
cña mét thµnh phè. Gièng nh− “th¹ch l©m”-
“rõng ®¸” ë V©n Nam-Trung Quèc.
rock core [12834] : lâi khoan ®¸, mÉu
khoan ®¸.
rock cork [12835] : bÊc nói.
Mét lo¹i asbest. §n: mountain cork.
rock crystal [12836] : tinh thÓ th¹ch anh, tinh
thÓ ®¸.
X: quartz crytstal.
rock cycle [12837] : chu kú ®¸.
Mét chuçi sù kiÖn bao gåm sù thµnh t¹o,
phong hãa, ph¸ hñy, vµ t¸i t¹o cña ®¸, lµ kÕt
qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh nh− ho¹t ®éng magma,
x©m thùc, vËn chuyÓn, l¾ng ®äng, thµnh ®¸ vµ
biÕn chÊt. Mét chuçi cã thÓ bao gåm c¶ qu¸
tr×nh kÕt tinh magma ®Ó t¹o ®¸ magma, råi sau
bÞ vì vôn do phong hãa ®Ó thµnh vôn trÇm tÝch,
c¸c m¶nh vôn nµy ®−îc g¾n kÕt t¹o nªn ®¸ trÇm
tÝch, sau ®ã chóng bÞ chuyÓn hãa thµnh ®¸
biÕn chÊt.
rock drift [12838] : chuyÓn ®éng khèi.
§n: creep.
rockfall [12839] : ®¸ r¬i, ®¸ l¨n.
1- ChuyÓn ®éng r¬i t−¬ng ®èi tù do hay l¨n
trªn dèc ®øng cña m¶nh vôn míi vì ra tõ ®¸
gèc (th−êng d¹ng khèi, ®ång nhÊt hay bÞ nøt
nÎ), cã kÝch th−íc bÊt kú tõ trªn v¸ch ®¸ nh« ra
biÓn hay bê vùc; ®©y lµ d¹ng chuyÓn ®éng
nhanh nhÊt vµ th−êng xuyªn nhÊt trong vïng
nói vµ trong mïa xu©n khi n−íc ®ãng b¨ng l¹i
tan ra trong khe nøt cña ®¸. §ã cã thÓ lµ chuyÓn
®éng r¬i th¼ng hoÆc d−íi d¹ng hµng lo¹t b−íc
nh¶y vµ bËt xuèng bê dèc; ®©y kh«ng ph¶i lµ
chuyÓn ®éng tr−ît trªn bÒ mÆt tr¬n.
§n: sturzstrom.
2- Khèi ®¸ chuyÓn ®éng hay bÞ cuèn ®i trªn
dèc ®¸ (rookfall).
rockfall avalanche [12840] : dßng ®¸ tr−ît lë.
Tr−ît lë ®¸ biÕn chuyÓn thµnh dßng, khi c¸c
khèi ®Êt ®¸ lë tr−ît qui m« hµng triÖu tÊn, ®¹t
vËn tèc cùc lín; phæ biÕn nhÊt ë vïng nói hiÓm
trë, nh− ®· x¶y ra n¨m 1903 t¹i Frank, Alberta.
®n: sturzstrom.
rockfall talus [12841] : v¸ch ®¸ r¬i.
TÝch tô ®¸ t¶ng th« cã gãc c¹nh, r¬i tõ v¸ch
®¸ hay bê ®¸ dèc trªn cao. C¸c t¶ng ®¸ lë ra cã
532
thÓ do t¸c dông cña ¸p lùc vµ cña b¨ng trong
khe nøt cã tr−íc. M−a lín còng lµm lë ®¸. §¸
lë cã thÓ r¬i, l¨n, n¶y lªn vµ vì vôn; t¶ng lín
®−îc tÝch tô d−íi ®¸y. Gãc nghiªng cña bê dèc Deleted: th×
v−ît 32o vµ cã thÓ ®¹t 42o. §n: scree. Deleted: tËp
rockfalls and rockburst [12842] : ®¸ r¬i vµ Deleted: , tr.237
®¸ næ.
Deleted: e
Trong tù nhiªn, ®Êt ®¸ th−êng chÞu t¸c ®éng
cña tr−êng øng suÊt. Nh−ng b¶n th©n tr−êng
øng suÊt Ýt khi lµ nguyªn nh©n cña c¸c tai biÕn
kü thuËt c«ng tr×nh hay gÆp. Ng−îc l¹i, hiÖn
t−îng gi¶i phãng øng suÊt, ®ét ngét hay tõ tõ,
míi lµ nguyªn nh©n chñ yÕu. Trong sè 5 kiÓu
ph¶n øng chÝnh cña ®Êt ®¸ gåm æn ®Þnh, tr−¬ng
në, r¬i, tr−ên vµ næ, chØ cã 3 kiÓu sau míi do
gi¶i phãng øng suÊt g©y ra. §¸ r¬i x¶y ra d−íi
t¸c ®éng cña träng lùc, cßn ®¸ næ l¹i x¶y ra khi
cã gi¶i phãng n¨ng l−îng m¹nh vµ ®ét ngét, Deleted: ,
t−¬ng tù nh− ®éng ®Êt. Trong thùc tÕ, nhiÒu Deleted: thµnh t¹o ®¸
tr−êng hîp ®¸ næ lín, thËm chÝ tíi 5,5 ®é Deleted: ph¸ hñy
Richte, cã thÓ ghi nhËn ®−îc bëi c¸c tr¹m quan
tr¾c ®Þa chÊn. ë c¸c vïng má, tai ho¹ ®¸ vµ khÝ
næ hay x¶y ra do t¸c ®éng ®ång thêi cña mét
l−îng lín khÝ mªtan hay carbonic bÞ nÐn Ðp vµ Deleted: ®¸
gi¶i phãng øng suÊt m·nh liÖt. ThËm chÝ ngay Deleted: ®ãng r¾n
gÇn mÆt ®Êt, ®¸ næ còng cã thÓ x¶y ra d−íi d¹ng Deleted: råi ®Õn l−ît
nÒn, sµn c¸c má, ®−êng hÇm bÞ tråi lªn. Tråi Deleted: ®¸ nµy
sµn th−êng gÆp ë nh÷ng n¬i ®Êt ®¸ cã thÕ n»m
ngang, ¸p lùc n−íc ngÇm lín, gi¶i phãng øng
suÊt (theo chiÒu th¼ng ®øng) ®ét ngét.
rockfill [12843] : san lÊp, ®¾p b»ng ®¸.
Khèi ®¸ ®−îc sö dông ®Ó san lÊp hoÆc x©y
®Ëp kÕt cÊu ®¸.
rock flour [12844] : bét ®¸.
VËt liÖu mÞn, ch−a biÕn ®æi vÒ hãa häc, bao
gåm c¸c h¹t cã gãc c¹nh, cì bét vµ sÐt. C¸c h¹t
nµy lµ c¸c kho¸ng vËt t¹o ®¸, chñ yÕu lµ th¹ch Deleted: thuéc
anh, bÞ nghiÒn vôn trong khi vËn chuyÓn hay ®Ì
n¸t do t¶i träng cña vËt liÖu phÝa trªn. ThuËt Deleted: v×
ng÷ ®−îc dïng phæ biÕn nhÊt ®Ó chØ bét rÊt mÞn
do t¸c dông cµ n¸t cña b¨ng lªn ®¸. §n: glacier
meal; glacial meal; glacial flour; rock meal. Deleted: b)
rock forming [12845] : t¹o ®¸.
ChØ c¸c kho¸ng vËt tham gia vµo thµnh phÇn Deleted: r¬i
®¸, gi÷ vai trß ph©n lo¹i ®¸. C¸c kho¸ng vËt t¹o
®¸ quan träng h¬n c¶ lµ th¹ch anh, feldspar,
mica amphibol, pyroxen, olivin, calcit, dolomit.
rock magnetism [12846] : tõ tÝnh cña ®¸.
Sù nghiªn cøu vÒ nguån gèc vµ ®Æc ®iÓm cña Deleted: §èi chiÕu : debris flow.
qu¸ tr×nh tõ ho¸ cña ®¸ vµ kho¸ng vËt. Deleted: th−êng dïng
rock mass [12847] : khèi ®¸.
Kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ toµn bé m«i tr−êng
®¸ t¹i hiÖn tr−êng, cã chøa c¶ c¸c mÆt ph©n líp,
®øt g·y, khe nøt, nÕp uèn vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm
cÊu tróc kh¸c. Khèi ®¸ th−êng kh«ng liªn tôc,
kh«ng ®ång nhÊt vµ cã nh÷ng ®Æc tÝnh kü thuËt
dÞ h−íng.
rock mass classification [12848] : ph©n lo¹i
khèi ®¸.
§Þnh l−îng hãa nh÷ng kinh nghiÖm thu ®−îc
trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t thi c«ng mét sè c«ng
tr×nh trªn ®¸ ®Ó sö dông cho nh÷ng c«ng tr×nh
sau. Mét sè hÖ ph©n lo¹i khèi ®¸ hiÖn ®−îc ¸p
dông phæ biÕn trªn thÕ giíi lµ hÖ ph©n lo¹i ®Þa
c¬ (geomechanics classification), cßn gäi lµ hÖ
cho ®iÓm khèi ®¸ (rock mass rating, RMR
system), vµ hÖ Q (chÊt l−îng khèi ®¸). Nh÷ng
hÖ ph©n lo¹i nµy g¸n ®iÓm cho mét sè th«ng sè
hoÆc ®Æc tÝnh cña khèi ®¸, sau ®ã céng gép
nh÷ng ®iÓm nµy ®Ó cã mét c¸ch ®¸nh gi¸, ph©n
lo¹i khèi ®¸ tæng thÓ. §iÓm ph©n lo¹i sau ®ã
cßn ®−îc ®èi chiÕu víi nh÷ng hµnh vi cã thÓ
quan s¸t ®−îc vÒ khèi ®¸, nh− khÈu ®é æn ®Þnh,
thêi gian tù trô v÷ng kh«ng cÇn chèng ®ì, yªu
cÇu trî lùc, v.v.
rock material [12849] : mÉu ®¸, vËt liÖu ®¸.
PhÇn ®¸ cßn nguyªn tr¹ng gi÷a c¸c gi¸n
®o¹n, cã thÓ ®−îc ®¹i diÖn bëi mét mÉu vËt
hoÆc mét m¶nh lÊy tõ lâi khoan ®Ó phôc vô thÝ
nghiÖm trong phßng.
rock mechanics [12850] : c¬ häc ®¸.
M«n khoa häc lý thuyÕt vµ øng dông vÒ
hµnh vi cña ®¸ vµ khèi ®¸, mét ngµnh c¬ häc vÒ
ph¶n øng cña ®¸ vµ khèi ®¸ ®èi víi c¸c tr−êng
lùc cña m«i tr−êng vËt lý cña chóng.
Néi dung c¬ b¶n cña c¬ häc ®¸: Sù ra ®êi
cña bé m«n c¬ häc ®¸; §èi t−îng cña c¬ häc ®¸
trong khai th¸c má; Vai trß cña ®Þa chÊt häc
trong c¬ häc ®¸.
rock pressure [12851] : ¸p lùc tÜnh cña ®¸, ¸p
lùc ®Èy cña ®¸.
rock quality designation (RQD) [12852] :
®Þnh danh chÊt l−îng ®¸.
Kh¸c víi ®é thu håi lâi khoan lµ phÇn tr¨m
chiÒu dµi lâi khoan thu håi ®−îc trªn tæng chiÒu
dµi khoan, RQD lµ phÇn tr¨m tæng chiÒu dµi
c¸c ®o¹n lâi khoan dµi h¬n 10cm trªn tæng
chiÒu dµi khoan, th−êng lµ mét nhÞp khoan.
Nh− vËy, RQD lµ mét biÕn thÓ cña ®é thu håi
lâi khoan, dïng ®Ó gióp cho viÖc ®o vÏ lâi
khoan. §Þnh danh chÊt l−îng ®¸ ®−îc chia
thµnh : rÊt tèt (RQD =9 0-100%), tèt (75-90%),
trung b×nh (50-75%), kÐm (25-50%) vµ rÊt kÐm
(< 25%). MÆc dï søc bÒn cña ®¸ còng ¶nh
533
h−ëng tíi RQD, nã phô thuéc nhiÒu h¬n vµo
gi·n c¸ch khe nøt vµ rÊt gÇn gòi víi cì khèi ®¸.
§Þnh danh chÊt l−îng ®¸. Kh¸i niÖm nh»m
®Þnh l−îng hãa gi·n c¸ch khe nøt. RQD ®−îc
x¸c ®Þnh trªn c¬ së lâi khoan, b»ng c¸ch céng
tæng chiÒu dµi cña tÊt c¶ c¸c ®o¹n lâi khoan dµi
h¬n 10cm cña mét nhÞp khoan råi chia cho tæng
chiÒu dµi cña nhÞp khoan. Sau nµy cßn sö dông
®Ó −íc tÝnh RQD trªn c¬ së gi·n c¸ch khe nøt.
rock ruby [12853] : ruby ®¸.
Lo¹i granat mµu ®á ®Ñp, ®Æc biÖt lµ pyrop.
rock salt [12854] : muèi ®¸.
1- Halit kÕt tinh h¹t th«, t¹o tËp hîp ®Æc sÝt Deleted: (a)
d¹ng sîi hoÆc d¹ng h¹t, cÊu t¹o thµnh c¸c ®¸
trÇm tÝch gÇn nh− tinh khiÕt, gÆp trong c¸c
vßm, c¸c nót hoÆc vØa réng do sù bèc h¬i cña
n−íc muèi. Th−êng cã c¸c vÕt mÇu bëi s¾t hoÆc
c¸c t¹p chÊt trÇm tÝch h¹t mÞn.
2- Muèi nh©n t¹o cã d¹ng tinh thÓ lín hoÆc Deleted: (b)
khèi ®Æc.
rock silk [12855] : lôa ®¸.
Asbest d¹ng lôa.
rock slabbing (stress-induced) [12856] : t¸ch
phiÕn ®¸ (do øng suÊt).
Mét d¹ng gi¶i phãng øng suÊt trong ®¸.
rock slide [12857] : tr−ît ®¸.
rock soap [12858] : xµ phßng ®¸.
§n: mountain soap.
rock stratigraphy [12859] : th¹ch ®Þa tÇng.
§n: lithostratigraphy.
rock structure [12860] : cÊu tróc ®¸.
B¶n chÊt vµ sù ph©n bè c¸c ®Æc tÝnh cÊu tróc
cña khèi ®¸.
rock support and reinforcement [12861] :
trî lùc vµ gia cè ®¸.
rock unit [12862] : ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng.
§n: lithostratigraphic unit.
rock waste [12863] : ®¸ th¶i.
Líp ®¸ bÞ bµo mßn, phong hãa, vËt liÖu ®¸ bÞ
lo¹i bá.
Rockwell hardness test [12864] : phÐp thö ®é
cøng Rochwell.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é cøng b»ng c¸ch
dïng mòi kim c−¬ng hay mét viªn bi thÐp cøng
Ên lªn mÉu thö råi ®o ®é lâm s©u.
rock wood [12865] : gç ®¸.
§n: mountain wood.
rock wool [12866] : len ®¸.
§n: mineral wool.
rocky [12867] : b»ng ®¸, nh− ®¸, cã ®Æc tÝnh
cña ®¸.
Rocky Mountain orogeny [12868] : t¹o nói
 Rocky Mountin.
Thêi gian h×nh thµnh ®øt g·y nghÞch vµ uèn
nÕp tõ Creta muén ®Õn Paleogen ë vïng Rocky
Mountain, t−¬ng ®−¬ng víi t¹o nói Larami ë
phÝa t©y Hoa Kú.
rodalquilarite [12869] : rodalquilarit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng:
H3Fe+32(TeO3)4Cl.
roeblingite [12870] : roeblingit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
Pb2Ca7Si6O14(OH)10 (SO4)2.
roedderite [12871] : roederit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch thuéc nhãm
osumilit: (Na,K)2(Mg,Fe)5Si12O30.
roemerite [12872] : roemerit.
Kho¸ng vËt mµu n©u gØ s¾t ®Õn vµng:
Fe+2Fe+32 (SO4)4. 14H2O. Còng ®äc lµ römerite.
§n: louderbackite.
roentgenite [12873] : roentgenit.
X: röntghenite.
roepperite [12874] : roeperit.
Fayalit cã Mn vµ Zn thay thÕ mét sè Fe.
roggianite [12875] : rogianit.
Kho¸ng vËt: NaCa6Al9Si13O46. 20H2O.
rohaite [12876] : rohait.
Kho¸ng vËt: TlCu5SbS2.
roil [12877] : khu ch¶y rèi.
Khu vùc nhá cña dßng s«ng ®−îc ®Æc tr−ng
bëi dßng ch¶y nhanh vµ hçn lo¹n.
rokuhnite [12878] : rokuhnit.
Kho¸ng vËt gÆp trong c¸c má th¨ng hoa:
FeCl2.4H2O.
roll orebody [12879] : th©n quÆng d¹ng sãng.
Th©n quÆng uranium vµ hoÆc vanadium
trong thÊu kÝnh hoÆc líp c¸t kÕt c¾t qua líp cã
d¹ng vßng cung c©n ®èi phæ biÕn d¹ng ch÷ C
hoÆc ch÷ S theo mÆt c¾t ngang. Cã thÓ nhËn biÕt
kiÓu cao nguyªn Colorado vµ kiÓu Wyoming.
rolled earth fill [12880] : khèi ®Êt ®¾p ®−îc
®Çm chÆt.
rolled garnet [12881] : granat quay.
§n: rotated garnet.
roller [12882] : thiÕt bÞ ®Çm, thiÕt bÞ lu.
roller bit [12883] : mòi khoan ®¸.
Mòi khoan ®¸ chång khoan ®a 3 nãn xoay.
roll-front deposit [12884] : th©n quÆng
d¹ng sãng.
§n: roll-front orebody.
roll-front orebody [12885] : th©n quÆng
d¹ng sãng.
Th©n quÆng låi kiÓu Wyoming, ®−îc bao
bäc b»ng ®¸ biÕn ®æi oxy hãa bªn phÝa lâm ®Æc
534
tr−ng bëi thµnh phÇn hematit hoÆc limonit vµ
bªn phÝa låi bëi ®¸ biÕn ®æi t−¬ng øng chøa chñ
yÕu pyrit vµ c¸c vËt chÊt h÷u c¬.
§n: roll orebody.
rollover [12886] : ®¶o ng−îc h−íng dèc.
Sù ®¶o ng−îc h−íng dèc trong ®¸ däc theo
®øt g·y.
rollover anticline [12887] : nÕp låi cuèn. Deleted: .
NÕp låi liªn quan víi ®øt g·y.
roll-type orebody [12888] :
X: roll orebody.
romanechite [12889] : romanechit.
Kho¸ng vËt mµu ®en s¾t ®Õn x¸m thÐp:
BaMn+2Mn+48 O16(OH)4, ®«i khi chøa Ca, K, Na,
Co vµ Cu, th−êng gÆp ë d¹ng khèi ®Æc, d¹ng
chïm nho, d¹ng thËn, d¹ng chu«ng ®¸, cã c¸c
säc mµu ®en phít n©u. Romanechit lµ quÆng
quan träng cña mangan. §n: psilomelane, black
hematite.
romanzovite [12890] : romanzovit.
Lo¹i granat grosula mµu n©u tèi.
romarchite [12891] : romarchit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: SnO.
romeite [12892] : romeit.
Kho¸ng vËt mµu vµng mËt ong ®Õn n©u
vµng, tinh thÓ nhá h×nh t¸m mÆt:
(Ca,Fe,Mn,Na)2(Sb,Ti)2O6(O,OH,F). Còng
®äc lµ romeite.
römerite [12893] : romerit.
X: roemerite.
rongstockite [12894] : rongstockit.
§¸ x©m nhËp h¹t nhá ®Õn trung b×nh cã
plagioclas ph©n ®íi, orthoclas, mét Ýt cancrinit,
sphen vµ apatit, gièng nh− essexit nh−ng chøa Ýt
nephelin h¬n vµ nhiÒu plagioclas Na h¬n
plagioclas Ca. ThuËt ng÷ ®−îc Tröger dïng
n¨m 1935, tõ vïng Rongstock (Roztoky), TiÖp
Kh¾c (Czechoslovakia). Kh«ng nªn dïng.
röntgenite [12895] : rontgenit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nhùa ®Õn n©u: Ca2(Ce,
La)3(CO3)5F3.
roof [12896] : m¸i. Deleted: .
1- PhÇn trªn cïng cña thÓ x©m nhËp.
2- PhÇn tÝch tô cuèi cïng cña mét líp.
3- §¸ ë phÝa trªn th©n quÆng.
roof fault [12897] : ®øt g·y m¸i. Deleted: .
PhÇn liªn kÕt phÝa trªn cña mét sè ®øt g·y
liªn tiÕp.
roof thrust [12898] : m¸i ®øt g·y
nghÞch chêm. Deleted: .
Ranh giíi phÝa trªn cña mét lo¹t c¸c ®øt g·y
nghÞch chêm.
 rooseveltite [12899] : rooseveltit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng:
BiAsO4.
root [12900] : gèc; c¨n nguyªn.
Kªnh dÉn qua mãng tíi kho¸ng sµng quÆng
trong c¸c ®¸ chång lªn nhau. X: bottom.
root hole [12901] : lç rçng t¹o nªn do rÔ c©y.
root zone [12902] : ®íi ®øt g·y ®¸y, ®íi ph¸
hñy ®¸y, ®íi gèc ®øt g·y.
1- §íi ph©n chia gi÷a phÇn bÞ biÕn d¹ng vµ
phÇn kh«ng bÞ biÕn d¹ng trong c¸c mÆt c¾t
®Þa chÊt.
2- §−êng nèi c¸c ®iÓm tËn cïng ë d−íi s©u
cña c¸c ®øt g·y, c¸c cÊu t¹o ®Þa di.
rope boring [12903] : khoan c¸p.
roquesite [12904] : roquesit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: CuInS2.
rosasite [12905] : rosasit.
Kho¸ng vËt mµu lôc nh¹t ®Õn xanh da trêi:
(Cu,Zn)2CO3(OH)2.
roscherite [12906] : roscherit.
Kho¸ng vËt gÆp c¶ ë hÖ ®¬n nghiªng lÉn ba
nghiªng, c«ng thøc t−¬ng øng:
(Me+32/3 1/3) ,Ca2Me+24Be4(PO4)6.6H2O vµ
(Me+32/3, 1/3)Ca2Me+24Be4(PO4)6(OH)6.4H2O.
roscoelite [12907] : roscoelit.
Kho¸ng vËt chøa V t−¬ng tù muscovit, víi V
n»m ë vÞ trÝ t¸m mÆt cña nh«m. Cã mµu n©u ®¸
®Õn n©u phít lôc, gÆp ë d¹ng tÊm, vÈy nhá
trong xi m¨ng cña mét sè ®¸ c¸t kÕt vµ trong
mét vµi má vµng th¹ch anh.
rose [12908] : hoa hång.
1-KiÓu c¾t hoa hång; Kim c−¬ng c¾t kiÓu
hoa hång; H¹t kim c−¬ng nhá tíi møc chØ c¾t
®−îc mét Ýt nÕu cã thÓ.
2-TÝnh tõ chØ ngäc cã c¸c mµu hång, c¸nh
sen, tÝm hoa cµ, vÝ dô topa hång.
rose cut [12909] : kiÓu c¾t hoa hång cho kim
c−¬ng lo¹i nhá.
Th−êng cã mét mÆt ®¸y b»ng ph¼ng, ®Ønh
h×nh vßm gåm mét vµi mÆt tam gi¸c, cuèi cïng
kÕt thóc ë mét ®iÓm. §n: rose, rosette.
rose diagram [12910] : ®å thÞ hoa hång.
§−êng nèi c¸c ®iÓm tÝnh theo phÇn tr¨m sè
l−îng xuÊt ph¸t tõ t©m vßng trßn hoÆc nöa vßng
trßn dïng ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng, h−íng dèc vµ
gãc dèc chÝnh cña cÊu t¹o mÆt cã ë mét ®iÓm
kh¶o s¸t.
rose diamond [12911] : kim c−¬ng hoa hång.
Kim c−¬ng c¾t kiÓu hoa hång. §n: rose.
roselite [12912] : roselit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®á hång:
Ca2(Co,Mg)(AsO4)2.2H2O. §ång h×nh víi
535
brandtit vµ l−ìng h×nh víi beta-roselit.
rosemaryite [12913] : rosemaryit.
Kho¸ng vËt thµnh viªn cña nhãm wylieite
trong ®ã Fe+3 chñ yÕu chiÕm vÞ trÝ M(2a).
Rosenbusch’s law [12914] : luËt song tinh
Rosenbusch.
LuËt Rosenbusch. X¸c ®Þnh tÝnh kÕ tiÕp cña
qu¸ tr×nh kÕt tinh kho¸ng vËt tõ magma, luËt
mang tªn nhµ th¹ch häc ng−êi §øc Harry Deleted: .
Rosenbusch.
rosenbuschite [12915] : rosenbuschit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Na)3(Zr,Ti)Si2O8F.
rosenhahnite [12916] : rosenhahnit.
Kho¸ng vËt: Ca3Si3O8(OH)2.
rose quartz [12917] : th¹ch anh hång.
Th¹ch anh kÕt tinh, th−êng d¹ng khèi, mµu
hång c¸nh sen ®Õn hång ®á, th−êng dïng nh−
®¸ quý hoÆc ®¸ trang trÝ. Mµu cã lÏ do titan g©y
nªn, cã thÓ nh¹t ®i hoÆc biÕn mÊt khi bÞ chiÕu
s¸ng. §n: Bohemian ruby.
rosette [12918] : c¾t kiÓu hoa hång.
X: rose cut.
rosette texture [12919] : cÊu t¹o hoa hång.
Mét kiÓu tËp hîp kho¸ng vËt cã d¹ng gièng
nh÷ng b«ng hoa hoÆc vá sß.
rosickyite [12920] : rosickyit.
Kho¸ng vËt: γ-S, lµ l−u huúnh tù sinh cã
d¹ng tinh thÓ cña biÕn thÓ gamma (γ). §n:
gamma-sulfur.
rosieresite [12921] : rosieresit.
Kho¸ng vËt mµu vµng ®Õn n©u gåm phosphat
ngËm n−íc cña ch×, ®ång vµ nh«m.
rosin jack [12922] : jack nhùa. Deleted: (a)
Sphalerit mµu vµng. §n: resin jack. Deleted: (b)
rosin tin [12923] : thiÕc nhùa. Deleted: (c)
Casiterit mµu phít ®á hoÆc phít vµng.
§n: resin tin.
rosolite [12924] : rosolit.
§n: landerite.
rossite [12925] : rosit.
Kho¸ng vËt mµu vµng: CaV2O6.4H2O.
rösslerite [12926] : roslerit.
§n: roesslerite. Deleted: .
rosterite [12927] : rosterit. Formatted
§n: vorobyevite.
rosthornite [12928] : rosthornit.
Retinit mµu n©u ®Õn ®á granat, chøa Ýt oxy
(4,5%), t×m thÊy trong c¸c khèi thÊu kÝnh
cña than. Formatted
rostral suture [12929] : ®−êng kh©u chïy. Deleted: .
§o¹n ®−êng kh©u mÆt cña Bä ba thïy
(Trilobita) däc theo khíp nèi cña phÇn tr−íc
phiÕn chïy vµ khiªn sä.
 rostrate [12930] : cã má.
Cã mét c¸i má, cô thÓ lµ nãi vÒ Tay cuén cã
má cña m¶nh bông nh« cao trªn bê b¶n lÒ.
Rostroconch [12931] : Rostroconchia.
Th©n mÒm biÓn sèng ë ®¸y, ®Æc tr−ng bëi
mét vá Êu trïng ®¬n, kh«ng cuén l¹i n»m trªn
sèng l−ng, vµ mét vá tr−ëng thµnh hai m¶nh cã
mét hoÆc hai líp vá liªn tôc ngang qua mÐp
l−ng, do ®ã kh«ng cã mét ®−êng khíp l−ng.
rotary boring [12932] : khoan xoay.
rotary breaker [12933] : m¸y nghiÒn xoay.
rotary drilling [12934] : khoan xoay.
rotary fault [12935] : ®øt g·y xoay.
X: rotational fault.
rotary movement [12936] : chuyÓn ®éng
quay.
X: rotational movement.
rotary polarization [12937] : ph©n cùc quay.
§n: optical activity.
rotated garnet [12938] : granat quay.
Tinh thÓ granat bÞ quay trong qu¸ tr×nh biÕn
chÊt. §n: rolled garnet; pinwheel garnet;
spirnal garnet smowball garnet.
rotation axis [12939] : trôc quay hay trôc
®èi xøng.
§n: symmetry axis.
rotation method [12940] : ph−¬ng ph¸p quay.
Mét ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch nhiÔu x¹
R¬nghen dïng ®¬n tinh thÓ quay, phæ ®¬n s¾c
vµ phim h×nh èng, quay ®ång bé quanh trôc
quay cña tinh thÓ.
rotation twin [12941] : song tinh quay.
Song tinh cã ®èi xøng nhê trôc quay 180o.
Ss: reflection twin.
rotational axis [12942] : trôc quay, trôc
®èi xøng.
rotational cylindroidal fold [12943] : nÕp
uèn trôc xoay.
NÕp uèn cã d¹ng h×nh trô víi mÆt trôc bÞ vÆn
xo¾n bëi c¸c nÕp uèn thø cÊp hoÆc nÕp uèn c¾t
chÐo víi nã.
rotational fault [12944] : ®øt g·y xoay.
§øt g·y cã hiÖn t−îng xoay ®i kÌm.
rotational movement [12945] : chuyÓn
®éng quay.
Sù chuyÓn ®éng cña c¸c khèi ®øt g·y, khèi
nä quay t−¬ng ®èi so víi khèi kia lµm mÊt ®i
tÝnh s¾p xÕp song song th«ng th−êng cña
cÊu tróc.
rotational slip [12946] : cung tr−ît trßn.
rotational strain [12947] : biÕn d¹ng xoay.
BiÕn d¹ng, trong ®ã cã sù ®Þnh h−íng cña
trôc biÕn d¹ng chÝnh kh¸c víi sù ®Þnh h−íng
536
cña c¸c trôc biÕn d¹ng tr−íc vµ sau ®ã, kh¸c víi Deleted: .
hiÖn t−îng biÕn d¹ng tiÕn triÓn kh«ng ®ång
trôc; ®ång nghÜa víi biÕn d¹ng xoay thuÇn tóy.
rotatory dispersion [12948] : t¸n s¾c quay. Deleted: .
Trong quang häc tinh thÓ, ¸nh s¸ng tr¾ng bÞ
t¸ch thµnh ¸nh s¸ng mµu do mét chÊt quang
ho¹t nh− th¹ch anh.
rotatory reflection axis [12949] : trôc
quay g−¬ng.
§n: rotoreflection axis.
Rotliegende [12950] : Rotliegende.
Thèng ë Ch©u ¢u, ®Æc biÖt ë §øc. Permi h¹
vµ trung (n»m d−íi Zechstein), ®−îc chia thµnh
c¸c bËc Autun Saxon. Cßn ®−îc viÕt Rothlie-
gende.
rotoinversion axis [12951] : trôc ®èi xøng
®¶o.
Mét d¹ng yÕu tè ®èi xøng tinh thÓ bao gåm
phÐp quay 60o, 90o, 120o hoÆc 180o kÕt hîp víi
®èi xøng qua t©m. §n: symmetry axis of rotoin-
vession; symmetry axis of rotary inversion.
rotoreflection axis [12952] : trôc ®èi
xøng g−¬ng.
Mét d¹ng yÕu tè ®èi xøng tinh thÓ cã phÐp
quay bao gåm 60o, 90o, 120o hoÆc 180o kÕt hîp
víi ph¶n x¹ qua mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi trôc.
§n: rotatory reflection axis.
rotrogressive metamorphism [12953] : biÕn
chÊt giËt lïi.
§n: retrograde metamorphism.
roubaultite [12954] : roubaultit.
Kho¸ng vËt: Cu2(UO2)3(OH)10.5H2O.
rough [12955] : th«.
Dt: §¸ quý ch−a c¾t. Tt: ChØ ®¸ quý ch−a c¾t
hoÆc ch−a mµi bãng, vÝ dô kim c−¬ng th«.
rough analysis [12956] : ph−¬ng ph¸p ph©n Deleted: .
tÝch th«, ph©n tÝch s¬ bé.
roughness [12957] : ®é nh¸m, ®é sï s×. Deleted: .
VËt liÖu ®¸ cã gãc c¹nh kh«ng nh½n.
roughness coefficient [12958] : hÖ sè nh¸m.
HÖ sè trong c«ng thøc tÝnh to¸n vËn tèc
trung b×nh cña dßng ch¶y cña n−íc trong m¸ng
hoÆc kªnh, biÓu thÞ t¸c ®éng ma s¸t cña vËt liÖu
lµm m¸ng, kªnh, lµm gi¶m n¨ng l−îng cña
dßng n−íc. Deleted: .
round buddle [12959] : bµn ®·i quÆng.
routhierite [12960] : routhierit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng TlHgAsS3.
roweite [12961] : roweit.
Kho¸ng vËt mµu n©u s¸ng:
Ca2Mn2B4O7(OH)6.
rowlandite [12962] : rowlandit.
Kho¸ng vËt d¹ng khèi mµu lôc tèi, c«ng
thøc gÇn ®óng Y3(SiO4)2(OH,F).
rozenite [12963] : rozenit.
Kho¸ng vËt: FeSO4.4H2O.
rozhkovite [12964] : rozhkovit.
Kho¸ng vËt: vµng ®ång paladi.
RQD [12965] : ®Þnh danh chÊt l−îng ®¸.
§n: rock quality designation.
RS [12966] : viÔn th¸m hay cßn gäi lµ ®Þa
chÊt ¶nh.
Kü thuËt thu nhËn c¸c th«ng tin tõ xa liªn
quan ®Õn phæ ®iÖn tõ cïng víi kü thuËt xö lý
chóng. ViÕt t¾t cña remote-sensing.
ruarsite [12967] : ruarsit.
Kho¸ng vËt: RuAsS.
rubasse [12968] : ruby ®á.
1- Th¹ch anh kÕt tinh nhiÔm mµu ®á ruby do
chøa nhiÒu tÊm, vÈy nhá hematit t¶n m¹n bªn
trong. §n: mont blanc ruby.
2- §¸ gi¶ lµm b»ng c¸ch nhuém ®á lo¹i
th¹ch anh r¹n nøt.
rubber-tyred compactor [12969] : thiÕt bÞ
®Çm b¸nh lèp.
§n: pneumatic-tyred roller.
rubble beach [12970] : b·i biÓn chøa ®¸ vôn.
rubellite [12971] : rubelit.
Tourmalin chøa lithi trong suèt, mµu ®á
hång nhît ®Õn ®á ruby ®Ëm, dïng lµm ®¸ quý.
§n: red schorl.
rubidium [12972] : rubidi (Rb).
Nguyªn tè hãa häc sè 37, nguyªn tö l−îng
85,4678; tû träng 1,532g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nhÑ, kiÒm, lithophil, cã 1 ®ång vÞ bÒn vµ 34
kh«ng bÒn. Hµm l−îng Rb trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 110; siªu mafic 2; gabro-
basalt 30; granit-granodiorit 120; ®¸ phiÕn 140;
trong ®Êt 65, trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,12 mg/l.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: XRF, ICP-AES, ICP-
MS. Dïng Rb trong c¸c lÜnh vùc ®iÖn tö, b¸n
dÉn, kÝnh thñy tinh.
rubidium 87 [12973] : rubidi-87.
§ång vÞ phãng x¹ cña Rb khi ph©n r· cho
Sr-87, h»ng ph©n r· lµ 4,89.1010 n¨m.
rubidium strontium age method [12974] :
ph−¬ng ph¸p Rubidi-Stronti x¸c ®Þnh tuæi.
X¸c ®Þnh tuæi ®¸ hoÆc kho¸ng vËt theo n¨m
trªn c¬ së tû sè Sr87/Rb87 vµ biÕt h»ng sè ph©n
r· cña Rb87. §n: rubidium-strontium dating, Rb-
Sr age method.
ruby [12975] : ruby.
Corin®on mµu ®á chøa mét l−îng nhá cr«m
dïng lµm ®¸ ngäc, ®−îc t×m thÊy chñ yÕu ë c¸c
n−íc ph−¬ng §«ng (Myanmar, Srilanca,
Thailand). Ss: saphire.
537
ruby blende [12976] : blend ruby.
Sphalerit trong suèt mµu ®á phít n©u ®Õn
n©u phít ®á. §n: ruby zinc.
rubycelle [12977] : rubycel.
Ngäc spinel mµu vµng ®Õn ®á da cam.
X: ruby spinel.
ruby copper [12978] : ®ång ruby, ®ång ®á.
Oxid ®ång, ®Æc biÖt lµ cuprit. §n: ruby
copper ore.
ruby silver [12979] : b¹c ruby.
Kho¸ng vËt sunfua b¹c mµu ®á, ®Æc biÖt lµ:
“b¹c ruby tèi" (pyrargyrit) vµ “b¹c ruby s¸ng”
(proustit). §n: ruby silver ore.
ruby spinel [12980] : spinel ruby.
Ngäc spinel magnesi mµu ®á tinh khiÕt,
MgAl2 O4, chøa mét l−îng nhá cr«m vµ cã mµu Deleted: (a)
nh−ng kh«ng cã c¸c tÝnh chÊt cßn l¹i cña ruby
thùc sù. X: spinel ruby; balas ruby; rubicelle.
ruby zinc [12981] : kÏm ruby. Deleted: (b)
Kho¸ng vËt cña kÏm, trong suèt cã mµu ®á
®Ëm, ®Æc biÖt lµ ruby blende vµ zincite.
rucklidgeite [12982] : rucklidgeit.
Kho¸ng vËt: (Bi,Tb)3Te4, liªn quan víi
telurobismuthit.
ruddle [12983] : rud, ®Êt son.
§n: red ocher.
rudist [12984] : th©n mÒm hai m¶nh.
Th©n mÒm hai m¶nh (Hippuritacea) thuéc
mét liªn hä cã vá kh«ng ®Òu m¶nh, th−êng b¸m
xuèng ®¸y, hoÆc sèng ®¬n thÓ, hoÆc sèng quÇn
tô thµnh khèi kiÓu r¹n, th−êng gÆp trong mét
quÇn thÓ San h«. Tuæi: Jura muén-Creta muén.
rufuse ore [12985] : quÆng th¶i.
Rugose coral [12986] : San h« Rugosa.
San h« thuéc mét bé gåm c¸c æ ®¬n thÓ chÊt
v«i cã lÏ sèng ®¬n thÓ, h×nh nãn hay h×nh trô,
cong l¹i hay v−¬n th¼ng, phøc hîp vµ ph©n
nh¸nh hay d¹ng khèi. Tuæi: Ordovic-Permi.
ruizite [12987] : ruizit.
Kho¸ng vËt: CaMn+3(SiO3)2(OH). 2H2O.
rumanite [12988] : rumanit.
Hæ ph¸ch dÔ vì mÇu n©u vµng ®Õn ®á hoÆc
®en chøa 1-3% l−u huúnh, ®−îc t×m thÊy ë
Rumani.
runlet [12989] : ngßi, suèi.
X: runnel.
runnel [12990] : ngßi, suèi.
R·nh trªn vïng tr−íc bê cña b·i gian triÒu
h×nh thµnh do ho¹t ®éng cña sãng. DÉn n−íc ra
khái b·i nh− lµ l¹ch tho¸t triÒu vµ bÞ ngËp khi
triÒu lªn.
running cost [12991] : chi phÝ sö dông.
running water [12992] : n−íc l−u th«ng.
 N−íc ch¶y trong s«ng suèi hay n−íc kh«ng
bÞ ø ®äng, tï h·m. Ngn: standing water.
runoff [12993] : dßng ch¶y.
PhÇn n−íc m−a cung cÊp cho s«ng suèi.
Kh¸i niÖm nµy h¹n chÕ h¬n kh¸i niÖm
streamflow, nã kh«ng bao gåm c¸c nguån cung
cÊp nh©n t¹o, hå chøa hay c¸c c«ng tr×nh kh¸c
cña con ng−êi. Liªn quan víi thêi gian xuÊt
hiÖn sau m−a chia ra dßng ch¶y trùc tiÕp (direct
runoff) vµ dßng ch¶y c¬ b¶n (base runoff), liªn
quan ®Õn nguån chia ra dßng ch¶y mÆt (surface
runoff), dßng ch¶y trùc tiÕp (stormrunoff), dßng
ch¶y ngÇm (ground water runoff).
runoff coefficient [12994] : hÖ sè dßng ch¶y.
PhÇn tr¨m l−îng n−íc m−a trë thµnh dßng
ch¶y. Gi¸ trÞ cña hÖ sè nµy ®−îc x¸c ®Þnh bëi
®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®Þa lý cña vïng l−u vùc vµ
®−îc biÓu diÔn nh− mét h»ng sè trong kho¶ng
tõ kh«ng ®Õn mét.
runoff cycle [12995] : chu kú dßng ch¶y.
Mét phÇn cña vßng tuÇn hoµn thñy v¨n, tõ
thêi ®iÓm n−íc m−a r¬i xuèng ®Êt ®Õn sau khi
nã bèc h¬i hoÆc ch¶y xuèng c¸c kªnh suèi.
runoff intensity [12996]: c−êng ®é dßng ch¶y.
L−îng n−íc m−a v−ît qu¸ kh¶ n¨ng thÊm
cña ®Êt, kh¶ n¨ng nµy th−êng ®−îc biÓu diÔn
b»ng tû sè gi÷a ®é s©u n−íc m−a ngÊm/giê.
Hay chÆt h¬n lµ l−îng n−íc nhËn tõ mét diÖn
tÝch mÆt ®Êt trªn giê.
runoff rate [12997] : c−êng ®é dßng ch¶y.
§n: runoff intensity.
runway [12998] : r·nh xãi cña suèi.
Rupelian [12999] : Rupel.
BËc ë ch©u ¢u. Oligocen trung (n»m trªn
Priabon, n»m d−íi Chatt).
rupture [13000] : g·y vì, dËp vì.
Lµ hiÖn t−îng, qu¸ tr×nh g·y vì, nøt nÎ x¶y
ra khi ®¸ bÞ chÊt t¶i qu¸ giíi h¹n søc bÒn cña
nã. ThuËt ng÷ “ph¸ hñy” (failure) kh«ng nªn
dïng ®Ó chØ hiÖn t−îng, qu¸ tr×nh g·y vì, v× rÊt
nhiÒu c«ng tr×nh x©y l¾p, khai ®µo (vÝ dô hÇm
lß) vÉn æn ®Þnh vµ sö dông ®−îc mÆc dï cã c¸c
®íi g·y vì ph¸t triÓn trªn vßm vµ v¸ch hÇm.
Nh÷ng ®íi nh− vËy ®−îc ®Êt ®¸ v©y quanh vµ hÖ
thèng trî lùc hç trî vµ vÉn tiÕp tôc g¸nh chÞu
mét phÇn t¶i träng.
rursiradiate [13001] : táa tia lÖch sau.
Gê t« ®iÓm ë vá Ch©n ®Çu d¹ng Cóc ®¸ cã
h−íng lÖch vÒ phÝa sau (phÝa ®Ønh) khi ch¹y tõ
rèn ra phÝa bông.
rusakovite [13002] : rusakovit.
Kho¸ng vËt:
(Fe,Al)5(VO4,PO4)2(OH)9.3H2O.
538
Ruscinian [13003] : Ruscin.
BËc ë ch©u ¢u. Pliocen h¹ (n»m trªn Turol, Deleted: Ant
n»m d−íi Villafranch).
russellite [13004] : ruselit.
Kho¸ng vËt Bi2WO6.
rustenburgite [13005] : rustenburgit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: (Pt, Pd)3Sn.
rustumite [13006] : rustumit.
Kho¸ng vËt: Ca10(Si2O7)2(SiO4)Cl2(OH)2.
ruthenarsenite [13007] : ruthenarsenit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: (Ru, Ni)As.
rutheniridosmine [13008] : rutheniridosmin.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng (Os, Ir, Ru).
ruthenium [13009] : rutheni (Ru).
1- Nguyªn tè hãa häc sè 44, nguyªn tö
l−îng 101,072; tû träng 12.41g/cm3, thuéc
nhãm kim lo¹i nÆng, quý, siderophil, cã 7 ®ång
vÞ bÒn vµ 22 kh«ng bÒn. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ laurit (Ru, Os)S2, irassit (Ir, Ru, Rh,
Pt)AsS. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS,
INAA. Ru ®−îc dïng trong c¸c lÜnh vùc xóc
t¸c, hîp kim.
2- Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, hiÕm: Ru, lµ
nguyªn tè kim lo¹i cña nhãm platin.
ruthenosmiridium [13010] : ruthenosmiridi.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: (Ir, Os, Ru).
rutherfordine [13011] : rutherfordin.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng: (UO2)(CO3).
rutilated quartz [13012] : th¹ch anh
chøa rutil.
Th¹ch anh sagenit ®Æc tr−ng bëi chøa c¸c
tinh thÓ h×nh kim rutil n»m bªn trong.
X: sagenite.
§n: Venus hairstone.
rutile [13013] : rutil.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, th−êng cã mµu
n©u phít ®á: TiO2, ®a h×nh víi anata vµ brukit
th−êng chøa mét Ýt s¾t. Rutil th−êng t¹o c¸c
tinh thÓ l¨ng trô n»m trong c¸c tinh thÓ kh¸c
(®Æc biÖt lµ th¹ch anh). Lµ kho¸ng vËt nguyªn
sinh cña mét sè ®¸ x©m nhËp acid (®Æc biÖt lµ
c¸c ®¸ giÇu horblen), gÆp trong ®¸ biÕn chÊt, lµ
c¸c h¹t tµn tÝch trong trÇm tÝch, c¸c b·i biÓn. Lµ
quÆng cña titan. §n: red schorl.
ryacolite [13014] : ryacolit.
§n: sanidine.
Ryazanian [13015] : Ryazan. Deleted: .
BËc ë ch©u ¢u. BËc thÊp nhÊt cña Creta Deleted: d
(n»m trªn Volga, n»m d−íi Valangin, gÇn t−¬ng
øng víi Berrias).
 Saalian [13016] : Saali.
BËc khÝ hËu ®Þa tÇng ë B¾c ¢u, Pleistocen
th−îng (trªn Holstein, d−íi Eem) t−¬ng ®ång vÒ
thêi gian víi b¨ng hµ Riss.
Saalic orogeny [13017] : t¹o nói Saali.
Mét trong 30 thêi kú t¹o nói trong Phane-
rozoi do Stille ®Ò xuÊt. T¹o nói Saalic x¶y ra
trong Permi, gi÷a kú Autuni vµ kú Saxoni.
sabieite [13018] : sabieit.
Kho¸ng vËt gÆp cïng víi lonecreekit vµ
clairit: (NH4)Fe(SO4)2.
sabinaite [13019] : sabinait.
Kho¸ng vËt: Na9Zr4Ti2O9(CO3)8.
Sabinas [13020] : Sabinas.
Thèng ®Þa ph−¬ng cña B¾c Mü, Jura th−îng.
sabugalite [13021] : sabugalit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng:
HAl(UO2)4(PO4)4.16H2O.
sac [13022] : tói.
Tói nhá ë mét sè ®éng vËt hay thùc vËt, vÝ dô
tói phÊn, tói khÝ.
saccate [13023] : d¹ng tói.
Cã h×nh d¹ng mét c¸i tói, vÝ dô "kªnh ¸o
d¹ng tói" ë Tay cuén kh«ng cã c¸c nh¸nh cuèi
vµ kh«ng kÐo dµi ®Õn ngo¹i vi phÝa tr−íc vµ phÝa
bªn cña ¸o.
saccharoidal [13024] : d¹ng ®−êng æ.
1- Nãi vÒ kiÕn tróc kÕt tinh d¹ng h¹t gièng
khèi ®−êng æ, ®Æc biÖt nãi vÒ kiÕn tróc h¹t tha
h×nh th−êng gÆp trong ®¸ aplit, trong ®¸ c¸t kÕt,
®¸ muèi, ®¸ hoa vµ dolomit.
2- Nãi vÒ ®¸ h¹t ®Òu, tr¾ng tinh nh− ®−êng
¨n. Xem kiÕn tróc aplit, sucrosic, sugary nguyªn
ng÷ la tinh saccharum lµ ®−êng ¨n.
sacrofanite [13025] : sacrofanit.
Kho¸ng vËt nhãm cancrinit: (Na,Ca,K)
(Si6Al6O24)(OH)2,69(SO4)1,14(CO3)0,27Cl0,28.0,27H2O.
saddle [13026] : nÕp låi d¹ng yªn, phÇn
chuyÓn tiÕp gi÷a hai nÕp låi; yªn (cs).
1- (kt) CÊu tróc cã d¹ng yªn ngùa n»m gi÷a
539
c¸c nÕp låi hoÆc vïng ®Þa h×nh thÊp gi÷a c¸c
®Ønh ®åi (nói).
2- Vïng thÊp, sôt, lón hoÆc tròng däc theo
mÆt trôc cña nÕp låi
3- (cs) Mét yÕu tè hay ®o¹n uèn cña ®−êng
kh©u ë vá Ch©n ®Çu, t¹o thµnh mét gãc hoÆc
®−êng cong mµ phÇn låi h−íng vÒ phÝa miÖng.
saddle axis [13027] : trôc nÕp låi, trôc nÕp
lâm, trôc bån tròng.
H×nh chiÕu trªn mÆt ph¼ng n»m ngang cña
giao tuyÕn gi÷a mÆt trôc vµ mÆt cÊu tróc (nÕp
låi, nÕp lâm, bån tròng).
saddle fold [13028] : nÕp uèn yªn ngùa.
NÕp uèn cã nÕp o»n phô ë gÇn ®Ønh vµ vu«ng
gãc víi nÕp uèn chÝnh.
saddle reef [13029] : má h×nh yªn ngùa, m¹ch
h×nh yªn ngùa.
Sù tÝch tô kho¸ng vËt quÆng ë vßm cña c¸c
nÕp låi, th−êng gÆp lµ c¸c m¹ch th¹ch anh chøa
vµng ë Australia. §n: saddle; saddle vein.
saddle vein [13030] : kho¸ng sµng yªn ngùa.
§n: saddle reef.
saddleback [13031] : ®Þa h×nh yªn ngùa.
Vïng thÊp gi÷a c¸c ®Ønh hoÆc c¸c khèi n©ng.
safe load [13032] : c«ng suÊt cho phÐp, ®iÖn
thÕ cho phÐp; t¶i träng cho phÐp, lùc an toµn
1- C«ng suÊt hay ®iÖn thÕ mµ mét thiÕt bÞ
chÞu ®−îc.
2- §n: allowable load.
safety factor [13033] : hÖ sè an toµn
VÝ dô trong nÒn mãng ®ã lµ tØ sè gi÷a lùc tíi
h¹n cña ®Êt nÒn vµ t¶i träng cho phÐp cña mãng.
safflorite [13034] : saflorit
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu tr¾ng thiÕc:
CoAs2. §ång h×nh víi loelingit vµ l−ìng h×nh
víi clinosaflorit th−êng chøa nhiÒu s¾t.
sag [13035] : tròng sôt
1- Vïng sôt lón cã qui m« khu vùc, tròng cÊu
tróc n«ng, réng, s−ên thoi. Vïng sôt lón ë c¸nh
sôt cña ®øt g·y.
 2- §Ìo.
3- Tròng n«ng trªn vïng ®Êt b»ng hoÆc
h¬i nghiªng.
4- Thung lòng nhá gi÷a c¸c d·y ®åi thÊp
hoÆc gi÷a nh÷ng chç nh« cao l−în sãng.
sagenite [13036] : sagenit.
1- Lo¹i rutil h×nh kim gÆp ë d¹ng song tinh
h×nh m¾t l−íi do c¸c tinh thÓ h×nh kim c¾t nhau
d−íi mét gãc 60o, th−êng n»m trong th¹ch anh
hoÆc c¸c kho¸ng vËt kh¸c. §n: venus hairstone.
2- Tinh thÓ sagenit hoÆc c¸c tinh thÓ t−¬ng tù
cña tourmalin, gothit, actinolit hoÆc c¸c kho¸ng
vËt kh¸c xuyªn vµo th¹ch anh.
3- Th¹ch anh sagenit, ®Æc biÖt lµ th¹ch anh
chøa rutil. Tõ gèc latinh: sagena lµ “l−íi
c¸ lín”.
sagenitic quartz [13037] : th¹ch anh sagenit.
Th¹ch anh trong suèt, kh«ng mµu hoÆc gÇn
nh− kh«ng mµu, chøa c¸c tinh thÓ h×nh kim cña
rutil, tourmalin, gothit, actinolit hoÆc c¸c
kho¸ng vËt kh¸c. §n: rutilated quartz.
sahamalite [13038] : sahamalit.
Kho¸ng vËt: (Mg, Fe)Ce2(CO3)4.
sahlinite [13039] : sahlinit.
Kho¸ng vËt mµu vµng l−u huúnh:
Pb14(AsO4)2O9Cl4.
sahlite [13040] : sahlit.
§n: salite.
sainfeldite [13041] : sainfeldit
Kho¸ng vËt: H2Ca5(AsO4)4.4H2O.
sakhaite [13042] : sakhait
Kho¸ng vËt:
Ca12Mg4(CO3)4(BO3)7Cl(OH)2.H2O.
sakharovaite [13043] : sakharovait.
Kho¸ng vËt: (Pb,Fe)(Bi,Sb)2S4.
Sakmarian [13044] : Sakmari.
BËc do Ruzenshev thµnh lËp n¨m 1936, theo
tªn cña s«ng Sakmara, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, bËc thø hai tõ d−íi lªn cña Permi h¹
(n»m trªn Asseli, n»m d−íi Arstin).
sakuraiite [13045] : sakurait.
Kho¸ng vËt: (Cu,Zn,Fe)3(In,Sn)S4.
sal [13046] : sial.
Nãi vÒ silic, nh«m.
sal ammoniac [13047] : muèi amoniac.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng: NH4Cl. Muèi kÕt
tinh mµu tr¾ng, dÔ th¨ng hoa, hay t¹o thµnh líp
phñ quanh miÖng nói löa. §n: salmiac.
saleseite [13048] : saleseit.
Kho¸ng vËt mµu vµng chanh thuéc nhãm
autunit: Mg(UO2)2(PO4)2.8H2O.
salesite [13049] : salesit.
Kho¸ng vËt mµu lôc lam: Cu(IO3)(OH).
salic [13050] : salic.
540
C¸c kho¸ng vËt giµu silic hoÆc nh«m mµu
nh¹t trong thµnh phÇn chuÈn cña ®¸ magma; vÝ
dô: th¹ch anh, feldspar, feldspatoid. Còng cã thÓ
dïng ®Ó chØ lo¹i ®¸ chøa mét vµi kho¸ng vËt
nãi trªn.
salient [13051] : mòi nh«.
Chç nh« h−íng lªn cao hoÆc h−íng ra ngoµi,
vÝ dô: mòi nh« ë bê biÓn, nh¸nh ngang cña nói.
salina [13052] : muèi biÓn.
Muèi ®äng l¹i sau qu¸ tr×nh bèc h¬i n−íc mÆn.
Salinan [13053] : Salin.
BËc ë B¾c Mü. Silur th−îng (n»m trªn Lock-
porti, n»m d−íi Tonoloway).
saline [13054] : chøa muèi, mÆn.
1- Th©n quÆng tù nhiªn cña muèi má hay bÊt
kú muèi hßa tan nµo kh¸c VÝ dô: muèi h×nh
thµnh do bèc h¬i (evaporit);
2- Hå muèi c¹n, ruéng muèi ven biÓn, muèi
bån ®Þa, muèi ®Çm lÇy, muèi hå, muèi vòng
vÞnh, muèi giÕng, muèi khai ®µo cã ®é lín h¬n
muèi trong n−íc biÓn.
3- Chøa c¸c muèi hßa tan ë nång ®é ®ñ lín
cho phÐp kÕt tña NaCl.
saline-alkali soil [13055] : ®Êt muèi kiÒm.
saline aquifer [13056] : tÇng chøa n−íc mÆn.
§n: salaquifer.
saline deposit [13057] : má do bèc h¬i; trÇm
tÝch do bèc h¬i.
§n: evaporite.
saline residue [13058]:phÇn sãt cña n−íc mÆn.
§n: evaporite.
saline water [13059] : n−íc mÆn.
1- N−íc cã chøa c¸c chÊt kho¸ng hßa tan víi
hµm l−îng cao h¬n n−íc lî, th−êng quy −íc
trªn 10g/l.
2- ThuËt ng÷ gäi chung c¸c lo¹i n−íc cã ®é
kho¸ng hãa cao h¬n n−íc uèng th«ng th−êng
(trªn 1g/l). §n: salt water.
salinelle [13060] : nói löa bïn phun bïn muèi.
salines [13061] : salin.
1- Tªn gäi chung c¸c muèi hoµ tan tù nhiªn
nh− muèi ¨n, carbonat natri, nitrat natri, c¸c
muèi kali vµ borat.
2- Tªn gäi chung cho c¸c má muèi, suèi
n−íc kho¸ng, vØa muèi, ®¸ muèi vµ ruéng muèi.
saliniferous [13062] : chøa muèi.
ChØ tÇng chøa muèi.
salinity [13063] : ®é muèi.
Tæng l−îng muèi hoµ tan trong n−íc.
salinity meter [13064] : m¸y ®o ®é muèi.
§n: salinometer
salinometer [13065] : m¸y ®o ®é muèi.
§n: salinity meter
salite [13066] : salit.
 Kho¸ng vËt nhãm pyroxen ®¬n nghiªng:
Ca(Mg,Fe)Si2O6 lµ thø diopsid mµu lôc x¸m ®Õn
®en chøa magnesi nhiÒu h¬n s¾t.
§n: sahlite.
salmiac [13067] : muèi amoniac.
§n: sal ammoniac.
salmoite [13068] : salmoit.
§n: tarbuttite.
salmonsite [13069] : salmonsit.
Hçn hîp cña hurealit vµ jansit. Tr−íc ®©y
®−îc coi lµ mÉu kho¸ng vËt ®Æc biÖt.
salt and pepper noise [13070] : nhiÔu ¶nh.
Mét lo¹i nhiÔu bao gåm c¶ gi¸ trÞ tèi thiÓu
lÉn nh÷ng gi¸ trÞ tèi ®a cña ¶nh.
salt anticline [13071] : nÕp låi muèi.
CÊu tróc diapia hoÆc xuyªn c¾t tr«ng gièng
nh− vßm muèi. Trªn mÆt c¾t nÕp låi muèi ®èi
xøng, ®¸y ph¼ng, m¸i cong chØnh hîp víi
phÇn bªn trªn. NÕp låi muèi kh«ng ®èi xøng gäi
lµ gê muèi.
saltation [13072] : thªm muèi, nhiÔm mÆn.
salt cake [13073] : b¸nh muèi.
Tªn th−¬ng m¹i dïng cho sulfat natri: NaSO4.
salt-crystal growth [13074] : c©y tinh
thÓ muèi.
Sù sinh tr−ëng c¸c tinh thÓ muèi ë c¸c khe
trong ®¸, cã kh¶ n¨ng t¹o søc c¨ng lín lµm ph¸
hñy ®¸ thµnh h¹t ë c¸c vïng khÝ hËu kh«.
salt desert [13075] : hoang m¹c muèi.
Hoang m¹c cã ®Êt chøa muèi.
salt dispersion haloes [13076] : vµnh ph©n
t¸n muèi.
C¸c nguyªn tè ë d¹ng hîp chÊt hßa tan trong
n−íc thiªn nhiªn. Trong thùc tÕ cßn gÆp lo¹i
vµnh ph©n t¸n hçn hîp c¬ häc vµ muèi.
salt dome [13077] : vßm muèi
CÊu tróc muèi cã d¹ng diapia hoÆc xuyªn c¾t
víi mét vßm låi ë trung t©m ®Òu vÒ c¸c phÝa,
réng kho¶ng 1-2 km, cÊu t¹o bëi muèi, c¾t qua
®¸ trÇm tÝch vµ ®éi c¸c líp trÇm tÝch ë bªn trªn,
c¸ch líp ®¸ muèi mÑ tõ 5 ®Õn trªn 10 km.
salt flower [13078] : hoa muèi
Hoa cña b¨ng, h×nh thµnh trªn mÆt biÓn b¨ng
quanh c¸c t©m tinh thÓ muèi.
salt lake [13079] : hå n−íc mÆn
Nh÷ng hå n−íc kh«ng th«ng víi biÓn nh−ng
chøa mét l−îng muèi hoµ tan lín (th−êng lµ
NaCl). VÝ dô: BiÓn chÕt ë CËn §«ng, Hå Muèi
lín ë Utah. §n: brine lake.
salt marsh [13080] : ®Çm lÇy n−íc mÆn.
Vïng ®Êt b»ng, Ýt n−íc ven biÓn, ®Þnh kú
hoÆc ®«i khi cã n−íc mÆn trµn vµo. Ruéng
muèi, hå muèi ë vïng kh« bÞ phñ ®Þnh kú bëi
n−íc cã ®é muèi cao.
541
salt marsh plain [13081] : ®ång b»ng ®Çm lÇy
n−íc mÆn.
§Çm lÇy n−íc mÆn ®−îc n©ng cao trªn mùc
triÒu cao nhÊt vµ trë thµnh vïng ®Êt kh«.
salt meadow [13082] : ®ång cá n−íc mÆn.
§ång cá bÞ phñ bëi n−íc mÆn.
salt pan [13083] : lßng ch¶o muèi.
Tròng tù nhiªn n«ng cã n−íc ®äng l¹i vµ bay
h¬i ®Ó l¹i tÝch tô muèi.
saltpeter [13084] : saltpeter.
1- Nitrat kali gÆp trong tù nhiªn.
2- ThuËt ng÷ dïng trong ngµnh hang ®éng
häc chØ c¸c hang ®éng nitrat kali cæ x−a.
salt pillow [13085] : gèi muèi.
CÊu t¹o chøa muèi réng, cã tiÕt diÖn ngang
h×nh trßn, cµng xuèng s©u cµng lín, kh«ng ph¶i
lµ cÊu t¹o diapia, ®¸y b»ng ph¼ng. L¸t c¾t ngang
gèi muèi gÇn nh− ®èi xøng. PhÇn trªn gèi muèi
chØnh hîp víi ®¸ v©y quanh.
salt plug [13086] : nót muèi.
Lâi muèi cña vßm muèi, d¹ng trô gÇn nh− cã
®−êng kÝnh ®ång ®Òu kho¶ng 1-2km c¾t qua ®¸
trÇm tÝch bao quanh vµ ®i xa khái ®¸ mÑ n»m
bªn d−íi tõ 5-10km.
salt ridge or roller [13087] : gê muèi.
§n: salt anticline.
salt stock [13088] : trô muèi.
1- PhÇn næi gi÷a líp muèi mÑ vµ vßm muèi,
cã d¹ng cét.
2- ThuËt ng÷ ®Ó chØ c¸c thÓ muèi diapia ë bÊt
cø h×nh thï nµo.
salt tectonics [13089] : kiÕn t¹o muèi.
ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ sù nghiªn cøu vÒ cÊu
tróc vµ c¬ chÕ h×nh thµnh c¸c vßm muèi hoÆc
c¸c cÊu tróc khèng chÕ muèi kh¸c.
§n: halokinesis.
salt wall [13090] : v¸ch muèi.
CÊu t¹o muèi réng, dµi ®èi xøng h×nh thµnh
theo kiÓu diapia. §n: salt anticline.
salt-water [13091] : n−íc mÆn, n−íc muèi.
§n: saline water.
salt-water encroachment [13092] : x©m nhËp
n−íc mÆn.
HiÖn t−îng n−íc mÆn tõ biÓn hay tõ mét
nguån n−íc mÆn trong ®Êt liÒn (hå n−íc mÆn,
thÊu kÝnh n−íc mÆn d−íi ®Êt, v.v.) lÊn vµo n−íc
nh¹t bªn c¹nh g©y nhiÔm mÆn lan táa.
§n:salt-water intrusion, sea-water intrusion
salt-water intrusion [13093] : x©m nhËp cña
n−íc mÆn.
§n: salt-water encroachment; seawater
intrusion.
salt-water tongue [13094] : l−ìi n−íc mÆn.
§n: salt-water wedge.
 salt-water wedge [13095] : nªm n−íc mÆn.
H×nh d¹ng trªn b×nh ®å cña mét khèi n−íc
mÆn tõ biÓn hay tõ mét nguån n−íc mÆn trong
®Êt liÒn (hå n−íc mÆn, thÊu kÝnh n−íc mÆn d−íi
®Êt) lÊn vµo mét tÇng n−íc nh¹t hay vÒ phÝa
c«ng tr×nh khai th¸c n−íc gièng nh− mét c¸i
nªm (hay c¸i l−ìi). §n: salt-water tongue.
salty [13096] : gièng muèi, chøa muèi.
TÝnh tõ chØ mèi liªn quan víi muèi hoÆc
gièng muèi hoÆc chøa muèi.
samarium [13097] : samari (Sm).
Nguyªn tè hãa häc sè 62, nguyªn tö l−îng
150,363; tû träng 7,52 g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nÆng, REE, cã 4 ®ång vÞ bÒn vµ 28 kh«ng
bÒn. Hµm l−îng Sm trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc
®Þa trªn lµ 4,7; siªu mafic 0,6; gabro-basalt 3,5;
granit-granodiorit 8; ®¸ phiÕn 7,2; trong ®Êt 6,1.
C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ monazit, bastnaesit,
cerit, alanit. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS,
INAA. Dïng Sm trong c¸c lÜnh vùc tõ, chiÕu
s¸ng, kiÓm so¸t vi sãng, lß h¹t nh©n, tô ®iÖn.
samarium neodymium age method [13098] :
ph−¬ng ph¸p samari-neodymi x¸c ®Þnh tuæi
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi dùa trªn c¬ së
ph©n r· anpha cña samari 147 thµnh neodym-
143. §¸ MÆt tr¨ng cã tuæi 4,4.109 n¨m ®−îc x¸c
®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p nµy.
samarskite [13099] : samarskit.
Kho¸ng vËt th−êng bÞ biÕn ®æi, mµu ®en
nh¸nh ®Õn n©u:
(Y,Ce,U,Ca,Fe,Pb,Th)(Nb,Ta,Ti,Sn)2O6, ¸nh
thuû tinh lãng l¸nh ®Õn ¸nh nhùa, gÆp trong
pecmatit granit.
§n: ampangabeite; uranotantalite.
samiresite [13100] : samiresit.
Kho¸ng vËt, cã thÓ lµ thø betafit chøa ch×,
nh−ng cã lÏ lµ mét mÉu ®éc lËp.
sammelkristallization [13101]:kÕt tinh samel.
Ho¹t ®éng phô thuéc vµo søc c¨ng bÒ mÆt
hoÆc toµn bé n¨ng l−îng tù do bÒ mÆt, nhê nã
mµ c¸c h¹t nhá h¬n trë nªn kh«ng bÒn v÷ng khi
quan hÖ víi c¸c h¹t lín h¬n vµ cuèi cïng bÞ c¸c
h¹t lín thu n¹p. Kh«ng cã tõ tiÕng Anh t−¬ng
®−¬ng. Tõ gèc §øc.
sample [13102] : mÉu; lÊy mÉu.
Trong thèng kª häc, lµ mét bé phËn cña sè
®«ng, nÕu ®−îc chän chÝnh x¸c cã thÓ dïng ®Ó
x¸c ®Þnh c¸c th«ng sè.
sample bag [13103] : tói mÉu.
sample box [13104] : hép ®ùng mÉu.
sampleite [13105] : sampleit.
Kho¸ng vËt mµu lam:
NaCaCu5(PO4)4Cl.5H2O.
sample method [13106] : ph−¬ng ph¸p mÉu.
542
Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thèng kª to¸n häc
®Ó x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh chung cña mét tËp hîp ®èi
t−îng nµo ®ã, nh−ng chØ trªn c¬ së nghiªn cøu
mét bé phËn nµo ®ã cña tËp hîp ®èi t−îng nµy
(t¹o nªn mét tËp chän mÉu), chø kh«ng cÇn
nghiªn cøu toµn thÓ ®èi t−îng cña tËp hîp ®ã.
C¬ së to¸n häc cña ph−¬ng ph¸p mÉu dùa trªn
hai bé m«n thèng kª to¸n häc quan träng: lý
thuyÕt lÊy mÉu tõ mét tËp hîp h÷u h¹n vµ lý
thuyÕt lÊy mÉu tõ mét tËp hîp v« h¹n.
sampler [13107] : thiÕt bÞ lÊy mÉu.
samples [13108] : tËp hîp (nhãm) mÉu.
samples independent [13109] : mÉu, tËp hîp
(nhãm) mÉu, sè ®éc lËp víi nhau.
samples related [13110]:mÉu, tËp hîp (nhãm)
mÉu, sè cã quan hÖ víi nhau.
sample tube [13111] : èng lÊy mÉu.
§n: sampling tube; shelby tube.
sampling [13112] : lÊy mÉu.
Trong ®Þa chÊt kinh tÕ, cÇn lÊy tËp hîp c¸c
phÇn cña th©n quÆng hoÆc ®¸ v¸ch nh»m môc
®Ých ®¸nh gi¸ má quÆng. VÝ dô viÖc x¸c ®Þnh
hµm l−îng trung b×nh cña tËp hîp mÉu, lÊy mÉu
®¹i diÖn lµ rÊt quan träng. C¸ch thøc lÊy mÉu vµ
vÞ trÝ lÊy mÉu lu«n lu«n ®−îc chØ dÉn cô thÓ ®Ó
®¶m b¶o yªu cÇu, vÝ dô nh− lÊy mÉu ®¬n, lÊy
mÉu kü thuËt, v.v.
sampling disturbance [13113] : x¸o trén mÉu.
Sù x¸o trén mÉu ®Êt ®¸ trong khi lÊy mÉu.
samsonite [13114] : samsonit
Kho¸ng vËt mµu ®en thÐp, hÖ ®¬n nghiªng:
Ag4MnSb2S6.
samuelsonite [13115] : samuelsonit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Ca,Ba)Ca8(Fe+2,Mn)4Al2(PO4)10(OH)2.
sanbornite [13116] : sanbornit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu tr¾ng:
BaSi2O5.
sand [13117] : c¸t, cån c¸t, ®ª c¸t.
D¶i c¸t hoÆc vïng c¸t réng lín (nh− b·i biÓn
c¸t däc bê biÓn), vïng c¸t hoang m¹c.
sand apron [13118] : ng−ìng c¸t.
TrÇm tÝch c¸t carbonat ë bê ph¸ cña r¹n
san h«.
sandarac [13119] : sandarac.
§n: realgar. Còng viÕt lµ: sandarach.
sand avalanche [13120] : khèi c¸t lë.
Sù di chuyÓn khèi lín c¸t xuèng mÆt ®ôn khi
gãc nghØ qu¸ lín, hoÆc khi ®ôn bÞ x¸o trén.
sandbank [13121] : cån c¸t ngÇm.
1- Sèng c¸t ngÇm ë biÓn, hå hoÆc s«ng
th−êng lé khi triÒu kiÖt; ®ª c¸t.
2- Ph¹m vi n«ng chøa c¸t bê gÇn.
sandbar [13122] : ®ª c¸t.
 §ª c¸t hoÆc sèng c¸t thÊp bao lÊy bê vµ ®−îc
thµnh t¹o ë mÆt n−íc hoÆc gÇn mÆt n−íc bëi c¸c
dßng ch¶y trong s«ng hoÆc bëi ho¹t ®éng cña
sãng däc theo bê hå hoÆc biÓn. §n: sand reef.
sand blasting [13123] : phun c¸t.
sandblow [13124] : c¸t thæi.
DiÖn tÝch c¸t th« bÞ bãc trôi thùc vËt do ho¹t
®éng cña giã.
sand boil [13125] : c¸t sñi, c¸t ®ïn.
C¸t bÞ ®ïn, sñi do ¸p lùc n−íc.
sand calcite [13126] : calcit c¸t.
Tinh thÓ calcit chøa mét l−îng lín bao thÓ
h¹t c¸t. Mét thø tinh thÓ c¸t cña calcit.
sand cay [13127] : ®¶o c¸t nhá g¾n víi bê.
§n: sand key.
sandcone [13128] : nãn c¸t.
TÝch tô c¸t d¹ng nãn t¹o nªn ®Æc biÖt ë
nãn aluvi.
sand crystal [13129] : tinh thÓ c¸t.
Tinh thÓ ®a diÖn hoÆc gÇn ®a diÖn (nh− barit,
th¹ch cao, ®Æc biÖt lµ calcit) chiÕm ®a phÇn
m¶nh vôn cña c¸t (tíi 60%), ph¸t triÓn tõ xi
m¨ng trong qu¸ tr×nh thµnh t¹o ®¸.
sand dome [13130] : vßm c¸t.
§n: dome.
sand drain [13131] : tho¸t n−íc b»ng giÕng,
cäc c¸t.
GiÕng c¸t hoÆc cäc c¸t ®−îc sö dông kÕt hîp
víi gia t¶i tr−íc ®Ó t¨ng nhanh qu¸ tr×nh cè kÕt
nÒn vµ khö lón.
sand drift [13132] : c¸t tr«i.
1- ThuËt ng÷ chung cho sù chuyÓn ®éng trªn
mÆt cña c¸t do giã thæi ë vïng hoang m¹c hoÆc
däc bê biÓn.
2- ThÓ c¸t ®−îc h×nh thµnh trong chç khuÊt
giã cña vËt c¶n cè ®Þnh (nh− ®¸, bôi c©y),
th−êng nhá h¬n ®ôn.
sand dune [13133] : ®ôn c¸t.
TÝch tô c¸t thµnh ®èng cao do giã, cã hÇu hÕt
ë däc bê biÓn thÊp cao h¬n møc triÒu c−êng,
hiÕm h¬n ë bê cña hå réng hoÆc thung lòng
s«ng, còng nh− ®Êt ë nh÷ng vïng hoang m¹c
kh¸c nhau, n¬i cã qu¸ nhiÒu c¸t kh« trªn mÆt,
hÇu nh− suèt n¨m.
sanderite [13134] : sanderit.
Kho¸ng vËt: MgSO4. 2H2O.
sand fall [13135] : c¸t r¬i.
TÝch tô c¸t r¶i trªn v¸ch ®øng hoÆc s−ên dèc.
Nã cã thÓ cã ë c¸c khe hÎm d−íi ®¸y biÓn hoÆc
trªn ®Êt liÒn.
sandfall [13136] : sandfall.
MÆt dèc phÝa khuÊt giã cña ®ôn.
§n: sandfall face.
sand flat [13137] : mÆt b»ng ph¼ng b»ng c¸t.
543
MÆt b»ng ph¼ng do thñy triÒu c»n cçi
thùc vËt.
sand flood [13138] : lò c¸t, lôt c¸t.
ThÓ c¸t réng mªnh m«ng di chuyÓn trªn cao
hoÆc trªn ®¸y hoang m¹c, nh− ë hoang m¹c
¶ RËp.
sand flow [13139] : dßng c¸t ch¶y.
1- Trong khe hÎm d−íi biÓn, c¸t chuyÓn ®éng
kh«ng liªn tôc xuèng c¸c trôc, trong lo¹t c¸c
chç sôt vØa.
2- C¸t −ít ch¶y, nh− däc theo r×a cña khèi c¸t
s¹ch kh«ng dÝnh kÕt bÞ röa xãi, do dao ®éng lªn
xuèng cña n−íc ¸p lùc trong lç rçng bëi sù n©ng
lªn h¹ xuèng cña thñy triÒu.
sand hill [13140] : ®åi c¸t.
Sèng c¸t nh− ®ôn c¸t ë vïng hoang m¹c.
sand hole [13141] : hè c¸t.
Hè c¸t ®−îc t¹o ra ë b·i biÓn do sãng ®Èy
kh«ng khÝ ra khái khèi b·o hßa c¸t tr−íc ®ã. Nã
gièng nh− dÊu vÕt ®−îc t¹o ra do giät n−íc m−a.
sand horn [13142] : doi c¸t.
ThÓ tÝch tô c¸t kÐo dµi tõ bê vµo vïng n−íc
biÓn n«ng.
sandia [13143] : sandia.
Nói h×nh trßn, h×nh bÇu dôc gièng nh− qu¶
d−a hÊu.
sanding [13144] : sanding.
TÝch tô hoÆc ®−îc t¹o nªn b»ng c¸t do ho¹t
®éng cña dßng ch¶y.
sanding up [13145] : vïi lÊp hoÆc bÝt l¹i
b»ng c¸t.
VÝ dô trong lç khoan lÊy c¸t lÉn dÇu vµ khÝ.
sand key [13146] : ®¶o nhá c¸t g¾n víi bê.
§n: sand cay.
sand pile [13147] : cäc c¸t.
§−îc sö dông ®Ó gia cè nÒn cho phÐp t¨ng
c−êng ®é nÒn vµ gi¶m lón.
sand pit [13148] : hè ®µo trong c¸t, má khai
th¸c c¸t.
sand plain [13149] : ®ång b»ng c¸t.
§ång b»ng ®−îc phñ b»ng c¸t.
sand plateau [13150] : cao nguyªn c¸t.
§n: esker delta; delta kame.
sand reef [13151] : ®ª c¸t.
§n: sandbar.
sand ridge [13152] : sèng c¸t, gê c¸t.
1- Tªn dïng ®Ó gäi mét sèng c¸t thÊp ®−îc
h×nh thµnh ë mét kho¶ng c¸ch xa bê hoÆc bÞ
ngËp n−íc hoÆc næi cao trªn mÆt n−íc, vÝ dô: ®ª
c¸t däc bê, b·i biÓn ch¾n.
2- Lo¹t c¸c gê dµi, rÊt thÊp, song song nhau
trªn ®åi bÞ xãi mßn hiÖn ®¹i, thuéc c¸c ®ôn c¸t
dµi cã tr−íc.
3- §Þa h×nh nh« vµo biÓn trªn b·i biÓn c¸t.
§n: sandware.
sand ripple [13153] : sãng c¸t.
Gîn d¹ng sãng cÊu t¹o b»ng c¸t.
sand river [13154] : s«ng c¸t.
TrÇm tÝch s«ng chøa nhiÒu c¸t ë ®o¹n trung
l−u bÞ di chuyÓn bëi giã.
sand run [13155] : c¸t ch¶y.
1- Sù chuyÓn ®éng t−¬ng tù nh− ë chÊt láng
cña c¸t kh«.
2- Khèi c¸t kh« chuyÓn ®éng.
sand sea [13156] : biÓn c¸t.
Nhãm rÊt réng c¸c ®ôn c¸t trong ph¹m vi
®−îc cung cÊp nhiÒu c¸t hiÖn ®¹i. Nã cã ®Æc
®iÓm lµ kh«ng cã ®−êng ®i l¹i hoÆc c¸c chØ thÞ
vÒ h−íng, cã c¸c ®ôn c¸t d¹ng sãng t¸ch biÖt
nhau bëi c¸c r·nh, tr«ng gièng nh− sãng biÓn
trong b·o.
sandstone [13157] : c¸t kÕt.
sandy [13158] : thuéc vÒ c¸t, cã ®Æc tÝnh
cña c¸t.
sandy desert [13159] : hoang m¹c c¸t.
Ph¹m vi tÝch tô c¸t trong vïng kh« h¹n,
th−êng cã bÒ mÆt gîn sãng cña c¸c ®ôn.
saneroite [13160] : saneroit.
Kho¸ng vËt:
Na2(Mn+2, Mn+3) (Si11V)O34 (OH)4.
Sangamon [13161] : Sangamon.
Thêi kú gian b¨ng thø ba trong Pleistocen ë
B¾c Mü, sau kú b¨ng hµ Illinoi, tr−íc
Wisconsin. §n: riss-würm.
sanidine [13162] : sanidin.
Kho¸ng vËt nhiÖt ®é cao cña nhãm feldspar
kiÒm: KAlSi3S8, hÖ ®¬n nghiªng, cã ®é trËt tù
thÊp, th−êng gÆp tinh thÓ d¹ng tÊm, s¹ch gièng
thuû tinh, n»m trong ®¸ nói löa ch−a bÞ biÕn ®æi
nh− trachyt. BÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn c©n b»ng
trªn 500oC. Sanidin t¹o d·y ®ång h×nh liªn tôc
víi albit cao, lu«n chøa mét Ýt natri. §n: glassy
feldspar; ice spar; rhyacolite.
sanidine facies [13163] : t−íng sanidin.
Mét diÖn lé cña tËp hîp kho¸ng vËt biÕn chÊt
(t−íng) bao gåm: tridymit, mulit, monticelit,
larnit vµ sanidin. ThuËt ng÷ ®Ó chØ mét diÖn lé
®¸ biÕn chÊt cã nhiÖt ®é cùc ®¹i cßn ¸p suÊt cùc
tiÓu, vÝ dô c¸c thÓ tï n»m trong dung nham
mafic, c¸c m¶nh trong ®¸ tuf hoÆc ®íi biÕn chÊt
tiÕp xóc hÑp «m quanh nh÷ng èng dung nham
mafic ë ®é s©u n«ng. Trong nhiÒu tr−êng hîp,
cßn quan s¸t thÊy vÕt tÝch nãng ch¶y tõng phÇn
hoÆc toµn bé, vÝ dô buchit.
sanidine nephelinite [13164] : nephelinit
sanidin.
Phonolit mafic giµu nephelin, cã nhiÒu
manhetit, ®−îc Nieland m« t¶ n¨m 1931, mÉu
544
lÊy ë Katzenbuckel, §øc. Nozean ®«i khi còng
thÊy trong ®¸ nµy thay v× sù cã mÆt cña
nephelin. §¸ kh«ng ph¶i lµ nephelinit vµ kh«ng
nªn ¸p dông cho c¸c ®¸ ë vïng kh¸c.
sanidinite [13165] : sanidinit.
§¸ magma (syenit hay trachyt) hÇu nh− chØ
cã sanidin. Tªn gäi nµy còng ®−îc dïng cho c¸c
®¸ cã feldspar kiÒm kh¸c. Do Nose ®Ò x−íng
n¨m 1808. Kh«ng nªn sö dông.
sanitary zone of water source protection
[13166] : ®íi phßng hé vÖ sinh nguån n−íc.
DiÖn tÝch ®Êt ®ai v©y quanh nguån n−íc ®−îc
khoanh ®Þnh nh»m b¶o vÖ nguån n−íc khái bÞ
nhiÔm bÈn. Trong ph¹m vi ®íi phßng hé, kh«ng
®−îc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh (nhµ ë, c¬ quan,
c¬ së s¶n xuÊt, chuång tr¹i, v.v.) vµ tiÕn hµnh
c¸c ho¹t ®éng cã thÓ g©y « nhiÔm nguån n−íc
nh− x¶ chÊt th¶i, ch¨n th¶ sóc vËt, ph©n bãn, v.v.
§n: groundwater protection zones.
sanjuanite [13167] : sanjuanit.
Kho¸ng vËt: Al2(PO4)(SO4)(OH).9H2O.
sanmartinite [13168] : sanmartinit.
Kho¸ng vËt: ZnWO. §«i khi kÏm ®−îc thay
thÓ bëi s¾t, mangan hoÆc calci.
santafeite [13169] : santafeit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu ®en:
Na2(Mn,Ca,Sr)6Mn3+4 (V,As)6O28.8H2O.
santanaite [13170] : santanait.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng Pb11CrO16.
santite [13171] : santit
Kho¸ng vËt: KB5O8.4H2O.
Santonian [13172] : Santon.
BËc do Coquand thµnh lËp n¨m 1857, theo
tªn thµnh phè Saintoge ë Ph¸p, lµ bËc cña thêi
®Þa tÇng quèc tÕ, bËc thø t− tõ d−íi lªn cña
thèng th−îng hÖ Creta (n»m trªn Coniac, n»m
d−íi Campan).
saphir d'eau [13173] : saphir n−íc.
§n: water sapphire (mét thø cordierit). Tõ
gèc Ph¸p.
saponite [13174] : saponit.
Kho¸ng vËt sÐt giµu magnesi t¸m mÆt ba,
mµu tr¾ng ®Õn c¸c mµu s¸ng, thuéc nhãm
montmorilonit: (Ca/2, Na)0,33(Mg, Fe)3
(Si3,67 Al0,33)O10(OH)2.4H2O, nh«m ®−îc thay thÕ
gÇn nh− hoµn toµn bëi magnesi trong líp t¸m
mÆt. Saponit gÆp tõng ®¸m lÊp c¸c m¹ch, c¸c lç
hæng trong ®¸ basalt vµ serpentin. Nã nhên vµ
h¬i dÎo nh−ng kh«ng dÝnh l−ìi. §n: bowlingite;
mountain soap; piotine; soapstone. Tõ gèc Hy
l¹p: sapon, "soap", xµ phßng.
sappare [13175] : sapar.
§n: sapphire, kyanite.
sapphire [13176] : saphir.
 1- Corindon cã chÊt l−îng ngäc, tinh khiÕt,
mµu xanh lam, cã gi¸ trÞ cao, chøa l−îng nhá
cobalt, crom vµ titan, ®−îc dïng chÕ t¸c thµnh
ngäc trang søc, t×m thÊy ë Kashmir, Myanma,
Th¸i Lan, ViÖt Nam, Sri-Lanka, v.v. Saphir mµu
kh¸c: hång, n©u, vµng, lôc vµ da cam, chóng cã
tªn gäi chung lµ saphir l¹ (fancy saphire).
2- Mäi lo¹i ngäc mµi tõ tinh thÓ corindon.
sapphire quartz [13177] : th¹ch anh lam,
th¹ch anh saphir.
1- Mét d¹ng th¹ch anh hiÕm, kh«ng trong
suèt, mµu xanh c¸nh yÕn, ph¸t mµu nhê nh÷ng
sîi xÕp tãc rèi cã thµnh phÇn crocidolit bÞ
silic hãa.
2- ë miÒn t©y Hoa Kú, dïng ®Ó chØ
chalcedon cã mµu xanh saphir ®Ëm ®Õn nh¹t.
sapphirine 1Tc [13178] : saphirin-1Tc.
Kho¸ng vËt hÖ 3 ph−¬ng: (Mg1Al)8(AlSi)6O20
céng sinh víi aenigmatit.
sapphirine 2M [13179] : saphirin-2M.
1- Kho¸ng vËt hÖ xiªn mµu xanh lôc:
(Mg1Al)8(Al1Si)6O20. Lµ hîp phÇn cña c¸c
®¸ biÕn chÊt nhiÖt ®é cao, thiÕu silic, cã kiÕn
tróc h¹t.
2- Tªn dïng cho c¸c kho¸ng vËt mµu lam
nh− hayn, chalcedon xanh.
sapping [13180] : khoÐt mßn.
Qu¸ tr×nh xãi mßn tù nhiªn däc ch©n v¸ch
®øng b»ng sù mang ®i c¸c vØa ®¸ mÒm lµm
cho khèi ®¸ ë trªn bÞ vì ra thµnh c¸c khèi réng
r¬i xuèng.
saprolite [13181] : ®íi saprolit.
S¶n phÈm cña qu¸ tr×nh laterit hãa.
sapropelic coal [13182] : than bïn.
Thµnh t¹o tõ thùc vËt trong vòng n−íc tï,
kþ khÝ.
sarabauite [13183] : sarabauit.
Kho¸ng vËt: CaSb10O10S6.
sarcolite [13184] : sarcolit.
Kho¸ng vËt: Na (Na, K)>1 Ca6 [Al4 Si6 O23]
(OH, H2O)>2[(Si, P)O4]0,5(CO3, Cl)0,5.
sarcopside [13185] : sarcopsid.
Kho¸ng vËt: (Fe, Mn, Mg)3(PO4)2.
Sardic orogeny [13186] : t¹o nói Sardic.
Thêi kú t¹o nói vµo gÇn cuèi Cambri do Stille
®Ò xuÊt.
sardonyx [13187] : sardonyc.
Lo¹i ngäc chalcedon gièng onyc vÒ cÊu tróc
nh−ng chøa c¸c d¶i song song mµu ®á phít n©u
hoÆc n©u phít ®á cña sard xen víi c¸c d¶i mµu
tr¾ng, n©u, ®en hoÆc c¸c mµu kh¸c cña c¸c
kho¸ng vËt kh¸c. Tªn dïng kh«ng chÝnh x¸c cho
carnelian vµ sard.
sarkinite [13188] : sarkinit.
545
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®á thÞt :
Mn2(AsO4)(OH).
Sarkmarian [13189] : Sarkmari.
BËc do Ruzhenshev (1936) x¸c lËp theo s«ng
Sakmara ë Nga, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ,
Permi h¹ (n»m trªn Assel, d−íi Artin).
sarmientite [13190] : sarmientit.
Kho¸ng vËt mµu vµng:
Fe2(AsO4)(SO4)(OH).5H2O. §ång h×nh víi
diadochit.
sarospatakite [13191] : sarospatakit.
Kho¸ng vËt sÐt gièng mica, gåm c¸c líp ilit
vµ montmorilonit pha trén, t×m thÊy ë
Sasrospatak, Hungary. §n: sarospatite.
sartorite [13192] : sartorit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu x¸m tèi:
PbAs2S4.
saryarkite [13193] : saryarkit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu tr¾ng:
(Ca, Y, Th)2Al4 (SiO4, PO4)(OH). 9H2O.
sassolite [13194] : sasolit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn x¸m chøa acid
boric tù nhiªn: B(OH)3 hoÆc H3BO3, th−êng gÆp
ë d¹ng v¶y nhá nh− vá trai g¾n kÕt hoÆc tinh thÓ
d¹ng tÊm hÖ ba nghiªng, bao quanh miÖng nói
löa hoÆc c¸c lç tho¸t khÝ sulphur. §n: sassoline.
satelite [13195] : serpentin m¾t mÌo.
Serpentin sîi cã hiÖu øng ph¸t quang m¾t
mÌo, do c¸c sîi tremolit d¹ng asbet bÞ silic hãa.
satellite [13196] : vÖ tinh, vËt ®i kÌm.
satimolite [13197] : satimolit.
Kho¸ng vËt: KNa2Al4B6O15Cl3.13H2O.
satin spar [13198] : spat satin.
1- Lo¹i th¹ch cao ®Ñp d¹ng sîi, b¸n trong,
mµu tr¾ng, ®Æc tr−ng bëi hiÖu øng m¾t mÌo hoÆc
¸nh lôa.
2- ThuËt ng÷ dïng sai cho thø calcit hoÆc
aragonit d¹ng sîi hoÆc d¹ng lôa.
§n: satin stone.
satpaevite [13199] : satpaevit.
Kho¸ng vËt mµu vµng:
Al12V+42 V+56 O37.30H2O.
satterlyite [13200] : saterlyit.
Kho¸ng vËt:
(Fe+2,Mg, Fe+3,H,Na,Mn)2 PO4(OH) lµ biÕn
thÓ s¸u ph−¬ng cña wolfeite.
saturated [13201] : b·o hßa, no.
1- ChØ mét lo¹i ®¸ cã th¹ch anh trong thµnh
phÇn chuÈn.
2- Nãi vÒ mét kho¸ng vËt ®−îc h×nh thµnh
khi cã silic tù do, nghÜa lµ cã mét l−îng cùc ®¹i
silic céng sinh.
3- Nãi vÒ mét ®¸ magma hay mét dung thÓ
magma chñ yÕu chØ gåm cã nh÷ng kho¸ng vËt
nh− vËy.
Ph©n biÖt trªn b·o hoµ, d−íi b·o hoµ vµ
b·o hoµ.
saturated unit weight [13202] : thÓ träng
b·o hßa.
Träng l−îng riªng cña ®Êt b·o hßa.
saturation line [13203] : ®−êng b·o hßa.
Trªn biÓu ®å biÕn thiªn, ®−êng biÓu diÔn mét
lo¹t ®¸ magma ®Òu b·o hßa silic trong
thµnh phÇn cña chóng. C¸c ®¸ n»m bªn ph¶i
®−êng lµ trªn b·o hßa, n»m bªn tr¸i ®−êng lµ
d−íi b·o hßa.
Saturn [13204] : Sao Thæ.
Saucesian [13205] : Saucesi.
BËc ë B¾c Mü. Oligocen vµ Miocen (n»m
trªn Zemorri, n»m d−íi Relizi).
sauconite [13206] : sauconit.
Kho¸ng vËt sÐt t−¬ng tù saponit chøa Zn, víi
Zn n»m ë vÞ trÝ Mg t¸m mÆt cña magnesi.
saukovite [13207] : saukovit.
§n: metacinnabar.
sausage structure [13208] : cÊu t¹o xóc xÝch,
cÊu t¹o khóc dåi.
CÊu t¹o cña ®¸ biÕn chÊt h×nh thµnh c¸c thÊu
kÝnh ph¸t triÓn liªn tôc theo chiÒu dµi cña líp.
saussurite [13209] : sausurit.
TËp hîp kho¸ng vËt ch¾c, dai, mµu tr¾ng, lôc
nh¹t hoÆc x¸m nh¹t, chøa hçn hîp albit (hoÆc
oligoclas) víi zoisit hoÆc epidot cïng víi mét
l−îng thay ®æi gåm calcit, sericit, prenit, vµ c¸c
silicat calci nh«m kh¸c thuéc nhãm epidot.
Sausurit ®−îc thµnh t¹o tõ plagioclas calci bÞ
biÕn ®æi. Tr−íc ®©y sausurit ®−îc coi lµ mét
kho¸ng vËt riªng biÖt.
saussuritization [13210] : sausurit hãa.
Savic orogeny [13211] : t¹o nói Savic.
Thêi kú t¹o nói x¶y ra vµo Oligocen muén,
gi÷a kú Chatti vµ kú Aquitani (theo Stille).
sawash mark [13212] : dÊu sãng vç.
Gê rÊt nhá trªn b·i biÓn ®¸nh dÊu chç tiÕn
vµo xa nhÊt cña sãng vç bê, låi vÒ phÝa ®Êt liÒn.
§n: wave line; wavemark; debris line.
sawash pool [13213] : vòng sãng vç.
Vòng n−íc n«ng ë phÝa sau ®ª c¸t sãng vç.
sawash zone [13214] : ®íi sãng vç.
PhÇn ngiªng cña b·i biÓn xen kÏ ngËp n−íc
do sãng trµo lªn vµ lé ra khi sãng rót ®i, n¬i
n−íc chuyÓn ®éng däc bê theo h×nh dic d¨c.
Saxonian [13215] : Saxon.
BËc do Lapparant vµ M. Schalma thµnh lËp
n¨m 1893 theo tªn vïng Sacxon, th«ng dông ë
T©y ¢u, Permi trung (n»m trªn Autun, n»m d−íi
Thuring).
Saxonian-type facies series [13216] : lo¹t
546
t−íng kiÓu Saxon.
C¸c ®¸ biÕn chÊt khu vùc nhiÖt ®éng thµnh
t¹o ë nhiÖt ®é tõ 1000 ®Õn 7000oC, ¸p suÊt tõ
2000 ®Õn 8000 bar, ®iÓn h×nh cho vïng granulit
ë Saxon (§øc), kÓ c¶ c¸c ®¸ ®a biÕn chÊt, kh¸c
®«i chót víi c¸c ®¸ thuéc lo¹t t−íng kiÓu Barovi
víi granulit chøa orthoclas vµ kyanit.
sazhinite [13217] : sazinit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: Na3CeSi6O15.6H2O.
sborgite [13218] : sborgit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: NaB5O8.5H2O.
scacchite [13219] : scachit.
1- Kho¸ng vËt: MnCl2.
2- Tªn dïng cho c¸c kho¸ng vËt kh¸c nhau
bao gåm monticelit, lo¹i selenit ch× cßn nghi
ngê, fluorit d¹ng bét, mµu ®á g¹ch chøa
®Êt hiÕm.
scale [13220] : v¶y v¸ch, v¶y, v¶y lç; tû lÖ.
1- (cs) CÊu tróc d¹ng phiÕn máng g¾n vµo gê
v¸ch vµ nÕp xen v¸ch ë mét sè æ San h« Rugosa,
nh− ë Triplasma, hoÆc lµ lo¹i v¶y cøng máng
gÇn ph¼ng ë San h« t¸m tia; chç ch×a ra ë m«i
d−íi mét lç n»m xiªn víi v¸ch ë ChÐn cæ.
2- Th−íc tØ lÖ trong b¶n ®å.
scale factor [13221] : hÖ sè tÝnh to¸n trong
chuyÓn tr−êng thÕ cña ®Þa vËt lý.
scale interval [13222] : kho¶ng c¸ch trªn
thang ®o m¸y ®Þa vËt lý.
scalenohedron [13223] : h×nh tam gi¸c lÖch.
H×nh ®¬n tinh thÓ khÐp kÝn cã c¸c mÆt
th−êng lµ tam gi¸c lÖch s¸u ph−¬ng cã 12 mÆt,
tam gi¸c lÖch bèn ph−¬ng cã 8 mÆt. Tt:
scalenohedral.
scale of earthquake [13224] : thang ®éng ®Êt.
Thang ®o cÊp chÊn ®éng do ®éng ®Êt g©y ra.
C¸c thang hay dïng lµ MSK, MM.
scale value [13225] : gi¸ trÞ v¹ch chia trªn
thang ®o m¸y ®Þa vËt lý.
scallop [13226] : §iÖp (Pectinidae).
Th©n mÒm hai m¶nh thuéc mét hä kh¸ ®«ng
®óc, cã vá kh¸ ®Æc tr−ng lµ t−¬ng ®èi dÑp, cã gê
táa tia víi mÐp vá l−în sãng theo gê, cã mét c¬
khÐp lín vµ cã kh¶ n¨ng võa b¬i võa më vµ khÐp
vá l¹i.
scaly [13227] : d¹ng v¶y.
1- ChØ kiÕn tróc kho¸ng vËt, ®Æc biÖt lµ
mica, cã c¸c tÊm, v¶y vì ra tõ bÒ mÆt, gièng nh−
v¶y c¸.
2- Liªn quan tíi sù xuÊt hiÖn cña ®¸ nh−
acgilit d¹ng v¶y.
scandium [13228] : scandi (Sc).
Nguyªn tè hãa häc sè 21, nguyªn tö l−îng
44,9559; tû träng 2,989g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nhÑ, lithophil, cã 1 ®ång vÞ bÒn vµ 18 kh«ng
bÒn. Hµm l−îng Sc trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc
®Þa trªn lµ 7; siªu mafic 10; gabro-basalt 35;
granit-granodiorit 5; ®¸ phiÕn 15; trong ®Êt 12.
C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ thorveitit Sc2Si2O7,
kolbeckit ScPO4.2H2O, bazzit Be3(Sc,Fe)2Al6O18.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-AES, ICP-MS,
INAA. Dïng Sc trong kü nghÖ laze, vËt liÖu
huúnh quang.
scanning electron microscope [13229] : kÝnh
hiÓn vi ®iÖn tö quÐt.
KÝnh hiÓn vi ®iÖn tö cã sö dông chïm
electron héi tô m¹nh xuyªn theo sãng ®iÖn tõ
qua mét tÊm máng ®¸, xuyªn tõ ®iÓm nµy ®Õn
®iÓm kh¸c vµ bÞ ph¶n x¹ vµ ph¸t electron theo
c−êng ®é ®−îc ®o vµ ph©n bè trªn mµn h×nh t¹o
nªn h×nh ¶nh. §é phãng ®¹i vµ ®é ph©n gi¶i thÊp
h¬n so víi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö th«ng th−êng,
nh−ng c¸c ®èi t−îng kh«ng thÊu quang cã thÓ
soi ®−îc ®Õn mét ®é s©u nhÊt ®Þnh. ViÕt t¾t:
SEM.
scanning transmission electron microscope
[13230] : kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quÐt xuyªn qua.
KÝnh hiÓn vi ®iÖn tö xuyªn qua cã kh¶ n¨ng
t¹o nªn chïm electron xuyªn qua mÉu rÊt nhá
(<100Ao ®−êng kÝnh) vµ quÐt qua tÊm ®¸. Chïm
®iÖn tö võa xuyªn võa quÐt ®−îc tËp trung d−íi
tÊm mÉu nhê cã mét ®Çu ®o tr¹ng th¸i cøng vµ
tõ ®ã l¹i t¸i sinh chïm electron d−íi d¹ng mét
h×nh ¶nh trªn èng cùc cathod. §é t−¬ng ph¶n
cña h×nh ¶nh t−¬ng tù nh− kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö
xuyªn qua th−êng cã, nh−ng cã −u viÖt ë chç lµ
kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quÐt xuyªn qua cã thÓ soi
c¸c mÉu v« cïng nhá vµ nhê cã ®é khuÕch ®¹i
chïm ®iÖn tö xuyªn qua ®−îc ghi ®o. C¸c h×nh
¶nh ph©n ly ®iÖn tö cã thÓ thu ®−îc trong nh÷ng
vïng cã ®−êng kÝnh kho¶ng 10Å vµ trong sù
liªn kÕt víi hÖ thèng ®o tia X lµm cho c¸c tµi
liÖu ph©n tÝch thµnh phÇn cã thÓ thu ®−îc cã ®é
ph©n gi¶i 500-1000Å. Trong mét sè thiÕt bÞ,
kÝch th−íc ®−êng kÝnh cña chïm tia electron cã
thÓ gi¶m ®Õn vµi angstrom, do ®ã h×nh ¶nh cã
®é ph©n gi¶i cao, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c nguyªn tö
lín nh− urani. ViÕt t¾t: STEM.
scaphopod [13231] : Scaphopoda.
Th©n mÒm mét m¶nh vá sèng ë ®¸y biÓn,
thuéc mét hä ®Æc tr−ng bëi mét c¬ thÓ kÐo dµi
cã ¸o bao quanh hoµn toµn, vá h×nh èng b»ng
chÊt v«i hoÆc h×nh nãn thon (vÝ dô Dentalium).
Tuæi: Devon ®Õn ngµy nay.
scapolite [13232] : scapolit.
1- Nhãm kho¸ng vËt cã c«ng thøc chung lµ:
(Na,Ca,K)4[Al3(Al,Si)3Si6O24](Cl,F,OH,CO3,SO4),
bao gåm c¸c kho¸ng vËt phÇn lín mµu tr¾ng,
tr¾ng x¸m, kÕt tinh trong líp th¸p ®«i hÖ bèn
ph−¬ng, th−êng t¹o d·y ®ång h×nh gi÷a marialit
547
vµ meionit. C¸c kho¸ng vËt scapolit gÆp chñ yÕu
trong ®¸ biÕn chÊt giÇu calci hoÆc trong ®¸ x©m
nhËp nh− s¶n phÈm biÕn ®æi cña plagiocla baz¬.
2- Kho¸ng vËt ®éc lËp cña nhãm scapolit cã
thµnh phÇn trung gian gi÷a marialit vµ meionit.
(Ma: Me tõ 2: 1-1: 3) chøa 46-54% silic, gièng
feldspar ë d¹ng khèi nh−ng cã cÊu t¹o thí sîi vµ
tû träng cao. §n: wernerite.
3- C¸c kho¸ng vËt nhãm scapolit: scapolit,
mariakit, maionit vµ mizonit.
scapolitization [13233] : scapolit hãa.
Sù ®−a vµo hoÆc sù thay thÕ b»ng scapolit.
Plagioclas hay bÞ thay thÕ nhÊt. Sù thay thÕ cã
thÓ kÌm theo sù ®−a clorit vµo.
scar [13234] : vÕt b¸m c¬; v¸ch ®øng, gß ®¸,
s−ên ®¸ lé; nÒn b»ng bê biÓn ®¸; v¸ch thÓ
tr−ît; v¸ch khóc uèn.
§n: muscle scar; cicatrix.
scarbroite [13235] : scarbroite.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Al14(CO3)3(OH)36.
§n: tucanite.
scarp [13236] : v¸ch, ®−êng v¸ch.
1- §−êng v¸ch ®øt g·y hoÆc v¸ch do bµo
mßn tr−ît lë.
2- C¸c mÆt v¸ch hoÆc s−ên dèc t−¬ng ®èi
th¼ng t¸ch vì theo mét tuyÕn dµi n»m ë nh÷ng
®é cao kh¸c nhau. §n: fault scarp.
scarped plain [13237] : ®ång b»ng nghiªng.
Ph¹m vi cã c¸c tÇng nghiªng tho¶i hoÆc uèn
nÕp nhÑ. §Æc ®iÓm nghiªng cña tÇng thÊy râ c¶
ë c¸c yÕu tè ®Þa h×nh nhá h¬n.
scarped ridge [13238] : gê v¸ch, d¹ng ngãi
lîp, cuesta.
CÊu tróc gåm c¸c líp ®¸ ph©n c¸ch nhau bëi
c¸c ®øt gÉy hoÆc c¸c mÆt líp cïng nghiªng vÒ
mét phÝa. §n: cuesta.
scarp face [13239] : mÆt v¸ch, s−ên v¸ch.
scarp-foot spring [13240] : nguån n−íc
ch©n v¸ch.
Nguån n−íc ch¶y ra n»m ë bÒ mÆt ®Êt gÇn
ch©n v¸ch ®øng.
scarpland [13241] : ®Êt nghiªng.
Vïng cã lo¹t c¸c mÆt ®¬n nghiªng (cuesta)
ph©n c¸ch nhau bëi c¸c vïng ®Êt thÊp.
scarplet [13242] : v¸ch ®øng nhá.
V¸ch nhá tõ ®é cao vµi cm ®Õn trªn 6m, ®Æc
biÖt lµ v¸ch ch©n nói (pediment scarp). V¸ch
nhá h×nh thµnh trªn nÒn mµi mßn do sãng lé ®¸
cøng ch¾c.
scarp retreat [13243] : lïi v¸ch dèc.
Sù lïi s−ên ë v¸ch dèc.
scarp slope [13244] : s−ên v¸ch.
S−ên v¸ch t−¬ng ®èi dèc h¬n trong ®Þa h×nh
cuesta, cã h−íng dèc ng−îc víi h−íng dèc cña
®Þa tÇng.
scarp stream [13245] : dßng ch¶y
ng−îc h−íng.
Dßng ch¶y xuèng mÆt líp dèc ®øng cña ®Þa
h×nh ®¬n nghiªng.
scatter diagram [13246] : ®å thÞ ®iÓm, ®å thÞ
t¸n x¹.
Mét lo¹i ®å thÞ ph©n tÝch, trong ®ã c¸c kho¶n
môc d÷ liÖu ®−îc vÏ b»ng c¸ch ®iÓm trªn hÖ
thèng hai trôc sè; cßn gäi lµ scattergram. C¸c ®å
thÞ ®iÓm biÓu diÔn c¸c quan hÖ t¸n x¹ trong c¸c
d÷ liÖu sè.
scatter of results [13247] : kÕt qu¶ ph©n t¸n.
KÕt qu¶ thÝ nghiÖm kh«ng tËp trung.
scawtite [13248] : scawtit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, kh«ng mµu:
Ca7Si6O18(CO3).2H2O.
schachnerite [13249] : schachnerit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Ag1,1Hg0,9.
schafarzikite [13250] : schafarzikit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mµu ®á ®Õn n©u:
FeSb2-x (O,OH,H2O)4
schairerite [13251] : schairerit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi, kh«ng mµu
Na21(SO4)7F6Cl. Ss: galeite.
schallerite [13252] : schalerit.
Kho¸ng vËt mµu n©u:
(Mg, Fe)8Si6As (O, OH, Cl)26.
schaurteite [13253] : schaurteit.
Kho¸ng vËt: Ca3Ge(SO4)2(OH)6. 3H2O
scheelite [13254] : scheelite.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mµu tr¾ng vµng
®Õn n©u: CaWO4, gÆp trong m¹ch khÝ ho¸, tæ
hîp víi th¹ch anh, ph¸t quang mµu lam. Sheelite
®ång h×nh víi povelit, lµ quÆng vonfram.
schefferite [13255] : scheferit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu n©u ®Õn
®en, thuéc nhãm pyroxen:
(Ca, Mn)(Mg, Fe, Mn)Si2O6. Lµ lo¹i diopsid
chøa mangan vµ nhiÒu s¾t.
scheibeite [13256] : scheibeit.
Kho¸ng vËt mµu ®á Pb2CrO5.
§n: phoenicochroite.
schertelite [13257] : schertelit.
Kho¸ng vËt: (NH4)2MgH2(PO4). 4H2O.
scheteligite [13258] : scheteligit.
Kho¸ng vËt:
(Ca, Y, Sb, Mn)2(Ti, Ta, Nb, W)2O6(O, OH).
schieffelinite [13259] : schiefelinit.
Kho¸ng vËt: Pb8(TeO4)(SO4)3. 8H2O.
schiller [13260] : schiller.
§n: schillerization, play of color.
Tõ gèc §øc.
schiller spar [13261] : schillerspar.
548
§n: bastite.
schillerization [13262] : schiller ho¸.
Sù ph¸t triÓn cña schiller hay giao hßa mµu.
Sù giao hßa trong kho¸ng vËt g©y ra do sù s¾p
xÕp c¸c bao thÓ li ti trong tinh thÓ.
schirmerite [13263] : schirmerit.
Kho¸ng vËt mÊt trËt tù nhãm ®ång ®¼ng
lilianit, c«ng thøc thay ®æi: Ag3Pb3Bi9S18 ®Õn
Ag3Pb6Bi7S18.
schist [13264] : ®¸ phiÕn.
§¸ kÕt tinh bÞ nÐn Ðp m¹nh, ®−îc thµnh t¹o
do ho¹t ®éng biÕn chÊt ®éng lùc, lµm cho ®¸ cã
thÓ t¸ch thµnh tÊm máng. §iÒu ®ã nhê cã trªn
50% kho¸ng vËt t¹o ®¸ ph¸t triÓn song song, ®Æc
biÖt c¸c kho¸ng vËt h×nh tÊm, h×nh que kÐo dµi
nh−: mica vµ hornblend. Thµnh phÇn kho¸ng vËt
kh«ng ph¶i lµ mét yÕu tè b¾t buéc ®Ó ph©n lo¹i
vµ ®Æt tªn ®¸, trõ mét sè tr−êng hîp, nh− ®¸
phiÕn th¹ch anh-muscovit. §Æt tªn c¸c ®¸ phiÕn
kh¸c nhau còng cã thÓ dùa trªn thµnh phÇn
chÝnh: ®¸ phiÕn silicat-calci, ®¸ phiÕn amphibol,
hoÆc dùa vµo kiÕn tróc: ®¸ phiÕn ®èm vÕt.
schistosity [13265] : tÝnh ph©n phiÕn.
Qu¸ tr×nh Ðp nÐn trong ®¸ phiÕn hay trong ®¸
h¹t th«, ®¸ kÕt tinh t¹o nªn tÝnh ph©n phiÕn, nhê
cã sù s¾p xÕp theo mÆt cña c¸c kho¸ng vËt h×nh
tÊm, h×nh trô, h×nh elipsoid, th−êng lµ mica. §«i
khi tÝnh ph©n phiÕn nh− mét kiÓu thí t¸ch
(Cleavage).
schizodont [13266] : R¨ng xÎ (Schizodonta).
Nãi vÒ bé r¨ng cña Th©n mÒm hai m¶nh cã
mét r¨ng chÝnh rÊt lín xÎ ra lµm hai nh¸nh b»ng
nhau n»m ë m¶nh tr¸i vµ c¸c r¨ng th« hay biÕn
®æi n»m táa ra tõ bªn d−íi ®Ønh; nãi vÒ mét
ph©n líp ë Ostracoda cã r¨ng tr−íc vµ hèc chøa
r¨ng ë mét m¶nh vá xÎ lµm ®«i, vµ c¸c cÊu tróc
ng−îc l¹i ë m¶nh vá ®èi diÖn.
schizolite [13267] : schizolit.
Thø pectolit mµu ®á t−¬i chøa mangan.
schizolophe [13268] : thÓ l−îc xÎ r¨ng.
ThÓ l−îc ë Tay cuén xÎ r¨ng c¶ ë phÝa
tr−íc vµ phÇn gi÷a ®Ó lé râ mét ®«i tay mang
mét hµng phÇn phô kÐp chÊt sîi, Ýt nhÊt lµ ë
phÝa ngoµi.
schlossmacherite [13269] : schlosmacherit.
Kho¸ng vËt nhãm beudantit:
(H3O, Ca) Al3(SO4, AsO4)2 (OH)6.
schmeiderite [13270] : schmeiderit.
Kho¸ng vËt: (Pb, Cu)2SeO4(OH)2 (?).
schmidt hammer [13271] : bóa schmidt.
ThÝ nghiÖm kh«ng ph¸ ho¹i lµm viÖc theo
nguyªn lý sù déi l¹i cña bóa tõ mÆt bª t«ng tû lÖ
víi søc chÞu nÐn cña bª t«ng.
schmidt hammer rebound test [13272] : thÝ
nghiÖm bËt n¶y (®o ®é chèi).
 Cã thÓ sö dông bóa bËt n¶y Schmidt, ®−îc
dïng phæ biÕn trong thÝ nghiÖm bª t«ng, ®Ó −íc
®Þnh nhanh søc bÒn cña ®¸. Bóa bËt n¶y x¸ch tay
kiÓu L gåm cã pÝt t«ng víi lß xo nÐn. §o b»ng
c¸ch Ên ®Çu bóa vµo bÒ mÆt vÕt lé hoÆc lâi
khoan. Khi Ên hÕt tÇm, mét lùc sÏ ®−îc gi¶i
phãng lµm pÝt t«ng bËt n¶y trë l¹i mét kho¶ng,
®−îc con trá ®¸nh dÊu trªn th−íc tû lÖ. §ã chÝnh
lµ ®é bËt n¶y Schmidt, tû lÖ thuËn víi ®é cøng
cña bÒ mÆt ®¸. §èi víi lo¹i ®¸ mÒm, yÕu ®é bËt
n¶y Schmidt = 0; vµ tíi 60 ®èi víi lo¹i ®¸ cøng,
kh«ng bÞ dËp vì.
Schmidt net [13273] : m¹ng Schmidt.
M¹ng chiÕu cÇu do Walter Schmidt ®Ò xuÊt,
dïng ®Ó thèng kª trong tinh thÓ vµ trong ®Þa
chÊt cÊu t¹o. Trong ®Þa chÊt cÊu t¹o, m¹ng
Schmidt ®−îc dïng chñ yÕu ®Ó gia c«ng sè liÖu
kiÕn t¹o khe nøt, ®øt g·y vµ c¸c d¹ng cÊu t¹o
mÆt, cÊu t¹o ®−êng kh¸c nh»m x¸c ®Þnh c¸c mÆt
hoÆc c¸c ®−êng ®¹i diÖn cho mét ®iÓm nghiªn
cøu. M¹ng Schmidt cßn ®−îc dïng ®Ó nghiªn
cøu tr−êng øng suÊt kiÕn t¹o. §n: Schmidt
projection.
Schmidt projection [13274] : phÐp chiÕu
Schmidt.
PhÐp chiÕu cÇu do Walter Schmidt (1885-
1945), nhµ ®Þa chÊt ng−êi ¸o ®Ò xuÊt, chñ yÕu
®−îc sö dông trong ®Þa chÊt cÊu t¹o, lµ phÐp
chiÕu ph−¬ng vÞ ®ång diÖn tÝch cña b¸n cÇu d−íi
lªn trªn mÆt ph¼ng xÝch ®¹o.
schmitterite [13275] : schmiterit.
Kho¸ng vËt: (UO2)TeO3.
schneiderhöhnite [13276] : schneiderhonit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Fe8+3 As10+3O23.
schoderite [13277] : schoderit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu da cam:
Al2(PO4)(VO4).8H2O.
Schoenflies notation [13278] : ký hiÖu
Schoenflies.
HÖ thèng m« t¶ c¸c líp tinh thÓ, chñ yÕu
®−îc c¸c nhµ vËt lý, ho¸ häc sö dông.
§n: Schoenflies symbols.
Schoenflies symbols [13279] : ký hiÖu
Schoenflies.
§n: Schoenflies notation.
schoenfliesite [13280] : schoenfliesit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: MgSn(OH)6.
schoenite [13281] : schoenit.
§n: picromerite. Còng viÕt: schönite.
schoepite [13282] : schoepit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng: UO3.2H2O.
§n: epiianthinite.
scholzite [13283] : scholzit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu ®Õn mµu tr¾ng:
549
CaZn2(PO4)2. 2H2O.
schorl [13284] : schorl.
1- ThuËt ng÷ th−êng dïng cho tourmalin, ®Æc
biÖt víi lo¹i ®ôc, mµu ®en, giÇu s¾t.
2- ThuËt ng÷ lçi thêi, chØ bÊt cø kho¸ng vËt
mµu ®en nµo ngoµi tourmalin, vÝ dô hornblend.
§n: Schorlite.
schorlomite [13285] : schorlomit.
Kho¸ng vËt mµu ®en thuéc nhãm granat:
Ca3(Fe, Ti)2(Si, Ti)3O12. Ss: melanite.
Schottky defect [13286] : khuyÕt tËt Schottky.
Sù thiÕu mét nguyªn tö trong cÊu tróc tinh
thÓ, lµ lo¹i khuyÕt tËt ®iÓm.
schreibersite [13287] : schreibersit
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch hÖ bèn ph−¬ng mµu
tr¾ng b¹c ®Õn tr¾ng thiÕc, tõ tÝnh cao: (Fe, Ni)P.,
chøa mét l−îng nhá coban vµ hµm l−îng vÕt cña
®ång, khi xØn cho mµu vµng ®ång thau ®Õn n©u.
Shreibersit t¹o c¸c bao thÓ d¹ng tÊm ®Þnh h−íng
trong thiªn th¹ch s¾t. §n: rhabdite.
Schreinemakers' analysis [13288]: phÐp ph©n
tÝch Schreinemakers.
Ph−¬ng ph¸p lÇn ®Çu do H.A. Schreine-
makers ®Ò x−íng vµo n¨m 1920, ®Ó x¸c ®Þnh
h×nh th¸i biÓu ®å pha dùa trªn sè l−îng vµ thµnh
phÇn cña hîp phÇn c¸c pha trong hÖ.
schreyerite [13289] : schreyerit.
Kho¸ng vËt: V2Ti3O9.
schroeckingerite [13290] : schroeckingerit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng lôc:
NaCa3(UO2)(CO3)3 (SO4) F.10H2O. Lµ quÆng
cña uran. Còng viÕt lµ: schröckingerite.
§n: dakeite.
schrötterite [13291] : schroterit.
Alophan giµu nh«m, gièng opal. MÉu tõ khu
vùc ®iÓn h×nh cho thÊy lµ hçn hîp cña haloysit
gièng thuû tinh vµ varicit d¹ng ®Êt.
schubnelite [13292] : schubnelit.
Kho¸ng vËt: Fe+3V4O. H2O.
schuchardtite [13293] : schuchardtit.
Lo¹i vermiculit xen kÑp clorit chøa nickel.
schuetteite [13294] : schuetteit.
Kho¸ng vËt mµu vµng: Hg3(SO4)O2
schuillingite [13295] : schuilingit.
Kho¸ng vËt mµu lam :
Pb3Ca6Cu2(CO3)8(OH)6. 6H2O.
schulenbergite [13296] : schulenbergit.
Kho¸ng vËt liªn quan víi spangolit vµ
namuvit: (Cu, Zn)7 (SO4, CO3)2 (OH)10. 3H2O.
schultenite [13297] : schultenit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu: PbHAsO4.
schumacherite [13298] : schumacherit.
Kho¸ng vËt: Bi3O(OH)(AsO4)2.
schungite [13299] : schungit.
 §n: shungite.
schürmann series [13300] : d·y Schurmann.
B¶ng s¾p xÕp c¸c kim lo¹i theo thø tù tèc ®é
kÕt tña cña sulfat t−¬ng øng tõ nhanh ®Õn chËm.
schwartzembergite [13301] :
schwartzembergit.
Kho¸ng vËt: Pb6(IO3)2Cl4O2(OH)2.
schwatzite [13302] : schvatzit.
Tetrahedrit chøa thñy ng©n.
scientific stone [13303] : ®¸ nh©n t¹o.
§¸ quý tæng hîp, t¸i t¹o hoÆc lµm m« pháng
theo ®¸ ngäc. §n: scientific gem.
scintillation [13304] : nhÊp nh¸y hay ph¸t
löa (ngäc).
Sù ph¸t s¸ng hay sù ph¸t ra tia löa hay
sù biÕn ®æi ¸nh ph¶n x¹ tõ bÒ mÆt mµi bãng cña
®¸ ngäc.
scintillator [13305] : chÊt nhÊp nh¸y.
VËt liÖu trong suèt bÊt kú (chÊt kÕt tinh, chÊt
láng, chÊt h÷u c¬) cã thÓ ph¸t ra nh÷ng tia löa
nhá khi bÞ b¾n ph¸ bëi mét chÊt oxy ho¸ nh−
c¸c h¹t phãng x¹.
scissor fault [13306] : ®øt g·y b¶n lÒ, ®øt g·y
d¹ng c¸i kÐo.
§øt g·y xoay quanh mét ®iÓm trôc, t¹i ®iÓm
nµy ®øt g·y kh«ng cã dÞch chuyÓn. Theo ®−êng
ph−¬ng cña ®øt g·y ®i qua ®iÓm nµy, ®øt g·y bÞ
dÞch chuyÓn víi cù ly cµng xa cµng lín vµ ng−îc
chiÒu nhau.
scleractinian [13307] : San h« s¸u tia
(Scleractinia).
San h« thuéc mét bé ®Æc tr−ng bëi nh÷ng
d¹ng ®¬n thÓ hay quÇn thÓ cã bé x−¬ng ngoµi
b»ng chÊt v«i do néi b× tiÕt ra. Bé nµy gåm phÇn
lín nh÷ng d¹ng sau Paleozoi vµ nh÷ng San h«
hiÖn ®ang sèng. Tuæi: Trias gi÷a ®Õn ngµy nay.
sclerenchyme [13308] : b× t¨ng dµy, m«
x−¬ng xèp.
M« chÊt v«i ë æ San h« Rugosa ®¬n thÓ, nhÊt
lµ phÇn t¨ng dµy ®¸ng kÓ cña bé x−¬ng; cÊu tróc
x−¬ng d¹ng m« xèp ë kho¶ng gi÷a c¸c æ San h«
thuéc mét quÇn thÓ, nh− lµ chÊt ®¸ do m« x−¬ng
ngoµi æ tiÕt ra ë San h« s¸u tia.
scleroderm [13309] : m« b× cøng.
Líp m« x−¬ng xèp rÊt cøng ë bé x−¬ng San
h« s¸u tia.
sclerometer [13310] : m¸y ®o vi ®é cøng.
ThiÕt bÞ dïng trong ph©n tÝch kho¸ng vËt ®Ó
x¸c ®Þnh ®é cøng kho¸ng vËt b»ng c¸ch ®o ¸p suÊt
cña mòi nhän kim c−¬ng trªn mÆt kho¸ng vËt.
scleroseptum [13311] : v¸ch cøng.
V¸ch v«i táa tia ë San h«.
scolecite [13312] : scolecit.
Kho¸ng vËt zeolit: CaAl2Si3O10.3H2O.
550
Th−êng gÆp tõng nhãm c¸c kho¸ng vËt h×nh kim
hoÆc h×nh sîi mµu tr¾ng to¶ tia, bÞ qu¨n l¹i khi
nung nãng.
scolecodont [13313] : ho¸ th¹ch r¨ng giun.
Hµm r¨ng ho¸ th¹ch cã c¶ r¨ng cña Giun ®èt
vßng (Annelida), b»ng chÊt silic vµ chitin; chÊt
chitin bÞ carbon ho¸ thµnh ®en nh¸nh trong qu¸
tr×nh ho¸ th¹ch.
scorilite [13314] : scorilit.
Thñy tinh nói löa.
scorodite [13315] : scorodit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi, mµu lôc ®Õn n©u:
FeAsO4.2H2O. §ång h×nh víi mansfieldit, lµ
quÆng nghÌo cña arsen.
scorzalite [13316] : scorzalit.
Kho¸ng vËt mµu lam:
(Fe+2,Mg)Al2(PO4)2(OH)2. §ång h×nh víi
lazulit.
Scotch pebble [13317] : sái Scotch.
Nh÷ng m¶nh m· n·o, carnelian, cairngorm
hoÆc c¸c thø th¹ch anh ®−îc mµi trßn, t×m
thÊy trong cuéi sái ë Scotland, ®−îc dïng lµm
®¸ b¸n quý.
Scotch topaz [13318] : topaz Scotch.
Th¹ch anh mµu vµng trong suèt, tr«ng gièng
topaz, ®Æc biÖt lµ cairngorm.
Scotch type volcano [13319] : nói löa kiÓu
Scotch.
Mét d¹ng nói löa ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c v¶y
xÕp ®ång t©m do sôt lón.
scotlandite [13320] : scotlandit.
Kho¸ng vËt sulfit tù nhiªn ®Çu tiªn ®−îc m«
t¶: PbSO3.
scounting cost [13321] : phÝ tæn ®iÒu tra, chi
phÝ t×m hiÓu ban ®Çu.
scour [13322] : röa xãi, xãi lë.
1- Ho¹t ®éng ®µo xÎ, röa s¹ch tËp trung vµ
m¹nh cña dßng kh«ng khÝ, n−íc, b¨ng, vÝ dô:
xãi mßn s©u cña dßng n−íc do bïn vµ ®Êt trªn
s−ên ngoµi cña khóc uèn n¹o vÐt ®i hoÆc x¶y ra
trong thêi gian lò.
2- Mét n¬i ë ®¸y dßng ch¶y ®· bÞ n¹o s©u
th−êng thÊy cßn l¹i cuéi.
scour and fill [13323] : röa xãi vµ lÊp ®Çy.
Qu¸ tr×nh ®µo xÎ hoÆc t¸i lÊp ®Çy cña mét
kªnh l¹ch do s«ng hoÆc thñy triÒu, ®Æc biÖt râ
trong thêi gian lò khi l−îng n−íc vµ tèc ®é n−íc
t¨ng ®ét ngét, ®µo xÎ t¹o lßng míi vµ l¹i ®−îc
lÊp ®Çy trÇm tÝch khi lò rót.
scour channel [13324] : röa xãi lßng kªnh.
D¹ng xãi mßn gièng nh− r·nh réng ®−îc t¹o
ra trong trÇm tÝch bëi röa xãi.
scour depression [13325] : tròng röa xãi.
Tròng h×nh l−ìi liÒm ®−îc t¹o ra ë ®¸y dßng
ch¶y gÇn s−ên ngoµi cña b¶n lÒ khóc uèn do
n−íc röa xãi bªn d−íi chç dèc cña dßng ch¶y.
scour lineation [13326] : r·nh xãi.
R·nh tr¬n, Ýt gå ghÒ réng 2-5cm h×nh thµnh
trªn bÒ mÆt trÇm tÝch lµ kÕt qu¶ cña c¸c ho¹t
®éng cña dßng n−íc.
scour mark [13327] : vÕt röa xãi.
VÕt röa xãi ®−îc t¹o ra do ho¹t ®éng c¾t xÎ,
®µo bíi cña dßng n−íc ch¶y trªn ®¸y.
scouring [13328] : qu¸ tr×nh röa xãi d−íi t¸c
®éng cña giã, b¨ng hay n−íc.
scouring velocity [13329] : vËn tèc röa xãi.
VËn tèc n−íc cÇn thiÕt ®Ó cuèn ®i ®−îc mét
phÇn chÊt r¾n d−íi ®¸y s«ng, suèi.
scrap mica [13330] : mica vôn.
Mica cã kÝch th−íc, mµu s¾c hoÆc chÊt l−îng
kü thuËt thÊp h¬n mica tÊm, vÝ dô c¸c vÈy mica
hoÆc mica thu l−îm tõ chÊt phÕ th¶i c«ng nghiÖp
khi s¶n xuÊt mica tÊm.
scraper [13331] : thiÕt bÞ san ph¼ng.
Tù hµnh hoÆc kÐo b»ng m¸y xóc (self-
propelled or tractor-drawn).
scratch and indentation test [13332] : thÝ
nghiÖm ®o ®é cøng, thÝ nghiÖm Ên, v¹ch.
ThÝ nghiÖm v¹ch ®−îc Friedrich Von Mohs
giíi thiÖu lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1882. Thang ®é
cøng Mohs sö dông 10 kho¸ng vËt tiªu chuÈn,
mÒm nhÊt lµ talc (H=1) vµ cøng nhÊt lµ kim
c−¬ng (H=10). Calcite vµ th¹ch anh cã ®é cøng
t−¬ng øng lµ 3 vµ 7. ThÝ nghiÖm Ên ®o ®é lâm
cña bÒ mÆt ®o khi cã c¸c mòi h×nh cÇu, h×nh nãn
hoÆc chãp Ên lªn.
scree [13333] : ®¸ d¨m, ®¸ s¾c c¹nh.
§¸ vôn n»m trªn s−ên nói. §n: talus slope.
screen [13334] : sµng h¹t ®Êt hoÆc sµng ®¸,
c«ng t¸c sµng.
screening [13335] : mµn ch¾n.
Mµn c¶n sãng (®Þa chÊn) ®i qua do ®ã kh«ng
nghiªn cøu s©u h¬n ®−îc mÆt nµy.
screening plant [13336] : nhµ m¸y sµng vµ
ph©n lo¹i ®¸.
screw auger [13337] : khoan guång xo¾n.
screw axis [13338] : trôc xo¾n.
Mét lo¹i yÕu tè ®èi xøng tinh thÓ, lµ sù kÕt
hîp phÐp quay 360o/n víi sù tÞnh tiÕn kho¶ng
c¸ch a/mn mµ a lµ chu kú m¹ng (th−êng lµ trôc
tinh thÓ a, b hoÆc c), n cã thÓ lµ 1, 2, 4, 6 vµ m
tõ 0-n.
screw dislocation [13339] : lÖch m¹ng xo¾n.
Mét kiÓu khuyÕt tËt ®−êng trong tinh thÓ, lµ
mét d·y nguyªn tö mµ mÆt m¹ng xo¸y tr«n èc.
screw pile [13340] : cäc xo¾n, cäc vÝt.
Cäc cã mòi d¹ng vÝt ®−îc xo¾n vµo ®Êt.
sculpture [13341] : t« ®iÓm; ch¹m træ.
551
1- (cs) D¹ng t« ®iÓm ph¸t triÓn trªn bÒ mÆt
c¸c phÇn cøng ®−îc b¶o tån l¹i cña ®éng vËt, vÝ
dô c¸c gê vµ mÊu trªn mÆt vá Ch©n bông; C¸c
biÕn c¶i cÊu tróc ë mµng ngoµi cña h¹t phÊn hay
bµo tö, vÝ dô gai, h¹t, nèt sÇn, gê m¾t l−íi, v.v.
t¹o nªn ®Æc ®iÓm cña mµng ngoµi cïng.
2- Sù kh¾c, t¹c, c¾t t¹o ra c¸c d¹ng trªn mÆt
cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt do c¸c t¸c nh©n xãi mßn nh−
m−a, n−íc ch¶y, sãng, b¨ng hµ vµ giã. ThuËt
ng÷ còng ®· ®−îc dïng kh«ng chÝnh x¸c khi bao
gåm c¶ qu¸ tr×nh tÝch tô vµ vËn ®éng cña Tr¸i
®Êt. §n: Earth sculpture; land sculpture;
glyptogenesis; §Þa h×nh ®−îc h×nh thµnh do c¶i
biÕn vµ ch¹m kh¾c mét d¹ng ®ang tån t¹i.
scyphozoan [13342] : ®éng vËt d¹ng b¸t
(Scyphozoa).
§éng vËt Ruét khoang ë biÓn thuéc mét líp
trong ®ã nh÷ng ®¹i biÓu d¹ng Søa chiÕm −u thÕ.
Tuæi: TiÒn Cambri hoÆc Cambri ®Õn ngµy nay.
Scythian [13343] : Scythi
BËc do Mojsisovic, Waagen, Diener thµnh
lËp n¨m 1895, theo tªn bé téc Skif, th«ng dông
ë T©y ¢u, Trias h¹ (n»m trªn Permi, n»m d−íi
Anisi Trias trung), cßn ®−îc viÕt lµ Skythian.
§n: Werfelian.
S-dolostone [13344] : møc tÇng dolomit S,
Sdolostone.
Dolomit æn ®Þnh vÒ mÆt ®Þa tÇng, xen kÏ râ
rµng víi ®¸ v«i trªn diÖn réng.
sea arch [13345] : cÇu biÓn.
Chç hë xuyªn qua mòi nh« ®−îc h×nh thµnh
do xãi mßn sãng hoÆc do hßa tan (nh− sù më
réng hang ë biÓn hoÆc do sù th«ng nhau cña hai
hang ë biÓn tõ hai s−ên ®èi diÖn) vµ ®Ó l¹i mét
cÇu ®¸ cao trªn mÆt n−íc. §n: marine arch;
marine bridge; sea bridge; natural arch;
natural bridge.
sea bank [13346] : bê biÓn, v¸ch biÓn.
sea bottom [13347] : ®¸y biÓn.
sea bridge [13348] : cÇu biÓn.
§n: sea arch.
sea captured stream [13349] : dßng ch¶y ven
biÓn c¾t ngang.
Dßng ch¶y song song víi bê biÓn bÞ c¾t
ngang thµnh hai ®o¹n do xãi mßn biÓn. Cã thÓ
®æ vµo biÓn theo kiÓu th¸c.
sea cave [13350] : hang biÓn.
Lç hæng ë ch©n v¸ch ®øng cña biÓn, n¬i sãng
t¸c dông lµm më réng c¸c ®−êng nøt tù nhiªn
cña ®¸ dÔ bÞ phong hãa. Hang th−êng ë s¸t mÆt
n−íc, chÞu t¸c ®éng cña thñy triÒu.
sea chasm [13351] : hang ë biÓn hÑp vµ s©u.
sea cliff [13352] : v¸ch ®øng ë biÓn.
V¸ch hoÆc s−ên ®−îc t¹o ra do sãng cã ë r×a
cña bê hoÆc phÝa ®Êt liÒn cña nÒn b»ng mµi mßn
do sãng, t¹o nªn giíi h¹n phÝa trong cña xãi
mßn b·i biÓn. Cã thÓ lµ mét s−ên khã thÊy râ
hoÆc lµ mét v¸ch ®øng cao.
§n: cliff; marine cliff.
sea coast [13353] : bê biÓn.
Bê biÓn liÒn kÒ víi biÓn hoÆc ®¹i d−¬ng.
§n: seaboard.
sea cut [13354] : mµi mßn do biÓn.
§n: marine cut.
sea fan [13355] : d¹ng qu¹t ë biÓn
§n: submarine fan.
sea floor trench [13356] : r·nh s©u ®¸y biÓn.
§n: trench.
sea level [13357] : mùc n−íc biÓn.
sea marsh [13358] : ®Çm lÇy ven biÓn.
Lµ ®Çm lÇy n−íc mÆn bÞ ngËp n−íc biÓn ®Þnh
kú. §n: sea meadow.
sea meadow [13359] : ®Çm lÇy ven biÓn.
§n: sea marsh.
sea mud [13360] : bïn biÓn.
§n: sea ooze.
sea ooze [13361] : bïn biÓn.
§n: sea mud.
sea peat [13362] : mét kiÓu hiÕm thÊy cña
than bïn ®−îc h×nh thµnh tõ cæ ®¹i.
sea plain [13363] : ®ång b»ng xãi mßn biÓn.
§n: plain of marine erosion.
sea rim [13364] : mùc biÓn n»m ngang.
sea slick [13365] : bÒ mÆt th¼ng nh½n.
Vïng ph¼ng nh½n trªn bÒ mÆt ®¹i d−¬ng.
sea slope [13366] : s−ên phÝa biÓn cña ®Êt liÒn
sea terrace [13367] : thÒm biÓn.
§n: marine terrace.
sea wall [13368] : ®ª biÓn.
1- §ª dµi cã mÆt dèc ®¬n ®éc hoÆc cã c¸c
t¶ng ®¸ trßn c¹nh, h×nh thµnh do sãng b·o m¹nh
däc bê ë mùc triÒu cao.
2- §ª nh©n t¹o däc bê chèng xãi mßn biÓn.
sea water intrusion [13369] : x©m nhËp cña
n−íc biÓn.
HiÖn t−îng n−íc biÓn lÊn vÒ phÝa ®Êt liÒn
theo c¸c cöa s«ng hay c¸c tÇng chøa n−íc d−íi
®Êt do nguyªn nh©n tù nhiªn (nh− h¹n h¸n khiÕn
cho mùc n−íc mÆt vµ n−íc d−íi ®Êt trong néi
®Þa h¹ thÊp h¬n mùc n−íc biÓn) hay nh©n t¹o
(khai th¸c n−íc d−íi ®Êt qu¸ møc ë ®íi ven bê
l«i kÐo "l−ìi mÆn" vµo ®Êt liÒn, v.v.).
seabeach [13370] : b·i biÓn.
seaboard [13371] : bê biÓn, d¶i ®Êt viÒn
bê biÓn.
seacoast [13372] : bê biÓn.
§n: seaboard.
sea-floor spreading [13373] : t¸ch gi·n ®¸y
552
®¹i d−¬ng.
ThuyÕt ®Þa kiÕn t¹o cho r»ng vá ®¹i d−¬ng bÞ
ph¸ hñy bëi dßng ®èi l−u cña manti d©ng lªn t¹o
nªn d·y nói ngÇm gi÷a ®¹i d−¬ng hoÆc hÖ thèng
rift thÕ giíi. Nh÷ng líp ®¸ phun trµo ®−îc h×nh
thµnh däc theo d·y nói ngÇm gi÷a ®¹i d−¬ng,
líp sau ®Èy líp tr−íc tiÕn dÇn vÒ phÝa lôc ®Þa víi
vËn tèc kho¶ng 1-10 cm/n¨m. ThuyÕt T¸ch gi·n
®¸y ®¹i d−¬ng lµ c¬ së cña thuyÕt KiÕn t¹o
m¶ng. §n: ocean-floor spreading; spreading
concept; spreading-floor hypothesis.
sea-foam [13374] : bät biÓn.
§n: sepiolite.
seal off [13375] : g¾n, liªn kÕt.
sealing fault [13376] : ®øt g·y ®ãng kÝn.
§øt g·y ®ãng vai trß mÆt ch¾n kh«ng cho
chÊt l−u ®i qua.
seam [13377] : vØa, líp.
seamanite [13378] : seamanit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu vµng nhît ®Õn
mµu vµng r−îu vang: Mn3(PO4)(BO3).3H2O.
seapeak [13379] : mòi biÓn.
Lµ mòi nh« ra biÓn cã ®Ønh nhän.
seapoose [13380] : cöa tho¸t triÒu hoÆc s«ng
triÒu n«ng.
seaquake [13381] : ®éng ®Êt cã chÊn tiªu
d−íi n−íc.
§éng ®Êt cã chÊn tiªu d−íi n−íc, c¸c sãng
däc P trong ®éng ®Êt cã thÓ khóc x¹ theo ®¸y
biÓn víi vËn tèc truyÒn sãng trong n−íc
(1,5km/s).
searlesite [13382] : searlesit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: NaB(SiO3)2.H2O.
seascarp [13383] : v¸ch ®øng hoÆc t−êng cao,
dµi, th¼ng d−íi biÓn.
seashore [13384] : bê biÓn
1- D¶i ®Êt hÑp kÒ liÒn hoÆc bao bäc quanh
biÓn hoÆc §¹i d−¬ng. §n: seaside.
2- ThuËt ng÷ ®óng cho toµn bé mÆt ®Êt gi÷a
c¸c mùc triÒu th«ng th−êng. §n: seastrand.
seashore lake [13385] : hå ven bê.
Hå däc theo bê biÓn chøa n−íc ngät hoÆc
n−íc mÆn. D¹ng ng¨n c¸ch gi÷a hå vµ biÓn lµ
vËt ch¾n tÝch tô h×nh thµnh do sãng hoÆc do
s«ng trªn mét delta.
seashore migration [13386] : dÞch chuyÓn
bê biÓn.
Sù thay ®æi vÞ trÝ vµ h×nh d¹ng bê biÓn do
nh÷ng nguyªn nh©n tù nhiªn (sù d©ng-h¹ mùc
n−íc biÓn, qu¸ tr×nh biÓn tiÕn-biÓn tho¸i, sù båi
tô-xãi lë, v.v.) hoÆc nh©n t¹o (ho¹t ®éng quai ®ª
lÊn biÓn, v.v.).
seaside [13387] : bê biÓn.
§n: seashore.
 seasonal movement [13388] : dÞch chuyÓn
theo mïa.
seat of settlement [13389] : khu vùc ph¸t
sinh lón.
secan modulus of elasticity [13390] : modul
®µn håi c¸t tuyÕn.
NhiÒu lo¹i vËt liÖu (bª t«ng ch¼ng h¹n)
kh«ng tu©n theo mét c¸ch chÝnh x¸c ®Þnh luËt
Hooke v× c¸c sai lÖch do lµm viÖc kh«ng ®µn
håi. NÕu sai lÖch qu¸ lín th× cÇn thiÕt x¸c ®Þnh
modul ®µn håi lµ tiÕp tuyÕn hay c¸t tuyÕn cña
®−êng cong øng suÊt-biÕn d¹ng.
sechron [13391] : thêi tÝch, sechron.
Kho¶ng thêi gian ®Þa chÊt cùc ®¹i cña mét
tÇng trÇm tÝch ®−îc x¸c ®Þnh t¹i nh÷ng ®iÓm mµ
ë ®ã c¸c ranh giíi biÕn ®æi trong kh«ng gian tõ
kh«ng chØnh hîp thµnh chØnh hîp vµ kh«ng kÌm
theo c¸c gi¸n ®o¹n quan träng.
second law of thermodynamics [13392] :
®Þnh luËt thø hai nhiÖt ®éng häc.
§Þnh luËt ph¸t biÓu vÒ entropy nh− lµ hµm
sè tr¹ng th¸i cña hÖ, theo ®ã mäi qu¸ tr×nh x¶y
ra theo mét chiÒu, sù biÕn ®æi entropy b»ng
nhiÖt l−îng trao ®æi víi m«i tr−êng v©y quanh
chia cho nhiÖt ®é tuyÖt ®èi. Trong nh÷ng qu¸
tr×nh kh«ng thuËn nghÞch, sù biÕn ®æi entropy
bao giê còng lín h¬n th−¬ng sè cña nhiÖt l−îng
vµ nhiÖt ®é.
Secondary [13393] : §¹i thø hai; Mesozoi.
ThuËt ng÷ sö dông tõ ®Çu thÕ kû 19, t−¬ng
®−¬ng víi Floetz, ®Ó chØ c¸c thµnh t¹o tõ Devon
®Õn §Ö tø. VÒ sau ®−îc sö dông ®Ó chØ c¸c thµnh
t¹o ph©n tÇng n»m gi÷a giíi Thø nhÊt (Primary)
vµ §Ö tam (Tertiary) kÐo dµi tõ Silur ®Õn Creta,
sau n÷a ®−îc xem lµ toµn bé Mesozoi. Tõ cuèi
thÕ kû 19 kh«ng sö dông, thay b»ng Mesozoi.
secondary [13394] : thø sinh, thø cÊp, phô.
C¸c cÊu tróc sinh ra ë giai ®o¹n muén h¬n.
secondary boiling point [13395] : ®iÓm s«i
thø hai.
Sù xuÊt hiÖn pha khÝ tõ pha láng trong khi
nguéi. Trong khi nguéi, sù kÕt tinh cña mét khèi
l−îng lín c¸c hîp phÇn nghÌo hoÆc thiÕu c¸c chÊt
dÔ bay h¬i, vÝ dô feldspar, dÉn ®Õn sù tËp trung
cao c¸c chÊt dÔ bay h¬i, vÝ dô n−íc trong chÊt
láng cßn sãt l¹i, cuèi cïng, ¸p suÊt khÝ cña chÊt
láng nµy trë nªn lín h¬n ¸p suÊt gi÷ nã, vµ chÊt
khÝ xuÊt hiÖn, tøc chÊt láng s«i lªn.
secondary clay [13396] : sÐt thø sinh.
SÐt ®−îc vËn chuyÓn tõ vÞ trÝ thµnh t¹o cña nã
vµ ®−îc t¸i trÇm tÝch ë mét n¬i nµo ®ã.
secondary cleavage [13397] : thí chÎ
thø sinh.
Tªn cò cña thí chÎ.
secondary consolidation [13398] : cè kÕt thø
553
sinh, cè kÕt thø cÊp.
Sù gi¶m thÓ tÝch cña khèi ®Êt g©y bëi mét t¶i
träng t¸c dông kÐo dµi. Qu¸ tr×nh nµy chØ x¶y ra
khi n−íc trong lç rçng cña ®Êt bÞ ®Èy ra vµ t¶i
träng t¸c dông ®· ®−îc chuyÓn tõ n−íc sang
phÇn h¹t r¾n cña ®Êt.
secondary crater [13399] : miÖng (nói löa)
thø sinh.
MiÖng va ®Ëp ph¸t sinh do sù va ®Ëp víi vËn
tèc t−¬ng ®èi thÊp cña c¸c m¶nh tung ra tõ
miÖng nguyªn sinh lín, vÝ dô; mét sè miÖng trªn
MÆt tr¨ng ph¸t triÓn xung quanh miÖng lín. Cßn
gäi lµ häng vÖ tinh.
secondary current [13400] : dßng thø cÊp,
dßng ph©n cùc.
secondary deposit [13401] : má quÆng
thø sinh.
Má quÆng ®−îc thµnh t¹o ë mét vÞ kh¸c so
víi vÞ trÝ ban ®Çu c¸c thµnh phÇn cã Ých (quÆng)
®· ®−îc ph¸t sinh. VÝ dô: má sa kho¸ng lßng
s«ng chøa vµng, platin, casiterit, má sa kho¸ng
biÓn chøa casiterit, ®Êt hiÕm, titanomagnhetit,
ilmenit, má sa kho¸ng aluvi chøa kim c−¬ng, ®¸
quý, v.v.
secondary dispersion haloes [13402] : vµnh
ph©n t¸n thø sinh,
Lµ khu vùc cã hµm l−îng dÞ th−êng c¸c
nguyªn tè chØ thÞ quÆng trong c¸c trÇm tÝch bë
rêi, trong ®Êt ®−îc thµnh t¹o do kÕt qu¶ cña sù
ph¸ hñy biÓu sinh c¸c th©n quÆng hoÆc vµnh
ph©n t¸n nguyªn sinh cña nã. Tïy thuéc vµo
nguån gèc vµ sù thµnh t¹o c¸c vµnh ph©n t¸n thø
sinh mµ chia ra c¸c lo¹i : vµnh ph©n t¸n tµn d−
vµ vµnh ph©n t¸n chång chÊt. Theo vÞ trÝ t−¬ng
quan víi bÒ mÆt hiÖn ®¹i cßn chia ra : vµnh ph©n
t¸n hë vµ vµnh ph©n t¸n kÝn.
secondary dispersion train [13403] : dßng
ph©n t¸n nham ®Þa hãa thø sinh.
Lµ phÇn kÐo dµi cña vµnh ph©n t¸n trong c¸c
dßng ch¶y cña s«ng suèi, ®−îc h×nh thµnh do sù
ph¸ hñy biÓu sinh cña c¸c th©n quÆng hoÆc c¸c
vµnh ph©n t¸n nguyªn sinh vµ thø sinh
cña chóng.
secondary enrichment [13404] : lµm giµu
thø sinh.
secondary fault [13405] : ®øt g·y thø cÊp, ®øt
g·y phô.
§øt g·y nhá song song víi ®øt g·y chÝnh.
secondary fold [13406] : nÕp uèn thø cÊp.
NÕp uèn h×nh thµnh trªn c¸nh cña nÕp uèn
cã tr−íc.
secondary fumarole [13407] : khÝ nãng
thø sinh.
secondary geosyncline [13408] : ®Þa m¸ng
thø sinh.
 §Þa m¸ng xuÊt hiÖn vµo cao ®iÓm cña qu¸
tr×nh ph¸t triÓn ®Þa m¸ng hoÆc sau thêi kú uèn
nÕp t¹o nói, vÝ dô nh− hËu ®Þa m¸ng thËt hoÆc
®Þa m¸ng ngoµi.
secondary inclusion [13409] : bao thÓ
thø sinh.
C¸c bao thÓ chÊt l−u ®−îc h×nh thµnh b»ng
bÊt kú nguån gèc nµo tiÕp theo qu¸ tr×nh kÕt tinh
cña kho¸ng vËt chÝnh ®· hoµn toµn h×nh thµnh.
PhÇn lín chóng ®−îc thµnh t¹o do sù lÊp ®Çy t¸i
kÕt tinh ë c¸c khe nøt bªn trong tinh thÓ chñ.
secondary layer [13410] : líp vá phô.
Líp vá trong ë Tay cuén t¹o ra bëi biÓu
m« ngoµi, cã thÓ lµ d¹ng sîi, d¹ng phiÕn hay
l¨ng trô.
secondary mineral [13411] : kho¸ng vËt
thø sinh.
Kho¸ng vËt ®−îc thµnh t¹o do sù biÕn ®æi c¸c
kho¸ng vËt nguyªn sinh ®ång thêi víi sù thay
®æi m«i tr−êng ®Æc biÖt lµ sù t¸c ®éng cña n−íc,
kh«ng khÝ, nhiÖt ®é, ¸p suÊt. Tõ c¸c kho¸ng vËt
nguyªn sinh, trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thay
®æi ph¸t sinh nh÷ng kho¸ng vËt míi. VÝ dô tõ
pyrit ph¸t sinh limonit, tõ galenit ph¸t sinh
cerucit hoÆc pyromorphit, tõ feldspar ph¸t sinh
kaolinit.
secondary optic axis [13412] : trôc quang häc
thø hai.
Lµ mét trong hai trôc quang häc (quang trôc)
trong tinh thÓ. TÊt c¶ c¸c tia s¸ng truyÒn däc
theo nã cã cïng mét tèc ®é.
secondary pollutant [13413] : chÊt g©y «
nhiÔm thø sinh.
Mét chÊt g©y « nhiÔm h×nh thµnh trong m«i
tr−êng do sù kÕt hîp hoÆc do ph¶n øng cña
nh÷ng chÊt g©y « nhiÔm kh¸c (nguyªn sinh).
secondary quartzite [13414] : quarzit
thø sinh.
§¸ th¹ch anh thµnh t¹o do sù biÕn ®æi nhiÖt
dÞch cña c¸c ®¸, chñ yÕu lµ ®¸ phun trµo. Ngoµi
th¹ch anh ®−îc thµnh t¹o do sù biÕn ®æi nµy cßn
cã serixit, alunit, kaolinit, pyrofylit, diaspor, vµ
c¶ pyrit, hematit, rutin, coridon, topaz, v.v.
Quarzit thø sinh th−êng ®i kÌm c¸c má quan
träng, ®Æc biÖt lµ trong ®¸ phun trµo trung tÝnh
bÞ quarzit ho¸. VÝ dô nh− má corindon, alunit,
má ®a kim-vµng. Quarzit thø sinh th−êng cã cÊu
t¹o ph©n ®íi, tõ ®¸ kh«ng biÕn ®æi ®Õn serixit,
pyrofylit, kaolinit, alunit, diaspor, andaluzit,
corindon. Quarzit thø sinh lµ mét tiªu chuÈn
quan träng t×m kiÕm má trong c¸c tr−êng ®¸
phun trµo.
secondary shears [13415] : hÖ khe nøt c¾t
thø sinh.
§n: riedel shears.
554
secondary stratification [13416] : ph©n tÇng
thø sinh.
Sù ph©n tÇng cña c¸c thµnh t¹o trÇm tÝch
®−îc t¸i tÝch tô.
secondary time effect [13417] : cè kÕt
thø cÊp.
secondary twinning [13418] : song tinh
thø sinh.
secondary unconformity [13419] : kh«ng
chØnh hîp thø sinh.
Mèi quan hÖ kh«ng chØnh hîp cña c¸c hÖ
tÇng kh¸c tuæi hoÆc c¸c phÇn cña mét hÖ tÇng
cïng tuæi x¶y ra sau qu¸ tr×nh tÝch tô do hiÖn
t−îng uèn nÕp kh«ng ®iÒu hßa, diapia, chêm
nghÞch, v.v.
second-class ore [13420] : quÆng lo¹i hai.
Lo¹i quÆng cÇn xö lý, lµm giµu ®Ó ®¶m b¶o
chÊt l−îng khi ®−a ra thÞ tr−êng. Ss: first-class
ore. §n: milling ore.
second-order pinacoid [13421] : h×nh ®«i mÆt
bËc hai.
−
BÊt cø h×nh ®«i mÆt nµo cã ký hiÖu { h 01}
hoÆc {h 01} cña tinh thÓ hÖ ®¬n nghiªng hoÆc
ba nghiªng.
second-order prism [13422] : l¨ng trô
bËc hai.
H×nh ®¬n tinh thÓ: L¨ng trô {100} trong tinh
thÓ hÖ bèn ph−¬ng, l¨ng trô {1120} trong tinh
thÓ s¸u ph−¬ng vµ {101} trong tinh thÓ hÖ
trùc thoi.
second-order transformation [13423] :
chuyÓn pha bËc hai.
Sù chuyÓn pha ®a h×nh, trong ®ã ®¹o hµm bËc
hai cña hµm n¨ng l−îng tù do bÞ gi¸n ®o¹n ë
nhiÖt ®é chuyÓn pha, tû nhiÖt còng thÓ hiÖn gi¸n
®o¹n. §¹o hµm bËc mét, entropy vµ thÓ tÝch lµ
liªn tôc. (Putnis&McConnell, 1980).
sectile [13424] : c¾t ®−îc.
ChØ kho¸ng vËt cã thÓ dïng dao c¾t ®−îc, vÝ
dô: argentit.
section [13425] : ®o¹n, kho¶nh, biÓu ®å, mÆt
c¾t; lo¹t thµnh hÖ ®Þa chÊt ë mét vïng nhÊt
®Þnh; tÇng ®¸ lé ra theo chiÒu th¼ng ®øng; biÓu
®å mÆt c¾t ®Þa chÊn; l¸t máng (kv),
(kv) MÆt c¾t qua mét vËt thÓ.
section line [13426] : ranh giíi kho¶nh.
§−êng ranh giíi cña mét kho¶nh ®Êt, mét
khu ®Êt.
secular movements [13427] : chuyÓn ®éng
thÕ kû.
ChuyÓn ®éng l©u dµi cña vá Tr¸i ®Êt hoÆc
n©ng lªn hoÆc h¹ xuèng cã tÝnh hÖ thèng chiÕm
thêi gian hµng kû ®Þa chÊt.
sederholmite [13428] : sederholmit.
 Kho¸ng vËt: beta-NiSe.
sediment [13429] : trÇm tÝch, l¾ng ®äng.
sediment discharge [13430] : l−u l−îng
trÇm tÝch.
L−îng vËt liÖu trÇm tÝch (®o b»ng khèi l−îng
hay thÓ tÝch) bÞ dÞch chuyÓn bëi dßng s«ng trong
mét thêi gian nµo ®ã.
sediment discharge ratio [13431] : tû lÖ
trÇm tÝch.
Tû sè gi÷a tæng l−u l−îng cña suèi vµ tæng
l−îng trÇm tÝch.
sedimentary [13432] : thuéc vÒ trÇm tÝch,
l¾ng ®äng.
sedimentary basin [13433] : bÓ trÇm tÝch.
Vïng réng lín chøa c¸c ®¸ trÇm tÝch. Cã
kho¶ng 600 bÓ trÇm tÝch trªn toµn thÕ giíi.
sedimentary breccia [13434] : d¨m kÕt
trÇm tÝch.
Lo¹i ®¸ vôn gåm chñ yÕu lµ c¸c m¶nh gãc
c¹nh, kÝch th−íc lín.
sedimentary evironment [13435]: m«i tr−êng
trÇm tÝch.
Mét vïng ®−îc giíi h¹n vÒ ®Þa lý, trong ®ã
c¸c trÇm tÝch ®−îc l−u gi÷, thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm vÒ
®Þa h×nh, khÝ hËu, n¨ng l−îng n−íc, chÕ ®é giã,
ho¹t ®éng cña sinh vËt vµ c¸c chÊt hãa häc cã
liªn quan, trong khi thµnh t¹o chóng.
sedimentary peat [13436] : trÇm tÝch
than bïn.
Than bïn ®−îc thµnh t¹o d−íi n−íc, th−êng
lµ hå vµ gåm chñ yÕu lµ tro vµ c¸c d¹ng t−¬ng
øng. §n: lake peat; pulpy peat; dredge peat.
sedimentary structure [13437] : cÊu t¹o trÇm
tÝch.
CÊu t¹o cña ®¸ trÇm tÝch vµ ®¸ biÕn chÊt yÕu
®−îc h×nh thµnh ë thêi ®iÓm l¾ng ®äng, bao gåm
ph©n líp, ph©n líp xiªn chÐo, ph©n líp nghiªng,
gîn sãng, dÊu vÕt nøt nÎ, khe nøt bïn.
sedimentary tectonics [13438] : kiÕn t¹o
trÇm tÝch.
HiÖn t−îng uèn nÕp vµ biÕn d¹ng c¸c vËt liÖu
trong tròng ®Þa m¸ng g©y ra bëi hiÖn t−îng sôt
lón, ®øt g·y c¸c tÇng ®¸ trong ®Þa m¸ng.
sedimentation [13439] : trÇm tÝch, l¾ng ®äng.
sedimentation analysis [13440] : ph©n tÝch
thµnh phÇn h¹t b»ng l¾ng ®äng.
sedovite [13441] : sedovit.
Kho¸ng vËt mµu n©u ®Õn n©u ®á: U (MoO4)2.
seed [13442] : mÇm.
§n: seed crystal.
seed crystal [13443] : mÇm tinh thÓ.
Lµ mét h¹t nhá ®−îc ®Þnh h−íng cña tinh
thÓ, ®−îc dïng lµm mÇm nu«i tinh thÓ.
§n: seed.
555
seeligerite [13444] : seligerit.
Kho¸ng vËt: Pb3(IO3)Cl3O.
seep [13445] : thÊm, läc, thÈm thÊu.
seepage [13446] : thÊm; l−îng n−íc bÞ mÊt ®i
do thÊm.
seepage failure [13447] : ph¸ hñy do thÊm,
ph¸ hñy ®ª vµ ®Ëp do thÊm n−íc.
seepage force [13448] : lùc thÊm, ¸p lùc thÊm.
§n: seepage pressure.
seepage line [13449] : ®−êng b·o hßa,
®−êng thÊm.
§n: line of seepage.
seepage path [13450] : ®−êng thÊm, quü
®¹o thÊm.
seepage velocity [13451] : tèc ®é thÊm, tèc ®é
dßng ch¶y do thÊm.
segelerite [13452] : segelerit
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi:
CaMgFe+3(PO4)2 (OH)4.H2O.
segregation [13453] : ph©n ly magma;
ph©n tÇng.
1- Sù tËp trung cña nh÷ng tinh thÓ lµ kho¸ng
vËt ®−îc kÕt tinh tÝch tô trong giai ®o¹n sím cña
qu¸ tr×nh kÕt cøng magma, kÕt qu¶ t¹o nªn sù
ph©n ly magma; Sù ph©n ly láng (dung ly), vÝ dô
mét dung thÓ tµn d− ®−îc t¸ch ra tõ mét dung
thÓ thµnh t¹o sím h¬n.
2-(®cctr) VËt liÖu bÞ ph©n tÇng, cèt liÖu bª
t«ng bÞ ph©n tÇng.
segregation banding [13454] : ph©n d¶i
thø sinh.
TÝnh ph©n d¶i song song trong ®¸ gneis
kh«ng cã nguån gèc nguyªn sinh mµ do kÕt qu¶
cña qu¸ tr×nh ph©n ly vËt chÊt tõ mét ®¸ tho¹t
®Çu hoµn toµn ®ång nhÊt.
seiche [13455] : dao ®éng mùc n−íc hå.
seidozerite [13456] : seidozerit.
Kho¸ng vËt mµu ®á n©u:
(Na,Ca)2(Zr,Ti,Mn)2 Si2O7(O,F)2.
seika [13457] : thiÕt bÞ ®Ó sang b¨ng tõ trong
th¨m dß ®Þa chÊn.
seinäjokite [13458] : seinajokit.
Kho¸ng vËt: FeSb2.
seism crew [13459] : ®éi ®o ®Þa chÊn th¨m dß
(ph¸t, thu).
seismic atribute [13460] : ®Æc tr−ng ®Þa chÊn.
PhÐp ®o dùa vµo c¸c sè liÖu ®Þa chÊn nh−:
biªn ®é, pha tøc thêi, tÇn sè tøc thêi, vËn tèc
truyÒn sãng, sù ph©n cùc, v.v.
seismic country [13461] : vïng ®éng ®Êt.
seismic cross section [13462] : mÆt c¾t
®Þa chÊn.
Cã thÓ nh− seismic section.
seismic detector [13463] : m¸y thu sãng
 ®Þa chÊn.
seismic focus [13464] : chÊn tiªu ®éng ®Êt.
seismic indexes to rock quality [13465] : c¸c
chØ sè ®Þa chÊn x¸c ®Þnh chÊt l−îng ®¸.
Cã thÓ ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý ®Ó
x¸c ®Þnh c¸c tÝnh chÊt nh− ®Þa chÊn, ®iÖn, tõ,
träng lùc, x¹ cña ®¸ nh»m hai môc ®Ých: ®o vÏ
ranh giíi c¸c hÖ tÇng, ®øt g·y, nÕp uèn vµ m« t¶
®Þnh l−îng tõng hÖ tÇng ®¸. §Ó m« t¶ ®Þnh
l−îng, trong thùc tÕ ng−êi ta chØ hay sö dông
c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þa chÊn. C¸c ph−¬ng ph¸p nµy
®o thêi gian cÇn ®Ó sãng ©m (tÇn sè thÊp) vµ
sãng siªu ©m (tÇn sè cao) lan truyÒn trong ®¸ tõ
thiÕt bÞ ph¸t ®Õn thiÕt bÞ thu. VËn tèc sãng ©m
®−îc tÝnh b»ng c¸ch chia qu·ng ®−êng cho thêi
gian truyÒn sãng, qua ®ã cho nh÷ng th«ng tin
thiÕt yÕu vÒ ®é hæng vµ mËt ®é khe nøt cña ®¸,
tõ ®ã suy ra søc bÒn khèi ®¸, ®é biÕn d¹ng vµ ®é
dÉn thñy lùc, v.v. Sãng ©m lan truyÒn trong ®¸
®Æc ch¾c vµ cøng nhanh h¬n so víi trong ®¸
mÒm yÕu, nhiÒu lç hæng, khe nøt. Trong m«i
tr−êng ®¸ cã nhiÒu vi khe nøt, sãng ©m lan
truyÒn chËm h¬n nhiÒu so víi ®¸ xèp rçng cã
cïng ®é hæng tæng céng.
seismic profiler [13466] : thiÕt bÞ th¨m dß ®Þa
chÊn biÓn.
ThiÕt bÞ ®Þa chÊn ph¶n x¹ dïng th¨m dß trªn
biÓn, cã nguån c«ng suÊt nhá, mét kªnh hoÆc
nhiÒu kªnh, th−êng hay dïng trong nghiªn cøu
®¹i d−¬ng. Tuy vËy ngµy nay cã thÓ dïng nguån
c«ng suÊt lín.
seismic prospecting [13467] : th¨m dß
®Þa chÊn.
seismic pulse [13468] : xung ®Þa chÊn.
Dao ®éng ®Þa chÊn thu ®−îc khi nguån ph¸t
ho¹t ®éng.
seismic ray [13469] : tia ®Þa chÊn.
§−êng truyÒn cña sãng ®Þa chÊn.
seismic section [13470] : mÆt c¾t ®Þa chÊn
MÆt c¾t biÓu diÔn sè liÖu ®Þa chÊn ®o ®−îc
däc theo tuyÕn ®o. Trôc ®øng th−êng lµ thêi
gian cña sãng ph¶n x¹ (hoÆc ®é s©u).
seismic sounding [13471] : ®o s©u ®Þa chÊn.
Ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®Þa chÊt cã kh¶ n¨ng
nghiªn cøu vá Tr¸i ®Êt tõ mãng Moho trë lªn.
seismic spectrum [13472] : phæ dao ®éng
®Þa chÊn.
seismic stratigraphy [13473] : ®Þa tÇng
®Þa chÊn.
Nghiªn cøu ®Þa tÇng vµ t−íng trÇm tÝch b»ng
kÕt qu¶ gi¶i ®o¸n cña sè liÖu ®Þa chÊn.
seismic transients [13474] : dao ®éng
®Þa chÊn.
seismic velocity [13475] : vËn tèc truyÒn sãng
®Þa chÊn.
556
BiÓu thÞ møc ®é lan truyÒn sãng ®Þa chÊn
trong m«i tr−êng theo c¸c h−íng bÊt kú, vËn tèc
truyÒn sãng lµ mét hµm cña m«i tr−êng.
Cã nhiÒu lo¹i vËn tèc truyÒn sãng ®Þa chÊn:
vËn tèc truyÒn sãng tøc thêi (biÓu diÔn tèc ®é t¹i
thêi ®iÓm bÊt kú cña mÆt sãng theo ph−¬ng
truyÒn sãng), vËn tèc biÓu kiÕn (biÓu diÔn vËn
tèc tøc thêi theo mét pha cho tr−íc, th−êng lµ
nhá h¬n vËn tèc tøc thêi), vËn tèc trung b×nh,
vËn tèc b×nh ph−¬ng trung b×nh, vËn tèc
kho¶ng, v.v.
seismic wave [13476] : sãng ®Þa chÊn.
Dao ®éng ®µn håi ®−îc nguån næ g©y ra vµ
lan truyÒn qua m«i tr−êng. Sãng ®Þa chÊn cã
nhiÒu lo¹i, hai lo¹i sãng chÝnh lµ sãng däc P vµ
sãng ngang S, sãng mÆt, v.v.
seismicity [13477] : ®iÒu kiÖn, ®Æc ®iÓm
®Þa chÊn.
seismogram [13478] : b¨ng ®Þa chÊn.
B¨ng ghi sãng ®Þa chÊn t¹i mét ®iÓm.
seismogram section [13479] : mÆt c¾t
®Þa chÊn.
MÆt c¾t biÓu diÔn sù ph©n líp vµ vËn tèc
t−¬ng øng trªn mÆt c¾t ®· ®o ®Þa chÊn.
seismograph [13480] : m¸y thu sãng ®Þa chÊn.
Mét thiÕt bÞ hoÆc hÖ thèng ®o ghi sãng ®Þa
chÊn t¹i mét nguån ®iÓm.
seismograph tape recorder [13481] : tr¹m
ghi ®Þa chÊn b»ng b¨ng tõ.
Tr¹m nµy cã 2 lo¹i: cè ®Þnh (ghi sãng ®éng
®Êt) vµ tr¹m di ®éng (ghi sãng trong th¨m dß
®Þa chÊn).
seismographic map [13482] : b¶n ®å
®Þa chÊn.
seismologist [13483] : nhµ ®Þa chÊn.
Ng−êi cã kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®Þa chÊn häc,
biÕt ®o vµ ph©n tÝch sè liÖu thµnh th¹o.
seismology [13484] : ®Þa chÊn häc
seismo-magnetic data [13485] : sè liÖu th¨m
dß ®Þa chÊn ®−îc ghi trªn b¨ng tõ.
seismometer [13486] : m¸y thu ®Þa chÊn.
M¸y ghi sãng ®Þa chÊn, biÕn ®æi c¸c sãng ®Þa
chÊn thµnh d¹ng ®iÖn vµ tõ.
sekaninaite [13487] : skaninait.
Kho¸ng vËt thuéc nhãm cordierit:
(Na, Ca)0,19(Fe+2, Mg, Mn)2(Al, Fe+3, Si)3Al2
Si4O18.0,67H2O.
select accumulation botany [13488] : thùc vËt
tÝch tô chän läc.
Lµ sù tËp trung mét sè nguyªn tè trong mét
sè thùc vËt nhÊt ®Þnh vµ kh«ng phô thuéc vµo
®Æc ®iÓm m«i tr−êng xung quanh, sù cã mÆt
hoÆc v¾ng mÆt c¸c thµnh t¹o quÆng.
selective flotation [13489] : tuyÓn næi
 chän läc.
selective fusion [13490] : nãng ch¶y chän läc.
Nãng ch¶y chØ mét phÇn hçn hîp ®¸. PhÇn
nãng ch¶y láng sÏ chøa mét l−îng lín h¬n c¸c
hîp phÇn dÔ nãng ch¶y so víi vËt liÖu ban ®Çu.
selective radiation [13491] : bøc x¹ chän läc.
selenate [13492] : selenat.
Kho¸ng vËt ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù ghÐp nèi
c¸c nhãm (SeO4)-2. VÝ dô nh− olsacheirit:
Pb2(SeO4)(SO4).
selenide [13493] : selenid.
Kho¸ng vËt ®Æc tr−ng bëi sù kÕt hîp cña
selen víi mét nguyªn tè hoÆc gèc ho¸ trÞ d−¬ng.
VÝ dô : lµ eucairit: CuAgSe.
selenite plate [13494] : tÊm selenit.
§n: gypsum plate.
selenium [13495] : seleni (Se); selen.
1- (®h) Nguyªn tè hãa häc sè 34, nguyªn tö
l−îng 78,963; tû träng 4,5-4,97 g/cm3, thuéc
nhãm kh«ng kim lo¹i nÆng, chalcophil, cã 6
®ång vÞ bÒn vµ 24 kh«ng bÒn. Hµm l−îng Se
trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 0,083; siªu
mafic 0,07; gabro-basalt 0,12; granit-granodiorit
0,025; ®¸ phiÕn 0,3; trong ®Êt 0,3, trong n−íc
®¹i d−¬ng 0,0002 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu
lµ crookesit (Cu,Tl,Ag)2Se, clausthalit PbSe,
berzelimit Cu2Se, tiemannit HgSe vµ Se tù sinh.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS, AAS. S¶n
l−îng n¨m 1995 lµ 2310 tÊn. Gi¸ thÞ tr−êng
6USD/kg. Dïng Se trong c¸c lÜnh vùc b¸n dÉn,
kÝnh thñy tinh, n«ng nghiÖp, m¹ kÏm.
2- Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng: Se lµ nguyªn tè
phi kim thuéc nhãm l−u huúnh.
selenjoseite [13496] : selenjoseit.
§n: laitakarite.
selenolite [13497] : selenonit.
1-§¸ trÇm tÝch gåm th¹ch cao vµ anhydrit.
2-Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: SeO2.
selenomorphology [13498] : ®Þa m¹o häc
MÆt tr¨ng.
M«n häc nghiªn cøu ®Þa h×nh MÆt tr¨ng,
nguån gèc, sù tiÕn hãa vµ sù ph©n bè cña nã.
selen-tellurium [13499] : selen-teluri.
Kho¸ng vËt mµu x¸m phít ®en: (Se, Te). Tû
sè Se/Te gÇn b»ng 3/2.
§n: hondurasite.
self-grown stream [13500] : suèi tù sinh.
Suèi ph¸t triÓn ®éc lËp trªn mÆt ®Êt kh«ng bÞ
vß nhÇu, th−îng nguån ph©n nh¸nh gièng nh−
c¸c nh¸nh c©y.
self potential [13501] : thÕ ph©n cùc tù nhiªn.
§iÖn thÕ tù nhiªn quan s¸t ®−îc gi÷a hai ®iÖn
cùc kh«ng ph©n chia.
self potential log [13502] : ®−êng cong ®o thÕ
557
ph©n cùc tù nhiªn
§−êng cong carota ®o thÕ gi÷a mét ®iÖn cùc
di chuyÓn däc theo lç khoan vµ mét ®iÖn cùc
®−îc ®Æt cè ®Þnh trªn mÆt ®Êt.
seligmannite [13503] : seligmannit
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu x¸m ch×:
PbCuAsS3.
sellaite [13504] : selait.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng kh«ng mµu:
MgF2.
selvage [13505] : vËt liÖu trªn mÆt ®øt g·y, sÐt
kiÕn t¹o.
VËt liÖu mÒm, xèp, h¹t mÞn do ®øt g·y t¹o ra
trªn mÆt ®øt g·y.
selvedge [13506] : vËt liÖu trªn mÆt ®øt g·y,
sÐt kiÕn t¹o.
§n: selvage.
SEM [13507] : kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quÐt.
ViÕt t¾t tõ c¸c ch÷: scanning electron
microcope.
semenovite [13508] : semenovit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng:
(Ca, Ce, la)12(Be, Si)8Si12O40(O, OH, F)8H2O.
semi-confined aquifer [13509] : tÇng chøa
n−íc b¸n ¸p.
TÇng chøa n−íc, trong ®ã ph©n bè xen kÏ
gi÷a n−íc cã ¸p vµ n−íc kh«ng ¸p do líp
phñ c¸ch n−íc kh«ng duy tr× trªn toµn diÖn tÝch
ph©n bè.
semicrystalline [13510] : nöa kÕt tinh.
semi-infinite solid [13511] : m«i tr−êng cøng
b¸n v« h¹n
semiopal [13512] : semi opal (nöa opal).
ThuËt ng÷ dïng kh«ng chÆt chÏ, chØ lo¹i opal
th«ng th−êng, hidrophan hoÆc lo¹i opal nhiÔm
bÈn chøa mét phÇn n−íc, ®Ó ph©n biÖt víi lo¹i
opal löa hoÆc opal quý. §n: hemiopal.
semipegmatitic [13513] : nöa pegmatit.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ mét kiÓu kiÕn tróc
pegmatit cã tinh thÓ cña mét kho¸ng vËt nµy
n»m bªn trong mét tinh thÓ lín h¬n cña kho¸ng
vËt kh¸c, cã gãc t¾t thay ®æi trong khi ®ã tinh
thÓ bÞ bao bäc l¹i cïng cã mét gãc t¾t.
semi-pervious boundary [13514] : giíi h¹n
nöa thÊm.
Ranh giíi gi÷a thµnh hÖ thÊm vµ thµnh hÖ
nöa thÊm.
semiprecious stone [13515] : ®¸ nöa quý.
BÊt kú mét lo¹i ®¸ ngäc kh¸c cã gi¸ trÞ
th−¬ng m¹i thÊp h¬n ®¸ quý; th−êng lµ kho¸ng
vËt cã ®é cøng nhá h¬n 8 theo thang ®é cøng
Mohs. Mét viªn ®¸ ngäc cã thÓ xem lµ ®¸ nöa
quÝ nÕu so víi ®¸ kh¸c nã Ýt lÊp l¸nh, kh«ng
®−îc kh¸ch hµng −a chuéng vÒ kiÓu d¸ng chÕ
t¸c. Trong tr−êng hîp nµy cÇn cã sù kiÓm ®Þnh
träng tµi. VÝ dô, mét viªn ®¸ quÝ ruby xÊu cã thÓ
gi¸ trÞ thÊp h¬n mét viªn jadeit ®Ñp.
semseyite [13516] : semseyit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ®Õn ®en: Pb9Sb8S21.
senaite [13517] : senait.
Kho¸ng vËt mµu ®en: Pb(Ti,Fe,Mn)21O38, gÆp
d¹ng h¹t hoÆc tinh thÓ bÞ bµo trßn trong c¸t chøa
kim c−¬ng.
senarmontile [13518] : senarmontil.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng, kh«ng mµu ®Õn
tr¾ng, x¸m: Sb2O3. §a h×nh víi valentinit.
Senecan [13519] : Senec.
Thèng ë B¾c Mü, phÇn d−íi Silur th−îng
(n»m trªn Eri, n»m d−íi Chautauqua).
senegalite [13520] : senegalit.
Kho¸ng vËt gièng víi bolivarit nh−ng chøa Ýt
n−íc h¬n:
Al2(PO4)(OH)3.H2O.
sengierite [13521] : sengierit.
Kho¸ng vËt mµu lôc vµng :
Cu(UO2)2(VO4)2.8-10H2O.
Senomanian [13522] : Senoman.
BËc do d'Orbigny (1852) x¸c lËp theo tªn
Senomanum ë Ph¸p, bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc
tÕ, bËc d−íi cïng cña Creta th−îng (trªn Albi,
d−íi Turon).
Senonian [13523] : Senon.
BËc ®−îc gäi theo tªn Latin-Senon cña thµnh
phè Sans ë Ph¸p, Creta th−îng (n»m trªn Turon)
hiÖn nay ®−îc xem nh− mét liªn bËc cña Creta
th−îng, ®−îc sö dông cho mÆt c¾t kh«ng ph©n
bËc. Tuy nhiªn sè l−îng c¸c bËc vµ viÖc ph©n
chia c¸c liªn bËc ®ang cã ý kiÕn kh¸c nhau.
sensibility [13524] : ®é nh¹y, ®é chÝnh x¸c
cña thiÕt bÞ.
sensitive [13525] : nh¹y, dÔ bÞ thay ®æi.
sensitive clay [13526] : ®Êt sÐt nh¹y.
sensitivity [13527] : ®é nh¹y.
1- Sù thay ®æi nhá nhÊt mµ m¸y ®o cã thÓ ®o
®−îc, ®ång nghÜa víi ®é chÝnh x¸c, nghÜa lµ m¸y
cã ®é nh¹y cao th× cã ®é chÝnh x¸c cao.
2- Tû sè gi÷a søc kh¸ng c¾t kh«ng tho¸t n−íc
cña ®Êt sÐt nguyªn d¹ng vµ ®Êt sÐt bÞ ph¸ ho¹i.
sensitivity adjustment [13528] : ®iÒu chØnh
®é nh¹y.
sensitivity time control [13529] : ®iÒu khiÓn
®é nh¹y theo thêi gian.
separation [13530] : sù t¸ch, møc kh¸c biÖt,
cù ly.
Kho¶ng t¸ch ra do ®øt g·y.
sepiolite [13531] : sepiolit.
Kho¸ng vËt sÐt m¹ng chuçi:
Mg4(Si4O2)3(OH)2.6H2O. Lµ vËt chÊt mµu
558
tr¾ng ®Õn x¸m s¸ng hoÆc vµng s¸ng. §Æc biÖt
nhÑ, hÊp thô vµ chÆt sÝt, ®−îc t×m thÊy chñ yÕu ë
Asia Minor vµ ®−îc dïng lµm tÈu thuèc, c¸c ®å
ch¹m træ trang trÝ. Sepiolit gÆp trong m¹ch cïng
víi calcit trong má aluvi, h×nh thµnh tõ c¸c khèi
serpentin bÞ phong ho¸.
§n: meerschaum, sea-foam.
septal angle [13532] : gãc v¸ch ng¨n.
Gãc gi÷a c¸c tiÕp tuyÕn kÐo tõ ®Ønh vá Ch©n
®Çu Nautiloidea cuén ph¼ng tíi hai v¸ch
ng¨n kÕ tiÕp vµ ®o trªn mét mÆt c¾t c¾t däc mÆt
®èi xøng.
septal cycle [13533] : chu kú sinh v¸ch.
TÊt c¶ c¸c v¸ch thuéc mét thêi kú ph¸t sinh
c¸ thÓ ë æ San h« s¸u tia ®¬n thÓ, x¸c ®Þnh bëi
thø tù xuÊt hiÖn cña c¸c nhãm v¸ch (s¸u v¸ch
nguyªn thñy t¹o nªn chu kú thø nhÊt cïng víi
c¸c v¸ch ngoµi vµ v¸ch trong sinh ra muén h¬n
trong mét tuÇn tù xÕp s¾p kh«ng ®æi).
septal furrow [13534] : r·nh v¸ch ng¨n.
Mét ®−êng lâm hÑp ë gi÷a l−ng vá Ch©n ®Çu
Nautiloidea, däc theo ®ã kh«ng cã phÇn t−êng
cña v¸ch ng¨n; mét r·nh ngoµi ë Trïng thoi.
septal groove [13535] : r·nh v¸ch.
Mét r·nh däc trªn mÆt ngoµi cña thµnh v¸ch
mét æ San h« ®¬n thÓ, t−¬ng øng víi vÞ trÝ mét
v¸ch ë mÆt trong cña thµnh v¸ch.
septalial plate [13536] : phiÕn nÒn r·nh
b¶n lÒ.
Mét trong nh÷ng phiÕn mãc tay lµm thµnh
nÒn cho r·nh b¶n lÒ ë Tay cuén vµ hîp nhÊt víi
phÇn cã tr−íc cña v¸ch gi÷a.
septalium [13537] : r·nh b¶n lÒ.
CÊu tróc d¹ng r·nh ë m¶nh l−ng Tay cuén
n»m gi÷a c¸c phiÕn b¶n lÒ, gåm c¸c phiÕn nÒn
r·nh bao quanh v¸ch gi÷a vµ ®−îc v¸ch nµy lµm
cho cao lªn.
septal neck [13538] : cæ v¸ch ng¨n.
Chç uèn hoÆc bµnh ra vÒ phÝa tr−íc hay phÝa
sau, d¹ng èng hay h×nh phÔu, cña v¸ch ng¨n
xung quanh lç v¸ch ng¨n ë mét vá Ch©n ®Çu.
septal pinnacle [13539] : ®Çu v¸ch
Mét trong nh÷ng ®Çu trªn cña v¸ch n»m ë
®íi gi÷a æ San h« mÑ vµ chåi bªn trong nh÷ng
thêi kú sím cña sù t¨ng tr−ëng ë San h«
Paleozoi.
septal tooth [13540] : r¨ng v¸ch.
MÊu nhá n»m däc r×a trªn cña v¸ch San h«
s¸u tia, do sù bµnh ra cña mét thanh xµ v−ît qua
m« chÊt v«i t¹o nªn chç nèi nã víi nh÷ng
mÊu kh¸c.
septic tank [13541] : bÓ tù ho¹i.
BÓ l¾ng khÐp kÝn, trong ®ã cÆn bïn ®· l¾ng
tiÕp xóc trùc tiÕp víi n−íc th¶i ch¶y qua bÓ vµ
c¸c chÊt r¾n h÷u c¬ bÞ ph©n hñy do ho¹t ®éng
cña vi khuÈn kþ khÝ.
septifer [13542] : mãc tay d¹ng v¸ch.
C¸c mãc tay cña Tay cuén cã h×nh v¸ch ®i
xuèng th¼ng tõ phÝa l−ng cña c¸c phiÕn b¶n lÒ
®Õn mÆt vá cña m¶nh l−ng.
septotheca [13543] : thµnh v¸ch.
Thµnh v¸ch cña æ San h« s¸u tia hay San h«
Rugosa ®¬n thÓ t¹o nªn bëi phÇn ngoµi dµy lªn
cña v¸ch däc theo trôc ph©n kú cña xµ.
septum [13544] : v¸ch ng¨n, v¸ch.
Mét trong nh÷ng v¸ch ph©n ®o¹n ngang ë
bªn trong, b»ng chÊt v«i, chia vá cña Ch©n ®Çu
thµnh c¸c phßng khÝ, vµ g¾n vµo vá ë bªn trong
thµnh vá; phiÕn chÊt v«i xÕp s¾p táa tia däc æ
San h« ®¬n thÓ n»m gi÷a c¸c ®«i mµng tia; v¸ch
chia phÇn bªn trong cña Trïng lç thµnh c¸c
phßng; v¸ch nh« cao t−¬ng ®èi dµi vµ hÑp cña
vá phô Tay cuén; mét ®−êng sèng ë gi÷a mçi
m¶nh vá cña Tay cuén; v¸ch chia hai d·y æ cña
Graptoloidea hai d·y.
sequence [13545] : tr×nh tù, lo¹t tÇng.
(®t) Mét lo¹t sù kiÖn, qu¸ tr×nh ®Þa chÊt s¾p
xÕp theo trËt tù thêi gian thÓ hiÖn vÞ trÝ vµ tuæi
cña chóng trong lÞch sö ®Þa chÊt; Ph©n vÞ th¹ch
®Þa tÇng kh«ng chÝnh thøc, lín h¬n lo¹t hoÆc
liªn ho¹t trong mét khu vùc lín cña lôc ®Þa vµ
ph©n ®Þnh b»ng c¸c bÊt chØnh hîp liªn khu vùc.
sequence of crystallization [13546] : tr×nh tù
kÕt tinh.
§n: order of crystallization.
sequence of strata [13547] : trËt tù ®Þa tÇng,
tr×nh tù ®Þa tÇng.
Thø tù ph©n tÇng c¸c líp ®Êt kh«ng ®ång
nhÊt. §n: stratigraphical sequence.
sequence stratigraphy [13548] : ph©n tÇng
theo nhÞp.
Ph©n chia ®Þa tÇng theo c¸c nhÞp ®¸ trÇm tÝch.
Mçi mét ®¬n vÞ ®Þa tÇng ®Òu bao gåm c¸c ®¸ cã
cïng nguån gèc ®−îc giíi h¹n bëi c¸c mÆt bµo
mßn th−êng ®−îc sö dông ®Ó ph©n tÝch tµi liÖu
®Þa chÊn.
sequent geosyncline [13549] : ®Þa m¸ng
hîp phÇn.
§Þa m¸ng riªng lÎ n»m ë vïng ®a ®Þa m¸ng
th−êng ng¨n c¸ch nhau bëi ®Þa vång.
sequential landform [13550] : ®Þa h×nh
thµnh chuçi.
Chuçi c¸c ®Þa h×nh nhá h¬n ph¸t triÓn do xãi
mßn, phong hãa vµ khèi tµn tÝch cña c¸c d¹ng
nguyªn sinh. Chuçi bao gåm "c¸c d¹ng xãi
mßn" do sù di chuyÓn t¨ng tiÕn cña c¸c vËt liÖu,
vµ "c¸c d¹ng tÝch tô" do tÝch tô c¸c s¶n phÈm
xãi mßn. §n: sequential form.
559
serandite [13551] : serandit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®á hång:
Na(Mn,Ca)2(Si3O8)(OH).
serendibite [13552] : serendibit.
Kho¸ng vËt mµu lam mùc ®Õn lôc lam phít
x¸m: Ca2(Mg,Al)6(Si,Al,B)620.
sergeevite [13553] : sergeevit.
Kho¸ng vËt ba ph−¬ng:
Ca2Mg11(CO3)9 (HCO3)4(OH)4.6H2O.
sericite [13554] : sericit.
Mica kali mµu tr¾ng cã ¸nh lôa gÆp ë d¹ng
tÊm, d¹ng nhá, lµ nh÷ng s¶n phÈm biÕn ®æi cña
c¸c kho¸ng vËt alumosilicat, gÆp trong c¸c ®¸
biÕn chÊt kh¸c nhau (®Æc biÖt ®¸ phiÕn, phylit)
hoÆc c¸c ®¸ lÊp ®Çy c¸c m¹ch, t−êng, m¸ng ë
nhiÒu má quÆng. Sericit lµ muscovit hoÆc rÊt
gÇn víi muscovit vÒ thµnh phÇn, cã thÓ chøa
mét Ýt ilit.
sericitization [13555] : sericit hãa.
Qu¸ tr×nh biÕn ®æi nhiÖt dÞch, ph©n hñy vµ
thay thÕ bëi muscovit sericit.
series [13556] : lo¹t; thèng.
1-(th) Lo¹t ®¸ magma; ThuËt ng÷ th−êng
dïng ®Ó m« t¶ mét tËp hîp ®¸ lµ s¶n phÈm ph¸t
sinh nèi tiÕp nhau cña qu¸ tr×nh phun trµo hay
x©m nhËp tõ mét nguån. Cßn thªm tiÕp ®Çu
ng÷ "phun trµo", "x©m nhËp" hay "nói löa". §Ó
chØ nguån gèc cña ®¸ cã thÓ dïng "nhãm" thay
cho "lo¹t"
2-(®t) Mét hîp phÇn cña hÖ, lµ ph©n vÞ lín
h¬n bËc, gåm nhiÒu bËc, øng víi thÕ cña ®Þa
thêi. Tªn cña thèng ®−îc gäi theo tªn cña hÖ
kÌm theo ®Þnh ng÷ h¹, trung, th−îng (d−íi, gi÷a,
trªn) hoÆc h¹, th−îng (d−íi, trªn). Do tÝnh lÞch
sö nªn c¸c thèng cña Kainozoi cã tªn riªng;
Thèng (lo¹t) lµ ph©n vÞ khu vùc, liªn khu vùc,
liªn lôc ®Þa. Tr−íc ®©y nhiÒu ph©n vÞ nh− vËy ë
ch©u ¢u ®· ®−îc thõa nhËn ®Ó ph©n chia ë c¸c
lôc ®Þa kh¸c. §ang cã xu h−íng sö dông c¸c
ph©n vÞ cã nh÷ng tiªu chuÈn ®Çy ®ñ h¬n ®Ó thay
thÕ c¸c ph©n vÞ Ýt thuËn lîi cho viÖc ®èi s¸nh
®−îc x¸c lËp tr−íc ®©y. Theo xu h−íng nµy, mçi
hÖ th−êng ®−îc chia ra lµm ba nh−ng cã thÓ thay
®æi tõ 2 ®Õn 6 thèng.
series load [13557] : t¶i cã Ých.
series or curves [13558] : hÖ ®−êng cong
serpenticone [13559] : vá d¹ng r¾n cuén.
Vá Ch©n ®Çu cuén láng, cã nhiÒu vßng cuén,
víi c¸c vßng chØ ch¹m vµo nhau, nh− con r¾n
hay sîi thõng cuén l¹i.
serpentine [13560] : serpentin.
1- Nhãm kho¸ng vËt t¹o ®¸ phæ biÕn, cã c«ng
thøc: (Mg, Fe)3Si2O5(OH)4, ¸nh tõ mì ®Õn lôa,
h¬i cã vÞ xµ phßng, dai, vÕt vì vá sß, ch¾c
nh−ng còng cã khi d¹ng h¹t, d¹ng sîi, th−êng cã
mµu lôc, vµng phít lôc, tr¾ng. Serpentin lu«n lµ
kho¸ng vËt thø sinh, do biÕn ®æi cña c¸c kho¸ng
vËt silicat giÇu magnesi (®Æc biÖt lµ olivin), gÆp
c¶ trong ®¸ magma lÉn trong ®¸ biÕn chÊt.
Serpentin chñ yÕu kÕt tinh ë hÖ ®¬n nghiªng
nh−ng còng cã thÓ gi¶ h×nh, lo¹i b¸n trong dïng
lµm ®¸ trang trÝ, trang hoµng thay thÕ jad.
2- Kho¸ng vËt thuéc nhãm serpentin nh−
chrysotil, antigorit, lizardit, parachrysotil vµ
orthochrysolit.
3- ThuËt ng÷ dïng thay thÕ chrysotil nh− lµ
tªn chØ lo¹i kho¸ng vËt, cßn chrysotil antigorit
trë thµnh mét lo¹i riªng kh«ng bao gåm trong
thuËt ng÷ “serpentin" (Hey, 1962, p. 595). Tõ
gèc latinh serpentinus-“gièng r¾n", do cã nh÷ng
v»n ®æi s¾c mµu lôc.
serpentine asbestos [13561]: asbest serpentin.
§n: chrysolite.
serpentine jade [13562] : jad serpentin.
Kho¸ng vËt serpentin tr«ng gièng jad vµ ®−îc
sö dông lam ®¸ trang hoµng, ®Æc biÖt lµ bowenit.
serpentine-talc [13563] : talc serpentin.
VËt liÖu cã c«ng thøc lµ Mg6Si6O15(OH)6,
thµnh phÇn vµ tÝnh chÊt vËt lý cña nã n»m gi÷a
serpentin vµ talc.
serpentinization [13564] : serpentin ho¸.
Lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi nhiÖt dÞch, trong ®ã c¸c
kho¸ng vËt silicat giÇu magnesi (nh− olivin,
pyroxen vµ amphibol trong ®¸ dunit, peridotit vµ
c¸c ®¸ siªu baz¬ kh¸c) bÞ phñ bäc hoÆc thay thÕ
bëi c¸c kho¸ng vËt serpentin.
serpent stone [13565] : ®¸ r¾n (®¸ quû).
Lo¹i phÌn ®−îc gäi lµ ngäc cã tÝnh hÊp thô
m¹nh, dïng lµm chÊt hót ®éc, ®Æc biÖt lµ
adderstone.
serpierite [13566] : serpierit.
Kho¸ng vËt mµu lôc phít lam:
Ca(Cu,Zn)4 (SO4)2(OH)6.3H2 O.
serpophite [13567] : serpophit.
Kho¸ng vËt serpentin biÕn keo.
serrate [13568] : vÒ c¸c d¹ng ®Þa h×nh cã h×nh
r¨ng c−a trªn sèng nói, hoÆc cã tr¾c diÖn h×nh
sèng nói
Dt: §Ønh nói ®¸ cã tr¾c diÖn r¨ng c−a.
§n: saw toothed; serrated.
Serravallian [13569] : Seravali.
BËc ë ch©u ¢u. Miocen trung (n»m trªn
Langhi, n»m d−íi Torton).
service part [13570] : linh kiÖn dù tr÷.
service test [13571] : thö nghiÖm t¹i thùc tÕ.
sessile cruralium [13572] : bé mãc tay b¸m
trùc tiÕp.
Bé mãc tay b¸m th¼ng vµo mÆt vá m¶nh l−ng
ë Tay cuén, kh«ng cÇn trung gian n©ng ®ì cña
560
v¸ch gi÷a.
sessile spondylium [13573] : phiÕn th×a b¸m
trùc tiÕp
PhiÕn th×a b¸m th¼ng vµo mÆt vá m¶nh bông
cña Tay cuén, kh«ng cÇn trung gian n©ng ®ì cña
v¸ch gi÷a.
set [13574] : tÖp, tËp.
(®t) ThuËt ng÷ ®−îc dïng ®Ó chØ mét tËp hîp
c¸c vØa hoÆc vØa xiªn chÐo chØnh hîp víi nhau
®−îc t¸ch khái c¸c ph©n vÞ trÇm tÝch kh¸c b»ng
mÆt x©m thùc, ngõng nghØ trÇm tÝch hoÆc thay
®æi ®ét ngét ®Æc ®iÓm trÇm tÝch, thuËt ng÷ Ýt sö
dông réng r·i.
set of joints [13575] : nhãm khe nøt.
TËp hîp c¸c khe nøt Ýt nhiÒu cã cïng mét sè
tÝnh chÊt.
setting [13576] : chän vÞ trÝ ®Æt m¸y.
settlement [13577] : lón, ®é lón.
§é lón cña nÒn d−íi t¸c dông cña t¶i träng.
settlement analysis [13578] : tÝnh to¸n ®é lón
cña nÒn.
settlement-load curve [13579] : biÓu ®å t¶i
träng-®é lón
KÕt qu¶ thÝ nghiÖm nÐn ®Êt hoÆc nÐn cäc.
settlement measurement [13580] : ®o ®é lón.
settlement observation [13581] : quan tr¾c
lón, theo dâi lón.
settlement plate [13582] : b¶n ®o lón, bµn
®o lón.
settlement-time curve [13583] : biÓu ®å ®é
lón-thêi gian.
KÕt qu¶ nÐn ®Êt hoÆc nÐn cäc.
settling basin [13584] : bÓ l¾ng.
Trong tuyÓn kho¸ng dïng ®Ó thu gom nh÷ng
phÇn vËt chÊt cã tû träng lín.
settlingite [13585] : setlingit
Hydrocarbon (H:C kho¶ng 1,53) r¾n, rßn,
mµu vµng nh¹t ®Õn ®á ®Ëm t×m thÊy trong c¸c
giät nh− nhùa ë trªn v¸ch má ch× ë Setlling
Stones, Norhumberland, Anh.
§n: setlling stones resin.
sewage [13586] : n−íc th¶i.
N−íc ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh sö dông, ®−îc x¶
ra tõ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp-dÞch vô, khu d©n c−,
bÖnh viÖn, v.v. N−íc th¶i th−êng cã nh÷ng tÝch
chÊt vËt lý, thµnh phÇn hãa häc vµ vi sinh kh«ng
thuËn lîi hoÆc cã h¹i nh− nhiÖt ®é, pH, ®é cøng,
®é ®ôc cao, chøa nh÷ng kim lo¹i nÆng, nguyªn
tè vi l−îng vµ chÊt h÷u c¬ ®éc h¹i, vi khuÈn g©y
bÖnh,v.v. nªn kh«ng thÓ tiÕp tôc sö dông vµo c¸c
môc ®Ých kinh tÕ-d©n sinh (cÊp n−íc sinh ho¹t
vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, chÕ biÕn thùc phÈm,
nu«i trång thñy s¶n, t−íi c©y, v.v.).
§n: waste water.
 sewage effluent disposal [13587] : x¶
n−íc th¶i.
X¶ n−íc th¶i vµo c¸c bÓ chøa, bÓ thÊm läc,
s«ng hå tù nhiªn, v.v.
sexine [13588] : líp ngoµi vá.
PhÇn ngoµi cña mµng ngoµi h¹t phÊn hay bµo
tö Ýt nhiÒu t−¬ng ®−¬ng víi mµng ngoµi cïng.
seybertite [13589] : seybertit.
§n: clintonite.
seyrigite [13590] : seyrigit.
Sheelit chøa molybden.
S-fold [13591] : nÕp uèn ch÷ S.
NÕp uèn cã d¹ng ch÷ S. NÕp uèn kh«ng ®èi
xøng nghiªng, ng−îc chiÒu kim ®ång hå.
shabynite [13592] : shabynit.
Kho¸ng vËt:
Mg5(BO3)(Cl,OH)2(OH)5.4H2O.
shadlunite [13593] : shadlunit.
Kho¸ng vËt nhãm pentlandit:
(Fe,Cu)8(Pb,Cd)S8.
shadow zone [13594] : ®íi bãng r©m.
Vïng kh«ng ghi ®−îc c¸c tÝn hiÖu ph¶n x¹
®Þa chÊn. §n: wind shadow.
shafranovskite [13595] : shafranovskit.
Kho¸ng vËt: (Na,K)6(Mn,Fe)3Si9O24.6H2O.
shaft adhesion [13596] : ma s¸t bªn.
Ma s¸t bªn cña cäc, ®é b¸m dÝnh cña cäc
víi nÒn.
shaft boring [13597] : ®µo giÕng.
shaft bottom [13598] : ®¸y giÕng (giÕng trong
khai th¸c hÇm lß).
shaft friction [13599] : ma s¸t bªn.
§n: skin friction.
shagreen [13600] : mÆt sÇn.
§n: relief.
shahovite [13601] : shahovit.
Kho¸ng vËt: Hg8Sb2O13.
shake table [13602] : bµn rung.
ThiÕt bÞ t¹o ra c¸c rung ®éng víi tÇn sè vµ
biªn ®é cho tr−íc nh»m x¸c ®Þnh ®Æc tr−ng cho
m¸y thu sãng ®Þa chÊn g¾n trªn ®ã.
shaking test (hand test for dilatancy)
[13603] : thÝ nghiÖm rung.
ThÝ nghiÖm ®o ®é gi·n në, t¨ng thÓ tÝch cña
mÉu ®Êt.
shale [13604] : ®¸ phiÕn sÐt,
shale (clay) mylonite seam [13605] : vØa
mylonit sÐt,
Gåm líp sÐt nh·o bÞ cµ n¸t, nhiÒu n−íc vµ
søc kh¸ng c¾t tån d− thÊp (10-20o). VØa sÐt
mylonit th−êng máng, chØ vµi mm tíi 1-2cm.
MÇu s¾c còng gÇn gièng víi ®¸ gèc bÞ −ít nªn
rÊt khã ph©n biÖt nÕu kh«ng ®Ó lâi khoan kh« ®i
mét phÇn. VØa sÐt mylonit th−êng gi÷ n−íc l©u
561
h¬n lµ ®¸ phiÕn sÐt nguyªn tr¹ng vµ cã mÇu tèi
h¬n. Tuy nhiªn, vØa mylonit sÐt th−êng mÒm
h¬n vµ cã thÓ ph©n biÖt víi ®¸ phiÕn sÐt gèc
b»ng c¸ch di mét con dao nhÝp däc theo chiÒu
dµi lâi khoan.
shallow beam [13606] : dÇm thµnh máng,
dÇm n«ng.
shallow foundation [13607] : mãng n«ng.
shallow-water [13608] : n−íc n«ng.
shallow-well [13609] : giÕng n−íc n«ng.
GiÕng ®µo lÊy n−íc tõ c¸c tÇng chøa n−íc
n«ng nhÊt th−êng lµ tÇng chøa n−íc kh«ng ¸p.
shandite [13610] : shandit.
Kho¸ng vËt mÆt thoi mÆt thoi: Ni3Pb2S2
shand's clasification [13611] : ph©n lo¹i
shand.
Ph©n lo¹i ®¸ magma dùa trªn ®é kÕt tinh, ®é
b·o hßa silic, ®é b·o hßa nh«m vµ chØ sè mµu.
HÖ ph©n lo¹i nµy do Shand ph¸t triÓn vµo n¨m
1927 (S.J. Shand, 1947).
shank [13612] : c¸nh nÕp uèn.
PhÇn tiÕp gi¸p víi vßm cña mét nÕp uèn.
shape factor [13613] : hÖ sè h×nh d¹ng.
§Ó dù tÝnh søc chÞu t¶i cña mãng.
sharp fold [13614] : nÕp uèn vßm nhän.
NÕp uèn cã vßm nhän, c¸nh dèc, gãc nÕp
uèn nhá h¬n 90o.
sharpite [13615] : sharpit.
Kho¸ng vËt mµu vµng phít lôc:
(UO)2(CO3).H2O (?).
shatter belt [13616] : ®íi vì vôn, khu
vùc nghiÒn.
shattuckite [13617] : shatuckit
Kho¸ng vËt: Cu5(SiO3)4(OH)2.
shcherbakovite [13618] : shcherbakovit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(K,Na,Ba)3 (Ti,Nb)2(Si7O2).
shcherbinaite [13619] : shcherbinait.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: V2O5.
sheaf structure [13620] : cÊu t¹o d¹ng bã.
TËp hîp h×nh bã c¸c tinh thÓ, ®Æc tr−ng cho
mét sè kho¸ng vËt d¹ng sîi, vÝ dô stibnit.
shear [13621] : c¾t tr−ît, thÝ nghiÖm c¾t.
1- HiÖn t−îng biÕn d¹ng däc theo c¸c mÆt cã
øng suÊt tiÕp cùc ®¹i, th−êng song song víi nhau
chia c¾t vËt thÓ thµnh c¸c khèi chuyÓn ®éng
ng−îc chiÒu nhau.
2- ThÝ nghiÖm c¾t, x¸c ®Þnh søc kh¸ng c¾t
cña ®Êt ®¸.
shear box [13622] : hép c¾t ®Êt, thiÕt bÞ c¾t
mÉu ®Êt trùc tiÕp.
ThiÕt bÞ thÝ nghiÖm c¾t trong phßng thÝ
nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh søc bÒn cña ®Êt b»ng c¸ch
dïng lùc c¾t trùc tiÕp lªn mÉu ®Êt chøa trong
hép t¸ch ®«i ®−îc.
shear cleavage [13623] : thí chÎ c¾t, thí
chÎ tr−ît.
ThuËt ng÷ chØ chung cho c¸c lo¹i thí chÎ
cã c¸c mÆt dÞch chuyÓn song song ng−îc
chiÒu nhau.
shear cleavage fold [13624] : nÕp uèn thí
chÎ c¾t.
NÕp uèn ®−îc x¸c ®Þnh dùa vµo sù uèn nÕp
cña thí chÎ c¾t.
shear diagram [13625] : biÓu ®å lùc c¾t.
shear failure [13626] : ph¸ hñy c¾t.
Ph¸ háng do øng suÊt c¾t.
shear fold [13627] : nÕp uèn c¾t, nÕp uèn tr−ît
NÕp uèn trong ®ã c¸c líp bÞ c¾t tr−ît däc
theo c¸c mÆt c¾t tr−ît song song víi trôc nÕp
uèn. §n: slip fold, glide fold.
shear fracture [13628] : ph¸ hñy c¾t, khe
nøt c¾t.
Khe nøt hoÆc ®øt g·y cã tÝnh c¾t tr−ît, dÞch
chuyÓn víi mÆt vì.
shear joint [13629] : khe nøt c¾t, khe nøt tr−ît
Khe nøt xuÊt hiÖn trong vËt thÓ ®Þa chÊt khi
bÞ biÕn d¹ng Ðp nÐn, lµ nh÷ng mÆt nh½n, ph¼ng,
Ýt nhiÒu bÞ dÞch chuyÓn, th−êng xuÊt hiÖn tõng
cÆp t¹o víi ph−¬ng cña lùc t¸c dông mét gãc
nµo ®ã phô thuéc vµo tÝnh c¬ lý cña vËt thÓ bÞ
biÕn d¹ng, thêi gian vµ c−êng ®é cña lùc t¸c
dông. C¸c khe nøt c¾t song song víi mÆt cã øng
suÊt tiÕp cùc ®¹i vµ ph©n chia vËt thÓ biÕn d¹ng
thµnh hai phÇn dÞch chuyÓn ng−îc chiÒu nhau.
§n: slip joint.
shear modulus [13630] : modul c¾t, modul
biÕn d¹ng c¾t.
Modul biÕn d¹ng do lùc tiÕp tuyÕn. §n:
rigidity modulus; modulus of shear deformation.
shear plane [13631] : mÆt c¾t.
§n: shear surface.
shear slide [13632] : tr−ît lë.
Sù tr−ît lë th−êng x¶y ra däc theo mÆt líp
hoÆc mÆt nøt cña khèi ®¸.
shear stiffness [13633] : ®é cøng c¾t.
§−îc ®o nh− lµ ®é dèc cña ®−êng cong øng
suÊt-dÞch tr−ît trong thÝ nghiÖm c¾t trùc tiÕp.
Còng nh− ®é cøng ph¸p tuyÕn, ®é cøng c¾t còng
hay ®−îc sö dông trong m« h×nh hãa hµnh vi c¾t
cña c¸c gi¸n ®o¹n, còng thay ®æi mét c¸ch phi
tuyÕn vµ rÊt khã x¸c ®Þnh. Nã th−êng phô thuéc
vµo møc ®é nguyªn d¹ng cña gi¸n ®o¹n, ph−¬ng
ph¸p thÝ nghiÖm, kÝch th−íc mÉu vµ øng suÊt
ph¸p tuyÕn. HÇu hÕt c¸c ph−¬ng ph¸p sè ®Òu gi¶
thiÕt lµ ®é cøng c¾t thay ®æi tuyÕn tÝnh tõng
®o¹n, kh«ng ®æi tr−íc khi ph¸ hñy x¶y ra.
shear strain [13634] : biÕn d¹ng tr−ît, biÕn
562
d¹ng c¾t.
§n: shear.
shear strength [13635] : søc bÒn.
shear strength determination by back
analysis of slope failure [13636] : x¸c ®Þnh
søc bÒn c¾t b»ng ph©n tÝch ng−îc sù cè ph¸
hñy m¸i dèc.
(®cctr) Do nh÷ng khã kh¨n trong viÖc x¸c
®Þnh søc bÒn c¾t cña c¸c bÒ mÆt gi¶m yÕu hoÆc
cña ®¸ khèi, ®ång thêi còng do khã kh¨n trong
viÖc ¸p dông c¸c gi¸ trÞ søc bÒn x¸c ®Þnh ®−îc
trong thiÕt kÕ m¸i dèc, ph©n tÝch ng−îc sau sù
cè ph¸ hñy m¸i dèc lµ mét ph−¬ng ph¸p rÊt hiÖn
thùc nh»m x¸c ®Þnh søc bÒn c¾t cña ®¸ khèi ®·
®−îc huy ®éng toµn bé t¹i thêi ®iÓm x¶y ra ph¸
hñy. Ph−¬ng ph¸p nµy rÊt hay ®−îc ¸p dông tõ
nhiÒu chôc n¨m nay trong m¸i dèc ®Êt vµ ®· gãp
phÇn ®¸ng kÓ t¨ng ®é tin cËy trong thiÕt kÕ m¸i
dèc ®Êt. Ph−¬ng ph¸p nµy còng cã thÓ ¸p dông
tèt trong m¸i dèc ®¸ nÕu tiÕn hµnh cÈn thËn.
shear stress [13637] : øng suÊt tr−ît, øng suÊt
c¾t, øng suÊt tiÕp.
Thµnh phÇn øng suÊt t¸c ®éng tiÕp tuyÕn víi
mÆt ph¼ng qua mét ®iÓm nµo ®ã trªn vËt thÓ.
shear surface [13638] : mÆt tr−ît.
Däc theo mÆt tr−ît cã c¸c chuyÓn ®éng kh¸c
nhau x¶y ra song song. §n: shear plain.
shear test [13639] : thÝ nghiÖm c¾t.
shear thrust fault [13640] : ®øt g·y
nghÞch chêm.
§øt g·y nghÞch cã kÌm theo uèn nÕp ë gÇn
®øt g·y.
shear zone [13641] : ®íi c¾t, ®íi tr−ît, ®íi ph¸
hñy do lùc c¾t.
1- §íi cã c¸c ®¸ s¾p xÕp lÇn l−ît bÞ nghiÒn
vôn vµ bÞ d¨m kÕt hãa bëi nhiÒu khe nøt song
song do øng xuÊt tr−ît. §ã lµ ®íi th−êng cã
kho¸ng hãa do sù hßa tan t¹o quÆng.
2- §íi dËp vì. §íi chøa ®Êt ®¸ bÞ dËp vì, ph¸
hñy, lµ n¬i gi¶i phãng øng suÊt cña khèi ®¸. C¸c
bÒ mÆt dËp vì cña ®íi th−êng cã dÊu hiÖu tr−ît
hoÆc ®−îc phñ bëi mét sè vËt liÖu cã søc bÒn ma
s¸t thÊp, sinh ra trong qu¸ tr×nh gi¶i phãng øng
suÊt hoÆc phong hãa.
shearing [13642] : thuéc vÒ c¾t, øng suÊt c¾t.
shearing resistance [13643] : søc kh¸ng c¾t.
§n: shear strength.
sheet [13644] : tÊm máng, b¶n máng,
líp máng.
1- ThuËt ng÷ chung chØ ®¸ x©m nhËp d¹ng
tÊm, daik.
2- ë Hoa K×, dïng ®Ó chØ khèi quÆng ®−îc
thµnh t¹o bëi c¸c tÊm máng galen, thÝ dô ë má
ch× Upper Mississipi.
 3- Trong c¸c hang ®éng, ®Ó chØ c¸c líp máng
carbonat calci phñ lªn ®¸ calcit.
4- ChØ c¸c líp phñ trÇm tÝch
5- ChØ n−íc lò trªn mÆt.
sheet current [13645] : dßng ®iÖn trªn mÆt.
sheet erosion [13646] : xãi mßn ®Òu bÒ mÆt.
Sù di chuyÓn c¸c líp vËt liÖu máng trªn mÆt
cña mét diÖn réng, tho¶i bëi c¸c líp n−íc ch¶y
liªn tôc, réng r·i chø kh«ng ph¶i bëi c¸c dßng
ch¶y trong c¸c lßng ph©n biÖt râ, vÝ dô : khi xãi
mßn x¶y ra röa tr«i ®i líp ®Êt n«ng trªn cïng.
§n: sheetflood erosion; sheetwash;
unconcentrated wash; rainwash; slopewash;
surface wash.
sheeted rock [13647] : bê ®¸, kÌ ®¸.
sheeted-zone deposit [13648] : má d¹ng ®íi,
d¹ng vØa.
Kho¸ng sµng chøa c¸c m¹ch hoÆc m¹ch nhá
lÊp ®Çy ®íi dËp vì ®øt g·y hoÆc ®íi dËp vì.
sheetflood [13649] : líp n−íc lò trªn mÆt.
N−íc lò trµn trªn diÖn réng, cã dßng
ch¶y tÇng.
sheetflood erosion [13650] : xãi mßn ®Òu
do lò.
Mét d¹ng xãi mßn ®Òu ®−îc t¹o ra do lò
trµn ®Òu.
sheet flow [13651] : n−íc ch¶y trµn ®Òu.
N−íc ch¶y trªn mÆt ®Êt (overland flow) hoÆc
bÒ mÆt n−íc ch¶y xu«i s−ên t¹o ra mµng n−íc
máng trªn mÆt ®Êt hoÆc ®¸ mÒm, kh«ng t¹o
thµnh dßng réng h¬n r·nh.
sheeting [13652] : kÌ ®¸.
sheet joints [13653] : khe nøt d¹ng phiÕn, l¸.
Khe nøt d¹ng phiÕn, l¸ ch¹y gÇn nh− song
song víi mÆt ®Êt, uèn l−în theo ®Þa h×nh vµ liªn
quan víi gi¶i phãng øng suÊt. Ch¼ng h¹n, chóng
xuÊt hiÖn dµy ®Æc ë nh÷ng diÖn ph¸t triÓn ®¸
granit d−íi d¹ng “vá hµnh” gÇn mÆt ®Êt, cµng
xuèng s©u cµng th−a vµ chÆt khÝt. Tr−ît ®Êt ®«i
khi còng x¶y ra do ph¸t triÓn ¸p lùc n−íc lç
rçng däc theo nh÷ng khe nøt d¹ng phiÕn l¸ n»m
song song víi s−ên thung lòng dèc ®øng.
sheet mica [13654] : mica tÊm.
Mica ph¼ng, kh«ng cã nh÷ng khuyÕt tËt vÒ
cÊu tróc ®ñ ®Ó rËp vµ d¸n ®Þnh h×nh, dïng cho
c«ng nghiÖp ®iÖn vµ ®iÖn tö.
sheet mineral [13655] : kho¸ng vËt líp.
§n: phyllosilicate.
sheet pile [13656] : cäc cõ.
Cäc ch¾n ®Êt, b¶o vÖ hè ®µo.
sheet-pile wall, bulkhead [13657] : t−êng cõ
b¶o vÖ hè ®µo, t−êng cõ b¶o vÖ.
sheet silicate [13658] : silicat líp.
§n: phyllosilicate.
563
sheet spar [13659] : spar tÊm.
C¸c khe nøt ®−îc lÊp ®Çy spar.
sheetwash [13660] : röa tr«i ®Òu.
Lò trµn ®Òu x¶y ra ë vïng khÝ hËu Èm −ít.
VËt liÖu tÝch tô bëi n−íc ch¶y trµn.
§n: sheet flow; sheet erosion.
Shelby tube [13661] : èng lÊy mÉu Shelby cã
thµnh máng.
§n: sample tube.
shelf [13662] : ®¸ gèc; vØa ®¸; thÒm lôc ®Þa;
thÒm s¸t ®−êng kh©u.
1- §¸ gèc hoÆc ®¸ cøng kh¸c n»m d−íi ®Êt
hoÆc d−íi tÇng trÇm tÝch aluvi;
2- Líp b»ng ph¼ng trªn mÆt cña ®Þa tÇng;
3- VØa ®¸ b»ng ph¼ng nh« lªn cao nh− lµ mét
s−ên;
4- ThÒm lôc ®Þa. §n: continental shelf.
5- (cs) Mét d¶i gÇn n»m ngang trªn bÒ mÆt
vßng cuén ë s¸t ®−êng kh©u cña vá Ch©n bông,
viÒn ë phÝa ®i ra r×a vßng cuén bëi mét ®−êng
g·y gËp cña vá hay mét ®−êng sèng.
shelf break [13663] : chç g·y s−ên lôc ®Þa.
Chç g·y t¹o ra ranh giíi gi÷a thÒm lôc ®Þa vµ
s−ên lôc ®Þa.
shelf channel [13664] : m¸ng n«ng thÒm
lôc ®Þa.
Thung lòng vu«ng bÞ ®øt ®o¹n ë mét møc ®é
nµo ®ã däc theo thÒm lôc ®Þa, vÝ dô sù kÐo dµi
cña lßng s«ng ngang qua thÒm lôc ®Þa.
shelf delta [13665] : tam gi¸c ch©u thÒm
lôc ®Þa.
§Þa h×nh d¹ng tam gi¸c ch©u næi cao h¬n so
víi xung quanh trªn thÒm lôc ®Þa trong c¸c
thung lòng ngang, gîi ý vÒ nguån gèc tam gi¸c
ch©u cña nã trong thêi kú yªn tÜnh cña mét mùc
biÓn thÊp h¬n.
shelf edge [13666] : r×a thÒm lôc ®Þa.
Ranh giíi gi÷a thÒm lôc ®Þa vµ s−ên lôc ®Þa.
shelf edge reef [13667] : r¹n r×a nÒn ®¸ b»ng.
R¹n ph¸t triÓn däc theo chç g·y cña s−ên
gi÷a nÒn ®¸ b»ng n«ng vµ bån tròng s©u h¬n
kÒ liÒn.
shelf lagoon [13668] : nÒn ®¸ b»ng ph¼ng,
réng, n«ng, ngËp n−íc hoÆc nÒn ®¸ mµi mßn.
shelf sea [13669] : biÓn r×a.
BiÓn n»m trªn thÒm lôc ®Þa, hiÕm khi s©u qu¸
276m, vÝ dô: biÓn B¾c.
shelfstone [13670] : trÇm tÝch hang ®éng lµm
thµnh mét gê cao n»m ngang ë r×a vòng hang.
§n: crusted strand; folia; lily pad; rimstone
shelf.
shelf valley complex [13671] : phøc hÖ
thung lòng.
Nhãm c¸c yÕu tè ®Þa h×nh thÓ hiÖn däc
theo tuyÕn tho¸i cña cöa s«ng miÖng phÔu
(estuary) trong chç dèc tho¶i t¹i sinh, bao gåm
c¸c delta, thung lòng nÒn b»ng vµ c¸c sèng c¸t
ngang nÒn b»ng.
shell [13672] : vá.
Líp phñ cøng cña mét ®éng vËt th−êng lµ
b»ng chÊt v«i, song ë mét sè tr−êng hîp chñ yÕu
mét phÇn b»ng chÊt chitin, silic, sõng hay chÊt
x−¬ng, vÝ dô vá mét Ch©n ®Çu.
sheridanite [13673] : sheridanit.
Kho¸ng vËt gièng talc thuéc nhãm clorit:
(Mg,Al)6(Si,Al)4O10(OH)8, mµu lôc nh¹t ®Õn gÇn
nh− kh«ng mµu. lµ mét thø clinoclo.
sherwoodite [13674] : sherwoodit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu tÝm than:
Ca5AlV+43V+511O40.28H2O.
Shidertinian [13675] : Shidertin.
BËc ë ch©u ¢u. Cambri th−îng (n»m trªn
Tuorci, n»m d−íi Tremadoc).
shield [13676] : khiªn.
Vïng ®¸ cæ TiÒn Cambri lé ra trªn c¸c nÒn,
th−êng lµ c¸c vßm thoi, réng bao bäc bëi trÇm
tÝch miÒn nÒn. ThuËt ng÷ do E. Suess nªu ra
n¨m 1885.
shield basalt [13677] : basalt h×nh khiªn.
Dßng dung nham basalt phun ra tõ nhiÒu
miÖng nói löa nhá h×nh khiªn n»m kÒ nhau vµ
liªn kÕt víi nhau t¹o nªn mét ®¬n vÞ nguyªn nh−
tÊm khiªn. KiÓu d¹ng n»m basalt nµy nhá h¬n
c¸c cao nguyªn basalt.
shield volcano [13678] : nói löa h×nh khiªn.
Nói löa cã h×nh d¹ng mét c¸i vßm dÑt, réng
vµ thÊp, gåm nhiÒu dßng dung nham basalt láng
hay c¸c dßng tro riolit.
shift [13679] : dÞch chuyÓn, cù ly dÞch chuyÓn.
Kho¶ng c¸ch dÞch chuyÓn do biÕn d¹ng.
shift fault [13680] : ®øt g·y ngang.
§øt gÉy trong ®ã c¸c c¸nh dÞch chuyÓn theo
ph−¬ng n»m ngang t−¬ng ®èi víi nhau.
shifting [13681] : chuyÓn dßng.
Sù dÞch chuyÓn dßng tõ phÝa dßng suèi cã
ho¹t ®éng xãi mßn m¹nh vÒ phÝa dßng suèi ho¹t
®éng yÕu h¬n.
shift zone [13682] : ®íi dÞch chuyÓn, ®íi
biÕn ®æi.
Ph¹m vi x¶y ra qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn hoÆc
biÕn ®æi.
shingkage limit [13683] : giíi h¹n co ngãt.
L−îng n−íc giíi h¹n trong ®Êt sÐt, thÊp h¬n
møc nµy th× ®Êt kh«ng gi¶m thÓ tÝch n÷a khi
hµm l−îng n−íc trong chóng gi¶m ®i. Giíi h¹n
co ngãt lµ giíi h¹n gi÷a hai tr¹ng th¸i dÎo vµ
cøng vµ th−êng ®i kÌm víi sù biÕn ®æi mµu s¾c.
shingle bar [13684] : d¶i cuéi.
564
§n: gravel bar.
shingle beach [13685] : b·i biÓn cuéi th« ph¸t
tiÕng kªu.
B·i biÓn hÑp th−êng lµ b·i ®Çu tiªn h×nh
thµnh trªn ®−êng bê cã ®¸ gèc tµn d− vµ v¸ch
®øng, ph¸t tiÕng kªu khi dÉm lªn, th−êng lµ cã
mét s−ên dèc trªn c¶ hai s−ên phÝa ®Êt liÒn vµ
phÝa biÓn.
shingle block structure [13686] : cÊu t¹o vÈy.
C¸c líp ®¸ nghiªng ®Òu vÒ mét phÝa tr«ng
nh− ngãi lîp. §n: imbricate structure.
shiver spar [13687] : spat tÊm.
Calcit cã cÊu t¹o phiÕn máng; ®Æc biÖt lµ
argentin. §n: slate spar.
shoal retreat massif [13688] : d¶i c¸t ngang
nÒn ®¸y b»ng, réng, ®¸nh dÊu tuyÕn lïi cña ®íi
héi tô dßng ch¶y ven bê.
shock loading [13689] : båi ®¾p va ®Ëp.
Qu¸ tr×nh båi ®¾p vËt liÖu tung tãe do sãng
va ®Ëp ¸p suÊt cao tõ nh÷ng vô næ nh©n t¹o hay
va ®Ëp thiªn th¹ch.
shock melting [13690] : nãng ch¶y do va ®Ëp.
Nãng ch¶y vËt liÖu do nhiÖt ®é n©ng cao ph¸t
sinh tõ sãng va ®Ëp ¸p suÊt cao.
shock metamorphism [13691] : biÕn chÊt
va ®Ëp.
Tæng thÓ mäi qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®ét ngét
vËt lý, hãa häc, kho¸ng vËt vµ ®Þa m¹o x¶y ra
trong c¸c ®¸ vµ kho¸ng vËt do sãng va ®Ëp ¸p
suÊt cao truyÒn qua trong mét kho¶ng thêi gian
rÊt ng¾n tõ vµi micro gi©y ®Õn kh«ng ®Çy mét
phót (French, 1966). ChØ biÕt ®−îc ®éc nhÊt mét
c¬ chÕ thiªn nhiªn g©y nªn biÕn chÊt va ®Ëp lµ
sù va ®Ëp vËn tèc siªu cao cña c¸c thiªn th¹ch
lín, nh−ng thuËt ng÷ nµy chØ cã thÓ dïng ®Ó chØ
qu¸ tr×nh t−¬ng tù x¶y ra trong phßng thÝ
nghiÖm qui m« nhá do thùc nghiÖm vµ do c¸c vô
næ h¹t nh©n.
Cßn gäi: impact metamorphism.
shock wave [13692] : sãng va ®Ëp; blast.
1- Sãng Ðp nÐn ph¸t sinh ®ét ngét trong mét
m«i tr−êng víi vËn tèc truyÒn nhanh h¬n tiÕng
®éng, biªn ®é v−ît qu¸ giíi h¹n ®µn håi cña m«i
tr−êng nã truyÒn qua. Ghi nhËn trong khu vùc
nhá bÐ, mét bÒ dµy rÊt máng, ë ®ã sù thay ®æi
®ét ngét ¸p suÊt, nhiÖt ®é, tû träng vµ vËn tèc
m«i tr−êng, vÝ dô sãng lan truyÒn trong kh«ng
khÝ do mét vô næ. Trong ®¸, nã lan truyÒn víi
vËn tèc siªu ©m vµ cã kh¶ n¨ng g©y bèc h¬i,
nãng ch¶y, biÕn d¹ng kho¸ng vËt, biÕn d¹ng c¬
häc vËt liÖu ®¸.
2- (®vl) g©y næ.
shonkinite [13693] : shonkinit
1- Theo ph©n lo¹i IUGS, lµ mét lo¹i ®¸ s©u
cã F n»m gi÷a 10 vµ 60, P/(A+B) ≤ 10 vµ M
n»m gi÷a 60 vµ 90.
2- Syenit sÉm mµu chñ yÕu gåm cã ogit vµ
feldspar kali, cã thÓ gÆp olivin, hornblend, biotit
vµ nephelin. Do Weed vµ Pirsson m« t¶ n¨m
1895, lÊy tªn tõ Shonkin lµ d·y nói ë Montana.
shoot [13694] : kh¶o s¸t ®Þa chÊn, næ m×n ®Ó
ph¸t sãng ®Þa chÊn.
shooter [13695] : ng−êi næ m×n cho th¨m dß
®Þa chÊn.
shore [13696] : bê biÓn, hå; thanh chèng.
1- D¶i ®Êt hÑp trùc tiÕp viÒn mét thÓ n−íc
(biÓn, hå réng), lµ ®íi cã lôc ®Þa xen kÏ ®−îc lé
ra vµ ®−îc phñ bëi thñy triÒu, sãng hoÆc lµ ®íi
gi÷a mùc n−íc thÊp. Bê lµ phÇn tiÕp gi¸p biÓn
cña vïng ven bê. Giíi h¹n cao h¬n cña nã lµ
ranh giíi phÝa ®Êt liÒn n¬i sãng t¸c ®éng cã hiÖu
qu¶ ë ch©n v¸ch mµi mßn, giíi h¹n cña biÓn
phÝa bê lµ vïng ®Êt thÊp. Bê ®−îc chia thµnh hai
phÇn: tr−íc bê vµ sau bê (foreshore and
backshore). ThuËt ng÷ th−êng dïng theo nghÜa
lµ ®−êng tr−íc bê. ThuËt ng÷ hµng h¶i cho bê lµ
n¬i ®Êt ph©n biÖt víi biÓn.
2-(®cctr) thanh chèng b¶o vÖ hè ®µo, thanh
chèng ®Êt.
shore cliff [13697] : v¸ch ®¸ ven bê.
CÊu t¹o v¸ch dùng ®øng ë ven bê bån tròng.
shore drift [13698] :
VËt liÖu (nh− cuéi, sái, c¸t, vá sß, m¶nh vì)
vËn chuyÓn däc theo bê biÓn d−íi t¸c ®éng cña
dßng ch¶y ven bê (littoral current).
§n: longshore drift, littoral drift.
shore dune [13699] : ®ôn bê.
§ôn c¸t ®−îc t¹o ra do giã b»ng c¸t cña b·i
biÓn däc bê.
shoreface [13700] : mÆt bê.
1- §íi hÑp nghiªng vÒ phÝa biÓn hoÆc ®íi
n−íc thÊp, th−êng xuyªn bÞ ngËp n−íc. Trªn
mÆt bê c¸t vµ cuéi chao ®¶o m¹nh do sù thay
®æi ®iÒu kiÖn sãng. §íi n»m gi÷a giíi h¹n phÝa
biÓn cña bê vµ ®íi ngoµi bê (offshore) lµ mÆt
hÇu nh− n»m ngang. Kh«ng lÇm víi mÆt b·i
(beach face).
2- PhÇn tròng lâm, dèc nh−ng ng¾n ë phÝa
trong thÒm lôc ®Þa.
shoreface terrace [13701] : thÒm mÆt bê.
ThÒm do sãng mµi mßn ë vïng mÆt bê gåm
cuéi vµ c¸t th« ®−îc n¹o vÐt tõ diÒm ®¸ do sãng
mµi mßn ®Ëp vµo trong n−íc s©u h¬n.
shoreland [13702] : ®Êt bê.
Vïng ®Êt däc bê hoÆc viÒn lÊy thÓ n−íc.
shoreline [13703] : ®−êng bê.
1- Sù giao nhau cña mÆt n−íc ®Þnh râ víi bê
hoÆc b·i biÓn. Nã di dÞch víi sù thay ®æi cña
565
thñy triÒu hoÆc mùc n−íc. ThuËt ng÷ th−êng
®−îc dïng theo nghÜa: "®−êng bê n−íc cao"
hoÆc sù giao nhau cña mùc n−íc cao trung b×nh
víi bê hoÆc b·i biÓn, hoÆc giíi h¹n phÝa ®Êt liÒn
cña bê lé theo chu kú. §n: waterline; shore;
strandline.
2- H×nh thÓ chung hoÆc ®−êng ngoµi cña
®−êng bê. C¸c thuËt ng÷ nh− shoreline vµ
coastline th−êng ®−îc dïng theo nghÜa cã xu
h−íng coi ®−êng bê biÓn (coastline) nh− lµ ranh
giíi ®· cè ®Þnh vÞ trÝ trong thêi gian rÊt dµi,
®−êng bê (shoreline) nh− lµ ranh giíi dÞch
chuyÓn th−êng xuyªn cña b·i biÓn.
shoreline cycle [13704] : chu kú ®−êng bê.
Chuçi c¸c thay ®æi mµ xuyªn qua nã c¸c
d¹ng ®−êng bê tr¶i qua b×nh th−êng trong thêi
gian ph¸t triÓn mét ®−êng bê, tõ thêi gian mµ
mùc n−íc ®Çu tiªn ®−îc x¸c nhËn vµ bê míi
n»m dùa vµo tíi thêi gian mµ ho¹t ®éng cña
n−íc kh«ng cßn cã kÕt qu¶ n÷a (c¶ xãi mßn c¶
tÝch tô).
shoreline of depression [13705] : ®−êng bê
lón ch×m.
§−êng bê ch×m ngËp biÓu thÞ sôt lón tuyÖt
®èi cña ®Êt liÒn.
shoreline of elevation [13706] : ®−êng
bê n©ng.
§−êng bê n©ng, biÓu thÞ sù n©ng cao tuyÖt
®èi cña ®Êt liÒn. Kh«ng ®−îc lÇm víi ®−êng bê
®−îc n©ng lªn (elevate shoreline).
shoreline of emergence [13707] : ®−êng bê
do n©ng lôc ®Þa.
§−êng bê lµ kÕt qu¶ cña sù n©ng lôc ®Þa.
§−êng bê th¼ng hoÆc h¬i cong kh«ng cã vÞnh
hoÆc mòi nh«. §−êng ngoµi cña nã ®−îc ®¬n
gi¶n h¬n so víi ®−êng bê ch×m ngËp vµ ®−îc
bao bäc bëi n−íc n«ng.
shoreline of submergence [13708] : ®−êng bê
ch×m ngËp.
§−êng bê h×nh thµnh do sù lón ch×m lôc ®Þa
thèng trÞ. BÒ mÆt n−íc n»m dùa vµo bÒ mÆt bÞ
lón ch×m, ®−îc nhËn biÕt bëi c¸c d¹ng vµ c¸c
cÊu tróc ®−îc thµnh t¹o s¸t mÆt ®Êt. §−êng bê
®−îc ®Æc tr−ng (trong giai ®o¹n trÎ cña nã) bëi
c¸c vÞnh, c¸c mòi nh«, c¸c ®¶o ngoµi kh¬i, c¸c
doi c¸t, c¸c ®ª c¸t, c¸c v¸ch ®øng mµi mßn vµ
nh÷ng d¹ng thø yÕu kh¸c. §−êng ngoµi cña nã
kh«ng ®Òu h¬n so víi ®−êng bê n©ng cao lôc ®Þa
vµ ®−îc viÒn bëi n−íc cã c¸c ®é s©u kh¸c nhau
(®−îc coi lµ c¸c ®é s©u ®Þa ph−¬ng).
shore platform [13709] : nÒn b»ng bê do
mµi mßn.
BÒ mÆt n»m ngang hoÆc h¬i nghiªng ®−îc
thµnh t¹o däc bê bëi xãi mßn do sãng, ®Æc biÖt
lµ diÒm mµi mßn do sãng. §«i khi thuËt ng÷
®−îc dïng thuÇn tóy m« t¶ cho nÒn ®¸ mµi mßn
do sãng (wave cut platform).
shore reef [13710] : ¸m tiªu ven bê.
¸m tiªu song song víi ®−êng bê, g¾n víi bê
hoÆc c¸ch bê mét vông n«ng hÑp.
shore terrace [13711] : thÒm bê.
ThÒm do sãng vµ dßng ch¶y t¹o ra däc bê hå
hoÆc biÓn, nghÜa lµ wave built terrace.
§n: marine terrace.
shoreward [13712] : vÒ phÝa bê.
shorl [13713] : shorl.
§n: schorl.
short period seismograph [13714] : m¸y ghi
dao ®éng chu kú ng¾n.
M¸y ghi c¸c dao ®éng ®Þa chÊn cã chu kú
ng¾n, cì vµi phÇn m−êi gi©y tíi vµi gi©y.
shortite [13715] : shortit.
Kho¸ng vËt: Na2Ca2(CO3)3.
shoshonite [13716] : shoshonit, sosonit.
Tªn gäi cña trachyandezit gåm cã c¸c ban
tinh olivin vµ ogit trªn nÒn vi tinh cã labradorit
cïng víi feldspar kiÒm, olivin, ogit vµ mét
l−îng nhá leucit, thñy tinh sÉm mµu. Sosonit
chuyÓn thµnh absarokit khi l−îng olivin n©ng
cao vµ thµnh banakit khi cã nhiÒu sanidin. Tªn
gäi do Iddings dïng n¨m 1895, xuÊt xø tõ s«ng
Shoshone.
shot boring [13717] : khoan b»ng bÞ.
shot break [13718] : thêi ®iÓm næ.
Thêi ®iÓm ph¸t sãng ®Þa chÊn.
shot copper [13719] : ®ång ®¹n, ®ång bi.
C¸c h¹t ®ång tù sinh nhá, trßn trÜnh, cã h×nh
bong bãng, n»m trong ®¸ bazat, gièng viªn ®¹n vÒ
h×nh d¸ng vµ kÝch th−íc.
shotcrete [13720] : bª t«ng phun.
V÷a bª t«ng ®−îc phun d−íi ¸p lùc qua
miÖng phun cña mét sóng chuyªn phun v÷a.
shot depth [13721] : ®é s©u næ m×n.
§é s©u tõ mÆt ®Êt tíi vÞ trÝ ®Æt m×n trong
lç khoan.
shothole time [13722] : thêi gian sãng truyÒn
däc theo lç khoan.
shot point [13723] : ®iÓm næ; nguån næ.
VÞ trÝ t¹i ®ã n¨ng l−îng ®Þa chÊn (nguån næ)
®−îc ph¸t ra vµ sinh ra sãng ®Þa chÊn.
shot point seismometer [13724] : m¸y thu ®Þa
chÊn ®Æt t¹i ®iÓm næ ®Ó ghi thêi gian næ.
shot popper [13725] :
Ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®Þa chÊn trong ®ã sö
dông nguån kÝch thÝch sãng lµ mét lo¹t vô næ ë
thêi ®iÓm kh¸c nhau vµ n»m däc theo tuyÕn ®o.
shot rock [13726] : ph¸ ®¸ b»ng næ m×n.
shoulder [13727] : vµnh vai, vai.
Vµnh ë chi tr−íc cña ®éng vËt MiÖng hµm
566
cïng víi hÖ c¬ cña nã; chç g·y gãc nh« ra ngoµi
ë vßng cuén cña vá Ch©n bông, song song víi
sù cuén vßng vµ t¹o thµnh r×a ®èi trôc cña diÖn
gÇn ®−êng kh©u; gãc bông vµ gãc bªn kh«ng
nhän cña mét vßng.
shovel [13728] : gÇu xóc.
shringkage deformation [13729] : biÕn d¹ng
co ngãt.
shrinkage [13730] : co ngãt (®Êt, ®¸).
shrinkage index [13731] : chØ sè co ngãt.
shrinkage limit [13732] : giíi h¹n co ngãt.
Hµm l−îng n−íc cao nhÊt, t¹i hµm l−îng
n−íc nµy viÖc gi¶m n−íc kh«ng lµm thay ®æi thÓ
tÝch khèi ®Êt.
shuiskite [13733] : shuiskit.
Kho¸ng vËt: Ca2 (Mg, Al, Fe)(Cr, Al)2
[(Si,Al)O4] (Si2O7)(OH)2.H2O, chøa crom t−¬ng
tù pumpeleit.
shungite [13734] : shungit.
ChÊt v« ®Þnh h×nh, r¾n, mµu ®en, chøa h¬n
98% cacbon, n»m xen trong ®¸ phiÕn TiÒn
Cambri, cã lÏ t−¬ng ®−¬ng víi bitum bÞ biÕn
chÊt, nh−ng còng cã thÓ ®¬n thuÇn lµ graphit bÞ
nhiÔm bÈn. §n: schungite.
shuttering [13735] : cèp pha.
SI [13736] : chØ sè ho¸ cøng.
sial [13737] : sial.
Tªn th¹ch häc cña líp trªn cïng cña vá Tr¸i
®Êt, gåm c¸c ®¸ giµu silic vµ alumin, cã thÓ lµ
nguån cña magma granit. §Æc tr−ng cho phÇn
trªn vá lôc ®Þa. CÊu t¹o cña tõ sial = si + al
(silica + alumina).
Ss: sialma. §n: sal, granitic layer.
sialic [13738] :
§n: sial.
sialite [13739] : sialit.
Kho¸ng vËt sÐt. §n: clay mineral.
siallite [13740] : sialit.
1- Tªn nhãm kho¸ng vËt sÐt kaolin vµ
alophan.
2- §¸ cÊu t¹o tõ c¸c kho¸ng vËt siallit.
sialma [13741] : sialma.
Líp vá Tr¸i ®Êt cã thµnh phÇn vµ ®é s©u
trung gian gi÷a sial vµ sima. CÊu t¹o cña tõ
sialma = si + al + ma (silica + alumina +
magnesia).
sialsima [13742] : sialsima.
siberite [13743] : siberit.
Tourmalin chøa lithi mµu ®á tÝm hoÆc tinh
khiÕt; rubelit cña vïng Siberia.
sibirskite [13744] : sibirskit.
Kho¸ng vËt: CaHBO3.
Sicilian [13745] : Sicil.
BËc ë ch©u ¢u, Pleistocen th−îng (n»m trªn
Emil, n»m d−íi Milazi).
sicklerite [13746] : sicklerit.
Kho¸ng vËt mµu n©u tèi: Li(Mn+2, Fe+3)PO4.
§ång h×nh víi ferisickerit.
side canyon [13747] : hÎm bªn s−ên.
HÎm hoÆc thung lòng kh¸c nhá h¬n hÎm vùc
(canyon) cã dßng nh¸nh ch¶y qua nã ®Ó vµo
dßng chÝnh.
side pinacoid [13748] : h×nh ®«i mÆt bªn.
H×nh ®«i mÆt {010} trong tinh thÓ hÖ trùc
thoi, ®¬n nghiªng, ba nghiªng. Ss: front
pinacoid; basalt pinacoid. §n: brachypinacoid.
side recovery [13749] : khai th¸c tËn thu, khai
th¸c kÕt hîp, khai th¸c phô.
Khai th¸c ®Ó thu (lÊy) kho¸ng s¶n tõ c¸c
c«ng tr×nh t×m kiÕm th¨m dß vµ th¨m dß khai
th¸c (c¸c lß, giÕng ch¼ng h¹n). Khai th¸c tËn thu
do c¸c ®¬n vÞ ®Þa chÊt hoÆc c¸c tæ chøc kh¸c (xÝ
nghiÖp) ®ang tiÕn hµnh c«ng t¸c th¨m dß, thùc
hiÖn khai th¸c tËn thu thµnh phÇn chÝnh còng
nh− c¸c s¶n phÈm ®i kÌm.
siderazot [13750] : siderazot.
Kho¸ng vËt: Fe5N2. Còng viÕt lµ: siderazote.
siderite [13751] : siderit.
1- Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi thuéc nhãm calcit:
FeCO3, ®ång h×nh víi magnesit, rodocrosit vµ
th−êng chøa magnesi, mangan. Siderit hay cã
mµu n©u vµng, ®á n©u hoÆc ®en n©u, nh−ng ®«i
khi còng cã mµu tr¾ng hoÆc x¸m, th−êng gÆp ë
d¹ng nhiÔm bÈn trong c¸c líp vµ c¸c kÕt h¹ch
(cña ®¸ s¾t sÐt) trong sÐt vµ phiÕn sÐt, lµ trÇm
tÝch kÕt tña trùc tiÕp, cã mét phÇn bÞ biÕn ®æi
thµnh oxid s¾t. Siderit lµ quÆng cã gi¸ trÞ cña
s¾t. §n: chalybite; spathic iron; spatry iron;
rhombohedral iron ore; iron spar; siderose;
white iron ore.
2- Tõ cæ cña th¹ch anh saphir.
3- Tõ ®ång nghÜa cæ ®−¬c dïng ®Ó chØ c¸c
kho¸ng vËt kh¸c nhau nh− hornblend,
pharmacosiderit vµ lazurit.
siderodot [13752] : siderodot.
Siderit chøa calci.
sideroferrite [13753] : sideroferit.
S¾t tù sinh gÆp ë d¹ng h¹t trong gç ho¸ ®¸.
siderogel [13754] : siderogel
Kho¸ng vËt chøa FeO(OH), hoµn toµn v«
®Þnh, h×nh gÆp trong quÆng s¾t b·i lÇy.
sideromelane [13755] : sideromelan.
§n: tachylyte.
sideronatrite [13756] : sideronatrit.
Kho¸ng vËt mµu vµng da cam ®Õn vµng r¬m:
Na2Fe+3(SO4)2(OH).3H2O.
siderophile [13757] : siderophil.
Nguyªn tè tËp trung trong pha kim lo¹i nhiÒu
567
h¬n trong pha sulphur vµ silicat cña thiªn th¹ch.
C¸c nguyªn tè th−êng lµ V, Cr, Co, Ni, v.v.
siderophyllite [13758] : siderophylit.
Mica t¸m mÆt ba cã c«ng thøc lý t−ëng lµ:
K(Fe+22 Al1)(Si2Al2)O10(OH)2
siderosphere [13759] : siderospher.
Nh©n bªn trong cña Tr¸i ®Êt.
siderotil [13760] : siderotil.
Kho¸ng vËt: (Fe,Cu)SO4. 5H2O.
side stream [13761] : dßng bªn s−ên.
Dßng nh¸nh nhËn n−íc tõ dßng cung cÊp
n−íc t¸ch biÖt víi vïng cÊp n−íc cña dßng
chÝnh vµ ®æ vµo dßng chÝnh.
sidewall sampler [13762] : lÊy mÉu ë thµnh
hè ®µo.
sidorenkite [13763] : sidorenkit.
Kho¸ng vËt, t−¬ng tù bradleyit chøa mangan:
Na3Mn(PO4)(CO3).
Siegenian [13764] : Siegen.
BËc ë ch©u ¢u, gäi theo tªn thµnh phè Siegen
cña Ph¸p, Devon h¹ (n»m trªn Gedin, n»m
d−íi Emsi).
siegenite [13765] : siegenit.
Kho¸ng vËt nhãm linaeit: (Co,Ni)3S4.
sieve [13766] : c¸i r©y, sµng ®Êt, sµng ®¸,
sµng ®Êt.
sieve analysis [13767] : ph©n tÝch thµnh phÇn
h¹t ®Êt b»ng r©y.
sieve opening [13768] : kÝch th−íc m¾t sµng.
sieve texture [13769] : kiÕn tróc kh¶m
biÕn tinh.
sieving machine [13770] : thiÕt bÞ sµng.
sifema [13771] : sifema.
Theo Van Bemmelen (1949) c¸c líp siªu
mafic n»m bªn d−íi líp vá sima, t−¬ng ®−¬ng
víi vá sima hoÆc siªu sima cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c.
siferna [13772] : siferna.
ThuËt ng÷ nµy ®−îc dïng nh− sima, trong
c¸ch ph©n chia nµy siªu sima còng ®−îc xem
nh− lµ sima.
sigloite [13773] : sigloit
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng:
(Fe+3,Fe+2)Al2(PO4)2(O,OH).8H2O.
sigmoidal dune [13774] : ®ôn h×nh ch÷ S.
§ôn c¸t h×nh ch÷ S, s−ên dèc, ®Ønh s¾c nhän,
®−îc h×nh thµnh bëi giã lu©n phiªn ®èi diÖn
nhau vµ cã tèc ®é gÇn nh− nhau.
sigmoidal fold [13775] : nÕp uèn d¹ng ch÷ S.
NÕp uèn n»m cã mÆt trôc uèn cong d¹ng
ch÷ S.
sign of elongation [13776] : dÊu kÐo dµi.
§èi víi nh÷ng tinh thÓ cã d¹ng kÐo dµi (tinh
thÓ h×nh trô, h×nh que) qui −íc lµ: nÕu ph−¬ng
kÐo dµi cña tinh thÓ trïng víi Ng hoÆc nghiªng
vÒ Ng nhiÒu h¬n th× tinh thÓ kÐo dµi d−¬ng, nÕu
ph−¬ng kÐo dµi cña tinh thÓ trïng víi Np hoÆc
nghiªng vÒ Np nhiÒu h¬n Ng th× tinh thÓ kÐo dµi
©m. §n: elongation sign.
signal [13777] : tÝn hiÖu.
Mét bé phËn cña tËp sè liÖu ®¹i diÖn mét
c¸ch chÆt chÏ cho th«ng tin cÇn quan t©m. Kh¸c
víi tËp nhiÔu ngÉu nhiªn vµ v« nghÜa x¶y ra
trong kªnh truyÒn.
signal discrimination [13778] : t¸ch, ph©n
biÖt tÝn hiÖu.
§n: peaking of anomal
signal intensity [13779] : c−êng ®é tÝn hiÖu.
C−êng ®é c¸c th«ng tin cã Ých thu nhËn ®−îc
(ng−îc víi nhiÔu).
signal to noise performance [13780] : t¨ng tû
sè tÝn hiÖu/nhiÔu.
Ho¹t ®éng xö lý nh»m lµm t¨ng tû sè tÝn
hiÖu/nhiÔu.
signal to noise ratio [13781] : tû sè tÝn
hiÖu/nhiÔu.
Tû sè n¨ng l−îng (hoÆc biªn ®é) gi÷a c¸c tÝn
hiÖu (phÇn th«ng tin quan t©m) vµ phÇn n¨ng
l−îng cßn l¹i (nhiÔu).
signal velocity [13782] : vËn tèc truyÒn tÝn
hiÖu (nh− sãng ®Þa chÊn hoÆc sãng ®iÖn tõ).
significant tests [13783] : tiªu chuÈn phï hîp,
tiªu chuÈn ý nghÜa.
Quy t¾c kiÓm ®Þnh gi¶ thiÕt thèng kª dùa trªn
c¬ së c¸c tÝnh chÊt vÒ ph©n phèi, sè ®o ®é lÖch
cña hµm ph©n phèi thùc nghiÖm theo gi¶ thiÕt
nµy víi hµm ph©n phèi thùc nghiÖm cña tËp mÉu
chän theo gi¶ thiÕt kh¸c, hoÆc møc ®é phï hîp
gi÷a ph©n phèi tËp mÉu chän víi ph©n phèi lý
thuyÕt. Sè ®o ®é lÖch nµy ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau. Ph©n phèi cña
tËp mÉu chän kh«ng thÓ trïng víi ph©n phèi gi¶
thiÕt, do ®ã sè ®o ®é lÖch cña ý nghÜa x¸c minh
møc ®é kh¸c biÖt thùc sù gi÷a hai ph©n phèi Êy.
NÕu sè ®o D lµ ®é lÖch cña ph©n phèi mÉu víi
ph©n phèi gi¶ thiÕt vµ theo ph©n phèi mÉu cña
D, còng nh− theo theo møc ®é ý nghÜa α ®· cho
ta t×m trÞ sè D0 sao cho x¸c xuÊt P(D>D0) = α
th× ®é lÖch nµy cã ý nghÜa. Gi¶ thiÕt nµy bÞ b¸c
bá víi møc ®é ý nghÜa α ®· chän. NÕu P(D≤D0)
= α th× gi¶ thiÕt sÏ kh«ng bÞ b¸c bá. Gi¸ trÞ α
®−îc chän tïy thuéc vµo ý nghÜa thùc tÕ. Trong
khi gi¶i c¸c bµi to¸n ®Þa chÊt, α th−êng ®−îc
chän b»ng 0,05.
sil [13784] : sil hay ocr¬ mµu vµng.
§n: yellow ocher.
Silesian [13785] : Silesi.
BËc ë ch©u ¢u, Carbon trung, th−îng (trªn
Dinanti, d−íi Permi).
568
silex [13786] : silex.
1- TiÕng Ph¸p gäi lµ flint.
2- Silica, ®¸ silic rÊt tinh khiÕt, ®−îc nghiÒn
mÞn lµm chÊt läc.
3- Tªn cæ dïng chØ mét lo¹i ®¸ cøng, nÆng
nh− basalt hay ®¸ v«i Ðp nÐn.
silexite [13787] : silexit.
§¸ magma gåm chñ yÕu th¹ch anh nguyªn
sinh (60-100%).
silhydrite [13788] : silhydrit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: 3SiO2.H2O.
silica [13789] : silica, diocid silic.
Diocit bÒn v÷ng ho¸ häc cña silic: SiO2.
Trong tù nhiªn gÆp 5 biÕn thÓ ®a h×nh kÕt tinh
(c¸c kho¸ng vËt: th¹ch anh, tridymit, cristobalit,
coesit, vµ stishovit); d¹ng Èn tinh (chalcedon);
c¸c d¹ng v« ®Þnh h×nh vµ ngËm n−íc (opal); c¸c
d¹ng kh«ng tinh khiÕt (vÝ dô: c¸t, diatomit,
tripoli, chert, ®¸ löa) vµ d¹ng kÕt hîp
trong silicat nh− hîp phÇn chñ yÕu cña nhiÒu
kho¸ng vËt.
silica coefficient [13790] : hÖ sè silica.
ChØ tiªu ph©n lo¹i hãa häc theo Ozan dïng
cho c¸c ®¸ magma; Tû sè cña tæng SiO2 trong ®¸
chia cho SiO2 trong feldspar vµ metasilicat (theo
Johannsen, 1939).
silica glass [13791] : thñy tinh silica.
Thñy tinh hoÆc dung thÓ nguéi qu¸ nhanh
hÇu nh− chØ cã SiO2. Thiªn nhiªn cã tªn
lechatelierit, cßn nh©n t¹o cã tªn silica vitreous.
ThuËt ng÷ còng dïng cho ®¸ impactit vµ tektit.
silicalite [13792] : silicalit.
Danh tõ do Wadsworts dïng tõ n¨m 1893 ®Ó
chØ lo¹i ®¸ hÇu nh− chØ cã SiO2 nh− th¹ch anh,
jasper hoÆc ®Êt chøa diatom.
silica rock [13793] : ®¸ silica.
Tªn c«ng nghiÖp chØ ®¸ c¸t kÕt vµ quarzit
chøa Ýt nhÊt 95% silic (th¹ch anh). Nguyªn liÖu
cho c«ng nghiÖp thñy tinh vµ s¶n phÈm kh¸c.
Cßn gäi c¸t silic.
silica sand [13794] : c¸t silica.
ThuËt ng÷ c«ng nghiÖp dïng cho c¸t hoÆc c¸t
kÕt s¹ch cã hµm l−îng silica (th¹ch anh) cao. §ã
lµ nguån silic vµ nguyªn liÖu th« cña thñy tinh
vµ s¶n phÈm c«ng nghiÖp kh¸c.
silicastone [13795] : lo¹i ®¸ silica.
Shrock dïng tõ nµy ®Ó chØ lo¹i ®¸ trÇm tÝch
cã chøa nhiÒu kho¸ng vËt silic.
silicate [13796] : silicat.
Hîp chÊt cã cÊu tróc tinh thÓ gåm nh÷ng tø
diÖn SiO4, cã thÓ ®øng ®éc lËp hoÆc liªn kÕt qua
mét vµi nguyªn tö oxy cña tø diÖn t¹o nªn
c¸c nhãm, d·y, líp hoÆc cÊu tróc ba chiÒu víi
c¸c nguyªn tè kim lo¹i. Silicat tõng ®−îc ph©n
lo¹i theo acid oxy gi¶ thiÕt cña silic.
§n: metasilicate vµ orthosilicate, nh−ng ngµy
nay ®−îc ph©n lo¹i theo cÊu tróc tinh thÓ.
§n: nesosilicate, sorosilicate, cyclosilicate,
inosilicate, phyllosilicate, tectosilicate.
silicate facies iron fomation [13797] : thµnh
hÖ s¾t t−íng silicat.
Lµ mét thµnh hÖ s¾t trong ®ã c¸c kho¸ng vËt
s¾t chÝnh lµ greenalit, stilpnomelan, minnesotait
vµ chlorit giµu s¾t (James, 1954).
silicated [13798] : silicat.
Nãi vÒ qu¸ tr×nh silicat hãa c¸c ®¸.
silication [13799] : silicat hãa.
Qu¸ tr×nh biÕn ®æi, thay thÕ ®Ó thµnh t¹o, ®Æc
biÖt lµ thµnh t¹o c¸c kho¸ng vËt skarn trong ®¸
carbonat. Ss: silicification. Tt: silicated.
siliceous [13800] : silic.
1-§n: silicicolous.
2-Nãi vÒ lo¹i ®¸ chøa nhiÒu silica (SiO2) ®Æc
biÖt SiO2 tù do nhiÒu h¬n silicat.
siliceous earth [13801] : ®Êt silic.
Lo¹i trÇm tÝch h¹t nhá, xèp, dÔ vì vôn gåm
chñ yÕu vËt liÖu silic, víi ®Êt kh« ®−îc h×nh
thµnh tõ tµn d− cña sinh vËt, vÝ dô diatomit, ®Êt
radiolarian.
siliceous fireclay tireclay [13802] : sÐt chÞu
löa chøa sillic
SÐt chÞu löa chøa chñ yÕu sÐt tr¾ng mÞn hçn
hîp víi c¸t s¾c c¹nh, s¹ch.
siliceous limestone [13803] : ®¸ v«i chøa silic
1- Lµ lo¹i ®¸ v«i ph©n líp máng tèi mµu, r¾n
ch¾c lµ tËp hîp hçn t¹p cña carbonat Ca vµ silica
(SiO2) nguån gèc hãa häc thµnh t¹o ®ång thêi.
Cã mÆt trong tæ hîp ®Þa m¸ng.
2- §¸ v«i silic hãa, cã sù thay thÕ calcit bëi
silica (SiO2).
siliceous ooze [13804] : bïn biÓn silic.
TrÇm tÝch biÓn kh¬i, s©u, chøa kh«ng Ýt h¬n
30% nh÷ng tµn d− khung x−¬ng silic, vÝ dô bïn
radiolarian, bïn diatom.
siliceous sediment [13805] : trÇm tÝch
chøa silic.
Lo¹i trÇm tÝch gåm c¸c vËt liÖu chøa
silic nh− c¸c m¶nh vì kÕt h¹ch, l¾ng ®äng vµ
c¸c vËt liÖu h÷u c¬, v« c¬ kh¸c. VÝ dô: phiÕn
silic, novaculit, geyserit, diatomit. TrÇm tÝch
silic cã thÓ thµnh t¹o bëi sù l¾ng ®äng nguyªn
sinh cña silica (SiO2) hoÆc silic hãa thø sinh
hoÆc thay thÕ.
siliceous shale [13806] : phiÕn sÐt silic.
Lµ ®¸ h¹t nhá, cøng, kiÕn tróc phiÕn sÐt víi
sè l−îng bÊt th−êng cña silica (®Õn 85%), cã thÓ
thµnh t¹o bëi silic hãa c¸c phiÕn sÐt b×nh th−êng
(sù l¾ng ®äng cña silica tõ opal hoÆc tro nói löa
khö silic) hoÆc bëi sù tÝch ®äng c¸c vËt chÊt h÷u
569
c¬ (nh− diatom, vá radiolarian) cïng thêi gian
l¾ng ®äng sÐt. Tarr (1934) cho ®©y lµ ®¸ sø
(porcellanite) bëi v× nã kh«ng gièng phiÕn sÐt.
§n: phthanite.
siliceous sponge [13807] : bät biÓn chøa silic.
Bät biÓn cã khung gai x−¬ng silic.
silicic [13808] : nãi vÒ magma, ®¸ magma
giµu SiO2.
Tuy ch−a cã sù thèng nhÊt cña c¸c nhµ th¹ch
luËn nh−ng nãi chung sè l−îng silica (SiO2) nhá
nhÊt lµ 65%. Ngoµi ra, SiO2 cßn tham gia trong
thµnh phÇn cña feldspar, c¸c ®¸ giµu SiO2 cßn
chøa silica tù do (th¹ch anh). Granit vµ ryolit lµ
c¸c ®¸ giµu SiO2 ®iÓn h×nh. C¸c tõ ®ång nghÜa
acid, acidic th−êng ®−îc sö dông nh− “silicic”.
§n: oversaturated, persilicic. Ss: basic,
intermediate, ultrabasic.
siliciclastic [13809] : c¸c ®¸ vôn kh«ng cã
carbonat
Lµ c¸c ®¸ chøa Si nh− th¹ch anh hoÆc silicat
(Braunstein, 1961).
silicicolous [13810] : nãi vÒ sinh vËt sèng
trong ®Êt silic
§n: siliceous (sinh).
silicification [13811] : silic hãa
1- Qu¸ tr×nh thay thÕ bëi silic dÉn tíi sù
thµnh t¹o cña th¹ch anh h¹t nhá, chalcedon, opal
lÊp ®Çy kho¶ng trèng vµ thay thÕ c¸c kho¸ng vËt
®· cã tr−íc. Tt: silicified. Ss: silication. §n:
silification.
2- Qu¸ tr×nh hãa ®¸ (hãa th¹ch) trong ®ã
c¸c thµnh phÇn h÷u c¬ nguyªn thñy ®−îc thay
thÕ bëi silica (SiO2) nh− th¹ch anh, chalcedon
hoÆc opal.
silicified [13812] : thuéc silic hãa.
§n: silicification.
silicified wood [13813] : gç silic hãa, gç
hãa ®¸.
VËt thÓ ®−îc h×nh thµnh do sù hãa ®¸ cña gç,
thay thÕ bëi silica (SiO2), trong ®ã d¹ng nguyªn
thñy vµ cÊu tróc cña gç cßn ®−îc gi÷ l¹i
(Schopf, 1975). Silica th−êng lµ opal hoÆc
chalcedon. §n: petrified wood, woodstone,
agatized wood, opalized wood, shinarump.
silicilith [13814] : silicilith.
1- ThuËt ng÷ ®−îc Grabau dïng n¨m 1924 ®Ó
chØ mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch th¹ch anh. §n:
silicilyte.
2- §¸ trÇm tÝch bao gåm chñ yÕu tµn d−
silic cña sinh vËt. VÝ dô nh− diatomit
(Pettijohn, 1957).
siliciophite [13815] : siliciophit.
Hçn hîp gåm serpentin lÉn opal.
silicomagnesiofluorite [13816] : silico-
 magnesiofluorit.
Kho¸ng vËt: Ca4Mg3Si2O5(OH)2 F10
silicon [13817] : silic (Si).
Tªn La tinh silicium, nhãm IV trong hÖ
thèng tuÇn hoµn Mendeleev, sè thø tù 14, khèi
l−îng nguyªn tö 28,086, tû träng 2,33 g/cm3. I.
Berzelius (Thôy §iÓn) t×m ra n¨m 1825 ®Æt tªn
lµ silici (tõ ch÷ La tinh, silex nghÜa lµ ®¸ löa).
Thuéc nhãm kh«ng kim lo¹i nhÑ, lithophil, cã 3
®ång vÞ bÒn vµ 14 kh«ng bÒn. Hµm l−îng Si
trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 303.480;
siªu mafic 201.000; gabro-basalt 227.000;
granit-granodiorit 337.000; ®¸ phiÕn 288.000;
trong ®Êt 280.000, trong n−íc ®¹i d−¬ng
2,2mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ th¹ch anh
SiO2, olivin (Mg,Fe)2SiO4, muscovit
KAl2(Si3AlO10)(OH)2, orthoclas K(Si,Al)4O8,
carborundum SiC. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-
AES, XRF. S¶n l−îng hµng n¨m lµ 3,1 triÖu tÊn.
Gi¸ thÞ tr−êng 0,2USD/kg c¸t silic. Dïng Si
trong c¸c lÜnh vùc b¸n dÉn, kÝnh thñy tinh, xi
m¨ng.
silicon-32 age method [13818] : ph−¬ng ph¸p
x¸c ®Þnh tuæi b»ng silic 32.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi dùa trªn viÖc ®o
ho¹t tÝnh phãng x¹ cña silic-32 (chu kú b¸n r·
xÊp xØ kho¶ng 350 n¨m) ®· ®−îc ¸p dông cho
bïn biÓn silic l¾ng ®äng nhanh.
silicon-oxygen tetrahedron [13819] : tø diÖn
oxy-silic.
Phøc ion, bao gåm 4 ion oxy bao quanh 1 ion
silic, t¹o thµnh tø diÖn víi ®iÖn tÝch ©m 4. Lµ
®¬n vÞ cÊu tróc c¬ së cña silicat, th−êng ®−îc ký
hiÖu lµ SiO4.
silicosis [13820] : bÖnh phæi nhiÔm bôi silic.
silk [13821] : lôa.
C¸c tinh thÓ rutil h×nh kim rÊt nhá, cì hiÓn
vi, n»m bªn trong c¸c lo¹i ®¸ ngäc tù nhiªn nh−
rubi, saphir, granat. Sù ph¶n x¹ ¸nh s¸ng tõ bÒ
mÆt c¸c tinh thÓ nµy t¹o ra mét tÊm sîi tr¾ng
gièng nh− lôa.
silky luster [13822] : ¸nh lôa.
Mét lo¹i ¸nh kho¸ng vËt, ®Æc tr−ng cho mét
sè kho¸ng vËt d¹ng sîi, vÝ dô cryzotil.
sillenite [13823] : silenite.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: Bi2O3. Th−êng
gÆp ë d¹ng khèi gièng nhùa hoÆc gièng ®Êt, mµu
phít lôc. §a h×nh víi bismit. Còng viÕt lµ:
sillÐnite.
sillimanite [13824] : sillimanit.
1- Kho¸ng vËt mµu n©u, x¸m, lôc sÉm hay
tr¾ng, kÕt tinh hÖ thoi: Al2SiO5, lµ mét trong ba
biÕn thÓ kyanit, andaluzit, sillimanit. Sillimanit
cã d¹ng tinh thÓ kÐo dµi, d¹ng que, d¹ng sîi
trong ®¸ phiÕn vµ gneis, ®−îc thµnh t¹o t¹i nhiÖt
570
®é vµ ¸p suÊt cao, trong qu¸ tr×nh biÕn chÊt khu
vùc vµ ®Æc tr−ng cho ®íi biÕn chÊt cao cña trÇm
tÝch biÕn chÊt tiÕp xóc. Silimanit cßn cã tªn lµ
fibrolit.
2- Tªn chung cña nhãm kho¸ng vËt silicat
alumin bao gåm sillimanit, kyanit vµ andaluzit,
dumortierit, topaz vµ mullit.
silt [13825] : bét, phï sa.
1-H¹t vôn kho¸ng vËt hoÆc m¶nh ®¸ cã kÝch
th−íc thay ®æi tõ 1/256 ®Õn 1/16mm, Ýt nhiÒu bÞ
mµi mßn trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn.
2-VËt liÖu trÇm tÝch (®Æc biÖt lµ c¸c h¹t cì
bét l¬ löng trong n−íc).
siltation [13826] : tËp trung c¸t bôi, l¾ng ®äng
c¸t bôi trong lßng hå chøa n−íc.
silt shale [13827] : ®¸ trÇm tÝch.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch chøa kh«ng qu¸ 10% c¸t vµ
cã tû lÖ bét/sÐt lín h¬n 2:1 (Folk, 1954).
silt-size fraction [13828] : thµnh phÇn c¸t bôi
trong mÉu ®Êt.
KÝch th−íc h¹t tõ 0,002 ®Õn 0,006mm.
silt up [13829] : c¸t bôi l¾ng ®äng.
silty [13830] : pha c¸t bôi.
silty breccia [13831] : d¨m kÕt chøa bét.
Lo¹i d¨m kÕt chøa tèi thiÓu 80% m¶nh vôn
vµ 10% bét, c¸c vËt liÖu kh¸c kh«ng qu¸ 10%
(Woodford, 1925).
silty clay [13832] : sÐt c¸t bét.
1- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi chøa 40-75% sÐt,
12,5-50% bét vµ 0-20% c¸t (Shepard, 1954).
2- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi chøa c¸c h¹t cì sÐt
lín h¬n c¸c h¹t cì bét, h¬n 10% bét, d−íi 10%
c¸c h¹t kÝch th−íc lín h¬n.
3- Lo¹i ®Êt cã chøa 40-60% sÐt, 40-60% bét
vµ 0-20% c¸t (SSSA, 1965).
silty clay loam [13833] : sÐt pha c¸t bét.
Lo¹i ®Êt cã chøa 27-40% sÐt, 60-73% bét vµ
d−íi 20% c¸t.
silty sand [13834] : c¸t chøa bét sÐt.
1- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi chøa 50-90% c¸t vµ
cã tû lÖ bét, sÐt lín h¬n 2:1 (Folk, 1954).
2- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi chøa 40-75% c¸t,
12,5-50% bét vµ 0-20% sÐt (Shepard, 1954).
3- Lo¹i trÇm tÝch bë rêi chøa c¸c h¹t cì sÐt
nhiÒu h¬n c¸c h¹t cì bét, h¬n 10% c¸c h¹t cì
kh¸c (Wentworth, 1922).
silty sandstone [13835] : ®¸ c¸t bét kÕt.
Lo¹i ®¸ c¸t kÕt chøa trªn 20% bét
(Krynine, 1948).
Silurian [13836] : Silur.
Kû thø ba kÓ tõ d−íi lªn cña ®¹i Paleozoi, cã
thêi gian kÐo dµi tõ 439 ®Õn 408,5 triÖu n¨m
tr−íc ®©y (Harland et al., 1990), øng víi hÖ Silur
do Murchison thµnh lËp n¨m 1835 theo tµi liÖu
miÒn nam n−íc Anh. HÖ Silur n»m trªn hÖ
Ordovic, d−íi hÖ Devon, gåm hai thèng víi
4 bËc.
silvanite [13837] : silvanit.
§n: sylvanite.
silver [13838] : b¹c (Ag).
Tªn La tinh lµ argentum. Nguyªn tè hãa häc
sè 47, nguyªn tö l−îng 107,8682; tû träng
10,5g/cm3, cã 2 ®ång vÞ bÒn vµ 49 kh«ng bÒn,
thuéc nhãm kim lo¹i quý nÆng, chalcophil. Hµm
l−îng Ag trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ
0,05; siªu mafic 0,03; gabro-basalt 0,1; granit
granodiorit 0,05; ®¸ phiÕn 0,08; trong ®Êt 0,07;
trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,00004 mg/l; trong n−íc
s«ng suèi 0,00005mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ argentit (Ag2S), b¹c tù sinh, cerargerit
(AgCl), arsenit b¹c (Ag3As). Ph−¬ng ph¸p ph©n
tÝch: ICP-MS, GF-AAS. S¶n l−îng n¨m 1995 lµ
13.500 tÊn. Gi¸ thÞ tr−êng kho¶ng 150USD/kg.
Dïng trong ngµnh ¶nh, kim hoµn, nha khoa, hîp
kim, ®óc tiÒn, m¹ ®iÖn, xóc t¸c,v.v.
silver amalgam [13839] : hçn hèng b¹c.
Hîp kim thñy ng©n-b¹c xuÊt hiÖn tù nhiªn.
silver Cape [13840] : Cape b¹c, kim
c−¬ng Cape.
Kim c−¬ng cã s¾c vµng rÊt nh¹t.
silver copper glance [13841] : quÆng bãng
®ång b¹c.
Kho¸ng vËt stromeyerit CuAgS mµu x¸m
thÐp sÉm. §n: stromeyerite.
silver glance [13842] : quÆng sulfua b¹c.
Kho¸ng vËt argentit Ag2S. §n: argentite.
silver jamesonite [13843] : jamesonit b¹c.
Kho¸ng vËt owyheeit Ag2Pb5Sb6S15 mµu tr¾ng
b¹c ®Õn x¸m thÐp. §n: owyheeite.
silver lead ore [13844] : quÆng ch×-b¹c.
Galen chøa h¬n 1% b¹c; galen d¹ng argentit.
simetite [13845] : simetit.
Hæ ph¸ch mµu ®á ®Ëm ®Õn vµng da cam hoÆc
n©u, cã hµm l−îng oxy vµ l−u huúnh cao, acid
sucxinic thÊp gÆp ë vïng n−íc c¹n cña Sicily.
similar fold [13846] : nÕp uèn song song, nÕp
uèn t−¬ng tù, nÕp uèn ®¼ng nghiªng.
NÕp uèn cã thÕ n»m cña c¸c líp nãi chung
song song víi nhau hoÆc gièng nhau.
simitral [13847] : quay tr¸i.
Quay ng−îc chiÒu kim ®ång hå.
simonellite [13848] : simonelit.
Kho¸ng vËt hydrocarbon: C15H20.
simonite [13849] : simonit.
Kho¸ng vËt: TlHgAs3S6.
simple coral [13850] : san h« ®¬n thÓ.
§n: solitary coral.
simple cross-bedding [13851] : ph©n líp
xiªn ®¬n.
571
Ph©n líp xiªn cã mÆt ranh giíi d−íi kh«ng bÞ
bµo mßn.
simple fold [13852] : nÕp uèn ®¬n, nÕp o»n.
NÕp uèn xuÊt hiÖn ®¬n ®éc.
simple lattice [13853] : m¹ng ®¬n gi¶n hay
m¹ng nguyªn thñy.
§n: primitive lattice.
simple shear [13854] : c¾t ®¬n, tr−ît ®¬n.
Lµ kiÓu ®Æc biÖt cña hiÖn t−îng biÕn d¹ng
ph¼ng, thÓ tÝch kh«ng ®æi, ®Æc tr−ng bëi sù ®Þnh
h−íng cè ®Þnh cña thiÕt diÖn h×nh trßn trong
elipxoit biÕn d¹ng. NÕu biÕn d¹ng ®ång nhÊt th×
h×nh ch÷ nhËt bÞ biÕn thµnh h×nh b×nh hµnh; biÕn
d¹ng kh«ng ®ång nhÊt th× mét cÆp c¹nh cña h×nh
ch÷ nhËt bÞ uèn cong ®i. C¸c ®−êng th¼ng trªn
h×nh ch÷ nhËt song song víi lùc c¾t trong qu¸
tr×nh biÕn d¹ng kh«ng bÞ quay, bÞ gi·n hoÆc co
l¹i; c¸c ®−êng kh«ng song song trªn h×nh ch÷
nhËt bÞ uèn cong trong qu¸ tr×nh biÕn d¹ng. BiÕn
d¹ng ®¬n thÓ hiÖn ë sù tr−ît cña phÇn nµy so víi
phÇn kh¸c trong qu¸ tr×nh biÕn d¹ng.
simple trabecula [13855] : xµ ®¬n.
Thanh xµ ë san h« s¸u tia gåm mét d·y
nh÷ng bã sîi cøng ®¬n.
simple twin [13856] : song tinh ®¬n gi¶n.
Song tinh chØ gåm hai c¸ thÓ.
simple valley [13857] : thung lòng ®¬n gi¶n.
Thung lòng gi÷ ®−îc mèi quan hÖ kh«ng ®æi
víi cÊu tróc chung cña c¸c tÇng ®¸ n»m d−íi.
§ã lµ c¸c thung lòng däc vµ c¸c thung lòng
ngang.
simplotite [13858] : simplotit
Kho¸ng vËt mµu lôc tèi, hÖ ®¬n nghiªng:
CaV4O9.5H2O.
simpsonite [13859] : simpsonit
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
Al4(Ta,Nb)3(O,OH,F)14.
simulated conditions [13860]: ®iÒu kiÖn trong
m« h×nh hãa.
VÝ dô nh− m« h×nh hãa cÊu tróc ®Þa chÊt theo
tµi liÖu ®Þa vËt lý.
simulated stone [13861] : ®¸ gi¶ (®¸ nh¸i).
Mét chÊt ®−îc chÕ t¸c nh− ngäc ®Ó gi¶
lµm ngäc.
sincosite [13862] : sincosit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng:
CaV+42(PO4)2 (OH)4.3H2O.
Sinemurian [13863] : Sinemuri.
BËc do d’Orbigny (1850) x¸c lËp theo tªn
thµnh phè Sinemur ë Ph¸p, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, Jura h¹, trªn Hettang vµ d−íi
Pliensbach.
single cut [13864] : kiÓu c¾t ®¬n.
KiÓu c¾t kim c−¬ng ®¬n gi¶n gåm 18 mÆt: 1
mÆt bµn, 1 ®Ønh, 8 mÆt mÐp, 8 mÆt chãp. ¸p
dông chñ yÕu cho lo¹i ®¸ nhá, chÊt l−îng kÐm.
single grained structure [13865] : kÕt cÊu h¹t
®Êt ®ång nhÊt.
single market [13866] : thÞ tr−êng ®éc nhÊt.
single receiver velocity log [13867] : ®−êng
cong ©m häc trong giÕng khoan ®−îc ghi nhËn
bëi mét m¸y thu.
single refraction [13868] : khóc x¹ ®¬n.
Khóc x¹ trong tinh thÓ ®¼ng h−íng, ng−îc l¹i
víi khóc x¹ kÐp trong tinh thÓ dÞ h−íng.
single shot spread [13869] : bè trÝ c¸c m¸y
thu khi cã mét ®iÓm næ (mét nguån ph¸t).
single tombolo [13870] : ®ª c¸t nèi ®¶o ®¬n.
§ª c¸t ®¬n, ®¬n gi¶n, nèi ®¶o víi ®Êt liÒn
hoÆc víi ®¶o kh¸c.
single tube barrel [13871] : èng chøa mÉu
lâi ®¬n.
singular crystal form [13872] : h×nh ®¬n
®Æc biÖt.
§n: fixed form.
sinhalite [13873] : sinhalit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: MgAl (BO4). GÇn vÒ
cÊu tróc víi olivin.
Sinian [13874] : Sini.
Ph©n vÞ do Richthofen (1877) thµnh lËp theo
tµi liÖu ë b¾c Trung Quèc ®Ó chØ c¸c trÇm tÝch
biÕn chÊt yÕu hoÆc kh«ng biÕn chÊt cña
Proterozoi th−îng. Ph©n vÞ gåm c¸c ®¸ v«i chøa
Stromatolit, dolomit, qu¨czit, cuéi kÕt, ®¸ phiÕn,
®«i n¬i cã vØa hematit ë phÇn trªn. Theo kh¸i
niÖm ban ®Çu, Sini bao gåm c¶ mét phÇn
Paleozoi h¹, ®−îc xem lµ mét hÖ, hiÖn nay quan
niÖm Sini t−¬ng ®ång víi Riphei. Tuæi ®ång vÞ
K-Ar lµ 1185-740 triÖu n¨m.
sinistral fault [13875] : ®øt g·y tr−ît b»ng tr¸i
§n: left lateral fault.
sinistral fold [13876] : nÕp uèn tr−ît tr¸i.
NÕp uèn kh«ng ®èi xøng, c¸nh dµi cña nÕp
uèn h−íng vÒ phÝa bªn tr¸i, mÆt trôc nghiªng vÒ
phÝa bªn ph¶i; ng−îc l¹i lµ nÕp uèn tr−ît ph¶i.
§n: dextral fold.
sinjarite [13877] : sinjarit.
Kho¸ng vËt hót Èm: CaCl2.2H2O.
sink [13878] : hè tròng.
Tròng chøa hå n−íc c¹n ë gi÷a hoÆc hå n−íc
muèi kh«ng cã dßng dÉn ra ngoµi, vÝ dô n¬i cã
mét dßng ch¶y hoang m¹c dÉn tíi mét chç côt
hoÆc biÕn mÊt do bay h¬i. §n: sinkhole.
sinkhole [13879] : hè sôt, phÔu, giÕng karst.
Tròng sôt trßn trong vïng karst cã hÖ thèng
tiªu n−íc ngÇm d−íi ®Êt, réng tõ vµi mÐt ®Õn vµi
chôc mÐt, th−êng cã d¹ng phÔu.
§n: doline, sink, collapse sinkhole, solution
572
sinkhole.
sinkhole karst [13880] : karst hè sôt.
Hè sôt karst ®iÓn h×nh cña vïng nhiÖt ®íi.
sinking creek [13881] : dßng ch¶y mÊt n−íc.
§n: lost stream
sinking stream [13882] : dßng ch¶y mï.
Dßng ch¶y trªn mÆt biÕn xuèng d−íi mÆt ®Êt
trong vïng karst. §n: insurgence stream, lost
stream.
sink lake [13883] : ao, hå, vòng karst.
§n: karst pond.
sinnerite [13884] : sinerit.
Kho¸ng vËt: Cu6As4S9. Ss: luzonite.
sinoite [13885] : sinoit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch: Si2N2O.
sinopite [13886] : sinopit.
Kho¸ng vËt sÐt d¹ng ®Êt mµu ®á g¹ch, x−a
kia ®−îc dïng lµm bét vÏ mµu ®á.
sinople [13887] : sinop.
Thø th¹ch anh mµu ®á hoÆc ®á phít n©u chøa
bao thÓ hematit. Cßn viÕt lµ: sinopal; sinopel.
sinupalliate [13888] : cã ®−êng ¸o hâm
h×nh vÞnh.
Nãi vÒ mét Th©n mÒm hai m¶nh cã ®−êng ¸o
hâm cong ë phÝa sau h×nh vÞnh.
sinus [13889] : hâm, khe, xoang, vÞnh.
(cs) R·nh cong, t−¬ng ®èi s©u ¨n lâm vµo
m«i ngoµi cña lç miÖng cña vá Ch©n bông, mµ
khi vá lín lªn nã ®−îc lÊp ®Çy dÇn, t¹o thµnh
mét d¶i râ rÖt; mét phÇn cña mét cÊu tróc ngang
(r×a miÖng, gê t« ®iÓm, ®−êng t¨ng tr−ëng) ë vá
Ch©n ®Çu cong låi vÒ phÝa miÖng.
siphon [13890] : siphon.
1- §o¹n kÐo dµi vÒ phÝa sau h×nh èng cña líp
¸o nhiÒu Th©n mÒm hai m¶nh cã t¸c dông lµm
®−êng dÉn n−íc vµo miÖng vµ c¸c mang kh«ng
cho n−íc trµn vµo xoang ¸o; ®o¹n kÐo dµi vÒ
phÝa tr−íc cña líp ¸o nhiÒu Ch©n bông lµm
®−êng dÉn n−íc vµo mang; si phon b»ng mµng ë
ch©n ®Çu; mét èng kÐo dµi vµo bªn trong tõ lç
miÖng cña Trïng lç.
2- Mét phÇn cña ng¸ch th«ng hang cã trÇn
nghiªng xuèng d−íi mùc n−íc.
§n: water trap, trap.
siphonal canal [13891] : kªnh siphon.
§o¹n kÐo dµi d¹ng tÊm hay d¹ng hèc cña
phÇn tr−íc (®èi ®Ønh) r×a miÖng ë vá Ch©n bông,
cã t¸c dông b¶o vÖ siphon hót n−íc vµo miÖng.
siphonal deposit [13892] : chÊt l¾ng ®äng
trong siphon.
ChÊt l¾ng ®äng bªn trong èng siphon cña
Ch©n ®Çu, ë mét sè Nautiloidea ®¹t ®−îc dé dµy
rÊt lín.
siphonal fasciole [13893] : d¶i gê siphon.
 Mét d¶i ®−êng t¨ng tr−ëng cong l¹i ®ét ngét
ë chç gÇn ch©n cét trung t©m cña vá Ch©n bông
®¸nh dÊu c¸c vÞ trÝ tiÕp nhau cña hèc siphon.
siphonal notch [13894] : hèc siphon.
Mét hâm nhá ë r×a miÖng gÇn ch©n cét trung
t©m cña vá Ch©n bông, lµ n¬i siphon thß ra ®Ó
hót n−íc vµo miÖng vµ c¸c mang.
siphonoglyph [13895] : r·nh häng.
Mét r·nh cã l«ng t¬ phñ kÐo dµi xuèng mét
bªn cña häng san h«.
siphonostomatous [13896] : cã miÖng mang
siphon.
Nãi vÒ vá Ch©n bông cã r×a miÖng bÞ xÎ mét
hèc hay r·nh ®Ó cho siphon thß ra.
siphonozooid [13897] : c¸ thÓ èng.
Mét polyp San h« t¸m tia bÞ tho¸i hãa cã xóc
tu gi¶m tho¸i hoÆc mÊt hÕt vµ th−êng cã sîi
v¸ch gi¶m tho¸i (r×a v¸ch dµy lªn vµ cong l¹i).
Lo¹i nµy th−êng nhá h¬n mét c¸ thÓ tù d−ìng vµ
cã lÏ lµ cã chøc n¨ng ®iÒu hßa viÖc cung cÊp
n−íc cho quÇn thÓ.
siphuncle [13898] : èng siphon.
Mét èng b»ng mµng dµi kÐo qua toµn bé c¸c
phßng vµ v¸ch ng¨n tõ ®Çu vá ph«i ®Õn ®¸y cña
phßng chøa th©n cña vá Ch©n ®Çu, gåm c¸c
phÇn mÒm vµ phÇn chÊt vá víi c¸c cæ v¸ch
ng¨n, ®ai ghÐp nèi, chÊt l¾ng ®äng b»ng v«i vµ
d©y siphon.
siphuncular cord [13899] : d©y siphon.
C¸c m« thÞt ë bªn trong èng siphon Ch©n
®Çu.
siserskite [13900] : siserskit.
§n: iridosmine.
sismondine [13901] : sismondin.
Chloritoid chøa magnesi.
sitaparite [13902] : sitaparit.
§n: bixbyite.
site [13903] : hiÖn tr−êng.
site investigation [13904] : thÝ nghiÖm hiÖn
tr−êng, kh¶o s¸t hiÖn tr−êng.
site topography [13905] : ®iÒu kiÖn/®Æc ®iÓm
®Þa h×nh.
Sivier orogeny [13906] : t¹o nói Sivier.
T¹o nói Sivier lµ tªn do R.I Amstrong (1958)
®Æt cho hiÖn t−îng biÕn d¹ng ®−îc biÕt ë vïng
®Þa m¸ng Utah (Mü) vµo thêi gian gi÷a t¹o nói
Nevadan ë phÝa t©y vµ t¹o nói Laramide ë ViÔn
®«ng, cùc m¹nh vµo Creta muén.
size [13907] : kÝch th−íc, cì.
sjurgrenite [13908] : sjugrenit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
Mg6Fe2(CO3)(OH)16.4H2O, l−ìng h×nh víi
pyroaurit. Còng ph¸t ©m lµ: Sjogrenite.
skarn [13909] : ®¸ skarn.
573
Theo c¸c nhµ ®Þa chÊt ë vïng Fennoscandi lµ
thuËt ng÷ Thôy §iÓn cæ dïng ®Ó chØ nh÷ng tinh
thÓ silicat lín (amphibol, pyroxen, granat v.v.)
n»m trong c¸c má sulphur vµ quÆng s¾t tuæi
Archean, chóng ph¸t triÓn trong ®¸ v«i vµ
dolomit. Tõ ®ã ®−îc më réng cho c¸c silicat
chøa v«i tuæi bÊt kú, ph¸t triÓn do mang mét
khèi l−îng lín Si, Al, Fe vµ Mg ®Õn ®¸ v«i hay
dolomit tinh khiÕt (Holmes, 1920).
ë Hoa Kú, ®ång nghÜa víi tactit. Cßn ph©n
biÖt néi skarn vµ ngo¹i skarn.
skeletal crystal growth [13910] : sinh tr−ëng
tinh thÓ h×nh x−¬ng.
KiÓu ph¸t triÓn vi m« h×nh d¸ng tinh thÓ, chñ
yÕu ph¸t triÓn ®Ønh, kh«ng lÊp ®Çy hoµn toµn c¸c
mÆt tinh thÓ. Tinh thÓ h×nh thµnh theo kiÓu ®ã
®−îc gäi lµ tinh thÓ x−¬ng.
skeleton [13911] : bé x−¬ng, khung x−¬ng.
PhÇn cÊu tróc cøng hoÆc b»ng chÊt x−¬ng t¹o
thµnh khung ®ì cho phÇn mÒm ®éng vËt vµ che
phñ hoÆc b¶o vÖ c¸c c¬ quan néi t¹ng cña
chóng, vÝ dô l−íi æ cña c¸c gai Bät biÓn
(Spongia), vá Tay cuén (Brachiopoda) hay Th©n
mÒm (Mollusca), nh÷ng líp v«i cña v¸ch th©n
®éng vËt d¹ng Rªu (Bryozoa), vá chitin cña
Ch©n khíp (Arthropoda) hoÆc bé x−¬ng cña
§éng vËt cã x−¬ng sèng (Vertebrata).
skiagite [13912] : skiagit.
Kho¸ng vËt cuèi gi¶ thiÕt cña nhãm granat:
Fe+23Fe+32(SiO4)3.
skiagram [13913] : s¬ ®å ski.
Mét kiÓu quÐt (scan) cò trong sö dông ch¾n
tia X.
skin friction [13914] : ma s¸t bªn.
skinnerite [13915] : skinnerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: Cu3SbS3
sklodowskite [13916] : sklodowskit
Kho¸ng vËt thø sinh, phãng x¹ m¹nh, mµu
vµng chanh, hÖ trùc thoi: Mg(UO2)2Si2O7.6H2O.
§ång cÊu tróc víi uranophan vµ cupro-
sklodovskite. Còng viÕt lµ: skolodovskite.
skolite [13917] : skolit.
Glauconit giµu nh«m, calci, thiÕu s¾t, d¹ng
vÈy, mµu lôc tèi.
skomerite [13918] : skomerit.
Andezit bÞ biÕn ®æi gåm cã nh÷ng h¹t nhá vµ
nh÷ng tinh thÓ ogit, olivin, c¸c ban tinh
plagioclas bÞ biÕn ®æi (thµnh albit) trªn mét nÒn
vi tinh cã plagioclas giµu calci h¬n ban tinh
(Johannsen, 1939). Tªn nµy do Thomas dïng tõ
1911, xuÊt xø tõ ®¶o Skomer thuéc xø Wale.
Cßn cã tªn marloesit, kh«ng nªn sö dông.
skutterudite [13919] : skuterudit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng, mµu tr¾ng thiÕc
hoÆc x¸m b¹c: (Co,Ni)As3, cã thÓ chøa mét
l−îng ®¸ng kÓ s¾t, lµ quÆng thø yÕu cña cobal vµ
nikel. §n: smaltite.
Skythian [13920] : Skythi, Scythi.
§n: Scythian.
slack [13921] :
1- Hè dµi hoÆc tròng gi÷a hai ®−êng cña c¸c
®ôn bê, hoÆc trong b·i c¸t hoÆc b·i bïn trªn bê.
2- Hè dµi hoÆc mÆt nghiªng trªn mÆt ®Êt, vÝ
dô: ®Ìo gi÷a c¸c ®åi, thung lòng n«ng, nhá, hè
tròng trªn s−ên ®åi.
3- MÉu ®Êt mÒm, ®Çm lÇy, b·i lÇy.
slag [13922] : tro xØ.
slake durability test [13923]:thÝ nghiÖm "t«i".
C¸c lo¹i ®¸ Ýt nhiÒu ®Òu chÞu t¸c ®éng cña
c¸c chu kú kh« −ít. VÝ dô nh− granite ch−a
phong hãa, hoÆc c¸t kÕt th¹ch anh g¾n kÕt tèt th×
kh¸ bÒn bëi chóng cã thÓ chÞu ®−îc nhiÒu chu
kú kh« −ít mµ kh«ng bÞ ph©n r·. Tuy vËy, chóng
vÉn yÕu h¬n khi −ít v× t¸c ®éng cña n−íc trong
c¸c vi khe nøt. Do vËy, kÕt qu¶ x¸c ®Þnh søc bÒn
cña ®¸ cÇn nªu râ hµm l−îng n−íc trong ®¸ t¹i
thêi ®iÓm thÝ nghiÖm. Ng−îc l¹i, nhiÒu lo¹i ®¸
giÇu sÐt (phiÕn sÐt hoÆc mét vµi lo¹i ®¸ nói löa
bÞ phong hãa) vµ c¸c kho¸ng vËt nh− anhydrite
sÏ tr−¬ng në hoÆc ph©n r· khi tr¶i qua c¸c chu
kú kh« −ít khÝ quyÓn. Tøc lµ kh«ng nh÷ng
chóng bÞ yÕu h¬n khi −ít, mµ chóng cßn bÞ yÕu
®i mét c¸ch vÜnh viÔn sau khi bÞ −ít. ThÝ nghiÖm
"t«i" nh»m x¸c ®Þnh ®é bÒn cña ®¸ d−íi t¸c
®éng cña c¸c chu kú kh« −ít, b»ng c¸ch nhóng
mÉu ®¸ vµo n−íc vµ x¸c ®Þnh tèc ®é ph©n r· cña
chóng. ThÝ nghiÖm "t«i" ®· ®−îc ISRM (HiÖp
héi C¬ häc ®¸ quèc tÕ) chuÈn hãa. M−êi ®èng
®¸ m¶nh nhá, c©n nÆng 40-60g ®−îc xÕp vµo
trong tang trèng bÞt b»ng l−íi thÐp vµ sÊy kh«.
Sau ®ã tang trèng ®−îc nhóng vµo trong bÓ n−íc
vµ quay tõ tõ. C¸c mÉu ®¸ cã ®é bÒn t«i thÊp vµ
trung b×nh sÏ ph©n r· nhanh chãng vµ c¸c m¶nh
vôn sÏ chui ra ngoµi tang trèng qua c¸c m¾t l−íi
thÐp. Sau 10 phót, nhÊc tang trèng cïng c¸c
m¶nh vôn sãt ra, ®−îc sÊy kh« vµ sau ®ã l¹i tr¶i
qua chu kú t«i lÇn thø hai. ChØ sè ®é bÒn t«i sau
chu kú hai, Id2, ®−îc dïng ®Ó ph©n lo¹i, lµ khèi
l−îng cña mÉu kh« cßn l¹i trong tang trèng sau
hai chu kú kh« −ít, biÓu diÔn ë d¹ng phÇn tr¨m
so víi khèi l−îng mÉu kh« ban ®Çu. Id2 ≈ 0 ®èi
víi c¸c mÉu dÔ bÞ t«i, ≈ 100% ®èi víi c¸c lo¹i
®¸ khã t«i.
slate spar [13924] : spat tÊm.
§n: shiver spar.
slavikite [13925] : slavikit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng (mÆt thoi) mµu
vµng phít lôc: NaMg2Fe5(SO4)7(OH)6. 33H2O.
574
slavyanskite [13926] : slavyanskit.
§n: tunisite.
slawsonite [13927] : slawsonit.
Kho¸ng vËt nhãm feldspar: (Sr,Ca)Al2Si2O8.
slayanskite [13928] : slayanskit.
Kho¸ng vËt gÆp trong c¸c vßm muèi:
CaAl2O4.nH2O; n = 8-8,5.
sleeve [13929] : èng nèi, èng lång.
slickenside [13930] : mÆt nh½n, mÆt tr−ît.
1- MÆt nh½n, l¸ng do ®øt g·y t¹o nªn. Trªn
mÆt nµy cßn cã vÕt x−íc. §n: polished surface.
2- BÒ mÆt khe nøt, mÆt tr−ît cña ®¸ bÞ
ph¸ háng.
slide [13931] : tr−ît, dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi;
slide, tiªu b¶n, l¸t máng.
1- Sù dÞch chuyÓn nhá cña khèi ®¸ theo
ph−¬ng th¼ng ®øng.
2- phim ®Ìn chiÕu (b¶n vÏ dïng ®Ó
chiÕu h×nh).
slide area [13932] : diÖn tÝch tr−ît.
slide breccia [13933] : d¨m kÕt do tr−ît.
D¨m kÕt h×nh thµnh do biÕn d¹ng tr−ît.
slide fault [13934] : ®øt g·y tr−ît.
§øt g·y h×nh thµnh liªn quan víi hiÖn t−îng
uèn nÕp, cã mÆt ®øt g·y phï hîp víi c¸nh hoÆc
mÆt trôc cña nÕp uèn (Flenty, 1964).
slide rock [13935] : ®¸ tr−ît, s−ên tÝch, ®¸
lë tÝch.
sliding [13936] : tr−ît.
Mét d¹ng ph¸ hñy ®Êt, ®¸.
sliding friction [13937] : ma s¸t tr−ît.
sliding strain [13938] : biÕn d¹ng tr−ît.
sliding surface [13939] : mÆt tr−ît.
MÆt ®øt g·y, tú vµo ®ã c¸c c¸nh ®øt g·y
chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi so víi nhau.
slip [13940] :
1- Sù chuyÓn dÞch t−¬ng ®èi trªn mÆt ®øt
g·y, ®o trªn mÆt ®øt g·y.
2- C¸c ph¸ hñy nhá däc theo chóng cã sù
dÞch chuyÓn.
3- §Ìo hÑp qua nói, hÎm, eo nói.
4- DÞch chuyÓn, mÆt tr−ît.
5- Tr−ît.
slip circle [13941] : cung tr−ît.
slip cleavage [13942] : thí chÎ tr−ît.
Lo¹i thí chÎ gièng thí chÎ phiÕn, phiÕn hãa
®Æc tr−ng bëi c¸c mÆt thí mÞn, máng.
slip dike [13943] : dyke (dike) theo mÆt tr−ît.
§¸ m¹ch xuyªn theo mÆt ®øt g·y.
slip face [13944] : mÆt dèc nghiªng.
1- MÆt nghiªng dèc trªn s−ên khuÊt giã cña
®ôn. §n: sandfall;
2- MÆt phÝa khuÊt giã cña nÕp sãng c¸t. §n:
slip slope.
 slip fiber [13945] : thí tr−ît.
C¸c m¹ch kho¸ng vËt d¹ng sîi, vÝ dô asbest,
trong ®ã c¸c sîi gÇn nh− song song vµ vu«ng
gãc víi thµnh m¹ch. Ss: cross fiber.
slip fold [13946] : nÕp uèn tr−ît, nÕp uèn c¾t.
§n: shear fold.
slip folding [13947] : uèn nÕp tr−ît.
HiÖn t−îng uèn nÕp liªn quan víi hiÖn
t−îng tr−ît.
slip joint [13948] : khe nøt c¾t.
Danh tõ Ýt ®−îc dïng cña khe nøt c¾t.
slip plane [13949] : mÆt tr−ît.
§n: glide plate.
slip slope [13950] : mÆt dèc nghiªng cña nÕp
sãng c¸t.
slip surface [13951] : mÆt tr−ît, cung tr−ît.
§n: gliding surface, shear surface, slip
plane.
slip-vector analysis [13952] : ph©n tÝch vect¬
tr−ît.
X¸c ®Þnh sù chuyÓn ®éng cña ®øt g·y
dùa vµo nghiªn cøu chuyÓn ®éng ban ®Çu cña
®éng ®Êt.
slob land [13953] : tÇng bïn hoÆc ®Êt, d¶i ®Êt
cã bïn, ®Êt phï sa ®· ®−îc khai khÈn.
§n: low marsh.
slope [13954] : s−ên; m¸i dèc.
1- MÆt nghiªng cña bé phËn mÆt ®Êt nµo ®ã,
vÝ dô nh− s−ên ®åi. Bé phËn réng lín cña lôc ®Þa
h¹ thÊp vÒ phÝa biÓn. §n: gradient.
2- M¸i hay bê dèc, gäi chung lµ m¸i dèc.
slope engineering [13955] : kü thuËt m¸i dèc.
Kü thuËt t¹o/x©y dùng m¸i dèc.
slope facet [13956] : mÆt nghiªng.
§n: slope segment.
slope failure [13957] : tr−ît m¸i dèc, ph¸ hñy
m¸i dèc, tr−ît lë m¸i dèc.
BÊt kú sù cè ph¸ hñy m¸i dèc nµo (tr−ît, lë,
lón, ch×m, nøt, v.v.) khiÕn m¸i dèc bÞ h− h¹i,
mÊt æn ®Þnh vµ trë nªn nguy hiÓm, ph−¬ng h¹i
cho tÝnh m¹ng con ng−êi, cña c¶i vËt chÊt vµ
c¶nh quan m«i tr−êng, gäi t¾t lµ ph¸ hñy
m¸i dèc.
slope gully [13958] : thung lòng nhá.
Thung lòng nhá kh«ng liªn tôc d−íi ®¸y
biÓn, th−êng ®−îc h×nh thµnh bëi sôt lón däc
v¸ch ®øt g·y, hoÆc s−ên cña delta s«ng.
§n: sea gully.
slope map [13959] : b¶n ®å ®é dèc.
B¶n ®å diÔn ®¹t ®é dèc ph©n bè trªn bÒ mÆt.
slope segment [13960] : phÇn th¼ng cña s−ên.
Tr¾c diÖn s−ên. §n: slope facet.
slope stability analysis [13961] : ph©n tÝch æn
®Þnh m¸i dèc.
575
ViÖc nghiªn cøu, kh¶o s¸t, ph©n tÝch, tÝnh
to¸n møc ®é æn ®Þnh, an toµn cña m¸i dèc.
slope stabilization methods [13962] : ph−¬ng
ph¸p gia cè m¸i dèc.
C¸c ph−¬ng ph¸p nh»m lµm cho m¸i dèc ®·
bÞ ph¸ hñy, hoÆc ®ang mÊt æn ®Þnh, cã nguy c¬
bÞ ph¸ hñy trë nªn æn ®Þnh vµ an toµn.
slope wash [13963] : röa tr«i s−ên.
VËt liÖu ®Êt vµ ®¸ bÞ vËn chuyÓn xuèng
d−íi ch©n s−ên do khèi ®¸ vôn ®−îc hç trî bëi
dßng n−íc ch¶y kh«ng bÞ h¹n chÕ tíi lßng s«ng.
§n: hill wash.
slope-discharge curve [13964] : ®å thÞ
l−u l−îng.
§å thÞ biÓu diÔn l−u l−îng cã tÝnh ®Õn ®é
nghiªng cña mÆt n−íc vµ chiÒu cao cña m¸y ®o.
slough [13965] : b·i lÇy nhá.
1- D¶i ®Êt lÇy n»m trong vïng ®Êt thÊp hoÆc
tròng ®Þa ph−¬ng, kh«ng cã dßng ch¶y ë vïng
kh«. §n: slew, slue, sleugh;
2- Vïng ®Êt −ít, réng vÝ dô nh− ®Çm lÇy;
3- Suèi hoÆc vòng n−íc ch¶y chËm trªn b·i
triÒu, ®Çm lÇy ven biÓn;
4- R·nh n−íc ch¶y chËm ë bªn s−ên
cöa s«ng;
5- Vòng vÞnh nhá.
slow-sand filtration [13966] : läc chËm
qua c¸t.
Mét ph−¬ng ph¸p xö lý n−íc b»ng c¸ch cho
n−íc th« thÊm víi tèc ®é chËm qua líp c¸t cã ®é
thÊm nhá ®Ó ®ñ thêi gian lo¹i c¸c chÊt cÆn l¬
löng vµ mét phÇn chÊt h÷u c¬, vi khuÈn.
slud [13967] : ®Êt ch¶y.
VËt liÖu bïn di chuyÓn xuèng ch©n s−ên do
hiÖn t−îng ®Êt ch¶y (solifluction).
sluice [13968] : b¾n n−íc.
§µo, lµm s¹ch víi ¸p lùc n−íc.
slump [13969] : chuyÓn ®éng tr−ît khèi, tôt
xuèng, tôt xuèng.
HiÖn t−îng tr−ît cña khèi ®Êt ®¸ do chuyÓn
®éng quay hoÆc chuyÓn ®éng theo nh÷ng mÆt
tr−ît cong.
slump basin [13970] : bån sôt.
Bån n«ng gÇn ch©n t−êng hÎm vùc, trªn s−ên
®åi ®¸ phiÕn ®−îc h×nh thµnh do sôt vØa kh«ng
®Òu vµ th−êng chøa hå t¹m thêi.
slump fold [13971] : nÕp uèn tr−ît khèi.
NÕp uèn h×nh thµnh liªn quan víi hiÖn t−îng
tr−ît khèi.
slump overfold [13972] : nÕp uèn ®¶o, nÕp
uèn ®æ do tr−ît.
NÕp uèn cÊu t¹o bëi c¸c ®¸ bÞ uèn cong mãc
c©u g©y ra bëi hiÖn t−îng tr−ît ®Êt.
slump scarp [13973] : v¸ch sôt.
 V¸ch h×nh thµnh ë phÇn gi÷a líp phñ dung
nham nói löa do ë ®ã líp phñ bÞ sôt bëi c¸c líp
dung nham n»m d−íi ch¶y ra ngoµi.
slumping [13974] : tr−ît khèi.
HiÖn t−îng tr−ît xuèng cña khèi ®Êt ®¸.
§n: slump.
slurry [13975] : dung dÞch, bïn sÐt.
slurry-trench [13976] : hµo sÐt.
Hµo ®µo chøa dung dÞch sÐt hoÆc dung dÞch
bentonit.
small circle [13977] : vßng trßn nhá.
Cung trªn mÆt cÇu lµ giao tuyÕn cña mÆt
ph¼ng nµo ®ã kh«ng ®i qua t©m cña h×nh cÇu,
th−êng dïng trong phÐp chiÕu cÇu ®Ó nghiªn cøu
kiÕn t¹o vËt lý vµ th¹ch cÊu t¹o.
small fold [13978] : nÕp uèn nhá.
NÕp uèn cã qui m« nhá.
small spore [13979] : bµo tö nhá.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ h¹t phÊn vµ bµo tö cã kÝch
th−íc nhá.
small-circle girdle [13980] : ®íi vßng
trßn nhá.
§n: cleft girdle.
small-scale map [13981] : b¶n ®å tû lÖ nhá.
B¶n ®å cã tû lÖ nhá h¬n 1:250.000 (theo Côc
§Þa chÊt Hoa Kú), lËp cho nh÷ng vïng réng lín
nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t.
smaltite [13982] : smaltit.
1- Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng, mµu tr¾ng thiÕc
hoÆc x¸m nhît: (Co, Ni)As3-x, lµ skuterudit thiÕu
arsen. Smaltit th−êng chøa mét Ýt s¾t, gÆp cïng
cobaltit, lµ quÆng cña cobal vµ nikel.
§n: smaltine; tin-white cobalt; gray cobalt;
speisscobalt.
2- ThuËt ng÷ dïng cho lo¹i arsenit cobalt
ch−a ®−îc x¸c ®Þnh ch¾c ch¾n hoÆc lµ hçn hîp
c¸c kho¸ng vËt cña cobalt.
smaragd [13983] : smaragd.
§n: emerald.
smaragdite [13984] : smaragdit.
Amphibol (gÇn actinolit) d¹ng sîi hoÆc l¸
m¶nh, mµu lôc, gi¶ h×nh theo pyroxen (nh−
omphacit) trong c¸c ®¸ eclogit.
smectite [13985] : smectit.
1- Tªn cho nhãm kho¸ng vËt sÐt
montmorilonit. ThuËt ng÷ dïng chñ yÕu ®Ó chØ
c¸c kho¸ng vËt sÐt t¸m mÆt ®«i (montmorilonit)
hoÆc t¸m mÆt ba (saponit) vµ c¸c biÕn d¹ng ho¸
häc cña chóng, bao gåm c¸c kho¸ng vËt cã tÝnh
tr−¬ng në vµ kh¶ n¨ng trao ®æi cation cao.
§n: montmorilonite.
2- ThuËt ng÷ ®−îc dïng ®Çu tiªn cho lo¹i ®Êt
sÐt tÈy mµu, sau ®ã cho mét sè trÇm tÝch sÐt x¸c
®Þnh, nh− bentonit vµ thø halosit mµu phít lôc
576
(Kerr vµ Hamilton, 1949).
S-meter [13986] : m¸y ®o c−êng ®é cña
tÝn hiÖu.
smirnite [13987] : smirnit.
Kho¸ng vËt: BiTeO.
Smirnov test [13988] : tiªu chuÈn Smirnov.
Tiªu chuÈn dïng kiÓm ®Þnh gi¶ thiÕt vÒ hai
tËp mÉu ®o lÆp: x1, x2, ....xn.
smirnovite [13989] : smirnovit.
§n: thorutite.
smithite [13990] : smithit.
Kho¸ng vËt mµu ®á, hÖ ®¬n nghiªng:
AgAsS2.
smithsonite [13991] : smithsonit.
1- Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn vµng, x¸m, n©u
hoÆc phít lôc thuéc nhãm calcit: ZnCO3, lµ
kho¸ng vËt thø sinh, gÆp cïng víi sphalerit,
th−êng thay thÕ nã trong ®¸ v«i, d¹ng thËn,
chïm nho, nhò ®¸ hoÆc h¹t, ph©n biÖt víi
hemimorphit do sñi bät khi t¸c dông víi acid.
Smithsonit lµ quÆng kÏm. §n: dry-bone ore,
calamine; zinc spar; szaskaite.
2- ThuËt ng÷ ®«i khi ®−îc dïng nh− tõ ®ång
nghÜa víi hemimorphit.
smokestone [13992] : ®¸ ¸m khãi.
§n: smoky quartz.
smoky quartz [13993] : th¹ch anh ¸m khãi.
Th¹ch anh kÕt tinh, th−êng trong suèt, mµu
vµng khãi ®Õn x¸m n©u, ®«i khi ®−îc dïng nh−
®¸ b¸n quý, cã thÓ chøa bao thÓ dioxit carbon
d¹ng láng lÉn d¹ng khÝ. Nguyªn nh©n g©y mµu
cña nã cã lÏ do bÞ chiÕu x¹ n¨ng l−îng cao hoÆc
cã thÓ do c¸c kho¸ng vËt ph¸t x¹.
§n: cairngorm; smokestone.
smoky topaz [13994] : topaz ¸m khãi.
Tªn th−¬ng m¹i chØ th¹ch anh ¸m khãi dïng
lµm ®å trang søc.
smolianinovite [13995] : smolianinovit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: (Co,Ni,Ca,Mg)2
(Fe+3,Al)(AsO4)(OH).5H2O.
smooth [13996] : lµm tr¬n.
smooth by entropy [13997] : lµm tr¬n b»ng
entropy.
Gi¸ trÞ trung b×nh entropy kh«ng bÞ ¶nh
h−ëng bëi c¸c gi¸ trÞ ®ét biÕn trong tËp hîp sè
cho tr−íc.
smooth by spline [13998] : lµm tr¬n b»ng hµm
spline.
§−êng cong spline cña c¸c ®iÓm trong tËp
hîp sè (x,y) lµ tËp hîp c¸c cung néi tiÕp trong
c¸c ®o¹n th¼ng nèi c¸c ®iÓm. §−êng cong spline
®¶m b¶o gi÷ ®−îc nguyªn d¹ng ®−êng cong.
smooth wheel roller [13999] : xe lu b¸nh
s¾t nh½n.
 ThiÕt bÞ ®Çm víi b¸nh thÐp tr¬n, nh½n.
smow [14000] : tiªu chuÈn trung b×nh n−íc ®¹i
d−¬ng.
§n: standard mean ocean water.
smythite [14001] : smythit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi: (Fe, Ni)9S11.
snow [14002] : tuyÕt.
1- Mét d¹ng cña b¨ng bao gåm c¸c tinh thÓ
nhá ®ãng b¨ng tõ n−íc, thuéc hÖ s¸u ph−¬ng,
mµu tr¾ng hoÆc b¸n trong, thµnh t¹o do th¨ng
hoa tõ h¬i n−íc trong kh«ng khÝ ë nhiÖt ®é thÊp
h¬n ®iÓm ®ãng b¨ng. Tinh thÓ xuÊt hiÖn tõ mét
nh©n r¾n cã thÓ lµ bôi, bao bäc nã vµ lín lªn
trong khi bay hoÆc r¬i xuèng ®Êt, th−êng th× g¾n
kÕt l¹i thµnh b«ng tuyÕt .
2- Khèi liªn kÕt c¸c tinh thÓ tuyÕt bÞ r¬i
xuèng.
3- TuyÕt r¬i.
4- B¨ng ®µi. Vïng bao phñ bëi tuyÕt vÜnh
cöu. ThuËt ng÷ th−êng ®−îc dïng ë d¹ng sè
nhiÒu: snows.
snowball garnet [14003] : granat b«ng tuyÕt,
granat xo¾n.
§n: rotated garnet.
snowflake [14004] : b«ng tuyÕt.
TËp hîp mét sè tinh thÓ tuyÕt va ch¹m råi
liªn kÕt víi nhau trong khi r¬i trong kh«ng khÝ.
soad lime feldspar [14005]:feldspar natri-v«i.
ThuËt ng÷ kh«ng chÝnh x¸c chØ feldspar
natri-calci.
soap earth [14006] : ®Êt xµ phßng.
Talc d¹ng khèi ®Æc. §n: steatite.
soaprock [14007] : ®¸ xµ phßng.
§n: soapstone.
soapstone [14008] : ®¸ xµ phßng.
1- Tªn kho¸ng vËt dïng cho steatite hoÆc talc
d¹ng khèi ®Æc. §n: soaprock.
2- §n: saponite.
3- ThuËt ng÷ dïng kh«ng chÆt chÏ cho
agalmatolit.
soapstone (talc) [14009] : ®¸ talc.
soapy [14010] : gièng xµ phßng.
ChØ kho¸ng vËt cã cÊu t¹o tr¬n, nh½n, mÒm
m¹i, vÝ dô: talc.
§n: unctuous.
sobolevite [14011] : sobolevit.
Kho¸ng vËt: Na14Ca2MnTi3P4Si4O34.
sobolevskite [14012] : sobolevskit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: PdBi.
sobotkite [14013] : sobotkit.
Kho¸ng vËt nhãm monmorilonit:
Mg2Al(Si3Al)O10(OH)2.5H2O.
sod [14014] : ®Æt líp ®Êt b¶o vÖ.
soda [14015] : soda.
577
Carbonat natri: Na2CO3, ®Æc biÖt lµ lo¹i chøa
10 ph©n tö n−íc: Na2CO3.10H2O, thuËt ng÷
dïng kh«ng chÆt chÏ chØ oxid natri, hydroxit
natri, bicarbonat natri, thËm chÝ natri khi diÔn
®¹t kh«ng chÝnh thøc, vÝ dô spat natri.
soda alum [14016] : phÌn natri.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng nhãm phÌn:
NaAl(SO4)2.12H2O. Ss: mendozite. §n: sodium
alum.
soda ash [14017] : tro soda.
ThuËt ng÷ th−¬ng m¹i chØ carbonat natri:
Na2CO3.
sodaclase [14018] : sodacla.
§n: albite.
soda feldspar [14019] : feldspar natri.
ThuËt ng÷ dïng kh«ng chÝnh x¸c chØ feldspar
natri.
soda hornblende [14020] : hornblend natri.
§n: arfvedsonite.
soda leucite [14021] : leucit natri.
Lo¹i leucit giµu natri theo gi¶ thiÕt, lµ vËt
liÖu nguyªn thuû cña mét sè gi¶ h×nh leucit.
soda lime feldspar [14022] : feldspar Na-Ca.
soda mica [14023] : mica natri.
§n: paragonite.
soda microcline [14024] : microclin natri.
Microclin cã natri thay thÕ kali, ®Æc biÖt lµ
anorthoclas.
soda minette [14025] : minet natri.
Minet kiÒm do Brögger ®Æt tªn n¨m 1898,
gåm cã feldspar kiÒm (Èn pectit), mica mÇu n©u
sÉm, acmit, apatit vµ sphen. §¸ cã d¹ng n»m thÓ
t−êng cßn gäi lµ trachyt mafic. Kh«ng nªn sö
dông.
soda niter [14026] : salpeter natri.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, trong suèt, mµu
tr¾ng hoÆc kh«ng mµu: NaNO3. lµ muèi kÕt tinh
dÔ hoµ tan, dÔ nãng ch¶y, chñ yÕu gÆp trong
cuéi kÕt chøa muèi ë Chile, céng sinh víi halit
vµ c¸c vËt liÖu d¹ng c¸t, d¹ng sÐt. Salpeter natri
lµ nguyªn liÖu cho nitrat. Ss: niter.
§n: nitratine; Chile salpeter; Peru salpeter.
soda orthoclass [14027] : orthoclas natri.
§n: loxoclase.
soda sanidine [14028] : sanidin natri.
Kho¸ng vËt nhãm feldspar kiÒm, chøa 40%-
60% albit trong dung dÞch cøng.
soda spar [14029] : spat natri.
Tõ kh«ng chÝnh thøc cho feldspar natri, tøc
albit, hoÆc cho hçn hîp feldspar Ýt nhÊt cã 7%
Na2O (Roger & Neal, 1975).
§n: Na-spar. Ss: potash spar.
soda tremolite [14030] : tremolit natri.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, nhãm amphibol:
Na2CaMg5Si8O22(OH)2. Kh¸c tremolit lµ natri
chiÕm mét nöa chç cña calci. Ss: richterite.
sodalite [14031] : sodalit.
1- Kho¸ng vËt nhãm feldspathoid:
Na4Al3Si3O12Cl, th−êng cã mµu lam, tÝm lam,
nh−ng còng cã thÓ mµu tr¾ng, phít lôc, x¸m,
hång c¸nh sen hoÆc vµng. Sodalit gÆp trong c¸c
®¸ x©m nhËp giµu natri.
2- Nhãm c¸c kho¸ng vËt feldspathoid mµu
phít lam, chøa silicat natri, bao gåm sodalit,
hauyn, nosean vµ lazurit.
soddyite [14032] : sodyit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi, mµu vµng nh¹t:
(UO2)5Si2O9.6 H2O. Còng viÕt lµ: soddite.
sodium [14033] : natri (Na).
Tªn La tinh lµ natrium. Nguyªn tè hãa häc sè
11, nguyªn tö l−îng 22,9897; tû träng 0,971
g/cm3, thuéc nhãm kim lo¹i nhÑ, kiÒm lithophil.
Cã 1 ®ång vÞ bÒn vµ 17 kh«ng bÒn. Hµm l−îng
Na trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ
25.670; siªu mafic 6.000; gabro-basalt 20.000;
granit granodiorit 25.000; ®¸ phiÕn 13.000;
trong ®Êt 10.000; trong n−íc ®¹i d−¬ng 10.800
mg/l; trong n−íc s«ng suèi 6,1 mg/l. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ albite, halite, cryolite,
soda vµ nhiÒu kho¸ng vËt t¹o ®¸ nh− plagioclas,
mica, amphybole, pyroxene. Ph−¬ng ph¸p ph©n
tÝch: XRF, ICP-AES. S¶n l−îng n¨m 1979 lµ 53
triÖu tÊn. Gi¸ thÞ tr−êng 0,12 USD/kg tro soda
Na2CO3. §−îc sö dông trong ngµnh hãa chÊt,
ph©n bãn, lµm l¹nh trong lß h¹t nh©n.
sodium alum [14034] : phÌn natri.
§n: soda alum.
sodium autunite [14035] : autunit natri.
Kho¸ng vËt mµu vµng thuéc nhãm autunit:
Na(UO2)(PO4).4H2O.
sodium betpakdalite [14036] : betpakdalit
natri.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Na,Ca)3Fe+32 (As2O4) (MoO4).15H2O.
sodium boltwoodite [14037] : boltwoodit
natri.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi:
(H3O)(Na, K)(UO2) (SiO4). H2O.
sodium calcium feldspar [14038] : feldspar
Ca-Na.
sodium feldspar [14039] : feldspar natri.
Feldspar kiÒm chøa ph©n tö Ab(NaAlSi3O8),
®Æc biÖt lµ albit. X: soda feldspar.
sodium illite [14040] : ilit natri.
§n: brammallite.
sodium pharmacosiderite [14041] : phamar-
cosiderit natri.
Lµ kho¸ng vËt cã c«ng thøc :
578
Na2(OH) [Fe3+4(AsO4)3(OH)4].7H2O.
sodium phlogopite [14042] : phlogopit natri.
Kho¸ng vËt chøa natri t−¬ng tù phlogopit:
Na2Mg6(Si6Al2)O20(OH)4.
sodium uranospinite [14043] : uranospinit
natri.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng lôc, vµng
chanh ®Õn vµng r¬m:
(Na2, Ca)(UO2)(AsO4).5H2O.
sodium zippeite [14044] : zipeit natri.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi:
Na2(UO2)6(SO4)3 (OH)10. 4H2O.
soft mineral [14045] : kho¸ng vËt mÒm.
C¸c kho¸ng vËt mÒm h¬n th¹ch anh, tøc lµ cã
®é cøng thÊp h¬n 7 theo thang ®é cøng Mohs.
soft water [14046] : n−íc mÒm.
softening [14047] : lµm mÒm n−íc.
Sù lo¹i bá c¸c ion Ca2+ vµ Mg2+ ra khái n−íc
®Ó lµm gi¶m ®é cøng xuèng møc cho phÐp.
sogdianite [14048] : sogdianit.
Kho¸ng vËt nhãm osumilit:
(K, Na)2Li2(Li, Fe, Al)2ZrSi12O30.
sogrenite [14049] : sogrenit.
VËt liÖu h÷u c¬ mµu ®en, chøa uran.
söhngeite [14050] : söhngeit.
Kho¸ng vËt Ga(OH)3.
soil [14051] : ®Êt.
§Þnh nghÜa ®Êt cña c¸c nhµ ®Þa kü thuËt
t−¬ng ®èi kh¸c víi ®Þnh nghÜa cña c¸c nhµ ®Þa
chÊt, thæ nh−ìng, n«ng häc, v.v. §Êt lµ mäi lo¹i
vËt liÖu, h÷u c¬ hoÆc v« c¬, n»m phñ trªn ®¸
gèc. Dùa vµo nguån gèc, ®Êt cã thÓ chia thµnh
®Êt h÷u c¬ vµ ®Êt v« c¬. §Êt h÷u c¬ lµ hîp chÊt
trong ®ã phÇn lín lµ s¶n phÈm sinh tr−ëng vµ
ph©n r· cña thùc vËt, vµ trong mét sè tr−êng
hîp, lµ tÝch tô vá, x−¬ng cña c¸c sinh vËt nhá.
§Êt v« c¬ phÇn lín b¾t nguån tõ c¸c qu¸ tr×nh
phong hãa hãa lý cña ®¸ gèc. §Êt v« c¬ vÉn cßn
ë l¹i n¬i chóng ®· h×nh thµnh nªn gäi lµ ®Êt tµn
tÝch. NÕu ®Êt ®ã ®· di chuyÓn tíi mét ®Þa ®iÓm
kh¸c bëi n−íc, giã,... th× nã ®−îc gäi lµ ®Êt ®· di
chuyÓn, vµ cã thÓ ®−îc chia nhá h¬n theo c¬ chÕ
vËn chuyÓn chóng, vÝ dô: giã tÝch, biÓn tÝch, lò
tÝch, phï sa, v.v.
soil binder [14052] : liªn kÕt, dÝnh kÕt cña ®Êt.
soil cement [14053] : ®Êt xi m¨ng.
§Êt trén xi m¨ng ®Ó t¨ng c−êng ®é vµ gi¶m
lón.
soil colloid [14054] : ®Êt nÒn d¹ng keo.
soil exploration [14055] : kh¶o s¸t ®Êt nÒn,
th¨m dß ®Êt nÒn.
soil horizon [14056] : tÇng líp ®Êt n»m ngang.
§n: horizon.
soil mechanics [14057] : c¬ häc ®Êt.
 Lµ bé m«n c¬ häc chuyªn nghiªn cøu c¸c
tÝnh chÊt c¬ lý cña ®Êt víi nh÷ng øng dông
chÝnh trong thùc tÕ nh−: kh¶o s¸t vµ thiÕt kÕ c¸c
cÊu tróc ®Êt ®¾p nh− ®ª ®Ëp, ®¸nh gi¸ ®é æn ®Þnh
cña c¸c m¸i dèc tù nhiªn vµ nh©n t¹o, ®¸nh gi¸
kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña nÒn ®Êt ®èi víi c¸c c«ng
tr×nh x©y dùng, ®¸nh gi¸ møc ®é vµ sù ph©n bè
¸p lùc ®Êt lªn c¸c c«ng tr×nh x©y dùng nh−
t−êng ch¾n, dù b¸o dßng thÊm cña n−íc trong
®Êt, c¶i thiÖn c¸c tÝnh chÊt c¬ lý cña ®Êt b»ng
c¸c ph−¬ng ph¸p hãa häc, c¬ häc, v.v.
soil mixing plant [14058] : tr¹m trén ®Êt.
soil moisture [14059] : ®é Èm cña ®Êt.
L−îng Èm chøa trong phÇn ®Êt n»m trªn mùc
n−íc ngÇm.
soil profile [14060] : mÆt c¾t cña ®Êt nÒn.
soil structure [14061] : kÕt cÊu ®Êt, d¹ng kÕt
cÊu ®Êt.
soil survey [14062] : kh¶o s¸t ®Êt nÒn, th¨m
dß ®Êt nÒn.
soil types [14063] : kiÓu lo¹i ®Êt.
soil water [14064] : n−íc thæ nh−ìng.
N−íc trong ®íi n−íc thæ nh−ìng.
soil water belt [14065] : ®íi n−íc thæ nh−ìng.
soil water zone [14066] : ®íi n−íc thæ
nh−ìng.
§n: belt of soil water.
sol [14067] : ®Êt.
Mét lo¹i ®Êt yÕu d¹ng keo.
solar [14068] : MÆt trêi (tt).
Dt: Sun.
solar system [14069] : hÖ MÆt Trêi, Th¸i
D−¬ng hÖ.
sole fault [14070] : ®øt g·y ®¸y, ®øt g·y nÒn.
§øt g·y nghÞch th−êng h×nh thµnh cÊu tróc
chêm, ®Þa di. §øt g·y cã mÆt uèn cong th−êng
xuÊt hiÖn ë ®¸y cña phøc hÖ líp phñ.
§n: de'collement fault, detachment fault,
detachment thrust, basal thrust plane.
sole of thrust [14071] : mÆt tr−ît ®øt g·y
nghÞch chêm.
MÆt ®¸y cña ®øt g·y nghÞch chêm.
solfatara [14072] : khÝ l−u huúnh nãng.
Mét kiÓu khÝ nãng nói löa giµu l−u huúnh.
§n: solfataric stage (giai ®äan phun khÝ l−u
huúnh). XuÊt xø: tªn nói löa Solfatara, Italia.
solfatara field [14073] : tr−êng khÝ l−u huúnh
nãng.
solfataric stage [14074] : giai ®o¹n phun khÝ
l−u huúnh.
Ho¹t ®éng nói löa ë giai ®äan cuèi, chñ yÕu
phun khÝ l−u huúnh däc theo c¸c khe nøt.
solid axle [14075] : trôc cøng.
solid diffusion [14076] : khuÕch t¸n cøng.
579
Sù khuÕch t¸n c¸c vËt liÖu hãa häc bªn trong
®¸ cøng. §n: metamorphic diffusion (khuÕch
t¸n biÕn chÊt).
solid earth [14077] : vá r¾n cña Tr¸i ®Êt,
th¹ch quyÓn.
solid geology [14078] : ®Þa chÊt ®¸ gèc.
ThuËt ng÷ dïng ë Anh ®Ó chØ ®Þa chÊt
®¸ gèc.
solidification [14079] : hãa cøng.
Qu¸ tr×nh lµm cøng, chuyÓn hãa thÓ láng
thµnh tr¹ng th¸i cøng khi dung thÓ magma nguéi
dÇn. ThuËt ng÷ nµy sö dông më réng ®Õn c¸c ®¸
trÇm tÝch. §n: consolidication.
solidification index [14080] : chØ sè hãa cøng.
Th«ng sè hãa häc cña ®¸ magma b»ng:
100xMgO/(MgO+FeO+Fe2O3+Na2O+K2O)
th−êng ®¹t gi¸ trÞ kho¶ng 40 (basalt) ®Õn 100
(rhyolit). Th«ng sè ph¶n ¶nh khuynh h−íng lµm
gi¶m MgO so víi tæng s¾t vµ tæng l−îng kiÒm
trong phÇn lín qu¸ tr×nh ph©n dÞ. §ång thêi
còng ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh lµm gi¶m (cïng gÇn
mét tèc ®é) l−îng dung thÓ tµn d− trong qu¸
tr×nh magma kÕt tinh (Kuno, 1957). ViÕt t¾t SI.
solid map [14081] : b¶n ®å ®¸ gèc.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë Anh ®Ó chØ b¶n ®å
®Þa chÊt vÏ sù ph©n bè cña ®¸ gèc, c¸c trÇm tÝch
bë rêi ë trªn mÆt ®Òu lo¹i bá.
solid rock [14082] : ®¸ gèc.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë Anh ®Ó thay bedrock.
solid solution [14083] : dung dÞch cøng.
Pha kÕt tinh ®¬n, cã thµnh phÇn cã thÓ dao
®éng trong mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh mµ kh«ng
dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn pha bæ xung. Mét pha kÕt
tinh ®¬n gi¶n nh−ng cã thÓ thay ®æi thµnh phÇn
trong giíi h¹n tinh tÕ mµ kh«ng lµm xuÊt hiÖn
pha bæ sung. §n: mix-crystal,mixed crystal (tinh
thÓ trén).
solid solution series [14084] : d·y dung dÞch
cøng.
§n: isomorphous series.
solid stage [14085] : giai ®äan lµm mét dung
thÓ magma nguéi hoµn toµn trë thµnh cøng.
solidus [14086] : ®−êng cøng.
Trªn biÓu ®å thµnh phÇn: nhiÖt ®é, vÞ trÝ cña
nh÷ng ®iÓm trong mét hÖ thèng mµ khi n»m däc
theo ®−êng ®ã, tr¹ng th¸i láng c©n b»ng víi thÓ
cøng, khi n»m d−íi hÖ ®ã, hÖ hoµn toµn ë tr¹ng
th¸i cøng. Trong mét hÖ hai cÊu tö kh«ng t¹o
dung dÞch cøng th× ®−êng cøng lµ mét ®−êng
th¼ng, nÕu t¹o dung dÞch cøng th× nã lµ ®−êng
cong hay tiÕp nèi ®−êng th¼ng vµ ®−êng cong,
trong hÖ ba cÊu tö cã 4 mÆt ®−êng cøng lµ bÒ
mÆt cong.
solitaire [14087] : ngäc ®¬n.
 Kim c−¬ng hoÆc ®«i khi lµ mét thø ngäc
kh¸c ®−îc g¾n mét m×nh, kh«ng thµnh cÆp.
solitary coral [14088] : San h« ®¬n thÓ.
Mét San h« sèng riªng rÏ, kh«ng t¹o thµnh
mét phÇn cña quÇn thÓ; mét æ San h« ®¬n thÓ
cña mét polyp tån t¹i kh«ng g¾n chung víi c¸c
æ kh¸c.
solongoite [14089] : solongoit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Ca2B3O4(OH)4Cl.
solubility [14090] : ®é hßa tan.
Nång ®é c©n b»ng cña chÊt tan trong dung
dÞch b·o hßa t¹i mét ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ ¸p
suÊt nhÊt ®Þnh, qu¸ nång ®é ®ã kh«ng hßa tan
®−îc n÷a.
solute [14091] : dÔ bÞ hßa tan.
solution [14092] : hßa tan; dung dÞch.
1- Qu¸ tr×nh phong hãa hãa häc lµm cho vËt
liÖu ®¸ vµ kho¸ng vËt chuyÓn thµnh dung dÞch;
vÝ dô: carbonat calci bÞ röa tr«i trong ®¸ v«i hay
®¸ phÊn bëi axid carbonic tõ n−íc m−a chøa
CO2 ®· thu ®−îc khi qua khÝ quyÓn.
2- Hçn hîp cña hai hay nhiÒu thµnh phÇn t¹o
thµnh mét pha ®ång nhÊt.
solution banding [14093]:dung dÞch ph©n d¶i.
Trong c¸c kho¸ng sµng urani d¹ng nÕp låi
"C¸c di mµu tËp trung thÓ c¸t theo d¹ng h×nh
cong" (Baiby vµ Childers, 1977). Di mµu cã s¾c
®á, vµng vµ n©u gØ s¾t; nã cã lÏ ph¶n ¸nh sù thay
®æi chót Ýt trong thµnh phÇn hãa häc cña n−íc
ngÇm.
solution basin [14094] : bån hßa tan.
Sôt vâng bÒ mÆt, n«ng, ®−îc h×nh thµnh do
hßa tan vËt liÖu bÒ mÆt, hoÆc sôt lón bÒ mÆt do
vËt liÖu hßa tan n»m d−íi mang ®i, ®Æc biÖt x¶y
ra ë vïng karst.
solution bench [14095] :
D¶i ®¸ b»ng, thÊp ®−îc h×nh thµnh trªn bê
biÓn ®¸ v«i bëi ho¹t ®éng cña n−íc ngät.
solution breccia [14096] : d¨m kÕt do hßa tan.
D¨m kÕt trÇm tÝch do sù sôp ®æ hoÆc sôt lë
c¸c lo¹i ®¸ gãc c¹nh kh«ng chän läc n»m ë trªn
vµo bån trÇm tÝch, g©y nªn sù hßa tan c¸c lo¹i
®¸ bay h¬i hoÆc ®¸ v«i.
solution cave [14097] : hang hßa tan.
solution channel [14098] : khe r·nh hßa tan.
Khe r·nh më réng, ph¼ng ®−îc h×nh thµnh
bëi hßa tan trong vïng ®¸ carbonat, th−êng cã
däc theo khe nøt vµ mÆt ph©n líp.
solution cleavage [14099] : thí chÎ dung dÞch.
Thí chÎ h×nh thµnh khi ®¸ bÞ hßa tan, vÝ dô
trong ®¸ v«i ë phÝa b¾c Italia.
solution collapse [14100] : sËp lë hßa tan.
SËp lë bÊt ngê tÇng ®¸ kh«ng hßa tan do sù
580
hßa tan ®¸ dÔ hßa tan bªn d−íi.
solution corridor [14101] : hµnh lang hßa tan.
M¸ng th¼ng, cã chiÒu réng kho¶ng 3m trong
vïng karst.
§n: karst corridor, karst street, corridor.
solution depression [14102] : tròng hßa tan.
ThuËt ng÷ chung cho bån hßa tan cã trong
vïng karst.
solution facet [14103] : mÆt hßa tan.
MÆt gÇn nh− ph¼ng, ®−îc bao bëi gê hoÆc
sèng cao ph¸t triÓn trªn cuéi, t¶ng cña ®¸ hßa
tan nh− ®¸ v«i bëi sù hßa tan t¨ng c−êng do
n−íc m−a.
solution fissure [14104] : khe nøt hßa tan.
C¸c khe nøt më th¼ng ®øng, réng 0,5m, bÞ
hßa tan däc theo mÆt tiÕp xóc, t¸ch tÇng ®¸ v«i
thµnh c¸c bËc, hÖ.
§n: grike, cutter, kluft karren.
solution grooves [14105] : r·nh hßa tan.
§n: karren.
solution lake [14106] : hå do hßa tan.
1- §n: karst pond.
2- Hå cã ë bån ®−îc t¹o ra do hßa tan bÒ mÆt
®¸ gèc.
solution mining [14107] : khai má b»ng
ph−¬ng ph¸p hßa tan.
1- Sù ph©n hñy t¹i chç cña c¸c hîp phÇn chÊt
kho¸ng hßa tan (hãa láng) trong n−íc cña má
quÆng cho phÐp dung dÞch läc qua, th−êng lµ
n−íc, cho ch¶y nhá giät xuèng qua quÆng dËp
vì ®Ó tËp trung mét chç ë d−íi s©u. §©y lµ kiÓu
khai th¸c má b»ng hãa häc (chemical mining).
2- Khai th¸c vËt liÖu ®¸ cã kh¶ n¨ng hßa tan,
®Æc biÖt lµ muèi má n»m d−íi s©u b»ng viÖc
b¬m n−íc qua lç khoan vµo th©n kho¸ng t¹o nªn
mét dung dÞch nh©n t¹o, tõ ®ã hót lªn ®Ó chÕ
biÕn.
solution pan [14108] : hè trßn hßa tan.
Bån tròng n«ng, ®¸y b»ng ph¼ng, cã c¸c s−ên
dèc ®øng, ®−îc h×nh thµnh do hßa tan. Nã cã
®−êng kÝnh tõ vµi cm ®Õn vµi mÐt. §n: panhole,
etched pothole, tinajita, kamenitza.
solution pipe [14109] : èng hßa tan.
Hè h×nh xi lanh th¼ng ®øng do hßa tan,
th−êng kh«ng lé trªn mÆt, ®−îc lÊp ®Çy vËt liÖu
vôn.
solution pit [14110] : khÝa hßa tan.
KhÝa h×nh ch÷ V cã ®−êng kÝnh rÊt nhá
(kho¶ng 1 mm) ®−îc h×nh thµnh trªn mÆt ®¸ do
hßa tan.
solution platform [14111] : nÒn hßa tan.
BÒ mÆt trªn ®¸ carbonat, hÇu nh− n»m ngang
nh−ng kh«ng trÇy x−íc, ®−îc t¹o t¹o nªn chñ
yÕu do hßa tan cã sù gãp søc cña phong hãa, xãi
mßn do sinh vËt vµ tÝch tô.
§n: low tide platform.
solution ripple [14112] : hßa tan gîn sãng.
solution sinkhole [14113] : hè sôt hßa tan.
KiÓu chung nhÊt cña c¸c hè sôt do hßa tan
ph¸t triÓn khi cã c¸c khe nøt rçng khÝt ë trªn,
rçng to ë d−íi th«ng nhau.
solution subsidence [14114]:sôt tròng hßa tan.
Sôt lón tõ tõ cña c¸nh ®ång ®−îc cÊu t¹o bëi
®¸ kh«ng hßa tan do sù hßa tan cña ®¸ n»m
d−íi.
solution valley [14115] : thung lòng hßa tan.
§n: karst valley.
solvate [14116] : chÊt solvat (chÊt tan).
Mét hîp phÇn hãa häc võa chøa chÊt kh«ng
tan vµ phÇn chÊt tan cña nã, vÝ dô: sulfat calci
hydrat hãa.
solvation [14117] : lµm tan.
Tæ hîp hãa häc phÇn kh«ng tan vµ chÊt láng
®· tan cña nã.
solvent [14118] : dung m«i.
ChÊt láng cã thÓ hßa tan c¸c chÊt kh¸c (láng,
r¾n, khÝ).
solvus [14119] : ®−êng tan, mÆt tan.
Trong mét hÖ hai cÊu tö lµ mét ®−êng cong,
hÖ ba cÊu tö lµ mét bÒ mÆt cong ph©n chia
tr−êng dung dÞch cøng ®ång nhÊt cã hai hoÆc
nhiÒu pha do kÕt tña (kÕt tinh) tõ mét thÓ ®ång
nhÊt.
sonic log [14120] : ®−êng cong carota siªu ©m.
§−êng cong carota ®o thêi gian dÞch chuyÓn
cña sãng siªu ©m trªn mét ®¬n vÞ kho¶ng c¸ch.
sonolite [14121] : sonolit.
Kho¸ng vËt nhãm humit:
Mn9(SiO4)4(OH, F)2.
sonoraite [14122] : sonorait.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Fe+3Te+4O3(OH). H2O.
sonstadt solution [14123] : dung dÞch
sonstadt.
Dung dÞch iodit thñy ng©n trong iodit kalli,
®−îc dïng lµm dung dÞch nÆng, tû träng lµ 3,2.
sooty chalcocite [14124] : chalcocit bå hãng.
§n: sooty ore.
sooty ore [14125] : quÆng bå hãng.
Chalcocit, digenit, hoÆc djurleit d¹ng bét,
mµu ®en th−êng phñ bäc pyrit vµ c¸c sulphur ë
phÇn mÆt cña c¸c má ®ång porphyr.
§n: sooty chalcocite.
sopcheite [14126] : sopcheit.
Kho¸ng vËt: Ag4Pd3Te4.
sorbyite [14127] : sorbit.
Kho¸ng vËt: Pb17(Sb, As)22S50.
sorensenite [14128] : sorensenit.
581
Kho¸ng vËt: Na4Be2SnSi6O16(OH)4.
sorosilicate [14129] : silicat ®¶o kÐp.
Silicat cã kiÓu cÊu tróc ®Æc tr−ng bëi sù mãc
nèi hai tø diÖn SiO b»ng mét oxy chung, víi tû
lÖ Si: O = 2: 7. Mét vÝ dô cña silicat ®¶o kÐp lµ
hemimorphit, Zn4Si2O7(OH)2. H4O.
sorting [14130] : ph©n lo¹i, ph©n tÝch h¹t, lùa
chän h¹t.
sosedkoite [14131] : sosedkoit.
Kho¸ng vËt: (K, Na)5Al2(Ta, Nb, Sb)22O60.
soucekite [14132] : soucekit.
Kho¸ng vËt nhãm bournonit:
PbCuBi(S, Se, Te)3.
sound [14133] : ®o s©u.
sound rock [14134] : ®¸ tèt.
§¸ cøng, ®¸ nguyªn d¹ng ch−a bÞ phong hãa.
sounding depth of water [14135] : ®o ®é s©u
n−íc t¹i ®iÓm th¨m dß.
sounding soil probe [14136] : ®o ®é s©u vµ
søc kh¸ng xuyªn cña ®Êt nÒn.
sounding rod [14137] : cÇn xuyªn.
source [14138] : nguån.
§iÓm mµ t¹i ®ã suèi n−íc b¾t ®Çu xuÊt hiÖn
hay ch¶y.
source rock [14139] : ®¸ mÑ (®¸ sinh dÇu).
§¸ trÇm tÝch giµu chÊt h÷u c¬ cã kh¶ n¨ng
biÕn ®æi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o
thµnh khÝ hoÆc dÇu má. §¸ mÑ cÇn cã Ýt nhÊt
0,5% vËt chÊt h÷u c¬ lo¹i II sinh dÇu, lo¹i III
sinh khÝ. §¸ mÑ th−êng lµ sÐt kÕt hoÆc ®¸ v«i.
sources of ground stress [14140] : nguån g©y
øng suÊt trong ®Êt ®¸.
øng suÊt thµnh phÇn n»m ngang trong ®Êt ®¸
th−êng kh¸c xa so víi tÝnh to¸n trªn c¬ së lý
thuyÕt ®µn håi vµ chiÒu dµy líp phñ. Râ rµng
träng tr−êng chØ lµ mét trong nh÷ng nguån g©y
øng suÊt. Ng−êi ta ch−a hiÓu hÕt vµ ®ang tÝch
cùc nghiªn cøu mét sè nguån cã thÓ kh¸c nh−
qu¸ tr×nh trÇm tÝch, biÕn d¹ng dÎo, dÞch tr−ît
theo mÆt ph©n líp trong qu¸ tr×nh trÇm tÝch vµ
x©m thùc, tÝnh dÞ h−íng cña ®¸, øng suÊt “hãa
th¹ch”, bÒ mÆt ®Þa h×nh, kiÕn t¹o, v.v. Ch¾c ch¾n
lµ trong c¸c m«i tr−êng ®¸ kh¸c nhau nh− trÇm
tÝch, m¸c ma, biÕn chÊt,... sÏ x¶y ra nh÷ng qu¸
tr×nh kh¸c nhau vµ t−¬ng øng t¹o nªn c¸c chÕ ®é
øng suÊt kh¸c nhau.
sources of ground stress: “fossilized” stress
resulting from denudation [14141] : øng suÊt
“hãa th¹ch” do ho¹t ®éng x©m thùc.
Do biÕn d¹ng ch¶y dÎo, ®Êt ®¸ cã vÎ nh− vÉn
“ghi nhí” ®−îc nh÷ng hiÖu øng chÊt t¶i trong
qu¸ khø. Sau khi líp b¨ng hoÆc ®Êt ®¸ bªn trªn
®· bÞ röa tr«i ®i, øng suÊt do chóng t¹o ra vÉn
cßn tån l−u l¹i (“hãa th¹ch”) vµ gãp phÇn t¹o
nªn gi¸ trÞ lín cña øng suÊt tæng theo chiÒu n»m
ngang. Ch¼ng h¹n, phÇn lín bÒ mÆt Tr¸i ®Êt bÞ
phñ mét líp b¨ng dÇy tíi 1 km trong kû
Pleistocene, t¹o nªn mét øng suÊt theo chiÒu
th¼ng ®ønglªn tíi 9 MPa t¹i ®¸y líp b¨ng. T¹i
®ã, øng suÊt theo chiÒu n»m ngang còng ®¹t tíi
kho¶ng 1/4 gi¸ trÞ nãi trªn. Khi líp b¨ng tan,
øng suÊt theo chiÒu th¼ng ®øng mÊt ®i vµ mÆt
®Êt phång lªn. Song øng suÊt theo chiÒu n»m
ngang l¹i kh«ng dÔ bÞ mÊt ®i nh− vËy. ë mét sè
n¬i, øng suÊt theo chiÒu n»m ngang hiÖn t¹i vÉn
cßn lín gÇn víi gi¸ trÞ ®· ®¹t ®−îc khi vÉn cßn
líp b¨ng. §iÒu t−¬ng tù còng x¶y ra trong
tr−êng hîp líp ®Êt ®¸ phñ trªn bÞ x©m thùc, xãi
mßn, röa tr«i. KÕt qu¶ lµ nhiÒu khi, øng suÊt
chÝnh cùc ®¹i trong ®Êt ®¸ chuyÓn sang t¸c ®éng
theo chiÒu n»m ngang.
sources of ground stress: effect of rock
anisotropy [14142] : ¶nh h−ëng cña tÝnh dÞ
h−íng cña ®Êt ®¸ tíi tr¹ng th¸i øng suÊt.
TÝnh dÞ h−íng cña ®Êt ®¸ cã thÓ lµ mét trong
nh÷ng nguyªn nh©n khiÕn øng suÊt theo chiÒu
n»m ngang lín h¬n tÝnh to¸n. Amadei vµ Savage
(1985) ®· kÕt luËn lµ ®èi víi ®¸ ph©n líp, øng
suÊt träng tr−êng phô thuéc vµo bÒ dÇy cña mçi
líp ®¸ vµ sù thay ®æi ®é cøng cña chóng theo
chiÒu s©u. HÇu hÕt c¸c lo¹i ®¸ ph©n líp ®Òu cã
®é cøng theo chiÒu ph©n líp lín h¬n so víi
chiÒu vu«ng gãc víi nã, vµ cøng dÇn theo chiÒu
s©u.
sources of ground stress: effect of
topography [14143] : ¶nh h−ëng cña ®Þa h×nh
tíi tr¹ng th¸i øng suÊt.
Khi n©ng lªn, bÒ mÆt lôc ®Þa bÞ x©m thùc bëi
hÖ thèng c¸c s«ng suèi vµ c¸c ho¹t ®éng xãi
mßn cña biÓn vµ b¨ng hµ. Mét trong nh÷ng t¸c
®éng cña x©m thùc lµ gi¶i phãng øng suÊt theo
chiÒu th¼ng ®øng trong khi vÉn l−u gi÷ øng suÊt
theo chiÒu n»m ngang. Ngoµi ra, do bÒ mÆt ®Þa
h×nh bÞ ph©n c¾t, t¹o nói, ®åi, thung lòng,...,
tr¹ng th¸i øng suÊt côc bé còng thay ®æi theo. ë
miÒn ®åi nói, tr−êng øng suÊt gÇn mÆt ®Êt cã xu
h−íng thay ®æi phï hîp víi c¸c ®−êng ®ång
møc ®Þa h×nh. Ch¼ng h¹n, trôc øng suÊt chÝnh
cùc ®¹i vµ cùc tiÓu chuyÓn sang n»m song song
vµ vu«ng gãc víi bÒ mÆt suên nói. §¸y thung
lòng cã thÓ bÞ tråi lªn khi ®µo líp phñ trªn ®Ó
lµm mãng ®¾p ®Ëp hoÆc khai th¸c ®¸.
south African ruby [14144] : ruby Nam Phi.
§n: cape ruby.
south geographic pole [14145] : cùc nam ®Þa
lý.
souzalite [14146] : souzalit.
Kho¸ng vËt mµu lôc:
(Mg. Fe)3(Al, Fe)4(PO4)4(OH)6. 2H2O, chøa
582
Fe+2 t−¬ng tù gormanit.
SP [14147] : self potential (thÕ ph©n cùc tù
nhiªn).
spa [14148] : nguån n−íc kho¸ng; c¬ së ch÷a
bÖnh b»ng n−íc kho¸ng.
§n: mineral spring.
spaced cleavage [14149] : thí chÎ tr−ît.
Thí chÎ d¹ng khe hë hoÆc khe t¸ch trong ®¸
phiÕn cã ®é hë thÊy ®−îc tõ kÝnh hiÓn vi ®Õn vµi
milimet.
space geology [14150] : m«n häc ®Þa chÊt
kh«ng gian, ®Þa chÊt vò trô.
Nghiªn cøu ®Þa chÊt cña c¸c thiªn thÓ trong
vò trô.
space group [14151] : nhãm kh«ng gian.
TËp hîp c¸c phÐp ®èi xøng cña mét motif
tuÇn hoµn v« tËn trong kh«ng gian. Cã 230
nhãm.
space lattice [14152] : m¹ng kh«ng gian.
§n: crystal lattice.
spacing of electroder [14153] : kho¶ng c¸ch
gi÷a c¸c ®iÖn cùc.
spadaite [14154] : spadait.
Kho¸ng vËt: MgSiO2(OH)2. H2O. (?).
spalmandite [14155] : spalmandit.
Granat cã thµnh phÇn trung gian gi÷a spe-
sartin vµ almandin; thø spesartin giµu s¾t.
spandite [14156] : spandit.
Granat cã thµnh phÇn trung gian gi÷a spe-
sartin vµ andradit, giµu calci vµ s¾t gièng
spesartin.
spangolite [14157] : spangolit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, mµu lôc tèi:
Cu6Al(SO4)(OH)12Cl.3H2O.
Spanish chalk [14158] : phÊn T©y Ban Nha.
Steatite cña vïng Aragon, T©y Ban Nha.
Spanish topaz [14159] : topaz T©y Ban Nha.
1- Th¹ch anh bÊt kú cã mµu da cam, n©u da
cam hoÆc ®á da cam gièng mµu cña topaz, vÝ dô
amethyst ®−îc xö lý nhiÖt.
2- Citrin mµu r−îu vang hoÆc ®á phít n©u,
gÆp ë T©y Ban Nha.
spar [14160] : spat.
ThuËt ng÷ dïng kh«ng râ rµng cho bÊt cø
mét kho¸ng vËt kÕt tinh nµo s¸ng mµu, trong
suèt hoÆc ®ôc, th−êng c¸t khai dÔ dµng víi mÆt
l¸ng bãng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng kho¸ng vËt phi kim
cã gi¸ trÞ, vÝ dô spat B¨ng §¶o (calcit), fluospat
(fluorit), spat nÆng (barit) hoÆc lµ feldspar.
§n: spath.
sparry [14161] : d¹ng spat.
1- Thuéc vÒ, gièng, hoÆc chøa spat, vÝ dô,
"m¹ch spat”, “¸nh spat".
2- Thuéc vÒ sparit, ®Æc biÖt ¸m chØ ®é s¹ch
t−¬ng ®èi trong c¶ mÉu côc lÉn mÉu l¸t máng
cña xim¨ng calcit; chøa nhiÒu sparit nh−
“®¸ spat".
sparry calcite [14162] : calcit d¹ng spat.
Tinh thÓ calcit s¹ch, h¹t th«. §n: sparite.
sparry iron [14163] : s¾t d¹ng spat.
§n: siderite.
spartalite [14164] : spartalit.
§n: zincite.
spath [14165] : spat.
Tõ cæ cña spar.
spathic [14166] : spatic.
Gièng spat, ®Æc biÖt khi thÊy c¸t khai tèt.
spathic iron [14167] : s¾t spatic.
Kho¸ng vËt carbonat s¾t hai víi c¾t khai tèt
theo h×nh mÆt thoi, ®Æc biÖt lµ siderit.
§n: spathic iron ore; spathos iron.
spathization [14168] : spat ho¸.
Qu¸ tr×nh kÕt tinh réng r·i c¸c carbonat d¹ng
spat nh− calcit, dolomit (Sander, 1951); sù ph¸t
triÓn c¸c tinh thÓ d¹ng spat t−¬ng ®èi lín, cã c¸t
khai tèt.
spathose [14169] : spatos.
§n: spathic.
spatial data [14170] : d÷ liÖu kh«ng gian.
TÊt c¶ c¸c d÷ liÖu liªn quan ®Õn thùc thÓ
kh«ng gian d¹ng biÓu b¶ng. Th«ng th−êng c¸c
d÷ liÖu nµy bao giê còng ph¶i cã täa ®é XYZ vµ
c¸c ®Æc tÝnh kh«ng gian kh¸c.
spatial dendrite [14171] : dendrit lËp thÓ.
Lo¹i tinh thÓ tuyÕt kh¸ gièng tinh thÓ sao,
nh−ng c¸c nh¸nh cã cÊu tróc kh«ng c©n xøng c¶
vÒ ba phÝa thay vµo h×nh ®èi xøng bËc s¸u trong
tõng mÆt ph¼ng.
spatial differentiation [14172] : phÐp lÊy sai
ph©n.
Ph−¬ng ph¸p lµm s¾c nÐt ®−êng biªn (gê)
¶nh b»ng c¸ch tÝnh hiÖu cña f(x) vµ ®¹o hµm bËc
2 cña nã f''(x).,.
spatial domain [14173] : miÒn kh«ng gian.
MiÒn b×nh th−êng (cña) sè liÖu ¶nh: c−êng
®é lµ hµm cña täa ®é.
spatial frequency [14174] : tÇn suÊt kh«ng
gian.
§Æc tÝnh tuÇn hoµn cña ¶nh.
spear pyrites [14175] : pyrit l−ìi m¸c.
Mét d¹ng marcasit t¹o song tinh víi gãc lâm
tr«ng gièng l−ìi m¸c.
special erosion [14176] : xãi mßn ®Æc biÖt.
Xãi mßn ®−îc g©y nªn bëi c¸c t¸c nh©n ®Æc
biÖt nh−: giã, sãng, b¨ng hµ hoÆc ho¹t ®éng ®ã
®−îc sù gióp ®ì cña c¸c t¸c nh©n "xãi mßn b×nh
th−êng" (normal erosion).
species [14177] : loµi, lo¹i.
583
1-(cs) Mét nhãm sinh vËt, hoÆc thùc vËt,
hoÆc ®éng vËt, cã thÓ giao phèi vµ sinh s¶n ra
thÕ hÖ con ch¸u cã cÊu t¹o, tËp tÝnh vµ chøc
n¨ng gièng bè mÑ. Lµ mét ®¬n vÞ c¬ b¶n cña hÖ
thèng cÊp bËc trong ph©n lo¹i häc, loµi xÕp kÒ
ngay d−íi gièng. Tªn loµi lµ mét tªn kÐp, vÝ dô:
Nuculana diversa. Ch÷ viÕt t¾t: SP. Tt: specific;
Sn: species.
2- Mét kho¸ng vËt ph©n biÖt víi c¸c kho¸ng
vËt kh¸c bëi c¸c tÝnh chÊt ho¸ lý riªng biÖt.
specific [14178] : riªng hay ®Æc biÖt, ®Æc
tr−ng.
ChÝnh x¸c hay cã giíi h¹n; dt: species.
specifications [14179] : ®Æc tr−ng kü thuËt.
specific capacity [14180] : tû l−u l−îng; l−u
l−îng ®¬n vÞ; l−u l−îng riªng.
L−u l−îng thu ®−îc tõ giÕng khi h¹ thÊp mùc
n−íc xuèng mét ®¬n vÞ, b»ng tû sè gi÷a l−u
l−îng vµ ®é h¹ thÊp mùc n−íc ®−îc biÓu thÞ
b»ng l/s.m.
specific character [14181] : ®Æc tÝnh riªng.
C¸c ®Æc ®iÓm riªng biÖt cho phÐp ph©n biÖt
mét lo¹i nµy víi c¸c lo¹i kh¸c.
specific discharge [14182] : modul dßng ch¶y.
L−u l−îng n−íc trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch l−u
vùc, th−êng ®−îc thÓ hiÖn b»ng lÝt/gi©y trªn 1
kilomÐt vu«ng (l/s.km2).
specific drawdown [14183] : ®é h¹ thÊp ®¬n
vÞ; ®é h¹ thÊp riªng.
§é h¹ thÊp mùc n−íc trong giÕng t−¬ng øng
víi mét ®¬n vÞ l−u l−îng b¬m ra, ®−îc biÓu thÞ
b»ng (m.s)/l. §©y lµ ®¹i l−îng nghÞch ®¶o cña tû
l−u l−îng.
specific gravity [14184] : träng l−îng riªng.
specific groundwater runoff [14185] : modul
dßng ngÇm.
L−u l−îng n−íc ch¶y qua mét ®¬n vÞ diÖn
tÝch tÇng chøa n−íc hay l−u vùc ngÇm, ®−îc
biÓu thÞ b»ng l/s.km2.
specific humidity [14186] : ®é Èm riªng, tû ®é
Èm.
Träng l−îng h¬i n−íc chøa trong mét ®¬n vÞ
träng l−îng kh«ng khÝ Èm.
specific mineral [14187] : kho¸ng vËt ®Æc
tr−ng.
§n: essential mineral.
specific refractivity [14188] : hÖ sè khóc x¹
riªng.
HÖ sè khóc x¹ cña mét chÊt chia cho tû träng
cña nã.
specific rotation [14189] : gãc quay riªng.
Gãc quay mÆt ph¼ng ph©n cùc cña ¸nh s¸ng
khi ®i qua mét chÊt, ®−îc ®o b»ng ®é trªn
decimet ®èi víi chÊt láng vµ dung dÞch, ®é trªn
milimet ®èi víi chÊt r¾n.
specific yield [14190] : ®é nh¶ n−íc.
Tû sè gi÷a thÓ tÝch n−íc träng lùc tho¸t ra tõ
®Êt ®¸ víi thÓ tÝch ®Êt ®¸ chøa n−íc, ®−îc biÓu
thÞ b»ng ®¬n vÞ thËp ph©n hay %.
specimen [14191] : mÉu ®Êt, ®¸.
§n: sample.
specimen ore [14192] : quÆng ®iÓn h×nh.
Th©n quÆng giµu mét c¸ch ®Æc biÖt hoÆc
®−îc kÕt tinh tèt.
speckstone [14193] : ®¸ mì.
Tªn gäi tr−íc ®©y cho talc hoÆc steatit. Tõ
tiÕng §øc speckstein : ®¸ "thÞt lîn muèi", chØ
c¶m gi¸c nhên khi sê.
spectacle stone [14194] : ®¸ kÝnh.
§n: selenite.
spectra [14195] : phæ.
spectral [14196] : thuéc phæ, quang phæ.
spectral absorptance [14197] : hÖ sè hÊp thô
quang phæ.
spectral absorption [14198] : hÊp thô quang
phæ.
spectral analysis [14199]:ph©n tÝch quang phæ.
spectral band [14200] : d¶i quang phæ.
spectral line [14201] : v¹ch quang phæ.
spectral radiance [14202] : bøc x¹ phæ.
Ký hiÖu Nλ.
spectral radiant flux [14203] : dßng bøc x¹
phæ.
spectral reflectance [14204] : hÖ sè ph¶n x¹
phæ.
spectrochemical analysis [14205] : ph©n tÝch
hãa quang phæ.
§n: spectrum analysis.
spectrochemistry [14206]:hãa häc quang phæ.
spectrocolorimeter [14207]: m¸y so mµu phæ.
spectrocolorimetry [14208] : phÐp so mµu
quang phæ.
spectrogram [14209] : ¶nh phæ.
B¶n ghi phæ do phæ ký t¹o ra.
spectrograph [14210] : m¸y quang phæ
(phæ ký).
Dïng ®Ó vÏ b¶n ®å hoÆc ¶nh cña phæ.
spectrography [14211] : phÐp ghi phæ.
Kü thuËt hoÆc qu¸ tr×nh sö dông m¸y quang
phæ ®Ó chôp ¶nh phæ.
spectrolite [14212] : spectrolit.
Kho¸ng vËt labradorit sÉm mµu, cã hiÖu øng
hoµ mµu ®Æc biÖt, ®−îc dïng lµm ®¸ quý. §−îc
t×m thÊy ë Ylamaa, ®«ng PhÇn Lan.
spectrometer [14213] : phæ kÕ.
M¸y ®o phæ.
spectrometry [14214] : phÐp ®o phæ.
Kü thuËt hoÆc qu¸ tr×nh sö dông phæ kÕ ®Ó
584
rót ra c¸c th«ng sè vËt lý cña vËt liÖu.
spectrophotometer [14215] : phæ quang kÕ.
Dông cô ®Ó ®o vµ so s¸nh c−êng ®é cña ¸nh
s¸ng ë c¸c phÇn kh¸c nhau cña phæ.
spectrophotometry [14216] : phÐp phæ
quang kÕ.
Kü thuËt hoÆc qu¸ tr×nh vËn hµnh phÐp ®o
trªn phæ quang kÕ.
specularite [14217] : specularit.
Hematit mµu ®en ®Õn x¸m, cã ¸nh kim m¹nh,
lãng l¸nh, ¸nh cÇu vång, th−êng gÆp ë d¹ng
khèi vÈy gièng mica, hoÆc tinh thÓ h×nh tÊm,
h×nh ®Üa. §n: specular iron; gray hematite; iron
glance.
speculative resources [14218] : tµi nguyªn
suy ®o¸n.
Tµi nguyªn kho¸ng s¶n ch−a ®−îc ph¸t hiÖn
nh−ng cã thÓ cã trong vïng cã vÞ trÝ ®Þa chÊt
thuËn lîi, ch−a ®−îc nghiªn cøu hoÆc nh÷ng
kiÓu kho¸ng ch−a t×m thÊy nh−ng ®−îc thõa
nhËn lµ cã thÓ cã mÆt.
speisscobalt [14219] : speiscobalt.
§n: smaltite.
speleogen [14220] : cã nguån gèc hang ®éng.
Trong hang cã nh÷ng bÒ mÆt bÊt kú ®−îc t¹o
nªn do hßa tan nh− : diÒm ®¸, chç nh«, vßm
khÝa, v.v.
speleogenesis [14221] : qu¸ tr×nh t¹o hang.
speleologist [14222] : nhµ hang ®éng häc.
speleology [14223] : m«n häc vÒ hang ®éng.
speleothem [14224] : trÇm tÝch hang ®éng.
TrÇm tÝch thø sinh ®−îc t¹o ra trong hang do
ho¹t ®éng cña n−íc.
§n: cave formation; formation.
spelunking [14225] : sËp hang, thµnh t¹o hang
®éng.
§n: caving.
spencerite [14226] : spencerit.
1- Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu tr¾ng
ngäc trai: Zn4(PO4)2(OH)2.3H2O.
2- ChÊt nh©n t¹o: (Fe, Mn)3(C, Si).
spencite [14227] : spencit.
§n: tritomite-Y.
speologist [14228] : nhµ hang ®éng häc.
ThuËt ng÷ kh«ng th«ng dông.
§n: speleologist.
speology [14229] : m«n häc vÒ hang ®éng.
ThuËt ng÷ kh«ng th«ng dông.
§n: speleology.
sperrylite [14230] : sperylit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu tr¾ng thiÕc:
PtAs2.
spertiniite [14231] : spertinit.
Kho¸ng vËt: Cu (OH)2.
 spessartine [14232] : spesartin.
Kho¸ng vËt mangan-nh«m, nhãm granat:
Mn3Al2(SiO4)3, mµu ®á n©u ®Õn n©u vµng,
th−êng chøa mét l−îng nhá s¾t, magnesi, vµ c¸c
nguyªn tè kh¸c. Spesartin kh¸ hiÕm, th−êng gÆp
trong pecmatit vµ granit. §n: spessartite.
spessartite [14233] : spesartit.
§n: spessartine.
sphaerite [14234] : sphaerit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m s¸ng ®Õn phít lam lµ
phosphat nh«m ngËm n−íc ë d¹ng kÕt h¹ch cÇu
nhá. Cã lÏ lµ variscit. Còng viÕt lµ: spherite.
sphaerocobaltite [14235] : sphaerocobaltit.
§n: spherocobaltite.
sphaerosiderite [14236] : sphaerosiderit.
§n: spherosiderite.
sphalerite [14237] : sphalerit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu vµng n©u ®Õn
®en: (Zn, Fe)S. L−ìng h×nh víi wurtzit, th−êng
chøa mangan, arsen, cadmi, vµ c¸c nguyªn tè
kh¸c. Sphalerit c¸t khai hoµn toµn theo m−êi hai
mÆt thoi, ¸nh nhùa ®Õn kim c−¬ng, lµ quÆng phæ
biÕn cña kÏm, th−êng céng sinh víi galen.
§n: blende; zinc blende; jack; blackjack;
steel jack; false galena; pseudogalena; mock
ore; mock lead.
sphene [14238] : sphen.
Kho¸ng vËt mµu vµng ®Õn n©u: CaTiSiO5,
th−êng chøa c¸c nguyªn tè kh¸c nh− niobi,
crom, fluo, natri, s¾t, mangan, natri, tinh thÓ
h×nh nªm, h×nh thoi, lµ kho¸ng vËt phô trong ®¸
granit vµ ®¸ biÕn chÊt giµu calci. §n: titanite;
grothite.
sphenoid [14239] : h×nh hai mÆt.
H×nh ®¬n tinh thÓ më gåm hai mÆt kh«ng
song song, thuéc ®èi xøng trôc bËc hai, hÖ ®¬n
nghiªng (líp ®èi xøng trôc hÖ ®¬n nghiªng).
Ss: dome, disphenoid.
sphenoidal class [14240] : líp hai mÆt.
Líp tinh thÓ hÖ trùc thoi cã mét trôc ®èi
xøng bËc hai.
spherical coordinates [14241] : täa ®é cÇu.
1- Ba to¹ ®é thÓ hiÖn mét kho¶ng c¸ch vµ hai
gãc trong kh«ng gian, gåm hai to¹ ®é cùc trong
mét mÆt ph¼ng vµ gãc gi÷a mÆt nµy víi mét mÆt
®· ®−îc ®Þnh vÞ chøa trôc ®Þnh h−íng nguyªn
thuû (trôc cùc). ThuËt ng÷ bao gåm c¸c to¹ ®é
trªn mét mÆt cÇu bÊt kú hoÆc mét mÆt gÇn víi
mÆt cÇu (nh− mÆt Tr¸i ®Êt).
2- HÖ c¸c täa ®é cùc, trong ®ã gèc n»m ë
t©m cÇu vµ tÊt c¶ c¸c ®iÓm n»m trªn mÆt cÇu. HÖ
to¹ ®é ®−îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña mét
®iÓm víi sù trî gióp cña hai vßng trßn lín t¹o
nªn mét cÆp trôc (nh− kinh tuyÕn vµ vÜ tuyÕn)
585
vu«ng gãc víi nhau hoÆc víi sù trî gióp cña t©m
gèc vµ mét vßng trßn lín ®i qua ®iÓm.
spherite [14242] : spherit.
§n: sphaerite.
spherocobaltite [14243] : spherocobaltit.
Kho¸ng vËt mµu ®á hoa ®µo thuéc nhãm
calcit: CoCO3, gÆp ë d¹ng khèi cÇu. Còng viÕt lµ
sphaerocobaltite. §n: cobaltocalcite.
spheroidal jointing [14244] : nøt nÎ h×nh cÇu.
§n: spheroidal weathering.
spheroidal symmetry [14245] : ®èi xøng hai
mÆt.
§n: axial symmetry.
spheroidal weathering [14246] : phong hãa
h×nh cÇu.
Mét d¹ng phong hãa lµm bãc t¸ch c¸c líp ®¸
sÉm mµu thµnh c¸c líp vá d¹ng h×nh cÇu ®ång
t©m bao bäc xung quanh phÇn ®¸ ch−a bÞ phong
hãa, rÊt dÔ nhÇm víi kÕt h¹ch. Phong hãa h×nh
cÇu ®−îc xÕp vµo lo¹i phong hãa hãa häc, phong
hãa vËt lý, chñ yÕu do n−íc thÊm vµo khe nøt
d−íi sù thay ®æi nhiÖt ®é, sù gi·n në cña ®¸
kh«ng ®Òu lµm ®¸ bÞ t¸ch ra c¸c líp vá h×nh cÇu
cã ®−êng kÝnh tõ nhá ®Õn 2 m. Khèi ®¸ bÞ phong
hãa h×nh cÇu víi nh÷ng vá ®¸ nøt ra tr«ng nh−
b«ng hoa gäi lµ hoa ®¸. Trong qu¸ tr×nh ph¸ hñy
röa tr«i tiÕp theo, phÇn vá ®¸ h×nh cÇu bÞ ph¸
hñy chØ ®Ó l¹i lâi ®¸, tr«ng nh− h¹t cuéi, t¶ng
kh¸ trßn, dÔ lÉn víi cuéi do bµo mßn trªn ®−êng
di chuyÓn. §n: onion-skin weathering,
concentric weathering, spherical weathering.
spherophyre [14247] : ®¸ d¹ng cÇu.
§¸ magma cã nh÷ng ban tinh tËp hîp l¹i
d−íi d¹ng h¹t cÇu trßn (Obsolete).
spherosiderit [14248] : siderit h×nh cÇu.
Sù ®a d¹ng cña siderit h×nh thµnh trong tæ
hîp kÕt h¹ch h×nh cÇu cña c¸c tinh thÓ gièng
phiÕn l¸ táa tia tù nhiªn, th−êng lµ trong nÒn sÐt
(nh− trong hoÆc bªn d−íi líp sÐt lãt d−íi tæ hîp
víi c¸c vØa than). XuÊt hiÖn do phong hãa cña
c¸c trÇm tÝch.
spillway [14249] : ®−êng x¶ lò, kªnh x¶ lò cña
hå chøa.
spinach jade [14250] : jad spinach.
Nephrit mµu lôc.
spindle stage [14251] : bÖ con suèt.
BÖ mét trôc cña kÝnh hiÓn vi gåm mét hép
nhá chøa ®Çy dung dÞch. Tinh thÓ ®−îc nhÊn
ch×m trong ®ã. BÖ cã thÓ quay 180o.
spinel [14252] : spinel.
1- Kho¸ng vËt: MgAl2O4, magnesi cã thÓ
®−îc thay thÕ mét phÇn bëi s¾t hai, nh«m bëi s¾t
ba. Spinel cã ®é cøng lín, th−êng t¹o tinh thÓ
h×nh t¸m mÆt (hÖ lËp ph−¬ng), mµu thay ®æi
réng (tõ kh«ng mµu ®Õn ®á tÝa, lôc, vµng tíi
®en) ®−îc sö dông lµm ®¸ ngäc. Spinel lµ s¶n
phÈm ®iÓn h×nh cña biÕn chÊt tiÕp xóc cña ®¸
v«i nhiÔm dolomit. Ýt gÆp h¬n lµ kho¸ng vËt phô
trong ®¸ x©m nhËp baz¬. Th−êng gÆp trong trÇm
tÝch aluvi.
2- Nhãm kho¸ng vËt cã c«ng thøc tæng qu¸t
lµ AB2O4. A lµ Mg, Fe+2, Fe +3, Zn, Mn hoÆc tæ
hîp cña chóng, B lµ Al, Fe +3, Fe+2 hoÆc Cr, ®Æc
biÖt lµ d·y ®ång h×nh cña c¸c oxid (Mg, Fe, Zn,
Mn)Al2O4, bao gåm spinel, hercynit, gahnit vµ
galacid.
3- Thµnh viªn cña nhãm hoÆc d·y spinel.
4- ChÊt (nh− sulphur) cã c«ng thøc vµ cÊu
tróc tinh thÓ t−¬ng tù víi spinel.
5- ChÊt nh©n t¹o, gièng kho¸ng vËt spinel,
®−îc dïng lµm ®¸ ngäc, chÊt chÞu löa hoÆc gi¸
®Æt thiÕt bÞ (ferrospinel). Còng viÕt lµ: spinelle,
spinell. §n: spinelite.
spinel ruby [14253] : spinel ruby.
Ngäc spinel mµu ®á ®Ëm. ThuËt ng÷ trªn ®«i
khi ®−îc dïng kh«ng thÝch hîp ®Ó chØ rubi
spinel tæng hîp.
spinel twin law [14254]: luËt song tinh spinel.
LuËt song tinh trong tinh thÓ hÖ lËp ph−¬ng
vÝ dô spinel, cã trôc song tinh lµ trôc bËc ba víi
mÆt song tinh lµ mét trong nh÷ng mÆt cña h×nh
t¸m mÆt.
spinellid [14255] : spinelid.
Kho¸ng vËt thuéc nhãm spinel.
spinellide [14256] : spinelide.
Tªn dïng cho nhãm spinel.
spinellite [14257] : spinelit.
§¸ magma giµu magnetit chøa Ti, h¹t trung
b×nh ®Õn lín, b¸n tù h×nh cã tíi 20% spinel.
“§óng h¬n nªn gäi lµ spinel-magnetit (hoÆc
spinel-Kirunavaarit)” (Johannen, 1938).
spin-magnetic resonance [14258] : céng
h−ëng tõ (dïng trong m¸y ®o dÞ th−êng tõ).
spionkopite [14259] : spionkopit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Cu39S28.
Spionkopit vµ yarovit tr−íc ®©y ®−îc coi lµ
“blaubleibend covelit".
spiral garnet [14260] : granat quay.
§n: rotated garnet.
spiral granat [14261] : granat xo¾n.
spiral growth [14262] : sinh tr−ëng xo¾n.
Sù sinh tr−ëng tinh thÓ däc theo biÕn d¹ng
xo¾n, cã thÓ dÉn ®Õn sinh tr−ëng ®¶o trªn bÒ
mÆt tinh thÓ.
spiralium [14263] : bé tay xo¾n.
Mét ®«i tay ®ì d¹ng d¶i b¨ng xo¾n l¹i, b»ng
chÊt v«i, ®ì lÊy phÇn xo¾n cña thÓ l−îc hay tay
thÓ l−îc xo¾n.
586
spire [14264] : ®o¹n vßng xo¾n, bé tay xo¾n,
d¹ng khuÈn xo¾n.
PhÇn trªn (phÝa ®Ønh) cña mét vá Ch©n bông
cuén xo¾n, kh«ng kÓ vßng chøa th©n cuèi cïng;
bé tay xo¾n ë Tay cuén; d¹ng vi khuÈn cuén
xo¾n.
spiriferoid [14265] : Spiriferida.
Tay cuén cã khíp thuéc mét bé gåm c¸c ®¹i
biÓu cã mét bé tay cuén xo¾n vµ mét bé vá cong
låi hai bªn, hiÕm khi ph¼ng-låi. Tuæi: Or®ovic
gi÷a-Jura.
spiroffite [14266] : spirofit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu ®á ®Õn tÝa:
(Mn, Zn)2Te3O8.
spirogyrate [14267] : cuén xo¾n.
Nãi vÒ ®Ønh cña Th©n mÒm hai m¶nh cuén
xo¾n tõ mÆt ph¼ng ®èi xøng ra phÝa ngoµi.
spirolophe [14268] : thÓ l−îc cã tay xo¾n.
ThÓ l−îc ë Tay cuén cã tay cuén xo¾n mang
mét hµng phÇn phô kÐp d¹ng sîi.
spit [14269] : doi c¸t.
B·i c¸t c¸ch bê bëi mét l¹ch n−íc.
splash cup [14270] : cèc b¾n tãe.
VÕt lâm ë ®Ønh cña m¨ng ®¸.
splash erosion [14271] : xãi mßn b¾n tãe.
Sù di chuyÓn vµ vËn ®éng cña c¸c h¹t d−íi
t¸c ®éng cña c¸c giät m−a r¬i.
splash zone [14272] : ®íi b¾n tãe.
Ph¹m vi ®−êng bê chÞu t¸c ®éng cña n−íc
b¾n tãe tõ c¸c sãng bÞ vì.
splay [14273] : lò lôt më réng.
§n: flood-plain splay.
splay fault [14274] : ®øt g·y giËp, ®øt g·y
nh¸nh.
§øt g·y nhá, t¹o thµnh nhãm t¸ch ra tõ ®øt
g·y chÝnh lµm cho ®øt g·y chÝnh ®−îc më réng
ph¹m vi ¶nh h−ëng ë phÇn tËn cïng cña nã, n¬i
xuÊt hiÖn c¸c ®øt g·y.
splaying out [14275] : ph©n nh¸nh më réng
ph¹m vi ®øt g·y.
Sù më réng ph©n nh¸nh cña mét ®øt g·y
chÝnh thµnh mét sè ®øt g·y nhá, phô ë phÇn tËn
cïng cña ®øt g·y chÝnh.
splendent luster [14276] : ¸nh kim.
¸nh kho¸ng vËt cã c−êng ®é m¹nh nhÊt.
splintery fracture [14277] : vÕt vì vá bµo.
TÝnh chÊt cña mét kho¸ng vËt hoÆc ®¸ vì
thµnh c¸c m¶nh kÐo dµi nh− vá bµo.
split fault [14278] : ®øt g·y thuËn t¸ch.
§øt g·y thuËn kÌm theo hiÖn t−îng t¸ch vì.
split spoon [14279] : dông cô lÊy mÉu.
§n: sampler.
spodiosite [14280] : spodiosit.
Kho¸ng vËt cßn nghi ngê vÒ b¶n chÊt:
Ca2(PO4)F.
spodumene [14281] : spodumen.
Kho¸ng vËt nhãm pyroxen hÖ ®¬n nghiªng:
LiAlSi2O6, th−êng t¹o thµnh tinh thÓ l¨ng trô
mµu tr¾ng ®Õn lôc, cã kÝch th−íc lín ®Æc biÖt
trong pegmatit granit, lµ quÆng cña lithi.
X: kunzite, hiddenite. §n: triphane.
spoil [14282] : phÕ th¶i tõ hè ®µo, mïn khoan.
§n: muck.
spoil bank [14283] : b·i ®¸ th¶i.
spondylium [14284] : phiÕn th×a.
Mét phiÕn h×nh th×a ®Ó c¬ b¸m vµo vµ t¹o
chç cho mét tr−êng c¬ bông ë phÇn d−íi cña
m¶nh bông Tay cuén, gåm c¸c phiÕn r¨ng ë
nh÷ng giai ®o¹n tr−ëng thµnh kh¸c nhau, th−êng
cã mét v¸ch gi÷a.
spondylium duplex [14285] : phiÕn th×a kÐp.
Mét phiÕn th×a do sù héi tô c¸c phiÕn r¨ng
t¹o thµnh vµ ®−îc ®ì ë phÝa bông bëi mét v¸ch
gi÷a ph¸t triÓn kh¸c nhau.
sponge [14286] : Bät biÓn (Porifera).
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng thuû sinh ®a
bµo, thuéc mét ngµnh ®Æc tr−ng b»ng khung
x−¬ng trong, th−êng b»ng chÊt silic-opal vµ Ýt
h¬n b»ng carbonat calci. Tuæi: TiÒn Cambri
®Õn nay.
§n: poriferan.
spongework cave [14287] : hang ng¸ch th«ng.
Hang gåm c¸c ng¸ch kh«ng ®Òu th«ng nhau.
spongy [14288] : Èm −ít.
spontaneous fission [14289] : ph©n r· tù
®éng, ph©n r· kh«ng kÝch thÝch.
Mét h×nh thøc ph©n r· phãng x¹ trong ®ã
nh©n cña mét nguyªn tö nÆng sinh ra 2 s¶n
phÈm ph©n r· vµ nhiÒu n¬tron. VÝ dô: 238U vµ
244
Pu.
spontaneous fission dating [14290] : phÐp
®Þnh tuæi ph©n r· kh«ng kÝch thÝch.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi tÝnh b»ng sè n¨m
cña c¸c kho¸ng vËt urani dùa trªn tû sè ph©n r·
tù nhiªn ®· biÕt cña 238U trªn xenon.
spontaneous flosion track dating [14291] :
x¸c ®Þnh tuæi theo dÊu vÕt ph©n r· tù ®éng.
Ph−¬ng ph¸p tÝnh tuæi dùa trªn c¬ së x¸c
®Þnh tû sè mËt ®é dÊu vÕt ph©n r· tù ®éng trªn
c¸c dÊu vÕt ph©n r·. Cßn gäi lµ fission track
dating.
spontaneous polarization [14292] : ph©n cùc
kh«ng kÝch thÝch.
Sù ph¸t triÓn tÝnh dÞ biÖt vÒ thÕ tÜnh ®iÖn gi÷a
c¸c ®iÓm cña Tr¸i ®Êt do c¸c ph¶n øng hãa häc,
sù kh¸c nhau vÒ nång ®é hßa tan hoÆc do
chuyÓn ®éng cña c¸c dßng chÊt liÖu ®i qua c¸c
lç rçng.
587
spontaneous polarization method [14293] :
ph−¬ng ph¸p ®iÖn tr−êng thiªn nhiªn, ph−¬ng
ph¸p ph©n cùc.
spontaneous potential curve [14294] : ®−êng
cong thÕ tù nhiªn.
spoon sampler [14295] : dông cô lÊy mÉu,
th×a lÊy mÉu.
sporae dispersae [14296] : bµo tö phÊn hoa
ph©n t¸n.
C¸c h¹t phÊn vµ bµo tö thu thËp ®−îc qua
viÖc ng©m mñn mÉu ®¸, tr¸i l¹i víi thø mµ ta lÊy
tõ trong tói phÊn.
sporal [14297] : bµo tö.
Thuéc vÒ d¹ng cã ®Æc ®iÓm riªng cña mét
bµo tö. ThuËt ng÷ nµy Ýt ®−îc dïng trong bµo tö
phÊn hoa häc.
sporangiospore [14298] : bµo tö tõ tói bµo tö.
Mét bµo tö ®−îc sinh ra tõ tói bµo tö. ThuËt
ng÷ nµy Ýt ®−îc dïng trong bµo tö phÊn hoa häc.
sporangite [14299] : bµo tö hãa th¹ch.
Mét bµo tö ®· hãa th¹ch cña mét lo¹i c©y.
ThuËt ng÷ nµy Ýt ®−îc dïng trong bµo tö phÊn
hoa häc.
sporangium [14300] : tói bµo tö.
C¬ quan, trong ®ã c¸c bµo tö ®−îc s¶n sinh,
vÝ dô c¬ quan cña c©y cã ph«i chøa c¸c bµo tö
®−îc sinh ra, nh− tói phÊn cña thùc vËt H¹t trÇn,
bao phÊn cña thùc vËt H¹t kÝn. Sn: sporangia.
§n: spore case.
spore [14301] : bµo tö.
ThÓ sinh s¶n ®¬n bµo nhá hoÆc tÕ bµo th−êng
thÝch nghi ®Ó tån t¹i trong c¸c ®iÒu kiÖn m«i
tr−êng kh«ng thuËn lîi vµ cã thÓ ph¸t triÓn ®éc
lËp thµnh mét sinh vËt míi, trùc tiÕp nÕu lµ v«
tÝnh, hoÆc sau khi kÕt hîp víi mét bµo tö kh¸c
nÕu lµ h÷u tÝnh. Th−êng t×m thÊy d−íi d¹ng hãa
th¹ch tõ Silur ®Õn nay.
spore case [14302] : tói bµo tö.
X: sporangium.
spore coat [14303] : v¸ch bµo tö phÊn hoa.
X: sporoderm.
spore mother cell [14304] : tÕ bµo bµo tö mÑ.
TÕ bµo mÑ trong tói bµo tö ®ùc ë thùc vËt
mang bµo tö (nh− bao phÊn cña thùc vËt H¹t kÝn,
hoÆc tói phÊn cña nh÷ng c©y cã h¹t kh¸c) s¶n
sinh ra bé bèn bµo tö ®ùc ®¬n. §n: sporocyte.
sporocyte [14305] : tÕ bµo bµo tö mÑ.
§n: spore mother cell.
sporoderm [14306] : v¸ch bµo tö phÊn hoa.
V¸ch cña mét bµo tö hay h¹t phÊn th−êng
®−îc cÊu t¹o bëi mét líp mµng trong vµ mét líp
mµng ngoµi, thØnh tho¶ng cã mét sè bµo tö phÊn
hoa cßn cã líp thø ba ë ngoµi mµng ngoµi gäi lµ
vá ngoµi. §n: spore coat.
 sporogenous [14307] : bµo tö sinh.
S¶n sinh ra hoÆc thÝch nghi víi sù sinh s¶n
bµo tö hoÆc do bµo tö sinh ra, vÝ dô "m« bµo tö
sinh" ë tói bµo tö, tõ ®ã n¶y sinh tÕ bµo bµo tö
mÑ.
sporologic [14308] : bµo tö phÊn hoa häc.
Thuéc vÒ m«n bµo tö phÊn hoa häc. ThuËt
ng÷ nµy ®«i khi ®−îc dïng nh− mét tõ ®ång
nghÜa cña thuËt ng÷ phæ biÕn h¬n, lµ
"palynologic".
sporomorph [14309] : d¹ng bµo tö.
Mét h¹t phÊn hoÆc bµo tö hãa th¹ch.
sporophitic [14310] : kiÕn tróc ophit.
Tªn gäi kh¸c cña kiÕn tróc ophit trong ®¸
magma, nh÷ng tinh thÓ pyroxen lín n»m gi÷a
c¸c tinh thÓ plagioclas tù h×nh h¬n vµ nhiÒu h¬n
(Walker, 1957). Ss: poikilophitic, hyalopilitic.
sporophyll [14311] : l¸ mang bµo tö.
Mét lo¹i l¸ mang bµo tö, th−êng cã cÊu t¹o bÞ
biÕn c¶i Ýt nhiÒu, nh− ë c©y cã h¹t.
sporophyte [14312] : thÓ bµo tö.
ThÕ hÖ c¸ thÓ hoÆc v« tÝnh cña thùc vËt s¶n
sinh ra bµo tö, ch¼ng h¹n thÕ hÖ l−ìng béi cña
mét c©y cã ph«i, sinh ra b»ng sù ghÐp no·n víi
tinh tö ®éng ë thùc vËt m¹ch h¹ ®¼ng, hoÆc sù
ghÐp nh©n no·n víi nh©n tinh tö do phÊn ë c©y
cã h¹t sinh ra.
sporopollenin [14313] : chÊt vá bµo tö phÊn
hoa.
ChÊt h÷u c¬ rÊt bÒn vµ chÞu nhiÖt t¹o nªn
mµng ngoµi cña bµo tö vµ phÊn hoa, vµ lµm cho
c¸c d¹ng bµo tö bÒn v÷ng tr¶i qua thêi gian ®Þa
chÊt vµ chØ bÞ ph¸ hñy bëi sù oxy hãa. Thµnh
phÇn cÊu tróc ®óng cña nã ®Õn nay ch−a ®−îc
râ. Cßn viÕt lµ: poropollenine.
SPOT [14314] : SPOT.
HÖ thèng vÖ tinh nh©n t¹o cña c¸c n−íc t©y
©u (Ph¸p), bay ë ®é cao 825 km, chôp ¶nh cã
®é chÝnh x¸c cao (20m ®èi víi ¶nh ®a phæ vµ
10m ®èi víi ¶nh toµn s¾c).
spotted slate [14315] : ®¸ phiÕn sÐt ®èm vÕt.
Trong ®¸ phiÕn sÐt xuÊt hiÖn nhiÒu vÕt sÇn,
vÕt ®èm do ph¸t triÓn c¸c ban biÕn tinh trong
ph¶n øng biÕn chÊt tiÕp xóc c−êng ®é thÊp ®Õn
trung b×nh.
spout [14316] : cét n−íc; phun n−íc liªn tôc
hoÆc theo chu kú; ch¶y n−íc xuèng møc thÊp
h¬n.
spread footing [14317] : mãng b¨ng.
spreading [14318] : trµn, loang, bÌ tâe ra.
Mét d¹ng ph¸ hñy ®Êt, ®¸ (chñ yÕu ®Êt).
spreading concept [14319] : t¸ch gi·n ®¸y
®¹i d−¬ng.
§n: sea-floor spreading.
588
spreading floor hypothesis [14320] : t¸ch
gi·n ®¸y ®¹i d−¬ng.
§n: sea-floor spreading.
spread stone [14321] : ®¸ bÑt.
Kim c−¬ng c¾t kiÓu trßn cã mÆt bµn lín vµ
chãp ng¾n.
spring [14322] : m¹ch n−íc.
N¬i xuÊt lé tù nhiªn cña n−íc d−íi ®Êt lªn
mÆt ®Êt hoÆc ë ®¸y s«ng hå.
spring-fed lake [14323] : hå do m¹ch n−íc
ngÇm cung cÊp.
§n: spring lake.
spring lake [14324] : hå do m¹ch n−íc ngÇm
cung cÊp.
Hå ®−îc h×nh thµnh do n−íc tõ c¸c m¹ch lé
ven bê hay m¹ch Èn d−íi ®¸y cung cÊp.
§n: limnokrene; spring-fed lake.
spring line [14325] : ®−êng xuÊt lé m¹ch
n−íc.
(®cthv) §−êng c¾t nhau gi÷a g−¬ng n−íc
d−íi ®Êt vµ mÆt ®Êt, t¹i ®ã n−íc xuÊt lé, vÝ dô
nh− t¹i ch©n cña mét vÕt lé dùng ®øng.
spring mound [14326] : gß m¹ch ®ïn.
Gß ®−îc h×nh thµnh do sù tÝch tô vËt chÊt tõ
c¸c m¹ch n−íc ®ïn lªn.
spring neck [14327] : m−¬ng n−íc m¹ch.
Nh÷ng m−¬ng nhá dµi, réng kho¶ng 60-
90cm, s©u mét vµi mÐt t¹o ra do n−íc thÊm tõ
c¸c m¹ch lé ngoµi r×a hå c¹n vµo trung t©m hå.
spring pit [14328] : hè m¹ch ®ïn.
Hè nhá trong c¸t b·i biÓn ®−îc h×nh thµnh do
n−íc m¹ch ®ïn lªn, ®−îc ®Æc tr−ng bëi c¸t th« ë
trung t©m vµ c¸t mÞn h¬n ë xung quanh.
spring pot [14329] : hè n−íc m¹ch.
Hè n«ng ®−îc t¹o nªn ë r×a ®¸y hå héi tô
n−íc m−a hoÆc hå c¹n hiÖn ®¹i do m¹ch lé.
spring tapping [14330] : khai dÉn m¹ch n−íc.
Kh¬i th«ng m¹ch lé vµ dÉn n−íc theo ®−êng
èng hoÆc kªnh m−¬ng vÒ n¬i tiªu thô.
spring tide [14331] : triÒu sãc väng, triÒu lín.
N−íc triÒu d©ng lín nhÊt vµo kú tr¨ng trßn vµ
tr¨ng non.
sprinkler [14332] : thiÕt bÞ phun.
spruit [14333] : suèi nhá.
ThuËt ng÷ dïng ë b¾c vµ ®«ng ch©u Phi chØ
suèi nhá.
spud (as in "spudded barge") [14334] :
mãng cäc lín, mãng dµn khoan dÇu khÝ ngoµi
kh¬i; dµn khoan.
spur [14335] : nh¸nh, m¹ch nói ngang.
1- M¹ch nhá ph©n nh¸nh tõ mét m¹ch chÝnh.
2- Sèng nói phô nh« ra tõ ®Ønh hoÆc s−ên
nói, ®åi hoÆc mÆt nói cao kh¸c; ®åi nhá kÐo dµi
tõ d¶i ®åi hoÆc nói chÝnh. §n: prong;
 3- M¹ch nói ë khóc uèn cña s«ng.
§n: meander spur.
spurrite [14336] : spurit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng x¸m: Ca5(SiO4)2(CO3).
squamula [14337] : v¶y nhá.
Mét phiÕn nhá nh« gÇn ngang tõ thµnh cña æ
San h« Tabulata ®¬n thÓ vÒ phÝa trôc, nh− ë
gièng Emmonsia.
srilankite [14338] : srilankit.
Kho¸ng vËt: (Zr,Ti)O2 hoÆc ZrTi2O6.
stabilised soil [14339] : ®Êt ®· æn ®Þnh, ®Êt
®−îc gia cè.
§Êt ®−îc gia cè thªm chÊt dÝnh kÕt lµm t¨ng
søc bÒn cña nã. ChÊt dÝnh kÕt cã thÓ lµ xi m¨ng,
bitum, nhùa, cao su hoÆc lo¹i ®Êt æn ®Þnh h¬n.
stability [14340] : æn ®Þnh.
Trong nhiÖt ®éng häc, mét tr¹ng th¸i c©n
b»ng, ë ®ã hÖ cã khuynh h−íng chuyÓn biÕn tõ
mét tr¹ng th¸i kh¸c d−íi nh÷ng ®iÒu kiÖn bªn
ngoµi æn ®Þnh.
Do kh«ng bao giê cã thÓ x¸c ®Þnh mét tr¹ng
th¸i thuËn nghÞch dï cho ®¬n gi¶n ho¸, sù æn
®Þnh còng chØ lµ mang tÝnh t−¬ng ®èi.
stability analysis [14341] : ph©n tÝch æn ®Þnh.
stability analysis by method of slices
[14342]: Ph©n tÝch æn ®Þnh m¸i dèc b»ng
ph−¬ng ph¸p l¸t c¾t.
stability factor (Terzaghi) [14343] : hÖ sè æn
®Þnh (Terzaghi).
stability field [14344] : tr−êng æn ®Þnh.
Giíi h¹n cña c¸c ®iÒu kiÖn sao cho trong giíi
h¹n ®ã, mét kho¸ng vËt hay mét tËp hîp kho¸ng
vËt tån t¹i æn ®Þnh.
stability number (Taylor) [14345] : hÖ sè æn
®Þnh (Taylor).
stability series [14346] : lo¹t æn ®Þnh.
Lµ nhãm kho¸ng vËt s¾p xÕp theo ®é tån t¹i
æn ®Þnh theo mét trËt tù trong thiªn nhiªn, nghÜa
lµ chóng cã kh¶ n¨ng kh¸c nhau tr¸nh khái mäi
sù ph©n hñy (nh− phong hãa, bµo mßn khi di
chuyÓn vµ sù hßa tan sau thµnh t¹o) theo mét
trËt tù nhÊt ®Þnh (Goldich, 1938). VÝ dô olivin
(kÐm bÒn v÷ng nhÊt), ogit, hornblend vµ cuèi
cïng lµ biotit (æn ®Þnh nhÊt). C¸c kho¸ng vËt æn
®Þnh (bÒn) nhÊt cã kh¶ n¨ng c©n b»ng víi c¸c
®iÒu kiÖn trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt.
stabilization [14347] : c«ng t¸c gia cè, c«ng
t¸c xö lý (nÒn ®Êt, m¸i dèc).
stabilize [14348] : gia cè ®Êt nÒn, xö lý ®Êt
nÒn.
stabilizing agent [14349] : chÊt lµm cøng (nÒn
®Êt, m¸i dèc).
stabilizing berm [14350] : bÖ ph¶n ¸p.
§n: loading berm.
589
stabilizer [14351] : chÊt gia cè.
stable equilibrium [14352] : c©n b»ng bÒn.
Tr¹ng th¸i c©n b»ng cña vËt thÓ gièng nh−
qu¶ l¾c, cã khuynh h−íng kÐo vÒ tr¹ng th¸i ban
®Çu sau khi chuyÓn vÞ.
stable isotope [14353] : ®ång vÞ bÒn.
ChÊt ®ång vÞ kh«ng cßn kh¶ n¨ng ph©n hñy
phãng x¹ n÷a.
stack [14354] : tµn d− bãc mßn.
Khèi ®¸ cã s−ên dèc, næi cao h¬n tÊt c¶ c¸c
s−ên hoÆc ®åi bao quanh.
stack deposit [14355] :
Má uranni h×nh d¹ng kh«ng æn ®Þnh, ®i kÌm
víi trÇm tÝch ®Þnh h−íng vµ "th−êng ®−îc khèng
chÕ bëi cÊu tróc".
staffelite [14356] : stafelit.
§n: carbonate-fluorapatite.
stage [14357] : bËc; giai ®o¹n, thêi kú; bµn,
bÖ.
1-(®t) BËc lµ ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng quèc tÕ
cÊp thÊp h¬n thèng, øng víi ph©n vÞ kú cña ®Þa
thêi. BËc th−êng ®ãng vai trß quan träng trong
®èi s¸nh vµ ph©n chia ®Þa tÇng mét khu vùc réng
lín mÆc dï vÒ lý thuyÕt bËc cã ý nghÜa toµn cÇu.
BËc cã mÆt c¾t chuÈn, cã ranh giíi râ rµng vµ
®−îc ®Þnh tuæi b»ng c¸c phøc hÖ hãa th¹ch ®Æc
tr−ng hoÆc sinh ®íi. Trong mét sè tr−êng hîp cã
thÓ cã liªn bËc hoÆc ph©n bËc. BËc ®−îc ®Æt tªn
theo ®Þa danh cã chuÈn ®Þa tÇng (stratotyp); Giai
®o¹n, thêi kú lµ thêi gian ®Þa chÊt h×nh thµnh
mét hÖ tÇng, mét phøc hÖ,... sö dông kh«ng
chÝnh thøc.
2- Bµn hay bÖ, dông cô quang häc sö dông
trong kÝnh hiÓn vi hoÆc t−¬ng tù, lµ mÆt ph¼ng
nhá ®Ó ®Æt ®èi t−îng nghiªn cøu.
stage-capacity curve [14358] : ®−êng cong
tr÷ l−îng-mùc n−íc.
§å thÞ m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a sù d©ng lªn
cña mÆt n−íc vµ thÓ tÝch n−íc trong hå chøa.
stage-discharge curve [14359] : ®−êng cong
l−u l−îng- mùc n−íc.
§å thÞ m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a ®é cao ®o vµ
l−u l−îng n−íc ch¶y, biÓu diÔn b»ng thÓ tÝch
trªn mét ®¬n vÞ thêi gian.
stage flotation [14360] : tuyÓn næi theo giai
®o¹n.
stages of geological assessment [14361] : c¸c
giai ®o¹n ®¸nh gi¸ ®Þa chÊt; c¸c giai ®o¹n
nghiªn cøu ®Þa chÊt.
stained stone [14362] : ®¸ nhuém mµu.
§¸ ngäc cã mµu ®−îc thay ®æi b»ng c¸ch
dïng chÊt t¹o mÇu, vÝ dô: nhuém, tÈm mét chÊt
nµo ®ã nh− ®−êng ch¼ng h¹n. Sau ®ã xö lý ho¸
häc hoÆc nhiÖt ®Ó t¹o ra mét mµu cè ®Þnh, vÝ dô:
chalcedon mµu lôc.
stainierite [14363] : stainierit.
§n: heterogenite.
stalagmite [14364] : m¨ng ®¸.
TrÇm tÝch hang ®éng d¹ng nãn hoÆc d¹ng xi
lanh mäc lªn tõ ®¸y hang do ho¹t ®éng nhá giät
cña n−íc. Nã th−êng gåm calcit, còng cã thÓ
gåm c¸c kho¸ng vËt kh¸c.
stamen [14365] : nhÞ.
C¬ quan cña hoa sinh ra phÊn hoa.
staminate [14366] : cã nhÞ.
Nãi vÒ lo¹i hoa cã nhÞ, nh−ng kh«ng cã
nhôy.
standard compaction [14367] : thÝ nghiÖm
®Çm chÆt tiªu chuÈn.
standard deviation map [14368] : b¶n ®å ®é
lÖch chuÈn.
B¶n ®å biÕn ®æi th¼ng ®øng, hay b¶n ®å
momen, nªu lªn møc ®é ph©n t¸n thèng kª cña
mét lo¹i ®¸ (trong mét ®¬n vÞ ®Þa tÇng cho
tr−íc) xung quanh vÞ trÝ trung b×nh cña ®¬n vÞ
nµy.
standard errors [14369] : sai sè chuÈn, qu©n
ph−¬ng.
§èi víi mét tËp hîp mÉu Xi, i=1..n biÕn
ph©n ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc:
1 ⎛N 2 2⎞
E= ⎜ ∑ X i −X ⎟ . Kho¸ng vËt: Cu5(Fe,Zn)2SnS8.
N( N − 1) ⎝ i = 1 ⎠
§èi víi mét tËp hîp nhãm mÉu Xi, i=1..n
biÕn ph©n ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc:
1 ⎛N 2 2⎞
E= ⎜ ∑ X i −X ⎟ .
N ⎝ i =1 ⎠ cao (23%). §n: black amber.
standard mean ocean water (SMOW)
[14370] : tiªu chuÈn trung b×nh n−íc ®¹i
d−¬ng.
Hµm l−îng trung b×nh cña ®¬teri vµ oxy-18
trong n−íc cña n¨m ®¹i d−¬ng thÕ giíi ®−îc
dïng lµm chuÈn ®Ó so s¸nh víi hµm l−îng cña
c¸c ®ång vÞ nµy trong nh÷ng mÉu n−íc cÇn
nghiªn cøu, víi môc ®Ých x¸c ®Þnh tuæi vµ
nguån gèc cña n−íc. Th−êng ®−îc viÕt t¾t
lµ SMOW.
standard mineral [14371] : kho¸ng vËt chuÈn.
standard penetration resistance (N value)
[14372] : søc kh¸ng xuyªn ®éng tiªu chuÈn (trÞ
sè N).
standard penetration test (S.P.T.) [14373] :
thÝ nghiÖm xuyªn ®éng tiªu chuÈn.
standard section [14374] : mÆt c¾t tiªu chuÈn.
MÆt c¾t thÓ hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt trËt tù cña tÊt c¶
c¸c líp trong vïng mét c¸ch chÝnh x¸c do ®ã t¹o
®−îc chuÈn mùc ®Ó ®èi s¸nh. MÆt c¾t tiªu chuÈn
cã gi¸ trÞ bæ sung vµ ®«i khi thay thÕ chuÈn ®Þa
590
tÇng (stratotyp), ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c ph©n vÞ
thêi ®Þa tÇng.
standard zone [14375] : ®íi chuÈn.
Mét ®íi ®Þa tÇng ®−îc x©y dùng trªn mét mÆt
c¾t chuÈn, víi nh÷ng líp nhÊt ®Þnh phong phó
hãa th¹ch ®Æc tr−ng. §¸y cña líp phong phó hãa
th¹ch ®Æc tr−ng thÊp nhÊt lµ ®¸y cña ®íi, phÇn
cao nhÊt cña ®íi th−êng kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh râ
rµng. §íi ®−îc ®Æt tªn theo tªn hãa th¹ch ®Æc
tr−ng nhÊt, phæ biÕn nhÊt.
standpipe [14376] : èng ®o mùc n−íc ngÇm.
stanfieldite [14377] : stanfieldit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch:
Ca4(Mg, Fe, Mn)5(PO4)6.
stanleyite [14378] : stanleyit.
Kho¸ng vËt: VOSO4. 6H2O.
stanniferous [14379] : chøa thiÕc.
Cã chøa thiÕc, vÝ dô quÆng thiÕc (stanni-
ferous ore).
stannite [14380] : stanit.
1- Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu x¸m thÐp
®Õn ®en s¾t. KÏm th−êng thay thÕ s¾t, ¸nh kim.
Stanit th−êng gÆp ë d¹ng khèi h¹t trong c¸c
m¹ch chøa thiÕc, céng sinh víi casiterit.
§n: tin pyrites, bell-metal ore.
2- casiterit kh«ng s¹ch.
stannoidite [14381] : stanoidit.
stannopalladinite [14382] : stanopaladinit.
Kho¸ng vËt: Pd3Sn2.
stantienite [14383] : stantienit.
Nhùa mµu ®en cã chøa hµm l−îng oxy rÊt
star [14384] : sao.
1- H×nh to¶ tia trong tinh thÓ gåm hai hoÆc
nhiÒu h¬n c¸c d¶i ¸nh s¸ng c¾t chÐo nhau ë mét
t©m s¸ng, ®−îc quan s¸t râ khi chiÕu luång ¸nh
s¸ng m¹nh. Lµ hiÖn t−îng quang häc, g©y nªn
bëi sù ph¶n x¹ ¸nh s¸ng tõ c¸c bao thÓ vµ trë
thµnh c¸c ®−êng thanh nÐt khi vËt liÖu ngäc
®−îc mµi khum. Sao th−êng cã 4, 6 hoÆc 12
c¸nh nh−ng còng cã sao gåm 3, 5, 7 hoÆc 9
c¸nh, do kh«ng cã bao thÓ ë mét phÇn cña ®¸.
§n: asterism.
2- §¸ quý cã hiÖn t−îng sao.
3- MÆt sao.
4- C¾t kiÓu sao. TÝnh tõ chØ tinh thÓ, kho¸ng
vËt hoÆc ®¸ ngäc cã hiÖn t−îng sao, vÝ dô “m·
n·o sao “. §n: asteristed.
star cut [14385] : c¾t kiÓu sao; mµi gi¸c h×nh
c¸nh sao.
1- ThuËt ng÷ tæng qu¸t chØ bÊt cø viªn ®¸
ngäc nµo ®−îc c¾t kiÓu trßn, kim c−¬ng cã chãp
gåm nh÷ng mÆt t¹o hiÖu øng sao khi nh×n tõ trªn
xuèng. §n: star.
2- ThuËt ng÷ chØ viªn ngäc ®−îc mµi gi¸c cã
h×nh c¸nh sao.
star facet [14386] : mÆt sao.
Mét trong t¸m mÆt tam gi¸c gi÷a c¸c mÆt v¸t
chÝnh bao quanh mÆt bµn trong c¸c viªn ngäc
chÕ t¸c kiÓu trßn kim c−¬ng. §n: star.
staringite [14387] : staringit.
Kho¸ng vËt:
(Fe,Mn)x(Nb,Ta)2x(Sn,Ti)6-3xO12.
starkeyite [14388] : starkeyit.
Kho¸ng vËt: MgSO4.4H2O. §n: leohardtite.
star quartz [14389] : th¹ch anh sao.
Th¹ch anh chøa c¸c tinh thÓ kh«ng mµu hoÆc
mµu tr¾ng x¾p xÕp to¶ tia kiÓu sao däc theo c¸c
mÆt ph¼ng xuyªn t©m. HiÖu øng sao g©y ra do
c¸c bao thÓ cì hiÓn vi cña mét sè kho¸ng vËt
ph©n bè theo c¸c h−íng song song.
star ruby [14390] : ruby sao.
Rubi b¸n trong suèt ®Õn b¸n thÊu quang
th−êng cã sao s¸u c¸nh.
star sapphire [14391] : saphir sao.
Saphir b¸n trong suèt ®Õn b¸n thÊu quang víi
sao s¸u c¸nh t¹o bëi c¸c bao thÓ cì hiÓn vi. VÝ
dô c¸c tinh thÓ h×nh kim rutil ®Þnh h−íng theo
c¸c h−íng kh¸c nhau trong viªn ®¸. §n: asteria.
star stone [14392] : ®¸ sao.
1- §¸ cã sao, ®Æc biÖt lµ saphir sao.
2- Kh«ng chÝnh x¸c l¾m khi chØ bÊt cø ®¸
nµo cã sao, thËm chÝ bao gåm c¶ gç ho¸ ®¸ chøa
nh÷ng h×nh gièng sao ë nh÷ng phÇn cã ®é trong
cao h¬n.
stassfurtite [14393] : stasfurtit.
Boracit d¹ng khèi ë Stassfurt, §øc, ®«i khi cã
cÊu t¹o d¹ng khèi trô, bÒ ngoµi gièng ®¸ hoa
tr¾ng h¹t mÞn.
state of equilibrium [14394] : tr¹ng th¸i
c©n b»ng.
static loading test [14395] : thÝ nghiÖm nÐn.
ThÝ nghiÖm nÐn tÜnh cäc hoÆc bµn nÐn.
static pressure [14396] : ¸p suÊt tÜnh.
¸p suÊt ®¹t møc cùc ®¹i.
static reserves [14397] : tr÷ l−îng tÜnh.
(®cthv) ThÓ tÝch n−íc träng lùc tån t¹i trong
c¸c lç hæng vµ khe nøt cña ®Êt ®¸. §èi víi tÇng
chøa n−íc kh«ng ¸p (n−íc ngÇm), tr÷ l−îng tÜnh
bao gåm c¶ phÇn n−íc n»m d−íi mùc dao ®éng
tù nhiªn cña tÇng chøa n−íc vµ phÇn n−íc n»m
trong ®íi dao ®éng tù nhiªn (gäi lµ tr÷ l−îng
®iÒu tiÕt). §èi víi tÇng chøa n−íc cã ¸p, tr÷
l−îng tÜnh ngoµi thÓ tÝch n−íc träng lùc cßn cã
phÇn tr÷ l−îng ®µn håi, tøc lµ thÓ tÝch n−íc thu
®−îc khi h¹ thÊp cét ¸p lùc trªn m¸i tÇng chøa
n−íc do tÝnh ®µn håi cña n−íc.
591
static sounding [14398] : xuyªn tÜnh CPT.
§n: seaticatic penetration.
static water level [14399] : mùc n−íc tÜnh
(mùc thñy tÜnh).
Mùc n−íc cña mét tÇng chøa n−íc trong ®iÒu
kiÖn tù nhiªn, kh«ng thay ®æi do t¸c ®éng nh©n
t¹o nh− b¬m thÝ nghiÖm, khai th¸c n−íc, th¸o
kh« (h¹ thÊp mùc n−íc) hay bæ sung nh©n t¹o
n−íc d−íi ®Êt (d©ng cao mùc n−íc).
station location [14400] : vÞ trÝ ®µi ph¸t.
Dïng trong ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®Þa vËt lý
tÇn sè thÊp.
statistical analysis [14401]:ph©n tÝch thèng kª.
statistical model [14402] : m« h×nh to¸n
thèng kª.
statistics [14403] : sè thèng kª, thèng kª.
§Æc tr−ng cña tËp hîp c¸c quan tr¾c. Mäi
hµm t(x1,x2,...,xn) cña c¸c kÕt qu¶ quan tr¾c
x1,x2...,xn ®Òu ®−îc gäi lµ thèng kª. Khi chän
c¸c thèng kª ®Ó nghiªn cøu, cÇn chó ý ®Õn c¸c
tÝnh chÊt cña chóng, ®Æc biÖt c¸c thèng kª Êy cã
®ñ, kh«ng chÖch, v÷ng vµ hiÖu qu¶ hay kh«ng.
staurolite [14404] : staurolit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu n©u ®Õn ®en:
(Fe,Mg)2Al9Si4O23(OH). Tinh thÓ th−êng t¹o
song tinh tr«ng gièng c©y th¸nh gi¸ (l¨ng trô s¸u
mÆt c¾t nhau 60-90o). lµ hîp phÇn ®Æc tr−ng cña
mét sè ®¸ nh− phiÕn, mica vµ gneis biÕn chÊt
trung b×nh.
§n: staurotide; cross stone; grenatite; fairy
stone.
stauroscope [14405] : stauroscop, kÝnh ph©n
cùc.
KÝnh ph©n cùc, dïng ®Ô x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña
h×nh chiÕu mÆt ph¼ng dao ®éng trong tinh thÓ
nh»m ®o chÝnh x¸c gãc t¾t.
staurotide [14406] : staurotit.
§n: staurolite.
steacyite [14407] : steacyit.
Kho¸ng vËt, ®Çu tiªn ®−îc m« t¶ víi tªn lµ
eakenit: Th(Na, Ca) (K1-x x)Si8O20.
steady state [14408] : tr¹ng th¸i æn ®Þnh l©u
dµi, tr¹ng th¸i cè ®Þnh, th−êng xuyªn.
steam hammer [14409] : bóa h¬i ®Ó ®ãng cäc.
steatite talc [14410] : talc steatit.
Talc kh¸ s¹ch, chÊt l−îng cao, thÝch hîp lµm
tÊm c¸ch ®iÖn. §©y lµ thø talc th−¬ng phÈm tinh
khiÕt nhÊt. §n: steatite.
S-tectonite [14411] : S-tectonit.
KiÓu biÕn d¹ng cña ®¸, tõ ®å thÞ cã thÓ x¸c
®Þnh ®−îc mÆt S biÕn d¹ng.
steel galena [14412] : galen thÐp.
Galen cã kiÕn tróc h¹t mÞn, s¶n phÈm cña
biÕn d¹ng c¬ häc hoÆc b¾t ®Çu biÕn ®æi thµnh
anglesit.
steel jack [14413] : jack thÐp.
§n: sphalerite.
steel pile [14414] : cäc thÐp.
steenstrupine [14415] : stenstrupin.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, mµu n©u tèi ®Õn
®en: (Ce,La,Na,Mn)6(Si,P)6O18(OH).
steigerite [14416] : steigerit.
Kho¸ng vËt mµu vµng nh¹t: AlVO4.3H2O.
stellar crystal [14417] : tinh thÓ sao.
Mét kiÓu tinh thÓ tuyÕt rÊt ®Ñp vµ phæ biÕn,
cã h×nh sao ph¼ng s¸u c¸nh víi c¸c c¸nh r¾c rèi.
Ss: spatial dendrite.
stellate [14418] : h×nh sao.
TËp hîp tinh thÓ s¾p xÕp nh− h×nh sao. VÝ dô
tËp hîp cña wavellite.
stellerite [14419] : stelerit.
Kho¸ng vËt zeolit hÖ trùc thoi:
CaAl2Si7O18.7H2O. lµ mét thø stilbit.
STEM [14420] : kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quÐt.
Tõ viÕt t¾t cña: scanning transmission electron
microscope- kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quÐt xuyªn qua.
stenhuggarite [14421] : stenhugarit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu vµng s¸ng:
Ca2Fe+22Sb+52(As+3O3)4O3.
stenolaemate [14422] : M«i hÑp
(Stenolaemata).
§éng vËt d¹ng Rªu thuéc mét líp ®Æc tr−ng
b»ng c¸c quÇn thÓ t¹o nªn bëi c¸c c¸ thÓ d¹ng
èng dµi.
stenonite [14423] : stenonit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Sr, Ba, Na)2 Al(CO3)F5.
stenosiphonate [14424] : cã siphon hÑp.
Nãi vÒ c¸c Ch©n ®Çu Nautiloidea cã èng
siphon t−¬ng ®èi hÑp.
step [14425] : bËc, mÆt nghiªng.
1- §o¹n gÇn n»m ngang kh«ng ph¶i lµ vÜnh
cöu, t¸ch tõ mÆt b·i, mÆt vÒ phÝa biÓn cña ®−êng
bê triÒu kiÖt. Trong nhiÒu tr−êng hîp bËc ®−îc
t¹o ra do cã mÆt trÇm tÝch vôn th« (nh− cuéi trªn
b·i biÓn c¸t). §n: toe;
2- MÆt nghiªng dèc xuèng ®ét ngét gåm c¸t
th« hoÆc cuéi ®¸nh dÊu ®iÓm vì cña c¸c sãng
nhá vµ sãng lõng th¾ng thÕ trong mïa hÌ;
3- Mét thÒm canhon (canyon bench) ®−îc
më réng do xãi mßn;
4- §Þa h×nh d¹ng bËc trªn s−ên ®åi hoÆc s−ên
thung lòng.
stepanovite [14426] : stepanovit.
Kho¸ng vËt oxalat:
NaMgFe+3(C2O4)3.8-9H2O.
Ss: zhemchuzhnikovite.
step cut [14427] : kiÓu c¾t bËc thang.
592
Mét kiÓu chÕ t¸c ®−îc sö dông réng r·i cho
®¸ mµu gåm nh÷ng mÆt bèn c¹nh dµi, hÑp, xÕp
thµnh d·y song song víi c¹nh vµ gi¶m dÇn chiÒu
dµi c¶ vÒ phÝa trªn lÉn phÝa d−íi khi xa dÇn mÐp,
t¹o thµnh c¸c bËc. Sè l−îng bËc cã thÓ kh¸c
nhau, th−êng lµ ba ë mò vµ ë chãp. Sù kh¸c
nhau vÒ h×nh d¸ng cña c¸c bËc t¹o nªn kiÓu
d¸ng viªn ngäc, vÝ dô c¾t bËc thang ch÷ nhËt,
c¾t bËc thang vu«ng. §n: trap cut.
step delta [14428] : bËc delta.
Lo¹t c¸c delta ®−îc h×nh thµnh do sù thay ®æi
mùc n−íc xen kÏ, delta cao nhÊt lµ delta cæ nhÊt.
step-drawdown test [14429] : thö nghiÖm hót
n−íc theo tõng nÊc.
Sù thö nghiÖm hót n−íc trong mét giÕng
khoan víi c¸c l−u l−îng kh¸c nhau trong tõng
lÇn hót nh−ng cè ®Þnh.
Stephanian [14430] : Stephan.
BËc ë ch©u ¢u, Carbon th−îng (t−¬ng øng
Pensylvania th−îng; trªn Westphal, d−íi Asseli-
Sakmari cña Permi).
stephanite [14431] : stephanit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu ®en s¾t:
Ag5SbS4. lµ quÆng cña b¹c. §n: brittle silver
ore; black silver; goldschmidtine.
step lake [14432] : bËc hå.
C¸c hå chiÕm chç c¸c bån ®¸ trªn bËc thang
b¨ng hµ.
stepped plain [14433] : ®ång b¨ng ph©n bËc.
step tablet [14434] : nªm bËc thÊu quang.
§n: step wedge.
step terrace [14435] : ruéng bËc thang, thÒm
cã v¸ch ®øng ë phÝa dèc xuèng.
step wedge [14436] : nªm bËc thÊu quang.
Nªm quang häc cã ®é trong suèt gi¶m dÇn
tõng bËc kÕ tiÕp nhau tõ ®Çu nµy tíi ®Çu kia cña
nªm. §n: step tablet.
stercorite [14437] : stercorit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
HNa(NH4)(PO4).4H2O.
§n: microcosmic salt.
stereogram [14438] : phèi c¶nh; khèi lËp thÓ.
§å thÞ trªn mét mÆt ph¼ng thÓ hiÖn kh«ng
gian ba chiÒu, vÝ dô nh− s¬ ®å khèi trong ®Þa
chÊt cÊu t¹o hoÆc chiÕu cÇu trong tinh thÓ häc.
stereographic net [14439]:m¹ng chiÕu lËp thÓ.
M¹ng chiÕu cho thÊy cÊu tróc kh«ng gian cña
vËt thÓ.
stereographic projection [14440]: phÐp chiÕu
lËp thÓ.
1- C¸ch chiÕu ph−¬ng vÞ theo phÐp chiÕu
phèi c¶nh, trong ®ã c¸c kinh tuyÕn vµ vÜ tuyÕn
®−îc chiÕu thµnh mÆt tiÕp tuyÕn, ®iÓm chiÕu
trªn mÆt cÇu ®èi diÖn theo ®−êng kÝnh ®èi víi
®iÓm tiÕp tuyÕn cña mÆt ph¼ng chiÕu.
2- PhÐp chiÕu t−¬ng tù ®−îc dïng trong
quang tinh häc vµ trong ®Þa chÊt cÊu t¹o, th−êng
sö dông mÆt ph¼ng xÝch ®¹o (®i qua t©m h×nh
cÇu) víi c¸c ®iÓm chiÕu tõ cùc nam.
stereosphere [14441] : stereosphere, vá cÇu,
th¹ch quyÓn.
Danh tõ lóc ®Çu dïng cho líp vá trong cïng
cña manti Tr¸i ®Êt, còng ®−îc coi lµ t−¬ng
®−¬ng víi th¹ch quyÓn.
stereostatic pressure [14442] : ¸p suÊt
®Þa tÜnh.
sterilization [14443] : diÖt khuÈn (khö trïng).
Qu¸ tr×nh lo¹i bá hoÆc lµm v« hiÖu hãa c¸c
sinh vËt kÓ c¶ c¸c d¹ng thùc vËt vµ bµo tö còng
nh− c¸c virut trong n−íc ®Ó ®¹t tiªu chuÈn
vÖ sinh.
sternbergite [14444] : sternbergit.
Kho¸ng vËt mµu n©u tèi ®Õn ®en: AgFe2S3,
gÆp ë d¹ng tinh thÓ h×nh tÊm hoÆc l¸ mÒm, dÎo.
§n: flexible silver ore.
sterrettite [14445] : steretit.
Tr−íc ®©y ®−îc m« t¶ nh− mét lo¹i phosphat
ngËm n−íc cña nh«m: Al6(PO4)4(OH)6.5H2O.
§n: kolbeckite.
sterryite [14446] : steryit.
Kho¸ng vËt: Pb12(Sb,As)10S27.
stetefeldtite [14447] : stetefeldtit.
Kho¸ng vËt nhãm stibiconit:
Ag2Sb2(O,OH)7 (?).
stevensite [14448] : stevensit.
Kho¸ng vËt sÐt: smectit t¸m mÆt ba, ®Æc
tr−ng lµ nh«m kh«ng thay thÕ silic trong tø diÖn.
§iÖn tÝch cña líp xuÊt hiÖn do lç trèng t¸m mÆt.
§n: aphorodite.
stewartite [14449] : stewartit.
1- Kho¸ng vËt mµu vµng phít n©u:
Mn+2Fe+32(PO4)2(OH)2.8H2O. Th−êng t¹o tinh
thÓ nhá vµ chïm sîi trong permatit.
2- Thø bät mµu x¸m thÐp, nhiÒu tro, chøa s¾t,
cã tõ tÝnh, t×m thÊy trong má kim c−¬ng ë
Kimberley, Nam Phi.
stibarsen [14450] : stibarsen.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: SbAs.
stibianite [14451] : stibianit.
§n: stibiconite.
stibiconite [14452] : stibiconit.
Kho¸ng vËt: Sb3O6(OH). Th−êng cã mµu
tr¾ng phÊn ®Õn vµng, lµ s¶n phÈm biÕn ®æi cña
stibnit. §n: stibianite.
stibiobetafite [14453] : stibiobetafit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng, thµnh viªn cña
nhãm pyrochlo: (Ca,Sb,Sn,Fe,Mn,Na)(Ti,Nb,Ta,
Al)6O(O,OH, F).
593
stibiocolumbite [14454] : stibiocolumbit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: Sb(Nb, Ta)O4. §ång
h×nh víi stibiotantalit.
stibiopalladinite [14455] : stibiopaladinit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu tr¾ng b¹c ®Õn
x¸m thÐp: Pd5Sb2. §n: allopalladium.
stibiotantalite [14456] : stibiotantalit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu n©u ®Õn vµng:
Sb(Ta,Nb)O4.
stibium [14457] : stibium.
Tªn cæ cho stribnit ®−îc dïng nh− lµ bét mµu
trang ®iÓm m¾t (ë Ai CËp).
stibivanite [14458] : stibivanit.
Kho¸ng vËt Sb+32V+4O5.
stibnite [14459] : stibnit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch×: Sb2S3, cã ¸nh kim
lo¹i, kh¸c víi galen v× dÔ nãng ch¶y, th−êng
chøa vµng vµ b¹c. Stibnit gÆp ë d¹ng khèi vµ
tinh thÓ l¨ng trô trùc thoi víi c¾t khai hoµn toµn,
cã c¸c säc th¼ng ®øng. Lµ quÆng chÝnh cña
antimon. §n: antimonite; antimony glance; gray
antimony; stibium.
stichite [14460] : stichit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi, mµu tÝm hoa cµ:
Mg6Cr2(CO3)(OH)16.4H2O, l−ìng h×nh víi
barbertonit vµ cã thÓ chøa mét Ýt s¾t.
sticky limit [14461] : giíi h¹n b¸m dÝnh.
stigmaria [14462] : RÔ sÑo.
Mét gièng cña thùc vËt Carbon vµ Permi, ®Æc
tr−ng bëi nh÷ng cµnh sinh rÔ phô vµ bé rÔ cña
nã. Stigmaria ®−îc coi nh− mét gièng h×nh
d¹ng, cã quan hÖ gÇn gòi víi Sigillaria, Lepido-
dendron, Bothrodendron, v.v.
stilbite [14463] : stilbit.
1- Kho¸ng vËt zeolit:
NaCa2Al5Si13O36.14 H2O, th−êng t¹o tËp hîp
tinh thÓ d¹ng bã hoÆc khèi to¶ tia.
§n: desmine; epidesmine.
2- ThuËt ng÷ nµy ®−îc c¸c nhµ kho¸ng vËt
häc ng−êi §øc sö dông nh− tõ ®ång nghÜa:
heulandite.
stilleite [14464] : stileit.
Kho¸ng vËt: ZnSe.
stillwater [14465] : n−íc lÆng.
N−íc hÇu nh− kh«ng vËn ®éng.
stillwaterite [14466] : stilwaterit.
Kho¸ng vËt t×m thÊy ®Çu tiªn ë Stillwater
Complex : Pd8(As, Sb, Te, Sn, Bi)3.
stillwellite [14467] : stilvelit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi: (Ce,La,Ba)BSiO5.
stilpnomelane [14468] : stilpnomelan.
Kho¸ng vËt mµu ®en ®Õn ®en lôc, silicat líp
t¸m mÆt ba cña líp 2: 1 T-O-T, giÇu s¾t, gÆp ë
d¹ng tÊm gièng mica, d¹ng sîi vµ c¸c kÕt vá
mµu ®ång thau, m−ît nh− nhung.
§n: chalcodite.
stinkquartz [14469] : th¹ch anh h«i.
Th¹ch anh ph¸t ra mïi h«i khi bÞ ®Ëp.
stipoverite [14470] : stipoverit.
§n: stishovite.
stishovite [14471] : stishovit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: SiO2, lµ biÕn thÓ
¸p suÊt cao cña th¹ch anh, cã khèi l−îng riªng
rÊt lín (4,35g/cm3), ®−îc thµnh t¹o trong ®iÒu
kiÖn æn ®Þnh víi ¸p suÊt kho¶ng 100 kb. Trong
tù nhiªn, stishovit gÆp cïng víi coesit vµ chØ gÆp
trong ®¸ chøa th¹ch anh bÞ biÕn chÊt va ®Ëp nh−
ë Barringer Crater (Meteor Crater), Ariz vµ bÓ
Ries (§øc). Sù tån t¹i cña nã lµ tiªu chuÈn ®¸nh
gi¸ sù va ®Ëp cña thiªn th¹ch. Stishovit cã kiÓu
kiÕn tróc s¾p xÕp chÆt sÝt cña rutil trong ®ã silic
cã sè phèi trÝ 6 (thay vµo 4 ë trong th¹ch anh vµ
coesit). Nã h×nh thµnh ë ¸p suÊt cao h¬n coesit
vµ râ rµng trë nªn kÐm bÒn v÷ng ë ¸p suÊt thÊp
sau biÕn d¹ng. §n: stipoverite.
stistaite [14472] : stistait.
Kho¸ng vËt: SnSb.
stochastic variable [14473] : ®¹i l−îng ngÉu
nhiªn.
§n: random variable.
stock [14474] : ®¸ x©m nhËp thÓ c¸n.
D¹ng n»m cña thÓ ®¸ x©m nhËp cã diÖn lé
nhá h¬n 100km2, th−êng xuyªn c¾t ®¸ v©y
quanh, nhá h¬n c¸c thÓ nÒn (batholit).
stock corporation [14475] : c«ng ty cæ phÇn.
stock market [14476]:thÞ tr−êng chøng kho¸n.
stockpile [14477] : kho chøa vËt liÖu, b·i chøa
vËt liÖu (®¸, c¸t, sÐt).
Stoke's law [14478] : ®Þnh luËt Stoke.
C«ng thøc vÒ tèc ®é l¾ng ®äng cña c¸c h¹t
d¹ng cÇu trong chÊt láng ®−îc Stoke ®−a ra
n¨m 1851.
stokesite [14479] : stokesit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi kh«ng mµu:
CaSnSi3O9.2H2O.
stolidium [14480] : gê riÒm.
Chç r×a nh« ra ë mét trong hai m¶nh cña mét
sè Tay cuén (nh− ë liªn hä Stenoscismatacea)
t¹o nªn mét riÒm v−¬n theo mét gãc râ rÖt vµo
®−êng bao chÝnh cña vá.
stolzite [14481] : stolzit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng PbWO4. §ång
h×nh víi wulfenit vµ l−ìng h×nh víi raspite.
stomodeum [14482] : èng häng.
Mét èng dÉn kiÓu thùc qu¶n hay hÇu tõ
miÖng ®i xuèng khoang vÞ-m¹ch ë polyp San h«.
stomper [14483] : thiÕt bÞ ®Ó g©y c¸c dao
®éng ®µn håi (nguån ph¸t trong th¨m dß
594
®Þa chÊn).
stone [14484] : ®¸.
stone banked terrace [14485] : thÒm ®−îc
viÒn b»ng ®¸.
stone base [14486] : nÒn b»ng ®¸.
stone bed [14487] : c¸c khèi ®¸, b·i ®¸.
§n: stone field; felsenmeer.
stone breaker [14488] : m¸y nghiÒn ®¸.
§n: rock breaker.
stone eye [14489] : con m¾t ®¸.
Khèi ®¸ x©m nhËp.
stone-filled drain (French drain) [14490] :
tho¸t n−íc qua mµng läc b»ng ®¸, tho¸t n−íc
kiÓu Ph¸p.
stone intrusion [14491] : ®¸ chui.
ThÓ t−êng c¸t kÕt ®Òu ®Æn, d¹ng èng, d¹ng
ngo»n ngoÌo n»m bªn trong c¸c vØa than hoÆc
xuyªn qua nã vµ th−êng cã quan hÖ víi c¸t kÕt
t−¬ng tù ë m¸i hoÆc ë tÇng cao h¬n.
stone river [14492] : s«ng ®¸ h×nh thµnh do
qu¸ tr×nh ®Êt ch¶y.
stone wall [14493] : t−êng ®¸, d·y nói sèng
tr©u.
§n: hogback.
stony desert [14494] : hoang m¹c ®¸.
Hoang m¹c ®¸ cã bÒ mÆt kh«ng b»ng ph¼ng
gåm c¸c m¶nh ®¸ vôn sau khi c¸t vµ bôi ®−îc
mang ®i.
stony-iron meteorite [14495] : thiªn th¹ch
s¾t-®¸.
Tªn chung ®Ó chØ c¸c thiªn th¹ch rÊt hiÕm
khi gÆp cã chøa mét l−îng lín (Ýt nhÊt 25%) vµ
b»ng nhau cña c¶ 2 nguyªn tè s¾t vµ nikel trong
khèi ®¸ cã c¸c silicat nh− olivin, pyroxen.
§n: stony-iron; siderolite; syssiderie,
aerosideroliee, v.v.
stoping [14496] : ®¸ x©m nhËp.
Khèi x©m nhËp ngÇm.
storage [14497] : tÝch tr÷.
1- N−íc ®−îc chøa trong c¸c hå chøa trªn
mÆt ®Êt hoÆc ngÇm d−íi ®Êt ®Ó sö dông trong
t−¬ng lai.
2- N−íc ®−îc chøa mét c¸ch tù nhiªn trong
l−u vùc ngÊm xuèng thµnh n−íc d−íi ®Êt, n−íc
tr÷ ë chç tròng, n−íc chøa trong kªnh.
storage coefficient [14498] : hÖ sè tÝch tr÷.
1- §èi víi n−íc mÆt nh− lµ hå chøa, hÖ sè
nµy biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a diÖn tÝch bÒ mÆt
vµ dßng cung cÊp trung b×nh n¨m.
2- §èi víi tÇng chøa n−íc lµ l−îng n−íc ch¶y
khái hå chøa qua mét diÖn tÝch ®øng mét feet
vu«ng, khi cét n−íc hay ¸p lùc mÆt gi¶m
mét feet.
storage curve [14499] : ®−êng cong tÝch tr÷.
 §n: capacity curve.
storage ratio [14500] : tû sè tÝch tr÷.
L−îng n−íc chøa h÷u hiÖu chia cho dßng
cung cÊp trung b×nh n¨m.
storage reservoir [14501] : hå chøa n−íc.
storm beach [14502] : b·i biÓn h×nh thµnh
do b·o.
1- B·i xuÊt hiÖn ngay sau c¬n b·o cùc m¹nh.
Nã cã ®Æc ®iÓm trÇm tÝch b·i hoÆc bÞ mang ®i
hoÆc ®−îc tÝch tô l¹i;
2- Gê b·i ®−îc h×nh thµnh do b·o. Gê thÊp,
trßn gåm cuéi t¶ng chÊt thµnh ®èng do sãng b·o
m¹nh ë phÝa trong hoÆc ë ngay r×a trong cña b·i.
Gê n»m cao h¬n møc triÒu cao vµ sãng th«ng
th−êng cã thÓ ®¹t tíi. §n: storm terrace.
storm berm [14503]:gê b·i h×nh thµnh do b·o.
Gê thÊp däc b·i biÓn t¹o thµnh giíi h¹n sãng
b·o t¸c ®éng.
storm delta [14504] : ch©u thæ h×nh thµnh
do b·o.
§n: nashover.
storm runoff [14505] : dßng ch¶y trùc tiÕp.
Dßng ch¶y mÆt, ch¶y vµo s«ng suèi ngay
sau m−a.
storm seepage [14506] : dßng ngÊm rØ.
Dßng ch¶y ngÊm qua mÆt ®Êt vµ chuyÓn
®éng vÒ phÝa suèi nh− lµ n−íc d−íi ®Êt n«ng t¹m
thêi vµ ë phÝa trªn møc n−íc d−íi ®Êt chÝnh.
Th−êng ®−îc coi lµ mét phÇn cña dßng ch¶y
trùc tiÕp.
storm terrace [14507] : b·i biÓn h×nh thµnh
do b·o.
§n: storm beach.
storm water [14508] :
§n: direct runoff.
stottite [14509] : stotit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu n©u:
FeGe(OH)6.
strain [14510] : biÕn d¹ng.
Sù biÕn ®æi h×nh d¹ng hoÆc thÓ tÝch cña vËt
thÓ do t¸c dông cña øng suÊt.
strain at failure [14511] : biÕn d¹ng t¹i thêi
®iÓm ph¸ hñy.
strain control [14512] : kiÓm so¸t biÕn d¹ng.
Khèng chÕ biÕn d¹ng. §n: control of strain.
strain ellipse [14513] : elip biÕn d¹ng.
H×nh elip trong tr¹ng th¸i biÕn d¹ng cã gèc lµ
h×nh trßn khi ch−a bÞ biÕn d¹ng.
strain ellipsoid [14514] : elipxoit biÕn d¹ng.
H×nh elipxoit ë tr¹ng th¸i bÞ biÕn d¹ng cã
nguån gèc tõ h×nh cÇu khi ch−a biÕn d¹ng.
strain energy [14515] : n¨ng l−îng biÕn d¹ng.
N¨ng l−îng c¬ häc chøa trong c¸c vËt liÖu
chÞu øng suÊt. N¨ng luîng biÕn d¹ng ®µn håi
595
b»ng c«ng ph¸t sinh do ngo¹i lùc g©y ra biÕn
d¹ng vµ cã thÓ phôc håi ®−îc. Theo nguån gèc
sinh thµnh, n¨ng l−îng biÕn d¹ng cã thÓ chia ra
c¸c lo¹i: do lùc tr−ît, do momen uèn vµ momen
xo¾n, v.v.
strain field [14516] : tr−êng biÕn d¹ng.
Tr¹ng th¸i biÕn d¹ng cña mäi ®iÓm trong mét
vËt thÓ bÞ biÕn d¹ng.
strain gage gauge [14517] : dông cô ®o
biÕn d¹ng.
Dông cô dïng ®Ó ®o sù biÕn d¹ng th−êng
b»ng tÝn hiÖu ®iÖn tö cña cÊu tróc hoÆc vËt thÓ bÞ
biÕn d¹ng. Cßn cã tªn gäi lµ extensomet.
strain recrystallization [14518] : t¸i kÕt tinh
biÕn d¹ng.
T¸i kÕt tinh trong ®ã kho¸ng vËt bÞ biÕn ®æi
thµnh c¸c m¶nh tinh thÓ cña chÝnh kho¸ng
vËt ®ã.
strain slip [14519] : thí chÎ tr−ît.
§n: slip cleavage.
strait [14520] : eo biÓn, kªnh nhá, ®Ìo, chç
®Êt th¾t l¹i.
§−êng hÑp cã n−íc nèi liÒn hai thÓ chøa
n−íc. (vÝ dô: eo biÓn Gibranta nèi §¹i T©y
D−¬ng víi §Þa Trung H¶i).
stralingite [14521] : strathingit.
Kho¸ng vËt lÇn ®Çu tiªn ®−îc m« t¶ nh− bao
thÓ gÆp trong ®¸ v«i bÞ biÕn chÊt:
Ca2Al2SiO7.8H2O.
strand [14522] : bê b·i, s«ng, dßng ch¶y
kªnh, khu vùc ¶nh h−ëng cña thñy triÒu.
1- Vïng lôc ®Þa thÊp ®−îc bao bäc bëi vïng
biÓn (vÝ dô: b·i biÓn, nh¸nh biÓn cña ®¹i d−¬ng,
bê s«ng réng);
2- D¶i ®Êt hÑp n»m gi÷a mùc triÒu c−êng vµ
triÒu kiÖt (bÞ phñ n−íc vµ lé ra xen kÏ);
3- S«ng, dßng ch¶y, kªnh.
strand plain [14523] : bê tho¸i hãa do sãng vµ
dßng ch¶y.
Trªn bê cã c¸c gê b·i vµ tròng lÇy song song,
ë mét vµi n¬i cã c¸c ®ôn kÕt hîp vµo, mét sè
x¸c ®Þnh tuæi tuyÖt ®èi vµo kho¶ng 6000 n¨m
tr−íc c«ng nguyªn. §n: foreland.
stranskiite [14524] : stranskit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu lam:
Zn2Cu(AsO4)2.
strashimirite [14525] : strashimirit.
Kho¸ng vËt: Cu8(AsO4)4(OH)4.5H2O.
strat test [14526] : thö nghiÖm ®Þa tÇng.
§n: stratigraphic test.
strata [14527] : ®Þa tÇng, tÇng.
Danh tõ sè nhiÒu cña stratum.
strath [14528] : ®¸y thung lòng réng b»ng
ph¼ng; tròng sôt cã s−ên dèc, réng, dµi trªn
 thÒm lôc ®Þa.
strath terrace [14529] : thÒm ®¸y.
1- Tµn d− ®¸y thung lòng b»ng ph¼ng, thuéc
chu tr×nh xãi mßn tr−íc ®©y ®· bÞ chia c¾t bëi
c¸c dßng ch¶y trÎ hãa do n©ng cao tiÕp theo.
§n: strath berm.
2- Tµn d− cña mét d¶i réng h¬n so víi mét
d¶i hÑp h¬n däc theo mét thung lòng.
strath valley [14530] : Thung lòng ®¸y.
1- §¸y b»ng ph¼ng cña thung lòng cã dßng
ch¶y;
2- Thung lòng chÕt do dßng ch¶y ®· bÞ
chuyÓn chç.
stratic [14531] : d¹ng tÇng.
Liªn quan ®Õn trËt tù hoÆc tr×nh tù s¾p xÕp
®Þa tÇng.
stratification [14532] : sù ph©n líp.
Sù h×nh thµnh c¸c líp ®¸ trÇm tÝch, líp nä
c¸ch líp kia bëi mÆt ph©n líp. C¸c líp kh¸c
nhau vÒ cÊu t¹o, kiÕn tróc, mµu s¾c, tÝnh chÊt c¬
lý c¸c bao thÓ vµ hãa ®¸ trong chóng.
stratification plan [14533] : mÆt líp, mÆt
ph©n líp.
§n: bedding plan.
stratified [14534]:ph©n tÇng, ph©n líp,
ph©n vØa.
H×nh thµnh hoÆc s¾p xÕp c¸c líp.
§n: bedded.
stratified cone [14535] : nói löa ph©n tÇng,
nãn ph©n tÇng.
§n: stratovolcano.
stratiform [14536] : gi¶ tÇng.
KiÓu ®Æc tr−ng cña kho¸ng sµng d¹ng tÇng,
trong ®ã cÊu tróc quÆng cïng kÐo dµi mét c¸ch
chÝnh x¸c víi mét hoÆc nhiÒu líp trÇm tÝch, biÕn
chÊt hoÆc phun trµo, vÝ dô: c¸c líp muèi hoÆc
oxyt s¾t hoÆc c¸c líp giÇu crom hay platin trong
phøc hÖ nói löa.
stratiform intrusion [14537] : x©m nhËp
ph©n tÇng.
stratigrapher [14538] : nhµ ®Þa tÇng.
Ng−êi ®Þa chÊt nghiªn cøu hoÆc cã hiÓu biÕt
vÒ ®Þa tÇng häc.
stratigraphical sequence [14539]: thø tù ph©n
líp, tuÇn tù ph©n tÇng.
stratigraphic break [14540] : gi¸n ®o¹n
®Þa tÇng.
§n: break.
stratigraphic classification [14541] : ph©n
lo¹i ®Þa tÇng, ph©n chia ®Þa tÇng.
1- Sù s¾p xÕp hÖ thèng c¸c líp cña vá Tr¸i
®Êt theo tr×nh tù nguyªn thñy cña chóng thµnh
c¸c ph©n vÞ dùa theo mét ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt
hoÆc thuéc tÝnh nµo ®ã cña chóng. C¸c ®Æc
596
®iÓm, tÝnh chÊt hoÆc thuéc tÝnh kh¸c nhau cã thÓ
lµ c¬ së h÷u Ých cho ph©n lo¹i ®Þa tÇng
kh¸c nhau.
2- Sù tËp hîp (hÖ thèng) c¸c ph©n vÞ ®Þa tÇng
theo h×nh lo¹i, cÊp bËc dùa trªn nguyªn t¾c ph©n
chia, néi dung, khèi l−îng, quan hÖ phô thuéc
vµ ph©n bè ®Þa lý cña chóng trong nh÷ng thang
hoÆc s¬ ®å ®Þa tÇng vµ t−¬ng øng víi c¸c ph©n vÞ
thêi gian ®Þa chÊt t−¬ng ®èi cña thang ®Þa
niªn ®¹i.
stratigraphic code [14542] : quy ph¹m ®Þa
tÇng, luËt ®Þa tÇng.
Sù tËp hîp bao qu¸t nh−ng xóc tÝch nh÷ng
quan niÖm ®−îc thõa nhËn réng r·i vÒ nguyªn
lý, ph−¬ng thøc vµ thùc tiÔn cña ®Þa tÇng häc
nh»m thèng nhÊt ë møc cao nhÊt viÖc ¸p dông
chóng. ë mét sè n−íc, quy ph¹m ®Þa tÇng ®−îc
¸p dông cho mäi lo¹i ®¸ (trÇm tÝch, magma, biÕn
chÊt). ë n−íc ta, t−¬ng tù nh− nhiÒu n−íc kh¸c,
quy ph¹m chØ ¸p dông cho trÇm tÝch vµ c¸c ®¸
cã nguån gèc, hoÆc liªn quan chÆt chÏ víi
nguån gèc trÇm tÝch.
stratigraphic column [14543] : cét ®Þa tÇng.
H×nh vÏ gåm c¸c cét ghi tuæi thµnh t¹o,
thµnh phÇn quan hÖ gi÷a c¸c tÇng, bÒ dµy, ®Æc
®iÓm th¹ch häc, hãa th¹ch cña c¸c tÇng theo thø
tù tõ d−íi lªn trªn lµ tõ cæ ®Õn trÎ.
stratigraphic condensation [14544] : ®óc kÕt
®Þa tÇng.
Sù phèi hîp c¸c hãa th¹ch ®Æc tr−ng cho tuæi
vµ m«i tr−êng kh¸c nhau trong mét kho¶ng ®Þa
tÇng máng hoÆc ngay trong mét líp.
stratigraphic control [14545] : x¸c minh ®Þa
tÇng; thÈm ®Þnh ®Þa tÇng.
Tr×nh ®é hiÓu biÕt ®Þa tÇng cña mét vïng cã
thÓ sö dông luËn gi¶i ®Þa tÇng hoÆc lÞch sö ®Þa
chÊt vïng ®ã.
stratigraphic correlation [14546] : ®èi s¸nh
®Þa tÇng; liªn hÖ ®Þa tÇng.
Qu¸ tr×nh chøng minh hoÆc x¸c ®Þnh c¸c
ph©n vÞ ®Þa tÇng ë hai hay nhiÒu vïng t¸ch rêi
nhau t−¬ng tù víi nhau vÒ ®Æc ®iÓm hoÆc vÞ trÝ
®Þa tÇng dùa theo tuæi (thêi gian thµnh t¹o), ®Æc
®iÓm trÇm tÝch, hãa th¹ch hay mét thuéc tÝnh
nµo kh¸c. ThuËt ng÷ ®«i khi còng ®−îc hiÓu lµ
so s¸nh thêi gian. §n: lithologic correlation.
stratigraphic cut off [14547] : ®−êng biªn ®Þa
tÇng; giíi h¹n ®Þa tÇng.
§n: cutoff.
stratigraphic facies [14548] : t−íng ®Þa tÇng.
§n: facies.
stratigraphic geology [14549] : ®Þa chÊt
®Þa tÇng.
1- §n: stratigraphy.
 2- §Þa tÇng khu vùc.
stratigraphic guide [14550] : dÊu hiÖu ®Þa
tÇng; h−íng dÉn ®Þa tÇng.
1- Ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng ®−îc biÕt cã liªn
quan ®Õn lo¹i kho¸ng s¶n nµo ®ã trong viÖc t×m
kiÕm kho¸ng s¶n.
2- §n: stratigraphic code.
stratigraphic interval [14551] : kho¶ng c¸ch
®Þa tÇng.
Khèi l−îng ®Þa tÇng gi÷a hai tÇng ®¸nh dÊu.
stratigraphic leak [14552] : ®o¹n hë ®Þa tÇng.
HiÖn t−îng tÝch tô trÇm tÝch vµ hoÆc hãa
th¹ch cã tuæi trÎ h¬n n»m cïng hoÆc d−íi c¸c ®¸
cã tuæi cæ h¬n.
stratigraphic map [14553] : b¶n ®å ®Þa tÇng.
B¶n ®å thÓ hiÖn sù ph©n bè kh«ng gian, h×nh
d¹ng, vÞ trÝ cña mét ph©n vÞ ®Þa tÇng hoÆc bÒ
mÆt ®Þa tÇng, liªn quan ®Õn mét kho¶ng thêi
gian ®Þa chÊt. B¶n ®å ®¼ng dµy, b¶n ®å cÊu tróc,
b¶n ®å t−íng... thuéc lo¹i nµy.
stratigraphic nomenclature [14554] : danh
ph¸p ®Þa tÇng; phÐp gäi tªn ®Þa tÇng.
§Æt tªn mét c¸ch hîp lý c¸c ph©n vÞ ®Þa tÇng.
VÝ dô: hÖ Jura; hÖ tÇng B¶n C¶i.
stratigraphic paleontology [14555] : cæ sinh
häc ®Þa tÇng.
M«n nghiªn cøu c¸c ho¸ th¹ch vµ sù ph©n bè
cña chóng trong c¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt kh¸c
nhau, ®Æc biÖt lµ c¸c mèi quan hÖ ®Þa tÇng (thêi
gian vµ tr×nh tù) cña c¸c ®¸ trÇm tÝch chøa ho¸
th¹ch.
stratigraphic range [14556] : ph©n bè ®Þa
tÇng; ph¹m vi ®Þa tÇng.
Sù ph©n bè cña mét gièng, loµi,... sinh vËt
theo thêi gian ®Þa chÊt, ®−îc thÓ hiÖn ë sù cã
mÆt trong c¸c líp ®· biÕt tuæi.
stratigraphic record [14557] : dÊu Ên ®Þa
tÇng, t− liÖu ®Þa tÇng.
C¸c dÊu Ên ®Þa chÊt rót ra tõ viÖc nghiªn cøu
®Þa tÇng; c¸c ®¸ ®−îc s¾p xÕp theo thang ®Þa
niªn biÓu nh− cét ®Þa tÇng. §n: record.
stratigraphic separation [14558] : gi·n c¸ch
®Þa tÇng.
ChiÒu dµy c¸c líp n»m gi÷a hai vØa t¸ch rêi
nhau ë thÕ n»m nguyªn thñy nh−ng hiÖn tiÕp
xóc víi nhau t¹i mét ®øt g·y.
stratigraphic sequence [14559] : thø tù ®Þa
tÇng; tr×nh tù ®Þa tÇng.
Sù nèi tiÕp theo thêi gian cña c¸c thµnh t¹o
trÇm tÝch tõ cæ n»m d−íi ®Õn líp trÎ n»m trªn
kh«ng kÌm theo gi¸n ®o¹n.
stratigraphic terminology [14560] : thuËt ng÷
®Þa tÇng, chuyªn tõ ®Þa tÇng.
ThuËt ng÷ sö dông cho c¸c ph©n vÞ thuéc c¸c
h×nh lo¹i, c¸c cÊp trong hÖ thèng ph©n lo¹i ®Þa
597
tÇng, nh− hÖ tÇng, bËc, sinh ®íi, v.v.
stratigraphic terrane [14561] : miÒn ®Þa tÇng,
teran ®Þa tÇng.
Mét miÒn (terran) ®Æc tr−ng bëi mét tr×nh tù
®Þa tÇng thèng nhÊt, trong ®ã quan hÖ tÝch tô cña
c¸c ph©n vÞ cã thÓ ®−îc chøng minh; cã thÓ bao
gåm hoÆc kh«ng bao gåm c¸c thµnh t¹o mãng.
stratigraphic test [14562] : thö nghiÖm ®Þa
tÇng.
Lç khoan tiÕn hµnh ®Ó thu thËp c¸c th«ng tin
vÒ chiÒu dµy, thµnh phÇn th¹ch häc, thø tù ®Þa
tÇng, ®é rçng vµ ®é thÈm thÊu cña ®¸ hoÆc ®Þnh
vÞ mét tÇng chuÈn, th−êng ®Ó ®¸nh gi¸ tr÷ l−îng
dÇu khÝ. §n: strat test.
stratigraphic throw [14563] : gi·n c¸ch ®Þa
tÇng, xª dÞch ®Þa tÇng.
§n: stratigraphic separation.
stratigraphic trap [14564] : bÉy ®Þa tÇng.
Nh÷ng bÉy chøa dÇu hoÆc khÝ, ®−îc h×nh
thµnh do kÕt qu¶ cña sù thay ®æi thµnh phÇn
th¹ch häc bëi sù biÕn d¹ng cÊu tróc.
Ss: structural trap. §n: porosity trap.
stratigraphic unit [14565] : ph©n vÞ ®Þa tÇng.
Líp hoÆc thÓ ®Þa chÊt ®−îc x¸c lËp theo mét
hoÆc mét sè ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, thuéc tÝnh ph©n
biÖt víi c¸c ph©n vÞ liÒn kÒ nh»m môc ®Ých m«
t¶, ®o vÏ, ®èi s¸nh (H−íng dÉn ®Þa tÇng quèc tÕ,
1976; Quy ph¹m ®Þa tÇng VN, 1994). Cã nhiÒu
lo¹i ph©n vÞ ®Þa tÇng nh− th¹ch ®Þa tÇng, sinh ®Þa
tÇng, thêi ®Þa tÇng, ®Þa chÊn ®Þa tÇng,...phô
thuéc vµo tiªu chuÈn sö dông ®Ó ph©n chia. Mét
quan niÖm kh¸c, ph©n vÞ ®Þa tÇng tõ ph©n vÞ
chung, lín nhÊt ®Õn ph©n vÞ ®Þa ph−¬ng nhá
nhÊt ®Òu ph¶i t−¬ng øng víi mét giai ®o¹n tù
nhiªn x¸c ®Þnh trong lÞch sö ph¸t triÓn vá Tr¸i
®Êt hoÆc mét phÇn cña nã, v.v. Mçi ph©n vÞ ®Þa
tÇng thuéc h×nh lo¹i nµo còng ®Òu ph¶i x¸c lËp
trªn c¬ së toµn bé c¸c dÊu hiÖu thu thËp ®−îc ë
mÆt c¾t cña c¸c ph©n vÞ ®ã (Quy ph¹m ®Þa tÇng
Liªn X«, 1977).
stratigraphic unconformity [14566] : kh«ng
chØnh hîp ®Þa tÇng.
Sù gi¸n ®o¹n trÇm tÝch chñ yÕu do chuyÓn
®éng th¨ng trÇm g©y ra, th−êng thÕ n»m cña
phÇn trªn vµ phÇn d−íi mÆt gi¸n ®o¹n trÇm tÝch
kh«ng thay ®æi. §n: disconformity.
stratigraphy [14567] : ®Þa tÇng häc.
Khoa häc vÒ c¸c líp ®¸, kh«ng chØ nghiªn
cøu tr×nh tù vµ mèi quan hÖ vÒ tuæi cña chóng
mµ c¶ h×nh d¹ng, sù ph©n bè, thµnh phÇn th¹ch
häc, hãa th¹ch, c¸c ®Æc tÝnh vËt lý, ®Þa hãa,...
tøc lµ tÊt c¶ c¸c ®Æc ®iÓm vµ thuéc tÝnh cña c¸c
líp ®¸, gi¶i thÝch chóng vÒ mÆt m«i tr−êng tøc
kiÓu nguån gèc vµ lÞch sö ®Þa chÊt (H−íng dÉn
®Þa tÇng quèc tÕ, 1976).
 stratlingite [14568] : stratlingit.
Kho¸ng vËt: Ca2Al2SiO7.8H2O, lÇn ®Çu tiªn
®−îc m« t¶ nh− lµ bao thÓ gÆp trong ®¸ v«i bÞ
biÕn chÊt.
stratose [14569] : ph©n tÇng.
Sù s¾p xÕp trong c¸c líp ®¸.
stratotectonic [14570] : kiÕn t¹o ®Þa tÇng.
ThuËt ng÷ chñ yÕu ®−îc sö dông ë Australia
®Ó m« t¶ sù tiÕn hãa kiÕn t¹o liªn quan víi
®Þa tÇng.
stratotype [14571] : chuÈn ®Þa tÇng; stratotyp.
ChuÈn mùc ®Ó x¸c ®Þnh hoÆc nhËn biÕt mét
ph©n vÞ ®Þa tÇng hoÆc mét ranh giíi ®Þa tÇng,
®−îc m« t¶ ®Çu tiªn khi x¸c ®Þnh ph©n vÞ hoÆc
®−îc lùa chän trong khi nghiªn cøu vÒ sau
(H−íng dÉn ®Þa tÇng quèc tÕ, 1976).
§n: type section.
stratovolcano [14572] : nói löa tÇng, nói löa
ph©n tÇng.
Nói löa ®−îc cÊu t¹o bëi sù xen kÏ cña c¸c
dßng dung nham vµ vËt liÖu m¶nh vôn nói löa
gåm tro, lapilli, bom, xØ. Do cÊu t¹o xen kÏ nh−
vËy nªn ng−êi ta gäi lµ nói löa tÇng. Nói löa
tÇng lµ kÕt qu¶ cña häat ®éng phun trµo vµ ho¹t
®éng bïng næ xen kÏ nhau trong ®êi sèng cña
nói löa kiÓu trung t©m.
stratum [14573] : líp; vØa, tÇng.
Mét thÓ hoÆc mét vØa ®¸ trÇm tÝch d¹ng tÊm
hoÆc phiÕn cã thÓ ph©n biÖt ®−îc b»ng m¾t
th−êng víi vØa n»m trªn vµ d−íi, th−êng ®−îc sö
dông ë d¹ng sè nhiÒu (strata).
stratum plain [14574] : ®ång b»ng cã bÒ mÆt
cÊu tróc ph©n bËc.
§n: structural plain; strepped plain.
Straumanis camera method [14575] :
ph−¬ng ph¸p buång chôp Straumanis.
Ph−¬ng ph¸p dïng trong ph©n tÝch nhiÔu x¹
tia X. Phim ®−îc l¾p trong mét buång chôp h×nh
trô cho phÐp nhËn c¶ ph¶n x¹ phÝa tr−íc vµ phÝa
sau cña cöa sæ ra vµ cöa sæ vµo. B»ng c¸ch ®ã cã
thÓ x¸c ®inh chÝnh x¸c ®−êng kÝnh cña phim.
streak [14576] : mµu vÕt v¹ch.
Mµu cña kho¸ng vËt ë d¹ng bét, th−êng ®−îc
quan s¸t b»ng c¸ch v¹ch kho¸ng vËt lªn mét tÊm
gèm vµ quan s¸t vÕt ®Ó l¹i. Mµu vÕt v¹ch lµ ®Æc
®iÓm quan träng trong gi¸m ®Þnh kho¸ng vËt,
®«i khi nã kh¸c mµu cña kho¸ng vËt nh−ng nãi
chung lµ kh«ng ®æi ®èi víi mét kho¸ng vËt.
streak plate [14577] : tÊm v¹ch.
Dïng trong gi¸m ®Þnh kho¸ng vËt. Lµ mét
m¶nh gèm kh«ng phñ men dïng ®Ó cä x¸t mÉu
t¹o bét cho phÐp quan s¸t mµu vÕt v¹ch. TÊm
v¹ch cã ®é cøng kho¶ng 7.
stream [14578] : suèi, dßng ch¶y tù nhiªn ë
c¸c vïng ®åi nói.
598
1- BÊt kú mét khèi n−íc nµo ch¶y xuèng møc
thÊp h¬n d−íi t¸c ®éng cña träng lùc, vµ liªn
quan tíi mét kªnh hÑp nh−ng ®−îc x¸c ®Þnh râ
rµng trªn mÆt ®Êt.
2- ThuËt ng÷ th−êng ®−îc sö dông chØ c¸c
s«ng nhá.
3- N−íc ch¶y trong suèi.
stream built terrace [14579] : thÒm aluvi.
§n: alluvial terrace.
stream capture [14580] : c−íp dßng.
§n: capture.
stream channel [14581] : kªnh, m−¬ng.
Chç ®Êt tròng, hÑp, n−íc ch¶y tù nhiªn hoÆc
cã thÓ ch¶y theo nã.
stream current [14582] : dßng ch¶y.
1- Dßng biÓn ë d−íi s©u, hÑp, ch¶y m¹nh (vÝ
dô: dßng G¬nstrim);.
2- Dßng tr«i. §n: stream;
3- Dßng ch¶y ®Òu ®Æn trong mét con s«ng ë
®Êt liÒn.
stream cut terrace [14583] : thÒm ®¸, thÒm
c¾t dßng.
§n: rock terrace.
stream deposition [14584] : tÝch tô s«ng, tÝch
tô dßng ch¶y.
stream erosion [14585] : xãi mßn suèi, s«ng.
Qu¸ tr×nh xãi mßn g©y ra bëi dßng suèi, s«ng.
streamflood [14586] : dßng lò.
Lò ë vïng kh« ®−îc ®Æc tr−ng bëi "dßng
tõng ®ît vµ d÷ déi" cña lôt trµn (sheetflood)
nh−ng l¹i bÞ h¹n chÕ bëi dßng ch¶y n«ng, kh«ng
râ, th−êng kh«.
streamflow [14587] : dßng ch¶y rßng.
PhÇn n−íc mÆt ch¶y thµnh dßng tËp trung,
kh«ng bÞ ph©n t¸n, lo¹n h−íng. Còng cã thÓ viÕt:
stream flow.
stream gradient [14588] : gradient suèi, s«ng.
Lµ gãc gi÷a mÆt n−íc (®èi víi suèi lín) hay
®¸y (®èi víi suèi nhá) vµ mÆt ph¼ng ngang ®o
theo h−íng cña dßng ch¶y.
stream gradient ratio [14589] : tû sè gradient
suèi, s«ng.
Tû sè gi÷a gradient cña mét suèi vµ gradient
cña mét suèi kh¸c ë bËc tiÕp theo cao h¬n, trong
cïng mét l−u vùc. Ký hiÖu Rs.
§n: channel gradient ratio.
streaming potential [14590] : ¸p lùc, thÕ n¨ng
cña dßng ch¶y.
stream length [14591] : chiÒu dµi suèi, s«ng.
§é dµi cña mét phÇn suèi ë bËc cho tr−íc u.
Ký hiÖu Lu.
stream length ratio [14592] : tû sè chiÒu dµi
suèi, s«ng.
Tû sè gi÷a chiÒu dµi suèi trung b×nh ë mét
bËc cho tr−íc vµ chiÒu dµi suèi trung b×nh ë bËc
thÊp h¬n tiÕp theo trong mét l−u vùc x¸c ®Þnh.
Ký hiªu RL.
streamlet [14593] : dßng ch¶y nhá.
stream line [14594] : ®−êng dßng, dßng ch¶y.
§−êng t−ëng t−îng nèi mét lo¹t c¸c phÇn
cña chÊt láng trong tr¹ng th¸i chuyÓn ®éng ë
thêi ®iÓm x¸c ®Þnh, mçi phÇn cña chÊt láng trªn
®−êng nµy cã vect¬ vËn tèc lµ tiÕp tuyÕn víi nã.
streamline flow [14595] : dßng ch¶y ph¼ng.
Dßng ch¶y ®Òu, kh«ng bÞ rèi lo¹n.
stream load [14596] : vËt liÖu vËn chuyÓn do
suèi, s«ng.
VËt liÖu r¾n ®−îc dßng suèi vËn chuyÓn ®i
d−íi d¹ng vËt liÖu trÇm tÝch cã thÓ nh×n thÊy
hoÆc d−íi d¹ng dung dÞch hãa häc hay keo.
stream morphology [14597] : m«n h×nh th¸i
s«ng.
§n: river morphology.
stream order [14598] : cÊp dßng ch¶y.
Ph©n lo¹i vÞ trÝ c¸c nh¸nh s«ng liªn quan
trong hÖ thèng s«ng. §n: channel order.
stream profile [14599] : mÆt c¾t däc cña
suèi, s«ng.
stream robbery [14600] : sù hîp dßng.
stream terrace [14601] : thÒm suèi, s«ng.
HÖ thèng c¸c møc bÒ mÆt trong thung lòng
s«ng n»m däc dßng ch¶y, Ýt nhiÒu song song víi
dßng ch¶y, hiÖn n»m cao h¬n møc bÒ mÆt s«ng
lµ c¸c tµn d− cña b·i båi, ®¸y dßng ch¶y hoÆc
®¸y thung lòng cã tr−íc, ®−îc thµnh t¹o trong
giai ®o¹n xãi mßn hoÆc tÝch tô tr−íc ®ã.
stream transportation [14602] : di chuyÓn
dßng.
Sù di chuyÓn c¸c vËt liÖu ®¸ phong ho¸ hay
xãi mßn d−íi d¹ng dung dÞch ho¸ häc hay thÓ
huyÒn phï, hay bÞ l¨n, kÐo däc theo lßng suèi.
streamtube [14603] : dßng ch¶y h×nh èng.
Dßng n−íc ch¶y qua hang hoµn toµn lµ dßng
ch¶y rèi.
stream underflow [14604] : dßng ngÇm.
N−íc thÊm qua lßng suèi cã kh¶ n¨ng thÊm
vµ ch¶y song song víi dßng suèi.
stream valley [14605] : thung lòng suèi, s«ng.
Khu vùc tròng kÐo dµi trªn mÆt ®Êt ®−îc t¹o
ra bëi dßng suèi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
cña nã.
stream velocity [14606] : vËn tèc suèi, s«ng.
VËn tèc cña dßng ch¶y ®o b»ng kho¶ng c¸ch
trªn mét ®¬n vÞ thêi gian.
streamway [14607] : suèi hiÖn t¹i, lßng suèi.
strelkinite [14608] : strelkinit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi:
Na2(UO2)2(VO4)2. 6H2O.
599
strengite [14609] : strengit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi, mµu ®á nhît:
FePO4.2H2O. §ång h×nh víi variscit vµ l−ìng
h×nh víi phosphosiderit vµ cã thÓ chøa mét
Ýt mangan.
strength [14610] : c−êng ®é, søc kh¸ng, søc
chèng, søc bÒn.
Tr¹ng th¸i øng suÊt, t¹i ®ã mÉu ®¸ hay mét
phÇn khèi ®¸ bÞ g·y vì. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc søc
bÒn, cÇn x¸c ®Þnh ®−îc thêi ®iÓm x¶y ra g·y vì.
Khi g·y vì x¶y ra ®ét ngét, nã lu«n ®i kÌm víi
sù gi¶m xuèng còng ®ét ngét cña t¶i träng t¸c
®éng, víi tiÕng ®éng, ®«i khi kh¸ to. Tuy nhiªn,
g·y vì còng cã thÓ x¶y ra tõ tõ, rÊt khã x¸c
®Þnh, nhÊt lµ khi thÝ nghiÖm mÉu ®· mÒm yÕu
trong ®iÒu kiÖn øng suÊt bao quanh lín.
strength and yield criteria [14611] : tiªu
chuÈn søc bÒn vµ ch¶y dÎo.
Trong c¬ häc ®Êt, ®¸, tõ tr−íc tíi nay, c¸c
nhµ khoa häc ®· vµ ®ang bá ra kh¸ nhiÒu c«ng
søc ®Ó t×m kiÕm mét tiªu chuÈn søc bÒn vµ ch¶y
dÎo cã c¬ së lý thuyÕt, kh¶ dÜ, ¸p dông ®−îc cho
mäi lo¹i ®Êt ®¸. Nh÷ng cè g¾ng ®Çu tiªn cã lÏ
xuÊt ph¸t tõ lý thuyÕt khe nøt Griffith, nh−ng
tiªu chuÈn søc bÒn do «ng ®−a ra kh«ng mÊy
phï hîp víi thùc tÕ. C¸c tiªu chuÈn hiÖn ®ang
®−îc ¸p dông trong thùc tÕ ®Òu lµ tiªu chuÈn
thùc nghiÖm ®¬n gi¶n, ®−îc t×m ra b»ng c¸ch
khíp mét ®−êng cong víi c¸c sè liÖu thùc
nghiÖm. Mét sè tiªu chuÈn thùc nghiÖm ®−îc ¸p
dông phæ biÕn lµ: tiªu chuÈn Mohr-Coulomb,
tiªu chuÈn Hoek-Brown.
strength anisotropy [14612] : tÝnh bÒn dÞ
h−íng.
Do kiÕn tróc vËt chÊt cã thÓ ®Þnh h−íng, hoÆc
do c¸c mÆt ph©n líp, thí chÎ mµ hµnh vi cña rÊt
nhiÒu lo¹i ®¸ trë nªn dÞ h−íng. D¹ng dÞ h−íng
®¬n gi¶n nhÊt lµ ®¼ng h−íng ngang, tøc lµ ®ång
nhÊt theo hai h−íng vµ kh¸c víi h−íng thø ba.
Søc bÒn cùc ®¹i cña c¸c ®¸ ®¼ng h−íng ngang
trong thÝ nghiÖm nÐn ba trôc thay ®æi. Tïy theo
h−íng cña c¸c mÆt ®¼ng h−íng, thí chÎ hoÆc
c¸c mÆt gi¶m yÕu so víi h−íng cña trôc øng suÊt
chÝnh.
strength criteria [14613] : tiªu chuÈn søc bÒn.
Tiªu chuÈn søc bÒn lµ mét ph−¬ng tr×nh dïng
®Ó kiÓm tra xem g·y vì cã x¶y ra hay kh«ng
trong ®iÒu kiÖn t¸c ®éng kÕt hîp cña 3 øng suÊt
chÝnh. RÊt khã ®−a ra mét tiªu chuÈn søc bÒn
®¬n gi¶n, hoµn chØnh v× søc bÒn ®Êt ®¸ kh«ng
ph¶i lµ mét ®¹i l−îng ®¬n trÞ. Ch¼ng h¹n, søc
bÒn nÐn ®¬n trôc cña ®¸ th−êng, Ýt nhÊt, lín gÊp
8 lÇn søc bÒn kÐo, cßn søc bÒn nÐn ba trôc th×
phô thuéc rÊt nhiÒu vµo øng suÊt bao quanh. Do
vËy, cÇn tiÕn hµnh rÊt nhiÒu thÝ nghiÖm c¶ vÒ sè
l−îng lÉn kiÓu lo¹i, ®Ó x¸c ®Þnh c¸c th«ng sè
t−¬ng øng víi mäi ®iÒu kiÖn g·y vì cã thÓ
x¶y ra.
stress [14614] : øng suÊt.
C−êng ®é cña néi lùc t¸c dông trªn mét ®¬n
vÞ diÖn tÝch. Mét vËt thÓ ®µn håi khi chÞu t¸c
dông cña ngo¹i lùc, trong chóng sÏ xuÊt hiÖn néi
lùc nh»m chèng l¹i sù t¸c dông cña ngo¹i lùc
®ã. øng suÊt trung b×nh t¸c dông lªn mét diÖn
tÝch ΔF xung quanh mét ®iÓm nµo ®ã ®−îc x¸c
®Þnh lµ ΔP , trong ®ã ΔP lµ hîp lùc cña néi lùc
t¸c dông trªn diÖn tÝch ΔF. øng suÊt t¹i ®iÓm ®ã
lµ: P = lim ΔP , khi ΔF → 0 . øng suÊt t¹i mét
ΔF
®iÓm cã thÓ t¸ch lµm 2 thµnh phÇn, thµnh phÇn
ph¸p tuyÕn víi mÆt c¾t gäi lµ øng suÊt ph¸p, ký
hiÖu lµ σ vµ thµnh phÇn n»m trong mÆt c¾t lµ
øng suÊt tiÕp, ký hiÖu lµ τ.
stress axis [14615] : trôc øng suÊt, trôc chÝnh
øng suÊt, trôc chÝnh.
T¹i mét ®iÓm trong vËt thÓ biÕn d¹ng bao giê
còng t×m ®−îc ba mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi nhau
tõng ®«i mét, gäi lµ c¸c mÆt chÝnh, trªn chóng
chØ cã øng suÊt ph¸p, kh«ng cã øng suÊt tiÕp.
øng suÊt ph¸p cña c¸c mÆt chÝnh gäi lµ trôc øng
suÊt hay trôc chÝnh, th−êng ®−îc ký hiÖu lµ σ1,
σ2, σ3, víi qui −íc σ1 > σ2 > σ3.
stress circle [14616] : vßng trßn øng suÊt.
§n: mohr circle.
stress control [14617] : kiÓm so¸t øng suÊt,
khèng chÕ øng suÊt.
§n: control of stress.
stress difference [14618] : hiÖu øng suÊt.
§é chªnh lÖch gi÷a øng suÊt lín nhÊt vµ nhá
nhÊt cña ba øng suÊt chÝnh.
stress distribution [14619] : ph©n bè øng
suÊt.
stress ellipsoid [14620] : elipsoid øng suÊt.
H×nh biÓu diÔn h×nh häc cña tr¹ng th¸i øng
suÊt t¹i mét ®iÓm ®−îc x¸c ®Þnh bëi ba øng suÊt
chÝnh vu«ng gãc víi nhau tõng ®«i mét vµ
c−êng ®é cña chóng.
stress field [14621] : tr−êng øng suÊt.
Tr¹ng th¸i øng suÊt cña c¸c ®iÓm kh¸c nhau
trong vïng nghiªn cøu.
stress measurement [14622] : ®o tr−êng øng
suÊt.
Tr¹ng th¸i øng suÊt trong ®Êt ®¸ ®«i khi cÇn
®o trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t ®Ó phôc vô cho viÖc
thiÕt kÕ. Khi kh¸c, l¹i cÇn ®o trong qu¸ tr×nh
khai th¸c hoÆc x©y dùng ®Ó kiÓm tra c¸c tÝnh
to¸n thiÕt kÕ vµ ®Ó c¶nh b¸o hiÖn t−îng v−ît qu¸
øng suÊt do qu¸ tr×nh khai ®µo g©y ra. Trong
phÇn lín thiÕt kÕ kü thuËt phôc vô cho khai ®µo
600
trong ®Êt ®¸, chØ cÇn −íc tÝnh s¬ bé dùa trªn
kinh nghiÖm còng nh− c¸c sè liÖu hiÖn cã vÒ
tr−êng øng suÊt toµn cÇu hoÆc khu vùc. Ng−îc
l¹i, cÇn tiÕn hµnh ®o tr−êng øng suÊt trong mét
sè tr−êng hîp quan träng, vÝ dô khi lËp kÕ ho¹ch
khai th¸c quy m« lín ë mét khu vùc ch−a ®−îc
th¨m dß chi tiÕt, hoÆc thiÕt kÕ gian m¸y nhµ
m¸y thñy ®iÖn, khi viÖc söa ch÷a nh÷ng gi¶ thiÕt
sai lÇm trong kh©u thiÕt kÕ cã thÓ cßn ®¾t h¬n
chi phÝ cho viÖc ®o. Cã thÓ cã nhiÒu ph−¬ng
ph¸p ®o tr−êng øng suÊt, trong ®ã mét sè
ph−¬ng ph¸p ®· ®−îc m« t¶ chi tiÕt trong c¸c
v¨n liÖu cña HiÖp héi C¬ häc ®¸ quèc tÕ (ISRM,
1987), nh− overcoring, undercoring, flat-jack
method (ph−¬ng ph¸p kÝch ph¼ng), hydrofrac-
turing (thÝ nghiÖm b¬m Ðp n−íc), sleeve
fracturing, stress relaxation, v.v.
stress mineral [14623] : kho¸ng vËt øng suÊt.
ThuËt ng÷ do Harker ®Ò xuÊt (1918) cho c¸c
kho¸ng vËt nh− clorit, cloritoit, talc, albit,
epidot, amphibol vµ kianit, tøc c¸c kho¸ng vËt
®−îc cho lµ thµnh t¹o nhê øng suÊt tr−ît trong
c¸c ®¸ biÕn chÊt. ThuËt ng÷ ®· trë thµnh lçi thêi.
stress of folding [14624] : øng suÊt uèn nÕp.
øng suÊt t¸c dông vµo c¸c c¸nh cña c¸c nÕp
uèn g©y ra hiÖn t−îng uèn nÕp.
stress path [14625] : quü ®¹o øng suÊt.
Lµ ®−êng thÓ hiÖn lÞch sö øng suÊt (chÊt t¶i,
dì t¶i, thay ®æi øng suÊt bao quanh, v.v.) trong
kh«ng gian øng suÊt.
stress pillars [14626] : cÊu tróc d¹ng tÊm.
CÊu tróc d¹ng tÊm th¼ng ®øng gÆp trong ®¸
magma phun trµo.
stress shadow [14627] : bãng r©m øng suÊt.
Vïng kh«ng ghi ®−îc øng suÊt.
stress space [14628] : tr−êng, kh«ng gian
øng suÊt.
Ph−¬ng tr×nh tiªu chuÈn søc bÒn cña mét lo¹i
vËt liÖu cã thÓ vÏ ë d¹ng mét mÆt cong trong
kh«ng gian øng suÊt ba chiÒu víi c¸c trôc øng
suÊt chÝnh lµm trôc täa ®é. MÆt cong nãi trªn
chÝnh lµ quü tÝch cña mäi kh¶ n¨ng kÕt hîp gi÷a
c¸c øng suÊt chÝnh ®ñ ®Ó g©y ra g·y vì. MÆt
cong søc bÒn cña ®Êt ®¸ chñ yÕu h−íng vÒ phÝa
c¶ ba trôc øng suÊt chÝnh ®Òu lµ nÐn Ðp, v× ®Êt ®¸
th−êng cã søc bÒn kÐo thÊp. Gi¶ sö mét mÉu ®¸
®ang chÞu t¸c ®éng t¨ng dÇn cña c¸c øng suÊt
chÝnh thµnh phÇn. Khi ®ã, lÞch sö chÊt t¶i cã thÓ
®−îc vÏ d−íi d¹ng mét quü ®¹o øng suÊt trong
kh«ng gian øng suÊt. Khi quü ®¹o øng suÊt cßn
n»m trong mÆt cong do ®−êng bao søc bÒn t¹o
nªn th× mÉu ®¸ vÉn cßn kh¶ n¨ng chÞu t¶i. G·y
vì x¶y ra ngay khi quü ®¹o øng suÊt ch¹m vµo
mÆt cong nãi trªn vµ kh«ng thÓ chÊt t¶i thªm
®−îc n÷a. MÆt cong søc bÒn, nh− vËy, x¸c ®Þnh
ranh giíi gi÷a nh÷ng tr¹ng th¸i øng suÊt cã thÓ
cã vµ nh÷ng tr¹ng th¸i kh«ng thÓ cã ®èi víi mét
lo¹i vËt liÖu. T−¬ng tù, còng cã thÓ x¸c ®Þnh
thªm mÆt cong ch¶y dÎo, n»m hoµn toµn bªn
trong mÆt cong thø nhÊt. MÆt cong ch¶y dÎo x¸c
®Þnh ranh giíi gi÷a biÕn d¹ng ®µn håi (phÝa
trong) vµ biÕn d¹ng dÎo (phÝa ngoµi). §n: yield.
stress strain diagram [14629] : biÓu ®å øng
suÊt biÕn d¹ng.
BiÓu ®å thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a øng suÊt
vµ biÕn d¹ng khi thÝ nghiÖm mÉu.
stress-strain behavior [14630] : øng xö, hµnh
vi øng suÊt-biÕn d¹ng.
stress-strain curve [14631] : ®å thÞ øng suÊt-
biÕn d¹ng.
H×nh vÏ biÓu diÔn sù biÕn d¹ng theo phÇn
tr¨m cña sù co rót hoÆc gi·n në cã tÝnh quy −íc,
thÓ hiÖn sù kh¸c nhau gi÷a øng suÊt lín nhÊt vµ
nhá nhÊt trªn mét hÖ täa ®é.
stress-strain diagram [14632] : ®å thÞ øng
suÊt biÕn d¹ng.
§n: stress-strain curve.
stress tensor [14633] : tenx¬ øng suÊt.
Tensor ®Ó thÓ hiÖn tr¹ng th¸i øng suÊt t¹i mét
®iÓm gåm 9 thµnh phÇn, tõ 3 trôc täa ®é vu«ng
gãc, trong ®ã cã ba thµnh phÇn lµ øng suÊt ph¸p
vµ s¸u thµnh phÇn lµ c¸c øng suÊt tiÕp.
stretch fault [14634] : ®øt g·y nghÞch tr−ît.
§n: stretch thrust.
stretch thrust [14635] : ®øt g·y nghÞch tr−ît.
Danh tõ Ýt ®−îc dïng ®Ó chØ ®øt g·y nghÞch
h×nh thµnh do hiÖn t−îng c¾t ë c¸nh ®æ cña nÕp
uèn ®æ. §n: stretch fault.
stretching [14636] : gi·n dµi.
Sù gi·n dµi cña c¸c h¹t kho¸ng vËt trong ®¸
biÕn chÊt, mét kiÓu lineation.
strezekite [14637] : strezekit.
Kho¸ng vËt:
(Ca,Ba,K,Na)x(V+41,6V+56,3Fe+30,1)O20(H2O)4-x.
stria [14638] : ®−êng khÝa.
1-(kv) Mét lo¹t nh÷ng ®−êng th¼ng song
song trªn bÒ mÆt tinh thÓ nh− pyrit, chóng lµ dÊu
vÕt cña sù dao ®éng gi÷a hai ®¬n tinh thÓ; cã khi
lµ mét lo¹t nh÷ng ®−êng th¼ng nh− vËy trªn bÒ
mÆt thí chÎ cña kho¸ng vËt nh− plagioclas,
calcit, corindon. Chóng lµ dÊu vÕt cña sù ghÐp
song tinh ®a hîp. §n: striation.
2-(cs) Mét lo¹t nh÷ng ®−êng, kh¾c trªn bÒ
mÆt cña mét vµi lo¹i sß, ®Æc biÖt cña lo¹i sß vá
mÒm, vÝ dô c¸c vÕt khÝa li ti trªn vá Nautiloidea
hay Ammonoidea. Tt: striate; Sn: striae.
striate [14639] : cã v©n v¹ch, cã khÝa, cã gê
mÞn, d¹ng khÝa.
1- Nãi vÒ c¸c tinh thÓ mµ bÒ mÆt cã c¸c v¹ch
601
th¼ng song song, hoÆc vÒ kiÓu t« ®iÓm gåm
nh÷ng gê vµ r·nh mÞn xen nhau ë vá Th©n mÒm;
nãi vÒ nh÷ng bµo tö phÊn hoa cã t« ®iÓm gê vµ
r·nh mÞn ë mµng ngoµi.
2- Bao gåm c¸c mÊu låi nhá, vµ gê cã tiÕt
diÖn kÐo dµi (chiÒu dµi gÊp 2 lÇn chiÒu réng) s¾p
xÕp nèi tiÕp nhau thµnh nh÷ng d¶i song song víi
nhau. C¸c d¶i nµy cã thÓ ®¬n hoÆc ph©n nh¸nh
vµ s¾p xÕp rÊt ®Òu ®Æn trªn mÆt mµng ngoµi cña
h¹t phÊn.
striated [14640] : tÝnh tõ cña stria.
striation [14641] : tÝnh chÊt cã v©n v¹ch, cã
®−êng khÝa, cã gê mÞn.
§Æc ®iÓm bÒ mÆt mét tinh thÓ cã v©n v¹ch,
cã säc, cã gê vµ r·nh mÞn xen kÏ nhau, nhÊt lµ ë
trªn bÒ mÆt c¸t khai cña c¸c tinh thÓ; ®Æc ®iÓm
t« ®iÓm ë mÆt vá cña Th©n mÒm gåm nh÷ng v©n
v¹ch, ®−êng khÝa mÞn.
stricke stream [14642] : dßng ch¶y theo
®−êng ph−¬ng.
Dßng ch¶y theo ®−êng ph−¬ng cña c¸c tÇng
®¸ bªn d−íi.
stricke valley [14643] : thung lòng theo
®−êng ph−¬ng.
Thung lòng bÞ xãi mßn vµ ph¸t triÓn song
song víi ®−êng ph−¬ng cña tÇng ®¸ kÐm bÒn
v÷ng bªn d−íi.
strigovite [14644] : strigovit.
1- Kho¸ng vËt mµu lôc tèi thuéc nhãm clorit
(?): Fe+23(Al, Fe+3)3Si3O11(OH)7.
2- Kho¸ng vËt gi¶ thiÕt lµ thµnh phÇn cuèi
cña nhãm clorit: (Mg,Fe)2Al2Si2O7(OH)4.
strike [14645] : ®−êng ph−¬ng, dß ®óng m¹ch.
1- Ph−¬ng ngang cña mét cÊu t¹o mÆt.
2- Khoan ph¸t hiÖn ra dÇu má.
strike fault [14646] : ®øt g·y däc, ®øt g·y
theo ph−¬ng.
§øt g·y cã ph−¬ng song song víi ph−¬ng
cña líp ®¸ mµ nã c¾t qua.
strike fold [14647] : nÕp uèn theo ph−¬ng, nÕp
uèn däc.
§n: longitudinal fold.
strike joint [14648] : khe nøt däc.
Khe nøt cã ®−êng ph−¬ng song song víi
®−êng ph−¬ng cña c¸c cÊu t¹o mÆt hoÆc cÊu tróc
d¹ng tuyÕn (lineation) cña ®¸ v©y quanh. Tr¸i
nghÜa víi khe nøt theo h−íng dèc.
§n: longitudinal joint.
strike line [14649] : ®−êng ph−¬ng, ph−¬ng.
Giao tuyÕn cña mÆt ph¼ng n»m ngang víi
cÊu t¹o mÆt (mÆt líp, mÆt ®øt g·y, ...).
strike separation [14650] : gi·n c¸ch theo
ph−¬ng, gi·n c¸ch ngang.
Kho¶ng c¸ch ®o theo ®−êng ph−¬ng cña ®øt
g·y.
strike separation fault [14651]: ®øt g·y b»ng.
§n: lateral fault.
strike shift [14652]: dÞch chuyÓn theo ph−¬ng,
dÞch chuyÓn ngang.
Trong mét ®øt g·y, hiÖn t−îng dÞch chuyÓn
t−¬ng ®èi cña c¸c c¸nh song song víi ®−êng
ph−¬ng cña ®øt g·y.
strike shift fault [14653] : ®øt g·y tr−ît b»ng.
§n: strike slip fault.
strike slip [14654] : tr−ît theo ph−¬ng, tr−ît
ngang.
Thµnh phÇn tr−ît hoÆc chuyÓn ®éng song
song víi ®−êng ph−¬ng cña ®øt g·y.
strike slip fault [14655] : ®øt g·y tr−ît theo
ph−¬ng, ®øt g·y tr−ît b»ng.
§øt g·y cã c¸c c¸nh tr−ît theo ®−êng ph−¬ng
cña ®øt g·y.
stringer [14656] : m¹ch ngang.
1-M¹ch nhá hoÆc sîi nhá kho¸ng vËt, th−êng
mét hay mét tËp hîp thµnh t¹o mét kiÓu b¸n
song song kh«ng liªn tôc trong ®¸ v©y quanh.
2-Mét líp trÇm tÝch máng.
stringhamite [14657] : stringhamit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
CaCuSiO4.2H2O.
strip footing [14658] : mãng b¨ng.
strip mining [14659] : khai th¸c má lé thiªn.
§n: open cast mining.
stripped illite [14660] : ilit thanh gi¶n
(ph©n hñy).
§n: degraded illite.
stripped peneplain [14661] : b¸n b×nh
nguyªn Èn.
§n: fossil peneplain.
stripper [14662] : dông cô lµm s¹ch c¸c ®Çu
d©y ®iÖn.
Stromatoporoid [14663] : Stromatoporata.
Mét tªn chung ®Ó chØ mét nhãm sinh vËt biÓn
sèng b¸m ®¸y ®· tuyÖt chñng, cã vÞ trÝ ph©n lo¹i
kh«ng râ rµng (Bät biÓn, Ruét khoang hay T¶o
lam ?). Chóng tiÕt ra mét khung x−¬ng v«i cã
d¹ng xÕp thµnh líp, tÇng, d¹ng cµnh, d¹ng vßm
hay d¹ng bãng ®Ìn, c¸c yÕu tè cÊu tróc trong
®−îc xÕp s¾p thµnh phiÕn gÇn n»m ngang hay
táa tia, hoÆc thµnh tuyÕn m« bät ph©n t¸ch nhau
bëi nh÷ng cét nhá táa tia. Stromatoporata phong
phó ®Æc biÖt trong c¸c ¸m tiªu tuæi Or®ovic-
Devon. Tuæi chung lµ Cambri (?)-Creta.
stromeyerite [14664] : stromeyerit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu x¸m thÐp tèi víi
c¸c vÕt mµu lam: CuAgS.
§n: silver-copper glance.
strontianite [14665] : strontianit.
602
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu lôc nh¹t, tr¾ng,
x¸m hoÆc phít vµng thuéc nhãm aragonit:
SrCO3.
strontioborite [14666] : strontioborit.
Kho¸ng vËt: SrB8O13.2H2O.
strontiochevkinite [14667] : strontiochev-
kinit.
Kho¸ng vËt, t−¬ng tù chevkinit chøa stronti:
(Sr2[La, Ce]1,5Ca0,5)4(Fe+20,5Fe+30,5)(Ti, Zr)2
Ti2Si4O22.
strontioginorite [14668] : strontioginorit.
Kho¸ng vËt: (Sr,Ca)2B14O23.8H2O, lµ ginorit
chøa stronti.
strontiohilgardite [14669] : strontiohilgardit.
Mét biÕn thÓ cña hilgardit cã chøa Sr.
strontium [14670] : stronti (Sr).
Nguyªn tè hãa häc sè 38, nguyªn tö l−îng
87,621; tû träng 2,54 g/cm cm3, thuéc nhãm
kim lo¹i nhÑ kiÒm ®Êt, cã 4 ®ång vÞ bÒn vµ 26
kh«ng bÒn. Hµm l−îng Sr trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 316; siªu mafic 10; gabro-
basalt 400; granit-granodiorit 220; ®¸ phiÕn 250;
trong ®Êt 240; trong n−íc ®¹i d−¬ng 7,9 mg/l.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: XRF, ICP-MS, ICP-
AES. Dïng Sr trong c¸c lÜnh vùc luyÖn kim, v«
tuyÕn mµu, ferit tõ, ph¸o hoa.
strontium 87 [14671] : stronti-87.
§ång vÞ bÒn cña stronti ®−îc sinh thµnh bëi
ph©n r· beta cña Rb87.
strontium apatite [14672] : apatit stronti.
Kho¸ng vËt mµu lôc nh¹t ®Õn lôc vµng thuéc
nhãm apatit: (Sr,Ca)5(PO4)3(OH, F).
Strophomenid [14673] : Strophomenida.
Tay cuén cã khíp thuéc mét bé gåm nh÷ng
®¹i biÓu cã vá ph¼ng-låi tíi lâm-låi víi ®Æc
®iÓm vá ®¶o ng−îc hay g·y khóc. Tuæi: Or®ovic
sím-Jura sím.
structural [14674] : cÊu t¹o, cÊu tróc.
Sù liªn quan víi biÕn d¹ng cña ®¸ hoÆc
nh÷ng ®Æc ®iÓm do biÕn d¹ng g©y ra.
structural analysis [14675] : ph©n tÝch
cÊu tróc.
Danh tõ ®−îc dÞch tõ tiÕng §øc
"Gefügekunde", do B. Sander sö dông ®Ó chØ
m«n häc nghiªn cøu vÒ cÊu t¹o theo h−íng
th¹ch häc cÊu t¹o, nghiªn cøu vÒ sù ph©n bè cña
c¸c yÕu tè thuéc tinh thÓ ë vÕt lé hoÆc qua c¸c
l¸t máng, tõ ®ã gãp phÇn ®¸nh gi¸ ®iÒu kiÖn ®Þa
®éng cña qu¸ tr×nh thµnh t¹o.
structural basin [14676] : tròng kiÕn t¹o.
Do ho¹t ®éng kiÕn t¹o g©y ra.
structural bench [14677] : bËc ®¸ b»ng do
cÊu tróc.
§ã lµ gê tµn d− cña thÒm cÊu tróc ®· bÞ h¹
thÊp xuèng do xãi mßn. §n: rock bench.
 structural closure [14678] : vïng, kho¶ng
khÐp cÊu t¹o.
Kho¶ng c¸ch th¼ng ®øng tõ ®Ønh ®Õn ®iÓm
trµn cña bÉy.
structural contour [14679] : ®−êng bao cÊu
tróc.
§−êng cïng ®é cao cña mét cÊu tróc. H×nh
vÏ c¸c mÆt cÊu tróc, vÝ dô nh− ranh giíi mét
thµnh hÖ hoÆc mét ®øt g·y.
structural control [14680]:khèng chÕ cÊu tróc.
¶nh h−ëng cña ®Æc ®iÓm cÊu tróc ®èi víi
kho¸ng sµng quÆng, vÝ dô : quÆng hãa lÊp ®Çy
khe nøt.
structural cross section [14681] : mÆt c¾t
cÊu tróc.
MÆt c¾t theo ph−¬ng th¼ng ®øng liªn kÕt tµi
liÖu lç khoan, ®Þa vËt lý ®Ó x¸c ®Þnh c¸c
cÊu tróc.
structural crystallography [14682] : tinh thÓ
häc cÊu tróc.
Nghiªn cøu c¸ch s¾p xÕp bªn trong vµ
kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c nguyªn tö, ph©n tö cÊu t¹o
nªn chÊt kÕt tinh.
structural depression [14683] : tròng cÊu t¹o.
Vïng ®Þa h×nh thÊp do hiÖn t−îng biÕn d¹ng
cña vá Tr¸i ®Êt t¹o nªn.
structural diagram [14684] : ®å thÞ cÊu t¹o.
H×nh vÏ thÓ hiÖn tÝnh ®Þnh h−íng trong
kh«ng gian cña c¸c cÊu tróc.
structural discordance [14685] : kh«ng chØnh
hîp kiÕn t¹o.
Kh«ng chØnh hîp do nguyªn nh©n kiÕn t¹o,
th−êng do c¸c ®øt g·y t¹o nªn.
structural divergene [14686] : chuyÓn dÞch
cÊu tróc.
Sù dÞch chuyÓn h×nh d¹ng cÊu tróc trong c¸c
tÇng kh¸c nhau.
structural dome [14687] : vßm kiÕn t¹o, vßm
cÊu t¹o.
CÊu t¹o d¹ng vßm h×nh thµnh do biÕn d¹ng.
structural environment [14688] : m«i tr−êng
kiÕn t¹o.
§iÒu kiÖn, bèi c¶nh kiÕn t¹o cña vïng.
structural examination [14689] : ph©n tÝch
cÊu tróc.
§n: structural analysis.
structural feature [14690]: ®Æc ®iÓm cÊu tróc.
§Æc ®iÓm ®−îc h×nh thµnh do biÕn d¹ng ®¸
(vÝ dô do uèn nÕp hoÆc ®øt g·y). ThuËt ng÷ hiÖn
®−îc chÊp nhËn cho nh÷ng d¹ng nh− vËy lµ cÊu
tróc cÊu t¹o (structure).
structural forms [14691] : h×nh d¹ng cÊu tróc.
H×nh th¸i cña c¸c cÊu tróc.
structural geology [14692] : ®Þa chÊt cÊu t¹o,
603
kiÕn t¹o.
Mét chuyªn ngµnh cña ®Þa chÊt häc, nghiªn
cøu vÒ h×nh d¹ng thÕ n»m vµ sù ph©n bè trong
kh«ng gian cña c¸c cÊu tróc, m« t¶, ph©n lo¹i
c¸c cÊu tróc cã quy m« trung b×nh ®Õn nhá,
®−îc sö dông t−¬ng tù nh− tõ kiÕn t¹o (tectonic),
tuy nhiªn tõ kiÕn t¹o th−êng dïng khi nghiªn
cøu nh÷ng vïng réng lín.
structural high [14693] : khèi n©ng, vßm
nÕp låi.
Vïng n©ng do ho¹t ®éng kiÕn t¹o.
structural history [14694] : lÞch sö cÊu tróc.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c cÊu tróc.
structural intersection [14695] : giao c¾t
cÊu tróc.
Sù giao c¾t c¸c cÊu tróc.
structural lake [14696] : hå kiÕn t¹o.
Hå do ho¹t ®éng kiÕn t¹o g©y ra.
§n: tectonic lake.
structural landform [14697] : ®Þa h×nh do
cÊu tróc.
§Þa h×nh ph¸t triÓn do sù bµo mßn vµ bÞ
khèng chÕ bëi cÊu tróc cña ®¸.
structural localization [14698] : ®Þnh vÞ c¸c
cÊu tróc.
structural low [14699] : vïng sôt, h¹ lón
kiÕn t¹o.
Vïng sôt lón do ho¹t ®éng kiÕn t¹o.
structural map [14700] : b¶n ®å cÊu t¹o.
§n: structure-contour map.
structural nose [14701] : mòi cÊu t¹o.
Vïng nÕp låi chóc ®Çu kh«ng khÐp kÝn.
structural petrology [14702] : th¹ch luËn
cÊu tróc.
PhÐp ph©n tÝch kiÕn tróc trong l¸t máng
th¹ch häc, hay vi kiÕn tróc. Ph−¬ng ph¸p bao
gåm viÖc nghiªn cøu h×nh d¹ng h¹t vµ mèi liªn
quan (vi cÊu t¹o) còng nh− nghiªn cøu sù ®Þnh
h−íng cña tinh thÓ trong ®¸. GÇn ®©y kÝnh hiÓn
vi ®iÖn tö quÐt còng ®−îc sö dông ®Ó nghiªn cøu
vi cÊu tróc cña c¸c tinh thÓ biÕn d¹ng.
§n: fabric analysis; petrofabrics analysis;
petrofabrics; microtectonics.
structural plain [14703] : ®ång b»ng kiÕn t¹o.
§ång b»ng do qu¸ tr×nh kiÕn t¹o t¹o nªn.
§n: stratum plain.
structural plateau [14704] : cao nguyªn
cÊu tróc.
§Þa h×nh d¹ng cao nguyªn cã bÒ mÆt cÊu tróc
ph©n bËc. §n: stripped structural plateau.
structural province [14705] : tØnh cÊu tróc.
Vïng cã cÊu tróc ®Þa chÊt kh¸c biÖt râ víi
c¸c vïng kÕ liÒn. Nã lµ mét tØnh më réng c¶ vÒ
kh«ng gian vµ thêi gian cïng víi tØnh ®Þa lý.
 structural relief [14706] : ®Þa h×nh cÊu tróc.
1- §Þa h×nh ph¶n ¸nh cÊu tróc ®Þa chÊt.
2- Kho¶ng c¸ch th¼ng ®øng gi÷a c¸c ®iÓm
t−¬ng ®−¬ng ®Þa tÇng ë ®Þa h×nh cña vßm nÕp låi
vµ nh©n cña mét nÕp lâm kÒ liÒn.
3- §é chªnh cao gi÷a ®iÓm thÊp nhÊt vµ
®iÓm cao nhÊt cña c¬ së hoÆc tÇng ®Þa tÇng cña
mét vïng nhÊt ®Þnh.
structural terrace [14707] : thÒm cÊu tróc.
1- ThÒm ®Þa ph−¬ng hoÆc n¬i b»ng ph¼ng
d¹ng bËc.
2-§Þa h×nh d¹ng thÒm bÞ khèng chÕ bëi cÊu
tróc cña ®¸ n»m d−íi, ®Æc biÖt lµ thÒm ®−îc t¹o
ra do xãi mßn nhanh h¬n ë tÇng kÐm bÒn v÷ng
n»m trªn c¸c ®¸ cøng.
structural trap [14708] : bÉy cÊu t¹o.
CÊu tróc ®øt g·y hoÆc nÕp uèn thuËn lîi cho
sù tµng tr÷ dÇu khÝ.
structural unconformity [14709] : kh«ng
chØnh hîp cÊu t¹o.
§n: angular unconformity.
structural valley [14710]:thung lòng cÊu tróc.
Thung lòng cã nguån gèc h×nh thµnh liªn
quan víi cÊu tróc ®Þa chÊt phÝa d−íi.
structure [14711] : cÊu tróc, cÊu t¹o, kÕt cÊu.
1- H×nh th¸i thÕ n»m cña c¸c ®¸ trong kh«ng
gian. Trong ®Þa chÊt dÇu má, ®Ó chØ mét nÕp uèn
hoÆc mét ®øt g·y, mét vïng cã tiÒm n¨ng dÇu
khÝ cÇn chó ý ®Ó khoan, mét vïng n©ng cao
®−îc x¸c ®Þnh b»ng ®Þa vËt lý.
2- Sù phøc t¹p néi bé cña cÊu tróc líp mµng
ngoµi cïng cña h¹t phÊn vµ bµo tö, th−êng gåm
cã c¸c que; chóng cã thÓ ph©n nh¸nh vµ Ýt nhiÒu
g¾n l¹i víi nhau theo chiÒu ngang.
3- H×nh thøc tËp hîp cña kho¸ng vËt, vÝ dô:
thanh kiÕm, cét (trô), bµn (phiÕn) hoÆc sîi.
§n: crystal structure.
4- TÝnh chÊt quan s¸t b»ng m¾t th−êng khèi
®¸ ngoµi trêi, tèt nhÊt lµ quan s¸t c¶ ®iÓm lé h¬n
lµ xem mét mÉu côc hay l¸t máng th¹ch häc,
thÊy ®−îc cÊu tróc h×nh th¸i. VÝ dô: cÊu t¹o h×nh
cét, khèi nøt h×nh ®Öm, h×nh gèi, phiÕn hãa h×nh
tÊm,....ThuËt ng÷ còng ®−îc dïng ë qui m« hiÓn
vi ®Ó thÊy ®−îc sù kh«ng ®ång nhÊt trong khèi
®¸, chóng xÕp theo tõng d¶i, tõng líp. Cßn thuËt
ng÷ kiÕn tróc (texture) ®Ó chØ h×nh th¸i cÊu tróc
ë qui m« hiÓn vi, mÆc dï hai thuËt ng÷ kiÕn tróc
vµ cÊu t¹o th−êng ®−îc dïng lÉn lén, nh−ng
tuyÖt ®èi kh«ng nªn ®ång nhÊt hai kh¸i niÖm ®ã.
structure contour [14712]:®−êng bao cÊu tróc.
§n: structure contour map.
structure contour map [14713] : b¶n ®å
cÊu t¹o.
B¶n ®å vÏ c¸c ®−êng ®¼ng cao cña tÇng ®Êt
®¸ nµo ®ã hoÆc tÇng s¶n phÈm, c¸c cÊu tróc nÕp
604
uèn, c¸c vßm, c¸c ®øt g·y, v.v.
structure fomula [14714]: c«ng thøc cÊu tróc.
C«ng thøc ho¸ häc cho sè l−îng t−¬ng ®èi
c¸c nguyªn tö cã trong mét kho¸ng vËt cô thÓ.
§n: chemical composition, composition.
structure section [14715] : mÆt c¾t cÊu tróc.
MÆt c¾t th¼ng ®øng ®Ó t×m hiÓu c¸c cÊu tróc
®Þa chÊt theo ph−¬ng th¼ng ®øng hoÆc gÇn nh−
th¼ng ®øng. Tû lÖ ®øng th−êng ®−îc phãng ®¹i.
strunzite [14716] : strunzit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu vµng r¬m:
MnFe2(PO4)2(OH)2.8H2O. §ång h×nh víi laueit.
strut [14717] : thanh chèng ®øng, cäc
chèng ®øng.
strut thrust [14718] : ®øt g·y.
§øt g·y g©y ra do biÕn d¹ng c¾t ®¸ mãng
hoÆc c¸c líp r¾n. ThuËt ng÷ nµy hiÖn nay
kh«ng dïng.
strüverite [14719] : struverit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: (Ti,Ta,Fe)3O6.
T¹o d·y víi ilmenorutil.
struvite [14720] : struvit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi kh«ng mµu ®Õn vµng
hoÆc n©u nh¹t:
Mg(NH4)(PO4).6H2O.
Student distribution [14721] : ph©n bè, ph©n
bè theo chuÈn Student.
studtite [14722] : stutit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng UO4.4H2O.
stuffed mineral [14723] : kho¸ng vËt tÈm ion.
Kho¸ng vËt cã nh÷ng ion phñ tréi cña
nguyªn tè ngo¹i lai n»m ë nh÷ng kho¶ng trèng
cña cÊu tróc. VÝ dô granat víi nh÷ng cation
phô tréi.
stumpflite [14724] : stumpflit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Pt(Sb,Bi).
sturtite [14725] : sturtit.
Kho¸ng vËt mica t¸m mÆt ba ngËm n−íc:
(Mn, Fe, Al, Ca)3Si4O10(OH)2,79. H2O.
stylaster [14726] : stylaster.
C¸c Ruét khoang thñy tøc thuéc vÒ mét bé cã
khung x−¬ng v«i, gåm nh÷ng c¸ thÓ cã giíi tÝnh
sèng b¸m vµo tËp ®oµn. Tuæi: Creta ®Õn ngµy
nay.
style [14727] : kiÓu, khung, h×nh d¹ng; gai
x−¬ng, èng mÊu nãn, mÊu trung t©m.
1- §n: tectonic style.
2- (cs) Gai x−¬ng Bät biÓn víi mét ®Çu tï,
mét ®Çu nhän; èng nhá mäc lªn tõ mÊu nãn cña
Trïng tia Phaeodarina; mét mÊu trung t©m b»ng
chÊt v«i trong mét sè lç ë San h« Stylasterina.
styliform columella [14728] : cét h×nh c¸n
bót.
Cét trung t©m cña San h« v−¬n dµi theo chiÒu
däc, g¾n ch¾c vµo v¸ch trong cña San h« s¸u tia
b»ng m« v«i dµy.
S-type granite [14729] : granit kiÓu S.
Tªn gäi chung cho lo¹t ®¸ granit cã thµnh
phÇn chñ yÕu lµ granodiorit vµ granit qu¸ b·o
hßa nh«m, víi sù cã mÆt cña muscovit, c¸c
alumosilicat, granat vµ (hoÆc) cordierit, ngoµi sù
cã mÆt th−êng xuyªn cña th¹ch anh feldspar
kiÒm vµ plagioclas. Hornblend hiÕm thÊy. TiÕp
®Çu ng÷ S chØ r»ng vËt liÖu nguån cña ®¸ cã
thµnh phÇn trÇm tÝch (ch÷ S lµ sediment).
Styrian orogeny [14730] : t¹o nói Styrian.
Mét trong 30 pha t¹o nói víi thêi gian ng¾n,
x¶y ra trong Phanerozoi vµo Mioxen, gi÷a kú
Burdigali vµ kú Aquitani.
styxtzite [14731] : styxtzit.
Kho¸ng vËt: Ag5-xTe3, tr−íc ®©y ®−îc x¸c
®Þnh lµ empresit.
suanite [14732] : suanit.
Kho¸ng vËt: Mg2B2O5. §n: magnioborite.
subaerial bench [14733] : pediment kh«ng cã
aluvi, lâm lªn phÝa trªn.
subage [14734] : phô kú, ph©n kú.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ mét phÇn cña kú, øng
víi thêi gian thµnh t¹o mét phô bËc, th−êng ®Æc
tr−ng bëi sù xuÊt hiÖn mét hiÖn t−îng riªng biÖt,
nh− hoµng thæ. ThuËt ng÷ Ýt sö dông.
subalkalic [14735] : ¸ kiÒm.
1- Nhãm ®¸ magma thuéc lo¹t kiÒm v«i vµ
tholeit;
2- §¸ magma kh«ng chøa c¸c kho¸ng vËt
kiÒm ngoµi feldspar;
3- §Ó m« t¶ ®¸ magma thuéc tØnh th¹ch häc
Th¸i B×nh D−¬ng.
subalkaline basalt [14736] : basalt ¸ kiÒm.
Chayes (1964) ®Ò nghÞ dïng ®Ó thay thÕ cho
thuËt ng÷ basalt tholeit vµ tholeit. §ã lµ basalt
kh«ng bao giê chøa nephelin hay acmit, xuÊt
hiÖn theo phÐp tÝnh thµnh phÇn chuÈn CIPW,
thuéc nhãm ®¸ ¸ kiÒm.
subaluminous [14737] : ¸ nh«m.
Nãi vÒ ®¸ magma chøa rÊt Ýt oxyt nh«m,
kh«ng ®ñ thõa ®Ó h×nh thµnh feldspar hay feld-
spathoid. Theo Shand (1947), nhãm ®¸ magma
®−îc ph©n lo¹i theo møc ®é b·o hßa oxyt nh«m.
subaqueous delta plain [14738] : ®ång b»ng
ch©u thæ ngËp n−íc.
Ph¹m vi phÝa tr−íc cña ch©u thæ giíi h¹n
trong kho¶ng triÒu thÊp vµ ®¸y bÓ.
subarial [14739] : gÇn mÆt n−íc.
subarkose [14740] : ¸ arkos.
C¸t kÕt ®a kho¸ng cã nguån gèc tõ s¶n phÈm
phong hãa cña granit, cã l−îng feldspar < 30%,
l−îng th¹ch anh < 90%. Do l−îng feldspar qu¸
Ýt kh«ng xÕp vµo arkoz mµ xÕp vµo ¸ arkoz.
605
Subatlantic [14741] : cËn §¹i T©y D−¬ng.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Çu tiªn ë ch©u ¢u
®Ó chØ mét kú cña Holocen (kho¶ng 2500 n¨m
hay 500 n¨m tr−íc C«ng nguyªn), tiÕp theo kú
CËn B¾c. Vµo thêi kú nµy, khÝ hËu trë nªn «n
hßa vµ Èm h¬n tr−íc.
sub-base (pavement) [14742] : líp mãng d−íi
cña nÒn ®−êng.
Subboreal [14743] : CËn B¾c.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ®Çu tiªn ë ch©u ¢u
®Ó chØ mét kú cña Holocen (kho¶ng 4500 n¨m
®Õn 2500 n¨m tr−íc ®©y), sau kú §¹i T©y
D−¬ng vµ tr−íc kú CËn §¹i T©y D−¬ng. Vµo
thêi kú nµy, khÝ hËu m¸t mÎ vµ kh«.
subcrop [14744] : vÕt lé d−íi mÆt kh«ng
chØnh hîp.
N¬i ®¸ lé ra d−íi mÆt kh«ng chØnh hîp.
subcrop map [14745] : b¶n ®å vÕt lé d−íi mÆt
kh«ng chØnh hîp.
B¶n ®å ®Þa chÊt vÒ c¸c tÇng lé ra cña c¸c ®¸
bªn d−íi mÆt kh«ng chØnh hîp.
subcrustal [14746] : ¸ vá, d−íi vá.
VËt liÖu hoÆc nh÷ng vïng bªn d−íi vá
Tr¸i ®Êt.
subcrystalline [14747] : ¸ kÕt tinh.
KiÕn tróc h¹t mÞn ®Æc tr−ng bëi tr¹ng th¸i
thñy tinh hoÆc nhùa.
subduction [14748] : hót ch×m, nhÊn ch×m.
Qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kiÕn t¹o m¶ng, trong ®ã
cã mét m¶ng (th−êng lµ m¶ng cã kiÓu vá ®¹i
d−¬ng) chói xuèng d−íi mét m¶ng kh¸c (th−êng
lµ m¶ng cã kiÓu vá lôc ®Þa).
subduction zone [14749] : ®íi hót ch×m.
§íi hÑp, dµi cã d¹ng vùc biÓn, ë ®ã x¶y ra
hiÖn t−îng hót ch×m vá th¹ch quyÓn, vÝ dô däc
theo vùc biÓn Peru-Chilª hoÆc ë ®ai nói löa T©y
Th¸i B×nh D−¬ng.
subeconomic (marginal) mineral reserves
[14750] : tr÷ l−îng kho¸ng s¶n ngoµi c©n ®èi,
tr÷ l−îng cËn kinh tÕ.
Tr÷ l−îng mµ viÖc khai th¸c sö dông nã hiÖn
t¹i ch−a cã lîi vÒ mÆt kinh tÕ hoÆc ch−a thÓ thùc
hiÖn vÒ mÆt kü thuËt vµ c«ng nghÖ, song mét
phÇn trong sè ®ã cã thÓ chuyÓn thµnh tr÷ l−îng
kinh tÕ trong t−¬ng lai.
subepoch [14751] : phô thÕ, ph©n thÕ.
§¬n vÞ ®Þa thêi øng víi mét phÇn cña thÕ.
subera [14752] : phô ®¹i, ph©n ®¹i.
§¬n vÞ ®Þa thêi øng víi mét phÇn cña ®¹i, Ýt
sö dông.
subfluvial [14753] : ®−îc ®Æt vµo hoÆc ®−îc
h×nh thµnh ë ®¸y s«ng (thÒm tÝch ®¸y s«ng).
subgeologic map [14754] : b¶n ®å ¸ ®Þa chÊt.
B¶n ®å ®Þa chÊt thÓ hiÖn sù ph©n bè cña
nh÷ng thµnh hÖ n»m ngay trªn mÆt kh«ng
chØnh hîp.
subglacial [14755] : d−íi líp ®Êt b¨ng hµ.
subgrade [14756] : líp ®Êt nÒn ngay d−íi
mãng c«ng tr×nh.
subgrade surface [14757] : bÒ mÆt líp nÒn
d−íi mãng c«ng tr×nh.
subgroup [14758] : phô lo¹t; ph©n lo¹t.
Gåm mét sè hÖ tÇng trong mét lo¹t, ph©n biÖt
víi c¸c hÖ tÇng kh¸c cña lo¹t.
subhedral [14759] : nöa tù h×nh.
1- ChØ h¹t kho¸ng vËt cã mét phÇn giíi h¹n
bëi mÆt h÷u tû cña chÝnh nã vµ mét phÇn bëi
mÆt tiÕp xóc víi h¹t kho¸ng vËt cã tr−íc, lµ kÕt
qu¶ cña qu¸ tr×nh kÕt tinh hoÆc t¸i kÕt tinh .
2- ChØ h×nh d¹ng cña tinh thÓ cã tÝnh trung
gian gi÷a ®a diÖn vµ phi ®a diÖn. ThuËt ng÷ ®−îc
®Ò xuÊt khi Cross et al (1906) trÝch dÉn c¸c hîp
phÇn cña ®¸ x©m nhËp vµ ®· −u tiªn chän tõ trªn
cïng víi tõ t−¬ng ®−¬ng: hypidiomorphic vµ
hypautomorphic (®−îc ®Þnh nghÜa lÇn ®Çu tiªn).
subhedron [14760] : h×nh b¸n diÖn.
ThuËt ng÷ h×nh häc chØ h×nh d¹ng vËt r¾n
®−îc giíi h¹n mét phÇn bëi mÆt ph¼ng. ThuËt
ng÷ ®−îc Cross et al (1906) ¸p dông cho hîp
phÇn cña ®¸ x©m nhËp, cã mét phÇn ®−îc giíi
h¹n bëi mÆt h÷u tû cña riªng chóng.
Sn: subhedrons; subhedra.
subhercynian orogeny [14761] : t¹o nói ¸
Hecxini, t¹o nói Hecxini muén.
Mét trong 30 pha t¹o nói cña Stille x¶y ra
trong Phanerozoi vµo Creta muén gi÷a kú Turon
vµ kú Senon.
subhorizontal fracture [14762] : nøt vì gÇn
nh− n»m ngang.
C¸c cÊu tróc ph¸ hñy cã gãc dèc nhá h¬n 20o.
subjacent [14763] : s¸t d−íi.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ mét líp n»m s¸t d−íi mét
líp ®Æc thï ë cao h¬n hoÆc mét kh«ng
chØnh hîp.
subjacent karst [14764] :
§n: interstratal karst.
sublimation [14765] : sù th¨ng hoa.
Qu¸ tr×nh trÇm tÝch quÆng nh− sulphur hoÆc
thñy ng©n do bay h¬i; sù bay h¬i hãa vµ di
chuyÓn cña kho¸ng vËt ®−îc nèi tiÕp bëi sù trÇm
®äng do gi¶m nhiÖt ®é, ¸p suÊt. C¸c kho¸ng
sµng th¨ng hoa th−êng ®i kÌm víi ho¹t ®éng
phun khÝ.
submarine bar [14766] : ®ª c¸t däc bê bÞ
ngËp n−íc ngay c¶ khi triÒu kiÖt.
submarine barchan [14767] : cån l−ìi liÒm
606
d−íi biÓn, vÕt gîn sãng c¸t kh«ng ®èi xøng,
réng, h×nh l−ìi liÒm trªn ®¸y biÓn dµi tõ 1m
®Õn >100m.
submarine canyon [14768] : m¸ng, r·nh, hÎm
d−íi biÓn.
1- M¸ng hoÆc thung lòng cã tr¾c diÖn ch÷ V,
s−ên dèc däc thÒm lôc ®Þa hoÆc s−ên lôc ®Þa cã
c¸c nh¸nh vµ t−¬ng tù nh− hÎm do s«ng c¾t.
2- ThuËt ng÷ chung cho tÊt c¶ c¸c thung lòng
trªn ®¸y biÓn s©u. §n: submarine valley.
submarine cone [14769] : nãn d−íi biÓn.
§n: submarine fan.
submarine delta [14770] : tam gi¸c ch©u
d−íi biÓn.
TrÇm tÝch d¹ng tam gi¸c, d¹ng nãn, qu¹t ë
d−íi biÓn. C¸c nãn ë d−íi biÓn ®−îc h×nh thµnh
do sù l¾ng ®äng cña c¸c dßng c¸t xo¸y ®−a c¸c
vËt liÖu ®Õn hÎm d−íi biÓn. §n: submarine fan.
submarine fan [14771] : qu¹t d−íi biÓn.
TÝch tô d¹ng qu¹t hoÆc d¹ng nãn nguån gèc
lôc ®Þa cña c¸c s«ng réng ch¶y vÒ phÝa biÓn tíi
c¸c m¸ng d−íi biÓn.
§n: submarine cone; abyssal cone; abyssal
fan; subsea apron; deep sea-fan; submarine
delta; sea fan.
submarine geology [14772]:®Þa chÊt ®¸y biÓn.
M«n häc chuyªn nghiªn cøu ®Þa chÊt ®¸y biÓn.
submarine geomorphology [14773] : ®Þa m¹o
häc ®¸y biÓn.
Mét nh¸nh cña ®Þa chÊt biÓn, nghiªn cøu c¸c
d¹ng ®Þa h×nh ®¸y ®¹i d−¬ng vµ c¸c lùc lµm biÕn
®æi chóng.
submarine plain [14774]:®ång b»ng ®¸y biÓn.
§n: plain of marine erosion; submarine
platform.
submarine plateau [14775] : cao nguyªn
®¸y biÓn.
§Þa h×nh cao cña ®¸y biÓn th−êng > 200m,
réng, ®Ønh b»ng.
submarine platform [14776] : ®ång b»ng
®¸y biÓn.
Vïng ®Êt b»ng ph¼ng, réng ë d−íi biÓn.
§n: submarine plain.
submarine ridge [14777] : sèng nói ®¸y biÓn.
§n: ridge.
submarine valley [14778] : thung lòng
®¸y biÓn.
§n: submarine canyon.
submarine volcano [14779] : nói löa d−íi ®¸y
biÓn, th−êng lµ basal toleit.
submarinespring [14780] : nguån phun n−íc
d−íi biÓn.
 Nguån n−íc ngät réng phun lªn ë ®íi xa bê
th−êng liªn kÕt víi vïng karst bê, ®«i khi víi
c¸c èng dung nham.
submature [14781] : gÇn tr−ëng thµnh.
VÒ ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh ®· tr¶i qua giai ®o¹n
tr−ëng thµnh nh−ng ch−a tr−ëng thµnh hoµn
toµn, vÝ dô: ®−êng bê gÇn tr−ëng thµnh ®−îc
®Æc tr−ng bëi mòi nh« bÞ c¾t lïi vµ bëi gÇn ®ª
c¸t ch¾n cöa vÞnh; do ®ã gièng nh− mét ®−êng
bê bÞ chia c¾t d¹ng vÞnh cã tr−íc.
submaximum [14782] : ¸ cùc ®¹i.
§iÓm cùc ®¹i thø hai thÊy ®−îc trong ®å thÞ.
submeander [14783] : khóc uèn phô.
Khóc uèn nhá ë trong c¸c dßng chÝnh,
th−êng cã l−u l−îng thÊp.
submerged coastal plain [14784] : ®ång b»ng
ven bê bÞ ch×m ngËp.
ThÒm lôc ®Þa thÓ hiÖn sù tiÕp tôc vÒ phÝa
biÓn cña ®ång b»ng bê biÓn trªn ®Êt liÒn.
submerged shoreline [14785] : ®−êng bê bÞ
ch×m ngËp.
§−êng bê cò ®−îc nhËn biÕt bëi trÇm tÝch b·i
biÓn c¸t, than bïn ®Çm ph¸ hoÆc t−íng ven bê
vÉn ®ang cßn bÞ ngËp trong nuíc. vÝ dô nh− c¸c
®−êng bê ®−îc t×m thÊy ë c¸c ®é s©u tõ 10m-
140m, cã tuæi tõ Pleistocen muén tíi Holocen
sím.
submerged unit weight [14786] : träng l−îng
riªng cña ®Êt d−íi mùc n−íc ngÇm.
submerged valley [14787] : thung lòng bÞ
ch×m ngËp.
Thung lòng bÞ h¹ thÊp, ch×m ngËp.
submergence [14788] : ch×m ngËp.
Sù d©ng cao mùc n−íc so víi t−¬ng quan ®Êt
liÒn. Nh÷ng vïng tr−íc ®©y kh« th× nay l¹i bÞ
ngËp n−íc do lón ch×m ®Êt liÒn hoÆc do n©ng
cao mùc n−íc.
submetallic luster [14789] : ¸nh b¸n kim.
¸nh kho¸ng vËt n»m gi÷a ¸nh kim vµ ¸nh phi
kim. VÝ dô cromit cã ¸nh kim ®Õn b¸n kim.
subparallel [14790] : ¸ vÜ tuyÕn.
subparallel fault [14791] : ®øt g·y ¸ vÜ tuyÕn.
§øt g·y cã ph−¬ng gÇn nh− song song víi vÜ
tuyÕn.
subperiod [14792] : phô kû, ph©n kû.
Ph©n vÞ ®Þa thêi chiÕm mét phÇn cña kû
nh−ng dµi h¬n thÕ, øng víi phô hÖ, ph©n hÖ
(subsystem) cña thêi ®Þa tÇng.
subsequent [14793] : hËu kÕ tiÕp.
§Æc ®iÓm ®Þa h×nh hoÆc ®Þa chÊt cã sù ph¸t
triÓn vÒ sau bÞ khèng chÕ bëi sù kh¸c nhau cña
søc ®Ò kh¸ng xãi mßn cña c¸c ®¸ n»m d−íi; vÝ
607
dô: gê hËu kÕ tiÕp ®−îc h×nh thµnh bëi xãi mßn
kh¸c nhau cña gê kÕ tiÕp. Th¸c hËu kÕ tiÕp ®−îc
t¹o ra ë mét dßng ch¶y c¾t ®−îc vµo ®¸ rÊt cøng
ch¾c. Thung lòng hËu kÕ tiÕp ph¸t triÓn däc theo
®−êng ph−¬ng cña ®¸ gèc ®¬n nghiªng cã søc
kh¸ng yÕu.
subsequent fold [14794] : nÕp uèn thø sinh,
nÕp uèn kÕ thõa, nÕp uèn chÐo.
NÕp uèn ph¸t triÓn trªn c¸nh cña mét nÕp
uèn kh¸c.
subsequent valley [14795] : thung lòng theo
®−êng ph−¬ng.
S«ng nh¸nh t¹o ra ®−îc thung lòng cña nã
(chñ yÕu do xãi mßn vÒ phÝa ®Çu nguån) däc
theo mét ®íi ®¸ kÐm bÒn v÷ng n»m d−íi vµ do
®ã ®−îc ®iÒu chØnh theo cÊu tróc khu vùc, ®Æc
biÖt lµ dßng ch¶y ch¶y dÇn theo ®−êng ph−¬ng
cña ®¸ n»m d−íi.
§n: subconsequent stream; subconsequent
strick stream; longitudinal stream.
subseries [14796] : phô thèng (lo¹t); ph©n
thèng (lo¹t).
Mét phÇn cña thèng (lo¹t) cã ®¬n vÞ ®Þa thêi
t−¬ng øng lµ phô thÕ (ph©n thÕ).
subsidence [14797] : sôt lón.
Sù h¹ xuèng ®ét ngét hoÆc tõ tõ cña mÆt ®Êt
trªn mét vïng réng lín Ýt hoÆc kh«ng ph¶i do
chuyÓn ®éng ngang g©y ra. Nguyªn nh©n chÝnh
cña sù sôt lón cã thÓ do c¸c qu¸ tr×nh ®Þa chÊt tù
nhiªn nh− sù hßa tan, sù hãa láng, sù co ngãt
cña c¸c líp ®¸ bªn d−íi hoÆc sù dÞch chuyÓn cña
c¸c chÊt l−u trong c¸c tÇng bªn d−íi g©y ra.
subsidence area [14798] : vïng sôt lón.
Khu vùc bÞ sôt lón.
subsidence associated with [14799] :
Sôt lón liªn quan víi khai ®µo, khai th¸c phÝa
c¸nh treo (cña ®øt gÉy, th©n quÆng, v.v.).
subsidence caldera [14800] : lòng nói löa;
caldera sôt.
subsidiary anticline [14801] : nÕp låi thø cÊp,
nÕp låi bËc 2.
NÕp låi ph¸t triÓn trªn c¸nh cña mét nÕp låi.
subsidiary fault [14802] : ®øt g·y thø cÊp, ®øt
g·y bËc 2.
§øt g·y lµ nh¸nh cña ®øt g·y chÝnh.
subsidiary fold [14803] : nÕp uèn thø cÊp.
§n: parasitic fold.
subsoil [14804]:®Êt nÒn d−íi mãng c«ng tr×nh.
subsolidus [14805] : cËn cøng.
HÖ hãa häc n»m d−íi ®iÓm nãng ch¶y, ë ®ã
c¸c ph¶n øng hãa häc chØ x¶y ra ë tr¹ng
th¸i cøng.
 subsolution [14806] : hßa tan ngÇm.
Qu¸ tr×nh bÞ gÆm mßn cña ®¸y biÓn, thµnh
phÇn carbonat ®−îc kÕt cøng do hßa tan ngÇm.
subsolvus [14807] : ¸ kiÒm.
Nãi vÒ c¸c ®¸ granit, syenit vµ syenit nephe-
lin cã chøa c¶ hai feldspar kali vµ plagioclas.
substage [14808] : phô bËc, ph©n bËc ; phô
thêi, ph©n thêi ; bé phËn tiÕp s¸ng.
1- Ph©n vÞ t−¬ng øng mét phÇn cña bËc, cã
®¬n vÞ ®Þa thêi t−¬ng øng lµ phô kú, ph©n kú.
2- §¬n vÞ thêi gian ®Þa chÊt thµnh t¹o mét
tËp. HiÖn Ýt dïng.
3- Trong kÝnh hiÓn vi, lµ bé phËn gi÷a nicon
ph©n cùc vµ c¸c chi tiÕt kh¸c n»m d−íi bµn kÝnh.
substitute [14809] : substitut.
ChÊt thay thÕ. BÊt cø chÊt nµo ®−îc dïng ®Ó
lµm gi¶ (b¾t ch−íc) ®¸ ngäc. VÝ dô chÊt dÎo,
thñy tinh, chÊt g¾n, rubi tæng hîp hoÆc spinel tù
nhiªn lµm gi¶ rubi tù nhiªn.
substitution [14810] : thay thÕ.
§n: ionic substitution.
substitution solid solution [14811] : dung
dÞch cøng thay thÕ.
(kv) Tinh thÓ trong ®ã hai hoÆc nhiÒu h¬n c¸c
nguyªn tè kh¸c nhau cã thÓ chiÕm cïng mét vÞ
trÝ cÊu tróc m¹ng. Ss: omission solid solution.
substitutional transformation [14812] :
chuyÓn thÓ.
Mét kiÓu biÕn chuyÓn tinh thÓ tõ pha mÊt trËt
tù (cña dung dÞch r¾n thay thÕ) sang pha trËt tù,
th−êng lµ sù chuyÓn tõ tõ.
substrate [14813] : mÆt ghÐp.
(kv). Tinh thÓ xuÊt hiÖn mÆt ghÐp.
subsurface [14814] : mÆt ®¸ d−íi s©u.
MÆt c¸c líp ®¸ ë s©u ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tµi
liÖu khoan hoÆc ®Þa vËt lý.
subsurface geology [14815] : m«n ®Þa chÊt
d−íi s©u.
M«n ®Þa chÊt häc chuyªn nghiªn cøu vÒ ®Þa
chÊt, ®èi s¸nh ®Þa tÇng, ®Æc ®iÓm cÊu tróc,... ë
d−íi s©u hoÆc ®¸y biÓn b»ng c¸c c«ng tr×nh hoÆc
c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý.
subsurface map [14816] : b¶n ®å ®Þa chÊt
d−íi s©u.
B¶n ®å ®Þa chÊt thÓ hiÖn c¸c tµi liÖu hoÆc ®Æc
®iÓm ®Þa chÊt d−íi mÆt ®Êt, vÝ dô B¶n ®å cÊu t¹o
má, B¶n ®å ®¼ng cÊu tróc, B¶n ®å tÇng chøa
(dÇu, khÝ), B¶n ®å c¸c vØa kho¸ng s¶n ngÇm, v.v.
subsurface water [14817] : n−íc d−íi ®Êt.
§n: ground water, subterranean water,
underground water.
subsystem [14818] : phô hÖ; ph©n hÖ.
608
Ph©n vÞ t−¬ng øng mét phÇn cña hÖ, ®−îc sö
dông trong mét vµi tr−êng hîp cô thÓ nh− phô
hÖ Missisipi cña hÖ Carbon.
subterrane [14819] : ®¸y, d−íi ®Êt.
C¸c ®¸ n»m bªn d−íi mét kho¸ng thÓ hoÆc
mét thµnh hÖ ®Þa chÊt nµo ®ã.
subterranean [14820] : d−íi ®Êt.
H×nh thµnh hoÆc thÓ hiÖn ë d−íi mÆt ®Êt;
®Þnh vÞ trong Tr¸i ®Êt. §n: subterrestrial; sub-
terrane.
subterranean water [14821] : n−íc d−íi ®Êt.
§n: ground water; underground water.
subtractive color [14822] : nh÷ng mµu s¾c
®−îc t¹o ra khi trõ mÇu ban ®Çu tõ mÇu tr¾ng.
Trõ nh÷ng mÇu ®Çu tiªn lµ cyan, magenta, vµ
mµu vµng.
succession [14823] : nèi tiÕp; liªn tiÕp.
Mét sè ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng hoÆc nhiÌu líp
nèi tiÕp nhau theo tr×nh tù thêi gian thÓ hiÖn ë
cét ®Þa tÇng hay trong vÕt lé.
succinic acid [14824] : acid sucinic.
Acid dicarboxylic kÕt tinh, cã c«ng thøc lµ:
HOOCCH2CH2COOH, mét hîp phÇn cña vá
c©y, gÆp trong nhãm hæ ph¸ch (nh−ng kh«ng
ph¶i nhãm retinit) cña nhùa ho¸ ®¸.
succinite [14825] : sucinit.
1- Tªn cò, dïng cho hæ ph¸ch, ®Æc biÖt lµ
lo¹i ®−îc khai th¸c ë §«ng Prussia hoÆc lÊy tõ
biÓn Baltic.
2- Granat grosula mµu vµng s¸ng, mµu hæ
ph¸ch.
suction [14826] : hót, lùc hót do mao dÉn.
sudburyite [14827] : sudburyit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: (Pd, Ni)Sb.
sudden drawdown [14828] : h¹ møc n−íc
nhanh, th¸o n−íc trong hå chøa nhanh.
§n: rapid drawdown.
Sudetic orogeny [14829] : t¹o nói Sudet.
Mét trong 30 pha t¹o nói cña Stille, x¶y ra
trong Phanerozoi gi÷a Cacbon sím vµ Cacbon
muén.
sudoite [14830] : sudoit.
Kho¸ng vËt nhãm clorit, trong ®ã d¶i t¸m
mÆt n»m trong líp 2: 1 T-O-T lµ t¸m mÆt ®«i,
d¶i gi÷a líp lµ t¸m mÆt ba. Sudoit nghÌo Li h¬n
cookeit.
suessite [14831] : suesit.
Kho¸ng vËt trong thiªn th¹ch: Fe3Si. Liªn
quan vÒ cÊu tróc tinh thÓ víi kamacit vµ Fe3Si
tæng hîp.
sufficient estimate [14832] : −íc l−îng ®ñ.
−íc l−îng y(x1,x2,...,xn) cña tham sè η gäi
lµ −íc l−îng ®ñ, nÕu hµm ®ång d¹ng víi tËp mÉu
chän cã thÓ viÕt d−íi d¹ng L(x1,x2,...,xn)
≡L1(y,η) víi y ≡ y(x1,x2,...,xn) trong ®ã L2
kh«ng phô thuéc vµ η. Trong tr−êng hîp nµy
ph©n phèi x¸c suÊt cña (x1,x2,...,xn) víi ®iÒu
kiÖn {y=y} kh«ng bÞ phô thuéc η nªn −íc l−îng
®ñ cña tham sè η sÏ chøa tÊt c¶ c¸c th«ng tin vÒ
η cã trong tËp mÉu chän. −íc l−îng cã hiÖu qu¶
nhÊt thiÕt ph¶i lµ −íc l−îng ®ñ.
sugar stone [14833] : ®¸ ®−êng.
Datolit chÆt sÝt, mµu tr¾ng ®Õn hång, gÆp ë
khu má ®ång Michigan (Pough, 1967).
sugilite [14834] : sugilit.
Kho¸ng vËt, thµnh viªn cña nhãm osumilit:
(K,Na)(Na,H2O)(Fe,Na,Ti)2(Li,Al,Fe)3Si12O30.
suite [14835] : ®iÖp; lo¹t.
1- §¬n vÞ c¬ b¶n cña thang ®Þa tÇng khu vùc
trong hÖ thèng ph©n lo¹i ®Þa tÇng Liªn X«, còng
phæ biÕn ë ViÖt Nam tr−íc ®©y. §iÖp ®−îc ph©n
chia theo c¸c ®Æc ®iÓm trÇm tÝch, t−íng ®¸ vµ
sinh vËt, bao gåm mét tËp hîp trÇm tÝch thµnh
t¹o trong mét ®íi t−íng cÊu tróc, mét khu vùc
cã hoµn c¶nh ®Þa lý tù nhiªn nhÊt ®Þnh. §iÖp cã
tªn gäi theo ®Þa danh n¬i chuÈn ®Þa tÇng
(stratotyp) cña ®iÖp ®−îc m« t¶. §iÖp th−êng
gåm nhiÒu tËp, ®−îc chia ra c¸c phô (ph©n)
®iÖp.
2- Theo hÖ thèng danh ph¸p ®Þa tÇng B¾c
Mü, ®iÖp ®−îc so s¸nh víi lo¹t trong ®o vÏ ®Þa
chÊt, sö dông ph©n chia c¸c ®¸ x©m nhËp, phun
trµo hay biÕn chÊt. HiÖn nay ë n−íc ta kh«ng sö
dông tªn gäi nµy cho viÖc ph©n chia ®¸ magma.
sukulaite [14836] : sukulait.
Kho¸ng vËt nhãm pyroclo: Sn2Ta2O7.
sulcate [14837] : khe, r·nh.
Thuéc mét c¸i r·nh, khe hay bÞ r¹ch mét
®−êng khe, nhÊt lµ theo chiÒu däc, vÝ dô nãi vÒ
mét d¹ng uèn nÕp xen kÏ ë vá Tay cuén víi
m¶nh l−ng mang mét r·nh gi÷a vµ mét sinus
gi÷a ë ®−êng khíp tr−íc.
sulcus [14838] : khe, r·nh.
Mét ®−êng lâm däc chÝnh trªn bÒ mÆt mçi
m¶nh vá cña Tay cuén h−íng phÇn lâm ra bªn
ngoµi vµ táa tia tõ ®Ønh, th−êng n»m ë gi÷a
m¶nh vµ ®i kÌm c¸c nÕp gÊp cña vá; ®−êng lâm
n«ng kÐo dµi ë mÆt bªn cña mét vá Ostracoda tõ
vïng l−ng vÒ phÝa bông; mét d¶i lâm táa tia trªn
bÒ mÆt vá Th©n mÒm hai m¶nh; mét r·nh ch¹y
däc mÆt bông ë vá Ch©n ®Çu d¹ng Cóc ®¸.
sulfate [14839] : sulfat.
Kho¸ng vËt, cã thµnh phÇn ®Æc tr−ng bëi gèc
609
SO4. Sulfat khan nh− barit, BaSO4, cã cation ho¸
trÞ hai, liªn kÕt víi gèc sulfat. Sulfat baz¬ vµ
ngËm n−íc nh− th¹ch cao, CaSO4.2H2O, chøa
c¸c ph©n tö n−íc. Cßn ®−îc viÕt lµ sulphate.
sulfide [14840] : sulfua.
C¸c kho¸ng vËt cã thµnh phÇn ®Æc tr−ng bëi
mèi liªn kÕt cña l−u huúnh víi kim lo¹i hay ¸
kim nh− galen-PbS, hay pyrit-FeS2. Cßn ®−îc
viÕt lµ sulphide. §n: sulfosalt.
sulfide enrichment [14841] : lµm giµu sulfua.
Sù lµm giµu má quÆng bëi sù thay thÕ mét
sulfua nµy b»ng mét sulfua kh¸c giµu thµnh
phÇn cã Ých h¬n. VÝ dô pyrit ®−îc thay bëi
chalcocit.
sulfide mineral [14842] : kho¸ng vËt sulfua.
Hîp chÊt do sù kÕt hîp gi÷a l−u huúnh víi
kim lo¹i hoÆc ¸ kim.
sulfide zone [14843] : ®íi sulfua.
1- Mét phÇn cña má sulfua kh«ng bÞ oxy hãa
bëi n−íc gÇn mÆt.
2- Má kho¸ng cã h×nh d¹ng líp phñ, trong ®ã
sù lµm giµu sulfua thø sinh lµ mét phÇn cña ®íi
oxy hãa. §n: secondary sulfide zone.
sulfide-facies iron formation [14844] : thµnh
hÖ s¾t t−íng sulfua.
Thµnh hÖ s¾t chøa c¸c tÊm pyrit cã carbon.
§Æc tr−ng cho chÕ ®é thµnh t¹o ë s©u, khö oxy ë
biÓn vµ hå.
sulfidization [14845] : sulfua ho¸.
§n: sulfurization.
sulfite [14846] : sulfit.
Muèi cña acid sulfuro (H2SO3), vÝ dô sulfit
natri (Na2SO3).
sulfite-reducing clostridia [14847]: clostridia
khö sulfit.
Nhãm lín c¸c vi khuÈn kþ khÝ gram d−¬ng,
t¹o bµo tö. Trong tù nhiªn chóng th−êng sèng
trong ®Êt hoÆc ruét giµ cña ng−êi vµ ®éng vËt.
§a sè loµi trong nhãm lµ c¸c sinh vËt ho¹t sinh
trong ®Êt. Bµo tö cña chóng cã thÓ sèng mét thêi
gian dµi trong ph©n, ®Êt bôi vµ n−íc. Sù cã mÆt
cña chóng trong n−íc chøng tá n−íc bÞ nhiÔm
bÈn bëi ph©n tõ xa hay gi¸n ®o¹n. Chóng cã kh¶
n¨ng khö sulfit thµnh sulphur.
sulfoborite [14848] : sulfoborit.
Kho¸ng vËt: Mg3B2(SO4)(OH)10. Còng viÕt lµ:
sulphoborite.
sulfohalite [14849] : sulfohalit.
§n: sulphohalite.
sulfosalt [14850] : muèi sulfua, sulfo muèi.
Mét lo¹i sulfua, trong ®ã cã mÆt c¶ kim lo¹i
lÉn ¸ kim, kÕt hîp víi l−u huúnh t¹o sulfua kÐp,
vÝ dô enargit, Cu3AsS4.
sulfurization [14851] : sulfur ho¸, l−u huúnh
hãa.
Ph¶n øng gi÷a l−u huúnh tõ nguån ngoµi víi
c¸c cation nh− s¾t, nickel, ®ång trong dung dÞch
r¾n cña c¸c kho¸ng vËt t¹o ®¸ th«ng th−êng,
hoÆc trong magma x©m nhËp “®−îc coi lµ qu¸
tr×nh t¹o quÆng”. §n: sulfidization.
sulfur [14852] : l−u huúnh, sulfur (S); l−u
huúnh tù sinh.
1- (®h) Nguyªn tè hãa häc sè 16, nguyªn tö
l−îng 32,0666; tû träng 2 g/cm cm3, thuéc nhãm
kh«ng kim lo¹i nhÑ, biophil, chalcophil, cã 4
®ång vÞ bÒn vµ 13 kh«ng bÒn. Hµm l−îng S
trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 953; siªu
mafic 600; gabro-basalt 900; granit-granodiorit
100; ®¸ phiÕn 1100; trong ®Êt 800, trong n−íc
®¹i d−¬ng 905 mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
l−u huúnh tù sinh, pyrit, galena, sphalerit, th¹ch
cao, anhydrit, v.v. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-
AES. Dïng S trong c¸c lÜnh vùc ngµnh hãa, cao
su, diªm, y tÕ, diÖt nÊm, thuèc sóng. Cßn viÕt lµ:
sulphur. §n: brimstone.
2- (kv) Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi, nguyªn tè
phi kim S tù nhiªn, t¹o c¸c tinh thÓ mµu vµng ë
c¸c suèi n−íc nãng vµ miÖng nói löa, t¹o c¸c
khèi hoÆc c¸c líp ®i cïng víi ®¸ hoa, th¹ch cao,
anhydrit. §Æc biÖt nã ®−îc thµnh t¹o ë trÇm tÝch
líp ®¸y, líp ®Ønh trong c¸c vßm muèi. L−u
huúnh tån t¹i ë mét sè d¹ng biÕn h×nh, bao gåm
biÕn thÓ hÖ trùc thoi mµu vµng, th«ng th−êng
bÒn v÷ng d−íi 95,5oC vµ d¹ng kÕt tinh mµu vµng
nh¹t. X: rosickyite. §n: brimstone; ThuËt ng÷
khai kho¸ng chØ sulfua s¾t (pyrit) gÆp trong c¸c
vØa than cïng víi quÆng kÏm ë Wisconsin vµ
Missuri.
sulfur bacteria [14853] : vi khuÈn l−u huúnh,
vi khuÈn sulfur.
Lo¹i vi khuÈn cã kh¶ n¨ng oxy hãa c¸c hîp
chÊt l−u huúnh.
sulfur ball [14854] : æ l−u huúnh, bïn l−u
huúnh, bïn sulfur.
1- T¹p chÊt pyrit trong than, th−êng lµ c¸c
khèi h×nh cÇu hoÆc cã h×nh thï bÊt ®Þnh.
2- Líp vá bïn chøa l−u huúnh cã c¸c bong
bãng gas nói löa nãng vµ trë nªn cøng r¾n khi
tiÕp xóc víi kh«ng khÝ.
sulfur spring [14855]: nguån n−íc l−u huúnh,
nguån n−íc sulfur.
Nguån n−íc chøa c¸c hîp chÊt l−u huúnh
nh− hydrosulfua.
sulfur water [14856] : n−íc l−u huúnh,
610
n−íc sulfur.
Lo¹i n−íc chøa hydro sulphur cã thÓ nhËn
biÕt b»ng mïi “trøng thèi”, cã thÓ dïng lµm
n−íc kho¸ng ch÷a bÖnh.
sulphatite [14857] : sulphatit.
Acid sulfuric tù do H2SO4, t×m thÊy trong
mét vµi lo¹i n−íc.
sulphoborite [14858] : sulphoborit.
§n: sulfoborite.
sulphohalite [14859] : sulfohalit.
Kho¸ng vËt: Na6(SO4)2FCl. Còng viÕt lµ:
sunfohalite.
sulphotsumoite [14860] : sulphotsumoit.
Kho¸ng vËt: Bi3Te2S.
sulphur [14861] : l−u huúnh (S), l−u huúnh
tù sinh.
§n: sulfua.
sulphur ore [14862] : quÆng sulphur.
Dïng chØ c¶ pyrit vµ l−u huúnh tù sinh trong
ngµnh khai má.
sulvanite [14863] : sulvanit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu vµng thau:
Cu3VS4. §õng nhÇm víi sylvanit.
summit eruption [14864] : phun trµo ®Ønh.
Sù phun trµo tõ ®Ønh nói löa.
summit plain [14865] : ®ång b»ng ®Ønh.
§n: peak plain.
sump [14866] : bån n−íc trong hang.
Lèi tho¸t cña bån n−íc n»m bªn d−íi bÒ mÆt
bån (siph«ng).
Sun [14867] : MÆt trêi, Th¸i d−¬ng.
sundtite [14868] : sundtit.
§n: andorite.
sun opal [14869] : opal löa.
§n: fire opal.
sunstone [14870] : sunstone.
§¸ MÆt trêi, lµ feldspar aventurin, ®ã lµ thø
oligoclas b¸n trong, lÊp l¸nh, ph¸t ra c¸c tia mµu
®á nh¹t hoÆc vµng do ph¶n x¹ ¸nh s¸ng tõ c¸c
tÊm nhá hematit ph©n bè ®Òu kh¾p vµ song song
víi mÆt song tinh liªn phiÕn. Ss: moonstone.
§n: heliolite.
suolunite [14871] : suolunit.
Kho¸ng vËt: Ca2Si2O5(OH)2.H2O.
supercell [14872] : siªu «.
¤ c¬ së cña siªu m¹ng.
supercooling [14873] : qu¸ nguéi.
HÖ gi¶ æn ë nhiÖt ®é thÊp. ë nhiÖt ®é thÊp,
mét pha hay nhiÒu pha kho¸ng vËt mÆc dï n»m
d−íi nhiÖt ®é c©n b»ng mµ vÉn ®¹t ®iÒu kiÖn
c©n b»ng.
supercritical [14874] : qu¸ tíi h¹n.
 HÖ n»m ë nhiÖt ®é cao h¬n nhiÖt ®é tíi h¹n,
hay dïng ®Ó chØ nhiÖt ®é qu¸ tíi h¹n.
supercritical flow [14875] : dßng ch¶y nhanh.
supercrop [14876] : vÕt lé n»m trªn.
VÕt lé cña ®¸ nµo ®ã, n»m trùc tiÕp trªn mét
lo¹i ®¸ ®· cho hoÆc trªn mét bÒ mÆt (kh«ng
chØnh hîp) øng víi mét thêi gian cho tr−íc.
supercrop map [14877] : b¶n ®å c¸c ®¸
n»m trªn.
B¶n ®å ®Þa chÊt chØ râ sù ph©n bè cña mét
lo¹i ®¸ n»m trªn mÆt kh«ng chØnh hîp hoÆc trªn
mét lo¹i ®¸ nµo ®ã.
superelevation [14878] : ë cao ®é lín h¬n, ë
cao ®é lín.
superfacies [14879] : hîp t−íng; liªn t−íng.
T−íng ®Þa tÇng bËc cao, th−êng gåm hai hay
nhiÒu t−íng ®Þa tÇng.
superficial fold [14880] : nÕp uèn liªn quan
víi ®øt g·y chêm nghÞch.
superfluent lava flow [14881] : dßng dung
nham ch¶y nhanh, ch¶y xiÕt.
Dßng dung nham phun ra tõ miÖng ®Ønh nói
löa vµ ch¶y däc theo s−ên nói löa.
superformance [14882] : t¨ng tû sè tÝn
hiÖu, nhiÔu.
§n: signal to noise performance.
supergroup [14883] : hîp lo¹t; liªn lo¹t.
Sù tËp hîp c¸c lo¹t hoÆc lo¹t vµ c¸c hÖ tÇng
kÕ tiÕp nhau, nh−ng kh«ng trïng víi thèng.
Ss: megagroup.
superheating [14884] : qu¸ nãng.
1- Sù bæ sung nhiÖt nhiÒu h¬n so víi cÇn
thiÕt ®Ó hoµn thµnh sù chuyÓn pha;
2- Trong magma, sù bæ sung nhiÖt nhiÒu h¬n
cÇn thiÕt ®Ó g©y nãng ch¶y hoµn toµn. NhiÖt ®é
n©ng cao trªn ®−êng láng gäi lµ qu¸ nhiÖt;
3- Qu¸ tr×nh t¨ng nhiÖt v−ît qu¸ giíi h¹n c©n
b»ng pha, nghÜa lµ ë tr¹ng th¸i gi¶ sö, cã nghÜa
t−¬ng tù nh− qu¸ nguéi.
superimposed dispersion haloes [14885] :
vµnh ph©n t¸n chång chÊt.
C¸c nguyªn tè hãa häc t¹o quÆng di chuyÓn
khái th©n quÆng, nhê c¸c hiÖn t−îng dßng ch¶y
thÈm thÊu h×nh thµnh c¸c ®íi hµm l−îng cao
trªn th©n quÆng. Tïy theo ®Æc ®iÓm ph©n bè vµ
vÞ trÝ t−¬ng quan víi bÒ mÆt hiÖn ®¹i mµ chia ra:
vµnh ph©n t¸n chång chÊt hë, vµnh ph©n t¸n
chång chÊt hë kh«ng liªn tôc, vµnh ph©n t¸n
chång chÊt kÝn, vµnh ph©n t¸n chång chÊt kÝn
ch«n vïi.
superimposed fan [14886] : qu¹t aluvi míi
®−îc tÝch tô cã ®é dèc lín h¬n so víi qu¹t cò
611
mµ nã ph¸t triÓn trªn ®ã.
Lµ kÕt qu¶ cña vËn ®éng kiÕn t¹o khëi ®Çu
mét thêi kú tÝch tô míi.
superimposed fold [14887] : nÕp uèn chång.
§n: cross fold.
superimposed metamorphism [14888] : biÕn
chÊt chång.
superimposition [14889] : xÕp; chång.
§n: superposition.
superjacent [14890] : kÒ trªn.
Mét líp n»m s¸t hoÆc phñ trùc tiÕp trªn mét
líp n»m d−íi hoÆc mét bÊt chØnh hîp.
superlattice [14891] : siªu m¹ng (hay siªu
cÊu tróc).
M¹ng tinh thÓ cña mét chÊt, trong ®ã do thay
thÕ ho¸ häc hoÆc sù s¾p xÕp nguyªn tö mµ mét
hay nhiÒu h¬n chu kú tÞnh tiÕn trë thµnh béi sè
cña chóng trong nh÷ng biÕn thÓ trËt tù hoÆc
trong chÊt kh«ng cã sù thay thÕ.
§n: superstructure.
superparamagnetism [14892] : siªu thuËn tõ.
Tr¹ng th¸i thuËn tõ cña mét tËp hîp c¸c h¹t
cùc nhá cña kho¸ng vËt tõ tÝnh s¾t hai hoÆc tõ
tÝnh s¾t ba.
superperiod [14893] : hîp kû, liªn kû.
§¬n vÞ ®Þa thêi cã vÞ trÝ trung gian gi÷a kû vµ
®¹i, t−¬ng øng víi th−îng hÖ, hîp hÖ cña thêi
®Þa tÇng, t−¬ng øng vÒ thêi gian víi hîp hÖ
supersystem.
superperiodicity [14894] : siªu chu kú.
H»ng sè trong mét siªu m¹ng trËt tù, ®ã lµ
béi sè ®¬n gi¶n cña mét h−íng t−¬ng øng trong
mét m¹ng con mÊt trËt tù, lµ chu kú cña siªu
m¹ng.
superposed [14895] : viÕt t¾t cña superim-
posed (Mc Gee, 1988) cã nghÜa lµ chång lªn,
chång chÊt.
superposed fold [14896] : nÕp uèn chång
chÊt.
§n: superimposed fold.
superposition [14897] : xÕp chång; trËt tù.
Qu¸ tr×nh tÝch tô c¸c líp, líp trÇm tÝch trÎ
h¬n n»m trªn líp trÇm tÝch cæ h¬n.
§n: superimposition; superaposition.
supersaturated solution [14898] : dung dÞch
qu¸ b·o hßa.
Dung dÞch chøa nhiÒu chÊt tan h¬n b×nh
th−êng, khi ë tr¹ng th¸i c©n b»ng ®· ®−îc x¸c
lËp gi÷a dung dÞch b·o hßa vµ dung dÞch d−íi
b·o hßa.
superseries [14899] : hîp thèng; liªn thèng.
§¬n vÞ gåm hai hoÆc nhiÒu thèng, Ýt sö dông.
 superstage [14900] : hîp bËc; liªn bËc.
§¬n vÞ gåm mét vµi BËc kÒ nhau nh−ng
kh«ng trïng víi thèng hoÆc phô thèng.
superstructure [14901] : tÇng cÊu tróc trªn,
siªu cÊu tróc.
1- C¸c tÇng thuéc tÇng cÊu tróc trªn cña ®ai
uèn nÕp t¹o nói ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh biÕn d¹ng
cña phÇn n«ng, gÇn bÒ mÆt kh¸c víi phÇn bªn
d−íi bÞ biÕn d¹ng vµ uèn nÕp phøc t¹p.
2- §n: superlattice.
supersuite [14902] : hîp ®iÖp; liªn ®iÖp; hîp
lo¹t; liªn lo¹t.
§¬n vÞ theo thø tù cao h¬n ®iÖp hoÆc phøc hÖ
cã mèi liªn hÖ víi nhau theo chiÒu th¼ng ®øng
hay chiÒu ngang. Trong ®o vÏ b¶n ®å, hîp ®iÖp
(supersuite) t−¬ng ®−¬ng víi hîp lo¹t
(supergroup) vÒ thø bËc. Tªn cña ph©n vÞ th−êng
®−îc kÕt hîp víi tªn ®Þa danh.
supersystem [14903] : hîp hÖ; th−îng hÖ.
§¬n vÞ ®Þa tÇng gåm mét sè HÖ, cã thÓ cÇn
thiÕt trong mét sè tr−êng hîp riªng biÖt.
§n: erathem.
superterranean [14904] : trªn mÆt.
ThÓ hiÖn ë trªn mÆt ®Êt, phÝa trªn mÆt ®Êt.
superzone [14905] : siªu ®íi.
TËp hîp hai hoÆc nhiÒu ®íi vµo trong mét
®¬n vÞ lín h¬n.
support stiffness and support pressure for
concrete lining [14906] : ®é cøng vµ ¸p suÊt
trî lùc cña líp bª t«ng lãt (hÇm, lß).
supraposition [14907] : xÕp chång; thø tù.
§n: superposition.
suprastructure [14908] : siªu cÊu tróc.
§n: superstructure.
supratennous fold [14909] : nÕp uèn do
mÆt mãng.
NÕp uèn cã bÒ dµy ë vßm nÕp lâm lín nh−ng
ë vßm nÕp låi l¹i nhá, do mÆt mãng kh«ng
b»ng ph¼ng.
surcharge [14910] : t¶i träng, t¶i träng chÊt
thªm lªn nÒn.
§n: surcharge load.
surface active agents [14911] : c¸c chÊt ho¹t
®éng bÒ mÆt.
C¸c chÊt cã kh¶ n¨ng lµm gi¶m søc c¨ng bÒ
mÆt nh− dodexylbenzen sunfonic acid (DBSA),
linear ankylbenzen sunfonic acid (LAS),
sunfonic acid cña alcol bÐo (FAS) ®−îc dïng
trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt bét giÆt tæng hîp vµ
c¸c chÊt tÈy röa kh¸c, trong ®ã DBSA lµ chÊt cã
®é ph©n hñy sinh häc rÊt thÊp (d−íi 30%) nªn cã
kh¶ n¨ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng nÆng. V× vËy
612
Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· cã chØ thÞ cÊm sö dông
DBSA vµo viÖc s¶n xuÊt bét giÆt tæng hîp kÓ
tõ 1/4/1996.
surface conductivity [14912] : tÝnh dÉn ®iÖn
bÒ mÆt.
TÝnh dÉn ®iÖn theo bÒ mÆt cña mét kho¸ng
vËt x¸c ®Þnh, g©y ra do sù d− thõa cation trong
líp khuyÕch t¸n hoÆc cation hÊp phô.
surface course (pavement) [14913] : líp mÆt
®−êng, líp ¸o ®−êng, líp b¶o vÖ.
§n: surfacing.
surface drainage [14914] : tiªu n−íc bÒ mÆt.
Sù di chuyÓn cña n−íc tù do trªn mÆt ®Êt,
hay sù ng¨n c¶n kh«ng cho n−íc ngÊm vµo ®Êt
b»ng c¸c ph−¬ng c¸ch tù nhiªn hay nh©n t¹o.
surface of sliding [14915] : bÒ mÆt tr−ît, mÆt
dÞch chuyÓn.
MÆt tiÕp xóc gi÷a khèi ®Êt bÞ tr−ît vµ khèi
®Êt kh«ng bÞ dÞch chuyÓn.
surface of unconformity [14916] : mÆt kh«ng
chØnh hîp.
BÒ mÆt tiÕp xóc gi÷a hai phøc hÖ ®¸ cã quan
hÖ kh«ng chØnh hîp, vÝ dô mÆt bµo mßn cña líp
®¸ cæ h¬n n»m ë d−íi líp trÎ h¬n. BÒ mÆt tiÕp
xóc gi÷a hai thµnh t¹o ®Þa chÊt cã quan hÖ
kh«ng chØnh hîp. §n: unconformity.
surface runoff [14917] : dßng ch¶y mÆt.
C¸c dßng ch¶y trªn mÆt ®Êt th−êng xuyªn
hay t¹m thêi.
surface tension [14918]:øng suÊt c¨ng bÒ mÆt.
surface wash [14919] : röa lòa trªn mÆt.
§n: sheet erosion.
surface water [14920] : n−íc mÆt.
Toµn bé n−íc thiªn nhiªn n»m trªn mÆt ®Êt,
cã bÒ mÆt tiÕp xóc víi khÝ quyÓn (s«ng, suèi,
®Çm, hå, biÓn, ®¹i d−¬ng, v.v.).
surinamite [14921] : surinamit.
Kho¸ng vËt: (Al, Mg, Fe)3(Si, Al)2(O, OH)8.
sursassite [14922] : sursasit.
Kho¸ng vËt: Mn5Al4Si5O21.3H2O.
susannite [14923] : susanit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi:
Pb4(SO4)(CO3)2(OH)2, ®a h×nh víi leadilit vµ
macphersonite.
susceptibility [14924] : ®é tõ c¶m.
susceptibility anisotropy [14925] : ®é tõ c¶m
dÞ h−íng.
§é c¶m tõ trong c¸c kho¸ng vËt ®èi xøng
thÊp hoÆc trong ®¸ cã kÕt cÊu sîi hoÆc mÆt. Nã
kh«ng hoµn toµn song song víi tõ tr−êng c¶m
øng v× cßn phô thuéc vµo h−íng vµ tõ ho¸ c¶m
øng. §n: magnetic anisotropy.
 sussexite [14926] : susexit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: (Mn,Mg)BO2(OH),
®ång h×nh víi szaibelyit.
sustainable development [14927] : ph¸t triÓn
bÒn v÷ng (ph¸t triÓn l©u bÒn).
Sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi lµnh m¹nh dùa
trªn viÖc sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ b¶o vÖ
m«i tr−êng nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña thÕ hÖ
con ng−êi hiÖn nay mµ kh«ng g©y ¶nh h−ëng bÊt
lîi ®èi víi c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai trong viÖc tháa
m·n nh÷ng nhu cÇu cña hä.
sutural element [14928] : yÕu tè cña
®−êng kh©u.
Mét trong nh÷ng ®−êng l−în sãng chÝnh ë
®−êng kh©u cña vá Ch©n ®Çu, nh− lµ yªn
vµ thïy.
suture [14929] : ®−êng kh©u, ®−êng v¸ch.
§−êng ghÐp nèi cña mét v¸ch ng¨n ë vá
Ch©n ®Çu víi mÆt trong cña thµnh vá, th−êng Ýt
nhiÒu l−în sãng hay g·y khóc vµ chØ nh×n thÊy
khi thµnh vá bÞ bãc ®i; ®−êng nèi vµo nhau gi÷a
hai vßng cuén cña vá Ch©n bông cã h×nh xo¾n
èc trªn bÒ mÆt ngoµi, còng nh− xung quanh trôc
ë bÒ mÆt trong, khi vá cã rèn hë; mÆt ghÐp vµo
nhau gi÷a nh÷ng tÊm n»m gÇn nhau ë CÇu gai,
còng lµ ®−êng ranh giíi trªn bÒ mÆt ®¸nh dÊu
diÖn tiÕp xóc gi÷a hai tÊm gi¸p nhau; ®−êng tiÕp
xóc gi÷a hai phßng hoÆc gi÷a hai vßng cuén cña
Trïng lç; ë §éng vËt cã x−¬ng sèng lµ mét
khíp nèi gi÷a c¸c x−¬ng ghÐp víi nhau bëi m«
sîi liªn kÕt, mµ ë ng−êi tr−ëng thµnh khíp nèi
nµy trë nªn v÷ng ch¾c lµm cho c¸c m¶nh x−¬ng
trë thµnh mét ®¬n vÞ.
suture joint [14930] : khe nøt ®−êng kh©u.
Khe nøt d¹ng r¨ng c−a rÊt nhá.
suture zone [14931] : ®íi kh©u.
§íi ghÐp nèi g¾n kÕt hai cÊu tróc hoÆc
hai m¶ng.
suzukiite [14932] : suzukiit.
Kho¸ng vËt: (Ba, Sr)V+4Si2O7 chøa bari t−¬ng
®−¬ng víi haradait.
svabite [14933] : svabit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu, tr¾ng phít vµng hoÆc
x¸m thuéc nhãm apatit: Ca5(AsO4)3F, cã thÓ
chøa photpho, ch×, magnesi, hoÆc mangan.
svanbergite [14934] : svanbergit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi, kh«ng mµu, tr¾ng
phít vµng, hång ®Õn n©u phít ®á:
SrAl3(PO4)(SO4)(OH)6, ®ång h×nh víi corkit,
hinsdalit, vµ Wudhouseit.
sveite [14935] : sveit.
Kho¸ng vËt ®−îc t×m thÊy trong hang ®éng:
613
KAl7(NO3)4Cl2(OH)16.8H2O.
sverigeite [14936] : sverigeit.
Kho¸ng vËt: NaMgMnBe2SnSi3O12(OH).
svetlozarite [14937] : svetlozarit.
Kho¸ng vËt hä zeolit:
(Ca,K2,Na2)Al2(Si, Al)12O28.6H2O.
svitalskite [14938] : svitalskit.
§n: celadonite.
svyazhinite [14939] : svyazhinit.
Kho¸ng vËt liªn quan víi aubertit:
(Mg,Mn,Ca) (Al,Fe+3)(SO4)2F.14H2O.
swale [14940] : tròng ë ®ång lÇy.
Tròng dµi, hÑp, n«ng ë hai gê b·i biÓn.
§n: low, furrow, slash, runnel.
swallet [14941] : dßng ch¶y mï.
§n: sinking stream.
swallow hole [14942] : hè sôt, phÔu sôt.
1-Khu vùc ®Êt bÞ lón sôt, hè sôt do hang
ngÇm bÞ sËp. §n: sink hole.
2-Lç hót n−íc. Tròng kÝn hoÆc giÕng hót mét
phÇn hoÆc toµn bé n−íc cña dßng ch¶y ®Ó thµnh
dßng n−íc ngÇm.
3- Lèi tho¸t n−íc ngÇm cña hå.
swamboite [14943] : svamboit.
Kho¸ng vËt liªn quan víi nhãm uranophan:
U1/3H2(UO2SiO4).10H2O.
swamp [14944] : b·i lÇy, ®Çm lÇy.
Bé phËn ®Êt thÊp ngËp n−íc, cã c©y bôi, cã
hoÆc kh«ng cã thµnh t¹o than bïn.
§n: bog.
swartzite [14945] : suartzit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
CaMg(UO2)(CO3)3.12H2O.
swash bar [14946] : ®ª c¸t sãng vç bê.
§ª c¸t di ®éng, nhá, ®−îc h×nh thµnh cao h¬n
mùc n−íc tÜnh do sãng dån lªn vµ cã mét ph¸
nhá ë phÝa ®Êt liÒn cña ®ª. §ª c¸t sãng trµn
qua ®−îc.
swash channel [14947] : kªnh sãng vç.
Eo hÑp hoÆc l¹ch thø sinh n»m bªn trong bê
s«ng hoÆc gi÷a bê s«ng vµ bê biÓn.
swash mark [14948] : dÊu sãng vç.
Gê rÊt nhá trªn b·i biÓn, ®¸nh dÊu chç tiÕn
vµo xa nhÊt cña sãng vç bê, låi vÒ phÝa ®Êt liÒn.
§n: wave line; wavemark; debris line.
swash pool [14949] : vòng sãng vç.
Vòng n−íc n«ng ë phÝa sau ®ª c¸t sãng vç.
swash way [14950] :
§n: swash channel.
swedenborgite [14951] : suedenborgit.
Kho¸ng vËt: NaBe4SbO7.
sweetite [14952] : suitit.
 Kho¸ng vËt: Zn(OH)2.
swell [14953] : në, tr−¬ng në.
§Êt cã thÓ bÞ tr−¬ng në khi hÊp thô n−íc.
swelling chlorite [14954] : clorit në.
Kho¸ng vËt gièng clorit gÆp trong sÐt, biÕn
®æi nh− clorit khi bÞ nung nãng, nh−ng l¹i
tr−¬ng në theo h−íng vu«ng gãc víi mÆt c¬ së
khi ®−îc ng©m trong glyxerin. Chøa líp
hydroxyl (brucit hoÆc gibsit) kh«ng lÊp ®Çy. Cã
thÓ coi nã lµ lo¹i clorit xen kÑp ®Æc biÖt víi
smectit hoÆc vermiculit. §n: pseudochlorite.
swelling pressure [14955] : ¸p lùc tr−¬ng në
cña ®Êt.
swelling test [14956] : thÝ nghiÖm tr−¬ng në.
Sau thÝ nghiÖm t«i, cã thÓ tiÕn hµnh thªm thÝ
nghiÖm tr−¬ng në ®èi víi c¸c lo¹i ®¸ cã dÊu
hiÖu tr−¬ng në. B¶n chÊt cña thÝ nghiÖm lµ x¸c
®Þnh nh÷ng biÕn ®æi thÓ tÝch cña mÉu vËt tr−íc
vµ sau khi ng©m trong n−íc. Tuy nhiªn, thÝ
nghiÖm nµy cÇn rÊt nhiÒu thêi gian vµ do vËy,
trong thùc tÕ kh«ng ®−îc xÕp vµo lo¹i thÝ
nghiÖm chØ thÞ hµng ®Çu.
swimming stone [14957] : ®¸ næi.
§n: floatstone.
swinefordite [14958] : suinefordit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: (Li, Ca, Na) (Al,
Li, Mg)4(Si, Al)8O20(OH, F)4.
switzerite [14959] : suitzerit.
Kho¸ng vËt: (Mn, Fe)3(PO4)2. 4H2O.
sychnodymite [14960] : sychnodymit.
§n: carrollite.
syenide [14961] : syenid.
Tªn gäi thùc ®Þa ®Ó gäi kh«ng cÇn chÝnh x¸c
mäi lo¹i ®¸ magma kÕt tinh h¹t ®Òu, th«, chøa
mét hoÆc nhiÒu feldspar vµ biotit hay hornblend.
§¸ s¸ng mµu, kho¸ng vËt mµu Ýt h¬n mét nöa
khèi l−îng ®¸. C¶ hai lo¹i ®¸ syenit vµ diorit
s¸ng mµu ®Òu ®−îc gäi lµ syenid.
syenite [14962] : syenit.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp cã
Q n»m gi÷a 5 vµ 0, vµ P/(A+P) n»m gi÷a 10
vµ 35;
2- Nhãm ®¸ x©m nhËp chøa feldspar kiÒm
(th−êng lµ orthoclas, microcline hay perthit) vµ
mét l−îng Ýt h¬n plagioclas (Ýt h¬n trong
monzonit), mét hoÆc nhiÒu kho¸ng vËt sÉm mµu
(hornblend), nÕu cã th¹ch anh th× chØ lµ phô;
trachyt lµ ®¸ phun trµo thµnh phÇn t−¬ng ®−¬ng.
NÕu l−îng th¹ch anh ®−îc t¨ng cao th× syenit
chuyÓn thµnh granit. §¸ syenit lÊy tªn Syene, Ai
CËp, theo A. G. Werner (1788).
syenitoid [14963] : syenittoid.
614
Theo ph©n lo¹i cña IUGS, thuËt ng÷ s¬ bé
®−îc dïng ®Ó ®Æt tªn cho ®¸ x©m nhËp cã Q<20
hay F<10 vµ P/(A+P)<65.
syenodiorite [14964] : syenodiorit.
Nhãm ®¸ x©m nhËp thµnh phÇn trung gian
gi÷a syenit vµ diorit chøa c¶ hai feldspar kiÒm
(th−êng lµ orthoclas) vµ plagioclas. Nãi chung,
®ång nghÜa víi monzonite, nh−ng còng cã thÓ
bao gåm c¶ hai monzonit vµ nh÷ng ®¸ cã thµnh
phÇn trung gian gi÷a monzonit vµ diorit.
syenogabbro [14965] : syenogabro.
§¸ x©m nhËp s©u kh¸c víi thµnh phÇn cña
gabro v× cã mÆt feldspar kiÒm.
sylvanite [14966] : sylvanit.
Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng, mµu x¸m thÐp,
tr¾ng b¹c, hoÆc vµng thau: (Ag,Au)Te4. Th−êng
gÆp d−íi d¹ng tinh ®¸m nh− rõng c©y. §õng
nhÇm víi sulvanit hoÆc sylvinit. Còng viÕt lµ:
silvanite. §n: graphic tellurium; white tellu-
rium, yellow tellurium ; goldschmidtite.
sylvine [14967] : sylvin.
§n: sylvite.
sylvinite [14968] : sylvinit.
Hçn hîp cña sylvit víi halit, ®−îc khai th¸c
nh− quÆng kali, lµ ®¸ chøa t¹p chÊt chñ yÕu lµ
clorit kali. Kh«ng nhÇm víi sylvanit.
sylvite [14969] : sylvit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu tr¾ng hoÆc
kh«ng mµu: KCl. Lµ kho¸ng vËt quÆng c¬ b¶n
cña hîp phÇn kali. Sylvit gÆp cïng víi halit vµ
c¸c chÊt kh« cÆn kh¸c trong c¸c vØa cÆn muèi.
Nã cã vÞ ch¸t h¬n halit. §n: sylvine, leopodite.
symmetrical fold [14970] : nÕp uèn ®èi xøng.
NÕp uèn cã mÆt trôc th¼ng ®øng, hai c¸nh
nghiªng vÒ hai phÝa víi gãc dèc nh− nhau.
symmetric bedding [14971] : ph©n líp
®èi xøng.
Ph©n líp theo d¹ng nhÞp, mçi nhÞp gåm mét
sè líp nh− nhau.
symmetry [14972] : ®èi xøng.
M« h×nh lÆp l¹i cña c¸c mÆt tinh thÓ gièng
nhau, nã ph¶n ¶nh sù s¾p xÕp cã trËt tù bªn
trong cña chÊt kÕt tinh. Nãi chÝnh x¸c h¬n, ®ã lµ
®Æc tÝnh bÊt biÕn cña bÒ ngoµi, cÊu tróc, c¸c
tÝnh chÊt cã h−íng cña tinh thÓ d−íi t¸c dông
cña c¸c phÐp biÕn ®æi nh− phÐp quay, ph¶n x¹,
chiÕu qua t©m, vµ tæ hîp c¸c t¸c dông
cña chóng.
symmetry axis [14973] : trôc ®èi xøng.
Trong tinh thÓ, mét ®−êng th¼ng t−ëng t−îng
mµ c¸c yÕu tè bÒ ngoµi cña tinh thÓ (®−êng, gãc,
mÆt) cã thÓ lÆp l¹i 2, 3, 4, 6 lÇn khi quay quanh
nã. Lµ mét trong sè c¸c yÕu tè ®èi xøng.
§n: axis of symmetry; rotation axis;
symmetry axis of rotation.
symmetry axis of rotary inversion [14974] :
trôc ®èi xøng quay nghÞch ®¶o.
§n: rotoinvertion axis.
symmetry axis of rotation [14975] : trôc ®èi
xøng quay.
§n: symmetry axis.
symmetry center [14976] : t©m ®èi xøng.
§n: center of symmetry.
symmetry elements [14977] : c¸c yÕu tè
®èi xøng.
C¸c trôc, mÆt ph¼ng, t©m ®èi xøng ®−îc
dïng ®Ó m« t¶ tÝnh ®èi xøng cña tinh thÓ. Cã 32
tæ hîp c¸c yÕu tè ®èi xøng. Mçi tæ hîp lµ mét
líp tinh thÓ. §n: elements of symmetry.
symmetry operations [14978] : phÐp biÕn ®æi
®èi xøng.
C¸c chuyÓn ®éng kh¸c nhau cña tinh thÓ vÉn
b¶o ®¶m cho tinh thÓ vµ c¸c tÝnh chÊt cã h−íng
cña nã lµ bÊt biÕn. §ã lµ phÐp quay quanh mét
trôc, ph¶n x¹ qua mét mÆt ph¼ng, chiÕu qua
t©m.
symmetry plane [14979] : mÆt ®èi xøng.
§n: plane of mirror symmetry.
symmetry principle [14980] : nguyªn lý
®èi xøng.
X¸c ®Þnh ph−¬ng thøc liªn hÖ tÝnh ®èi xøng
cña kÕt cÊu víi tÝnh ®èi xøng cña c¸c nh©n tè
sinh ra nã. “§èi xøng cña mét hÖ vËt lý bÊt kú
ph¶i bao gåm c¸c yÕu tè ®èi xøng phæ biÕn víi
tÊt c¶ c¸c nh©n tè ®éc lËp (c¸c tr−êng vËt lý vµ
c¸c tÝnh chÊt vËt lý cña m«i tr−êng) tham gia
vµo hÖ, vµ cã thÓ bao gåm c¶ c¸c yÕu tè ®èi
xøng bæ trî. Tuy nhiªn, mét yÕu tè ®èi xøng bÊt
kú kh«ng cã trong hÖ th× Ýt nhÊt còng ph¶i
kh«ng cã trong mét nh©n tè tham gia ®éc lËp
(Peterson vµ Weiss, 1961).
symon fault [14981] : ®øt g·y symon.
§øt g·y lín ë vïng Coalbrookdale.
symplesite [14982] : symplesit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu lam, lôc lam,
xanh mùc nh¹t: Fe3(AsO4)2.8H2O.
symptomatic mineral [14983] : kho¸ng vËt
chÈn ®o¸n.
§n: diagnostic mineral.
syn. [14984] : tiÕp ®Çu ng÷ víi nghÜa lµ
"®ång".
synadelphite [14985] : synadelphit.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Mn,Mg,Ca,Pb)4(AsO4)(OH)5.
615
synantectic [14986]: synantectic, ®ång ¬tectic.
Kho¸ng vËt nguyªn sinh ®−îc thµnh t¹o do
ph¶n øng cña hai kho¸ng vËt kh¸c, tùa nh− sù
thµnh t¹o cña riÒm ph¶n øng.
§n: deuteric.
synantexis [14987] : ph¸ hñy deuteric.
synapsida [14988] : §¬n cung.
Mét ph©n líp cña Bß s¸t cã ®Æc tr−ng lµ cã
mét hè th¸i d−¬ng, c¸c Bß s¸t gièng thó theo
nghÜa hÑp. Tuæi: Carbon muén ®Õn Trias muén.
synapticula [14989] : thanh nèi.
Thanh ngang b»ng chÊt v«i n»m gi÷a vµ nèi
liÒn hai mÆt ®èi diÖn cña hai v¸ch kÒ nhau ë mét
sè San h«, xuyªn qua c¸c mµng tia n»m gi÷a c¸c
v¸ch ®ã. Mét "thanh nèi phøc" lµ mét thanh
réng do sù nèi liÒn nhau cña c¸c gê ®èi diÖn
thuéc c¸c v¸ch kÒ nhau; mét thanh kh«ng trôc
b»ng silic thø sinh nèi nh÷ng gai kÒ nhau ë Bät
biÓn s¸u tia (Hexactinellida); cÊu tróc d¹ng que
n»m ngang gi÷a c¸c v¸ch ë ChÐn cæ.
synapticulotheca [14990] : v¸ch hîp nhÊt.
V¸ch thµnh ngoµi thñng lç cña mét æ San h«
s¸u tia ®¬n thÓ, do sù hîp nhÊt cña mét hay
nhiÒu vßng thanh nèi t¹o thµnh däc trôc cña sù
ph©n kú c¸c xµ.
synapticulum [14991] : thanh nèi.
Thanh nèi ë San h«.
synatectic [14992] : ®ång atectic.
ChØ kho¸ng vËt nguyªn sinh, h×nh thµnh tõ
ph¶n øng gi÷a hai kho¸ng vËt kh¸c, gièng nh−
sù h×nh thµnh riÒm ph¶n øng. §n: deuteric.
synatexis [14993] : ®ång atexis.
Lµ biÕn ®æi kiÓu deuteric.
synchisite [14994] : synchisit.
§n: synchysite.
synchrone [14995] : ®¼ng thêi.
1- Mét ®íi ®−îc x¸c ®Þnh thêi gian b»ng
nhau.
2- Mét bÒ mÆt ®Þa tÇng mµ tÊt c¶ c¸c vÞ trÝ
trªn ®ã ®Òu cã tuæi ®Þa chÊt nh− nhau.
§n: time plane.
synchronogenic [14996] : thµnh t¹o cïng tuæi;
thµnh t¹o ®¼ng thêi.
C¸c thµnh t¹o ®−îc h×nh thµnh trong cïng
mét thêi gian ®Þa chÊt, vÝ dô nãi vÒ ®¸ cã tuæi
gièng nhau hoÆc gÇn gièng nhau.
synchronous [14997] : cïng tuæi; ®¼ng thêi.
XuÊt hiÖn, tån t¹i hoÆc h×nh thµnh ®ång thêi,
cïng mét lóc. ThuËt ng÷ sö dông cho mét bÒ
mÆt ®Êt ®¸ mµ trªn ®ã tÊt c¶ mäi vÞ trÝ ®Òu cïng
tuæi ®Þa chÊt; vÝ dô nh− ranh giíi cña hai ph©n vÞ
thêi ®Þa tÇng liªn tôc kh«ng gi¸n ®o¹n. Còng sö
dông cho ®øt gÉy vµ ho¹t ®éng x©m nhËp ®ång
t¹o nói. §n: synchronal; synchronic.
synchysite [14998] : synchysit.
Kho¸ng vËt: (Ce, La)Ca(CO3)2F. Còng viÕt
lµ: synchisite.
synchysite (Y) [14999] : synchysit-(Y).
Kho¸ng vËt: (Y,Ce)Ca(CO3)2F. Liªn quan víi
parisite. §n: doverite.
synclinal [15000] : nÕp lâm, tªn cò cña
syncline, d¹ng nÕp lâm.
NÕp uèn cã bÒ cong h−íng xuèng phÝa d−íi.
Trªn b×nh ®å thÕ n»m cña líp ®Òu nghiªng vÒ
phÝa trung t©m, ë ®ã ®¸ trÎ h¬n phÇn ngo¹i vi.
synclinal axis [15001] : trôc nÕp lâm.
H×nh chiÕu cña giao tuyÕn gi÷a mÆt trôc cña
nÕp lâm víi mÆt ®Þa h×nh trªn mÆt ph¼ng
n»m ngang.
synclinorium [15002] : phøc nÕp lâm.
NÕp lâm lín, trªn c¸nh ph¸t triÓn c¸c nÕp
uèn thø cÊp.
syncolpate [15003] : cã r·nh céng hîp.
Nãi vÒ h¹t phÊn cã r·nh ghÐp vµo nhau ë
gÇn cùc.
synform [15004] : nÕp uèn d¹ng lâm.
NÕp uèn cã c¸nh khÐp kÝn vÒ phÝa d−íi, tøc
lµ cã phÇn uèn cong h−íng lªn trªn, thø tù ®Þa
tÇng cã thÓ kh«ng râ, lµ h×nh th¸i ng−îc l¹i cña
antiform (nÕp uèn d¹ng låi).
synformal anticline [15005] : nÕp låi d¹ng
nÕp lâm.
NÕp låi cã c¸c c¸nh uèn cong xuèng phÝa
d−íi cã d¹ng nh− nÕp lâm.
syngenetic [15006] : ®ång sinh.
Mét kho¸ng sµng ®−îc h×nh thµnh cïng thêi
víi c¸c ®¸ v©y quanh.
syngenetic karst [15007] : karst ®ång sinh.
Karst ph¸t triÓn ®ång thêi víi sù thµnh ®¸
cña ®¸ v«i hoÆc r¹n ®¸ v«i.
syngenite [15008] : syngenit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, kh«ng mµu hoÆc
mµu tr¾ng: K2Ca(SO4)2.H2O.
synkinematic [15009] : ®ång ®éng häc, ®ång
kiÕn t¹o.
Cïng mét bèi c¶nh ®éng häc hoÆc kiÕn t¹o.
synorogenic [15010] : ®ång t¹o nói.
X¶y ra cïng víi qu¸ tr×nh t¹o nói.
synorogenic pluton [15011] : x©m nhËp ®ång
t¹o nói.
X©m nhËp magma x¶y ra vµo thêi kú ho¹t
®éng t¹o nói.
synsedimentary fault [15012] : ®øt g·y ®ång
trÇm tÝch.
616
§øt g·y thuËn ph¸t triÓn ®ång thêi víi qu¸
tr×nh trÇm tÝch, lµm cho bÒ dµy cña cïng mét líp
ë c¸nh treo lín h¬n ë c¸nh n»m.
§n: growth fault.
syntactic [15013] : syntactic, ghÐp ®«i.
Dt: syntaxy.
syntactic growth [15014] : sinh tr−ëng
syntactic.
§n: syntaxy.
syntaxial [15015] : ghÐp ®«i.
Dt: syntaxy.
syntaxial rim [15016] : riÒm ghÐp ®«i, riÒm
syntaxy.
Mét tinh thÓ ®Þnh h−íng quang häc mäc lªn
trªn mét h¹t vôn, trong qu¸ tr×nh t¹o ®¸
trÇm tÝch.
syntaxic [15017] : ghÐp ®«i.
Dt: syntaxy.
syntaxy [15018] : syntaxy, ghÐp ®«i.
§Þnh h−íng tinh thÓ t−¬ng tù trong mét h¹t
kho¸ng vËt hoÆc phÇn mäc lÊn ra cña nã. Tt:
syntactic; syntaxic; syntaxial.
§n: syntactic growth.
syntectic [15019] : cïng nãng ch¶y.
Dt: syntexis.
syntectite [15020] : syntectit.
§¸ h×nh thµnh do hiÖn t−îng cïng nãng ch¶y.
syntectonic pluton [15021] : x©m nhËp ®ång
kiÕn t¹o.
syntexis [15022] : cïng nãng ch¶y.
1- Magma ®−îc thµnh t¹o do nãng ch¶y vµ
®ång ho¸ ®¸ v©y quanh.
2- Sù thay ®æi thµnh phÇn cña magma do
®ång hãa.
3- Lo¹i ®¸ ®−îc thµnh t¹o do t¸c dông cña
magma víi ®¸ v©y quanh.
synthem [15023] : synthem, hîp thÓ.
Ph©n vÞ cã ranh giíi lµ bÊt chØnh hîp, ®−îc
®Ò cËp ®Õn do tÇm quan träng cña c¸c bÊt chØnh
hîp ®èi víi ®Þa tÇng.
synthetic [15024] : tæng hîp hay nh©n t¹o.
ChØ chÊt ®−îc chÕ t¹o ra bëi con ng−êi nh−
®¸ ngäc (rubi, saphir) b»ng ph−¬ng ph¸p
verneuil, hay kim c−¬ng ®−îc tæng hîp tõ vËt
liÖu cacbon ë ¸p xuÊt vµ nhiÖt ®é cùc cao. Mét
chÊt ®−îc s¶n xuÊt b»ng c¸ch tæng hîp.
synthetic fault [15025]: ®øt g·y thø cÊp thuËn.
§øt g·y thuËn t¹o thµnh mét nhãm song song
víi nhau vµ song song víi ®øt g·y chÝnh lín
h¬n, kh¸c víi ®øt g·y thø cÊp nghÞch lµ nhãm
c¸c ®øt g·y thuËn cã mÆt tr−ît song song víi
nhau nh−ng ng−îc chiÒu víi ®øt g·y chÝnh.
 synthetic group [15026] : lo¹t tæng hîp.
Ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng, bao gåm hai hay
nhiÒu hÖ tÇng ®−îc tËp hîp do sù gièng nhau
hoÆc mèi quan hÖ g¾n bã vÒ ®Æc ®iÓm hãa th¹ch
hoÆc th¹ch häc.
synthetic stone [15027] : ®¸ tæng hîp.
§¸ do con ng−êi lµm ra nh−ng cã c¸c tÝnh
chÊt ho¸ lý, quang häc, vµ thµnh phÇn ho¸ häc
hÖt nh− ®¸ thËt hoÆc ®¸ tù nhiªn mµ nã t¸i t¹o.
RÊt nhiÒu lo¹i ngäc ®−îc tæng hîp trong phßng
thÝ nghiÖm, nh−ng chØ cã mét sè nh−: corin®on,
spinel, emerald, rutil, granat, th¹ch anh, cryzo-
beryl (alexadrit), opal, turqua ®−îc s¶n xuÊt cã
tÝnh th−¬ng m¹i, ®−îc chÕ t¸c nh− ®¸ ngäc dïng
lµm ®å kim hoµn. §n: synthetic; reproduction.
syrinx [15028] : èng gi÷a m¶nh.
Mét èng cña líp vá phô n»m gi÷a mÆt bông
cña phiÕn tam gi¸c ë mét sè Tay cuén (vÝ dô
Syringothyris) vµ t¸ch ra däc mÆt bông vµ mÆt
tr−íc cña nã.
sysertskite [15029] : sysertskit.
Mét thø iridosmine chøa 50-80 % osmi (hoÆc
20-50% iridi). §n: siserskite.
system [15030] : hÖ, hÖ thèng.
1- (®t) Ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, ®−îc sö
dông réng r·i, øng víi ®−¬ng l−îng kû cña ®Þa
thêi, lµ hîp phÇn cña giíi vµ ®−îc chia thµnh
mét sè thèng. C¸c hÖ cña Phaneozoi ®−îc x¸c
lËp theo c¸c vïng hoÆc khu vùc chuÈn vµ ®èi
s¸nh chñ yÕu b»ng hãa th¹ch. Cho ®Õn nay, ranh
giíi cña c¸c hÖ ®Òu ®ang ®−îc nghiªn cøu ®Ó
x¸c ®Þnh thèng nhÊt. Mét sè hÖ ®· x¸c lËp ban
®Çu ë ch©u ¢u, sau nµy ®−îc ®iÒu chØnh theo
nghiªn cøu ®Çy ®ñ h¬n ë c¸c khu vùc kh¸c.
2- (®h) Mét phÇn cña vò trô vËt chÊt ®−îc
t¸ch biÖt hoµn toµn vµ ®éc lËp víi phÇn cßn l¹i
®Ó nghiªn cøu sù chuyÓn biÕn néi t¹i trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn biÕn thiªn;
617
3- Mét cÊp cã tÝnh kh¸i niÖm gåm nhiÒu
thµnh phÇn t¹o nªn mét tæ hîp nhiÒu hîp phÇn
cã thÓ diÔn ®¹t. VÝ dô nh− hÖ CaO-MgO-SiO2.
Ricci ®Ò nghÞ ph©n biÖt nghÜa nµy cña thuËt ng÷
nhiÖt ®éng häc th«ng th−êng b»ng c¸ch viÕt ch÷
hoa tõ nµy. §n: crystal system.
4- Mét nhãm c¸c yÕu tè, ®èi t−îng, nguån
lùc tù nhiªn. VÝ dô: hÖ thèng tho¸t n−íc, hÖ
thèng nói, v.v.
systematic error [15031] : sai sè hÖ thèng.
Sai sè sinh ra do kh«ng ®iÒu chØnh chÝnh x¸c
dông cô ®o hoÆc do kh«ng thèng nhÊt gi÷a c¸c
kü thuËt viªn vÒ c¸ch x¸c ®Þnh mét ®¹i l−îng
nµo ®ã do vËy dÉn ®Õn mét lo¹t kÕt qu¶ quan s¸t
bÞ sai lÖch ®i mét tû lÖ nhÊt ®Þnh.
systematic joints [15032] : c¸c khe nøt
hÖ thèng.
C¸c khe nøt ph¸t triÓn thµnh hÖ thèng th−êng
c¾t qua c¸c khe nøt kh¸c, bÒ mÆt cña chóng
ph¼ng hoÆc cong, réng, vu«ng gãc víi ranh giíi
cña c¸c tÇng ®¸.
szaibelyite [15033] : szaibelyit.
Kho¸ng vËt h×nh kim, mµu tr¾ng ®Õn phít
vµng gÆp ë d¹ng khèi côc: MgBO2(OH), ®ång
h×nh víi susexit. ë Nga, ®−îc coi lµ nguån
nguyªn liÖu chÝnh cña hîp chÊt cña Bo. Còng
®äc lµ: szajbelyite. §n: ascharite.
szaskaite [15034] : szaskait.
§n: smithsonite.
szmikite [15035] : szmikit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: MnSO4.H2O.
szomolnokite [15036] : szomolnokit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu vµng ®Õn
n©u: FeSO4.H2O.
 T [15037] : viÕt t¾t cña teroa.
Mét triÖu triÖu lÇn hay 1012.
taaffeite [15038] : tafeit.
T Kim c−¬ng c¾t kiÓu bµn, d¸ng t−¬ng ®èi dÑt.
Kho¸ng vËt mµu tÝm hoa cµ: BeMgAl4O8,
gièng spinel mµu tÝm, ®ång h×nh Fe+2 cña nã lµ
pebrmanit.
tabasheer [15039] : tabashe.
Silica gièng opal b¸n trong ®Õn ®ôc, mµu
tr¾ng ®Õn tr¾ng phít lam, cã nguån gèc h÷u c¬
(l¾ng ®äng ë bªn trong cµnh c©y tre), cã gi¸ trÞ
nh− mét thø thuèc hoÆc dïng nh− ®å trang søc
tù nhiªn ë §«ng Ên.
C¸ch viÕt kh¸c: tabaschir; tabashir.
tabbyite [15040] : tabyit.
Asphal r¾n t×m thÊy trong c¸c m¹ch ë Tabby
Canyon, Utah.
Tabianian [15041] : Tabian.
BËc ë ch©u ¢u, Pliocen h¹ (n»m trªn Missin,
n»m d−íi Piacanci), gÇn t−¬ng øng víi Ponti vµ
Kimmeri cña thang ®Þa tÇng Nga.
table [15042] : ®Ønh b»ng; mÆt bµn.
1- (®m) §Ønh b»ng cña nói nh− lµ mét c¸i mò
víi c¸c vØa cña basalt. §Þa h×nh mÆt bµn
(tableland).
2- (kv) MÆt lín nhÊt phñ phÇn mò cña viªn
ngäc mµi kiÓu facet. Trong nh÷ng viªn kim
c−¬ng mµi trßn chuÈn, mÆt bµn cã h×nh b¸t gi¸c
vµ ®−îc bao quanh bëi 6 mÆt sao.
§n: table diamond.
table cut [15043] : kiÓu c¾t (chÕ t¸c) bµn.
1- Mét kiÓu chÕ t¸c tõ x−a cho kim c−¬ng,
trong ®ã c¸c ®Ønh ®èi diÖn cña h×nh t¸m mÆt
®−îc h¹ xuèng thµnh h×nh vu«ng t¹o mét mÆt
bµn lín vµ mét ®Ønh lín, vµ c¸c phÇn cßn l¹i cña
t¸m mÆt cña h×nh d−îc mµi bãng.
2- ThuËt ng÷ ®«i khi ®−îc dïng kh«ng chÝnh
x¸c ®Ó m« t¶ bÊt cø mét d¹ng nµo cña kiÓu c¾t
xiªn, trong ®ã th−êng cã mét mÆt bµn réng.
table diamond [15044] : kim c−¬ng bµn, kim
c−¬ng bÑt.
618
Kim c−¬ng ®−îc mµi bÑt. §n: table.
tableland [15045] : vïng ®Êt mÆt bµn.
1- ThuËt ng÷ chung cho vïng ®−îc n©ng cao
víi mét bÒ mÆt gÇn n»m ngang hoÆc gîn sãng
réng lín (vÝ dô: Nam Phi).
2- Cao nguyªn ®−îc viÒn bëi c¸c gê d¹ng
v¸ch ®øng nh« cao, s¾c s¶o trªn vïng ®Êt thÊp
bao quanh.
table mountain [15046] : nói mÆt bµn.
Nói cã ®Ønh kh¸ b»ng ph¼ng vµ mét hoÆc
nhiÒu s−ên dèc ®øng.
table reef [15047] : r¹n mÆt bµn.
R¹n h÷u c¬ nhá, ®Ønh b»ng, ®¼ng th−íc, cã
hoÆc kh«ng cã ®¶o, kh«ng cã vông bÞ tï, nhèt
ë trong.
tablet [15048] : tÊm, bµn.
1- Tinh thÓ h×nh tÊm. Deleted: (a)
2- Ngäc c¾t kiÓu bµn. Deleted: (b)
tabula [15049] : v¸ch ®¸y, tÊm ngang, tÊm
s¸u c¹nh. Deleted: .
V¸ch ngang gÇn ph¼ng hoÆc cong låi hay
lâm vÒ phÝa trªn ë mét æ San h« ®¬n thÓ më
réng tíi v¸ch thµnh ngoµi vµ chØ chiÕm phÇn
gi÷a æ; mét tÊm thñng lç gÇn n»m ngang ë
khoang gi÷a hai v¸ch cña ChÐn cæ, kÐo tõ v¸ch
nµy sang v¸ch kia; mét bé phËn kÕt tinh h×nh Deleted: a
s¸u c¹nh ë Heterococcolith víi hai chiÒu b»ng
nhau, chiÒu thø ba nhá h¬n.
tabular dissepiment [15050] : phiÕn ®¸y. Deleted: .
Mét phiÕn gÇn ph¼ng kÐo dµi qua mét æ San Deleted: (a)
h« s¸u tia ®¬n thÓ hoÆc chØ h¹n chÕ ë phÇn trôc
cña æ.
tabularium [15051] : ®íi v¸ch ®¸y. Deleted: .
PhÇn trôc cña bªn trong mét æ San h« ®¬n
thÓ, n¬i c¸c v¸ch ®¸y rÊt ph¸t triÓn. Deleted: (b)
tabular spar [15052] : spat tÊm.
§n: wollastonite.
tabular structure [15053] : cÊu t¹o tÊm.
CÊu t¹o cña kho¸ng vËt hoÆc ®¸ cã xu h−íng
t¸ch thµnh tÊm ph¼ng.
tabulate [15054] : cã v¸ch ®¸y, cã tÊm ngang,
(bé) San h« v¸ch ®¸y (Tabulata).
Nãi vÒ mét lo¹i San h« cã nh÷ng v¸ch ®¸y
nh« cao; nãi vÒ Trïng tia Phaeodarina cã nh÷ng
tÊm nh½n, hay vÒ v¸ch cña Trïng roi
Dinoflagellata cã c¸c tÊm gi¸p; San h« thuéc
mét bé cã ®Æc tr−ng chung lµ cã v¸ch ®¸y. Tuæi:
Ordovic gi÷a ®Õn Permi, cã thÓ cßn cã tõ Trias
®Õn Eocen.
tacharanite [15055] : tacharanit.
Kho¸ng vËt: Ca12Al2Si18O51.18H2O.
tachyhydrite [15056] : tachyhydrit.
Kho¸ng vËt mµu vµng: CaMg2Cl6.12H2O.
§n: tachydrite; tachhydrite.
tachylyte [15057] : tachylyt.
Thñy tinh nói löa cã mµu ®en, xanh hoÆc
n©u. §−îc h×nh thµnh tõ magma basalt, th−êng
thÊy trong c¸c hèc ®¸ nguéi l¹nh cña dßng
dung nham. §n: tachyllite; hychbasalt; basalt
glass; jaspoid; basalt obsidian; sordawallite;
sideromelane; wichtisite.
Taconic orgeny [15058] : t¹o nói Taconi.
Thêi kú t¹o nói cuèi Ordovic, lÊy tªn cña d·y
nói Taconi, miÒn ®«ng bang New York, ph¸t
triÓn réng r·i ë Appalachian, Hoa Kú vµ ë
Canada.
tactite [15059] : tactit.
Mét lo¹i ®¸ h¹t lín giµu granat, pyroxen giµu
s¾t, epidot, volastonit vµ scapolit. §¸ ®−îc h×nh
thµnh do biÕn chÊt tiÕp xóc vµ biÕn chÊt trao ®æi
víi ®¸ carbonat. §n: skarn.
tadzhikite [15060] : tadzhikit.
Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng:
Ca3(Ce,Y)2(Ti,Al,Fe)B4Si4O22.
taeniolite [15061] : taeniolit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn kh«ng mµu, lµ
mica lepidolit t¸m mÆt ba, cã thµnh phÇn lý
t−ëng: K(Mg2Li1)Si4O10(OH)2.
Còng viÕt: tainiolite.
taenite [15062] : taenit.
Kho¸ng vËt cña thiªn th¹ch cã d¹ng h×nh lËp
ph−¬ng, thµnh phÇn s¾t-nikel víi hµm l−îng
nikel tõ 27-65%, céng sinh cïng kamacit.
Taghanican [15063] : Taghanic.
BËc ë B¾c Mü. PhÇn cao nhÊt cña Devon
trung (n»m trªn Tioughniogi, n»m d−íi
Fingerlakesi).
tagilite [15064] : tagilit.
§n: pseudomalachite.
taiga [15065] : taiga.
Vïng ®Çm lÇy cã thùc vËt tïng b¸ch, ®«i khi
lµ mét vïng n»m gi÷a ®µi nguyªn (tundra) vµ
th¶o nguyªn (steppe). Tõ gèc Nga.
619
tail [15066] : ®u«i, ®o¹n cuèi; pha kÕt thóc
(®éng ®Êt).
1- Doi c¸t, ®Ëp ch¾n thµnh t¹o ë phÝa sau mét Deleted: .
®¶o nhá, hoÆc ®¶o ngÇm. §n: trailing spit,
banner bank; PhÇn xa nhÊt cña mét doi c¸t nh« Deleted: nhiÒu
ra, kÐo dµi.
2- (cs) PhÇn phÝa sau cña §éng vËt kh«ng
x−¬ng sèng. Deleted: t
3- PhÇn cuèi cña mét dßng turbidit (bïn) t¹i
®ã ®é ®Ëm ®Æc sÝt Ýt h¬n so víi phÇn ®Çu dßng
vµ cã tèc ®é di chuyÓn chËm h¬n.
4- PhÇn cuèi h¹ l−u cña mét dßng s«ng,
vïng tròng.
5- Vïng n−íc lÆng sau dßng ch¶y hoÆc hå
më réng cña mét vïng n−íc gîn sãng.
6- Gê gîn nhá hoÆc dÊu vÕt cña mét dßng
b¨ng vãt nhá tõ phÝa d−íi cña mét nói ®¸ ch¾n.
taildune [15067] : ®ôn cã ®u«i.
§ôn tÝch tô ë phÝa khuÊt giã cña ch−íng ng¹i
vËt vµ v¸t nhän dÇn, dµi tíi 1km.
tail fan [15068] : ®u«i h×nh qu¹t. Deleted: ¶
§n: caudal fan.
tailings [15069] : ®u«i quÆng.
PhÕ th¶i cña quÆng.
tail water level [15070] : mùc n−íc thÊp nhÊt.
tainiolite [15071] : tainiolit.
§n: taeniolite.
takanelite [15072] : takanelit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
(Mn+2, Ca) Mn+44O9.H2O.
takovite [15073] : takovit.
Kho¸ng vËt: Ni5Al4O2(OH)18.6H2O. Deleted: ,
talc [15074] : talc. Deleted: g
1- Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu lôc ®Õn Formatted
x¸m, rÊt mÒm: Mg3Si4O10(OH)2, ®Æc tr−ng bëi
c¶m gi¸c sê tr¬n vµ ®é cøng 1 theo thang Mohs,
bÞ dao c¾t dÔ dµng. Talc th−êng lµ kho¸ng vËt
thø sinh do biÕn ®æi (thñy hãa) c¸c silicat
magnesi kh«ng chøa nh«m (olivin, enstatit,
tremolit) trong ®¸ x©m nhËp baz¬, hoÆc do biÕn
chÊt c¸c ®¸ dolomit. Talc th−êng gÆp ë d¹ng l¸,
h¹t, khèi d¹ng sîi, th−êng ®−îc dïng lµm chÊt
®én, chÊt phñ, bét phÊn r«m, trong kü nghÖ sø,
cao su, chÊt dÎo, chÊt b«i tr¬n, bét talc. §Çu tiªn
®−îc ®äc lµ: talck. §n: steatite.
2- Trong th−¬ng m¹i chØ c¸c ®¸ talc; ®¸ chøa
talc, tremolit, clorit, anthophylit, vµ c¸c kho¸ng
vËt liªn quan.
3- C¸c tÊm máng mica muscovit.
talcite [15075] : talcit.
1- Talc d¹ng khèi chÆt sÝt. Deleted: (a)
2- §n: damourite. Deleted: (b)
talcoid [15076] : talcoid.
Kho¸ng vËt: Mg3Si5O12(OH)2, thÓ lµ hçn hîp
cña talc víi th¹ch anh. TÝnh tõ-gièng talc, vÝ dô
“phiÕn talc”.
talc schist [15077] : ®¸ phiÕn talc.
§¸ phiÕn trong ®ã talc lµ kho¸ng vËt chñ yÕu.
Th−êng céng sinh víi mica vµ th¹ch anh.
talc slate [15078] : v¶y talc.
V¶y talc kh«ng tinh khiÕt, cã ®é cøng h¬n ®¸
phÊn Ph¸p chót Ýt, th−êng gäi lµ talc cøng.
talmessite [15079] : talmesit.
Kho¸ng vËt: Ca2Mg(AsO4)2.2H2O, t¹o d·y
víi gaitit.
talnakhite [15080] : talnakhit.
Kho¸ng vËt: Cu9(Fe,Ni)8S16.
talus [15081] : tÝch tô m¶nh ®¸ vôn.
M¶nh ®¸ cã kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng bÊt kú
(th−êng th« vµ cã gãc c¹nh), ®−îc mang tíi tõ
v¸ch ®øng vµ n»m ë ch©n v¸ch ®øng hoÆc ch©n
s−ên rÊt dèc. Khèi c¸c ®¸ bÞ vì vôn ®−îc tÝch tô
l¹i vµ ngiªng ra ngoµi, ®−îc h×nh thµnh chñ yÕu
do r¬i träng lùc, l¨n hoÆc tr−ît. §n: rubble.
talus apron [15082] : tÝch tô ¸m tiªu.
C¸c tÝch tô vôn ¸m tiªu th« lùa chän kÐm,
nh−ng ph©n líp râ, th−êng cã thÓ tÝch lín h¬n
nhiÒu so víi ®¸ gèc, cã bÒ mÆt nghiªng trªn 40
®é.
talus breccia [15083] : d¨m kÕt ta luy; d¨m
kÕt bê dèc.
Mét lo¹i d¨m kÕt ®−îc thµnh t¹o tõ sù l¾ng
®äng vµ g¾n kÕt l¹i cña c¸c talus.
talus cave [15084] : hang ®−îc h×nh thµnh do
sù r¬i bÊt ngê cña m¸i dèc.
talus cone [15085] : nãn tÝch tô ®¸ vôn.
§Þa h×nh nhá d¹ng nãn hoÆc d¹ng t¹p dÒ ë
ch©n s−ên v¸ch ®øng gåm c¸c m¶nh ®¸ vôn, rêi,
®−îc tÝch tô theo tõng giai ®o¹n do röa tr«i aluvi
hoÆc ®¸ r¬i. D¹ng t−¬ng tù nh− cã nguån gèc
s«ng h¹ thÊp dÇn vµo vÞnh.
talus fan [15086] : qu¹t lë tÝch, nãn phãng vËt
lë tÝch.
S−ên tÝch h×nh qu¹t, båi tÝch h×nh qu¹t.
§n: alluvial fan.
talus slope [15087] : s−ên lë tÝch.
1- Mét kiÓu s−ên lâm, dèc ®øng ®−îc h×nh
thµnh tõ sù tÝch ®äng cña c¸c m¶nh ®¸ vôn bë
rêi; PhÇn ch©n cña v¸ch ®øng ®−îc h×nh thµnh
nhê sù g¾n kÕt cña s−ên tÝch ®æ vì hoÆc s−ên
tÝch båi lÊp. Theo nguyªn tõ th× "talus slope" lµ
mét tõ lÆp, v× thuËt ng÷ "talus" ®· ghi nhËn gèc
g¸c mét s−ên dèc, mÆc dï ®−îc dïng mét c¸ch
kh«ng ®óng ®¾n cho vËt liÖu t¹o thµnh s−ên dèc.
Còng cã thÓ xem Scree.
2- BÒ mÆt l¸t c¾t mét thÓ tÝch tô m¶nh
®¸ vôn.
talus spring [15088] : nguån n−íc cã ë ch©n
620
s−ên tÝch tô ®¸ vôn.
taluvium [15089] : lë tÝch.
ThuËt ng÷ chØ líp phñ vôn phong hãa bao
gåm c¸c s−ên tÝch vµ lë tÝch, thø tù c¸c m¶nh
vôn tõ khèi t¶ng lín ®Õn bïn.
tamaraite [15090] : tamarait.
§¸ lamprophyr s©u võa, mµu ®en gåm augit,
hornblend, nephelin, plagioclas vµ feldspar
kiÒm, Ýt kho¸ng vËt phô, cancrinit, analcim.
Lacroix (1918) ®Æt tªn theo ®¶o Tamara.
tamarugite [15091] : tamarugit. Deleted: .
Kho¸ng vËt kh«ng mµu: NaAl(SO4)2.6H2O.
Tg: lapparentite.
tamp [15092] : ®Çm chÆt, nÐn chÆt.
tamper [15093] : thiÕt bÞ ®Çm nÐn.
tancoite [15094] : tancoit.
Kho¸ng vËt: HNa2LiAl(PO4)2(OH).
taneyamalite [15095] : taneyamalit.
Kho¸ng vËt, t−¬ng tù howieit:
(Na,Ca)(Mn+2,Mg, Fe+3,Al)12Si12(O,OH)44.
tangeite [15096] : tangeit. Deleted: phñ lë tÝch
§n: calciovolborthite. Deleted: tµn
Cßn ®−îc viÕt lµ: tangueite; tangeite. Deleted: víi sù
tangential stress [15097] : øng suÊt tiÕp
Deleted: l¹i cã sù tÝch ®äng thµnh líp
tuyÕn, øng suÊt c¾t, øng suÊt tiÕp. ®Çu
øng suÊt cã h−íng song song víi mÆt c¾t.
§n: shear stress.
tangiwai [15098] : tangiwai. Deleted: nªn do
ThuËt ng÷ ®−îc ng−êi Maoris ë New Zealand Deleted: s−ên tÝch
dïng chØ bowenit. §n: tangiwaite; tanawaite.
tangle sheet [15099] : tÊm rèi.
Lo¹i mica chøa nh÷ng tinh thÓ hoÆc c¸c tÊm
máng mäc xen t¹o thµnh tõng tÖp, ®«i chç bÞ nøt,
nh−ng phÇn lín t¸ch thµnh c¸c m¶nh máng.
tangent modulus of elasticity [15100] :
modul ®µn håi tiÕp tuyÕn.
RÊt nhiÒu ®Þnh luËt kh«ng tu©n thñ tuyÖt ®èi
®Þnh luËt Hooke cho c¸c vËt liÖu ®µn håi tuyÖt
®èi. Trong tr−êng hîp sai lÖch qu¸ lín, cÇn ph¶i
x¸c ®Þnh modul ®µn håi theo tiÕp tuyÕn hay c¸t
tuyÕn cña ®−êng cong øng suÊt-biÕn d¹ng.
tantalaeschynite (Y) [15101]: tantalaeshynit(Y).
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: (Y,Ce,Ca)
(Ta,Ti,Nb)2O6. T¹o d·y víi aeshynit-(Y). Deleted: bëi
tantalite [15102] : tantalit. Deleted: ®Æc biÖt nh− s−ên dèc n.
Kho¸ng vËt mµu ®en: (Fe,Mn)(Ta,Nb)2O6,
®ång h×nh víi columbit vµ ®a h×nh (pha trùc
thoi) víi tapiolit; Tantalit gÆp trong pegmatit, lµ
quÆng chñ yÕu cña tantal.
Deleted: Ñ
tantalum [15103] : tantal (Ta).
Nguyªn tè hãa häc sè 73, nguyªn tö l−îng
180,9479; tû träng 16,654 g/cm3, thuéc nhãm
kh«ng kim lo¹i nÆng, lithophil, siderophil, cã 1
®ång vÞ bÒn vµ 34 kh«ng bÒn. Hµm l−îng Ta
trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 1,5; siªu
mafic 0,07; gabro-basalt 1; granit-granodiorit 2;
®¸ phiÕn 1,7; trong ®Êt 1,1. C¸c kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ columbit-tantalit (Fe,Mn)(Nb,Ta)2O6,
microlit (Na,Ca)2Ta2O6(O,OH,F). Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS, INAA. Dïng Ta trong ngµnh
hµng kh«ng, luyÖn thÐp, v.v.
tanteuxenite [15104] : tanteuxenit.
Kho¸ng vËt mµu ®en ®Õn n©u:
(Y,Ce,Ca)(Ta,Nb,Ti)2(O,OH)6, lµ thø euxenit,
cã Ta thay thÕ nhiÒu hoÆc gÇn hÕt Nb.
§n: delorenzite; eschwegeite.
tantite [15105] : tantit.
Kho¸ng vËt: (Ta,Nb,Ti)O5.
tanzanite [15106] : tanzanit.
Ngäc zoisit mµu xanh lam saphir, cã tÝnh ®a
s¾c m¹nh.
tapered foot roller [15107] : thiÕt bÞ ®Çm
ch©n cïn d¹ng nãn.
taphonomy [15108] : må häc.
Mét nh¸nh cña cæ sinh th¸i häc nghiªn cøu
c¸c qu¸ tr×nh sau khi chÕt cña mét sinh vËt cho
®Õn khi ph¸t hiÖn ra sinh vËt ®ã. Må häc bao
gåm sinh th¸i ®Þa tÇng häc vµ qu¸ tr×nh thµnh
t¹o ho¸ th¹ch.
§n: para-ecology.
taphrogenesis [15109] : kiÕn sinh ph¸ hñy,
biÕn d¹ng khèi t¶ng.
§n: taphrogeny.
taphrogenic [15110] : tÝnh tõ cña taphrogeny.
taphrogeny [15111] : kiÕn sinh ph¸ hñy, biÕn
d¹ng khèi t¶ng.
Danh tõ chung ®Ó chØ hiÖn t−îng thµnh t¹o
rift, ®Æc tr−ng bëi sù h×nh thµnh ®øt g·y thuËn
cã gãc dèc lín liªn quan víi sôt lón. KiÕn sinh
ph¸ hñy th−êng ®−îc xem nh− giai ®o¹n ®Çu cña
hiÖn t−îng t¸ch gi·n lôc ®Þa hoÆc ph©n r· m¶ng.
XuÊt ph¸t tõ tiÕng Hy L¹p, taphre cã nghÜa lµ
"hµo", "vùc".
taphrogeosynclinal [15112] : ®Þa m¸ng t¶ng.
§Þa m¸ng ph¸t triÓn nh− mét rift hoÆc mét
bån tròng gi÷a c¸c ®øt g·y.
tapiolite [15113] : tapiolit.
Kho¸ng vËt: Fe(Ta, Nb)2O6, ®ång h×nh víi
mosit vµ ®a h×nh (pha bèn ph−¬ng) víi tantalit,
gÆp trong pegmatit, hoÆc trong trÇm tÝch vôn. Lµ
quÆng cña tantal.
Còng viÕt lµ: mangano-tapiolite.
taramellite [15114] : taramelit.
Kho¸ng vËt mµu n©u phít ®á: Ba4(Fe, Mg)
Fe+32TiSi8O24(OH)2, t−¬ng tù víi nagashimalit.
taramite [15115] : taramit.
Kho¸ng vËt mµu ®en, hÖ ®¬n nghiªng, thuéc
nhãm amphibol:
621
(Ca, Na, K)3Fe5(Si, Al)8 O22(OH)2.
taranakite [15116] : taranakit.
Kho¸ng vËt gièng sÐt mµu tr¾ng phít vµng:
KAl3(PO4)3(OH).9H2O.
tarantulite [15117] : tarantulit.
§¸ x©m nhËp chøa h¬n 50 % th¹ch anh, Ýt
feldspar kiÒm, h¬n mét nöa feldspar kiÒm lµ
feldspar kali, cßn l¹i lµ albit, tíi 5% kho¸ng vËt
sÉm mµu. Tªn ®¸ ®Æt theo tªn ®Þa danh-suèi
Tarantila.
tarapacaite [15118] : tarapacait.
Kho¸ng vËt mµu vµng: K2CrO4.
tarasovite [15119] : tarasovit.
Kho¸ng vËt sÐt cã líp hçn hîp:
(Ca,Na)0,4KNa(H3O)Al8(Si,Al)16O40(OH)8. 2H2O.
tarbuttite [15120] : tarbutit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Zn2(PO4)(OH),
®ång h×nh víi paradamit. §n: salmoite.
tasmanite [15121] : tasmanit.
§¸ x©m nhËp cã thµnh phÇn t−¬ng tù víi Deleted: .
ijfolit (nephelin vµ 30-60% kho¸ng vËt mafic,
chñ yÕu lµ pyroxen ®¬n nghiªng sphen, apatit,
melanit), nh−ng cã melinit vµ zeolit thay thÕ cho
nephelin. Zeolit lµ natrolit, thomsonit vµ
phylipsit. ThuËt ng÷ mang tªn vïng Tasmania.
tatarskite [15122] : tatarskit.
Kho¸ng vËt :
Ca6Mg2(SO4)2(CO3)2Cl4(OH)4.7H2O.
tatartoidal class [15123] : líp bèn mÆt ba
ngò gi¸c. Deleted: .
Líp tinh thÓ thuéc hÖ lËp ph−¬ng cã ®èi
xøng 23. Deleted: .
taurite [15124] : riolit kiÒm.
Riolit chøa Na, cã camit kh¸c víi comendit
cã nÒn h¹t cÇu hay granophyr.
tausonite [15125] : tausonit.
Kho¸ng vËt: SrTiO3, thuéc nhãm perovskit.
tautirite [15126] : tautirit.
Lµ tracchyandesit cã nephelin hay hawaiit
chøa feldspar kali, andesin, nephelin vµ Deleted: .
amphibol, kho¸ng vËt phô −u thÕ lµ sphen. Cßn
cã tªn pollenit. Tªn xuÊt xø tõ b·i biÓn Tautira ë
Tahiti, do Iddings ®Æt tõ n¨m 1981, ngµy nay
kh«ng dïng.
tavistockite [15127] : tavistockit.
X: apatite-carbonate. Deleted:
tavolatite [15128] : tavolatit.
Lµ phonolit, lé ra nh÷ng khèi d¹ng d¨m kÕt
nói löa, gåm c¸c ban tinh l¬xit, hauyn, ogit-
camit vµ granat. Chóng n»m trong nÒn vi tinh cã
thµnh phÇn kho¸ng vËt t−¬ng tù nh− ban tinh,
leucit n»m gi÷a c¸c h¹t feldspar kali, hauyn,
labradorit, camit-ogit, biotit, granat vµ nephelin.
Tªn do Washington ®Æt tõ n¨m 1906, xuÊt xø tõ
tªn vïng Osteria Tavolato, gÇn thµnh phè La
M·, ngµy nay kh«ng cßn dïng n÷a.
tavorite [15129] : tavorit.
Kho¸ng vËt mµu vµng: LiFe+3(PO4)(OH).
tawite [15130] : tawit.
§¸ x©m nhËp, t−¬ng tù nh− ijolit, chøa
30-60% c¸c kho¸ng vËt mafic, sodalit lµ kho¸ng
vËt feldspathoid natri chñ yÕu thay thÕ nephelin.
Ransay (1984) ®Æt tªn nµy theo tªn vïng
Tawojak, b¸n ®¶o Kola, Nga.
tawmawite [15131] : taumauit.
Epidot mµu vµng hoÆc lôc ®Õn lôc tèi chøa
crom, t×m thÊy ë Tawmaw, H¹ Myanmar.
taxite [15132] : taxit.
ThuËt ng÷ chung cho ®¸ nói löa d¹ng m¶nh
vôn do hçn hîp c¸c vËt liÖu cã kiÕn tróc, cÊu t¹o
thay ®æi do chÝnh dßng dung nham.
taxodont [15133] : R¨ng d·y (Taxodonta).
Nãi vÒ bé r¨ng cña Th©n mÒm hai m¶nh cã
nhiÒu r¨ng b¶n lÒ ng¾n, gÇn ®Òu nhau, t¹o thµnh
mét hµng dµi liªn tôc víi mét sè hay toµn bé
r¨ng n»m c¾t ngang r×a b¶n lÒ. ThuËt ng÷ nµy
®−îc coi nh− gÇn ®ång nghÜa víi (prionodont)
(r¨ng c−a). Th©n mÒm hai m¶nh thuéc mét bé
cã bé r¨ng thuéc kiÓu r¨ng d·y vµ nh÷ng c¬
khÐp ph¸t triÓn ®Òu nhau.
taxon [15134] : ®¬n vÞ ph©n lo¹i, taxon.
Mét nhãm sinh vËt ®· ®−îc ®Æt tªn cña mét
cÊp bËc, nh− lµ mét loµi, hä hay líp riªng biÖt,
còng lµ tªn dïng cho ®¬n vÞ ®ã. Mét taxon cã
thÓ ®−îc ®Æt b»ng tªn Latin chÝnh thøc hoÆc
b»ng mét con ch÷, mét con sè hay ký hiÖu kh¸c.
Sn: taxa.
Tayloran [15135] : Tayloran.
BËc ë B¾c Mü, Creta th−îng (n»m trªn
Austin, n»m d−íi Navarro).
taylorite [15136] : taylorit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: (K,NH4)2(SO4), lµ thø
arcanit chøa ammonia, t¹o c¸c b−íu chÆt sÝt
trong c¸c vØa ph©n chim ë c¸c ®¶o ngoµi kh¬i
thuéc Peru.
tazheranite [15137] : tazheranit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: (Zn, Ca, Ti)O2.
TCDD [15138] : chÊt ®éc hãa häc TCDD
(2, 3, 7, 8 tetrachlorodibenzo p dioxin).
§n: dioxin.
TD [15139] : tæng chiÒu s©u.
ViÕt t¾t cña total depth.
TDS [15140] : tæng chÊt r¾n hßa tan.
§n: total dissolved solids.
teallite [15141] : tealit.
Kho¸ng vËt mµu ®en hoÆc x¸m ®en: PbSnS2.
tear fault [15142] : ®øt g·y tr−ît.
§øt g·y cã gãc dèc thay ®æi tõ rÊt dèc ®Õn
622
n»m ngang, th−êng ph¸t triÓn trªn c¸nh treo cña
®øt g·y nghÞch chêm, cã ph−¬ng vu«ng gãc víi
ph−¬ng cña ®øt g·y nghÞch chêm liªn quan.
tear shaped bomb [15143] : bom cã h×nh
d¹ng giät n−íc.
Bom nói löa trßn nh− giät n−íc vµ cã mét tai
ë cuèi chç th¾t cña nã, kÝch th−íc tõ 1mm-
10mm chiÒu dµi.
technical and economic evaluation [15144] :
kh¸i luËn kinh tÕ-kü thuËt.
§¸nh gi¸ triÓn väng kinh tÕ cña má kho¸ng
hoÆc nhãm má kho¸ng cïng lo¹i vµ kÕ cËn nhau
theo kÕt qu¶ cña giai ®o¹n t×m kiÕm ®¸nh gi¸.
Trªn c¬ së ®ã cã quyÕt ®Þnh hîp lý vÒ ®Çu t− vµ
thêi ®iÓm tiÕn hµnh th¨m dß s¬ bé tiÕp theo.
technical and economic report (evaluation
report) [15145] : b¸o c¸o kinh tÕ-kü thuËt.
V¨n b¶n ®¸nh gi¸ tÝnh hîp lý (h÷u Ých) cña Deleted: .
viÖc khai th¸c má kho¸ng. B¸o c¸o kinh tÕ kü
thuËt ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së kÕt qu¶ th¨m dß
s¬ bé vµ cã c¸c néi dung chñ yÕu nh−: §Æc ®iÓm
®Þa chÊt má kho¸ng, c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý-kinh
tÕ, tÝnh to¸n s¬ bé vÒ ®Çu t− c¬ b¶n cho khai Formatted
th¸c c«ng nghiÖp, gi¸ thµnh s¶n phÈn, nhu cÇu
tiªu thô vµ c¸c chØ tiªu dù kiÕn cho viÖc tÝnh tr÷
l−îng khi th¨m dß tØ mØ. B¸o c¸o kinh tÕ kü
thuËt lµ c¬ së ®Ó quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh th¨m dß tØ Deleted: .
mØ tiÕp theo.
technical scale [15146] : thang ®é cøng
kü thuËt.
Thang chuÈn gåm 15 kho¸ng vËt cã ®é cøng
lµm chuÈn ®Ó so s¸nh, x¸c ®Þnh ®é cøng cho c¸c Deleted: Chuyªn tõ ®−îc H. J. Lam ®Ò
kho¸ng vËt kh¸c. Kho¸ng vËt cña thang ®−îc nghÞ n¨m 1948 cho viÖc sö dông hÖ thèng
chung.
xÕp theo thø tù tõ mÒm nhÊt ®Õn cøng nhÊt vµ
®¸nh sè tõ mét ®Õn m−êi l¨m lµ: talc, th¹ch cao, Formatted
calcit, fluorit, apatit, orthoclas, thñy tinh silica
tinh khiÕt, th¹ch anh, topa, granat, zircon,
corin®on, carbua silic, carbua bo, kim c−¬ng.
Ss: Mohs scale.
technogenic factors [15147] : nh÷ng nh©n tè
kü thuËt.
Nh÷ng nh©n tè do ho¹t ®éng kü thuËt cña con
ng−êi.
§n: antropogenic factors; man-made factors.
tectite [15148] : tectit.
tectofacies [15149] : t−íng kiÕn t¹o th¹ch häc, Deleted: y
t−íng kiÕn t¹o ®Þa tÇng. Deleted: .
T−íng th¹ch häc ®−îc x¸c ®Þnh dùa vµo ®Æc Deleted: ®¸nh gi¸,
®iÓm kiÕn t¹o do Sloss vµ nh÷ng ng−êi kh¸c ®Ò
Deleted: .
xuÊt n¨m 1949, ®Ó chØ nhãm ®¬n vÞ ®Þa tÇng
kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm kiÕn t¹o (Krumbein vµ Deleted: D
Sloss, 1951). Deleted: mÆt kiÕn t¹o hoÆc
tectogene [15150] : t¹o nói, kiÕn sinh. Deleted: kh¸c nhau cña c¸c ®¬n vÞ ®Þa
HiÖn t−îng uèn nÕp cña vá sial liªn quan víi tÇng
qu¸ tr×nh t¹o nói, th−êng ph¸t triÓn ë ®íi n«ng, Deleted: .
kÐo dµi. ThuËt ng÷ cña Haarmann (1926) th−êng
®−îc dïng ®Ó thay thÕ tõ t¹o nói (orogene).
tectogenesis [15151] : t¹o nói, kiÕn sinh.
§n: orogeny.
tectonic [15152] : kiÕn t¹o.
C¸c cÊu t¹o, c¸c ®Æc tr−ng biÕn d¹ng ®−îc
h×nh thµnh do c¸c lùc t¸c ®éng vµo vá Tr¸i ®Êt.
§n: tectonics.
tectonic accretion [15153] : t¨ng tr−ëng
kiÕn t¹o.
Sù ph¸t triÓn trÇm tÝch ë r×a m¶ng liªn quan
víi kiÕn t¹o.
tectonic axis [15154] : trôc cÊu t¹o.
Ph−¬ng chÝnh cña cÊu t¹o.
tectonic block [15155] : khèi kiÕn t¹o.
Khèi ®¸ cã thÓ dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi víi
khèi bªn c¹nh do c¸c qu¸ tr×nh kiÕn t¹o.
tectonic breccia [15156] : d¨m kÕt kiÕn t¹o.
D¨m kÕt h×nh thµnh do sù chuyÓn ®éng cña
líp vá, th−êng ph¸t triÓn trong c¸c ®¸ rßn, däc
theo c¸c ®øt g·y.
tectonic conglomerate [15157] : cuéi kÕt
kiÕn t¹o.
Cuéi kÕt ®−îc h×nh thµnh do ho¹t ®éng kiÕn
t¹o. §n: crush conglomerate.
tectonic contact [15158] : tiÕp xóc kiÕn t¹o.
TiÕp xóc gi÷a c¸c thÓ ®Þa chÊt do qu¸ tr×nh
kiÕn t¹o g©y nªn.
tectonic creep [15159] : tr−ên kiÕn t¹o.
ChuyÓn ®éng liªn tôc chËm ch¹p ë ®øt g·y.
tectonic cycle [15160] : chu kú kiÕn t¹o.
Kho¶ng thêi gian ®Ó h×nh thµnh mét lo¹t cÊu
tróc víi c¸c biÓu hiÖn kiÕn t¹o nhÊt ®Þnh. Giai
®o¹n ph¸t triÓn hoµn chØnh mét ®¬n vÞ kiÕn tróc
cña vá Tr¸i ®Êt. Theo thuyÕt ®Þa m¸ng, mét chu
kú kiÕn t¹o ®−îc b¾t ®Çu kÓ tõ khi vá Tr¸i ®Êt
sôt lón t¹o bån tròng cho ®Õn khi toµn bé ®Êt ®¸
trong bån tròng ®ã bÞ uèn nÕp, x©m nhËp
magma,... n©ng lªn ®Ó trë thµnh miÒn nÒn.
NhiÒu nhµ ®Þa chÊt thõa nhËn cã c¸c chu kú
Baicali, Caledoni, Varixi, Mezozoi vµ chu kú
Anpi. ë §«ng Nam ¸, J. Fromaget (1937) cßn
ph¸t hiÖn chu kú Indosini.
tectonic denudation [15161] : bãc tr¬.
Sù lét trÇn c¸c thÓ n»m d−íi (®¸ mãng vµ c¸c
®¸ vØa dµy kh¸c) bëi sù di chuyÓn ®i c¸c líp ®¸
n»m trªn. Trong khi di chuyÓn ®i khèi ®¸ n»m
trªn kh«ng cã gèc nµy, do tr−ît träng lùc bÒ mÆt
thÓ n»m d−íi bÞ tr¬ ra.
tectonic discordance [15162] : kh«ng chØnh
hîp kiÕn t¹o.
Kh«ng chØnh hîp do ho¹t ®éng kiÕn t¹o g©y
ra, th−êng liªn quan víi ho¹t ®éng ®øt g·y.
tectonic earthquake [15163] : ®éng ®Êt
623
kiÕn t¹o. Deleted: .
§éng ®Êt cã nguån gèc kiÕn t¹o th−êng g©y
ra ®øt g·y, ®«i khi cã ho¹t ®éng nói löa.
tectonic enclave [15164] : khèi ®¸ kiÕn t¹o. Deleted: .
Khèi ®¸ bÞ t¸ch ra khái ®¸ gèc cña nã do c¸c Deleted: .
lùc kiÕn t¹o.
tectonic fabric [15165] : cÊu t¹o biÕn d¹ng. Deleted: .
CÊu t¹o do qu¸ tr×nh kiÕn t¹o g©y ra.
tectonic facies [15166] : t−íng kiÕn t¹o. Deleted: .
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ tËp hîp c¸c ®¸ ®−îc Deleted: .
h×nh thµnh trong mét ®iÒu kiÖn kiÕn t¹o nhÊt
®Þnh, do Sander (1912) ®Ò xuÊt, kh¸c víi Deleted: (1912)
tectofacies. Deleted: .
tectonic flow [15167] : dÞch chuyÓn kiÕn t¹o.
§n: tectonic transport. Deleted: .
tectonic framework [15168] : cÊu tróc kiÕn
t¹o, khung kiÕn t¹o.
Mèi liªn hîp hoÆc mèi quan hÖ trong kh«ng Deleted: .
gian theo thêi gian cña c¸c yÕu tè kiÕn t¹o.
tectonic geology [15169] : ®Þa chÊt cÊu t¹o, Deleted: r
®Þa chÊt kiÕn tróc.
§n: structual geology.
tectonic inclusion [15170] : ®íi bao kiÕn t¹o. Deleted: .
Khèi ®¸ bÞ t¸ch ra biÖt lËp víi khèi ®¸ ban Deleted: .
®Çu, do sù ph¸ hñy kiÕn t¹o vµ bÞ bao bäc bëi ®¸
v©y quanh trë thµnh thÓ ®¸ tï, boudin, khóc dåi. Deleted: .
Ss: tectonic enclave.
tectonic lake [15171] : hå kiÕn t¹o. Deleted: .
Hå cã nguån gèc kiÕn t¹o th−êng ph¸t triÓn Deleted: .
trªn cÊu tróc ®øt g·y, ®Þa hµo.
§n: structural lake. Deleted: .
tectonic land [15172] : d¶i n©ng kiÕn t¹o. Deleted: .
Do uèn nÕp d¹ng tuyÕn hoÆc do cung nói löa
g©y ra, tån t¹i nhÊt thêi ë phÇn bªn trong cña
®ai t¹o nói vµo pha ®Çu cña lÞch sö ph¸t triÓn
®Þa m¸ng.
tectonic landform [15173] : ®Þa h×nh kiÕn t¹o. Deleted: .
§Þa h×nh g©y ra bëi sù chuyÓn ®éng cña
Tr¸i ®Êt.
tectonic lens [15174] : thÊu kÝnh kiÕn t¹o,
budina kiÕn t¹o. Deleted: .
CÊu tróc ®−îc h×nh thµnh cã d¹ng thÊu kÝnh
do c¸c líp ®¸ dÎo bÞ Ðp bao bäc xung quanh líp
®¸ cøng ®øt ra tõng ®o¹n.
tectonic line [15175] : ®−êng kiÕn t¹o, ®øt
g·y lín. Deleted: .
§øt g·y réng lín c¾t qua ®ai t¹o nói.
tectonic map [15176] : b¶n ®å kiÕn t¹o. Deleted: .
Mét lo¹i b¶n ®å ®Þa chÊt, trªn ®ã vÏ ranh giíi
c¸c tÇng cÊu tróc, c¸c thÓ x©m nhËp, c¸c s¶n
phÈm biÕn d¹ng (®øt g·y, nÕp uèn), c¸c yÕu tè Deleted: .
cÊu tróc, c¸c thÕ n»m chÝnh cña c¸c lo¹i ®¸.
tectonic mÐlange [15177] : x¸o trén kiÕn t¹o,
melang kiÕn t¹o. Deleted: .
 §íi x¸o trén gåm nhiÒu lo¹i ®¸ kh¸c nhau
g©y ra bëi c¸c qu¸ tr×nh kiÕn t¹o (Berkland vµ
nh÷ng ng−êi kh¸c, 1972).
tectonic moraine [15178] : b¨ng tÝch kiÕn t¹o.
TËp hîp ®¸ t¶ng s¸p nhËp vµo ®¸y cña c¸c
khèi chêm, th−êng nhÇm víi cuéi kÕt cã quan
hÖ chØnh hîp ®Þa tÇng (Pettijohn, 1957).
tectonic motif [15179] : motif kiÕn t¹o, ®¬n vÞ
th¹ch kiÕn t¹o.
§¬n vÞ th¹ch kiÕn t¹o bao gåm líp trÇm tÝch
mÐlange n»m d−íi vµ líp trÇm tÝch ngo¹i lai
n»m trªn. Líp trÇm tÝch mÐlange t¹i chç chøa
c¸c ®¸ cã c¶ thµnh phÇn ngo¹i lai (Darke, 1985).
tectonic over pressure [15180] : ¸p suÊt kiÕn
t¹o qu¸ cao.
¸p suÊt lªn ®Õn cùc ®iÓm trong qu¸ tr×nh
biÕn chÊt t¸c ®éng vµo ®¸, dao ®éng tõ 1000 ®Õn
2000 bar.
tectonic profile [15181] : mÆt c¾t kiÕn t¹o.
§n: profile.
tectonics [15182] : kiÕn t¹o häc, ®Þa kiÕn t¹o.
Cã nguån gèc tõ tiÕng Hy L¹p: tektonikos
nghÜa lµ thuéc vÒ cÊu tróc. M«n häc vÒ cÊu tróc
vá Tr¸i ®Êt, vÒ c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng vµ c¸c
lùc g©y ra c¸c chuyÓn ®éng ®ã. KiÕn t¹o häc t×m
hiÓu c¸c quy luËt chung vÒ sù ph¸t triÓn cña Tr¸i
®Êt, chuyÓn ®éng cña líp vá vµ sù trao ®æi vËt
chÊt ë d−íi s©u.
§n: geotectonics. (tt) tectonic.
tectonic style [15183] : kiÓu kiÕn t¹o, ®Æc
®iÓm kiÕn t¹o.
§Æc ®iÓm næi bËt cña mét nhãm cÊu tróc
gåm c¸c cÊu tróc liªn quan víi nhau kh¸c
h¼n nhãm cÊu tróc ®−îc thµnh t¹o vµo thêi
gian kh¸c.
tectonic subsidence [15184] : sôt lón kiÕn t¹o.
HiÖn t−îng sôt lón t¹i mét ®iÓm ®· cho cña
tròng trÇm tÝch, do c¬ chÕ vËn ®éng kiÕn t¹o g©y
ra, ph©n biÖt víi c¸c hiÖn t−îng sôt lón phi kiÕn
t¹o nh− do träng t¶i ®¸ trÇm tÝch, do qu¸ tr×nh
thµnh ®¸ hoÆc do biÕn ®æi chiÒu s©u cña n−íc.
tectonic transport [15185] : dÞch chuyÓn
kiÕn t¹o.
ThuËt ng÷ ®éng häc chØ dïng cho b×nh ®å
biÕn d¹ng cã tÝnh ®èi xøng ®¬n nghiªng. Ph−¬ng
dÞch chuyÓn kiÕn t¹o lµ ph−¬ng ®éng häc hay
ph−¬ng dÞch chuyÓn cùc ®¹i trong b×nh ®å ®èi
xøng duy nhÊt.
tectonic type [15186] : kiÓu kiÕn t¹o.
C¸c kiÓu biÕn d¹ng kiÕn t¹o ph©n chia theo
quy m«, qu¸ tr×nh vµ c¬ chÕ vËn ®éng.
tectonic valley [15187] : thung lòng kiÕn t¹o.
Thung lòng g©y ra chñ yÕu bëi chuyÓn ®éng
vá nh− uèn nÕp hoÆc ®øt g·y, kh¸c thung lòng
624
cÊu tróc. §n: structural valley.
tectonism [15188] : vËn ®éng kiÕn t¹o. Deleted: .
tectonite [15189] : Tectonit, ®¸ biÕn d¹ng. Deleted: .
KiÓu biÕn d¹ng cña ®¸ ph¶n ¸nh qua cÊu t¹o, Deleted: .
cÊu tróc bªn trong cña ®¸, ®−îc x¸c ®Þnh dùa
vµo c¸c ph−¬ng ph¸p th¹ch häc cÊu t¹o. Th−êng
gÆp S-tectonite, B-tectonite.
tectonization [15190] : kiÕn t¹o hãa. Deleted: .
Danh tõ ®«i khi ®−îc dïng víi nghÜa nh−
"t¹o nói", "vËn ®éng kiÕn t¹o". Víi nghÜa ®ã c¸c
®¸ bÞ biÕn d¹ng ë ®ai t¹o nói cßn ®−îc gäi lµ "bÞ
kiÕn t¹o hãa". Tõ nµy Ýt ®−îc sö dông.
tectono eustasy [15191] : dao ®éng mùc ®¹i
d−¬ng do kiÕn t¹o.
Sù thay ®æi cña mùc biÓn toµn cÇu do sù thay
®æi dung tÝch c¸c bån tròng ®¹i d−¬ng g©y ra bëi
chuyÓn ®éng kiÕn t¹o m¶ng.
VÝ dô t¸ch gi·n ®¸y ®¹i d−¬ng, hót ch×m.
ThuËt ng÷ ®−îc Frairbridge dïng n¨m 1961.
Tt: tectono-eustatic.
§n: diastrophic eustatism, tectono-eustatism. Deleted: .
tectono eustatism [15192] :.
§n: tectono-eustasy.
tectono lineament [15193]:lineament kiÕn t¹o. Deleted: .
CÊu tróc d¹ng tuyÕn cã nguån gèc kiÕn t¹o.
tectonophysics [15194] : kiÕn t¹o vËt lý. Deleted: .
Mét nh¸nh cña ®Þa vËt lý nghiªn cøu lùc
g©y ra sù chuyÓn ®éng vµ biÕn d¹ng trong vá
Tr¸i ®Êt.
tectonosphere [15195] : quyÓn kiÕn t¹o. Deleted: .
§íi vá Tr¸i ®Êt n»m trªn mùc c©n b»ng ®¼ng Deleted: .
tÜnh, n¬i xuÊt hiÖn chuyÓn ®éng vá hoÆc chuyÓn
®éng kiÕn t¹o.
tectono stratigraphic unit [15196] : ®¬n vÞ
®Þa tÇng-kiÕn t¹o. Deleted: .
§¬n vÞ ®Þa tÇng hçn hîp ®−îc ph©n chia dùa Deleted: .
vµo ®Æc ®iÓm biÕn d¹ng kiÕn t¹o.
tectono stratigraphy [15197] : ®Þa tÇng
kiÕn t¹o. Deleted: K
Nghiªn cøu ®Þa tÇng trªn c¬ së t×m hiÓu mèi Deleted: .
liªn quan cña chóng víi ho¹t ®éng kiÕn t¹o.
tectosilicate [15198] : silicat khung.
§n: framework silicate. Deleted: .
tectosphere [15199] : vá kiÕn t¹o. Deleted: .
Líp hay vá Tr¸i ®Êt t−¬ng ®−¬ng víi th¹ch
quyÓn, quyÓn mÒm vµ quyÓn kiÕn t¹o.
tectostratigraphic [15200] : ®Þa tÇng kiÕn t¹o. Deleted: .
C¸c t−íng, ®Þa tÇng ®−îc x¸c ®Þnh bëi ®iÒu
kiÖn vµ sù ¶nh h−ëng kiÕn t¹o. Deleted: .
tectotope [15201] : tectotope.
Vïng ®ång nhÊt vÒ m«i tr−êng kiÕn t¹o.
tectum [15202] : mÆt ngoµi vá. Deleted: .
BÒ mÆt cña h¹t phÊn cã líp phñ ngoµi. ThuËt Deleted: .
ng÷ nµy ®«i khi ®−îc dïng kh«ng chÝnh x¸c ®Ó
chØ c¸nh nh« ra cña mµng ngoµi kÕt hîp víi vÕt
sÑo ë bµo tö ho¸ th¹ch.
teepleite [15203] : tipleit.
Kho¸ng vËt: Na2BO2Cl. 2H2O.
teineite [15204] : teineit.
Kho¸ng vËt mµu lam: CuTeO3. 2H2O.
tektite [15205] : tektit.
ThÓ ®¸ d¹ng giät n−íc, mµu ®en ®Õn phít lôc
hay vµng, thµnh phÇn thñy tinh silicat kh«ng cã
nguån gèc nói löa, th−êng gÆp r¶i r¸c trªn mét
vïng réng lín cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt, vµ hÇu nh−
kh«ng cã mét mèi liªn quan nµo ®Õn mét nguån
®¸ cña Tr¸i ®Êt. HÇu hÕt tektit chøa SiO2 trªn 68-
83%, l−îng n−íc v« cïng nhá (trung b×nh
0.0005%). Thµnh phÇn kh«ng gièng obsidien mµ
gièng nh− mét lo¹i ®¸ phiÕn nhiÒu sÐt. ë n−íc
ta gÆp rÊt nhiÒu, mét khèi vµi gam cã khèi nÆng
3,2 kg. Cã lÏ cã nguån gèc vò trô (nghÜa lµ nh−
nh÷ng m¶nh thñy tinh v¨ng ra tõ MÆt tr¨ng do
c¸c vô va ®Ëp cña thiªn th¹ch, hoÆc lµ s¶n phÈm
cña c¸c vô va ®Ëp thiªn th¹ch ngay trªn bÒ mÆt
Tr¸i ®Êt. Tªn do Suess (1900) ®Æt, xuÊt xø tõ
tiÕng Hy L¹p, tektos).
§n: tectite obsidianite.
tektonite [15206] : tectonit.
§n: tectonite.
telargpalite [15207] : telargpalit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng:
(Pd,Ag)16(Pb,Bi)(Te, Se)4 (?).
telemagmatic [15208] : xa nguån magma.
Mét kho¸ng sµng nhiÖt dÞch n»m ë xa nguån
magma cña nã.
teleoconch [15209] : phÇn vá tr−ëng thµnh.
PhÇn vá Ch©n bông n»m d−íi vá ph«i.
teleodont [15210] : cã bé r¨ng hoµn chØnh.
Bé r¨ng cña Th©n mÒm hai m¶nh gåm ®Çy ®ñ
r¨ng chÝnh vµ r¨ng bªn.
telethermal [15211] : viÔn nhiÖt.
Má quÆng nhiÖt dÞch thµnh t¹o ë n«ng vµ
nhiÖt ®é thÊp, ®¸ v©y quanh bÞ biÕn ®æi chót Ýt
hoÆc kh«ng biÕn ®æi; cã thÓ ë xa nguån dung
dÞch nhiÖt dÞch. §n: telemagmatic.
teleutospore [15212] : bµo tö cuèi.
Mét bµo tö NÊm ph¸t triÓn ë giai ®o¹n cuèi
cña vßng ®êi cña NÊm n©u mµ v¸ch cã thÓ gåm
chÊt chitin. Lo¹i bµo tö nµy cã thÓ gÆp trong
khi gia c«ng mÉu bµo tö phÊn hoa nh− mét vi
ho¸ th¹ch.
tellurantimony [15213] : telurantimon.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng: Sb2Te3.
tellurate [15214] : telurat.
Muèi cña axit teluric, trong thµnh phÇn cã
gèc (TeO4)-2, nh− montanit: Bi2TeO6.2H2O.
tellurbismuth [15215] : telurbismut.
625
Kho¸ng vËt mÇu hång nh¹t Bi2Te3.
§n: tellurobismuthite.
telluric [15216] :.
Tr−êng hoÆc dßng telur ë d−íi s©u lßng ®Êt.
telluric bismuth [15217] : bismut teluric.
§n: tetradymite.
telluric current [15218] : dßng ®iÖn ®Êt.
Dßng ®iÖn ®Êt tù nhiªn cã tÇn sè rÊt thÊp,
sinh ra do sù thay ®æi tõ tr−êng Tr¸i ®Êt.
telluric method [15219] :
Ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®iÖn trong ®ã tr−êng
®iÖn tù nhiªn cña Tr¸i ®Êt ®−îc ®o ë 2 hay nhiÒu
tr¹m ®o ®ång thêi.
telluric ocher [15220] : telurit TeO2.
§n: tellurite.
telluric water [15221] : n−íc h×nh thµnh do
®iÖn tr−êng thiªn nhiªn.
N−íc h×nh thµnh nhê kÕt hîp H2 vµ O2 trong
lßng ®Êt, khÝ quyÓn ë nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cao.
telluride [15222] : telurid.
Kho¸ng vËt cã thµnh phÇn lµ telua kÕt hîp
víi kim lo¹i, vÝ dô, hesit: Ag2Te.
tellurite [15223] : telurit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn phít vµng, hÖ trùc
thoi: TeO2, l−ìng h×nh víi paratelurit.
§n: telluric ocher.
tellurium [15224] : teluri (Te).
1- (®h) Nguyªn tè hãa häc sè 52, nguyªn tö
l−îng 127,603; tû träng 6,24 g/cm3, thuéc nhãm
kh«ng kim lo¹i nÆng, chalcophil, cã 6 ®ång vÞ
bÒn vµ 36 kh«ng bÒn. Hµm l−îng Te trong c¸c
®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 0,005; siªu mafic
0,001; gabro-basalt 0,006; granit-granodiorit Deleted: .
0,005; ®¸ phiÕn 0,009; trong ®Êt 0,006.
C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ telurit TeO2, Deleted: .
sylvanit (Ag,Au)Te4, hessit Ag2Te, nagyagit
Pb5Au(Te,Sb)4S5-8, calaverit AuTe2. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS, AAS. S¶n l−îng n¨m 1995
lµ 284 tÊn. Gi¸ thÞ tr−êng 24 USD/kg. Dïng Te
trong luyÖn kim, lµm ¶nh, ngµnh d−îc, xóc t¸c,
pin, b¸n dÉn. Deleted: Kho¸ng vËt tù sinh cña
2- (kv) Kho¸ng vËt tù sinh cña nguyªn tè b¸n nguyªn tè b¸n kim tù nhiªn: Te, mµu
tr¾ng b¹c ®Õn ®en phít n©u. §«i khi t×m
kim tù nhiªn: Te, mµu tr¾ng b¹c ®Õn ®en phít thÊy trong pyrit hoÆc l−u huúnh, trong bét
n©u. §«i khi t×m thÊy trong pyrit hoÆc l−u mÞn cña quÆng vµng - telu.
huúnh, trong bét mÞn cña quÆng vµng-telua. Deleted: .
tellurium 130/ xenon 130 age method
[15225] : ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi teluri-130/
xenon-130.
Ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi ¸p dông cho c¸c
kho¸ng vËt giµu tellua, ®o tû sè: 130 Te/ 130Xe,
biÕt tû sè ph©n hñy 130Te thµnh 130Xe b»ng c¸ch
ph¸t tia beta (chï kú b¸n ph©n hñy lµ 2,83. 1021
n¨m). Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh trong kho¶ng 7-57
triÖu n¨m. Deleted: teluri
 tellurium glance [15226] : quÆng bãng teluri.
Nagyagit-kho¸ng vËt mµu x¸m ch× sÉm:
Pb5Au(Te,Sb)4S5-8.
§n: black tellurium.
tellurobismuthite [15227] : telurobismutit.
Kho¸ng vËt mµu hång rÊt nh¹t: Bi2Te3, chøa
telur t−¬ng tù hauchecornit: Ni9BiTeS8, th−êng
mäc xen víi tetradymit.
§n: tellurbismuth.
tellurohauchecornite [15228] : telurohau-
checornit.
Kho¸ng vËt chøa telua t−¬ng tù haucheconit;
Ni9BiTeS8.
telluropalladinite [15229] : teluropaladinit.
Kho¸ng vËt: Pd9Te4.
telum [15230] : thÓ b¶o vÖ.
Mét cÊu tróc gièng l¸ ch¾n ë Ch©n ®Çu thuéc
bé Aulacoceratida, gåm nh÷ng líp ®ång t©m
chñ yÕu b»ng vËt chÊt h÷u c¬ víi mét Ýt líp v«i
xen kÏ.
TEM [15231] : TEM.
ViÕt t¾t cña: transmission electron
microscope.
temagamite [15232] : temagamit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: Pd3HgTe3.
temperature [15233] : nhiÖt ®é.
TÝnh chÊt c¬ b¶n cña mét hÖ trong c©n b»ng
nhiÖt ®éng häc, ®−îc ®o theo c¸c thang kh¸c
nhau dùa trªn sù thay ®æi thÓ tÝch, ®iÖn trë, lùc
dÉn ®iÖn vµ nhiÖt hoÆc chiÒu dµi c¸c hÖ trong
c©n b»ng nhiÖt ®éng häc cã cïng nhiÖt ®é
nh− nhau.
temperature gradient [15234] : gradient
nhiÖt ®é.
temperature log [15235] : carota nhiÖt.
Ph−¬ng ph¸p ®o nhiÖt ®é trong lç khoan.
temperature salinity diagram [15236] : biÓu
®å nhiÖt ®é vµ ®é mÆn.
§å thÞ biÓu diÔn nhiÖt ®é vµ ®é muèi trong
cét n−íc.
§n: T-S diagram.
temperature seconder [15237] : dông cô ®Ó
ghi nhiÖt ®é.
temperature survey [15238] : ®o nhiÖt ®é
trong lç khoan.
§é chÝnh x¸c tuyÖt ®èi kho¶ng 0,05oC vµ ®é
chÝnh x¸c 0,005oC cã thÓ ®¹t ®−îc. C¸c b¶n ®å
®¼ng nhiÖt trªn mÆt ®Êt cã thÓ ®−îc thiÕt lËp ®Ó
ph¸t hiÖn c¸c dÞ th−êng trong c¸c cÊu tróc ®Þa
chÊt hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn n−íc gÇn bÒ mÆt.
temperature zone [15239] : ®íi nhiÖt ®é.
ThuËt ng÷ dïng cho mét vïng ®Æc tr−ng bëi
nhiÖt ®é hay d¶i nhiÖt ®é t−¬ng ®èi ®ång nhÊt.
tempestite [15240] : b·o (lò) trÇm tÝch.
626
Mét thÓ trÇm tÝch lò mang ®Æc tÝnh x¸o trén Deleted: c¬n b·o (lò)
cña c¸c trÇm tÝch ®· tån t¹i do tèc ®é t¸i trÇm Deleted: , chØ ra hiÖn t−îng cña sù ph¸
tÝch nhanh cña chóng diÔn ra hoµn toµn trong hñy
m«i tr−êng n−íc n«ng (Ager. 1974). Deleted: tõ tr−íc theo
temporal transgression [15241] : biÓn tiÕn
Deleted: §èi víi sù liªn quan cña
nhÊt thêi. tempestites víi turbidites vµ imindites cã
Nguyªn nh©n c¸c ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng vµ thÓ xem trong Einsele vµ Seilacher (1982,
p.334)
c¸c bÊt chØnh hîp cã sù thay ®æi vÓ tuæi tõ vÞ trÝ
nµy ®Õn vÞ trÝ kh¸c.
temporary hardness [15242] : ®é cøng t¹m
thêi (cña n−íc).
§n: carbonate hardness. Deleted: telur
temporary lake [15243] : hå t¹m thêi.
§n: intermittent lake.
temporary stream [15244] : dßng ch¶y t¹m
thêi. Deleted: .
§n: intermittent stream.
temprature stress [15245] : øng suÊt nhiÖt.
øng suÊt g©y bëi sù thay ®æi nhiÖt ®é khi sù
co gi·n cña vËt thÓ bÞ c¶n trë.
temsometer [15246] : temsomet.
ThiÕt bÞ ®o biÕn d¹ng.
tenacious [15247] : bÒn v÷ng, khã bÞ ph¸ hñy.
tenebrescence [15248] : t¹o bãng r©m.
Trong quang häc, lµ sù hÊp thô ¸nh s¸ng bëi
tinh thÓ d−íi ¶nh h−ëng cña phãng x¹.
tengerite [15249] : tengerit.
Kho¸ng vËt: CaY3(CO3)4(OH)3.3H2O (?). Tªn
®−îc dïng ®Çu tiªn cho kho¸ng vËt pháng ®o¸n
lµ carbonat bari-ytri.
tennantite [15250] : tenantit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng, mµu x¸m ch× phít
®en: (Cu, Fe)12As4S13, ®ång h×nh víi tetrahedrit,
®«i khi chøa kÏm, b¹c hoÆc cobalt thay thÕ mét
phÇn ®ång. Lµ quÆng quan träng cña ®ång.
§n: fahlore; gray copper ore.
tenorite [15251] : tenorit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: CuO. GÆp ë d¹ng
vÈy nhá, ¸nh x¸m thÐp hoÆc x¸m s¾t, d¹ng bét
mµu ®en, hoÆc khèi d¹ng ®Êt mµu ®en, th−êng
trong ®íi oxy ho¸ (phong ho¸) hoÆc c¸c mò s¾t
cña má ®ång, lµ quÆng cña ®ång.
§n: melaconite; black copper.
tensile cut off [15252] : giíi h¹n, biªn cña søc
bÒn kÐo.
Søc bÒn kÐo cña ®Êt ®¸ ®−îc coi nh− rÊt thÊp
vµ kh«ng ®¸ng tin cËy. Trong thùc tÕ, ng−êi ta
bá qua chóng trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ. Nh−ng
mét sè ph−¬ng tr×nh tiªu chuÈn søc bÒn thùc
nghiÖm, vÝ dô tiªu chuÈn Mohr-Coulomb, l¹i
cho mét mÆt cong søc bÒn hoµn chØnh, v¸t nhän
vÒ phÝa ®Ønh, vµ do vËy, g¸n cho ®Êt ®¸ mét søc
bÒn kÐo qu¸ lín. Khi ¸p dông mét sè tiªu chuÈn
søc bÒn, ng−êi ta dïng mét ph−¬ng tr×nh kh¸c,
t¹o biªn míi trong kho¶ng kh«ng gian øng suÊt
kÐo, vµ bá bít phÇn ®Ønh cña mÆt cong ban ®Çu.
tensile fracture [15253] : khe nøt c¨ng.
Khe nøt kÐo rêi ra theo ph−¬ng vu«ng gãc
víi mÆt nøt.
tensile strength [15254] : ®é bÒn kÐo, søc bÒn
kÐo (cña ®Êt ®¸).
1- Lùc kÐo cùc ®¹i vËt thÓ cã thÓ chÞu ®ùng
®−îc tr−íc khi bÞ ph¸ hñy g·y vì.
2- Nh×n chung, ®Êt ®¸ ®−îc coi lµ cã søc bÒn
kÐo rÊt thÊp, hÇu nh− kh«ng ®¸ng kÓ so víi c¸c
søc bÒn nÐn, c¾t cña chóng. Khi thiÕt kÕ nhiÒu
c«ng tr×nh, thËm chÝ ng−êi ta coi søc bÒn kÐo
cña ®Êt ®¸ b»ng kh«ng. Trong thùc tÕ, nÕu khèi
®¸ bÞ nøt nÎ nhiÒu, søc bÒn kÐo cña chóng hÇu
nh− b»ng kh«ng. ChØ cã mét sè tr−êng hîp ph¸t
triÓn øng suÊt kÐo, vµ do vËy, kÐo theo sù cÇn
thiÕt ph¶i biÕt søc bÒn kÐo cña ®Êt ®¸. Ch¼ng
h¹n, øng suÊt kÐo ph¸t triÓn däc mÆt d−íi cña
mét tÇng ®Êt ®¸ ph©n líp ngang ë vßm m¸i cña
hÇm lß, øng suÊt kÐo xuÊt hiÖn trong b¬m Ðp
n−íc lç khoan t¹o khe nøt, do thay ®æi nhiÖt ®é
bÒ mÆt ®Êt ®¸ d−íi ¸nh MÆt trêi. Trong c¸c c«ng
t¸c khoan vµ næ m×n, ®Êt ®¸ bÞ dËp vì do tr−êng
øng suÊt kÐo rÊt côc bé ph¸t triÓn.
tensile strength field measurement [15255] :
x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo cña ®¸ ngoµi hiÖn tr−êng.
C¸c thÝ nghiÖm b¬m Ðp lç khoan ngoµi hiÖn
tr−êng, ngoµi kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh biÕn
d¹ng cña ®Êt ®¸, cßn cã thÓ ®o søc bÒn kÐo cña
chóng. ThiÕt bÞ Ðp cã hai lo¹i, mét lµ tói mÒm cã
thÓ b¬m phång lªn ®−îc, lo¹i thø hai lµ lo¹i
cøng, cßn gäi lµ kÝch lç khoan (borehole jack),
gåm hai nöa h×nh trô lµm b»ng thÐp ®−îc kÝch
në ra Ðp chÆt vµo thµnh lç khoan. BiÕn d¹ng lç
khoan ®−îc ®o cïng víi biÕn ®æi ¸p suÊt vµ tõ
®−êng cong ¸p suÊt- gi·n në lç khoan cã thÓ x¸c
®Þnh ®−îc ®Æc ®iÓm ch¶y dÎo. Khi ¸p suÊt ®ñ
lín, khe nøt cã thÓ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn lan
réng ra tõ thµnh lç khoan. §o ¸p suÊt h×nh thµnh
khe nøt, P1. Sau ®ã gi¶m ¸p suÊt lªn thµnh lç
khoan xuèng vµ l¹i t¨ng trë l¹i ®Ó x¸c ®Þnh ¸p
suÊt P2, lµm khe nøt l¹i më ra. P1 lµ hµm sè cña
søc bÒn kÐo vµ tr¹ng th¸i øng suÊt Ðp nÐn quanh
lç khoan. P2 chØ lµ hµm sè cña tr¹ng th¸i øng
suÊt trong ®Êt ®¸. Nh− vËy, sau khi lo¹i ®i hiÖu
øng cña tËp trung øng suÊt xung quanh lç
khoan, cã thÓ x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo cña ®Êt ®¸.
tensile strength sleeve fracturing test
[15256] : x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo cña ®¸ b»ng thÝ
nghiÖm b¬m Ðp.
ThÝ nghiÖm b¬m Ðp x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh biÕn
d¹ng cña ®¸ còng cã thÓ sö dông trong phßng thÝ
nghiÖm ®Ó ®o c¶ søc bÒn kÐo lÉn hÖ sè ®µn håi
khi kÐo b»ng c¸ch b¬m Ðp tõ phÝa trong mÉu ®¸
627
h×nh èng. ThiÕt bÞ b¬m Ðp gåm mét èng mÒm cã
thÓ b¬m phång lªn ®−îc, dông cô ®o ¸p suÊt vµ
thay ®æi thÓ tÝch. Ng−êi ta khoan chÝnh t©m bªn Deleted: .
trong mét lâi khoan h×nh trô ®Ó t¹o mét mÉu
h×nh èng. Sau ®ã luån tói mÒm vµo trong èng vµ
b¬m. ¸p suÊt, P, cÇn thiÕt ®Ó lµm vì mÉu ®−îc
liªn hÖ víi søc bÒn kÐo, σt, ®−êng kÝnh trong, r,
vµ ngoµi, R, qua c«ng thøc ®èi víi èng trô thµnh
dÇy ®µn håi nh− sau: σ t = P⎛⎜ R + r ⎞⎟ .
2 2
⎜ R2 − r2 ⎟
⎝ ⎠
tensile stress or force [15257] : øng suÊt kÐo. Deleted: .
øng suÊt ph¸p vu«ng gãc víi mÆt t¸ch vì.
ngn: compressive stress. Deleted: (
tensiometer [15258] : thiÕt bÞ ®o lùc kÐo. Deleted: )
tension [15259] : c¨ng. Deleted: .
Tr¹ng th¸i øng suÊt cña vËt thÓ d−íi t¸c dông
chñ yÕu cña c¸c lùc kÐo.
tension crack [15260] : Tr¹ng th¸i øng suÊt
cña vËt thÓ d−íi t¸c dông chñ yÕu cña c¸c
lùc kÐo.
1- ph¸ hñy kÐo, ph¸ hñy c¨ng.
HiÖn t−îng ph¸ hñy g©y ra bëi øng suÊt kÐo.
2- khe nøt t¸ch.
Khe nøt víi bÒ mÆt xï x×, th−êng dèc ®øng,
ph¸t triÓn theo h−íng vu«ng gãc víi trôc øng
suÊt chÝnh cùc tiÓu, hay song song víi trôc øng
suÊt chÝnh cùc ®¹i.
tension fault [15261] : ®øt g·y c¨ng. Deleted: .
Danh tõ chung cho c¸c ®øt g·y g©y ra bëi
hiÖn t−îng kÐo.
tension fracture [15262] : khe nøt c¨ng.
Khe nøt do øng suÊt c¨ng g©y ra.
tension gash [15263] : khe nøt c¨ng, khe nøt
c¸nh gµ. Deleted: .
Ph¸ hñy, khe nøt c¨ng, ng¾n, ph¸t triÓn däc
theo c¸c ®íi c¾t, th−êng cã d¹ng ch÷ Z, S. C¸c
khe nøt c¨ng cã thÓ më hoÆc ®−îc lÊp ®Çy
bëi c¸c m¹ch quÆng t¹o nªn cÊu t¹o bËc
(en echelon).
tension joint [15264] : khe nøt c¨ng. Deleted: .
§n: tension fracture.
tension zone [15265] : ®íi c¨ng. Deleted: .
Ph¹m vi biÕn d¹ng, trong ®ã c¸c yÕu tè thµnh
phÇn cã khuynh h−íng bÞ kÐo, gi·n ra theo
mét ph−¬ng.
tensor [15266] : tenx¬.
Kh¸i niÖm, m« t¶ mét ®¹i l−îng cã h−íng
trong kh«ng gian (vÝ dô øng suÊt, biÕn d¹ng)
gåm nhiÒu vect¬ thµnh phÇn.
tentacle [15267] : xóc tu.
Nh÷ng tay rÊt dÎo cã nhiÒu chøc n¨ng ë
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng, vÝ dô nh÷ng mÊu
h×nh èng kÐo dµi cña líp ¸o mÒm cã thÓ cö ®éng
®−îc v−¬n ra tõ ®Üa miÖng cña mét polyp San
h«, cã t¸c dông tr−íc hÕt ®Ó kiÕm måi, hoÆc nh−
c¸c chi thon cã c¶m gi¸c.
tentaculitid [15268]: (thuéc bé Tentaculitida).
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng biÓn ®Æc tr−ng
b»ng ®èi xøng to¶ tia, vá h×nh nãn nhá cã ®èt
ngang víi kÝch th−íc vµ kho¶ng c¸ch thay ®æi,
cã khÝa däc, mét phßng ph«i víi ®Ønh nhän tï vµ
lç nhá ë v¸ch vá. Chóng thuéc bé Tentaculitida,
vµ xÕp gi¶ ®Þnh vµo Mollusca. Tuæi: Ordovic
sím ®Õn Devon muén, nh÷ng ®¹i biÓu cæ nhÊt
thuéc gièng Tenitaculites.
tepee structure [15269] :
Mét lo¹i cÊu tróc trÇm tÝch lén xén gåm mét
nÕp uèn mµ trong l¸t c¾t ngang gièng h×nh ch÷
V bÞ lËt ng−îc hoÆc mÆt c¾t cña d·y nói cã
®Ønh nhän tuæi Indi ë B¾c Mü. §iÒu ®ã cã lÏ lµ
mét d¹ng cÊu tróc thµnh ®¸ sím ®· ®−îc h×nh
thµnh ë r×a cña bån ®a gi¸c lín sinh ra do sù
më réng cña c¸c trÇm tÝch bÒ mÆt (Assereto vµ
Kendall, 1977). §n: enterolithic.
tephra [15270] : ®¸ vôn nói löa.
tephrite [15271] : tephrit.
Nhãm ®¸ phun trµo cã ®Æc tÝnh cña basalt,
chñ yÕu gåm cã plagioclas calci, ogit vµ
nephelin hay l¬xit (thµnh phÇn feldspathoid
chÝnh), víi c¸c kho¸ng vËt phô feldspar kiÒm.
§¸ x©m nhËp t−¬ng ®−¬ng lµ theralit. Khi cã
nhiÒu olivin th× ®¸ cã tªn lµ bazanit.
tephritoid [15272] : tephritoid.
Nhãm ®¸ thµnh phÇn trung gian gi÷a basalt
vµ tephrit, nghÜa lµ cã thµnh phÇn hãa häc cña
tephrit nh−ng cã nÒn thñy tinh giµu Na thay v×
cã nephelin.
tephrochronology [15273] : bé s−u tËp, gia
c«ng vµ m« t¶ th¹ch häc, ®Þnh tuæi gÇn ®óng
cña tephra.
Bé s−u tËp, gia c«ng vµ m« t¶ th¹ch häc, ®Þnh
tuæi gÇn ®óng cña tephra. §©y lµ lÜnh vùc nghiªn
cøu t−¬ng ®èi míi; "nghiªn cøu ®¸ vôn (tephra)
nói löa nay h·y cßn lµ mét m«n nghiªn cøu ch−a
chÝnh x¸c".
tephroite [15274] : tephroit.
Kho¸ng vËt nhãm olivin: Mn2SiO4, gÆp cïng
c¸c kho¸ng vËt cña kÏm vµ mangan.
terbium [15275] : terbi (Tb).
Nguyªn tè hãa häc sè 65, nguyªn tö l−îng
158,9253; tû träng 8,23 g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nÆng, REE, lithophil, cã 1 ®ång vÞ bÒn vµ
40 kh«ng bÒn. Hµm l−îng Tb trong vá lôc ®Þa
trªn lµ 0,5 ppm. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
monazit, bastnaezit, xenotim, cerit, alanit.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS. Dïng Tb lµm
vËt liÖu quang tõ vµ huúnh quang.
Terebratellacean [15276] : Terebratellacea.
628
C¸c Tay cuén thuéc mét liªn hä cã ®Æc
tr−ng lµ cã quai tay dµi. Tuæi: Creta muén ®Õn
ngµy nay.
Terebratellid [15277] : Terebratellidina. Deleted: .
C¸c Tay cuén thuéc mét ph©n hä cã quai tay
ph¸t triÓn ®Õn møc gi¸p víi bé b¶n lÒ vµ v¸ch
gi÷a. Tuæi: Devon ®Õn ngµy nay. Deleted: D
Terebratelliform [15278]: kiÓuTerebratellida.
Nãi vÒ quai tay, hay vÒ giai ®o¹n t¨ng tr−ëng
trong sù ph¸t triÓn quai tay cña mét Tay cuén Deleted: d
Terebratellida, cã c¸c nh¸nh rñ dµi víi nh÷ng Deleted: D
d¶i nèi tiÕp víi v¸ch gi÷a, sau ®ã cong l¹i thµnh Deleted: r
c¸c nh¸nh rñ gÆp nhau b»ng nh÷ng d¶i.
Terebratulacean [15279] : Terebratulacea.
Tay cuén cã khíp thuéc mét liªn hä ®Æc
tr−ng bëi sù ph¸t triÓn cña mÊu b¶n lÒ vµ c¸c
phiÕn b¶n lÒ ngoµi, vµ sù v¾ng mÆt c¸c phiÕn Deleted: tin
b¶n lÒ trong. Tuæi: Trias muén ®Õn ngµy nay.
Terebratuliform [15280]:kiÓu Terebratulacea.
Mét kiÓu quai tay ng¾n d¹ng ®iÓn h×nh ch÷ U
hay W thÊy ë phÇn lín Tay cuén thuéc liªn hä Deleted: ThuËt ng÷ ®−îc Adam vµ
Frenzel ®Ò nghÞ n¨m 1977. Còng cã thÓ x
Terebratulacea.
Formatted
Terebratuliniform [15281]:kiÓu Terebratulina.
Mét kiÓu quai tay Tay cuén ng¾n cã c¸c mÊu
mãc tay nèi liÒn ë gi÷a hay hoµn toµn víi mét
bé phËn h×nh vßng hay h×nh hép.
Terebratuloid [15282] : Terebratulida.
Tay cuén cã khíp thuéc mét bé cã ®Æc tr−ng
lµ vá cã mÆt ngoµi rç víi ®−êng bao h×nh giät
n−íc cã ®Çu cuèi nhän. Tuæi: Devon sím ®Õn
ngµy nay.
terlinguaite [15283] : terlinguait.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu vµng:
Hg2ClO.
ternary diagram [15284] : biÓu ®å ba cÊu tö.
BiÓu ®å h×nh tam gi¸c thÓ hiÖn mèi quan hÖ
trªn ®å thÞ cña thµnh phÇn vµ hçn hîp ba hîp
phÇn cña hÖ ba cÊu tö.
ternary feldspar [15285] : feldspar ba
hîp phÇn.
Feldspar bÊt kú chøa h¬n 5% hîp phÇn thø
ba: anorthoclas, sanidin natri, oligoclas kali
hoÆc andesin kali.
ternary sediment [15286] : trÇm tÝch ba
thµnh phÇn.
Lo¹i trÇm tÝch bao gåm sù hîp t¹o cña Deleted: x¸o trén
3 thµnh phÇn, vÝ dô : mét tËp hîp gåm c¸t, Deleted: hoÆc c¸c phÇn cuèi cïng
bét, sÐt.
Deleted: bïn
ternary system [15287] : hÖ ba cÊu tö.
HÖ cã ba hîp phÇn, vÝ dô: CaO-Al2O3-SiO2.
ternovskite [15288] : ternovskit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng nhãm amphibol:
Na2(Mg,Fe+2)3Fe+32Si8O22(OH)2, gÇn víi
riebeckit vÒ thµnh phÇn ho¸ häc.
 terrace [15289] : thÒm.
1- MÆt ®Êt ph¼ng, bÒ mÆt ruéng bËc thang
trªn ®åi ®Êt, thÒm.
2- D¹ng cÊu tróc kiÓu thÒm trªn ®¸y
®¹i d−¬ng.
terrace placer [15290] : sa kho¸ng thÒm.
§n: bench placer.
terrace plain [15291] : thÒm ®ång b»ng.
ThÒm réng ph¸t triÓn tèt thÓ hiÖn ë mét ®ång
b»ng hÑp nh−ng lµ ®ång b»ng "thùc".
terraced pool [15292] : hå bËc thÒm.
Vòng n−íc n«ng trªn bÒ mÆt gê ®¸, cã d¹ng
h×nh trßn t¹i ®ã n−íc ®¹t tíi bÒ mÆt, ®−îc h×nh
thµnh tõ kÕt tña cña v«i vµ silicat trong mét lo¹i
t¶o ®Æc biÖt.
terraceslope [15293] : s−ên thÒm.
V¸ch ®øng ë phÝa d−íi r×a ngoµi cña thÒm,
mÆt tr−íc cña thÒm.
terracette [15294] : sèng.
MÆt b»ng nhá hoÆc c¸c d¹ng cã d¹ng bËc
®−îc t¹o nªn trªn mÆt cña khèi ®Êt sôt däc theo
s−ên ®åi, do tr−ît ®Êt nhá.
terrain [15295] : l·nh thæ.
D¶i hoÆc vïng ®Êt réng lín cña bÒ mÆt Tr¸i
®Êt ®−îc coi nh− lµ mét ®Æc ®iÓm tù nhiªn, mét
m«i tr−êng sinh th¸i hoÆc n¬i cã c¸c ho¹t ®éng
kinh tÕ cña con ng−êi.
terrain analysis [15296] : ph©n tÝch l·nh thæ.
Nghiªn cøu ®Æc tr−ng vÒ tù nhiªn vµ nh©n
sinh cña mét vïng.
terrain correction [15297] : hiÖu chØnh
®Þa h×nh.
1- HiÖu chØnh sè liÖu ®o träng lùc nh»m ®−a
vÒ cïng mét møc ®é cao so víi mùc n−íc biÓn.
2- HiÖu chØnh sè liÖu ®iÖn vµ tõ do ¶nh
h−ëng cña ®Þa h×nh.
terrane [15298] : teran, ®Þa khu, m¶nh.
1- Ph¹m vi réng lín cña vá Tr¸i ®Êt bÞ giíi
h¹n bëi c¸c ®øt g·y cã lÞch sö ph¸t triÓn ®Þa chÊt
kh¸c nhau víi c¸c teran n»m kÒ. Mét teran vÒ
tæng qu¸t ®−îc xem lµ mét m¶nh riªng biÖt cña
vËt chÊt ®¹i d−¬ng hoÆc lôc ®Þa g¾n thªm vµo
mét craton ë r×a ho¹t ®éng bëi sù båi kÕt
(accretion). §n: accretionary terrane.
2- Mét c¸ch kh«ng chÝnh thøc, cßn ®Ó chØ
mét khu vùc cã sù ph¸t triÓn −u thÕ mét lo¹i ®¸
hoÆc mét nhãm ®¸ nµo ®ã.
terra rossa [15299] : ®Êt tµn d− mµu ®á t¹o
thµnh líp phñ trªn ®¸ v«i; terarosa.
Lo¹i ®Êt tµn d− mµu n©u ®á t¹o thµnh líp phñ
trªn ®¸ v«i, ®Æc tr−ng trong vïng karst bao
quanh biÓn Adriatic, d−íi ®iÒu kiÖn khÝ hËu kiÓu
§Þa Trung H¶i. Cßn viÕt lµ terra rosa .
terrestrial deposit [15300] : trÇm tÝch lôc ®Þa.
629
1- TrÇm tÝch n»m d−íi ®Êt trªn mùc thñy Deleted: a)
triÒu ®èi lËp víi trÇm tÝch biÓn vµ bao gåm c¸c
trÇm tÝch t¹o thµnh tõ ho¹t ®éng cña b¨ng hµ,
giã, m−a xãi hoÆc s«ng suèi. VÝ dô trÇm tÝch hå,
trÇm tÝch lôc ®Þa.
2- TrÇm tÝch n»m d−íi ®Êt ®èi lËp víi c¸c má Deleted: b)
®−îc thµnh t¹o tõ ho¹t ®éng cña n−íc. VÝ dô
trÇm tÝch b¨ng hµ hoÆc giã.
3- TrÇm tÝch ®−îc h×nh thµnh do n−íc s«ng Deleted: c)
suèi hoÆc n−íc ngÇm. Ss: terrigenous deposit.
terrestrial longitude [15301]: kinh ®é
Tr¸i ®Êt.
terrigenous deposit [15302] : trÇm tÝch
lôc nguyªn.
TrÇm tÝch biÓn n«ng cã thµnh phÇn bao gåm
c¸c vËt liÖu bÞ xãi mßn tõ bÒ mÆt lôc ®Þa. Deleted: ®Êt
terskite [15303] : terskit. Deleted: §ång nghÜa: hemipelagic
Kho¸ng vËt: Na4ZrSi6O16.2H2O. deposit, pelagic deposit: trÇm tÝch nöa
Tertiary [15304] : kû §Ö tam, kû Thø ba. biÓn kh¬i, trÇm tÝch biÓn kh¬i.
Kû ®Çu tiªn cña ®¹i Kainozoi (sau Creta cña Formatted
Mesozoi vµ tr−íc kû §Ö tø), kÐo dµi tõ 65 ®Õn Deleted: , mÆt b»ng nhá hoÆc c¸c d¹ng
1,69 triÖu n¨m tr−íc ®©y (Harland et al., 1990), cã d¹ng bËc ®−îc t¹o nªn trªn mÆt cña
gåm c¸c thÕ: Paleocen, Eocen, Oligocen, khèi ®Êt sôt däc theo s−ên ®åi, do tr−ît
®Êt nhá.
Miocen vµ Pliocen. Theo quan niÖm ban ®Çu, §Ö
tam ®−îc xem lµ mét ®¹i, tïy theo t¸c gi¶ mµ
chia thµnh n¨m kû (Paleocen, Eocen, Oligocen,
Miocen vµ Pliocen) hoÆc chØ hai kû (Paleogen vµ
Neogen).
tertschite [15305] : tershit.
Kho¸ng vËt: Ca4B10O19. 20H2O.
teruggite [15306] : terugit.
Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng:
Ca4MgAs2B12O22 (OH)12.12H2O. Deleted: .
teschemacherite [15307] : teshemacherit.
Kho¸ng vËt mµu phít vµng ®Õn tr¾ng: Deleted: .
(NH4)HCO3.
teschenite [15308] : teschenit. Deleted: , ®Þa khu, ®Þa khèi.
§¸ x©m nhËp sÉm mµu, chøa plagioclas calci,
augit, ®«i khi cã hornblend vµ Ýt biotit, analcim.
§¸ h×nh thµnh ë ®é s©u võa. Hohennegger
(1961) ®Æt tªn theo vïng Tescchen, TiÖp Kh¾c.
test [15309] : thÝ nghiÖm, kiÓm tra, thö.
test boring [15310]:khoan thö, khoan th¨m dß.
testibiopalladite [15311] : testibiopaladit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: Pb(Sb, Bi)Te.
testing normal populations [15312] : kiÓm
tra luËt ph©n phèi chuÈn. Deleted: .
Khi ta cã mét tËp hîp kÕt qu¶ mÉu vµ ta ®·
tÝnh ®−îc c¸c tham sè cña tËp mÉu Êy, ®Ó xem Deleted: ®Êt tæ
tËp mÉu cã ph¶i lµ theo ph©n phèi chuÈn th× cã
Deleted: ¸t
thÓ dïng c¸c tiªu chuÈn kiÓm tra. C¸c tiªu chuÈn
th−êng dïng lµ tiªu chuÈn so s¸nh sè trung b×nh Deleted: a
vµ so s¸nh ph−¬ng sai, vÝ dô nh− c¸c chuÈn Deleted: e
F,t, χ 2 ,... Khi thõa nhËn mét gi¶ thuyÕt nµo ®ã ta Deleted: Còng gäi lµ terra rosa, tõ gèc:
ý "®Êt tæ"
cã thÓ ph¹m sai sè lo¹i i, lo¹i ii víi mét møc ®é
ý nghÜa nhÊt ®Þnh.
test load [15313] : t¶i träng thÝ nghiÖm.
§n: trial load.
test pit [15314] : hè ®µo thÝ nghiÖm.
§n: trial pit.
test point [15315] : ®iÓm ®o thö nghiÖm n»m
trong s¬ ®å ®iÓm ®o.
test site [15316] : hiÖn tr−êng thÝ nghiÖm.
test well [15317] : giÕng thÝ nghiÖm.
GiÕng ®µo hay lç khoan ®Ó tiÕn hµnh c¸c viÖc
thÝ nghiÖm chuyªn m«n.
tetartohedral [15318] : thuéc h×nh tø
ph©n diÖn.
ChØ líp tinh thÓ cña mét hÖ cã h×nh ®¬n tæng
qu¸t chØ chøa mét phÇn t− sè mÆt t−¬ng ®−¬ng
víi h×nh ®¬n t−¬ng øng trong líp toµn ®èi
(holohedral) thuéc chÝnh hÖ ®ã. Ss: merohedral.
tetartohedron [15319] : h×nh tø ph©n diÖn.
H×nh ®¬n tinh thÓ bÊt kú thuéc líp tø ph©n
diÖn trong mét hÖ tinh thÓ.
tetartoid [15320] : h×nh bèn mÆt ba ngò gi¸c.
H×nh ®¬n tinh thÓ khÐp kÝn thuéc hÖ lËp
ph−¬ng cã m−êi hai mÆt b»ng mét phÇn t− sè
mÆt cña h×nh t¸m mÆt s¸u tam gi¸c. H×nh bèn
mÆt ba ngò gi¸c cã thÓ ph¶i hoÆc tr¸i.
Tethys [15321] : biÓn Tethys.
BiÓn cæ n»m ë vÞ trÝ cña ®ai t¹o nói Alpi-
Hymalaya, vµo gi÷a thêi kú t¹o nói Hecxini vµ
Alpi, bÞ biÕn mÊt do va ch¹m gi÷a lôc ®Þa ¢u-¸
vµ tiÓu lôc ®Þa Ên §é.
tetraauricupride [15322] : tetraauricuprit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: CuAu.
tetracoral [15323] : San h« bèn tia.
San h« thuéc mét nhãm cã bé x−¬ng ®èi
xøng bèn mÆt.
tetradymite [15324] : tetradymit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp nh¹t: Bi2Te2S.
th−êng gÆp khèi d¹ng l¸ trong c¸c m¹ch chøa
vµng cïng víi telurobismut.
§n: telluric bismuth.
tetraferroplatinum [15325] : tetraferoplatin.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Pt, Fe.
tetragonal dipyramid [15326] : th¸p ®«i
bèn ph−¬ng.
H×nh ®¬n tinh thÓ cã bèn mÆt gåm hai th¸p
bèn ph−¬ng ®èi xøng nhau qua mÆt ph¼ng ®èi
xøng. TiÕt diÖn vu«ng gãc víi trôc bËc bèn duy
nhÊt lµ h×nh vu«ng. Ký hiÖu lµ {h0l} hoÆc {hhl}
trong phÇn lín tinh thÓ bèn ph−¬ng, còng lµ
{hkl} hoÆc {khl} trong líp 4/m.
tetragonal dipyramidal class [15327] : líp
th¸p ®«i bèn ph−¬ng.
Líp ®èi xøng tinh thÓ hÖ bèn ph−¬ng cã ®èi
630
xøng 4/m.
tetragonal disphenoid [15328] : h×nh bèn mÆt
bèn ph−¬ng.
H×nh ®¬n tinh thÓ gåm bèn mÆt tam gi¸c c©n,
trong ®ã trôc 4 duy nhÊt nèi tõng cÆp hai ®Ønh
thµnh hai ®−êng th¼ng vu«ng gãc víi nhau. Ký
hiÖu lµ {hhl}, {kkl} trong 4 2m, hoÆc {h0l},
{hhl}, hoÆc {hkl} trong 4.
tetragonal disphenoidal class [15329] : líp
bèn mÆt bèn ph−¬ng.
Líp tinh thÓ trong hÖ bèn ph−¬ng cã ®èi
xøng 4.
tetragonal prism [15330]:l¨ng trô bèn ph−¬ng.
H×nh ®¬n tinh thÓ cã bèn mÆt b»ng nhau c¾t
theo giao tuyÕn song song víi trôc bËc bèn. TiÕt
diÖn vu«ng gãc víi trôc bËc bèn lµ h×nh vu«ng.
Ký hiÖu lµ {100}hoÆc {110} víi ®èi xøng 4/m
2/m 2/m hoÆc {hk0} trong 4/m.
tetragonal pyramid [15331]:th¸p bèn ph−¬ng.
H×nh ®¬n tinh thÓ gåm bèn mÆt tam gi¸c c©n
b»ng nhau vµ cïng chung mét ®Ønh, tiÕt diÖn
®¸y cña th¸p lµ h×nh vu«ng. Ký hiÖu lµ {h0l} vµ
{hhl} trong ®èi xøng 4mm, lµ {hkl} trong ®èi
xøng 4.
tetragonal pyramidal class [15332] : líp th¸p
bèn ph−¬ng.
Líp tinh thÓ trong hÖ bèn ph−¬ng cã ®èi Deleted: .
xøng 4.
tetragonal scalenohedral class [15333] : líp
tam gi¸c lÖch bèn ph−¬ng.
Líp tinh thÓ hÖ bèn ph−¬ng cã ®èi xøng
4 2m.
tetragonal scalenohedron [15334] : tam gi¸c
lÖch bèn ph−¬ng.
H×nh ®¬n tinh thÓ gåm t¸m mÆt lµ tam gi¸c
th−êng, hao hao gièng h×nh bèn mÆt bèn
ph−¬ng, ®èi xøng 4 2m. Ký hiÖu lµ {hkl}.
tetragonal system [15335] : hÖ bèn ph−¬ng.
Mét trong s¸u hÖ tinh thÓ ®Æc tr−ng bëi ba
trôc vu«ng gãc víi nhau, trong ®ã mét trôc
th¼ng ®øng lµ trôc ®èi xøng bËc bèn, nã ng¾n
h¬n hoÆc dµi h¬n hai trôc n»m ngang b»ng nhau.
§n: pyramidal system.
tetragonal trapezohedral class [15336] : líp
mÆt thang bèn ph−¬ng.
Líp tinh thÓ hÖ bèn ph−¬ng cã ®èi xøng 422.
tetragonal trapezohedron [15337] : h×nh mÆt
thang bèn ph−¬ng.
H×nh ®¬n tinh thÓ cã t¸m mÆt lµ h×nh thang,
ký hiÖu lµ {hkl}, ®èi xøng 422, cã thÓ lµ h×nh
ph¶i hoÆc tr¸i.
tetragonal trisoctahedron [15338] : h×nh t¸m
mÆt ba tø gi¸c.
§n: trapezohedron.
 tetragonal tristetrahedron [15339] : h×nh bèn
mÆt ba tø gi¸c.
§n: deltohedron.
tetrahedral [15340] : thuéc h×nh bèn mÆt.
Cã ®èi xøng hoÆc h×nh d¹ng cña h×nh
bèn mÆt.
tetrahedral coordination [15341] : phèi trÝ
tø diÖn.
Sù ph©n bè nguyªn tö, trong ®ã mét ion ®−îc
bao bäc bëi 4 ion ë 4 gãc, t©m cña chóng t¹o
thµnh h×nh bèn mÆt bäc ion ë gi÷a, ®Æc tr−ng lµ
tø diÖn SiO4.
tetrahedral radius [15342] : b¸n kÝnh tø diÖn.
B¸n kÝnh cña cation khi n»m trong phèi trÝ
tø diÖn.
tetrahedrite [15343] : tetrahedrit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu x¸m thÐp ®Õn
®en s¾t: (Cu,Fe)12Sb4S13, ®ång h×nh víi tenantit,
th−êng chøa kÏm, ch×, thñy ng©n, cobalt, nikel
hoÆc b¹c thay thÕ mét phÇn ®ång. Tetrahedrit
th−êng t¹o tinh thÓ bèn mÆt rÊt ®Æc tr−ng tæ hîp
víi quÆng ®ång. Lµ quÆng quan träng cña ®ång,
vµ ®«i khi lµ quÆng cã gi¸ trÞ cña b¹c.
§n: fahlore; gray copper ore; panabase;
stylotypite.
tetrahedron [15344] : h×nh bèn mÆt hay tø
diÖn.
H×nh ®¬n tinh thÓ hÖ lËp ph−¬ng, cã ®èi xøng
4 3m hoÆc 23. lµ ®a diÖn gåm bèn mÆt tam
gi¸c ®Òu. Tt: tetrahedral.
tetrahexahedron [15345] : h×nh s¸u mÆt bèn.
H×nh ®¬n tinh thÓ hÖ lËp ph−¬ng, cã 24 mÆt
®Òu lµ tam gi¸c c©n, cø bèn mÆt ph©n bè trªn
mét mÆt cña h×nh lËp ph−¬ng, ký hiÖu lµ {hk0}
vµ ®èi xøng lµ 4/m 32/m.
§n: tetrakishexadron.
tetrakalsilite [15346] : tetrakalsilit.
Kho¸ng vËt: (K, Na)AlSiO4. §a h×nh víi
kalsilit víi trôc a kho¶ng 20 Å. Ss: trikalsilite.
tetrakishexadron [15347] : h×nh s¸u mÆt bèn.
§n: tetrahexahedron.
tetramorph [15348] : biÕn thÓ bèn.
Mét trong bèn d¹ng tinh thÓ t¹o tø h×nh.
tetramorphism [15349] : tø h×nh.
Mét kiÓu ®a h×nh [tinh thÓ] trong ®ã cã 4
d¹ng tinh thÓ hay 4 biÕn thÓ, ®−îc gäi lµ biÕn
thÓ bèn-tetramorph. Tt: tetramorphous.
tetramorphous [15350] : thuéc tø h×nh.
TÝnh tõ cña tetramorphism.
tetranatrolite [15351] : tetranatrolit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng thuéc hä zeolit:
Na2Al2Si3O10. 2H2O. Thµnh t¹o tõ paranatrolit bÞ
mÊt n−íc.
tetraquricupride [15352] : tetraquricuprit.
631
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: CuAu.
tetrawickmanite [15353] : tetrauickmanit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: MnSn(OH)6.
L−ìng h×nh víi wickmanit.
textural maturity [15354] : cÊu t¹o (cÊu tróc)
tr−ëng thµnh.
ThuËt ng÷ x¸c ®Þnh tÝnh ®ång nhÊt vÒ cì h¹t,
®é mµi trßn tèt tïy thuéc vµo tÝnh æn ®Þnh cña Deleted: vµ phô
n¬i trÇm tÝch vµ ®éng n¨ng thay ®æi cña sãng vµ Deleted: sù xuÊt hiÖn cña c¸c
dßng ch¶y. Nh−ng kh«ng phô thuéc vµo thµnh
Deleted: thay ®æi
phÇn kho¸ng vËt. (Folk, 1951).
texture [15355] : kiÕn tróc. Deleted: n¨ng l−îng
(th) §Æc tÝnh kÕt cÊu cña ®¸ bao gåm c¸c ®Æc Deleted: CÊu tróc tr−ëng thµnh
®iÓm h×nh häc vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c kho¸ng
vËt t¹o ®¸, vÝ dô: kÝch th−íc, h×nh d¹ng vµ sù s¾p
xÕp cña c¸c yÕu tè hîp phÇn cña ®¸ trÇm tÝch
hay ®èi víi ®¸ magma lµ ®é h¹t, ®é kÕt tinh vµ
sù s¾p xÕp c¸c yÕu tè hîp phÇn cña chóng.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng cho c¸c yÕu tè quy m«
nhá (m¾t th−êng vµ hiÓn vi) nh− lµ tÝnh chÊt bªn
ngoµi cña ®¸ ®ång nhÊt hay ®¸ nhiÒu kho¸ng.
Trong khi ®ã, thuËt ng÷ cÊu t¹o (structure) ®−îc
dïng chñ yÕu ®èi víi c¸c ®Æc tÝnh to lín h¬n cña
®¸. §«i khi hai thuËt ng÷ trªn ®−îc dïng ®ång
nghÜa song song, ®Æc biÖt cã sù bÊt ®ång trong
ng«n ng÷, vÝ dô: trong tiÕng Ph¸p hai thuËt ng÷
trªn cã ý nghÜa ng−îc l¹i.
§n: topographic texture.
TGA [15356] : TGA.
ViÕt t¾t cña thermogravimetric analysis.
thalcusite [15357] : thalcusit.
Kho¸ng vËt: Cu3-xTl2Fe1 + xS4.
thalenite [15358] : thalenit.
Kho¸ng vËt mµu ®á thÞt hoÆc hång: Y2Si2O7.
thalfenisite [15359] : thalfenisit.
Kho¸ng vËt chøa tali t−¬ng tù djerfisherit:
Tl6(Fe, Ni, Cu)25S26Cl.
thallite [15360] : thalit.
Epidot mµu lôc phít vµng.
thallium [15361] : thali (Tl).
Nguyªn tè hãa häc sè 81, nguyªn tö l−îng
204,383; tû träng 11,84 g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nÆng, chalcophil, cã 2 ®ång vÞ bÒn vµ 45
kh«ng bÒn. Hµm l−îng Tl trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 0,75; siªu mafic 0,05; gabro-
basalt 0,18; granit-granodiorit 1,1; ®¸ phiÕn 1,
trong ®Êt 0,5. Kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ crookesit
(Cu,Tl,Ag)2Se, lorandit TlAsS2. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS. Dïng Tl trong c¸c lÜnh vùc
luyÖn kim, ®iÖn tö, kÝnh thñy tinh, nhiÖt kÕ nhiÖt
®é thÊp, thuèc diÖt loµi gÆm nhÊm.
Thanetian [15362] : Thaneti.
BËc do Renevier x¸c lËp n¨m 1873, theo tªn Deleted: thµnh
®¶o Thanet ë Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc
tÕ, bËc trªn cïng cña Paleocen n»m trªn Seeland,
n»m d−íi Ypres cña Eocen..
thaumasite [15363] : thaumasit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng:
Ca3Si(OH)6 (CO3)(SO4).12H2O.
thaw depression [15364] : tròng b¨ng tan.
Mét hè trªn mÆt do h¹ lón tiÕp theo sù tan t¹i
chç b¨ng trªn mÆt ë vïng b¨ng kÕt vÜnh cöu.
§n: thermokarst depression.
thecodont [15365] : cã r¨ng trong æ.
Nãi vÒ r¨ng ®éng vËt cã x−¬ng sèng n»m
trong æ (huyÖt), hoÆc vÒ kiÓu mäc r¨ng tõ c¸c æ.
thecodontia [15366] : cã r¨ng trong æ.
Mét bé cña Bß s¸t d¹ng Th»n l»n cæ nguyªn
thñy cã h×nh d¹ng c¬ thÓ kh¸c nhau, tiÒn th©n
cña Khñng long vµ mét sè C¸ sÊu. Tuæi; tõ
Permi ®Õn Trias muén.
Theis curve [15367] : ®−êng cong Theis.
§−êng cong biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a ®é
h¹ thÊp mùc n−íc víi thêi gian b¬m thÝ nghiÖm
®−îc thµnh lËp trªn giÊy logarit dùa trªn ph−¬ng
tr×nh Theis. §n: theis equation.
Theis equation [15368] : ph−¬ng tr×nh Theis.
Ph−¬ng tr×nh biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a ®é
h¹ thÊp mùc n−íc víi thêi gian trong qu¸ tr×nh
b¬m thÝ nghiÖm tõ tÇng chøa n−íc cã ¸p bÞ c¸ch
ly khi xuÊt hiÖn chÕ ®é ®µn håi. Ph−¬ng tr×nh cã
d¹ng sau; S = - Q Ε ⎛⎜⎜ − r ⎞⎟⎟ . Trong ®ã;.
2
ι
4 ∏ Km ⎝ 4at ⎠
S-®é h¹ thÊp cét ¸p lùc t¹i vÞ trÝ c¸ch lç
khoan b¬m thÝ nghiÖm mét ®o¹n r sau thêi gian
t tÝnh tõ khi b¾t ®Çu b¬m;.
Q-l−u l−îng b¬m;.
Km-hÖ sè dÉn n−íc cña ®Êt ®¸;.
a-hÖ sè truyÒn ¸p;.
Ei-hµm sè mò tÝch ph©n.
theisite [15369] : theisit.
Kho¸ng vËt Cu5Zn5[(As, Sb)O4)]2(OH)14.
thematic map [15370] : b¶n ®å chuyªn ®Ò.
thenardite [15371] : thenardit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng hoÆc phít n©u, hÖ trùc
thoi: Na2SO4. GÆp ë d¹ng khèi hoÆc kÕt vá liªn
quan víi c¸c hå muèi.
theralite [15372] : theralit.
§¸ x©m nhËp sÉm mµu, mµu ®en gåm
plagioclas calci, nephelin, augit, mét Ýt sanidin
natri, amphibol natri, olivin. Ngoµi c¸c kho¸ng
vËt trªn th−êng cã mÆt biotit, apatit, quÆng s¾t.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS th× theralit lµ ®¸ x©m
nhËp víi F gi÷a 10 vµ 60 vµ P/(A + P) > 90.
Rosembusch (1887) ®Æt tªn theo tªn ®¶o Thera,
Sanforini.
therapsida [15373] : Cung thó.
Mét bé cña Bß s¸t mét hè th¸i d−¬ng gÇn víi
Thó vÒ cÊu t¹o chi, chiÒu dµi ®u«i vµ kiÓu chung
632
cña sä; c¸c Bß s¸t gièng Thó theo nghÜa hÑp. Deleted: BËc trªn cïng cña Paleocen,
Tuæi; tõ Permi ®Õn Jura sím. t−¬ng øng víi bËc Kachin cña Nga.
Theria [15374] : Thó thùc thô.
Mét ph©n líp gåm tÊt c¶ c¸c gièng Thó ®ang
sèng, trõ nhãm §¬n huyÖt (Monotremata) ®Î Deleted: .
trøng. Tuæi: tõ Jura muén ®Õn nay.
Theriodontia [15375] : R¨ng thó.
Mét ph©n bé cña Bß s¸t Cung thó (Thera-
-psida) , ®Æc tr−ng lµ cã xu h−íng chuyÓn sang
thãi quen ¨n thÞt vµ cã h×nh th¸i vµ chøc n¨ng
gièng Thó. Tuæi; tõ Permi ®Õn Jura sím.
thermal analysis [15376] : ph©n tÝch nhiÖt.
Nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh biÕn ®æi vËt lý vµ
hãa häc cña vËt liÖu khi nhiÖt ®é biÕn thiªn. §n:
differential thermal analysis; thermoanalysis.
thermal aureole [15377] : vµnh (®íi) nhiÖt.
thermal band [15378] : d¶i nhiÖt, hång
néi nhiÖt.
thermal bar [15379] : møc nhiÖt.
Ranh giíi ph©n vïng mét hå lín cã sù kh¸c
biÖt râ rµng vÒ nhiÖt ®é bÒ mÆt; sù kh¸c biÖt ®ã Formatted
th−êng ph¸t hiÖn râ vµo c¸c mïa xu©n vµ thu
trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhÊt thêi. Vµo mïa
xu©n, n−íc c¸c hå lín, møc nhiÖt nãi chung Êm
h¬n so víi c¸c vËt thÓ trong hå vµ mïa thu th×
l¹nh h¬n ë gÇn bê.
thermal capacity [15380] : nhiÖt dung. Deleted: S=-Q/(4
thermal conduction [15381] : tÝnh truyÒn
dÉn nhiÖt.
thermal conductivity [15382] : ®é dÉn nhiÖt.
thermal diffusivity [15383] : ®é khuÕch
t¸n nhiÖt.
§Æc tÝnh cña vËt thÓ khuÕch t¸n nhiÖt phô
thuéc vµ tû träng, nhiÖt dung riªng cña chóng.
Trong ®ã khuÕch t¸n nhiÖt thay ®æi tõ 0,005-
-0,025 cm2/gi©y.
thermal energy yield [15384] : møc n¨ng
l−îng nhiÖt. Deleted: .
Trong nói löa häc nãi vÒ møc n¨ng l−îng
nhiÖt cña mét ®ît phun dung nham, dùa trªn c¸c
®Æc tÝnh nhiÖt vµ khèi l−îng cña c¸c s¶n phÈm
phun ra.
thermal fracture [15385] : khe nøt nhiÖt; gi¸n
®o¹n nhiÖt . Deleted: K
1- Khe nøt h×nh thµnh trong ®¸ do sù thay
®æi ®ét ngét cña nhiÖt ®é.
2- Sù gi¸n ®o¹n nhiÖt trong khèi ®¸ g©y nªn
bëi biÕn thiªn ®ét ngét cña nhiÖt ®é. Qu¸ tr×nh
x¶y ra khi c¸c kho¸ng vËt t¹o ®¸ cã hÖ sè në
kh¸c nhau, vÝ dô: mét v¸ch ®¸ thu vµ ph¸t nhiÖt
qu¸ nhanh hay khi gi¶m nhiÖt ®é qu¸ nhanh lóc
MÆt trêi lÆn. ThuËt ng÷ nµy võa ®Ó m« t¶
mét ®èi t−îng (®−êng nøt) võa ®Ó m« t¶ mét
qu¸ tr×nh.
 thermal gradient [15386] : gradient nhiÖt.
Sù thay ®æi nhiÖt ®é theo kho¶ng c¸ch
kh«ng gian. øng dông cho Tr¸i ®Êt lµ gradient
®Þa nhiÖt.
thermal infrared [15387] : hång néi nhiÖt.
Mét ®o¹n cña phæ hång néi, thay ®æi b−íc
sãng tõ 3-15 μm. D¶i hång néi nhiÖt bao hµm
®Ønh n¨ng l−îng ph¸t x¹ cña Tr¸i ®Êt. ViÕt t¾t:
thermal IR. §n: thermal band.
thermal metamorphism [15388] : biÕn chÊt
nhiÖt.
Mét d¹ng biÕn chÊt lµm thay ®æi hãa häc cña
®¸ ®−îc khèng chÕ bëi sù n©ng cao nhiÖt ®é, vµ
ph¸t triÓn trªn quy m« hÑp, ¸p suÊt thÊp kh«ng
cã ho¹t ®éng biÕn d¹ng kÌm theo.
§n: thermometamorphism.
thermal peak [15389] : ®Ønh nhiÖt.
Tr¹ng th¸i nhiÖt cao nhÊt mµ ®¸ biÕn chÊt tr¶i
qua trong qu¸ tr×nh biÕn chÊt. Nãi c¸ch kh¸c,
®iÓm nhiÖt cao nhÊt trªn tuyÕn P-T-t cña ®¸. C¸c
®¸ biÕn chÊt t¹i hoÆc cËn kÒ víi ®iÓm ®−îc ®Æc
tr−ng bëi c¸c tæ hîp kho¸ng vËt céng sinh tiªu
biÓu. §Ønh nhiÖt kh«ng trïm lªn toµn bé diÖn
tÝch cña miÒn bÞ biÕn chÊt.
thermal pollution [15390] : « nhiÔm nhiÖt.
HiÖn t−îng t¨ng nhiÖt ®é cña m«i tr−êng do
nh÷ng chÊt th¶i cã nhiÖt ®é cao h¬n nhiÖt ®é
xung quanh, cã t¸c ®éng xÊu ®èi víi m«i tr−êng.
VÝ dô: x¶ n−íc th¶i cã nhiÖt ®é cao tõ nhµ m¸y
nhiÖt ®iÖn vµo s«ng hå khiÕn cho l−îng oxy hßa
tan trong n−íc gi¶m, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn sù sèng
cña c¸c loµi thñy sinh.
thermal spring [15391] : m¹ch n−íc nãng.
N¬i xuÊt lé tù nhiªn cña n−íc nãng thiªn
nhiªn lªn mÆt ®Êt.
§n: hot spring, thermal water.
thermal structure [15392] : cÊu tróc nhiÖt.
Sù s¾p xÕp theo ®íi t¨ng cao dÇn møc ®é
biÕn chÊt trªn b×nh ®å cÊu tróc, vÝ dô nÕp vång
nhiÖt hay vßm nhiÖt. CÊu tróc nhiÖt liªn quan tíi
qu¸ tr×nh t¹o nói vµ ®−îc ph¸t sinh bëi nguån
nhiÖt côc bé, cã khi kÌm theo sù ph¸t t¸n nãng
ch¶y (Winklen, 1967).
thermal water [15393]: n−íc nãng (thiªn
nhiªn).
N−íc thiªn nhiªn d−íi ®Êt, cã n¬i lé ra trªn
mÆt ®Êt lu«n lu«n cã nhiÖt ®é theo quy ®Þnh cña
tiªu chuÈn ViÖt Nam hoÆc tiªu chuÈn n−íc
ngoµi, ®−îc Nhµ n−íc ViÖt Nam cho phÐp ¸p
dông (theo ®Þnh nghÜa cña luËt kho¸ng s¶n
CHXHCN ViÖt Nam).
thermo mineral water [15394] : n−íc
kho¸ng nãng.
N−íc kho¸ng cã nhiÖt ®é cao (ë ViÖt Nam
633
t¹m quy −íc lµ tõ 30oC trë lªn).
§n: mineral water; thermal water.
thermoanalysis [15395] : ph©n tÝch nhiÖt.
§n: thermal analysis.
thermobarometer [15396] : nhiÖt ¸p kÕ
®Þa chÊt.
thermodynamic equylibrium constant
[15397] : h»ng sè c©n b»ng nhiÖt ®éng häc.
thermodynamic potential [15398] : thÕ nhiÖt
®éng häc.
Hµm sè tr¹ng th¸i nhiÖt ®éng häc, mét cùc trÞ
cña hµm sè ®ã lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ cho sù c©n
b»ng cña hÖ d−íi nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc thï, vÝ dô:
n¨ng l−îng tù do Gibbs lµ thÕ nhiÖt ®éng häc
cña mét hÖ t¹i ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é cè ®Þnh.
§n: free energy.
thermodynamic process [15399] : qu¸ tr×nh
nhiÖt ®éng häc.
Sù thay ®æi bÊt kú mét tÝnh chÊt vÜ m« cña hÖ
nhiÖt ®éng häc.
thermodynamics [15400] : nhiÖt ®éng häc.
Khoa häc xö lý b»ng to¸n häc mèi quan hÖ
gi÷a n¨ng l−îng nhiÖt vµ c¸c d¹ng n¨ng l−îng
kh¸c nh− c¬ n¨ng vµ hãa n¨ng.
thermogenesis [15401] : néi nhiÖt.
Sù n©ng cao nhiÖt ®é trong vËt thÓ do c¸c
ph¶n øng x¶y ra trong néi t¹i. VÝ dô: qu¸ tr×nh
oxy hãa hay ph©n hñy c¸c nguyªn tè phãng x¹
ph¸t nhiÖt.
thermogram [15402] : biÓu ®å nhiÖt.
H×nh ¶nh thu ®−îc do quÐt ®Òu trªn miÒn phæ
nhiÖt hång néi.
thermography [15403] : ®o nhiÖt.
ThuËt ng÷ do R. Williams (1972) ®Ò x−íng
®Ó thay thÕ cho côm tõ " h×nh ¶nh nhiÖt hång
n«i" cã ý nghÜa nh− chôp ¶nh "photography".
Kh«ng cã g× m©u thuÉn trong sù tån t¹i sãng
®«i cña hai thuËt ng÷ "photography" vµ
"thermography" bëi v× ch÷ ®Çu lµ "ghi l¹i ph¶n
x¹ n¨ng l−îng MÆt trêi" cßn ch÷ thø hai lµ "ghi
n¨ng l−îng nhiÖt ph¸t ra".
thermogravimetric analysis [15404] : phÐp
ph©n tÝch nhiÖt träng l−îng.
§n: thermogravimetry. ViÕt t¾t: TGA. Deleted: cña
thermogravimetry [15405] : phÐp ph©n tÝch
nhiÖt träng l−îng.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch dùa trªn c¬ së ®o sù Deleted: i
t¨ng lªn hoÆc gi¶m ®i träng l−îng cña chÊt trong
qu¸ tr×nh t¨ng hoÆc gi¶m nhiÖt ®é víi tèc ®é
kh«ng ®æi.
§n: thermogravimetric analysis.
thermokarst [15406] : karst nhiÖt, hang ngoµi
trong b¨ng.
1- C¸c ®Æc diÓm ®Þa h×nh gièng karst ®−îc
t¹o ra ë vïng b¨ng ®ãng vÜnh viÔn bëi sù tan ®Þa
ph−¬ng nÒn b¨ng vµ sù l¾ng ®äng tiÕp theo cña
nÒn.
2- Vïng cã h×nh th¸i karst nhiÖt (thermokarst
topography).
3- Qu¸ tr×nh h×nh thµnh h×nh th¸i karst nhiÖt.
§n: cryokarst.
4- Hang ngÇm h×nh thµnh do nhiÖt.
thermokarst depression [15407] : tròng
karst nhiÖt.
§n: thaw depression.
thermokarst lake [15408] : hå karst nhiÖt.
§n: cave in lake.
thermokarst mound [15409] : ®åi karst nhiÖt.
§åi gãc c¹nh tµn d− ®−îc bao bäc bëi c¸c
tròng sôt ®· ®−îc t¹o ra bëi sù tan b¨ng bÒ mÆt ë
vïng ®ãng b¨ng vÜnh viÔn.
thermokarst topography [15410] : h×nh th¸i
karst nhiÖt.
MÆt ®Êt kh«ng ®Òu, cã c¸c hang ë hå, ®Çm
lÇy, ®éng, giÕng vµ nh÷ng tròng sôt kh¸c ®−îc
h×nh thµnh ë vïng b¨ng ®ãng vÜnh cöu do tan
líp b¨ng trªn mÆt. Theo sù biÓu hiÖn bÒ ngoµi,
h×nh th¸i karst nhiÖt gièng nh− h×nh th¸i karst
kh«ng b»ng ph¼ng, h×nh thµnh do hßa tan
®¸ v«i.
thermoluminescence [15411] : huúnh quang
nhiÖt, nhiÖt ph¸t quang.
Tinh chÊt cña mét vËt thÓ cã kh¶ n¨ng ph¸t
s¸ng khi nung. Nã ®−îc ph¸t sinh tõ sù gi¶i táa
n¨ng l−îng ®· ®−îc l−u gi÷ nh− sù chuyÓn vÞ trÝ
electron trong « m¹ng kÕt tinh.
thermoluminescent dating [15412] : ®Þnh
tuæi huúnh quang nhiÖt.
Ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi ¸p dông ®èi vËt liÖu
®· tõng ®−îc nung nãng nhiÖt (vÝ dô: ®å sø gèm,
dßng dung nham). Mét phÇn n¨ng l−îng ®−îc
táa ra do ph©n r· h¹t nh©n sèng l©u ®−îc l−u gi÷
nh− c¸i bÉy ®iÖn tö, vµ n¨ng l−îng ®ã ®−îc gi¶i
táa d−íi d¹ng ¸nh s¸ng khi nung nhiÖt trë l¹i.
Tuæi cña mÉu vËt ®−îc x¸c ®Þnh nÕu ®o ®−îc ®é
huúnh quang, ®é huúnh quang ®−îc kÝch thÝch
nhê cã mét liÒu ph¸t x¹ tr−íc, vµ liÒu ph¸t x¹ tõ
mÉu vËt theo ®¬n vÞ thêi gian trong qu¸ khø sÏ
®−îc ®o.
thetis haistone [15413] : ®¸ tãc thetis.
Thø ®¸ chøa hoÆc bÞ ®©m xuyªn bëi c¸c bao
thÓ lµ c¸c tinh thÓ d¹ng sîi mµu lôc cña
hornblend, asbest, vµ ®Æc biÖt lµ actinolit, ph©n
bè lén xén thµnh bói nh− tãc rèi.
thetomorph [15414] : d¹ng theto.
Pha thñy tinh hoÆc gièng thñy tinh, th−êng
cã thµnh phÇn cña th¹ch anh hoÆc feldspar,
thµnh t¹o do biÕn ®æi ë tr¹ng th¸i r¾n c¸c
kho¸ng vËt kÕt tinh ban ®Çu d−íi t¸c ®éng cña
634
sãng kÝch thÝch, vÉn gi÷ h×nh d¹ng, kiÕn tróc
nguyªn thñy (nh− vÕt vì, song tinh d¹ng tÊm,
h×nh d¹ng h¹t) cña kho¸ng vËt hoÆc h¹t tån t¹i
tr−íc ®ã.
thetomorphic [15415] : thuéc vÒ d¹ng theto.
Thuéc vÒ hoÆc liªn quan víi d¹ng theto, vÝ
dô, “thñy tinh silica d¹ng theto", cã chiÕt suÊt
1,46, vÉn gi÷ nguyªn h×nh th¸i cña th¹ch anh
ban ®Çu tr−íc khi bÞ t¸c ®éng cña sãng kÝch
thÝch. Tõ gèc Hy l¹p: thetos-“lµm theo” +
morphe-“h×nh d¹ng”.
thichness contour [15416] : ®¼ng chiÒu dµy.
§n: isopach.
thichness line [15417] : ®¼ng chiÒu dµy. Deleted: .
§n: isopach.
thichness map [15418] : b¶n ®å ®¼ng
chiÒu dµy.
§n: isopach map.
thick bed [15419] : líp dµy.
thin bedded [15420] : ph©n líp máng.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ®Ó m« t¶ líp trÇm tÝch Deleted: cho c¸c
cã bÒ dµy thay ®æi trong kho¶ng d−íi 30cm Deleted: Ýt h¬n
(1 ft) ®Õn Ýt h¬n 1cm (0.4 in). Th−êng dïng cho
tÇng (líp) cã chiÒu dµy trong kho¶ng 5-60cm,
mét líp cã bÒ dµy d−íi 5cm nh−ng lín h¬n 1cm Deleted: Ýt h¬n
gäi lµ "ph©n líp rÊt máng".
thin section [15421] : l¸t máng th¹ch häc.
Mét m¶nh ®¸ hoÆc kho¸ng vËt ®−îc mµi
máng ®Õn ®é dµy 0,03 mm vµ ®−îc g¾n vµo gi÷a
c¸c tÊm kÝnh ®Ó soi d−íi kÝnh hiÓn vi. PhÇn lín
®¸ vµ kho¸ng vËt trong suèt vµ b¸n trong ®−îc
chÕ t¹o l¸t máng cho phÐp x¸c ®Þnh c¸c tÝnh
chÊt quang häc cña chóng. §n: section.
thin walled sampler [15422] : èng lÊy mÉu
®Êt thµnh máng.
thinolite [15423] : thinolit.
Calcit mµu vµng nh¹t ®Õn n©u s¸ng, cã tinh
thÓ víi hai ®Çu h×nh th¸p, cã thÓ gi¶ h×nh theo
gaylusit.
thiospinel [15424] : thiospinel.
Tªn chung cho c¸c kho¸ng vËt cã cÊu tróc
kiÓu spinel vµ cã c«ng thøc tæng qu¸t lµ AR2S4.
third law entropy [15425] : ®Þnh luËt thø ba
vÒ entropy.
Sù kh¸c nhau trong entropy cña mét chÊt
gi÷a mét nhiÖt ®é x¸c ®Þnh víi ®é kh«ng tuyÖt
®èi ®−îc x¸c ®Þnh nhê ®Þnh luËt thø ba cña nhiÖt
®éng häc. §n: third law of thermodynamics.
third law of thermodynamics [15426] : ®Þnh
luËt thø ba cña nhiÖt ®éng häc.
Entropy cña mét chÊt kÕt tinh hoµn thiÖn bÊt
kú sÏ b»ng kh«ng t¹i nhiÖt ®é kh«ng tuyÖt ®èi.
third order leveling [15427] : mÆt bËc ba.
third order multiple [15428] : sãng ph¶n x¹
 ba lÇn.
third order pinacoid [15429] : h×nh ®«i mÆt
bËc ba.
Trong tinh thÓ hÖ ba nghiªng, lµ bÊt kú h×nh
®«i mÆt nµo cã ký hiÖu {hk0} hoÆc {hk0} víi
®èi xøng 1.
third order prism [15430] : l¨ng trô bËc ba.
H×nh ®¬n tinh thÓ trong hÖ bèn ph−¬ng, lµ
l¨ng trô {hk0} víi ®èi xøng 4m, 1 hoÆc 4.
Trong hÖ s¸u ph−¬ng lµ l¨ng trô {hki0} víi ®èi
xøng 6/m, 6, hoÆc 3. Trong hÖ trùc thoi vµ ®¬n
nghiªng lµ bÊt kú l¨ng trô {hk0} nµo.
tholeiite [15431] : tholeit.
Basalt trªn b·o hßa silic (cã thµnh phÇn
chuÈn th¹ch anh), ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù hiÖn
diÖn cña pyroxen nghÌo calci (pyroxen thoi hoÆc
pigionit) cßn cã pyroxen xiªn vµ plagioclas
calci. Trong ®¸ cßn cã olivin, nh−ng thµnh phÇn
chuÈn, th¹ch hãa th× kh«ng cã olivin
vµ nephelin.
tholeiitic basalt [15432] : basalt tholeit.
tholeiitic rock series [15433] : lo¹t ®¸ tholeit.
Lo¹t c¸c ®¸ nói löa ®ång magma trªn b·o
hßa silic, sù cã mÆt cña nÒn augit (trong basalt)
hoÆc pigotit (trong andesit vµ dacit) vµ thµnh
phÇn hãa häc rÊt giµu s¾t so víi magnesi ë giai
®o¹n sím cña qu¸ tr×nh tiÕn hãa magma.
thomsenolite [15434] : thomsenolit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng, hÖ mét nghiªng:
NaCaAlF6. H2O.
thomsonite [15435] : thomsonit.
Kho¸ng vËt zeolit: NaCa2Al5Si5O20. 6H2O, cã
kh¸ nhiÒu Ca, Al ®−îc thay thÕ bëi Na, Si, ®«i
khi kh«ng chøa natri, th−êng gÆp ë d¹ng khèi
c¸c tinh thÓ táa tia. §n: ozarkite.
thorbastnaesite [15436] : thorbastnaesit.
Kho¸ng vËt mµu n©u:
Th(Ca,Ce)(CO3)2F2.3H2O.
thoreaulite [15437] : thoreaulit.
Kho¸ng vËt mµu n©u: SnTa2O7.
thorianite [15438] : thorianit.
Kho¸ng vËt: ThO2, ®ång h×nh víi uraninit,
th−êng chøa c¸c nguyªn tè ®Êt hiÕm vµ uran.
Phãng x¹ m¹nh.
thorite [15439] : thorit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu n©u, ®en, ®«i
khi vµng-da cam: ThSiO4, ®ång cÊu tróc víi
thorogumit, phãng x¹ m¹nh, th−êng bÞ biÕn ®æi,
cã thÓ chøa ®Õn 10% uran. Thorit tr«ng gièng
zircon, th−êng lµ kho¸ng vËt phô cña granit,
syenit vµ pegmatit. L−ìng h×nh víi hutonit.
thorium [15440] : thori (Th).
Nguyªn tè hãa häc sè 90, nguyªn tö l−îng
232,0381; tû träng 11,72 g/cm3, thuéc nhãm
635
kim lo¹i nÆng, actinid, lithophil, cã 27 ®ång vÞ
kh«ng bÒn. Hµm l−îng Th trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 10,3; siªu mafic 0,05; gabro-
basalt 2,2; granit-granodiorit 15; ®¸ phiÕn 12;
trong ®Êt 9,4. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ thorit
ThSiO4, thorianit ThO2, monazit. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS, INAA, ®o huúnh quang.
Dïng Th trong c«ng nghÖ h¹t nh©n, thÊu kÝnh,
®Ìn khÝ, hîp kim Mg-Ni.
thorium 230 / protactinium 231 excess
method [15441] : ph−¬ng ph¸p Th-230/Pa-231
x¸c ®Þnh tuæi.
Cßn gäi lµ ph−¬ng ph¸p Protacti-ion x¸c ®Þnh
tuæi.
thorium 230 / thorium 232 age method
[15442] : ph−¬ng ph¸p Th-230/Th-232 x¸c
®Þnh tuæi.
Cßn gäi lµ ph−¬ng ph¸p ion-thori x¸c
®Þnh tuæi.
thorium 230 / protactinium 231 deficiency
method [15443] : ph−¬ng ph¸p Th-230/U-234
vµ Pa-231/U-235 x¸c ®Þnh tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi dùa trªn c¬ së sù
h×nh thµnh cña s¶n phÈm uranium con tõ ®ång vÞ
urani. Tuæi ®−îc x¸c ®Þnh tuú theo sù ®o c¸c tû
sè Th-230/U-234 vµ Pa-231/U-235. Ph−¬ng
ph¸p nµy ®−îc dïng tÝnh tuæi cho c¸c ho¸ th¹ch
San h« hoÆc x−¬ng cã tuæi 10.000-250.000 n¨m.
thorium lead age method [15444] : ph−¬ng
ph¸p thori-ch× x¸c ®Þnh tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi dùa trªn c¬ së
biÕt tû sè Th-232 trªn Pb-208. §©y lµ mét phÇn
cña ph−¬ng ph¸p urani-thori-ch× x¸c ®Þnh tuæi.
thorium series [15445] : d·y thori.
D·y phãng x¹ b¾t ®Çu tõ Th-232.
thorogummite [15446] : thorogumit.
Kho¸ng vËt thø sinh: Th(SiO 4)1-x(OH)4x.
§ång cÊu tróc víi thorit vµ cã thÓ chøa tíi
31,4% uran. §n: mackintoshite; maitlandite.
thorosteenstrupine [15447] : thorostinstrupin.
Kho¸ng vËt mµu n©u tèi ®Õn gÇn nh− ®en:
(Ca,Th,Mn)3Si4O11F.6H2O.
thorotungstite [15448] : thorotungstit.
§n: yttrotungstite.
thortveitite [15449] : thortveitit.
Kho¸ng vËt mµu lôc x¸m: (Sc,Y)2Si2O7, lµ
nguyªn liÖu cho scandi.
thorutite [15450] : thorutit.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Th, U, Ca)Ti2(O, OH)6. §n: smirnovite.
thread [15451] : ngßi, r¹ch.
1- Dßng n−íc rÊt nhá.
2- PhÇn gi÷a cña dßng ch¶y.
3- §−êng ch¹y däc theo bÒ mÆt dßng ch¶y,
nèi c¸c ®iÓm cã vËn tèc lín nhÊt.
threadgoldite [15452] : threadgoldit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Al(UO2)2(PO4)2 (OH).8H2O lµ phosphat t−¬ng tù
cña metavanuralit hÖ ba nghiªng.
three layer structure [15453] : cÊu tróc
ba líp.
Mét kiÓu cÊu tróc líp cã ba líp cho mét « c¬
së hoµn chØnh. VÝ dô mét sè phlogopit, trong
mét « c¬ së, däc theo trôc c cã 1 líp t¸m mÆt vµ
2 líp bèn mÆt. Nh÷ng mica kiÓu ®ã th−êng
thuéc hÖ s¸u ph−¬ng. Ss: two-layer structure.
three phase inclusion [15454] : bao thÓ
ba pha.
Bao thÓ trong kho¸ng vËt (®Æc biÖt lµ ®¸
ngäc) chøa c¸c tinh thÓ nhá, chÊt láng vµ khÝ.
Ss: two-phase inclusion.
threeling [15455] : tam tinh.
§n: trilling.
threshold concentration of chemical
elements [15456] : hµm l−îng ng−ìng cña c¸c
nguyªn tè hãa häc.
Giíi h¹n vÒ hµm l−îng cña mét nguyªn tè
hãa häc trong m«i tr−êng sèng mµ nÕu thÊp h¬n
(®èi víi nguyªn tè dinh d−ìng) hoÆc cao h¬n
(®èi víi nguyªn tè ®éc h¹i) th× con ng−êi vµ sinh
vËt sÏ m¾c bÖnh hay ph¸t triÓn kh«ng b×nh
th−êng. VÝ dô: hµm l−îng ng−ìng cña fluor
trong n−íc uèng lµ 0,7-1,5mg/l, nÕu Ýt h¬n
0.7mg/l th× ng−êi sÏ bÞ bÖnh són r¨ng, lo·ng
x−¬ng, nÕu nhiÒu h¬n 1,5mg/l sÏ bÞ bÖnh ®èm
men r¨ng, dßn x−¬ng,v.v.
threshold limit value (TLV) [15457] :
ng−ìng gi¸ trÞ giíi h¹n.
Nång ®é (liÒu l−îng) tèi ®a cña nh÷ng yÕu tè
®éc h¹i trong m«i tr−êng (nh− ®é « nhiÔm n−íc,
kh«ng khÝ, tiÕng ån,...) cã thÓ chÊp nhËn. V−ît
qu¸ ng−ìng ®ã sÏ nguy hiÓm cho søc kháe cña
con ng−êi vµ sinh vËt.
throw [15458] : cù ly.
1- Cù ly dÞch chuyÓn theo ph−¬ng th¼ng
®øng cña ®øt g·y.
2- Thµnh phÇn th¼ng ®øng cña hiÖn t−îng
tr−ît theo h−íng dèc.
throw (of a fault) [15459] : ®øt g·y thuËn,
c¸nh treo cña ®øt g·y thuËn.
thrust [15460] : chêm, ®øt g·y nghÞch chêm.
1- ChuyÓn ®éng chêm lªn cña líp nµy so víi
líp kh¸c, vÝ dô hiÖn t−îng chuyÓn ®éng trong
®øt g·y nghÞch.
2- §øt g·y nghÞch chêm.
thrust block [15461] : khèi nghÞch chêm.
§n: thrust sheet.
thrust fault [15462] : ®øt g·y nghÞch chêm.
636
§øt g·y nghÞch cã gãc dèc ≥ 45o, c¸nh treo
tr−ît t−¬ng ®èi lªn phÝa trªn so víi c¸nh n»m.
thrust nappe [15463] : khèi nghÞch chêm,
khèi ngo¹i ®Þa.
§n: thrust sheet.
thrust outlier [15464] : ®¶o, ®æ, chêm. Deleted: .
C¸c ®¸ trÎ n»m d−íi c¸c ®¸ cæ.
thrust plane [15465] : mÆt chêm. Deleted: .
MÆt ®øt g·y nghÞch chêm hoÆc mÆt tr−ît cña
khèi ®Þa di.
thrust plate [15466] : khèi nghÞch chêm, khèi
ngo¹i ®Þa.
§n: thrust sheet.
thrust sheet [15467] : khèi nghÞch chêm, khèi
ngo¹i ®Þa. Deleted: .
C¸nh treo cña ®øt g·y nghÞch chêm víi mÆt
®øt g·y th−êng bÞ dÞch chuyÓn víi kho¶ng c¸ch
lín h¬n bÒ dµy cña nã. Khèi nghÞch chêm
chuyÓn xa ®Õn n¬i nµo ®ã gäi lµ khèi ngo¹i ®Þa
(allochithon). ®n: thrust block; thrust nappe; Deleted: víi
thrust plate.
thrust slide [15468] : vÈy chêm.
ThÓ ®Þa chÊt t−¬ng ®èi máng giíi h¹n bëi ®øt
g·y nghÞch chêm vµ n»m trong ®íi ph¸ hñy ®øt
g·y nghÞch chêm.
thrust surface [15469] : mÆt ®øt g·y
nghÞch chêm. Deleted: .
MÆt t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng, tùa vµo nã x¶y ra
hiÖn t−îng ®øt g·y nghÞch chêm.
thulite [15470] : thulit.
Zoisit mµu hång, ®á hång, ®á tÝa, chøa
mangan, ®−îc sö dông lµm ®¸ trang trÝ.
thulium [15471] : thuli (Tm).
Nguyªn tè hãa häc sè 69, nguyªn tö l−îng
168,9342; tû träng 9,321 g/cm3, thuéc nhãm
kim lo¹i nÆng, REE, lithophil, cã 1 ®ång vÞ bÒn
vµ 37 kh«ng bÒn. Kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
monazit, bastnaesit, cerit, alanit. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS. Dïng trong c¸c lÜnh vùc vËt
liÖu huúnh quang, laze.
thumper [15472] : nguån t¹o sãng ®Þa chÊn
c¬ häc.
ThiÕt bÞ t¹o sãng ®Þa chÊn b»ng c¸ch th¶ mét
vËt nÆng. Th−êng lµ mét vËt nÆng 3 tÊn th¶ ë ®é
cao kho¶ng 3m. Deleted: .
thunder egg [15473] : trøng cña sÊm
(d¹ng trøng). Deleted: .
ThuËt ng÷ d©n gian chØ c¸c thÓ trßn cña
chalcedon, opal hoÆc m· n·o lµ lo¹i tuf chÆt sÝt
bÞ phong ho¸ cña vïng Oregon.
Thuringian [15474] : Thuring.
BËc ë ch©u ¢u. Permi th−îng (n»m trªn Deleted: Xem: thrust sheet.
Saxon, n»m d−íi Trias).
Thuringite [15475] : Thuringit. Deleted: .
 Kho¸ng vËt mµu lôc «liu thuéc nhãm clorit,
lµ thø chamosit chøa s¾t ba. §ång h×nh víi
penantit.
Thyssen gravimeter [15476] : m¸y ®o dÞ
th−êng träng lùc kiÓu Thyssen.
tidal basin [15477] : bån thñy triÒu.
Bån trong vïng thñy triÒu cã n−íc ®−îc duy
tr× ë møc mong muèn nhê cöa biÓn. Bån bÞ ngËp
n−íc triÒu c−êng kÐo dµi ®Õn khi ®−îc gi¶i
phãng ë møc triÒu kiÖt.
tidal bedding [15478] : ph©n líp thñy triÒu.
TrÇm tÝch thµnh líp do thñy triÒu t¹o nªn
trong mét dßng triÒu, mét b·i triÒu hoÆc mét
®Çm lÇy thñy triÒu, ®Æc biÖt sù ph©n líp trÇm
tÝch ®−îc h×nh thµnh ë n¬i cã dßng triÒu cao tèc
®é lín h¬n n¬i cã dßng triÒu thÊp theo h−íng
®èi diÖn, bëi v× n¬i cã trÇm tÝch h¹t th« ®−îc
tÝch ®äng nhê dßng triÒu cao ®· kh«ng bÞ ph¸
hñy bëi dßng triÒu thÊp.
tidal bench mark [15479] : dÊu bËc ®¸ mµi
mßn do thñy triÒu.
DÊu nµy ®−îc cè ®Þnh v÷ng ch¾c trong mÆt
bËc ®¸ b×nh æn vµ ®−îc ®−a ra ®Ó dÉn chøng vÒ
mét mèc triÒu t¹i tr¹m ®o thñy triÒu.
tidal channel [15480] : dßng triÒu.
Mét kªnh chÝnh mµ c¸c dßng triÒu tiÕn tõ
ngoµi kh¬i vµo trong b·i lÇy hoÆc b·i triÒu.
tidal correction [15481]: hiÖu chØnh thñy triÒu.
HiÖu chØnh sè liÖu ®o träng lùc nh»m bï
phÇn träng lùc hÊp dÉn do MÆt tr¨ng vµ MÆt trêi
g©y nªn.
tidal delta [15482] : delta thñy triÒu.
Delta ®−îc thµnh t¹o ë cöa tho¸t triÒu trªn
c¶ hai phÝa: phÝa biÓn vµ phÝa vông, ph¸, b»ng sù
cã mÆt ®¶o ch¾n hoÆc ®ª c¸t cöa vÞnh do sù thay
®æi dßng ch¶y triÒu quÐt s¹ch c¸t trong vµ ngoµi
cöa tho¸t triÒu.
tidal delta marsh [15483] : ®Çm lÇy tam gi¸c
ch©u thñy triÒu.
§Çm lÇy n−íc mÆn xung quanh c¸c phô l−u
cña s«ng thñy triÒu bªn trong cöa tho¸t triÒu.
tidal divide [15484] : ranh giíi thñy triÒu.
Ranh giíi gi÷a hai dßng triÒu.
tidal flat [15485] : b·i tho¸t triÒu.
D¶i ®Êt b»ng bÞ lÇy hãa, xen kÏ bÞ phñ vµ
kh«ng bÞ phñ thñy triÒu, chøa c¸c trÇm tÝch bë
rêi (chñ yÕu lµ bïn vµ c¸t). Nã cã thÓ t¹o nªn
®Ønh cña bÒ mÆt trÇm tÝch delta. §n: tide flat.
tidal flat, mud flat [15486] : vïng ®Êt chÞu
¶nh h−ëng thñy triÒu.
tidal flushing [15487] : t¸c dông vËn chuyÓn
cña thñy triÒu.
Sù vËn chuyÓn cña trÇm tÝch cöa s«ng do sù
lªn xuèng cña thñy triÒu ë ®ã x¶y ra m¹nh
637
mÏ h¬n, æn ®Þnh h¬n, phæ biÕn h¬n trong
dßng s«ng.
tidal gravity [15488] : lùc hÊp dÉn do thñy
triÒu g©y ra (®vl).
tidal gravity correction [15489] : hiÖu chØnh
thñy triÒu vµo c¸c gi¸ trÞ lùc hÊp dÉn.
tidal inlet [15490] : cöa tho¸t triÒu.
Cöa ®Ó n−íc triÒu ch¶y xen kÏ : vÒ phÝa
®Êt liÒn khi triÒu lªn vµ vÒ phÝa biÓn khi
triÒu xuèng.
§n: tidal outlet; tidal channel.
tidalite [15491] : ®¸ thñy triÒu. Deleted: dßng chiÒu g©y
TrÇm tÝch ®−îc tÝch tô nhê c¸c dßng triÒu,
nhê sù trÇm ®äng xen kÏ cña dßng triÒu kÐo vµ Deleted: tøc lµ c¸c
dßng triÒu ®øng hoÆc nhê sù ng−ng trÇm tÝch
cña dßng triÒu ®øng. HiÖn t−îng nµy xuÊt hiÖn ë
c¶ hai m«i tr−êng khu vùc (vïng) gi÷a triÒu vµ ë
vïng triÒu n«ng cËn triÒu chiÕm −u thÕ.
tidal land, littoral [15492] : khu vùc chÞu ¶nh
h−ëng thñy triÒu.
tidal marsh [15493] : b·i lÇy triÒu.
B·i lÇy viÒn theo bê (trong vông n−íc n«ng
hoÆc vÞnh kÝn) h×nh thµnh b»ng bïn vµ c¸c gèc Deleted: Èn
c©y chÞu mÆn sãt, th−êng ngËp n−íc triÒu c−êng.
tidal outlet [15494] : cöa tho¸t triÒu.
§n: tidal inlet. Deleted: dßng
tidal pool [15495] : vòng triÒu. Deleted: tiÕp theo
§n: tide pool. Deleted: kÐo dµi
tidal river [15496] : s«ng do triÒu.
Deleted: (b)
S«ng cã phÇn h¹ l−u rÊt dµi chÞu ¶nh h−ëng
cña thñy triÒu. Sù chuyÓn ®éng cña n−íc vµo
hay ra cña cöa s«ng (hoÆc cöa tho¸t triÒu) lµ kÕt
qu¶ cña sù d©ng xen kÏ rót cña thñy triÒu.
§n: tidal stream. Deleted: S
tidal sour [15497] : xãi mßn do triÒu.
Xãi mßn s©u vµ bªn s−ên trªn ®¸y biÓn do
c¸c dßng triÒu m¹nh ®−a tíi kÕt qu¶ lµ di chuyÓn
c¸c trÇm tÝch trong bê vµ h×nh thµnh c¸c lßng
ho¹i hè s©u. Deleted: ®Çm lÇy n−íc mÆn t¹i n¬i cã
c¸c phÇn nh¸nh cña s«ng do thñy triÒu
§n: scour. bªn trong cöa tho¸t triÒu.
tidal stand [15498] : triÒu ®øng.
Deleted: t¹i n¬i cã c¸c phÇn nh¸nh cña
tidal stream [15499] : s«ng do triÒu, dßng s«ng do
ch¶y do triÒu.
tidal swamp [15500] : b·i triÒu lÇy.
B·i ®−îc phñ n−íc tõng phÇn cña s«ng ch¶y
ng−îc l¹i khi triÒu c−êng.
tidal wedge [15501] : nªm thñy triÒu.
Dßng triÒu cã ®é réng hÑp h¬n vµ ®é s©u
n«ng h¬n ë cuèi nguån.
tide [15502] : thñy triÒu.
Sù n©ng lªn-h¹ xuèng cã chu kú cña mùc
n−íc biÓn hoÆc hå lín do søc hót cña MÆt tr¨ng,
MÆt trêi. Deleted: nhê
tide flat [15503] : b·i tho¸t triÒu.
 §n: tidal flat.
tideland [15504] : ph¹m vi bê chÞu ¶nh h−ëng
cña triÒu.
1- Ph¹m vi bê biÓn xen kÏ bÞ phñ vµ kh«ng bÞ
phñ bëi c¸c triÒu hµng ngµy th«ng th−êng. §ã lµ
vïng ®Êt ngËp n−íc khi triÒu d©ng.
2- Vïng ®Êt n»m d−íi ®¹i d−¬ng bªn ngoµi
vÕt n−íc thÊp, nh−ng bªn trong vïng n−íc tõ
trong lôc ®Þa ®−a ra cña mét quèc gia.
tide pool [15505] : vòng triÒu.
Vòng n−íc (nh− trong bån ®¸) ®Ó l¹i trªn b·i
biÓn hoÆc r¹n bëi mét kú triÒu rßng.
tide rip [15506] : Vòng n−íc (nh− trong bån
®¸) ®Ó l¹i trªn b·i biÓn hoÆc r¹n bëi mét kú
triÒu rßng.
Chç n−íc xo¸y do c¸c dßng triÒu ®èi diÖn
gÆp nhau vµ ch×m xuèng, hoÆc do dßng triÒu ®ét
ngét ®i vµo vïng n−íc n«ng.
tidewater [15507] : n−íc triÒu.
1- Dßng n−íc ch¶y trªn mÆt ®Êt khi triÒu
d©ng, n−íc phñ ph¹m vi bê chÞu ¶nh h−ëng cña
triÒu (tideland). Dßng n−íc chÞu ¶nh h−ëng
d©ng, rót cña thñy triÒu.
§n: tidal water.
2- Bê biÓn hoÆc bê vïng ®Êt thÊp cã c¸c dßng
n−íc do triÒu ch¶y ngang qua.
tie bar [15508] : b·i nèi ®¶o víi ®Êt liÒn.
§n: tombolo.
tied island [15509] : ®¶o nèi víi ®Êt liÒn.
§¶o ®−îc nèi víi ®Êt liÒn hoÆc víi ®¶o kh¸c
b»ng mét ®ª c¸t nèi ®¶o. §n: tombolo island.
tiemannite [15510] : tiemanit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m tèi ®Õn gÇn nh− ®en:
HgSe.
tienshanite [15511] : tienshanit.
Kho¸ng vËt: Na2BaMnTiB2Si6O20.
tiff [15512] : tif.
ThuËt ng÷ d−îc dïng ®Ó chØ calcit ë vïng
T©y-Nam Missouri vµ chØ barit ë vïng §«ng-
Nam Missouri.
tiger's eye [15513] : m¾t hæ.
Ngäc th¹ch anh, trong mê ®Õn b¸n trong,
mµu n©u phít ®á ®Õn ®á phít n©u, cã hiÖu øng
m¾t mÌo, ®−îc dïng lµm ®¸ ngäc hoÆc ®¸ trang
trÝ, gi¶ h×nh theo crociolit, trong ®ã c¸c sîi (®©m
xuyªn vµo th¹ch anh) bi biÕn ®æi thµnh oxid s¾t
(limonit). Crocidolit bÞ silic ho¸ nhuém mµu
vµng hoÆc n©u bëi oxid s¾t. Khi bÞ nung nãng,
limonit trë l¹i thµnh hematit t¹o ¸nh ®á ®Õn ®á
n©u. Còng viÕt lµ: tiger-eye; tigereye.
§n: tigerite.
tight [15514] : kh«ng thÊm n−íc, chÆt.
Tiglian [15515] : Tigli.
BËc ®Þa tÇng khÝ hËu vµ thùc vËt ë B¾c ¢u.
638
Pliocen th−îng (n»m trªn Pretigli, n»m d−íi
Eburon).
tikhonenkovite [15516] : tikhonenkovit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
SrAlF4(OH).H2O.
tilaite [15517] : tilait.
§¸ gabro cã kiÕn tróc h¹t kÕt tinh vµ chøa
nhiÒu clinopyroxen lôc vµ olivin, mét Ýt pyroxen
thoi cïng víi kho¶ng 29% plagioclas calci.
ThuËt ng÷ mang tªn vïng Tila Kamen, phÝa b¾c
d·y nói Ural ë Nga. Ngµy nay kh«ng dïng.
tilasite [15518] : tilasit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu x¸m tÝm:
CaMg(AsO4)F, ®ång h×nh víi isokit.
till [15519] : b¨ng tÝch.
Hçn hîp kh«ng ®ång nhÊt gåm sÐt, bïn, c¸t,
cuéi t¶ng cã kÝch th−íc vµ h×nh d¸ng thay ®æi,
kh«ng lùa chän, kh«ng ph©n tÇng, bë rêi, ®−îc
tÝch tô trùc tiÕp do b¨ng hµ vµ n»m d−íi b¨ng
hµ, kh«ng bÞ biÕn ®æi tiÕp theo do b¨ng tan.
§n: boulder clay, glacial till, ice-laid drift.
tilleyite [15520] : tileyit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Ca5(Si2O7)(CO3)2.
till plain [15521] : ®ång b»ng b¨ng tÝch.
§Þa h×nh cã bÒ mÆt tõ b»ng ph¼ng tíi l−în
sãng cã b¨ng tÝch lãt d−íi.
tilting method [15522] : hiÖu chØnh m¸y ®o
träng lùc b»ng ph−¬ng ph¸p nghiªng.
timbering [15523] : t¹i v¸ch gç chèng thµnh
hè ®µo.
time [15524] : thêi; thêi gian; thêi kú.
1- §¬n vÞ ®Þa thêi kh«ng chÝnh thøc ®øng sau
kú (age) do Ph©n ban thuËt ng÷ ®Þa tÇng quèc tÕ
(ISST, 1961) ®Ò nghÞ. §n: geologic time.
2- Mét kho¶ng niªn ®¹i ®Þa chÊt nµo ®ã, vÝ dô
thêi kú Paleozoi, thêi kú Miocen, v.v.
time consolidation curve [15525] : biÓu ®å cè
kÕt-thêi gian.
M« t¶ qu¸ tr×nh nÐn cè kÕt ®Êt víi thêi gian.
time correlation [15526] : ®èi s¸nh, so s¸nh
thêi gian.
§n: chronocorrelation.
time curve [15527] : ®−êng cong biÓu diÔn
thêi gian truyÒn sãng ®Þa chÊn trong
kh«ng gian.
time depth curve [15528] : ®−êng cong chØ
thêi gian truyÒn sãng ®Þa chÊn theo ph−¬ng
th¼ng ®øng.
time factor [15529] : hÖ sè thêi gian trong bµi
to¸n cè kÕt ®Êt nÒn.
time mark [15530] : thang thêi gian (trªn
b¨ng ®Þa chÊn).
time marker [15531] : thiÕt bÞ ®Ó ®¸nh dÊu
trªn thang thêi gian.
 time rock span [15532] : kho¶ng, ph¹m vi
®Þa tÇng.
§n: stratigraphic range.
time rock unit [15533] : ph©n vÞ th¹ch thêi.
ThuËt ng÷ cña thêi ®Þa tÇng, Ýt sö dông.
time settlement curve [15534] : biÓu ®å ®é
lón-thêi gian.
time stratigraphic facies [15535] : t−íng thêi
®Þa tÇng.
T−íng ®Þa tÇng ®−îc nhËn biÕt chia trªn
kho¶ng thêi gian ®Þa chÊt ®· x¶y ra tÝch tô hoÆc
kh«ng tÝch tô trÇm tÝch; nh÷ng t−íng riªng lÎ
biÕn ®æi cã quy luËt theo chiÒu ®øng hoÆc ngang
tõ phÇn d−íi cïng ®Õn phÇn trªn cïng cña
kho¶ng ®Þa tÇng ®ã.
time stratigraphic unit [15536] : ph©n vÞ thêi
®Þa tÇng.
§n: chronostratigraphic unit.
time stratigraphy [15537] : thêi ®Þa tÇng, niªn
®¹i ®Þa tÇng.
§n: chronostratigraphy.
time transitional [15538] : chuyÓn tiÕp
thêi gian.
Mét ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng bªn trong cã mét
bÒ mÆt ®Þa thêi quan träng cho nªn ph©n vÞ bao
gåm c¸c líp thuéc hai ph©n vÞ ®Þa tÇng kÒ nhau
(hai hÖ ch¼ng h¹n).
time unit [15539] : ph©n vÞ thêi gian; ph©n vÞ
niªn biÓu.
§n: geologic-time umit.
time value [15540] : gi¸ trÞ thêi gian; ph¹m vi
thêi gian.
Kho¶ng thêi gian ®Þa chÊt ®−îc thÓ hiÖn hoÆc
liªn quan ®Õn sù thµnh t¹o mét ph©n vÞ ®Þa tÇng,
mét kh«ng chØnh hîp, mét kho¶ng ph©n bè hãa
th¹ch hoÆc mét ®Æc ®iÓm, mét sù kiÖn ®Þa chÊt
nµo ®ã.
Timiskamian [15541] : Timiskami.
Mét ph©n vÞ tuæi Arkei vïng khiªn Canada,
phñ lªn Keewat. Cßn gäi lµ Timiskaming.
tin [15542] : thiÕc (Sn).
1- (®h) Tªn Latinh lµ stannum. Nguyªn tè
hãa häc sè 50, nguyªn tö l−îng 118,7107; tû
träng 5,76-7,31 g/cm3, thuéc nhãm kim lo¹i
nÆng, siderophil, cã 10 ®ång vÞ bÒn vµ 36 kh«ng
bÒn. Hµm l−îng Sn trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc
®Þa trªn lµ 2,5; siªu mafic 0,3; gabro-basalt 0,9;
®¸ phiÕn 5; trong ®Êt 4. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu
lµ casiterit SnO2, stannit Cu2FeSnS4. Ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS, AAS. Dïng Sn trong
c¸c lÜnh vùc luyÖn kim, thuèc trõ s©u, diÖt nÊm,
nha khoa, s¬n (®Æc biÖt ®èi víi tµu biÓn), ngµnh
®å hép, hµng kh«ng.
2- (kv) Kho¸ng vËt mµu tr¾ng phít lam,
639
nguyªn tè kim lo¹i tù nhiªn Sn; ThuËt ng÷ dïng Deleted: (b)
kh«ng chÆt chÏ chØ casiterit; c¸c kÕt h¹ch chøa
casiterit vµ mét l−îng nhá c¸c kho¸ng vËt kh¸c.
tinaksite [15543] : tinaksit.
Kho¸ng vËt: K2NaCa2TiSi7O19(OH).
tincalconite [15544] : tincalconit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi, kh«ng mµu ®Õn
tr¾ng xØn: Na2B4O7.5H2O.
§n: mohavite; octahedral borax.
tinder ore [15545] : quÆng bïi nhïi.
Jamesonit kh«ng tinh khiÕt. §n: pilite.
tin ore [15546] : quÆng thiÕc.
§n: cassiterite. Formatted
tinp yrites [15547] : pyrit thiÕc. Formatted
§n: stannite. Deleted: es
tinstone [15548] : ®¸ thiÕc.
§n: cassiterite.
tinticite [15549] : tinticit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng kem:
Fe6(PO4)4(OH)6. 7H2O.
tintinaite [15550] : tintinait.
Kho¸ng vËt: Pb5(Sb, Bi)8S17.
tin-white cobalt [15551] : cobalt tr¾ng thiÕc.
§n: smaltite.
tinzenite [15552] : tinzenit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu vµng:
(Ca, Mn, Fe)3Al2(BO3)(Si4O12)(OH). Lo¹i axinit
giµu mangan.
Tioughniogan [15553] : Tioughniogi.
BËc ë B¾c Mü. Devon trung (n»m trªn
Cazenovi, n»m d−íi Taghnic).
tip [15554] : ®Çu, ®Ønh.
1- §iÓm tËn cïng cña mét khèi tr−ît tõ ®Ønh
cña nã.
2- PhÇn khëi ®Çu d¹ng nãn cña ChÐn cæ
(Archaeocyathida). §ång nghÜa kh«ng nªn
dïng spitz.
tiptopite [15555] : tiptopit.
Kho¸ng vËt:
(Li, K, Na, Ca, )8Be6P6O24 (OH)4.
tirodite [15556] : tirodit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng thuéc nhãm
amphibol: (Mg, Mn)7Si8O22(OH)2.
tisinalite [15557] : tisinalit.
Kho¸ng vËt nhãm lovozerit:
Na3H3(Mn, Ca, Fe)TiSi6(O, OH)18.2H2O.
titanaugite [15558] : titanaugit.
Augit giµu titan vµ gÆp trong ®¸ bazal.
titanic iron ore [15559] : quÆng s¾t titan.
§n: ilmenite, titaniferous iron ore.
titanite [15560] : titanit.
§n: sphene.
titanium [15561] : titan (Ti).
Deleted: (a)
Nguyªn tè hãa häc sè 22, nguyªn tö l−îng
47,867; tû träng 4,54 g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nÆng, lithophil, cã 5 ®ång vÞ bÒn vµ 15
kh«ng bÒn. Hµm l−îng Ti trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 3117; siªu mafic 3000; gabro-
basalt 10000; granit-granodiorit 3000; ®¸ phiÕn
6000; trong ®Êt 4000, trong n−íc biÓn 0,001
mg/l, trong n−íc s«ng suèi 0,003 mg/l. C¸c
kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ ilmenit FeTiO3, rutil
TiO2, sphen CaTiSiO5. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch:
XRF, ICP-AES, ICP-MS. Dïng Ti trong c«ng
nghÖ hµng kh«ng, xóc t¸c, hîp kim, cÊu t¹o
mµu, kem ®¸nh r¨ng, vËt liÖu ¸nh gèm vµ hµn
®ång, s¬n.
titanochromite [15562] : titanochromit.
Kho¸ng vËt trong ®ã cã c¸c thµnh phÇn
FeCr2O4, TiFe2O4, FeAl2O4 vµ MgO.
titanomaghemite [15563] : titanomaghemit.
Tõ chung ®Ó chØ manhetit cã chøa Ti.
titanomagnetite [15564] : titanomagnetit.
Lo¹i manhetit cã chøa s¾t-titan:
Fe(Fe+2,Fe+3,Ti)2O4.
titanorhabdophane [15565]: titanorabdophan.
Tundrit. Kho¸ng vËt
Na3(Ce,La)4(Ti,Nb)2(SiO4)2(CO3)3O4(OH).2H2O.
§n: tundrite.
Tithonian [15566] : Tithon.
BËc do Opel (1865) x¸c lËp theo tªn nh©n vËt
thÇn tho¹i Tithon, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng quèc
tÕ, bËc cao nhÊt cña Jura, n»m trªn Kimmeridgi,
n»m d−íi Berrias cña Creta. §−îc xem lµ phÇn
cao nhÊt cña Jura hoÆc thÊp nhÊt cña Creta,
t−¬ng øng víi Porthandi ë miÒn nam ch©u ¢u.
tlalocite [15567] : tlalocit.
Kho¸ng vËt:
(Cu, Zn)16(TeO)3(TeO4)Cl (OH)25.27H2O.
tlapallite [15568] : tlapalit.
Kho¸ng vËt:
H6(Ca, Pb)2(Cu, Zn)3SO4 (TeO3)4(TeO6).
TM [15569] : ¶nh viÔn th¸m thô ®éng phôc vô
lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò.
ViÕt t¾t cña tõ thematic mapper. Lµ lo¹i ¶nh
cã ®é ph©n gi¶i ®¹t 30 m. Th−êng cã 7 kªnh víi
tÇn sè sãng ¸nh s¸ng tõ 0.45μm ÷12.5μm.
toad’s eye tin [15570] : thiÕc m¾t cãc.
Casiterit mµu phít ®á hoÆc phít n©u, t¹o h×nh
chïm nho hoÆc d¹ng thËn víi cÊu tróc sîi vµ
®ång t©m bªn trong. §n: toad's-eye.
Toarcian [15571] : Toarci.
BËc do d' Orbigni x¸c lËp n¨m 1850, theo tªn
thµnh phè Thouar cña Ph¸p, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, bËc thø ba cña Jura h¹, n»m trªn
Plienbach, n»m d−íi Aalen cña Jura trung.
tobacco jack [15572] : jack thuèc l¸.
ThuËt ng÷ khai má chØ wolframit.
640
tobelite [15573] : tobelit.
Kho¸ng vËt chøa NH4 t−¬ng tù muscovit,
NH4 ë vÞ trÝ gi÷a c¸c líp cña K.
tobermorite [15574] : tobermorit.
Kho¸ng vËt: Ca5Si6O16(OH)2.4H2O.
tochilinite [15575] : tochilinit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng:
6Fe0,9S.5(Mg, Fe)(OH)2.
tocornalite [15576] : tocornalit.
Kho¸ng vËt chøa iod thñy ng©n b¹c.
toddite [15577] : todit.
Hçn hîp cña columbit vµ samarskit.
todorokite [15578] : todorokit.
Kho¸ng vËt: (Mn, Ca, Mg)Mn+43O7.H2O, cã
thÓ chøa mét Ýt bari vµ kÏm. §n: delatorreite.
todrillit [15579] : todrilit.
Ryolit s¸ng mµu, kh«ng cã kho¸ng vËt mafic
vµ cã thµnh phÇn hãa häc t−¬ng tù alaskit. ThuËt
ng÷ mang tªn nói Tordrillo, Alaska.
toe [15580] : toe, dung nham toe (th¹ch luËn);
r×a ®Êt tr−ît.
1- VÞ trÝ giao nhau gi÷a phÇn thÊp h¬n cña
mÆt khe nøt c¨ng cña ®Êt tr−ît víi mÆt
nguyªn thñy.
2- PhÇn xa nhÊt cña s−ên hoÆc v¸ch ®øng, r×a
cña qu¹t aluvi.
3- R×a thÊp, th−êng cong cña khèi ®Êt tr−ît
gåm c¸c vËt liÖu bÞ x¸o trén, ®−îc ®Èy lªn s−ên
kh«ng bÞ x¸o trén. §ã lµ vÞ trÝ xa nhÊt so víi vÞ
trÝ ban ®Çu. Deleted: ë Ch©u ¢u (Anh)
toe (of a dam) [15581] : ch©n ®Ëp.
toe (or foot) of a slope [15582] : ch©n m¸i
dèc, ch©n ®Ëp.
toe tap flood plain [15583] : ranh giíi ngoµi
cña c¸nh khóc uèn (r×a ngoµi cña b·i båi ë
khóc uèn). Deleted: .
toellite [15584] : toelit.
toernebohmite [15585] : toernebohmit.
§n: tornebohmite.
tokeit [15586] : tokeit. Deleted: .
Basalt picrit sÉm mµu t−¬ng tù thµnh phÇn
víi schonfelsit, trong ®ã plagioclas lµ labradorit.
Ss: Oceanit. ThuËt ng÷ mang tªn ®Þa ph−¬ng
Arete de Toke, Ethiopia-kh«ng cßn dïng n÷a.
tolbachite [15587] : tolbachit.
Kho¸ng vËt gÆp ë miÖng nói löa: CuCl2.
Tolkowsky theoretical brilliant cut [15588] : Deleted:
kiÓu c¾t kim c−¬ng Tolkowsky.
Mét kiÓu c¾t kim c−¬ng do Marcel Deleted: thµnh
Tolkowsky ®Ò xuÊt vµo n¨m 1919, sau khi ®·
tÝnh to¸n tû lÖ c¸c kÝch th−íc vµ c¸c gãc, sao Deleted: −
cho mét viªn kim c−¬ng khi c¾t trßn sÏ lÊp l¸nh Deleted: t−
tèi ®a vµ cho ¸nh löa m¹nh nhÊt. Tû lÖ lý t−ëng
so víi ®−êng kÝnh lín nhÊt (qua mÐp) cña ®−êng
kÝnh mÆt bµn lµ 53%, chiÒu cao mò (phÇn trªn
mÐp) lµ 16,2%, chiÒu cao chãp (phÇn d−íi mÐp)
lµ 43,1%, ®é dµy mÐp 0,7-1,7%.
§n: American cut; ideal cut. Ss: brilliant cut.
tollite [15589] : tolit.
§¸ x©m nhËp s©u võa chøa c¸c ban tinh
hornblend, andesin, granat vµ mét Ýt biotit trªn
nÒn gåm mica tr¾ng, th¹ch anh vµ feldspar kiÒm.
Tªn mang ®Þa danh vïng Toll ë Tyrolean Alps.
§n: toelit.
tolovkite [15590] : tolovkit.
Kho¸ng vËt: IrSbS, liªn quan vÒ cÊu tróc tinh
thÓ víi ulmanit.
tombarthite [15591] : tombarthit.
Kho¸ng vËt: Y4(Si, H4)O12n(OH)4 + 2n.
tombolo [15592] : ®ª c¸t hoÆc cuéi hoÆc ®e
ch¾n nèi ®¶o víi ®Êt liÒn hoÆc víi c¸c ®¶o
kh¸c.
§n: connecting bar; tie bar; tying bar.
tombolo cluster [15593] : b·i nèi ®¶o liªn
hîp.
§n: complex tombolo.
tombolo island [15594] : ®¶o nèi víi ®Êt liÒn.
§n: tie island.
tombolo series [15595] : lo¹t b·i nèi ®¶o.
§n: complex tombolo.
tomichite [15596] : tomichit.
Kho¸ng vËt liªn quan chÆt chÏ víi derbylit:
(V,Fe)4Ti3AsO13(OH).
tonalite [15597] : tonalit.
Mét lo¹i ®¸ x©m nhËp, theo ph©n chia cña
IUGS th× Q gi÷a 20 vµ 60 vµ P/(P + A) < 90. §Æt
tªn theo vïng Tonele Pass, b¾c Italia.
tongbaite [15598] : tongbait.
Kho¸ng vËt: Cr3C2.
tongue [15599] : dßng ®øt ®o¹n; l−ìi, v¸t
nhän, nªm.
1-(th) Dßng dung nham nh¸nh cña dßng
dung nham lín h¬n. §n: coulee.
2-(®t) Ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng, ph¹m vi ®Þa lý
h¹n chÕ, lµ mét phÇn cña hÖ tÇng hay tËp,
th−êng biÕn mÊt theo ®−êng ph−¬ng do thay
®æi t−íng.
3-(®m) Vïng ®Êt h×nh l−ìi trong ®o¹n suèi
uèn khóc.
tooth [15600] : r¨ng, mÊu r¨ng.
MÊu chÊt v«i, chitin hay hay chÊt sõng ë
®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng cã chøc n¨ng gièng
nh− r¨ng cña ®éng vËt cã x−¬ng sèng, nh− d¶i
nghiÒn ë Ch©n bông; ë ®éng vËt MiÖng hµm lµ
nh÷ng mÊu rÊt cøng cïng thµnh phÇn víi x−¬ng
nh−ng cã cÊu tróc ph©n h−íng m«, n»m ë quai
hµm vµ cã chøc n¨ng xö lý thøc ¨n s¬ bé; mÊu
d¹ng r¨ng ë b¶n lÒ Th©n mÒm hai m¶nh cã t¸c
641
dông lµm khèi cho hai m¶nh vá; que chÊt v«i ë
trong l¨ng trô ®Ìn Aristoten cña CÇu gai, mµ ®Çu
trªn kh«ng v«i hãa; c¸c mÊu nhá ë lç miÖng vá
Trïng lç, cã thÓ lµ ®¬n hay rÊt nhiÒu, ®¬n gi¶n
hay phøc t¹p.
top [15601] : mò hay ®Ønh (tinh thÓ); ®iÓm cao
nhÊt cña tiÕp xóc gi÷a vËt liÖu x¸o trén cña ®Êt
tr−ît víi mÆt v¸ch tr−ît. Deleted: .
§n: crow.
top of slope [15602] : ®Ønh m¸i dèc, ®Ønh ®Ëp.
topaz [15603] : topaz.
1- Kho¸ng vËt mµu tr¾ng hoÆc c¸c mµu nh¹t,
hÖ trùc thoi: Al2SiO4(F, OH)2, th−êng gÆp nh−
hîp phÇn phô trong c¸c ®¸ cao silic vµ c¸c m¹ch
chøa thiÕc ë d¹ng tinh thÓ trong suèt hoÆc trong
mê, tËp hîp khèi h¹t, c¸c cuéi sái bÞ bµo trßn.
Topaz cã ®é cøng chuÈn 8 theo thang Mohs.
2- Topaz trong suèt ®−îc dïng lµm ®¸ ngäc.
3- Th¹ch anh mµu vµng cã bÒ ngoµi gièng
topaz hay th¹ch anh ¸m khãi ®−îc nung ®Ó
chuyÓn thµnh mµu vµng, ®Æc biÖt lµ thø topaz
gi¶ hoÆc topaz Scotch. §n: Spanish topaz.
4- ThuËt ng÷ ®−îc dïng ®Ó chØ mét kho¸ng
vËt cã mµu vµng lôc ®Õn vµng-da cam, bÒ ngoµi
gièng topaz, vÝ dô ”topaz ph−¬ng §«ng”
(corin®on mµu vµng).
topaz quartz [15604] : th¹ch anh topaz.
Th¹ch anh mµu topaz, ®Æc biÖt lµ citrin.
Ss: quartz topaz.
topazolite [15605] : topazolit.
Granat andradit mµu vµng lôc ®Õn n©u vµng,
cã mµu vµ ®é trong suèt cña topaz.
tophus [15606] : tufa.
Tõ gèc Latin. sn: tophi.
topographic [15607] : ®Þa h×nh.
1- Thuéc vÒ h×nh th¸i häc.
2- Qu¸ tr×nh thµnh lËp b¶n ®å hoÆc thÓ hiÖn
®Þa h×nh mét vïng, cã nghÜa lµ "lËp b¶n ®å ®Þa
h×nh" hoÆc "b¶n ®å ®Þa h×nh".
§n: topographical.
topographic correction [15608] :
§n: terrain correction.
topographic depresion [15609] :
§n: closed depresion.
topographic desert [15610] : hoang m¹c do
®Þa h×nh.
Hoang m¹c cña vïng cã l−îng m−a thÊp do
vÞ trÝ cña nã ë gi÷a lôc ®Þa, xa ®¹i d−¬ng hoÆc ë
s−ên khuÊt giã cña c¸c nói cao chÆn c¸c giã.
topographic divide [15611] : ®−êng chia
n−íc, ®−êng ph©n thñy. Deleted: .
topographic feature [15612] : nÐt ®Æc tr−ng
cña ®Þa h×nh.
H×nh th¸i ®Þa h×nh næi bËt, dÔ nhËn biÕt vµ bé
phËn ®¸ng chó ý cña nã.
topographic form [15613] : d¹ng ®Þa h×nh.
topographic map [15614] : b¶n ®å ®Þa h×nh.
B¶n ®å thÓ hiÖn c¸c ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh cña
mÆt ®Êt th−êng b»ng c¸c ®−êng ®ång møc. Víi
tû lÖ lín, b¶n ®å thÓ hiÖn hiÖu qu¶ c¸c d¹ng t¹o
ra do con ng−êi vµ c¸c d¹ng tù nhiªn, bao gåm
®Þa h×nh vµ c¶ c¸c ®Æc ®iÓm tù nhiªn, v¨n hãa,
thùc vËt, ®−êng x¸, hÖ thèng s«ng.
topographic maturity [15615] : giai ®o¹n
tr−ëng thµnh cña ®Þa h×nh.
§n: maturity.
topographic old age [15616]: tuæi cæ ®Þa h×nh.
§n: old age.
topographic profile [15617]: mÆt c¾t ®Þa h×nh.
§n: profile.
topographic relief [15618]:h×nh d¹ng ®Þa h×nh.
§n: relief.
topographic survey [15619] : vÏ b¶n ®å ®Þa
h×nh, ®o vÏ ®Þa h×nh.
§o vÏ, x¸c ®Þnh râ h×nh d¹ng bªn ngoµi (®Þa
h×nh) cña mÆt ®Êt vµ vÞ trÝ cña c¸c d¹ng tù nhiªn
vµ nh©n t¹o trªn ®ã.
topographic youth [15620] : giai ®o¹n ®Çu
cña ®Þa h×nh.
§n: youth.
topography [15621] : ®Þa h×nh, m«n ®o vÏ
®Þa h×nh.
1- H×nh d¹ng bªn ngoµi chung hoÆc phÇn nµo
®ã cña bÒ mÆt Tr¸i ®Êt, bao gåm ®Þa h×nh, vÞ trÝ
c¸c d¹ng tù nhiªn vµ nh©n t¹o. §n: lay of land.
2- C¸c ®Æc ®iÓm bÒ ngoµi tù nhiªn, c¸c ®Æc
®iÓm ®−îc thÓ hiÖn b»ng c¸c ®−êng ®ång møc
trªn b¶n ®å, c¸c ®Æc ®iÓm do con ng−êi t¹o ra.
3- Kü n¨ng hoÆc thùc hµnh vÏ b¶n ®å chi tiÕt
c¸c bÒ mÆt tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o cña mét
vïng.
4- M« t¶ chi tiÕt mét n¬i hoÆc ®Þa ph−¬ng,
thÊy ®−îc sù kh¸c biÖt ®Þa lý chung cña mét ®Êt
n−íc, hoÆc cña phÇn réng kh¸c cña thÕ giíi.
topology [15622] : t«p« häc.
1- Khoa häc nghiªn cøu tÝnh chÊt cña c¸c
d¹ng h×nh häc. Khoa häc nµy quan t©m ®Õn c¸c
tÝnh chÊt sè liÖu m« t¶ quan hÖ kh«ng gian nh−
tÝnh kÝch th−íc, tÝnh kÒ cËn, tÝnh nèi tiÕp,... cña
c¸c phÇn tö trong b¶n ®å ®èi víi nhau.
2- Quan hÖ kh«ng gian gi÷a c¸c ®iÓm cè
®Þnh, c¸c ®−êng ®¬n biÕn c¸c tr−êng sãng biÕn
trong gi¶n ®å pha.
topostratigraphic unit [15623] : ph©n vÞ tr¾c
l−îng ®Þa tÇng.
Chuyªn tõ ®Ó chØ mét ph©n vÞ ®Þa tÇng tin cËy
bao gåm c¶ th¹ch ®Þa tÇng vµ sinh ®Þa tÇng
kÕt hîp.
642
topostratigraphy [15624] : tr¾c l−îng ®Þa
tÇng; ®Þa tÇng ®o vÏ.
§Þa tÇng s¬ khëi, ban ®Çu, bao gåm th¹ch ®Þa Deleted: ë
tÇng vµ sinh ®Þa tÇng (hµm ý c¸c nghiªn cøu ®Þa
tÇng riªng lÎ, ph©n biÖt víi nghiªn cøu tæng hîp
cña ®Þa tÇng häc). §n: prostratigraphy.
topotactic [15625] : topotactic.
dt: topotaxy.
topotaxial [15626] : topotaxial.
dt: topotaxy.
topotaxy [15627] : topotaxy.
Sù ®Þnh h−íng −u tiªn râ rµng cña tËp hîp
tinh thÓ, kÕt qu¶ cña sù biÕn ®æi ®a h×nh, xÈy ra
trong c¸c biÕn ®æi dÞch chuyÓn nh−ng kh«ng
kÌm theo sù ph¸ huû c¸c mèi liªn kÕt nguyªn tö
ban ®Çu, vÝ dô, biÕn ®æi th¹ch anh nhiÖt ®é thÊp
sang nhiÖt ®é cao. Topotaxy lµ biÕn ®æi t¸i thiÕt
bËc thÊp. Tt: topotactic; topotaxial;
Ss: epitaxy; syntaxy.
toppling [15628] : lËt, lén, lë ®¸.
Mét d¹ng ph¸ hñy ®Êt, ®¸ (chñ yÕu ®¸).
topset bed [15629] : líp (tÇng) phñ.
Mét trong c¸c líp gÇn nh− n»m ngang cña
tËp trÇm tÝch ë phÇn trªn cña ch©u thæ ph¸t triÓn Deleted: má
vµ kÕ tôc ®ång b»ng båi tÝch lôc ®Þa, nã c¾t côt
hoÆc phñ lªn phÇn r×a cña c¸c líp trung gian
h−íng vÒ phÝa biÓn. X: bottomset bed. Còng
viÕt: top set bed. §n: topset.
topsoil [15630] : ®Êt bÒ mÆt, ®Êt trång trät.
torbernite [15631] : torbernit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mµu lôc, phãng
x¹: Cu(UO2)2(PO4)28H2O, ®ång h×nh víi autunit.
Torberit th−êng lµ kho¸ng vËt thø sinh, gÆp
ë d¹ng tinh thÓ h×nh tÊm hoÆc h×nh l¸.
§n: chalcolite; copper uranite; cuproura-
nite; uran-mica.
tornebothmite [15632] : tornebothmit.
Kho¸ng vËt mµu lôc: Ce3Si2O8(OH).
Còng viÕt lµ: toernebohmite.
Torrejonian [15633] : Torejoni.
BËc ë B¾c Mü. Eocen h¹ (n»m trªn Dragon, Deleted: .
n»m d−íi Tiffan). Deleted: a)
torrential plain [15634] : thuËt ng÷ cæ cho
pediment.
torreyite [15635] : toreyit.
Kho¸ng vËt : Mg,Mn,Zn)(SO4)(OH)12.4H2O.
Ss: mooreite. §n: delta-mooreite. Deleted: b)
torsional shear test [15636] : thÝ nghiÖm
c¾t xo¾n.
ThÝ nghiÖm c¾t b»ng t¸c dông m« men xo¾n.
torso mountain [15637] : nói næi cao trªn b¸n
b×nh nguyªn, mét monadnock.
torticone [15638] : vá cuén xo¾n.
Vá Ch©n ®Çu cuén trªn mét ®−êng xo¾n ba
chiÒu nh− vá cña phÇn lín Ch©n bông (èc).
Tortonian [15639] : Torton.
BËc do Mayer Eymar x¸c lËp n¨m 1857, theo
tªn lµng Tortone ë Italia, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, phÇn d−íi cña Miocen th−îng (n»m trªn
Serravali, n»m d−íi Messina).
toscanite [15640] : toscanit.
Lµ ®¸ ryodacit chøa sanidin, plagioclas
(trung gian gi÷a calci vµ natri) vµ kho¸ng vËt thø
yÕu hypersten, biotit, apatit vµ quÆng, nÒn thñy
tinh giµu silic. N¨m 1897, Washington dïng ®Ó
®Æt tªn cho ®¸ ë Tuscany, Italia.
®n: dellenite, quartz latite.
tosudite [15641] : tosudit.
Kho¸ng vËt sÐt, trong ®ã clorit vµ smectit cã
tû lÖ ngang b»ng vµ s¾p xÕp xen kÏ nhÞp nhµng.
Tosudit thuéc lo¹i t¸m mÆt ®«i víi tæng cation
t¸m mÆt th−êng cã gi¸ trÞ tõ 6,0 ®Õn 7,0, gèc lµ
O20(OH)10 cho mét nhãm.
Tot structure [15642] : cÊu tróc Tot (cÊu tróc
bèn-s¸u mÆt).
Trong tinh thÓ, cÊu tróc silicat líp cã « c¬ së
gåm mét líp t¸m mÆt (octahedral) kÑp gi÷a hai
líp bèn mÆt (tetrahedral). Tot lµ tõ ghÐp c¸c ch÷
®Çu cña cña tõ tetrahedral vµ octahedral.
total [15643] : tæng ®é cøng (cña n−íc).
Tæng ®é cøng carbonat (®é cøng t¹m thêi) vµ
®é cøng phi carbonat (®é cøng vÜnh viÔn).
§n: carbonate hardness.
total acidity [15644] : tæng ®é axit.
Tæng l−îng c¸c acid m¹nh vµ yÕu biÓu thÞ
b»ng mili ®−¬ng l−îng cña mét baz¬ m¹nh, cÇn
cho viÖc trung hßa c¸c acid ®ã b»ng c¸ch dïng
phenolphtalein ch¼ng h¹n lµm chØ thÞ.
total displacement [15645]: chuyÓn vÞ toµn bé.
total dissolved solids (TDS) [15646] : tæng
chÊt r¾n hßa tan.
Tæng träng l−îng c¸c chÊt kho¸ng hßa tan
trong mét ®¬n vÞ träng l−îng hay thÓ tÝch n−íc,
®−îc biÓu thÞ b»ng ppm, g/kg hay g/l, mg/l.
§n: mineralization, total mineralization.
total hardness [15647] : tæng ®é cøng.
Tæng sè ®é cøng carbonat (t¹m thêi) vµ ®é
cøng phi carbonat (vÜnh viÔn). §n: carbonate
hardness, non-carbonate hardness.
total intensity [15648] : c−êng ®é tæng.
Th−êng dïng nh− c−êng ®é tõ tæng T (b»ng
tæng c¸c thµnh phÇn th¼ng ®øng Z vµ n»m
ngang H).
total mineralization [15649] : ®é tæng
kho¸ng hãa.
§n: mineralization; total dissolved solids.
total runoff [15650] :
§n: runoff.
643
tourmaline [15651] : tourmalin.
1- Nhãm kho¸ng vËt cã c«ng thøc chung lµ:
(Na,Ca) (Mg, Fe+2, Fe+3, Al, Li)3 Al6 (BO3)3 Deleted: thµnh
Si6O18(OH)4, ®«i khi chøa mét l−îng nhá fluo.
2- Mét kho¸ng vËt bÊt kú thuéc nhãm Deleted: . Thuéc
turmalin nh− buergerit, elbait, vµ dravit, d¹ng
tinh thÓ l¨ng trô 3,6 ®Õn 9 mÆt bªn, th−êng cã
säc däc, hoÆc d¹ng khèi chÆt sÝt, khèi d¹ng cét.
Turmalin th−êng lµ kho¸ng vËt phô trong ®¸
pegmatit granit, phæ biÕn réng r·i trong ®¸ x©m
nhËp acid, ®¸ biÕn chÊt. Mµu cña chóng thay ®æi
rÊt réng vµ th−êng ®−îc dïng lµm c¬ së ®Ó ®Æt
tªn. NÕu trong suèt, kh«ng cã khuyÕt tËt th× Deleted: víi
®−îc c¾t mµi lµm ngäc. Còng viÕt lµ: turmaline. Formatted
tourmalinization [15652] : tourmalin ho¸.
Formatted
Sù thµnh t¹o hoÆc thay thÕ b»ng tourmalin.
tourmalite [15653] : tourmalit.
§¸ hÇu nh− chØ cã tourmalin vµ th¹ch anh víi
sù xuÊt hiÖn vÕt ®èm vµ cÊu t¹o tõ ®Æc sÝt ®Õn
h¹t ®Òu ph©n phiÕn. Nã cã nguån gèc thø sinh,
kÕt qu¶ cña biÕn chÊt trao ®æi vµ biÕn chÊt khÝ
thµnh ë r×a cña c¸c x©m nhËp.
Tournaisian [15654] : Turne, Tournais.
BËc do Dupont x¸c lËp n¨m 1882, theo tªn Deleted: thµnh
thµnh phè Tournais ë BØ, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, bËc d−íi cïng cña Carbon h¹, n»m
trªn Famen cña Devon, n»m d−íi Vise cña
Carbon h¹.
tower [15655] : th¸p.
Thµnh t¹o ®¸ rÊt cao hoÆc ®Ønh cã c¸c
s−ên ®øng.
tower karst [15656] : th¸p karst.
Mét kiÓu th¸p karst nhiÖt ®íi ®−îc ®Æc tr−ng
bëi c¸c th¸p ®¸ rêi ®¼ng th−íc s−ên dèc. Nã cã
thÓ cã ®Ønh b»ng vµ ®−îc bao quanh bëi ®ång
b»ng th−êng cã tÝch tô aluvi. §n: turmkarst.
towhead [15657] : ®¶o aluvi thÊp hoÆc b·i c¹n
trong lßng s«ng.
T plane [15658] : mÆt T.
ThuËt ng÷ dïng chØ mÆt tr−ît do tÝnh dÎo cña
tinh thÓ. §n: glide plane; gliding plane; slip
plane; tranlation plane.
trabecula [15659] : thanh xµ, que nèi.
Thanh xµ hay que b»ng sîi v«i xÕp táa tia t¹o Formatted
nªn mét bé phËn x−¬ng trong cÊu tróc cña v¸ch
vµ nh÷ng thµnh phÇn liªn quan ë mét San h«
mét nh¸nh ph©n chia c¸c cöa sæ ë Rªu ®éng vËt
d¹ng m¾t l−íi; c¸c sîi ph©n m¹ng nèi c¸ thÓ ë
Bät biÓn Hexactinellida t¹o nªn mét m¹ng,
trong ®ã cã c¸c phßng cã l«ng roi t¹o nªn líp tÕ
bµo l¸t; mét cÊu tróc d¹ng que nhá xÝu, nhá h¬n
vµ kh«ng ®Òu ®Æn b»ng mét cét, nèi c¸c líp ë
thÓ cøng ë H¶i s©m (Holothuroidea).
trabecular columella [15660] : cét xµ.
 Mét cét xèp ë San h« s¸u tia gåm c¸c xµ g¾n
kÕt láng lÎo víi thanh nèi hay c¸c thïy d¹ng
tÊm trô.
trabecular linkage [15661] : g¾n kÕt b»ng xµ.
Sù g¾n kÕt gi÷a c¸c æ trung t©m cña San h«
®¬n thÓ ë San h« s¸u tia, thÓ hiÖn sù g¾n kÕt
gi¸n tiÕp cña c¸c èng häng trong c¸c phÇn cøng.
trabecular network [15662] : m¹ng xµ, m¹ng
tÕ bµo.
Mét m¹ng l−íi c¸c thanh xµ Bät biÓn b»ng
thÓ x−¬ng cøng; m¹ng tÕ bµo ë Bät biÓn
Hexactinellida.
trace [15663] : vÕt, vi l−îng; vÕt ®¸nh dÊu;
dÊu vÕt, ®−êng ®øt g·y.
1- (®h) Nång ®é cña vËt thÓ cã tû lÖ rÊt nhá,
khã ®Þnh l−îng chÝnh x¸c.
2- Mét chÊt trén thªm vµo mét chÊt nhÊt ®Þnh
®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc theo dâi sù ph©n bè
hay sù ®Þnh vÞ cña chÊt ®ã. VÝ dô: th¶ muèi, chÊt
mµu hay chÊt ®ång vÞ vµo n−íc d−íi ®Êt ®Ó theo
dâi h−íng vµ tèc ®é dßng ch¶y ngÇm.
3- (kt) Giao tuyÕn cña mÆt ®øt g·y vµ mÆt
®Þa h×nh.
trace element [15664] : nguyªn tè vÕt.
1- Nguyªn tè kh«ng ph¶i chñ yÕu trong
kho¸ng vËt, ®−îc t×m thÊy mét l−îng nhá trong
cÊu tróc hoÆc hÊp phô trªn bÒ mÆt cña nã. MÆc
dï vÒ ®Þnh l−îng kh«ng x¸c ®Þnh nh−ng ®−îc
cho lµ nhá h¬n 1% khèi l−îng cña kho¸ng vËt
hoÆc ®¸.
2- Nguyªn tè gÆp ë hµm l−îng rÊt nhá trong
c©y hoÆc trong ®éng vËt. §n: minor element,
microelement.
trace fossil [15665] : hãa th¹ch dÊu vÕt.
DÊu vÕt ®Ó l¹i trong ®¸ trÇm tÝch gåm dÊu
ch©n, vÕt bß, hang hèc, ®−êng èng do c¸c ho¹t
®éng sinh sèng cña mét con vËt t¹o nªn, sau ®ã
bÞ hãa th¹ch.
§n: ichnofossil.
trachyandesite [15666] : trachyandesit.
§¸ phun trµo cã thµnh phÇn lµ trung gian
gi÷a trachyt vµ andesit, víi plagioclas natri,
feldspar kiÒm, mét hoÆc nhiÒu kho¸ng vËt mµu
(biotit, amphibol hoÆc pyroxen). MÆc dï trachyt
®· ®−îc xem ®ång nghÜa víi latit nh−ng kh¸c
víi trachyandesit ë chç latit bao hµm c¶ latit vµ
c¶ latit-andesit. §n: mugearite.
trachybasalt [15667] : trachybasalt.
§¸ phun trµo thµnh phÇn trung gian gi÷a
trachyt vµ basalt ®Æc tr−ng bëi sù hiÖn diÖn
plagioclas calci vµ feldspar kiÒm, cïng ®íi
clinopyroxen, olivin vµ cã thÓ cã Ýt analcim hay
l¬xit. ThuËt ng÷ nµy cã thÓ xem t−¬ng tù nh−
latit, thµnh phÇn trung gian gi÷a latit vµ basalt
vµ trung gian gi÷a trachyt vµ basalt vµ do ®ã cã
644
thÓ gäi lµ latit basalt. §n: hawaiit. Deleted: gÇn ®óng lµ
trachydiscontinuity [15668] : kh«ng chØnh Formatted
hîp ngo¹i lÖ.
ThuËt ng÷ ®Ó chØ mét bÊt chØnh hîp cã bÒ
mÆt kh«ng b×nh th−êng.
trachydolerite [15669] : trachydolerit.
Basalt kiÒm gåm orthoclas hoÆc anorthoclas
cïng víi labradorit vµ mét sè l−îng nhá
feldspathoid.
trachyophitic [15670] : trachyophitic.
TÝnh tõ cña tªn kiÕn tróc ophit cña c¸c ®¸
magma trong ®ã c¸c h¹t feldspar bao quanh
pyroxen, nãi vÒ s¾p xÕp song song hoÆc gÇn
song song.
trachyostracous [15671] : dµy vá.
Cã vá dµy, nhÊt lµ nãi vÒ vá cña Ch©n bông.
trachyte [15672] : trachyt.
Nhãm ®¸ phun trµo h¹t mÞn, chñ yÕu cã kiÕn
tróc ban tr¹ng bao gåm feldspar kiÒm vµ mét Ýt
kho¸ng vËt mµu (biotit, hornblend hoÆc
pyroxen), cã thÓ cã plagioclas natri. §¸ x©m
nhËp t−¬ng ®−¬ng lµ syenit. Trachyt chuyÓn
thµnh latit khi l−îng feldspar kiÒm gi¶m vµ
thµnh ryolit khi th¹ch anh t¨ng cao. XuÊt xø:
trachyt tiÕng Hy L¹p lµ "xï x×", ®Ó chØ ®¸ nµy
th−êng cã bÒ mÆt xï x×.
trachytic [15673] : trachytic.
1- TÝnh tõ cña tªn mét kiÕn tróc cña ®¸ phun Deleted: a.
trµo, c¸c vi tinh feldspar trong nÒn vi tinh s¾p
xÕp song song nhau theo dßng ch¶y cña dung
nham. Cßn cã tªn trachytoid, pilotacidic,
orthophyric;.
2- TÝnh tõ cho tªn ®¸ cã thµnh phÇn trachyt. Deleted: b.
trachytoid [15674] : trachytoid. Deleted: .
ThuËt ng÷ kiÕn tróc ®· ®−îc sö dông ®Çu tiªn
cho c¸c ®¸ magma hiÓn tinh t−¬ng tù víi kiÕn
tróc trachyt cña mét sè dßng dung nham. Trong
nh÷ng ®¸ nh− vËy feldspar ph©n bè song song
hoÆc gÇn song song. HiÖn nay trachytoid dïng
cho tÊt c¶ c¸c kiÕn tróc t−¬ng tù, kh«ng chó ý
tíi thµnh phÇn cña ®¸ mµ ë ®ã chóng xuÊt hiÖn.
traction [15675] : vect¬ øng suÊt; kÐo.
1- Vect¬ øng suÊt t¸c ®éng vµo mÆt c¾t nµo
®ã cña vËt thÓ.
2- Mét kiÓu vËn chuyÓn trÇm tÝch trong ®ã
phÇn vËt liÖu ®−îc tr¶i ra (ë trªn, ë c¹nh, ngay
bªn trªn) vµ song song víi bÒ mÆt ®¸y bëi sù Deleted: cËn
l¨n, sù tr−ît, sù kÐo, sù ®Èy hoÆc sù chuyÓn biÕn Formatted
®ét ngét, vÝ dô c¸c t¶ng l¨n r¬i xuèng däc theo
lßng s«ng, hoÆc c¸t ®−îc mang theo nhê giã trªn
bÒ mÆt hoang m¹c hoÆc ®−îc di chuyÓn do sãng
vµ dßng ch¶y trªn b·i biÓn.
traction load [15676] : vËt liÖu t¶i. Deleted: .
TrÇm tÝch th« ®−îc vËn chuyÓn ®Õn tÝch tô
ven bån tròng.
 tractionite [15677] : TrÇm tÝch th« ®−îc vËn
chuyÓn ®Õn tÝch tô ven bån tròng.
TËp trÇm tÝch c¸t hoÆc cì h¹t lín h¬n ph©n
líp râ, ®−îc lùa chän theo kÝch th−íc nhê sù
vËn chuyÓn cña n−íc hoÆc giã.
tranquyllityite [15678] : tranquylityit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng:
Fe8(Zr,Y)2Ti3Si3O24.
transcurrent fault [15679] : ®øt g·y
tr−ît ngang.
§øt g·y dÞch chuyÓn ngang quy m« lín víi
mÆt ®øt g·y gÇn nh− th¼ng ®øng.
§n: transverse thrust.
transform fault [15680] : ®øt g·y biÕn d¹ng.
Do Wilson ®Ò xuÊt n¨m 1965. §øt g·y tr−ît
ngang lín lµm dÞch chuyÓn sèng nói gi÷a
®¹i d−¬ng, th−êng lµ ranh giíi cña c¸c m¶ng
th¹ch quyÓn.
transform fault plate boundary [15681] :
ranh giíi m¶ng tr−ît b»ng ngang.
Ranh giíi gi÷a c¸c m¶ng mµ däc theo nã cã
sù chuyÓn dÞch ngang b»ng cña m¶ng nµy so víi
m¶ng kh¸c; VÒ hai phÝa tËn cïng cã thÓ chuyÓn
thµnh ranh giíi m¶ng ph©n ly.
transform margin [15682] : r×a biÕn ®æi.
Ranh giíi gi÷a hai m¶ng th¹ch quyÓn cã biÓu
hiÖn chuyÓn ®éng c¾t.
transformation [15683] : biÕn ®æi ®a h×nh;
granit hãa; chuyÓn hãa.
1-(kv) Sù thay ®æi tõ mét biÕn thÓ ®a h×nh
nµy sang mét biÕn thÓ ®a h×nh kh¸c cña tinh thÓ
bëi mét hoÆc vµi qu¸ tr×nh, vÝ dô dilatational
transformation, displacive transformation,
reconstructive transformation, rotational
transformation, substitutional transformation,
order-disorder transformation.
§n: inversion (kv).
2-(th) Granit hãa. §n: granitization.
3-(®h) ChuyÓn hãa. §n: transmutation.
transformation twin [15684] : song tinh
biÕn thÓ.
Song tinh ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh biÕn ®æi
®a h×nh tõ ®èi xøng cao h¬n xuèng tíi ®èi xøng
thÊp h¬n. VÝ dô: song tinh DauphinÐ x¶y ra
trong qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®a h×nh tõ th¹ch anh cao
tíi thÊp.
transformism [15685] : thuyÕt biÕn ®æi,
thuyÕt granit hãa.
Lý thuyÕt gi¶i thÝch nguån gèc cña ®¸ granit
lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh granit hãa, ng−îc víi
quan ®iÓm cña thuyÕt magma. Nh÷ng ng−êi theo
thuyÕt nµy gäi lµ ng−êi theo thuyÕt granit hãa.
transformist [15686] : ng−êi theo thuyÕt
granit hãa, thuyÕt biÕn ®æi.
645
§n: granitizer; antimagmatist.
transgression [15687] : biÓn tiÕn. Deleted: .
HiÖn t−îng biÓn tiÕn vµo ®Êt liÒn hoÆc lµ do Deleted: T
sù n©ng lªn cña ®¸y biÓn, hoÆc lµ do sù sôt lón
Deleted: vËt liÖu c¸t trÇm tÝch
cña ®Êt liÒn. C¸c ®¸ vïng biÓn tiÕn ph©n bè cã
quy luËt, cét ®Þa tÇng ë trung t©m ®Çy ®ñ nhÊt, Deleted: hoÆc ®é réng
theo thø tù tõ d−íi lªn kÝch th−íc h¹t trÇm tÝch
nhá dÇn.
transgressive [15688] : d¹ng biÓn tiÕn. Deleted: .
Nãi vÒ hiÖn t−îng trÇm tÝch ë vïng biÓn tiÕn Deleted: .
cã ®Æc ®iÓm diÖn ph©n bè cña ®¸ trÎ h¬n cµng
ngµy cµng më réng.
transgressive sediments [15689] : trÇm tÝch Deleted: víi
biÓn tiÕn. Deleted: .
C¸c trÇm tÝch ®−îc l¾ng ®äng trong qu¸ tr×nh
n−íc biÓn x©m lÊn lªn ®Êt liÒn hoÆc trong qu¸ Deleted: trµn hoÆc
tr×nh sôt lón cña ®Êt liÒn vµ ®−îc ®Æc tr−ng bëi Deleted: u
sù s¾p xÕp kiÓu biÓn tiÕn.
transient beach [15690] : b·i biÓn t¸i lËp.
C¸t cña b·i biÓn ®−îc mang ®i bëi sãng, b·o
nh−ng nhanh chãng ®−îc hoµn l¹i do c¸c dßng
ch¶y däc bê.
transient method of electrical prospecting
[15691] : ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®iÖn thiÕt
lËp tr−êng. Deleted: .
Ph−¬ng ph¸p dïng trong t×m kiÕm th¨m dß
má quÆng, tham sè sö dông-®iÖn trë suÊt.
translation [15692] : tÞnh tiÕn; chuyÓn dÞch.
Sù tr−ît khái vÞ trÝ mµ kh«ng kÌm phÐp quay
trong biÕn d¹ng dÎo, ®−îc coi lµ sù chuyÓn ®éng
cña mét khèi nguyªn tö qua mét khèi kh¸c.
translation gliding [15693] : tr−ît tÞnh tiÕn.
§n: crystal gliding.
translation lattice [15694] : m¹ng tÞnh tiÕn.
§n: crystal lattice.
translation plane [15695] : mÆt tÞnh tiÕn.
§n: glide plane.
translational fault [15696] : ®øt g·y tÞnh tiÕn. Deleted: .
§øt g·y trong ®ã chØ cã chuyÓn ®éng th¼ng
kh«ng cã chuyÓn ®éng quay.
translational movement [15697] : chuyÓn
®éng tÞnh tiÕn. Deleted: .
DÞch chuyÓn cña c¸c khèi ®øt g·y kh«ng thÓ
hiÖn chuyÓn ®éng xoay ®èi víi c¸c khèi kh¸c,
dÉn ®Õn ®Æc tr−ng lµ tr−íc vµ sau chuyÓn ®éng
tÝnh chÊt song song ®−îc gi÷ nguyªn.
translatory fault [15698] : DÞch chuyÓn cña
c¸c khèi ®øt g·y kh«ng thÓ hiÖn chuyÓn ®éng
xoay ®èi víi c¸c khèi kh¸c, dÉn ®Õn ®Æc tr−ng
lµ tr−íc vµ sau chuyÓn ®éng tÝnh chÊt song
song ®−îc gi÷ nguyªn.
§n: translational fault.
translatory movement [15699] :
§n: translational fault. Tõ Ýt ®−îc sö dông
 h¬n: translational movement.
translucent [15700] : trong mê hay b¸n trong.
ChØ kho¸ng vËt cho mét phÇn ¸nh s¸ng ®i
qua nh−ng ch−a ®Õn møc trong suèt.
Ss: opaque; transopaque.
transmission electron microscope [15701] :
kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö truyÒn qua.
KÝnh hiÓn vi quang häc ®iÖn tö dïng mét tËp
hîp c¸c thÊu kÝnh nam ch©m tõ vµ mét chïm
®iÖn tö n¨ng l−îng cao (80 Kev tíi 3Mev) ®©m
xuyªn qua l¸t máng th¹ch häc. ¦u viÖt chÝnh lµ
cã ®é ph©n gi¶i cao ≈ 2 Å nhê b−íc sãng rÊt nhá
cña ®iÖn tö (0,037 Å ë 100Kv). Th«ng tin thu
®−îc trªn mµn huúnh quang hoÆc kÝnh ¶nh, lµ
h×nh ¶nh ®−îc t¹o ra nhê bé phËn nhiÔu x¹ thu
gän vµ dïng theo kiÓu tr−êng s¸ng hoÆc tr−êng
tèi vµ h×nh ¶nh nhiÔu x¹ ®iÖn tö cña c¸c vïng
lùa chän. ViÕt t¾t: TEM.
transmitting electrode [15702] : ®iÖn cùc
ph¸t (trong th¨m dß ®iÖn).
transopaque [15703] : trong ®ôc.
ChØ kho¸ng vËt trong suèt ®èi víi mét phÇn
phæ ¸nh s¸ng nh×n thÊy nh−ng ®ôc víi phÇn
kh¸c. VÝ dô: gotite, hematite (Salisbury vµ
Hunt, 1968).
transparent [15704] : trong suèt.
ChØ kho¸ng vËt cho ¸nh s¸ng xuyªn qua, cã
thÓ nh×n thÊu ®èi t−îng qua nã.
Ss: translucent; opaque; transopaque.
transport [15705] : vËn chuyÓn.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng −a chuéng ë Anh
(Stamp, 1961) vµ th−êng xuÊt hiÖn trong tæ hîp
tõ nh− sediment transport vµ mass transport.
§n: transportation.
transport concentration [15706] : tÝch tô
vËn chuyÓn.
Trong mét dßng ch¶y, tèc ®é cña dßng trÇm
tÝch ch¶y c¾t ngang vu«ng gãc víi dßng ®−îc so
s¸nh víi tèc ®é cña sù ng−ng dßng vµ trÇm tÝch
ngang qua chÝnh diÖn tÝch Êy (ASCE, 1962).
transportation [15707] : vËn chuyÓn.
Mét pha tÝch tô gåm sù vËn chuyÓn bëi c¸c
nh©n tè tù nhiªn (nh− dßng n−íc, b¨ng, giã hoÆc
träng lùc (søc hót) vËt liÖu trÇm tÝch hoÆc bÊt
kú vËt liÖu bë rêi nµo tõ mét n¬i nµy ®Õn n¬i
kh¸c ë trªn hoÆc gÇn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt.
§n: transport.
transported [15708] : ®−îc vËn chuyÓn.
§−îc dïng ®Ó chØ lo¹i vËt liÖu trÇm tÝch,
®−îc nh÷ng nh©n tè tù nhiªn mang ®i tõ n¬i nµy
®Õn mét n¬i kh¸c ë trªn hoÆc gÇn bÒ mÆt
Tr¸i ®Êt.
transported assemblage [15709] : tËp hîp
vËn chuyÓn.
646
Mét tËp hîp (cæ sinh th¸i) trong ®ã cã c¸c Deleted: mµ
mÉu ®−îc vËn chuyÓn mét kho¶ng c¸ch ®¸ng kÓ,
b»ng c¸ch Êy sÏ cã sù pha trén c¸c d¹ng kh«ng
cã chung nguån gèc.
transported soil material [15710] : vËt liÖu
®Êt vËn chuyÓn t¹i chç.
VËt liÖu gèc ®−îc vËn chuyÓn vµ t¸i trÇm tÝch
ngay ë n¬i ®¸ gèc. TÝnh tõ "transported" còng Deleted: s
®−îc dïng cho lo¹i ®Êt ®−îc h×nh thµnh tõ n¬i
cã ®¸ gèc. Deleted: §ång danh víi : residual
transposition structure [15711] : VËt liÖu gèc material.
®−îc vËn chuyÓn vµ t¸i trÇm tÝch ngay ë n¬i ®¸
gèc. TÝnh tõ "transported" còng ®−îc dïng cho Deleted: s
lo¹i ®Êt ®−îc h×nh thµnh tõ n¬i cã ®¸ gèc. . Deleted: §ång danh víi : residual
CÊu tróc trÇm tÝch nguyªn thñy h×nh thµnh tõ material.
nguån láng hoÆc dÎo cña trÇm tÝch sau khi tÝch Deleted: ®¹t ®−îc
®äng vµ ®«i khi sau sù g¾n kÕt tõng phÇn cña
trÇm tÝch. Deleted: , p30
transverse [15712] : c¾t qua.
Nãi vÒ m¹ch hoÆc m¹ch nhá ®−îc ®Þnh
h−íng c¾t qua líp cña ®¸ v©y quanh hoÆc c¾t
qua bÊt kú ®Æc ®iÓm b×nh ®å quan träng nµo.
transverse bar [15713] : ®ª c¸t ngang.
Gê c¸t ngÇm n«ng, ph¸t triÓn Ýt nhiÒu vu«ng
gãc víi ®−êng bê.
transverse coastline [15714] :
§n: discordant coastline.
transverse dune [15715] : ®ôn ngang.
§ôn c¸t kh«ng ®èi xøng, kÐo dµi vu«ng gãc
víi h−íng giã thÞnh hµnh, cã s−ên dèc giã tho¶i
vµ s−ên khuÊt gãc dèc, th−êng cã ë vïng thùc
vËt th−a thít. Deleted: , p.458
transverse ripple mark [15716] : vÕt sãng
Deleted: tæ hîp
c¸t ngang.
VÕt sãng ®−îc h×nh thµnh gÇn nh− vu«ng gãc Deleted: lµ
víi h−íng cña dßng ch¶y, nã cã l¸t c¾t ngang Formatted
®èi xøng hoÆc kh«ng ®èi xøng. Formatted
transverse thrust [15717] : VÕt sãng ®−îc
Formatted
h×nh thµnh gÇn nh− vu«ng gãc víi h−íng cña
dßng ch¶y, nã cã l¸t c¾t ngang ®èi xøng hoÆc Deleted: sù tÝch tô vËn chuyÓn
kh«ng ®èi xøng. Deleted: cã l¸t
§n: transcurrent fault. Deleted: cña sù
transverse valley [15718] : thung lòng ngang,
Deleted: cña
thung lòng c¾t ngang.
1- Thung lòng cã ®−êng h−íng vu«ng Deleted: cña
gãc víi ®−êng ph−¬ng cña ®¸; thung lòng Deleted: hoÆc lµ phÇn cøng hoÆc trong
dung dÞch
nghiªng, dèc.
2- Thung lòng c¾t ngang sèng, d¶i nói hoÆc Deleted: , tøc lµ sù vËn chuyÓn cña c¸t
däc ®−êng bê nhê dßng n−íc sù tr−ît cña
®åi theo gãc vu«ng.
®¸ trªn b¨ng, sù vËn chuyÓn cña bïn, sÐt
trap [15719] : bÉy. vµ sù hßa tan c¸c muèi bëi c¸c dßng n−íc
1- (kt) CÊu tróc thuËn lîi cho sù tËp trung, Deleted: cho
tµng tr÷ dÇu khÝ. Cã ba lo¹i bÉy lµ bÉy cÊu t¹o,
Deleted: .
bÉy ®Þa tÇng vµ bÉy hçn hîp.
2- (kv) Mét d¹ng khuyÕt tËt trong cÊu tróc Deleted: mang ®i nhê
Deleted: sinh ra chóng
tinh thÓ cã thÓ hót ®iÖn tö l−u ®éng, th−êng cã
tÝnh t¹m thêi.
trap cut [15720] : c¾t kiÓu bËc.
§n: step cut.
trapezohedral [15721] : thuéc h×nh mÆt thang.
ChØ líp tinh thÓ thuéc hÖ bèn ph−¬ng vµ s¸u
ph−¬ng cã h×nh ®¬n tæng qu¸t lµ h×nh mÆt thang.
trapezohedron [15722] : h×nh mÆt thang.
1- H×nh t¸m mÆt ba tø gi¸c. H×nh ®¬n tinh
thÓ hÖ lËp ph−¬ng gåm 24 mÆt, mçi mÆt lµ h×nh
bèn c¹nh, trong ®ã c¸c cÆp c¹nh ®èi diÖn kh«ng
song song, hay lµ h×nh mÆt thang.
§n: tetragonal trisoctahedron; leucito-
hedron; icositetra-hedron.
2- H×nh mÆt thang. H×nh ®¬n tinh thÓ gåm
s¸u, t¸m hay m−êi hai mÆt. Mét nöa sè mÆt phÝa
trªn l¾p g·y khóc vµo mét nöa sè mÆt phÝa d−íi.
Mçi mÆt ®Òu lµ h×nh mÆt thang. H×nh ®¬n thuéc
hÖ bèn ph−¬ng vµ s¸u ph−¬ng, cã thÓ lµ h×nh tr¸i
hoÆc ph¶i.
traskite [15723] : traskit.
Kho¸ng vËt:
Ba9Fe2Ti2Si12O36(OH,Cl,F)6.6H2O.
traveling beach [15724] : b·i biÓn lang thang.
B·i biÓn lu«n di chuyÓn theo mét h−íng
chung d−íi ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña lò.
travertine dam [15725] : ®Ëp travectin.
§n: rimstone dam.
travertine tarrace [15726] : thÒm travectin.
Lo¹t c¸c ®Ëp vµnh ®¸ (rimstone dams).
treanorite [15727] : treanorit.
§n: allanite.
treasurite [15728] : treasurit.
Kho¸ng vËt: Ag7Pb6Bi15S32, thuéc d·y ®ång
®¼ng lilianit.
treated sewage [15729] : n−íc th¶i ®· ®−îc
xö lý.
N−íc th¶i ®· ®−îc lµm s¹ch mét phÇn hay
toµn bé ®Ó khái g©y « nhiÔm m«i tr−êng hay ®Ó
t¸i sö dông.
treated stone [15730] : ®¸ ®−îc xö lý.
§¸ ngäc ®· ®−îc nung, nhuém mµu, tÈm dÇu,
phñ mµu hoÆc chiÕu x¹ lµm cho mµu ®Ñp h¬n
hoÆc thay ®æi mµu, còng cã thÓ khoan b»ng tia
laze ®Ó tÈy khuyÕt tËt. Mét lo¹i ®¸ ®−îc dïng
c¸c biÖn ph¸p b¶o qu¶n ®Ó khái mÊt n−íc nh−
opal víi c¸c vÕt nøt, r¹n ®−îc lÊp ®Çy b»ng dÇu
hoÆc mét chÊt láng nµo ®ã, hoÆc c¸c ®¸ ®−îc t¹o
c¸c hiÖu øng ®Æc biÖt, vÝ dô hæ ph¸ch víi c¸c
®èm trang kim (vÕt nøt c¨ng gi·n).
treatment of data [15731] : xö lý sè liÖu.
D·y thñ tôc tiÕn hµnh biÕn ®æi c¸c sè liÖu
nh»m ph©n tÝch vµ nhËn ®−îc c¸c kÕt qu¶ tæng
qu¸t h¬n, ë møc ®é cao h¬n. Th«ng th−êng
647
c¸c thñ tôc nµy thùc hiÖn b»ng nh÷ng kü thuËt
tù ®éng.
trechmannite [15732] : trechmannit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi, mµu ®á: AgAsS2.
tree agate [15733] : m· n·o c©y.
M· n·o rªu víi c¸c vÕt h×nh c©y.
trema [15734] : lç bµi tiÕt.
Lç ®¬n hay mét sè lç thÊy ë thµnh ngoµi cña
mét sè Ch©n bông cã chøc n¨ng bµi tiÕt. Deleted: (a)
Tremadocian [15735] : Tremadoci.
BËc do Sedgwich x¸c lËp n¨m 1852, theo tªn Deleted: thµnh
lµng Tremadoc ë xø Wales, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, bËc d−íi cïng cña Ordovic h¹
(n»m trªn Dogelli cña Cambri, n»m d−íi
Arenigi). Theo truyÒn thèng, ë Anh, Tremadoc Deleted: (b)
®−îc xÕp vµo Cambri mÆc dï hãa th¹ch cña nã
gÇn gòi víi Ordovic.
tremolite [15736] : tremolit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng hoÆc
x¸m tèi thuéc nhãm amphibol: Ca2Mg5Si8O22
(OH)2, chøa mét l−îng s¾t thay ®æi, cã thÓ chøa
mangan vµ crom, th−êng gÆp ë d¹ng l¨ng trô
ng¾n, mËp, hoÆc h×nh kiÕm dµi, h×nh cét, sîi,
hoÆc tËp hîp khèi h¹t, tËp hîp ®Æc sÝt. Tremolit
chñ yÕu gÆp trong c¸c ®¸ biÕn chÊt nh− ®¸ v«i
dolomit kÕt tinh hoÆc ®¸ phiÕn talc. Lµ hîp phÇn
cña nhiÒu lo¹i talc th−¬ng m¹i. Ss: actinolite.
Trempealeauan [15737] : Trempealeau.
BËc ë B¾c Mü, phÇn cao nhÊt cña Cambri
th−îng (n»m trªn Francon, n»m d−íi Canadi).
trench [15738] : m¸ng vùc; tròng; r·nh; hµo;
hÎm vùc.
1- a. Thung lòng dµi, th¼ng, h×nh ch÷ V, hoÆc
tròng gi÷a hai d·y nói, th−êng cã hai dßng ch¶y
ch¶y vÒ hai h−íng ng−îc nhau. §n: troungh; b.
HÎm vùc, s−ên dèc, hÑp hoÆc tròng bÞ xãi mßn
do s«ng; c. R·nh hÑp, dµi do xãi mßn hoÆc do
chuyÓn ®éng kiÕn t¹o, cã ®Æc ®iÓm t−¬ng tù nh−
m−¬ng ®µo; d. Tròng kÐo dµi, hÑp ë vïng thÒm
biÓn s©u cã c¸c s−ên dèc, ®Þnh h−íng song song
víi ph−¬ng ®øt g·y cña lôc ®Þa n»m gi÷a r×a lôc
®Þa vµ gê n©ng biÓn th¼m. Vùc biÓn th−êng s©u
trªn 2km, kÐo dµi hµng ngh×n km. §n: oceanic
trench, marginal trench, sea floor trench.
2- M¸ng n−íc s©u, hÎm s©u ®¹i d−¬ng (r×a
cung ®¶o, n¬i hót ch×m).
trench basin [15739] : m¸ng ®¹i d−¬ng. Deleted: .
Tròng vùc ®¹i d−¬ng phÝa ngoµi cung ®¶o.
trend [15740] : ph−¬ng, ®Þnh h−íng, ®−êng
ph−¬ng, ®Þnh h−íng tuyÕn tÝnh; xu thÕ ph¸t
triÓn cña mét tËp hîp mÉu trong kh«ng gian 3 Deleted: .
chiÒu (trend).
1- ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ ph−¬ng cña ®¸
trong vÕt lé ®Þa chÊt, ph−¬ng cña líp, m¹ch,
th©n quÆng, nÕp uèn hoÆc ®ai t¹o nói. Cßn dïng
theo ý nghÜa nh−: trôc kiÕn t¹o, ph−¬ng trôc
kiÕn t¹o.
2- TËp hîp sè liÖu ®Þa chÊt thay ®æi theo vÞ
trÝ (täa ®é) v× vËy cã thÓ coi sè liÖu ®ã lµ hµm sè
cña täa ®é ®iÓm ®o (lÊy mÉu) T = F(x,y,z); x,y
lµ täa ®é trªn mÆt b»ng lÊy mÉu, z sè ®o. T×m
hµm sè xÊp xØ cña T lµ néi dung cña ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch Trend.
trend analysis [15741] : ph©n tÝch xu thÕ.
TËp hîp c¸c ph−¬ng ph¸p to¸n häc dùa trªn
c¬ së xÊp xØ c¸c gi¸ trÞ quan tr¾c ®−îc cña c¸c
®Æc tr−ng ®Þa chÊt, ®Ó ph¸t hiÖn c¸c xu thÕ
(khuynh h−íng) chung trong sù biÕn thiªn cña
c¸c ®Æc tr−ng nµy trong mét miÒn hay trong mét
mÆt c¾t, tïy thuéc vµo c¸c tham sè. §Ó xÊp xØ
c¸c gi¸ trÞ quan tr¾c ®−îc, ng−êi ta th−êng chän
hµm sè theo thêi gian hay hµm cña c¸c täa ®é
®iÓm, x¸c ®Þnh theo ph−¬ng ph¸p b×nh ph−¬ng
nhá nhÊt. XÊp xØ c¸c sè liÖu quan tr¾c phô thuéc
vµo mét biÕn (nh− thêi gian hay chiÒu dµi cña
trÇm tÝch,...) ®−îc gäi lµ ph©n tÝch xu thÕ
thêi gian.
XÊp xØ c¸c sè liÖu phô thuéc vµo hai biÕn,
®Æc biÖt lµ phô thuéc vµo täa ®é ®Þa lý cña ®iÓm
quan tr¾c, ®−îc gäi lµ ph©n tÝch xu thÕ theo mÆt.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch xu thÕ ngµy cµng
®−îc sö dông réng r·i h¬n. NhiÒu bµi to¸n ®Þa
chÊt cã liªn quan ®Õn viÖc x¸c ®Þnh c¸c xu thÕ
®· ®−îc thö nghiÖm trong khi so s¸nh liªn kÕt vµ
ph©n chia mÆt c¾t, lËp b¶n ®å c¸c ®Æc tr−ng
®Þa chÊt, v.v.
trend deposit [15742] : má ®Þnh h−íng.
Th©n quÆng urani trong c¸t kÕt däc theo ®íi
hoÆc h−íng kho¸ng hãa. Má ®Þnh h−íng th−êng
lµ xÕp thµnh tÊm máng b¸n song song víi ®Þa
tÇng nãi chung.
trend map [15743] : b¶n ®å trend, b¶n ®å
xu thÕ.
1- Ph¶n ¸nh xu thÕ ph©n bè hµm l−îng c¸c
nguyªn tè trong kh«ng gian. PhÇn d− lµ hiÖu sè
gi÷a c¸c gi¸ trÞ quan tr¾c thùc tÕ vµ gi¸ trÞ trung
b×nh (mÆt Trend) ph¶n ¸nh gi¸ trÞ th¨ng gi¸ng
®Þa ph−¬ng hµm l−îng c¸c nguyªn tè ®−îc gäi lµ
"dÞ th−êng ®Þa hãa".
2- B¶n ®å ®Þa tÇng thÓ hiÖn tÝnh hÖ thèng c¸c
®Æc tr−ng quy m« lín cña c¸c ®¬n vÞ ®Þa tÇng.
trend surface analysis [15744] : ph©n tÝch, xu
thÕ mÆt.
Ph©n tÝch b»ng m¸y tÝnh tµi liÖu vÒ mét vïng
víi c¸c mÆt ®a thøc tèt nhÊt nh− mÆt bËc 1, bËc
2,... nhê ph−¬ng ph¸p b×nh ph−¬ng tèi thiÓu.
treptomorphic [15745] : tÝnh tõ cña
treptomorphism.
treptomorphism [15746]: biÕn chÊt ®¼ng hãa.
Treutonian [15747] : Treuton.
648
BËc ë B¾c Mü. Ordovic trung (n»m trªn
Wilderness, n»m d−íi Eden).
trevorite [15748] : trevorit.
Kho¸ng vËt mµu ®en ®Õn ®en phít n©u cña
d·y magnesi thuéc nhãm spinel: NiFe2O4.
triakisoctahedron [15749] : h×nh t¸m mÆt ba
tam gi¸c.
§n: trisoctahedron.
triakistetrahedron [15750] : h×nh bèn mÆt ba Deleted: .
tam gi¸c.
§n: trigonal tristetrahedron.
trial point [15751] : ®iÓm ®o (trong th¨m
dß ®iÖn).
triangular coordination [15752] : phèi trÝ
tam gi¸c.
Sù s¾p xÕp nguyªn tö trong m¹ng, trong ®ã
mét ion ®−îc bao bäc bëi ba ion kh¸c ë c¸c phÝa
®èi diÖn nhau. §n: threefold coordination.
triangular diagram [15753] : biÓu ®å
tam gi¸c.
Ph−¬ng ph¸p biÓu diÔn thµnh phÇn cña ba
chÊt hay ba hîp phÇn b»ng biÓu ®å h×nh tam
gi¸c ®Òu. Mçi ®Ønh cña tam gi¸c biÓu diÔn mét
hîp phÇn tinh khiÕt. Mçi ®iÓm trong tam gi¸c
biÓu diÔn hµm l−îng t−¬ng ®èi cña ba hîp phÇn
qua kho¶ng c¸ch däc theo ®−êng vu«ng gãc h¹
tõ ®iÓm tíi c¸c c¹nh ®èi diÖn c¸c ®Ønh.
triangular facet [15754] : mÆt tam gi¸c. Deleted: .
MÆt ®øt g·y trªn ®Þa h×nh cã d¹ng tam gi¸c.
triangulite [15755] : triangulit.
Kho¸ng vËt thuéc nhãm ranunculit:
Al3(UO2. PO4)4(OH)5. 5H2O.
Trias [15756] : hÖ Trias.
§n: Triassic.
Triassic [15757] : kû Trias.
Lµ kû ®Çu tiªn cña ®¹i Mesozoi, sau kû Permi
cña Paleozoi vµ tr−íc kû Jura cña Mesozoi, cã
thêi gian kÐo dµi tõ 245 ®Õn 208 triÖu n¨m tr−íc
®©y (Harland et al., 1990), t−¬ng ®−¬ng víi hÖ
Trias cña thêi ®Þa tÇng. Tªn hÖ ®−îc ®Æt theo ®Æc
®iÓm mÆt c¾t chia lµm ba phÇn t¹i §øc, ®−îc
Alberti m« t¶ lÇn ®Çu vµo n¨m 1834. HÖ ®−îc
chia thèng nhÊt lµm ba thèng, viÖc ph©n c¸c
thèng gi÷a c¸c khu vùc cã kh¸c nhau liªn quan
víi t−íng trÇm tÝch.
triaxial [15758] : ba trôc, thÝ nghiÖm ba trôc.
triaxial cell (triaxial testing cell) [15759] :
Deleted: .
buång ¸p suÊt (dïng trong thÝ nghiÖm nÐn
ba trôc). §n: triaxial compression test.
triaxial compression test
(triaxial- compressive strength test) [15760]:
thÝ nghiÖm nÐn ba trôc.
ThÝ nghiÖm nÐn ba trôc còng t−¬ng tù nh− thÝ
nghiÖm nÐn ®¬n trôc, song cã thªm c¸c øng suÊt
chÝnh trung gian vµ cùc tiÓu t¸c dông lªn mÆt
bªn cong cña mÉu nhê ¸p suÊt chÊt láng bao
quanh. §©y lµ tr−êng hîp riªng cña thÝ nghiÖm
nÐn ba trôc nãi chung víi c¸c øng suÊt chÝnh
trung gian vµ cùc tiÓu kh¸c nhau, vµ do vËy,
th−êng ®−îc biÕt tíi d−íi tªn gäi thÝ nghiÖm
nÐn ba trôc ®èi xøng (axisymmetric triaxial
compression test). MÉu ®¸ h×nh trô ®−îc gia
c«ng gièng nh− cho thÝ nghiÖm nÐn ®¬n trôc.
MÉu ®−îc lång vµo mét bao cao su ®Ó c¸ch ly,
®Æt trong buång ¸p suÊt víi ¸p suÊt chÊt láng σ3
t¸c dông lªn mÆt cong cña mÉu h×nh trô. T¸c
®éng mét øng suÊt däc trôc σ1 lªn mÉu b»ng
mét pÝt t«ng cã ®Öm thÐp cøng, cã thÓ chuyÓn
®éng lªn xuèng th«ng qua mét lç ë mÆt trªn cña
buång ¸p suÊt. Cã thÓ t¹o hoÆc ®o ¸p suÊt n−íc
lç rçng h×nh thµnh trong mÉu ®¸ qua mét èng
luån d−íi ®¸y buång ¸p suÊt, nèi liÒn víi mÉu.
BiÕn d¹ng däc trôc cña mÉu cã thÓ ®o b»ng c¸ch
dïng c¸c bé c¶m biÕn vi sai tuyÕn tÝnh (linear
variable differential transformers-LVDTs). BiÕn
d¹ng côc bé däc trôc hoÆc biÕn d¹ng bao quanh
chu vi mÉu cßn cã thÓ ®o b»ng c¸c biÕn d¹ng kÕ
®iÖn trë ®Ýnh lªn bÒ mÆt mÉu ®¸.
triaxial strength [15761]: søc bÒn nÐn ba trôc.
triaxial stress [15762] :
§n: triaxial compression test.
tributary [15763] : dßng nh¸nh.
1- Dßng ch¶y cung cÊp, nèi hoÆc ch¶y vµo
dßng lín h¬n hoÆc vµo hå. §n: tributary stream;
affluent; feeder; side stream; contributary.
2- Thung lòng s«ng cã suèi nh¸nh.
trichalcite [15764] : trichalcit.
§n: tyrolite.
trichite [15765] : trachit.
Vi tinh thÓ cã d¹ng sîi tãc th¼ng hay cong,
cã mµu ®en. Trachit n»m riªng lÎ hay hîp l¹i
thµnh h×nh táa tia, t×m thÊy trong thñy tinh cña
®¸ magma.
trichroic [15766] : tam s¾c.
ChØ kho¸ng vËt cã tÝnh tam s¾c.
trichroism [15767] : tÝnh tam s¾c.
TÝnh ®a s¾c cña kho¸ng vËt thÓ hiÖn ë ba
mÇu. Kho¸ng vËt cã tÝnh tam s¾c ®−îc gäi lµ
kho¸ng vËt tam s¾c.
triclinic system [15768] : hÖ ba nghiªng.
Mét trong s¸u hÖ tinh thÓ, ®Æc tr−ng bëi trôc
®èi xøng bËc mét, cã ba trôc mµ ®é dµi vµ gãc
gi÷a chóng lµ kh«ng b»ng nhau.
tricolpate [15769] : ba r·nh.
Nãi vÒ h¹t phÊn cã ba r·nh däc, kh«ng kÌm
theo lç. H¹t phÊn ba r·nh lµ lo¹i ®iÓn h×nh cho
thùc vËt Hai l¸ mÇm vµ xuÊt hiÖn ®Çu tiªn d−íi
d¹ng ho¸ th¹ch trong giai ®o¹n muén cña
649
Creta sím.
tricolporate [15770] : ba r·nh-lç. Deleted: .
Nãi vÒ h¹t phÊn cã ba r·nh däc, trªn mçi
r·nh cã c¸c lç hoÆc c¸c biÕn thÓ kh¸c.
triconodonta [15771] : R¨ng ba mÊu. Deleted: .
Mét trong hai bé Thó (bé cßn l¹i cã tªn lµ
Docodonta) cã cÊu t¹o nguyªn thñy vµ kh«ng
x¸c ®Þnh ®−îc thuéc ph©n líp nµo. Tuæi hÇu hÕt
Trias vµ Jura.
tridymite [15772] : tridymit.
Kho¸ng vËt: SiO2., lµ biÕn thÓ ®a h×nh nhiÖt
®é cao cña th¹ch anh, th−êng xuÊt hiÖn ë d¹ng
vÈy hoÆc tinh thÓ tÊm nhá, kh«ng mµu hoÆc mµu
tr¾ng trong c¸c hèc cña ®¸ phun trµo acid nh−
trachyt hoÆc ryolit. Tridymit bÒn v÷ng trong
kho¶ng 870-1470OC, cÊu tróc hÖ trùc thoi
(α-trydimit) ë nhiÖt ®é thÊp vµ s¸u ph−¬ng
(β-trydimit) ë nhiÖt ®é cao. §n: christensenite.
trigonal dipyramid [15773] : th¸p ®«i
ba ph−¬ng.
H×nh ®¬n tinh thÓ cã s¸u mÆt lµ tam gi¸c c©n
lý t−ëng gåm hai th¸p ba ph−¬ng ¸p ®¸y lµ mÆt
®èi xøng g−¬ng, tiÕt diÖn ®¸y lµ mÆt tam gi¸c
®Òu, ký hiÖu lµ {h0l } trong ®èi xøng 6m2,
{hhl} trong 6 , 32, {hkl} trong 6.
trigonal dipyramidal class [15774] : líp th¸p
®«i ba ph−¬ng.
Líp tinh thÓ hÖ s¸u ph−¬ng cã ®èi xøng 6.
trigonal prism [15775] : l¨ng trô ba ph−¬ng.
H×nh ®¬n tinh thÓ cã ba mÆt song song víi
trôc ®èi xøng bËc ba. Ký hiÖu lµ {100} trong ®èi
xøng 6m2, 6, 3m vµ 3; hoÆc {110} trong ®èi
xøng 6, 32 vµ 3; hoÆc {hk0} trong 6 vµ 3.
trigonal pyramid [15776] : th¸p ba ph−¬ng.
H×nh ®¬n tinh thÓ ba mÆt lµ tam gi¸c c©n lý
t−ëng gÆp nhau t¹i mét ®Ønh, tiÕt diÖn ®¸y lµ tam
gi¸c ®Òu. Ký hiÖu lµ {h0l} trong ®èi xøng 3m vµ
{h0l}, {hhl} vµ {hkl} trong ®èi xøng 3.
trigonal pyramidal class [15777] : líp th¸p
ba ph−¬ng.
Líp cña nh¸nh mÆt thoi thuéc hÖ s¸u ph−¬ng
cã ®èi xøng 3.
trigonal scalenohedral class [15778] : líp
tam gi¸c lÖch ba ph−¬ng.
§n: hexagonal-scalenohedral class.
trigonal system [15779] : hÖ ba ph−¬ng.
HÖ tinh thÓ cã mét trôc ®èi xøng bËc ba,
th−êng ®−îc coi lµ mét nh¸nh cña hÖ s¸u
ph−¬ng v× m¹ng cã thÓ lµ s¸u ph−¬ng hoÆc mÆt
Deleted: .
thoi. §n: rhombohedral system.
trigonal trapezohedral class [15780] : líp
mÆt thang ba ph−¬ng.
Líp tinh thÓ trong nh¸nh mÆt thoi cña hÖ s¸u
ph−¬ng cã ®èi xøng 32.
 trigonal trapezohedron [15781] : h×nh mÆt
thang ba ph−¬ng.
H×nh ®¬n tinh thÓ cã s¸u mÆt, cã mét trôc
bËc ba vµ ba trôc bËc hai, kh«ng cã mÆt g−¬ng
vµ t©m ®èi xøng. Th¸p ba ph−¬ng trªn quay mét
gãc nhá h¬n 300 so víi th¸p ba ph−¬ng d−íi. Cã
h×nh ph¶i vµ h×nh tr¸i, ký hiÖu lµ {hkl}.
trigonal trisoctahedron [15782] : h×nh t¸m
mÆt ba tam gi¸c.
§n: trisoctahedron.
trigonal tristetrahedron [15783] : h×nh bèn
mÆt ba tam gi¸c.
H×nh bèn mÆt ba cã c¸c mÆt lµ h×nh tam gi¸c
chø kh«ng ph¶i lµ h×nh tø gi¸c nh− trong h×nh
bèn mÆt ba tø gi¸c. §n: triakistetrahedron.
trigonite [15784] : trigonit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu vµng ®Õn
n©u: Mn Pb3H(AsO3)3. Th−êng gÆp ë d¹ng tinh
thÓ h×nh tam gi¸c hoÆc h×nh nªm.
trihedron [15785] : h×nh ba mÆt.
D¹ng h×nh gåm ba mÆt gÆp nhau ë mét ®iÓm,
vÝ dô: h×nh ®¬n th¸p ba ph−¬ng.
trikalsilite [15786] : trikalsilit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: (K,Na)AlSiO4, ®a
h×nh víi kalsilit víi trôc a b»ng 15Å.
trilete [15787] : ba khe.
Nãi vÒ bµo tö vµ mét sè phÊn hoa cña c©y cã
ph«i cã ®−êng sÑo ba khe Ýt nhiÒu gièng h×nh
ch÷ Y. Dt/ Mét bµo tö cã ®−êng sÑo ba khe.
trilithionite [15788] : trilithionit.
Mica lepidolit t¸m mÆt ba cã thµnh phÇn lý
t−ëng lµ: K(Li1,5 Al1,5)(Si3Al1)O10(F,OH)2.
trill [15789] : tam tinh.
§n: trilling.
trilling [15790] : tam tinh.
Song tinh cña tinh thÓ m¾t xÝch gåm ba c¸
thÓ. §n: threeling; trill.
Trilobite [15791] : Bä ba thïy (Trilobita).
§éng vËt Ch©n khíp biÓn thuéc mét líp ®Æc
tr−ng b»ng khung x−¬ng ngoµi ba thïy, d¹ng
trøng ®Õn gÇn elip, däc theo chiÒu dµi thÊy râ
trôc vµ nh÷ng phÇn bªn vµ theo chiÒu ngang
®−îc ph©n thµnh khiªn ®Çu (phÝa tr−íc), khiªn
th©n (gi÷a) vµ khiªn ®u«i (phÝa sau). Tuæi:
Cambri sím ®Õn Permi.
trimerite [15792] : trimerit.
Kho¸ng vËt mµu hång nh¹t:
Be(Ca,Mn)(SiO4).
trimorph [15793] : biÕn thÓ tam h×nh.
Mét trong ba d¹ng tinh thÓ t¹o tam h×nh.
trimorphism [15794] : tam h×nh.
Mét kiÓu ®a h×nh cña tinh thÓ trong ®ã cã ba
biÕn thÓ ®−îc gäi lµ biÕn thÓ tam h×nh. Tt:
trimorphous. Ss: dimorphism vµ tetramorphism.
650
trimorphous [15795] : thuéc tam h×nh.
TÝnh tõ cña trimorphism.
Trinitian [15796] : Trinit.
BËc ë B¾c Mü. Creta h¹ (n»m trªn Nuevoleon,
n»m d−íi Frederickburgi).
trioctahedral [15797] : thuéc t¸m mÆt ba.
ChØ cÊu tróc líp cña kho¸ng vËt, trong ®ã
mäi vÞ trÝ t¸m mÆt cã thÓ lÊp ®Çy.
Ss: dioctahedral.
triphane [15798] : triphan.
§n: spodumene.
triphylite [15799] : triphylit.
Kho¸ng vËt trùc thoi mµu lôc x¸m hoÆc
lôc lam: Li(Fe+2,Mn+2)PO4, ®ång h×nh víi
lithiophilit.
triple junction [15800] : cÊu t¹o ch¹c ba, cÊu
t¹o ch÷ Y. Deleted: .
CÊu t¹o cã ba nh¸nh xuÊt ph¸t tõ mét ®iÓm,
th−êng lµ cÊu t¹o nguyªn thñy ®Ó t¸ch mét m¶ng
thµnh ba m¶ng. C¸c ®−êng t¸ch nµy cã thÓ lµ ®øt
g·y s©u, rift, aulacogen, ®Þa hµo.
triplet [15801] : ®¸ ghÐp ba.
Viªn ®¸ ngäc ®−îc ghÐp bëi hai phÇn chÝnh
cña vËt liÖu ngäc, cßn xi m¨ng g¾n kÕt lµ hîp
phÇn thø ba, c¸c ghÐp ®ã lµm cho ®¸ ph¸t mµu.
Cßn gäi lµ ®¸ ghÐp ®«i (doublet). Deleted: .
triplite [15802] : triplit.
Kho¸ng vËt mµu n©u tèi:
(Mn,Fe,Mg,Ca)2(PO4)(F,OH).
§n: pitchy iron ore.
triploidite [15803] : triploidit.
Kho¸ng vËt mµu phít vµng ®Õn n©u phít ®á:
(Mn,Fe)2(PO4)(OH). §ång h×nh víi wolfeit.
triporate [15804] : ba lç. Deleted: .
Nãi vÒ h¹t phÊn cã ba lç, ph©n bè ë mÆt xÝch
®¹o, lç nä c¸ch lç kia mét cung 120o.
trippkeite [15805] : tripkeit.
Kho¸ng vËt mµu lôc lam: CuAs2O4, cã c¾t Deleted: .
khai l¨ng trô rÊt hoµn toµn khiÕn cho tinh thÓ Deleted: c
th−êng bÞ vì thµnh c¸c sîi mÒm m¹i.
tripuhyite [15806] : tripuhyit.
Kho¸ng vËt mµu vµng phít lôc ®Õn n©u tèi:
FeSb2O6.
§n: flajolotite.
trisoctahedron [15807] : t¸m mÆt ba.
H×nh ®¬n tinh thÓ ®¼ng h−íng gåm 24 mÆt.
Mçi mÆt lµ mét h×nh tam gi¸c c©n. Ký hiÖu
lµ {hhk}. §n: triakisoctahedron, trigonal
trisoctahedron.
tristanite [15808] : tristanit.
§¸ magma b·o hßa ®Õn d−íi b·o hßa silic,
trung gian gi÷a trachyandesit vµ trachyt víi chØ
sè ph©n dÞ gi÷a 65 vµ 75 vµ K2O: Na2O lín h¬n
1: 2. ThuËt ng÷ mang tªn ®¶o Tristan de Cunha.
 tristetrahedron [15809] : h×nh bèn mÆt ba.
H×nh ®¬n tinh thÓ cã 12 mÆt cã thÓ lµ tam
gi¸c hoÆc h×nh bèn mÆt. Ký hiÖu lµ {hkk} víi
®èi xøng lµ 43m hoÆc 23.
tristramite [15810] : tristramit.
Kho¸ng vËt:
(Ca,U+4,Fe+3)(PO4,SO4,CO3).2H2O, lµ thµnh
viªn cña nhãm rabdophan.
tritium [15811] : triti.
Mét ®ång vÞ phãng x¹ cña H cã 2 n¬tron vµ 1
proton trong h¹t nh©n.
tritium dating [15812]: x¸c ®Þnh tuæi theo triti.
TÝnh tuæi b»ng c¸ch ®o nång ®é cña H3
phãng x¹ (tritium) trong vËt chÊt th−êng
lµ n−íc.
tritium unit [15813] : ®¬n vÞ triti.
§¬n vÞ biÓu thÞ nång ®é cña triti (H3). Mét
®¬n vÞ triti øng víi nång ®é 1 nguyªn tö triti
trong 1018nguyªn tö hydro. Cßn viÕt t¾t lµ
(T.U).
tritomite [15814] : tritomit.
Kho¸ng vËt mµu n©u tèi:
(Ce, La, Y, Th, Zr)5 (Si, B)3(O, OH, F)13 (?).
tritomite (Y) [15815] : tritomit-(Y).
Kho¸ng vËt:
(Y, Ca, La, Fe) (Si, B, Al) (O, OH, F) (?).
trochiform [15816] : h×nh chãp.
Cã h×nh d¹ng mét c¸i chãp, vÝ dô nãi vÒ vá
mét Ch©n bông (nh− Trochus) cã ®¸y ph¼ng,
c¸c c¹nh bªn h×nh nãn, ®Ønh nhän nh−ng
kh«ng cao.
trochoid [15817] : d¹ng chãp, d¹ng sõng; æ
San h« d¹ng chãp.
Nãi vÒ mét æ San h« ®¬n thÓ h×nh chãp cã
hai c¹nh më réng ®Òu ®Æn tõ ®Ønh theo mét gãc
kho¶ng 40 ®é; nãi vÒ mét vá Trïng lç cã c¸c
phßng cuén xo¾n, mét ®Çu vá cuén láng, ®Çu
®èi diÖn cuén chÆt; Mét æ San h« ®¬n thÓ hay
mét vá Trïng lç cã d¹ng chãp.
trochoidal fault [15818] : Nãi vÒ mét æ San
h« ®¬n thÓ h×nh chãp cã hai c¹nh më réng ®Òu
®Æn tõ ®Ønh theo mét gãc kho¶ng 40 ®é; nãi vÒ
mét vá Trïng lç cã c¸c phßng cuén xo¾n, mét
®Çu vá cuén láng, ®Çu ®èi diÖn cuén chÆt;
Mét æ San h« ®¬n thÓ hay mét vá Trïng lç cã
d¹ng chãp.
Mét kiÓu cña ®øt g·y xoay, mµ ®iÓm xoay
cña ®øt g·y còng chuyÓn ®éng hoÆc tr−ît däc
theo bÒ mÆt ®øt g·y (Nelson, 1967).
trocholophe [15819] : thÓ l−îc vßng.
ThÓ l−îc ë Tay cuén xÕp s¾p d¹ng vßng bao
quanh miÖng mang mét hµng sè lÎ chi d¹ng sîi
®¬n (hiÕm khi cã hµng ®«i hoÆc d·y hµng ch½n).
troctolite [15820] : troctolit.
651
Thuéc nhãm gabro gåm chñ yÕu plagioclas
calci (labradorit) vµ olivin víi Ýt hoÆc kh«ng cã
pyroxen. Trong ph©n lo¹i cña IUGS lµ mét lo¹i
®¸ x©m nhËp ë ®ã cã Pl/(Pl + Px + Ol) gi÷a 10
vµ 90 vµ Px/(Pl + Px + Ol) nhá h¬n 5.
troegerite [15821] : troegerit.
Kho¸ng vËt mµu vµng chanh:
(UO2)3(AsO4)2.12H2O.
Còng viÕt lµ: trögerite.
Tröger's classification [15822] : ph©n lo¹i
Troger.
Ph©n lo¹i ®¸ magma theo thµnh phÇn kho¸ng
vËt ®Þnh l−îng. Formatted
trogtalite [15823] : trogtalit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng: CoSe2, l−ìng h×nh
víi hastit.
troilite [15824] : troilit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, cã hµm l−îng
nhá trong hÇu hÕt thiªn th¹ch: FeS, lµ mét thø Deleted: -
pyrotin hÇu nh− kh«ng chøa s¾t hai.
trolleite [15825] : troleit.
Kho¸ng vËt: Al4(PO4)3(OH)3.
trona [15826] :.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu tr¾ng hoÆc
tr¾ng vµng: Na3(CO3)(HCO3). 2H2O., gÆp ë d¹ng
sîi hoÆc líp dÇy trong c¸c trÇm tÝch muèi. Trona
lµ nguån chñ yÕu natri. Deleted: .
trondhjemite [15827] : trondiemit.
§¸ x©m nhËp s©u s¸ng mµu, thµnh phÇn
chÝnh gåm cã plagioclas natri (®Æc biÖt cã
oligoclas), th¹ch anh, hiÕm h¬n biotit vµ mét Ýt
feldspar hoÆc kh«ng cã kiÒm. Tªn gäi cã xuÊt
xø tõ Trondhjem, Na Uy. Deleted: .
troostite [15828] : trustit.
Kho¸ng vËt: (Zn, Mn)2SiO4, lµ wilemit mµu
phít ®á chøa mangan, gÆp ë d¹ng tinh thÓ lín.
tropical desert [15829] : hoang m¹c nhiÖt ®íi.
Hoang m¹c nãng, kh« n»m gi÷a vÜ ®é 15o vµ
30o b¾c hoÆc nam xÝch ®¹o, n¬i cã khèi khÝ ¸p
cao cËn nhiÖt ®íi thèng trÞ t¹o ®iÒu kiÖn m−a rÊt
Ýt, m−a kh«ng th−êng xuyªn.
§n: low-latitude desert; trade wind desert.
tropical lake [15830] : hå nhiÖt ®íi.
Hå cã nhiÖt ®é mÆt n−íc th−êng xuyªn cao
h¬n 4oC.
trough [15831] : r·nh, tròng; ®Þa hµo, ®Êt
sôt; lâm.
1- Tròng hÑp, dµi trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt nh−
tròng gi÷a c¸c ®åi, hoÆc tròng kh«ng cã cöa
tho¸t cho hÖ thèng dßng ch¶y; ®Æc biÖt lµ thung Deleted: .
lòng ch÷ U kÐo dµi nh− m¸ng b¨ng hµ (glacial
trough) hoÆc trench.
2- R·nh cã dßng ch¶y.
3- Tròng kÐo dµi trªn ®¸y biÓn, réng h¬n vµ
n«ng h¬n so víi trench (vùc) cã c¸c s−ên dèc
ph©n bËc. M¸ng vµ vùc lµ c¸c d¹ng cã sù ph©n
bËc, mét m¸ng cã thÓ ph¸t triÓn tõ mét vùc bëi
®−îc lÊp ®Çy trÇm tÝch.
4- §Þa hµo, ®Êt sôt, d¶i ®Êt sôt.
Mét ®øt g·y, th−êng lµ ®øt g·y thuËn mµ giíi
h¹n mét ®Þa hµo hoÆc sôt tròng cÊu t¹o kh¸c.
5- §iÓm thÊp nhÊt cña mét tÇng ®· cho trong
mÆt c¾t ngang qua nÕp uèn, ®Ønh nÕp lâm, ®iÓm
uèn nÕp lâm.
6- Tròng.
Tròng hÑp d¹ng tuyÕn ®−îc h×nh thµnh ngay
trªn ®¸y biÓn hoÆc hå vµ trªn phÝa h−íng vÒ ®Êt
liÒn cña gê ch¾n ven bê. Nãi chung nã song
song víi ®−êng bê vµ th−êng ch×m d−íi n−íc.
Tròng cã thÓ ®−îc h×nh thµnh bëi sù ho¹t ®éng
®Æc biÖt cña sãng vµ dßng n−íc ho¹t ®éng trong
®íi mµ ë ®ã sãng lín vç bê lµm sôp ®æ. HÎm sôt
tuyÕn tÝnh.
trough reef [15832] : yªn ngùa lËt ng−îc, cÊu
t¹o yªn ngùa ®¶o.
trough surface [15833] : bÒ mÆt liªn kÕt
c¸c ®−êng tròng s©u cña c¸c tÇng trong mét
nÕp lâm.
BÒ mÆt kÕt nèi c¸c ®iÓm ®ång ®é s©u ®Þa
tÇng cña nÕp lâm.
trough valley [15834]: thung lòng d¹ng ch÷ U.
Thung lòng sôt d¹ng hµo.
trough wall [15835] : v¸ch sôt.
T−êng cña tròng sôt ®øng.
troughline [15836] : ®−êng nèi liÒn c¸c tròng
s©u cña mét tÇng ®· cho.
§−êng ®ång ®Þa tÇng.
trudellite [15837] : trudelit.
Hçn hîp cña chloraluminit vµ natroalunit.
true cleavage [15838] : thí chÎ thùc, thí chÎ
thùc thô.
true crater [15839] : crater thùc d¹ng h×nh
phÔu, häng nói löa.
Lµ mét d¹ng hè lâm nguyªn sinh ®−îc thµnh
t¹o do sù va ®Ëp hoÆc næ tung tr−íc biÕn ®æi bëi
sù biÕn ®æi bÊt th×nh l×nh hoÆc bëi sù l¾ng ®äng
cña vËt liÖu ®−îc tung ra; crater tr−íc khi sôp ®æ
trë l¹i cña c¸c m¶nh vôn.
true dip [15840] : gãc c¾m thùc.
®n; dip; full dip.
true folding [15841] : uèn nÕp thùc.
Uèn nÕp do nÐn Ðp ngang, uèn nÕp thùc thô.
true granite [15842] : granit hai mica.
Tªn qu¸ cò do Rosenbusch ®Æt.
true thickness [15843] : chiÒu dµy thËt.
ChiÒu dµy cña ph©n vÞ ®Þa tÇng hoÆc mét thÓ
®Þa chÊt d¹ng líp ®−îc ®o theo ph−¬ng vu«ng
gãc víi mÆt líp.
652
trumpet valley [15844] : thung lòng d¹ng loa
kÌn (cã ë vïng b¨ng hµ).
truncated [15845] : rót ng¾n l¹i, c¾t côt dÇn.
VÒ ®Þa h×nh (nh− mòi nh«, nói) hoÆc cÊu tróc
®Þa chÊt bÞ rót ng¾n l¹i bëi sù ph¸ hñy, ®Æc biÖt
nh÷ng chç nh« cao d¹ng nãn (nh− nói löa) cã
phÇn ®Ønh bÞ thay thÕ b»ng mét ®o¹n mÆt ph¼ng
song song víi mÆt ®Êt hoÆc mÆt ®¹i d−¬ng. VÒ
tr¾c diÖn ®Êt, c¸c tÇng n»m trªn bÞ mÊt ®i.
truncation [15846] : xÐn côt.
Sù c¾t hoÆc vì ra dÇn cña ®Ønh hoÆc ®¸y cÊu
tróc ®Þa chÊt hoÆc ®Þa h×nh nh− do xãi mßn.
truscottite [15847] : truscotit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Mn)2Si4O9(OH)2.
Cã lÏ lµ reyerit.
tröstedtite [15848] : trustedtit.
Kho¸ng vËt: Ni3Se4.
Tschermak molecule [15849] : ph©n tö
Tschermak.
§n: Ca-Tschermak molecule.
tschermakite [15850] : tschermakit.
1- Kho¸ng vËt nhãm amphibol:
Ca2Mg3(Al,Fe+3)2(Al2Si6)O22(OH,F)2. §õng
nhÇm víi ph©n tö Ca-Tschermak.
2- Feldspar (albit ?) mµu tr¾ng x¸m chøa mét
Ýt magnesi nh−ng kh«ng chøa calci cña vïng
Bamble, Nauy.
3- Feldspar plagioclas (oligoclas hoÆc albit)
cã thµnh phÇn thay ®æi tõ Ab95An5 tíi Ab80An20.
tschermigite [15851] : tshermigit.
Kho¸ng vËt nhãm phÌn:
(NH4)Al(SO4)2.12H2O. Deleted: .
§n: ammonia alum, ammonium alum.
tsilaisite [15852] : tsilaisit.
Tourmalin giÇu mangan.
tsumcorite [15853] : tsumcorit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
PbZnFe+2 (AsO4)2.H2O.
tsumebite [15854] : tsumebit.
Kho¸ng vËt mµu lôc emerald:
Pb2Cu(PO4) (SO4)(OH).
tsunami [15855] : sãng thÇn.
Sãng biÓn khæng lå h×nh thµnh do ®éng ®Êt
hay phun trµo nói löa d−íi ®¸y biÓn, g©y thiÖt
h¹i lín ch¼ng nh÷ng cho tµu thuyÒn vµ nh÷ng
c«ng tr×nh ngoµi kh¬i mµ khi Ëp vµo bê, nã cßn
cã søc ph¸ ho¹i khñng khiÕp ®èi víi nh÷ng khu
d©n c−, c¬ së kinh tÕ ë d¶i ven biÓn, cã khi lan
s©u vµo ®Êt liÒn.
TU [15856] : ®¬n vÞ triti.
§n: triti unit.
tube [15857] : èng.
Ng¸ch bªn cña hang ph¼ng, nh½n; cã mÆt c¾t
ngang h×nh elip tíi h×nh trßn.
 tuberose [15858] : cñ kho¸ng.
ChØ kho¸ng vËt cã h×nh kh«ng ®Òu ®Æn gièng
cñ c©y, cµnh c©y.
tubular spring [15859] : m¹ch n−íc h×nh èng.
M¹ch n−íc träng lùc hoÆc artezi tho¸t ra tõ
nh÷ng lç trßn gièng nh− èng dung nham (èng
lava).
tubular stalactite [15860] : vó ®¸ h×nh èng.
Vó ®¸ rçng, m¶nh duy tr× ®−êng kÝnh cña
giät n−íc. §n: straw stalactite; soda straw.
tucanite [15861] : tucanit.
§n: scarbroite.
tucekite [15862] : tucekit.
Kho¸ng vËt: Ni9Sb2S8, chøa Sb t−¬ng tù
hauchercornit.
tufa [15863] : tufa.
§¸ trÇm tÝch hãa häc cã thµnh phÇn carbonat
Ca thµnh t¹o do bèc h¬i t¹o nªn c¸c líp máng
xèp, mÞn, quanh miÖng nguån lé n−íc nãng
hoÆc l¹nh giÇu Ca hoÆc däc theo dßng ch¶y chøa
carbonat Ca, cã khi t¹o thµnh c¸c líp trÇm tÝch
®Æc sÝt hoÆc kÕt h¹ch trong hå vµ däc theo
®−êng bê. Chóng cã thÓ bÞ kÕt tña do ho¹t ®éng
cña T¶o, vi khuÈn. Lo¹i cøng ®Æc qu¸nh lµ
travertin. ThuËt ng÷ cã khi ®−îc dïng ®Ó chØ
lo¹i trÇm tÝch t−¬ng tù cña SiO2. §õng lÉn lén
víi thuËt ng÷ tuff. Nguyªn gèc tiÕng Italia lµ
"tufo". §n: calcareous tufa; calc-tufa; tuft
petrified moss; tophus.
tufaceous [15864] : tufa.
Thuéc tufa, gièng tufa. §õng nhÇm lÉn víi
thuËt ng÷ tuffaceous.
tuff [15865] : tuf.
ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ tÊt c¶ c¸c ®¸ vôn nói
löa ®· g¾n kÕt. §õng lÉn lén víi thuËt ng÷ tufa.
Tt: tuffaceous.
tuffaceous [15866] : nguån tuf (thuéc vÒ tuf).
Nãi vÒ ®¸ trÇm tÝch chøa trªn 50% vËt
liÖu tuf.
tuff ball [15867] : cÇu tuf (kÕt h¹ch tuf).
Mét khèi riªng biÖt trong khèi lapili t¨ng
tr−ëng. Tªn chØ mét ®¬n vÞ khèi l−îng cña khèi
tuf båi ®¾p (accretionary lipili).
tuff breccia [15868] : d¨m kÕt tuf.
§¸ vôn nói löa gåm nh÷ng l−îng b»ng nhau
cña tro, thñy tinh vµ nh÷ng m¶nh vôn kÝch th−íc
cì d¨m. §¸ m¶nh vôn nói löa cã sè l−îng tro,
lapili vµ c¸c m¶nh lín gÇn b»ng nhau.
tuffite [15869] : tufit.
Lo¹i tuf chøa vôn nói löa vµ c¸c m¶nh vôn
kh¸c nh−ng chñ yÕu lµ vôn nói löa.
tufflava [15870] : tuflava.
Mét lo¹i ®¸ nói löa võa cã tÝnh chÊt m¶nh
vôn võa cã tÝnh chÊt dßng dung nham. Nã ®−îc
653
xem nh− lµ d¹ng trung gian gi÷a dßng dung Deleted: )
nham vµ kiÓu tuf cè kÕt nh− ignimbrit.
tuffolava [15871] : tufolava.
§n: tuflava.
tuff ring [15872] : vßng tuf.
Sù tÝch tô c¸c vËt liÖu vôn nói löa ë phÇn r×a
thÊp, ph©n tÇng râ n»m «m quanh c¸c häng nói
löa, nh− lµ hå ao, ®íi duyªn h¶i, miÒn nhiÒu
n−íc ngÇm. §n: maar.
tuffstone [15873] : c¸t kÕt tuf.
C¸t kÕt chøa c¸c m¶nh vôn nói löa cì h¹t c¸t.
tuft [15874] : tuft.
ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Anh ®Ó chØ lo¹i ®¸
mÒm, nhiÒu lç rçng nh− c¸t kÕt ë vïng Alston
(Cumberland), vµ ngµy nay gäi lµ tufa. §n: tufa.
tugarinovite [15875] : tugarinovit.
Kho¸ng vËt t−¬ng tù nh− MoO2 nh©n t¹o.
tugtupite [15876] : tugtupit.
Kho¸ng vËt: Na4BeAlSi4O12Cl.
§n: beryllosodalite.
tuhualite [15877] : tuhualit.
Kho¸ng vËt:
(Na, K)2(Fe+2, Fe+3, Al) Si7O18(OH)2.
tulameenite [15878] : tulaminit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: Pt2FeCu.
tule [15879] :.
§n: tule land.
tule land [15880] : d¶i ®Êt tròng n−íc ch¶y
trµn.
tundrite [15881] : tundrit.
Kho¸ng vËt : Na3(Ce,La)4 (Ti,Nb)2 (SiO4)2
(CO3)3O4(OH).2H2O. §n: titanorhabdophane.
tundrite-(Nd) [15882] : tundrit-(Nd).
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Na3 (Nd, La)4
(Ti, Nb)2(SiO4)2(CO3)3O4(OH).2H2O.
tunellite [15883] : tunelit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng kh«ng mµu:
SrB6O10. 4H2O.
tungomelane [15884] : tungomelan.
Psilomelan chøa tungsten.
tungstate [15885] : tungstat.
Kho¸ng vËt cã thµnh phÇn ®Æc tr−ng bëi gèc
WO4, trong ®ã ion W cã ho¸ trÞ 6 kÕt hîp víi 4
O t¹o h×nh vu«ng gÇn nh− ph¼ng chø kh«ng
gièng h×nh bèn mÆt. Mét vÝ dô cña tungstat lµ
wolframit: (Fe, Mn)WO4. Tungstat vµ molybden
cã thÓ thay thÕ nhau. §n: molybdate.
tungsten [15886] : tungsten, wolfram (W).
1- Tªn Latinh lµ wolframium. Nguyªn tè hãa
häc sè 74, nguyªn tö l−îng 183,841; tû träng
19,3 g/cm3, thuéc nhãm kh«ng kim lo¹i nÆng,
lithophil, siderophil, cã 5 ®ång vÞ bÒn vµ 32
kh«ng bÒn. Hµm l−îng W trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 1,4; siªu mafic 0,3; gabro-
basalt 0,6; ®¸ phiÕn 1,8; trong ®Êt 1,5; trong
n−íc ®¹i d−¬ng 0,0001 mg/l. C¸c kho¸ng vËt
tiªu biÓu lµ sheelit CaWO4, vonframit
(Fe,Mn)WO4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS,
INAA. Dïng W trong c¸c lÜnh vùc luyÖn thÐp,
dông cô mµi, c¾t, khoan, ®iÖn cùc, xóc t¸c, bãng
®Ìn trßn, èng tia X.
2- ThuËt ng÷ kh«ng chÝnh x¸c, tr−íc ®©y
®−îc dïng ®Ó chØ nh÷ng kho¸ng vËt cña
tungsten nh− sheelit hoÆc wolframit.
§n: wolfram.
tungsten bit [15887] : mòi khoan ®¸ víi thÐp
cøng (chøa W).
tungstenite [15888] : tungstenit.
Kho¸ng vËt: WS2. GÆp ë d¹ng tÊm nhá hoÆc
l¸ mµu x¸m ch×, ®«i khi do nhÇm lÉn khi phiªn
©m tiÕng §øc hoÆc tiÕng Nga chØ wolframit.
tungstenite 3R [15889] : tungstenit-3R.
Kho¸ng vËt hÖ tam ph−¬ng WS2.
tungstic ocher [15890] : quÆng volfram.
§n: tungstite; ferritungstite; wolfram ocher. .
tungstite [15891] : tungstit.
Kho¸ng vËt d¹ng ®Êt: WO3. H2O, d¹ng khèi
bét mµu vµng ®Õn lôc phít vµng.
§n: tungstic ocher; wolframine.
tungusite [15892] : tungusit.
Kho¸ng vËt: Ca4Fe2Si6O15(OH)6.
tunisite [15893] : tunisit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng:
NaHCa2Al4 (CO3)4(OH)10. §n: slavyanskite.
tunnel [15894] : ®−êng hÇm.
§n: natural tunnel.
tunnel alignment [15895] : h−íng hÇm, lß.
tunnel cave [15896] :
§n: natural tunnel.
tunnel cross section [15897]:tiÕt diÖn hÇm, lß.
tunnel crown [15898] : vßm, trÇn hÇm.
tunnel face [15899] : g−¬ng lß, hÇm.
tunnel face dependent [15900] : phô thuéc
g−¬ng lß, hÇm.
tunneling [15901] : ngµnh c«ng tr×nh ngÇm,
viÖc khai ®µo ngÇm.
tunneling quality index (Q) [15902] : chØ sè
chÊt l−îng khèi ®¸ (Q).
ChØ sè ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng khèi ®¸. HÖ Q
lóc ®Çu hoµn toµn dùa trªn c¬ së thùc tÕ khai
®µo vµ trî lùc còng nh− c¸c ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt-
®Þa kü thuËt cña ®Êt ®¸ ë mét sè c«ng tr×nh
ngÇm. Do vËy, nhiÒu khi chØ sè chÊt l−îng khèi
®¸, Q, cßn ®−îc gäi nh− vËy.
§n: Q-system of rock mass classification.
tunnel lake [15903] : hå b¨ng hµ chiÕm chç
cña tunnel valley.
tunnel lining [15904] : vá, ¸o hÇm (b»ng thÐp
654
hoÆc bª t«ng cèt thÐp v.v.).
tunnel sidewall [15905] : thµnh, v¸ch hÇm.
PhÇn thµnh hÇm th¼ng ®øng, vu«ng gãc víi
sµn hÇm. TiÕp lªn trªn lµ trÇn, vßm hÇm víi
thµnh hÇm kh«ng cßn th¼ng ®øng, vu«ng gãc
víi sµn hÇm n÷a. Ng¨n c¸ch víi trÇn, vßm hÇm
bëi mét ®−êng ch¹y däc thµnh hÇm gäi lµ tunnel
springlines (®−êng cung).
tunnel springlines [15906] : ®−êng cung,
®−êng chia thµnh, v¸ch hÇm.
§−êng ph©n chia thµnh v¸ch hÇm víi vßm,
trÇn hÇm. §n: tunnel sidewalls.
tunnel valley [15907] : thung lòng d¹ng èng.
Thung lòng n«ng c¾t vµo b¨ng tÝch hoÆc vËt
liÖu rêi r¹c kh¸c, hoÆc vµo ®¸ gèc do dßng ch¶y Deleted: ,
d−íi b¨ng hµ kh«ng mang trÇm tÝch th«. Formatted
§n: tunneldal; rinnental.
Deleted: gÆp
tunnerite [15908] : tunerit.
Kho¸ng vËt wudrufit. Deleted: ba
Tuorian [15909] : Tuori.
BËc ë ch©u ¢u, Cambri th−îng (n»m trªn Deleted: §ång nghÜa: wonfram ocher
Mayan, n»m d−íi Shidertin). tungstite, ferritungstite.
tuperssuatsiaite [15910] : tupersuatsiait.
Kho¸ng vËt nhãm palygorskit:
NaFe3Si8O20(OH)2(OH)24.H2O.
turanite [15911] : turanit.
Kho¸ng vËt mµu lôc oliu: Cu5(VO4)2(OH)4.
turbidite [15912] : turbidit.
Lµ trÇm tÝch l¾ng ®äng tõ vËt chÊt x¸o ®éng,
cã tÝnh ph©n líp, ®é chän läc võa ph¶i vµ cÊu
t¹o ban ®Çu thÓ hiÖn râ ë tõng lo¹t trong chu kú
Bouma. Turbidit cã liªn quan víi tempestit vµ
inundit (hai lo¹i trÇm tÝch do lôt b·o).
turbidity [15913] : ®é ®ôc.
TÝnh chÊt vËt lý cña n−íc ng¨n c¶n ¸nh s¸ng
xuyªn qua do chøa nhiÒu chÊt l¬ löng.
turbidity fan [15914] : qu¹t ®ôc.
Ph¹m vi n−íc ®ôc d¹ng qu¹t ®Þa ph−¬ng ë
cöa dßng ch¶y, ch¶y vµo hå hoÆc kÒ liÒn víi bê
xãi mßn cña hå.
turbulent [15915] : kh«ng cã quy luËt, dßng
ch¶y rèi.
turbulent flow [15916] : dßng ch¶y rèi.
Dßng n−íc mµ c¸c ®−êng dßng ch¶y cña nã
hçn lo¹n vµ kh«ng ®ång nhÊt.
turf banked terrace [15917] : thÒm cã c¸c
bËc b»ng ®Êt mÞn.
turgite [15918] : turgit.
Kho¸ng vËt d¹ng sîi mµu ®á: Fe2O3.nH2O,
t−¬ng ®−¬ng víi hematit nh−ng hÊp phô n−íc
hoÆc lµ quÆng s¾t cã thµnh phÇn gi÷a hematit vµ
gotit nh−ng hematit tréi h¬n, lµ xi m¨ng mµu ®á
gØ s¾t cña ®¸ c¸t kÕt. §n: hydrohematite.
turjaite [15919] : tujait.
 §¸ x©m nhËp mµu sÉm cßn cã tªn meliliolit,
chøa nephelin vµ 60-90% kho¸ng vËt mµu. Sù cã
mÆt cña kho¸ng vËt melilit lµm cho ®¸ kh¸c biÖt
víi ®¸ melteigit. Tªn gäi xuÊt xø tõ Turja trªn
b¸n ®¶o Kola, Nga. Tªn qu¸ cò.
turjite [15920] : turgit.
Tªn gäi kh¸c cña alnoit, chøa calcit, melanit
vµ analcim. Tªn gäi xuÊt xø tõ vïng Turij Mis,
b¸n ®¶o Kola, Nga (cò qu¸, kh«ng nªn dïng).
turkey fat ore [15921] : quÆng turkey bÐo.
ThuËt ng÷ do d©n ë Arkanasas vµ Missouri
chØ smitsonit mµu vµng. Mµu vµng do greenkit
t¹o nªn. §n: turkey ore.
Turkey stone [15922] : ®¸ Thæ NhÜ Kú
(®¸ Turkey).
1- §¸ chøa silic h¹t rÊt nhá vµ cã 25% calcit,
khai th¸c ë Thæ NhÜ Kú vµ ®−îc dïng lµm ®¸
mµi cßn cã tªn novaculit.
2- Cßn cã tªn Turquoise: ®¸ trang søc.
turmaline [15923] : turmalin.
§n: tourmaline. Tªn kho¸ng vËt ®−îc viÕt
®Çu tiªn lµ “ turmalin”.
Turonian [15924] : Turoni.
BËc do d'Orbigni x¸c lËp n¨m 1842, theo tªn
thµnh phè Tours cña Ph¸p thêi bÊy giê, lµ bËc
cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, Creta th−îng, n»m
trªn Senoman vµ n»m d−íi Coniac. Theo kh¸i
niÖm ban ®Çu, Turon bao gåm c¶ Senoman, phÇn
thÊp cña Creta th−îng.
turquoise [15925] : turquois.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng:
CuAl6(PO4)4(OH)8.5H2O, ®ång h×nh víi
chalcosiderite. Turqua cã mµu lam, lôc lam hoÆc
lôc phít vµng, lo¹i mµu xanh da trêi rÊt cã gi¸
trÞ, lµ lo¹i ®¸ ngäc kh«ng thÊu quang quan
träng. Nã th−êng cã d¹ng khèi thËn víi bÒ mÆt
d¹ng chïm nho, gÆp trong c¸c ®íi biÕn ®æi cña
®¸ x©m nhËp giÇu nh«m (nh− trachyt).
§n: turquois; Turkey stone, calaite.
turriculate [15926] : cã th¸p, h×nh th¸p.
Cã th¸p hoÆc cã h×nh th¸p, nhÊt lµ nãi vÒ vá
mét Ch©n bông (vÝ dô Turritella) cuén xo¾n
h×nh nãn cao vµ nhän gåm nhiÒu vßng cuén cã
mÆt bªn dÑp.
tusionite [15927] : tusionit.
Kho¸ng vËt gÆp ë d¹ng mäc xen, d¹ng tÊm
víi tetrawickmanit: MnSn(BO3)2.
tuttle lamellae [15928] : tÊm tuttle.
Bao thÓ h×nh tÊm trong th¹ch anh, ®Þnh
h−íng lén xén, cã xu h−íng tËp trung ë r×a
tinh thÓ.
tuxtlite [15929] : tuxtlit.
Pyroxen hÖ ®¬n nghiªng cã thµnh phÇn trung
gian gi÷a jadeit vµ diopsid: NaCaMgAlSi4O12. lµ
655
thø jadeit mµu xanh lôc chøa magne vµ calci,
t×m thÊy ë Tuxla, §«ng Nam Mexico. Nã cã thÓ
lµ omphacit. §n: diopside-jadeite.
tvalchrelidzeite [15930] : tvalchrelidzeit.
Kho¸ng vËt: Hg12(Sb, As)8S15.
tveitite [15931] : tveitit.
Kho¸ng vËt: Ca(YRE)F2 + x, x ≈ 0,3.
twin [15932] : song tinh.
Sù mäc xen cña hai hoÆc nhiÒu h¬n c¸c ®¬n
tinh thÓ cña mét kho¸ng vËt theo quy luËt to¸n
häc sao cho mét sè tÊm th× song song cßn mét
sè kh¸c l¹i ®¶o ng−îc. §èi xøng cña hai phÇn cã
thÓ ph¶n ¶nh qua t©m, trôc, mÆt ®èi xøng th«ng
th−êng. §n: twin crystal; twinned crystal.
twin axis [15933] : trôc song tinh.
§n: axial twin; twinning axis. Deleted: a.
twin center [15934] : t©m song tinh.
Mét ®iÓm trong tinh thÓ mµ c¸c c¸ thÓ cña
song tinh cã thÓ trïng víi nhau khi chiÕu Deleted: b.
qua nã.
twin crystal [15935] : song tinh.
§n: twin.
twin gliding [15936] : tr−ît song tinh.
Sù tr−ît tinh thÓ dÉn ®Õn thµnh t¹o song tinh. Deleted: thµnh
twin law [15937] : luËt song tinh.
X¸c lËp mèi quan hÖ song tinh trong mét
kho¸ng vËt hoÆc mét nhãm kho¸ng vËt nhÊt
®Þnh, ®Æc tr−ng bëi trôc, t©m, mÆt song tinh.
twinned crystal [15938] : song tinh.
§n: twin.
twinning [15939] : ghÐp song tinh.
Sù ph¸t triÓn song tinh trong qu¸ tr×nh tr−ëng
thµnh, tr−ît, biÕn d¹ng.
twinning axis [15940] : trôc song tinh.
§n: twin axis.
twinning displacement [15941] : thay thÕ
song tinh.
Sù thay thÕ trong tinh thÓ do tr−ît song tinh.
twinning plane [15942] : mÆt song tinh.
Deleted: .
§n: twin plane.
twinnite [15943] : twinit.
Kho¸ng vËt: Pb(Sb,As)S.
twin plane [15944] : mÆt song tinh.
Mét tiÕt diÖn th«ng th−êng mµ c¸c c¸ thÓ cña
song tinh ph©n bè ®èi xøng qua nã. Nã song
song víi mét mÆt c¸ thÓ cña tinh thÓ nh−ng
kh«ng ph¶i lµ mÆt ®èi xøng cña tinh thÓ. Nã
th−êng lµ bÒ mÆt hîp thµnh cña song tinh.
Ss: twin axis, twin center. §n:twinning plane.
two circle goniometer [15945] : gi¸c kÕ
hai vßng.
Gi¸c kÕ ®o gãc ph−¬ng vÞ víi gãc cùc cho
cùc cña tõng mÆt tinh thÓ nhê sù ph¶n x¹ cña
chïm ¸nh s¸ng song song ®i qua mét khe nhá.
Gãc cña hai vßng ®−îc biÓu diÔn trªn mét h×nh §n: tombolo.
chiÕu cùc x¹ ®Ó x¸c ®Þnh ký hiÖu cho bÊt cø tinh tympanoid [15954] : d¹ng trèng.
hÖ nµo. Nãi vÒ mét æ San h« s¸u tia ®¬n thÓ h×nh Deleted: s
two cycle valley [15946] : thung lòng hai trèng mËp.
chu tr×nh. type [15955] : kiÓu ®¸.
Thung lòng ®−îc thµnh t¹o bëi sù trÎ hãa nh− type fossil [15956] : hãa th¹ch ®Þnh tÇng. Deleted: .
xãi mßn vÒ th−îng nguån, hoÆc bëi c¸c chuyÓn §n: index fossil.
®éng ph©n dÞ cña Tr¸i ®Êt vµ ®−îc ®Æc tr−ng bëi type section [15957] : mÆt c¾t chuÈn; chuÈn
l¸t c¾t ngang cã d¹ng thung lòng trong thung ®Þa tÇng.
lòng (valley in valley). §n: two story valley. §n: stratotype.
two dimensional stress [15947] : øng suÊt typomorphic mineral [15958] : kho¸ng vËt
hai chiÒu. tiªu h×nh.
Sù gi¶n l−îc tr¹ng th¸i øng suÊt ba chiÒu thùc Kho¸ng vËt ph¸t triÓn ®Æc tr−ng cho mét giíi
tÕ tån t¹i trong ®Êt ®¸ ®Ó gi¶i c¸c bµi to¸n hai h¹n hÑp nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt. ThuËt ng÷ ®−îc
chiÒu (vÝ dô vÒ øng suÊt, chuyÓn vÞ, v.v.). Becke sö dông ®Çu tiªn. Ss: critical mineral,
two layer structure [15948] : cÊu t¹o hai index mineral.
tÇng, cÊu tróc hai líp. tyretskite [15959] : tretskit.
CÊu t¹o l−ìng tÇng, cÊu t¹o tÇng kÐp, cÊu t¹o Kho¸ng vËt: Ca3B8O15(OH)4 (?).
kÐp chËp. tyrolite [15960] : trolit.
twoling [15949] : song tinh ®«i. Kho¸ng vËt:
Song tinh gåm hai c¸ thÓ. Cu5Ca(AsO4)2(CO3)(OH)4.6H2O.
two phase inclusion [15950] : bao thÓ hai pha. §n: trichalcite.
Nh÷ng lç trèng chøa chÊt láng vµ khÝ n»m tyrrellite [15961] : tyrelit.
bªn trong kho¸ng vËt. Lç trèng nµy cã thÓ trïng Kho¸ng vËt (Cu, Co, Ni)3Se4.
hoÆc kh«ng trïng víi h×nh ®¬n tinh thÓ cña Tyrrhenian [15962] : Tyrrheni.
kho¸ng vËt chñ. VÝ dô: bao thÓ trong corindon. BËc ë ch©u ¢u. BËc cao nhÊt cña Pleistocen
two story cliff [15951] : v¸ch ®øng hai (n»m trªn Melazi, n»m d−íi Versil).
chu tr×nh. tysonite [15963] : tysonit.
V¸ch ®øng ë biÓn chøa mét v¸ch cæ ®−îc §n: fluocerite.
n©ng cao cña mét chu tr×nh ®−êng bê cæ h¬n,
tyuyamunite [15964] : tyuyamunit.
t¸ch khái mét v¸ch n»m thÊp h¬n cña mét chu
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi:
tr×nh trÎ h¬n b»ng mét bËc ®¸ b»ng do sãng mµi
Ca(UO2)2(VO4)2.5-8H2O. lµ quÆng cña uran, lµ
mßn hÑp. §n: two storied cliff.
kho¸ng vËt thø sinh gÆp trong c¸c líp vá mµu
tychite [15952] : tychit. vµng. §n: calciocarnothtite.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu tr¾ng:
Na6Mg2(CO3)4(SO4), chøa Fe+2 t−¬ng tù
ferotychite.

tying bar [15953] : tombolo.

656
 Kho¸ng vËt thuéc d·y andorit:
AgMnPb3Sb5S12.
U
uchucchacuaite [15965] : uchuchacuait.
ufertite [15966] : ufertit.
§n: davidite.
ugandite [15967] : ugandit.
§¸ phun trµo chøa leucit, clinopyroxen, −u
thÕ olivin, n»m trong nÒn thñy tinh giµu Na; cã
thÓ gäi lµ leucitit olivin. ThuËt ng÷ mang tªn
Uganda. Kh«ng nªn dïng n÷a.
ugrandite [15968] : ugrandit.
Tªn nhãm kho¸ng vËt garnet calci nh−
uvarovit, grosular, goldmanit vµ andradit.
uhligite [15969] : uligit.
1- Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu ®en gåm
titanat vµ zirconat cña calci vµ nh«m.
2- Varisit hoÆc fisherit v« ®Þnh h×nh.
uintahite [15970] : uintahit.
Asphaltit ®en bãng, vÕt v¹ch mÇu n©u, vÕt vì
vá sß. Cßn viÕt lµ uintaite. §n: gilsonite.
Uintan [15971] : Uinti.
BËc ë B¾c Mü. Eocen th−îng (n»m trªn
Bridgeri, n»m d−íi Duchesnei).
uklonskovite [15972] : ukonskovit.
Kho¸ng vËt: NaMg(SO4)(OH).2H2O.
Ulatisian [15973] : Ulatisi.
BËc ë B¾c Mü. Eocen trung (n»m trªn Penut,
n»m d−íi Narizi).
ulexite [15974] : ulexit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu tr¾ng:
NaCaB5O9.8H2O, t¹o khèi d¹ng thËn trßn
trÜnh bao gåm c¸c tinh thÓ h×nh kim nhá bÐ vµ
th−êng gÆp cïng borac trong c¸c líp vá muèi
cña ®ång muèi thuéc c¸c vïng kh« c»n.
ullmannite [15975] : ulmanit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp ®Õn ®en: NiSbS,
th−êng chøa mét Ýt arsen.
§n: nickel-antimony glance.
657
ulmain [15976] : ulmain.
Lµ mét lo¹i euvitrain (vitrain kh«ng cã kiÕn
tróc) gåm nh÷ng tËp hîp cña ulmin nh−ng
kh«ng ph¶i kÕt tña tõ dung dÞch.
ulmic acid [15977] : acid ulmic.
§n: ulmin.
ulmification [15978] : qu¸ tr×nh thµnh t¹o
than bïn.
X: ulmin.
ulmin [15979] : ulmin.
VËt liÖu thùc vËt bÞ tho¸i hãa cã mÆt trong
than, thÝ dô nh− vËt chÊt keo v« ®Þnh h×nh mµu
n©u ®Õn ®en kh«ng hßa tan trong dung dÞch
kiÒm. Nã cã mÆt phong phó trong than bïn
(peat) vµ lignit (than n©u, than non) vµ t¹o thµnh Deleted: (a)
vitrinit. §n: ulmic acid; humin; carbohumin;
humogelite; fundamental jelly; jelly; ge'lose; Deleted: (b)
fundamental substance; vegetable jelly.
ulminite [15980] : ulminit.
1- Hîp phÇn h÷u c¬ cña than n©u thuéc nhãm
huminit bao gåm nh÷ng tÊm tÕ bµo thùc vËt keo
hãa (ICCP, 1971).
2- Lo¹i euvitrinit ®Æc tr−ng cña ulmain chøa
vËt liÖu thùc vËt bÞ keo hãa nh−ng kh«ng
kÕt tña..
ulrichite [15981] : ulrichit.
1- §n: uraninite. §Æc biÖt lµ: UO2 nguyªn
thñy kh«ng bÞ oxy ho¸.
2- §¸ s©u võa, mµu tèi cã ban tinh lín
nephelin, feldspar kiÒm, pyroxen Na, amphibol
vµ mét Ýt ban tinh olivin trªn nÒn feldspar,
anacim, pyroxen, amphibol vµ phonolit chøa
olivin. ThuËt ng÷ ®−îc Marshall dïng 1906 theo
tªn cña G.H.F. Ulrich, ng−êi ph¸t hiÖn ®¸ kiÒm
ë Dunedin, New Zealand.
Ulsterian [15982] : Ulsteri.
Thèng ë B¾c Mü. Devon h¹ (n»m trªn
Cayugen, n»m d−íi Eri).
 ultimate (at failure) [15983] : tíi h¹n,
giíi h¹n.
§Êt nÒn ë tr¹ng th¸i giíi h¹n bÞ ph¸ hñy.
ultimate base level [15984] : mùc c¬ së
cuèi cïng.
Mùc c¬ së thÊp nhÊt cã thÓ, ®èi víi s«ng ®ã
lµ mùc biÓn, nh− lµ mÆt t−¬ng ®−¬ng bªn d−íi
s«ng khi chiÕu vµo ®Êt liÒn.
§n: general base level.
ultimate landform [15985]: ®Þa h×nh tËn cïng.
Theo lý thuyÕt ®Þa h×nh ®−îc thµnh t¹o ë giai
®o¹n gÇn cuèi cña qu¸ tr×nh xãi mßn.
§n: ultimate form.
ultimate oxygen demand (UOD) [15986] :
nhu cÇu oxy toµn phÇn.
L−îng oxy theo tÝnh to¸n cÇn cho sù kho¸ng
hãa hoµn toµn c¸c chÊt h÷u c¬ vµ oxy hãa
amoniac vµ c¸c hîp chÊt nit¬ trong n−íc.
ultimate strain [15987] : biÕn d¹ng tíi h¹n.
BiÕn d¹ng mµ t¹i gi¸ trÞ ®ã vËt liÖu bÞ
ph¸ ho¹i.
ultimate strength [15988] : c−êng ®é tíi h¹n.
T¶i träng lín nhÊt mµ mÉu thö chÞu ®−îc
tr−íc khi bÞ ph¸ ho¹i.
ultrabasic [15989] : siªu bas.
Thuéc lo¹i ®¸ magma cã hµm l−îng silica
(SiO2) thÊp h¬n ®¸ bas. Giíi h¹n tû lÖ phÇn tr¨m
cßn phô thuéc c¸c nhµ th¹ch häc, mÆc dï ban
®Çu ®−îc chÊp nhËn lµ 44% SiO2. ThuËt ng÷
th−êng ®−îc sö dông nh− siªu mafic
(ultramafic). §a sè ®¸ siªu bas lµ siªu mafic,
nh−ng còng cã mét sè ngo¹i lÖ, thÝ dô c¸c ®¸
®¬n kho¸ng pyroxen lµ ®¸ siªu mafic nh−ng
kh«ng ph¶i lµ ®¸ siªu bas bëi v× cã hµm l−îng
SiO2 cao. §¸ ®¬n kho¸ng anorthit ®−îc xem lµ
®¸ siªu bas (SiO2 = 43,2%), nh−ng kh«ng ph¶i lµ
®¸ siªu mafic. Siªu bas lµ mét nhãm ®¸ trong hÖ
thèng ph©n lo¹i ®¸ magma trªn c¬ së hµm l−îng
SiO2. C¸c nhãm ®¸ kh¸c lµ: acid, bas vµ
trung tÝnh.
ultrabasite [15990] : ultrabasit.
§n: diaphorite.
ultramafic [15991] : ®¸ siªu mafic, siªu
basic (tt).
Thuéc ®¸ x©m nhËp chøa chñ yÕu c¸c kho¸ng
vËt mafic, thÝ dô c¸c ®¸ ®¬n kho¸ng hypersthen,
augit hoÆc olivin.
ultramafic rock [15992] : ®¸ siªu mafic.
Theo ph©n lo¹i cña IUGS, tªn gäi chung cña
nhãm ®¸ x©m nhËp s©u cã chØ sè mµu M ≥ 90,
bao gåm c¸c ®¸ dunit, peridotit vµ pyroxenit.
ultrametamorphism [15993] : siªu biÕn chÊt.
658
Qu¸ tr×nh biÕn chÊt x¶y ra trong ®iÒu kiÖn ¸p
suÊt vµ nhiÖt ®é cùc cao g©y nªn sù nãng ch¶y
tõng phÇn ®Õn toµn bé c¸c ®¸ ®· cã vµ magma
®−îc thµnh t¹o.
ultramicroearthquake [15994] : ®éng ®Êt
siªu nhá.
§éng ®Êt cã c−êng ®é sãng ®µn håi gÇn b»ng
kh«ng ®é Richter.
ultramylonite [15995] : ®¸ n¸t nhõ, siªu
mylonit.
Mét d¹ng mylonit bÞ Ðp nhõ, kiÕn tróc
nguyªn thñy vµ c¸c ban biÕn tinh bÞ Ðp n¸t vµ ®¸
trë thµnh ®ång nhÊt, nÐn chÆt, víi cÊu t¹o song
song. Ss: protomylonite; pseudotachylyte. Formatted
§n: flinty crush rock. Formatted
ultrasima [15996] : siªu sima, ultrasima. Formatted
Líp siªu bas gi¶ ®Þnh (ch−a ch¾c ch¾n) cña
Formatted
Tr¸i ®Êt n»m d−íi sima, ngay d−íi mÆt
Formatted
Mohorovic.
ultraviolet absorption spectroscopy [15997]:
phæ hÊp phô cùc tÝm.
Quan s¸t phæ hÊp phô trong miÒn s¸ng cùc
tÝm vµ mäi qu¸ tr×nh ghi ®o phæ ®ã.
ultravulcanian eruption [15998] : phun trµo
cuång né.
Mét kiÓu nói löa ®Æc tr−ng bëi sù phun cùc
m¹nh, g©y næ tho¸t khÝ, tung cao c¸c khèi ®¸
lín. Th−êng gÆp khi c¸c häng nói löa b¾t ®Çu
më vµ më l¹i-gäi lµ kiÓu phun Krakatoa
n¨m 1883.
ulvite [15999] : ulvit.
§n: ulvöspinel.
ulvöspinel [16000] : ulvospinel.
Kho¸ng vËt nhãm spinel: Fe2TiO4, th−êng
gÆp ë d¹ng tÊm mäc xen rÊt m¶nh víi magnetit.
§n: ulvite.
umangite [16001] : umangit.
Kho¸ng vËt mµu ®á tèi: Cu3Se2.
umbelliferous [16002] : d¹ng «, sinh t¸n. Deleted: .
Nãi vÒ mét æ San h« v¸ch ®¸y quÇn thÓ cã
c¸c æ ®¬n thÓ xÕp s¾p kiÓu c¸c gäng «; s¶n sinh
c¸c t¸n.
umbilical area [16003] : vµnh rèn. Deleted: .
PhÇn bªn trong hay mÆt trong cña mét vßng
cuén ë vá Ch©n ®Çu n»m gi÷a vai rèn vµ ®−êng
kh©u rèn. Nã ®−îc gäi lµ thµnh rèn (umbilical
wall) nÕu vµnh nµy rÊt dèc, vµ lµ s−ên rèn
(umbilical slope) nÕu vµnh nµy tho¶i.
umbilical lobe [16004] : thïy rèn. Deleted: .
Thïy lín ®Çu tiªn trong ®−êng v¸ch cña mét
Ch©n ®Çu d¹ng Cóc ®¸ n»m gÇn ®−êng kh©u rèn Deleted: d
vµ t¹o nªn mét phÇn cña c¶ hai ®−êng kh©u
trong vµ ngoµi.
umbilical perforation [16005] : lç rèn,
miÖng rèn.
Kho¶ng kh«ng gian hay miÖng n»m quanh
trôc cuén cña vá Ch©n ®Çu nèi c¸c mÐp rèn ë
c¸c bªn ®èi diÖn.
umbilical seam [16006] : ®−êng kh©u rèn.
§−êng ghÐp nèi h×nh xo¾n gi÷a c¸c vßng
cuén n»m gi¸p kÒ cña mét vá cuén cña
Ch©n ®Çu.
umbilical shoulder [16007] : vai rèn.
PhÇn cña vá Ch©n ®Çu viÒn quanh rèn lµm
thµnh r×a ngoµi cña nã; chç gÉy gËp cña c¸c
vßng cuén ë r×a vµ trong rèn cña vá Ch©n bông;
phÇn cña vá Trïng lç viÒn quanh rèn.
umbilical suture [16008] : ®−êng v¸ch rèn.
Mét ®−êng liªn tôc ph©n c¸ch c¸c vßng kÒ
liÒn nh− nh×n thÊy ë rèn cña c¸c Ch©n bông cã
rèn hë.
umbilicus [16009] : rèn.
Mét khoang hay chç lâm ë trung t©m cña nÒn
mét vá cuén ë Th©n mÒm mét m¶nh, vÝ dô mét
khoang h×nh nãn ë quanh trôc gi÷a cña mét vá
Ch©n bông cuén xo¾n, hay mét chç lâm bªn
ngoµi ë quanh trôc cuén cña vá Ch©n ®Çu, t¹o
thµnh bëi sù gi¶m bÒ réng cña c¸c vßng cuén vÒ
phÝa trôc.
umbite [16010] : umbit.
Kho¸ng vËt: K2(Zr,Ti)Si3O9, lµ silicat m¹ch
gièng wolastonit.
umbo [16011] : ®Ønh.
PhÇn næi cao vµ t−¬ng ®èi phång cña mét
m¶nh vá quanh ®iÓm cong tèi ®a ë mÆt c¾t däc
qua l−ng vµ kÐo dµi tíi má khi kh«ng trïng víi
nã; phÇn ®Ønh t−¬ng ®èi phång ë c¶ hai m¶nh vá
Tay cuén ë ngay tr−íc má hoÆc lµ chøa má;
phÇn ®Ønh cña mçi m¶nh ë mai hai m¶nh cña líp
Vá gi¸p; chç nh« cao trªn khiªn tr−íc ë mét sè
Rªu ®éng vËt Cheilostomata gÇn lç æ hay trªn
tói trøng; mét ô trung t©m trªn phiÕn v¸ch cña
CÇu gai tr×nh bµy mét phÇn t« ®iÓm cña nã.
umbonal angle [16012] : gãc ®Ønh.
Gãc t¹o nªn bëi hai ®−êng tiÕp tuyÕn ®i qua
c¸c mÐp l−ng/tr−íc vµ l−ng/sau cña mÆt c¾t däc
ë vá Th©n mÒm hai m¶nh; gãc ®èi diÖn víi ®Ønh
ë Tay cuén t¹i vïng vá gi¸p kÒ ®Ønh.
umbonal chamber [16013] : phßng ®Ønh.
Khoang ë phÝa sau vµ phÝa bªn cña mçi m¶nh
vá Tay cuén, giíi h¹n ë m¶nh bông bëi c¸c
phiÕn r¨ng vµ thµnh vá vµ ë m¶nh l−ng giíi h¹n
vÒ phÝa gi÷a bëi c¸c phiÕn mãc tay vµ thµnh vá.
umbonal fold [16014] : nÕp ®Ønh.
659
NÕp ph¸t sinh tõ ®Ønh cña mét vá ®iÖp ®i
xuèng kh¾p th©n vá.
umbonal muscle [16015] : c¬ ®Ønh. Deleted: .
C¬ ®¬n thÊy ë mét sè Tay cuén hä
Lingulidae ®−îc cho lµ t−¬ng ®ång víi c¬ khÐp
sau, vµ bao gåm hai bã sîi n»m vÒ phÝa sau vµ
h¬i kh«ng ®èi xøng. Deleted: .
umbone [16016] : ®Ønh.
§n: umbo. Formatted
umbozerite [16017] : umbozerit.
Kho¸ng vËt kh«ng kÕt tinh: Deleted: .
Na3Sr4ThSi8(O,OH)24.
umbrafon dune [16018] : ®ôn khuÊt giã.
§ôn ph¸t triÓn ë phÝa khuÊt giã cña ph¹m vi
cã c¸t rêi, n¬i c¸t cung cÊp ®−îc thay ®æi ®Òu
®Æn( vÝ dô ®ôn trªn s−ên khuÊt giã cña b·i båi Deleted: .
hoÆc phÝa ®Êt liÒn tõ b·i biÓn c¸t). §n: lee
source dune; source-bordering lee dune.
umohoite [16019] : umohoit.
Kho¸ng vËt mµu ®en ®Õn ®en phít lam: Deleted: .
(UO2)MoO4.4H2O.
unaka [16020] : khèi sãt réng trªn b¸n
b×nh nguyªn.
Khèi nµy Ýt tiÕn triÓn h¬n so víi monadnock,
®«i khi thÓ hiÖn trªn bÒ mÆt cña khèi c¸c tµn d−
cña mét b¸n b×nh nguyªn cã khèi nµy nh« lªn.
Tµn d− xãi mßn cã quy m« lín h¬n vµ cao h¬n
so víi monadnock (®åi sãt). Nhãm c¸c ®åi sãt
th−êng thÓ hiÖn ë gÇn th−îng nguån s«ng n¬i
xãi mßn vÉn ch−a lµm cho khu vùc h¹ thÊp tíi
®−îc mùc b¸n b×nh nguyªn. Deleted: .
unakite [16021] : unakit.
§¸ granit giµu epidot, ngoµi epidot ra cßn cã
orthoclas mµu hång, th¹ch anh, Ýt kho¸ng vËt
quÆng, apatit vµ zircon. XuÊt xø tõ d·y nói
Unaka, thuéc d·y Great Smoky, ®«ng
Tennessee.
unary system [16022] : hÖ ®¬n cÊu tö.
HÖ hãa häc chØ cã ®éc mét cÊu tö.
§n: unicomponent system.
unavailable moisture [16023]: ®é Èm v« hiÖu.
§n: unavailable water. Deleted: .
unavailable soil moisture [16024] : ®é Èm v«
hiÖu cña ®Êt.
§é Èm bÞ gi÷ l¹i trong ®Êt bëi lùc hÊp phô Deleted: t
khiÕn cho bé rÔ cña thùc vËt kh«ng thÓ hót ®−îc.
unavailable water [16025] : n−íc v« hiÖu. Deleted: .
N−íc bÞ gi÷ l¹i trong ®Êt bëi lùc hÊp phô hay
c¸c lùc kh¸c khiÕn thùc vËt kh«ng sö dông ®−îc.
§n: unavailable soil moisture.
unbalanced force [16026]:lùc kh«ng c©n b»ng.
Lµ mét lùc kh«ng bÞ ®èi kh¸ng bëi lùc kh¸c
t¸c dông däc theo cïng mét ®−êng theo h−íng
ng−îc l¹i. Lùc kh«ng c©n b»ng g©y ra sù di
chuyÓn cña vËt thÓ.
unbiassed error [16027] : sai sè ngÉu nhiªn
(kh«ng hÖ thèng).
uncharged [16028] : ch−a n¹p (¾c quy).
unconcentrated flow [16029] : dßng ch¶y
trªn mÆt.
§n: overland flow.
unconcentrated wash [16030] : xãi mßn ®Òu
bÒ mÆt.
§n: sheet erosion.
unconfined aquifer [16031] : tÇng chøa n−íc
kh«ng ¸p.
TÇng chøa n−íc kh«ng bÞ giíi h¹n ë m¸i bëi
líp c¸ch n−íc. N−íc cã mÆt tho¸ng tù do (kh«ng
¸p), mùc n−íc trong c¸c giÕng khoan (giÕng
®µo) lu«n n»m cïng ®é cao víi mÆt tho¸ng
tù do.
unconfined compression [16032] : nÐn kh«ng
në h«ng, nÐn mét trôc, nÐn ®¬n gi¶n.
unconfined compression test [16033] : thÝ
nghiÖm nÐn kh«ng në h«ng.
ThÝ nghiÖm nÐn mét mÉu vËt liÖu (®Êt, ®¸, bª
t«ng, v.v.) kh«ng cã sù c¶n trë tõ c¸c phÝa xung
quanh mÉu.
unconfined compressive strength [16034] :
c−êng ®é nÐn kh«ng në h«ng, søc bÒn nÐn
®¬n trôc.
§n: uniaxial compressive strength.
unconfined ground water [16035] : n−íc
kh«ng ¸p, n−íc ngÇm.
N−íc tån t¹i trong tÇng chøa n−íc kh«ng ¸p,
cã mÆt tho¸ng tù do. §n: unconfined water.
unconfined water [16036] : n−íc kh«ng ¸p,
n−íc ngÇm.
§n: unconfined ground water.
unconformability [16037] : kh«ng chØnh hîp;
bÊt chØnh hîp.
§n: unconformity.
unconformable [16038] : cã d¹ng kh«ng
chØnh hîp; cã d¹ng bÊt chØnh hîp.
unconformity [16039] : kh«ng chØnh hîp, bÊt
chØnh hîp.
1- Sù gi¸n ®o¹n hoÆc thiÕu v¾ng trong tiÕn
tr×nh ®Þa chÊt, mét ph©n vÞ ®Þa tÇng bÞ mét ph©n
vÞ kh¸c kh«ng ph¶i lµ ph©n vÞ kÕ tiÕp trong tr×nh
tù ®Þa chÊt ban ®Çu phñ lªn. Sù gi¸n ®o¹n ®ã
th−êng liªn quan víi qu¸ tr×nh n©ng lªn,
bµo mßn.
2- Sù liªn quan vÒ cÊu tróc ë tiÕp xóc cña c¸c
líp ®¸, trÇm tÝch trÎ kh«ng nhÊt thiÕt n»m kh«ng
660
khíp vÒ ®−êng ph−¬ng hoÆc h−íng dèc víi trÇm
tÝch cæ h¬n n»m d−íi.
§n: unconformability; transgression.
3- Dùa trªn bÒ mÆt cña kh«ng chØnh hîp, c¸c Deleted: c
kiÓu kh«ng chØnh hîp chung nhÊt ®−îc thõa
nhËn ë Hoa Kú lµ: kh«ng chØnh hîp
(nonconformity), kh«ng chØnh hîp gãc (angular
unconformity), gi¶ chØnh hîp (disconformity), ¸
chØnh hîp (paraconformity). ë Anh, ®Æc tÝnh
quan träng cña kh«ng chØnh hîp ®−îc thõa nhËn
lµ kh«ng chØnh hîp gãc cÊu tróc h¬n lµ kho¶ng
trèng vÒ thêi gian vµ còng kh«ng thõa nhËn gi¶
chØnh hîp vµ ¸ chØnh hîp nh− lµ mét kh«ng
chØnh hîp.
unconformity trap [16040] : bÉy kh«ng
chØnh hîp.
C¸c bÉy dÇu hoÆc khÝ ®èt liªn quan víi
kh«ng chØnh hîp.
unconsolidated [16041] : kh«ng cè kÕt, ch−a
cè kÕt.
unconsolidated undrained (UU) shear test
[16042] : thÝ nghiÖm c¾t nhanh.
ThÝ nghiÖm x¸c ®Þnh ®Æc tr−ng chèng c¾t cña
®Êt. Ngay sau khi ®Æt gia t¶i th¼ng ®øng lªn mÉu
®· t¸c dông lùc c¾t, lùc nµy còng t¨ng rÊt nhanh.
Sau 1-2 phót lµ mÉu hoµn toµn bÞ c¾t. Nh− vËy
d−íi ¶nh h−ëng ¸p lùc nÐn, c¶ d−íi ¶nh h−ëng
cña lùc c¾t, n−íc ®Òu kh«ng kÞp tho¸t. Th«ng sè
søc chèng c¾t trong tr−êng hîp nµy cã ký hiÖu
Phi(u), C(u).
unconsolidated undrained shear strength
[16043] : søc bÒn c¾t kh«ng cè kÕt-kh«ng tho¸t Deleted: -n−íc d−íi ®Êt
n−íc, søc bÒn c¾t UU.
undaform [16044] : undaform. Deleted: d¹ng ®Þa h×nh d−íi n−íc ®−îc
thµnh t¹o do xãi mßn vµ x©y dùng cña
D¹ng ®Þa h×nh d−íi n−íc ®−îc thµnh t¹o do sãng trong thêi kú ph¸t triÓn cña tr¾c diÖn
xãi mßn vµ t¸c dông cña sãng trong thêi kú ph¸t c©n b»ng d−íi n−íc
triÓn cña tr¾c diÖn c©n b»ng d−íi n−íc.
undercliff [16045] : underclif. Deleted: thÒm hoÆc v¸ch ®øng phô däc
bê ®−îc h×nh thµnh do vËt liÖu r¬i xuèng
ThÒm hoÆc v¸ch ®øng phô däc bê ®−îc h×nh tõ v¸ch ®øng; phÇn thÊp cña v¸ch ph¸t
thµnh do vËt liÖu r¬i xuèng tõ v¸ch ®øng; phÇn triÓn ®Êt tr−ît
thÊp cña v¸ch ph¸t triÓn ®Êt tr−ît.
underconsolidated [16046] : ®ang cè kÕt.
undercooling [16047] : qu¸ ®«ng, qu¸ l¹nh.
undercutting [16048] : sù t¹o hµm Õch.
Sù lµm mÊt ch©n do c¸c yÕu tè tù nhiªn (ho¹t Deleted: a
®éng thñy triÒu, s«ng, v.v.) hoÆc nh©n sinh.
underfold [16049] : uèn nÕp thø sinh.
underground excavations [16050] : khai
®µo ngÇm.
underground mining [16051] : khai th¸c
hÇm lß. Deleted: b
underground mining methods [16052] :
 ph−¬ng ph¸p khai th¸c ngÇm.
underground water [16053] : n−íc d−íi ®Êt.
§n: ground water; subsurface water.
underlie [16054] : n»m d−íi; lãt d−íi; bÞ ®Èy
xuèng d−íi; cã vÞ trÝ thÊp h¬n.
ThuËt ng÷ th−êng ®−îc dïng cho c¸c thµnh
t¹o bÞ c¸c ®¸ trÇm tÝch hoÆc phun trµo trÎ h¬n
phñ lªn trªn.
undermine [16055]:khai th¸c má, ®µo hÇm lß.
underpinning [16056] : cøu ch÷a nÒn mãng
c«ng tr×nh.
undersaturated [16057] : d−íi b·o hßa.
1- Nãi vÒ lo¹i ®¸ magma chøa c¸c kho¸ng
vËt kh«ng b·o hßa, vÝ dô feldspathoids vµ olivin
(hoÆc olivin vµ hypersten).
2- Nãi vÒ lo¹i ®¸ cã chøa chuÈn
feldspathoids vµ olivin hoÆc olivin vµ hypersten
(Cã nghÜa kh¸c: kh«ng b·o hßa tíi h¹ng-
critically undersaturated,...).
underthrust [16058] : nghÞch chêm.
§Ó chØ tr−êng hîp khi c¸nh nÕp lâm ®−îc
xem nh− c¸nh nÕp låi ®éi tõ d−íi lªn.
underthrust fault [16059] : ®øt g·y
nghÞch chêm.
Mét kiÓu cña ®øt g·y mµ trong ®ã khèi ®¸
thÊp h¬n chuyÓn ®éng ®i xuèng d−íi khèi ®¸ thô
®éng n»m trªn cao h¬n (t−¬ng tù chóc m¶ng).
underwater excavation [16060] : ®µo
d−íi n−íc.
undisturbed [16061] : kh«ng bÞ x¸o trén, mÉu
®Êt nguyªn d¹ng.
undulating fold [16062] : nÕp uèn phô víi c¸c
®iÓm cao nhÊt vßng quanh.
Mét nÕp uèn mµ c¸c líp bÞ uèn cong thµnh
c¸c n©ng tråi vµ sôt lâm xen kÏ nhau.
UNEP [16063] : ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng Liªn
hiÖp quèc.
§n: United Nations Environment Programme.
uneven fracture [16064] : vÕt vì kh«ng
b»ng ph¼ng.
Mét kiÓu vÕt vì kho¸ng vËt tr«ng th«, kh«ng
theo quy t¾c.
uneveness of discontinuities [16065] : ®é låi
lâm cña bÒ mÆt gi¸n ®o¹n.
unexplored area [16066] : vïng ch−a th¨m
dß, vïng ch−a ®iÒu tra.
unfathomable [16067] : kh«ng ®o ®−îc.
ungaite [16068] : ungait.
Dacit cã chøa oligoclas, xuÊt xø tõ ®¶o Unga,
Kamchatka, Wga. Tªn cò kh«ng nªn dïng n÷a.
ungemachite [16069] : ungemachit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi, kh«ng mµu ®Õn phít
661
vµng: Na8K3Fe(SO4)6(OH)2.10H2O.
uniaxial [16070] : mét trôc.
ChØ tinh thÓ mét trôc quang. VÝ dô tinh thÓ
hÖ bèn ph−¬ng hoÆc hÖ s¸u ph−¬ng.
uniaxial compression tests [16071] : thÝ
nghiÖm nÐn ®¬n trôc.
uniaxial compressive strength [16072] : søc
bÒn nÐn ®¬n trôc.
§n: uniaxial compressive strength test.
uniaxial compressive strength test (Uniaxial
compression test) [16073] : thÝ nghiÖm nÐn
®¬n trôc, nÐn kh«ng në h«ng.
ThÝ nghiÖm nÐn ®¬n trôc (ISRM, 1981) ®−îc Deleted: a.
tiÕn hµnh nh− mét thÝ nghiÖm chØ thÞ hoÆc kÕt
hîp víi c¸c thÝ nghiÖm nÐn ba trôc kh¸c ®Ó x©y
dùng ®−êng bao søc bÒn. ThÝ nghiÖm ®−îc tiÕn Deleted: b.
hµnh b»ng c¸ch nÐn gi÷a hai ®Üa cña thiÕt bÞ nÐn
mét mÉu ®Êt ®¸ h×nh trô th¼ng ®øng víi hai ®Çu
®−îc mµi nh½n song song víi nhau. §Üa nÐn trªn
®−îc nèi víi pÝt t«ng truyÒn t¶i vµ víi ng¨n gia
t¶i cïng ¸p kÕ ®Ó x¸c ®Þnh t¶i träng cùc ®¹i, P.
Søc bÒn nÐn ®¬n trôc cña mÉu ®−îc tÝnh b»ng
c¸ch chia P cho tiÕt diÖn ngang cña mÉu, A. Cã
thÓ cÇn ph¶i hiÖu chØnh kÕt qu¶ do thay ®æi tiÕt
diÖn mÉu nÕu g·y vì chØ x¶y ra sau khi biÕn
d¹ng ®· ®¹t tíi 2-3%. ThÝ nghiÖm nÐn ®¬n trôc
cã lÏ lµ thÝ nghiÖm phæ biÕn nhÊt trªn mÉu ®¸ ®Ó
x¸c ®Þnh søc bÒn nÐn ®¬n trôc (hë h«ng), c¸c
h»ng sè modun ®µn håi vµ hÖ sè Poisson cña vËt
liÖu ®¸.
uniaxial tensile strength [16074] : søc bÒn
kÐo ®¬n trôc.
§n: tensile strength.
uniclinal shifting [16075] : chuyÓn dÞch
®¬n nghiªng.
ChuyÓn dÞch chêm cña c¸c nÕp ®¬n nghiªng.
unicline [16076] : mét nghiªng, ®¬n nghiªng.
§n: monocline.
unified classification system [16077] : hÖ
ph©n lo¹i ®Êt thèng nhÊt.
§n: AASHTO classification system.
uniform development [16078] : ph¸t triÓn
®ång ®iÖu.
Sù h×nh thµnh mét c¶nh quan ë n¬i tèc ®é
n©ng cao ngang b»ng víi tèc ®é xãi mßn h¹
thÊp, ®−îc ®Æc tr−ng bëi ®Þa h×nh kh«ng thay ®æi
vµ c¸c s−ên th¼ng.
uniform field [16079] : tr−êng ®ång nhÊt.
uniformity coefficient [16080] : hÖ sè
®ång nhÊt.
§Æc tr−ng cho tÝnh ®ång nhÊt vÒ cÊp h¹t trÇm
tÝch. HÖ sè nµy b»ng 1 nÕu cÊp h¹t ®ång ®Òu vµ
t¨ng lªn khi cÊp h¹t thay ®æi (b»ng 30 ®èi víi
c¸t ®a nguån gèc).
uniformly graded [16081] : thµnh phÇn h¹t
®Êt kh«ng ®ång ®Òu.
uniform magnetic field [16082] : tr−êng tõ
®ång nhÊt.
unimodal sediment [16083] : trÇm tÝch
unimodal.
Lo¹i trÇm tÝch mµ sù ph©n bè cÊp h¹t cña
chóng kh«ng cã cùc ®¹i thø cÊp. VÝ dô: cuéi b·i
biÓn hiÖn ®¹i.
uniphase [16084] : mét pha.
uniplicate [16085] : ®¬n nÕp.
Nãi vÒ d¹ng uèn nÕp xen kÏ ë Tay cuén víi
m¶nh bông cã mét r·nh gi÷a vµ mét nÕp ë
®−êng khíp tr−íc.
unit bar [16086] : ®ª c¸t kh«ng bÞ biÕn ®æi.
§ª c¸t hoÆc cuéi kh«ng bÞ biÕn ®æi trong
dßng bÖn (dßng t¸ch ra råi l¹i hîp l¹i víi dßng
chÝnh ë phÝa h¹ l−u).
unit cell [16087] : « c¬ së.
Khèi b×nh hµnh cã thÓ tÝch nhá nhÊt ë bªn
trong m¹ng tinh thÓ tuÇn hoµn ba chiÒu, chøa
toµn bé nhãm ph©n tö hoÆc nguyªn tö t¹o nªn
thµnh phÇn cña m¹ng. CÊu tróc tinh thÓ cã thÓ
m« t¶ nh− sù chång xÕp v« tËn cña c¸c « c¬ së
theo ba h−íng kh«ng song song.
§n: primitive unit cell.
unit cost of reserves prospecting [16088] :
chi phÝ th¨m dß cho mét ®¬n vÞ tr÷ l−îng
kho¸ng s¶n, gi¸ thµnh th¨m dß mét ®¬n vÞ tr÷
l−îng.
Tæng c¸c kho¶n chi phÝ t×m kiÕm vµ th¨m dß
tÝnh cho mét ®¬n vÞ tr÷ l−îng nguyªn liÖu
kho¸ng ®−îc gia t¨ng.
United Nation Conference on Environment
and Development [16089] : Héi nghÞ Liªn
hiÖp quèc vÒ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn.
Héi nghÞ lín nhÊt vÒ m«i tr−êng do LHQ tæ
chøc t¹i Rio de Zaneiro (Brazil) tõ ngµy 3 ®Õn
14/6/1992 (cßn gäi lµ Héi nghÞ th−îng ®Ønh vÒ
Tr¸i ®Êt-The Earth Summit) víi sù tham dù cña
®¹i diÖn 178 quèc gia vµ 645 tæ chøc phi chÝnh
phñ, trong ®ã cã 117 nguyªn thñ quèc gia vµ thñ
t−íng, nh»m tæng kÕt thùc hiÖn nh÷ng tháa
thuËn t¹i Héi nghÞ thÕ giíi vÒ m«i tr−êng ë
Stockholm n¨m 1972 vµ xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò
nghiªm träng ®ang ®e däa m«i tr−êng sèng cña
loµi ng−êi trªn hµnh tinh.
Sau 12 ngµy lµm viÖc, Héi nghÞ ®· th«ng qua
®−îc nh÷ng v¨n kiÖn quan träng: Tuyªn ng«n
Rio (cßn gäi lµ HiÕn ch−¬ng Tr¸i ®Êt), Ch−¬ng
662
tr×nh hµnh ®éng 21, C«ng −íc vÒ thay ®æi khÝ
hËu, C«ng −íc vÒ ®a d¹ng sinh häc, C«ng −íc vÒ
b¶o vÖ c¸c loµi vµ c¸c n¬i c− tró, v.v. Héi nghÞ
còng ®· th«ng qua c¸c v¨n kiÖn vÒ tµi trî vµ
chuyÓn giao c«ng nghÖ cho c¸c n−íc ®ang ph¸t
triÓn.
ý nghÜa cña Héi nghÞ lµ lµm cho nh©n lo¹i
nhËn thøc ®−îc: NÕu kh«ng cøu v·n ®−îc m«i Deleted: trÇm tÝch ®¬n mèt
tr−êng th× còng kh«ng thÓ duy tr× sù sèng cña Deleted: phèi
b¶n th©n con ng−êi; vÊn ®Ò m«i tr−êng lµ vÊn ®Ò Deleted: hai
toµn cÇu, kh«ng mét quèc gia nµo cã thÓ gi¶i
quyÕt riªng lÎ ®−îc mµ ph¶i cã sù hîp t¸c trªn
quy m« toµn cÇu. C¸c v¨n kiÖn ®−îc th«ng qua
kh¼ng ®Þnh quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña c¸c quèc
gia trong viÖc b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ
bÒn v÷ng.
§oµn ®¹i biÓu ViÖt Nam tham gia Héi nghÞ
nµy do Phã chñ tÞch Héi ®ång Bé tr−ëng
NguyÔn Kh¸nh dÉn ®Çu.
United Nations Convention on Biological
Diversity (UNCBD) [16090] : C«ng −íc cña
Liªn hiÖp quèc vÒ ®a d¹ng sinh häc.
C«ng −íc ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ Liªn
hiÖp quèc vÒ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn Rio de
Janeiro th¸ng 6/1992. Môc ®Ých cña C«ng −íc lµ
b¶o tån sù ®a d¹ng sinh häc, sö dông l©u bÒn vµ
cïng h−ëng thô mét c¸ch chÝnh ®¸ng, c«ng b»ng
nh÷ng lîi Ých cña c¸c nguån tµi nguyªn gen, bao
gåm c¶ viÖc cung cÊp gen, chuyÓn giao kü thuËt
vµ ®ãng gãp tµi chÝnh.
ViÖt Nam tham gia C«ng −íc tõ 16/11/1994.
United Nations Environment Programme
(UNEP) [16091] : ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng
Liªn hiÖp quèc (viÕt t¾t UNEP).
Mét tæ chøc cña Liªn hiÖp quèc ®−îc thµnh
lËp vµo n¨m 1972, cã chøc n¨ng tËp hîp, ®iÒu
phèi ho¹t ®éng cña c¸c quèc gia vµ c¸c tæ chøc
quèc tÕ nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò toµn cÇu.
C¸c ®èi t−îng quan t©m cña UNEP lµ: 1-C¸c
khu d©n c− vµ b¶o vÖ søc kháe; 2-HÖ sinh th¸i
trªn c¹n; 3-M«i tr−êng vµ ph¸t triÓn; 4-C¸c ®¹i
d−¬ng; 5-N¨ng l−îng; 6-C¸c tai biÕn thiªn
nhiªn.
NhiÖm vô chñ yÕu cña UNEP lµ: 1-§¸nh gi¸
tr¹ng th¸i m«i tr−êng, bao gåm gi¸m s¸t
(monitoring), nghiªn cøu khoa häc, trao ®æi
th«ng tin vÒ m«i tr−êng; 2-Qu¶n lý m«i tr−êng,
chñ yÕu lµ c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi cã t¸c
®éng tèt hoÆc xÊu ®Õn m«i tr−êng nh»m sö dông
hîp lý thiªn nhiªn; 3-Hç trî vÒ gi¸o dôc-®µo t¹o
c¸n bé, gióp ®ì kü thuËt trong lÜnh vùc m«i
tr−êng.
 unit form [16092] : h×nh ®¬n vÞ.
H×nh ®¬n tinh thÓ trong c¸c hÖ kh«ng ph¶i
lËp ph−¬ng, c¾t c¸c trôc tinh thÓ theo c¸c ®o¹n
x¸c ®Þnh th«ng sè cña trôc. H×nh ®¬n vÞ cã ký
hiÖu Miller {111}, {110}, {011}, {101}.
unit resistance [16093] : ®iÖn trë suÊt riªng.
unit stratotype [16094] : chuÈn ®Þa tÇng (mÆt
c¾t chuÈn) ph©n vÞ, stratotyp ph©n vÞ.
Lµ mÆt c¾t chuÈn (stratotyp) ®−îc xem lµ tiªu
chuÈn x¸c ®Þnh hoÆc nhËn biÕt mét ph©n vÞ
®Þa tÇng.
unit weight [16095] : träng l−îng riªng.
ThÓ träng, träng l−îng trªn mét ®¬n vÞ
thÓ tÝch.
univalve [16096] : ®¬n m¶nh, ®éng vËt ®¬n
m¶nh, vá ®¬n m¶nh.
ChØ cã hay chØ gåm mét m¶nh; mét ®éng vËt
chØ cã mét m¶nh vá, vÝ dô: Ch©n ®Çu vµ Ch©n
bông; vá mét ®éng vËt chØ cã mét m¶nh.
univariant [16097] : ®¬n biÕn.
Nãi vÒ hÖ hãa häc chØ cã mét bËc tù do; nãi
vÒ mét hÖ c©n b»ng ë ®ã sù biÕn thiªn kh«ng b¾t
buéc cña nhiÒu h¬n mét ®iÒu kiÖn vËt lý sÏ lµm
kÐo theo sù tiªu biÕn cña mét pha.
universal seismograph [16098] : m¸y ®o ®Þa
chÊn d¶i réng.
M¸y ®o dao ®éng ®Þa chÊn d¶i réng, ®o ®−îc
c¶ chu kú ng¾n lÉn chu kú dµi.
universal stage [16099] : bµn tæng hîp.
Bµn quang häc cã 3, 4, 5 trôc ®−îc g¾n vµo
bµn quay cña kÝnh hiÓn vi ph©n cùc, cho phÐp
nghiªng l¸t máng th¹ch häc theo hai trôc n»m
ngang vu«ng gãc víi nhau. §−îc dïng ®Ó
nghiªn cøu tÝnh chÊt quang häc cña mét kho¸ng
vËt ®èi xøng thÊp, x¸c ®Þnh sù ®Þnh h−íng cña
kho¸ng vËt bÊt kú so víi mÆt vµ c¹nh cña l¸t
máng. §n: u-stage; Fedorov stage.
univerted relief [16100] : ®Þa h×nh kÕ thõa.
H×nh d¸ng bªn ngoµi cña ®Þa h×nh ph¶n ¸nh
cÊu tróc ®Þa chÊt bªn d−íi, nh− n¬i lµ nói còng
lµ vÞ trÝ cña nÕp låi, n¬i lµ thung lòng còng lµ vÞ
trÝ cña nÕp lâm.
unkeep cost [16101] : chi phÝ b¶o d−ìng, phÝ
tæn b¶o d−ìng.
§n: maintenance.
unpaired terrace [16102] : thÒm kh«ng
cÆp ®«i.
ThÒm s«ng kh«ng ®èi xøng nhau, trªn phÝa
®èi diÖn nhau cña thung lòng th−êng ®−îc h×nh
thµnh bëi mét dßng uèn khóc, ®¸nh vâng ngang
qua thung lòng. §n: unmatched terrace.
unsaturated [16103] : kh«ng b·o hoµ.
663
ChØ kho¸ng vËt kh«ng thµnh t¹o khi cã silica
(SiO2) tù do, vÝ dô nephelin, leucit, olivin,
feldsparhoit.
Ss: undersaturated, saturated, oversaturated.
unsoaked [16104] : kh«ng cho thÊm n−íc.
unstable [16105] : kh«ng bÒn v÷ng, bÊt
æn ®Þnh.
1- ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ c¸c ®¸ trÇm tÝch cã Deleted: a)
cÊu t¹o kh«ng bÒn v÷ng, thµnh phÇn kho¸ng vËt
dÔ bÞ thay ®æi; lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh x©m
thùc vµ l¾ng ®äng nhanh, vÝ dô trong vïng ho¹t
®éng kiÕn t¹o vµ n©ng cao; nh− feldspar, Deleted: bao gåm
pyroxen, hornblend vµ c¸c m¶nh ®¸ kh¸c nhau.
2- Lo¹i ®¸ trÇm tÝch cã thµnh phÇn lµ c¸c h¹t Deleted: b)
d¹ng gãc c¹nh tíi b¸n mµi mßn kh«ng bÒn v÷ng Deleted: ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ ®¸
phong hãa, ®é chän läc tõ kÐm ®Õn trung b×nh, trÇm tÝch ch−a tr−ëng thµnh (ch¼ng h¹n
grauvac), bao gåm c¸c h¹t gãc c¹nh nh−
bao gåm c¸c h¹t feldspar hoÆc c¸c m¶nh vôn ®¸. felspat vµ m¶nh ®¸.
unstable equilibrium [16106] : c©n b»ng
kh«ng æn ®Þnh.
Tr¹ng th¸i c©n b»ng cña hÖ hãa häc, hay mét
vËt thÓ dÔ bÞ ph¸ hñy.
unstable isotope [16107] : ®ång vÞ kh«ng bÒn.
unstable relict [16108]: tµn d− kh«ng æn ®Þnh.
Mét thÓ tµn d− kh«ng æn ®Þnh d−íi nh÷ng
®iÒu kiÖn bÊt biÕn míi chång lªn bÞ ph¸ hñy
nh−ng vÉn cßn nhËn biÕt ®−îc nhê vËn tèc
chuyÓn d¹ng chËm ch¹p.
unstratified [16109] : kh«ng ph©n tÇng, kh«ng
ph©n líp.
unsupported height [16110] : chiÒu cao tù do,
chiÒu cao kh«ng ph¶i chèng thµnh.
unwater [16111] : tho¸t n−íc.
§n: dewater.
unweathered [16112] : kh«ng, ch−a bÞ
phong hãa.
UOD [16113] : nhu cÇu oxy toµn phÇn.
ViÕt t¾t cña ultimate oxygen demand. L−îng
oxy theo tÝnh to¸n cÇn cho sù kho¸ng hãa hoµn
toµn c¸c chÊt h÷u c¬ vµ oxy hãa amoniac cïng
c¸c hîp chÊt nit¬ trong n−íc.
upalite [16114] : upalit.
Kho¸ng vËt: Al(UO2)3(PO4)2(OH)3.
upconing [16115] : nªm h×nh nãn.
§n: coning.
updip [16116] : h−íng ®i lªn vµ song song víi
chiÒu dèc cña cÊu t¹o hoÆc bÒ mÆt.
updip block [16117] : c¸c ®¸ ë phÝa tråi lªn
cña ®øt g·y, khèi tråi.
upfaulted [16118] : nãi vÒ c¸c ®¸ trªn phÝa
n©ng tråi cña ®øt g·y, hoÆc khèi nghiªng
tråi lªn. Deleted: n
uphole shooting [16119] :
 Næ m×n trong lç khoan ë ®é s©u kh¸c nhau ®Ó
lùa chän ®é s©u ®Æt ®iÓm næ tèi −u hoÆc ®Ó x¸c
®Þnh vËn tèc (sãng) trong ®íi phong hãa.
upland [16120] : vïng ®Êt cao, cao nguyªn.
Vïng réng lín cña ®Êt cao, ®Æc biÖt lµ ë
nh÷ng n¬i xa bê biÓn hoÆc bªn trong mét quèc
gia. §Êt næi cao h¬n trªn vïng ®Êt thÊp däc theo
s«ng hoÆc gi÷a c¸c ®åi. Vïng ®Êt cao h¬n mùc
lò, thñy triÒu khi b·o kh«ng ®¹t tíi. Cao nguyªn,
vïng ®Êt cao h¬n cña mét khu vùc t−¬ng ph¶n
víi thung lòng, ®ång b»ng hoÆc c¸c vïng ®Êt
thÊp kh¸c. §n: fasland.
upland plain [16121] : vïng ®Êt kh¸ b»ng
ph¼ng cã ®é cao lín, bÒ mÆt bÞ xãi mßn cao.
upland swamp [16122] : ®Çm lÇy lôc ®Þa.
H×nh thµnh tõ c¸c vòng vÞnh ®ang c¹n dÇn do
biÓn tho¸i.
upleap [16123] : c¸nh nghÞch lªn cña ®øt g·y
phay nghÞch.
uplift [16124] : c¸nh nghÞch lªn cña ®øt g·y
phay nghÞch.
1- Mét lùc bÊt kú dÉn ®Õn n©ng cao mét kÕt
cÊu c«ng tr×nh hoÆc nÒn mãng cña nã ®èi víi
xung quanh, khèi n©ng, sù n©ng cao, sù n©ng
tråi (cao h¬n xung quanh).
2- N©ng tråi, mét vïng næi cao vÒ mÆt cÊu
t¹o trong vá, ®Þa lòy, thµnh t¹o do c¸c chuyÓn
®éng d−¬ng lµm c¸c ®¸ n©ng tråi ®Þa lòy hoÆc
nghÞch chêm lªn phÝa trªn; ®øt g·y nghÞch.
Ngn: depression.
uplimb thrust fault [16125] : ®øt gÉy chêm
nghÞch c¸nh treo.
§øt g·y co rót ph¸t triÓn trªn c¸nh nÕp låi
víi h−íng dÞch chuyÓn kiÕn t¹o ë c¸nh treo vµ
®øt g·y chóc xuèng tr−íc tiªn cïng h−íng víi
c¸nh nh−ng gãc dèc lín h¬n. Sù dÞch chuyÓn
tiÕp tôc cña c¸nh theo h−íng th¼ng ®øng g©y ra
c¸c ®øt gÉy co rót c¸nh tôt xuèng theo h−íng
trôc nÕp uèn. §n; flexural-slip thrust fault.
upper Carboniferous [16126] : Carbon
th−îng; Carbon trªn.
Thèng trªn cña hÖ Carbon cña ch©u ¢u, còng
lµ cña thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, gÇn t−¬ng øng víi
Pensylvani cña B¾c Mü.
upper hemisphere projection [16127] : phÐp
chiÕu lËp thÓ b¸n cÇu trªn.
upper mantle [16128] : manti trªn.
PhÇn manti n»m trªn ®é s©u kho¶ng 1000 km
vµ cã tû träng 3,40 g/cm3, t¹i ®ã vËn tèc sãng P
t¨ng tõ 8 ®Õn 11 km/gi©y theo ®é s©u vµ vËn tèc
sãng S t¨ng tõ 4,5 ®Õn 6 km/gi©y theo ®é s©u.
Líp manti trªn cã thµnh phÇn nh− ®¸ peridotit.
664
Manti trªn bao hµm c¶ asthenosphere (quyÓn
mÒm) vµ ®íi chuyÓn tiÕp t−¬ng ®−¬ng víi líp B
hay C. §n: outer mantle, peridotite shell. Formatted
upper Paleolithic [16129] : §å ®¸ cò trªn. Formatted
Ph©n vÞ gÇn ®©y nhÊt, ph©n vÞ thø ba cu¶ thêi
®Þa §å ®¸ cò (Paleolithic) ®Æc tr−ng bëi Homo
sapiens (ng−êi hiÖn ®¹i-víi t− c¸ch lµ mét chñng
lo¹i) vµ sù xuÊt hiÖn cña ng−êi ë ch©u óc vµ
ch©u Mü.
upper plate [16130] : c¸nh treo cña mét
®øt g·y.
upper Volgian [16131] : Volga th−îng.
BËc ë ch©u ¢u, Jura trªn (trªn Volga h¹, d−íi
Berias, Creta), bao gåm c¶ Tithori.
upright fold [16132] : nÕp uèn th¼ng ®øng. Deleted: Ê
uprise [16133] : n©ng lªn, d©ng tråi.
upslope [16134] : s−ên dèc lªn, cµng lªn cao
®é dèc cña s−ên cµng lín.
upstream [16135] : th−îng l−u, bªn trªn.
upthrow [16136] : th−îng l−u, bªn trªn.
Sù dÞch chuyÓn vØa; phÝa dÞch chuyÓn lªn
phÝa trªn cña ®øt g·y. S−ên n©ng lªn (c¸nh n©ng
lªn). Ngn: down throw.
upthrown [16137] : phÝa cña ®øt g·y chuyÓn
®éng theo h−íng ®i lªn.
upthrown block [16138] : khèi chuyÓn ®éng
lªn phÝa trªn.
upthrust [16139] : phay nghÞch, nghÞch chêm
dèc, ®Þa lòy.
upthrusting [16140] : n©ng tråi.
upturned [16141] : nghiªng, ®¶o lén (nÕp
uèn ®¶o). Deleted: §øt g·y co rót ph¸t triÓn trªn
c¸nh cña nÕp låi, trong ®ã h−íng vËn
upturning [16142] : ®¶o ng−îc, ®¶o lén. ®éng kiÕn t¹o
upward borehole [16143] : lç khoan
ng−îc lªn.
upwelling [16144] : nói löa èng (phun ra).
Phun trµo dung nham vµ khÝ nói löa t−¬ng
®èi yÕu ít, kh«ng cã lùc phun trµo qu¸ m¹nh.
uraconite [16145] : uraconit.
Tªn ®−îc dïng ®Ó chØ c¸c lo¹i sulfat uran
nh−ng kh«ng râ rµng nªn lo¹i bá.
uralborite [16146] : uralborit.
Kho¸ng vËt CaB2O4. 2H2O.
Uralian [16147] : Urali.
BËc cña Nga, ph©n chia cho phÇn cao nhÊt
cña Carbon, n»m d−íi bËc Sakmari, hiÖn ®−îc
xem mét phÇn thuéc Asseli Permi d−íi, mét
phÇn thuéc Carbon th−îng, kh¸ phæ biÕn trong
c¸c c«ng tr×nh cña Ph¸p vÒ ®Þa chÊt ViÖt Nam.
HiÖn kh«ng sö dông.
Uralian emerald [16148] : emerald ural.
Emerald t×m thÊy ë d·y nói Ural gÇn
Sverdlovsk, Liªn bang Nga. §n: demantoid.
uralite [16149] : uralit.
Amphibol thø sinh (hornblen hoÆc actinolit)
mµu lôc, chñ yÕu cã d¹ng kim, sîi gÆp trong ®¸
bÞ biÕn ®æi, gi¶ h×nh theo pyroxen (nh− augit).
uralitization [16150] : uralit ho¸.
Sù ph¸t triÓn amphibol theo pyroxen, ®Æc biÖt
trong qu¸ tr×nh magma muén hoÆc biÕn chÊt, khi
amphibol thay thÕ pyroxen nguyªn sinh hoÆc khi
®¸ x©m nhËp bÞ biÕn ®æi, pyroxen bÞ thay thÕ
b»ng amphibol, vÝ dô: sù biÕn ®æi ®¸ gabro
thµnh ®¸ lôc do biÕn chÊt ®éng lùc.
uralolite [16151] : uralolit.
Kho¸ng vËt: CaBe3(PO4)2(OH)2.4H2O.
uramphite [16152] : uramphit.
Kho¸ng vËt mµu lôc nh¹t ®Õn lôc vá chai:
(NH4)(UO2)(PO4).3H2O.
uran mica [16153] : mica uran.
Uranit, ®Æc biÖt lµ torbernit.
urancalcarite [16154] : urancalcarit.
Kho¸ng vËt: Ca(UO2)3CO3(OH)6.3H2O.
uraninite [16155] : uraninit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng hoÆc t¸m mÆt,
mµu ®en, n©u hoÆc x¸m thÐp, chñ yÕu lµ UO2,
còng cã thÓ bÞ oxy ho¸ mét phÇn, phãng x¹
m¹nh, lµ quÆng chñ yÕu cña uran, ®ång h×nh víi
thorianit. Uraninit th−êng chøa t¹p chÊt nh− kim
lo¹i thori, radi, ceri, ytri vµ ch×. Khi bÞ nung
nãng, nã gi¶i phãng ra khÝ chñ yÕu lµ heli.
Uraninit gÆp trong c¸c m¹ch quÆng ch×, thiÕc,
®ång hoÆc trong trÇm tÝch c¸t kÕt. Trong granit
vµ pegmatit, uraninit lµ hîp phÇn nguyªn thuû
cña chóng.
§n: pitchblende. §n: ulrichite, coracite.
uranite [16156] : uranit.
Tªn chung cho nhãm kho¸ng vËt gåm
phosphat vµ arsenat uran kiÓu autunit, meta-
autonit vµ tobernit.
uranium [16157] : urani (U).
Nguyªn tè hãa häc sè 92, nguyªn tö l−îng
238,0289; tû träng 11,95 g/cm3, thuéc nhãm
kim lo¹i nÆng, actinid, lithophil, cã 23 ®ång vÞ
kh«ng bÒn. Hµm l−îng U trong c¸c ®¸ (ppm): vá
lôc ®Þa trªn lµ 2,5; siªu mafic 0,02; gabro-basalt
0,5; granit-granodiorit 4; ®¸ phiÕn 3,2; trong ®Êt
2,7; trong n−íc ®¹i d−¬ng0,0032 mg/l. Kho¸ng
vËt tiªu biÓu lµ uraninit/pitchblend UO2,
brannerit (U,Ca,Ce)(Ti,Fe)2O6, carnotit
K2(UO2)2(VO4)2.3H2O. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch:
ICP-MS, INAA, ®o huúnh quang. Dïng U trong
c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp h¹t nh©n, bom h¹t
nh©n, kÝnh thñy tinh, ®èi träng cho m¸y bay.
665
uranium 234 age method [16158] : ph−¬ng Deleted: (b)
ph¸p U234 x¸c ®Þnh tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi cho c¸c hãa th¹ch
San h«, vá sß hÕn cã tuæi d−íi 1 triÖu n¨m.
§n: uranium 234 excess method; uranium
234/uranium 238 age method; uranium 238
uranium 234 desequilibrium method.
uranium 234 excess method [16159] :
ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi uranium-234.
uranium 234/uranium 238 age method
[16160] : ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi uranium-234.
uranium 238/uranium 234 desequilibrium
method [16161] : ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi
uranium-234.
Ph−¬ng ph¸p kh«ng c©n b»ng 238U/234U.
uranium isotope age [16162] : tuæi ®ång vÞ
uranium.
§n: uranium-uranium age.
uranium lead age method [16163] : ph−¬ng
ph¸p U-Pb x¸c ®Þnh tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi cho c¸c ®¸ dùa
trªn c¬ së biÕt tû lÖ ph©n r· phãng x¹ cña U238
thµnh Pb206 vµ U235 thµnh Pb207-Lµ mét phÇn më
réng cña ph−¬ng ph¸p U-Th-Pb trong ®ã c¸c cÆp
mÑ-con ®−îc nghiªn cøu ®ång thêi.
§n: lead-uranium age method.
uranium ocher [16164] : quÆng urani.
§n: gummite.
uranium series [16165] : lo¹t urani.
Lo¹t phãng x¹ b¾t ®Çu tõ urani-238.
uranium series age method [16166] : ph−¬ng
ph¸p ®Þnh tuæi d·y urani. Deleted: lo¹t
TÝnh tuæi theo n¨m cho c¸c vËt liÖu §Ö tø
dùa trªn qui luËt tæng quan lµ sù ph©n hñy cho
uranium-234, thorium-230 vµ protactinium-231
trong c¸c vËt liÖu thiªn nhiªn nãi chung lµ
kh«ng c©n b»ng víi c¸c ®ång vÞ bè cña chóng,
uranium-238 vµ uranium-235 cã l−îng hoÆc
thiÕu hoÆc thõa-tuæi ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch ®o
tû lÖ ho¹t ®é cña c¸c ®ång vÞ ®ã.
§n: ionium-thorium age method, ionium-
excess method (ph−¬ng ph¸p ion thõa), ionium
deficiency method (ph−¬ng ph¸p thiÕu ion);
thorium-230, protactinium-231 deficiency
method; protactinium-ionium age method;
uranium-234 age method v. v.
uranium thorium lead age method [16167] :
ph−¬ng ph¸p U-Th-Pb x¸c ®Þnh tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi cho c¸c ®¸, ®Æc
biÖt lµ cho zircon trªn c¬ së biÕt tû lÖ ph©n r·
phãng x¹ cña U238 thµnh Pb206; U235 thµnh Pb207
vµ Th232 thµnh Pb208. C¸c tû lÖ nµy cho 3 kÕt qu¶
tÝnh tuæi ®éc lËp víi nhau. Ngoµi ra tû sè
Pb207/Pb206 còng cho kÕt qu¶ tÝnh tuæi gäi lµ tuæi
ch×-ch×. Ph−¬ng ph¸p nµy ¸p dông tèt cho tÝnh
tuæi c¸c ®¸ vµ kho¸ng vËt tr−íc Cambri.
§n: uranium-thorium-lead dating.
uranium uranium age [16168] : tuæi
uranium-uranium.
Tuæi tÝnh theo n¨m tõ tû sè cña uranium-235
vµ uranium-238; mét s¶n phÈm phô cña ph−¬ng
ph¸p ®Þnh tuæi uranium-thorinium-ch×.
§n: uranium isotope age.
uranocher [16169] : uranocher, quÆng uran.
Tªn chung, chñ yÕu dïng cho c¸c sulfat uran
(nh− uranopilit) vµ cho mét sè oxid uran.
§n: uranochre.
uranocircite [16170] : uranoxirxit.
Kho¸ng vËt mµu lôc vµng cña nhãm autunit:
Ba(UO2)2(PO4)2.8H2O.
uranophane [16171] : uranophan.
Kho¸ng vËt thø sinh hÖ trùc thoi, mµu vµng,
phãng x¹ m¹nh: Ca(UO2)2Si2O7.6H2O, ®ång cÊu
tróc víi sklodopskit vµ cuprosklodopskit vµ
l−ìng h×nh víi beta-uranophan. §n: uranotile.
uranopilite [16172] : uranopilit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng:
(UO2)6(SO4)(OH)10.12H2O.
uranosilite [16173] : uranosilit.
Kho¸ng vËt: USi7O17.
uranospathite [16174] : uranospathit.
Kho¸ng vËt: (HAl)0,5(UO2)2(PO4)2.20H2O.
uranosphaerite [16175] : uranosphaerit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu ®á da cam ®Õn ®á
g¹ch: Bi2U2O9. 3H2O. §n: uranospherite.
uranospinite [16176] : uranospinit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu lôc ®Õn vµng thuéc
nhãm autunit: Ca(UO2)2(AsO4)2.10H2O. §ång
h×nh zeunerite.
uranotantalite [16177] : uranotantalit.
§n: samarkite.
uranothallite [16178] : uranothalit.
§n: liebigite.
uranothorianite [16179] : uranothorianit.
Thorianit chøa uran, lµ kho¸ng vËt trung gian
cña d·y ®ång h×nh uraninit-thorianit.
uranothorite [16180] : uranothorit.
Mét biÕn thÓ cña thorit cã chøa urani.
uranotile [16181] : uranotil.
§n: uranophane, uranotil.
urantsevite [16182] : urantsevit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng: Pd(Bi, Pb)2.
Uranus [16183] : Sao Thiªn V−¬ng.
urbainite [16184] : urbainit.
666
Ilmenitit chøa 10-20% rutil vµ 3-5% saphirin.
ThuËt ng÷ mang tªn vïng St.Urbain, Quebec,
kh«ng l−u ý sö dông.
Urban geology [16185] : ®Þa chÊt ®« thÞ.
LÜnh vùc ®Þa chÊt häc ¸p dông nh÷ng kÕt qu¶
®iÒu tra nghiªn cøu ®Þa chÊt phôc vô c«ng cuéc
®« thÞ hãa nh»m hai ®Þnh h−íng: 1-X¸c lËp c¸c
luËn cø vÒ ®Þa chÊt cho viÖc lËp quy ho¹ch x©y
dùng ®« thÞ, b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn ®« thÞ trªn
mét nÒn t¶ng ®Þa chÊt bÒn v÷ng, tr¸nh nh÷ng tai
biÕn ®Þa chÊt vµ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn Formatted
m«i tr−êng ®Þa chÊt do nguyªn nh©n ®« thÞ hãa;
2-§¸p øng c¸c yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi
vµ phôc vô d©n sinh, gãp phÇn t¹o lËp c¬ së h¹
tÇng tiÖn nghi cho cuéc sèng ®« thÞ theo tiªu
chuÈn hiÖn ®¹i.
urea [16186] : urea.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: CO(NH2)2.
ureyite [16187] : ureyit.
Kho¸ng vËt thiªn th¹ch thuéc nhãm pyroxen:
NaCrSi2O6. §n: kosmochlor, cosmochlore.
uricite [16188] : uricit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
C5H4N4O3(2, 6, 8-trihydroxy purin).
Urov disease [16189] : bÖnh Urov.
Mét lo¹i bÖnh do m«i tr−êng sèng (n−íc Formatted
uèng, thøc ¨n) d− thõa stronti vµ thiÕu calci, Formatted
th−êng gÆp ë ng−êi vµ gia sóc víi c¸c biÓu hiÖn:
®au nhøc khíp, x−¬ng cèt cong vÑo, dÔ g·y.
BÖnh phæ biÕn ë vïng thung lòng s«ng Urov
(phÝa nam Sibir, Nga) nªn cã tªn lµ bÖnh Urov.
Còng cßn cã tªn: Kashin-Beck (®Æt theo tªn hai
nhµ khoa häc ®· nghiªn cøu bÖnh nµy).
ursilite [16190] : ursilit.
Kho¸ng vËt mµu vµng chanh:
(Ca,Mg)2 (UO2)2Si5O14.9-10H2O.
urtite [16191] : urtit.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp Deleted: a.
s©u cã F n»m gi÷a 60 vµ 100, M = 30 hay Ýt h¬n,
l−îng Na v−ît tréi h¬n Kali.
2- §¸ s¸ng mµu cña lo¹t izofilit, chñ yÕu Deleted: b.
gåm cã nephelin vµ 0-30% kho¸ng vËt mµu, ®Æc
biÖt cã acmit vµ apatit. Tªn gäi do Ramsay,
1896, ®Æt cho ®¸ cã xuÊt xø Lujavr-Urt (hiÖn
nay lµ Lovozera), b¸n ®¶o Kola, Nga.
urvantsevite [16192] : urvantsevit.
Kho¸ng vËt: Pd(Bi, Pb)2.
US Department of Agriculture Soil Deleted: cña
Taxomony [16193] : hÖ ph©n lo¹i ®Êt cña Côc
N«ng nghiÖp Hoa Kú.
usamerite [16194] : usamerit.
ThuËt ng÷ nµy ®Ó chØ ®¸ thuéc nhãm
graywack vµ ®Æc tr−ng bëi ®é h¹t tõ c¸t ®Õn sái,
ph©n h¹ng kh«ng râ, h×nh d¹ng c¸c m¶nh vôn vµ
xi m¨ng phøc t¹p.
USBM stress gauge [16195] : øng suÊt kÕ
USBM (cña Së Khai kho¸ng Hoa Kú).
U-shaped dune [16196] : ®ôn c¸t h×nh ch÷ U.
§iÓm cuèi ®−îc më cho giã ®i lªn cña ®ôn.
U-shaped valley [16197] : thung lòng h×nh
ch÷ U.
Thung lòng h×nh ch÷ U réng, cã c¸c s−ên
dèc, ®¸y b»ng, réng, ®Æc biÖt lµ thung lòng ®−îc
xÎ bëi xãi mßn b¨ng hµ.
§n: U-valley; trough valley.
ushkovite [16198] : ushkovit.
Kho¸ng vËt: MgFe+32(PO4)2.(OH)2.8H2O,
®ång cÊu tróc víi laucit.
usovite [16199] : usovit.
Kho¸ng vËt: Ba2MgAl2F12.
ussingite [16200] : usingit.
Kho¸ng vËt mµu tÝm phít ®á:
Na2AlSi3O8(OH).
ustarasite [16201] : ustarasit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m: Pb(Bi, Sb)6S10.
utahite [16202] : utahit.
§n: jarosite, natrojarosite.
utahlite [16203] : utahlit.
§Æc biÖt lµ lo¹i gÆp ë d¹ng khèi h¹t, chÆt sÝt
ë Utah. §n: varicite.
UTM [16204] : b¶n ®å theo hÖ UTM.
ViÕt t¾t cña tõ Universal Transverse
Mercator. Mét hÖ trôc täa ®é ph¼ng ®Ó biÓu diÔn
b¶n ®å trong GIS. Trong hÖ nµy Tr¸i ®Êt ®−îc
chia thµnh c¸c vïng (zone) ®¸nh sè kh¸c nhau.
uupraise [16205] : n©ng tråi, d©ng tråi.
uvanite [16206] : uvanit.
Kho¸ng vËt mµu vµng phít n©u:
U2V6O21.15H2O (?).
uvarovite [16207] : uvarovit.
Kho¸ng vËt cuèi cña nhãm granat, cã mµu
lôc emerald ®Æc tr−ng: Ca3Cr2(SiO4)3. Nã cã thÓ
chøa kh¸ nhiÒu nh«m.
§n: uwarowite, ouvarovite.
uvite [16208] : uvit.
Kho¸ng vËt nhãm turmalin:
CaMg3(Al5Mg)(BO3)3Si6O18(OH)4.
uwarowite [16209] : uwarowit.
§n: uvarovite.
uytenbogaardtite [16210] : uytenbogartit.
Kho¸ng vËt: Ag3 Au S2. §n: liujinyinite.
uzbekite [16211] : uzbekit.
§n: volborthite.
Deleted: (
Deleted: (

667
 vacancy [16212] : lç trèng.
V
VÞ trÝ trèng trong cÊu tróc tinh thÓ do v¾ng
nguyªn tö hoÆc ion ë vÞ trÝ cÊu tróc b×nh th−êng
cña nã.
vacuole [16213] : bät dung nham, th¹ch
cÇu rçng.
Th−êng dïng theo tiÕng Ph¸p. §n: vesicle.
vadose water [16214] : n−íc trong ®íi
th«ng khÝ.
N−íc tån t¹i trong líp ®Êt ®¸ kh«ng b·o hßa
tõ mÆt ®Êt ®Õn mùc n−íc d−íi ®Êt (®íi th«ng
khÝ) d−íi d¹ng h¬i, láng (n−íc ng−ng tô, n−íc
th−îng tÇng, n−íc träng lùc vµ kh«ng träng lùc,
n−íc mao dÉn,...) hoÆc r¾n (b¨ng).
vadose water discharge [16215] : mÊt n−íc
d−íi ®Êt tÇng trªn (do bèc h¬i ë trong ®íi
th«ng khÝ).
vaesite [16216] : vaesit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng cã cÊu tróc
pyrit: NiS2.
Vajont slide [16217] : sù cè tr−ît Vajont.
Sù cè tr−ît ®Êt næi tiÕng, x¶y ra ë ®Ëp Vajont
(Italia) n¨m 1963, trong thêi gian tÝch n−íc vµo
hå lµm gÇn 2000 ng−êi chÕt.
Valanginian [16218] : Valangini.
BËc do Desor x¸c lËp n¨m 1853 theo tªn l©u
®µi Valangin ë Thôy SÜ thêi bÊy giê, lµ bËc cña
thêi ®Þa tÇng quèc tÕ, Creta h¹, n»m trªn Berrias,
n»m d−íi Hauterivi.
valencianite [16219] : valencianit.
Adular ë Guanajuato, Mexico.
Valentian [16220] : Valenti.
§n: Llandoverian.
valentinite [16221] : valentinit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi, mµu tr¾ng: Sb2O3,
®ång h×nh víi senarmontit.
§n: antimony bloom; white antimony.
valleriite [16222] : valerit.
668
Kho¸ng vËt: 4(Fe,Cu).3(Mg,Al)(OH)2.
valley [16223] : thung lòng; l−u vùc s«ng;
miÒn vâng, thung lòng ë biÓn, ®¹i d−¬ng.
1- (®m) Ph¹m vi ®Êt thÊp ®−îc viÒn ë khu ®Êt
cao, ®Æc biÖt nh− lµ tròng h¬i dèc, kh¸ réng cña
mÆt ®Êt th−êng n»m gi÷a hai nói hoÆc gi÷a c¸c
d·y ®åi hoÆc nói, th−êng cã thung lòng víi mét
cöa tho¸t n−íc. Thung lòng th−êng ®−îc ph¸t
triÓn bëi xãi mßn s«ng, cã thÓ ®−îc h×nh thµnh
do ®øt g·y.
2- (®cthv) Ph¹m vi ®Êt réng, kh¸ b»ng ph¼ng
Deleted: n−íc
kÐo dµi cã s«ng réng vµ c¸c dßng nh¸nh cña nã.
§n: vale; dale.
3- MiÒn tròng réng cã ®Þa h×nh thÊp trªn ®¸y
®¹i d−¬ng cã s−ên h¬i nghiªng.
valley bottom [16224] : ®¸y thung lòng.
§n: valley floor.
valley braid [16225] : nh¸nh vßng cña s«ng.
§n: anabranch.
valley drift [16226] : .
Röa tr«i vËt liÖu t¹o nªn valley strain (thung
lòng tÝch tô vËt liÖu röa tr«i do b¨ng hµ tan).
valley fill [16227] : vËt liÖu lÊp ®Çy
thung lòng.
TrÇm tÝch bë rêi ®−îc tÝch tô do t¸c nh©n nµo
®ã lÊp ®Çy hoÆc lÊp ®Çy tõng phÇn mét
Deleted: thµnh
thung lòng.
valley flat [16228] : nÒn b»ng thung lòng.
Deleted: .
1- PhÇn n»m gi÷a thµnh v¸ch thung lòng vµ
dßng ch¶y, thùc chÊt lµ mét d¹ng b·i båi ®−îc Deleted: (
thµnh t¹o ë mét phÝa cña thung lòng. Deleted: a)
2- MÆt bµo mßn ®¸ gèc ®−îc t¹o ra do x©m Deleted: )
thùc ngang ®−îc phñ mét líp båi tÝch s«ng.
Deleted: b)
valley floor [16229] : ®¸y thung lòng.
§¸y b»ng ph¼ng, réng, cã thÓ bÞ cµy xíi vµ Deleted: ®−îc n©ng lªn
thÓ hiÖn nh− lµ møc cña mét chu tr×nh xãi mßn Deleted: mét mùc
tr−íc ®©y. Nã còng cã thÓ bÞ phñ mét líp aluvi
máng. §n: valley bottom; flood plain.
valley floor basement [16230] : mãng ®¸y
 thung lòng.
Mãng ®¸ gèc bÞ h¹ thÊp, n»m d−íi valey
floor sidestrip vµ ®¸y thung lòng thùc thô, ph¸t
triÓn ë vïng khÝ hËu Èm do sù më réng ngang
®¸y thung lòng.
valley floor side strip [16231] : d¶i s−ên ®¸y
thung lòng.
BÒ mÆt ph¼ng tíi lâm nhÑ, hÑp gi÷a s−ên röa
tr«i vµ ®¸y thung lòng thùc thô (b·i båi) ®−îc
t¹o nªn do sù h¹ thÊp vµ sù lïi ngang cña s−ên
thung lòng.
valley in valley [16232] : thung lòng trong
thung lòng.
VÒ ®iÒu kiÖn, cÊu tróc hoÆc l¸t c¾t ngang cña
thung lòng tõ s−ên ®−îc ®¸nh dÊu b»ng mét vµi
thung lòng (valley shouder) ng¨n mét thung
lòng trÎ cã s−ên dèc ë d−íi thÊp víi mét thung
lòng më, cæ h¬n, réng h¬n ë cao h¬n.
valley line [16233] : ®−êng ®¸y thung lòng.
valley meander [16234]:khóc uèn thung lòng.
§n: meandering valley.
valley of elevation [16235] : thung lòng
nÕp låi.
valley of subsidence [16236] : thung lòng
nÕp lâm.
valley plain [16237] : b·i båi liªn tôc, ®¸y
thung lòng.
§n: valley floor.
valley plain terrace [16238] : thÒm ®¸y
thung lòng.
Tµn d− b·i båi liªn tôc cã tr−íc cña ®¸y
thung lòng, nã gåm nh÷ng d¹ng nh− strath
terrance vµ fillastrath terrance.
valley plug [16239] : nót thung lòng.
Sù thu hÑp ®Þa ph−¬ng trong lßng dßng ch¶y
do cã vµi kiÓu vËt c¶n dßng vµ cã thÓ do tÝch
tô nhanh.
valley profile [16240] : tr¾c diÖn däc
thung lòng.
valley shoulder [16241] : vai thung lòng.
BÒ mÆt thung lòng ®−îc t¹o ra trong d¹ng
thung lòng, biÓu hiÖn b»ng gãc nhän hoÆc chç
g·y ë s−ên gi÷a s−ên hoÆc ®¸y cña thung lòng
cæ cao h¬n vµ s−ên cña thung lòng trÎ h¬n, thÊp
h¬n. §ã lµ tµn d− cña ®¸y thung lòng ®−îc t¹o
ra trong mét chu tr×nh xãi mßn cò, ®¸nh dÊu
mùc c¬ së xãi mßn cò vµ sù më réng ngang c¸c
®¸ cã thµnh phÇn th¹ch häc thay ®æi.
§n: shoulder.
valley sink [16242] : thung lòng karst.
§n: karst valley.
valley spring [16243] : m¹ch n−íc thung lòng.
669
Mét kiÓu m¹ch tròng, n−íc lé ra tõ s−ên Deleted: cña nguån n−íc tròng sôt
(depression spring)
thung lòng. §n: depression spring.
valley system [16244] : hÖ thung lòng. Deleted: ch¶y
Thung lòng vµ tÊt c¶ c¸c thung lòng nh¸nh. Deleted: ë ®iÓm lé n−íc ngÇm
valley train [16245] : thÓ tÝch tô vËt liÖu röa Formatted
tr«i dµi, hÑp do n−íc b¨ng tan.
valve [16246] : m¶nh vá, n¾p.
Nh÷ng miÕng th−êng lµ khíp ®−îc vµo nhau
lµm nªn vá ngoµi cña mét sè ®éng vËt kh«ng
x−¬ng sèng, vÝ dô: nh÷ng tÊm cong b»ng chÊt
v«i t¹o nªn vá cña mét Th©n mÒm hai m¶nh; hai
m¶nh sillic hãa hay cã mµng bao bäc lµm thµnh
®Ønh hay ®¸y cña vá T¶o sillic.
valverdite [16247] : valverdit.
Thuû tinh h×nh trßn trÜnh hoÆc thÊu kÝnh chøa
c¸c bao thÓ kÕt tinh, t×m thÊy ë gÇn Del Rio, Val
Verde County, Texas. Lµ obsidian bÞ phong ho¸.
Van der Kolk method [16248] : ph−¬ng ph¸p
Van der Kolk.
PhÐp thö b»ng khóc x¹ kÕ ®Ó x¸c ®Þnh chiÕt
suÊt cña kho¸ng vËt ng©m trong dung dÞch láng.
Khi dïng vËt c¶n chïm s¸ng chiÕu qua vËt thÓ,
bãng cña nã xuÊt hiÖn cïng n»m mét phÝa víi
vËt c¶n khi h¹t kho¸ng vËt cã chiÕt suÊt t−¬ng
®èi cao h¬n, vµ nã n»m vÒ phÝa ng−îc l¹i khi
kho¸ng vËt cã chiÕt suÊt thÊp h¬n so víi
chÊt láng.
vanadate [16249] : vanadat.
Kho¸ng vËt trong thµnh phÇn cã gèc anion
®Æc tr−ng bëi vanadi ho¸ trÞ 5 vµ oxy. VÝ dô lµ Deleted: tµn d− b·i båi liªn tôc cã
tr−íc cña ®¸y thung lòng, nã gåm nh÷ng
vanadinit: Pb5(VO4)3Cl. Ss: arsenate; phosphate. d¹ng nh− strath terrance vµ fillastrath
vanadinite [16250] : vanadinit. terrance
Kho¸ng vËt mµu ®á, vµng ®Õn n©u thuéc Deleted: Pb5(VO4)3
nhãm apatit: Pb5(VO4)3Cl, ®ång h×nh víi
pyromorphit vµ th−êng chøa arsen hoÆc
phospho. Vanadinit th−êng t¹o khèi d¹ng cÇu
bäc c¸c kho¸ng vËt kh¸c trong má ch× vµ lµ
quÆng vanadin vµ ch×.
vanadium [16251] : vanadi (V).
Nguyªn tè hãa häc sè 23, nguyªn tö l−îng
50,9451; tû träng 6,11g/cm3, thuéc nhãm kh«ng
kim lo¹i nÆng, lithophil, cã 1 ®ång vÞ bÒn vµ 18
kh«ng bÒn. Hµm l−îng V trong c¸c ®¸ (ppm): vá
lôc ®Þa trªn lµ 53; siªu mafic 80; gabro-basalt
260; granit-granodiorit 70; ®¸ phiÕn 130; trong
®Êt 90; trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,0025 mg/l, trong
n−íc s«ng suèi 0,0009 mg/l. Kho¸ng vËt tiªu
biÓu lµ carnotit K2 (UO2)2 (VO4)2.3H2O, roscoelit
K (V, Al, Mg)2 (Al Si3) O10 (OH)2, vanadinit
Pb5(VO4)3Cl, patronit VS4, magnetit (Fe,V)3O4,
descloizit Pb(Zn,Cu)(VO4)(OH). Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: XRF, ICP-MS, ICP-AES. S¶n l−îng
n¨m 1995 lµ 32.300 tÊn, gi¸ thÞ tr−êng 7,3
USD/kg 98 % V2O5. Dïng V trong c¸c lÜnh vùc
s¶n xuÊt thÐp, xóc t¸c, hîp kim.
vanado-magnetite [16252] : vanado-magnetit.
Kho¸ng vËt nhãm spinel FeV2O4.
§n: coulsonite.
vanalite [16253] : vanalit.
Kho¸ng vËt mµu vµng s¸ng:
NaAl8V10O38.30H2O.
vandenbrandeite [16254] : vandenbrandeit.
Kho¸ng vËt mµu lôc phít ®en: CuUO4.2H2O.
vandendriesscheite [16255] : vandendriesheit.
Kho¸ng vËt mµu vµng ®Õn vµng da cam, hæ
ph¸ch: PbU7O22.12H2O.
vane apparatus [16256] : thiÕt bÞ c¾t c¸nh.
vane shear test [16257] : thÝ nghiÖm c¾t c¸nh.
vanmeersscheite [16258] : vanmersheit.
Kho¸ng vËt: U(UO2)3(PO4)2(OH)6.4H2O.
vanoxite [16259] : vanoxit.
Kho¸ng vËt mµu ®en: V4+4V 2+5O13.8H2O (?).
Van't Hoff equation [16260] : ph−¬ng tr×nh
Van Hoff.
Ph−¬ng tr×nh cho biÕt nhiÖt ®é phô thuéc vµo
h»ng sè c©n b»ng cña ph¶n øng:
dlnK/dT=ΔHo/ΠT2, K lµ h»ng sè c©n b»ng, T lµ
nhiÖt ®é tuyÖt ®èi, ΔHo ®é biÕn ®æi enthalpy cña
ph¶n øng gi¶ ®Þnh cña vËt chÊt ë tr¹ng th¸i
chuÈn vµ R lµ h»ng sè khÝ lý t−ëng.
Van't Hoff law [16261] : ®Þnh luËt Van Hoff.
§Þnh luËt vÒ c©n b»ng pha khi mét hÖ ë tr¹ng
th¸i c©n b»ng cã hai ph¶n øng x¶y ra ng−îc
chiÒu nhau, ph¶n øng thø nhÊt sÏ x¶y ra khi
nhiÖt ®é n©ng cao, vµ ph¶n øng tho¸t nhiÖt x¶y
ra khi nhiÖt ®é h¹ thÊp.
vanthoffite [16262] : vanthofit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu: Na6Mg(SO4)4.
vanuralite [16263] : vanuralit.
Kho¸ng vËt mµu vµng chanh:
Al(UO2)2(VO4)2(OH).11H2 O.
vanuranylite [16264] : vanuranylit.
Kho¸ng vËt mµu vµng s¸ng:
[(H3O),(Ba,Ca,K)]1.6(UO2)2(VO4)2.4H2O (?).
vanuxemite [16265] : vanuxemit.
Hçn hîp cña sauconit vµ hemimorphit.
vaporization [16266] : qu¸ tr×nh bay h¬i.
variable [16267] : biÕn sè.
1- Mét ®¹i l−îng bÊt kú cã thÓ ®o ®−îc, biÕn
thiªn ®−îc, vÝ dô biÕn sè ®éc lËp vµ biÕn sè phô
thuéc. X: thuéc tÝnh, biÕn sè, th«ng sè; .
2- Mét khèi l−îng cã thÓ nhËn biÕt, cã gi¸ trÞ
ë nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau trong mét ch−¬ng
tr×nh tÝnh to¸n.
670
variable directional discrimination [16268] :
ph−¬ng ph¸p thu ®Þnh h−íng trong th¨m dß
®Þa chÊn.
variable flow [16269] : dßng ch¶y thay ®æi.
variable reluctance detector [16270] : m¸y
thu ®Þa chÊn kiÓu ®iÖn tõ.
variance [16271] : ph−¬ng sai. Deleted: .
B»ng b×nh ph−¬ng cña ®é lÖch chuÈn. Ký
hiÖu ∂ 2 .
§èi víi ph©n phèi rêi r¹c: Dξ = ∑ Pi (x i − Eξ)2 ;
n
i =1
Mξ-Kú väng to¸n häc.
+∞
§èi víi ph©n phèi liªn tôc: Dξ = ∫ (x − Eξ)2 f (x )dx .
−∞
§n: dispersion. Deleted: Tõ ®
variation [16272] : biÕn thiªn (®vl).
variation diagram [16273] : biÓu ®å
biÕn thiªn.
BiÓu ®å hai hoÆc ba cÊu tö, thÓ hiÖn mèi
quan hÖ cña c¸c th«ng sè hãa häc (vÝ dô: phÇn
tr¨m c¸c oxid, sè Niggli, chØ sè ph©n dÞ) trong
mét phøc hÖ ®¸ magma. §n: diagram harker. Formatted
variation magnetic field [16274] : tr−êng tõ
biÕn thiªn (theo thêi gian).
variegated copper ore [16275] : quÆng Deleted: =
®ång ®èm. Formatted
§n: bornite.
Formatted
varietal mineral [16276] : kho¸ng vËt ®Æc
Deleted: P
tr−ng, kho¸ng vËt chØ thÞ ph©n lo¹i.
Kho¸ng vËt cã sè l−îng ®¸ng kÓ hoÆc ®Æc Deleted:
tr−ng cho mét lo¹i ®¸, cã vai trß ph©n biÖt lo¹i Deleted: =
®¸ nµy víi lo¹i ®¸ kh¸c. §n: distinctive mineral.
variety [16277] : tÝnh ®a d¹ng, lo¹i hoÆc thø
(dïng trong ph©n lo¹i).
1- Trong ngäc häc, lµ mét thø cña mét lo¹i
kho¸ng vËt ph©n biÖt nhê mµu s¾c, tÝnh chÊt
quang häc hoÆc ®Æc ®iÓm nµo ®ã, vÝ dô emerald
vµ aquamarin lµ c¸c thø cña beryl cã mµu
kh¸c nhau.
2- Trong sinh vËt lµ sù ph©n nhá cña loµi.
variole [16278] : th¹ch cÇu, variol.
Khèi cÇu cì h¹t ®Ëu, th−êng gåm nh÷ng tinh
thÓ plagioclas hay pyroxen xÕp táa tia bªn trong
khèi cÇu. Th−êng ¸p dông m« t¶ c¸c th¹ch cÇu
trong ®¸ phun trµo mafic. VÝ dô: trong
®¸ variolit.
variolite [16279] : variolit.
Deleted: a.
Tªn ®¸ phun trµo gåm cã nhiÒu th¹ch cÇu,
h¹t mÞn, do Aldrovande ®Ò x−íng n¨m 1648. Cã
xuÊt xø tõ ch÷ La tinh "smallpox". Kh«ng Deleted: b.
nªn dïng.
Variscan orogeny [16280] : t¹o nói Varisc.
 Thêi ®¹i t¹o nói Paleozoi muén x¶y ra trong
suèt Carbon vµ Perm. C¸ch dïng hiÖn nay ®ång
nghÜa víi t¹o nói Hercyni.
Variscides [16281] : Variscid.
D·y nói Hercyni ë ch©u ¢u. §n: Hercynid.
variscite [16282] : variscit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu lôc:
AlPO4.2H2O, ®ång h×nh víi strengit vµ l−ìng
h×nh víi metavariscit, lµ vËt liÖu phæ biÕn ®Ó
mµi cabochon vµ c¸c mÉu kh¾c ch¹m, th−êng
®−îc dïng lµm thø thay thÕ cho turqua.
X: sphaerite.
§n: lucinite, utahlite.
varlamoffite [16283] : varlamofit.
Kho¸ng vËt (Sn,Fe)(O,OH)2. Cã lÏ lµ casiterit
h¹t nhá.
varnsingite [16284] : varnsingit.
Mét lo¹i ®¸ s©u võa, s¸ng mµu, h¹t lín cã
albit (qu¸ 50%), pyroxen, sphen, magnetit,
apatit vµ epidot thø sinh, prenit, chlorit,
amphibol, muscovit. ThuËt ng÷ mang tªn vïng
Vastra Varnsingen, Thôy §iÓn. Kh«ng
cßn dïng.
varulite [16285] : varulit.
Kho¸ng vËt mµu lôc oliu xØn:
(Na2,Ca)(Mn+2,Fe+2)(PO4)2, ®ång h×nh víi
hunerkobelit.
varve [16286] : varve, mét lo¹i ®Êt trÇm tÝch.
vase [16287] : trÇm tÝch hçn hîp cöa s«ng.
TrÇm tÝch hçn hîp trong cöa s«ng miÖng
phÔu ë bê §¹i T©y D−¬ng, gåm c¸t, th¹ch anh,
calcit, kho¸ng vËt sÐt vµ c¸c vá sß èc.
vashegyite [16288] : vashegyit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng, vµng hoÆc n©u gØ s¾t:
2Al4(PO4)3(OH)3.27H2O (?).
vaterite [16289] : vaterit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, hiÕm: CaCO3,
tam h×nh víi calcit vµ aragonit, lµ d¹ng kh«ng
bÒn v÷ng cña carbonat calci.
vaterite A [16290] : vaterit-A.
Calcit nh©n t¹o.
vaterite B [16291] : vaterit-B.
Vaterit nh©n t¹o.
vauclusian spring [16292] : m¹ch phun.
M¹ch n−íc phun lªn tõ mét xi ph«ng trong
vïng karst, ho¹t ®éng kh«ng liªn tôc (gäi theo
tªn cña mét m¹ch phun ë vïng Vaucluse, miÒn
nam n−íc Ph¸p). §n: gushing spring.
vault [16293] : vßm.
Mét cÊu tróc cña Tr¸i ®Êt gièng cöa tß vß. VÝ
dô: miÖng hang hoÆc miÖng nói löa.
vauquelinite [16294] : vauquelinit.
671
Kho¸ng vËt mµu lôc ®Õn ®en phít n©u:
Pb2 Cu (CrO4) (PO4) (OH). §ång h×nh víi
fornacit.
vauxite [16295] : vauxit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng mµu lam:
Fe+2Al2(PO4)2(OH)2.6H2O, chøa Ýt n−íc h¬n
metavauxit vµ paravauxite.
väyrynenite [16296] : vayrynenit.
Kho¸ng vËt: MnBe(PO4)(OH, F).
V bar [16297] : ®ª c¸t d¹ng ch÷ V.
§ª c¸t h×nh mòi nhän (cuspate bar) cã gãc
phÝa biÓn kh¸ nhän, nh− ë n¬i cã vÖt d¹ng mòi
thø sinh ®ét ngét vÒ phÝa bê tõ ®iÓm cña mòi
nguyªn sinh.
veatchite [16298] : veatchit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Sr2B11O16(OH)5.H2O,
l−ìng h×nh víi p-veatchite, cã nhãm kh«ng gian
A2/a.
veenite [16299] : venit.
Kho¸ng vËt: Pb2(Sb,As)2S5.
vegasite [16300] : vegasit.
Kho¸ng vËt cã thÓ lµ plumbojarosit.
vegetal discharge [16301] : mÊt n−íc do
thùc vËt.
Sù mÊt n−íc th«ng qua th¶m thùc vËt.
vegetation coast [16302] : bê biÓn thùc vËt.
Bê biÓn bÞ më réng vÒ phÝa biÓn bëi thùc vËt
(nh− rõng ngËp mÆn).
Deleted: trÇm tÝch hçn hîp trong cöa
veil [16303] : m©y. s«ng miÖng phÔu ë bê §¹i T©y D−¬ng,
TËp hîp c¸c bät nhá gièng ®¸m m©y tr¾ng gåm c¸t, th¹ch anh, canxit, kho¸ng vËt sÐt
trong th¹ch anh. vµ c¸c vá sß èc
vein [16304] : m¹ch; m¹ch ®¸ (th); g©n l¸ (cs);
m¹ch [n−íc].
1- (th) D¹ng n»m cña ®¸ x©m nhËp h×nh tÊm
máng, lÊp ®Çy khe nøt. Kh«ng cßn dïng.
2- (cs) Mét trong sè c¸c m¹ch dÉn cña l¸.
3- Khe, kÏ dÉn n−íc hÑp trªn ®¸ hoÆc ®Êt.
vein dike [16305] : thÓ t−êng d¹ng m¹ch (dike
d¹ng m¹ch).
Khèi x©m nhËp pegmatit cã d¹ng m¹ch, d¹ng
thÓ t−êng. Cßn ®−îc viÕt lµ: veindike, vein dike.
veined gneiss [16306] : gneis d¹ng ph©n líp
(gneis d¹ng m¹ch).
Gneis cÊu t¹o ph©n líp kh«ng ®Òu. Tªn dïng Deleted: trµo
trong thùc ®Þa, kh«ng cã ý nghÜa nguån gèc. Deleted: trµo
velardenite [16307] : velardenit.
§n: gehlenite.
velikite [16308] : velikite.
Kho¸ng vËt: Cu3,75Hg1,75Sn2S8.
velocity [16309] : vËn tèc.
velocity director [16310] : m¸y thu ®Þa chÊn
®o tèc ®é truyÒn sãng.
 velocity field [16311] : tr−êng vËn tèc.
velocity head [16312] : ¸p lùc vËn tèc.
¸p lùc cña n−íc d−íi ®Êt cã ®−îc do ®éng
n¨ng cña n−íc.
velocity index [16313] : chØ sè tèc ®é
sãng ©m.
Tèc ®é sãng ©m ®o trong phßng thÝ nghiÖm
chñ yÕu phô thuéc vµo ®é xèp hæng cña mÉu ®¸.
Ng−îc l¹i, tèc ®é sãng ©m ®o ngoµi thùc ®Þa l¹i
gi¶m tïy thuéc vµo gi·n c¸ch khe nøt, ®é më vµ
chÊt lÊp ®Çy. TØ sè tèc ®é sãng ©m k, x¸c ®Þnh
b»ng c¸ch chia tèc ®é sãng P ®o ngoµi thùc ®Þa
cho tèc ®é ®o ®−îc trong phßng thÝ nghiÖm lµ
mét th«ng tin rÊt h÷u Ých vÒ chÊt l−îng ®¸. Nã
tiÕn gÇn tíi 1,0 cho ®¸ víi hÖ khe nøt nhá, chÆt
sÝt vµ th−a, vµ gi¶m xuèng gÇn tíi 0 trong m«i
tr−êng nøt nÎ cao. Kh¸i niÖm chØ sè tèc ®é sãng
©m, b»ng 100 k , thay ®æi trong kho¶ng 0-20 ®èi
víi ®¸ chÊt l−îng kÐm, vµ 80-100 ®èi víi ®¸
chÊt l−îng tèt.
velocity of wave propagation [16314] : tèc ®é
truyÒn sãng.
velocity ratio [16315] : tû sè tèc ®é sãng.
velocity type seismometer [16316] : m¸y ®o
®Þa chÊn ®Ó x¸c ®Þnh vËn tèc dÞch chuyÓn.
velu [16317] : vông cña mét ®¶o san h«
d¹ng vßng.
velvet copper ore [16318]:quÆng ®ång nhung.
§n: cyanotrichite.
venanzite [16319] : venanzit.
§¸ phun trµo kiÕn tróc porphyr, t−¬ng tù
leucitit hay melilitit gåm cã c¸c ban tinh olivin
vµ phlogopit n»m trong nÒn vi tinh cña chõng ®ã
kho¸ng vËt céng thªm melilit, leucit vµ
manhetit. Tªn do Sabatini ®Æt n¨m 1898. XuÊt
xø tõ San Venanzo, ý. Kh«ng cßn dïng n÷a.
venation [16320] : hÖ g©n.
Sù xÕp s¾p c¸c g©n trong mét c¸i l¸.
venite [16321] : venit.
§¸ migmatit, hîp phÇn linh ®éng do t¸c ®éng
nãng ch¶y tõ b¶n th©n khèi ®¸. Tho¹t ®Çu, cïng
víi tªn gäi arterit thay b»ng tªn gneis d¹ng
m¹ch cã tÝnh tõ chØ râ liªn hÖ nguån gèc. Kh«ng
dïng n÷a.
vent [16322] : miÖng nói löa.
Chç më ë bÒ mÆt tr¸i ®Êt qua ®ã c¸c vËt liÖu
nói löa trµo ra.
ventagglomerate [16323] : aglomerat häng
nói löa.
TËp hîp bë rêi m¶nh vôn nói löa cã kÝch
th−íc thay ®æi tõ 30mm ®Õn 200mm vµ cã thÓ
672
lín h¬n, kh«ng chän läc, kh«ng bÞ mµi mßn, lÊp
®Çy häng nói löa.
venter [16324] : mÆt bông, bông.
PhÇn ngoµi låi cña vá mét Ch©n ®Çu hay
Ch©n bông cuén vßng, hay thµnh vá ngo¹i vi cña
mét vßng cuén Ch©n ®Çu; vïng gi÷a vá mét Tay
cuén Produtida; phÇn ph×nh ra hay phÇn d−íi
cña mai mét Ostracoda.
ventifact [16325] : vËt liÖu ®−îc mµi mßn
do giã.
ThuËt ng÷ dïng cho ®¸, cuéi bÞ mang ®i, bÞ
c¾t, bÞ ®¸nh bãng bëi t¸c ®éng mµi mßn hoÆc t¸c
®éng phun c¸t cña giã thæi c¸t, th−êng d−íi c¸c
®iÒu kiÖn hoang m¹c.
§n: glyptolith; wind-worn stone; wind-cut
stone; wind-polished stone; wind-grooved
stone; wind-shaped stone.
ventilation [16326] : th«ng giã.
ventral [16327] : mÆt bông, bông.
Thuéc bông hay mÆt d−íi cña mét ®éng vËt,
hoÆc mét trong c¸c thµnh phÇn cña nã ®èi diÖn
víi l−ng, vÝ dô: ë phÝa m¶nh bông cña Tay cuén;
nãi vÒ h−íng hay bªn cña Da gai cã chøa
miÖng, th−êng lµ h−íng lªn trªn.
ventrallite [16328] : ventralit.
Lµ phonolit chøa plagioclas cã nhiÒu feldspar
kali h¬n lµ plagioclas calci, nephelin vµ
feldspathoid kh¸c. XuÊt xø: Ventralla, Italia.
Kh«ng cßn dïng n÷a.
ventral lobe [16329] : thïy bông.
Thïy hay ®o¹n cong l¹i chÝnh trªn mÆt bông
cña vá mét Ch©n ®Çu.
ventral process [16330] : mÊu bông.
Chç dµy lªn qu¸ møc n»m ë gi÷a vá thø sinh
cña Tay cuén d−íi n¾p khe tam gi¸c gi¶ vµ nh«
vÒ phÝa l−ng, khíp gi÷a c¸c thuú cña mÊu
b¶n lÒ.
ventral valve [16331] : m¶nh bông.
Formatted
ë Tay cuén. §n: pedicle valve.
ventromyarian [16332] : cã c¬ bông.
Nãi vÒ vá Ch©n ®Çu Nautiloidea cã c¬ co rót
khèi ch©n-®Çu b¸m vµo vá l©n cËn hay trïng víi
®−êng gi÷a bông phÝa bªn trong phßng
chøa th©n.
Venturian [16333] : Venturi.
BËc ë B¾c Mü. Pliocen trung (n»m trªn
Repetti, n»m d−íi Wheeleri).
Venus [16334] : sao Kim.
venus hairstone [16335] : ®¸ tãc venus.
§n: rutilated quartz.
verd antique [16336] : verd cæ hay ®å
®ång cæ.
 Serpentin d¹ng khèi mµu lôc tèi, th−êng cã
c¸c m¹ch carbonat calci vµ carbonat magnesi.
Nã ®−îc ®¸nh bãng vµ ®−îc mua b¸n nh− ®¸
hoa. §n: serpentine marble, verde antique.
verdelite [16337] : verdelit.
Tourmalin mµu lôc.
verdite [16338] : verdit.
§¸ biÕn chÊt t−¬ng ®èi mÒm, mµu lôc sÉm, tõ
l©u ®−îc biÕt ë vïng Barbeton xø Transvaal vµ
gÇn ®©y t×m thÊy ë Zimbawe (Harding &
Jobbins, 1984). C¸c nghÖ nh©n vµ thî thñ c«ng
®Þa ph−¬ng dïn ®Ó t¹c t−îng, ®iªu kh¾c. Verdit
gåm chñ yÕu muscovit giµu crom, rÊt mÞn bÖn
chÆt vµo nhau, cã Ýt rutil.
verite [16339] : verit.
§¸ phun trµo t−¬ng tù trachyt, chøa
phlogopit hay biotit, clinopyroxen vµ olivin,
chóng n»m trong nÒn thñy tinh. Tªn cò, kh«ng
dïng n÷a.
vermeil [16340] : vermeil.
1- Granat mµu ®á da cam. §n: vermilion.
2- Ngäc corin®on mµu n©u phít ®á ®Õn ®á
da cam.
3- Spinel mµu ®á da cam. §n: vermeille.
vermicular quartz [16341] : th¹ch anh
h×nh giun.
Th¹ch anh mäc xen hoÆc ®©m xuyªn ngo»n
ngÌo vµo feldspar. VÝ dô nh−: trong myamekit.
vermiculite [16342] : vermiculit.
1- Nhãm c¸c kho¸ng vËt sÐt d¹ng tÊm hoÆc
gièng mica, liªn quan mËt thiÕt víi clorit vµ
montmorilonit, cã c«ng thøc tæng qu¸t lµ (Mg,
Fe, Al)3(Al, Si)4O10(OH)2. 4H2O. C¸c kho¸ng
vËt ®−îc thµnh t¹o chñ yÕu do biÕn ®æi mica
(biotit vµ phlogopit lµ chÝnh) trong ®íi phong
ho¸. Nã cã thµnh phÇn ho¸ häc dao ®éng kh¸
réng. NÐt ®Æc tr−ng lµ khi nung ®Õn 800-1100oC
th× bÞ bong thµnh vÈy. C¸c h¹t në gÊp 6-20 lÇn
theo h−íng vu«ng gãc víi mÆt c¸t khai do n−íc
chøa bªn trong biÕn thµnh h¬i. KÕt qu¶ lµ c¸c
h¹t dµi ra, cong queo, chøa ®ùng khÝ vµ trë
thµnh vËt liÖu nhÑ, ®−îc dïng lµm chÊt c¸ch ©m,
chÊt ®én trong xi m¨ng, v÷a. Vermiculit kh¸c
montmorilonit bëi cation cã kh¶ n¨ng trao ®æi
®Æc tr−ng lµ Mg+2, sù d·n në cã giíi h¹n (thuû
ho¸ hoÆc mÊt n−íc giíi h¹n ®Õn 2 líp n−íc), cã
sè líp trong c«ng thøc c¬ së cao h¬n (0,6-0,9),
kh¶ n¨ng trao ®æi cation cao h¬n. HÇu hÕt
vermiculit gÆp trong ®¸ bas¬ nh− dunit vµ
pyroxenit.
2- Kho¸ng vËt bÊt kú cña nhãm vermiculit
nh− maconit, jeferisit vµ lenilit.
vermilion [16343] : vermilion.
673
1- X: cinnabar. Deleted: (a)
2- Granat mµu ®á da cam, vermeil. §n: Deleted: (b)
vermillion.
vernadite [16344] : vernadit.
Tªn dïng ë Liªn bang Nga chØ kho¸ng vËt cã
thµnh phÇn dù ®o¸n lµ MnO2.nH2O.
vernadskite [16345] : vernadskit.
§n: antlerite.
Verneuil process [16346] : ph−¬ng ph¸p
Verneuil.
Ph−¬ng ph¸p do Auguste V.L. Vernueil
(1856-1913), nhµ hãa häc vµ kho¸ng vËt häc
ng−êi Ph¸p ph¸t minh ®Ó tæng hîp c¸c tinh thÓ
corindon vµ spinel lín, sö dông bét nh«m cã
thµnh phÇn nhÊt ®Þnh nÊu ch¶y nhê ngän löa
oxyhydrogen, t¹o nh÷ng thái ngäc nh©n t¹o.
verplanckite [16347] : verplanckit.
Kho¸ng vËt:
Ba2(Mn, Fe,Ti)Si2O6(O,OH,Cl,F)23H2O.
verrucate [16348] : d¹ng h¹t kª. Deleted: .
Nãi vÒ t« ®iÓm cña bµo tö phÊn hoa gåm c¸c Deleted: (a)
mÊu låi. Deleted: (b)
vertebra [16349] : ®èt sèng.
Deleted: .
Mét trong c¸c yÕu tè x−¬ng hoÆc sôn t¹o nªn
Deleted: (c)
cét sèng l−ng cña ®éng vËt cã x−¬ng sèng.
Sn: vertebrae. Formatted
vertebrata [16350] : §éng vËt cã x−¬ng sèng. Deleted: .
Mét ph©n ngµnh cña ngµnh Cã d©y sèng
(Chordata), ®Æc tr−ng bëi bé x−¬ng trong b»ng
sôn hoÆc x−¬ng, vµ bëi sù tæ chøc chuyªn ho¸ ë Deleted: (a)
phÇn tr−íc cña ®éng vËt. PhÇn tr−íc cña c¬ thÓ
lµ ®Çu mang c¸c c¬ quan thÞ gi¸c, khøu gi¸c, vÞ
gi¸c, thÝnh gi¸c vµ phÇn tr−íc cña hÖ thÇn kinh
trung −¬ng lµ n·o.
vertebrate paleontology [16351] : cæ sinh häc
®éng vËt cã x−¬ng sèng. Deleted: .
Mét nh¸nh cña cæ sinh vËt häc nghiªn cøu
®éng vËt cã x−¬ng sèng ho¸ th¹ch.
§n: vertebrate paleozoology.
vertical accretion deposit [16352] : .
TrÇm tÝch s«ng sÐt vµ c¸t ph©n bè ë ®ång
b»ng lò.
vertical angle [16353] : gãc th¼ng ®øng; mét
gãc trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng.
vertical axis [16354] : trôc th¼ng ®øng.
vertical corrasion [16355] : bµo mßn th¼ng
®øng g©y nªn do sù ®µo s©u cña lßng kªnh.
vertical crater retreat (VCR) stopping
[16356] :
Deleted: (b)
Khai th¸c quÆng theo bËc t¹o moong; khai
th¸c giËt cÊp.
vertical dip slip [16357] : tr−ît th¼ng ®øng.
 §n: vertical slip.
vertical displacement [16358] : chuyÓn
vÞ ®øng.
vertical drainage wells [16359] : giÕng tho¸t
n−íc ®øng.
vertical erosion [16360]: xãi mßn th¼ng ®øng.
§n: downcutting.
vertical fault [16361] : ®øt g·y th¼ng ®øng,
mét ®øt g·y víi gãc dèc 90o.
vertical fold [16362] : nÕp uèn th¼ng ®øng.
Mét nÕp uèn cã trôc th¼ng ®øng.
vertical force [16363] : thµnh phÇn th¼ng
®øng (Z) cña tõ tr−êng tr¸i ®Êt.
vertical force induction variometer [16364] :
tõ kÕ c¶m øng ®Ó ®o thµnh phÇn th¼ng ®øng (Z)
cña tõ tr−êng Tr¸i ®Êt.
vertical force on a tetrahedral block
[16365]: .
Lùc t¸c ®éng theo chiÒu th¼ng ®øng lªn khèi
tø diÖn.
vertically mixed estuary [16366] : cöa s«ng
miÖng phÔu hçn hîp theo chiÒu th¼ng ®øng.
Cöa s«ng miÖng phÔu kh«ng cã sù biÕn ®æi
®o ®−îc cña ®é mÆn theo ®é s©u, mÆc dï ®é mÆn
cã thÓ t¨ng lªn tõ phÝa th−îng nguån tíi cöa.
§Æc ®iÓm ®ã x¶y ra ë n¬i cã dßng triÒu m¹nh
liªn quan víi dßng ch¶y s«ng.
§n: verticaly homogeneous estuary.
vertical motion seismograph [16367] : m¸y
thu ®Þa chÊn ®Ó ghi dao ®éng th¼ng ®øng.
vertical section [16368] : mÆt c¾t th¼ng ®øng.
vertical separation [16369] : gi·n c¸ch ®øng.
vertical shift [16370] : dÞch tr−ît th¼ng ®øng;
thµnh phÇn dÞch tr−ît th¼ng ®øng trong mét
®øt g·y.
vertical slip [16371] : dÞch tr−ît th¼ng ®øng;
thµnh phÇn th¼ng ®øng cña dÞch tr−ît thùc
trong mét ®øt g·y.
vertical stress [16372] : øng suÊt th¼ng ®øng.
vertical tectonics [16373] : kiÕn t¹o th¼ng
®øng, kiÕn t¹o ®¼ng tÜnh kiÓu Pratt.
KiÓu kiÕn t¹o trong ®ã c¸c chuyÓn ®éng
th¼ng ®øng cña c¸c ®¬n vÞ vá do träng lùc riªng
kh¸c nhau t¹o ra ®Þa h×nh bÒ mÆt.
vertical zonality [16374]:ph©n ®íi ®øng (trôc).
§−îc biÓu hiÖn theo ph−¬ng chuyÓn ®éng
cña dung dÞch quÆng. NÕu th©n quÆng dèc ®øng
th× chóng trïng víi ph−¬ng th¼ng ®øng. NÕu
th©n quÆng n»m tho¶i th× chóng trïng víi
ph−¬ng n»m ngang.
vertical zonality coefficient [16375] : hÖ sè
ph©n ®íi ®øng.
674
Lµ ®Æc tr−ng ®Þnh l−îng cña c¸c ®íi quÆng vµ
vµnh ph©n t¸n nguyªn sinh theo chiÒu ®øng, nã
®−îc tÝnh b»ng tû sè hµm l−îng trung b×nh c¸c
cÆp nguyªn tè hoÆc tÝch hµm l−îng trung b×nh
cña nhãm nguyªn tè (hÖ sè ph©n ®íi nh©n),
trong ®ã tö sè lµ hµm l−îng cña c¸c nguyªn tè
tËp trung ë phÇn trªn quÆng, cßn mÉu sè lµ hµm
l−îng cña c¸c nguyªn tè tËp trung ë phÇn gi÷a
vµ d−íi quÆng cña c¸c vµnh. Còng cã thÓ tÝnh hÖ
sè ph©n ®íi b»ng tû sè l−îng suÊt tuyÕn tÝnh cña
c¸c vµnh phÇn trªn víi c¸c phÇn gi÷a vµ
d−íi quÆng.
vertumnite [16376] : vertumnit.
Kho¸ng vËt liªn quan víi stratlingit vµ
gelenit hÖ s¸u ph−¬ng ngËm n−íc, nh−ng cã tû
sè Si: Al gÊp ®«i so víi c¸c pha trªn:
Ca4 Al4Si4O6(OH)24 3H2O.
very fine pebble [16377] : tro mÞn; cuéi, sái,
t¶ng l¨n nhá.
Tªn gäi theo AGI (1958). §n: granule.
very finely crystalline [16378] : kÕt tinh h¹t
rÊt mÞn.
KiÕn tróc ®¸ trÇm tÝch carbonat cã nh÷ng
tinh thÓ víi ®−êng kÝnh thay ®æi trong giíi h¹n
0,004-0,016mm.
vesbite [16379] : vesbit.
Tªn gäi kh¸c cña fegusit giµu leucit hay italit
chøa clinopyroxen vµ l−îng phô apatit vµ oxid
®ôc. ThuËt ng÷ dïng m« t¶ ®¸ xuÊt xø tõ
Vesbius, Italia. Kh«ng nªn dïng n÷a.
vesecite [16380] : vesecit.
Tªn gäi kh¸c cña melilitit, chøa olivin,
melilit, phlogopit vµ nephelin nh−ng kh«ng cã
clinopyroxen. Tªn gäi xuÊt xø tõ Vesec Svetla,
TiÖp Kh¾c. Kh«ng nªn dïng n÷a.
vesicle [16381] : bät khÝ, th¹ch cÇu rçng (th).
Lç rçng h×nh d¹ng kh¸c nhau trong dung
nham do bät khÝ ®Ó l¹i khi kÕt cøng.
§n: vacuole.
vesicle cylinder [16382] : trô bät khÝ.
§íi h×nh trô cã nhiÒu bät khÝ trong lava cã Deleted: , trong ®ã c¸c chuyÓn ®éng
th¼ng ®øng cña c¸c ®¬n vÞ vá do träng lùc
thÓ ®−îc thµnh t¹o do sù ph¸t sinh h¬i n−íc tõ riªng kh¸c nhau t¹o ra ®Þa h×nh bÒ mÆt
vËt liÖu −ít n»m d−íi.
vesicular [16383] : cÊu t¹o bät (th).
CÊu t¹o cña ®¸ phun trµo, ®Æc tr−ng bëi sù
giµu cã bät khÝ, h×nh thµnh do sù lan táa cña khÝ
trong giai ®o¹n láng cña lava.
vesignieite [16384] : vesignieit.
Kho¸ng vËt mµu phít lôc BaCu3(VO4)2(OH)2.
vesuvian [16385] : vesuvian.
1- §n: vesuvianite. Deleted: (a)
2- Hçn hîp cña calcit víi hydromagnesit Deleted: (b)
lµ leucit.
vesuvian garnet [16386] : granat vesuvian.
Tªn gäi tr−íc ®©y cho leucit cã h×nh d¹ng
tinh thÓ gièng granat.
vesuvianite [16387] : vesuvianit.
Kho¸ng vËt Ca10Mg2Al4(SiO4)5 (Si2O7)(OH)4.
Th−êng mµu n©u, vµng ®Õn lôc, ®«i khi chøa s¾t
vµ fluo, hay gÆp trong ®¸ v«i bÞ biÕn chÊt tiÕp
xóc. §n: idocrase, vesuvian.
vesuvite [16388] : vesuvit.
Tephrit chøa nhiÒu leucit. ThuËt ng÷ mang
tªn vïng Vesuvias, Italia.
veszelyite [16389] : veszelyit.
Kho¸ng vËt mµu lam phít lôc:
(Cu,Zn)3PO4(OH)3.2H2O. §n: arakawaite.
VHA basalt [16390] : basalt VHA.
Mét kiÓu ®¸ MÆt tr¨ng, basalt cao nh«m. Tªn
gäi dùa vµo thµnh phÇn hãa häc vµ ®¸ cßn cã thÓ
trén lÉn víi ®¸ kiÓu kh¸c.
vibetoite [16391] : vibetoit.
Pyroxenit hornblend-biotit h¹t lín chøa
nhiÒu calcit, apatit. Lµ s¶n phÈm biÕn ®æi cña ®¸
siªu mafic kiÒm hoÆc lµ s¶n phÈm hçn nhiÔm
cña carbonatit v¬i ®¸ silicat siªu mafic. ThuËt
ng÷ mang tªn cña trang tr¹i Vibeto, Na Uy.
vibrating plate compactor [16392] : thiÕt bÞ
®Çm bµn rung.
vibrating roller [16393] : con l¨n rung, dïng
trong ®Çm ®Êt.
vibrating wire gauge [16394] : ®ång hå ®o
víi nguyªn t¾c d©y rung.
vibrating wire sensors [16395] : c¶m biÕn
d©y rung.
vibration [16396] : rung ®éng, dao ®éng.
vibration plane [16397] : mÆt ph¼ng dao
®éng.
Trong quang häc lµ mÆt ph¼ng ®i qua ph−¬ng
truyÒn vµ ph−¬ng dao ®éng cña sãng ph©n cùc.
§n: plane of polarization; plane of vibration.
Vibrio sp [16398] : Vibrio sp.
Mét nhãm vi khuÈn gram ©m, −a khÝ, kh«ng
h×nh thµnh bµo tö, rÊt phæ biÕn trong n−íc mÆn,
trong ®ã cã mét sè loµi g©y bÖnh (nh− V.
cholera, V. parahaemolyticus).
vibro flotation [16399] : ®Çm rung s©u ®Ó gia
cè ®Êt nÒn.
vicinal face [16400] : mÆt tiÕp cËn.
MÆt tinh thÓ h¬i lÖch mÆt b×nh th−êng vÒ gi¸
trÞ gãc.
Vickers hardness test [16401] : phÐp ®o ®é
cøng Vicker.
PhÐp ®o søc ®Ò kh¸ng cña kim lo¹i hoÆc
675
kho¸ng vËt b»ng mét mòi kim c−¬ng h×nh th¸p
Ên lªn mÆt mµi bãng cña mÉu víi c¸c t¶i träng
kh¸c nhau. KÕt qu¶ lµ mét hµm sè cña chiÒu dµi
trung b×nh c¸c ®−êng chÐo cña vÕt lâm víi
t¶i träng.
Vicksburgian [16402] : Vicksburgi.
BËc ë B¾c Mü. Oligocen (n»m trªn Jacksoni,
n»m d−íi Frio).
vicoite [16403] : vicoit.
§¸ phun trµo gåm leucit, sanidin natri,
plagioclas calci vµ augit. Washington, 1906 ®Æt
tªn theo tªn nói löa Vieo, Italia.
Viena Convention [16404] : C«ng −íc Viªn.
x: convention for protection of the
ozone layer.
vigezzite [16405] : vigezit.
Kho¸ng vËt. Thµnh viªn cña nhãm aeshynit:
(Ca, Ce)(Nb, Ta, Ti)O6.
viitaniemite [16406] : vitaniemit.
Kho¸ng vËt: Na(Ca, Mn)AlPO4 (F,OH)3.
vikingite [16407] : vikingit.
Kho¸ng vËt: Ag5Pb8Bi13S30, thuéc d·y ®ång
®¼ng lilianit.
villamaninite [16408] : vilamaninit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu ®en thuéc nhãm
pyrit: (Cu, Ni, Co, Fe)(S, Se)2.
villiaumite [16409] : viliaumit.
Kho¸ng vËt ®¼ng h−íng mµu ®á son ®Õn
kh«ng mµu NaF.
vimsite [16410] : vimsit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: CaB2O2(OH)4.
vincentite [16411] : vincentit.
Kho¸ng vËt: (Pd, Pt)3(As, Sb, Te).
vinogradovite [16412] : vinogradovit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng ®Õn kh«ng mµu:
(Na,Ca,K)4Ti4 AlSi6O23.2H2O.
vintlite [16413] : vinlit.
§¸ x©m nhËp s©u võa porphyrit gåm c¸c ban
tinh labradorit hoÆc bitownit vµ hornblend trong
nÒn h¹t mÞn feldspar, hornblend, th¹ch anh.
Pichler, 1875 ®Æt tªn theo tªn Vintl,
Tyrolean, Alps.
violaite [16414] : violait.
Kho¸ng vËt: Ca(Mg,Fe)(SiO3)2 hÖ ®¬n
nghiªng ®a s¾c m¹nh thuéc nhãm pyroxen.
violan [16415] : violan.
Diopsit d¹ng khèi, b¸n trong, mµu lam ®Õn
tÝm lam chøa MnO vµ Mn2O3.
§n: violane.
violarite [16416] : violarit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m tÝm thuéc nhãm linanit:
Ni2Fe S4.
 virgation [16417] : nÕp uèn ph©n nh¸nh.
Chïm c¸c nÕp uèn (Suess, 1885, 1909), nÕp
uèn rÎ qu¹t.
Virgilian [16418] : Virgili.
Lo¹t ®Þa ph−¬ng khu vùc B¾c Mü. PhÇn cao
nhÊt cña Pensylvani (n»m trªn Missouri, n»m
d−íi Wolfcampi cña Permi).
virgin compression curve [16419] :
§−êng cong nÐn Ðp nguyªn sinh, nguyªn
thñy, s¬ cÊp.
Virglorian [16420] : Virglori.
§n: Anisian.
viridine [16421] : viridin.
Andalusit mµu lôc cá chøa Mn.
§n: manganandalusite.
viridite [16422] : viridit.
1- Tªn chung tr−íc ®©y dïng cho c¸c s¶n
phÈm biÕn ®æi mµu xanh lôc (nh− clorit hay
serpentin) d¹ng vÈy hoÆc sîi trong khèi bë rêi
d¹ng ®Êt cña ®¸ porphyrit.
2- Clorit giÇu s¾t ba.
virtual geomagnetic pole [16423] : cùc ®Þa
tõ thùc.
viscometer [16424] : dông cô ®o ®é nhít.
§n: viscosimeter.
viscometry [16425] : ®o ®é nhít.
§n: viscosimetry.
viscosimeter [16426] : dông cô ®o ®é nhít.
§n: viscometer.
viscosimetry [16427] : ®o ®é nhít.
§n: viscometry.
viscosity [16428] : ®é nhít.
TÝnh chÊt cña mét chÊt láng hoÆc khÝ cã kh¶
n¨ng c¶n l¹i sù dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi gi÷a c¸c
phÇn bªn trong cña nã do cã sù chªnh lÖch vËn
tèc. §é nhít ®−îc biÓu thÞ b»ng hÖ sè nhít.
§n: coefficient of viscosity.
viscous lag [16429] : trÔ nhít.
Visean [16430] : Vise.
BËc do Dupon x¸c lËp n¨m 1882, theo tªn
thµnh phè Vise cña BØ, lµ bËc cña thêi ®Þa tÇng
quèc tÕ, bËc gi÷a cña Carbon h¹, n»m trªn
Tournais, n»m d−íi Numur.
viseite [16431] : viseit.
Kho¸ng vËt:
NaCa5Al10(SiO4)3(PO4)5(OH)14.16H2O (?). Nã
®−îc coi lµ zeolit v× cÊu tróc t−¬ng tù analcim
nh−ng cã mét sè vÞ trÝ trèng trong m¹ng (Al, Si,
P)O2 . Còng viÕt lµ: viseite.
vishnevite [16432] : vishnevit.
Cancrinit chøa sunfat:
(Na,K,Ca)6-8(Al6Si6O24)(SO4,CO3).nH2O; víi
676
n dao ®éng tõ 1-5.
vismirnovite [16433] : vismirnovit.
Kho¸ng vËt: ZnSn(OH)6, thuéc nhãm
shoenfliesit.
visual inspection [16434] : kiÓm tra b»ng m¾t,
quan s¸t b»ng m¾t.
viterbite [16435] : viterbit.
1- §¸ phun trµo gåm chñ yÕu lµ sanidin natri,
c¸c ban tinh lín leucit, mét Ýt plagioclas calci,
augit, biotit, apatit vµ quÆng. DÆt tªn theo ®Þa
danh Viterbo, Italia.
2- (kv) Hçn hîp cña alophan vµ wavelit (?).
vitreous [16436] : thñy tinh.
1- Thñy tinh nói löa; . Deleted: a.
2- Hãa ®¸ foraminifer cã ¸nh nh− thñy tinh. Deleted: b.
vitreous copper [16437] : ®ång thñy tinh.
§n: chalcocite. Deleted: (a)
vitreous luster [16438] : ¸nh thñy tinh.
Mét kiÓu ¸nh gièng thuû tinh. VÝ dô: th¹ch
anh cã ¸nh thñy tinh.
vitreous silver [16439] : b¹c thuû tinh. Deleted: (b)
§n: argentite.
vitric [16440] : thñy tinh.
TÝnh tõ chØ vËt liÖu cã nguån ®¸ vôn nói löa
toµn lµ thñy tinh (trªn 75%).
vitric tuff [16441] : tuf thñy tinh.
vitrification [16442] : hãa thñy tinh. Formatted
vitroclastic [16443] : kiÕn tróc m¶nh vôn thñy
tinh. Formatted
Nãi vÒ kiÕn tróc cña ®¸ m¶nh vôn ®−îc ®Æc
tr−ng bëi c¸c m¶nh thñy tinh bÞ ®Ëp vì. Formatted
vitrophyre [16444] : vitrophyr (b¸n thñy tinh).
§¸ magma cã kiÕn tróc porphyr víi nÒn thñy
tinh.
Tt: vitrophyric. Ss: felsophyre; granophyre.
§n: glass porphyry.
vitrophyric [16445] : vitrophyric.
1- Nãi vÒ ®¸ magma kiÕn tróc porphyr cã ban Deleted: a.
tinh lín vµ nÒn thñy tinh. Ss: vitroporphyric.
2- ThuËt ng÷ sö dông chØ kiÕn tróc porphyr Deleted: b.
cña ®¸ magma cã nÒn thñy tinh dÔ nh×n thÊy. Deleted: thµnh
vitrophyride [16446] : vitrophyrid. Deleted: . B
Thñy tinh nói löa kiÕn tróc porphyr.
Deleted: (
vitusite [16447] : vitusit.
Deleted: )
Kho¸ng vËt: Na3(Ce,La)(PO4)2. CÊu tróc cña
nã cã thÓ gièng víi aphthitalit, mervinit vµ
bredigit.
vivianite [16448] : vivianit.
Kho¸ng vËt: Fe3(PO4)28H2O, kh«ng mµu, lam
hoÆc lôc khi ch−a bÞ biÕn ®æi nh−ng trë thµnh tèi
mµu khi bÞ chiÕu s¸ng, ®−îc gÆp ë d¹ng tinh thÓ
hÖ ®¬n nghiªng, khèi sîi, hoÆc ®Êt trong quÆng
®ång, thiÕc, s¾t, trong sÐt, quÆng s¾t than bïn
®Çm lÇy. Vivianit l−ìng h×nh víi metavivianit.
§n: blue iron earth, blue ocher.
vladimirite [16449] : vladimirit.
Kho¸ng vËt: Ca5H2(AsO4)4.5H2 O.
vlasovite [16450] : vlasovit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng kh«ng mµu:
Na2ZrSi4O11.
vogesite [16451] : vogesit.
§¸ lamprophyr gåm cã ban tinh hornblend
n»m trªn nÒn vi tinh gåm cã feldspar kiÒm vµ
hornblend. Clinopyroxen, olivin vµ plagioclas
còng cã mÆt. Vogesit chøa Ýt biotit h¬n minet.
Tªn do Rosenbusch ®Æt n¨m 1887, xuÊt xø tõ
d·y nói Vosges, Ph¸p.
voglite [16452] : voglit.
Kho¸ng vËt mµu lôc cá s¸ng ®Õn lôc
emerald: Ca2Cu(UO2)(CO3)4. 6H2O(?).
void [16453] : lç rçng trong ®Êt, ®¸.
void ratio [16454] : tØ sè rçng.
ChØ sè rçng cña ®Êt, tû sè gi÷a thÓ tÝch lç
rçng vµ thÓ tÝch h¹t ®Êt.
volatile [16455] : bay h¬i.
ChÊt dÔ bay h¬i.
volatile component [16456] : thµnh phÇn bay
h¬i, hîp phÇn khÝ.
VËt liÖu trong magma nh− n−íc hoÆc dioxid
carbon mµ ¸p suÊt khÝ cña chóng ®ñ cao ®Ó
chóng tËp trung trong mét pha khÝ nµo ®ã.
§n: fugitive constituent.
volatile flux [16457] : chÊt bèc.
volborthite [16458] : volborthit.
Kho¸ng vËt mµu lôc ®Õn vµng:
Cu3(VO4)23H2O. Nã cã thÓ chøa mét Ýt calci
vµ bari, lµ quÆng chÝnh cña vanadi. §n: uzbekite.
volcan [16459] : nói löa.
Thµnh phÇn cña vá Tr¸i ®Êt cÊu thµnh bëi c¸c
nói löa vµ c¸c ®¸ cã ®é s©u võa.
volcanello [16460] : nãn nói löa.
Nãn nói löa nhá ho¹t ®éng trong miÖng trung
t©m cña nói löa. VÝ dô: Mount Nuevo ë
Vesuvius.
volcanic [16461] : thuéc vÒ nói löa.
Thuéc vÒ nh÷ng ho¹t ®éng, kiÕn tróc hoÆc
c¸c kiÓu ®¸ cña nói löa. §n: extrusive.
volcanic accident [16462] : tai häa nói löa.
Bïng næ nói löa ®ét ngét sau mét thêi ngõng
nghØ bÞ bãc mßn.
volcanic agglomerate [16463] : aglomerat
nói löa.
TËp hîp bë rêi, kh«ng chän läc cña nh÷ng
m¶nh vôn nói löa th«. KÝch th−íc cña c¸c m¶nh
677
vôn tõ 30 ®Õn 200mm, ®−îc thµnh t¹o do ho¹t
®éng bïng næ cña nói löa.
volcanic arc [16464] : vßng cung nói löa.
§ai ®−êng vßng, cung chÝnh cña nh÷ng nói
löa trªn vïng hót ch×m, c¸c ®¸ nói löa, x©m
nhËp ®· thµnh t¹o ë ®©y.
§n: island arc; magmatic arc.
volcanic arenite [16465] : arenit nói löa.
Tªn ®−îc dïng ®Ó chØ ®¸ arenit, chñ yÕu gåm
cã vôn nói löa cã thµnh phÇn th¹ch anh thÊp.
Th«ng th−êng ®¸ n»m cïng víi c¸c trÇm tÝch §Ö
tam vµ Mesozoi ph¸t triÓn ë Th¸i B×nh D−¬ng.
Tªn cßn dïng ®Ó chØ ®¸ arenit gåm cã vôn nói
löa cã hîp phÇn sÐt, ph©n h¹ng tèt vµ bµo trßn;
®Ó m« t¶ chi tiÕt cã thÓ dïng "basalt-
arenit","andezit-arenit".
volcanic ash [16466] : tro nói löa.
Tro nói löa lµ nh÷ng vËt liÖu bë rêi gièng
nh− bôi hoÆc c¸t, gåm magma, c¸c ®¸ ë thµnh
kªnh dÉn bÞ ®Ëp nhá ra do ho¹t ®éng bïng næ
cña nói löa. Tro mÞn nhÊt cã thÓ l−u l¹i trong
kh«ng gian nhiÒu ngµy vµ bay theo giã ra khái
trung t©m nói löa hµng ngµn km. Ng−îc l¹i, c¸t
lu«n lu«n r¬i ë gÇn ngo¹i vi cña trung t©m phun
trµo. Tro thñy tinh t−¬i cã mÇu tr¾ng, ngay c¶
tro thñy tinh bas¬, nh−ng ngay lËp tøc trë nªn
sÉm mµu, mµu ®á do oxy ho¸ s¾t ho¸ trÞ hai
(Fe+2) khi phong ho¸.
volcanic ball [16467] : cÇu nói löa.
volcanic blowpiping [16468] : pip nói löa, Deleted: víi
èng nói löa.
volcanic bomb [16469] : bom nói löa.
volcanic breccia [16470] : d¨m nói löa.
1- §¸ vôn nói löa chøa c¸c m¶nh gãc c¹nh Deleted: a.
lín h¬n 64mm ®−êng kÝnh vµ cã thÓ ®−îc g¾n
kÕt trong nÒn xi m¨ng. Ss: agglomerate.
2- §¸ chøa nh÷ng m¶nh kh«ng cã nguån nói Deleted: b.
löa nh−ng l¹i n»m trong nÒn tro nói löa.
volcanic butte [16471] : gß nói löa (chám
nói löa).
Mét ®åi ®éc lËp hoÆc nói do phong hãa hoÆc
bµo mßn lµm lé ra häng nói löa hoÆc x©m nhËp
magma th¼ng ®øng vµo trong c¸c ®¸ mÒm n»m
ë trªn.
volcanic center [16472] : trung t©m nói löa. Deleted: b.
VÞ trÝ, chç, ë ®ã ho¹t ®éng nói löa ®ang x¶y
ra hoÆc ®· x¶y ra trong qu¸ khø.
volcanic chain [16473] : chuçi, d·y nói löa.
NhiÒu nói löa s¾p xÕp d¹ng ®−êng cña mét sè
nói löa, céng sinh chÆt chÏ víi mét sè yÕu tè ®Þa
chÊt khèng chÕ nh− ®øt g·y.
volcanic cloud [16474] : ®¸m m©y nói löa.
 §¸m m©y cña khÝ nói löa víi tro vµ c¸c m¶nh
vôn, ®−îc thµnh t¹o do ho¹t ®éng bïng næ cña
nói löa. §n: explosion cloud.
volcanic cluster [16475] : côm, chïm nói löa.
Nhãm c¸c miÖng nói löa s¾p xÕp h−íng mÆt
c¾t ngang râ rµng.
volcanic conduit [16476] : häng nói löa, kªnh
dÉn nói löa.
Kªnh dÉn tõ ®ã vËt liÖu d−íi s©u ®−îc mang
lªn mÆt ®Êt.
volcanic cone [16477] : chãp nãn nói löa.
§åi h×nh nãn cña lava hoÆc m¶nh vôn h×nh
thµnh xung quanh miÖng nói löa. §n: cone.
volcanic conglomerate [16478] : cuéi kÕt
nói löa.
§¸ trÇm tÝch cuéi kÕt chøa trªn 50% vËt liÖu
nói löa.
volcanic cycle [16479] : chu kú nói löa.
volcanic debris [16480] : vôn nói löa.
volcanic dome [16481] : vßm nói löa.
Sù trµo ra tõ nói löa lava cã ®é nhít cao. ë
d¹ng khèi trßn, s−ên dèc, t¹o thµnh vßm hoÆc
khèi phång cña lava cøng l¹i ë trªn vµ xung
quanh miÖng nói löa. Nh÷ng phÇn cña lava cæ
®−îc n©ng lµ do ¸p lùc cña lava míi n©ng lªn tõ
bªn d−íi. CÊu tróc ph¸t triÓn chñ yÕu ë phÇn bªn
trong cña nói löa hoÆc trªn s−ên cña nói löa lín
vµ th−êng bÞ nøt nÎ, d¨m kÕt. §n: bulbous
dome; dome volcano; tholoid; dome; cumulo
dome; cumulo volcano.
volcanic earthquake [16482] : ®éng ®Êt do
nói löa.
§éng ®Êt do nói löa ho¹t ®éng h¬n lµ do lùc
kiÕn t¹o.
volcanic field [16483] : tr−êng nói löa, vïng
ho¹t ®éng nói löa.
volcanic flow drain [16484] : dßng nói löa;
m¸ng, r·nh dßng nói löa.
volcanic foam [16485] : bïn nói löa, bät
nói löa.
volcanic focus [16486] : t©m nói löa.
volcanic gases [16487] : h¬i, khÝ nói löa.
ChÊt bay h¬i s¶n sinh trong qu¸ tr×nh phun
trµo cña löa, mµ tr−íc ®ã ®· bÞ hßa tan trong
magma. H¬i n−íc chiÕm kho¶ng 90% khÝ, c¸c
thµnh phÇn kh¸c cã khÝ carbon, ®Æc biÖt lµ
dioxid carbon, khÝ sulfur, ®Æc biÖt lµ dioxid
sulfur ë nhiÖt ®é cao vµ sulfid hydrogen ë nhiÖt
®é thÊp; clorit hydrogen, nitrogen nh− lµ mét
nguyªn tè tù do vµ c¸c khÝ kh¸c
(Krauskopf, 1967).
volcanic glass [16488] : thñy tinh nói löa.
678
S¶n phÈm v« ®Þnh h×nh cña lava nguéi l¹nh
nhanh. Tïy theo thµnh phÇn, hµm l−îng n−íc
hoÆc ®Æc ®iÓm kiÕn tróc, thñy tinh nói löa cã c¸c
tªn nh−: obsidian, ®¸ bät, tachilit, hialo-
melan, perlit.
volcanic graben [16489] : ®Þa hµo nói löa.
volcanic gravel [16490] : s¹n nói löa. Deleted: .
M¶nh vôn nói löa bë rêi. C¸c m¶nh vôn cã
kÝch th−íc tõ 2 ®Õn 10mm. Thµnh phÇn vµ ®iÒu
kiÖn thµnh t¹o s¹n nói löa gièng nh− lapilli.
volcanic island [16491] : ®¶o nói löa.
§−îc t¹o nªn mét c¸ch ®Çy ®ñ, lé ra trªn mÆt
biÓn. §n: island volcano.
volcanicity [16492] : ho¹t ®éng nói löa.
volcaniclastic [16493] : vôn nói löa.
volcanic mud [16494] : bïn nói löa.
Hçn hîp chøa n−íc vµ tro nói löa hoÆc võa
míi phun trµo vµ nãng hoÆc võa míi nguéi l¹nh.
Hçn hîp cã thÓ thµnh dßng ch¶y xuèng s−ên
cña nói löa.
volcanic pisolite [16495] : vãn nói löa (pisolit,
h¹t ®Ëu) nói löa.
volcanic plain [16496] : ®ång b»ng, b×nh
nguyªn nói löa.
BÒ mÆt ®−îc h×nh thµnh bëi c¸c dßng dung
nham, dßng tro réng phñ trªn ®Þa h×nh
kh«ng ®Òu.
volcanic province [16497] : tØnh nói löa.
TØnh th¹ch häc mµ ë ®ã c¸c ®¸ magma thÊy
®−îc lµ c¸c ®¸ nói löa.
volcanic rain [16498] : m−a nói löa.
volcanic rent [16499] : khe nøt nói löa.
MiÒn vâng nói löa lín ®−îc bao bäc (giíi
h¹n) bëi c¸c khe nøt th−êng lµ ®ång t©m ®−îc
thµnh t¹o do ¸p lùc cña x©m nhËp magma, hoÆc
do qu¸ t¶i träng cña vËt liÖu trªn nÒn yÕu.
volcanic rift zone [16500] : ®íi rift nói löa,
®íi t¸ch gi·n sinh phun trµo.
volcanic rock [16501] : ®¸ nói löa.
1- §¸ magma thñy tinh hay kÕt tinh do ho¹t Deleted: a.
®éng nói löa trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt hoÆc do phun
næ, phun trµo dung nham; vÝ dô: basalt. ThuËt
ng÷ cßn bao hµm c¸c x©m nhËp gÇn bÒ mÆt t¹o
thµnh mét bé phËn cña cÊu tróc nói löa (cã liªn
quan víi cÊu tróc nói löa).
2- Tªn ®Ó chØ c¸c ®¸ phun trµo liªn quan víi Deleted: b.
c¸c ®¸ x©m nhËp n«ng, thµnh phÇn −u thÕ lµ
mafic. Ss: neptunic (®¸ thµnh t¹o ë biÓn),
plutonic (®¸ x©m nhËp).
volcanic rubble [16502] : vôn nói löa, d¨m
nói löa, ®¸ vôn.
T−¬ng ®−¬ng d¨m kÕt nói löa kh«ng cøng
r¾n. §n: volcanic debris.
volcanic shield [16503] : khiªn nói löa.
volcanic sink [16504] : tròng nói löa.
§n: sink.
volcanic wacke [16505] : huyÒn nói löa.
ThuËt ng÷ nµy sö dông cho huyÒn ®¸ gåm
chñ yÕu ®¸ vôn cã nguån gèc tõ c¸c ®¸ nói löa
trung tÝnh (andesit) vµ basic (basalt) vµ cã hµm
l−îng th¹ch anh thÊp. Chóng th−êng gÆp trong
trÇm tÝch §Ö tam vµ Mesozoi, tÝch tô trong c¸c
®ai t¹o nói bê biÓn Th¸i B×nh D−¬ng.
volcanic water [16506] : n−íc nói löa, n−íc
magma.
N−íc ë trong hay ch¶y ra tõ ®¸ magma, lªn
mÆt ®Êt hoÆc gÇn mÆt ®Êt.
volcanism [16507] : ho¹t ®éng nói löa.
Qu¸ tr×nh magma vµ khÝ ®i cïng xuyªn vµo
trong vá vµ trµo ra ngoµi mÆt ®Êt vµ khÝ quyÓn.
Cßn viÕt lµ vulcanism. §n: volcalnicity.
volcanism [16508] : ho¹t ®éng nói löa.
Lµ c¸c qu¸ tr×nh lµm cho magma vµ c¸c khÝ
®i cïng chui lªn vá vµ phun trµo ra bÒ mÆt Tr¸i
®Êt vµ vµo kh«ng khÝ.
volcanist [16509] : nhµ nói löa häc.
volcanite [16510] : volcanit, ®¸ nói löa.
1-(kv) Tªn cæ chØ kho¸ng vËt, ®−îc dïng nh−
tõ ®ång nghÜa cho pyroxen vµ biÕn thÓ cña l−u
huúnh chøa Ýt h¬n 1% selen.
2-(th) §¸ phun trµo chñ yÕu gåm cã ban tinh
anorthoclas, andesin vµ augit n»m trong nÒn
thñy tinh chøa vi tinh feldspar vµ augit. Tªn xuÊt
xø tõ Volcano, ®¶o Lipari. Tªn cæ.
volcanogenic [16511] : nguån nói löa.
§−îc thµnh t¹o bëi qu¸ tr×nh liªn quan trùc
tiÕp víi ho¹t ®éng nói löa; ®Æc biÖt nãi vÒ má
kho¸ng (sulfua d¹ng khèi, thµnh hÖ s¾t ph©n
gi¶i) cã liªn quan nguån gèc víi ho¹t ®éng
nói löa.
volcano karst [16512] : karst nói löa.
L·nh thæ cã c¸c vËt liÖu nói löa s¹ch ®−îc
phun lªn, bÞ bµo mßn do n−íc t¹o ra c¸c d¹ng vi
®Þa h×nh gièng nh− karst trong ®¸ v«i.
volcanologist [16513] : nhµ nói löa häc.
Ng−êi lµm c«ng t¸c khoa häc, nghiªn cøu
s©u vÒ ho¹t ®éng nói löa.
volcanology [16514] : nói löa häc.
Khoa häc chuyªn nghiªn cøu ho¹t ®éng
nói löa.
volcano shoreline [16515] : ®−êng d¹ng bê
nói löa.
§−êng bê cã d¹ng trßn, dèc h×nh thµnh ë n¬i
c¸c vËt liÖu vôn nói löa hoÆc c¸c dßng lava xuÊt
679
hiÖn ë bê biÓn hoÆc ë n¬i nói löa ho¹t ®éng nh«
lªn trªn mÆt n−íc, t¹o nªn nãn nói löa h−íng lªn
hoÆc h−íng ra ngoµi bê tiÕp tôc bæ sung cho c¸c
vËt liÖu ®· phun ra tr−íc ®ã.
volcano shortline [16516] : ®−êng bê nói löa.
§−êng bê biÓn uèn hÇu nh− vßng trßn, dèc
®øng, ë ®ã quan s¸t thÊy nhiÒu vôn nói löa hay
dßng dung nham, hoÆc cã khi lµ do ho¹t ®éng
nói löa phun ra trªn bÒ mÆt t¹o nªn nãn ph¸t
triÓn, phÝa trªn hay phÝa ngoµi bê, bæ sung cho
vËt liÖu ®· phun tr−íc.
volcano tectonic depression [16517] : tròng
nói löa.
Sôt tròng nói löa-kiÕn t¹o. Mét sôt tròng cã
kÝch th−íc réng lín, th−êng d¹ng tuyÕn tÝnh mµ
bÞ khèng chÕ bëi c¶ c¸c qu¸ tr×nh kiÕn t¹o vµ nói
löa, cã thÓ lµ mét phÇn trong ®ai nói löa (nh−
®ai nói löa §«ng ¸).
volhynite [16518] : volhynit.
§¸ kersatit chøa th¹ch anh, gåm cã c¸c ban
tinh plagioclas, hornblend, biotit n»m trong nÒn
vi tinh gåm cã th¹ch anh, feldspar vµ giµu clorit.
Tªn xuÊt xø tõ Volhynia, Nga. Tªn cò
kh«ng dïng.
volkonskoite [16519] : volkonskoit.
Kho¸ng vËt sÐt chøa cr«m mµu lôc phít lam:
smectit t¸m mÆt ®«i víi crom lµ cation t¸m mÆt
ho¸ trÞ 3. §n: volchonskoite; wolchonskoite.
volkovskite [16520] : volkovskit.
Kho¸ng vËt: (Ca,Sr)B6O10.3H2O.
voltaite [16521] : voltait.
Kho¸ng vËt mµu lôc xØn ®Õn n©u hoÆc ®en:
K2Fe+25Fe4+3(SO4)12.18H2O(?).
voltzite [16522] : voltzite.
VËt liÖu mµu phít vµng hoÆc phít ®á bao
gåm wurtzit víi hîp chÊt kim lo¹i kÏm.
volume, influence on pillar strength [16523]:
ThÓ tÝch, ¶nh h−ëng cña thÓ tÝch tíi søc bÒn
cña trô (má).
volumetric [16524] : thuéc vÒ thÓ tÝch.
volumetric extraction ratio [16525] :
TØ sè thÓ tÝch vÒ møc ®é khai th¸c, thu
håi quÆng.
volumetric strain [16526]: biÕn d¹ng thÓ tÝch.
Lµ sù thay ®æi thùc vÒ thÓ tÝch (mÉu vËt) do
chÊt t¶i. Còng nh− c¸c biÕn d¹ng thµnh phÇn nh−
biÕn d¹ng däc trôc, biÕn d¹ng theo chu vi mÉu,
biÕn d¹ng bªn, h−íng t©m (to¶ tia), biÕn d¹ng
thÓ tÝch còng bao gåm thµnh phÇn ®µn håi vµ
thµnh phÇn vÜnh cöu. BiÕn d¹ng thÓ tÝch cã thÓ
®−îc tÝnh theo c«ng thøc: εv=((V1-V0)/V0).100%.
Ngoµi ra, cã thÓ cßn tÝnh ®−îc nh− lµ tæng ®¹i sè
cña c¸c biÕn d¹ng bªn vµ biÕn d¹ng däc trôc.
volynskite [16527] : volynskit.
Kho¸ng vËt: AgBiTe2.
von Wolff's classification [16528] : ph©n lo¹i
Wolff.
Ph©n lo¹i ®¸ magma theo thµnh phÇn hãa
häc-kho¸ng vËt.
vorobievite [16529] : vorobievit.
Ngäc beryl chøa xezi mµu ®á hång, ®á tÝa
hoÆc phít hång, cã thÓ chøa mét l−îng kh¸ râ
natri vµ c¸c kim lo¹i kiÒm kh¸c. §n: morganite;
rosterite; worobieffite; vorobyevite.
vortex current [16530] : dßng xo¸y (cña
n−íc, khÝ).
§n: eddy.
vozhminite [16531] : vozhminit.
Kho¸ng vËt: (Ni,Co)4(As,Sb)S2.
vrbaite [16532] : vrbait.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu ®en x¸m ®Õn ®á
tèi: Tl4Hg3Sb2 As8S20.
V shaped valley [16533] : thung lòng d¹ng
ch÷ V.
Thung lòng d¹ng ch÷ V, cã s−ên dèc vµ c¸c
dßng nh¸nh ng¾n, ®Æc biÖt lµ thung lòng trÎ hÑp
do dßng ch¶y c¾t s©u xuèng.
§n: V-valley.
V terrace [16534] : thÒm d¹ng ch÷ V.
ThÒm h×nh tam gi¸c, h×nh thµnh trong mét
cung dµi, hÑp cña hå cæ. ThÒm cã mét s−ên tiÕp
xóc víi bê b»ng ph¼ng vµ ®Ønh gãc ®èi diÖn vÒ
phÝa n−íc tho¸ng.
vuagnatite [16535] : vuagnatit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: CaAl(SiO4)(OH).
680
vulcanian type eruption [16536] : phun trµo
kiÓu vulcanian.
KiÓu nói löa ®Æc tr−ng bëi phun næ cã c¸c vËt
liÖu dung nham míi th−êng nãng s¸ng khi r¬i
khái miÖng nói löa, nh−ng ®· kÕt cøng hoÆc dÎo,
cã ®é trßn x¸c ®Þnh khi bay trong kh«ng khÝ.
vulcanite [16537] : vulcanit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: CuTe.
vulpinite [16538] : vulpinit.
Anhydrit d¹ng vÈy, h¹t, mµu tr¾ng phít x¸m,
®«i khi chøa hçn hîp cña silic.
vulsinite [16539] : vulsinit.
Trachyt, thµnh phÇn chñ yÕu gåm feldspar
kiÒm, plagioclas calci vµ augit, nh−ng kh«ng cã Deleted: ch¶y xo¾n
feldspathoid. ThuËt ng÷ mang tªn vïng Vulsinii,
Italia. Tªn cò qu¸ kh«ng cßn dïng. Formatted
vuonnemite [16540] : vuonemit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng:
Na4TiNb2Si4O17.2Na3PO4.
vuorelainenite [16541] : vuorelainenit.
Kho¸ng vËt nhãm spinel: MnV2O4, chøa
vanadi t−¬ng tù mangancromit vµ chøa mangan
t−¬ng tù coulsonit.
vyacheslavite [16542] : vyacheslavit.
Kho¸ng vËt: U+4(PO4)(OH).nH2O.
vysotskite [16543] : vysotskit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng: (Pd, Ni)S.
vyuntspakhite [16544] : vyuntspakhit.
Kho¸ng vËt: Y4Al2AlSi5O18(OH)5.
 Waalian [16545] : Waali.
W
BËc khÝ hËu ®Þa tÇng vµ thùc vËt ë ch©u ¢u.
Pleistocen h¹ (n»m trªn Eburon, n»m d−íi
Menap), t−¬ng øng vÒ thêi gian víi gian b¨ng
Donau/Günz.
wacke [16546] : wack.
1- Lo¹i c¸t kÕt ®a kho¸ng cã thµnh phÇn bao
gåm c¸c h¹t vôn kho¸ng vËt vµ m¶nh ®¸ gãc
c¹nh víi ®é lùa chän kÐm, hµm l−îng nÒn cao
cã thµnh phÇn sÐt vµ bét mÞn.
2- Chuyªn tõ th−êng ®−îc dïng ®Ó viÕt t¾t
cho graywacke.
3- Ban ®Çu, thuËt ng÷ nµy ®−îc sö dông ®Ó
chØ mét biÕn thÓ d¹ng ®Êt, mÒm bë cña basalt
hoÆc ®Ó ¸m chØ tµn d− d¹ng sÐt mµu ®en phít
n©u, lôc phít x¸m do basalt, tuf basalt vµ c¸c ®¸
magma liªn quan bÞ phong hãa t¹i chç.
§n: vake.
wackestone [16547] : ®¸ wack.
Lo¹i ®¸ trÇm tÝch carbonat cã thµnh phÇn chñ
yÕu lµ bïn v«i chøa trªn 10% h¹t víi kÝch th−íc
lín h¬n 20 μ.
wad [16548] : wad, sÐt x¸m vµng, oxid Fe-Mn.
1- Thùc thÓ kho¸ng vËt mµu n©u tèi ®Õn ®en,
d¹ng ®Êt, chñ yÕu gåm hçn hîp cña oxid
mangan víi c¸c oxid kh¸c víi hµm l−îng thay
®æi (vÝ dô ®ång, coban, silic) vµ 10-20% n−íc,
th−êng rÊt mÒm, lµm bÈn tay nh−ng ®«i khi
còng r¾n, ch¾c, tû träng thÊp. Wad th−êng gÆp ë
trong ®Ëp, t¹i nh÷ng vïng lÇy léi, nh− lµ s¶n
phÈm ph©n hñy cña c¸c kho¸ng vËt mangan.
Ss: psilomelane. §n: bog manganese; black
ocher; earthy manganese.
2- Tªn chung cho oxid ngËm n−íc cña
mangan (hoÆc cña mangan vµ c¸c kim lo¹i kh¸c)
mµ b¶n chÊt thùc sù kh«ng râ rµng hoÆc thµnh
phÇn thay ®æi kh«ng cè ®Þnh trong ®ã Ýt nhÊt cã
mét vµi chÊt lµ v« ®Þnh h×nh.
3- ThuËt ng÷ tiÕng Anh ®Þa ph−¬ng
681
chØ graphit.
wadeite [16549] : wadeit.
Kho¸ng vËt: K2CaZr(SiO3)4.
wadsleyite [16550] : wadsleyit.
Kho¸ng vËt, vÒ b¶n chÊt t−¬ng ®−¬ng víi β-
(Mg, Fe)2 SiO4: (Mg, Fe)2SiO4.
wagnerite [16551] : wagnerit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu vµng, ®á,
hoÆc phít lôc: Mg2(PO4)F. Cã thÓ chøa s¾t 2
vµ calci.
wairakite [16552] : wairakit.
Kho¸ng vËt zeolit: CaAl2Si4O12.2H2O, ®ång
cÊu tróc víi analcim.
wairauite [16553] : wairauit.
Kho¸ng vËt: CoFe.
wakabayashilite [16554] : wakabayashilit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: (As,Sb)11S18.
wake dune [16555] : ®ôn vÖt dµi theo Formatted
h−íng giã.
§ôn c¸t h×nh thµnh trªn s−ên khuÊt giã cña
mét ®ôn lín h¬n vµ kÐo thµnh vÖt dµi theo
h−íng giã.
wakefieldite [16556] : wakefieldite.
Kho¸ng vËt: YVO4. Deleted: (a)
walchowite [16557] : walchowit.
Retinit cã mµu vµng mËt ong chøa mét Ýt nit¬
t×m thÊy trong than n©u ë Walchow, Moravia,
Czechoslovakia.
walentaite [16558] : walentait.
Kho¸ng vËt:
H4(Ca,Mn,Fe)4Fe+312(AsO4)10(PO4)6.28H2.
wall [16559] : v¸ch (t−êng) ®øt g·y ; thµnh,
thµnh vá. Deleted: (b)
(cs) Líp ngoµi bao lÊy c¸c phÇn trong cña
mét §éng vËt kh«ng x−¬ng sèng, vÝ dô vá ngoµi
cña Ch©n ®Çu.
walled lake [16560] : hå cã gê.
Hå ®−îc viÒn däc bê b»ng gê d¹ng t−êng hÑp Deleted: (c)
gåm c¸c vËt liÖu bë rêi.
walled plain [16561] : miÖng nói löa trªn MÆt
tr¨ng réng, ®¸y b»ng.
§n: cirque.
wall friction (angle) [16562] : gãc ma s¸t gi÷a
®Êt vµ t−êng ch¾n.
Gãc ma s¸t gi÷a cÊu tróc t−êng ch¾n (kiÓu
th« nh¸m) víi ®Êt ®¸ cÇn trî lùc bëi cÊu tróc ®ã.
Dïng trong thiÕt kÕ t−êng ch¾n vµ tÝnh t¶i träng
®Êt ®¸ lªn ®ã theo ph−¬ng ph¸p ®å thÞ cña
Cun®all. Trong tÝnh to¸n theo lý thuyÕt Rankine,
gãc ma s¸t nµy bÞ bá qua vµ gi¶ thiÕt lµ t−êng
nh½n hoµn toµn, kh«ng t¹o nªn lùc ma s¸t
víi ®Êt.
wallisite [16563] : walisit.
Kho¸ng vËt: PbTl(Cu,Ag)As2S5.
wallow [16564] : vòng n−íc bïn.
Chç tròng trªn mÆt ®Êt, th−êng ®−îc lÊp ®Çy
®Êt vµ bïn.
wall rock [16565] : v¸ch ®¸ ®øt g·y.
Lµ khèi ®¸ cÊu thµnh v¸ch (t−êng) ®øt g·y,
th−êng v¸ch ®¸ do ®øt g·y chia c¾t, mÆt ®øt g·y
dùng ®øng.
walpurgite [16566] : walpurgit.
Kho¸ng vËt mµu vµng ®Õn da cam vµng:
(BiO)4(UO2)(AsO4)2.3H2O. §n: waltherite.
walstromite [16567] : walstromit.
Kho¸ng vËt: BaCa2Si3O9.
waltherite [16568] : waltherit.
Kho¸ng vËt, tr−íc ®©y ®−îc coi lµ carbonat
bismuth, ngµy nay ®−îc x¸c ®Þnh lµ walpurgit.
wandering dune [16569] : ®ôn c¸t di ®éng.
§ôn c¸t tr−ên chËm ch¹p theo h−íng giã
thèng trÞ do líp phñ thùc vËt nghÌo nµn kh«ng
neo nã l¹i ®−îc.
wandering water [16570] : n−íc bÞ treo.
§n: vadose water.
war environment crime [16571] : téi ph¹m
chiÕn tranh m«i tr−êng.
Téi g©y chiÕn tranh hñy diÖt sinh linh vµ m«i
tr−êng b»ng c¸c lo¹i vò khÝ giÕt ng−êi hµng lo¹t
mét c¸ch d· man tµn khèc nh− vò khÝ nguyªn tö,
hãa häc, vi trïng,... triÖt h¹ lµng m¹c, ®« thÞ, c¸c
c¬ së kinh tÕ-x· héi; tiªu hñy, c−ìng ®o¹t c¸c di
s¶n v¨n hãa; ph¸ ho¹i c¸c nhµ m¸y h¹t nh©n,
hãa häc, kho nhiªn liÖu nh»m g©y « nhiÔm
kh«ng khÝ, ®Êt ®ai, nguån n−íc; ph¸ vì ®ª ®Ëp
®Ó g©y lò lôt, v.v.
wardite [16572] : wardit.
Kho¸ng vËt mµu lôc lam s¸ng:
NaAl3(PO4)2(OH)4.2H2O.
682
wardsmithite [16573] : warsmithit.
Kho¸ng vËt: Ca5MgB24O42.30H2O.
warikanite [16574] : warikanit.
Kho¸ng vËt: Zn3(AsO4).2H2O.
warp [16575] : o»n.
Lµ sù o»n hoÆc uèn cong nhÑ cña vá Tr¸i ®Êt
lªn phÝa trªn hoÆc xuèng phÝa d−íi.
warped fault [16576] : ®øt gÉy o»n. Deleted: Lµ mét ®øt g·y, th−êng lµ ®øt
g·y chêm nghÞch, mµ cã kÌm theo sù uèn
Lµ mét ®øt g·y, th−êng lµ ®øt g·y chêm nÕp yÕu
nghÞch, mµ cã kÌm theo sù uèn nÕp yÕu.
warping [16577] : o»n, uèn cong. Deleted: Sù o»n hoÆc uèn cong nhÑ cña
vá Tr¸i ®Êt trªn ph¹m vi réng hoÆc khu
Sù o»n hoÆc uèn cong nhÑ cña vá Tr¸i ®Êt vùc hoÆc lªn phÝa trªn hoÆc xuèng phÝa
trªn ph¹m vi réng hoÆc khu vùc hoÆc lªn phÝa d−íi
trªn hoÆc xuèng phÝa d−íi.
warpland [16578] : ®Êt vång.
Vïng ®Êt thÊp ®−îc t¨ng thªm bëi qu¸ tr×nh
lµm vång lªn.
warvickite [16579] : warvickit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu n©u tèi ®Õn ®en
xØn: (Mg,Ti,Fe+3,Al)2(BO3)O. Deleted: .
Wasatchian [16580] : Wasatchi.
BËc ë B¾c Mü. Creta th−îng vµ h¹ (n»m trªn
Fredericksburgi, n»m d−íi Woodbin).
wash [16581]: röa lòa, bµo mßn thñy lùc (®Êt).
1- Kho¶nh ®Êt bÞ röa lòa vµ xen kÏ bÞ phñ vµ
kh«ng bÞ phñ bëi biÓn hoÆc s«ng.
2- PhÇn −ít, c¹n cña s«ng, cöa s«ng miÖng
phÔu hoÆc cña nh¸nh biÓn.
3- B·i lÇy.
4- HiÖu qu¶ xãi mßn cña sãng.
5- Sù mang ®Êt ®i cña n−íc ch¶y nh− trong
qu¸ tr×nh xãi mßn ®Òu líp mÆt.
6- §Êt bÞ bµo mßn thñy lùc.
wash boring [16582] : khoan víi b¬m n−íc
tuÇn hoµn.
wash cone [16583] : nãn röa lòa.
§n: outwash cone.
washing classifier [16584] : m¸y röa
t¸ch quÆng.
washland [16585] : ®Êt röa lòa.
Vïng ®Êt thÊp cã ®ª viÒn theo s«ng hoÆc cöa
s«ng miÖng phÔu, th−êng lµ mét phÇn cña b·i
båi tù nhiªn. Trªn vïng ®Êt nµy n−íc lò ®−îc
cho trµn ®Þnh kú ®Ó khèng chÕ mùc n−íc cao
trong s«ng.
washout [16586] : xãi lë.
1- Xãi lë mang ®i vËt liÖu ®Êt do lò ®ét ngét Deleted: vËt liÖu ®−îc tÝch tô do xãi
vµ m−a lín tËp trung, th−êng lµm t¨ng c−êng röa trµn, qu¸ tr×nh t¹o sù xãi trµn. §Æc biÖt lµ
xãi vµ sËp lë bê. delta nhá ®−îc h×nh thµnh trªn bê phÝa
trong cña ®ª c¸t hoÆc ®ª c¸t ch¾n t¸ch
2- N¬i cã ®−êng bé vµ ®−êng s¾t bÞ xãi trµn ®Çm ph¸ khái biÓn kh¬i , ®−îc t¹o ra do
do lò ®Þa ph−¬ng. sãng b·o vì ra trªn phÇn thÊp cña ®ª, ®ª
ch¾n vµ tÝch tô trÇm tÝch trong ®Çm ph¸
washover [16587] : xãi trµn. (vông)
 VËt liÖu ®−îc tÝch tô do xãi trµn, qu¸ tr×nh
t¹o sù xãi trµn. §Æc biÖt lµ delta nhá ®−îc h×nh
thµnh trªn bê phÝa trong cña ®ª c¸t hoÆc ®ª c¸t
ch¾n t¸ch ®Çm ph¸ khái biÓn kh¬i, ®−îc t¹o ra
do sãng b·o vì ra trªn phÇn thÊp cña ®ª, ®ª ch¾n
vµ tÝch tô trÇm tÝch trong ®Çm ph¸ (vông).
washover fan [16588] : qu¹t xãi trµn.
ThÓ tÝch tô c¸t d¹ng qu¹t do ®ª c¸t ch¾n bÞ
xãi trµn trong b·o. §n: sashover apron.
wash pipe [16589] : èng b¬m n−íc.
wash plain [16590] : ®ång b»ng röa lòa.
§ång b»ng aluvi gåm aluvi h¹t th«.
§n: outwash plain.
wash sample [16591] : mÉu lÊy b»ng n−íc
tuÇn hoµn.
wash slope [16592] : s−ên röa tr«i.
S−ên thÊp tho¶i cña ®åi n»m ë ch©n v¸ch
®øng hoÆc mÆt ®¸ dèc th−êng bÞ phñ bëi tÝch tô
s−ên tÝch. S−ên röa tr«i th−êng kÐm dèc h¬n so
víi s−ên träng lùc ë cao h¬n vµ th−êng bao gåm
c¸c qu¹t aluvi vµ pediment.
§n: haldenhang, basal slope.
wash water [16593] : n−íc ®Ó b¬m.
wastage [16594] : thuËt ng÷ chung cho qu¸
tr×nh bãc mßn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt.
waste [16595] : chÊt th¶i (phÕ th¶i).
Nh÷ng chÊt phÕ bá ë thÓ r¾n, láng, khÝ mµ c¬
thÓ ®éng vËt hoÆc hÖ thèng sinh ra chóng kh«ng
cßn sö dông ®−îc n÷a, cÇn th¶i bá. Nh÷ng chÊt
trªn th−êng lµm « nhiÔm m«i tr−êng do chøa
nh÷ng chÊt ®éc h¹i, vi trïng g©y bÖnh, v.v.
waste bin [16596] : thïng chøa chÊt th¶i.
waste disposal [16597] : lo¹i bá chÊt th¶i.
ViÖc chÊt ®èng, che phñ, ch«n lÊp c¸c chÊt
th¶i nh»m lµm s¹ch m«i tr−êng.
waste dumps [16598] : b·i th¶i.
waste injection well [16599] : lç khoan Ðp
n−íc th¶i.
Lç khoan (giÕng) ®−îc dïng ®Ó b¬m Ðp n−íc
th¶i vµo lßng ®Êt. §n: deep-well disposal.
waste plain [16600] : c¸nh ®ång th¶i.
§n: alluvial plain, bajada.
waste rock [16601] : ®¸ th¶i.
waste water [16602] : n−íc th¶i.
§n: sewage.
water [16603] : n−íc; tr¾ng n−íc.
Tõ Ýt dïng ®Ó chØ mµu vµ ®é tinh khiÕt cña ®¸
quý hoÆc ngäc trai, ®Æc biÖt cho kim c−¬ng.
Ss: river.
water agate [16604] : m· n·o n−íc.
§n: enhydros.
water balance [16605] : c©n b»ng n−íc.
683
§n: hydrologic budget.
water bearing [16606] : chøa n−íc.
water bearing bed [16607] : líp chøa n−íc.
water bearing formation [16608] : thµnh hÖ
chøa n−íc.
Thµnh hÖ ®Êt ®¸ cã kh¶ n¨ng chøa n−íc. §n:
water bearing bed; water bearing deposit. Deleted: le
water bloom [16609] : ®æi mµu n−íc.
Sù ph¸t triÓn tËp trung trong n−íc cña c¸c
lo¹i t¶o lµm thay ®æi mµu n−íc t¹i ®ã.
water break [16610] : mÆt n−íc g·y khóc.
Chç mÆt n−íc cña dßng suèi bÞ gÉy khóc do
sù gÉy khóc cña ®¸y suèi.
water budget [16611] : kiÓm kª n−íc.
§n: hydrologic budget.
water capacity [16612] : kh¶ n¨ng chøa n−íc.
L−îng n−íc tèi ®a mµ ®Êt ®¸ cã thÓ gi÷ l¹i. Deleted: ®¸ hoÆc
water color [16613] : mµu n−íc biÓn.
Mµu cña mÆt n−íc biÓn. C¸c vËt liÖu, chÊt
h÷u c¬, chÊt hßa tan trong n−íc cã thÓ ¶nh
h−ëng lªn mµu cña n−íc biÓn.
water column [16614] : ®é s©u cña n−íc.
§n: depth.
water conservation [16615] : b¶o vÖ n−íc.
Sù ¸p dông c¸c biÖn ph¸p gi÷ g×n nguån n−íc
khái bÞ c¹n kiÖt, « nhiÔm. §n: water protection.
water content [16616] : ®é Èm, hµm l−îng
n−íc trong ®Êt.
1- TØ sè gi÷a träng l−îng cña n−íc trong lç
hçng víi träng l−îng h¹t ®Êt. Deleted: r
2- L−îng n−íc chøa trong c¸c trÇm tÝch bë Deleted: vµ
rêi hay c¸c ®¸ trÇm tÝch.
watercourse [16617] : lßng dÉn n−íc.
Kªnh dÉn n−íc tù nhiªn cã ranh giíi râ rµng
®−îc t¹o thµnh hoµn toµn hay mét phÇn bëi c¸c
dßng ch¶y x¸c ®Þnh liªn tôc hoÆc gi¸n ®o¹n.
water creep [16618] : n−íc thÊm lËu.
1- N−íc tõ hå chøa thÊm vßng qua vai ®Ëp
hay d−íi ch©n ®Ëp.
2- N−íc tõ s«ng thÊm chui d−íi ch©n ®ª vµo
phÝa bê.
water crop [16619] : l−îng n−íc tho¸t.
§n: water yield.
water cupola [16620] : vßm n−íc biÓn. Deleted: d©ng
HiÖn t−îng mÆt n−íc biÓn d©ng cao thµnh Deleted: d−íi d¹ng
vßm do nói löa d−íi ®¸y biÓn phun trµo. Deleted: h×nh
water cycle [16621] : vßng tuÇn hoµn n−íc.
§n: hydrological cycle.
water drive [16622] : n¨ng l−îng vØa.
N¨ng l−îng trong c¸c vØa dÇu hay gas cã
®−îc do ¸p suÊt thñy tÜnh hoÆc ¸p suÊt thñy
®éng truyÒn tíi tõ c¸c tÇng chøa n−íc
chung quanh.
watereye [16623] : m¾t n−íc.
Tròng n«ng nhá, ®−îc h×nh thµnh do phong
hãa hãa häc ®¸ kÕt tinh.
waterfall [16624] : th¸c n−íc.
N−íc r¬i th¼ng ®øng ë n¬i nã c¾t qua ®¸
cøng ch¾c nh« ra ë trªn ®¸ mÒm, ®¸ mÒm bÞ xãi
mßn. Dßng ch¶y ch¶y trµn trªn r×a cao nguyªn
hoÆc bê biÓn v¸ch ®øng. §n: fall.
waterfall lake [16625] : hå th¸c n−íc.
Hå do th¸c n−íc xãi t¹o thµnh.
§n: flunge pool.
waterfinder [16626] : dông cô ph¸t hiÖn n−íc.
§n: dowser. divining rod, witching stick.
water fit [16627] : cöa s«ng (thuËt ng÷
Scotland).
§n: water flooding.
waterflood [16628] : n−íc lò.
L−îng n−íc lín ®−îc h×nh thµnh nhanh sau
nh÷ng trËn m−a ë vïng ®åi nói cã kh¶ n¨ng g©y
óng ngËp côc bé hoÆc t¹o thµnh dßng ch¶y cã
tèc ®é cao.
water flooding [16629] : trµn n−íc.
HiÖn t−îng thø cÊp, x¶y ra khi n−íc th©m
nhËp vµo bån chøa dÇu g©y ra ¸p lùc bæ sung
khiÕn dÇu ch¶y vµo c¸c giÕng khoan.
water fountain [16630] : vßm n−íc biÓn.
§n: water cupola.
water gap [16631] : khe n−íc.
HÎm s©u trong d·y nói cã dßng suèi ch¶y.
water gauge (tide) [16632] : th−íc, ®ång hå
®o mùc n−íc (biÓn).
waterhead [16633] : th−îng nguån n−íc.
water-holding capacity [16634] : kh¶ n¨ng
gi÷ n−íc.
waterhole [16635] : hè n−íc tù nhiªn, chç
tròng chøa n−íc; suèi trong sa m¹c; hå,
vòng n−íc.
N−íc ch¶y tËp trung t¹i mét vÞ trÝ tròng so
víi xung quanh.
water horizon [16636] : tÇng chøa n−íc.
§n: aquifer.
water humus [16637] : mïn, ®Êt mïn.
§Êt mïn ®−îc t¹o thµnh tõ c¸c trÇm tÝch h÷u
c¬ bao gåm c¶ thùc vËt vµ ®éng vËt t¹i c¸c s«ng,
hå, biÓn.
watering [16638] : t−íi n−íc.
water inrush [16639] : sù bôc n−íc.
HiÖn t−îng bôc vì n−íc bÊt th×nh l×nh vµo
c«ng tr×nh khai th¸c má víi khèi l−îng lín, lµm
trµn ngËp toµn bé hÇm lß, g©y thiÖt h¹i lín, cã
khi chÕt ng−êi. Nguyªn nh©n cã thÓ do khi khai
684
lß ch¹m tíi tÇng ®Êt ®¸ sòng n−íc hoÆc do n−íc
mÆt ngÊm xuèng th«ng qua nh÷ng “cöa sæ ®Þa
chÊt thñy v¨n” sau nh÷ng trËn m−a lín. N−íc
còng cã thÓ bôc tõ ®¸y lß lªn khi ®µo thñng m¸i
c¸ch n−íc phñ trªn tÇng chøa n−íc cã ¸p n»m
bªn d−íi, v.v.
water laid [16640] : l¾ng, trÇm tÝch.
Sù trÇm tÝch trong hoÆc do n−íc.
water level [16641] : mùc n−íc (trong giÕng,
s«ng hå, biÓn,...); èng thñy chuÈn. Deleted: mùc n−íc [ngÇm]; dông cô
dïng ®Ó ®o mùc n−íc
Dông cô x¸c ®Þnh ®é b»ng ph¼ng cña mét bÒ
mÆt n»m ngang, th−êng lµ mét c¸i èng cong
h×nh ch÷ U cã ®ùng n−íc. MÆt ph¼ng ®−îc nhËn Deleted: ng−êi t×m nguån n−íc, dông
cô t×m n−íc
biÕt b»ng c¸ch so s¸nh mùc n−íc ë hai nh¸nh
èng theo nguyªn t¾c b×nh th«ng ®¸y. Formatted
water leveling [16642] : ®o mùc n−íc; ®¸nh Formatted
dÊu ngÊn n−íc.
ViÖc ®¸nh dÊu ngÊn n−íc t¹i mét mèc nµo ®ã
®Ó biÕt ®é d©ng h¹ mùc n−íc ë mét thêi ®iÓm
nhÊt ®Þnh (nh− ngÊn n−íc lò, ngÊn thñy triÒu,...).
waterline [16643] : ®−êng bê biÓn, ®−êng bê
hå; mÆt n−íc d−íi ®Êt.
Ranh giíi tiÕp xóc gi÷a biÓn, hå vµ ®Êt liÒn.
§−êng ranh giíi (n−íc) ®Ó ph©n biÖt.
water logged [16644] : b·o hßa n−íc.
water mass [16645] : khèi n−íc.
Khèi n−íc biÓn cã nhiÖt ®é vµ ®é mÆn n»m
trong mét kho¶ng nhÊt ®Þnh, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
®å thÞ biÓu thÞ mèi quan hÖ nhiÖt ®é vµ ®é mÆn.
water of compaction [16646] : n−íc Ðp. Deleted: nói
§n: rejuvenated water. Deleted: qua ®ã c¸c
water of crystallization [16647] : n−íc Deleted: qua
kÕt tinh.
N−íc ph©n tö trong cÊu tróc tinh thÓ, cã liªn
kÕt ho¸ häc, nh−ng cã thÓ ®−îc gi¶i phãng khi
nung. VÝ dô trong th¹ch cao: CaSO4.2H2O. Deleted: 1-
water of dehydration [16648] : n−íc khö.
1- N−íc kh«ng tham gia tr¹ng th¸i liªn kÕt Deleted: ¶
2- Suèi trong sa m¹c¶
ho¸ häc. Ss: water of crystallization. 3- Hå, vòng n−íc
2- N−íc ®−îc t¸ch ra tõ hîp chÊt ho¸ häc
cña nã.
water of hydration [16649] : n−íc thñy ho¸, Formatted
n−íc thñy hîp.
1- N−íc tham gia vµo hîp chÊt ho¸ häc do
qu¸ tr×nh thñy ho¸.
2- N−íc cã liªn kÕt hãa häc khi ë tr¹ng th¸i
kÕt tinh t¹o ra chÊt ngËm n−íc, nh−ng cã thÓ
®−îc gi¶i phãng khi nung.
water of imbibition [16650] : n−íc tÈm −ít.
1-N−íc m−a, n−íc mÆt tõ trªn ngÊm xuèng,
tÈm −ít ®Êt ®¸ trong ®íi th«ng khÝ, lµm t¨ng ®é
Èm cña chóng nh−ng ch−a ®ñ t¹o thµnh
dßng ch¶y.
2-N−íc tån t¹i trong ®íi b·o hßa, trµn ngËp
toµn bé ®Êt ®¸ cña tÇng chøa n−íc.
water of retention [16651] : n−íc tån ®äng.
PhÇn n−íc khe nøt cßn l¹i trong c¸c khe nøt
d−íi t¸c dông cña ¸p suÊt mao dÉn.
water of saturation [16652] : n−íc b·o hßa.
L−îng n−íc ®−îc hÊp thô bëi c¸c vËt liÖu
chøa n−íc mµ kh«ng lµm t¨ng thÓ tÝch cña c¸c
vËt liÖu ®ã.
water of super saturation [16653] : l−îng
n−íc d−.
L−îng n−íc v−ît qu¸ møc cÇn thiÕt ®Ó
b·o hßa.
water opal [16654] : opal n−íc.
Opal quý trong suèt. §n: hyalite.
water pocket [16655] : tói n−íc.
Tròng nhá d¹ng b¸t trªn bÒ mÆt ®¸ gèc n¬i
n−íc cã thÓ tËp trung, ®Æc biÖt hè n−íc trªn
mãng cña dßng gi¸n ®o¹n h×nh thµnh ë ch©n
v¸ch ®øng do ho¹t ®éng cña n−íc r¬i trong giai
®o¹n lò. §n: tinaja.
waterpower [16656] : n¨ng l−îng n−íc.
N¨ng l−îng cã ®−îc do sù chuyÓn ®éng cña
n−íc trùc tiÕp sinh c«ng trong m¸y, vÝ dô n−íc
lµm quay b¸nh xe n−íc. HiÖn nay n¨ng l−îng
n−ãc chñ yÕu dïng ®Ó ph¸t ®iÖn.
water protection [16657] : b¶o vÖ n−íc.
§n: water conservation.
water quality [16658] : chÊt l−îng n−íc.
water quality standards [16659] : tiªu chuÈn
chÊt l−îng n−íc.
Nh÷ng tiªu chuÈn quèc gia hay quèc tÕ vÒ
c¸c chØ tiªu vËt lý, thµnh phÇn hãa häc, vi sinh,
®Æc tÝnh kü thuËt,... mµ mét nguån n−íc ph¶i ®¹t
khi sö dông vµo mét môc ®Ých cô thÓ nµo ®ã
(cÊp n−íc sinh ho¹t vµ c«ng nghÖ, chÕ biÕn thùc
phÈm, ch÷a bÖnh, ch¨n nu«i, t−íi c©y,v.v.) nh»m
b¶o ®¶m tÝnh thÝch dông vµ ®é an toµn sinh th¸i.
water race [16660]:kªnh, suèi, lßng dÉn n−íc.
§n: water course.
water regimen [16661] : chÕ ®é n−íc.
water reserve [16662] : tr÷ l−îng n−íc.
PhÇn tµi nguyªn n−íc ®· ®−îc ®iÒu tra ®¸nh
gi¸, ph©n cÊp theo tiªu chÝ quèc gia hay quèc tÕ,
cã thÓ sö dông vµo c¸c môc tiªu kinh tÕ d©n sinh
ë møc ®é kh¸c nhau.
water resources [16663] : tµi nguyªn n−íc.
Tæng l−îng n−íc bao gåm c¶ n−íc m−a,
n−íc mÆt, n−íc d−íi ®Êt trong mét vïng, khu
vùc hay toµn l·nh thæ t¹o nªn vèn tµi nguyªn
quèc gia.
685
water resources assessment [16664] : ®¸nh
gi¸ tµi nguyªn n−íc.
ViÖc ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ vÒ l−îng còng nh− vÒ
chÊt c¸c nguån n−íc (n−íc m−a, n−íc mÆt, n−íc
d−íi ®Êt) cã trong mét vïng, mét khu vùc hay
mét quèc gia nh»m quy ho¹ch, khai th¸c sö
dông, qu¶n lý, b¶o vÖ chóng.
water resources region [16665] : l−u vùc
tiªu n−íc. Deleted: cã sù
L−u vùc tiªu n−íc tù nhiªn cña mét hoÆc mét
nhãm s«ng.
water sapphire [16666] : saphir n−íc.
1- Saphir mµu lam s¸ng . Deleted: (a)
2- Cordierit mµu lam ®Ëm gÆp trong c¸c cuéi Deleted: (b)
bÞ n−íc bµo mßn ë ven s«ng (ë Srilanca), ®«i khi
®−îc dïng lµm ngäc. §n: Saphir d’eau. Deleted: (a)
3- ChØ c¸c cuéi bÞ n−íc bµo mßn cña topaz, Deleted: (c)
th¹ch anh vµ mét sè kho¸ng vËt kh¸c ë Srilanca.
watershed [16667] : ®−êng ph©n thñy; l−u vùc
s«ng; khu vùc tho¸t n−íc.
watershed area [16668] : l−u vùc s«ng.
L−u vùc s«ng n»m phÝa trªn ®iÓm ®o
l−u l−îng.
watershed leakage [16669] : thÊm xuyªn
l−u vùc.
Dßng thÊm hay dßng ch¶y tõ mét l−u vùc
tiªu n−íc nµy sang l−u vùc tiªu n−íc l©n cËn hay
trùc tiÕp ra biÓn.
watershed line [16670] : ®−êng ph©n thñy.
watershed management [16671] : qu¶n lý
l−u vùc.
Toµn bé c«ng viÖc qu¶n lý nguån n−íc trong
ph¹m vi mét l−u vùc s«ng, suèi, hå, n−íc d−íi
®Êt, nh»m môc ®Ých khai th¸c, sö dông hîp lý vµ
b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn n−íc.
watersmeet [16672] : ng· ba suèi.
N¬i gÆp nhau cña hai dßng suèi.
water spreading [16673] : lan trµn cña
dßng n−íc.
Sù lan trµn cña dßng n−íc trong khu vùc tiªu
n−íc tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o.
water stone [16674] : ®¸ n−íc.
Tªn kho¸ng vËt ®−îc dïng ®Ó chØ ®¸ mÆt
tr¨ng, hyalit, enhydros vµ jad.
water supply [16675] : cung cÊp n−íc.
water system [16676] : hÖ thèng n−íc.
1- HÖ thèng s«ng ngßi.
2- M¹ng l−íi cung cÊp n−íc. Deleted: C
water table [16677] : mÆt n−íc ngÇm; g−¬ng Deleted: d−íi ®Êt
n−íc ngÇm. Deleted: d−íi ®Êt
BÒ mÆt ph©n c¸ch gi÷a ®íi th«ng khÝ vµ ®íi
Deleted: quèc gia cã thÓ sö dông vµo
b·o hßa n−íc trong tÇng chøa n−íc d−íi ®Êt c¸c môc ®Ých kinh tÕ quèc d©n
(kh«ng ¸p).
water table aquifer [16678] : tÇng chøa
n−íc ngÇm.
§n: unconfined aquifer.
water table divide [16679] : ®−êng chia n−íc.
§n: divide.
water table stream [16680] : dßng ch¶y trªn
mÆt n−íc d−íi ®Êt.
Dßng ch¶y tËp trung cña n−íc d−íi ®Êt tõ
møc g−¬ng n−íc trong c¸c cÊu tróc hay c¸c khèi
®¸ cã tÝnh thÊm cao.
water table well [16681] : giÕng n−íc ngÇm.
GiÕng ®−îc khoan vµo tÇng chøa n−íc
kh«ng ¸p.
water tagging [16682] : ®¸nh dÊu n−íc.
ViÖc cho chÊt ®¸nh dÊu (chÊt chØ thÞ) vµo
n−íc ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc sù chuyÓn ®éng cña n−íc
nhê m¹ng l−íi quan s¸t.
watertight [16683] : kh«ng thÊm n−íc,
c¸ch n−íc.
water type [16684] : khèi n−íc biÓn.
Khèi n−íc biÓn cã ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng vÒ
nhiÖt ®é vµ ®é mÆn.
water vein [16685] : n−íc khe nøt.
N−íc trong c¸c khe cña c¸c khèi ®¸ chÆt sÝt.
water well [16686] : giÕng n−íc.
1- GiÕng dïng ®Ó khai th¸c n−íc tõ ®íi
b·o hßa.
2- GiÕng quan tr¾c n−íc.
water yield [16687] : l−îng n−íc tho¸t.
L−îng n−íc tho¸t cã gi¸ trÞ b»ng l−îng n−íc
m−a trõ ®i l−îng n−íc bèc h¬i.
wattevillite [16688] : watevilit.
Kho¸ng vËt kh«ng mµu Na2Ca(SO4)2.4H2O (?),
hÖ ®¬n nghiªng d¹ng tãc.
Còng viÕt lµ: wattevilleite.
Waucoban [16689] : Waucobi.
Thèng khu vùc B¾c Mü. Cambri h¹ (n»m trªn
TiÒn Cambri, n»m d−íi Alberti). §n: Georgi.
wave [16690] : sãng.
wave built [16691] : do sãng t¹o nªn.
§−îc h×nh thµnh do ho¹t ®éng cña sãng hå,
sãng biÓn, ®−îc gióp søc bëi c¸c dßng do sãng.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng réng r·i cho c¸c d¹ng do
sãng biÓn dùng nªn.
wave built platform [16692] : nÒn do sãng
t¹o nªn.
ThuËt ng÷ nµy kh«ng chÆt chÏ v× nÒn b»ng
th−êng ®−îc coi lµ d¹ng xãi mßn.
§n: wave built terrace.
wave built terrace [16693] : thÒm do sãng
t¹o nªn.
686
D¹ng bê nghiªng tho¶i ë r×a biÓn hoÆc hå
cña mét nÒn b»ng do sãng vç h×nh thµnh, do
trÇm tÝch bÞ mang ®i bëi c¸c s«ng hoÆc dßng
ch¶y ven bê hoÆc chÐo qua nÒn b»ng vµ ®−îc
tÝch tô ë vïng n−íc s©u h¬n phÝa ngoµi.
§n: wave-built platform, built terrace.
wave cross ripple mark [16694] : dÊu vÕt
sãng c¸t dao ®éng ngang.
§n: oscilitation cross ripple mark.
wave current ripple mark [16695] : vÕt sãng
c¸t trªn dßng sãng ngang.
VÕt sãng c¸t hîp phÇn (compound ripple Deleted: d−íi ®Êt
mark) cã vËt liÖu t¹o nªn ®Ønh sãng c¸t ®−îc coi Deleted: n−íc
lµ ®−îc tÝch tô do sù dao ®éng g©y nªn ho¹t Deleted: So s¸nh: giÕng actezi; giÕng
®éng sãng trªn vÕt sãng c¸t n»m ngang tån t¹i n−íc n«ng.
tõ tr−íc.
wave cut [16696] : mµi mßn do sãng.
§−îc kh¾c hoÆc c¾t ®i do ho¹t ®éng cña sãng Deleted: c¸c thiÕt bi ®o
hå hoÆc biÓn nhê sù trî gióp c¸c dßng ch¶y do
sãng. ThuËt ng÷ ®−îc sö dông réng r·i cho c¸c
d¹ng mµi mßn do sãng.
wave cut bench [16697] : riÒm ®¸ bao mµi
mßn do sãng.
BÒ mÆt hÑp b»ng ph¼ng tíi nghiªng tho¶i
hoÆc nÒn b»ng do xãi mßn sãng kÐo dµi ra
ngoµi tõ phÝa trªn ch©n v¸ch ®øng mµi mßn do
sãng, chiÕm toµn bé ®íi bê vµ mét phÇn hoÆc
toµn bé mÆt bê. Ph¸t triÓn chñ yÕu ë trªn mÆt
nãc do bôi n−íc sãng b¾n lªn vµ sù tËp trung c¸c
sãng b·o, ®−îc hç trî bëi phong hãa th«ng khÝ
vµ n−íc m−a röa tr«i. RiÒm ®¸ bao cã thÓ trÇn
trôi, ®¸ bÞ lau s¹ch hoÆc bÞ phñ ®Þnh kú bëi b·i
biÓn. Nã cã thÓ kÕt thóc ®ét ngét hoÆc h¹ thÊp
vµo nÒn b»ng mµi mßn (abrasion platform).
§n: shore platform, beach platform, high-
water platform.
wave cut cliff [16698] : v¸ch ®øng mµi mßn
do sãng.
V¸ch ®øng, ®Æc biÖt lµ v¸ch ®øng ë biÓn Formatted
®−îc t¹o nªn do sù vì ra cña c¸c m¶nh ®¸ sau
khi sãng röa khoÐt ngang vÒ phÝa ®Êt liÒn.
wave cut notch [16699] : hèc sãng vç mßn.
Hèc ®−îc thµnh t¹o däc ch©n v¸ch ®øng biÓn
bëi xãi mßn do sãng.
wave cut pediment [16700] : pediment
mµi mßn.
NÒn b»ng mµi mßn do sãng (wave cut
platform) ®−îc h×nh thµnh do xãi mßn ®−êng bê
v¸ch ®øng-®øt g·y. ThuËt ng÷ kh«ng
th«ng dông.
wave cut plain [16701] : nÒn ®¸ mµi mßn
do sãng.
 §n: wave cut platform.
wave cut platform [16702] : nÒn ®¸ mµi mßn
do sãng.
BÒ mÆt nghiªng tho¶i ®−îc t¹o ra do xãi mßn
sãng kÐo xa ra biÓn hoÆc hå tõ ch©n v¸ch ®øng
mµi mßn. ThÓ hiÖn c¶ riÒm ®¸ mµi mßn vµ nÒn
b»ng mµi mßn.
§n: wave-cut terrace, cut platform, erosion
platform, wave-cut plain, strandflat.
wave cut terrace [16703] : thÒm mµi mßn do
sãng.
ThuËt ng÷ kh«ng chÆt chÏ v× thÒm th−êng
®−îc coi nh− lµ d¹ng x©y dùng (tÝch tô).
§n: wave-cut platform.
wave delta [16704] : nÒn ch¾n do sãng t¹o
nªn.
§n: washover.
wave depth [16705] : ch©n sãng.
wave drift [16706] : dßng sãng.
M¹ng dßng ch¶y di chuyÓn theo h−íng sãng
g©y nªn do chuyÓn ®éng quay cña c¸c phÇn tö
n−íc víi sù di chuyÓn cña mçi sãng bÒ mÆt.
wave erosion [16707] : xãi mßn do sãng.
§n: marine abrasion.
wave etched shoreline [16708] : ®−êng bê
kh¾c mßn do sãng.
§−êng bê kh¸ th¼ng ®−îc t¹o ra do xãi mßn
sãng kh¸c nhau t¸c dông ®Õn c¸c vËt liÖu bê cã
søc ®Ò kh¸ng kh¸c nhau.
wave front [16709] : mÆt sãng.
1- BÒ mÆt mµ trªn ®ã c¸c pha cña mét sãng
lµ nh− nhau. MÆt sãng chuyÓn ®éng vu«ng gãc
víi chÝnh nã trong m«i tr−êng ®¼ng h−íng. Nã
chÝnh lµ quü tÝch c¸c thêi gian dÞch chuyÓn
b»ng nhau.
2- PhÇn sãng tíi ®Çu tiªn cña mét d¹ng sãng.
wave interference [16710] : sãng céng
h−ëng (®vl).
wavelength [16711] : b−íc sãng.
Kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®iÓm gièng nhau kÕ
tiÕp gi÷a hai chu kú c¹nh nhau cña mét sãng
®¬n s¾c, ®−îc ®o vu«ng gãc víi mÆt sãng. Ký
hiÖu lµ λ; λ=V/f trong ®ã V: lµ vËn tèc truyÒn
sãng, f: tÇn sè.
wave normal [16712] : ph¸p tuyÕn sãng.
Trong quang häc, lµ ®−êng th¼ng vÏ vu«ng
gãc mÆt tiÕp tuyÕn cña mÆt sãng s¸ng t¹i chÝnh
®iÓm tiÕp tuyÕn víi ®ã.
wave of compression [16713] : sãng khóc x¹,
sãng nÐn, sãng nÐn në (®vl).
wave of distortion [16714] : sãng ngang, sãng
dÞch chuyÓn (®vl).
687
wave pattern [16715] : bøc tranh sãng (®vl).
wave platform [16716]:nÒn b»ng mµi do sãng.
§n: wave-cut platform.
wave pole [16717] : dông cô ®o sãng (®o
chiÒu cao, thêi gian).
wave reflection [16718] : ph¶n x¹ cña sãng.
N¨ng l−îng sãng tõ mét nguån ®Þa chÊn bÞ
ph¶n x¹ quay trë l¹i khi gÆp mét bÒ mÆt ph¶n x¹
(th−êng lµ mÆt ranh giíi cña trë kh¸ng ©m häc,
trë kh¸ng ©m häc b»ng mËt ®é nh©n vËn tèc
truyÒn sãng).
wave refraction [16719] : khóc x¹ cña sãng.
Sù thay ®æi h−íng truyÒn cña tia sãng ®i qua
mét m«i tr−êng cã sù kh¸c nhau vÒ vËn tèc
truyÒn sãng.
wave wash [16720] : röa xãi do sãng.
Xãi mßn bê hoÆc ®ª do sù mµi nghiÒn hoÆc
vì ra cña sãng, ®Æc biÖt lµ xãi mßn ®ª khi cã lò.
wavellite [16721] : wavelit. Deleted: m¹ng dßng ch¶y di chuyÓn
theo h−íng sãng g©y nªn do chuyÓn ®éng
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu tr¾ng ®Õn vµng, quay cña c¸c phÇn tö n−íc víi sù di
lôc hoÆc ®en: Al3(PO4)2(OH)3.5H2O, th−êng t¹o chuyÓn cña mçi sãng bÒ mÆt
tËp hîp b¸n cÇu do ph¸t triÓn cÊu tróc to¶ tia
bªn trong.
waviness of discontinuities [16722] : ®é uèn
l−în cña bÒ mÆt gi¸n ®o¹n.
wax [16723] : nhùa.
Hydrocarbon r¾n, kh«ng kÕt tinh, cã nguån
gèc kho¸ng vËt nh− ozocerit hoÆc nhùa parafin,
gåm c¸c este acid bÐo cña c¸c hydrocarbon cao.
wax opal [16724] : opal nhùa.
Opal mµu vµng cã ¸nh nhùa. Deleted: .
waxy luster [16725] : ¸nh nhùa.
Mét kiÓu ¸nh kho¸ng vËt gièng cña nhùa, vÝ
dô ë chalcedon.
waylandite [16726] : waylandit.
Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: Deleted: .
(Bi,Ca)Al3(PO4,SiO4)2(OH)6.
weather pit [16727] : hè thêi tiÕt.
Tròng thÊp nhá trªn ®Ønh b»ng hoÆc nghiªng
tho¶i cña chç lé réng ®¸ granit, ®−îc cho lµ
dung m«i ho¹t ®éng ®Þa ph−¬ng m¹nh cña n−íc
bÞ nhèt. Cã ®−êng kÝnh 30-45cm vµ s©u
tíi 15cm.
weathering [16728] : phong hãa.
Qu¸ tr×nh ph¸ huû ®Êt ®¸ x¶y ra trªn mÆt ®Êt
d−íi t¸c nh©n khÝ quyÓn hoÆc ë gÇn mÆt ®Êt lµm
thay ®æi mµu s¾c, cÊu t¹o, thµnh phÇn, ®é r¾n
ch¾c, tr¹ng th¸i víi sù vËn chuyÓn chót Ýt hoÆc
kh«ng vËn chuyÓn c¸c vËt liÖu ®· bÞ ph¸ huû;
c¸c t¸c nh©n vËt lý vµ ho¸ häc ph¸ huû ®Êt ®¸
t¹o nªn c¸c vá tµn tÝch t¹i chç hoÆc vËn chuyÓn
vËt liÖu tíi c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c. §a sè c¸c qu¸
tr×nh phong hãa x¶y ra trªn mÆt nh−ng còng cã
thÓ x¶y ra ë mét ®é s©u thuËn lîi nh− trong c¸c
®¸ bÞ nøt nÎ nhiÒu chÞu t¸c dông cña oxy trong
khÝ quyÓn vµ tuÇn hoµn cña n−íc trªn mÆt. Mét
sè t¸c gi¶ cho r»ng phong hãa lµ qu¸ tr×nh ph¸
huû do n−íc mÆt x¶y ra ë nhiÖt ®é nhá hîn
100oC vµ 1kb. Mét sè t¸c gi¶ kh¸c cßn ®−a thªm
vµo t¸c nh©n sinh vËt, t¸c ®éng bµo mßn cña giã
n−íc vµ b¨ng. §n: demorphism; clastation.
weathering correction [16729] : hiÖu chØnh
®íi vËn tèc thÊp.
HiÖu chØnh thêi gian sãng ®Þa chÊn ph¶n x¹
vµ khóc x¹ nh»m lo¹i bá thêi gian trÔ do ®íi vËn
tèc thÊp trªn bÒ mÆt g©y nªn (§íi nµy th−êng lµ
®íi phong ho¸ trong ®Þa chÊt).
weathering crust [16730] : vá phong hãa.
weathering degree [16731] : møc ®é
phong hãa.
§n: weathering grade.
weathering deposit [16732] : má phong hãa.
weathering grade [16733] : møc ®é
phong hãa.
Cã thÓ ph©n lo¹i møc ®é phong hãa cña ®¸
dÇn tõ khe nøt vµo ®Õn lâi ®¸ cßn t−¬i hoÆc theo
møc ®é ph©n r· cña vËt liÖu ®¸. B¶ng ph©n lo¹i
phæ biÕn nhÊt chia møc ®é phong hãa cña ®¸
thµnh 6 (cÊp) bËc tõ I ®Õn IV, gåm: ®¸ gèc cßn
t−¬i, phong hãa yÕu, phong hãa trung b×nh,
phong hãa m¹nh, phong hãa hoµn toµn vµ ®Êt
tµn tÝch. C¸c bËc nµy cã thÓ ®èi s¸nh víi c¸c kÕt
qu¶ thÝ nghiÖm xuyªn ®éng SPT hoÆc thÝ nghiÖm
chÊt t¶i bµn nÐn. Ch¼ng h¹n bËc I øng víi gi¸ trÞ
xuyªn ®éng N>35, bËc IV øng víi N < 8, v.v.
weathering grade: fresh rock [16734] : cÊp
phong hãa: ®¸ t−¬i, ®¸ ch−a phong hãa.
Thuéc cÊp I trong b¶ng ph©n cÊp phong hãa.
Kh«ng cã nh÷ng dÊu hiÖu cña phong hãa.
Kh«ng bÞ ®æi mÇu.
weathering grade: highly decomposed rock
[16735] : cÊp phong hãa: ®¸ ph©n r· m¹nh.
Thuéc cÊp phong hãa IV trong b¶ng ph©n cÊp
phong hãa. §¸ mÑ bÞ ph©n r· m¹nh, cã thÓ dïng
tay bÎ vì nh÷ng miÕng lín. Khã bë tan trong
n−íc. Kh«ng Ên t¹o vÕt ®−îc b»ng bóa ®Þa chÊt.
ChØ sè bËt n¶y Schmidt N<25. ChØ sè xuyªn
®éng b»ng thiÕt bÞ xuyªn ®éng cÇm tay
> 250 kPa.
weathering grade: moderately decomposed
rock [16736] : cÊp phong hãa: ®¸ ph©n r·
trung b×nh.
Thuéc cÊp phong hãa III trong b¶ng ph©n cÊp
phong hãa. §¸ mÑ hoµn toµn biÕn ®æi mÇu.
688
Kh«ng bÎ ®−îc nh÷ng miÕng ®−êng kÝnh nhá
h¬n 55mm. ChØ sè bËt n¶y Schmidt N trong
kho¶ng 25-45.
weathering grade: residual soil [16737] : cÊp
phong hãa: ®Êt tµn tÝch.
Thuéc cÊp phong hãa VI, cÊp cuèi cïng
trong b¶ng ph©n cÊp phong hãa. Lµ ®Êt h×nh
thµnh t¹i chç do qu¸ tr×nh phong hãa nh−ng ®·
mÊt hÕt kiÕn tróc nguyªn thñy cña ®¸ mÑ.
weathering grade: slightly decomposed rock
[16738] : cÊp phong hãa: ®¸ ph©n r· yÕu.
Thuéc cÊp phong hãa II trong b¶ng ph©n cÊp
phong hãa. §¸ mÑ bÞ mÊt mÇu däc theo c¸c khe
nøt. Søc bÒn gÇn b»ng ®¸ t−¬i. ChØ sè bËt n¶y
Schmidt N>45. CÇn vµi nh¸t bóa míi ®Ëp
vì ®−îc.
weathering processes and patterns [16739] :
qu¸ tr×nh vµ kiÓu lo¹i phong hãa.
Phong hãa lµ qu¸ tr×nh lµm gi¶m yÕu vµ
(hoÆc) ph©n r· ®Êt ®¸ d−íi t¸c ®éng cña khÝ vµ
thñy quyÓn. §¸ phong hãa ®−îc ph©n biÖt víi ®¸
t−¬i (ch−a phong hãa) b»ng c¸ch quan s¸t møc
®é ph©n hñy kho¸ng vËt vÝ dô nh− felspar,
amphibole, pyroxene, lµ nh÷ng kho¸ng vËt dÔ bÞ
ph©n hñy nhÊt. Cã thÓ ph©n biÖt phong hãa vËt
lý vµ phong hãa hãa häc. CÇn ph©n biÖt gi÷a
phong hãa vµ biÕn ®æi, lµ qu¸ tr×nh g©y nªn bëi
c¸c nguyªn nh©n néi sinh nh− nhiÖt dÞch, ¸p
suÊt, nhiÖt ®é cao. Phong hãa lµ mét qu¸ tr×nh
trÇm tÝch, tøc lµ mét qu¸ tr×nh ®Þa chÊt x¶y ra
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ¸p suÊt gÇn mÆt
®Êt vµ h×nh thµnh nªn c¸c s¶n phÈm trÇm tÝch.
weathering profile [16740] : mÆt c¾t vá
phong hãa.
Mét mÆt c¾t vá phong hãa ®iÓn h×nh gåm ®Çy
®ñ 6 cÊp phong hãa, cã møc ®é phong hãa gi¶m
dÇn tõ trªn xuèng. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, trõ
c¸c cÊp phong hãa trªn vµ d−íi cïng, c¸c cÊp
phong hãa trung gian th−êng kh«ng cã ranh giíi
ph©n ®Þnh râ rÖt l¾m. Ng−êi ta cßn chia mÆt c¾t
vá phong hãa thµnh 2 tÇng A, B, hoÆc thµnh mét
sè líp. Cã khi ng−êi ta cßn ph©n lo¹i vá phong
hãa theo thµnh phÇn vËt chÊt nh− laterit, feralit.
§n: weathering grade.
weather shore [16741] : ®−êng bê thêi tiÕt.
§−êng bê n»m theo h−íng giã, do ®ã nã ph¶i
chÞu t¸c ®éng m¹nh cña sãng.
weberite [16742] : weberit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m nh¹t: Na2MgAlF7.
websterite [16743] : vebsterit.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp s©u cã Deleted: a.
M ≥ 90, ol/(ol+opx+cpx) M<5 vµ c¶ hai tû sè
opx/(ol+opx+cpx) vµ cpx/(ol+opx+cpx) < 90.
2- §¸ pyroxenit chñ yÕu gåm cã
orthopyroxen vµ clinopyroxen. Tªn xø tõ
Webster, B¾c Carolina.
weddellite [16744] : wedelit.
Kho¸ng vËt (oxalat calci) CaC2O4.2H2O,
th−êng gÆp ë d¹ng tinh thÓ nhá ®¬n lÎ trong
n−íc tiÓu hoÆc trong bïn ë ®¸y biÓn Weddell,
Antarctica. Ss: whewellite.
wedge [16745] : nªm.
1- H×nh d¸ng cña mét líp hoÆc th©n x©m
nhËp bÞ v¸t máng, vÝ dô mét thÓ trÇm tÝch
d¹ng nªm.
2- Nªm quang häc.
§n: optical wedge, quartz wedge.
wedge failure [16746] : ph¸ hñy m¸i dèc d¹ng
khèi nªm (trong ®¸).
Khèi nªm do hai mÆt khe nøt giao c¾t nhau
t¹o thµnh vµ tr−ît xuèng däc theo bÒ mÆt c¸c
khe nøt khi héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ph¸ hñy, tøc lµ
lùc g©y tr−ît trë nªn lín h¬n lùc c¶n däc theo bÒ
mÆt hai khe nøt vµ giao tuyÕn gi÷a hai khe nøt
ph¶i lé ra ë bÒ mÆt m¸i dèc (mÆt tho¸ng).
wedge formation [16747] : sù h×nh thµnh khèi
nªm (ë m¸i dèc ®¸).
Sù giao c¾t gi÷a c¸c khe nøt ch−a h¼n ®· t¹o
nªn khèi nªm. ChØ do mét yÕu tè thø ba, vÝ dô
viÖc khai ®µo lµm lé ra giao tuyÕn gi÷a hai mÆt
khe nøt th× khèi nªm míi thùc sù tån t¹i. Tr−ît
khèi nªm cã x¶y ra hay kh«ng phô thuéc vµo
t−¬ng quan gi÷a lùc c¶n däc theo hai bÒ mÆt khe
nøt vµ lùc g©y tr−ît (träng lùc cña khèi tr−ît,
phô t¶i, n−íc m−a, ®éng ®Êt, v.v.).
wedge geometry [16748] : ®Æc ®iÓm h×nh häc
khèi nªm.
§Æc ®iÓm kÝch cì, h×nh d¹ng, h−íng so víi
bÒ mÆt m¸i dèc, lé ra ë bÒ mÆt m¸i dèc hay
ch−a, v.v.
wedge problem solutions [16749] : lêi gi¶i
cho bµi to¸n ph¸ hñy m¸i dèc ë d¹ng tr−ît
khèi nªm.
wedge theory [16750] : lý thuyÕt nªm.
Lý thuyÕt ph©n tÝch tr¹ng th¸i øng suÊt
trong ®Êt.
wedge, weight and base area [16751] : khèi
nªm, träng l−îng vµ diÖn tÝch mÆt ®¸y.
wedging (in timbering) [16752] : chÌn nªm.
ChÌn nªm trong t−êng ch¾n ®Êt b»ng gç.
weeksite [16753] : weksit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu vµng:
K2(UO2)2 (Si2 O5)3.4H2 O.
689
weep hole [16754] : hè tho¸t n−íc.
weeping drain [16755] : tho¸t n−íc qua
èng läc. Deleted: b.
Tho¸t n−íc qua èng läc, thu n−íc qua èng
läc. §n: weeper.
wegscheiderite [16756] : wegsheiderit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng: Na5(CO3)(HCO3)3.
wehrlite [16757] : werlit.
1- Theo ph©n lo¹i cña IUGS, ®¸ x©m nhËp Deleted: a.
s©u cã M ≥ 90, ol/(ol+opx+cpx) n»m gi÷a 40vµ
90 vµ op/(ol+op+cpx) < 5; .
2- §¸ peridotit chñ yÕu gåm cã olivin vµ Deleted: b.
clinopyroxen, oxid kh«ng thÊu quang. Kobell
®Æt tªn ®¸ (1834).
3- Kho¸ng vËt BiTe. Lµ hîp kim tù nhiªn cña
bismuth víi telur, c«ng thøc tr−íc ®©y lµ:
Bi2Te3. §n: mirror glance.
weibullite [16758] : weibulit.
Kho¸ng vËt: Pb5Bi8Se7S11hoÆc Pb5Bi8Se7S10.
weigelith [16759] : veigelit.
Peridotit chøa amphibol vµ enstatit, n¨m
1918 Kretschmer ®Æt tªn cã xuÊt xø tõ
Weigelsberg, TiÖp Kh¾c. Tªn cò kh«ng cßn
dïng n÷a.
weight dropping technique [16760] : ph−¬ng
ph¸p th¨m dß ®Þa chÊn víi nguån t¹o ra tõ
nguån c¬ häc.
§n: thumper.
weight volume relationships [16761] : t−¬ng
quan gi÷a khèi l−îng-thÓ tÝch.
weighted creep ratio [16762] : tØ sè l−u biÕn
(tõ biÕn) ®· cã träng sè.
weilerite [16763] : weilerit.
Kho¸ng vËt: BaAl3(AsO4)(SO4)(OH6) (?).
weilite [16764] : weilit.
Kho¸ng vËt: CaHAsO4.
weinschenkite [16765] : weinshenkit.
1- Kho¸ng vËt mµu tr¾ng: YPO4. 2H2O. §n: Deleted: (a)
churchite.
Deleted: (b)
2- Hornblend mµu n©u tèi chøa Ýt s¾t 2, nhiÒu
s¾t 3, nh«m, n−íc.
weir [16766] : ®Ëp trµn; v¸n ®o l−u l−îng
(®cthv).
1- §Ëp n−íc kh«ng ng¨n chÆn toµn bé dßng
ch¶y mµ vÉn ®Ó mét phÇn n−íc ch¶y trµn qua ®Ó
cung cÊp cho phÝa h¹ l−u.
2- TÊm v¸n cã khoÐt ngµm h×nh ch÷ nhËt,
h×nh thang hay tam gi¸c dïng ®Æt ch¾n ngang
dßng ch¶y ®Ó x¸c ®Þnh l−u l−îng dßng ch¶y nhá.
weisbachite [16767] : weisbachit.
Anglesit chøa bari.
 weiselbergite [16768] : veiselbergit.
Basalt thñy tinh ph©n hñy hay andezit, ®Æc
tr−ng bëi c¸c ban tinh labradorit, ogit, oxid s¾t,
n»m trong nÒn microlit gåm plagioclas, ogit vµ
thñy tinh. Tªn do Rosenbsch ®Ò xuÊt (1877)
theo ®Þa danh Weiselberg, §øc, ®Ó chØ andezit
ogit. Tªn kh«ng dïng n÷a.
Weissenberg pattern [16769] : gi¶n ®å
Weissenberg.
Gi¶n ®å c¸c vÕt nhiÔu x¹ tia X thu ®−îc tõ
mét ®¬n tinh thÓ khi dïng buång Weissenberg
vµ chïm tia ®¬n s¾c, sö dông ph−¬ng ph¸p phim
chuyÓn ®éng, cho phÐp x¸c ®Þnh chØ sè nhiÔu x¹
cña mét ®¬n tinh thÓ bÊt kú ®· ®−îc ®Þnh h−íng
chÝnh x¸c.
weissite [16770] : weisit.
Kho¸ng vËt mµu ®en lam: Cu5Te3.
welded mesh [16771] : l−íi thÐp.
Dïng trong gia cè bª t«ng, trong trî lùc c«ng
tr×nh ngÇm (hÇm, lß) b»ng ph−¬ng ph¸p phôt
v÷a bª t«ng cã cèt thÐp.
welinite [16772] : welinit.
Kho¸ng vËt:
(Mn+4,W)1-x(Mn+2,W,Mg)3-ySi(O,OH)7.
well [16773] : giÕng n−íc.
well bore [16774] : khoan giÕng, ®µo giÕng.
well bore breakout and borehole ellipticity
[16775] : x¸c ®Þnh tr−êng øng suÊt b»ng
ph−¬ng ph¸p b¬m Ðp n−íc biÕn d¹ng lç khoan.
Trong ph−¬ng ph¸p nµy, ng−êi ta b¬m Ðp
n−íc t¹o nªn c¸c vÕt vì viÒn quanh thµnh lç
khoan ë hai phÝa ®èi diÖn, khiÕn lç khoan
chuyÓn sang cã d¹ng ellip víi trôc dµi vu«ng
gãc víi trôc øng suÊt chÝnh cùc ®¹i.
well casing [16776] : èng chèng thµnh giÕng.
Líp b¶o vÖ thµnh giÕng, ¸o giÕng.
well density [16777] : mËt ®é lç khoan.
well grade [16778] : cÊp phèi tèt.
well graded [16779] : ph©n cÊp ®Òu.
(trt) §Êt vµ ®¸ cã thµnh phÇn h¹t ®−îc ph©n
bè réng trªn biÓu ®å ph©n tÝch thµnh phÇn h¹t.
well logging by radio activity [16780] :
gamma carota.
§o c−êng ®é bøc x¹ trong lç khoan.
well logging truck apparatus [16781] : tr¹m
carota trªn «t«.
well point [16782] : ®iÓm hót n−íc .
GiÕng n−íc ®−îc l¾p m¸y b¬m ®Ó hót n−íc
lµm gi¶m mùc n−íc, dßng thÊm lµm t¨ng tÝnh æn
®Þnh cña c«ng tr×nh.
well screen [16783] : èng läc.
èng kim lo¹i hay nhùa cã ®ôc lç, xÎ r·nh
690
hay cuèn l−íi ®−îc chèng vµo giÕng ®Ó gi÷ cho
thµnh giÕng khái bÞ sËp lë nh−ng vÉn cho n−íc
(dÇu) tõ ngoµi ch¶y vµo (hoÆc tõ trong ch¶y ra).
well sieving [16784] : ph©n tÝch thµnh phÇn
h¹t b»ng ph−¬ng ph¸p −ít.
wellsite [16785] : welsit.
Kho¸ng vËt zeolit:
(Ba,Ca,K2)Al2Si3O10.3H2O.
well sorted [16786] : ®Òu, chän läc tèt.
§Êt cã thµnh phÇn kÝch th−íc h¹t gi¸n ®o¹n,
kh«ng liªn tôc, tËp trung t¹i mét khu vùc trªn
biÓu ®å ph©n tÝch thµnh phÇn h¹t.
well water [16787] : n−íc giÕng.
weloganite [16788] : weloganit.
Kho¸ng vËt: Sr3Na2Zr(CO3)6.3H2O. §ång
h×nh víi donayit.
welshite [16789] : welshit.
Kho¸ng vËt: Ca2Mg4Fe+3O2Si4Be2O18 thuéc
nhãm aenigmatit.
wenkite [16790] : wenkit.
Kho¸ng vËt:
(Ba,K)4(Ca,Na)6(Si,Al)20O4(OH)2(SO4)3.H2O.
Wenlockian [16791] : Wenlocki.
BËc do Murchison x¸c lËp n¨m 1839, theo Deleted: thµnh
®Þa danh Wenlock ë Anh, lµ bËc cña thêi ®Þa
tÇng quèc tÕ, bËc thø hai cña thèng Silur h¹, Deleted: . B
n»m trªn Landovery, n»m d−íi Ludlovi. Deleted: −
wennebergite [16792] : venebergit. Deleted: (
§¸ porphyr cã th¹ch anh, gåm c¸c ban tinh
Deleted: )
orthoclas, biotit vµ th¹ch anh n»m trong nÒn vi
tinh clorit, gåm cã apatit vµ sphen. Schuster
(1905) ®Æt tªn ®¸ theo ®Þa danh Wenneberg,
§øc. Tªn kh«ng dïng n÷a.
Werfelian [16793] : Werfeli.
BËc do Mojsisocics x¸c lËp n¨m 1879, theo
tªn lµng Werfel ë ¸o. BËc thÊp nhÊt cña Trias
(n»m trªn Thuring cña Permi, n»m d−íi
Virglori), øng víi mét phÇn cña Scythi.
wermlandite [16794] : wermlandit.
Kho¸ng vËt:
Ca2Mg14(Al, Fe)4(CO3)(OH)42 29H2O.
wernerite [16795] : wernerit.
Tõ ®ång nghÜa cña scapolit th«ng th−êng, lµ
kho¸ng vËt riªng biÖt cña nhãm scapolit n»m
gi÷a meionit vµ marialit.
wesselite [16796] : veselit.
§¸ n«ng nephelinit, chøa biotit, barkevikit,
titanogit, hauyn vµ nephelin. Tªn do Scheumann
®Æt n¨m 1922 theo ®Þa danh Wesseln, TiÖp
Kh¾c. Tªn kh«ng dïng n÷a.
west coast desert [16797] : hoang m¹c kiÓu
bê t©y.
 Hoang m¹c bê biÓn cã ë r×a t©y lôc ®Þa ë vÜ
®é hoang m¹c nhiÖt ®íi, nghÜa lµ gÇn vïng nhiÖt
d−íi cña Canx¬ Caprion. Sù thay ®æi thÊt th−êng
hµng n¨m, hµng ngµy lín h¬n hoang m¹c nhiÖt
®íi néi lôc.
westerveldite [16798] : westerveldit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: (Fe, Ni, Co)As.
westerwaldite [16799] : vestervaldit.
Phun trµo trachybazan, gåm c¸c ban tinh
olivin bÞ serpentin hãa, mét Ýt vµnh ogit n»m
trong nÒn vi tinh gåm labradorit, sanidin, ogit,
biotit vµ nephelin. Johannsen (1938) ®Æt tªn theo
®Þa danh Westerwald, §øc. Tªn kh«ng nªn
dïng n÷a.
westgrenite [16800] : westgrenit.
Kho¸ng vËt thuéc nhãm pyroclo:
(Bi,Ca)(Ta,Nb)2O6(OH).
Westphal balance [16801] : c©n Westphal.
Trong ph©n tÝch kho¸ng vËt lµ c©n dïng ®Ó
x¸c ®Þnh tû träng cña dung dÞch nÆng.
§n: beam blance.
Westphalian [16802] : Westphali.
BËc ë T©y ¢u. Carbon th−îng (n»m trªn
Namur, n»m d−íi Kasimov), t−¬ng øng víi
Pensylvani trung cña B¾c Mü.
westward drift [16803]:tr«i d¹t vÒ h−íng T©y.
wet analysis [16804] : ph©n tÝch −ít.
wet chemical analysis [16805] : ph©n tÝch
hãa −ít.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hãa cã dïng n−íc
hoÆc chÊt láng kh¸c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
§iÓn h×nh lµ c¸c ph−¬ng ph¸p träng lùc vµ
ph−¬ng ph¸p thÓ tÝch.
wet gas [16806] : khÝ Èm tù nhiªn.
KhÝ tù nhiªn cã chøa chÊt láng hydrcacbon.
wetlands [16807] : vïng ®Êt ngËp n−íc.
Vïng ®Êt th−êng xuyªn, thØnh tho¶ng hoÆc
theo chu kú bÞ n−íc nh¹t hay mÆn che phñ
kh«ng s©u l¾m (d−íi 6 m), nh− c¸c thÒm biÓn,
d¶i ®Êt ngËp triÒu ven biÓn, cöa s«ng, c¸c vïng
®Çm lÇy, hå néi ®Þa v. v. Vïng ®Êt ngËp n−íc cã
hÖ sinh th¸i rÊt phong phó, cã ý nghÜa quan
träng vÒ kinh tÕ vµ m«i tr−êng nªn ®−îc C«ng
−íc quèc tÕ Ramsar (1971) ®−a vµo ®èi t−îng
b¶o vÖ. §n: Ramsar convention.
wet mixed process [16808] : qu¸ tr×nh trén
−ít (bª t«ng).
wettability [16809] : Èm −ít, hót n−íc.
wet unit weight [16810] : thÓ träng n−íc.
Träng l−îng riªng cña ®Êt cã n−íc. TØ sè
gi÷a tæng träng l−îng vµ thÓ tÝch tæng thÓ cña
mÉu ®Êt.
691
wheel ore [16811] : quÆng b¸nh xe.
Kho¸ng vËt bournonit, ®Æc biÖt khi cã d¹ng
song tinh h×nh b¸nh xe.
Wheelerian [16812] : Weleri.
BËc ë B¾c Mü. Pliocen th−îng (n»m trªn
Ventur, n»m d−íi Hali).
wherryite [16813] : wheryit.
Kho¸ng vËt mµu lôc nh¹t:
Pb4Cu (CO3)(SO4)2 (Cl,OH)2O (?).
whetstone [16814] : vetston (®¸ mµi).
§¸ h¹t mÞn, cøng chøa silic dïng mµi dao
kÐo vµ dông cô c¬ khÝ.
whewellite [16815] : whewelit.
Kho¸ng vËt (oxalat calci) hÖ ®¬n nghiªng,
mµu tr¾ng hoÆc kh«ng mµu: CaC2O4.H2O,
th−êng t¹o thµnh líp vá tr¾ng ®ôc, sï s× môn
c¬m trªn ®¸ hoa. §n: weddellite.
whinstone [16816] : vinstone (®¸ xø Whin).
ë Anh, ®¸ xø Whin lµ dolerit, bazan vµ c¸c
®¸ magma h¹t mÞn sÉm mµu kh¸c. §Þa danh
Whin Sill, b¾c n−íc Anh.
whirlpool [16817] : xo¸y n−íc.
N−íc ch¶y víi vËn tèc nhanh theo ®−êng
vßng trßn vµ cã b¸n kÝnh giíi h¹.
white agate [16818] : m· n·o tr¾ng.
Chalcedon mµu tr¾ng hoÆc phít tr¾ng.
white antimony [16819] : antimon.
§n: valentinite.
white cobalt [16820] : cobalt tr¾ng.
§n: cobaltite, smaltite. Deleted: (
white copperas [16821] : coperas tr¾ng. Deleted: (
§n: goslarite, coquimbite. Deleted: (
white earth [16822] : ®Êt tr¾ng.
Deleted: (
VËt liÖu ®Êt chøa silic bë mÒm ®−îc dïng
lµm mµu vÏ.
white felspat [16823] : felspat tr¾ng.
§n: albite.
white garnet [16824] : granat tr¾ng.
Grosula b¸n trong, ®«i khi bÒ ngoµi gièng jad
tr¾ng. §n: leucite. Deleted: (b)
white gold [16825] : vµng tr¾ng.
Hîp kim nh¹t mµu cña vµng tr«ng gièng b¹c
hoÆc platin, ®Æc biÖt lµ hîp kim vµng víi hµm
l−îng cao cña niken hoÆc paladi ®Ó cho mµu
tr¾ng, cã thÓ chøa hoÆc kh«ng c¸c kim lo¹i hîp Deleted: ramsar
kim kh¸c (nh− thiÕc, kÏm hoÆc ®ång).
white iron ore [16826] : quÆng s¾t tr¾ng.
§n: siderite.
white iron pyrites [16827] : pyrites s¾t tr¾ng.
§n: marcasite.
whiteite [16828] : whiteit.
Kho¸ng vËt:
 Ca (Fe, Mn) Mg2 Al2 (OH)2 (H2O)8 (PO4)4, lµ
kho¸ng vËt chøa nh«m t−¬ng ®−¬ng jonsit.
white lead ore [16829] : quÆng ch× tr¾ng.
§n: cerussite.
white mica [16830] : mica tr¾ng.
Mica s¸ng mµu, ®Æc biÖt lµ muscovit.
white mundic [16831] : mundic tr¾ng.
§n: arsenopyrite.
white nickel [16832] : niken tr¾ng.
§n: nickel-skutterudite, rammelsbergite.
white olivine [16833] : olivin tr¾ng.
§n: forsterite.
white opal [16834] : opal tr¾ng.
Mét d¹ng opal quý s¸ng mµu kh¸c h¼n opal
®en, vÝ dô thø ngäc opal mµu tr¾ng lam nhît.
white pollution [16835] : « nhiÔm tr¾ng.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ sù « nhiÔm m«i
tr−êng bëi c¸c vËt phÕ th¶i b»ng nhùa nh− chai
lä, can, hép, khay, cèc, c¸c lo¹i mµng, tói ®ùng,
bao gãi. §©y lµ nh÷ng chÊt rÊt khã ph©n hñy (cã
thÓ tån t¹i hµng tr¨m, thËm chÝ hµng ngh×n n¨m)
nªn khã xö lý. NÕu ch«n lÊp th× tèn nhiÒu ®Êt
®ai, nÕu ®èt th× chóng sÏ sinh nhiÒu lo¹i khÝ th¶i
®éc h¹i, kÓ c¶ dioxin. Khi trén lÉn vµo ®Êt
chóng ng¨n c¶n sù hÊp thô c¸c chÊt dinh d−ìng
vµ n−íc cña c©y trång, lµm gi¶m s¶n l−îng, khi
vøt lªn mÆt ®Êt hay xuèng n−íc chóng lµm cho
®éng vËt nuèt nhÇm, g©y tö vong.
white pyrite [16836] : pyrit tr¾ng.
§n: marcacite.
white pyrites [16837] : pyrites tr¾ng.
§n: arsenopyrite, marcacite.
Whiterock [16838] : Whiterock.
BËc ë B¾c Mü. PhÇn thÊp nhÊt cña Ordovic
trung (n»m trªn Ordovic h¹, n»m d−íi Marmor).
white sapphire [16839] : saphir tr¾ng.
Corin®on kÕt tinh hoÆc tinh khiÕt kh«ng mµu.
white schist [16840] : ®¸ phiÕn tr¾ng.
§¸ phiÕn biÕn chÊt nguån sÐt cã chøa talc,
kyanit, th¹ch anh, phengit, talc-chloritoid ®Æc
tr−ng cho ho¹t ®éng biÕn chÊt nhiÖt ®é thÊp, ¸p
suÊt cao, t−¬ng ®−¬ng ®¸ phiÕn xanh hay eclogit
(Abraham vµ Schreyer, 1976; Chopin 1981;
Massonne vµ nnk, 1981).
white schorl [16841] : shorl tr¾ng.
§n: albite.
white stone [16842] : ®¸ tr¾ng.
Ngäc gi¶ kh«ng mµu, tinh khiÕt gièng
kim c−¬ng.
white tellurium [16843] : teluri tr¾ng.
§n: sylvanite, krennerite.
white vitriol [16844] : sulfat tr¾ng.
692
§n: goslarite.
whitleyite [16845] : vitleyit.
Thiªn th¹ch, chøa c¸c m¶nh chondrit
mµu ®en.
whitlockite [16846] : whitlockit.
Kho¸ng vËt: Ca9(Mg,Fe)H(PO4)7.
§n: merrillite.
whitmoreite [16847] : whitmoreit.
Kho¸ng vËt: Fe+2Fe2+3(PO4)2(OH)2.4H2O.
whorl [16848] : vßng cuén. Deleted: (
Mét vßng cña mét vá cuén hay cuén xo¾n, Deleted: (
cô thÓ lµ mét vßng hoµn chØnh 360o ë vá Ch©n Formatted
bông, Ch©n ®Çu hay Trïng lç.
whorl height [16849] : chiÒu cao vßng cuén.
ChiÒu cao cña mét vßng ®o tõ ®−êng kh©u
rèn (n¬i vßng cuén g¾n víi vßng gi¸p kÒ) tíi
®−êng gi÷a mÆt bông.
whorl section [16850] : mÆt c¾t vßng cuén.
MÆt c¾t ngang cña vßng cuén vá Ch©n ®Çu.
whorl side [16851] : mÆt bªn cña vßng cuén.
PhÇn vßng cuén n»m hai bªn mÆt bông cña
vá Ch©n ®Çu, cô thÓ lµ tõ ®−êng kh©u rèn ®Õn r×a
mÆt bông.
wickenburgite [16852] : wickenburgit.
Kho¸ng vËt: Pb3Al2CaSi10O24(OH)6.
wickmanite [16853] : wickmanit.
Kho¸ng vËt: MnSn(OH)6.
wicksite [16854] : wicksit.
Kho¸ng vËt:
NaCa2(Fe+2,Mn)4 MgFe+3(PO4)6.2H2O.
widemannite [16855] : widemanit.
Kho¸ng vËt Pb2(UO2)(CO3)3. Deleted: (
wiggle stick [16856] : con l¾c (®Ó dß t×m vËt Deleted: (
thÓ Èn trong lßng ®Êt).
§n: divining rod. Formatted
wightmanite [16857] : witmanit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng kh«ng mµu:
Mg5(BO3)O(OH)5.2H2O.
wiikite [16858] : wikit.
Kho¸ng vËt ®−îc hiÓu biÕt Ýt, giÇu niobi,
tantal, titan, ytri, lµ hçn hîp thay ®æi cña
euxenit vµ obruchevit.
wilcoxite [16859] : wilcoxit.
Kho¸ng vËt xuÊt hiÖn trªn v¸ch má vµ trong
®íi d¨m kÕt: MgAl(SO4)2F.18H2O.
wild land [16860] : ®Êt hoang d·.
§Êt kh«ng ®−îc canh t¸c hoÆc kh«ng trång
cÊy ®−îc, cã nghÜa lµ ®Êt hoang m¹c hoÆc ®Êt
chøa chÊt th¶i.
wild river [16861] : s«ng hoang d·.
1- S«ng cã bê vµ n−íc ®−îc duy tr× trong Deleted: (
Deleted: (
hoµn c¶nh ch−a khai ph¸, bÞ biÕn c¶i bëi
con ng−êi.
2- S«ng ch¶y xiÕt.
Wilderness [16862] : Wildernessi.
BËc ë B¾c Mü. Ordovic trung (n»m trªn
Porterfieldi, n»m d−íi Barneveldi).
wilkeite [16863] : wilkeit.
Kho¸ng vËt mµu ®á hång hoÆc vµng thuéc
nhãm apatit, chøa hydroxyl, cã carbonat, sulfat
hoÆc silicat thay thÕ mét phÇn phosphat:
Ca5(SiO4,PO4,SO4)3(O,OH,F).
wilkmanite [16864] : wilkmanit.
Kho¸ng vËt: Ni3Se4.
willemite [16865] : willemit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi: Zn2SiO4, lµ quÆng
thø yÕu cña kÏm vµ th−êng chøa mangan, cã
mµu thay ®æi tõ tr¾ng ®Õn vµng phít lôc ®Õn lôc,
phít ®á vµ n©u, ph¸t quang m¹nh mµu vµng s¸ng
d−íi ¸nh s¸ng cùc tÝm.
willemseite [16866] : wilemseit.
Kho¸ng vËt chøa Ni t−¬ng tù talc, Ni thay thÕ
Mg ë vÞ trÝ t¸m mÆt.
williamsite [16867] : wiliamsit.
Antigorit d¹ng khèi, mµu vµng ®Õn lôc,
kh«ng s¹ch, tr«ng gièng jad vµ ®−îc dïng lµm
®å trang trÝ, th−êng chøa c¸c ®èm cromit.
willyamite [16868] : wilyamit.
Kho¸ng vËt gi¶ lËp ph−¬ng (Co,Ni)SbS víi
Co nhiÒu h¬n Ni.
Wilson cycle [16869] : chu kú Wilson.
Lµ sù o»n hoÆc uèn cong nhÑ cña vá Tr¸i ®Êt
lªn phÝa trªn hoÆc xuèng phÝa d−íi, sù t¸i diÔn
liªn tiÕp cña sù t¸ch gi·n vµ héi tô kiÕn t¹o
m¶ng víi chu kú c¬ b¶n 100 triÖu n¨m (tªn gäi
chu kú theo tªn J. Turo Wilson, nhµ ®Þa vËt
lý Canada).
Wilson technique [16870] : kü thuËt Wilson.
Trong ph©n tÝch tia X, lµ ph−¬ng ph¸p g¾n
phim vµo buång chôp bét h×nh trô, cho phÐp më
réng vïng ghi l¹i nhiÔu x¹ ph¶n x¹ ng−îc vÒ c¶
hai phÝa cña cöa sæ vµo.
wilsonite [16871] : wilsonit.
VËt liÖu mµu ®á phít tÝa gåm alumosilicat
cña magnesi vµ kali, tr«ng gièng scapolit bÞ
biÕn ®æi.
wilting coefficient [16872] : hÖ sè hÐo.
§n: wilting point.
wilting point [16873] : ®iÓm hÐo.
Møc hµm l−îng Èm rÊt thÊp trong ®Êt, t¹i ®ã
l¸ c©y b¾t ®Çu hÐo do thiÕu n−íc.
wiluite [16874] : wiluit.
1- Granat grosula mµu lôc.
693
2- Vesuvianit mµu phít lôc. Deleted: (b)
wind abrasion [16875] : mµi mßn giã.
Qu¸ tr×nh xãi mßn do giã cuèn theo c¸c phÇn
tö hoÆc tuyÕt vµ bÞ mang ®i khái bÒ mÆt bÞ lé ra
cña bÊt kú lo¹i g×.
wind corrasion [16876] : mµi mßn giã.
§n: wind abrasion.
wind current [16877] : dßng ch¶y do giã.
§n: drift.
wind cut stone [16878] : ®¸ bÞ c¾t, mµi mßn
do giã.
§n: ventifact.
wind deposition coast [16879] : bê tÝch tô do
giã.
Bê biÓn ®−îc x©y dùng bëi c¸c ®ôn c¸t tiÕn
triÓn theo h−íng giã chñ ®¹o, th−êng ®−îc thµnh
t¹o trªn s−ên khuÊt giã cña eo c¸t.
wind driven current [16880] : dßng ch¶y
do giã.
§n: drift.
wind erosion [16881] : xãi mßn giã.
Sù t¸ch ra, vËn chuyÓn vµ tÝch tô líp ®Êt mÆt
do ho¹t ®éng cña giã, ®Æc biÖt lµ b·o bôi trong
vïng kh« vµ b¸n kh« hoÆc n¬i c¸c líp ®Öm thùc
vËt nghÌo nµn.
wind gap [16882] : khe hë kh«.
Khe hë n«ng trªn ®Ønh hoÆc phÇn cao cña
sèng nói th−êng cao h¬n khe cã n−íc. Khe cã
n−íc cò hiÖn bÞ bá l¹i (nh− do hiÖn t−îng c−íp
dßng) bëi dßng ch¶y t¹o ra nã; khe hiÖn kh«ng
cã dßng ch¶y.
§n: dry gap, air gap, wind valley.
wind laid deposit [16883] : giã tÝch.
§n: aeolian deposit.
window [16884] : cöa sæ (kt).
ChØ diÖn lé cña cÊu tróc cæ do bãc tr«i
líp phñ.
wind polish [16885] : mµi mßn do giã.
§n: desert polish.
wind polished stone [16886] : vËt liÖu mµi
mßn do giã cã bÒ mÆt nh½n ë vïng hoang m¹c.
wind ridge [16887] : gê tuyÕt do giã vun.
wind rift dune [16888] : ®ôn c¸t cã khe hÎm
do giã.
§ôn ®−îc t¹o ra ë vïng cã c©y bôi do giã
m¹nh cã h−íng kh«ng ®æi, ®Æc biÖt lµ cã khe ë
®Çu nhän(®Çu giã ®i xuèng) cña gê c¸t d¹ng cua Formatted
gÊp hë vÒ phÝa giã. Th−êng cã däc bê biÓn,
hiÕm cã ë hoang m¹c. ThuËt ng÷ còng ¸p dông
cho c¸c d·y ®ôn song song do sù thµnh
t¹o "khe".
windripple [16889] : gîn sãng c¸t do giã trªn Deleted: (a)
 bÒ mÆt c¸t.
windrow [16890] : cån thÊp (®m).
Cån thÊp, ®èng hoÆc c¸c tÝch tô kh¸c h×nh
thµnh mét c¸ch tù nhiªn do giã, hoÆc do thñy
triÒu hay nh©n t¹o.
windrow ridge [16891] : cÇu cån (®m).
VÕt sãng c¸t n−íc n«ng n»m song song vµ
trùc tiÕp d−íi c¸c vËt liÖu tÝch tô do giã trªn bÒ
mÆt n−íc. C¸c vËt liÖu nµy t¹o thµnh c¸c sèng
th¼ng, nhän ®Çu, trë nªn hÑp h¬n vµ ng¾n h¬n
theo h−íng xu«i giã.
wind scoop [16892] : ®Üa do giã.
Tròng d¹ng ®Üa n«ng trªn tuyÕt gåm vËt c¶n,
t¹o nªn do lèc xo¸y thæi mßn.
wind scoured basin [16893] : tròng thæi mßn.
§n: deflation basin.
windsorite [16894] : windsorit.
Aplit monzonit th¹ch anh mµu nh¹t cã mét
l−îng nhá biotit. Daly ®Æt tªn n¨m 1903 theo ®Þa
danh Windsor. Kh«ng dïng n÷a.
wind valley [16895] : thung lòng kh«.
§n: wind gap.
wineglass valley [16896] : thung lòng h×nh
cèc r−îu.
Thung lòng cã d¹ng cèc r−îu vang, loe réng
ra ë ®Çu cao h¬n ë n¬i cã d¹ng cèc, ®o¹n d−íi
thÊp h¬n thu hÑp l¹i, råi l¹i loe réng ra trªn ®ång
b»ng aluvi réng. Thung lòng th−êng h×nh thµnh
ë ngay c¸c gãc tíi v¸ch ®øng do ®øt g·y ë
vïng kh«.
§n: goblet valley, hourglass valley.
wing [16897] : sõng c¸t.
§Çu ë ngoµi, kÐo dµi vÒ phÝa tr−íc cña
®ôn c¸t.
wing bar [16898] : ®ª c¸t c¾t chÐo mét phÇn
cöa vÞnh hoÆc s«ng.
wing dam [16899] : ®ª ch¾n sãng.
winged headland [16900] : mòi nh« cã c¸c
doi ë hai phÝa cã h−íng ng−îc nhau.
§−îc thµnh t¹o do sãng kh«ng cã kh¶ n¨ng
®−a vËt liÖu tíi ®Ønh vÞnh.
winstanleyite [16901] : winstanleyit.
Kho¸ng vËt: TiTe3O8.
winter berm [16902] : thÒm bê mïa ®«ng.
ThÒm ®−îc x©y dùng trªn vïng sau bê do
sãng vç bê cña c¸c sãng b·o m¹nh trong
mïa ®«ng.
wire [16903] : sîi, d©y.
Dïng cho kim lo¹i tù sinh, vÝ dô b¹c sîi.
§n: capillary.
wire line core barrel [16904] : èng chøa mÉu
lâi kÐo lªn ®−îc b»ng têi d©y thÐp (tõ bªn
694
trong cÇn khoan).
wire mesh [16905] : l−íi thÐp. Deleted: cån thÊp, ®èng hoÆc c¸c tÝch
tô kh¸c h×nh thµnh mét c¸ch tù nhiªn do
L−íi thÐp dïng lµm cèt trong gia cè bª t«ng, giã, hoÆc do thñy triÒu hay nh©n t¹o
t¹o líp trî lùc trong c«ng tr×nh ngÇm, trong c¶i
t¹o ®Êt, trong gia cè m¸i dèc v.v.
wire sawing technique [16906] : kü thuËt c−a Deleted: vÕt sãng c¸t n−íc n«ng n»m
song song vµ trùc tiÕp d−íi c¸c vËt liÖu
d©y (®cctr). tÝch tô do giã trªn bÒ mÆt n−íc. C¸c vËt
LÊy mÉu kÝch th−íc lín phôc vô cho thÝ liÖu nµy t¹o thµnh c¸c sèng th¼ng, nhän
nghiÖm c¾t. ®Çu, trë nªn hÑp h¬n vµ ng¾n h¬n theo
h−íng xu«i giã
wiserite [16907] : wiserit.
Kho¸ng vËt: Mn4B2O5(OH,Cl)4.
witching stick [16908] : chiÕc que phï thñy.
§n: divining rod. Formatted
withamite [16909] : withamit.
Epidot mµu ®á ®Õn vµng, chøa mét Ýt
mangan, gÆp trong andesit ë Glencoe, Scotland.
Ss: piemontite.
withdrawal [16910] : khai th¸c n−íc.
Sù lÊy n−íc tõ nguån ®Ó sö dông.
witherite [16911] : witherit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu tr¾ng phít vµng
®Õn tr¾ng phít x¸m thuéc nhãm aragonit:
BaCO3.
wittichenite [16912] : witichenit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp ®Õn tr¾ng thiÕc:
Cu3BiS3.
wittite [16913] : witit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m ch×: Pb9Bi12Se7S20.
wochlerite [16914] : wochlerit.
§n: wöhlerite.
wodanite [16915] : wodanit.
Biotit chøa titan.
wodginite [16916] : wodginit.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Ta,Nb,Sn,Mn,Fe)16O32.
woehlerite [16917] : woehlerit.
§n: wöhlerite.
wöhlerite [16918] : woelerit.
Deleted: (a)
1- Kho¸ng vËt mµu vµng ®Õn n©u:
NaCa2(Zr, Nb)Si2O8(O,OH,F). Ss: lavenite.
Deleted: (b)
2- Tªn chØ vËt liÖu h÷u c¬ trong chondrit
chøa cacbon. §n: woehlerite.
wolchonskoite [16919] : wolchonskoit.
§n: volchonskoite.
Wolfcampian [16920] : Wolfcampi.
Lo¹t khu vùc B¾c Mü. PhÇn thÊp nhÊt cña
Permi (n»m trªn Virgili cña Pensylvania, n»m
d−íi Leonardi).
wolfeite [16921] : wolfeit.
Kho¸ng vËt: (Fe, Mn)2(PO4) (OH), ®ång h×nh
víi triploidite.
 wolfram [16922] : wolfram.
1-(kv) wolframite.
2-Nguyªn tè kim lo¹i tungsten.
§n: tungsten.
wolfram ocher [16923] : ocr¬ wolfram.
§n: tungstic ocher.
wolframine [16924] : wolframin.
§n: tungstite, wolframite.
wolframite [16925] : wolframit.
1- Kho¸ng vËt mµu ®en phít x¸m hoÆc phít
n©u: (Fe,Mn)WO4, ®ång h×nh vµ n»m gi÷a
huebnerit vµ ferberit, d¹ng tinh thÓ hÖ ®¬n
nghiªng (th−êng t¹o song tinh h×nh tÊm gi¶ trùc
thoi), khèi h¹t ho¨c tËp hîp h×nh cét (nh− trong
m¹ch khÝ thµnh c¹nh khèi granit vµ tæ hîp víi
quÆng thiÕc). Wolframit lµ quÆng chÝnh cña
tungsten. X: tungstenite.
§n: wolfram; wolframine; tobacco jack.
2- Tªn dïng cho c¸c d·y kho¸ng vËt ®ång
h×nh cña wolframit vµ c¸c kho¸ng vËt cuèi cña
huebnerit vµ ferberit.
wolframoixiolite [16926] : wolframoixiolit.
Kho¸ng vËt: (Nb,W,Ta,Fe,Mn)3O6.
wolfsbergite [16927] : wofsbergit.
§n: chalcostibite.
wolgidite [16928] : volgidit.
§¸ leucit, chøa leucit, magnophorit, diopsit
vµ Ýt olivin, phlogopit. Tªn do Wade vµ Prider
®Æt n¨m 1940 theo ®Þa danh Wolgidee Hills, t©y
Australia. Kh«ng nªn dïng n÷a.
Wollaston prism [16929] : l¨ng kÝnh
Wollaston.
Trong hÖ thèng quang häc, lµ l¨ng kÝnh ¶nh
®óp, gåm hai l¨ng kÝnh calcit ®Æt vu«ng gãc
nhau cho hai chïm tia ¸nh s¸ng ph©n cùc ph¼ng
vu«ng gãc víi nhau.
wollastonite [16930] : wolastonit.
Kho¸ng vËt hÖ ba nghiªng thuéc nhãm
pyroxenoid: CaSiO3, l−ìng h×nh víi parawola-
stonit, gÆp trong ®¸ v«i bÞ biÕn chÊt tiÕp xóc,
th−êng ë d¹ng khèi, cã thí chÎ hoÆc song tinh
d¹ng tÊm, mµu tr¾ng, x¸m, n©u, ®á hoÆc vµng.
Kh«ng ph¶i lµ pyroxen. Ký hiÖu: Wo.
Ss: tabular spar.
wölsendorfite [16931] : wolsendorfit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi mµu ®á ®Õn ®á
da cam: (Pb,Ca)U2O7.2H2O.
wood agate [16932] : m· n·o gç.
ThuËt ng÷ dïng ®Ó chØ gç bÞ m· n·o ho¸, ®Æc
biÖt chØ lo¹i m· n·o thµnh t¹o tõ gç bÞ kho¸ng
ho¸ silixic thÈm thÊu.
wood copper [16933] : ®ång gç.
695
Olivenit d¹ng sîi.
woodendite [16934] : voodendit.
§¸ mugearit phun trµo hay trachyandezit, Deleted: (a)
chøa olivin, clinopyroxen n»m trong nÒn thñy Deleted: (b)
tinh kiÒm mµu n©u. Tªn do Skeats vµ Summers
(1912) ®Æt theo ®Þa danh Woodent, Australia. Cã
tªn Macedonite. Cò, kh«ng nªn dïng n÷a.
woodfordite [16935] : woodfordit. Deleted: (
§n: ettringite. Deleted: (
wood hematite [16936] : hematit gç. Deleted: (a)
Lo¹i hematit to¶ tia li ti víi c¸c d¶i s¾c n©u,
vµng hoÆc c¸c s¾c mµu kh¸c xen kÏ nhau.
woodhouseite [16937] : woodhouseit.
Kho¸ng vËt hÖ mÆt thoi, kh«ng mµu:
CaAl3(PO4)(SO4)(OH)6, ®ång h×nh víi
svanbergit, corkit vµ hinsdalit.
wood iron ore [16938] : quÆng s¾t gç.
Limonit d¹ng sîi ë Cornwall, Anh.
wood opal [16939] : opal gç. Deleted: (b)
Opal th«ng th−êng, lÊp ®Çy c¸c lç trèng vµ
thay thÕ c¸c vËt chÊt h÷u c¬ cña gç, nh−ng vÉn
gi÷ l¹i c¸c ®Æc ®iÓm ban ®Çu cña gç.
§n: opalized wood. §n: xylopal; lithoxyl.
wood pile [16940] : cäc gç.
woodruffite [16941] : woodrufit.
Kho¸ng vËt: (Zn, Mn+2)Mn+43O7.1-2 H2O.
woodstone [16942] : ®¸ gç.
§n: silicified wood.
wood tin [16943] : thiÕc gç.
Thø casiterit d¹ng hét hoÆc thËn, cã cÊu tróc
®ång t©m víi c¸c sîi to¶ tia tr«ng gièng gç kh«.
§n: dneprovskite.
woodwardite [16944] : woodvardit.
Kho¸ng vËt phít lam:
Cu4Al2(SO4) (OH)12.2-4 H2O.
work done by a force [16945] : c«ng do mét
lùc t¹o nªn.
workability [16946] : dÔ h×nh thµnh, dÔ
thi c«ng.
world Environment Day [16947] : ngµy m«i
tr−êng thÕ giíi.
T¹i cuéc häp cuèi n¨m 1972, §¹i héi ®ång
Liªn hiÖp quèc ®· quyÕt ®Þnh lÊy ngµy 5 th¸ng 6
hµng n¨m lµm “Ngµy m«i tr−êng thÕ giíi” (lÊy
mèc ngµy 5/6/1972 lµ ngµy khai m¹c Héi nghÞ
quèc tÕ vÒ m«i tr−êng t¹i Stockholm, Thôy
§iÓn). Trong ngµy nµy, nhiÒu quèc gia tæ chøc
kû niÖm b»ng nh÷ng ho¹t ®éng phong phó nh−
mÝt tinh, diÔu hµnh, tuyªn truyÒn cæ ®éng trång
c©y, lµm vÖ sinh, thi vÏ, thi viÕt vÒ chñ ®Ò b¶o vÖ
m«i tr−êng, v.v. nh»m n©ng cao nhËn thøc toµn
cÇu vÒ m«i tr−êng.
 world ocean [16948] : ®¹i d−¬ng thÕ giíi, ®¹i
d−¬ng toµn cÇu.
TËp hîp tÊt c¶ c¸c ®¹i d−¬ng riªng lÎ (§¹i
T©y D−¬ng, Th¸i B×nh D−¬ng, v.v) vµ ®−îc xem
nh− mét ®¹i d−¬ng khæng lå duy nhÊt.
world rift system [16949] : hÖ thèng rift
thÕ giíi.
Lµ mét yÕu tè kiÕn t¹o c¬ b¶n cña Tr¸i ®Êt
bao gåm c¸c sèng nói gi÷a ®¹i d−¬ng vµ c¸c
thung lòng rift ®i kÌm víi chóng, vÝ dô nh− sèng
nói §¹i T©y D−¬ng; hÖ thèng rift hµnh tinh.
worobieffite [16950] : vorobiefit.
§n: vorobievite.
wrench fault [16951] : ®øt g·y xo¾n-th−êng
cã mÆt ®øt g·y phÇn th¼ng ®øng.
wright biquartz wedge [16952] : nªm th¹ch
anh ®«i Wright.
§n: biquartz wedge.
wrinkle ridge [16953]:gê nh¨n nheo, gê sãng.
wrinkled [16954] : nÕp uèn, gîn sãng,
nÕp nh¨n.
wroewolfeite [16955] : wroewolfeit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
Cu4(SO4)(OH)6.2H2O.
Wuchiapingian [16956] : Wuchiaping.
BËc do Lu (1955) x¸c lËp theo ®Þa danh cïng
tªn ë miÒn Nam Trung Quèc, Permi th−îng,
n»m d−íi bËc Changshing theo kÕt luËn cña
ph©n ban ®Þa tÇng Pecmi quèc tÕ (1998).
wulfenite [16957] : wulfenit.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mµu vµng, da
cam, ®á (®«i khi phít x¸m hoÆc lôc): PbMoO4,
®ång h×nh víi stolzit, tinh thÓ h×nh tÊm, khèi
h¹t. Wulfenit lµ kho¸ng vËt quÆng cña
molybden.
§n: yellow lead ore.
Wulff net [16958] : l−íi Wulf; m¹ng næi.
1- HÖ to¹ ®é ®−îc dïng trong tinh thÓ häc ®Ó
vÏ h×nh chiÕu cùc lËp thÓ víi sù b¶o toµn gãc. V×
thÕ nã ®−îc dïng ®Ó biÓu diÔn c¸c mèi quan hÖ
vÒ gãc thu ®−îc trong phÐp ®o trªn bµn
tæng hîp.
696
2- §−îc ®Æt theo tªn nhµ tinh thÓ häc ng−êi Deleted: (b)
Nga Georgi Victorovich Vulf (1862-1925),
ng−êi s¸ng t¹o ra m¹ng vµ tªn ®−îc phiªn ©m
sang tiÕng §øc.
Wulff projection [16959] : ph−¬ng ph¸p chiÕu
cÇu lËp thÓ Wulff (®¼ng gãc), v.v.
Würm [16960] : Würmi.
BËc ë ch©u ¢u. PhÇn cao nhÊt cña Pleistocen
(n»m trªn Rissi, n»m d−íi Holocen), øng víi
thêi gian sau kú gian b¨ng Rissi- Würmi.
wurtzite [16961] : vurtzit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, mµu ®en phít
n©u: (Zn,Fe)S, l−ìng h×nh víi sphalerit, d¹ng
tinh thÓ h×nh th¸p hoÆc h×nh kim to¶ tia hoÆc bã
bªn trong c¸c tÊm sphalerit. Cã nhiÒu biÕn thÓ
®a h×nh víi c¸c biÕn c¶i nhÑ trong cÊu tróc, vµ
®−îc ®Ò nghÞ gäi tªn ®Ó ph©n biÖt, nh−ng kh«ng
®−îc chÊp nhËn” (Hey, 1962, 3. 4. 3).
wüstite [16962] : wustit.
Kho¸ng vËt FeO, ®Æc tr−ng cña mÉu nh©n t¹o
lµ sù thiÕu hôt s¾t. §n: iozite; wustite.
wyartite [16963] : wyartit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu ®en tÝm:
Ca3U+4(UO2)6(CO3)2(OH)18.3-5H2O.
§· bÞ gäi sai lµ: ianthinite.
wyllieite [16964] : wylieit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Na,Ca,Mn)2 (Fe+2,Mg)2Al(PO4)3.
wyomingite [16965]: lamproit x©m nhËp n«ng.
Lamproit x©m nhËp n«ng, chøa c¸c ban tinh
phlogopit n»m trong nÒn h¹t nhá gåm cã l¬xit,
diopsit; phonolit l¬xit-phlogopit. Tªn do Cross
(1897) ®Æt theo ®Þa danh Wyoming, Hoa Kú.
Kh«ng nªn dïng.
Deleted: (a)
 aclin B.
X
x-acline B twin law [16966] : luËt song tinh x
LuËt song tinh phøc t¹p trong feldspar víi
trôc song tinh song song víi (010) vµ mÆt tiÕp
hîp (100).
xalostocite [16967] : xalostocit.
§n: landerite.
xanthiosite [16968] : xanthiosit.
Kho¸ng vËt mµu vµng: Ni3(AsO4)2.
xanthite [16969] : xanthit.
Vesuvianit phít vµng ®Õn n©u phít vµng.
xanthochroite [16970] : xanthochroit.
§n: greenockite.
xanthoconite [16971] : xanthoconit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng mµu ®á bãng,
vµng da cam hoÆc n©u: AgAsS.
Ss: proustite.
xanthophyllite [16972] : xanthophylit.
§n: clintonite.
xanthosiderite [16973] : xanthosiderit.
§n: goethite.
xanthoxenite [16974] : xanthoxenit.
1- Kho¸ng vËt chøa mét phÇn stewartit.
2- Thµnh phÇn ®−îc x¸c ®Þnh l¹i lµ:
Ca4Fe2+3(OH)2(H2O)3(PO4)4.
x-Carlsbad twin law [16975] : luËt song tinh
x-Carlsbad.
LuËt song tinh phøc t¹p trong feldspar cã
trôc song tinh vu«ng gãc víi [001] vµ mÆt tiÕp
hîp (100), lµ mét d¹ng cña luËt song tinh
aclin-B.
xenoblast [16976] : biÕn tinh tha h×nh.
Kho¸ng vËt n¨ng l−îng kÕt tinh thÊp, trong
qu¸ tr×nh biÕn chÊt kh«ng ph¸t triÓn d¹ng tinh
thÓ hoµn chØnh. Mét kiÓu cña crystalloblast (h¹t
biÕn tinh). §n: allotrioblast.
xenocryst [16977] : tinh thÓ l¹ (ngo¹i lai).
Tinh thÓ nh− ban tinh trong ®¸ magma nh−ng
697
nguån gèc kh«ng liªn quan ®Õn khèi ®¸ (ngo¹i
lai). §n: chadacryst.
xenolith [16978] : thÓ tï, thÓ ngo¹i lai.
Bao thÓ l¹ n»m trong ®¸ magma. §n:
exogenous inclusion; accidental inclusion.
xenology [16979] : ®Þnh tuæi xenon.
§Þnh tuæi c¸c hiÖn t−îng cæ trong niªn biÓu
häc cña hÖ thèng hµnh tinh dùa trªn c¬ së cña
l−îng thõa d− xenon-129 trong thiªn th¹ch.
Xenon-129 lµ s¶n phÈm ph©n hñy cña iodin-129
phãng x¹, cã chu kú b¸n ph©n hñy gÇn 17
triÖu n¨m.
xenomorphic [16980] : tha h×nh.
TÝnh tõ cña tªn kiÕn tróc ®¸ magma hay ®¸
biÕn chÊt ®Æc tr−ng bëi nh÷ng tinh thÓ kh«ng cã
mÆt kÕt tinh cña riªng nã nh−ng l¹i khu«n theo
mÆt cña c¸c h¹t kho¸ng n»m kÒ nã. ThuËt ng÷
nµy dïng ®Ó m« t¶ nh÷ng c¸ thÓ kho¸ng vËt
trong ®¸ magma. §n: allotriomorphic; anidio- Deleted: b.
morphic; leptomorphic.
xenon [16981] : xenon (Xe).
Nguyªn tè hãa häc sè 54, nguyªn tö l−îng
131,292; thuéc nhãm khÝ quý, atmophil, cã 9 Deleted: (a)
®ång vÞ bÒn vµ 35 kh«ng bÒn, kh«ng mµu, Deleted: (b)
kh«ng ch¸y ®−îc, kh«ng ®éc vµ kh«ng ph¶n
øng; ®−îc dïng trong c¸c ®Ìn chíp chôp ¶nh,
®Ìn ph¸t quang, laze vµ nh− chÊt g©y mª. Deleted: -
xenon-xenon age method [16982] : ph−¬ng
ph¸p Xe-Xe x¸c ®Þnh tuæi.
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi c¸c kho¸ng vËt
mang urani b»ng khèi phæ ®o tû sè ®ång vÞ cña
Xe. Ph−¬ng ph¸p nµy dùa trªn c¬ së cã sù kh¸c
nhau vÒ thµnh phÇn gi÷a Xe - s¶n phÈm ph©n r·
cña U238 trong thiªn nhiªn vµ Xe - s¶n phÈm tõ
U235 sinh ra bëi n¬tron nhiÖt trong lß h¹t nh©n.
øng dông ph−¬ng ph¸p nµy cho c¸c ®¸ cã tuæi
cæ h¬n 100 triÖu n¨m.
xenothermal [16983] : kho¸ng vËt nhiÖt dÞch.
 Kho¸ng vËt nhiÖt dÞch h×nh thµnh ë n«ng (®é
s©u nhá) víi nhiÖt ®é cao.
xenotime [16984] : xenotim.
Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu n©u, vµng
hoÆc phít ®á: YPO4, ®ång cÊu tróc víi zircon,
th−êng chøa erbi, xeri, vµ c¸c nguyªn tè ®Êt
hiÕm kh¸c còng nh− thori, uran, nh«m, calci,
beryl, zircon hoÆc c¸c nguyªn tè kh¸c. Xenotim
lµ kho¸ng vËt phô trong granit vµ pegmatit.
xerophyte [16985] : thùc vËt chÞu h¹n.
Lo¹i thùc vËt cã thÓ sèng trong ®iÒu kiÖn khÝ
hËu kh« h¹n (nh− vïng sa m¹c).
xerophytic [16986] : thùc vËt chÞu h¹n, −a h¹n.
xerophytization [16987] : sù h×nh thµnh thùc
vËt chÞu h¹n.
xerotherm [16988] : cµng chÞu nãng h¹n.
xifengite [16989] : xifengit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, ®ång cÊu tróc
víi: Mn5Si3; Fe5Si3.
xilingolite [16990] : xilingolit.
Kho¸ng vËt: Pb3 + xBi2 - 2/3. xS6 ; x=0, 3.
xingzhongite [16991] : xingzhongit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: (Ir,Cu,Rh)S.
xinidium [16992] : phiÕn xini®i.
xitieshanite [16993] : xitieshanit.
Kho¸ng vËt: Fe+3 (SO4)(OH).7H2 O.
xocomecatlite [16994] : xocomecatlit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: Cu3(TeO4)(OH)4.
xonotlite [16995] : xonotlit.
Kho¸ng vËt mµu hång nhît, tr¾ng hoÆc x¸m:
Ca6Si6O17(OH)2.
x-pericline twin law [16996] : luËt song tinh
x-periclin.
LuËt song tinh phøc t¹p trong felspat, hiÖn
nay ®−îc coi lµ t−¬ng ®−¬ng víi luËt song tinh
Carlbad B.
X-ray [16997] : tia X.
Bøc x¹ ®iÖn tõ phi h¹t, cã b−íc sãng rÊt ng¾n
trong kho¶ng 0,1-100 Å (10-11-10-8 m), nghÜa lµ
gi÷a tia gamma vµ bøc x¹ cùc tÝm.
Còng viÕt lµ: x-ray.
X-ray diffraction [16998] : nhiÔu x¹ tia X.
NhiÔu x¹ cña chïm tia X, bëi c¸c nguyªn tö
trong tinh thÓ ®−îc s¾p xÕp tuÇn hoµn theo ba
ph−¬ng víi kho¶ng c¸ch lÆp l¹i (th«ng sè m¹ng)
cïng kÝch th−íc víi b−íc sãng tia X.
§n: electron diffraction.
X-ray diffraction pattern [16999] : gi¶n ®å
nhiÔu x¹ tia X.
Gi¶n ®å giao thoa ®Æc tr−ng thu ®−îc khi tia
X nhiÔu x¹ bëi mét chÊt kÕt tinh. H×nh th¸i cña
gi¶n ®å lµ hµm sè cña kho¶ng c¸ch lÆp l¹i
698
(th«ng sè m¹ng) cña sù s¾p xÕp nguyªn tö trong
tinh thÓ. C−êng ®é tia nhiÔu x¹ cho th«ng tin vÒ
sù ph©n bè nguyªn tö vµ th«ng sè « c¬ së.
§n: electron diffraction pattern.
X-ray emission spectroscopy [17000] : phæ
häc ph¸t x¹ tia X.
Nghiªn cøu ®Æc tÝnh c¸c chÊt b»ng c¸ch kÝch
thÝch ®Ó xuÊt hiÖn phæ tia X ®Æc tr−ng vµ ®o
b−íc sãng hiÖn diÖn.
X-ray fluorescence spectrometry (XRF)
[17001] : phÐp ®o phæ huúnh quang tia X.
Ph©n tÝch c¸c nguyªn tè hãa häc trong dung
dÞch mÉu trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c tia X ®Æc
tr−ng ph¸t x¹ tõ c¸c nguyªn tè trong mÉu vËt.
MÉu vËt ®−îc chiÕu chïm tia X m¹nh vµ c¸c
v¹ch trong phæ huúnh quang tia X t¹o thµnh tinh
thÓ ®· biÕt h»ng sè m¹ng lµm nhiÔu x¹ theo c¸c
gãc kh¸c nhau, c¸c nguyªn tè trong mÉu vËt
®−îc nhËn d¹ng theo b−íc sãng v¹ch phæ cña
chóng vµ nång ®é cña chóng ®−îc x¸c ®Þnh theo
c−êng ®é nh÷ng v¹ch phæ ®ã. Ph−¬ng ph¸p XRF
®−îc dïng ®Ó ph©n tÝch c¸c oxid nguyªn tè t¹o
®¸ (víi ®é nh¹y giíi h¹n ph¸t hiÖn lµ 0,01%) c¸c
nguyªn tè vÕt tõ F ®Õn U (®é nh¹y ppm hoÆc
mg/kg). ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p XRF lµ cã
thÓ x¸c ®Þnh nhiÒu nguyªn tè ®ång thêi trong
mÉu kh«ng cÇn ph©n hñy hãa häc, n¨ng suÊt
trªn 1000 lÇn trong ngµy.
X-ray investigation [17002] : ph©n tÝch b»ng
tia X.
X-ray photo-electron spectrometry [17003] :
phÐp tr¾c phæ quang ®iÖn tö.
Nghiªn cøu phæ quang ®iÖn tö ®−îc t¹o ra Deleted: -
bëi kÝch thÝch b»ng tia X ®Æc tr−ng. N¨ng l−îng
mang ®Õn bëi c¸c ®iÖn tö phãng ra lµ kh¸c nhau
gi÷a n¨ng l−îng h¹t photon kÝch thÝch vµ n¨ng
l−îng liªn kÕt cña ®iÖn tö liªn kÕt.
X-ray photograph, radiograph [17004] :
chôp X quang.
X-ray powder diffraction [17005] : nhiÔu x¹
bét tia X.
NhiÔu x¹ chïm tia X bëi mÉu kÕt tinh d¹ng
bét. Sù ®Þnh h−íng lén xén cña c¸c tinh thÓ rÊt
nhá trong bét cho phÐp thu ®−îc ®ång thêi mäi
tia nhiÔu x¹ cã thÓ mµ kh«ng cÇn quay mÉu.
X-ray powder pattern [17006] : gi¶n ®å bét
tia X.
Gi¶n ®å thu ®−îc trong nhiÔu x¹ bét tia X.
X-ray scattering [17007] : t¸n x¹ tia X.
HiÖn t−îng ®æi h−íng truyÒn tia X bëi ph¶n
x¹, khóc x¹ hoÆc nhiÔu x¹ khi sãng t¸c dông víi
®èi t−îng hoÆc víi m«i tr−êng truyÒn.
 X-ray spectrograph [17008] : phæ ký tia X. x twin law [17012] : luËt song tinh x.
ThiÕt bÞ ®Ó t¹o ra, ghi l¹i vµ ph©n tÝch phæ tia LuËt song tinh b×nh th−êng trong feldspar.
X b»ng tia X ph¶n x¹ tõ mét mÉu cho tr−íc, ®o xylanthite [17013] : xylanthit.
gãc nhiÔu x¹ vµ tõ ®ã x¸c ®Þnh b−íc sãng tia X. D¹ng nhùa hãa ®¸.
§n: X-ray spectrometer. xylantrax [17014] : than gç.
X-ray spectrometer [17009] : phæ kÕ tia X. xylith [17015] : xylit.
§n: X-ray spectrograph. Mét lo¹i than lignit thµnh phÇn hÇu nh− lµ gç
X-ray spectroscopy [17010] : phæ häc tia X. hãa than.
Sù quan s¸t phæ tia X vµ mäi qu¸ tr×nh ghi xyloid coal [17016] : than lignit gç.
chÐp xö lý kÌm theo. §n: woody lignite.
X-ray spectrum [17011] : phæ tia X. xyloid lignite [17017] : than lignit gç.
Phæ tia X ph¸t ra khi chÊt bÞ b¾n ph¸ bëi c¸c §n: woody lignite.
h¹t mang n¨ng l−îng hoÆc bøc x¹, bao gåm hai xylopal [17018] : xylopal.
phæ: “phæ ®Æc tr−ng” vµ “ phæ liªn tôc" n»m §n: wood opal.
chång lªn nhau. Phæ ®Æc tr−ng ®−îc t¹o ra do sù xylotile [17019] : xylotil.
dÞch chuyÓn ®Æc tr−ng bªn trong nguyªn tö cña Kho¸ng vËt d¹ng sîi rÊt ®Ñp, cã c«ng thøc
chÊt. Phæ liªn tôc t¹o ra do va ch¹m kh«ng ®µn gÇn ®óng: (Mg,Fe+2)3Fe+32Si7O20.10H2O. Lµ
håi cña c¸c h¹t hoÆc t¸n x¹ kh«ng kÕt hîp cña kho¸ng vËt serpentin thµnh t¹o do asbest hoÆc
bøc x¹ kÝch thÝch. Phæ tia X cã thÓ ph¸t ra bëi chrysolit bÞ biÕn ®æi.
c¸c electron (chïm tia catot) nh− trong èng tia
X chuÈn hoÆc m¸y vi dß (microprobe) ®iÖn tö
hoÆc bëi c¸c h¹t nh− proton trong ph¸t x¹ tia X
c¶m h¹t, hoÆc bëi tia X n¨ng l−îng cao hoÆc tia
gamma nh− trong huúnh quang tia X.

699
 yacente [17020] : trô m¹nh.
yadar [17021] : ®ång cá ë gÇn cùc B¾c.
yafsoanite [17022] : yafsoanit.
Y yedlinite [17036] : yedlinit.
Kho¸ng vËt: (Zn,Ca,Pb)3TeO6.
yagiite [17023] : yagit.
Kho¸ng vËt nhãm osumilit:
(Na,K)3Mg4(Al,Mg)6(Si,Al)24O60.
yaila [17024] : ®ång cá cao ë vïng nói Crime.
yamaskite [17025] : yamaskit.
§¸ pyroxenit h¹t nhá ®Õn trung b×nh chøa
hornblend, titanogit vµ Ýt anortit, kho¸ng vËt
phô: biotit vµ oxid s¾t; cßn gäi lµ jacupirangit.
Tªn ®¸ gäi theo ®Þa danh Yamaska, Quebec,
Canada. Kh«ng nªn dïng n÷a.
yamatoite [17026] : yamatoit.
Kho¸ng vËt cuèi gi¶ thiÕt cña nhãm granat:
Mn3V2(SiO4)3.
yaroslavite [17027] : yaroslavit.
Kho¸ng vËt: Ca3Al2F10(OH)2.H2O.
yarrowite [17028] : yarowit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng Cu9S8. Cïng víi
spionkoppit, tr−íc ®©y ®−îc coi lµ “blaubleibend
covellite".
yatalite [17029] : yatalit.
§¸ pegmatit chñ yÕu gåm cã amphibol (thay
cho pyroxen), albit, magnetit, sphen vµ Ýt th¹ch
anh. Tªn mang ®Þa danh Yatala, nam Australia.
Kh«ng nªn dïng.
Yavapai [17030] : Yavapai.
Lo¹t khu vùc B¾c Mü. TiÒn Cambri.
yavapaiite [17031] : yavapait.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng: KFe(SO4)2.
year book [17032] : niªn lÞch.
year-climate [17033] : khÝ hËu trong n¨m.
yeath [17034] : ®¸ phiÕn ®en.
yeatmanite [17035] : yeatmanit.
Kho¸ng vËt liªn quan chÆt chÏ víi catoptrit:
(Mn+25Sb+52)(Mn+22Zn8Si4)O28.
700
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng: Pb6CrCl6(O,OH)8.
yellow arsenic [17037] : arsen mµu vµng.
§n: orpiment.
yellow copperas [17038] : sulfat s¾t hai
mµu vµng.
§n: copiapite.
yellow copper ore [17039] : quÆng ®ång
mµu vµng.
§n: chalcopyrite.
yellow earth [17040] : ®Êt mµu vµng.
§Êt h÷u c¬ mµu vµng chøa t¹p chÊt.
yellow-green algae [17041] : t¶o lôc-vµng (cs)
Mét nhãm T¶o (Chrysophyta) cã mµu xanh
lôc phít vµng ®Õn n©u vµng, th−êng cã mét vá tÕ
bµo gåm nh÷ng ®o¹n n»m gèi lªn nhau. Chóng
gåm c¶ ®¬n bµo lÉn sîi trong tËp tÝnh vµ hÇu hÕt
sèng ë n−íc ngät.
yellow lead ore [17042] : quÆng ch× mµu vµng.
§n: wulfenite.
yellow ocher [17043] : ocher (son) mµu vµng.
1- Hçn hîp cña limonit th−êng víi sÐt vµ Deleted: (a)
silica, ®−îc dïng lµm bét mµu. ®n: sil.
2- Limonit hoÆc goethit mµu vµng, mÒm, Deleted: (b)
gièng ®Êt.
yellow ore [17044] : quÆng mµu vµng.
Kho¸ng vËt quÆng mµu vµng, ®Æc biÖt lµ
carnotit vµ chalcopyrit.
yellow pyrites [17045] : pyrites mµu vµng.
§n: chalcopyrite.
yellow quartz [17046] : th¹ch anh mµu vµng.
§n: citrine.
yellow tellurium [17047] : teluri mµu vµng.
§n: cylvanite.
yenite [17048] : yenit.
§n: ilvaite.
yftisite [17049] : yftisit.
Kho¸ng vËt:
 (Y,Re)4(F,OH)6(Ti,Sn)O(SiO4)2.
ygapo [17050] : rõng ®Çm lÇy ë Amozon.
yield [17051] : ch¶y, ch¶y dÎo, biÕn d¹ng dÎo;
l−îng n−íc khai th¸c; ®é (hÖ sè) nh¶ n−íc
(®cctr).
1- Nãi vÒ tr¹ng th¸i, gi¸ trÞ øng suÊt, hoÆc
thêi ®iÓm t¹i ®ã ®Êt, ®¸ kh«ng chØ cßn biÕn d¹ng
®µn håi mµ b¾t ®Çu c¶ biÕn d¹ng dÎo (biÕn d¹ng
vÜnh cöu). Khi ®ã, mét phÇn biÕn d¹ng b¾t ®Çu
kh«ng thÓ håi phôc ®−îc n÷a, hay ®Êt ®¸ kh«ng
thÓ trë l¹i h×nh d¹ng ban ®Çu ®−îc n÷a sau khi
dì t¶i.
2- L−îng n−íc cã thÓ khai th¸c liªn tôc tõ hå
®Ó sö dông cho bÊt kú môc ®Ých kinh tÕ nµo.
3- Kh¶ n¨ng cña ®Êt ®¸ b·o hßa n−íc cho
mét phÇn n−íc tho¸t ra d−íi t¸c ®éng cña träng
lùc, ®−îc ®Æc tr−ng bëi hÖ sè nh¶ n−íc, biÓu thÞ
b»ng sè lÎ thËp ph©n cña ®¬n vÞ hoÆc %.
yield criterion [17052] : tiªu chuÈn ch¶y dÎo.
yield envelope [17053] : ®−êng bao ch¶y dÎo.
yielding pillars [17054] : cét trô má bÞ biÕn
d¹ng ch¶y dÎo.
Th−êng gÆp trong c¸c v¨n liÖu vÒ khai th¸c
hÇm lß, khi t¶i träng lªn c¸c trô má ®· trë nªn
cao ®Õn møc c¸c biÕn d¹ng x¶y ra trong trô
kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ biÕn d¹ng ®µn håi n÷a.
§· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn biÕn d¹ng dÎo (biÕn d¹ng
vÜnh cöu).
yield load density [17055] : t¶i träng ch¶y
dÎo.
yield point [17056] : ®iÓm ch¶y dÎo.
yield strain [17057] : biÕn d¹ng ch¶y dÎo.
BiÕn d¹ng t¹i vÞ trÝ giíi h¹n ch¶y.
yield strength [17058] : søc bÒn ch¶y dÎo.
yield stress [17059] : øng suÊt ch¶y dÎo.
øng suÊt thÊp nhÊt mµ ®Õn ®ã biÕn d¹ng t¨ng
khi ¸p suÊt kh«ng t¨ng. §©y chÝnh lµ ®o¹n n»m
ngang trªn ®−êng cong øng suÊt-biÕn d¹ng, lµ
ranh giíi gi÷a tr¹ng th¸i ®µn håi vµ tr¹ng
th¸i dÎo.
yield surface [17060] : mÆt cong, mÆt bao
ch¶y dÎo.
yimengite [17061] : yimengit.
Kho¸ng vËt: K(Cr,Ti,Fe,Mg)12O19, ®ång h×nh
víi magnetoplumbit.
yixunite [17062] : yixunit.
Kho¸ng vËt hÖ lËp ph−¬ng: PtIn.
Ynezian [17063] : Ynezi.
BËc ë B¾c Mü. Paleocen h¹ (n»m trªn Creta
th−îng, n»m d−íi Bulit).
yoderite [17064] : yderit.
Kho¸ng vËt tinh khiÕt: (Mg,Al)8Si4(O,OH)20.
701
yofortierite [17065] : yofortierit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, chøa Mn t−¬ng
tù palygorskit, Mg ë vÞ trÝ t¸m mÆt.
yoked basin [17066] : ®Þa m¸ng chuÈn;
bån Yoked.
yolka [17067] : than kh«ng dÝnh kÕt.
yoshimuraite [17068] : yoshimurait.
Kho¸ng vËt mµu n©u - vµng da cam :
(Ba,Sr)2TiMn2(SiO4)2(PO4,SO4)(OH,Cl).
young [17069] : trÎ. Deleted: vÒ giai ®o¹n trÎ cña chu tr×nh
VÒ giai ®o¹n trÎ cña chu tr×nh xãi mßn, ®Æc xãi mßn, ®Æc biÖt lµ dßng ch¶y kh«ng
ph¸t triÓn ®−îc tr¾c diÖn c©n b»ng vµ vÒ
biÖt lµ dßng ch¶y kh«ng ph¸t triÓn ®−îc tr¾c thung lòng cña nã
diÖn c©n b»ng vµ vÒ thung lòng cña nã.
§n: youthful.
young lake [17070] : hå trÎ.
Hå ph¸t triÓn trong giai ®o¹n trÎ.
youngland [17071] : ®Þa h×nh trÎ.
BÒ mÆt ®Þa h×nh cã c¸c cao nguyªn vµ c¸c
thung lòng h×nh thµnh trong giai ®o¹n trÎ cña
chu tr×nh xãi mßn.
young mountain [17072] : nói trÎ.
Nói ®−îc h×nh thµnh trong giai ®o¹n §Ö tam
hay §Ö tø, ®Æc biÖt lµ nói uèn nÕp ®−îc t¹o ra
trong thêi kú lín cuèi cïng cña qu¸ tr×nh uèn
nÕp (giai ®o¹n t¹o nói Anpi).
young stream [17073] : suèi trÎ.
Dßng suèi míi ph¸t triÓn ë giai ®o¹n ®Çu
(míi ®−îc h×nh thµnh).
Young's modulus (modulus of elasticity)
[17074] : h»ng sè ®µn håi Young.
Lµ h»ng sè ®µn håi do Young ®Ò xuÊt trªn c¬
së tiÕn hµnh thÝ nghiÖm nÐn ®¬n trôc trªn mÉu
®¸. Cã thÓ thÊy lµ h»ng sè ®µn håi däc trôc cña
mÉu vËt, tuy vËy, l¹i thay ®æi trong suèt qu¸
tr×nh chÊt t¶i, vµ do ®ã, kh«ng ph¶i lµ mét h»ng
sè vËt liÖu ®−îc x¸c ®Þnh mét c¸ch ®¬n trÞ. Cã
nhiÒu c¸ch x¸c ®Þnh nã víi nhiÒu tªn gäi kh¸c
nhau nh−: Modul ®µn håi tiÕp tuyÕn, lµ ®é dèc
cña ®−êng cong øng suÊt-biÕn d¹ng däc trôc khi
mÉu vËt ®¹t tíi 50% søc bÒn cùc ®¹i cña nã;
Modul ®µn håi trung b×nh, lµ ®é dèc trung b×nh
cña ®o¹n t−¬ng ®èi th¼ng cña ®−êng cong øng
suÊt-biÕn d¹ng däc trôc; Modul ®µn håi c¸t
tuyÕn, lµ ®é dèc cña ®o¹n th¼ng nèi ®iÓm ®Çu
cña ®−êng cong øng suÊt biÕn d¹ng däc trôc víi
mét ®iÓm kh¸c cña ®−êng cong t¹i mét phÇn
tr¨m nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña søc bÒn cùc ®¹i.
youth [17075] : youth, giai ®o¹n trÎ cña ph¸t
triÓn ®Þa h×nh.
1- Giai ®o¹n ph¸t triÓn cña bê, ®−êng bê,
vïng bê ®−îc ®Æc tr−ng bëi kh«ng h×nh thµnh
tr¾c diÖn c©n b»ng. §èi víi ®−êng bê bÞ nhÊn
ch×m, ®−êng ngoµi kh«ng ®Òu hoÆc r¨ng c−a, t¸c
®éng sãng m¹nh, h×nh thµnh v¸ch ®øng vµ c¸c
d¹ng xãi mßn kÕt hîp, tr¾c diÖn bê ngoµi dèc,
thÓ hiÖn râ vÞnh, mòi nh«, ®¶o ngoµi kh¬i, doi,
®ª c¸t vµ c¸c d¹ng kh«ng ®Òu thø yÕu kh¸c. §èi
víi ®−êng bê ®−îc n©ng lªn, ®−êng bê th−êng
th¼ng ®¬n gi¶n, sãng réng bÞ vì ë ngoµi kh¬i,
sãng nhá h¬n vµo ®−îc ®Êt liÒn ®Ó t¹o ra v¸ch
®øng thÊp vµ c¸c hµnh t¹o cña b·i biÓn ch¾n,
®Çm ph¸, ®Çm lÇy.
2- Giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña chu tr×nh xãi
mßn trong sù ph¸t triÓn cña ®Þa h×nh hoÆc c¶nh
quan cña mét vïng, n¬i mµ bÒ mÆt hoÆc cÊu tróc
nguyªn thñy vÉn cßn thèng trÞ ®Æc ®iÓm cña ®Þa
h×nh. Nã ®−îc ®Æc tr−ng bëi cã mét sè s«ng trÎ
réng tho¸ng, bÒ mÆt vïng giµu s«ng cã ®Ønh
b»ng, réng, Ýt bÞ biÕn c¶i do xãi mßn, hÖ thèng
s«ng ph©n c¾t yÕu víi nhiÒu ®Çm lÇy, hå n«ng
vµ møc ®é ph©n c¾t ®−îc t¨ng lªn nhanh chãng
do ®Þa h×nh ®Þa ph−¬ng phøc t¹p, s−ên dèc vµ bÒ
mÆt næi cao râ trªn mùc biÓn.
3- Giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Çu tiªn (cña
dßng suèi).
Ypresian [17076] : Ypresi.
BËc do Dumont thµnh lËp n¨m 1849, theo tªn
thµnh phè Ypre ë BØ. BËc thÊp nhÊt cña Eocen
(n»m trªn Thanet cña Paleocen, n»m d−íi
Lutet),
Y-shaped valley [17077] : thung lòng d¹ng
ch÷ Y.
Thung lòng trÎ hãa, ®é dèc s«ng t¨ng lªn do
n©ng cao vïng th−îng nguån.
Y-tombolo [17078] : ®ª c¸t nèi ®¶o d¹ng ch÷
Y; thÓ chøa n−íc gi÷a hai nh¸nh s«ng h×nh
ch÷ Y.
ytterbium [17079] : yterbi (Yb).
Nguyªn tè hãa häc sè 70, nguyªn tö l−îng
173,043; tû träng 6,966g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nÆng, REE, lithophil, cã 7 ®ång vÞ bÒn vµ
26 ®ång vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Yb trong c¸c
®¸ (ppm): vá lôc ®Þa trªn lµ 1,5; siªu mafic 0,3;
gabro-bazan 3,2; granit-granodiorit 4,8; ®¸
phiÕn 3,2; trong ®Êt 3,3. Kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
monazit, bastnaesit, cerit, alanit. Ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch: ICP-MS. Dïng Yb trong c¸c ngµnh
hãa häc, laze, èng tia X.
yttrialite [17080] : ytrialit.
Kho¸ng vËt mµu lôc oliu:
(Y,Th)2Si2O7. Ss: thalenite.
702
yttrium [17081] : ytri (Y).
Nguyªn tè hãa häc sè 39, nguyªn tö l−îng
88,9058; tû träng 4,469g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nhÑ, lithophil, cã 1 ®ång vÞ bÒn vµ 37 ®ång
vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Y trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 20,7; siªu mafic 2; gabro -
bazan 20; granit - granodiorit 35; ®¸ phiÕn 30;
trong ®Êt 20. Kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ monazit,
bastnaesit, xenotim, ythialit (Y,Th)2Si2O7,
euxinit (Y,Ca,Ce,U,Th)(Nb,Ta,Ti)2O6. Ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS, ICP-AES. Dïng Y
trong c¸c lÜnh vùc gèm sø, xóc t¸c, c«ng nghÖ
h¹t nh©n, kÝnh, hîp kim, siªu dÉn nhiÖt ®é cao,
laze, vËt liÖu huúnh quang.
yttrocerite [17082] : ytrocerit.
Mét biÕn thÓ mµu xanh tÝm cña kho¸ng vËt
ytrofluorit chøa xeri.
yttrocolumbite [17083] : ytrocolumbit.
Kho¸ng vËt:
(Y,U,Fe)(Nb,Ta)O4. Ss: yttrotantalite.
yttrocrasite [17084] : ytrocrasit.
Kho¸ng vËt mµu ®en:
(Y,Th,U,Ca)Ti2(O,OH)6.
yttrofluorite [17085] : ytrofluorit.
Kho¸ng vËt (Ca,Y)F2-3 lµ mét biÕn thÓ cña
fluorit chøa Y.
yttrotantalite [17086] : ytrotantalit.
Kho¸ng vËt mµu ®en ®Õn n©u :
(Y,U,Fe)(Ta,Nb)O4. Ss: yttrocolumbite.
yttrotungstite [17087] : ytrotungstit.
Kho¸ng vËt: YW2O6(OH)3 (?), cã thÓ chøa
mét Ýt thori. Ss: thorotungstite.
yugawaralite [17088] : yugawaralit.
Kho¸ng vËt zeolit: CaAl2Si6O16.4H2O.
yukonite [17089] : yukonit.
1- Kho¸ng vËt kh«ng kÕt tinh: Deleted: (a)
Ca3Fe+37(AsO4)6(OH)9.18H2O(?).
2- Tõ cæ, dïng ®Ó chØ ®¸ x©m nhËp cã thµnh Deleted: (b)
phÇn trung gian gi÷a tonalit vµ aplit. §−îc gäi
theo tªn s«ng Yukon, Alaska.
yuksporite [17090] : yuksporit.
Kho¸ng vËt:
(Na,K)1,08 (Ca,Sr,Ba)1,06 (Ti,Al,Fe)0,65 Si2O4 (F,
Cl)0,510,79H2O, thuéc nhãm astrophylit vµ liªn
quan víi bafertisit.
 zairite [17091] : zairit.
Z
Kho¸ng vËt: Bi(Fe,Al)3(PO4)2(OH)6. Thµnh
viªn cña nhãm crandalit vµ lµ kho¸ng vËt t−¬ng
tù chøa Fe cña waylandit.
zakhorovite [17092] : zakhorovit.
Kho¸ng vËt: Na4Mn+25Si10O24(OH)6.6H2O
hoÆc Na3Mn+25Si10O24(OH)5.6H2O.
Zanclean [17093] : Zancle.
BËc ë ch©u ¢u, Pliocen gi÷a (trªn Misini
d−íi Plaisanci). X: Tabianian.
zapatalite [17094] : zapatalit.
Kho¸ng vËt bèn ph−¬ng:
Cu3Al4(PO4)3(OH)9.4H2O.
zaphrentid [17095] : zaphrentid (Zaphrentidae).
San h« thuéc mét hä gåm nh÷ng d¹ng ®¬n
thÓ cã sù xÕp s¾p v¸ch kiÓu xÎ l¸ chÐt l«ng
chim, kh«ng cã m« bät hoÆc c¸c cÊu tróc trôc.
zaratite [17096] : zaratit.
Kho¸ng vËt mµu lôc emerald:
Ni3CO3)(OH)4.4H2O, gÆp trong khèi chÆt sÝt
hoÆc kÕt vá thø sinh. §n: emerald nickel.
zavaritskite [17097] : zavaritskit.
Kho¸ng vËt: BiOF.
z-bean torsion balance [17098] : m¸y ®o ®¹o
hµm dÞ th−êng träng lùc.
zeasite [17099] : zeasit.
Lµ mét lo¹i opal. Tªn cò tr−íc ®©y ®Ó chØ
“opal ngän löa”, hiÖn nay lµ opal gç
(“wood opal”).
zebra dolomite [17100] : dolomit v»n, dolomit
ph©n d¶i.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë quËn Leadville,
Colorodo cho ®¸ dolomit ph©n d¶i bao gåm
nh÷ng d¶i kiÕn tróc h¹t lín xÕp song song víi
nh÷ng d¶i kiÕn tróc h¹t nhá. X: zebra rock.
zebraic chalcedony [17101] : chalcedon
ngùa v»n.
Chalcedon khi ®Æt d−íi hai nicol vu«ng gãc
thÓ hiÖn c¸c d¶i sîi tr¾ng ®en xen kÏ kh«ng
theo quy luËt tr«ng gièng ngùa v»n. Nguyªn
703
nh©n cña hiÖn t−îng lµ sù quay xo¾n èc cña c¸c
hîp phÇn tinh thÓ nhá th¹ch anh.
zebra layering [17102] : tÝnh ph©n líp v»n,
tÝnh ph©n líp d¹ng nhÞp.
TÝnh ph©n líp d¹ng nhÞp (rhythmic layering),
gåm nh÷ng d¶i s¸ng mµu, tèi mµu xen kÏ nhau,
cô thÓ lµ c¸c d¶i pyroxen vµ plagioclas.
zebra limestone [17103] : ®¸ v«i v»n, ®¸ v«i
ph©n d¶i.
ThuËt ng÷ ®−îc dïng chØ ®¸ v«i ph©n d¶i bëi
nh÷ng khe nøt song song lÊp ®Çy calcit.
zebra rock [17104] : ®¸ v»n, ®¸ ph©n d¶i.
1- ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë quËn Colville,
®«ng b¾c bang Washington cho ®¸ dolomit ph©n
d¶i gåm nh÷ng xen kÏ víi nh÷ng líp mµu tr¾ng,
h¹t lín s¸ng mµu, ®«i chç rçng.
2- ThuËt ng÷ cßn ®−îc dïng ë t©y Australia
cho ®¸ chøa th¹ch anh tuæi Cambri.
zebroid structure [17105] : cÊu t¹o ph©n gi¶i.
Sù ph©n d¶i ®iÓn h×nh cña ®¸ dolomit ph©n
d¶i. §n: zebra dolomite.
Zechstein [17106] : Zechstein.
Thèng ë ch©u ¢u (®Æc biÖt ë §øc) Permi trªn
(trªn Rotliegende). Nã bao gåm c¶ bËc
Thuringi.
zeilleriid [17107] : zeilleriid.
Nãi vÒ lo¹i quai tay dµi cña Tay cuén kh«ng
g¾n vµo v¸ch l−ng ë nh÷ng d¹ng tr−ëng thµnh,
nh− ë liªn hä Zeilleriacea.
zektzerite [17108] : zektzerit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi: LiNaZrSi6O15.
zellerite [17109] : zelerit.
Kho¸ng vËt thø sinh mµu vµng chanh:
Ca(UO2)(CO3)2.5H2 O.
zemannite [17110] : zemanit.
Kho¸ng vËt: (Zn, Fe)2(TeO3)NaxH2-x.yH2O.
Zemorrian [17111] : Zemori.
BËc ë B¾c Mü: Oligocen vµ Miocen (trªn
Refugi, d−íi Saucesi).
zeolite [17112] : zeolit.
 1- Tªn chung cho mét nhãm lín c¸c kho¸ng
vËt alumosilicat chøa n−íc mµu tr¾ng hoÆc
kh«ng mµu (®«i khi mµu ®á hoÆc vµng), cã
thµnh phÇn t−¬ng tù feldspar víi c¸c kim lo¹i
chÝnh lµ natri, calci, kali (®«i khi bari, stronxi).
Cã tû sè cña (Al+Si) víi oxy kh«ng t¹o n−íc lµ
1: 2. NÐt ®Æc tr−ng lµ dÔ mÊt vµ thu l¹i n−íc
hydrat vµ dÔ nãng ch¶y, tr−¬ng në khi bÞ ®èt
nãng b»ng èng thæi. Zeolit ®−îc biÕt ®Õn tõ l©u
nh− nh÷ng tinh thÓ h×nh d¹ng ®Ñp trong ®¸
bazan, nh−ng phæ biÕn h¬n lµ d¹ng kho¸ng vËt
t¹i sinh trong trÇm tÝch ë c¸c hå muèi, biÓn s©u,
®Æc biÖt lµ trong líp phñ cña tuf. Chóng ®−îc
thµnh t¹o "cïng víi hoÆc sau khi ®¸ bÞ nhÊn
ch×m, chñ yÕu lµ do t¸c dông cña n−íc lç hæng
víi c¸c vËt liÖu allumosilicat r¾n (vÝ dô: thñy
tinh nói löa, feldspar, silica nguån gèc sinh vËt,
kho¸ng vËt sÐt)”.
2- Kho¸ng vËt bÊt kú trong nhãm zeolit, bao
gåm natrolit, heulandit, analcim, chabazit, stibit,
mesolit, scolecit, philipsit, laumontit, mordenit,
clinoptilolit, erionit, harmotom, vµ c¸c kho¸ng
vËt kh¸c kÐm quan träng h¬n còng nh− c¸c
kho¸ng vËt cßn ch−a ph©n lo¹i.
3- BÊt kú mét silicat tù nhiªn (vÝ dô:
glauconit) hoÆc alumosilicat natri nh©n t¹o nµo
®−îc dïng trong ph−¬ng ph¸p trao ®æi baz¬ lµm
mÒm n−íc hoÆc lµm chÊt hót kh«, chÊt hÊp phô
khÝ. ThuËt ng÷ nµy, ngµy nay bao gåm nhiÒu
nhãm hîp chÊt kh¸c nhau nh− chÊt h÷u c¬
sulfonat, cao su baso, tøc lµ nh÷ng chÊt cã t¸c
®éng t−¬ng tù víi hiÖu øng trao ®æi cation hoÆc
anion. Tõ gèc Hyl¹p “zein” lµ “s«i“.
zeolite facies [17113] : t−íng zeolit.
Nhãm c¸c tæ hîp céng sinh kho¸ng vËt biÕn
chÊt (t−íng biÕn chÊt) gåm c¸c zeolit nh−
analcim, heulandit, stibit, laumontit vµ wairakit.
Ph¸t triÓn m¹nh trong metagraywack vµ
metabasalt, ®ã lµ t−íng biÕn chÊt tr×nh ®é thÊp
nhÊt, n»m chuyÓn tiÕp gi÷a qu¸ tr×nh hãa ®¸
(ch−a biÕn chÊt) vµ t−íng prenit-pumpelyit hay
t−íng ®¸ phiÕn lôc. C¸c tËp hîp zeolit kh¸c nhau
cã thÓ so s¸nh víi ®é s©u ch«n vïi.
zeolitic ore deposits [17114] : má quÆng
cã zeolit.
Má quÆng, ®Æc biÖt ®ång tù sinh trong basalt
trong ®ã cã zeolit, mÆc dï kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i
nhiÒu, vµ c¸c kho¸ng vËt m¹ch.
zeolitization [17115] : zeolit ho¸.
Sù biÕn ®æi hoÆc thay thÕ b»ng mét hay nhiÒu
kho¸ng vËt cña nhãm zeolit. Qu¸ tr×nh chñ yÕu
x¶y ra trong ®¸ chøa feldspar calci hoÆc feld-
spathoid, ®«i khi ®i kÌm kho¸ng ho¸ ®ång.
zeophyllite [17116] : zeophylit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng mµu tr¾ng:
704
Ca4Si3O7(OH)4 F2, ®«i khi chøa s¾t. Deleted: (a)
zero adjustment [17117] : hiÖu chØnh ®iÓm 0
(trong m¸y ®o träng lùc).
zero air voids curve [17118] : ®−êng ®Çm b·o
hßa (®Çm Proctor).
§−êng biÓu thÞ ®é rçng b»ng kh«ng (thÝ
nghiÖm ®Çm chÆt Proctor).
zero air voids density [17119] : dung träng
cña ®Êt ë tr¹ng th¸i ®Çm b·o hßa.
zero creep [17120] : dÞch chuyÓn ®iÓm 0 (m¸y
®o träng lùc).
zeroing [17121] : hiÖu chØnh ®iÓm 0 (th¨m dß
träng lùc).
zeugogeosyncline [17122] : ®Þa m¸ng chuÈn.
Lµ mét ®Þa m¸ng chuÈn, tiÕp gi¸p víi mét
vïng bÞ n©ng cao hoÆc n»m trong craton, cã
trÇm tÝch ph©n líp, lµ mét m¸ng néi craton.
§n: yocked basin.
zeunerite [17123] : zeunerit. Deleted: (b)
Kho¸ng vËt thø sinh mµu lôc cña nhãm
autunit: Cu(UO2)2(AsO4)2.10-16H2O, ®ång h×nh
víi uranospinit.
zeylanite [17124] : zeylanit.
§n: ceylonite.
Deleted: (c)
zhemchuzhnikovite [17125] : zhemchuzh-
nikovit.
Kho¸ng vËt oxalat mµu lôc:
NaMg(Al, Fe+3)(C2O4).8H2O.
zigzag ridge [17126] : gê dÝch d¾c.
Mét gê liªn tôc lóc ®Çu kÐo theo mét h−íng
sau ®ã l¹i theo h−íng kh¸c. Gê dÝch d¾c ®−îc
t¹o nªn trong c¸c nói uèn nÕp.
zinasite [17127] : zinasit.
Kho¸ng vËt sÐt: Zn7Al4(SiO4)6(OH)2.9H2O.
zinc [17128] : kÏm (Zn).
1- Tªn La tinh lµ zincum. Nguyªn tè hãa häc
sè 30, nguyªn tö l−îng 65,392; tû träng
7,133g/cm3, thuéc nhãm kim lo¹i nÆng,
chalcophil, cã 5 ®ång vÞ bÒn vµ 23 kh«ng bÒn.
Hµm l−îng Zn trong c¸c ®¸ (ppm): vá lôc ®Þa
trªn lµ 52; siªu mafic 60; gabro-bazan 100;
grani-granidiorit 50; ®¸ phiÕn 100; trong ®Êt 70,
trong n−íc ®¹i d−¬ng 0,0049mg/l; n−íc s«ng
suèi 0,015mg/l. C¸c kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ
sphalerit ZnS, wurtzit ZnS, smitsonit ZnSO4,
zincit ZnO. KÏm ®−îc dïng réng r·i trong c¸c
ngµnh m¹ kÏm, pin, chÊt t¹o mµu, hîp kim, cao
su, hãa, s¬n, kÝnh thñy tinh, plastic, b¶o qu¶n
gç, d−îc phÈm, thuèc diÖt nÊm, x©y dùng.
2- Kho¸ng vËt mµu tr¾ng lam, nguyªn tè kim
lo¹i tù sinh Zn, ch−a kh¼ng ®Þnh ®−îc sù tån t¹i
cña kÏm tù sinh mÆc dï t×m thÊy trong basalt vµ
trong c¸t chøa vµng ë Victoria, Australia.
zincaluminite [17129] : zincaluminit.
 Kho¸ng vËt mµu lam s¸ng:
Zn6Al6(SO4)2(OH)26.5H2O.
zinc blende [17130] : sulphur kÏm.
§n: sphalerite.
zinc bloom [17131] : kÏm oxid.
§n: hydrozincite.
zincite [17132] : zincit.
Kho¸ng vËt dßn, mµu ®á ®Õn vµng:
(Zn,Mn)O, lµ quÆng kÏm, ®i cïng víi
franklinit vµ wilemit nh− ë New Jersey. §n: red
zinc ore; red oxide of zinc; ruby zinc; spattalite.
zinckenite [17133] : zinckenit.
Kho¸ng vËt mµu x¸m thÐp Pb6Sb14, cßn gäi lµ
zinkenit. §n: keeleyite.
zinc-melanterite [17134] : melanterit-kÏm.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Zn,Cu,Fe)SO4.7H2O.
zincobotryogen [17135] : zincobotryogen.
Kho¸ng vËt: (Zn,Mg,Mn)Fe(SO4)2.7H2O.
zincocopiapite [17136] : zincocopiapit.
Kho¸ng vËt ZnFe4(SO4)6(OH)2.18H2O.
zincrosasite [17137] : zincrosasit.
Kho¸ng vËt: (Zn,Cu)2(CO3)(OH)2., lµ rosasit
chøa kÏm nhiÒu h¬n ®ång.
zincsilite [17138] : zincsilit.
Kho¸ng vËt: Zn3Si4O10(OH)2nH2O, lµ kho¸ng
vËt cuèi kh«ng chøa nh«m cña d·y
montmorilonit - auconit.
zinc spar [17139] : quÆng cacbonat kÏm.
§n: smithsonite.
zinc spinel [17140] : spinel kÏm.
§n: gahnite.
zinc vitriol [17141] : sulphat kÏm
§n: goslarite. Goslarit lµ kho¸ng vËt
ZnSO4.7H2O h×nh thµnh do sù oxy hãa sphalerit.
zinc-zippeite [17142] : zipeit kÏm.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi:
Zn2(UO2)6(SO4)3(OH)10.16H2O
zinkenite [17143] : zinkenit.
Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng mµu x¸m thÐp:
Pb6Sb14S27. §n: keeleyite; zinckenite.
zinnwaldite [17144] : zinwaldit.
Kho¸ng vËt nhãm mica:
K2(Li,Fe,Al)6(Si,Al)8O20(OH,F)4. Lµ biÕn thÓ
lepidolit chøa s¾t mµu tÝm nh¹t, phít vµng, n©u
hoÆc x¸m tèi, lµ mica ®Æc tr−ng cho greizen.
zippeite [17145] : zipeit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi:
K4(UO2)6(SO4)3(OH)10.4H2O.
zircon [17146] : zircon.
Kho¸ng vËt: ZrSiO4. GÆp ë d¹ng l¨ng trô bèn
ph−¬ng, cã nhiÒu mµu kh¸c nhau. Th−êng lµ
kho¸ng vËt phô trong ®¸ x©m nhËp silic, ®¸ v«i
kÕt tinh, ®¸ phiÕn vµ gneiss, vµ còng tõ ®ã ®−¬c
705
®−a vµo ®¸ trÇm tÝch, sa kho¸ng s«ng, biÓn. Lµ
quÆng chÝnh cña zircon. §−îc dïng lµm chÊt
chÞu löa. Khi ®−îc mµi c¾t vµ ®¸nh bãng, zircon
kh«ng mµu lµ thø ngäc lÊp l¸nh hiÕm cã.
§n: zirconite; hyacinth; jacinith. Deleted: hoa kÏm
zirconite [17147] : zirconit.
Zircon mµu x¸m hoÆc n©u.
zirconium [17148] : zirconi (Zr).
Nguyªn tè hãa häc sè 40, nguyªn tö l−îng
91,224; tû träng 6,506g/cm3, thuéc nhãm kim
lo¹i nÆng, lithophil, cã 5 ®ång vÞ bÒn vµ 26 ®ång
vÞ kh«ng bÒn. Hµm l−îng Zr trong c¸c ®¸ (ppm):
vá lôc ®Þa trªn lµ 237; siªu mafic 30; gabro-
basalt 120; granit-granodiorit 200; ®¸ phiÕn 160;
trong ®Êt 230. Kho¸ng vËt tiªu biÓu lµ zircon,
badeleyit. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: ICP-MS, ICP-
AES, XRF. Dïng Zr trong c¸c ngµnh kÝnh, gèm
sø, mµi, c«ng nghÖ h¹t nh©n, hîp kim, chÊt trî
dïng hµn vµ thuèc næ.
zirconolite [17149] : zirconolit.
§n: zirkelite.
zircophyllite [17150] : zircophylit.
Kho¸ng vËt nhãm astrophylit:
(K,Na,Ca)3(Mn,Fe2)7(Zr,Nb)2Si8O27(OH,F)4.
Cßn viÕt lµ: zircophyllite.
zircosulfate [17151] : zircosulfat.
Kho¸ng vËt: Zr(SO4)2.4H2O.
zirkelite [17152] : zirkelit.
1- Kho¸ng vËt thuéc nhãm pyrochlor : Deleted: spat kÏm
(Ca,Th,Ce) Zr(Ti,Nb)2O7. §n: zirconolite.
2- Thñy tinh basalt bÞ biÕn ®æi. ThuËt ng÷
kh«ng cßn dïng.
zirklerite [17153] : zirklerit.
Kho¸ngvËt:
(Fe,Mg,Ca)9Al4Cl18(OH)12.14H2O (?).
zirkophyllite [17154] : zirkophylit.
§n: zircophyllite.
zirsinalite [17155] : zirsinalit.
Kho¸ng vËt hÖ ba ph−¬ng:
Na6(Ca, Mn, Fe) ZrSi6O18.
Zlichovian [17156] : Zlichov.
BËc ë ch©u ¢u, do Chlupac (1958) x¸c lËp
theo tªn lµng Zlichov ë TiÖp, bËc trªn cïng cña
Devon h¹ (n»m trªn Praga, n»m d−íi Eifeli). Deleted: ,
zoisite [17157] : zoisit. Deleted: l
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi thuéc nhãm epidot:
Ca2Al3Si3O12(OH), th−êng chøa s¾t ba, mµu
tr¾ng, x¸m, n©u, lôc vµ ®á hång, gÆp trong ®¸
biÕn chÊt (®Æc biÖt lµ ®¸ phiÕn thµnh t¹o tõ ®¸
x©m nhËp giµu calci), c¸c ®¸ x©m nhËp bÞ biÕn
®æi, lµ hîp phÇn chÝnh cña sasurit.
zonal axis [17158] : trôc ®íi.
§n: zone axis.
zonal equation [17159] : ®Þnh luËt ®íi.
 Ph¸t biÓu nh− sau: nÕu mét mÆt tinh thÓ cho
tr−íc cã ký hiÖu lµ (hkl), thuéc mét ®íi cã trôc
lµ [uvw] th× hu+kv+lw = 0.
zonality [17160] : tÝnh ph©n ®íi.
Lµ nÐt ®Æc tr−ng trong cÊu t¹o cña vµnh ph©n
t¸n. Nã biÓu hiÖn ë sù thay ®æi cã quy luËt c¸c
yÕu tè cña vµnh trong kh«ng gian vµ nguyªn
sinh mang tÝnh ®Þnh h−íng. Theo mèi t−¬ng
quan víi th©n quÆng cã thÓ chia ra ba kiÓu ph©n
®íi c¬ b¶n: ph©n ®íi ®øng, ph©n ®íi däc, ph©n
®íi ngang.
zonal structure [17161] : cÊu tróc ph©n ®íi.
§n: zoning.
zonal theory [17162] : lý thuyÕt ph©n ®íi.
Lý thuyÕt vÒ sù thµnh t¹o má kho¸ng cã
nguån gèc s©u vµ sù ph©n bè trong kh«ng gian
cña c¸c tæ hîp kho¸ng vËt do sù thay ®æi dung
dÞch mang quÆng ®−îc vËn chuyÓn tõ mét nguån
magma. §ång thêi còng quan t©m tíi sù thay
®æi ®iÒu kiÖn lý hãa cã liªn quan tíi nguån gèc
cña c¸c má quÆng: liªn quan trùc tiÕp víi nguån
magma hoÆc kh«ng râ rµng. ë ph¹m vi réng lín
®ã chÝnh lµ ph©n ®íi sinh kho¸ng (metallogenic
zoning). §n: zoning of ore deposit.
zonation [17163] : ph©n ®íi, ph©n d¶i.
zone [17164] : ®íi, vïng, khu vùc.
1- Mét kho¶ng nhá cña mét ph©n vÞ nµo ®ã
trong hÖ thèng ph©n chia ®Þa tÇng. Cã nhiÒu lo¹i
®íi kh¸c nhau nh− sinh ®íi, th¹ch ®íi, thêi ®íi,
®íi kho¸ng vËt, ®íi biÕn chÊt, ®íi nghÞch ®¶o
tr−êng tõ, v.v. Tªn ®íi th−êng kÌm theo kh¸i
niÖm sö dông ®Ó ph©n chia.
2- §n: crystal zone.
zone axis [17165] : trôc ®íi.
§−êng th¼ng hoÆc ph−¬ng tinh thÓ ®i qua
t©m tinh thÓ vµ song song víi giao tuyÕn cña c¸c
mÆt t¹o ®íi. §n: zonal axis.
zoned crystal [17166] : tinh thÓ ph©n ®íi.
Mét ®¬n tinh thÓ cña mét lo¹i kho¸ng vËt cã
thµnh phÇn ho¸ häc kh¸c nhau theo ®íi ®−îc
thµnh t¹o do sù d− thõa mét sè nguyªn tè trong
qu¸ tr×nh nguéi l¹nh cña magma.
zone of accumulation [17167] : ®íi tÝch tô.
Ph¹m vi tr−ît ®Êt cã vËt liÖu bÞ tr−ît n»m lªn
trªn mÆt ®Êt nguyªn sinh.
zone of aeration [17168] : ®íi th«ng khÝ.
Líp trªn cïng cña vá Tr¸i ®Êt n»m d−íi mÆt
®Êt, trªn mùc n−íc ngÇm, ë ®©y c¸c lç hæng vµ
khe nøt cña ®Êt ®¸ chØ chøa kh«ng khÝ cïng h¬i
n−íc mµng máng vµ n−íc mao dÉn. Khi cã m−a,
n−íc m−a thÊm qua ®íi nµy ®Ó bæ cÊp cho n−íc
ngÇm.
zone of brecciation [17169] : ®íi d¨m
kÕt hãa.
706
zone of capillary [17170] : ®íi mao dÉn.
zone of capillary saturation [17171] : ®íi
(tÇng) b·o hoµ n−íc mao qu¶n.
zone of competent folding [17172] : ®íi uèn
nÕp m¹nh.
zone of constant temperature [17173] : ®íi
nhiÖt ®é kh«ng ®æi
zone of crush [17174] : ®íi dËp vì, ®íi ®øt
g·y cµ n¸t (trong qu¸ tr×nh biÕn d¹ng)
zone of deposition [17175] : ®íi tÝch tô
zone of discharge [17176] : ®íi tho¸t n−íc
zone of discontinuity [17177] : ®íi kh«ng liªn
tôc, ®íi gi¸n ®o¹n
zone of dissipation [17178] : ®íi tan mßn (cña
b¨ng).
zone of enrichment [17179] : ®íi lµm giµu.
zone of erosion [17180] : ®íi xãi mßn.
zone of faults [17181] : ®íi ®øt g·y.
zone of flowage [17182] : ®íi ch¶y (cña vá
tr¸i ®Êt).
zone of fluctuation [17183] : ®íi dao ®éng
(mùc n−íc).
§n: belt of fluctuation. Formatted
zone of folding [17184] : ®íi uèn nÕp.
zone of fracture [17185] : ®íi dËp vì, ®íi ph¸
Deleted: §
vì, ph¸ hñy, cµ n¸t, trong ®Êt ®¸.
zone of fracture and plastic flow [17186] :
®íi dßn vµ dÎo.
zone of freezing [17187] : ®íi ®«ng gi¸.
zone of growth [17188] : ®íi sinh tr−ëng.
zone of high fatal temperature [17189] : ®íi
nhiÖt ®é cao g©y chÕt.
zone of inactivity [17190] : ®íi kh«ng ho¹t
®éng.
zone of influence of an excavation [17191] :
®íi ¶nh h−ëng khai ®µo.
§íi ®Êt ®¸ v©y quanh mét c«ng tr×nh khai
®µo, trong ®ã x¶y ra nh÷ng biÕn d¹ng do c«ng
t¸c khai ®µo g©y ra, cã thÓ c¶m nhËn thÊy ®−îc
b»ng c¸c biÕn d¹ng kÕ. VÒ lý thuyÕt, ®íi ¶nh
h−ëng do khai ®µo cã thÓ v« cïng réng. Song
th«ng th−êng, trong kü thuËt c«ng tr×nh, ng−êi
ta chØ giíi h¹n ®íi ¶nh h−ëng tíi mét kho¶ng
c¸ch nhÊt ®Þnh tÝnh tõ t©m c«ng tr×nh khai ®µo.
§n: near field domain of an excavation.
zone of littoral drift [17192] : ®íi tr«i d¹t ven
bê.
zone of mechanical flow [17193] : ®íi ch¶y
c¬ häc.
zone of minerallization [17194] : ®íi kho¸ng
ho¸.
zone of normal distribution [17195] : ®íi
ph©n bè b×nh th−êng.
zone of occasional distribution [17196] : ®íi
 ph©n bè bÊt th−êng
zone of oxidation [17197] : ®íi oxy ho¸
zone of percolation [17198] : ®íi thÊm
zone of plasticity [17199] : ®íi biÕn d¹ng dÎo
§íi ®Êt ®¸ v©y quanh mét c«ng tr×nh khai
®µo, trong ®ã ®Êt ®¸ b¾t ®Çu chÞu biÕn d¹ng dÎo.
Dùa vµo tr¹ng th¸i øng suÊt vµ søc bÒn, hay øng
suÊt ch¶y dÎo cña ®Êt ®¸, cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc
®é lín cña ®íi biÕn d¹ng dÎo.
zone of production [17200] : ®íi khai th¸c
zone of recrystallization [17201] : ®íi t¸i kÕt
tinh.
zone of reproduction [17202] : ®íi khö.
zone of saturation [17203] : ®íi b·o hßa.
PhÇn th¹ch quyÓn mµ c¸c lç hæng vµ khe nøt
cña ®Êt ®¸ ®Òu chøa ®Çy n−íc.
zone of seasonal change [17204] : ®íi thay
®æi theo mïa.
zone of solution [17205] : ®íi hßa tan.
zone of surging [17206] : ®íi d©ng phång
(uèn nÕp).
zone of transition [17207] : ®íi qu¸ ®é,
chuyÓn tiÕp.
zone of transparency [17208] : ®íi thÊu s¸ng
(ë biÓn).
zone of uplift [17209] : ®íi d©ng.
zone of weakness [17210] : ®íi xung yÕu.
zone symbol [17211] : ký hiÖu ®íi.
Ký hiÖu trôc ®íi cña tinh thÓ, vÝ dô ký hiÖu
trôc ®íi cña lo¹t mÆt (hk0) lµ [001].
zoning [17212] : ph©n ®íi.
1-(bc) Mét vïng ®¸ biÕn chÊt cã nhiÒu ®íi
mµ mçi ®íi chøa mét kho¸ng vËt hay mét tËp
hîp kho¸ng vËt ®Æc tr−ng võa ph¶n ¶nh thµnh
phÇn nguyªn thñy cña ®¸, võa ph¶n ¸nh ®iÒu
kiÖn ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é thµnh t¹o, ®é kÐo dµi
ho¹t ®éng biÕn chÊt. BiÕn chÊt hoµn toµn ®¼ng
hãa.
2-(kv) Sù thay ®æi thµnh phÇn cña tinh thÓ tõ
t©m ra r×a khi cã sù t¸ch pha trong qu¸ tr×nh sinh
tr−ëng do mÊt c©n b»ng cña d·y ph¶n øng liªn
tôc. C¸c pha nhiÖt ®é cao ë t©m, c¸c pha nhiÖt
®é thÊp tiÕn dÇn vÒ phÝa r×a. §n: zonal structure.
zoogene [17213] : nguån ®éng vËt.
zoogenic [17214] : nguån ®éng vËt.
zoogenic rock [17215] : ®¸ nguån gèc ®éng
vËt.
§¸ ®−îc thµnh t¹o tõ ®éng vËt hoÆc liªn quan
víi ho¹t ®éng cña ®éng vËt, vÝ dô: ®¸ v«i vá sß,
r¹n san h«, ph©n chim biÓn, bïn chøa calcit ho¸.
Ss: zoolith. §n: zoogenous rock.
707
zoogenous [17216] : nguån ®éng vËt.
zoogenous rock [17217] : ®¸ nguån gèc ®éng
vËt.
§n: zoogenic rock.
zoogeography [17218] : ®Þa lý ®éng vËt häc.
Lµ mét nh¸nh cña sinh ®Þa lý nghiªn cøu sù
ph©n bè vÒ mÆt ®Þa lý cña ®éng vËt.
zoolite [17219] : zoolit, ®¸ ®éng vËt.
Mét ho¸ th¹ch ®éng vËt. §n: zoolith.
zoolith [17220] : ®¸ ®éng vËt.
1- §n: zoolite.
2- Lµ lo¹i ®¸ sinh vËt ®−îc h×nh thµnh bëi
ho¹t ®éng cña ®éng vËt hoÆc bao gåm c¸c tµn d−
cña ®éng vËt; lµ ®¸ nguån ®éng vËt.
zoology [17221] : ®éng vËt häc.
zoophasmic [17222] : zoophasmic.
Mét lo¹i dolomit hoÆc ®¸ v«i t¸i kÕt tinh cã
chøa dÊu vÕt râ rµng cña ho¸ th¹ch ®éng vËt.
zorite [17223] : zorit.
Kho¸ng vËt hÖ trùc thoi:
Na2Ti(Si,Al)3O9.nH2O.
Zuloagan [17224] : Zuloagan.
BËc ë B¾c Mü, Jura trªn (trªn Jura cò, d−íi
Lacasitan) t−¬ng ®−¬ng vÒ khèi l−îng víi
Europan Oxfordian.
zussmanite [17225] : zusmanit.
Kho¸ng vËt:
K(Fe,Mg,Mn)13(Si,Al)18O42(OH)14.
z-variometer [17226] : m¸y ®o thµnh phÇn
th¼ng ®øng cña tr−êng tõ.
zvyagintsevite [17227] : zvyaginsevit.
Kho¸ng vËt: (Pd,Pt)3 (Pb,Sn).
zwieselite [17228] : zwieselit.
Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng:
(Fe+2,Mn)2(PO4)F, cïng d·y víi triplit.
zygolophe [17229] : thÓ l−îc cã tay ®èi xøng
hai bªn.
ThÓ l−îc cña Tay cuén cã tay th¼ng hay d¹ng
l−ìi liÒm mang hai d·y phÇn phô kÐp d¹ng sîi.
zykaite [17230] : zykait.
Kho¸ng vËt: Fe+34(AsO4)3(SO4)(OH).15H2O.
zynyite [17231] : zynyit.
Kho¸ng vËt: Al13Si5O20(OH,F)18Cl. GÆp ë
d¹ng tinh thÓ nhá, hÖ bèn ph−¬ng, trong suèt.
708
 danh môc tõ, côm tõ tiÕng viÖt ®Ó tra cøu

a - [957] aikinit - [359]

Aalen - [2] ajkait - [382]
abelsonit - [16] ajoit - [383]
abernathyit - [18] akaganeit - [384]
ablikit - [27] akatoreit - [385]
ablykit - [28] akdalait - [386]
abrolhos - [42] akermanit - [387]
Absaroka - [43] akrochordrit - [390]
absit - [44] aksait - [391]
abyssal - [75] aktashit - [392]
Acadi - [85] alabandit - [396]
Acantharina - [87] alabaste - [397]
acanthit - [89] alactit - [468]
Acarida (cs) - [93] alalit - [398]
acenamid - [141] alamandin - [399]
acid - [11119] alamosit - [400]
acid carbonic - [2315] alanit - [469]
acid hãa - [158] alargentum - [470]
acid hæ ph¸ch - [605] alaskit - [404]
acid h÷u c¬ - [7056] alaskit th¹ch anh - [405]
acid mïn - [7056] Albe (®t) - [408]
acid sucinic - [14824] Alberti (®t) - [407]
acid ulmic - [15977] Albi - [408]
acmit - [163] albit - [410]
Acrotetracea (cs) - [177] albitit - [414]
actini - [179] albitophyr - [416]
actinolit - [184] albit cao nhiÖt - [6894]
Actinopoda (cs) - [186] albit hãa - [415]
adamantin spat - [211] albit thÊp nhiÖt - [8706]
adamit - [213] alcharit - [471]
adelit - [227] aldermanit - [418]
adinol - [233] aldrin - [419]
admontit - [244] aldzhanit - [420]
adobe - [245] aleghanyit - [472]
adularia - [256] Aleghen (®t) - [473]
AE - [264] aleksit - [421]
aegirin - [265] alemontit - [474]
aegirin-augit - [266] Alexandri (®t) - [425]
aegirit - [267] alexandrit - [427]
aenigmatit - [268] algarit - [441]
aerugit - [285] algodonit - [442]
aeschynit - [286] Algonki (®t) - [444]
aeschynit (Y) - [287] alietit - [447]
afghanit - [292] alio - [451]
afwilit - [296] almandin - [529]
agalit - [297] aloclasit - [482]
agardit - [298] alogroup - [488]
agardit (La) - [299] alokit - [489]
agat - [300] alomorphit - [494]
agat opal - [301] alophan - [495]
aglime - [342] alophanit - [496]
aglomerat - [325] alpha (kv) - [532]
aglomerat häng nói löa - [16323] alpha-vrendenburgit - [536]
aglomerat nói löa - [16463] Alpid - [537]
aglomerat xØ - [2773] alstonit - [544]
aglutinat - [326] altait - [545]
agmatit - [343] althausit - [552]
Agnostida (cs) - [344] aluandit - [504]
Agnotozoi (®t) - [345] alumina - [565]
agpaitic - [346] aluminit - [567]
agrelit - [347] aluminocopiapit - [570]
agricolit - [349] aluminosilicat hay alumosilicat - [571]
agrinierit - [353] alumit - [576]
aguilarit - [356] alumocalcit - [577]
ahlfeldit - [357] alumogel - [578]
¸i lùc - [289] alumohydrocalcit - [579]

709
alumopharma cosiderit - [580] anorthic - [778]
alumotantit - [581] anorthifels - [780]
alumotungstit - [582] anorthit - [2105],[779]
alunit - [560],[564],[583] anorthitisit - [781]
alunogen - [585] anorthitit - [2106],[782]
alurgit - [586] anorthoclas - [783]
alushtit - [587] anorthoclasit - [784]
aluvi - [528] anorthos - [785]
aluvi hay båi tÝch lôc ®Þa - [3332] anorthosit - [786]
alvanit - [588] anorthosit hãa - [787]
Alveolinidae (cs) - [593] anorthosit th¹ch anh - [12141]
amakinit - [598] antarcticit - [789]
amarantit - [600] anten (cs) - [793]
amargosit - [601] anten nhá (cs) - [794]
amarilit - [602] anthoinit - [804]
ambatoarinit - [603] anthonyit - [805]
amberoid - [609] anthophyllit - [806]
amblygonit - [611] anthrachit hãa - [810]
ambrit - [613] anthrachit (tt) - [809]
ameghinit - [615] anthracit - [808]
americi (Am) - [620] Anthracolit (®t) - [811]
amersuit - [626] anthraconit - [812]
amesit - [621] Anthropogen - [813]
Amga (®t) - [623] anticlis - [821]
amicit - [624] antigorit - [826]
aminofit - [625] antimon - [16819],[832]
amonioborit - [628] antimonat - [829]
amonio jarosit - [627] antimonit - [830],[835]
amphibol - [643] antimon ®á - [12365]
amphibol hãa - [644] antimonpearceit - [831]
amphipoda (cs) - [648] antiperthit - [839]
amydaloit (®¸ h¹nh nh©n) - [650] antlerit - [844]
anagenit - [657] antozonit - [845]
Anahuac (®t) - [658] ao - [13883],[7887],[8157],[8601]
analbit - [662] ao ®Êt sÐt kh« - [2872]
analcim - [663] apachit - [847]
analcim hãa - [664] apatit carbonat - [2296]
anandit - [670] apatit chøa mangan - [8953]
anapait - [671] apatit stronti - [14672]
anatas - [10267],[676] Aphebi (®t) - [855]
anatectit - [678] aphthitalit - [859]
anatexis - [679] aphyr - [860]
anatexit - [680] apjohnit - [869]
anauxit - [682] aplit - [870]
ancylit - [694] aplowit - [871]
andalusit - [695] apoepigenesis - [873]
andalusit chøa mangan - [8952] apogranit - [875]
andersonit - [696] apogrit - [876]
andesin - [697] apojhnit - [877]
andesit - [698] apophylit - [878]
andesit hornblend - [7016] Apte (®t) - [904]
andorit - [700] Apti - [904]
andradit - [2137],[701] aquamarin - [906]
andrewsit - [702] Aquilon (®t) - [917]
anemosilicarenit - [705] Aquitan (®t) - [918]
anemusit - [706] aragonit - [921]
angaralit - [708] aragon spat - [920]
angelelit - [709] aramayoit - [922]
anglesit - [731] arcanit - [927]
angstrom (Ao) - [732] Archaeocyathida - [934]
anhydrit - [743] Archeozoi - [938]
anilit - [748] archerit - [942]
Animikie (®t) - [749] archibenthic - [943]
anion - [750] arcos - [947]
Anisi (®t) - [752] arctit - [948]
ankaramit - [760] arcubisit - [952]
ankerit - [5512],[761] ardait - [954]
annabergit - [762] ardealit - [955]
annerodit - [764] ardenit - [956]
annit - [765] arendalit - [970]
an ninh m«i tr−êng - [5005] Arenigi (®t) - [971]
anomit - [773] arenilitic - [972]

710
arenit - [973] astrophylit - [1117]
arenit nói löa - [16465] astrophylit magnesi - [8875]
arenyt - [974] atacamit - [1126]
arfvedsonit - [975] atelestit - [1127]
arfvedsonit magnesi - [8866] athahascait - [1128]
argentit - [976] atheneit - [1129]
argentojarosit - [977] atmophil - [1135]
argentopyrit - [978] Atokan (®t) - [1141]
argilit - [988],[989],[991] atokit - [1142]
argilit carbon - [2265] Atrypidae (cs) - [1151]
argilit ho¸ - [990] attakolit - [1155]
argon (Ar) - [992] aubertit - [1164]
Argon-40 do phãng x¹ sinh ra - [12218] augelit - [1165]
argutit - [994] augit - [1169]
argyrit - [995] augit-acmit - [164]
argyrodit - [996] aurichalcit - [1171]
arhbarit - [997] auricuprit - [1176]
Arikaree (®t) - [1002] aurorit - [1177]
arizonit - [1007] aurostibit - [1178]
Arkei (®t) - [938],[940] austinit - [1180]
arkos - [1008] Austin (®t) - [1179]
arkosit - [1016] autunit - [1198]
arkos bentonit - [1514] autunit natri - [14035]
arkos kh«ng tinh khiÕt - [7362] Autun (®t) - [1197]
arkos tµn d− - [12544] Auversi (®t) - [1199]
arkos t¹i chç - [12544] aventurescenc - [1210]
armalcolit - [1018] aventurin - [1211]
armenit - [1019] avezacit - [1217]
armstrongit - [1021] avicenit - [1218]
arojadit - [1024] avlacogen - [1219]
arsenat - [1026] avogadrit - [1220]
arsenbrackebushit - [1027] awaruit - [1221]
arsendescloizit - [1028] axinit - [1234]
arsenic d¹ng ®Êt - [1030] axinit chøa mangan - [8954]
arseniopleit - [1032] axinit magnesi - [8867]
arseniosiderit - [1033] Azoi - [1242]
arsenit - [1034] azurit - [1245]
arsen ®á - [12366] ¸ arkos - [14740]
arsen mµu vµng - [17037] ¸ c¸t - [2862]
arsen (As) - [1029] ¸ chØnh hîp - [10135],[10804],[10805]
arsenobismit - [1035] ¸ cuéi kÕt - [10806]
arsenoclasit - [1036] ¸ cùc ®¹i - [14782]
arsenocrandalit - [1037] ¸ ®¹i d−¬ng - [6811]
arsenohau- checornit - [1038] ¸ ®Þa tÇng - [10867]
arsenolamprit - [1039] ¸ graywack feldspar - [5462]
arsenolit - [1040] ¸ kÕt tinh - [14747]
arseno pyrit - [1031] ¸ kiÒm - [14735],[14807]
arsenopaladinit - [1041] ¸ liªn tôc - [10807]
arsenopyrit - [1042] ¸ nh«m - [14737]
arsenosulvanit - [1043] ¸ niªn ®¹i häc - [10801]
arsenpolybasit - [1044] ¸ vÜ tuyÕn - [14790]
arsenuranylit - [1045] ¸ vá - [14746]
artesi) (®cctr) - [1048] ¸c ®éng cña ¸p suÊt khÝ trong næ m×n - [4775]
arthurit - [1059] ¸m tiªu - [12411],[12433]
Arti (®t) - [1065] ¸m tiªu chÕt - [4564]
Artin - [1065] ¸m tiªu ®¬n lÎ - [2629]
artinit - [1064] ¸m tiªu h÷u c¬ - [10639]
arzrunit - [1066] ¸m tiªu ngoµi - [10558]
asbecasit - [1067] ¸m tiªu nhän - [3727]
asbest - [1069] ¸m tiªu san h« - [1360],[3423]
asbest mµu xanh - [1745] ¸m tiªu san h« vông - [8129]
asbest serpentin - [13561] ¸m tiªu sinh th¸i - [4716]
asbolit - [1070] ¸m tiªu sinh vËt - [1613]
ashamalmit - [1072] ¸m tiªu t¶o - [438]
ashanit - [1081] ¸m tiªu tr−íc - [5794]
Ashby (®t) - [1082] ¸m tiªu ven bê - [13710]
asheroftin - [1083] ¸nh b¸n kim - [14789]
Ashgili (®t) - [1084] ¸nh kim - [14276]
asphalt - [1087],[9521] ¸nh kim c−¬ng - [210]
asphalt tù nhiªn - [9927] ¸nh kim lo¹i - [9312]
astatin (At) - [1107] ¸nh long lanh xµ cõ - [10955]
Asti (®t) - [1112] ¸nh lôa - [13822]

711
¸nh nhùa - [12566],[16725] ¶nh nhÞ ph©n (bitmap) - [12297]
¸nh thñy tinh - [16438],[6293] ¶nh phãng x¹ tù hiÖn h×nh - [12211]
¸nh xµ cõ - [9862] ¶nh phæ - [14209]
¸o - [8994] ¶nh radar - [12184]
¸o ®¸ - [8999] ¶nh viÔn th¸m khÝ t−îng - [10113]
¸o hÇm (b»ng thÐp hoÆc bª t«ng cèt thÐp vv) - [15904] ¶nh viÔn th¸m thô ®éng ®a phæ - [9786]
¸p dông - [896] ¶nh viÔn th¸m thô ®éng phôc vô lËp b¶n ®å chuyªn ®Ò -
¸p dông c¬ häc m«i tr−êng liªn tôc trong æn ®Þnh m¸i dèc - [15569]
[3363] ¨n mßn - [3468]
¸p kÕ bourdon - [1864] ¨n thùc vËt - [11268]
¸p lùc - [14590],[8263] Êt ®−îc gia cè c¬ häc - [9163]
¸p lùc bÞ ®éng Rankine - [12283] Êu trïng d¹ng trøng b¬i tù do - [10882],[11433]
¸p lùc chÝnh t©m - [1226] Èm - [3809]
¸p lùc chÞu t¶i (®cctr) - [1461] Èm kÕ - [12011],[9617]
¸p lùc chñ ®éng Rankine - [12282] Èm kÕ neutron - [10045]
¸p lùc cña mãng - [5838] Èm −ít - [14288],[16809]
¸p lùc d¹ng h×nh cung - [933] Èn - [3625]
¸p lùc ®Êt - [4672] Èn sè - [3935]
¸p lùc ®Êt bÞ ®éng - [10916] Èn tinh - [232],[3629],[5474],[852],[853],[9422],[9429],
¸p lùc ®Êt chñ ®éng (®cctr) - [193] [9437]
¸p lùc ®Êt ë tr¹ng th¸i nghØ (®cctr) - [1125] ba khe - [15787]
¸p lùc ®Èy cña ®¸ - [12851] ba lç - [15804]
¸p lùc ®o - [5238] ba r·nh - [15769]
¸p lùc ®èi kh¸ng - [1253] ba r·nh-lç - [15770]
¸p lùc ®éng - [4636] ba trôc - [15758]
¸p lùc h÷u hiÖu - [4789] babefphit - [1246]
¸p lùc khÝ quyÓn - [1137] babingtonit - [1247]
¸p lùc lç rçng - [7532] babingtonit chøa mangan - [8955]
¸p lùc lín h¬n tr¹ng th¸i tÜnh ban ®Çu - [5238] baculit - [1271]
¸p lùc mao dÉn - [2238] badeleyit - [1273]
¸p lùc nÐn tr−íc - [11814] badenit - [1274]
¸p lùc ng−îc chiÒu - [1253] bafertisit - [1276]
¸p lùc n−íc d− - [5236] bahiait - [1277]
¸p lùc n−íc lç rçng - [11692],[11694] bahianit - [1278]
¸p lùc n−íc lç rçng ©m - [9975] Bajoc (®t) - [1283]
¸p lùc n−íc lç rçng trong b·i th¶i ë má - [11695] bakerit - [1284]
¸p lùc n−íc trong lç rçng cña ®Êt - [10037] balas - [1295]
¸p lùc n−íc tù l−u (artesi) (®cctr) - [1051] balavinskit - [1288]
¸p lùc t¸c dông lªn m¸i vßm (®cctr) - [933] baldit - [1289]
¸p lùc thÊm - [13448] balipholit - [1290]
¸p lùc thÈm thÊu - [10537] balkanit - [1292]
¸p lùc thñy tÜnh - [7206] baltimorit - [1298]
¸p lùc thñy tÜnh b×nh th−êng - [10170] balyakinit - [1299]
¸p lùc tiÕp xóc - [3321] bambolait - [1300]
¸p lùc tÜnh cña ®¸ - [12851] banakit - [1301]
¸p lùc tíi h¹n - [3571] banalsit - [1302]
¸p lùc tr−¬ng në cña ®Êt - [14955] bandait - [1307]
¸p lùc vËn tèc - [16312] bandylit - [1310]
¸p suÊt bªn ngoµi - [3265] banermanit - [1317]
¸p suÊt bªn (h«ng) - [8263] banisterit - [1318]
¸p suÊt chuyÓn tiÕp dßn-dÎo (®cctr) - [1941] ban biÕn tinh - [11705],[11993],[9181],[9290]
¸p suÊt do næ m×n g©y ra - [11831] ban biÕn tinh cµ n¸t - [11707]
¸p suÊt ®¸y lç - [1566] ban ®Çu - [11874]
¸p suÊt ®Êt phñ - [10581] ban tinh - [11175],[11191],[9181]
¸p suÊt ®Þa tÜnh - [14442],[8569] bao bäc - [4884]
¸p suÊt h«ng - [3265] bao cuèng b¸m - [10974]
¸p suÊt khÝ - [6040] bao ngoµi - [5063]
¸p suÊt kiÕn t¹o qu¸ cao - [15180] bao phÊn (cs) - [800]
¸p suÊt lç rçng d− - [5237] bao qu¶ - [3784]
¸p suÊt mao dÉn - [2238] bao thÓ - [7376]
¸p suÊt tÜnh - [14396] bao thÓ ba pha - [15454]
¸p suÊt xung quanh - [3265] bao thÓ ®¸ - [10121]
¶nh - [7339] bao thÓ hai pha - [15950]
¶nh bét - [11785] bao thÓ khÝ - [6038]
¶nh chôp b»ng phãng x¹ - [12223] bao thÓ l¹ - [5797]
¶nh hµng kh«ng - [278] bao thÓ láng - [5712],[8524]
¶nh h−ëng cña ®Þa h×nh tíi tr¹ng th¸i øng suÊt - [14143] bao thÓ láng nguyªn sinh - [11851]
¶nh h−ëng cña ®é Èm - [4776] bao thÓ nguyªn-thø sinh - [12000]
¶nh h−ëng cña thÓ tÝch tíi søc bÒn cña trô (má) - [16523] bao thÓ pluton - [11534]
¶nh h−ëng cña tÝnh dÞ h−íng cña ®Êt ®¸ tíi tr¹ng th¸i øng bao thÓ thø sinh - [13409]
suÊt - [14142] baotit - [1319]
¶nh h−ëng cña tèc ®é gia t¶i (g©y øng suÊt) - [7452] bar - [1320]

712
barandit - [1344] bµo mßn - [3928],[4861]
bararit - [1324] bµo mßn do biÓn - [9024]
baratovit - [1325] bµo mßn do va ch¹m - [7355]
barbosalit - [1328] bµo mßn giËt lïi - [12597]
Barem (®t) - [1350] bµo mßn ngang - [8257]
baren - [1346] bµo mßn th¼ng ®øng g©y nªn do sù ®µo s©u cña lßng kªnh
barerit - [1351] - [16355]
bariandit - [1330] bµo mßn thñy lùc (®Êt) - [16581]
baricit - [1331] bµo tö - [14297],[14301]
bari (Ba) - [1333] bµo tö c¸i - [8806],[9190]
baringerit - [1363] bµo tö cuèi - [15212]
baringtonit - [1364] bµo tö ®¶m (cs) - [1399]
barit - [1332],[2480],[6767] bµo tö ®Ýnh - [3277],[3278]
barnesit - [1335] bµo tö hãa th¹ch - [14299]
Barneveldi (®t) - [1336] bµo tö nhá - [13979]
baroisit - [1365] bµo tö phÊn hoa häc - [10768],[14308]
baroit - [1338] bµo tö phÊn hoa nhá - [9570]
Barstovi (®t) - [1367] bµo tö phÊn hoa ph©n t¸n - [14296]
bartelkeit - [1368] bµo tö sinh - [14307]
bartonit - [1371] bµo tö tõ tói bµo tö - [14298]
Barton (®t) - [1370] b¸m dÝnh - [3054]
barylit - [1372] b¸m ®¸ - [5046]
barysilit - [1373] b¸nh muèi - [13073]
baryt - [1374] b¸nh t¶o - [429]
barytocalcit - [1375] b¸n b×nh nguyªn - [11022],[11024]
barytolam- prophylit - [1376] b¸n b×nh nguyªn Èn - [14661],[5827]
basalt - [1379],[8830] b¸n b×nh nguyªn bÞ chia c¾t - [4351]
basalt ¸ kiÒm - [14736] b¸n b×nh nguyªn bé phËn - [10899]
basalt cao nguyªn - [11452] b¸n b×nh nguyªn h×nh thµnh tõ b¸n b×nh nguyªn nguyªn
basalt gÇn miÖng nói löa fra Mauro trªn MÆt Tr¨ng - [5847] sinh - [10298]
basalt h×nh khiªn - [13677] b¸n b×nh nguyªn hãa - [11023]
basalt kiÒm - [453] b¸n b×nh nguyªn liªn hîp - [7567]
basalt mÆt tr¨ng - [9700] b¸n b×nh nguyªn sa m¹c - [4051]
basalt nephelin - [10007] b¸n b×nh nguyªn s¬ khai (nguyªn sinh) - [11860]
basalt nói gi÷a ®¹i d−¬ng - [9480] b¸n ®¶o - [11033],[6746]
basalt nói ngÇm gi÷a ®¹i d−¬ng - [9705] b¸n h×nh - [6006]
basalt olivin - [10314] b¸n kÕt tinh - [9566]
basalt quanh ®¹i ®−¬ng - [2794] b¸n kh«ng gian - [6680]
basalt (giµu) s¾t - [5514] b¸n kÝnh ¶nh h−ëng - [12233]
basalt tholeit - [15432] b¸n kÝnh ®íi dËp vì - [12232]
basalt VHA - [16390] b¸n kÝnh miÖng nói löa - [3526]
basanit - [1380],[1405] b¸n kÝnh t−¬ng ®−¬ng - [5091]
basanitoid - [1381] b¸n kÝnh tø diÖn - [15342]
basetit - [1406] b¸n nguyÖt - [2796]
Baskiri (®t) - [1396] b¸n s¾c - [6681]
bastit - [1407] b¸n tù h×nh - [7247]
bastnaesit - [1408] b¸o c¸o kh¶ thi - [5441]
bastnaesit-(Y) - [1409] b¸o c¸o kinh tÕ-kü thuËt - [15145]
Bathon (®t) - [1410] b¸o c¸o luËn chøng kinh tÕ-®Þa chÊt - [6150]
batisit - [1415] b¸o c¸o (nghiªn cøu) kh¶ thi - [5441]
baumhaucrit - [1418] b¶ng (bµn) sè ho¸ - [4220]
baumit - [1419] b¶ng ph©n lo¹i cña IUGS - [7730]
bauranoit - [1420] b¶n b¶o vÖ - [11625]
bauxit - [1421],[1422] b¶n chuÈn - [6970]
bauxit hãa - [1423] b¶n ®Þa - [1188],[1189],[34]
bavenit - [1424] b¶n ®o lón - [13582]
Baventi (®t) - [1426] b¶n ®å - [2378],[2637]
bay - [12751] b¶n ®å ¸ ®Þa chÊt - [14754]
bayerit - [1431] b¶n ®å ¶nh ®Þa h×nh - [11228]
bayldonit - [1436] b¶n ®å bÒ dµy thùc cña tÇng c¸t - [10028]
bayleyit - [1437] b¶n ®å c¸c ®¸ n»m trªn - [14877]
baylisit - [1438] b¶n ®å cÊu t¹o - [14700],[14713]
bay h¬i - [16455],[5220] b¶n ®å chuyªn ®Ò - [15370]
bazanuminit - [1439] b¶n ®å cæ cÊu t¹o - [10729]
bazirit - [1440] b¶n ®å cæ ®Þa chÊt - [10699],[10987]
bµi to¸n ng−îc - [7591] b¶n ®å cæ ®Þa h×nh - [10733]
bµn - [14357],[15048] b¶n ®å cæ ®Þa lý - [10696]
bµn ®·i quÆng - [12959],[1985] b¶n ®å cæ khÝ hËu - [10682]
bµn ®o lón - [13582] b¶n ®å cæ kiÕn t¹o - [10730]
bµn kÝnh v¹n n¨ng n¨m trôc - [5616] b¶n ®å c¬ së - [1387]
bµn rung - [13602] b¶n ®å dù b¸o nguån - [4344]
bµn tæng hîp - [16099] b¶n ®å ®¸ gèc - [14081]

713
b¶n ®å ®¼ng chiÒu dµy - [15418],[7675] b·i ®¸ th¶i - [14283]
b¶n ®å ®Þa chÊn - [13482] b·i khai th¸c - [11365]
b¶n ®å ®Þa chÊt ¶nh - [11223] b·i lÇy - [14944],[8931]
b¶n ®å ®Þa chÊt d−íi s©u - [14816] b·i lÇy nhá - [13965]
b¶n ®å ®Þa chÝnh - [2051] b·i lÇy triÒu - [15493]
b¶n ®å ®Þa h×nh - [11419],[12505],[15614] b·i lÇy ven biÓn - [9040],[9045]
b¶n ®å ®Þa tÇng - [14553] b·i nèi ®¶o liªn hîp - [15593],[3173]
b¶n ®å ®o s©u - [1412] b·i nèi ®¶o víi ®Êt liÒn - [15508],[4479]
b¶n ®å ®é dèc - [13959] b·i san h« ngÇm ®ang ph¸t triÓn - [1315]
b¶n ®å ®é lÖch chuÈn - [14368] b·i t¾m - [8453]
b¶n ®å ®é nh¹y c¶m cña tÇng chøa n−íc - [914] b·i th¶i - [1366],[1593],[16598],[6757]
b¶n ®å ®−êng ®ång møc - [3366] b·i tho¸t triÒu - [15485],[15503]
b¶n ®å häc - [2380] b·i trµn - [5673],[8201]
b¶n ®å kÕt qu¶ kh¶o s¸t s¬ bé - [12343] b·i triÒu lÇy - [15500]
b¶n ®å khu vùc - [967] b·i tr−íc - [6747]
b¶n ®å kiÕn t¹o - [15176] b·i xa bê - [10285]
b¶n ®å kinh tÕ-®Þa chÊt - [4728] b·o hßa - [13201]
b¶n ®å liªn kÕt c¸c tr−êng d÷ liÖu - [5556] b·o hßa nh«m - [9333]
b¶n ®å nÒn - [1387] b·o hßa n−íc - [16644]
b¶n ®å ph©n t¸n - [4344] b·o (lò) trÇm tÝch - [15240]
b¶n ®å sinh kho¸ng - [9328] b¹c (Ag) - [13838]
b¶n ®å sè hãa - [4219] b¹c mµu ®en - [1692]
b¶n ®å t¸i t¹o - [10748] b¹c ruby - [12979]
b¶n ®å t©n kiÕn t¹o - [10003] b¹c thuû tinh - [16439]
b¶n ®å theo hÖ UTM - [16204] b¹ch kim - [11468]
b¶n ®å thu gän - [2375] b¨ng - [1304],[7282]
b¶n ®å tæng hîp c¸c líp th«ng tin - [3161] b¨ng ¶nh viÔn th¸m - [1304]
b¶n ®å trÇm tÝch cæ - [10707] b¨ng carota - [8641]
b¶n ®å trend - [15743] b¨ng carota ©m häc - [169]
b¶n ®å tû lÖ nhá - [13981] b¨ng chuyÒn - [1305]
b¶n ®å tû sè c¸c lo¹i ®¸ - [12310] b¨ng cæ kÕt tinh - [10684]
b¶n ®å vËn tèc biÕn ®æi - [12300] b¨ng ®Þa chÊn - [13478]
b¶n ®å vÕt lé d−íi mÆt kh«ng chØnh hîp - [14745] b¨ng hay n−íc - [13328]
b¶n ®å vïng - [967] b¨ng hµ - [6265]
b¶n ®å xu thÕ - [15743] b¨ng hµ "míi sinh" nhá - [10111]
b¶n ghi d÷ liÖu - [3833] b¨ng hµ ch©n nói - [11288]
b¶n lÒ - [2329] b¨ng hµ chÕt - [3862]
b¶n lÒ r¨ng kÐp (cs) - [645] b¨ng hµ kiÓu cao nguyªn - [11454]
b¶n lÒ r¨ng ng−îc - [6363] b¨ng hµ lôc ®Þa - [7476]
b¶n máng - [13644] b¨ng hµ míi - [9996]
b¶n neo (®cctr) - [687] b¨ng h×nh kim - [147]
b¶n phô chuÈn - [10877] b¨ng lôc ®Þa - [3342]
b¶n vÏ - [2637] b¨ng n−íc nh¹t - [5900]
b¶n xø (cs) - [34] b¨ng quyÓn - [3624]
b¶o vÖ m«i tr−êng - [5003] b¨ng tÝch - [15519]
b¶o vÖ n−íc - [16615],[16657] b¨ng tÝch kiÕn t¹o - [15178]
b·i - [1311] b¨ng tÝch tan mßn - [25]
b·i biÓn - [13370],[1441],[5801] b¨ng tr«i - [7301]
b·i biÓn chøa ®¸ vôn - [12970] b»ng biÓu ®å - [4133]
b·i biÓn cã nhiÒu t¶ng ®¸ - [1844] b»ng ®¸ - [12867]
b·i biÓn cã såi - [2628],[2669] b»ng s¬ ®å - [4133]
b·i biÓn cuéi th« ph¸t tiÕng kªu - [13685] b¾n n−íc - [13968]
b·i biÓn d¹ng tói - [11563] bÇu øng suÊt - [11827]
b·i biÓn h×nh thµnh do b·o - [14502],[14507] bÊc nói - [12835]
b·i biÓn lang thang - [15724] bÊt chØnh hîp - [16037],[16039]
b·i biÓn ë vông biÓn - [8130] bÊt chØnh hîp kh«ng tÝch tô - [10135]
b·i biÓn t¸i lËp - [15690] bÊt chØnh hîp nhá - [8435]
b·i biÓn trong - [7481] bÊt ®èi xøng - [1120]
b·i båi - [1417],[515] bÊt æn ®Þnh - [16105]
b·i båi ch©u thæ - [7579] bÉy - [15719]
b·i båi liªn tôc - [16237] bÉy cÊu t¹o - [14708]
b·i båi ngËp lôt - [5671] bÉy ®Þa tÇng - [14564]
b·i båi tho¶i - [1323] bÉy kh«ng chØnh hîp - [16040]
b·i båi ven s«ng - [5673] bËc - [10404],[14357],[14425],[1499],[4408],[8439]
b·i c¸t ch¾n - [1352] bËc båi tÝch - [520]
b·i c¸t ch©n chim - [1322] bËc bån ®Þa - [1403]
b·i c¸t ®en - [1691] bËc ch¾n hay thµnh ch¾n - [3717]
b·i c¹n - [8134] bËc ch©n nói - [11285]
b·i c¹n aluvi kÒ liÒn s«ng - [12794] bËc cæ ®Þa lý - [10697]
b·i ch¾n - [1354],[8453] bËc delta - [14428]
b·i chøa vËt liÖu (®¸, sÐt) - [14477] bËc ®µi ®¸ v«i - [8478]
b·i ®¸ - [14487] bËc ®¸ b»ng do cÊu tróc - [14677]

714
bËc ®Êt b»ng tr−íc nói trong l−u vùc s«ng - [11290] bÌ tâe ra - [14318]
bËc ®Õ mµi mßn - [9033] bª t«ng - [3235]
bËc hå - [14432] bª t«ng asphalt (®cctr) - [1089]
bËc ë s−ên ®åi - [2434] bª t«ng bät - [5750]
bËc thang ch©n nói - [11295] bª t«ng cèt thÐp - [12477]
bËc thang tr−íc nói - [10982] bª t«ng ®Êt sÐt - [2860]
bËc thÒm bê - [1504] bª t«ng khÝ nÐn (®cctr) - [371]
bËc thÒm c¾t xÎ - [3737] bª t«ng lµm ®Çy hè ®µo - [4004]
bËc thÒm ch©u thæ - [3961] bª t«ng phun - [13720]
bËc thÒm lôc ®Þa - [3355] bª t«ng t¹o h×nh - [4004]
bËc thung lòng - [1403] bªn ph¶i - [4107]
bËc thùc vËt - [5679] bªn trªn - [16135],[16136]
bËc tr−íc nói - [11297] bÒ mÆt - [3610],[5341],[5676],[8939]
bËc tù do - [3935] bÒ mÆt bÞ xãi mßn cao - [16121]
bearsit - [1462] bÒ mÆt careva - [7867]
beaverit - [1463] bÒ mÆt car− - [7875]
beckelit - [1466] bÒ mÆt cæ - [10666]
becquerelit - [1467] bÒ mÆt ®¸y ®−êng - [12814]
behierit - [1482] bÒ mÆt gÆm mßn - [3466]
behoit - [1483] bÒ mÆt khe nøt - [3514]
beidelit - [1484] bÒ mÆt kh«ng cã ¸p lùc - [10040]
belidoit - [1488] bÒ mÆt liªn kÕt c¸c ®−êng tròng s©u cña c¸c tÇng trong
belingerit - [1489] mét nÕp lâm - [15833]
belit - [1487] bÒ mÆt líp nÒn d−íi mãng c«ng tr×nh - [14757]
belonit - [1490] bÒ mÆt mµi mßn - [38]
belonosphaerit - [1491] bÒ mÆt n»m ngang hÑp kÐo dµi - [12524]
belovit - [1492] bÒ mÆt nhá - [5343]
Belti - [1495] bÒ mÆt san b»ng - [11409]
belyankinit - [1497] bÒ mÆt th¼ng nh½n - [13365]
belyankinit chøa mangan - [8956] bÒ mÆt tr−ît - [14915]
benavidesit - [1498] bÒ mÆt vïng ®Êt cao bÞ xãi r·nh - [6552]
benitoit - [1510] bÒ mÆt x©m thùc - [3466]
benstonit - [1511] bÒ ph¶n ¸p - [8611]
benton - [1512] bÒn v÷ng - [15247]
bentonit - [1513] bÕn c¶ng - [6712]
bentonit arkos - [1010] bÓ - [1400]
bentonit kali - [11748],[11759],[7906] bÓ - [2801]
bentorit - [1516] bÓ ch¾n - [1353]
beraunit - [1517] bÓ chøa n−íc - [12539]
berborit - [1518] bÓ khÝ - [6039]
bergenit - [1520] bÓ lµm trong - [2815]
bergslagit - [1522] bÓ l¾ng - [13584],[2815]
Berias (®t) - [1532] bÓ magma - [8835]
beril mµu xanh - [6512] bÓ t¾c - [1345]
berkeli (Bk) - [1523] bÓ than - [2956]
berlinit - [1524] bÓ trÇm tÝch - [13433]
bermanit - [1527] bÓ tù ho¹i - [13541]
berndtit - [1528] bÓ ñ - [9116]
berndtit-C6 - [1529] bÖ - [14357]
berthierin - [1535] bÖ con suèt - [14251]
berthierit - [1536] bÖ ph¶n ¸p - [14350]
bertosait - [1537] bÖ ph©n ¸p (®cctr) - [1525]
bertrandit - [1539] bÖnh b−íu cæ ®Þa ph−¬ng - [4925]
beryit - [1534] bÖnh ®Þa ph−¬ng - [4924]
beryl - [1540] bÖnh Itai-itai - [7726]
beryli (Be) - [1542] bÖnh Kashin Beck - [7895]
berylit - [1541] bÖnh Minamata - [9498]
beryl quý - [6353] bÖnh nhiÔm ®éc fluor - [5729]
berzelianit - [1546] bÖnh phæi nhiÔm bôi silic - [13820]
berzeliit - [1547] bÖnh thiÕu chÊt - [3913]
berzelit chøa mangan - [8957] bÖnh Urov - [16189]
besmertnovit - [1548] bianchit - [1567]
beta - [1549] Biaritji (®t) - [1568]
beta-vredenburgit - [1557] bichulit - [1573]
betafit - [1558] bideauxit - [1576]
betekhtinit - [1559] bieberit - [1577]
betpakdalit - [1560] biªn - [12726]
betpakdalit natri - [14036] biªn c¸ch n−íc - [7359]
beudanit - [1561] biªn cña søc bÒn kÐo - [15252]
beusit - [1562] biªn ®é ®éng - [4637]
beyerit - [1564] biªn ®é ®éng ®Êt - [4682]
bÌ - [12238],[12241] biªn giíi - [1852]

715
biªn khèi tr−ît - [8211] biÕn ®æi sau t¹o ®¸ - [7830]
biªn mÆt c¾t qua líp ®Êt hoÆc ®¸ - [3744] biÕn ®æi tinh thÓ - [9291]
biÕn chÊt - [9336] biÕn ®æi t−íng - [5346]
biÕn chÊt bËc thÊp - [8713] biÕn ®æi tù sinh - [9283]
biÕn chÊt cµ n¸t - [2405],[2409] biÕn sè - [16267]
biÕn chÊt chång - [14888],[9348] biÕn suÊt (biÕn d¹ng) däc trôc (®cctr) - [1227]
biÕn chÊt ®a kú - [11662] biÕn suÊt (biÕn d¹ng) kh¸c biÖt - [4096]
biÕn chÊt ®¼ng hãa - [15746] biÕn thµnh kim lo¹i - [9322]
biÕn chÊt ®Þa ph−¬ng - [8619] biÕn thÓ - [4348]
biÕn chÊt ®éng lùc - [4635],[4647],[9161] biÕn thÓ bèn - [15348]
biÕn chÊt giËt lïi - [12594],[12599],[12953] biÕn thÓ cña ®¸ silic - [7755]
biÕn chÊt khÝ thµnh - [11556] biÕn thÓ ®a h×nh - [11666]
biÕn chÊt nhiÖt - [12093],[15388] biÕn thÓ tam h×nh - [15793]
biÕn chÊt nhiÖt dÞch - [7216] biÕn thiªn (®vl) - [16272]
biÕn chÊt nhiÖt ®éng lùc - [4648] biÕn thiªn tõ - [8890]
biÕn chÊt néi sinh - [4943] biÕn tinh cæ - [10675]
biÕn chÊt nung nãng - [10384] biÕn tinh míi - [9988]
biÕn chÊt ph¸ hñy - [4339] biÕn tinh tha h×nh - [16976]
biÕn chÊt s©u - [7258] biÕn tinh tù h×nh - [7311]
biÕn chÊt sím - [5015] biÕn tö tõ gi¶o - [8898]
biÕn chÊt t¨ng tr−ëng - [11916] biÓn - [16641]
biÕn chÊt tiÕp xóc ngoµi - [5257] biÓn bao quanh Pangea - [10788]
biÕn chÊt trao ®æi - [9367] biÓn c¸t - [13156]
biÕn chÊt trao ®æi khuyÕch t¸n - [4210] biÓn chÕt - [3865]
biÕn chÊt trao ®æi nhiÖt - [12094] biÓn kh¬i - [5050]
biÕn chÊt trao ®æi nhiÖt dÞch - [7217] biÓn kh¬i s©u - [1414]
biÕn chÊt va ®Ëp - [13691] biÓn néi lôc - [3350]
biÕn chÊt x©m nhËp s©u - [11533] biÓn r×a - [13669],[9019]
biÕn cè cæ ®Þa lý - [10695],[10743] biÓn s©u - [1411],[856]
biÕn cè ngÉu nhiªn - [111] biÓn Tett - [15321]
biÕn d¹ng - [14510],[3611],[3612],[3917],[3922],[4370] biÓn th¼m - [3896],[75]
biÕn d¹ng c¾t - [13634] biÓn tiÕn - [15687],[7588]
biÕn d¹ng ch¶y dÎo - [17057] biÓn tiÕn lôc ®Þa - [3356]
biÕn d¹ng ch¶y dÎo ngang - [8269] biÓn tiÕn nhÊt thêi - [15241]
biÕn d¹ng co ngãt - [13729] biÓu b× - [4751],[5064]
biÕn d¹ng cïng thêi - [3325] biÓu b× trong - [4946]
biÕn d¹ng cùc nhá - [7448] biÓu ®ãng cäc - [4559]
biÕn d¹ng dµi h¹n - [8658] biÓu ®å - [13425],[2637],[4132],[4133]
biÕn d¹ng dÎo - [11437],[11447],[17051],[4586] biÓu ®å A'KF (th) - [388]
biÕn d¹ng dÎo cña ®¸ - [5702] biÓu ®å ACF - [143]
biÕn d¹ng do xo¾n - [4370] biÓu ®å AFM - [293]
biÕn d¹ng d− - [12546] biÓu ®å ba cÊu tö - [15284]
biÕn d¹ng ®µn håi - [4818],[4825] biÓu ®å biÕn thiªn - [16273]
biÕn d¹ng ®éng do lan truyÒn sãng - [4641] biÓu ®å c©y huyÕt thèng - [2806]
biÕn d¹ng g·y vì - [2830] biÓu ®å cè kÕt-thêi gian - [15525]
biÕn d¹ng (biÕn suÊt) chÝnh - [11882] biÓu ®å céng sinh thµnh phÇn - [3192]
biÕn d¹ng kÕ ®iÖn trë - [4837] biÓu ®å cña s¾c ký khÝ - [6031]
biÕn d¹ng kh«ng ®ång trôc - [10130] biÓu ®å dÎo cña ®Êt - [11436],[11443]
biÕn d¹ng kh«ng xoay - [10143] biÓu ®å ®ång møc øng suÊt - [3367]
biÕn d¹ng khèi t¶ng - [15109],[15111] biÓu ®å ®é lón-thêi gian - [13583],[15534]
biÕn d¹ng liªn tôc - [3359] biÓu ®å ghi ®éng ®Êt - [4684]
biÕn d¹ng næ - [1706] biÓu ®å giÕng khoan - [8641]
biÕn d¹ng ph¼ng - [11417] biÓu ®å h×nh cét - [6930]
biÕn d¹ng qu¸ møc - [10613] biÓu ®å lùc c¾t - [13625]
biÕn d¹ng t¹i thêi ®iÓm ph¸ hñy - [14511] biÓu ®å lùc däc trôc (®cctr) - [1224]
biÕn d¹ng t¨ng triÓn - [11913] biÓu ®å mÆt c¾t ®Þa chÊn - [13425]
biÕn d¹ng thÓ tÝch - [16526] biÓu ®å momen uèn (®cctr) - [1507]
biÕn d¹ng tíi h¹n - [15987] biÓu ®å ngang (®cctr) - [1321]
biÕn d¹ng tr−ît - [13634],[13938] biÓu ®å nhiÔu x¹ - [4208]
biÕn d¹ng trùc tiÕp - [4284] biÓu ®å nhiÖt - [15402]
biÕn d¹ng va ®Ëp - [1706] biÓu ®å nhiÖt ®é vµ ®é mÆn - [15236]
biÕn d¹ng xoay - [12947] biÓu ®å "hµng rµo" - [5482]
biÕn ®æi - [547] biÓu ®å ph©n phèi tr¶i ®iÓm - [4383]
biÕn ®æi Affin - [288] biÓu ®å phÊn hoa - [11629],[11633]
biÕn ®æi cña khe nøt - [4309] biÓu ®å quan hÖ ®é rçng vµ ¸p lùc - [11836]
biÕn ®æi ®a h×nh - [15683] biÓu ®å tam gi¸c - [15753]
biÕn ®æi ®Þa h×nh - [8454] biÓu ®å t¶i träng-®é lón - [13579]
biÕn ®æi kali - [11754] biÓu ®å th¹ch sinh - [11142]
biÕn ®æi nhiÖt dÞch - [7214] biÓu ®å thiÕt kÕ - [4060]
biÕn ®æi phãng x¹ - [12196] biÓu ®å thñy v¨n - [7158]
biÕn ®æi phèi c¶nh - [11123] biÓu ®å tiÕn ®é - [11911]
biÕn ®æi phylic - [11241] biÓu ®å øng suÊt biÕn d¹ng - [14629]

716
biÓu kiÕn (®cctr) - [882] bokit - [1785]
biÓu m« - [5064] boleit - [1786]
biÓu m« cuèng b¸m - [10970] bolivarit - [1787]
biÓu sinh - [12593],[5043],[7240],[7242] boltwoodit natri - [14037]
biÓu thøc - [5301] boltwudit - [1789]
biÖt lËp - [4331] bom - [1790]
Big Bang - [1580] bomb bïng næ - [5293]
bijvoetit - [1583] bom cã h×nh d¹ng giät n−íc - [15143]
bikitait - [1584] bom cã nh©n - [3446]
bilibinskit - [1585] bom d¹ng ph©n bß - [3508]
bilietit - [1587] bom d¹ng thoi - [5967]
bilingsleyit - [1588] bom ®ãng b¸nh - [10776]
bilinit - [1586] bom nói löa - [16469]
bindheimit - [1592] bom vá b¸nh mú - [1913]
biolit - [1616] bonacordit - [1791]
biotit - [1633],[1685] bonattit - [1792]
biphosphamit - [1637] bonchevit - [1793]
biringucit - [1643] bong bãng ¸p lùc (®cctr) - [1994]
birnesit - [1644] boninit - [1796]
bisbecit - [1645] bonshtedtit - [1797]
bishofit - [1646] bo (B) - [1823]
bismit - [1650] boracit - [1801]
bismoclit - [1651] borat - [1802]
bismutid - [1658] borax - [1803]
bismutin - [1659] borcarit - [1806]
bismutinit - [1660] borishanskiit - [1817]
bismutit - [1661] bornemanit - [1818]
bismutoferrit - [1662] bornhardtit - [1820]
bismutohauchecornit - [1663] bornit - [1821]
bismutorerrit - [1664] borolanit - [1822]
bismutostibiconit - [1665] borovskit - [1824]
bismutotantalit - [1666] bostonit - [1830]
bismut spar - [1657] bostwickit - [1831]
bismut (Bi) - [1652] botalackit - [1832]
bismut teluric - [15217] botryogen - [1833]
bitum - [1671] boulangerit - [1841]
bityit - [1674] bowenit - [1868]
bixbyit - [1676] bowlingit - [1869]
bizardit - [1677] bowralit - [1870]
b× - [4041],[4042] boyleit - [1872]
b× t¨ng dµy - [13308] bß lan - [12529]
b×nh ®å biÕn d¹ng - [9781] bãc lét - [5279]
b×nh nguyªn ®¬n nghiªng - [2919] bãc mßn - [4012],[4959]
b×nh nguyªn gi÷a c¸c nói löa - [7524] bãc mßn xung quanh - [2790]
b×nh nguyªn nói löa - [16496] bãc tr¬ - [15161]
bÞ ®Èy xuèng d−íi - [16054] bãng r©m øng suÊt - [14627]
bÞ ®éng - [10919] bãng sa m¹c - [4055]
bÞ ®øt g·y ph¸ hñy - [5426] bá - [6]
bÞ nøt - [5611] Bä ba thïy dÇu (Olenellidae) - [10304]
bÞ ph©n líp - [1472] Bä ba thïy gãc m¸ - [6362]
bÞ ph©n tÇng - [1472] Bä ba thïy kh«ng cã ®−êng kh©u (Hypoparia) - [7259]
bÞ rçng - [12043] Bä ba thïy (Trilobita) - [15791]
bÞ thñng - [12043] bät - [1719]
bÞ uèn nÕp do c¸c qu¸ tr×nh thµnh t¹o ®Þa chÊt - [5768] bät biÓn - [13374]
bjarebyit - [1678] bät biÓn chøa silic - [13807]
blackmorit - [1695] Bät biÓn cã gai bèn tia - [2731]
blakeit - [1698] bät biÓn cã khung x−¬ng m¹ng l−íi - [4181]
Blancan (®t) - [1699] Bät biÓn (Porifera) - [11696],[14286]
blast - [13692] Bät biÓn s¸u tia - [6868]
blend ruby - [12976] bät biÓn sõng - [7927]
blend s¹ch - [12049] Bät biÓn sõng (Euceratosa) - [7027]
blixit - [1721] bät biÓn thÞt - [5646]
blocdit - [1723] Bät biÓn th−êng (Demospongea) - [3985]
blythit - [1758] bät biÓn trong suèt - [6291]
bobierit - [1761] Bät biÓn trong suèt (Hyalospongia) - [7103]
bocnit - [12050] Bät biÓn v«i (Calcispongia) - [2125]
BOD - [1763] bät dung nham - [16213],[8301]
boehmit - [1768] bät khÝ - [16381]
bogdanovit - [1773] bät nói löa - [16485]
boghedit - [1775] b«ng tuyÕt - [14004]
bogildit - [1774] båi ®¾p - [329]
bohdanowiczit - [1778] båi ®¾p va ®Ëp - [13689]

717
båi kÕt - [122] bé läc tèi ®a - [9121]
båi kÕt lôc ®Þa - [3331] bé mãc tay - [3608]
båi lÊp - [7437] bé mãc tay b¸m trùc tiÕp - [13572]
båi lÊp bån trÇm tÝch - [5564] bé phËn thay thÕ ®Þnh kú - [11671]
båi tÝch - [505],[506],[527],[528] bé phËn tiÕp s¸ng - [14808]
båi tÝch h×nh mãng ngùa - [516] bé phiÕn hµm (cs) - [905]
båi tÝch lÊp ®Çy lßng - [2615] bé phßng ph«i - [4890]
båi tÝch vông biÓn - [8139] bé ph«i - [9790]
båi tô - [329] bé r¨ng - [4010],[4011]
bån - [1400],[2801] bé s−u tËp - [15273]
bån artesi - [1047] bé s−u tËp ®¸ quý - [6079]
bån bÓ - [7440] bé tay xo¾n - [14263],[14264]
bån ch¾n - [1353] bé thiÕt bÞ cho khoan c¸p - [2046]
bån chÕt - [4569] bé x−¬ng - [13911]
bån chøa - [12539] bé x−¬ng chung - [3047]
bån chøa c¸c doi c¸t l−ìi liÒm - [11582] bé x−¬ng ngoµi - [5262]
bån cung cÊp - [12337] bé x−¬ng ngoµi æ - [5323]
bån cung cÊp n−íc cho s«ng - [12802] bé x−¬ng tia xiªn - [5186]
bån ®Çu nguån - [6753] bé x−¬ng trong - [4952]
bån ®Þa - [10771] bét - [13825],[423],[5399],[5687]
bån ®Þa chÊt thñy v¨n - [7153] bét ®¸ - [12844]
bån ®Þa néi lôc (n»m s©u trong ®Êt liÒn) - [7474] bét giµu sÐt - [2870]
bån ®ãng - [2936] bét giÊy - [10793]
bån geyser - [6235] bét h¹t nhá - [5586]
bån h¹t nh©n - [10200] bét h¹t th« - [2973]
bån hßa tan - [14094] bét kÕt - [424]
bån kh« - [4569] bét mµi - [39]
bån kÝn - [2936] bét thuèc m×n ®en - [1689]
bån nhÊn ch×m - [11514],[11517] b¬m - [12035]
bån n−íc d−íi ®Êt - [6577] b¬m bïn - [9797]
bån n−íc trong hang - [14866] b¬m dung dÞch sÐt - [9797]
bån sau cung - [1251] b¬m nÐn khÝ (b¬m air-lift) - [368]
bån sôp lë - [3074] b¬m n−íc thÝ nghiÖm - [12041]
bån sôt - [13970] b¬m phôt bª t«ng (v÷a) b»ng khÝ nÐn - [11548]
bån t¾c - [1345] b¬m phôt (®cctr) - [7770]
bån thu n−íc - [12333],[2422],[3080],[6753] b¬m phôt xi m¨ng - [2504]
bån thñy triÒu - [15477] bê - [12726],[1311],[1499],[4881],[8436]
bån tiªu n−íc - [4504] bê b¶n lÒ - [2334]
bån trÇm tÝch - [6102] bê b·i - [14522]
bån trÇm tÝch lôc ®Þa - [3334] bê biÓn - [12753],[13346],[13353],[13371],[13372],[13384],
bån tròng chøa dÇu - [10290] [13387],[13696],[2975]
bån tròng craton - [3530] bê biÓn b¨ng tÝch - [5623]
bån tròng cña Tr¸i ®Êt - [6125] bê biÓn ch©u thæ - [3959]
bån tròng ®¸ - [12824] bê biÓn cã ®−íc vµ só vÑt - [8980]
bån tròng lßng ch¶o - [7932] bê biÓn cã nhiÒu vÞnh nhá - [2073]
bån tròng ngËp lôt - [5667] bê biÓn h×nh b¸n nguyÖt hay l−ìi liÒm - [3541]
bån tr−íc cung - [5793] bê biÓn h×nh cung - [9025],[9027]
bån tù l−u - [1047] bê biÓn khóc khuûu - [2073]
bån Yoked - [17066] bê biÓn kiÓu §¹i T©y D−¬ng - [1131]
bå t¹t - [11746] bê biÓn liªn hîp - [3182]
bèc h¬i - [5218],[5220] bê biÓn nh©n t¹o - [8988]
bèc h¬i magma - [8845] bê biÓn ë vông - [8467]
bèc tho¸t h¬i - [5223] bê biÓn san h« - [3424]
bèn ®¬n tinh - [5840] bê biÓn s«ng b¨ng - [6280]
bè trÝ - [8340] bê biÓn thùc vËt - [16302]
bè trÝ c¸c m¸y thu khi cã mét ®iÓm næ (mét nguån ph¸t) - bê biÓn tÝch tô - [9036]
[13869] bê biÓn uèn nÕp - [5766]
bæ cÊp c−ìng bøc - [7420] bê biÓn xãi mßn - [9037]
bæ sung - [12335] bê c¾t - [3738]
bæ sung nh©n t¹o n−íc d−íi ®Êt - [6574] bê c¾t khÝa - [12672]
bé b¶n lÒ - [2341],[6917] bê ch¾n giã - [8372]
bé biÕn ®æi t−¬ng tù sang sè - [4216] bê dèc carbonat - [2305]
bé biÕn ®æi tõ gi¶o - [8898] bê ®¸ - [13647]
bé bï (bæ trî) - [3160] bê ®¬n nghiªng - [9653]
bé c¶m biÕn cã mµng ng¨n - [11546] bê hå - [1311],[8165],[8166]
bé chuyÓn ®æi dùa trªn nguyªn lý mµng ch¾n thñy lùc - bê hå dµi - [8615]
[7110] bê hå dèc - [8163]
bé dß - [4073] bê hë - [10360]
bé gi¸p l−ng - [4466] bê Liman - [8467]
bé h·m têi khoan - [7784] bê ngang - [10360]
bé läc - [5570] bê ngoµi (cs) - [610]
bé läc d¶i hÑp - [9892] bê sau - [1263]

718
bê s«ng bªn lë - [3738] buång ®iÒu khiÓn - [2039]
bê thÒm trªn mÆt n−íc - [1525] buång gi¶ - [4436]
bê tho¸i hãa do sãng vµ dßng ch¶y - [14523] buång khai th¸c - [2063]
bê tÝch tô do giã - [16879] buång magma - [8832]
bê tÝch tô hçn hîp - [8768] buång tiÕn ®éng - [11804]
bê tÝch tô s«ng - [12791] buång øng suÊt - [11828]
bê vông biÓn - [8137],[8142] burangait - [2012]
bê xãi - [3738] burbankit - [2013]
bít - [4329] Burdigal (®t) - [2015]
brabantit - [1873] burkeit - [2020]
bracewelit - [1876] burnonit - [1865]
brackebuschit - [1886] bursait - [2022]
bradleyit - [1888] burtit - [2023]
bragit - [1889] busingaultit - [1867]
braitschit - [1890] bustamit - [2024]
bramalit - [1891] buthit - [1800]
brandtit - [1895] butlerit - [2025]
branerit - [1896] bu l«ng b¾t gç - [8124]
branockit - [1897] bu l«ng c−êng ®é cao - [6907]
brasit - [1898] bu l«ng neo - [685]
braunit - [1901] bu l«ng në - [5270]
bravaisit - [1902] bïn - [10351],[9792]
bravoit - [1903] bïng næ nói löa - [5120]
brazilianit - [1911] bïng næ ven bê biÓn - [8582]
bredigit - [1919] bïn biÓn - [10351],[13360],[13361]
breithauptit - [1921] bïn biÓn silic - [13804]
brenkit - [1922] bïn chøa sái - [6475]
breunerit - [1923] bïn cuéi - [6475]
brewsterit - [1925] bïn dess - [4069]
brewsterlinit - [1926] bïn diatom - [4161]
brezinait - [1927] bïn dolomit - [4425]
brianit - [1928] bïn ®en - [12401],[1686]
briartit - [1929] bïn ®en ®¸y ®Çm lÇy - [6659]
Bridgeri (®t) - [1931] bïn ®á - [12388]
Bringewoodi - [1935] bïn globigerina - [6322]
britholit - [1936] bïn khoan cã chøa khÝ hßa tan - [6036]
britholit (Y) - [1937] bïn l−u huúnh - [14854]
brocenit - [1947] bïn mµu lôc - [6515]
brochantit - [1948] bïn nói löa - [16485],[16494]
brockit - [1949] bïn sÐt - [13975]
brogerit - [1950] bïn sái - [6475]
bromargyrit - [1954] bïn sulfur - [14854]
bromelit - [1955] bïn t¶o silic - [4161]
bromlit - [1957] bïn tÝch - [7331]
brom (Br) - [1956] bïn trïng lç - [5787]
bronzit - [1958] bïn v«i - [2093],[2114]
brownmilerit - [1966] bïn xanh - [1749]
brucit - [1967] bïn x¸m - [6505]
brugerit - [1968] bóa ®ãng cäc - [4562]
brugnatelit - [1969] bóa h¬i ®Ó ®ãng cäc - [14409]
brukit - [1959] bóa nhän ®ôc ®¸ - [1667]
brunekit - [1970] bóa schmidt - [13271]
brunogeierit - [1971] Bót ®¸ (Graptolithina) - [6466]
brushit - [1973] bôi - [4619]
Bruxeli (®t) - [1974] bôi t¶o - [432],[436]
buchonit - [1979] bôi vµng - [6348]
budina kiÕn t¹o - [15174] bông - [15],[16324],[16327]
budingtonit - [1984] b−íc sãng - [16711]
buergerit - [1986] b−íu ®Çu lít - [8634]
buetschilit - [1987] b−íu quÆng - [10450],[10452]
bukovit - [1991] bøc tranh sãng (®vl) - [16715]
bukovskyit - [1992] bøc x¹ ©m thanh - [167]
bulachit - [1993] bøc x¹ chän läc - [13491]
Bulit (®t) - [1995] bøc x¹ ion hãa - [7618]
bultfonteinit - [2003] bøc x¹ khÝ quyÓn - [1138]
bunsenit - [2006] bøc x¹ phæ - [14202]
Bunter - [2007] bøc x¹ vò trô - [3475]
Buntsandstein (®t) - [2007] bysmalith - [2036]
buång - [2497],[2602],[7120] by-water - [2035]
buång ¸p suÊt (dïng trong thÝ nghiÖm nÐn ba trôc) - cabriit - [2047]
[15759] cacoxenit - [2049]
buång Èm - [9618] cadmia - [2054]

719
cadmi (Cd) - [2055] cao nguyªn - [11017],[11451],[16120],[6901],[6904],[8093]
cadwaladerit - [2058] cao nguyªn ¸p lùc - [11832]
Caerfai - [2060] cao nguyªn b¨ng - [7300]
cafarsit - [2062] cao nguyªn c¸t - [13150]
cahnit - [2065] cao nguyªn cÊu tróc - [14704]
Cainozoi (Kainozoi) - [2067] cao nguyªn ch©u thæ - [3958]
Calabri (®t) - [2074] cao nguyªn chia c¾t - [4352]
calaghanit - [2159] cao nguyªn dung nham - [8316]
calamin - [2075] cao nguyªn ®¸ - [5621]
calamin d¹ng ®Êt - [4692] cao nguyªn ®¸ v«i - [2446]
calamit - [2076] cao nguyªn ®¸y biÓn - [14775]
calaverit - [2077] cao nguyªn gi÷a nói - [7547]
calcarenit - [2084] cao nguyªn karst - [7886]
calciborit - [2103] cao nguyªn rÊt cao - [555]
calci (Ca) - [2131] cao tr×nh - [4859]
calcilutit - [2113] Cape b¹c - [13840]
calcimicrit - [2114] capelenit - [2247]
calciocopiapit - [2116] cara - [2262]
calcioferit - [2117] caracolit - [2255]
calciotantit - [2118] Caradoc - [2256]
calciouranoit - [2119] caratit - [2263]
calciovolborthit - [2120] carbankerit - [2264]
calcit - [2126],[2142] carbargilit - [2265]
calcitit - [2129] carbid - [2266]
calcit B¨ng ®¶o (Greenland) - [6518] carbid Ca - [2133]
calcit c¸t - [13126] carbit - [2267]
calcit d¹ng spat - [14162] carbocer - [2268]
calcit hãa - [2130] carbocernait - [2269]
calcit lç hæng - [5020] carboit - [2271]
calcit magnesi - [8861],[8876] carbon - [2314]
calcit mangan - [8968] carbonado - [2294]
calcit t¸i kÕt tinh - [12351] carbonatit - [2311]
calcit toµn sinh - [5020] carbonat bät - [2342]
calcjarlit - [2139] carbonat calci h¹t mÞn - [4528]
calclacit - [2140] carbonat cyanotrichit - [2300]
calcurmolit - [2144] carbonat hãa - [2310],[2312]
caldera - [2145] carbonat hydroxylapatit - [2304]
caldera næ - [5289] carbonat kÕt tinh - [3651]
caldera sËp lë - [3072] Carbon h¹ - [8722]
caldera sôt - [14800] carbon hãa - [2317],[2318],[2320]
caldera x©m thùc - [5108] carbon h÷u c¬ hßa tan - [4360]
calderit - [2149] carbon (C) - [2273]
Caledonid - [2151] Carbon (®t) - [2316]
caledonit - [2152] carbon 14 - [2274]
calkinsit - [2158] Carbon-Permi - [11112]
Callovi - [2160] carbon phãng x¹ - [12212]
calo - [2165] Carbon th−îng - [16126]
calomel - [2164] Carbon trªn - [16126]
caltonit - [2166] carborundum - [2323]
calumetit - [2167] carboydit - [2370]
calvonigrit - [2169] carbua silic - [2323]
calyptolit - [2171] carclazit - [2326]
calzirtit - [2174] Caridea - [2343]
Cambri - [2177] carinit - [2382]
Camerata - [2179] carletonit - [2346]
Campan - [2181] carlfriesit - [2347]
Campania (®t) - [2181] carlhintzeit - [2348]
campanit - [2182] carliifornit - [2349]
camptonit - [2183] carlinit - [2350]
camptospesartit - [2184] carmeloit - [2355]
canaanit - [2185] carminit - [2356]
Canadi - [2188] carnalit - [2357]
canadit - [2190] carnegieit - [2358]
canasit - [2196] Carni (®t) - [2361]
canavesit - [2197] carnotit - [2363]
cancrinit - [2199] carobiit - [2364]
caneol mÇu vµng (mét lo¹i chalcedon) - [2195] carolit - [2371]
canfieldit - [2204] carota - [6191],[8644]
canh gi÷ Tr¸i ®Êt - [4688] carota ®iÖn - [4833]
caolin - [2326] carota mËt ®é - [4002]
cao ®iÓm - [2894] carota neutron - [10043]
cao ®é - [4859] carota neutron-gamma - [10042]

720
carota neutron kÝch ho¹t - [10041] c¸c giai ®o¹n nghiªn cøu ®Þa chÊt - [14361]
carota neutron-neutron - [10044] c¸c hµnh tinh vßng ngoµi - [10556]
carota nhiÖt - [15235] c¸c hµnh tinh vßng trong - [7485]
carota s−ên - [8262] c¸c h»ng sè ®µn håi cña khèi ®¸ - [4817]
carota tõ h¹t nh©n - [10201] c¸c hËu qu¶ vÒ kinh tÕ cña tÝnh mÊt æn ®Þnh - [4724]
carpholit - [2366] c¸c hÖ sè (yÕu tè) chuyÓn ®æi - [3388]
carphosiderit - [2367] c¸c ion bÞ hÊp phô - [252]
carsbergit - [2354] c¸c ion cã thÓ trao ®æi - [5241]
caryopilit - [2383] c¸c khe nøt hÖ thèng - [15032]
cascadit - [2385] c¸c khe nøt kh«ng cã tÝnh hÖ thèng - [10145]
casidyit - [2393] c¸c khe ë biªn (®cctr) - [1858]
casiterit SnO2 - [2394] c¸c khèi ®a - [14487]
Cassadagi - [2392] c¸c lç ë vßm - [3599]
caswelsilverit - [2399] c¸c líp phñ mò th¹ch cao trong c¸c má muèi - [2219]
cataclasit - [2402] c¸c møc song song - [10847]
cataclastic texture - [11835] c¸c nguån cÊp vèn cho c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt - [5576]
catapheilit calci - [2134] c¸c nguån kinh phÝ th¨m dß ®Þa chÊt - [5576]
cataphorit - [2411],[2431] c¸c nguån tiÒn cho th¨m dß ®Þa chÊt - [5576]
catapleiit - [2412] c¸c nguyªn tè cã tiÒm n¨ng ®éc h¹i - [11771]
catawberit - [2418] c¸c nguyªn tè ®Êt hiÕm - [12409]
catazon - [2419] c¸c nguyªn tè −a ®¸ - [8563]
Cathaysia - [2427] c¸c nh©n tè sinh häc - [1632]
catierit - [2436] c¸c phÐp chiÕu trong thµnh lËp b¶n ®å - [11123]
cation - [2428] c¸c phÐp hiÖu chØnh träng lùc - [6498]
catoptrit - [2432] c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý giÕng khoan - [8644]
caulk - [2445] c¸c ph−¬ng ph¸p khai th¸c dïng trî lùc nh©n t¹o (®cctr) -
caustobiolith - [2447] [1063]
caustophytolith - [2449] c¸c ph−¬ng ph¸p khai th¸c má - [9552]
caustozoolith - [2450] c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch øng suÊt - [9399]
cavalorit - [2453] c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch øng suÊt sè trÞ - [3217]
cavansit - [2454] c¸c pyrit s¾t - [7650]
cayeuxit - [2483] c¸c rèi lo¹n do thiÕu hôt iod - [7606]
caysichit - [2484] c¸c tai biÕn nh©n t¹o - [8984]
Cayugi (®t) - [2485] c¸c tai biÕn tù nhiªn - [9930]
Cazenovi (®t) - [2486] c¸c thµnh phÇn - [3178]
cµ n¸t - [17185],[2401] c¸c vµnh tÝch tô - [133]
cµng chÞu nãng h¹n - [16988] c¸c yÕu tè ®Þa tõ - [8883]
cµng lªn cao ®é dèc cña s−ên cµng lín - [16134] c¸c yÕu tè ®èi xøng - [14977]
cµy mßn - [11491] c¸ch n−íc - [16683]
C¸ dÞ gi¸p - [6856] c¸ch thøc - [9596]
C¸ mang phiÕn - [4814] c¸i c©n - [1285]
C¸ mËp nguyªn thñy - [2808] c¸i r©y - [13766]
C¸ sÊu nguyªn thñy - [5022] c¸nh - [2884],[8211],[8468]
C¸ sôn - [2723] c¸nh d−íi - [8725]
c¸ thÓ dÞ æ - [6861] c¸nh ®ång b¨ng - [7299]
c¸ thÓ ®a h×nh - [7922] c¸nh ®ång car− - [7876]
c¸ thÓ nhá bÐ - [9883] c¸nh ®ång ®¸ khèi t¶ng - [1724]
c¸ thÓ èng - [13897] c¸nh ®ång ®¸ vôn - [7852]
c¸ thÓ æ ngãn - [3794] c¸nh ®ång th¶i - [16600]
c¸ thÓ sinh - [6368] c¸nh gµ - [3487]
c¸ thÓ tù d−ìng (cs) - [1196] c¸nh nÕp uèn - [13612]
c¸ toµn ®Çu - [12307],[6956] c¸nh nghÞch lªn cña ®øt g·y phay nghÞch - [16123],[16124]
C¸ vµng mÊu - [3597] C¸nh réng (Eurypterida) - [5196]
C¸ x−¬ng sôn - [2726] c¸nh sao - [1108]
c¸c cÊu tróc (thµnh phÇn - [8501] c¸nh treo - [6704]
c¸c chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt - [14911] c¸nh treo cña ®øt g·y thuËn - [15459]
c¸c chØ sè ®Þa chÊn x¸c ®Þnh chÊt l−îng ®¸ - [13465] c¸nh treo cña mét ®øt g·y - [16130]
c¸c côc - [8634] c¸p - [2040]
c¸c d·y ph©n r· actini - [180] c¸p vËn chuyÓn - [2041]
c¸c d¹ng c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt phô trî - [1157] c¸t - [13117],[14477],[8076],[968],[969]
c¸c dù ¸n cña Quü m«i tr−êng toµn cÇu - [6067] c¸t asphalt - [1092]
c¸c ®¸ cã cÊu t¹o ph©n tÊm - [8180] c¸t bay - [1743]
c¸c ®¸ cã kiÕn tróc vi ophit - [9421] c¸t bôi - [4620],[8613]
c¸c ®¸ ë phÝa tråi lªn cña ®øt g·y - [16117] c¸t bôi l¾ng ®äng - [13829]
c¸c ®¸ t¹o thµnh tõ magma - [8857] c¸t ch¶y - [12177],[13155],[1783]
c¸c ®¸ vôn kh«ng cã carbonat - [13809] c¸t chu«ng - [12744]
c¸c ®¹i l−îng bÊt biÕn cña øng suÊt - [7587] c¸t chøa bét sÐt - [13834]
c¸c ®iÒu kiÖn biªn cho bµi to¸n kÕt cÊu (®cctr) - [1854] c¸t chøa khÝ - [6041]
c¸c ®Ønh cã cïng ®é cao - [119] c¸t chøa s¾t - [7652]
c¸c ®−êng ®ång møc cã ®¸nh chØ sè - [7388] c¸t chøa sái - [6476]
c¸c ®−êng song song - [10847] c¸t ®en - [1690]
c¸c giai ®o¹n ®¸nh gi¸ ®Þa chÊt - [14361] c¸t ®Öm - [2030]

721
c¸t ®ïn - [13125] c¹nh trong - [7487]
c¸t ®ôn - [4605] c¹n kiÖt n−íc d−íi ®Êt - [6581]
c¸t giµu sÐt - [2868] c¨ng - [15259]
c¸t h¹t nhá - [5585] c¨ng kÕ - [5306]
c¸t h¹t rÊt nhá - [5688] c¨n nguyªn - [12900]
c¸t h¹t th« - [2972] c¾m cña mét ®−êng th¼ng - [11515]
c¸t kÕt - [13157],[8539] c¾t bá - [3742]
c¸t kÕt arkos - [1009],[1014] c¾t côt dÇn - [15845]
c¸t kÕt ¸m tiªu - [2482] c¾t ®¬n - [13854]
c¸t kÕt chøa cuéi - [3274] c¾t ®−îc - [13424]
c¸t kÕt chøa sÐt - [984] c¾t gi÷a tÇng - [7581]
c¸t kÕt chøa v«i - [2095] c¾t kiÓu bËc - [15720]
c¸t kÕt cã glauconit - [6729] c¾t kiÓu hoa hång - [12918]
c¸t kÕt doi c¸t ngÇm - [2482] c¾t kiÓu sao - [14385]
c¸t kÕt dolomit - [4416] c¾t qua - [15712]
c¸t kÕt ®a kho¸ng giµu feldspar - [5454] c¾t qua sèng nói gi÷a ®¹i d−¬ng - [12689]
c¸t kÕt Fontainebleau - [5775] c¾t th¼ng - [3740]
c¸t kÕt giµu feldspar - [5460] c¾t thuÇn tóy - [12048]
c¸t kÕt giµu h¹t vôn m¶nh ®¸ chøa nhiÒu feldspar - [5456] c¾t tr−ît - [13621]
c¸t kÕt giµu mica - [5634] c¾t trùc tiÕp - [4283]
c¸t kÕt giµu sÐt - [2869] cÆn - [12560]
c¸t kÕt giµu th¹ch anh - [8536] cÆn carbon - [2288]
c¸t kÕt glauconit - [6298],[6301] cÆn s¾t trong n−íc hÇm má - [2206]
c¸t kÕt graywack - [6508] c©n b»ng - [1285],[1286],[5082],[6387]
c¸t kÕt graywack giµu feldspar - [5455] c©n b»ng bÒn - [14352]
c¸t kÕt kh«ng thuÇn khiÕt - [4292] c©n b»ng dÎo - [11438]
c¸t kÕt tinh s¹ch - [2876] c©n b»ng ®Þa hãa - [6107]
c¸t kÕt tuf - [15873] c©n b»ng ®ång nhÊt - [6986]
c¸t kÕt tù sinh - [1185] c©n b»ng ®éng - [4631]
c¸t khai - [2878] c©n b»ng ®é Èm - [5559]
c¸t khai h×nh ®«i mÆt - [11331] c©n b»ng hãa häc - [2653]
c¸t khai h×nh t¸m mÆt - [10263] c©n b»ng kh«ng ®ång nhÊt - [6843]
c¸t khai h×nh th¸p - [12059] c©n b»ng kh«ng æn ®Þnh - [16106]
c¸t khai l¨ng trô - [11888] c©n b»ng n¨ng l−îng - [4962]
c¸t khai lËp ph−¬ng - [3672] c©n b»ng n−íc - [16605]
c¸t khai mÆt thoi - [12652] c©n b»ng n−íc d−íi ®Êt - [6575]
c¸t khai song song - [10836] c©n b»ng phãng x¹ - [12201]
c¸t kho¸ng - [9527] c©n b»ng san b»ng - [5085]
c¸t lÉn víi vËt liÖu h÷u c¬ - [8613] c©n b»ng t¶i träng - [5082]
c¸t lßng - [2621] c©n b»ng thñy tÜnh - [7203]
c¸t mµi - [2323] c©n b»ng thñy v¨n - [7171]
c¸t mµu lôc - [6521] c©n ®èi - [5081]
c¸t mÞn - [10651] c©n ®èi tr÷ l−îng kho¸ng s¶n - [12465]
c¸t ph¸t ©m thanh - [12816] c©n joly - [7807]
c¸t phong thµnh - [4604] c©n Westphal - [16801]
c¸t phñ - [3504] c©y - [11431]
c¸t r¬i - [13135] c©y dung nham - [8320]
c¸t san lÊp ®−îc g¾n kÕt - [2508] c©y tinh thÓ muèi - [13074]
c¸t sÐt - [2862] c©y V¶y (Lepidodendraceace) - [8404]
c¸t silic - [2674] cÇn kÐo - [4521]
c¸t silica - [13794] cÇn khoan - [11894],[1814]
c¸t silic phong hãa - [1136] cÇn khuÊy trén - [341]
c¸t s«i (®cctr) - [1783] cÇn m¸y khoan tay - [7816]
c¸t sñi - [13125] cÇn xuyªn - [11894],[14137]
c¸t thæi - [13124] cÇu - [1930]
c¸t thñy tinh - [6290] cÇu biÓn - [13345],[13348]
c¸t tro - [1085] cÇu cån (®m) - [16891]
c¸t tr«i - [13132] cÇu ®Êt - [8196]
c¶i t¹o ®Êt - [8203] cÇu ®óc hÉng - [2213]
c¶i thiÖn khÝ hËu - [2892] CÇu gai (Echinoidea) - [4704]
c¶i thiÖn nÒn ®Êt ®¸ - [6562] cÇu karst - [7878]
c¶m biÕn chñ ®éng tõ xa - [198] cÇu lava t¨ng tr−ëng - [128]
c¶m biÕn d©y rung - [16395] cÇu nói löa - [16467],[8300]
c¶m x¹ häc - [12192] cÇu phao - [11680],[5657]
c¶nh quan karst - [7889] cÇu tÇu - [7773]
c¶nh quan tù nhiªn - [11252],[9937] cÇu tuf (kÕt h¹ch tuf) - [15867]
c¶nh quan x©m thùc - [4959] cÇu tù nhiªn - [1930],[9928]
c¶nh sinh th¸i - [4742] cÇu vßm (®cctr) - [929]
c¶n trë c¬ häc - [9160] cÊp - [6387],[8439]
c¶n trë ®Þa hãa - [6108] cÊp (cs) - [12278]
c¶n trë hãa-lý - [11259] cÊp dßng ch¶y - [14598]
c¹nh ngoµi - [10559] cÊp h¹t - [6387]

722
cÊp m¶nh vôn - [2836] cÊu tróc d¹ng m¾t - [10259]
cÊp phong hãa: ®¸ ph©n r· m¹nh - [16735] cÊu tróc d¹ng rÔ - [12632]
cÊp phong hãa: ®¸ ph©n r· trung b×nh - [16736] cÊu tróc d¹ng tÊm - [14626]
cÊp phong hãa: ®¸ ph©n r· yÕu - [16738] cÊu tróc d¹ng tuyÕn trªn ¶nh hµng kh«ng - [369]
cÊp phong hãa: ®¸ t−¬i - [16734] cÊu tróc dßng cæ - [10686]
cÊp phong hãa: ®Êt tµn tÝch - [16737] cÊu tróc ®¸ - [12860]
cÊp phèi tèt - [16778] cÊu tróc ®Êt - [5340]
cÊp s«ng (®m) - [8902] cÊu tróc hai líp - [15948]
cÊp thªm - [12335] cÊu tróc hÖ thèng s«ng song song - [10838]
cÊu t¹o - [14674],[14711] cÊu tróc h×nh m¾t - [5332]
cÊu t¹o biÕn d¹ng - [15165] cÊu tróc h×nh th¸i - [9725]
cÊu t¹o biÕn dÞch chuyÓn khÝ - [366] cÊu tróc khe nøt vu«ng gãc - [12353]
cÊu t¹o bät (th) - [16383] cÊu tróc kiÕn t¹o - [15168]
cÊu t¹o b«ng hoa d−¬ng (låi) - [11729] cÊu tróc nhiÖt - [15392]
cÊu t¹o c¾t riedel - [12692] cÊu tróc nói ®øt g·y vµ bån ®Þa - [1402]
cÊu t¹o ch¹c ba - [15800] cÊu tróc nói löa Èn - [3643]
cÊu t¹o ch÷ Y - [15800] cÊu tróc ph©n ®íi - [17161]
cÊu t¹o d¹ng bã - [10647],[13620] cÊu tróc Tot (cÊu tróc bèn-s¸u mÆt) - [15642]
cÊu t¹o d¹ng cét - [3775] cÊu tróc tuyÕn tÝnh trªn ¶nh hµng kh«ng - [370]
cÊu t¹o d¹ng ®u«i c¸ - [5606] cÊu tróc vßng - [12742]
cÊu t¹o d¹ng r·nh - [5110] cÊu tróc v÷a - [2407]
cÊu t¹o d¹ng sîi - [5546] cÊu tróc xÕp chÆt - [2935]
cÊu t¹o dßng ch¶y - [5700] cÊu tö R¨ng nãn cã sîi - [5547]
cÊu t¹o dßng ®Þnh h−íng - [448] cÈm nang - [6700]
cÊu t¹o ®Þnh h−íng - [4289] cÈm th¹ch - [2777],[9009]
cÊu t¹o edgewis - [4769] cÈm th¹ch hãa - [9062],[9063],[9068],[9069]
cÊu t¹o emulsi - [4911] CËn B¾c - [14743]
cÊu t¹o ghÐp m¶nh - [9737] cËn cøng - [14805]
cÊu t¹o gneis - [6335],[6336],[6339],[6340] cËn §¹i t©y d−¬ng - [14741]
cÊu t¹o gèi - [11321] cËn ®Þa tÇng - [10867],[11939]
cÊu t¹o hai tÇng - [15948] 1988) cã nghÜa lµ chång lªn - [14895]
cÊu t¹o h×nh cét - [3119] cebolit - [2487]
cÊu t¹o h×nh ®Üa - [4334] cechit - [2488]
cÊu t¹o hoa hång - [12919] cecilit - [2489]
cÊu t¹o kÕt vãn - [3238] cedarit - [2490]
cÊu t¹o khÝ në - [6037] cedricit - [2491]
cÊu t¹o khèi - [9095] celadonit - [2492]
cÊu t¹o khóc dåi - [11333],[13208] celestin - [2493]
cÊu t¹o m¹ng l−íi - [2496] celestit - [2494]
cÊu t¹o m¾t líi - [9255] celsian - [2499]
cÊu t¹o mÊt n−íc - [5711] cenment (xi m¨ng) - [2500]
cÊu t¹o mulion - [9805] Cenoman - [2510]
cÊu t¹o ngän löa - [5635] cenosit - [2512]
cÊu t¹o nh©n vµ vá - [3435] cenotypal - [2513]
cÊu t¹o nhò t−¬ng - [4911] cenuglomerat - [2535]
cÊu t¹o (cÊu tróc) tr−ëng thµnh - [15354] Ceratitida - [2537]
cÊu t¹o "nãn chång nãn" - [3248] cerianit - [2542]
cÊu t¹o ph©n gi¶i - [17105] ceri (Ce) - [2545]
cÊu t¹o ph©n tÊm - [8180] cerit - [2544]
cÊu t¹o tam gi¸c ch©u - [3960] cernyit - [2546]
cÊu t¹o t¶o - [440] cerotungstit - [2547]
cÊu t¹o tÊm - [11470],[15053] cerulat - [2548]
cÊu t¹o th« - [9183] ceruleit - [2549]
cÊu t¹o tinh hèc - [9410] cerulen - [2550]
cÊu t¹o tæ ong - [2496] cerusit - [2551]
cÊu t¹o trÇm tÝch - [13437] cervantit - [2552]
cÊu t¹o v¸ch ng¨n - [2496] cesanit - [2553]
cÊu t¹o vÈy - [13686] cesarolit - [2554]
cÊu t¹o vßm - [2176] cesbronit - [2555]
cÊu t¹o vßng - [12742] cesi (Cs) (Mü: cesium) - [2061]
cÊu t¹o xÕp v¶y - [2328] cestibtantit - [2557]
cÊu t¹o xiªn sãng - [5639] ceylonit - [2558]
cÊu t¹o xóc xÝch - [13208] chabazit (chabasite) - [2559]
cÊu t¹o yªn ngùa ®¶o - [15832] chaburneit - [2560]
cÊu tróc - [14674],[14711],[3316] Chadron (®t) - [2562]
cÊu tróc alochem - [477] chai cuèng b¸m - [10968]
cÊu tróc ba líp - [15453] chai x¸c ®Þnh dung träng - [4000]
cÊu tróc b¸nh gîn - [12758] chalantit - [2599]
cÊu tróc cµ n¸t - [11709],[2407] chalcanthit - [1753],[2570]
cÊu tróc cÇu - [1294] chalcanthit (kv) - [1756]
cÊu tróc chøa quÆng - [9305] chalcedon - [2175],[2572]
cÊu tróc d¹ng cét (kv) - [3119] chalcedonit - [2571]

723
chalcedon mµu xanh - [6513] ch©n lôc ®Þa - [3333],[3348]
chalcedon ngùa v»n - [17101] ch©n m¸i dèc - [15582]
chalcedon phít ®á - [2359],[2360] ch©n mót (cs) - [614]
chalco - [2574] ch©n (nói) - [1382]
chalcoalumit - [2575] ch©n (rÔ) dung nham - [8319]
chalcocit - [2576] ch©n nói - [9758]
chalcocit bå hãng - [14124] Ch©n r©u (Cirripedia) - [2799]
chalcocit cao nhiÖt - [6897] ch©n r×u - [11001]
chalcocyanit - [2577] ch©n sãng - [16705]
chalcodit - [2578] ch©n s−ên - [5779]
chalcolit - [2579] ch©u thæ - [3949]
chalcomenit - [2581] ch©u thæ ch©n chim - [1641],[4215]
chalconatronit - [2582] ch©u thæ cã d¹ng qu¹t båi tÝch - [5393]
chalcopenlandit - [2583] ch©u thæ cöa s«ng - [5153]
chalcophanit - [2584] ch©u thæ ®Çu hå - [8155]
chalcophil - [2585] ch©u thæ ®Çu vÞnh - [1435]
chalcophylit - [2586] ch©u thæ ®åi - [7851]
chalcopyrit - [2587] ch©u thæ ®íi triÒu thÊp - [8714]
chalcosiderit - [2588] ch©u thæ hÑp - [8437]
chalcosin - [2589],[3405] ch©u thæ h×nh nãn - [3246]
chalcostibit - [2590] ch©u thæ h×nh qu¹t - [5392]
chalcothalit - [2591] ch©u thæ h×nh thµnh do b·o - [14504]
chalcotrichit - [2592] ch©u thæ h×nh vßng cung - [950]
chalmersit - [2600] ch©u thæ hå - [8152]
chalybit - [2601] ch©u thæ ngo»n ngoÌo - [5136]
chambersit - [2604] ch©u thæ nhá - [7382]
chamcanit - [2605] ch©u thæ nhän ®Çu - [3724]
chamosit - [2606] ch©u thæ tiÕp xóc b¨ng hµ - [7291]
Champlain - [2607] ch©u thæ triÒu kiÖt - [4696]
changbaiit - [2608] ch©u thæ vÞnh - [1430]
Changhsing (®t) - [2611] ch©u thæ xo¸y - [7094]
chantalit - [2624] chÊn ®éng - [6571],[9750]
chaoit - [2625] chÊn t©m ngoµi - [5032]
chaotic - [2627] chÊn tiªu ®éng ®Êt - [13464],[7248]
chapmanit - [2630] chÊn tiªu s©u cña vô ®éng ®Êt - [7543]
Charmouthi - [2635] chÊp nhËn - [101],[241]
charnockit kiÒm - [455] chÊt bèc - [16457]
charoit - [2636] chÊt chØ thÞ phãng x¹ - [12203]
chatkalit - [2639] chÊt DDT - [3855]
Chatti (®t) - [2642] chÊt dieldrin - [4186]
Chautauquan (®t) - [2643] chÊt diÖt trõ (hãa chÊt b¶o vÖ thùc vËt) - [11131]
chµy nghiÒn quÆng - [10451] chÊt ®ång vÞ - [7719]
ch¶y - [12173],[17051],[5704] chÊt ®éc hãa häc TCDD (2 - [15138]
ch¶y dÎo - [17051] chÊt g¾n kÕt - [1590]
ch¶y ®i - [10561] chÊt g¾n kÕt bitum - [1672]
ch¶y n−íc xuèng møc thÊp h¬n - [14316] chÊt g©y « nhiÔm - [11640],[3323]
ch¶y trµn ngËp lôt - [527] chÊt g©y « nhiÔm thø sinh - [13413]
ch¶y xiÕt - [14881],[5731] chÊt g©y « nhiÔm vi l−îng - [9460]
ch¹c - [5963] chÊt g©y ung th− - [2325]
ch¹c ®u«i - [2440] chÊt gia cè - [14351]
ch¹m - [5158] chÊt kÕt dÝnh - [1590]
ch¹m træ - [13341] chÊt kho¸ng hãa t¹o quÆng - [10434]
ch¹m træ h×nh th¸i - [9724] chÊt lµm cøng (nÒn ®Êt - [14349]
ch¹m vßng (cs) - [262] chÊt l¾ng ®äng ngoµi mÆt v¸ch - [5056]
ch¾c - [5598] chÊt l¾ng ®äng ë thµnh vá - [9822]
ch¾n - [1999] chÊt l¾ng ®äng trong siphon - [13892]
chÆt - [15514],[3147],[3997] chÊt lÊp ®Çy khe nøt - [4314]
ch©n - [5778] chÊt láng - [9221]
ch©n b¸m - [6709] chÊt láng ®Æc - [1669]
ch©n b¨ng - [2435] chÊt láng kh«ng trén lÉn (qu¸ tr×nh ph©n dÞ magma láng) -
Ch©n bông - [6047] [8523]
Ch©n bông cã vÈy yÕm - [10370] chÊt l−îng - [12127]
Ch©n bông (Gastropoda) - [6049] chÊt l−îng cao - [6899]
Ch©n chÌo (Copepoda) - [3401] chÊt l−îng n−íc - [16658]
ch©n ®Çu d¹ng Nautiloidea - [9953] chÊt l−îng n−íc hoÆc chÊt láng kh¸c ®−îc b¬m (vÝ dô nh−
Ch©n ®Çu (Cephalopoda) - [2536] n−íc d−íi ®Êt) - [12036]
ch©n ®Ëp - [15581],[15582] chÊt l−u dÎo - [11440]
ch©n ®Õ ®Ëp ë phÝa th−îng l−u - [6756] chÊt nhÊp nh¸y - [13305]
ch©n ®Õ mÆt c¾t - [3745] chÊt næ - [4074],[5297]
ch©n ®æ - [11922] chÊt næ hãa häc - [2654]
ch©n khèi tr−ît - [8212] chÊt ph©n t¸n - [3919],[4345]
ch©n k×m - [2648] chÊt phãng x¹ - [12216]

724
chÊt phô gia - [222] chi l−u mãc xÝch - [1327]
chÊt r¾n hßa tan - [4362] chi phÝ b¶o d−ìng - [16101]
chÊt solvat (chÊt tan) - [14116] chi phÝ c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt - [5275]
chÊt t¶i ®éng do næ m×n - [4634] chi phÝ ®iÒu tra th¨m dß - [5285]
chÊt t¶i lÖch t©m - [4699] chi phÝ ®Þa chÊt - [5275]
chÊt th¶i (phÕ th¶i) - [16595] chi phÝ hµnh chÝnh - [240]
chÊt th¶i phãng x¹ - [12208] chi phÝ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn - [12532]
chÊt thªm - [222] chi phÝ qu¶n lý - [240]
chÊt vá bµo tö phÊn hoa - [14313] chi phÝ sö dông - [12991]
chÊt xóc t¸c - [100] chi phÝ th¨m dß - [5275]
chÊt xóc t¸c trong phun bª t«ng - [98] chi phÝ th¨m dß cho mét ®¬n vÞ tr÷ l−îng kho¸ng s¶n -
chËu - [11742] [16088]
chËu bïn ®a s¾c - [10659] chi phÝ t×m hiÓu ban ®Çu - [13321]
chËu tròng (caldera) - [11376] chi roi - [5631]
chelkarit - [2649] chi tiÕt thñy lùc - [7121]
Chemung (®t) - [2667] childrenit - [2686]
chenevixit - [2668] Chim mèi - [10000]
cheo leo - [3518] chiolit - [2695]
cheralit - [2670] ch× chËu - [11775]
chernovit - [2671] ch× dÞ th−êng - [771]
chernykhit - [2672] ch× do phãng x¹ sinh ra - [12221]
chervetit - [2678] ch× ®en - [1682]
chesexit - [2679] ch× ®á - [12384]
Chesteri (®t) - [2680] ch× (Pb) - [8346]
chevkinit - [2681] ch× th«ng th−êng - [10407]
chÌn nªm - [16752] ch×m ngËp - [14788]
chÐn - [3687] chÝnh - [2329]
chÐn cæ - [3757],[935] chØ sè - [7387]
chªnh lÖch - [4096] chØ sè bïng næ - [5295]
chÕ ®é - [12461] chØ sè chÊt l−îng khèi ®¸ (Q) - [15902]
chÕ ®é nhiÖt cña vïng ®Êt cã b¨ng vÜnh cöu - [11070] chØ sè chän läc - [6399]
chÕ ®é n−íc - [16661] chØ sè coli - [3068]
chÕ ®é thñy v¨n - [12462] chØ sè co ngãt - [13731]
chÕ ®é thùc - [12326] chØ sè dÎo - [7393]
chÖch dßng - [3917],[4403] chØ sè dÎo (cña ®Êt) - [11441],[11444]
chi - [5778] chØ sè ®èi xøng cña vÕt gîn - [12769]
chia nh¸nh bªn trong - [4957] chØ sè ®éng n¨ng - [4964]
chia nh¸nh phÝa ngoµi - [5265] chØ sè ®é chÆt - [3298]
chia thµnh phßng - [2179] chØ sè ®é sÖt - [3298]
chiastolit - [2684] chØ sè felsic - [5472]
Chickasawhay (®t) - [2685] chØ sè gîn sãng - [12763],[12772]
chiÒu cao - [4859],[556],[6780] chØ sè ho¸ cøng - [13736]
chiÒu cao cét n−íc mao dÉn - [6779] chØ sè ho¹t ®éng - [205]
chiÒu cao kh«ng ph¶i chèng thµnh - [16110] chØ sè hãa cøng - [14080]
chiÒu cao (cs) - [6778] chØ sè h÷u hiÖu - [205]
chiÒu cao tù do - [16110] chØ sè kÕt tinh - [3661]
chiÒu cao vÕt gîn - [12762],[12771] chØ sè khóc x¹ - [7392]
chiÒu cao vßng cuén - [16849] chØ sè láng - [5714],[7390],[8527]
chiÒu dµi khèi tr−ît - [8215] chØ sè lç rçng - [11699]
chiÒu dµi suèi - [14591] chØ sè mafic - [9408]
chiÒu dµi tæng - [8225] chØ sè mafic (viÕt t¾t MI) - [8820]
chiÒu dµy thËt - [15843] chØ sè mµu - [3098]
chiÒu dÇy biÓu kiÕn - [892] chØ sè n¨ng l−îng - [4964]
chiÒu réng cña gîn - [12770] chØ sè nÐn - [3209]
chiÒu réng cña vÕt gîn - [12768],[12770] chØ sè nhãm - [6609]
chiÒu réng tíi h¹n - [3578] chØ sè Nigli - [10082],[10083]
chiÒu réng vÕt gîn - [12773] chØ sè 0 - [10206]
chiÒu s©u - [4029] chØ sè ph©n dÞ - [4207]
chiÒu s©u b×nh th−êng - [10033] chØ sè th¹ch anh - [12149]
chiÒu s©u hay ®é s©u miÖng nói löa - [3523] chØ sè tèc ®é sãng ©m - [16313]
chiÕc gËy dß t×m m¹ch n−íc ngÇm - [4274] chØ sè Trïng lç - [5783]
chiÕc gËy thÇn - [4407] chØ sè vÕt gîn - [12763]
chiÕc que phï thñy - [16908] chØ sè v«i-kiÒm - [462]
chiÕt khÊu - [4329] chØ sè x¸o trén mÉu ®Êt - [12512]
chiÕt suÊt hay chØ sè khóc x¹ - [12448] chØ thÞ sinh häc - [1621]
chiÕt suÊt kÕ Abbe - [12] chØ thÞ t×m kiÕm gi¸n tiÕp - [7407]
chiÕt suÊt t−¬ng ®èi - [12490] chØ thÞ t×m kiÕm trùc tiÕp - [4278]
chi b¸m - [2821] chØ tiªu kho¸ng s¶n - [12128]
chi ®u«i - [2442],[2540],[2541] chØnh hîp - [114],[116],[3231],[3269],[3270]
chi giao phèi - [2821] chØnh hîp ph¼ng - [11427]
chi k×m - [2646] chØnh lý - [237]
chi l−u - [290],[7455] chÞu t¶i - [1459]

725
chkalovit - [2699] chu kú ®¸ - [12837]
chlorargyrit - [2702] chu kú ®Þa chÊt - [6143]
choloalit - [2721] chu kú ®Þa kiÕn t¹o - [6213]
chondrit cã carbon - [2290] chu kú ®Þa m¸ng (chu kú kiÕn t¹o-tectonic cycle) - [6203]
chondrodit - [2724] chu kú ®éng ®Êt - [4683]
Chonetidina - [2728] chu kú ®−êng bê - [13704]
cho vay - [8614] chu kú gi¶m nhiÖt ®é vµo cuèi Holocen - [9175]
choßng - [1667] chu kú kh« nãng - [1000]
Choristida - [2731] chu kú kiÕn t¹o - [15160]
chßm sao Maket - [2250] chu kú nói löa - [16479],[5124]
chßm sao thiªn ng−u - [2250] chu kú phun trµo - [5124]
chãp - [3598] chu kú sinh ®Þa hãa - [1609]
chãp nãn nói löa - [16477] chu kú sinh v¸ch - [13533]
chän läc tèt - [16786] chu kú t¹o nói - [6143]
chän vÞ trÝ ®Æt m¸y - [13576] chu kú trÇm tÝch - [3762],[484]
ch«n lÊp (chÊt th¶i) - [8200] chu kú vïng ch©u thæ - [3952]
ch«n n−íc th¶i vµo giÕng s©u - [3908] chu kú Wilson - [16869]
chång - [14889] chu kú x©m thùc - [3761]
chång chÊt - [14895] chu kú x©m thùc s«ng - [5735]
chång ghÐp b¶n ®å - [8340] chu tr×nh b×nh th−êng - [10161]
chèng ngang (®cctr) - [1874],[1885] chu tr×nh carbon - [2280]
chç biÕn ®æi ®ét ngét cña ®Þa h×nh - [1914] chu tr×nh chuÈn - [10161]
chç biÕn ®æi ®ét ngét cña s−ên - [11284] chu tr×nh thñy v¨n - [7173]
chç bÞ phång - [1719] chu tr×nh vßng - [3759]
chç cao - [12776] chuyªn gia ®¸ quý - [6082]
chç dèc - [12776] chuyªn tõ ®Þa tÇng - [14560]
chç ®· san lÊp - [1160] chuyÓn dÞch - [15692]
chç ®Êt th¾t l¹i - [14520] chuyÓn dÞch cÊu tróc - [14686]
chç g·y s−ên lôc ®Þa - [13663] chuyÓn dÞch cña mÆt ®Êt do næ m×n - [6571],[9750]
chç h¹ thÊp cña mÆt ®Êt do xãi mßn - [12402] chuyÓn dÞch ®¬n nghiªng - [16075]
chç hë gi÷a hai vßm cña hang - [10913] chuyÓn dÞch héi tô - [3383]
chç lé - [10549] chuyÓn dÞch nÒn ®Êt ®¸ - [6565]
chç më réng - [1946] chuyÓn dßng - [13681]
chç n−íc xo¸y - [10591],[1262] chuyÓn ®æi - [2609]
chç th¾t nót - [9963] chuyÓn ®æi mét b¶n ®å ®a ®èi t−îng sang mét tÖp d÷ liÖu
chç tròng - [6950] d¹ng ma trËn sè - [12298]
chç tròng chøa n−íc - [16635] chuyÓn ®éng - [6571],[9750]
chç uèn cong nhän - [8109] chuyÓn ®éng ©m - [9974]
chêm - [15460],[15464] chuyÓn ®éng d−¬ng - [11731]
chêm nghÞch - [10615] chuyÓn ®éng khèi - [12838],[9078]
chêm tr−ît - [10214] chuyÓn ®éng mao dÉn - [2236]
chuÈn ®Þa m¸ng - [10822] chuyÓn ®éng n©ng - [11731]
chuÈn ®Þa tÇng - [14571],[15957] chuyÓn ®éng ng−îc tõ d−íi lªn - [10620]
chuÈn ®Þa tÇng bé phËn - [3177] chuyÓn ®éng quay - [12936],[12945]
chuÈn ®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn) bæ khuyÕt - [8368] chuyÓn ®éng thÕ kû - [13427]
chuÈn ®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn) bæ sung - [10868] chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn - [15697]
chuÈn ®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn) nguyªn thuû - [6964] chuyÓn ®éng tr−ît khèi - [13969]
chuÈn ®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn) ph©n vÞ - [16094] chuyÓn hãa - [15683]
chuÈn ®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn) phô trî - [7267] chuyÓn hãa vá lôc ®Þa thµnh vá ®¹i d−¬ng - [10256]
chuÈn ®Þa tÇng (mÆt c¾t chuÈn) thay thÕ - [10002] chuyÓn h−íng - [4404]
chuÈn ®Þa tÇng liªn hîp - [3189] chuyÓn pha bËc hai - [13423]
chuÈn ®Þa tÇng ranh giíi - [1859] chuyÓn thÓ - [14812]
chuÈn ®Þa tÇng t−íng - [5349] chuyÓn tiÕp - [17207]
chuÈn ph©n phèi F - [5439] chuyÓn tiÕp thêi gian - [15538]
chuÈn vÒ than hãa - [2317] chuyÓn vÞ chu vi - [2793]
chudobait - [2758] chuyÓn vÞ ®øng - [16358]
chukhrovit - [2759] chuyÓn vÞ gãc - [737]
chunam - [2760] chuyÓn vÞ ngang - [7009]
chuçi - [16473],[2424],[2565] chuyÓn vÞ toµn bé - [15645]
chuçi cùc - [11623] chïm nói löa - [16475]
chuçi hay lo¹t miÖng nói löa - [2567] chïy ngoµi - [5055]
chuçi kÕt h¹ch s¾t - [5644] chñ ®éng (®cctr) - [200]
churchit - [2761] chôp ¶nh hµng kh«ng - [281]
chursinit - [2763] chôp ®Çu cäc - [4558]
chu kú - [3759] chôp X quang - [17004]
chu kú biÕn ®æi t−¬ng ®èi cña mùc biÓn - [10810] ch−a bÞ phong hãa - [16112]
chu kú Bouma - [1850] ch−a chÕ biÕn - [12316],[3602]
chu kú bãc mßn - [3760] ch−a cè kÕt - [16041]
chu kú chÊt ®ì t¶i - [8610] ch−a n¹p (¾c quy) - [16028]
chu kú cña vông biÓn - [8133] ch−a thµnh thæ nh−ìng - [1243]
chu kú dao ®éng n−íc d−íi ®Êt - [11230] ch−a tr−ëng thµnh - [7349]
chu kú dßng ch¶y - [12995] ch−¬ng tr×nh - [11908]

726
ch−¬ng tr×nh Khoan §¹i d−¬ng - [10275] clinoungemachit - [2925]
ch−¬ng tr×nh khoan ®¹i d−¬ng (ODP) - [10246] clinozoisit - [2926]
ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng Liªn hiÖp quèc - [16063] clintonit - [2929]
ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng Liªn hiÖp quèc (viÕt t¾t UNEP) - clo hãa (n−íc) - [2703]
[16091] clo (Cl) - [2704]
ch−¬ng tr×nh nghÞ sù 21 - [324] cloraluminit - [2700]
ch−¬ng tr×nh qu¶n lý hÖ thèng file - [5287] clorapatit - [2701]
ch−¬ng tr×nh UNESCO "Con ng−êi vµ sinh quyÓn" (MAB) - clorit - [2705]
[11909] cloritoit - [2707]
chøa bµo tö phÊn hoa - [10766] clorit në - [14954]
chøa b¹c - [2194] clormagaluminit - [2708]
chøa calcit - [2083] clormanganokalit - [2709]
chøa carbon - [2278],[2289],[2313],[2316] clorofluorocarbon (CFCs) - [2710]
chøa dÇu khÝ - [11158] clorofluorometan - [2711]
chøa ®¸ hoa - [9066] cloromagnesit - [2712]
chøa ®¸ quý - [6081] clorophaeit - [2713]
chøa ®Êt - [4690] clorophoenicit magnesi - [8877]
chøa feldspar - [5453] clorospinel - [2714]
chøa foid - [5754] clorothionit - [2715]
chøa hãa th¹ch - [5833] clorotil - [2716]
chøa kali - [11753] cloroxiphit - [2717]
chøa kÕt h¹ch pyrit - [1899] clostridia khö sulfit - [14847]
chøa kim lo¹i - [9303],[9315],[9319] Clymeniida - [2950]
chøa muèi - [13054],[13062],[13096] coalingit - [2963]
chøa nh«m (Al) - [572] cobal d¹ng ®Êt - [4693]
chøa n−íc - [16606] cobal tr¾ng - [16820]
chøa n−íc ë chç tròng - [4028] cobaltit - [2994]
chøa oxid nh«m (Al2O3) - [566] cobaltkoritnigit - [2995]
chøa quÆng - [10413],[9303],[9315] cobaltocalcit - [2996]
chøa s¾t - [5535] cobaltomenit - [2997]
chøa sÐt - [981] cobalt ®á - [12369]
chøa t¶o silic - [4162],[4163] cobalt lãng l¸nh - [2988]
chøa than - [2278],[2313],[2316] cobalt mµu ®á - [2987]
chøa thiÕc - [14379] cobalt mµu hång - [2989]
chøa v«i - [2083],[2086],[2108] cobalt (Co) - [2986]
chøng ®Çn ®én ®Þa ph−¬ng - [4923] cobalt tr¾ng thiÕc - [15551]
ciminit - [2770] Coblen - [3001]
cimolit - [2771] Coblenci (®t) - [3001]
Cincinat (®t) - [2772] cocinit - [3003]
cipolin - [2777] cocit - [3009]
Cladocera - [2805] coconinoit - [3011]
Claiborni (®t) - [2810] cocromit - [3008]
Clairendon (®t) - [2813] coeruleolactit - [3048]
clarait - [2814] coesit - [3049]
claringbulit - [2816] cofinit - [3051]
clarkeit - [2818] cohenit - [3053]
Clarkforki - [2819] colemanit - [3066]
clausthalit - [2840] colinsit - [3087]
cleavelandit - [2880] coloid - [3090]
cliachit - [2883] coloradoit - [3099]
clifordit - [2887] colquiriit - [3107]
clinker - [2899] columbit - [3108]
clinoaugit - [2901] columbit mangan - [8970]
clinobarandit - [2903] columbotantalit - [3109]
clinobisvanit - [2904] columbretit - [3110]
clinobronzit - [2905] colusit - [3120]
clinochalcomenit - [2906] coluvi - [3093]
clinoclas - [2909] comancheit - [3122]
clinoclor - [2907] combeit - [3125]
clinocrysotil - [2908] comblainit - [3129]
clinoenstatit - [2910] comendit - [3130]
clinoferosilit - [2911] compreignacit - [3203]
clinohedrit - [2913] conelit - [3287]
clinohumit - [2914] cong - [949]
clinohypersthen - [2915] cong th¼ng - [10510]
clinokurchatovit - [2916] cong vµo t©m - [9262]
clinophosinait - [2917] congolit - [3275]
clinoptilolit - [2920] conichalcit - [3276]
clinopyroxen - [2921] con bay - [1640]
clinopyroxenit olivin - [10315] con l¨n rung - [16393]
clinosaflerit - [2922] con l¾c (®Ó dß t×m vËt thÓ Èn trong lßng ®Êt) - [16856]
clinostrengit - [2923] con m¾t ®¸ - [14489]

727
con (nh¸y) - [3841] cã hai c¬ khÐp - [4245]
consol (c«ng x«n) - [3300] cã hai vßng phiÕn - [4182]
Conulariida - [3375] cã hang hèc - [2476]
cookeit - [3396] cã h¹t - [6437]
co ngãt kh« - [4582] cã hÖ sè thÊm cao - [11106]
co ngãt (®Êt - [13730] cã hiÖu lùc - [4777]
co ngãt xuyªn t©m - [12188] cã hiÖu qu¶ - [4777]
cooperit - [3397] cã hèc ch©n r¨ng (cs) - [589]
coperas tr¾ng - [16821] cã kh¶ n¨ng b¸m dÝnh - [230]
copiapit - [3402] cã kh¶ n¨ng bÞ xãi mßn - [5106]
copiapit magnesi - [8869] cã khiªn kh«ng ®Òu - [6852]
coppera - [3411] cã khÝa - [14639]
coquimbit - [3413] cã khÝa däc - [15269]
coracit - [3416] cã khoang kh¸c kiÓu - [6838]
cordercit - [3432] cã khíp - [1060]
cordierit - [3433] cã khung x−¬ng b»ng gai ®¬n trôc - [4760]
cordylit - [3434] cã kim lo¹i - [9303]
corensit - [3463] Cã k×m (Chelicerata) - [2647]
corindon - [3470] cã l¸ chÐt - [11342]
corkit - [3448] cã l«ng ch©m Cnidaria - [2954]
cornetit - [3449] cã l«ng roi - [5629]
cornubit - [3451] cã lç - [11685],[589]
cornwalit - [3454] cã lç bao quanh - [11089]
coronadit - [3456] cã lç phßng réng - [5197]
corvusit - [3471] cã lç tho¸t réng - [5195]
cosalit - [3472] cã lç th«ng - [11068],[5484]
costibit - [3481] cã lîi - [4721]
coterit - [3484] cã lîi nhuËn cña c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt - [11905]
cotunit - [3485] cã mÊu d¹ng r¨ng nhá - [4009]
Couvin - [3498] cã mÊu nhá (cs) - [6437]
covelin - [3500] cã mÊu nhän - [9791]
covelit - [3501] cã miÖng h×nh chÐn (cs) - [612]
covit - [3507] cã miÖng liÒn vµnh - [6963]
cowlesit - [3509] cã miÖng mang siphon - [13896]
cã bÒ mÆt d¹ng h¹t (cs) - [6453] cã má - [12930]
cã bé r¨ng cong - [3768] cã m«i - [8097]
cã bé r¨ng hoµn chØnh - [15210] cã mét c¬ - [9661]
cã bông vá lÖch sau - [4936] cã mïn - [7055]
cã bông vá lÖch tr−íc - [5252] cã n¾p - [10370]
cã bông vá ngoµi - [5252] cã nÕp kh«ng song song - [10144]
cã bông vá trong - [4936] cã nguån gèc b¨ng hµ - [11906]
cã c¸nh (cs) - [406] cã nguån gèc hang ®éng - [14220]
cã chøa silic - [2677] cã nguån gèc s©u - [7254]
cã cæ h−íng phÝa tr−íc - [11895] cã nguån gèc s©u (trt) - [7255]
cã cæ èng ngoµi - [4758] cã nhÞ - [14366]
cã cæ èng trong - [4984] cã n−íc - [10449]
cã cæ quay sau - [12591] cã èng miÖng ®¬n - [9669]
cã c¬ bªn - [11481] cã æ d¹ng vßm - [3689]
cã c¬ bông - [16332] cã æ trøng ngÇm - [4986]
cã c¬ ®Òu - [7703] cã æ trøng trong - [4985]
cã c¬ l−ng - [4471] cã phiÕn m¾t g¾n liÒn r×a hËu m«n - [7492]
cã d¹ng bÊt chØnh hîp - [16038] cã phæi (Pulmonata) - [12024]
cã d¹ng kh«ng chØnh hîp - [16038] cã r·nh céng hîp - [15003]
cã d¹ng nãn cong - [3781] cã r·nh kh¸c kiÓu - [6839]
cã d¹ng ph¼ng - [8179] cã r·nh lç - [3104]
cã d¹ng vßng cung - [949] cã r¨ng - [4007],[4010]
Cã d©y sèng - [2730] cã r¨ng kh¸c nhau (Heterodonta) - [6841]
cã ®¸ hoa - [9066] cã r¨ng nhän (cs) - [174]
cã ®Æc tÝnh cña c¸t - [13158] cã r¨ng trong æ - [15365],[15366]
cã ®Æc tÝnh cña ®¸ - [12867] cã rèn hë - [11068],[11177]
cã ®Æc tÝnh rçng - [11700] cã siphon cÊu t¹o táa tia (cs) - [187]
cã ®Çu nhän - [9791] cã siphon hÑp - [14424]
cã ®èm - [12043] cã siphon réng - [5198]
cã ®èt - [1060] cã tai (cs) - [1175]
cã ®−êng ¸o hâm h×nh vÞnh - [13888] cã tÊm ngang - [15054]
cã ®−êng khÝa - [14641] cã th¸p - [15926]
cã ®−êng khíp th¼ng - [12357] cã thÓ b¸n ®−îc - [9056]
cã feldspar - [5453] cã thÓ ®Çm chÆt - [3149]
cã foid - [5754] cã thÓ ®−îc - [5440]
cã gai (cs) - [868] cã thÓ sö dông ®−îc - [1201]
cã gi¸ trÞ - [11732] cã thÓ trao ®æi ®−îc trªn thÞ tr−êng - [9056]
cã gê mÞn - [14639],[14641] cã tÝnh b¸m dÝnh - [230],[3057]

728
cã tÝnh nÐn lón - [3204] c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i vµ viÖc hñy bá chóng (C«ng −íc
cã tÝnh nøt nÎ - [5611] Basel) - [3379]
cã tÝnh sÐt - [981] C«ng −íc vÒ phßng ngõa « nhiÔm tõ tµu biÓn - [3376]
cã tÝnh thÕ giíi - [3477] C«ng −íc vÒ phßng ngõa sù « nhiÔm do ®æ chÊt th¶i vµ
cã t« ®iÓm gê que (cs) - [1270] c¸c chÊt kh¸c - [3380]
cã v¸ch ®¸y - [15054] C«ng −íc Viªn - [16404]
cã v©n v¹ch - [14639] c«ng viÖc khai th¸c vËn chuyÓn ®¾p ®Êt - [4689]
cã vÈy - [8172] c«ng viÖc phô trî - [1157]
cã vÞ trÝ thÊp h¬n - [16054] c« ®Æc - [3225]
cã vßng xo¾n kh«ng ®Òu - [6325] cån - [12684],[1311],[1366],[6697]
cã vá h×nh sõng cuén - [3453] cån b¨ng l−ìi liÒm - [7286]
cã vá trong - [4928] cån c¸t - [13117],[4413],[7028]
cá - [6822],[6823] cån c¸t akl - [389]
cäc - [3117] cån c¸t bay - [4605]
cäc bª t«ng - [3236] cån c¸t bê biÓn - [9026]
cäc bª t«ng ®óc s½n - [11801] cån c¸t cao - [7958]
cäc c¸t - [13131],[13147] cån c¸t ch¾n - [1320]
cäc chÞu lùc (®cctr) - [1460] cån c¸t kÐo dµi - [8663]
cäc chÞu t¶i b»ng mòi - [4920] cån c¸t leo - [2897]
cäc chèng - [11589],[4920] cån c¸t l−ìi liÒm - [1334]
cäc chèng ®øng - [14717] cån c¸t ngÇm - [13121]
cäc cõ - [13656] cån c¸t sôt lë - [5374]
cäc ®ãng - [4556] cån c¸t (®ôn c¸t) sinh kÌm - [1152]
cäc ®ãng nghiªng - [12249] cån c¸t thø cÊp - [258]
cäc ®æ t¹i chç - [2397] cån c¸t ven bê - [2980]
cäc ®óc s½n - [11802] cån l−ìi liÒm d−íi biÓn - [14767]
cäc ®−êng kÝnh lín - [4544] cån thÊp (®m) - [16890]
cäc giÕng ch×m - [2071] cèc - [3687]
cäc gç - [16940] cèc b¾n tãe - [14270]
cäc ma s¸t - [5661],[5914] cèng - [3083],[7010]
cäc mia - [8441] cèng r·nh - [4498]
cäc nghiªng (®cctr) - [1416] cè ®Þnh ®¹m - [10107]
cäc nhåi - [7497] cè kÕt - [3059],[3304]
cäc nhåi (®cctr) - [1808] cè kÕt ban ®Çu - [7468]
cäc næi - [5661] cè kÕt ®Êt - [3301]
cäc thÐp - [14414] cè kÕt kÕ - [3307]
cäc vÝt - [13340] cè kÕt nguyªn sinh - [11846]
cäc xo¾n - [13340] cè kÕt s¬ cÊp - [11846]
c«ng do mét lùc t¹o nªn - [16945] cè kÕt thø cÊp - [13398],[13417]
c«ng do ngo¹i lùc thùc hiÖn - [5313] cè kÕt thø sinh - [13398]
c«ng nghÖ b¬m x©y dùng mÆt ®−êng - [10932] cè kÕt tøc th× - [7468]
c«ng suÊt cho phÐp - [13032] cè tr−ît Vajont - [16217]
c«ng t¸c bª t«ng - [3235] cèp pha - [13735]
c«ng t¸c ®iÒu chØnh - [3372] cèt liÖu - [335]
c«ng t¸c gia cè - [14347] cèt liÖu mÞn - [5578]
c«ng t¸c khoan - [1813],[4540] cèt liÖu nhÑ - [8462]
c«ng t¸c khoan b¾t neo ®¸ (®cctr) - [690] cèt liÖu trang trÝ - [5299]
c«ng t¸c kiÓm tra - [3372] cèt thÐp gia cè - [12480]
c«ng t¸c sµng - [13334] cæ - [9963]
c«ng t¸c xö lý (nÒn ®Êt - [14347] cæ bµo tö phÊn hoa - [10715]
c«ng thøc Bayes - [1432] cæ cÊu t¹o - [10728]
c«ng thøc cÊu tróc - [14714] cæ ch©n - [2368]
c«ng thøc l−u l−îng giÕng Dupuit Forchheimer - [4611] cæ dÊu vÕt häc - [10703],[10745]
c«ng thøc lùc hÊp dÉn - [6495] cæ duyªn h¶i häc - [10667]
c«ng thøc träng lùc - [6495] cæ ®¹i d−¬ng häc - [10678]
c«ng thøc träng lùc quèc tÕ - [7560] cæ ®Çm hå häc - [10705]
c«ng tr¸i - [8614] cæ ®Þa chÊt thñy v¨n - [10702]
c«ng tr×nh ®Êt - [4689] cæ ®Þa h×nh häc - [10734]
c«ng tr×nh ngÇm d¹ng phßng - [2474] cæ ®Þa lý - [10698]
c«ng tr×nh tiªu n−íc th¼ng ®øng - [4500] cæ ®Þa lý ®éng vËt - [10740]
c«ng ty cæ phÇn - [14475] cæ ®Þa lý thùc vËt - [10720]
c«ng −íc Basel - [1394] cæ ®Þa m¹o häc - [10700]
C«ng −íc cña Liªn hiÖp quèc vÒ ®a d¹ng sinh häc - cæ ®éng vËt häc - [10741]
[16090] cæ h×nh th¸i häc - [10710]
C«ng −íc London vÒ ®æ chÊt th¶i - [8654] cæ khÝ hËu - [10681],[6139]
C«ng −íc MARPOL - [9073] cæ khÝ hËu häc - [10683]
c«ng −íc Ramsar - [12267] cæ m«i tr−êng - [10690]
C«ng −íc vÒ b¶o vÖ tÇng ozon - [3377] cæ nh©n häc - [10669]
C«ng −íc vÒ biÕn ®æi khÝ hËu - [3378] cæ nh©n lo¹i häc - [7049]
C«ng −íc vÒ c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc cã tÇm quèc tÕ ®Æc cæ nhiÖt ®é - [10731]
biÖt nh− lµ n¬i c− tró cña c¸c loµi chim n−íc - [3381] cæ nói löa - [10736]
C«ng −íc vÒ kiÓm so¸t viÖc vËn chuyÓn xuyªn biªn giíi cæ nói löa häc - [10737]

729
cæ sinh c¶nh häc - [10674] cì cuéi t¶ng - [1849]
cæ sinh ®Þa lý - [10672] cì h¹t - [6407]
cæ sinh hãa - [10671] cì h¹t h÷u hiÖu - [4784]
cæ sinh häc - [10673] cì khèi ®¸ - [1729]
cæ sinh häc ®Þa tÇng - [14555] cì sÐt - [2865]
cæ sinh häc ®éng vËt cã x−¬ng sèng - [16351] craigmontit - [3520]
cæ sinh häc hiÖn t¹i - [208] crandalit - [3521]
cæ sinh th¸i häc - [10689] crater thùc d¹ng h×nh phÔu - [15839]
cæ sinh vËt häc - [10714] craton - [3529]
cæ sinh vËt häc m« t¶ - [10711] craton lôc ®Þa bÒn v÷ng - [6773]
cæ sinh vËt ph©n tö - [9622] creaseyit - [3531]
cæ t¶o häc - [10668],[10717] crednerit - [3532]
cæ thiªn th¹ch - [10709] creedit - [3533]
cæ thæ nh−ìng häc - [10716] Creta - [3545]
Cæ thùc vËt - [10719] crichtonit - [3553]
cæ thùc vËt häc - [10677],[10721],[11267] cristobalit - [3561]
cæ tiÕn hãa - [10725] crocidolit - [3579]
cæ tõ - [937] crocoit - [3580]
cæ v¸ch ng¨n - [13538] cromaltit - [3581]
céng bµo - [3044] cromat - [2733]
céng c¸ thÓ - [3043] cromatit - [2734]
céng h−ëng tõ (dïng trong m¸y ®o dÞ th−êng tõ) - [14258] cromdravit - [2735]
céng sinh - [10820] crome diopsid - [2736]
cét - [11352],[3111] cromit - [2738]
cét ¸p - [11830] cromit magnesi - [8868]
cét d¹ng phiÕn - [8173] cromit mangan - [8969]
cét do m−a - [12246] crom (Cr) - [2739]
cét dung nham - [8305] crookesit (crukesit) - [3582]
cét ®¸ - [12026],[2691],[9804] crosit - [3596]
cét ®Þa tÇng - [14543],[3114],[3118] cryoconit - [3619]
cét ®Þa tÇng ®Þa chÊt - [6141] cryolit - [3620]
cét h×nh c¸n bót - [14728] cryolithionit - [3621]
cét magma - [8833] cryptohalit - [3635]
cét n−íc - [14316] cryptolit - [3636]
cét n−íc cã ¸p (artesi) (®cctr) - [1049] cryptomelan - [3637]
cét phun trµo - [5123] crysoberyl - [2752]
cét quÆng - [10425],[10426],[11351],[9332] crysocola - [2753]
cét thñy tÜnh - [7204] crysolit - [10463],[2754]
cét trô má bÞ biÕn d¹ng ch¶y dÎo - [17054] crysophyrit - [2755]
cét xµ - [15660] crysotil - [2756]
c¬ bªn-tr−íc (cs) - [796] cualstibit - [3669]
c¬ cÊu - [9166] cubanit - [3670]
c¬ ch©n - [10966] cuesta - [13238]
c¬ chÕ - [9166] culsonit - [3490]
c¬ co - [12590] cumberlandit - [3678]
c¬ co (cs) - [225] cumbrait - [3679]
c¬ ®iÒu chØnh (cs) - [239] cumengit - [3680]
c¬ ®Ønh - [16015] cumingtonit - [3681]
c¬ ®ãng - [225] cung - [924]
c¬ häc biÕn d¹ng cña líp vßm (hÇm lß) trong ®¸ ph©n líp - cung cÊp - [12335]
[3923] cung cÊp n−íc - [16675]
c¬ häc ®¸ - [12850] cung cÊp thªm - [12335]
c¬ häc ®¸ c«ng tr×nh - [4967] cung cong tù nhiªn - [9925]
c¬ häc ®Êt - [14057] cung ®¶o - [7670]
c¬ häc khe nøt - [5851] cung magma - [8838]
c¬ häc næ m×n - [9164] Cung réng - [5190]
c¬ häc ph¸ hñy m¸i dèc - [9165] cung sau - [1250]
c¬ khÐp - [225] Cung thó - [15373]
c¬ kh«ng ®Òu - [6849] cung tr−ît - [13941],[13951]
c¬ lý - [9158] cung tr−ît trßn - [12946]
c¬ më (vá) - [4183],[4401] cung tr−ît xung yÕu (tíi h¹n) - [3565]
c¬ phô - [107] cung vùc hë - [925]
c¬ quan cuén l¹i - [3394] cuèi s«ng - [12793]
c¬ rót - [12590] cuèng - [10986]
c¬ së ch÷a bÖnh b»ng n−íc kho¸ng - [14148] cuèng b¸m - [10967]
c¬ së d÷ liÖu (CSDL) - [3834] cuèng häng (cs) - [6637]
c¬ së xö lý quÆng - [1594] cuèng m¾t - [5333]
c¬ t¸ch - [4401] cuèng mÇm san h« (cs) - [802]
c¬ thø yÕu - [107] cuéi - [16377],[2970],[2971]
cì - [13907] cuéi arkos - [6419]
cì bïn - [4621] cuéi ¸m tiªu - [12414]
cì bôi - [4621] cuéi ch©n nói - [11289]

730
cuéi di chuyÓn do dßng ch¶y - [12801] c−êng ®é tÝn hiÖu - [13779]
cuéi h¹t nhá - [5584] c−êng ®é tæng - [15648]
cuéi kÕt - [2999],[3273] c−êng ®é tíi h¹n - [15988]
cuéi kÕt arkos - [1011] c−íp dßng - [14580],[1481]
cuéi kÕt biÓn lïi - [12470] cøng - [5598]
cuéi kÕt bïn kh« - [4058] cøu ch÷a nÒn mãng c«ng tr×nh - [16056]
cuéi kÕt cµ n¸t - [2404],[3612] cöa - [9780]
cuéi kÕt dolomit - [4431] cöa c¾t khÝa - [12671]
cuéi kÕt edgewis - [4768] cöa hÇm - [11720]
cuéi kÕt kiÕn t¹o - [15157] cöa kªnh - [3869]
cuéi kÕt nói löa - [16478] cöa lß - [1311]
cuéi kÕt trong thµnh hÖ - [7530] cöa ra - [10563]
cuéi kiÓu cao nguyªn - [11455] cöa s«ng - [10560],[3869],[4886],[5152],[6712]
cuéi nói löa - [8241] cöa s«ng bÞ ch×m - [4565]
cuéi nói löa t¨ng tr−ëng hoÆc lapilli t¨ng tr−ëng - [127] cöa s«ng (thuËt ng÷ Scotland) - [16627]
cuéi sái - [6471] cöa s«ng h×nh phÔu - [10035],[5156],[9971]
cuéi sái nhá - [10962],[5582] cöa s«ng h×nh phÔu hçn hîp (nh« cao) - [11728]
cuéi-t¶ng - [2998] cöa s«ng h×nh phÔu ng−îc - [7590],[9972]
cuéi tÝch h×nh qu¹t - [5396] cöa s«ng h×nh tam gi¸c - [5156]
cuéi vß nhµu - [3612] cöa s«ng hoÆc ng· ba s«ng - [17]
cuén - [3395] cöa s«ng miÖng phÔu hçn hîp theo chiÒu th¼ng ®øng -
cuén chÆt - [3393],[7601] [16366]
cuén kh«ng chÆt - [5229] cöa s«ng mï - [1716]
cuén «m vßng - [7601] cöa s«ng ngËp lôt - [4565]
cuén ph¼ng - [11421] cöa s«ng nhá - [8466]
cuén xo¾n - [14267] cöa s«ng n−íc nh¹t - [5899],[5903]
cuprit - [12370],[3691] cöa sæ karst - [7892]
cuprit d¹ng sîi (chalcotrichit) - [11526] cöa sæ kiÕn t¹o karst - [7882]
cuprobismutit - [3692] cöa sæ (kt) - [16884]
cuprocopiapit - [3693] cöa tho¸t n−íc hå - [10564]
cuprodescloizit - [3694] cöa tho¸t triÒu - [15490],[15494]
cupropavonit - [3695] cöa tho¸t triÒu hoÆc s«ng triÒu n«ng - [13380]
cuprorivait - [3696] cùc - [11622]
cuprosklodowskit - [3697] cùc b¾c ®Þa lý - [10185],[10186]
cuprospinel - [3698] cùc cæ cña Tr¸i ®Êt - [10723]
cuprostibit - [3699] cùc (Tr¸i ®Êt) - [11622]
cuprotungstit - [3700] cùc ®¹i - [9120]
cuprouranit - [3701] cùc ®Ønh - [2894]
curetonit - [3702] cùc ®Þa tõ - [6167]
curienit - [3706] cùc ®Þa tõ thùc - [16423]
cuselit - [3720] cùc ®oan - [5324]
cusinit - [3497] cùc ®èi lËp - [827]
cuspidin - [3728] cùc ®èi miÖng - [31]
cutinit - [3739] cùc ®èi xøng - [11598]
cuzticit - [3748] cùc nam ®Þa lý - [14145]
cïng ban tinh - [5209] cùc trÞ - [5324]
cïng kÝch th−íc - [7695] cùc t−¬ng tù - [665]
cïng liªn kÕt - [7680] cùc xa t©m - [4364]
cïng nãng ch¶y - [15019],[15022] cù ly - [13530],[15458],[7573]
cïng tuæi - [14997] cù ly dÞch chuyÓn - [13679]
cï lao - [381] cyanit - [3749]
Cóc ®¸ (Ammonitida) (cs) - [629] cyanochroit - [3751]
cñ kho¸ng - [15858] cyanophillit - [3752]
côc b¨ng næi - [2153] cyanosit - [3754]
côc s¾t - [7649] cyanotrichit - [3755]
côm - [16475] cyclothem - [3772]
côm nøt - [7797] cyclowolastonit - [3773]
c−êng ®é - [14610],[7514] cylindrit - [3776]
c−êng ®é chÞu nÐn - [3215] cymrit - [3777]
c−êng ®é cña ®¸ ë tr¹ng th¸i kh« - [4578] cyrilovit - [3779]
c−êng ®é cña ®Êt ®−îc thÓ hiÖn d−íi t¸c dông cña mòi da - [4041]
xuyªn - [11026] da cam trªn bÒ mÆt cña Sao Háa - [3328]
c−êng ®é dÞ th−êng ®Þa hãa - [7515] Da gai (Echinodermata) - [4703]
c−êng ®é dßng ch¶y - [12996],[12997] Da gai kh«ng táa tia (Homalozoa) - [6974]
c−êng ®é ®iÖn m«i - [4188] Da gai tù do (Eleutherozoa) - [4858]
c−êng ®é ®éng ®Êt - [4681] dachiardit - [3787]
c−êng ®é ®éng ®Êt (®vl) - [7514] Daci - [3788]
c−êng ®é kh¸ng nÐn - [3215] dacit - [12140],[3789]
c−êng ®é mÉu h×nh trô (bª t«ng) - [3774] dacitoid - [3790]
c−êng ®é nÐn - [3215] dadsonit - [3796]
c−êng ®é nÐn kh«ng në h«ng - [16034] dahamit - [3797]
c−êng ®é sím cña bª t«ng phun - [4667] dahlit - [3798]

731
Dalradi - [3803] d¶i ®Êt tròng n−íc ch¶y trµn - [15880]
dalyit - [3804] d¶i ®Êt viÒn bê biÓn - [13371]
damkjernit - [3807] d¶i ®åi - [8012]
damourit - [3808] d¶i ®ång b»ng duyªn h¶i - [1494]
Dan - [3815] d¶i gai khung x−¬ng - [4179]
danait - [3811] d¶i gai l«ng t¬ - [5405]
danalit - [3812] d¶i gê - [5405]
danburit - [3813] d¶i gê siphon - [13893]
dancalit - [3814] d¶i hÊp thô - [63]
danemorit - [3816] d¶i n©ng kiÕn t¹o - [15172]
danh ph¸p ®Þa tÇng - [14554] d¶i nhiÖt - [15378]
dansit - [3817] d¶i nèi - [3282],[3284]
daomanit - [3818] d¶i nói - [12684]
dao ®éng - [10531],[16396],[5709] d¶i nói ngÇm gi÷a ®¹i d−¬ng - [9479]
dao ®éng cña mùc n−íc s«ng - [12788] d¶i quang phæ - [14200]
dao ®éng c−ìng bøc - [5792] d¶i r¨ng nghiÒn - [12236]
dao ®éng ®Þa chÊn - [13474] d¶i r×a - [3555]
dao ®éng mùc ®¹i d−¬ng do kiÕn t¹o - [15191] d¶i sÐt - [2848]
dao ®éng mùc n−íc biÓn vµ ®¹i d−¬ng - [5204] d¶i sái - [6472]
dao ®éng mùc n−íc hå - [13455] d¶i s−ên ®¸y thung lòng - [16231]
dao ®éng tù do - [5887] d¶i tam gi¸c ch©u - [3965]
dao ®éng vÕt sãng c¸t - [10532] d¶i t¶o - [439]
daphnit - [3819] d¶i t¨ng tr−ëng - [6613]
daqingshanit - [3820] d¶i trÇm tÝch - [4025]
darapiosit - [3821] d¶i vßng - [6256]
darapskit - [3822] d·n c¸ch h÷u hiÖu (trong næ m×n) - [4790]
darcy - [3823] d·n c¸ch khe nøt - [3513]
dashkesanit - [3831] d·y - [12278],[2424]
datolit - [3836] d·y actini - [182]
daubrecit - [3839] d·y céng sinh - [10821]
daubreelit - [3840] d·y dung dÞch cøng - [14084]
daunialit - [3843] d·y miÖng nói löa - [3527]
davainit - [3845] d·y nói - [12277],[7762],[9761],[9771]
davanit - [3846] d·y nói löa - [16473]
davidit - [3847] d·y nói ngÇm phi ®Þa chÊn - [1076]
davidsonit - [3848] d·y nói sèng tr©u - [14493],[6942],[6944]
davisonit - [3850] d·y phãng x¹ - [12195],[12205]
davreuxit - [3851] d·y Schurmann - [13300]
davyn - [3852] d·y thori - [15445]
dawsonit - [3853] d·y x−¬ng h−íng trôc (cs) - [249]
dayingit - [3854] d¹ng - [5809],[6661],[6662]
dµi - [13383] d¹ng A (cs) - [295]
dµi h¹n - [11101],[11103] d¹ng asbest - [1068]
dµi trªn thÒm lôc ®Þa - [14528] d¹ng bµo tö - [14309]
dµn khoan - [14334] d¹ng bµo tö phÊn hoa - [10769]
dµy vá - [15671] d¹ng biÓn tiÕn - [15688]
d¶i - [1304] d¹ng bã - [11171]
d¶i c¸t - [2481] d¹ng bót ®¸ (Graptoloidea) - [6468]
d¶i c¸t ngang nÒn ®¸y b»ng - [13688] d¹ng bôi - [12029]
d¶i c¸t ngÇm ë cöa s«ng - [2619] D¹ng c¸n (Bactritoidea) (cs) - [1269]
d¶i ch¾n b¨ng - [7284] D¹ng c©y (Dendroidea) - [3989]
d¶i ch¾n bê - [10284],[1354] d¹ng CÇu gai (Echinozoa) - [4705]
d¶i ch¾n c¸t däc bê (ven bê) - [8673] d¹ng chÕn cæ (ngµnh) - [934]
d¶i ch¾n cong l−ìi liÒm - [8750] d¹ng chiÕm −u thÕ - [4447]
d¶i ch¾n d¹ng m¾t xÝch - [1355] d¹ng chãp - [15817]
d¶i ch¾n ®Çu vÞnh - [1434] d¹ng chïm - [5404]
d¶i ch¾n song song víi bê biÓn - [8707] d¹ng chïm nho lín - [2460]
d¶i ch¾n vÞnh - [1429] d¹ng cét - [3117]
d¶i c¬ b¸m - [11088] d¹ng Cryptonellacea - [3639]
d¶i cuéi - [13684],[6472] d¹ng Cóc ®¸ (Ammonoidea) (cs) - [633]
d¶i dÇy cña mµng ngoµi - [953] d¹ng cöa sæ - [5484]
d¶i ®¸ - [12180] d¹ng duçi ngang - [5304]
d¶i ®¸ ch¾n ngÇm - [1313] d¹ng ®Êt - [4690],[4725]
d¶i ®¸ ngÇm d¹ng mãng ngùa (¸m tiªu d¹ng mãng ngùa) - d¹ng ®Êt lít - [8638]
[7030] d¹ng ®Üa - [4300],[4304],[4336]
d¶i ®¸ t¶ng - [1848] d¹ng ®Þa h×nh - [15613],[5807]
d¶i ®¸nh dÊu - [9051] d¹ng ®Þa h×nh b¨ng tuyÕt - [24]
d¶i ®¸t hÑp - [1291] d¹ng ®Þa lý tù nhiªn - [11260]
d¶i ®Êt cã bïn - [13953] d¹ng ®−êng æ - [13024]
d¶i ®Êt ngËp lò - [5665] d¹ng euglena - [5179]
d¶i ®Êt thÊp - [8728] d¹ng gneis - [6337],[6338]
d¶i ®Êt thÊp phÝa sau bê s«ng - [1261] d¹ng gß - [8937]

732
d¹ng h¹t ®Ëu - [8393] d¨m kÕt do hßa tan - [14096]
d¹ng h¹t ®Ëu kÐo dµi - [11571] d¨m kÕt do tr−ît - [13933]
d¹ng h¹t kª - [16348] d¨m kÕt dßng - [5691]
d¹ng h×nh cét - [8274] d¨m kÕt ghÐp m¶nh - [9735]
d¹ng h×nh kim - [146] d¨m kÕt gèi - [11320]
d¹ng hoµng thæ - [8638] d¨m kÕt hang ®éng - [2459]
d¹ng HuÖ biÓn (Crinozoa) - [3559] d¨m kÕt kh«ng ®ång nhÊt - [7466]
d¹ng kÕt cÊu cét - [3117] d¨m kÕt kiÕn t¹o - [15156],[5416]
d¹ng kÕt cÊu ®Êt - [14061] d¨m kÕt magma - [7321]
d¹ng khÝa - [14639] d¨m kÕt m¶ng - [12239]
d¹ng khÝ thµnh - [11559] d¨m kÕt m¶nh vôn ngo¹i lai - [5372]
d¹ng khuÈn xo¾n - [14264] d¨m kÕt nói löa - [325],[5121],[5288],[8302]
d¹ng kim (cs) - [149] d¨m kÕt nøt - [3611]
d¹ng l¸ - [11245] d¨m kÕt quÆng - [10423]
d¹ng líp do dßng ch¶y - [4515] d¨m kÕt r¹n nøt - [3516]
d¹ng l−íi - [12587] d¨m kÕt siÕt Ðp - [5911]
d¹ng m¾t - [10258] d¨m kÕt sôt lë - [3071],[5839]
d¹ng m¾t chim - [10400] d¨m kÕt sôt lë nói löa - [2146]
d¹ng m¾t sµng - [3551] d¨m kÕt ta luy - [15083]
d¹ng Mytilus (cs) - [9858] d¨m kÕt tiªm nhËp - [7471]
d¹ng nÕp lâm - [15000] d¨m kÕt tiÕp xóc - [3319]
d¹ng nghiªng - [2912] d¨m kÕt trÇm tÝch - [13434]
d¹ng ngãi lîp - [13238] d¨m kÕt trong ®¸ - [4942]
d¹ng nh¸nh rñ - [11465] d¨m kÕt tr−¬ng në - [5271]
d¹ng olistostrom - [490] d¨m kÕt tr−ît ®Êt - [8207]
d¹ng « - [16002] d¨m kÕt tuf - [15868]
d¹ng phiÕn xo¾n (Helicoplacoidea) - [6786] d¨m kÕt tù sinh - [1187]
d¹ng phãng x¹ hay d¹ng to¶ tia - [12190] d¨m kÕt v«i - [2104]
d¹ng pxamit - [968] d¨m nói löa - [16470],[16502]
d¹ng qu¶ ®Ëu - [11570] d¨m phun næ - [5378]
d¹ng qu¶ thËn - [12517] d¨m sËp lë - [6045]
d¹ng qu¹t - [5624] d¨m vß nhµu - [3611]
d¹ng qu¹t ë biÓn - [13355] d¨m vôn nói löa - [12077]
d¹ng quÇn thÓ ph©n nh¸nh kiÓu chuçi - [2425] d©ng tråi - [16133],[16205]
d¹ng rÔ - [12191],[12632] d©y - [16903]
d¹ng ruét - [4975] d©y ch»ng - [8457]
d¹ng sao - [3529] d©y ch»ng ch½n - [10888]
d¹ng sao (cs) - [1110] d©y ch»ng d¹ng phiÕn - [8175]
d¹ng sinh th¸i - [4744] d©y ch»ng kÐp - [4610]
d¹ng spat - [14161] d©y ch»ng nhiÒu mèi - [9817]
d¹ng sõng - [15817],[2539] d©y ch»ng trong - [12562]
D¹ng sõng nhá (Cornulitida) - [3452] d©y chuyÒn - [1305]
d¹ng tÇng - [14531] d©y nèi c¸c thiÕt bÞ tin häc - [2040]
d¹ng tÊm ®øng - [5131],[5132] d©y siphon - [13899]
d¹ng tªn ®¸ (Belemnoidea) (cs) - [1486] dÇm - [1454]
d¹ng th©n mÒm - [9624] dÇm c«ng x«n - [2212]
d¹ng thÊu kÝnh - [8393] dÇm mãng (®cctr) - [1454]
d¹ng thËn - [11570] dÇm nhiÒu nhÞp - [9821]
d¹ng theto - [15414] dÇm n«ng - [13606]
d¹ng thñy tøc (Hydroida) - [7165] dÇm thµnh máng - [13606]
d¹ng tinh thÓ - [3647] dÇn dÇn - [11912]
d¹ng trèng - [15954] dÇu hæ ph¸ch - [607]
d¹ng tréi - [4447] dÇu khÝ - [11153]
d¹ng trïy - [2841] dÇu má - [9886]
d¹ng tuyÕn - [8502] dÇu th« - [12319]
d¹ng tói - [13023] dÊu - [9050]
d¹ng v¶y - [13227] dÊu Ên ®Þa tÇng - [14557]
d¹ng vØa - [13648] dÊu Ên ë ®¸y - [12526]
d¹ng xo¾n èc - [6785] dÊu bËc ®¸ mµi mßn do thñy triÒu - [15479]
d¨m dËp vì - [3516] dÊu ch©n - [5781]
d¨m kÕt - [2829],[5765] dÊu hay v¹ch gîn sãng kh«ng c©n xøng - [1119]
d¨m kÕt aloclastic - [483] dÊu hiÖu ®Þa tÇng - [14550]
d¨m kÕt ¸m tiªu - [12413] dÊu hiÖu) khu vùc d¹ng tuyÕn - [8501]
d¨m kÕt b¨ng hµ - [7288] dÊu kÐo dµi - [13776]
d¨m kÕt bê dèc - [15083] dÊu sãng vç - [13212],[14948]
d¨m kÕt bïng næ - [5288] dÊu vÕt - [15663]
d¨m kÕt bïn kh« - [4057] dÊu vÕt d¹ng l−ìi liÒm - [3542]
d¨m kÕt cµ n¸t - [2403],[5911] dÊu vÕt dßng ch¶y - [5696]
d¨m kÕt chøa bét - [13831] dÊu vÕt ®Þa tÇng - [6239]
d¨m kÕt chøa sÐt - [2867] dÊu vÕt gîn - [3714]
d¨m kÕt d·n në - [5271] dÊu vÕt gîn sãng hiÖn t¹i c¾t nhau - [3712]
d¨m kÕt d¹ng ®Êt - [4691] dÊu vÕt gîn sãng kh«ng ®èi xøng - [1122]

733
dÊu vÕt gîn sãng kh«ng hoµn chØnh - [7379] dialagit - [4135]
dÊu vÕt gîn sãng phøc hîp - [3186] diaphorit - [4150]
dÊu vÕt gîn sãng xiªn - [3593] diaphthorit - [4152]
dÊu vÕt häc - [7306] diaspo - [4155]
dÊu vÕt l−în sãng do n−íc - [908] diatexit - [4159]
dÊu vÕt l−în sãng dßng ch¶y - [3716] diatomit - [4166]
dÊu vÕt l−în sãng ng−îc h−íng - [7527] dickit - [4175]
dÊu vÕt sãng - [3716] dictiolit - [4178]
dÊu vÕt sãng c¸t dao ®éng ngang - [16694] didymolit anorthit - [4185]
dÉn ®Õn ®Æc tr−ng lµ tr−íc vµ sau chuyÓn ®éng tÝnh chÊt Diener - [4189]
song song ®−îc gi÷ nguyªn - [15698] dienerit - [4190]
dÉn liÖu hãa th¹ch - [5829] dieninsonit - [4191]
dÉn n¹p - [242] Diesti - [4192]
dÉn nhiÖt - [6758] dietrichit - [4194]
dÉn n−íc - [4498] dietzeit - [4195]
dËp vì - [10579],[13000],[5850] diÒm - [5918]
decan basalt - [3882] diÒm lôc ®Þa - [3343]
deerit - [3909] diÔn thÕ quÇn thÓ ®éng vËt - [5433]
Deerpark - [3910] diÖn - [5345]
defernit - [3912] diÖn b¸m c¬ - [9850]
delait - [3944] diÖn b¶n lÒ - [2331],[6918]
delesit - [3942] diÖn cong - [10749]
delhayelit - [3943] diÖn gê tai bÌo - [3540]
Delmonti - [3945] diÖn l«ng roi - [5627]
delorenzit - [3946] diÖn ph¼ng - [11406]
delphinit - [3947] diÖn sau - [7517]
delrioit - [3948] diÖn tÝch - [958]
delta - [3949] diÖn tÝch chøa dÇu - [11683]
delta d¹ng ch©n chim - [1641] diÖn tÝch ®−îc x¸c minh - [11959]
delta nhá - [9431] diÖn tÝch ®øt g·y ph¸ hñy - [5427]
delta néi lôc - [9174] diÖn tÝch (tÝnh theo mÉu Anh) - [172]
delta thñy triÒu - [15482] diÖn tÝch tho¸t n−íc - [4297]
deluvi - [3974],[3975] diÖn tÝch thu n−íc - [3078]
delvauxit - [3976] diÖn tÝch tiªu n−íc - [4503]
demantoit - [3978] diÖn tÝch tr−ît - [13932]
demesmaekerit - [3980] diÖn tÝch xung yÕu (tíi h¹n) - [3563]
dendritit - [3987] diÖp th¹ch häc - [6523]
dendrit lËp thÓ - [14171] diÖp th¹ch xanh - [1754]
deningit - [3995] diÖt khuÈn (khö trïng) - [14443]
denisonit - [3996] digenit - [4211]
denisovit - [3992] di chuyÓn dßng - [14602]
densimet¬ - [3998] di chuyÓn lôc ®Þa - [3339]
derbylit - [4037] di chuyÓn mao dÉn - [2234]
deriksit - [4043] di chuyÓn nguyªn tè - [4853]
descloizit - [4046] di tÝch - [12497]
Desmoinesi - [4067] dike - [4224],[4629]
despujolsit - [4068] dike nhá - [4227]
devilin - [4099] dike vßng nãn - [3256]
Devon - [4100] dilnit - [4233]
devonit - [4101] diluvi - [4235],[4237]
deweylit - [4105] dimorphit - [4242]
dewindtit - [4106] Dinanti - [4246]
dÎo - [11435] dinit - [4247]
dÑt - [11434] diocid silic - [13789]
dÔ bÞ hßa tan - [14091] diogenit - [4251]
dÔ bÞ nøt - [5611] diopsidit - [4253]
dÔ bÞ thay ®æi - [13525] diopsit - [4252]
dÔ h×nh thµnh - [16946] dioptas - [4254]
dÔ thÊm - [11128] diorit - [4255]
dÔ thi c«ng - [16946] dioritoid - [4256]
dÔ uèn - [3176],[4587] diorit th¹ch anh - [12142],[12145]
dÔ vì - [1939] dioxin - [4257]
diabantit - [4110] dip - [4258]
diabas - [4111],[4112] Discinacea - [4301]
diaboleit - [4114] discordia - [4328]
diabrochit - [4115] dismicrit - [4341]
diachron - [4116] distenit - [4365]
diacrystalic - [4120] ditmarit - [4399]
diadisit - [4123] ditroit - [4398]
diadochit - [4122] Ditton (®t) - [4400]
diagene muén - [5035] dixenit - [4409]
diagenes sím - [4666] dÝnh kÕt - [1589]

734
dÝnh kÕt cña ®Êt - [14052] dolomit vi tinh - [4428]
dÞch chuyÓn - [13679] doloresit - [4437]
dÞch chuyÓn b×nh th−êng - [10163] domen - [4441]
dÞch chuyÓn bê biÓn - [13386] domeykit - [4446]
DÞch chuyÓn cña c¸c khèi ®øt g·y kh«ng thÓ hiÖn chuyÓn domit - [4448]
®éng xoay ®èi víi c¸c khèi kh¸c - [15698] domoikic - [4449]
dÞch chuyÓn cña thÓ cøng - [12709] domontit - [4450]
dÞch chuyÓn ®iÓm 0 (m¸y ®o träng lùc) - [17120] domortierit - [4451]
dÞch chuyÓn héi tô - [6559] donathit - [4452]
dÞch chuyÓn khÝ - [365] donbasit - [4453]
dÞch chuyÓn kiÕn t¹o - [15167],[15185] donglasit - [4454]
dÞch chuyÓn ngang - [14652] do sãng t¹o nªn - [16691]
dÞch chuyÓn nghiªng thuËn - [10174] dopatic - [4456]
dÞch chuyÓn theo mïa - [13388] doreit - [4458]
dÞch chuyÓn theo ph−¬ng - [14652] dorfmanit - [4459]
dÞch chuyÓn thuËn - [10173] dosalic - [4473]
dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi - [13931] dosemic - [4475]
dÞch chuyÓn xiªn - [10220] Downton - [4485]
dÞch tr−ît th¼ng ®øng - [16370],[16371] doxenic - [4492]
dÞ bµo - [6840] dßn - [1939]
dÞ d¹ng - [6847] dßng - [3710],[4658],[8496]
dÞ h−íng - [756] dßng bÊt ®Þnh - [261]
dÞ liªn kÕt - [753] dßng bªn s−ên - [13761]
dÞ th−êng - [772] dßng biÓn ng−îc - [12612]
dÞ th−êng Bughe - [1794] dßng båi tÝch - [334]
dÞ th−êng ®¼ng tÜnh - [7711] dßng bïn - [3876]
dÞ th−êng ®Þa hãa - [6106] dßng bïn l¹nh - [3064]
dÞ th−êng kh«ng quÆng - [10141] dßng bïn nói löa - [8146]
dÞ th−êng phãng x¹ - [12210] dßng bïn tr−ît lë - [5747]
dÞ th−êng quÆng - [10412] dßng bøc x¹ phæ - [14203]
dÞ th−êng tèi thiÓu - [9541] dßng c¸t ch¶y - [13139]
dÞ th−êng träng lùc - [6489] dßng ch¶y - [12993],[14582],[14594],[4530],[5689],[5707],
dÞ th−êng träng lùc ®Þa ph−¬ng - [8618] [5734]
dÞ t−íng - [6850] dßng ch¶y bÞ c¶n trë - [10235]
djerfisherit - [4410] dßng ch¶y bÞ chuyÓn dßng - [11355]
djurleit - [4411] dßng ch¶y bÞ ®ôc - [4001]
doanh lîi b»ng tiÒn - [9645] dßng ch¶y c©n b»ng - [11590]
doanh thu - [7377] dßng ch¶y chËm - [3941]
dogalit - [4460] dßng ch¶y chÝnh - [8911]
Doggeri - [4414] dßng ch¶y chuyÓn dßng - [11354]
doi bïn c¸t ch¾n - [1320] dßng ch¶y cæ - [10685]
doi c¸t - [13142],[1417],[14269] dßng ch¶y c¬ b¶n (cã nguån gèc ®Çu tiªn lµ n−íc d−íi ®Êt)
doi c¸t bay hay d¶i ch¾n bay - [5748] - [1391]
doi c¸t ch¾n - [1320] dßng ch¶y dÎo - [11439]
doi c¸t ch¾n vòng vÞnh - [1428] dßng ch¶y do giã - [16877],[16880],[4533]
doi c¸t ch©u thæ - [3950] dßng ch¶y do m−a - [11543]
doi c¸t d¹ng ch©n chim - [1322] dßng ch¶y do triÒu - [15499]
doi c¸t kÐo dµi theo h−íng ch¶y cña s«ng - [2613] dßng ch¶y ®µo khoÐt - [4989]
doi c¸t nhän ®Çu - [3723],[3726] dßng ch¶y ®¹i d−¬ng - [10245]
doi c¸t nèi liÒn - [3283] dßng ch¶y ®Êt - [4678]
doi c¸t trong - [7480] dßng ch¶y ®Ønh (lín nhÊt) - [10949]
doi c¸t uèn vßng - [8680],[8682] dßng ch¶y ®Þa ph−¬ng - [8617]
doi ®Êt - [11580] dßng ch¶y h×nh èng - [14603]
doi ®Êt ch¾n - [1320] dßng ch¶y hoÆc thung lòng cã h−íng trïng víi h−íng cña
doi l−ìi liÒm - [11581] nÕp uèn trong vïng - [10803]
dolerit - [4417] dßng ch¶y h−íng t©m - [12187]
dolerophanit - [4418] dßng ch¶y kªnh - [14522]
Dolgeli - [4419] dßng ch¶y kh«ng t−¬ng øng - [10592]
dolimorphic - [4420] dßng ch¶y lÉn t¹p chÊt - [4001]
dolomit - [4430] dßng ch¶y láng - [8522]
dolomit d¹ng bét - [4439] dßng ch¶y m¹nh - [5731],[7772]
dolomit d¹ng bïn - [4424] dßng ch¶y mÆt - [14917]
dolomit d¹ng c¸t - [4416] dßng ch¶y mÆt ®Êt - [10601]
dolomit d¹ng sái s¹n - [4438] dßng ch¶y mÆt trùc tiÕp - [4287]
dolomit h¹t th« - [4438] dßng ch¶y mÊt n−íc - [13881]
dolomit ho¸ - [4435] dßng ch¶y mét bªn - [8255]
dolomit magnesi - [8862] dßng ch¶y mét phÝa - [8266]
dolomit ngËm n−íc - [7139] dßng ch¶y mï - [13882],[14941]
dolomit nguyªn sinh - [11848] dßng ch¶y ngÇm - [6601]
dolomit ph©n d¶i - [17100] dßng ch¶y nghÞch h−íng - [10228]
dolomit thiªu kÕt - [3859] dßng ch¶y nguyªn sinh - [10472]
dolomit v»n - [17100] dßng ch¶y ng−îc - [1262],[7598]

735
dßng ch¶y ng−îc h−íng - [13245] dßng ph©n cùc - [13400]
dßng ch¶y nhanh - [14875] dßng ph©n t¸n nham ®Þa hãa thø sinh - [13403]
dßng ch¶y nhá - [14593] dßng phô - [2033]
dßng ch¶y ph¼ng - [14595] dßng quÆng (khi khai th¸c ra) - [5698]
dßng ch¶y ra - [4795] dßng sãng - [16706]
dßng ch¶y r·nh - [12718] dßng t¹m thêi - [5027],[7955]
dßng ch¶y r×a - [11087] dßng thuËn h−íng - [236],[8669]
dßng ch¶y rßng - [14587] dßng thø cÊp - [13400]
dßng ch¶y rèi - [15915],[15916] dßng triÒu - [15480]
dßng ch¶y t¹m thêi - [15244] dßng tro (nói löa) - [1079]
dßng ch¶y t¾t - [3740] dßng tr«i - [4533]
dßng ch¶y tËp trung - [3224] dßng trôc - [1228]
dßng ch¶y thay ®æi - [16269] dßng tù ch¶y cña quÆng khai th¸c ra - [6493]
dßng ch¶y thÊm - [7454] dßng vôn - [3876]
dßng ch¶y theo ®−êng ph−¬ng - [14642] dßng xo¸y - [1262],[3801]
dßng ch¶y thuËn h−íng (dßng xu«i theo vØa) - [3296] dßng xo¸y (cña n−íc - [16530]
dßng ch¶y thuËn mét bªn - [8256] dß ®óng m¹ch - [14645]
dßng ch¶y th−êng xuyªn - [11064] däc - [8662]
dßng ch¶y tíi h¹n - [3567] däc theo bê biÓn - [531]
dßng ch¶y trµn - [10593],[10596] däc trôc (®cctr) - [1226]
dßng ch¶y treo - [11055] d«n - [8646]
dßng ch¶y trªn mÆt - [16029] dèc - [113],[11366]
dßng ch¶y trªn mÆt n−íc d−íi ®Êt - [16680] dèc (®cctr) - [12261]
dßng ch¶y trong kªnh - [2617] Dragon - [4497]
dßng ch¶y tro nói löa - [12033] drakonit - [4514]
dßng ch¶y trùc tiÕp - [14505],[4281] dravit - [4518]
dßng ch¶y tõ hang lín - [2475] Dresbach - [4526]
dßng ch¶y tù nhiªn ë c¸c vïng ®åi nói - [14578] drugmanit - [4566]
dßng ch¶y uèn khóc - [9154] drysdalit - [4583]
dßng ch¶y vµo - [7450],[7453],[7456] Duchesn - [4584]
dßng ch¶y vµo yÕu - [7260] Duck Lake - [4585]
dßng ch¶y vËt liÖu qu¸ t¶i - [10606] dufrenit - [4588]
dßng ch¶y ven biÓn c¾t ngang - [13349] dufrenoysit - [4589]
dßng ch¶y ven bê - [8674] duftit - [4590]
dßng ch¶y xiÕt - [12181] duhamelit - [4592]
dßng chÖch h−íng - [4405] dumalit - [4593]
dßng chÝnh - [1228] dumontit - [4594]
dßng c« lËp - [7509] dumortierit - [4595]
dßng cæ - [10680] dundasit - [4599]
dßng cuång l−u - [7244] dungannonit - [4606]
dßng cuång l−u ®¹i d−¬ng - [8815] dung dÞch - [13975],[14092]
dßng cuén xo¸y - [8815] dung dÞch chøa quÆng - [10436]
dßng dung nham - [8310],[9888] dung dÞch cøng - [14083]
dßng dung nham ch¶y nhanh - [14881] dung dÞch cøng thay thÕ - [14811]
dßng ®¸ t¶ng - [1732] dung dÞch khoan - [2788],[4549]
dßng ®¸ tr−ît lë - [12840] dung dÞch kh«ng lý t−ëng - [10139]
dßng ®Êt lít - [8632] dung dÞch magma - [8851]
dßng ®iÒu hßa - [236] dung dÞch nhóng - [7351]
dßng ®iÖn ®Êt - [15218] dung dÞch ph©n d¶i - [14093]
dßng ®iÖn trªn mÆt - [13645] dung dÞch qu¸ b·o hßa - [14898]
dßng ®Þa nhiÖt - [6222] dung dÞch sonstadt - [14123]
dßng ®øt ®o¹n - [15599] dung dÞch t¹o quÆng - [10436]
dßng (dung nham) - [5689] dung l−îng - [2220]
dßng h¶i l−u - [3710] dung ly - [8520]
dßng h¶i l−u ven bê - [8580] dung m«i - [14118]
dßng håi quy - [12600] dung nham - [8299]
dßng khÝ - [3710] dung nham bïn - [9798]
dßng lava - [8310] dung nham bïn nói löa - [9798]
dßng liªn hîp - [3172] dung nham cÇu gèi - [4866]
dßng lò - [14586] dung nham d¹ng aa - [1]
dßng lò cuång l−u - [3875] dung nham d¹ng m¶nh - [1]
dßng m¶nh vôn nói löa - [12078] dung nham gèi - [11322]
dßng mÊt n−íc - [8698] dung nham toe (th¹ch luËn) - [15580]
dßng ngang - [259],[8266] dung thÓ chøa khÝ tù nhiªn - [9933]
dßng ngÇm - [14604] dung tÝch - [2220]
dßng ngÊm rØ - [14506] dung tÝch chÕt - [3866]
dßng nh¸nh - [15763] dung träng - [3999]
dßng nhiÖt - [6760] dung träng cña ®Êt ë tr¹ng th¸i ®Çm b·o hßa - [17119]
dßng nói löa - [16484] dung träng ®¸ - [3999]
dßng n−íc - [3710] dung träng ®Êt - [3999]
dßng n−íc ngÇm - [6585] dunit - [4607]
dßng n−íc ng−îc - [1265] Dunkardi - [4608]

736
dunstone - [4609] ®ai - [6256]
durangit - [4613] §ai Alpin-Hymalaya - [539]
Durango - [4614] ®ai cuèng b¸m - [10969]
duranusit - [4615] ®ai dËp vì - [1951]
durbachit - [4617] ®ai ®¸ m¹ch d¹ng vßng - [12736],[12745]
dusertit - [4618] ®ai ®éng - [9591]
dutonit - [4624] ®ai quanh Th¸i B×nh D−¬ng - [2789]
du lÞch hang ®éng - [2477] ®ai t¹o nói - [10483]
duyªn h¶i - [2978],[8578] ®ai tiªm nhËp - [7472]
duyªn h¶i häc - [393] ®ai vËt liÖu vôn - [2831]
dïng ®Ó s¶n xuÊt xi m¨ng - [2503] ®ai vßng - [12736],[12745]
dïng trong ®Çm ®Êt - [16393] ®ang cè kÕt - [16046]
dông cô - [3307] ®µi - [2155],[3687]
dông cô ®Ó ghi nhiÖt ®é - [15237] ®µn håi - [4815],[4827]
dông cô ®o biÕn d¹ng - [14517] ®µo - [3730]
dông cô ®o biÓu ®å - [2638] ®µo d−íi n−íc - [16060]
dông cô ®o ®é nhít - [16424],[16426] ®µo giÕng - [13597],[16774]
dông cô ®o ®é thÊm - [11107] ®µo hÇm lß - [16055]
dông cô ®o gi¸ trÞ träng lùc tuyÖt ®èi - [52] ®µo hÇm lß tiÕt diÖn trßn - [2782]
dông cô ®o mùc n−íc - [5740],[5745] ®µo hè mãng - [5232]
dông cô ®o (®cctr) - [5987] ®µo hè mãng lé thiªn - [10362]
dông cô ®o sãng (®o chiÒu cao, thêi gian) - [16717] ®µo s©u - [10588],[7370]
dông cô ®o vÏ - [3156] ®µo vµ ®¾p - [3732]
dông cô lµm s¹ch c¸c ®Çu d©y ®iÖn - [14662] ®µo vµ lÊp - [3731]
dông cô lÊy mÉu - [14279],[14295] ®¸ - [10942],[12178],[12257],[12820],[14191],[14484],
dông cô nhµo trén (®cctr) - [341] [16453],[5910],[6407],[6556],[6557],[6559],[6715]
dông cô ph¸t hiÖn n−íc - [16626] ®¸) - [13730]
dông cô th¸o lâi khoan - [10421],[3438] ®¸ alit - [476]
d−¬ng - [11725] ®¸ anhydrit - [744]
D−¬ng xØ - [12012] ®¸ arkos - [8537]
d−íi b·o hßa - [16057] ®¸ arkos kh«ng ®iÓn h×nh - [7362]
d−íi ®Êt - [14819],[14820] ®¸ arkos kh«ng thuÇn khiÕt - [4291]
d−íi líp ®Êt b¨ng hµ - [14755] ®¸ asphalt - [1090],[12822]
d−íi vá - [14746] ®¸ ¸ c¸t feldspar - [5463]
d÷ liÖu - [3832] ®¸ ¸m khãi - [13992]
d÷ liÖu kh«ng gian - [14170] ®¸ ¸m tiªu - [12428],[6829]
dù b¸o - [5795] ®¸ ban ®Çu - [11950]
dù b¸o lón do khai th¸c lß däc - [11816] ®¸ b·o hßa - [10609]
dù b¸o m«i tr−êng - [4998] ®¸ b·o hßa kiÒm - [11048]
dù b¸o thñy v¨n - [12795] ®¸ b·o hßa nh«m - [11049]
dù ®o¸n - [4130],[5795] ®¸ bÑt - [14321]
dù øng lùc - [11824] ®¸ biÕn chÊt - [9350],[9356]
dwornikit - [4626] ®¸ biÕn chÊt ®a t−íng - [11525]
dyachyt - [4627] ®¸ biÕn chÊt trao ®æi - [9368],[9370]
Dyas - [4628] ®¸ biÕn d¹ng - [15189]
dyke (dike) theo mÆt tr−ît - [13943] ®¸ bÞ biÕn ®æi - [548]
dypingit - [4649] ®¸ bÞ c¾t - [16878]
dysanalyt - [4650] ®¸ bÞ ®èt ch¶y láng - [9221]
dyscrasit - [4651] ®¸ bät - [12031]
dysprosi (Dy) - [4653] ®¸ bét silic diatomit - [1521]
dzhalindit - [4656] ®¸ bë rêi kh«ng g¾n kÕt chuyÓn ®éng kÐo lª-tr−ît tõ trªn
dzhetymit - [4657] xuèng t¹o thµnh ®Þa h×nh gß - [3878]
®a chÊt dinh d−ìng - [8800] ®¸ bïn - [9801]
®a d¹ng - [11676] ®¸ bót ch× - [11019]
®a d¹ng qu¶ biÕn (cs) - [1022] ®¸ cairngorm - [2068]
®a d¹ng sinh häc (dt) - [1620] ®¸ carbonat - [2295],[2307]
®a ®Þa m¸ng - [11655] ®¸ carbonat ph©n líp - [2107]
®a ®øt gÉy - [9811] ®¸ cµ n¸t - [2402],[2406]
®a gi¸c ph©n phèi - [4382] ®¸ c¸t bét kÕt - [13835]
®a h×nh - [11665],[11668],[11673] ®¸ ch¸y - [2448]
®a kho¸ng - [11660],[11664] ®¸ ch¸y gèc thùc vËt - [2449]
®a kim - [11661] ®¸ chËu - [11777]
®a kú - [9808],[9809] ®¸ chÞu löa - [5597]
®a nguån - [11654] ®¸ chui - [14491]
®a nguån gèc - [11653] ®¸ ch−a phong hãa - [16734]
®a phæ - [9816] ®¸ chøa - [12541]
®a s¾c ph¶n x¹ hay l−ìng ph¶n x¹ - [12443] ®¸ chøa carbon - [2291],[2321]
®a sinh - [11653],[11654] ®¸ chøa dÇu khÝ - [11157]
®a tinh thÓ - [11651] ®¸ chøa grafit - [11497]
®a t−íng - [6850] ®¸ chøa mica - [9413]
®ai - [1493] ®¸ chøa s¾t - [7659]
®ai - [2173] ®¸ chøa v«i - [2094]

737
®¸ clorit - [11994] ®¸ marl v«i - [2091]
®¸ cã kiÕn tróc microphyr - [9458],[9462] ®¸ mµi - [4900]
®¸ cã kiÕn tróc miniphyr - [9555],[9558] ®¸ mµu ®á - [12395]
®¸ cã kiÕn tróc phanerit - [11174] ®¸ mµu n©u x¸m - [4609]
®¸ cã kiÕn tróc vi h¹t - [9441] ®¸ m¶nh vôn - [2833],[5860]
®¸ cã kiÕn tróc vi h×nh cÇu - [9467] ®¸ m¶nh vôn do giã - [704]
®¸ cã kiÕn tróc vi kh¶m - [9459] ®¸ m¹ch (kh«ng ph¶i quÆng) - [10453]
®¸ cã kiÕn tróc vi v©n ch÷ - [9442] ®¸ mÑ - [10883]
®¸ cuéi - [10942] ®¸ mÑ (®¸ sinh dÇu) - [14139]
®¸ d¹ng cÇu - [14247] ®¸ mì - [14193]
®¸ d¹ng cét - [11315],[11317] ®¸ muèi - [6684]
®¸ d¹ng khèi - [2219] ®¸ n¸t nhõ - [15995]
®¸ d¹ng miÕu - [10653] ®¸ ngÇm san h« - [1314]
®¸ d¨m - [1296],[13333] ®¸ ngäc - [6086],[7739]
®¸ dogger - [4415] ®¸ nguån gèc ®éng vËt - [17215],[17217]
®¸ dolomit - [4426],[4434],[4440] ®¸ nguån n−íc - [7149]
®¸ dolomit v«i - [2090],[2127] ®¸ nguyªn sinh - [11864]
®¸ ®· ®−îc gia c«ng - [4527] ®¸ nguyªn thñy - [11942]
®¸ ®Ñp - [5367] ®¸ nh©n t¹o - [13303]
®¸ ®á - [12399] ®¸ nhuém mµu - [14362]
®¸ ®æ - [5373] ®¸ nhùa - [11374]
®¸ ®éng vËt - [17219],[17220] ®¸ næ - [12832]
®¸ ®ôn c¸t - [4604] ®¸ næi - [14957]
®¸ ®−êng - [14833] ®¸ nói löa - [16501],[16510]
®¸ ®−îc khai th¸c do næ m×n - [1702] ®¸ nói löa bÞ biÕn chÊt - [9389]
®¸ ®−îc xö lý - [15730] ®¸ nói löa h¹t mÞn - [12164]
®¸ feldspar - [5458] ®¸ n−íc - [16674]
®¸ fondo - [5774] ®¸ nöa quý - [13515]
®¸ ghÐp ba - [15801] ®¸ olivin - [10323]
®¸ giµu vËt chÊt h÷u c¬ - [2291] ®¸ pack - [10652]
®¸ gi¶ (®¸ nh¸i) - [13861] ®¸ ph©n d¶i - [17104]
®¸ gèc - [13662],[14082],[1479] ®¸ ph©n líp - [5632]
®¸ gç - [16942] ®¸ phÊn - [2593],[2595]
®¸ granit - [6425] ®¸ phÌn - [560]
®¸ graywack feldspar - [5457] ®¸ phiÕn - [13264]
®¸ halilit - [6684] ®¸ phiÕn chøa mica - [9416]
®¸ h¹t trai - [10959] ®¸ phiÕn chøa than - [2293]
®¸ h×nh th¸p (cña ®¸ phun trµo) - [2069] ®¸ phiÕn ®en - [17034]
®¸ hoa - [9009],[9334] ®¸ phiÕn hornblend - [7021]
®¸ hoa hãa - [9062],[9063],[9068],[9069] ®¸ phiÕn mica - [9419]
®¸ hoa magnesi - [8864] ®¸ phiÕn (diÖp th¹ch) glaucophan - [6303]
®¸ holoclastic - [6958] ®¸ phiÕn phÌn - [561]
®¸ háa sinh - [12084] ®¸ phiÕn s¾t - [7653]
®¸ jasper - [7758] ®¸ phiÕn sÇn ®èm - [8808]
®¸ keo - [3092] ®¸ phiÕn sÐt - [13604]
®¸ kÕt h¹t - [6411] ®¸ phiÕn sÐt chøa bitum - [1589]
®¸ kÕt tinh gÇn hoµn toµn - [11059] ®¸ phiÕn sÐt ®èm vÕt - [14315]
®¸ kÕt tinh m¶nh vôn - [3654] ®¸ phiÕn silic - [11238],[2673]
®¸ kÕt tuf - [325] ®¸ phiÕn silic giµu s¾t - [7763]
®¸ kh« nãng - [6742],[7035] ®¸ phiÕn talc - [15077]
®¸ khèi bÞ dËp vì m¹nh - [2944] ®¸ phiÕn than chøa carbon - [2286]
®¸ khèi cøng dßn - [4815] ®¸ phiÕn th¹ch anh - [12162]
®¸ khung ¸m tiªu - [5863] ®¸ phiÕn tr¾ng - [16840]
®¸ kidney - [7961] ®¸ phong thµnh - [5013]
®¸ kiÒm v«i - [2079] ®¸ plagioclas - [11389]
®¸ kiÓu cæ - [10735] ®¸ pluton - [11535]
®¸ kÝnh - [14194] ®¸ porphyr - [11713]
®¸ lµm bét mµu - [4900] ®¸ pyroxen-amphibol - [12064]
®¸ l¨n - [12839] ®¸ quÆng - [6016]
®¸ lipili - [8243] ®¸ quÝ - [11580]
®¸ lë - [5373] ®¸ quý - [11810],[6072],[6086]
®¸ lë tÝch - [13935] ®¸ quý thµnh phÈm - [6081]
®¸ löa - [5653] ®¸ ratle - [12312]
®¸ lydian - [8766],[8767] ®¸ r¾n ch¾c - [6719]
®¸ macadam - [8775] ®¸ r¾n (®¸ quû) - [13565]
®¸ maccadam cøng - [12812] ®¸ rhin - [12628]
®¸ magma - [12088] ®¸ rhodochrosit - [12638]
®¸ magma cÊu t¹o porphyr - [8429] ®¸ roch - [12819]
®¸ magma giµu SiO2 - [13808] ®¸ r¬i - [12839],[5373]
®¸ magma trung tÝnh - [1215] ®¸ r¬i vµ ®¸ næ - [12842]
®¸ marl chøa phÊn - [2598] ®¸ röa - [5299]
®¸ marl giµu sÐt - [2856] ®¸ san h« - [3426]

738
®¸ sao - [14392] ®¸ v«i d¹ng vá máng - [12730]
®¸ s¸ng mµu - [8423] ®¸ v«i d¹ng vá sß - [3415]
®¸ s¹n - [6548] ®¸ v«i dolomit - [4427],[4432]
®¸ s¾c c¹nh - [13333] ®¸ v«i fusulinid - [5976]
®¸ sÐt - [2861],[2873] ®¸ v«i giµu calcit - [2128]
®¸ sÐt ®¸nh - [5950],[8461] ®¸ v«i h¹t mÞn - [2113]
®¸ sÐt phÌn - [559] ®¸ v«i ho¸ häc - [2655]
®¸ sÐt Trung Quèc - [2693] ®¸ v«i HuÖ biÓn - [3558],[4916]
®¸ sÐt v«i chøa phÌn - [562],[563] ®¸ v«i huyÒn phï - [485]
®¸ siªu mafic - [15991],[15992] ®¸ v«i kÕt côc - [11011],[4343]
®¸ silica - [13793] ®¸ v«i kÕt tinh - [3653]
®¸ silic d¹ng sø - [11688] ®¸ v«i magnesi - [8863]
®¸ silic kÕt tinh - [6439] ®¸ v«i n−íc nh¹t - [5902],[5904]
®¸ sinh hãa - [1599] ®¸ v«i pelmicrit - [11015]
®¸ sinh vËt ch¸y - [2447] ®¸ v«i pelsparit - [11016]
®¸ sinh vËt kh«ng x−¬ng sèng - [94] ®¸ v«i ph©n d¶i - [17103]
®¸ skarn - [13909] ®¸ v«i pisosparit - [11362]
®¸ sãt - [7995] ®¸ v«i san h« - [3421]
®¸ sõng - [2673],[7024] ®¸ v«i sÐt - [983]
®¸ sõng silicat Ca - [2080] ®¸ v«i silic - [3450]
®¸ sø - [11689],[11690] ®¸ v«i sinh vËt - [2112]
®¸ talc - [14009] ®¸ v«i t¶o - [434]
®¸ talc d¹ng khèi - [8247] ®¸ v«i trïng lç - [5786]
®¸ t¸i trÇm tÝch - [12534] ®¸ v«i v»n - [17103]
®¸ t¶ng b¨ng cuèn - [4532] ®¸ v«i vá sß - [3414]
®¸ t¶ng lang thang - [5116] ®¸ v«i vôn huÖ biÓn - [4918]
®¸ tÊm - [5634] ®¸ v«i vôn san h« - [3422]
®¸ th¶i - [12863],[16601] ®¸ v«i x−¬ng san h« vµ t¶o - [3427]
®¸ th¹ch cao - [6652] ®¸ vôn - [16502],[2820]
®¸ thËn - [7961] ®¸ vôn Èn - [3628]
®¸ thiÕc - [15548] ®¸ vôn biÓu sinh - [5033]
®¸ Thæ NhÜ Kú (®¸ Turkey) - [15922] ®¸ vôn kÕt tinh - [3654]
®¸ thuÇn v«i - [2129] ®¸ vôn nói löa - [12079],[15270],[5141]
®¸ thñy sinh - [7170] ®¸ vôn phong hãa - [1134]
®¸ thñy tinh - [6289] ®¸ vôn sinh vËt - [2828],[2837]
®¸ thñy triÒu - [15491] ®¸ vôn tù sinh - [1192]
®¸ thñy vôn - [7138] ®¸ vôn v«i - [2141]
®¸ thö - [8766],[8767] ®¸ wack - [16547]
®¸ tinh hèc - [9410] ®¸ xanh - [1756],[6525]
®¸ tÝch tô - [138] ®¸ xµ phßng - [14007],[14008]
®¸ toµn iolit - [6989] ®¸ x©m nhËp - [14496]
®¸ tãc thetis - [15413] ®¸ x©m nhËp s©u - [11535],[11539]
®¸ tãc venus - [16335] ®¸ x©m nhËp sÉm mµu - [9200]
®¸ tèt - [14134] ®¸ x©m nhËp thÓ c¸n - [14474]
®¸ tæng hîp - [15027] ®¸m hÊp thô - [63]
®¸ tr¾ng - [16842] ®¸m m©y nói löa - [16474]
®¸ trÇm tÝch - [13827],[4039] ®¸m m©y phun trµo - [5122]
®¸ trÇm tÝch chøa carbon - [2322] ®¸m quÆng - [10427]
®¸ trÇm tÝch hãa häc - [2658] ®¸nh dÊu ngÊn n−íc - [16642]
®¸ trÇm tÝch m¶nh vôn - [4081] ®¸nh dÊu n−íc - [16682]
®¸ trÇm tÝch m¶nh vôn Èn - [3628] ®¸nh dÊu tuyÕn lïi cña ®íi héi tô dßng ch¶y ven bê -
®¸ Trung Quèc - [2694] [13688]
®¸ trïng lç - [5789] ®¸nh gi¸ - [1094],[5149],[5150],[5213]
®¸ tr−ît - [13935] ®¸nh gi¸ ®Þa chÊt vµ kinh tÕ má kho¸ng - [6149]
®¸ trøng c¸ - [4799] ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ má kho¸ng b»ng tiÒn - [4722]
®¸ tù vì vôn - [1192] ®¸nh gi¸ kinh tÕ ®Þa chÊt má kho¸ng - [6149]
®¸ vµng - [6360] ®¸nh gi¸ kinh tÕ má kho¸ng - [4723],[4726]
®¸ v»n - [17104] ®¸nh gi¸ tµi nguyªn - [12572]
®¸ v©y quanh - [3495],[7034] ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n−íc - [16664]
®¸ vãn - [6455] ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng - [5001]
®¸ v«i - [2112],[8477] ®¸nh gi¸ vÒ mét ph¸t hiÖn - [5214]
®¸ v«i arkos - [1013] ®¸p øng yªu cÇu - [616]
®¸ v«i ¸m tiªu - [12425] ®¸y - [1382],[14819],[1837],[5676]
®¸ v«i ¸m tiªu san h« - [3425] ®¸y b»ng - [16561]
®¸ v«i cao calci - [6896] ®¸y biÓn - [13347],[1468],[2306]
®¸ v«i chøa silic - [13803] ®¸y biÓn th¼m - [76]
®¸ v«i chøa silic-sÐt - [7116] ®¸y d¹ng chËu - [11763]
®¸ v«i d¹ng bét - [2123] ®¸y ®¹i d−¬ng - [1468]
®¸ v«i d¹ng bïn - [2113],[2121] ®¸y giÕng (giÕng trong khai th¸c hÇm lß) - [13598]
®¸ v«i d¹ng c¸t - [2085] ®¸y hå - [1468],[8162]
®¸ v«i d¹ng cuéi d¨m - [2122] ®¸y lß - [5965]
®¸ v«i d¹ng m¾t chim - [4341] ®¸y mÆt c¾t - [3745]

739
®¸y n©ng - [12502] ®Æc ®iÓm karst - [7881]
®¸y s«ng - [12787],[12794],[1468] ®Æc ®iÓm kiÕn t¹o - [15183]
®¸y thung lòng - [16224],[16229],[16237] ®Æc ®iÓm nÒn ®Êt - [6557]
®¸y thung lòng réng b»ng ph¼ng - [14528] ®Æc sÝt - [3147]
®¸y tròng ®¹i d−¬ng - [10243] ®Æc tÝnh Èm - [3809]
®¶o - [15464],[2481],[6900] ®Æc tÝnh riªng - [14181]
®¶o aluvi thÊp hoÆc b·i c¹n trong lßng s«ng - [15657] ®Æc tr−ng - [14178]
®¶o c¸t nhá g¾n víi bê - [13127] ®Æc tr−ng bëi sù kh¸c th−êng - [6857],[6858]
®¶o ch¾n - [1356] ®Æc tr−ng ®Þa chÊn - [13460]
®¶o ch©u thæ - [3971] ®Æc tr−ng kü thuËt - [14179]
®¶o cùc tÝnh - [11606] ®Æt líp ®Êt b¶o vÖ - [14014]
®¶o dµi hÑp - [1311] ®Çm chÆt - [15092]
®¶o d¹ng cµnh c©y - [1893] ®Çm ®Êt - [3147]
®¶o lén - [16142] ®Çm kh« - [3152]
®¶o lén (nÕp uèn ®¶o) - [16141] ®Çm l¹i - [12340]
®¶o ng−îc - [12576],[16142],[7592] ®Çm lÇy - [14944],[1769],[8931],[9077],[9841]
®¶o ng−îc h−íng dèc - [12886] ®Çm lÇy bß tr−ên (cña rªu) - [2896]
®¶o nh¸nh - [1893] ®Çm lÇy bê biÓn hë - [10361]
®¶o nhá c¸t g¾n víi bê - [13146] ®Çm lÇy cao nguyªn - [6902]
®¶o nèi víi ®Êt liÒn - [15509],[15594] ®Çm lÇy hãa ®¸ - [11134]
®¶o nói löa - [16491] ®Çm lÇy lôc ®Þa - [16122]
®¶o san h« - [3420] ®Çm lÇy n−íc mÆn - [13080]
®¶o san h« vßng víi nh÷ng vËt liÖu Ýt ái kh«ng ph¶i san h« ®Çm lÇy ph©n bè ë cöa s«ng - [12790]
- [530] ®Çm lÇy só vÑt - [8981]
®¶o tr«i næi - [5660] ®Çm lÇy tam gi¸c ch©u thñy triÒu - [15483]
®¶o vßng san h« - [1143] ®Çm lÇy than bïn - [10961]
®¶o vông biÓn - [8135] ®Çm lÇy thÊp - [8711]
®· ph©n bËc - [6389] ®Çm lÇy ven biÓn - [13358],[13359]
®· san b»ng - [6389] ®Çm lÇy vïng cao - [6902]
®· tho¶i - [6389] ®Çm lÇy (tt) - [10764]
®· tÝnh tr÷ l−îng - [11960],[9156] ®Çm ph¸ - [8128]
®·i quÆng - [10455],[1985] ®Çm ph¸ biÓn - [10833]
®·i vßng - [2796] ®Çm ph¸ r×a - [9018]
§¹i - [5094] ®Çm ph¸ ven bê - [2981]
®¹i Arkei - [941] ®Çm qu¸ møc - [10582]
®¹i Èn sinh - [3644] ®Çm rung s©u ®Ó gia cè ®Êt nÒn - [16399]
®¹i bµo tö - [8806],[9190] ®Çm −ít - [3154]
®¹i Cryptozoi - [3644] ®Çu - [15554],[6743]
®¹i d¨m kÕt - [9180] ®Çu cäc (®cctr) - [2026]
®¹i d−¬ng - [10242],[16223] ®Çu côt siphon - [2059]
®¹i d−¬ng thÕ giíi - [16948] ®Çu dÉn - [4552]
®¹i d−¬ng toµn cÇu - [16948] ®Çu ®Çm - [12260]
®¹i ®Þa h×nh - [8803] ®Çu ®o - [5987]
®¹i hång thñy - [3973] ®Çu ®o ¸p lùc - [8602],[8991]
®¹i khÝ hËu - [8791] ®Çu ®ãng - [12260]
®¹i lôc - [3329],[8052],[8053] ®Çu ®èi diÖn cuén chÆt - [15818]
®¹i lôc cæ ë B¾c b¸n cÇu - [8292] ®Çu ®æ - [11922]
®¹i l−îng ngÉu nhiªn - [14473] ®Çu hai ®Ønh phñ - [3503]
§¹i T©y D−¬ng - [1130] ®Çu hµm - [12659]
§¹i thø hai - [13393] ®Çu khèi tr−ît - [8213]
®¹i thùc vËt - [8796],[9185] ®Çu mòi khoan - [1667]
®¹i thùc vËt Cainozoi (Kainozoi) - [2066] ®Çu mòi khoan b»ng kim lo¹i ®−îc t«i luyÖn vµ cã ®é cøng
®¹i Thùc vËt th¸i cæ - [445] cao - [6713]
§¹i v« sinh (®t) - [1242] ®Çu mòi khoan d¹ng trepa - [2697]
®¨ng ký - [12466] ®Çu nguån - [6743]
®¾p b»ng ®¸ - [12843] ®Çu nguån hay n¬i b¾t ®Çu cña dßng s«ng - [12796]
®¾p ®Ëp - [4881] ®Çu èng - [6744]
®¾p ®ª - [4881] ®Çu t− c¬ b¶n - [1397]
®¾p ®−êng - [12810] ®Çu v¸ch - [13539],[6751]
®¼ng chiÒu dµy - [15416],[15417] ®Çu vÞnh - [1433]
®¼ng ®é s©u - [4030] §Êt - [3878]
®¼ng h−íng - [7713] ®Êt - [14051],[14067]
®¼ng nhiÖt - [7716] ®Êt - [4668],[4690],[6554]
®¼ng s¾c - [7676] ®Êt acid - [155]
®¼ng thêi - [14995],[14997] ®Êt Adam - [212]
®¼ng tÜnh - [7710] ®Êt aluvi - [521]
®Æc biÖt lµ lo¹i ®¸ v«i vôn sinh vËt th−êng chøa toµn bé vi ®Êt b¹c mÇu - [7087]
ho¸ th¹ch - [2838] ®Êt b¨ng tÝch - [6563]
®Æc ®iÓm cÊu tróc - [14690] ®Êt bÒ mÆt - [15630]
®Æc ®iÓm ®Þa chÊn - [13477] ®Êt bÞ ®Èy tråi lªn - [8230]
®Æc ®iÓm hÖ thèng s«ng cæ - [10688] ®Êt bÞ n©ng lªn - [8230]
®Æc ®iÓm h×nh häc khèi nªm - [16748] ®Êt bÞ x¸o trén - [12508],[12511]

740
®Êt båi - [4530] ®Êt residial - [12554]
®Êt båi s«ng - [12808] ®Êt rªu - [9742]
®Êt båi tô - [329] ®Êt r×a lôc ®Þa - [3335]
®Êt bê - [13702] ®Êt r¬i - [4677]
®Êt bë rêi (®Êt kh«ng dÝnh) - [3056] ®Êt röa lòa - [16585]
®Êt bïn - [10351],[9789] ®Êt Sa m¹c - [4054]
®Êt bïn cã ®é sôt lín - [9795] ®Êt san lÊp - [8809]
®Êt bïn ph©n líp ph¼ng - [9795] ®Êt sÐt - [2866]
®Êt ch¶y - [12176],[13967] ®Êt sÐt cã ®é dÎo thÊp - [8362]
®Êt chua - [155] ®Êt sÐt ®· ®Çm lÌn - [2850]
®Êt chuÈn (®cctr) - [1502] ®Êt sÐt ®· x¸o trén - [12510]
®Êt chøa sái - [6477] ®Êt sÐt ®−îc nhµo trén - [12018]
®Êt chøa v«i - [2098] ®Êt sÐt ngµo - [2860]
®Êt cã cèt - [12478] ®Êt sÐt nhËy - [13526]
®Êt cã nhiÒu h÷u c¬ - [10960] ®Êt sÐt qu¸ cè kÕt - [10584]
®Êt cã n−íc ch¶y qua - [5703] ®Êt sÐt tr−¬ng në - [1722]
®Êt cã tÝnh nÐn lón - [3204] ®Êt silic - [13801]
®Êt cè kÕt b×nh th−êng - [10171] ®Êt son - [12377],[12983]
®Êt cøng - [5599] ®Êt son hay ocher ®á - [12389]
®Êt d¹ng nguyªn vÑn - [7510] ®Êt sôt - [15831],[4677]
®Êt dÝnh - [3058] ®Êt tµn d− mµu ®á t¹o thµnh líp phñ trªn ®¸ v«i - [15299]
®Êt dÞ h−íng (®cctr) - [757] ®Êt tµn tÝch - [12554]
®Êt ®a diÖn - [11656] ®Êt t¬i xèp - [8127]
®Êt ®· æn ®Þnh - [14339] ®Êt tr¾ng - [16822]
®Êt ®¾p - [4882],[5562],[8809] ®Êt trång trät - [15630]
®Êt ®Çm lÇy - [1776] ®Êt trung tÝnh - [10039]
®Êt ®en - [1679] ®Êt tr−¬ng në - [5273]
®Êt ®Öm - [1700] ®Êt v«i - [2124]
®Êt ®ãng b¨ng th−êng xuyªn - [11065] ®Êt vång - [16578]
®Êt ®ãng b¨ng vÜnh cöu - [11071] ®Êt xµ phßng - [14006]
®Êt ®á - [12378],[8050] ®Êt xi m¨ng - [14053]
®Êt ®á hoang m¹c - [12371] ®Êt yÕu - [3076]
®Êt ®óc l¹i - [12508] ®Ëp - [3873],[4881]
®Êt ®−îc gia cè - [14339] ®Ëp ch¾n - [1342],[1352]
®Êt giµu diatomit - [4164] ®Ëp ch¾n n−íc - [3805]
®Êt hang ®éng - [2463] ®Ëp ®Êt - [4670]
®Êt hay sËp - [3076] ®Ëp ®Êt båi - [7112]
®Êt hiÕm - [12290] ®Ëp ®iÒu chØnh mùc n−íc - [3373]
®Êt hoang d· - [16860] ®Ëp ®iÒu hßa - [3373]
®Êt huyÒn arkos - [1015] ®Ëp ®iÒu hßa n−íc - [2644]
®Êt h÷u c¬ - [10458],[9789],[9841] ®Ëp gi÷ n−íc - [12582],[2644]
®Êt karst - [7894] ®Ëp n−íc - [8346]
®Êt kho¸ng - [9530] ®Ëp travectin - [15725]
®Êt kh«ng ph©n lo¹i - [11378] ®Ëp trµn - [16766]
®Êt kiÒm - [464] ®Ëp tr¸nh ®ª quai - [2032]
®Êt laterit - [8271] ®Ëp träng lùc - [6490]
®Êt laterit mµu n©u ®á - [12373] ®Ëp tr«i - [4534]
®Êt liÒn - [8193],[8912] ®Ëp trô chèng - [2029]
®Êt låi - [11328] ®Ëp vßm - [930]
®Êt lít - [8637] ®Ëp vßm träng lùc - [931]
®Êt lít d¹ng bóp bª - [8631] ®Ìo - [10981],[11679],[14520],[3062],[3499],[3676],[6373],
®Êt lít hay loes - [8629] [7997],[9963]
®Êt lít hoÆc cÊu t¹o tõ ®Êt lít - [8635] ®Ìo yªn ngùa do ®øt g·y - [5419],[5421]
®Êt lít tùa ®Çu trÎ - [8633] ®Î hai æ - [4168]
®Êt mµu h¹t dÎ ®á - [12375] ®ª - [1311],[4881]
®Êt mµu vµng - [17040] ®ª b¶o vÖ - [8436]
®Êt muèi kiÒm - [13055] ®ª b¶o vÖ bê s«ng - [12807]
®Êt mïn - [16637] ®ª biÓn - [13368]
®Êt n©u ®á - [12374] ®ª båi tÝch - [509]
®Êt nÒn - [6554] ®ª c¸t - [13117],[13122],[13151],[1428]
®Êt nÒn d¹ng keo - [14054] ®ª c¸t bê - [10283]
®Êt nÒn d−íi mãng c«ng tr×nh - [14804] ®ª c¸t c¾t chÐo mét phÇn cöa vÞnh hoÆc s«ng - [16898]
®Êt nÒn ®a diÖn - [11656] ®ª c¸t ch¾n nhän ®Çu - [3726]
®Êt ngËp lôt - [8201] ®ª c¸t d¹ng ch÷ V - [16297]
®Êt nghiªng - [13241] ®ª c¸t däc bê bÞ ngËp n−íc ngay c¶ khi triÒu kiÖt - [14766]
®Êt nh©n t¹o - [8810] ®ª c¸t ®an chÐo - [12588]
®Êt nèi d¶i ®¸ ngÇm víi ®Êt liÒn - [1254] ®ª c¸t gi÷a vÞnh - [9475]
®Êt phï sa - [521] ®ª c¸t h×nh thµnh do dßng n−íc xo¸y - [10017]
®Êt phï sa ®· ®−îc khai khÈn - [13953] ®ª c¸t hoÆc cuéi hoÆc ®e ch¾n nèi ®¶o víi ®Êt liÒn hoÆc
®Êt podzol ®á vµng - [12407] víi c¸c ®¶o kh¸c - [15592]
®Êt prairic ®á - [12376] ®ª c¸t kh«ng bÞ biÕn ®æi - [16086]
®Êt radiolar - [12227] ®ª c¸t ngang - [15713]

741
®ª c¸t nèi ®¶o d¹ng ch÷ Y - [17078] ®iÖn cùc ph¸t (trong th¨m dß diÖn) - [15702]
®ª c¸t nèi ®¶o ®¬n - [13870] ®iÖn m«i - [4187]
®ª c¸t sãng vç bê - [14946] ®iÖn ph©n - [4846]
®ª c¸t s«ng - [12783] ®iÖn thÕ cho phÐp - [13032]
®ª ch¾n sãng - [16899],[1916] ®iÖn thÕ thÊm läc - [4845]
®ª chèng lôt - [5669] ®iÖn trë - [4838]
®ª dung nham - [8314] ®iÖn trë phøc - [3169]
®ª ®Êt - [4670],[4671] ®iÖn trë suÊt chuÈn z«n dµi - [8657]
®ª m¶nh vôn - [3873] ®iÖn trë suÊt däc - [8668]
®ª nguån gèc thùc vËt - [11264] ®iÖn trë suÊt riªng - [16093]
®ª quai - [1999],[3050] ®iÖp - [14835]
®ª tù nhiªn - [9938] §iÖp (Pectinidae) - [13226]
®ª uèn khóc - [9150] ®i kÌm - [7522]
®ª uèn vßng cung - [930] ®i qua - [10912]
®Òu - [16786] ®Ønh - [1452],[15554],[16011],[16016],[3598],[6743],[850],
®Òu bªn - [5081] [864]
®Õ mÇm san h« (cs) - [801] ®Ønh b»ng - [15042]
§Ö tø - [12166] ®Ønh ®Ëp - [15602]
®Öm b»ng sÐt - [2863] ®Ønh ®åi - [7998]
®Öm ®Çu cäc - [3721] ®Ønh (tr«n) ®iÓm - [850]
®iÒu chØnh - [12474],[1286],[237],[3372] ®Ønh khèi tr−ît - [8224]
®iÒu chØnh ®é nh¹y - [13528] ®Ønh m¸i dèc - [15602]
®iÒu chØnh tr¾c diÖn ngang - [238] ®Ønh nÕp uèn - [3544]
®iÒu hßa - [12474] ®Ønh nhiÖt - [15389]
®iÒu khiÓn ®é nh¹y theo thêi gian - [13529] ®Ønh nhän - [11341]
®iÒu kho¶n vÒ chuyÓn quyÒn së h÷u (trong c¸c hîp ®ång) - ®Ønh nói - [11330],[11580],[3544]
[2610] ®Ønh nói h×nh kim - [9968]
®iÒu kiÖn - [13477],[6557] ®Ønh nói trßn - [8010]
®iÒu kiÖn bÒ mÆt khe nøt - [3515] ®Ønh qu¹t - [5390]
®iÒu kiÖn biªn - [1853] ®Ønh qu¹t båi tÝch - [5397]
®iÒu kiÖn chØ tiªu tÝnh tr÷ l−îng kho¸ng s¶n - [12128] ®Ønh sãng - [3544]
®iÒu kiÖn/®Æc ®iÓm ®Þa chÊt - [6142] ®Ønh sãng liªn kÕt - [229]
®iÒu kiÖn/®Æc ®iÓm ®Þa h×nh - [13905] ®Ønh sãt d¹ng ®åi trßn - [1819]
®iÒu kiÖn Ghyben-Herzberg - [6240] ®Ønh t¶o - [433]
®iÒu kiÖn (®Æc ®iÓm) n−íc ngÇm - [6579] ®Ønh thÒm - [1526]
®iÒu kiÖn ph¸ hñy - [5359] ®Ønh vÕt gîn - [12759]
®iÒu kiÖn trong m« h×nh hãa - [13860] ®Üa - [4336]
®iÒu tra - [11931],[11934],[11935] ®Üa do giã - [16892]
®iÒu tra s¬ bé - [12342],[12345] ®Üa miÖng - [10397]
®iÓm - [11580] ®Üa miÖng san h« (cs) - [803]
®iÓm cao cña ®Êt - [6780] ®Üa nÒn (cs) - [1377]
®iÓm cao nhÊt cña tiÕp xóc gi÷a vËt liÖu x¸o trén cña ®Êt ®Üa sao - [4302]
tr−ît víi mÆt v¸ch tr−ît - [15601] ®Þa bµn - [3156],[3157]
®iÓm ch¶y dÎo - [17056] ®Þa bµn ®Þa chÊt - [6151]
®iÓm ch¶y láng - [9223] ®Þa b¹ - [2050]
®iÓm chiÕu cÇu - [11622] ®Þa b¹ má - [9509]
®iÓm chiÕu cùc - [11622] ®Þa bÖnh lý häc - [6185]
®iÓm chuÈn - [12435] ®Þa chÊn häc - [13484]
®iÓm dèc ®øng cña ®¸ - [3518] ®Þa chÊn häc øng dông - [900]
®iÓm ®o - [7504] ®Þa chÊn kÝch thÝch - [7421]
®iÓm ®o héi tô - [3385] ®Þa chÊn kÝch thÝch do hå chøa - [12540],[12775]
®iÓm ®o (trong th¨m dß ®iÖn) - [15751] ®Þa chÊt ¶nh - [11224]
®iÓm ®o thö nghiÖm n»m trong s¬ ®å ®iÓm ®o - [15315] ®Þa chÊt biÓn - [10746],[9038]
®iÓm ®èi ch©n - [841] ®Þa chÊt cÊu t¹o - [14692],[15169]
®iÓm hÐo - [16873] ®Þa chÊt c«ng tr×nh - [4966],[6144]
®iÓm hót n−íc - [16782] ®Þa chÊt dÇu khÝ - [11155]
®iÓm kiÓm tra mÆt ®Êt - [6558] ®Þa chÊt ®¸ gèc - [14078]
®iÓm nãng - [7036] ®Þa chÊt ®¸y biÓn - [14772]
®iÓm nèi gi÷a hai phÇn tö ®Êt hoÆc ®¸ - [7787] ®Þa chÊt-®Þa lý tù nhiªn - [11261]
®iÓm næ - [13723] ®Þa chÊt ®Þa tÇng - [14549]
®iÓm ph©n nh¸nh cña m¹ch quÆng - [11587] ®Þa chÊt ®« thÞ - [16185]
®iÓm quan s¸t - [7504] ®Þa chÊt ®ång vÞ - [7721]
®iÓm quÆng - [9513] ®Þa chÊt ®éng lùc - [4632]
®iÓm Quiri - [3705] ®Þa chÊt häc - [6160]
®iÓm s©u - [4034] ®Þa chÊt häc øng dông - [897]
®iÓm s«i thø hai - [13395] ®Þa chÊt hå - [8483]
®iÓm s−¬ng - [4103] ®Þa chÊt khu vùc - [966]
®iÓm tiÕp xóc - [7787] ®Þa chÊt kiÕn tróc - [15169]
®iÓm trung tÝnh - [10036] ®Þa chÊt kinh tÕ - [4727]
®iÓm uèn - [8004] ®Þa chÊt m«i tr−êng - [4999]
®iÓn h×nh thÝch nghi (cs) - [218] ®Þa chÊt n«ng nghiÖp - [350],[354]
®iÖn cùc ph¸t - [3713] ®Þa chÊt n−íc d−íi ®Êt - [6586]

742
®Þa chÊt sinh th¸i - [4712],[4718] ®Þa m¸ng c¹nh lôc ®Þa - [10831]
®Þa chÊt thñy v¨n - [7156] ®Þa m¸ng chuÈn - [17066],[17122]
®Þa chÊt thñy v¨n ®ång vÞ - [7724] ®Þa m¸ng gi÷a - [9260]
®Þa chÊt thñy v¨n karst - [7883] ®Þa m¸ng hîp phÇn - [13549]
®Þa chÊt thñy v¨n má - [9550] ®Þa m¸ng mÑ - [9746]
®Þa chÊt thñy v¨n m«i tr−êng - [5000] ®Þa m¸ng nguyªn thñy - [11853]
®Þa chÊt thñy v¨n phãng x¹ - [12224] ®Þa m¸ng sãt - [12551]
®Þa chÊt thñy v¨n thùc ®Þa - [5553] ®Þa m¸ng tµn d− - [12551]
®Þa chÊt thñy v¨n øng dông - [899] ®Þa m¸ng t¶ng - [15112]
®Þa chÊt to¸n häc - [9105] ®Þa m¸ng thø sinh - [13408]
®Þa chÊt vïng - [966] ®Þa m¸ng thùc - [5178]
®Þa chÊt vò trô - [14150] ®Þa m¸ng trªn vá sial - [4970]
®Þa chÊt y häc - [9169] ®Þa m¸ng trªn vá sima - [4971]
®Þa chÝnh - [2050] ®Þa m¸ng ven - [9568],[9569]
®Þa c¬ häc - [6171] ®Þa m¸ng ven biÓn - [10831]
®Þa dÞch tÔ häc - [6131] ®Þa m¹o b¨ng hµ - [3622]
®Þa ®iÓm - [4906] ®Þa m¹o ®éng lùc - [4633]
®Þa ®iÓm x©y dùng ®Ëp - [3810] ®Þa m¹o h×nh th¸i - [6181],[6182]
®Þa hµo - [15831] ®Þa m¹o häc b¨ng hµ - [11079]
®Þa hµo nói löa - [16489] ®Þa m¹o häc ®¸y biÓn - [14773]
®Þa h×nh - [12503],[15607],[15621],[8202] ®Þa m¹o häc mÆt tr¨ng - [13498]
®Þa h×nh bµn b¸nh bÝch quy - [1647] ®Þa m¹o lÞch sö - [6931]
®Þa h×nh b¨ng tuyÕt - [112] ®Þa m¹o nguån gèc - [6180]
®Þa h×nh båi tô - [125] ®Þa m¹o ph©n tÝch - [667]
®Þa h×nh bån-®åi trßn - [8008] ®Þa m¹o s«ng - [5746]
®Þa h×nh car− - [7875] ®Þa nhiÖt - [6217]
®Þa h×nh cÊu tróc - [14706] ®Þa nhiÖt cÊp - [6221]
®Þa h×nh c¬ së - [1390] ®Þa nhiÖt kÕ - [6224]
®Þa h×nh do cÊu tróc - [14697] ®Þa sinh th¸i häc - [6130]
®Þa h×nh d−¬ng - [11730] ®Þa tÇng - [14527]
®Þa h×nh ®Æc tr−ng - [5813] ®Þa tÇng ban ®Çu - [11953]
®Þa h×nh ®Þa ph−¬ng - [1203],[8620] ®Þa tÇng bµo tö phÊn hoa - [10770]
®Þa h×nh ®åi - [7849],[8009] ®Þa tÇng chuÈn - [10522]
®Þa h×nh ®åi vµ thung lòng - [1401] ®Þa tÇng cæ tõ - [10708],[8887]
®Þa h×nh ®¬n nghiªng - [3675] ®Þa tÇng ®Þa chÊn - [13473]
®Þa h×nh ®íi triÒu thÊp - [8716] ®Þa tÇng ®Þa chÊt - [6201]
®Þa h×nh gå ghÒ - [112] ®Þa tÇng ®o vÏ - [15624]
®Þa h×nh hÎm - [12685] ®Þa tÇng häc - [14567]
®Þa h×nh Jura - [7824] ®Þa tÇng kiÕn t¹o - [15200]
®Þa h×nh karst - [2446],[7877],[7889] ®Þa tÇng-kiÕn t¹o - [15197]
®Þa h×nh kÕ thõa - [16100] ®Þa tÇng sinh th¸i - [4739]
®Þa h×nh kiÕn t¹o - [15173] ®Þa tÇng s¬ bé - [11953]
®Þa h×nh kiÓu apalachia - [881] ®Þa tÇng sù kiÖn - [5228]
®Þa h×nh lßng ch¶o - [7931] ®Þa tÇng thùc hµnh - [10867]
®Þa h×nh l−în sãng nhÊp nh« - [5763] ®Þa tÇng tù nhiªn - [11255]
®Þa h×nh nghiªng - [2912] ®Þa thiªn v¨n häc (®cvt) - [1116]
®Þa h×nh nguyªn thñy - [7469] ®Þa thèng kª - [6200]
®Þa h×nh ng−îc - [7597] ®Þa thêi häc - [6119],[6122],[6138]
®Þa h×nh phøc t¹p - [3190] ®Þa thñy v¨n häc - [6136]
®Þa h×nh s½n cã - [1203] ®Þa t« - [6567]
®Þa h×nh sôt lßng ch¶o - [2444] ®Þa t« má - [9553]
®Þa h×nh tËn cïng - [15985] ®Þa vËt lý lç khoan - [6191]
®Þa h×nh thµnh chuçi - [13550] ®Þa vËt lý sinh th¸i - [4719]
®Þa h×nh thung lòng - [12686] ®Þa vËt lý th¨m dß - [6190],[6192]
®Þa h×nh tÝch tô - [4024] ®Þa vËt lý tæ hîp - [7513]
®Þa h×nh trÎ - [17071] ®Þa vËt lý øng dông - [898]
®Þa h×nh t−¬ng ®èi - [12492] ®Þa vång - [6058],[6059]
®Þa h×nh tù sinh - [1193] ®Þnh danh chÊt l−îng ®¸ - [12852],[12965]
®Þa h×nh yªn ngùa - [13031] ®Þnh gi¸ - [5213]
®Þa hãa häc - [6113] ®Þnh gi¸ má kho¸ng - [4723]
®Þa hãa sinh th¸i - [4717] ®Þnh h−íng - [10464],[15740]
®Þa khiªn - [3529] ®Þnh h−íng lâi khoan - [10466],[3441]
®Þa khu - [15298] ®Þnh h−íng ë trªn mÆt gÇn bê - [10344]
®Þa khu biÕn chÊt - [9352] ®Þnh h−íng tuyÕn tÝnh - [15740]
®Þa kiÕn sinh - [6211] ®Þnh luËt chuyÓn ®éng - [9749]
®Þa kiÕn t¹o - [15182],[6212],[6214] ®Þnh luËt Darcy - [3824]
®Þa kü thuËt - [6206],[6207],[6208] ®Þnh luËt ®íi - [17159]
®Þa lòy - [12687],[16139] ®Þnh luËt Hooke - [7000]
®Þa lý ®éng vËt häc - [17218] ®Þnh luËt khóc x¹ - [8332]
®Þa lý häc - [6135] ®Þnh luËt l−u vùc s«ng - [8330]
®Þa lý tù nhiªn häc - [11251],[11263] ®Þnh luËt ph¶n x¹ - [8331]
®Þa m¸ng - [6202],[6205] ®Þnh luËt Stoke - [14478]

743
®Þnh luËt thø ba cña nhiÖt ®éng häc - [15426] ®«ng kÕt - [5256]
®Þnh luËt thø ba vÒ entropy - [15425] ®åi - [11017],[1366]
®Þnh luËt thø hai nhiÖt ®éng häc - [13392] ®åi - [1519]
®Þnh luËt Van Hoff - [16261] ®åi - [2669],[2942],[3483],[5469]
®Þnh luËt vÒ chuyÓn ®éng c¸c hµnh tinh cña Kepler - [7925] ®åi - [6913],[7762],[7848],[8031],[81],[8329],[8705],[8752],
®Þnh luËt vÒ ®é nghiªng cña s«ng - [8333] [9728]
®Þnh lý Becnuli - [1531] ®åi b·i biÓn - [1447]
®Þnh lý Mohr - [9609] ®åi b¨ng tÝch nhá - [7078]
®Þnh mèc sinh häc - [1619] ®åi c¸t - [13140]
®Þnh møc - [10159],[10181] ®åi cá kh« - [6741]
®Þnh møc ph©n tö Nigli - [10081] ®åi d¹ng sãt - [9730]
®Þnh nghÜa thuËt ng÷ h×nh häc - [3914] ®åi d¹ng vó - [8940]
®Þnh tuæi gÇn ®óng cña tephra - [15273] ®åi dung nham - [8307]
®Þnh tuæi huúnh quang nhiÖt - [15412] ®åi ®¸ - [8012]
®Þnh tuæi xenon - [16979] ®åi ®¸ nhá - [8093]
®Þnh vÞ c¸c cÊu tróc - [14698] ®åi ®¶o - [7671]
®n: translational fault - [15699] ®åi ®«ng kÕt - [11338]
®o - [6053] ®åi hay ®èng vËt liÖu cã h×nh d¹ng bÊt kú tùa nh− b¨ng tÝch
®o¹n - [13425],[3116] - [3878]
®o¹n chãt - [2438] ®åi h×nh trèng - [4567]
®o¹n cuèi - [15066] ®åi karst nhiÖt - [15409]
®o¹n g·y - [7982],[8001] ®åi mÆt bµn - [8650]
®o¹n gÊp - [7982],[8001] ®åi nhá - [6697],[8010],[8032]
®o¹n gèc m«i - [2951] ®åi nói - [2628]
®o¹n hë ®Þa tÇng - [14552] ®åi nói bån tròng - [1404]
®o¹n s«ng - [12325] ®åi sãt - [6741]
®o¹n s«ng më réng - [1946] ®åi trßn - [1829],[8007]
®o¹n th©n gi÷a - [9267] ®åi xen kÏ s«ng suèi - [7528]
®o¹n th©n sau - [9365] ®ång atectic - [14992]
®o¹n tr−íc (cs) - [797] ®ång atexis - [14993]
®o¹n vËt liÖu xØ ®−îc phun ra tõ nói löa - [8317] ®ång ¸p lùc - [5086]
®o¹n vßng xo¾n - [14264] ®ång bµo tö - [6984],[6992]
®olomit calci - [2102] ®ång b¨ng ph©n bËc - [14433]
®o cao ®é - [8439] ®ång b¨ng tÝch - [4537]
®o dßng nhiÖt - [6761] ®ång b»ng - [11394],[16496],[3267]
®o ®¹c hiÖn tr−êng - [5557] ®ång b»ng adobe - [246]
®o ®¹c thñy v¨n - [7184] ®ång b»ng Èn - [3506]
®o ®¹c tr¾c ®Þa-thiªn v¨n - [1115] ®ång b»ng b·i biÓn - [1445]
®o ®Þa vËt lý - [6194] ®ång b»ng b·i båi x©m thùc - [5115]
®o ®Þa vËt lý ngoµi hiÖn tr−êng - [6195] ®ång b»ng b¨ng tÝch - [15521]
®o ®é cao - [7274],[8440] ®ång b»ng biÓn - [9041]
®o ®é lón - [13580] ®ång b»ng biÓn th¼m - [83]
®o ®é nhít - [16425],[16427] ®ång b»ng bÞ n©ng cao vµ chia c¾t - [10921]
®o ®é s©u n−íc t¹i ®iÓm th¨m dß - [14135] ®ång b»ng bãc mßn - [11395]
®o ®é s©u vµ søc kh¸ng xuyªn cña ®Êt nÒn - [14136] ®ång b»ng bãc mßn tr−íc nói - [9770]
®o gamma-gamma lç khoan hay gamma mËt ®é - [6012] ®ång b»ng båi tÝch - [515],[517]
®o huúnh quang - [5720] ®ång b»ng båi tÝch ch©n nói - [11283]
®o kÝch th−íc h¹t - [6452] ®ång b»ng båi tô - [331]
®o mùc n−íc - [16642] ®ång b»ng cao - [6904]
®o nhiÖt - [15403] ®ång b»ng c¸t - [13149]
®o nhiÖt ®é trong lç khoan - [15238] ®ång b»ng c¾t xÎ - [3736]
®o ruéng ®Êt vµ ghi ®Þa b¹ - [2052] ®ång b»ng ch©n nói - [1385]
®o s©u - [14133] ®ång b»ng ch©u thæ - [3957]
®o s©u ®iÖn - [4839] ®ång b»ng ch©u thæ duyªn h¶i - [3963]
®o s©u ®Þa chÊn - [13471] ®ång b»ng ch©u thæ ngËp n−íc - [14738]
®o thêi gian tíi cña sãng P vµ sãng S - [10777] ®ång b»ng chÕt - [8597]
®o tr−êng øng suÊt - [14622] ®ång b»ng chÝnh - [10785]
®o tr−êng øng suÊt b»ng ph−¬ng ph¸p khoan chïm - ®ång b»ng ch«n vïi - [3506]
[10586] ®ång b»ng cã bÒ mÆt cÊu tróc ph©n bËc - [14574]
®o vÏ ®Þa chÊt c«ng tr×nh - [4965] ®ång b»ng cæ - [10722]
®o vÏ ®Þa h×nh - [15619] ®ång b»ng c¬ së - [1385]
®o vÏ ®Þa vËt lý - [6193] ®ång b»ng delta biÓn - [9035]
®o vÏ lâi khoan - [3440],[8645] ®ång b»ng dung nham - [8315]
®o vÏ träng lùc - [6503] ®ång b»ng duyªn h¶i - [2976],[2983]
®o vÏ tõ hµng kh«ng - [280] ®ång b»ng ®¸ gèc - [10977]
®ßi hái - [3977] ®ång b»ng ®¸ gèc h×nh qu¹t cã båi tÝch - [5394]
®ãng - [7378] ®ång b»ng ®¸ gèc tr−íc nói - [11292]
®ãng b¨ng - [5889] ®ång b»ng ®¸ gèc tr−íc nói bÞ chia c¾t - [4350]
®ãng b¨ng trong ®Êt nÒn - [5940] ®ång b»ng ®¸ tr−íc nói liªn tôc - [2962]
®ãng b¨ng vÜnh cöu - [11100] ®ång b»ng ®¸y biÓn - [14774],[14776]
®ãng cäc hoÆc ®ãng èng lÊy mÉu ®Êt - [4553] ®ång b»ng ®Çm lÇy n−íc mÆn - [13081]
®«ng cøng - [3304],[5256] ®ång b»ng ®Ønh - [10948],[14865]

744
®ång b»ng ®åi - [7853] ®ång thñy tinh - [16437]
®ång b»ng ®−îc ®Æc tr−ng bëi nhiÒu ®Êt låi - [11329] ®ång trÇm tÝch - [3473]
®ång b»ng "kh¾c" - [5158] ®ång vÞ bÒn - [14353]
®ång b»ng hãa ®¸ - [5828] ®ång vÞ do phãng x¹ sinh ra - [12220]
®ång b»ng hè lâm - [11381] ®ång vÞ kh«ng bÒn - [16107]
®ång b»ng karst - [7885] ®ång vÞ nÆng - [6765]
®ång b»ng karst r×a - [9017] ®ång vÞ phãng x¹ - [12204]
®ång b»ng khóc uèn - [9152] ®ång vÞ phãng x¹ tù nhiªn - [9941],[9944]
®ång b»ng kiÕn t¹o - [14703] ®å ®¸ cò - [10706]
®ång b»ng kiÓu cao nguyªn - [11457] §å §¸ cò trªn - [16129]
®ång b»ng lßng ch¶o - [10785],[10787],[1788],[7935] ®å häa (t®c) - [6456]
®ång b»ng lò tÝch ch©n nói - [1282] ®å phô tïng - [102]
®ång b»ng mµi mßn biÓn - [11397],[11399] ®å thÞ - [4132],[6456]
®ång b»ng ngËp lôt - [5671] ®å thÞ biÓu diÔn kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ph©n tÝch thµnh phÇn
®ång b»ng ngËp lôt lín - [8591] h¹t ®Êt - [6409]
®ång b»ng nghiªng - [13237],[4261] ®å thÞ biÓu diÔn sù gi¶m tèc ®é dßng ch¶y sau m−a -
®ång b»ng nh« - [8093] [12334]
®ång b»ng ë ®Ønh - [9251] ®å thÞ cÊu t¹o - [14684]
®ång b»ng phÝa trong - [7537] ®å thÞ cùc khe nøt - [7795]
®ång b»ng röa lòa - [16590] ®å thÞ ®iÓm - [11583],[13246]
®ång b»ng röa tr«i - [11404] ®å thÞ hoa hång - [12910]
®ång b»ng röa tr«i do b¨ng tan - [10573] ®å thÞ ( - [11271]
®ång b»ng röa tr«i ®Ønh - [11380] ®å thÞ khÝ hËu - [2898]
®ång b»ng san b»ng bªn s−ên - [11396] ®å thÞ l−u l−îng - [13964]
®ång b»ng sãi mßn biÓn - [13363] ®å thÞ m¸y tÝnh - [3219]
®ång b»ng s«ng - [12799] ®å thÞ mËt ®é khe nøt - [7790]
®ång b»ng s«ng b¨ng - [6277] ®å thÞ mùc n−íc - [8484],[8485]
®ång b»ng thung lòng båi tô (®m) - [333] ®å thÞ pi - [11271]
®ång b»ng tr«i d¹t - [4537] ®å thÞ t¸n x¹ - [13246]
®ång b»ng trung gian - [7544] ®å thÞ th¹ch cÊu tróc - [11139]
®ång b»ng ven biÓn - [2976],[2983] ®å thÞ th¹ch häc cÊu t¹o - [11583]
®ång b»ng ven bê bÞ ch×m ngËp - [14784] ®å thÞ theo h−íng hay cßn gäi lµ ®å thÞ hoa hång - [10465]
®ång b»ng ven s«ng - [515] ®å thÞ tr¶i ®iÓm - [4383]
®ång b»ng vïng cao - [6904] ®å thÞ øng suÊt biÕn d¹ng - [14632]
®ång b»ng vông biÓn - [8139] ®å thÞ øng suÊt-biÕn d¹ng - [14631]
®ång b»ng x©m thùc - [5111] ®å trang søc - [6079]
®ång b»ng xãi mßn biÓn - [11398],[9042] ®èi biªn - [1862]
®ång bi - [13719] ®èi h×nh - [4913]
®ång cÊu tróc - [7714] ®èi miÖng - [29],[5]
®ång cá cao ë vïng nói Crime - [17024] ®èi s¸nh - [15526],[3459]
®ång cá n−íc mÆn - [13082] ®èi s¸nh biÕn chÊt - [9342]
®ång cá ë gÇn cùc B¾c - [17021] ®èi s¸nh ®Þa tÇng - [14546]
®ång ®¹n - [13719] ®èi s¸nh niªn ®¹i - [2741]
®ång ®á - [12978] ®èi s¸nh sinh häc - [1606]
®ång ®éng häc - [15009] ®èi s¸nh th¹ch häc - [8551],[8560]
®ång emerald - [4896] ®èi s¸nh theo kho¶ng c¸ch ®Þa tÇng - [7574]
®ång (Cu) - [3403] ®èi s¸nh tuyÕn tÝnh - [8503]
®ång gç - [16933] ®èi t©m - [746]
®ång h×nh - [6978],[7699] ®èi träng - [3493]
®ång h×nh (kv) - [6977] ®èi trôc - [11]
®ång hãa - [1095],[1096],[4212] ®èi xøng - [14972],[9765]
®ång hãa magma - [8839] ®èi xøng hai mÆt - [14245]
®ång hå - [3307],[3979],[4134] ®èm - [12042]
®ång hå carbon - [2279] ®èm nhá - [12045]
®ång hå ®o ¸p lùc - [11829] ®èng - [435],[4600]
®ång hå ®o ¸p lùc ®Êt - [4673] ®èng ®¸ th¶i - [1366],[6757]
®ång hå ®o biÕn d¹ng Tenxomet - [1533] ®èng quÆng - [10431]
®ång hå ®o mùc n−íc (biÓn) - [16632] ®èt - [2369],[3116]
®ång hå ®o víi nguyªn t¾c d©y rung - [16394] ®èt chi - [3791]
®ång hå nguyªn tö - [1149] ®èt chi gèi - [2368]
®ång hå phãng x¹ - [12197] ®èt g¸y - [10239],[9966]
®ång khoang - [6983] ®èt gèc - [3511]
®ång kiÕn t¹o - [10872],[15009] ®èt h¸ng - [3510]
®ång liªn kÕt - [7680] ®èt ngãn - [3793],[3795]
®ång l−ìng h×nh - [7681] ®èt sèng - [16349]
®ång magma - [3121] ®èt tay cuèn - [2798]
®ång mµu chµm - [7404] ®æ - [15464]
®ång nhÊt - [6985] ®æi dßng - [3917],[4403]
®ång ¬tectic - [14986] ®æi mµu n−íc - [16609]
®ång ruby - [12978] ®æ t¹i chç - [2396]
®ång sinh - [15006] ®é - [11515],[2451],[3204],[3932]
®ång t¹o nói - [15010] ®éc chÊt häc m«i tr−êng - [5007]

745
®éc lËp - [7383] ®é chèi - [12457]
®éi ®Þa vËt lý - [6188] ®é chóc - [11513]
®éi ®o ®Þa chÊn th¨m dß (ph¸t, thu) - [13459] ®é cong - [3718]
®éi ®o träng lùc - [6480] ®é co tù nhiªn - [374]
®éi khoan - [4548] ®é cè kÕt - [3934]
®éi khoan ®Þa chÊn - [4455] ®é cøng - [12712]
®éi t×m kiÕm th¨m dß - [5284] ®é cøng carbonat - [2303]
®éng - [2455] ®é cøng c¾t - [13633]
®éng b¨ng - [7290] ®é cøng cña ®Êt - [6715]
®éng ®Êt - [4679] ®é cøng cña kho¸ng vËt - [6716]
®éng ®Êt cã chÊn tiªu d−íi n−íc - [13381] ®é cøng cña n−íc - [6717]
®éng ®Êt do nói löa - [16482] ®é cøng ph¸p tuyÕn - [10176]
®éng ®Êt gÇn - [9958] ®é cøng phi carbonat - [10128]
®éng ®Êt kiÕn t¹o - [15163] ®é cøng t¹m thêi (cña n−íc) - [15242]
®éng ®Êt kÝch thÝch - [7415] ®é cøng th−êng xuyªn - [11102]
®éng ®Êt lín - [8915] ®é cøng vµ ¸p suÊt trî lùc cña líp bª t«ng lãt (hÇm -
®éng ®Êt m¹nh - [6510] [14906]
®éng ®Êt nh©n t¹o - [8985] ®é cøng vÜnh viÔn - [11102]
®éng ®Êt s©u - [3899],[3900] ®é dµy - [3999]
®éng ®Êt siªu nhá - [15994] ®é dµy cña l−íi th¨m dß - [4003]
®éng häc - [7975] ®é dÉn ®iÖn - [4834]
®éng lùc häc - [7977] ®é dÉn nhiÖt - [15382],[6759]
®éng lùc néi bån - [4978] ®é dÉn thñy lùc - [7109]
®éng th¸i - [12461] ®é dÝnh b¸m (®cctr) - [228]
®éng th¸i cña nÒn ®Êt ®¸ - [6568] ®é dßn - [1945]
®éng vËt cã x−¬ng sèng - [16350] ®é dèc - [6396]
®éng vËt d¹ng b¸t (Scyphozoa) - [13342] ®é dèc biÓu kiÕn (gãc dèc thÊy ®−îc) - [885]
§éng vËt d¹ng rªu (Bryozoa) (cs) - [1977] ®é dèc (®m) - [4258]
®éng vËt ®¬n cèt (Haplozoa) - [6708] ®é dèc khu vùc - [10162]
®éng vËt ®¬n m¶nh - [16096] ®é dèc tíi h¹n - [3572]
®éng vËt häc - [17221] ®é ®µn håi - [4827]
§éng vËt kh«ng x−¬ng sèng biÓn ®Æc tr−ng b»ng ®èi xøng ®é ®Æc - [3297]
to¶ tia - [15269] ®é ®éng ®Êt - [8902]
®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng (Invertebrata) - [7593] ®é ®ôc - [15913]
®éng vËt nguyªn sinh (Protozoa) - [11954] ®é gi·n në - [4231]
®éng vËt nguyªn thñy (Eozoa) - [5025] ®é gi·n në vµ søc bÒn c¾t - [4229]
®éng vËt sèng trong c¸t - [4948] ®é h¹ thÊp ®¬n vÞ - [14183]
®éng vËt trªn mÆt c¸t - [5053] ®é h¹ thÊp riªng - [14183]
§éng vËt vá chitin (Chitinozoa) - [2698] ®é h¹t - [10902],[6407],[6441]
®éng vËt Vá gi¸p - [3618] ®é h¹t nghÞch ®¶o - [12606]
®é acid cña n−íc - [152] ®é h¹t trung b×nh - [1005]
®é Èm - [16616],[7061],[9614],[9615] ®é hßa tan - [14090]
®é Èm cña ®Êt - [14059] ®é hæng gi÷a c¸c h¹t - [7531]
®é Èm ®Çm chÆt qui ®Þnh - [11385] ®é hót Èm - [7237]
®é Èm hÊp phô - [7236] ®é kho¸ng ho¸ (cña n−íc) - [9511]
®é Èm h÷u hiÖu cña ®Êt - [1202] ®é khuyÕch t¸n nhiÖt - [15383]
®é Èm kh«ng khÝ - [367] ®é kiÒm cña n−íc - [467]
®é Èm ngoµi trêi - [5558] ®é lÖch - [4095]
®é Èm riªng - [14186] ®é lÖch qu©n ph−¬ng - [4095]
®é Èm tèi −u ®Ó ®Çm chÆt ®Êt - [10396] ®é lÖch trung b×nh - [9141]
®é Èm tíi h¹n - [3570] ®é linh ®éng - [5713]
®é Èm tuyÖt ®èi - [53] ®é låi lâm cña bÒ mÆt gi¸n ®o¹n - [16065]
®é Èm t−¬ng ®èi - [12489] ®é lç hæng - [11698]
®é Èm v« hiÖu - [16023] ®é lç hæng nguyªn sinh - [3317]
®é Èm v« hiÖu cña ®Êt - [16024] ®é lín - [8902]
®é b·o hßa - [3936] ®é lón - [13577]
®é bÒn kÐo - [15254] ®é lón cña ®Êt nÒn do cè kÕt - [3305]
®é bÒn nÐn - [3215] ®é m¶nh vôn - [2836]
®é bÒn (thêi gian) cña bª t«ng phun - [4612] ®é m¹nh - [7514]
®é biÕn d¹ng - [3920] ®é mÒm dÎo - [3176],[4587]
®é bèc h¬i tiÒm n¨ng - [11768] ®é më cña gi¸n ®o¹n - [4310]
®é cao - [556],[6780],[7273] ®é më cña gi¸n ®o¹n (®cctr) - [849]
®é cao c«ng t¸c t−¬ng ®−¬ng - [5092] ®é muèi - [13063]
®é cao cét ¸p lùc - [11307] ®é muèi cæ - [10724]
®é c¾m - [11513] ®é nghiªng - [11513],[4258],[6387],[6396]
®é c©n b»ng Quiri - [3703] ®é nghiªng cña lç m×n - [1705]
®é ch¶y - [5713] ®é nghiªng cña mÆt tr−ît tíi h¹n - [3566]
®é chÆt (Id) - [3933] ®é nghiªng ®Òu - [10162]
®é ch×m - [11513] ®é nghiªng æn ®Þnh - [719]
®é chÝnh x¸c - [11812],[139] ®é nghiªng tíi h¹n cña mÆt tr−ît - [7373]
®é chÝnh x¸c cña thiÕt bÞ - [13524] ®é nh¸m - [12957]
®é chän läc - [3937] ®é nh¸m (®cctr) - [1086]

746
®é nh¸m (xï x×) cña gi¸n ®o¹n - [4318] ®¬n vÞ Bubnoff - [1978]
®é nh· n−íc - [14190] ®¬n vÞ cùc tÝnh th¹ch ®Þa tÇng (th¹ch ®Þa tÇng cùc tÝnh) -
®é nh¹y - [13524],[13527] [11607]
®é nh¹y c¶m cña n−íc d−íi ®Êt (®èi víi sù « nhiÔm) - ®¬n vÞ dßng nhiÖt - [6762]
[6605] ®¬n vÞ ®Þa tÇng-kiÕn t¹o - [15196]
®é nh¹y c¶m cña tÇng chøa n−íc - [913] ®¬n vÞ ®Þa tÇng thñy v¨n - [7210]
®é nhËy cña mÉu ®Êt bÞ x¸o trén - [12513] ®¬n vÞ ®o ho¹t ®é phãng x¹ - [3704]
®é nhít - [16428] ®¬n vÞ Eötvös - [5024]
®é nhít ®éng - [4643] ®¬n vÞ h×nh th¸i - [9721]
®é nhít ®éng häc - [7974] ®¬n vÞ nhiÖt cña Anh (BTU) - [1938]
®é nhít tuyÖt ®èi - [57] ®¬n vÞ niªn ®¹i sinh ®Þa tÇng - [1603]
®é (hÖ sè) nh· n−íc (®cctr) - [17051] ®¬n vÞ ph©n lo¹i - [15134]
®é ph©n gi¶i - [12571] ®¬n vÞ qui −íc b¶n ®å - [9005]
®é ph©n hñy sinh häc - [1607] ®¬n vÞ sinh ®Þa tÇng - [1629]
®é pH mµi mßn (bµo mßn) - [37] ®¬n vÞ sinh niªn ®¹i - [1602]
®é phong phó - [72] ®¬n vÞ th¹ch kiÕn t¹o - [15179],[8577]
®é phãng x¹ - [12209] ®¬n vÞ triti - [15813],[15856]
®é phång - [7449] ®¬n vÞ träng l−îng cña kim c−¬ng - [11580]
®é qu¸nh - [3297],[3298] ®íi - [1493],[17164],[2751]
®é rçng - [11698] ®íi aphit - [861]
®é rçng ¸p thÊp - [274] ®íi argilit - [987]
®é rçng c¸ch ly - [7691] ®íi ¶nh h−ëng khai ®µo - [17191]
®é rçng h÷u hiÖu - [4788] ®íi Èm - [7060]
®é rçng khe nøt - [5852] ®íi Èm mao dÉn - [2235]
®é rçng mao dÉn - [2237] ®íi Èn - [3627]
®é rçng tho¸ng khÝ - [271] ®íi bao kiÕn t¹o - [15170]
®é rçng tho¸t n−íc h÷u hiÖu - [4780] ®íi b¶o vÖ n−íc d−íi ®Êt - [6597]
®é sai lÖch - [4095] ®íi b·o hßa - [17203]
®é s©u - [4029] ®íi b¨ng hµ thÊp - [10655]
®é s©u chÊn t©m (®éng ®Êt) - [4032] ®íi b¾n tãe - [14272]
®é s©u cæ - [10687] ®íi biÕn chÊt ®¶o ng−îc - [7596]
®é s©u cña n−íc - [16614] ®íi biÕn chÊt n«ng - [5071]
®é s©u ®Òn bï carbonat - [2298] ®íi biÕn d¹ng dÎo - [11448],[17199]
®é s©u khe nøt t¸ch xung yÕu (tíi h¹n) - [3575] ®íi biÕn ®æi - [13682]
®é s©u næ m×n - [13721] ®íi biÕn ®æi kali - [11755]
®é s©u th¨m dß - [4031] ®íi bãng r©m - [13594]
®é s©u thÊm xuyªn - [4033] ®íi c¨ng - [15265]
®é s©u tíi h¹n - [3564] ®íi c¾t - [13641]
®é sÖt - [3297] ®íi ch¶y c¬ häc - [17193]
®é sï s× - [12957] ®íi ch¶y (cña vá tr¸i ®Êt) - [17182]
®é t¸n s¾c - [12488] ®íi chØ thÞ - [7394]
®é thÊm - [11104],[11129] ®íi chêm - [10604]
®é thÊm h÷u hiÖu - [4786] ®íi chuÈn - [14375]
®é thÊm néi t¹i - [7582] ®íi chuyÓn tiÕp cùc tÝnh (®íi cùc tÝnh chuyÓn tiÕp) - [11612]
®é thÊm thñy lùc - [7118] ®íi chuyÓn tiÕp sinh th¸i - [4741]
®é thÊm tuyÖt ®èi - [54] ®íi cã than - [2957]
®é thÊm t−¬ng ®èi - [12491] ®íi cùc ®¹i - [10952]
®é thiÕu Èm - [9616] ®íi cùc thÞnh (cs) - [162]
®é thu håi lâi khoan - [3442] ®íi cùc tÝnh - [11601],[11613]
®é tiÕp cËn h¹t - [10650] ®íi dao ®éng (mùc n−íc) - [17183]
®é tin cËy - [11812] ®íi d¨m kÕt hãa - [17169]
®é tæng kho¸ng hãa - [15649] ®íi d©ng phång (uèn nÕp) - [17206]
®é trèng hôt - [3930] ®íi dËp vì - [17174],[17185],[5857]
®é tr−ît thùc - [10029] ®íi dËp vì d¹ng phiÕn l¸ - [5770]
®é tõ c¶m - [14924] ®íi dÞch chuyÓn - [13682]
®é tõ c¶m dÞ h−íng - [14925] ®íi dßn vµ dÎo - [17186]
®é tõ hãa c¶m øng - [7417] ®íi ®¸nh dÊu - [7394]
®é tõ thiªn - [3887] ®íi ®Þa bÖnh nguyªn - [6184]
®é uèn l−în cña bÒ mÆt gi¸n ®o¹n - [16722] ®íi ®«ng gi¸ - [17187]
®é v−¬n dµi cña khe nøt - [4312] ®íi ®ång nhÊt - [6987]
®¬n biÕn - [16097] ®íi ®¬n ®éc - [2027]
®¬n c¬ - [9661] ®íi ®íi d©ng - [17209]
§¬n cung - [14988] ®íi ®øt g·y - [17181]
®¬n kho¸ng - [9662] ®íi ®øt g·y cµ n¸t (trong qu¸ tr×nh biÕn d¹ng) - [17174]
®¬n m¶nh - [16096] ®íi ®øt g·y ®¸y - [12902]
®¬n nÕp - [16085] ®íi g·y - [8002]
®¬n nghiªng - [9652] ®íi gÆm mßn - [3467]
®¬n nguån gèc - [9657],[9658] ®íi geopathogen - [6184]
§¬n phiÕn (Monoplacophora) - [9664] ®íi gi¸n ®o¹n - [17177]
®¬n t©m - [9651] ®íi gi¶m øng suÊt - [3857]
®¬n thµnh phÇn - [9657],[9658] ®íi gèc ®øt g·y - [12902]
®¬n vÞ b¶n ®å - [2377] ®íi hoµ tan - [17205]

747
®íi hót ch×m - [14749] ®íi v¸ch ®¸y - [15051]
®íi (tÇng) b·o hoµ n−íc mao qu¶n - [17171] ®íi ven bê - [8578]
®íi khai th¸c - [17200] ®íi ven r×a hay ®íi gi¸p ranh - [8598]
®íi kh©u - [14931] ®íi vßng trßn nhá - [13980]
®íi khe nøt - [7804] ®íi vì vôn - [13616]
®íi kho¸ng ho¸ - [17194] ®íi xãi mßn - [17180]
®íi kho¸ng s¶n - [9534] ®íi xung yÕu - [17210]
®íi kh«ng cã ¸nh s¸ng - [857] ®ì - [2028]
®íi kh«ng ho¹t ®éng - [17190] ®ît sãng cuån cuén - [3126]
®íi kh«ng liªn tôc - [17177] ®u«i - [15066],[2438]
®íi kh« h¹n - [1001] ®u«i h×nh qu¹t - [15068],[2439]
®íi khö - [17202] ®u«i quÆng - [15069]
®íi lµm giµu - [17179] ®ïn lªn - [5326],[5327]
®íi mao dÉn - [17170],[2245] ®ïn n−íc - [11353]
®íi m« bät - [4356] ®óc kÕt ®Þa tÇng - [14544]
®íi ngoµi - [5266] ®ôn - [4600]
®íi ngoµi v¸ch - [5263] ®ông ®é - [3088]
®íi nguån gèc-h×nh th¸i - [9716] ®ôn bê - [13699]
®íi nguéi l¹nh - [2689] ®ôn c¸t - [13133]
®íi nhiÖt ®é - [15239] ®ôn c¸t bß - [2897]
®íi nhiÖt ®é cao g©y chÕt - [17189] ®ôn c¸t cã khe hÎm do giã - [16888]
®íi nhiÖt ®é kh«ng ®æi - [17173] ®ôn c¸t d¹ng parabol - [6673]
®íi niªn ®¹i ®Þa tÇng - [2749] ®ôn c¸t di ®éng - [16569]
®íi n«ng - [5071] ®ôn c¸t ®øt ®o¹n - [1744]
®íi n−íc d−íi ®Êt - [6607] ®ôn c¸t h×nh ch÷ U - [16196]
®íi n−íc thæ nh−ìng - [14065],[14066] ®ôn c¸t h×nh parabol - [10798]
®íi n−íc tù do - [11236] ®ôn c¸t mãng ngùa - [7028]
®íi oxy ho¸ - [17197] ®ôn c¸t ng−îc - [12613]
®íi ph¸ hñy do lùc c¾t - [13641] ®ôn c¸t æn ®Þnh - [692]
®íi ph¸ hñy ®¸y - [12902] ®ôn c¸t phøc hîp - [3167]
®íi ph¸ vì - [17185] ®ôn c¸t thæi - [1744]
®íi ph©n bè bÊt th−êng - [17196] ®ôn c¸t trung hßa - [10034]
®íi ph©n bè b×nh th−êng - [17195] ®ôn c¸t tr−ëng thµnh - [692]
®íi phong phó - [73] ®ôn cã ®u«i - [15067]
®íi phßng hé vÖ sinh nguån n−íc - [13166] ®ôn h×nh ch÷ S - [13774]
®íi phñ - [10604] ®ôn khuÊt giã - [16018]
®íi phylic - [11242] ®ôn ngang - [15715]
®íi propylit - [11927] ®ôn vÖt dµi theo h−íng giã - [16555]
®íi qu¸ ®é - [17207] ®−êng - [8502],[8506]
®íi rift - [12699] ®−êng A (®cctr) - [450]
®íi rift nói löa - [16500] ®−êng andesit - [699]
®íi r×a lôc ®Þa - [3335] ®−êng ¸o - [10757]
®íi saprolit - [13181] ®−êng bao cÊu tróc - [14679],[14712]
®íi sÐt kÕt - [987] ®−êng bao ch¶y dÎo - [17053]
®íi sinh ®Þa tÇng - [1630] ®−êng bao Mohr - [9612]
®íi sinh th¸i - [4745] ®−êng bao ph¸ hñy (Mohr) - [5362]
®íi sinh tr−ëng - [17188] ®−êng bao vßng trßn øng suÊt Mohr - [9607]
®íi sãng vç - [13214] ®−êng b¶n lÒ - [6919]
®íi sulfua - [14843] ®−êng b·o hßa - [13203],[13449]
®íi tan mßn (cña b¨ng) - [17178] ®−êng biªn - [3740]
®íi t¸ch gi·n sinh phun trµo - [16500] ®−êng biªn ®Þa tÇng - [14547]
®íi t¸i kÕt tinh - [17201] ®−êng biÕn thiªn tr−êng P-T - [5560]
®íi thay ®æi theo mïa - [17204] ®−êng bê - [13703]
®íi th¹ch ®Þa tÇng - [8575] ®−êng bê b¸n b×nh nguyªn håi sinh - [12580]
®íi th¹ch häc - [8575] ®−êng bê biÓn - [16643],[2984]
®íi th¹ch thêi - [8550] ®−êng bê biÓn cã ®Êt b¨ng tÝch - [6564]
®íi thÊm - [17198] ®−êng bê biÓn Dalmatia - [3802]
®íi thÊu s¸ng (ë biÓn) - [17208] ®−êng bê biÓn kh«ng chØnh hîp - [4327]
®íi thÝch nghi (cs) - [220] ®−êng bê biÓn liªn hîp (hay ®−êng bê liªn kÕt) - [3198]
®íi tho¸t n−íc - [17176] ®−êng bê biÓn nguyªn thñy - [7470]
®íi th«ng khÝ - [17168] ®−êng bê biÓn ph©n bËc - [6392]
®íi thêi ®Þa tÇng - [2749] ®−êng bê biÓn tr¸i khíp - [4327]
®íi thùc vËt - [5680],[5682] ®−êng bê biÓn xÎ tµ - [3802]
®íi tÝch tô - [137],[17167],[17175] ®−êng bê bÞ ch×m ngËp - [14785]
®íi tèc ®é thÊp - [8719] ®−êng bê bÞ ngËp - [4563]
®íi trong - [4958] ®−êng bê c¾t khÝa - [12673]
®íi tr«i d¹t ven bê - [17192] ®−êng bê ch×m ngËp - [13708]
®íi trung gian - [9274] ®−êng bê cña ®ång b»ng röa tr«i - [10574]
®íi tr−ît - [13641] ®−êng bê do n©ng lôc ®Þa - [13707],[9976]
®íi uèn khóc cña s«ng - [9151] ®−êng bê ®¬n ®iÖu - [6392]
®íi uèn nÕp - [17184] ®−êng bê hå - [16643]
®íi uèn nÕp m¹nh - [17172] ®−êng bê kh¾c mßn do sãng - [16708]

748
®−êng bê kiÓu Th¸i B×nh D−¬ng - [10646] ®−êng ®¼ng thêi - [7717]
®−êng bê lïi - [12595] ®−êng ®¼ng thêi (®vl) - [7677]
®−êng bê lón ch×m - [13705] ®−êng ®¼ng trÞ - [7692]
®−êng bê n¾n th¼ng - [12356] ®−êng ®¼ng tõ - [7693]
®−êng bê n©ng - [13706] ®−êng ®¼ng tõ khuynh - [7679]
®−êng bê nãn phãng vËt - [513] ®−êng ®¼ng tõ thiªn - [7686]
®−êng bê nói löa - [16516] ®−êng ®Æc tr−ng cña nÒn ®Êt - [6556]
®−êng bê tho¸i hãa - [11907] ®−êng ®Çm b·o hßa (®Çm Proctor) - [17118]
®−êng bê tho¸i lui - [41] ®−êng ®Ìo - [7778]
®−êng bê thêi tiÕt - [16741] ®−êng ®ång møc - [3364]
®−êng bê thuËn h−íng - [3233] ®−êng ®øt g·y - [15663]
®−êng bê tiÕp xóc víi ®¸ x©m nhËp - [7319] ®−êng ®øt trong ®¸ - [12694]
®−êng bê trung hßa - [10038] ®−êng g·y - [8003]
®−êng c¾t - [11902],[11903] ®−êng gÊp - [8003]
®−êng ch¶y - [5707] ®−êng gê båi kÕt - [123]
®−êng ch©n trêi biÓu kiÕn - [9936] ®−êng hÇm - [15894]
®−êng chia n−íc - [15611],[16679],[4406],[4507],[6583] ®−êng hÊp thô - [66]
®−êng chia thµnh - [15906] ®−êng kh©u - [14929]
®−êng cong ©m häc trong giÕng khoan ®−îc ghi nhËn bëi ®−êng kh©u chïy - [12929]
mét m¸y thu - [13867] ®−êng kh©u d−íi miÖng - [7264]
®−êng cong biÓu diÔn thµnh phÇn h¹t ®Êt - [10904] ®−êng kh©u goniatit - [6365]
®−êng cong biÓu diÔn thêi gian truyÒn sãng ®Þa chÊn trong ®−êng kh©u h−íng trôc (cs) - [250]
kh«ng gian - [15527] ®−êng kh©u kiÓu Ceratit - [2538]
®−êng cong carota siªu ©m - [14120] ®−êng kh©u kiÓu Cóc ®¸ (cs) - [630]
®−êng cong ch¶y - [5692] ®−êng kh©u lç v¸ch bµo phô - [104]
®−êng cong chØ thêi gian truyÒn sãng ®Þa chÊn theo ®−êng kh©u mÆt - [5344]
ph−¬ng th¼ng ®øng - [15528] ®−êng kh©u ngoµi - [5312]
®−êng cong ®Çm lÌn - [3151] ®−êng kh©u nèi - [3285]
®−êng cong ®o gamma carota - [6013] ®−êng kh©u rèn - [16006]
®−êng cong ®o thÕ ph©n cùc tù nhiªn - [13502] ®−êng kh©u trong - [7555]
®−êng cong gi¶m t¶i - [12330] ®−êng khÝa - [14638]
®−êng cong h¹ thÊp - [4524] ®−êng khíp - [3139]
®−êng cong kiÖt dÇn - [4017] ®−êng kiÕn t¹o - [15175]
®−êng cong liÒu l−îng - [4474] ®−êng kÝnh h¹t h÷u hiÖu - [4782]
®−êng cong l−u l−îng- mùc n−íc - [14359] ®−êng kÝnh h÷u hiÖu - [4779]
®−êng cong nÐn - [3207] ®−êng kÝnh lç m×n - [1704]
®−êng cong nÐn Ðp - [3151] ®−êng l−íi - [6534]
®−êng cong ph©n phèi cña ®¹i l−îng ngÉu nhiªn - [4377] ®−êng mÒm - [5649]
®−êng cong ph©n phèi thµnh phÇn h¹t ®Êt - [6409] ®−êng nèi liÒn c¸c tròng s©u cña mét tÇng ®· cho - [15836]
®−êng cong t¶i träng lón - [8606] ®−êng nèi pediment - [10981]
®−êng cong Theis - [15367] ®−êng n−íc khÝ t−îng toµn cÇu - [6317]
®−êng cong thÕ tù nhiªn - [14294] ®−êng ph©n gi¸c - [1648]
®−êng cong tho¶i - [6398] ®−êng ph©n thñy - [15611],[16667],[16670],[4406],[4507],
®−êng cong tÝch luü - [3682] [6509]
®−êng cong tr÷ l−îng-mùc n−íc - [14358] ®−êng ph©n thñy d−íi ®Êt - [6583]
®−êng cong øng suÊt-biÕn suÊt hoµn chØnh - [3162] ®−êng ph©n thñy lôc ®Þa - [3340]
®−êng c¬ së - [1386] ®−êng ph©n thñy thuËn h−íng - [3294]
®−êng cung - [15906] ®−êng ph−¬ng - [14645],[14649],[15740],[8500]
®−êng cøng - [12711],[14086] ®−êng rÏ n−íc kÐo dµi - [8665]
®−êng d¹ng bê nói löa - [16515] ®−êng sÑo - [8121]
®−êng dÉn n−íc - [4498] ®−êng sèng - [2344],[2345]
®−êng dßng - [14594],[5695] ®−êng s−ên x©m thùc v¸ch ®øng - [6314]
®−êng dèc - [12261],[8498] ®−êng tan - [14119]
®−êng ®¸y - [1386] ®−êng t¨ng tr−ëng - [6617]
®−êng ®¸y thung lòng - [16233] ®−êng th¾t nót - [9965]
®−êng ®¼ng ¸p tøc thêi - [7502] ®−êng th¼ng - [8496]
®−êng ®¼ng biÕn thiªn thÕ kû - [7707] ®−êng thÊm - [13449],[13450],[5707]
®−êng ®¼ng cao - [7688] ®−êng tho¸t n−íc - [4502],[4510]
®−êng ®¼ng chÊn - [7708],[7709] ®−êng th«ng - [6002]
®−êng ®¼ng chiÒu dÇy - [7674] ®−êng thñy ®¼ng ¸p - [7168]
®−êng ®¼ng dÇy - [7704] ®−êng thñy ®¼ng cao - [7167]
®−êng ®¼ng dÞ th−êng - [7664] ®−êng tiªu n−íc - [4502]
®−êng ®¼ng ®Þa nhiÖt - [7685] ®−êng tr¾c diÖn - [11902],[11903]
®−êng ®¼ng ®é mÆn - [7687] ®−êng trßn Mohr - [9610]
®−êng ®¼ng (gi¸ trÞ träng lùc) - [7684] ®−êng trî lùc - [12530]
®−êng ®¼ng gãc lÖch tõ - [7686] ®−êng tõ - [8886]
®−êng ®¼ng gãc nghiªng - [7679] ®−êng vµo - [11101]
®−êng ®¼ng nhiÖt - [7715] ®−êng v¸ch - [13236],[14929],[2886]
®−êng ®¼ng nhiÖt tøc thêi - [7503] ®−êng v¸ch rèn - [16008]
®−êng ®¼ng phÊn - [7706] ®−êng vÕt c¬ - [9837]
®−êng ®¼ng s©u mùc n−íc - [7166] ®−êng viÒn - [3364]
®−êng ®¼ng thÕ - [5087] ®−êng x¶ lò - [14249]

749
®−êng xÝch ®¹o cæ - [10691] ®øt g·y xoay - [12935],[12944]
®−êng xuÊt lé m¹ch n−íc - [14325] ®øt g·y xo¾n-th−êng cã mÆt ®øt g·y phÇn th¼ng ®øng -
®−îc ®Æt vµo hoÆc ®−îc h×nh thµnh ë ®¸y s«ng (thÒm tÝch [16951]
®¸y s«ng) - [14753] ®øt gÉy - [1914]
®−îc vËn chuyÓn - [15708] ®øt gÉy chêm nghÞch - [10617]
®øt ®o¹n - [1914] ®øt gÉy chêm nghÞch c¸nh treo - [16125]
®øt ®o¹n hay lßng suèi ®øt ®o¹n - [3486] ®øt gÉy o»n - [16576]
®øt g·y - [14718],[5413],[5428],[5850] Eagleford - [4659]
®øt g·y ¸ vÜ tuyÕn - [14791] eakerit - [4660]
®øt g·y b¶n lÒ - [13306] eardleyit - [4662]
®øt g·y b»ng - [14651],[8260] earlandit - [4663]
®øt g·y bËc 2 - [14802] earlshanonit - [4664]
®øt g·y biÕn d¹ng - [15680] eastonit - [4695]
®øt g·y biÕn d¹ng gi÷a ®¹i d−¬ng - [12689] ecdemit - [4700]
®øt g·y c¨ng - [15261] eckermanit - [4706]
®øt g·y chÐo - [10217] eckrit - [4707]
®øt g·y chêm nghÞch - [10603],[8125] eclarit - [4708]
®øt g·y d¹ng bËc - [9811] eclogit - [4709],[4711]
®øt g·y d¹ng c¸i kÐo - [13306] ectexin - [4746]
®øt g·y d¹ng vßng - [12737],[12739] ectexis - [4747]
®øt g·y dÞch chuyÓn song song - [10837] ectexit - [4748]
®øt g·y dÞch chuyÓn thuËn - [10175] ectinit - [4749]
®øt g·y dÞch chuyÓn xiªn - [10221] Eden - [4763]
®øt g·y däc - [14646],[8664] edenit - [4764]
®øt g·y ®¸y - [14070] edingtonit - [4770]
®øt g·y ®ãng kÝn - [13376] edolit - [4771]
®øt g·y ®ång trÇm tÝch - [15012] Eem - [4773]
®øt g·y ®èi lËp - [843] eglestonit - [4800]
®øt g·y gi¶ - [11982] egletonit - [4798]
®øt g·y giËp - [14274] egueiit - [4801]
®øt g·y ho¹t ®éng - [194] ehrwaldit - [4802]
®øt g·y lín - [15175] Eifel - [4803]
®øt g·y m¸i - [12897] eifelit - [4804]
®øt g·y nÒn - [14070] einbolit - [4805]
®øt g·y ngang - [13680] eitelit - [4806]
®øt g·y nghÞch - [12605],[12610] ekanit - [4808]
®øt g·y nghÞch chêm - [13640],[15460],[15462],[16059] ekaterinit - [4809]
®øt g·y nghÞch tr−ît - [14634],[14635] ekerit - [4810]
®øt g·y nghÞch xu«i - [12609] ektexin - [4812]
®øt g·y nh¸nh - [14274] elbait - [4828]
®øt g·y ph¼ng - [11414] Elbe - [4829]
®øt g·y phô - [13405] eldrin - [4831]
®øt g·y ranh giíi - [9015] eleolit - [4856]
®øt g·y riÒm - [11086] elestadit - [4863]
®øt g·y rift - [12695] elip biÕn d¹ng - [14513]
®øt g·y r×a - [11086],[9015] elipsoid - [4864]
®øt g·y symon - [14981] elipsoid dÑt - [10215]
®øt g·y t¨ng tr−ëng - [11915] elipsoid øng suÊt - [14620],[4865]
®øt g·y th¼ng ®øng - [16361] elipxoit biÕn d¹ng - [14514]
®øt g·y theo ph−¬ng - [14646] elkhornit - [4862]
®øt g·y tho¶i - [8709] elpasolit - [4870]
®øt g·y thuËn - [10167],[15459] Elphidiidae - [4871]
®øt g·y thuËn t¸ch - [14278] elpidit - [4872]
®øt g·y thuËn vØa - [1474] Elster - [4873]
®øt g·y thø cÊp - [13405],[14802] Elton - [4874]
®øt g·y thø cÊp thuËn - [15025] eluvi - [4875],[4877]
®øt g·y tÞnh tiÕn - [15696] elyit - [4879]
®øt g·y táa tia - [12186] embolit - [4885]
®øt g·y trÎ - [8125] embrechit - [4887]
®øt g·y tr−ît - [13934],[15142] embreyit - [4888]
®øt g·y tr−ît b»ng - [14653],[14655],[8260] emeleucit - [4894]
®øt g·y tr−ît b»ng ph¶i - [12705] emerald - [4895]
®øt g·y tr−ît b»ng tr¸i - [13875],[8375],[8377] emerald Brazil - [1905]
®øt g·y tr−ît ngang - [15679] emerald (em¬rèt) xÕ bãng - [5227]
®øt g·y tr−ît ng−îc - [12609] emerald mÑ - [9747]
®øt g·y tr−ît ph¶i - [12707] emerald ural - [16148]
®øt g·y tr−ît theo ph−¬ng - [14655] emmonsit - [4903]
®øt g·y vßng - [12737] emplectit - [4907]
®øt g·y vßng cung - [951] empresit - [4908]
®øt g·y vv) - [11121],[10467] Ems - [4909]
®øt g·y xiªn - [10217] enalit - [4912]
®øt g·y xiªn chÐo - [10217] enargit - [4914]

750
endelit - [4922] eurit - [5188]
enderbit - [4926] europi (Eu) - [5189]
endexin - [4927] eustratit - [5205]
endopelos - [4944] eutecti - [5206]
englishit - [4968] euxenit - [5212]
enstatit - [4972] evansit - [5215]
enstatolit - [4973] evaporit - [5220]
enstenit - [4974] eveit - [5224]
entoolitic - [4981] evekit - [5225]
entropy - [4990] ewaldit - [5231]
eo - [9963] exin - [5246]
Eocambri - [5009] eyletersit - [5334]
Eocen - [5010] ezcurit - [5335]
Eogen - [5011] eztlit - [5336]
eolium - [5014] (thuéc Anthropogen) - [814]
eometamorphism - [5015] fabianit - [5337]
eon (®t) - [270] faecal streptococi - [5355]
eo biÓn - [14520] faheyit - [5356]
eo vông biÓn - [8131] fairbankit - [5363]
eosphorit - [5021] fairchildit - [5364]
ephesit - [5028] fairfieldit - [5365]
epibolit - [5031] falun - [5386]
epidermis - [5034] Famen - [5387]
epididymit - [5036] Famenni (®t) - [5387]
epidiorit - [5037] fanglomerat - [5396]
epidosit - [5038] faratsihit - [5398]
epidot - [11363],[5039] faringtonit - [5401]
epidot hãa - [5040] farisit - [5402]
epidot mangan - [8961] farsundit - [5403]
epigene - [5043] fasait - [5408]
epigenit - [5044] fasinit - [5407]
epistibit - [5060] fasobititkit - [5406]
epistolit - [5061] faujasit - [5412]
epsomit - [5075] faustit - [5436]
erbi (Er) - [5097] fayalit - [5438]
Eri - [5099] federovskit - [5446]
ericait - [5100] fedorit - [5447]
ericsonit - [5101] fedorovskit - [5448]
erikit - [5102] fegusit - [5490]
eriochalcit - [5103] feldspar - [5450],[5452]
erionit - [5104] feldspar aventurin - [1212]
erlichmanit - [5105] feldspar ba hîp phÇn - [15285]
erythrit - [12369],[5126] feldspar Ca-Na - [14038]
erythrosiderit - [5127] feldspar calci - [2136],[2391]
erzbergit - [5128] feldspar hãa - [5466]
esboit - [5129] feldspar kali - [11749],[11760],[7942]
Escherichia coli (E coli) - [5133] feldspar kiÒm - [456]
esexibasalt - [5144] feldspar Na-Ca - [14022]
esexit - [5145] feldspar natri - [14019],[14039]
eskebornit - [5135] feldspar natri-v«i - [14005]
eskolait - [5138] feldspar thñy tinh - [6292]
esonit - [5146] feldspar trùc giao - [10512]
esperit - [5139] feldspar vµng ¸nh - [1212]
espichelit - [5140] feldspathoid - [5465],[5467],[5468]
esterelit - [5148] felsic - [5471]
etindit - [5160] felsid - [5473]
etnait - [5161] felsit - [5475]
etringit - [5163] felsitoid - [5477]
Etroeungt - [5162] felsoandesit - [5478]
eucairit - [5166] felsobanyit - [5479]
euclas - [5169] felspat tr¾ng - [16823]
euclorin - [5167] femic - [5480]
eucolit - [5170] fenaksit - [5481]
eucrit - [5171] fenit - [5485]
eucroit - [5168] fenit hãa - [5486]
eucryptit - [5172] ferarisit - [5496]
eudialyt - [5174] ferazit - [5497]
eudidymit - [5175] ferberit - [5487]
eugeogenous - [5177] ferdisilicit - [5488]
eulysit - [5181] ferghanit - [5489]
eulytit - [5182] fergusonit - [5491]
euphotid - [5185] fergusonite-(Ce) beta - [1551]

751
fergusonit beta - [1550] fluor (F) - [5726]
fergusonit-beta-(Nd) - [5492] fluor spat - [5718]
fericopiepit - [5499] fogit - [5752]
ferierit - [5500] foid - [5753]
ferifayalit - [5501] foid diorit - [5755]
ferihydrit - [5503] foid gabro - [5756]
feri-anit - [5498] foid mozodiorit - [5757]
ferimatrit - [5504] foid mozogabro - [5758]
ferimolybdit - [5505] foid mozosyenit - [5759]
ferisicklerit - [5506] foid syenit - [5760]
ferisymplerit - [5507] foidit - [5761]
ferit - [5508] foidolit - [5762]
feritungstit - [5509] Foley - [5769]
feriturquois - [5510] fondo - [5772]
fermorit - [5493] forhugit - [5806]
fernandinit - [5494] formanit - [5811]
feroactinolit - [5511] formarierit - [5841]
feroan dolomit - [5512] fornacit - [5814]
feroaxinit - [5513] forsterit - [5815]
ferobustamit - [5515] foshalassit - [5816]
ferocarpholit - [5516] fowlerit - [5844]
ferocolumbit - [5517] foyait - [5845]
ferocopiapit - [5518] francevilit - [5866]
ferodolomit - [5520] franci (Fr) - [5867]
ferohexahydrit - [5522] franckeit - [5868]
ferohortonolit - [5523] francoanelit - [5869]
feromagne - [5524] francolit - [5870]
feronickelplatin - [5525] frankdicksonit - [5871]
feroselit - [5526] franklinit - [5873]
ferosilit - [5527] fransoletit - [5874]
ferospinel - [5528] franzinit - [5875]
ferostrunzit - [5529] Frasni - [5876]
ferotantalit - [5530] freboldit - [5877]
ferotremolit - [5531] Fredericksburgi - [5878]
ferotychit - [5532] fredriksonit - [5879]
ferowylieit - [5533] freibergit - [5891]
feroxyhyt - [5495] freieslebenit - [5892]
ferrodiorit - [5519] Fresni - [5906]
ferruginat - [5535] fresnoit - [5907]
fersilicit - [5537] freudenbergit - [5908]
fersmanit - [5538] fridrichit - [5916]
fersmit - [5539] friedelit - [5917]
ferucit - [5534] fritzscheit - [5920]
ferutit - [5540] frohbergit - [5921]
fervanit - [5541] frolovit - [5922]
Festiniog - [5542] frondelit - [5923]
fiaconit - [5543] front magnesi - [8878]
fibrilit - [5544] fukuchilit - [5947]
fibroferit - [5545] fulgurit - [5950]
filowit - [5567] fulminat thñy ng©n - [9240]
finandranit - [5577] fulopit - [5952]
finemanit - [5594] fumarol gèc - [11852]
fisherit - [5605] fusit - [5969]
fisheserit - [5604] fusoclara - [5970]
fitzroyit - [5615] fusodura - [5971]
fizelyit - [5620] fusotela - [5972]
flagstafit - [5633] fusovitra - [5973]
Flandri - [5636] gabrielsonit - [5983]
flase gabro - [5641] gabro - [5977]
fleisherit - [5645] gabroid - [5979]
fletcherit - [5647] gabroid s¸ng mµu - [8424]
flinkit - [5652] gabroit sÉm mµu - [9197]
florencit - [5681] gabronorit - [5980]
fluckit - [5708] gabronorit olivin - [10316]
fluelit - [5710] gabro hornblend - [7017]
fluoborit - [5716] gabro kiÒm - [460]
fluocerit - [5717] gabro norit pyroxen-hornblend - [12106]
fluorapatite - [5719] gabro (giµu) s¾t - [5521]
fluorit - [2200],[5728],[5730] gabro th¹ch anh - [12148]
fluorit mµu xanh - [1747] gabrophyr - [5981]
fluor-apatit carbonat - [2302] gadoli (Gd) - [5985]
fluor hãa - [5725] gadolinit - [5984]

752
gagarinit - [5986] garonit - [6026]
gageit - [5988] gaspeit - [6046]
gahnit - [5989] gatumbait - [6051]
gahnospinel - [5990] gaudefroyit - [6052]
gai - [4042] Gault - [6054]
gaidonayit - [5991] gaylusit - [6057]
gai ba ng¹nh (cs) - [681] g·y sËp cña mét ®o¹n m¸i hÇm lß (®cctr) - [1982]
gai ba r¨ng kÐp - [4171] g·y vì - [13000]
gai bèn tia nhiÒu nh¸nh - [2201] g·y vì qu¸ møc (so víi thiÕt kÕ) - [10579]
gai ch¹c - [5964] g¾n - [13375]
gai ch»ng - [4264] g¾n kÕt - [2507],[327],[328]
gai cã mÊu mäc kÐp - [4184] g¾n kÕt b»ng xµ - [15661]
gai d¹ng c©y - [3988] g¾n kÕt m¶nh - [2826]
gai d¹ng chïy - [7774] g¾n liÒn víi - [6857],[6858]
gai d¹ng liªn kÕt - [4066] gÆm mßn - [3457]
gai däc kªnh - [2193] gÆp mßn - [4883]
gai d−íi da - [7251] g©n l¸ (cs) - [16304]
gai d−íi khoang vÞ - [7253] gÇn ®Ønh - [215]
gai ®Çu mãc - [2845] gÇn gòi huyÕt thèng (cs) - [289]
gai ®Üa - [4295] gÇn lç miÖng - [214]
gai ®Üa sao s¸u tia - [4303] gÇn mÆt n−íc - [14739]
gai ®Üa s¸u tia - [6869] gÇn miÖng - [248]
gai ®Üa thñng - [2843] gÇn nhÊt - [11968]
gai ®¬n tia cã nh¸nh - [2882] gÇn t©m - [11968]
gai hai mãc - [4148] gÇn tr−ëng thµnh - [14781]
gai hai nh¸nh - [4124] gÇu xóc - [13728]
gai hai tia - [4121] gËm mßn - [3465]
gai khung x−¬ng m¹ng l−íi - [4180] gËm mßn magma - [8841]
gai khuûu - [6092] gearksutit - [6060]
gai liªn kÕt - [3131] gebhardit - [6061]
gai liªn kÕt d¹ng l−íi - [4064] Gedin - [6062]
gai l«ng t¬ - [2844] gedroitzit - [6063]
gai lç - [90] geest - [6065]
gai mai - [2261] gefroyit - [6068]
gai m¸ - [6089] gehlenit - [6069]
gai neo - [691] geikielit - [6070]
gai nh¸nh dÞ th−êng (cs) - [774] genkinit - [6095]
gai nöa ®Üa - [6806] genthelvit - [6098]
gai ë gãc - [6361] genthit - [6099]
gai r·nh - [6551] gentnerit - [6100]
gai sao s¸u tia - [6878] geochrone - [6115]
gai sao thùc - [5164] geocronit - [6123]
gai silic s¸u tia - [6865],[6867] geomorphy - [6183]
gai theo ®−êng kÝnh - [4137] georgiadesit - [6198]
gai tia kh¸c d¹ng - [6835] geotectoclin - [6210]
gai vÞ - [6048] gerasimovskit - [6226]
gai xÝch ®¹o - [5080] gerhardtit - [6227]
gai x−¬ng - [14727],[91] gerit - [6064]
gaitit - [5992] germani (Ge) - [6229]
gaize - [5993] germanit - [6228]
galaxit - [5994] gerstleyit - [6230]
galeit - [5996] gerstmanit - [6231]
galenit (galen) - [5998] getchelit - [6232]
galen (galenit) - [5997] geversit - [6233]
galen thÐp - [14412] geyser - [6234]
galenobismutit - [5999] ghÐp ®«i - [15013],[15015],[15017],[15018]
gali (Ga) - [6004] ghÐp m¶nh - [9734]
galit - [6003] ghÐp nèi - [10602]
galkhait - [6000] ghÐp song tinh - [15939]
galon - [6005] ghÒnh - [2764],[3801]
galumbait - [6008] gia c«ng vµ m« t¶ th¹ch häc - [15273]
gamagarit - [6009] gia cè - [12479],[2506]
gamma - [6010] gia cè b»ng nhùa ®−êng (®cctr) - [1091]
gamma carota - [16780] gia cè ®Êt b»ng v«i - [8475]
ganister - [6017] gia cè ®Êt nÒn - [14348]
ganomalit - [6018] gia cè nÒn ®Êt b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÖn-thÊm - [4842]
ganophylit - [6019] gia c−êng - [12479]
gara - [6021] gia c−êng b»ng xi m¨ng - [2501],[2506]
garavelit - [6022] gia t¶i tr−íc - [11821]
garelsit - [6025] gia tèc kÕ - [99]
garnet - [6023] gia tèc träng tr−êng - [97]
garnierit - [6024] giai ®o¹n - [14357]

753
giai ®o¹n b¨ng hµ - [6278] gi¶ ®¬n nghiªng - [11988]
giai ®o¹n chuÈn bÞ má cho khai th¸c - [4021] gi¶ galen - [11983],[5382]
giai ®o¹n cùc thÞnh (cs) - [161] gi¶ h×nh - [11989],[11990],[5381]
giai ®o¹n ®Çu cña ®Þa h×nh - [15620] gi¶ m¹o - [11972]
giai ®o¹n ®Þa chÊt - [11185] gi¶ nói löa - [12008]
giai ®o¹n khÝ thµnh - [11558] gi¶ ph©n líp - [12003]
giai ®o¹n magma chÝnh - [10511],[10523] gi¶ s¸u ph−¬ng - [11984]
giai ®o¹n nhÖt dÞch - [7219] gi¶ tachylyt - [12005]
giai ®o¹n nhéng trÇn thø hai - [4089] gi¶ tÇng - [12003],[14536]
giai ®o¹n nhò t−¬ng - [4910] gi¶ thiÕt - [1102]
giai ®o¹n pegmatit - [10991] gi¶ thuyÕt - [7268]
giai ®o¹n phun khÝ - [5956] gi¶ tinh thÓ - [11981]
giai ®o¹n phun khÝ l−u huúnh - [14074] gi¶ trøng c¸ - [5384]
giai ®o¹n phylomorphic - [11246] gi¶ trùc thoi - [11992]
giai ®o¹n thµnh ®¸ muén - [5035] gi¶i thÝch ¶nh ®Ó x¸c ®Þnh c¸c néi dung cña ¶nh - [7340]
giai ®o¹n trÎ cña ph¸t triÓn ®Þa h×nh - [17075] gi¶m - [3893],[4329]
giai ®o¹n tr−ëng thµnh - [9118] gi¶m ¸p - [8611]
giai ®o¹n tr−ëng thµnh cña ®Þa h×nh - [15615] gi¶m ¸p m¸i dèc - [3856]
giai ®äan lµm mét dung thÓ magma nguéi hoµn toµn trë gi¶m gi¸ trÞ - [4329]
thµnh cøng - [14085] gi¶m t¶i - [8610]
gianelait - [6241] gi¶m thÊu - [380]
gian ¸p suÊt thñy lùc - [7120] gi¶m tiÒm n¨ng - [11766]
gian b¨ng Mindel-Riss - [9501] gi¶m träng l−îng - [8696]
gian tÇng - [7529],[7570],[7571] gi¶m øng suÊt - [3858]
giao c¾t cÊu tróc - [14695] gi¶n ®å bét tia X - [17006]
giao ®iÓm - [10118] gi¶n ®å nhiÔu x¹ tia X - [16999]
giao l−u - [5239] gi¶n ®å Weissenberg - [16769]
giao nhau cña hai b¸n b×nh nguyªn - [9733] gi·n c¸ch cña c¸c vÕt gîn - [12768]
giao thoa biÕn chÊt - [9340] gi·n c¸ch ®Þa tÇng - [14558],[14563]
giao thoa hai trôc - [1571] gi·n c¸ch ®øng - [16369]
giao tuyÕn gi÷a hai mÆt ph¼ng - [8499] gi·n c¸ch gi¸n ®o¹n - [4320]
giµn khoan - [11463] gi·n c¸ch khe nøt trung b×nh - [9142]
giµu s¾t - [5502] gi·n c¸ch ngang - [14650]
gi¸ cè ®Þnh - [5619] gi·n c¸ch theo ph−¬ng - [14650]
gi¸ ®Þa b¹ (cadastre) má kho¸ng - [2053] gi·n dµi - [14636]
gi¸ má kho¸ng - [4723] gi·n në - [4231]
gi¸ thµnh th¨m dß mét ®¬n vÞ tr÷ l−îng - [16088] gi·n në vµ n©ng nÒn ®Êt do t¸c ®éng cña n−íc trong ®Êt bÞ
gi¸ thÞ tr−êng - [9055] ®ãng b¨ng - [5939]
gi¸ tèi ®a - [10566] giÇu chÊt dinh d−ìng - [5211]
gi¸ trÞ c«ng ph¸ tuyÖt ®èi cña chÊt næ - [55] giÊy phÐp khai th¸c - [5281]
gi¸ trÞ c«ng ph¸ t−¬ng ®èi cña mét chÊt næ - [12493] giÊy phÐp t×m kiÕm th¨m dß - [5286]
gi¸ trÞ d− (®vl) - [12542] giËt lïi - [12596]
gi¸ trÞ ®−êng ®ång møc - [3368] gibsit - [6242]
gi¸ trÞ kinh tÕ má kho¸ng - [4723] giesenit - [6243]
gi¸ trÞ lín nhÊt - [9129] giÕng - [10366],[11365]
gi¸ trÞ nhá nhÊt - [9545] giÕng actezi - [1740],[5705]
gi¸ trÞ nöa chiÒu dµy - [6682] giÕng artesi (giÕng tù phun) - [1057]
gi¸ trÞ ë ®Ønh ®−êng cong - [10951] giÕng artezi kh«ng tù ch¶y - [10138]
gi¸ trÞ thêi gian - [15540] giÕng bÞ ¶nh h−ëng cña triÒu - [4697]
gi¸ trÞ v¹ch chia trªn thang ®o m¸y ®Þa vËt lý - [13225] giÕng ch¾n - [1362]
gi¸ tr÷ l−îng (gi¸ tr÷ l−îng th¨m dß ) - [11841] giÕng ch×m - [2070]
gi¸c kÕ hai vßng - [15945] giÕng ch×m h¬i Ðp - [11545]
gi¸c kÕ ph¶n x¹ - [12439],[12441] giÕng cung cÊp - [12338]
gi¸n ®o¹n - [1914],[4308],[6020] giÕng ®µo - [4591]
gi¸n ®o¹n bÒ mÆt - [10333] giÕng ®ãng - [4557]
gi¸n ®o¹n ®Þa tÇng - [14540] giÕng gi¶m ¸p lùc n−íc - [1713]
gi¸n ®o¹n nhiÖt - [15385] giÕng gi¶m ¸p thñy tÜnh - [12506]
gi¸n ®o¹n ranh giíi Moho - [9604] giÕng hÊp thô - [7600]
gi¸n ®o¹n vØa - [3742] giÕng karst - [13879]
gi¸p - [2257] giÕng kÕt hîp - [3127]
Gi¸p mÒm ®iÓn h×nh (eumalacostraca) - [5183] giÕng khÝ - [6044]
gi¸p vá - [5943] giÕng khoan - [1810]
gi¶ - [11972] giÕng khoan hoµn chØnh - [5951]
gi¶ ¸m tiªu - [1312] giÕng kh«ng hoµn chØnh - [10897]
gi¶ ban tinh - [11993] giÕng läc n−íc - [5572]
gi¶ bê ®¶o san h« vßng - [1312] giÕng lín - [10368]
gi¶ cÇu - [12001] giÕng më - [10368]
gi¶ chØnh hîp - [10804],[11979],[4306],[4307] giÕng n«ng - [1809]
gi¶ cuéi kÕt - [11998] giÕng n−íc - [16686],[16773]
gi¶ d¨m kÕt - [11998] giÕng n−íc ngÇm - [16681]
gi¶ ®Þnh - [1102] giÕng n−íc n«ng - [13609]
gi¶ ®èi xøng - [12004] giÕng quan tr¾c - [9648]

754
giÕng s©u - [3907] gneisoid - [6337]
giÕng th¶i - [4349] gneisos - [6338]
giÕng thÝ nghiÖm - [15317] gneis d¹ng ph©n líp (gneis d¹ng m¹ch) - [16306]
giÕng tho¸t n−íc ®øng - [16359] gneis granit - [6418]
giÕng thu n−íc - [3084] gneis hçn hîp - [9584]
giÕng tia - [12189] gneis mylonit - [9846]
giÕng tiªu n−íc - [1713],[4513] gneis nguyªn sinh - [11854]
giÕng tù ch¶y - [5706] gneis thÈm thÊu - [11109]
giÕng tù nhiªn - [9948] goblinsit - [6341]
giÕng tù phun - [1740],[5705] godlevskit - [6342]
gilalit - [6245] goedkenit - [6343]
gilespit - [6249] goetit - [6344],[6378]
giniit - [6250] goldamalgam (hçn hèng vµng) - [6352]
ginorit - [6251] goldchcmidtit - [6358]
ginzburgit - [6252] goldfieldit - [6354]
giobertit - [6253] goldichit - [6355]
giã cæ - [10738] goldmanit - [6356]
giã mïa - [9673] goldschmidtin - [6357]
giã nói - [7898] gom gãp - [3077]
giã tÝch - [16883] gonardit - [6366]
gièng - [6101] Goniatitida - [6364]
gièng c¬ quan - [10456] gorcixit - [6371]
gièng ®ång thau - [1899] gordonit - [6372]
gièng h×nh th¸i - [5808] gorgeyit - [6374]
gièng muèi - [13096] gormanit - [6375]
gièng xµ phßng - [14010] gortdrumit - [6376]
giíi - [5095] goslarit - [6377]
giíi h¹n - [15252],[15983],[1852],[8480] gossan - [7640]
giíi h¹n Atterberg (®cctr) - [1158] Gothlandi - [6379]
giíi h¹n b¸m dÝnh - [14461] Gotlandi - [6380]
giíi h¹n ch¶y cña ®Êt - [5693] gotzenit - [6381]
giíi h¹n co ngãt - [13683],[13732] gouge - [6382]
giíi h¹n dÎo (cña ®Êt) - [11445] gowerit - [6383]
giíi h¹n ®µn håi - [4819] goyazit - [6384]
giíi h¹n ®Þa tÇng - [14547] goz - [6385]
giíi h¹n hÊp thô - [65] gß - [11327],[11328],[6697],[6913],[8007],[81],[8329],
giíi h¹n kinh tÕ - [4729] [8705]
giíi h¹n láng - [8525] gß ¸m tiªu - [12424]
giíi h¹n mÆt c¾t - [3744] gß b¨ng - [7308]
giíi h¹n nöa thÊm - [13514] gß b»ng - [7851],[7853]
giíi h¹n sÖt - [3299] gß b»ng ph¼ng - [7848],[7850]
giíi h¹n tin cËy - [3259] gß c¸t - [4600]
giraudit - [6254] gß ®¸ - [12729],[13234]
girdit - [6255] gß khÐp kÝn - [2942]
gismondin - [6258] gß lßng ch¶o - [7849]
GiS hiÓn thÞ sè liÖu d−íi d¹ng ¶nh bit - [12297] gß m¹ch ®ïn - [14326]
gitinsit - [6259] gß nói löa (chám nói löa) - [16471]
giun ®èt vßng (Annelida) (cs) - [763] gß sãt - [2027]
giusepetit - [6260] gß t¸ch biÖt nhau - [1819]
gi÷a - [9477] gãc - [710],[7373]
gi÷a c¸c hå - [7539] gãc b¶n lÒ - [2330]
gi÷a c¸c s«ng suèi - [7572] gãc c¹nh - [733]
gi÷a c¸c tÇng - [7570],[7571] gãc c¾m - [712]
gi÷a tÇng - [7529] gãc c¾m thùc - [15840]
gladit - [6287] gãc chói - [11515]
glauberit - [6294] gãc dèc - [712]
glaucochroit - [6295] gãc dèc tíi h¹n - [3573]
glaucodot - [6296] gãc dèc tíi h¹n (®cctr) - [728]
glaucokerinit - [6297] gãc ®Ønh - [16012]
glauconit - [6299] gãc g·y - [7981]
glauconitic - [6300] gãc g©y tr−ît (®cctr) - [723]
glaucophan - [6302] gãc gÊp - [7981]
glaucopyrit - [6305] gãc gi÷a c¸c mÆt - [7526]
glaukosphaerit - [6306] gãc gi÷a hai ®−êng cho tr−íc trong mÆt ph¼ng - [711]
Glenarm - [6307] gãc kh«ng chØnh hîp - [729]
glendonit - [6308] gãc khóc x¹ - [12447]
glinit - [6311] gãc lÖch tõ - [8882]
glomerocryt - [6324] gãc ma s¸t - [5910]
glucin - [6326] gãc ma s¸t biÓu kiÕn (®cctr) - [887]
glushinskit - [6327] gãc ma s¸t gi÷a ®Êt vµ t−êng ch¾n - [16562]
gmelinit - [6328] gãc ma s¸t gi÷a ®Êt vµ t−êng ch¾n (®cctr) - [730]
gneis - [6334] gãc ma s¸t (®cctr) - [713]

755
gãc m¸ - [6088] gê tay (cs) - [1878]
gãc m¸i dèc (®cctr) - [724] gê t« ®iÓm - [3479]
gãc nghiªng - [7372] gê tuyÕt do giã vun - [16887]
gãc nghiªng (®cctr) - [714],[716] gê tùa - [5949]
gãc nghØ - [719] gê v¸ch - [13238],[3479]
gãc nghØ (®cctr) - [720] gê xo¾n - [7908]
gãc néi ma s¸t cña ®Êt - [5910] gê xo¾n trong - [5960]
gãc néi ma s¸t (®cctr) - [715] gîn sãng - [12756],[16954]
gãc néi ma s¸t thùc cña ®Êt nÒn hoÆc ®¸ (®cctr) - [727] gîn sãng c¸t do giã trªn bÒ mÆt c¸t - [16889]
gãc æn ®Þnh tíi h¹n - [728] gradient - [6396]
gãc ph¶n x¹ - [12440],[718] gradient n¨ng l−îng - [4963]
gãc ph¶n x¹ toµn phÇn - [726] gradient nhiÖt - [15386]
gãc ph©n cùc toµn phÇn - [725] gradient nhiÖt ®é - [15234]
gãc ph−¬ng vÞ - [1241],[1459] gradient suèi - [14588]
gãc quang - [10388] gradient s«ng - [14588]
gãc quang biÓu kiÕn - [888] gradient thÕ n¨ng - [11769]
gãc quang häc - [1222] gradient thñy lùc - [7114],[11769]
gãc quang trôc - [10392] gradient thñy lùc ë ®Çu ra - [5248]
gãc quay riªng - [14189] gradient tíi h¹n - [3568]
gãc t¾t - [5316] gradient träng lùc - [6496]
gãc th¼ng ®øng - [16353] graemit - [6400]
gãc th¼ng ®øng gi÷a bÒ mÆt n»m ngang vµ trôc th©n quÆng graftonit - [6401]
- [11516] grain - [6403]
gãc trùc quang - [4987] gramaldit - [6412]
gãc tõ thiªn - [8882] granat - [6023]
gãc v¸ch ng¨n - [13532] granat Bohemian - [1779]
gãc x©m nhËp (®cctr) - [717] granat b«ng tuyÕt - [14003]
gãc xoay (®cctr) - [721] granat mµu ®á - [2324]
gãc xuyªn - [717] granat quay - [12881],[12938],[14260]
gå - [2028] granat quý - [11806]
gåm thµnh vµ ®¸y hè ®µo - [5234] granat trang søc - [11806]
gèc - [12900] granat tr¾ng - [16824]
gèc chèng c¾t (®cctr) - [722] granat vesuvian - [16386]
gèc täa ®é - [10471] granat xo¾n - [14003],[14261]
gèi muèi - [13085] Grand canyon - [6414]
gèi täa - [11922] grandidierit - [6415]
gèi tùa ®Çu cÇu cã ch©n ®Õ - [74] granid - [6416]
gç agat hãa - [302] granit - [6417]
gç ®¸ - [12865] granite kiÓu M - [9788]
gç hãa ®¸ - [13813] granitization (granit hãa) - [6426]
gç silic hãa - [13813],[302] granitoid giµu th¹ch anh - [12161]
gê - [11482],[12674],[12684],[12726],[12776],[2344], granit cã plagioclas bas - [2110]
[2345],[2434],[3479],[439],[928] granit ®éng lùc - [4646]
gê b·i h×nh thµnh do b·o - [14503] granit feldspar kiÒm - [457]
gê bê biÓn - [1447] granit hai mica - [15842]
gê c¸t - [13152] granit hãa - [15683],[6427]
gê choma - [2722] granit kali - [10508]
gê chïy - [12780] granit kÕt tinh tõ magma - [8836]
gê cån c¸t - [4603] granit kiÓu A - [1163]
gê dÝch d¾c - [17126] granit kiÓu I - [7728]
gê ®¸ ngÇm ngoµi biÓn - [12411] granit kiÓu S - [14729]
gê ®Ønh (cs) - [1453] granit porphyr - [6420]
gê gi÷a c¬ - [9851] granit v©n ch÷ - [6457]
gê gîn - [12766] granodiorit - [6431]
gê khe nøt - [3547] granogabro - [6432]
gê ky - [7908] granophyr - [6433]
gê mai - [2258] granophyre - [6434]
gê mµo - [2345],[3086],[7908] granosyenit - [6435]
gê muèi - [13087] grantsit - [6436]
gê n©ng - [12776] granulit - [6445],[6447]
gê nh¸nh - [3480] granulit hãa - [6448]
gê nh¨n nheo - [16953] Granville - [6454]
gê nhá - [3482] graphit - [11496],[6460],[6461]
gê nói - [12674] graphitit - [6462]
gê n−íc d−íi ®Êt - [6600] graphitoid - [6464]
gê phô - [3480] graphit hãa - [6463]
gê que (cs) - [1272] graphit v« ®Þnh h×nh - [636]
gê riÒm - [14480] graphocit - [6465]
gê sãng - [16953] gratonit - [6469]
gê sèng - [7908] grauvac arkos - [1012]
gê s−ên - [5049] grauwack - [6470]
gê tai bÌo - [3539] gravitit (®¸ träng lùc) - [6487]

756
grayit - [6507] halit - [6685]
graywack - [6508],[6531] halmeic - [6688]
graywack giµu feldspar - [6906] halolit - [6690]
greenalit - [6516] halotrichit - [578],[6691],[7633]
greenlandit - [6519] haloysit - [6687]
greenockit - [2056],[2057],[6520] halurgit - [6692]
gregoryit - [6526] Hamada - [6694]
greigit - [6527] hamarit - [6695]
greisen - [6528] hambergit - [6693]
greisen hãa - [6529] hampshirit - [6698]
grenatit - [6530] hanayit - [6706]
Griesbachi - [6537] hancockit - [6699]
grifithit - [6541] hang - [2455],[2474]
grimaldit - [6542] hang b¨ng - [7290]
grimselit - [6543] hang biÓn - [13350]
griphit - [6545] hang bÞ c¶n - [10236]
grischunit - [6546] hang chÝnh - [9097]
groove - [6549] hang cã c¸c nhò h×nh cÇu - [2460]
grosular - [2132] hang d¹ng m¹ng m¹ch - [10031]
grovesit - [6611] hang dung nham - [8304]
grunerit - [6620] hang ®éng - [2476]
grunlingit - [6621] hang ®éng chÕt - [3860]
grutit - [6610] hang ®éng cã sinh vËt - [8585]
gruzderit - [6622] hang ®éng kh«ng ho¹t ®éng - [3860]
Guadalup - [6623] hang ®éng liªn th«ng - [1894]
guanajuatit - [6624] hang ®éng mÆt líp - [1477]
guanglinit - [6625] hang ®éng sèng - [1917]
guanin - [6626] hang ®éng thë - [1917]
guano - [6627] hang ®−îc h×nh thµnh do sù r¬i bÊt ngê cña m¸i dèc -
gudmundit - [6628] [15084]
guerinit - [6629] hang giã - [1742]
guetardit - [6631] hang h×nh cÇu - [2456]
guildit - [6632] hang hßa tan - [14097]
guileminit - [6634] hang lßng ch¶o - [7933]
guilielmit - [6633] hang ng¸ch th«ng - [14287]
Gulfi - [6636] hang ngoµi trong b¨ng - [15406]
gungarit - [6369] hang n−íc ch¶y ra - [10562]
guningit - [6640] hang ë biÓn - [9030]
Gunz - [6641] hang ë biÓn hÑp vµ s©u - [13351]
gurhofit - [6642] hang ë trong c¸c s«ng b¨ng (hang tan mßn) - [22]
guseereckit - [6370] hang réng - [11924]
gustavit - [6644] hang rót n−íc - [1209]
gutsevichit - [6645] hang s«ng b¨ng - [6270]
guyanait - [6647] hang sèng - [2458]
g−¬ng lß - [1311],[15899] hang th«ng ngoµi - [2452]
g−¬ng lß cã quÆng - [10432] hang thë - [2458]
g−¬ng n−íc ngÇm - [16677] hang trßn - [2456]
gyparenit - [6650] hanksit - [6705]
gyrolit - [6658] hanusit - [6707]
Hadryni - [6664] hao tæn - [8695]
haezlewodit - [6665] hapalait - [6660]
hafni (Hf) - [6667] haradait - [6711]
hafnon - [6668] hardystonit - [6721]
hagendorfit - [6669] harisit - [6725]
hagit - [6670] harkerit - [6722]
hai kªnh th«ng - [4266] harmotom - [6724]
hai l¸ ph«i - [4263] harstigit - [6726]
hai lç - [4273] hartit - [6727]
hai m¶nh - [1675] harzburgit - [6728]
hai m¶nh cã c¬ ®Òu - [7703] hastingsit - [6730]
hai m¶nh cã hai c¬ khÐp - [4245] hastit - [6731]
Hai m¶nh ®¬n c¬ - [9661] hatchit - [6732]
Hai m¶nh kh«ng ®Òu c¬ - [755] hatrurit - [6733]
hai nh¸nh æ - [4262] hauchecornit - [6734]
hai nãn óp - [4265] hausmanit - [6735]
hai r·nh - [4176] Hauterivi - [6736]
hai r·nh-lç - [4177] hawaiit - [6738]
hai trôc - [1569] haxonit - [6739]
haiweit - [6676] haycockit - [6740]
hakit - [6677] hµ häc - [11744]
haldingerit - [6678] hµi hßa - [6723]
halimondit - [6686] hµm ¶nh h−ëng ®Ó m« t¶ sôt lón bÒ mÆt - [7451]

757
hµm biÓu diÔn mÆt c¾t vïng sôt lón - [11901] h»ng sè c©n b»ng nhiÖt ®éng häc - [15397]
Hµm cæ (Palaeognathae) (liªn bé) - [10701] h»ng sè ®µn håi - [4816]
hµm l−îng - [3327] h»ng sè ®µn håi Young - [17074]
hµm l−îng biªn - [3733] h»ng sè gãc - [734]
hµm l−îng c«ng nghiÖp tèi thiÓu - [3733] h»ng sè hÊp dÉn - [6482]
hµm l−îng c«ng nghiÖp tèi thiÓu cña quÆng - [9542] h»ng sè ion hãa - [7616]
hµm l−îng ®é Èm c©n b»ng - [5083] h»ng sè Lame - [8170]
hµm l−îng kim lo¹i - [9306] h»ng sè ph©n r· - [12198]
hµm l−îng nÒn - [1258] h»ng sè phãng x¹ - [12198]
hµm l−îng ng¾t - [3733] hÇm - [15899],[15900]
hµm l−îng ng−ìng cña c¸c nguyªn tè hãa häc - [15456] hÇm chøa - [2005]
hµm l−îng n−íc - [4776] hÇm tho¸t n−íc - [6001]
hµm l−îng n−íc trong ®Êt - [16616] hÇu - [11184]
hµm l−îng n−íc tù nhiªn - [9947] hÊp phô - [254]
hµm l−îng tèi ®a cho phÐp - [9125] hÊp phô b»ng than ho¹t tÝnh - [2277]
hµm l−îng tro - [1077] hÊp thô - [10240],[62]
hµm l−îng trung b×nh - [1214] hÊp thô n−íc lò - [5664]
hµm l−îng v«i - [8472] hÊp thô quang phæ - [14198]
hµm míi - [9997] hËu kÕ tiÕp - [14793]
hµng - [12278] hËu kiÕn t¹o - [11741]
hµng ngµn n¨m tr−íc ®©y - [7831] hËu magma - [11736]
hµng rµo thÕ n¨ng - [11765] HËu m«n ngoµi (Ectoprocta) - [4756]
hµng triÖu n¨m vÒ tr−íc - [8772] HËu m«n trong (Entoprocta) - [4982]
hµnh lang hßa tan - [14101] hËu t¹o nói - [11738]
hµnh lang karst - [7880] heazlewodit - [6769]
hµnh lang thÊm läc - [7443] hectorit - [6770]
hµnh lang thu n−íc - [6002] hedenbergit - [6771]
hµnh vi - [6555],[6568] hedleugit - [6772]
hµnh vi cÊu thµnh - [3315] hedyphan - [6774]
hµnh vi øng suÊt-biÕn d¹ng - [14630] Heers - [6775]
hµo - [15738],[2191],[5818],[6646] heideit - [6776]
hµo d¹ng vßng - [9590] heidornit - [6777]
hµo ng¨n c¸ch - [3734] heinrichit - [6781]
hµo sÐt - [13976] helandit - [6792]
h¶i d−¬ng häc - [10257] Helderbergi - [6782]
h¶i quan - [3729] helen - [6783]
H¶i s©m (Holothuroidea) - [6968] heli (He) - [6791]
h¹ lón kiÕn t¹o - [14699] Helik - [6787]
h¹ l−u - [4484] Heliolitidae - [6788]
h¹ møc n−íc nhanh - [14828] heliophylit - [6789]
h¹ mùc n−íc ngÇm - [4104],[6590] helmutwinklerit - [6795]
h¹ thÊp - [3893],[3928],[4523] Helvet - [6796]
h¹ thÊp l−îng m−a - [5370] helvit - [6797]
h¹ thÊp mùc n−íc biÓn - [12404] helyerit - [6793]
h¹ng - [2822] hemafibrit - [6798]
h¹nh nh©n d¹ng èng - [11348] hematit - [12382],[6799]
h¹t - [6403] hematit chøa sÐt - [982]
h¹t Èn - [3634] hematit ®á - [12380]
h¹t biÕn tinh - [6430] hematit gç - [16936]
h¹t borac - [1804] hematit mµu n©u - [1961]
h¹t ®¸ - [10900] hematolit - [6800]
h¹t ®Êt - [10900] hematophanit - [6801]
h¹t ®Ëu - [11359] hemihedrit - [6807]
h¹t ®Ëu) nói löa - [16495] hemimorphit - [6808]
h¹t ®−îc bäc - [2985] Hemingfordi - [6809]
h¹t ghÐp - [3184] Hemphili - [6815]
h¹t lín - [2964] hemusit - [6816]
h¹t mÞn - [2934],[5580] hendersonit - [6817]
h¹t nÒn - [6410] hendricksit - [6818]
h¹t nhá - [2934],[5581],[6443] henryit - [6820]
h¹t phÊn hoa - [11630],[6406] hercynid - [6825]
h¹t t¶o cÇu - [3005] hercynit - [6826]
h¹t t¶o cÇu ®Üa - [4305] herderit - [6827]
h¹t t¶o cÇu kÕt tinh - [3665] heritermiesit - [6819]
h¹t tha h×nh - [499] herschelit - [6831]
h¹t th« - [2964],[2969],[6402] herzenbergit - [6832]
h¹t trÇn - [6649] hesit - [6833]
h¹t trung b×nh - [9177] hetaerolit - [6834]
h¹t tù h×nh - [7314] heterogenit - [6845]
h¹t vôn t¸i trÇm tÝch - [12362] heteromorphit - [6848]
h»ng sè - [9598] Heteropoda - [6851]
h»ng sè b¶o qu¶n kªnh dÉn - [2618] heterosit - [6853]

758
Hettang - [6862] hÖ sè acid - [157]
heulandit - [6863] hÖ sè acid hãa - [3018]
hewetit - [6864] hÖ sè an toµn - [13033],[5352]
hexahydrit - [6876] hÖ sè an toµn Londe - [8653]
hexahydroborit - [6877] hÖ sè ¸p lùc ®Êt - [3024],[4674]
hexatestibiopanickelit - [6879] hÖ sè ¸p lùc ®Êt ë tr¹ng th¸i nghØ - [3014]
heyit - [6885] hÖ sè biÕn d¹ng - [3924]
heyrovskit - [6886] hÖ sè biÕn thiªn - [3033]
hÎm - [2214] hÖ sè chÞu t¶i California - [2157]
hÎm b¨ng hµ - [6269],[6270] hÖ sè cè kÕt - [3021]
hÎm bªn s−ên - [13747] hÖ sè dÞ h−íng - [3019]
hÎm d−íi biÓn - [14768] hÖ sè dßng ch¶y - [12994]
hÎm nói - [1343],[2211],[2214] hÖ sè ®µn håi ®éng - [4644]
hÎm nói - [6950],[7950],[7956],[7966],[7997] hÖ sè ®ång nhÊt - [16080]
hÎm nói h×nh hép - [1871] hÖ sè ®ång nhÊt (Cu) - [3032]
hÎm s«ng b¨ng - [6269] hÖ sè ®é dèc - [11050]
hÎm vùc - [15738],[2211],[2214] hÖ sè ®é nh¸m - [7796]
hÏm nói - [6373] hÖ sè gi·n në - [3026]
hÑp - [3488] hÖ sè gi·n në nhiÖt - [3031]
hÑp do n−íc b¨ng tan - [16245] hÖ sè hÊp thô - [3017],[61],[64]
hÑp däc bê s«ng - [8728] hÖ sè hÊp thô quang phæ - [14197]
hÖ - [15030] hÖ sè hÐo - [16872]
hÖ ba cÊu tö - [15287] hÖ sè hiÖu dông - [3025]
hÖ ba nghiªng - [15768] hÖ sè h×nh d¹ng - [13613]
hÖ ba ph−¬ng - [15779] hÖ sè ho¹t hãa - [204]
hÖ bèn ph−¬ng - [15335] hÖ sè hót Èm - [7235]
hÖ chiÕu cña b¶n ®å - [9006] hÖ sè khóc x¹ riªng - [14188]
hÖ chiÕu phèi c¶nh - [11122] hÖ sè l−u l−îng - [4298]
hÖ chiÕu phèi c¶nh theo ph−¬ng vÞ - [10509] hÖ sè ma s¸t - [3028]
hÖ chuyªn gia - [5278] hÖ sè mµi mßn - [12403]
hÖ CIPW - [12130] hÖ sè mÞn - [3027]
hÖ cæ thùc vËt - [10692] hÖ sè nÐn - [3035],[3206]
hÖ dike - [4226] hÖ sè nÐn lón - [3020]
hÖ ®iÖn cùc - [4843] hÖ sè nh¸m - [12958]
hÖ ®éng vËt - [5429] hÖ sè nhít - [3034]
hÖ ®éng vËt Èn - [3633] hÖ sè nhít ®éng häc - [3029]
hÖ ®éng vËt b¸m ®¸y - [5041] hÖ sè nhít ®éng lùc häc - [3023]
hÖ ®éng vËt cßi - [4625] hÖ sè æn ®Þnh (Taylor) - [14345]
hÖ ®éng vËt lín - [8795],[9184] hÖ sè æn ®Þnh (Terzaghi) - [14343]
hÖ ®éng vËt mÆt ®¸y - [5041] hÖ sè ph¶n x¹ phæ - [14204]
hÖ ®éng vËt nhá - [5435] hÖ sè ph©n bè - [4376]
hÖ ®éng vËt vïng nhá - [5434] hÖ sè ph©n ®íi ®øng - [16375]
hÖ ®¬n cÊu tö - [16022] hÖ sè ph©n t¸n biÓu sinh - [7241]
hÖ ®¬n nghiªng - [9655] hÖ sè Poison - [11591]
hÖ ®¬n vÞ ®o l−êng fót-pao-gi©y - [5846] hÖ sè qu¸ cè kÕt - [10585]
hÖ ®−êng cong - [13558] hÖ sè rçng - [375]
hÖ g©n - [16320] hÖ sè silica - [13790]
hÖ g©n bµn tay - [10760] hÖ sè sö dông - [3036]
hÖ g©n l«ng chim - [11343] hÖ sè tËp trung - [3226]
hÖ giµn thÐp gia t¶i - [8612] hÖ sè thÊm - [11105],[3030],[8913]
hÖ khe nøt - [4319],[4321],[7798] hÖ sè thÊm läc - [7442]
hÖ khe nøt c¾t thø sinh - [13415] hÖ sè thÊm xuyªn - [8360]
hÖ lËp ph−¬ng - [7696] hÖ sè thêi gian trong bµi to¸n cè kÕt ®Êt nÒn - [15529]
hÖ m¹ng s«ng - [4512] hÖ sè thu håi cã gi¸ trÞ kinh tÕ lín nhÊt - [9124]
hÖ mÆt thoi - [12655] hÖ sè thu håi quÆng - [5319]
hÖ MÆt Trêi - [14069] hÖ sè tÝch tr÷ - [14498]
hÖ mét nghiªng - [9655] hÖ sè tÝnh to¸n trong chuyÓn tr−êng thÕ cña ®Þa vËt lý -
hÖ nói - [9774] [13221]
hÖ ph©n lo¹i ®Êt AASHO - [3] hÖ sè t−¬ng quan - [3461]
hÖ ph©n lo¹i ®Êt cña Côc N«ng nghiÖp Mü - [16193] hÖ sè t−¬ng quan phi tuyÕn tÝnh - [3016]
hÖ ph©n lo¹i ®Êt thèng nhÊt - [16077] hÖ sè t−¬ng quan tuyÕn tÝnh - [3015]
hÖ ph©n lo¹i ®Þa c¬ - [6174] hÖ sè x©m t¸n - [3022]
hÖ ph©n lo¹i ®Þa c¬ Laubscher - [8286] hÖ tÇng - [5813]
hÖ ph©n lo¹i ®Þa ®éng lùc cña Bieniawski (®cctr) - [1578] hÖ tÇng dËp vì - [1952]
hÖ ph©n lo¹i RMR - [6174] hÖ tÇng (®Þa tÇng b¶n ®å) - [486]
hÖ Q - [12123] hÖ tÇng liªn kÕt - [5812]
hÖ sinh ®¸ c¬ b¶n - [11145] hÖ thiÕt bÞ - [1023]
hÖ sinh ®¸ d− (sãt l¹i) - [11146] hÖ thiÕt bÞ l−ìng cùc-l−ìng cùc - [4271]
hÖ sinh th¸i - [4740] hÖ thiÕt bÞ l−ìng cùc-l−ìng cùc (l−ìng cùc kÐp) - [1638]
hÖ sinh vËt thæ nh−ìng - [4761] hÖ thoi - [10518]
hÖ s«ng ngßi - [4512] hÖ th«ng tin ®Þa lý - [6257]
hÖ sè - [12299],[3013],[4822],[5350],[9598] hÖ thèng - [15030]

759
hÖ thèng ABC - [14] HiÖp héi quèc tÕ ®Þa chÊt c«ng tr×nh - [7276]
hÖ thèng chøa dÉn n−íc - [915] HiÖp héi quèc tÕ ®Þa chÊt c«ng tr×nh vµ m«i tr−êng - [7277]
hÖ thèng chøa n−íc - [911] HiÖp héi quèc tÕ ®Þa hãa vµ hãa häc vò trô - [7278]
hÖ thèng dike - [4226] HiÖp héi ThÝ nghiÖm vµ VËt liÖu Mü t¹i Philadenphia -
hÖ thèng ®Ëm ®Æc - [3241] [1113]
hÖ thèng ®Ønh (cs) - [867] hiÖu chØnh - [2154],[3458],[6053]
hÖ thèng gia c−êng vßm trÇn (hÇm lß) - [3600] hiÖu chØnh Bughe - [1795]
hÖ thèng hang ®éng - [2472] hiÖu chØnh Bughe kÐp - [4476]
hÖ thèng hót n−íc - [7464] hiÖu chØnh ®¼ng tÜnh - [7712]
hÖ thèng kªnh - [2192] hiÖu chØnh ®iÓm 0 (th¨m dß träng lùc) - [17121]
hÖ thèng khai th¸c quÆng b»ng ®−êng goßng - [8604] hiÖu chØnh ®iÓm 0 (trong m¸y ®o träng lùc) - [17117]
hÖ thèng khe nøt - [5854],[7801] hiÖu chØnh ®Þa h×nh - [15297]
hÖ thèng kÝn - [2943] hiÖu chØnh ®éng - [10172]
hÖ thèng monitoring m«i tr−êng toµn cÇu - [6316] hiÖu chØnh ®íi vËn tèc thÊp - [16729]
hÖ thèng më - [10367] hiÖu chØnh Eötvös - [5023]
hÖ thèng n−íc - [16676] hiÖu chØnh gama - [6011]
hÖ thèng n−íc cã ¸p - [1054] hiÖu chØnh líp tèc ®é nhá - [8717]
hÖ thèng rift thÕ giíi - [16949] hiÖu chØnh m¸y ®o träng lùc b»ng ph−¬ng ph¸p nghiªng -
hÖ thèng s«ng - [12804] [15522]
hÖ thèng s«ng chia c¾t - [4340] hiÖu chØnh thêi gian ph¸p tuyÕn - [10172]
hÖ thèng tho¸t n−íc - [4512],[5243] hiÖu chØnh thñy triÒu - [15481]
hÖ thèng thu håi quÆng tù ch¶y - [6491] hiÖu chØnh thñy triÒu vµo c¸c gi¸ trÞ lùc hÊp dÉn - [15489]
HÖ thèng tiªu chuÈn - [10160] hiÖu chØnh vÜ ®é - [8278]
hÖ thèng tiªu n−íc - [4501] hiÖu qu¶ - [4774],[4793]
hÖ thèng triÒu quÈn - [646] hiÖu qu¶ kinh tÕ - [3135]
hÖ thèng vÖ tinh nh©n t¹o chôp ¶nh Tr¸i ®Êt - [8204] hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt - [4725]
hÖ thêi ®éng vËt - [2742] hiÖu qu¶ kinh tÕ th¨m dß - [4725]
hÖ thùc vËt - [5678] hiÖu sè ®−êng ®i hay ®é chËm - [12584]
hÖ thùc vËt vïng nhá - [5683] hiÖu suÊt - [4793]
hÖ täa ®é - [3398] hiÖu suÊt khÝ ¸p - [1341]
hÖ täa ®é elip - [4867] hiÖu øng - [4774]
hÖ täa ®é trßn - [3719] hiÖu øng ¸p ®iÖn - [11305]
hÖ täa ®é vu«ng gãc - [12355] hiÖu øng Becnuli - [1530]
hÖ Trias - [15756] hiÖu øng ®Èy næi (®cctr) - [2008]
hÖ trùc thoi - [12649] hiÖu øng Kaiser - [7837]
hÖ tthung lòng - [16244] hiÖu øng lång kÝnh) - [6517]
hÖ vi ®éng vËt - [9436] hiÖu øng ma s¸t ®Çu mÉu - [4921]
hibonit - [6888] hiÖu øng nhµ kÝnh (hiÖu øng nhµ xanh - [6517]
hidalgoit - [6889] hiÖu øng néi sinh - [4937]
hidenit - [6891] hiÖu øng Raman - [12251]
hieratit - [6892] hiÖu øng suÊt - [14618]
hiÓn tinh - [11174],[11192],[5173],[5199] hiÖu øng tõ gi¶o - [8897]
HiÖn ®¹i - [12332] hiÖu øng vßm - [2252]
hiÖn t¹i luËn - [207] hilairit - [6911]
hiÖn tr−êng - [13903] hilebrandit - [6915]
hiÖn tr−êng thÝ nghiÖm - [15316] hilgardit - [6912]
hiÖn t−îng biÓn tiÕn - [9047] hinganit (Yb) - [6923]
hiÖn t−îng b×nh l−u - [259] hinsdalit - [6924]
hiÖn t−îng cã hai kªnh - [4270] hintzeit - [6925]
hiÖn t−îng cïng chÊt kh¸c h×nh - [501] hiortdanlit - [6926]
hiÖn t−îng cïng tinh - [5206] hisingerit - [6928]
hiÖn t−îng dÞ h×nh - [493] hislopit - [6929]
hiÖn t−îng ®a h×nh - [11667] h×nh - [7339]
hiÖn t−îng ®Èy næi - [2008] h×nh ¶nh - [7339]
hiÖn t−îng ®Þa tõ - [6168] h×nh ¶nh nhËn ®−îc b»ng c¸ch trõ hai h×nh ¶nh cho nhau -
hiÖn t−îng ®o¹t dßng (s«ng) - [2253] [4196]
hiÖn t−îng ®ång d¹ng - [6991] h×nh ba mÆt - [15785]
hiÖn t−îng ®ång h×nh - [6979],[6981],[7698] h×nh b¸n diÖn - [14760]
hiÖn t−îng gi·n në - [4228] h×nh bèn mÆt ba - [15809]
hiÖn t−îng häc - [11193] h×nh bèn mÆt ba ngò gi¸c - [15320]
hiÖn t−îng héi sinh - [3133] h×nh bèn mÆt ba tam gi¸c - [15750],[15783]
hiÖn t−îng khæng lå hãa - [6244] h×nh bèn mÆt ba tø gi¸c - [15339]
hiÖn t−îng l−ìng h×nh - [4241] h×nh bèn mÆt bèn ph−¬ng - [15328]
hiÖn t−îng nøt ®Êt - [6560] h×nh bèn mÆt hay tø diÖn - [15344]
hiÖn t−îng nøt nÎ h×nh trô - [11889] h×nh bèn mÆt s¸u tam gi¸c - [6884]
hiÖn t−îng tr−ît ®Êt - [4678],[8205],[8227],[8228] h×nh chiÕu - [11917]
hiÖn t−îng tõ gi¶o - [8897] h×nh chiÕu AFM - [294]
hiÖp héi - [1100] h×nh chiÕu cña mét ®−êng th¼ng (trong phÐp chiÕu cÇu lËp
HiÖp héi C¬ häc ®¸ quèc tÕ - [7561] thÓ) - [11919]
HiÖp héi quèc tÕ c¸c khoa häc ®Þa chÊt - [7562],[7729] h×nh chãp - [15816]
HiÖp héi quèc tÕ c¸c khoa häc thñy v¨n - [7280],[7558] h×nh ch÷ V hoÆc l¹ch ®−îc t¹o thµnh trong ®¸ v«i - [2072]
HiÖp héi quèc tÕ c¸c nhµ ®Þa chÊt thñy v¨n - [7279],[7557] h×nh cét - [11889]

760
h×nh d¹ng - [14727],[3260],[4511],[5807] hoang m¹c m−a - [12245]
h×nh d¹ng cÊu tróc - [14691] hoang m¹c nhiÖt ®íi - [15829]
h×nh d¹ng ®Þa h×nh - [12504],[15618] hoµ tan gîn sãng - [14112]
h×nh d¹ng fondo - [5773] hoµng thæ - [8629],[8637]
h×nh d¹ng mÆt ®Êt - [8202] hoµng thæ giµu v«i - [5098]
h×nh d¹ng tinh thÓ - [3646] ho¸ th¹ch dÊu vÕt - [7305]
h×nh ®«i mÆt bËc ba - [15429] ho¸ th¹ch r¨ng giun - [13313]
h×nh ®«i mÆt bËc 4 - [5842] ho¹t ®éng biÕn chÊt - [9355]
h×nh ®«i mÆt bËc hai - [13421] ho¹t ®éng biÕn chÊt ®a kú - [4119]
h×nh ®«i mÆt bªn - [13748] ho¹t ®éng cña s«ng - [5739]
h×nh ®«i mÆt nghiªng - [2918] ho¹t ®éng magma - [8855]
h×nh ®¬n ®Æc biÖt - [13872] ho¹t ®éng nói löa - [16492],[16507],[16508]
h×nh ®¬n vÞ - [16092] ho¹t ®éng vi chÊn - [9465]
h×nh hai mÆt - [14239] ho¹t hãa - [188]
h×nh hay khèi 4 mÆt 6 tam gi¸c - [6880] ho¹t hãa phãng x¹ - [191]
h×nh khèi kiÓu pyrit - [12069] ho¹t tÝnh - [188]
h×nh khèi pyrit - [12070] ho¹t tÝnh (hãa) - [203]
h×nh kim - [146] ho¹t tÝnh phãng x¹ - [12209]
h×nh l¨ng trô bËc 1 - [5603] ho¹t tÝnh tuyÖt ®èi - [46]
h×nh l¨ng trô bËc 4 - [5843] hoÆc cã tr¾c diÖn h×nh sèng nói - [13568]
h×nh l−ìi liÒm - [5368] hoÆc khèi nghiªng tråi lªn - [16118]
h×nh l−ìi liÒm trªn ®¸y biÓn dµi tõ 1m ®Õn >100m - [14767] hoÆc vïng cao nguyªn - [555]
h×nh mÆt than - [15722] hocartit - [6934]
h×nh mÆt thang ba ph−¬ng - [15781] hodgkinsonit - [6935]
h×nh mÆt thang bèn ph−¬ng - [15337] hodrushit - [6936]
h×nh mÆt thang s¸u ph−¬ng - [6872] hoelit - [6938]
h×nh mÆt thoi - [12656] hoernesit - [6939]
h×nh mÆt thoi hay khèi h×nh thoi - [12643] hoernesit mangan - [8962]
h×nh mòi m¸c - [8192] hofmanit - [6940]
h×nh m−êi hai mÆt ®Òu ®Æn hay h×nh m−êi hai mÆt ngò gi¸c hogbomit - [6943]
- [12473] hohmanit - [6945]
h×nh m−êi hai mÆt lËp ph−¬ng - [3673] holandit - [6948]
h×nh m−êi hai mÆt thoi - [12647] holdenit - [6946]
h×nh nãn - [3245] holingworthit - [6949]
h×nh qu¶ ®Êm - [2461] holmi (Ho) - [6952]
h×nh sao - [14418] holmquistit - [6953]
h×nh s¸u mÆt - [6875] Holocen - [12332]
h×nh s¸u mÆt bèn - [15345],[15347] Holocen (thÕ, thèng) - [6955]
h×nh s¸u mÆt kÐp - [4221] holostratotyp - [6964]
h×nh tam gi¸c lÖch - [13223] holostrom - [6965]
h×nh t¸m mÆt ba tam gi¸c - [15749],[15782] holosymetric - [6966]
h×nh t¸m mÆt ba tø gi¸c - [15338] holosystematic - [6967]
h×nh t¸m mÆt kÐp - [4250] Holstein - [6971]
h×nh t¸m mÆt lËp ph−¬ng - [3674] holtedahlit - [6972]
h×nh t¸m mÆt s¸u tam gi¸c - [6881] holtit - [6973]
h×nh thµnh do biÓn - [9028] homilit - [6982]
h×nh thµnh miÖng nói löa - [3528] honesit - [6994]
h×nh thµnh tõ tr−íc - [790] hong kh« - [363]
h×nh th¸i häc (®m) - [9722] hongquiit - [6996]
h×nh th¸i häc gi¶i thÝch vÒ mét khu vùc - [9717] hongshiit - [6997]
h×nh th¸i häc m« t¶ - [9718] hopeit - [7002]
h×nh th¸i häc s«ng - [12797] hornblend - [7015]
h×nh th¸i häc theo chøc n¨ng - [5958] hornblend natri - [14020]
h×nh th¸i karst nhiÖt - [15410] hornblend n©u - [1962]
h×nh th¸i th¹ch häc - [11162] hornblendit - [7022]
h×nh th¸i thÒm lôc ®Þa - [10747] hornblendit olivin - [10318]
h×nh th¸p - [12057],[15926] hornblendit pyroxen - [12107]
h×nh thÓ - [3260] hornblendit pyroxen olivin - [10321]
h×nh tø ph©n diÖn - [15319] hornesit - [7023]
h×nh vßm - [4442] hornston - [7026]
hjelmit - [6932] horsfordit - [7031]
hoa c¸t - [4053] hortonolit - [7032]
hoa hång - [12908] hoshiit - [7033]
hoa muèi - [13078] hot pot - [7036]
hoang m¹c - [4047] howieit - [7038]
hoang m¹c c¸t - [13159] howiit - [7039]
hoang m¹c cùc - [11595] hßa tan - [14092],[3883],[4358]
hoang m¹c do ®Þa h×nh - [15610] hßa tan magma - [8844]
hoang m¹c ®¸ - [14494] hßa tan ngÇm - [14806]
hoang m¹c hãa (sa m¹c hãa) - [4056] hãa cøng - [14079]
hoang m¹c kiÓu bê t©y - [16797] hãa dÇu - [11136]
hoang m¹c muèi - [13075] hãa ®¸ (cs) - [9511]

761
hãa häc quang phæ - [14206] hå lín - [8922]
hãa láng - [8521] hå miÖng nói löa - [2148],[3525]
hãa rêi - [8684] hå mãng ngùa - [10626],[10627],[1303],[7029]
hãa th¹ch - [5819] hå muèi kh« - [8938]
hãa th¹ch cùc nhá - [9882] hå m−a - [11542]
hãa th¹ch d¹ng t¶o - [5944] hå nghÞch «n - [7901]
hãa th¹ch dÊu vÕt - [15665] hå nhiÖt ®íi - [15830]
hãa th¹ch ®Þnh tÇng - [15956],[7389],[7940] hå nhá - [8157]
hãa th¹ch hãa - [5834] hå nhùa asphalt - [8161]
hãa th¹ch huÖ biÓn - [4918] hå n−íc hçn hîp - [6962]
hãa th¹ch lín - [8797],[9186] hå n−íc mÆn - [13079],[1933]
hãa th¹ch t−íng - [5347] hå n−íc mÆn h¬i ®¾ng - [1668]
hãa thñy tinh - [16442] hå reo - [8154]
háa quyÓn - [12101],[8858] hå rift - [12696]
háa sinh - [12081] hå rimstone - [12732]
hâm - [10059],[13889],[5817] hå sãt - [12499]
hâm m¾t - [10271] hå s«ng b¨ng - [6274]
hâm nhá - [5836] hå t¹m thêi - [11474],[11475],[15243],[5026]
hä - [5388] hå t¹o bëi ®Ëp dung nham - [8306]
häa ®å - [2378],[4519] hå than bïn - [8160]
häa ®å häc - [2380] hå th¸c n−íc - [16625]
häng - [11184] hå thiÕu dinh d−ìng - [4654]
häng nói löa - [15839],[16476],[3243],[9963] hå tho¸ng - [4508]
hå - [13696],[13883],[16635] hå thæi mßn - [3916]
hå - [7887],[8107],[8144],[8145],[8150],[8601] hå thuËn h−íng - [3295]
håi sinh - [12483],[12578] hå thung lòng rift - [12701]
hång néi nhiÖt - [15378],[15387] hå tiªu n−íc - [4508]
hång tÝch - [4235],[4237] hå trÎ - [17070]
hå Èn - [2941] hå trªn l¹nh d−íi nãng - [7901]
hå b¸n nguyÖt - [3543],[8681] hå tr«i - [4535]
hå b¨ng - [6284],[7298],[8156] hå tròng - [10772]
hå b¨ng hµ - [6274] hå tròng kiÓu lßng ch¶o - [2443]
hå b¨ng hµ chiÕm chç cña tunnel valley - [15903] hå tr−íc nói - [11291]
hå b¨ng tÝch - [7302] hå tr−ît ®Êt - [8214]
hå b¨ng tr«i ch¾n - [4531] hå tù nhiªn - [8438]
hå bËc thÒm - [15292] hå v¸ch ®øng - [6313]
hå borac - [1805] hå ven bê - [13385],[2982]
hå bån tròng trong ®¸ - [12825] Hå VÞt - [4585]
hå ch¾n - [1358] hå vïng cùc - [11596]
hå ch¾n b¨ng tr«i - [4531] hè - [11365],[2455],[5817],[6947],[7933]
hå ch©u thæ - [3956] hèc - [10059],[2479],[4568],[5817],[595]
hå chÕt - [3863],[4574] hèc c¸nh (cs) - [401]
hå chøa n−íc - [12539],[14501] hèc (cs) - [592]
hå cã gê - [16560] hèc chÝnh - [2333]
hå cã n−íc quanh n¨m - [11062] hèc d©y ch»ng - [8459]
hå cæ - [10300] hèc do sãng vç - [10192]
hå dµi vßng - [2797] hèc ®èi - [3491]
hå d¹ng chuçi - [1450] hèc nhá - [5836]
hå d¹ng thang b¨ng truyÒn - [10925] hèc r¨ng - [4006]
hå do hßa tan - [14106] hèc siphon - [13894]
hå do m¹ch n−íc ngÇm cung cÊp - [14323],[14324] hèc sãng vç mßn - [16699]
hå do s«ng t¹o nªn - [5738] hèc tinh thÓ - [6124]
hå dung nham - [8313],[8385] hè c¸t - [13141]
hå ®Çm lÇy - [1771],[8158] hè ®µo kh¶o s¸t - [6474]
hå ®Êt míi - [10051] hè ®µo lé thiªn - [10362],[10366]
hå ®ª båi tÝch - [510] hè ®µo) d¹ng elip - [4868]
hå ®á - [12383] hè ®µo thÝ nghiÖm - [15314]
hå ®ôn c¸t - [4602] hè ®µo thö ®Êt m−în (®cctr) - [1828]
hå gÇm thÐt - [8154] hè ®µo trong c¸t - [13148]
hå gi¸n ®o¹n - [7545] hè ®¹i d−¬ng - [10248]
hå hang ®éng - [2467] hè m¹ch ®ïn - [14328]
hå häc - [8487] hè nhá - [5836]
hå hë - [10363] hè n−íc m¹ch - [14329]
hå kali - [11750] hè n−íc tù nhiªn - [16635]
hå karst nhiÖt - [15408] hè phun l¹nh - [3063]
hå khe r·nh - [6550] hè s©u ®¹i d−¬ng - [6663]
hå kh« - [4574] hè sôt - [13879],[14942],[3075],[3499]
hå kh«ng cã dßng ch¶y tho¸t - [1717],[4915],[4940] hè sôt hßa tan - [14113]
hå kh« theo mïa - [7545] hè t¶o - [437]
hå kiÒm - [461] hè tho¸t n−íc - [16754]
hå kiÕn t¹o - [14696],[15171] hè thêi tiÕt - [16727]
hå lßng ch¶o - [11377],[7934] hè trßn chÞu øng suÊt däc trôc - [2785]

762
hè trßn hßa tan - [14108] humulit - [7079]
hè tròng - [11773],[13878] humulith - [7080]
hè tròng khÐp kÝn - [2937] Humult - [7081]
hæ hÊp phô cùc tÝm - [15997] hungarit - [7085]
hæ ph¸ch - [604] hungchaoit - [7086]
hçn ®én kh«ng cã qui luËt - [2626] huntit - [7088]
hçn hèng b¹c - [13839] hureaulit - [7090]
hçn hèng paladi - [10751] hurlbutit - [7091]
hçn hèng vµng - [6346] Huron - [7092]
hçn hîp - [1101] hutchinsonit - [7098]
hçn hîp ®ång h×nh - [7700] hutonit - [7099]
hçn hîp thuèc næ nitrat amonium víi dÇu ®èt - [632] huyÒn nói löa - [16505]
hçn hîp vá manti - [8998] huúnh quang nhiÖt - [15411]
hçn kÕt (cs) - [599] hïng hoµng - [12328],[12366]
hçn lo¹n - [2626] hót - [14826]
hçn nhiÔm - [3324] hót b»ng b¬m - [1281]
héi - [1100] hót ch×m - [14748]
Héi ®ång khoa häc ®Þa chÊt vÒ qui ho¹ch m«i tr−êng cña hót ch×m chÐo - [10222]
HiÖp héi ®Þa chÊt quèc tÕ - [3052] hót chêm - [10214]
Héi nghÞ §Þa chÊt Quèc tÕ - [7318],[7559] hót n−íc - [16809]
Héi nghÞ Liªn hiÖp quèc vÒ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn - hót n−íc d−íi ®Êt - [10288]
[16089] hót n−íc lµm gi¶m mùc n−íc ngÇm - [6590]
Héi nghÞ th−îng ®Ønh Tr¸i ®Êt - [4676] h−¬ng tr×nh c©n b»ng vi ph©n - [4200]
héi sinh - [3132] h−íng c¾m - [4260]
héi tô - [3383],[3384] h−íng c¾m khe nøt - [7791]
hép c¾t ®Êt - [13622] h−íng chÝnh cña dßng ch¶y - [8910]
hép chøa lâi - [3445] h−íng chÞu t¶i - [1459]
hép ®ùng mÉu - [13104] h−íng cuén vá - [3060]
hép nèi c¸p - [2042] h−íng dÉn ®Þa tÇng - [14550]
h¬i - [16487] h−íng dèc khíp ®Òu nhau - [115]
h¬i n−íc - [12577] h−íng ®i lªn vµ song song víi chiÒu dèc cña cÊu t¹o hoÆc
hêi gian chê ®îi - [3940] bÒ mÆt - [16116]
hîp bËc - [14900] h−íng gi¸n ®o¹n - [4316]
hîp dßng - [7817] h−íng gi¸n ®o¹n (khe nøt - [10467]
hîp ®iÖp - [14902] h−íng (kim ®Þa bµn) - [11580]
hîp ®ång nh−îng ®Þa ë khu r×a má - [4766] h−íng hÇm - [15895]
hîp hÖ - [14903] h−íng m¹ng tinh thÓ - [4280]
hîp kim nh«m - [573] h−íng t©m - [12185]
hîp kû - [14893] h−íng t©m cña ®Êt - [6559]
hîp lo¹t - [14883],[14902] h−íng trôc - [249]
hîp l−u - [117] h−íng vµo bê - [10344]
hîp nhÊt - [3267] h÷u c¬ - [10457]
hîp phÇn khÝ - [16456] hyalin - [7101]
hîp thÓ - [15023] hyalophan - [7102]
hîp thèng - [14899] hyalotekit - [7104]
hîp t−íng - [14879] hydrargilit - [7106]
hsianghualit - [7040] hydrat - [7107]
huebnerit - [7042] hydroamphibol - [7124]
huemulit - [7043] hydroastrophylit - [7125]
HuÖ biÓn (Crinoidae) - [3557] hydrobasaluminit - [7126]
HuÖ biÓn uèn (Flexibilia) - [5648] hydrobiot - [7128]
hugelit - [7044] hydrobiotit - [7129]
huhnerkobelit - [7045] hydroboracit - [7130]
hulsit - [7046] hydrocalcit - [7131]
humberstonit - [7052] hydrocalumit - [7132]
humboldtin - [7053] hydrocarbon - [7133]
humboldtit - [7054] hydrocarbon parafin - [10817]
humerit - [7066] hydrocarbon th¬m ®a nh©n - [11669]
humin - [7063] hydrocarbroit - [7134]
huminit - [7064] hydrocerusit - [7135]
humit - [7065] hydrocloroborit - [7136]
humit mangan - [8966] hydrodreserit - [7140]
humocol - [7067] hydroglauberit - [7157]
humodil - [7068] hydrogranat - [7146]
humodit - [7069] hydrogrosular - [7161]
humogelit - [7070] hydrohalit - [7162]
humolit - [7071] hydrohetaerolit - [7163]
humolith - [7072] hydrohonesit - [7164]
humonigritit - [7074] hydromagnesit - [7177]
humopel - [7075] hydromagnoilit - [7178]
humosit - [7077] hydromarchit - [7179]
humpy - [7078] hydrombobomkulit - [7180]

763
hydromica - [7185] iodobromit - [7607]
hydromolysit - [7186] iodyrit - [7608]
hydromuscovit - [7187] iolanthit - [7609]
hydronesit - [7188] iolit - [7610]
hydronium - [7189] ioni - [7612]
hydro mica - [7225] ion d−¬ng - [2428]
hydro (H) - [7147] iowait - [7619]
hydrophan - [7190] iragit - [7620]
hydrophilit - [7191] iranit - [7621]
hydrosialit - [7195] iraquit - [7622]
hydrosilicat - [7196] irarsit - [7623]
hydrotalcit - [7211] irhtemit - [7624]
hydrotroilit - [7222] iridi (Ir) - [7625]
hydrotungstit - [7223] iridosmi - [7627]
hydroxylapatit - [7229] iridosmin - [7626]
hydroxyl-bastnaesit - [7226] iriginit - [7628]
hydroxyl-elestadit - [7227] iserit - [7665]
hydroxyl-herderit - [7228] ishikawait - [7666]
hydrozincit - [7230] ishkulit - [7667]
hydrugrandit - [7224] ishkyldit - [7668]
hypabyssal - [7239] isinglas - [7669]
hypersthen chøa s¾t - [7641] isoclasit - [7678]
hypostratotyp - [7267] isoferoplati - [7683]
ianthinit - [7281] isokit - [7689]
ichthyolit - [7307] isomertieit - [7694]
idait - [7309] isomicrolin - [7697]
idocras - [7316] iso-orthoclas - [7673]
idrialit - [7317] isoperthit - [7705]
ikait - [7324] itoit - [7727]
ikunolit - [7325] iwakiit - [7731]
ilesit - [7326] ixiolit - [7733]
ilimausit - [7327] jacinth - [7734]
ilit - [7329] jack (kv) - [7735]
ilit natri - [14040] jack nhùa - [12563],[12922]
ilit ph©n hñy - [3931] jack thÐp - [14413]
ilit thanh gi¶n (ph©n hñy) - [14660] jack thuèc l¸ - [15572]
ilmajokit - [7332] jacobsit - [7736]
ilmenit - [7333] jad - [7737],[7739]
ilmenomagnetit - [7334] jad Amerian - [618]
ilmenorutil - [7335] jad serpentin - [13562]
ilsemanit - [7336] jad spinach - [14250]
iluvi - [7331] jadeit - [7738]
ilvait - [7337] jager - [7740]
imandrit - [7344] jagoit - [7741]
imerinit - [7346] jagowerit - [7742]
imgreit - [7347] jahnsit - [7743]
imhofit - [7348] jalpait - [7744]
imogolit - [7353] jamborit - [7745]
imoriit - [7323] jamesit - [7746]
inaglyit - [7364] jamesonit - [7747]
incait - [7366] jamesonit b¹c - [13843]
inch - [7368] jangunit - [7749]
inderborit - [7385] jargun - [7751]
inderit - [7386] jarlit - [7752]
Indi - [7414] jarosit - [7753]
indialit - [7395] jaskolskiit - [7754]
indianait - [7396] jasperoid - [7757]
indicolit - [7402] jaspopal - [7759]
indigirit - [7403] jeanbandyit - [7761]
indigolit - [7405] jeferisit - [7763]
indi (In) - [7410] jefersonit - [7764]
indochinit - [7412] jenit - [7766]
Indus - [7414] jenkinsit - [7765]
inelit - [7479] jepeit - [7767]
inesit - [7433] jeremejevit - [7768]
Infracambri - [7459] jeromit - [7769]
ingodit - [7460] jezekit - [7775]
insizwait - [7500] jimboit - [7776]
inyoit - [7602] joaquinit - [7777]
iodargyrit - [7603] joesmithit - [7779]
iodat - [7604] johachidolit - [7780]
iod (I) - [7605] johanit - [7781]

764
johansenit - [7782] karst nói cao - [10110]
johilerit - [7783] karst nói löa - [16512]
johnstrupit - [7785] karst sãt - [12498]
johsomervileit - [7786] karst s«ng - [5741]
jokokuit - [7805] karst s«ng b¨ng - [6283]
joliotit - [7806] karst trän vÑn - [6961]
jordanit - [7808] karst trôi - [9874]
jordisit - [7809] karst tuyÕt - [10112]
joseit - [7810] kasit - [7897]
josen - [7811] kasolit - [7896]
juanit - [7813] kasrt ®a diÖn - [11657]
julgoldit - [7815] kataphorit - [7899]
jungit - [7818] katayamalit - [7900]
junitoit - [7820] kavir - [7902]
junoit - [7821] kawazulit - [7903]
Jura - [7823],[7825] kazakovit - [7904]
juravskit - [7812] Kazan - [7905]
jurbanit - [7826] Keewatin - [7909]
juvit - [7829] kegelit - [7910]
kafehydrocyanit - [7832] kehoeit - [7911]
kainit - [7834] keilhauit - [7912]
kainosit - [7835] keithconit - [7913]
Kainozoi - [2514],[7836] keiviit - [7914]
kalborsit - [7838] keldyshit - [7915]
kalerit - [7833] kelyanit - [7918]
kali - [11746] kelyit - [7916]
kaliborit - [7839] kemlitzit - [7919]
kalicinit - [7840] kempit - [7920]
kali-40 - [11761] kenedyit - [7921]
kali (K) - [11756] kentrolit - [7923]
kalinit - [7841] kenyait - [7924]
kaliophilit - [7842] keo biÕn ®æi - [9289]
kalistrontit - [7843] keo sÐt - [2849]
kalkowskit - [7844] keo t¶o - [436]
kalsilit - [7845] kerargyrit - [7926]
kamacit - [7846] kermesit - [7928],[833]
kamaishilit - [7847] kernit - [7929]
kame t¹i chç - [12552] kesterit - [7930]
kamererit - [7856] ketnerit - [7937]
kamiokit - [7854] Keuper - [7938]
kamitugat - [7855] kevir - [7939]
kanemit - [7857] keyit - [7941]
kankit - [7858] kÌ ®¸ - [13647],[13652]
kanoit - [7859] kÌ ®¸ (®cctr) - [1999]
kanonait - [7860] kÌm theo - [1156]
kaolin - [7861] kÐo - [15675]
kaolinic - [7862] kÐo c¨ng - [4519]
kaolinit - [7863] kÐo dµi - [5305]
kaolin ho¸ - [7864] kÐo dµi d−¬ng - [11727]
kaolin ngËm n−íc - [7169] kÐo ng−îc - [12604]
karelianit - [7866] kÐo theo thay ®æi søc bÒn) - [5612]
karibibit - [7868] kÐo thuËn - [10165]
karling hay ®Þa h×nh ®ai vßng - [7869] kÏ hë mao dÉn - [2233]
karnasurtit - [7871] kÏm (Zn) - [17128]
Karni - [7872] kÏm ruby - [12981]
karpatit - [7873] kªnh - [1025],[14581],[16660],[2612],[5818],[8624]
karpinskit - [7874] kªnh ¸o - [8996]
karst - [2373],[2446],[7877] kªnh dÉn míi - [11323]
karst Èn - [3505],[5825] kªnh dÉn nói löa - [16476]
karst chÞu ¶nh h−ëng cña sinh vËt - [11265] kªnh dÉn n−íc - [3243],[5715],[8346]
karst cæ - [10704] kªnh dÉn n−íc hë - [10359]
karst do s«ng - [5741] kªnh dÉn n−íc vµo - [6750]
karst ®ång sinh - [15007] kªnh ®µo - [2191],[4388]
karst gian tÇng - [7569] kªnh ho¹t ®éng - [192]
karst h×nh nãn - [3249] kªnh hót - [5054]
karst håi sinh - [12579] kªnh hót n−íc - [2727],[7381],[7463]
karst hè sôt - [13880] kªnh hót n−íc cña Bät biÓn (cs) - [11929]
karst khe nøt - [3549] kªnh nhá - [14520]
karst khuyÕt - [9245] kªnh siphon - [13891]
karst m−¬ng r·nh - [8106] kªnh sãng vç - [14947]
karst nguyªn - [6961] kªnh th¸o n−íc lò - [5675]
karst nhiÖt - [15406] kªnh tho¸t - [5242]

765
kªnh tr−íc - [5054] khai th¸c mét phÇn - [10896]
kªnh x¶ lò cña hå chøa - [14249] khai th¸c n−íc - [16910]
kªnh x−¬ng h−íng t©m - [4154] khai th¸c n−íc d−íi ®Êt - [6606]
kÒ trªn - [14890] khai th¸c n−íc d−íi ®Êt qu¸ møc - [6591]
kÕ ho¹ch ph¸t triÓn - [4094] khai th¸c ë tÇng s©u - [3903]
kÕ to¸n - [1798] khai th¸c phô - [13749]
kÕt cÊu - [14711],[3316],[9249] khai th¸c qu¸ møc - [10590]
kÕt cÊu bªn trªn cña nÒn ®−êng - [10931] khai th¸c quÆng - [4519]
kÕt cÊu d¹ng tæ ong - [6995] khai th¸c tËn thu - [13749]
kÕt cÊu ®Êt - [14061],[5340] khai th¸c than b»ng ph−¬ng ph¸p lß däc - [2961]
kÕt cÊu ®Ëp ch¾n n−íc - [7511] khamrabaevit - [7947]
kÕt cÊu h¹t ®Êt ®ång nhÊt - [13865] khanesit - [7948]
kÕt cÊu h¹t kÝn - [2934] kh¸c biÖt - [4197]
kÕt cÊu khung - [5864] kh¸c h−íng (®cctr) - [756]
kÕt chÆt - [3147] kh¸c nguån - [487]
kÕt dÝnh - [3059],[327] kh¸i luËn kinh tÕ ®Þa chÊt - [6150]
kÕt ®¸m - [11486] kh¸i luËn kinh tÕ-kü thuËt - [15144]
kÕt h¹ch - [3237] kh¸ng c¾t gi¸n ®o¹n - [11405]
kÕt h¹ch chøa hãa th¹ch - [2002] kh¶ dông - [1201]
kÕt h¹ch dogger - [4414] kh¶ n¨ng ¸p dông - [895]
kÕt h¹ch ®¸y - [4457] kh¶ n¨ng bµo mßn - [39]
kÕt h¹ch hang ®éng - [2470] kh¶ n¨ng biÕn d¹ng - [3920]
kÕt h¹ch mangan - [8963] kh¶ n¨ng chÞu t¶i cho phÐp (®cctr) - [502]
kÕt h¹ch phosphat - [11208] kh¶ n¨ng chèng ®éng ®Êt - [4685]
kÕt h¹ch rÔ c©y - [12631] kh¶ n¨ng chøa n−íc - [16612]
kÕt h¹ch s¾t - [7634] kh¶ n¨ng gi÷ n−íc - [16634],[2220]
kÕt h¹ch silic - [2675] kh¶ n¨ng hÊp thô n−íc cùc ®¹i - [9130]
kÕt h¹ch trong than - [2955] kh¶ n¨ng hót Èm - [7234]
kÕt h¹t trung b×nh (tt) - [9261] kh¶ n¨ng nÐn - [3204]
kÕt hîp - [1100] kh¶ n¨ng t¹o hµm Õch - [2451]
kÕt khèi - [3148] kh¶ n¨ng thÊm läc - [7441]
kÕt qu¶ ph©n t¸n - [13247] kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®−îc - [5440]
kÕt tinh - [3658],[5199] kh¶ n¨ng tr−¬ng në - [5268]
kÕt tinh chu kú - [3763] kh¶m ban biÕn tinh - [11574]
kÕt tinh cña thñy tinh nói löa hoÆc t¸i kÕt tinh ®¸ v«i - kh¶o cæ häc - [936]
[9372] kh¶o s¸t ®Êt nÒn - [14055],[14062]
kÕt tinh h¹t cùc th« - [5325] kh¶o s¸t ®Þa chÊn - [13694]
kÕt tinh h¹t lín - [2974],[8793],[9182] kh¶o s¸t hiÖn tr−êng - [13904],[5282],[5555]
kÕt tinh h¹t nhá - [5587] kh¶o s¸t hoÆc ®o vÏ tõ tr−êng - [8888]
kÕt tinh h¹t rÊt mÞn - [16378] kh¶o s¸t s¬ bé - [12342]
kÕt tinh magma trong ®iÒu kiÖn ¸p suÊt t¨ng cao - [11303] kh¶o s¸t trong phßng - [8100]
kÕt tinh míi - [9991] kh¾c s©u - [7370]
kÕt tinh nhÞp ®iÖu - [12667] khe - [13889],[14837],[14838],[4519],[5732],[7493]
kÕt tinh ph©n ®o¹n - [5848] khe dÉn thøc ¨n - [5777]
kÕt tinh râ - [5173] khe delta - [3968]
kÕt tinh samel - [13101] khe ®−îc thµnh t¹o do b¨ng hµ - [10611]
kÕt tinh trung b×nh - [9258] khe hÎm - [11679]
khabra - [7943] khe hÑp tho¶i - [9891]
khadar - [7944] khe hë ®¹i d−¬ng - [80]
khademit - [7945] khe hë kh« - [16882]
khai dÉn m¹ch n−íc - [14330] khe l¾p bï mµu - [108]
khai ®µo cã chèng ngang (®cctr) - [1875] khe l−ng - [10195],[4464]
khai ®µo ngÇm - [16050] khe mang - [6248]
khai ®µo (hÇm - [4868] khe nói - [7955],[7956],[7966]
khai khÈn - [5279] khe n−íc - [16631]
khai má - [1471] khe nøt - [10906],[2881],[2888],[3546],[4310],[5607],[5614],
khai má b»ng ph−¬ng ph¸p hßa tan - [14107] [5850],[7787]
khai th¸c - [5279],[5280],[5318] khe nøt ac - [84]
khai th¸c b»ng khoan næ m×n (®cctr) - [1710] khe nøt c¸nh gµ - [15263]
khai th¸c b»ng lß b»ng - [235] khe nøt c¨ng - [15253],[15262],[15263],[15264]
khai th¸c b»ng lß chî - [8825] khe nøt c¾t - [13628],[13629],[13948]
khai th¸c c¹n kiÖt quÆng - [12537] khe nøt chÐo - [10218]
khai th¸c cã kÕ ho¹ch - [6723] khe nøt chÝnh - [9098]
khai th¸c cuéi sái - [6474] khe nøt chñ - [9098]
khai th¸c däc vØa - [4529] khe nøt d¹ng phiÕn - [13653]
khai th¸c hÇm lß - [16051] khe nøt d¹ng vßng - [12738]
khai th¸c hÕt quÆng - [12537] khe nøt däc - [14648],[8666]
khai th¸c kÕt hîp - [13749] khe nøt ®−êng kh©u - [14930]
khai th¸c kho¸ng s¶n b»ng søc n−íc - [7117] khe nøt Griffith - [6539]
khai th¸c lé thiªn - [10358] khe nøt h×nh cét - [11889]
khai th¸c má - [16055],[9546] khe nøt hßa tan - [14104]
khai th¸c má lé thiªn - [10365],[14659] khe nøt hë - [3548]

766
khe nøt lín - [8908],[8918] khoa häc vÒ ®¸ quý - [6083],[6085]
khe nøt ngang - [12122] khoa häc vÒ s«ng - [5743]
khe nøt nguyªn sinh n»m ngang - [11850] khoa häc vÒ vËt liÖu - [9104]
khe nøt nhiÖt - [15385] khoa häc viÔn th¸m - [284]
khe nøt nói löa - [16499] khoa thñy trÞ liÖu (thñy liÖu ph¸p) - [1297]
khe nøt ph©n líp - [1475] khoan - [1166],[1807],[1813],[4540],[4546]
khe nøt Q - [12122] khoang c¬ thÓ d−íi n¾p - [7263]
khe nøt r×a - [12274] khoang d−íi gi¸p - [7262]
khe nøt r×a c¸c thÓ x©m nhËp - [9016] khoang ruét - [3038]
khe nøt rêi - [12494] khoang tho¸t - [2932]
khe nøt t¸ch xung yÕu (tíi h¹n) - [3574] khoang trong - [4977],[7548]
khe nøt thí chÎ - [2879] khoang tr−íc - [4436]
khe nøt trong khèi ®¸ - [3512] khoan b»ng bÞ - [13717]
khe nøt tr−ît - [13629] khoan c¸p - [12903],[2044]
khe nøt vßng - [12738] khoan dÉn - [11795]
khe r·nh hßa tan - [14098] khoan ®Êt hoÆc ®¸ lÊy mÉu - [4540]
khe rçng - [11691] khoan ®Ëp - [11060],[11061]
khe suèi - [5715] khoan ®Ëp b»ng cÇn - [1815]
khe tam gi¸c - [3968] khoan ®Ëp c¸p - [1816],[2762]
khe t¬ b¸m (cs) - [2037] khoan giÕng - [16774]
khe xo¾n n−íc - [7199] khoan guång xo¾n - [13337]
khe xãi - [6638] khoan kh« - [361],[4571]
khÐp l¹i kh«ng kÝn - [7378] khoan kim c−¬ng - [4143]
khibinit (kv) - [7951] khoan kim c−¬ng trong kh¶o s¸t cÊu tróc - [4144]
khibinskit - [7952] khoan lÊy mÉu - [3439]
khiªn - [13676],[2257],[5134] khoan ngÇm - [9621]
khiªn Èn - [3630] khoan quan tr¾c - [7506]
khiªn Canada - [2189] khoan s©u - [3898]
khiªn dung nham - [8318] khoan th¨m dß - [15310]
khiªn ®u«i nguyªn thñy - [11952] khoan thi c«ng ®−êng hÇm - [4555]
khiªn lôc ®Þa - [3353] khoan thö - [15310]
khiªn lôc ®Þa (kt) - [3345] khoan t×m kiÕm-th¨m dß - [5283]
khiªn l−ng - [4469] khoan tr−íc - [11795]
khiªn nói löa - [16503] khoan víi b¬m n−íc tuÇn hoµn - [16582]
khiªn nói löa basalt - [8318] khoan xoay - [12932],[12934]
khiªn trÇn - [6648] khoan xo¾n - [6784]
khiªn tr−íc - [5934] kho¸ng bismut - [1653]
khÝ - [12577],[2217] kho¸ng chÊt c«ng nghiÖp - [7428]
khÝa hßa tan - [14110] kho¸ng ho¸ - [9511]
khÝa mÐp vá sß - [12515] kho¸ng hãa ®i kÌm - [1099]
khÝa s©u - [7370] kho¸ng hãa kim lo¹i - [9321]
khÝa tai bÌo - [3537] kho¸ng hãa liªn quan - [1099]
khÝ ¸p kÕ - [1339] kho¸ng sµ phßng - [9529]
khÝ ¸p kÕ bá tói - [11562] kho¸ng sµng - [9508]
khÝ ¸p kÕ hép - [707] kho¸ng sµng thµnh t¹o d¹ng èng - [11350]
khÝ ¸p kÕ thñy ng©n - [9239] kho¸ng sµng yªn ngùa - [13030]
khÝ ¸p ký - [1337] kho¸ng t−íng häc - [9517]
khÝ Èm tù nhiªn - [16806] kho¸ng vËt - [6715],[9504]
khÝ carbonic CO2 - [2282] kho¸ng vËt allanite - [2543]
khÝ ®ång hµnh - [1098] kho¸ng vËt beryl vµng - [6347]
khÝ hËu - [2889] kho¸ng vËt bÞ che lÊp - [10241]
khÝ hËu ®¹i d−¬ng - [10249] kho¸ng vËt carbonat s¾t - [7654]
khÝ hËu lôc ®Þa - [3336] kho¸ng vËt cerite - [2543]
khÝ hËu trong n¨m - [17033] kho¸ng vËt chÈn ®o¸n - [14983]
khÝ l−u huúnh nãng - [14072] kho¸ng vËt ch×-thñy ng©n - [8353]
khÝ mò khÝ - [6030] kho¸ng vËt chØ thÞ - [4131],[7391]
khÝ nãng thø sinh - [13407] kho¸ng vËt chØ thÞ ph©n lo¹i - [16276],[4368]
khÝ nói löa - [16487] kho¸ng vËt chuÈn - [14371]
khÝ oxid carbon CO - [2284] kho¸ng vËt con - [3842]
khÝ quyÓn - [9394] kho¸ng vËt cøng - [6714]
khÝ quyÓn vò trô - [283] kho¸ng vËt ®¸ quý - [6077]
khÝ thµnh - [11549],[11553] kho¸ng vËt ®Æc tr−ng - [14187],[16276],[4368]
khÝ tr¬ - [10114],[7431] kho¸ng vËt ®ång mµu xanh - [9759]
khÝ t−îng - [9394] kho¸ng vËt ®−îc gi¶i phãng - [12496]
khÝ t−îng häc - [9396] kho¸ng vËt evaporit - [5221]
khÝ tù nhiªn - [6027] kho¸ng vËt gièng mica - [9413]
khÝ tù nhiªn (khÝ thiªn nhiªn) - [9932] kho¸ng vËt háa sinh - [12082]
khlopinit - [7953] kho¸ng vËt häc - [9514],[9515],[9518]
khoa häc ®Þa chÊt - [6156],[6199] kho¸ng vËt h÷u c¬ - [1625]
khoa häc ®Þa vËt lý - [6197] kho¸ng vËt keo - [6071]
khoa häc m«i tr−êng - [5006] kho¸ng vËt lµm vËt liÖu mµu - [11312]
khoa häc tr¸i ®Êt - [4675] kho¸ng vËt líp - [13655]

767
kho¸ng vËt mµu xanh - [9762] kh«ng chØnh hîp ®Þa ph−¬ng - [8621]
kho¸ng vËt m¾t mÌo ãng ¸nh - [10462] kh«ng chØnh hîp ®Þa tÇng - [14566]
kho¸ng vËt mÒm - [14045] kh«ng chØnh hîp gia cè - [2031]
kho¸ng vËt muèi - [5221] kh«ng chØnh hîp gi¶ - [12007]
kho¸ng vËt nÆng - [6766] kh«ng chØnh hîp gãc - [2924],[2930],[4324],[736],[739]
kho¸ng vËt nguyªn sinh - [11856] kh«ng chØnh hîp hßa lÉn - [1714]
kho¸ng vËt ngò s¾c - [7629] kh«ng chØnh hîp hãa häc - [2660]
kho¸ng vËt nhÑ - [8460] kh«ng chØnh hîp kh¸c t−íng - [6846]
kho¸ng vËt nhiÖt dÞch - [16983] kh«ng chØnh hîp khu vùc - [12464]
kho¸ng vËt phô - [106] kh«ng chØnh hîp kiÕn t¹o - [14685],[15162]
kho¸ng vËt phô ®Æc tr−ng - [2632] kh«ng chØnh hîp liªn hîp - [3191]
kho¸ng vËt quÆng - [9313],[9318] kh«ng chØnh hîp ngo¹i lÖ - [15668]
kho¸ng vËt quÆng mµu ®á - [12390] kh«ng chØnh hîp "gi¶" - [6395]
kho¸ng vËt s¸ng mµu - [8460] kh«ng chØnh hîp song song - [10850]
kho¸ng vËt sÉm mµu - [3827] kh«ng chØnh hîp t¹o nói - [10484]
kho¸ng vËt sÐt - [2857] kh«ng chØnh hîp thø sinh - [13419]
kho¸ng vËt sÐt chÞu löa - [5596] kh«ng cho thÊm n−íc - [16104]
kho¸ng vËt silic - [5653] kh«ng cã dßng ch¶y mÆt - [998]
kho¸ng vËt sinh häc - [1626] kh«ng cã ®éng ®Êt - [1075]
kho¸ng vËt sulfua - [14842] kh«ng cã feldspar - [5451]
kho¸ng vËt tÈm ion - [14723] kh«ng cã mang - [35]
kho¸ng vËt thiÕt yÕu - [5143] kh«ng cã quy luËt - [15915]
kho¸ng vËt thø sinh - [13411] kh«ng cã rèn (cs) - [776]
kho¸ng vËt thø sinh h×nh gå ghÒ - [2461] kh«ng cã tÝnh h÷u c¬ - [7488]
kho¸ng vËt tiªu chuÈn - [10182] kh«ng cã vôn ®¸ phong hãa - [10136]
kho¸ng vËt tiªu h×nh - [15958] kh«ng cè kÕt - [16041]
kho¸ng vËt tiÕp xóc - [3320] kh«ng cæ v¸ch (cs) - [145]
kho¸ng vËt tinh khiÕt - [2874] kh«ng cïng thêi - [6836],[6837]
kho¸ng vËt tíi h¹n - [3569] kh«ng ®¼ng h−íng - [10140],[756]
kho¸ng vËt øng suÊt - [14623] kh«ng ®¼ng thêi - [4118]
kho¸ng vËt vµng-bismut - [1655] kh«ng ®¼ng th−íc - [754]
kho¸ng vËt vôn - [4079] kh«ng ®Òu bªn - [7429]
kho¶ng - [15532] kh«ng ®Òu m¶nh - [7430]
kho¶ng c¸ch - [7573] kh«ng ®o ®−îc - [16067]
kho¶ng c¸ch ®Õn t©m trôc täa ®é - [2569] kh«ng ®ång nhÊt - [6842]
kho¶ng c¸ch ®Þa tÇng - [14551] kh«ng ®ång trôc - [10129]
kho¶ng c¸ch ®Þa thêi - [6117] kh«ng ®èi xøng - [1118]
kho¶ng c¸ch gi¸ trÞ gi÷a c¸c ®−êng ®ång møc - [3365] kh«ng ®íi (cs) - [1244]
kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ®iÖn cùc - [14153] kh«ng gian sinh th¸i - [4736]
kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c khe nøt - [7799] kh«ng gian øng suÊt - [14628]
kho¶ng c¸ch trªn thang ®o m¸y ®Þa vËt lý - [13222] kh«ng hÕt - [7378]
kho¶ng cùc tÝnh - [11604] kh«ng hè th¸i d−¬ng (cs) - [672]
kho¶ng ®Þa thêi - [6114] kh«ng kÕt dÝnh - [10131]
kho¶ng (thêi gian) tõ - [8884] kh«ng khiªn (cs) - [674]
kho¶ng kÕt tinh - [3662],[5890] kh«ng khÝ - [275]
kho¶ng khÐp cÊu t¹o - [14678] kh«ng khíp - [736],[7365]
kho¶ng thêi gian - [4616] kh«ng l©u bÒn - [5945]
kho¶ng thu ph¸t - [7478] kh«ng liªn tôc - [3486],[4308]
kho¶nh - [13425] kh«ng ngËm n−íc - [745]
khoÐt kiÓu mãng ngùa - [7375] kh«ng nghiªng - [10501]
khoÐt mßn - [13180] kh«ng ph©n líp - [16109]
khoÐt s©u - [10588],[7370] kh«ng ph©n tÇng - [16109]
khoharit - [7954] kh«ng phô thuéc - [7383]
kho chøa vËt liÖu - [14477] kh«ng qua cè kÕt vµ tho¸t n−íc - [12178]
kho d÷ liÖu - [3834],[3835] kh«ng r·nh (cs) - [165]
khã bÞ ph¸ hñy - [15247] kh«ng r·nh tia (cs) - [422]
kháa tö - [6649] kh«ng r¨ng - [4765]
kh« - [8095] kh«ng t¹o nói - [777]
kh«i phôc mÉu - [12531] kh«ng thÊm n−íc - [15514],[16683],[7358]
kh«ng - [16112] kh«ng thuËn - [4325]
kh«ng ¸o (cs) - [144] kh«ng xiªn - [10501]
kh«ng ¶nh - [278] khèi - [12411],[9094],[9095]
kh«ng ban tinh - [860] khèi ba ph−¬ng kÐp - [4393]
kh«ng b·o hoµ - [16103] khèi b¨ng hµ - [6267]
kh«ng bÒn v÷ng - [16105] khèi b¨ng lë - [7285]
kh«ng bÞ phñ - [1329] khèi b¨ng tr«i - [7287]
kh«ng bÞ x¸o trén - [16061] khèi biÕn chÊt - [9352]
kh«ng c©n xøng - [1118] khèi bèn ph−¬ng kÐp - [4389]
kh«ng chØnh hîp - [10132],[10133],[16037],[16039],[4325] khèi c¸t lë - [13120]
kh«ng chØnh hîp cÊu t¹o - [14709] khèi chuyÓn ®éng lªn phÝa trªn - [16138]
kh«ng chØnh hîp cÊu tróc - [4324] khèi dÉn ®iÖn hoÆc vËt thÓ tõ - [4035]
kh«ng chØnh hîp ®¶o - [7599] khèi ®¸ - [12847]

768
khèi ®¸ kiÕn t¹o - [15164] khuyÕch t¸n biÕn chÊt - [9344]
khèi ®Êt ®¾p ®−îc ®Çm chÆt - [12880] khuyÕch t¸n dÞ th−êng - [770]
khèi ®Êt ®¾p thñy lùc - [7111] khuyÕt tËt m¹ng tinh thÓ - [8282]
khèi ®Êt mÊt - [8210] khuyÕt tËt Schottky - [13286]
khèi ®Öm ®Çu bóa ®Ó ®ãng cäc - [9650] khóc cong - [924]
khèi ®Þa di - [9888] khóc gÉy - [1914]
khèi kiÕn t¹o - [15155] khóc s«ng kh«ng bÞ ph©n nh¸nh - [8509]
khèi lËp thÓ - [14438] khóc uèn - [1505],[1581]
khèi l−îng - [12132] khóc uèn do ®µo khoÐt - [7369]
khèi mÊt ®Êt - [8209] khóc uèn ®µo - [7375]
khèi m−êi hai mÆt kÐp - [4267] khóc uèn l−ìi c©u - [6998]
khèi n©ng - [14693] khóc uèn phô - [14783]
khèi nªm - [16751] khóc uèn s«ng - [9149]
khèi nghÞch chêm - [15461],[15463],[15466],[15467] khóc uèn thung lòng - [16234]
khèi ngo¹i ®Þa - [15463],[15466],[15467] khóc uèn tiÕn triÓn - [7461]
khèi nh« - [12776] khóc uèn tù do - [5884]
khèi n−íc - [16645],[1764] khóc x¹ - [12446]
khèi n−íc biÓn - [16684] khóc x¹ cña sãng - [16719]
khèi n−íc hay khãi h×nh nãn - [3280] khóc x¹ ®¬n - [13868]
khèi nøt - [7788] khóc x¹ kÐp d−¬ng - [11726]
khèi phæ kÕ - [9092] khóc x¹ kÕ - [12451]
khèi phæ ký - [9091] khóc x¹ kÕ Abbe - [12]
khèi phñ chêm nghÞch - [10616] Khñng long (Archosauria) - [4249]
khèi sãt réng trªn b¸n b×nh nguyªn - [16020] khö clo - [3884]
khèi t¸m mÆt - [10268] khö dolomit - [3895]
khèi t¶ng ch¾n ven bê - [1843] khö ®éc h¹i - [8345]
khèi t¶ng sãt ®¼ng th−íc - [9889] khö muèi (khö mÆn) - [4044]
khèi tr¹ng (®cctr) - [1734] khö silic - [4062]
khèi tråi - [16117] khö (t¸ch) ion - [3939]
khèi tr−ît trªn c¸c líp sÐt (®cctr) - [1730] khö (t¸ch) nit¬ - [3993]
khèi tuyÕt h¹t cøng ch¾c ë nguån hoÆc ®Ønh b¨ng hµ - kidereckit - [7959]
[9956] kidwelit - [7962]
khèng chÕ cÊu tróc - [14680] kieserit - [7963]
khèng chÕ h− h¹i do næ m×n - [3806] kiÒm - [452]
khèng chÕ øng suÊt - [14617] kiÒm v«i - [454]
khíp ®Òu - [114],[3231] kiÕn sinh - [15150],[15151]
khíp nèi - [7787] kiÕn sinh ph¸ hñy - [15109],[15111]
khíp víi m«i ngoµi - [3070] kiÕn t¹o - [14692],[15152]
khëi ®éng m¸y - [1799] kiÕn t¹o ®¼ng tÜnh kiÓu Pratt - [16373]
khuÊy ®éng - [340] kiÕn t¹o ®Þa tÇng - [14570]
khuÊy trén - [340] kiÕn t¹o granit - [6422]
Khuª t¶o (Bacillariophyceae) - [4160] kiÕn t¹o h×nh th¸i häc - [9726]
khuÕch ®¹i sinh häc (dt) - [1618] kiÕn t¹o hãa - [15190]
khuÕch t¸n cøng - [14076] kiÕn t¹o häc - [15182]
khung - [14727] kiÕn t¹o kiÓu alpin - [542]
khung kÕt tinh - [3660] kiÕn t¹o kiÓu §øc - [10873]
khung kiÕn t¹o - [15168] kiÕn t¹o m¶ng - [11462]
khung r¹n - [12421] kiÕn t¹o muèi - [13089]
khung x−¬ng - [13911] kiÕn t¹o th¼ng ®øng - [16373]
khung x−¬ng trong - [4945] kiÕn t¹o toµn cÇu - [11462],[6319]
khuniit - [7957] kiÕn t¹o toµn cÇu míi - [10050]
khu«n - [9754] kiÕn t¹o trÇm tÝch - [13438]
khu«n c©y trong dung nham - [8321] kiÕn t¹o vËt lý - [11583],[15194]
khu«n ngoµi - [5311] kiÕn tróc - [15355],[1734],[5338]
khu«n trong - [7553] kiÕn tróc ¸ kÕt tinh - [7249]
khu ch¶y rèi - [12877] kiÕn tróc ban biÕn tinh - [11706]
khu tù nhiªn - [9926] kiÕn tróc bay h¬i - [5217]
khu vùc - [10614],[17164],[965] kiÕn tróc biÕn tinh cµ n¸t - [11708]
khu vùc ¶nh h−ëng cña thñy triÒu - [14522] kiÕn tróc bãng - [11834]
khu vùc biªn - [1862] kiÕn tróc bät nói löa - [12034]
khu vùc (diÖn tÝch) ®· ph¸t triÓn - [4090] kiÕn tróc cµ n¸t - [2408]
khu vùc chÞu ¶nh h−ëng thñy triÒu - [15492] kiÕn tróc "mesa" - [9249]
khu vùc ®· khai th¸c hÕt - [4014] kiÕn tróc cïng tinh - [5207]
khu vùc ®uîc trång rõng - [5805] kiÕn tróc d¶i - [1309]
khu vùc h×nh th¸i - [9719] kiÕn tróc d¹ng perthit - [11126]
khu vùc khai th¸c - [2064] kiÕn tróc dÉn xuÊt - [4040]
khu vùc nghiÒn - [13616] kiÕn tróc diabas - [4112]
khu vùc nguån gèc-h×nh th¸i - [9715] kiÕn tróc dßng ch¶y - [12666]
khu vùc ph¸t sinh lón - [13389] kiÕn tróc ®èm - [4433]
khu vùc tho¸t n−íc - [16667] kiÕn tróc eutecti - [5207],[5208]
khu vùc thu n−íc - [2420] kiÕn tróc ghÐp m¶nh - [9736]
khuyÕch ®¹i sinh häc - [1622] kiÕn tróc gi¶ ban biÕn tinh - [11997]

769
kiÕn tróc gi¶ porphyr - [11996] kiÓu c¾t kim c−¬ng Tolkowsky - [15588]
kiÕn tróc gneis - [6335] kiÓu c¾t (chÕ t¸c) bµn - [15043]
kiÕn tróc h¹t kÕt tinh - [3652] kiÓu Clisiophyllum - [2931]
kiÕn tróc h¹t mÞn - [851] kiÓu ®¸ - [15955]
kiÕn tróc h¹t nguyªn sinh - [11949] kiÓu gen - [6097]
kiÕn tróc h¹t porphyr - [11710] kiÓu hang d¹ng s«ng kªnh r¹ch - [2620]
kiÕn tróc h¹t toµn tù h×nh - [10775] kiÓu khÝa r¨ng c−a trßn - [8615]
kiÕn tróc kÕt h¹t - [337] kiÓu kiÕn t¹o - [15183],[15186]
kiÕn tróc kÕt tinh - [3663] kiÓu kiÕn tróc Èn tinh - [851]
kiÕn tróc kh¶m - [11572] kiÓu lo¹i ®Êt - [14063]
kiÕn tróc kh¶m ban tinh - [11575] kiÓu m¹ng s«ng suèi lén xén - [4036]
kiÕn tróc kh¶m biÕn tinh - [13769] kiÓu mãc tay l−ìi liÒm - [2768]
kiÕn tróc kh¶m ofit - [11577] kiÓu nguån gèc - [6091]
kiÕn tróc kh¶m topic - [11576],[11579] kiÓu næ m×n theo hµng - [4960]
kiÕn tróc kh«ng toµn tinh - [7249] kiÓu r¨ng hÕn - [3778]
kiÕn tróc kim c−¬ng - [4147] kiÓu R¨ng hÕn (Corbicula) - [3431]
kiÕn tróc lamprophyr - [8189] kiÓu r¨ng Lucina - [8733]
kiÕn tróc lattic - [8283] kiÓu san h« d¹ng khèi bät (cs) - [858]
kiÕn tróc Linophyric - [8513] kiÓu san h« d¹ng æ (cs) - [594]
kiÕn tróc lithoidal - [8558] kiÓu sinh häc - [1635]
kiÕn tróc m¶nh vôn - [5861] kiÓu Tere-bratellida - [15278]
kiÕn tróc m¶nh vôn thñy tinh - [16443] kiÓu Tere-bratulacea - [15280]
kiÕn tróc mediopocphyr (®¸ cã kiÕn tróc mediopocphyr) - kiÓu Tere-bratulina - [15281]
[9172] kiÓu tiªu h−íng t©m - [2531]
kiÕn tróc microlitic - [9449] kiÓu tiªu ly t©m - [2529]
kiÕn tróc microphyr - [9458],[9462] kiÓu tiªu táa tia - [2529]
kiÕn tróc miniphyr - [9555] kiÖt n−íc - [4016]
kiÕn tróc minophyr - [9558] kilalait - [7967]
kiÕn tróc mäc xen pyroxen - [12111] kilchoanit - [7965]
kiÕn tróc mylonit - [9847] kimberlit - [7968]
kiÕn tróc nguyªn sinh - [11865] kim c−¬ng - [2387],[4138]
kiÕn tróc ophit - [14310] kim c−¬ng bµn - [15044]
kiÕn tróc perlit - [11098] kim c−¬ng bÑt - [15044]
kiÕn tróc perthit - [11125] kim c−¬ng Cape - [13840]
kiÕn tróc phanerit - [11174],[11176] kim c−¬ng c«ng nghiÖp - [7426]
kiÕn tróc ph©n t¸n - [4346] kim c−¬ng ®en - [1680],[2294]
kiÕn tróc pilotaxit - [11324] kim c−¬ng gi¶ - [5380]
kiÕn tróc planophyric - [11430] kim c−¬ng hoa hång - [12911]
kiÕn tróc poikilit - [11572] kim c−¬ng Matura - [9115]
kiÕn tróc porphyrit - [11703] kim c−¬ng tr¾ng tinh - [12782]
kiÕn tróc porphyrit Èn tinh - [11704] Kimmeri - [7969]
kiÕn tróc que biÕn tinh - [9985] Kimmeridgi - [7971]
kiÕn tróc rÔ c©y - [12630] kim lo¹i - [9302],[9308]
kiÕn tróc tÊm song song - [10848] kim lo¹i c¬ b¶n - [1388]
kiÕn tróc tha h×nh - [8411] kim lo¹i hãa - [9322]
kiÕn tróc tù h×nh hoµn toµn - [10774] kim lo¹i quý - [10115],[11807]
kiÕn tróc v¶y biÕn tinh - [8402] kim lo¹i tù sinh - [9904]
kiÕn tróc vi con t»m - [9472] kimzeyit - [7972]
kiÕn tróc vi h¹t - [854],[9441] Kinderhook - [7973]
kiÕn tróc vi h×nh cÇu - [9467] kingit - [7978]
kiÕn tróc vi kh¶m - [9459] kingsmuntit - [7979]
kiÕn tróc vi ophit - [9421] kinh ®é - [8661]
kiÕn tróc vi tinh - [9430],[9449],[9451] kinh ®é ®Þa tõ - [6165]
kiÕn tróc vi v©n ch÷ - [9442],[9457] kinh ®é tr¸i ®Êt - [15301]
kiÕn tróc v« ®Þnh h×nh - [639] kinh nghiÖm thùc tÕ - [11803]
kiÕn tróc v÷a - [9732] kinh tÕ - [4721]
kiÓm ®Þnh tr÷ l−îng - [12536] kinh tÕ kho¸ng s¶n - [4734]
kiÓm kª n−íc - [16611] kinh tÕ th¨m dß ®Þa chÊt - [4733]
kiÓm kª n−íc d−íi ®Êt - [6578] kinh tuyÕn - [8662]
kiÓm kª thñy v¨n - [7172] kinh tuyÕn ®Þa tõ - [6166]
kiÓm kª tr÷ l−îng kho¸ng s¶n - [12465] kinh tuyÕn quèc gia - [9901]
kiÓm so¸t biÕn d¹ng - [14512] kinichilit - [7980]
kiÓm so¸t lò - [5668] kinoit - [7985]
kiÓm so¸t øng suÊt - [14617] kinoshitatit - [7986]
kiÓm tra - [15309],[3372] kipushit - [7987]
kiÓm tra b»ng m¾t - [16434] kirovit - [7988]
kiÓm tra luËt ph©n phèi chuÈn - [15312] kirshsteinit - [7990]
kiÓm tra tr÷ l−îng - [12536] kirunavarit - [7964]
kiÓu - [14727],[9596] kitkait - [7991]
kiÓu c¾t bËc thang - [14427] kÝch næ - [4075]
kiÓu c¾t ®¬n - [13864] kÝch thñy lùc (®cctr) - [7735]
kiÓu c¾t hoa hång cho kim c−¬ng lo¹i nhá - [12909] kÝch th−íc - [13907],[4238]

770
kÝch th−íc bôi - [4621] krutovit - [8065]
kÝch th−íc cì cuéi - [3000] krypton (Kr) - [8066]
kÝch th−íc h¹t - [6407] kryzhanovskit - [8067]
kÝch th−íc h¹t h÷u hiÖu - [4782] ktenasit - [8069]
kÝch th−íc h¹t sÐt - [2865] ktypeit - [8070]
kÝch th−íc m¾t sµng - [13768] kukersit - [8071]
kÝ hiÖu lµ Ac - [179] kulanit - [8073]
kÝ hiÖu M - [8771] kulerudit - [8075]
kÝnh hiÓn vi ®Ó quan s¸t quÆng - [10443] kulkeit - [8074]
kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö - [4849] kunzit - [8077]
kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quÐt - [13229],[13507],[14420] kupletskit - [8078]
kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quÐt xuyªn qua - [13230] kupletskit cesi - [2556]
kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö truyÒn qua - [15701] kuramit - [8079]
kÝnh hiÓn vi ph©n cùc - [11149],[11618] kuranakhit - [8080]
kÝnh hiÓn vi quang häc - [10385] kurchatovit - [8081]
kÝnh l−ìng s¾c - [4174] kurgantait - [8082]
kÝnh ph©n cùc - [14405] kurnakovit - [8083]
kÝp næ - [4076] kurumsakit - [8084]
kÝp thî khoan - [4548] kusuit - [8085]
kÝp thî khoan m×n ®Þa chÊn - [4455] kutinait - [8086]
kladnoit - [7992] kutnahorit - [8087]
klebelsbergit - [7993] kuznetsovit - [8088]
klockmanit - [7996] kvanefjeldit - [8089]
knebelit - [7999] ky - [2344]
knipovichit - [8006] kyanit - [8090]
knoringit - [8011] kyanophilit - [8091]
knoxvilit - [8013] kyzylkumit - [8094]
koashvit - [8014] kú - [303]
kobeit - [8015] kú triÒu rßng - [9957]
kobelit - [8016] kú väng - [5274]
koeclinit - [8017] ký hiÖu - [9050]
koenenit - [8018] ký hiÖu ®íi - [17211]
koflachit - [8019] ký hiÖu phÊn hoa - [11636]
kogarkoit - [8020] ký hiÖu Schoenflies - [13278],[13279]
koktait - [8021] kû - [11082]
kolbeckit - [8022] kû cùc tÝnh - [11605]
kolfanit - [8023] kû Drift - [4536]
kolovratit - [8024] kû §Ö tam - [15304]
kolwezit - [8025] Kû nguyªn - [5073]
kolymit - [8026] Kû nguyªn b¨ng hµ - [6272]
komarovit - [8027] Kû Permi - [11110]
komatiit - [8028] kû thø ba - [15304]
konderit - [8029] kû Trias - [15757]
koninckit - [8030] kü thuËt ¶nh sè HUE - [7041]
kopit - [8033] kü thuËt chèng ®éng ®Êt - [4680]
koritnigit - [8035] kü thuËt c−a d©y (®cctr) - [16906]
kornelit - [8036] kü thuËt khoan næ m×n (®Æc biÖt dïng trong æn ®Þnh m¸i
kornerupin - [8037] dèc) - [1711]
korshunovskit - [8038] kü thuËt m¸i dèc - [13955]
korzhinskit - [8039] kü thuËt m«i tr−êng - [4997]
kostovit - [8040] kü thuËt Wilson - [16870]
kostylevit - [8041] kþ khÝ (cs) - [654]
kotigit - [8044] kþ oxy - [654]
kotoit - [8042] labit - [8098]
kotschubeit - [8043] labradophyr - [8101]
kotulskit - [8045] labradorfels - [8102]
koutekit - [8047] labradorit - [8103]
kovdorskit - [8048] labradoritit - [8104]
kozulit - [8049] labuntsovit - [8105]
kratochvilit - [8051] LaCast - [8108]
kraton - [8052],[8053] laccolit - [8111]
krausit - [8054] laccolith - [8112]
krauskopfit - [8055] lacroixit - [8113]
krautit - [8056] lacuna - [8114]
kreitonit - [8057] Ladin - [8120]
kremersit - [8058] lafitit - [8122]
krenerit - [8059] lagun - [8128]
kribergit - [8060] lagun ven bê - [2981]
krinovit - [8061] laihunit - [8147]
krohnkit - [8062] laitakarit - [8148]
krupkait - [8063] lakapit - [8149]
krutait - [8064] lamerit - [8183]

771
lamprobolit - [8185] lµm giµu quÆng - [10417],[10430],[1508],[2877]
lamproit - [8186] lµm giµu sulfua - [14841]
lamproit x©m nhËp n«ng - [16965] lµm giµu thø sinh - [13404]
lamprophylit - [8187] lµm gi¶m - [4234]
lamprophyr - [8188] lµm gå ghÒ - [1563]
lamprophyr bÞ biÕn chÊt - [8190] lµm hßa tan - [4359]
lanarkit - [8191] lµm kh« - [362]
landanit - [8194] lµm m¹nh thªm - [12479]
Landeili - [8594] lµm mÒm n−íc - [14047]
Landen - [8197] lµm mái - [5411]
landerit - [8198] lµm næi dÞ th−êng - [10947]
landesit - [8199] lµm tan - [14117]
Landoveri - [8595] lµm t¨ng hµm l−îng n−íc trong ®Êt - [3809]
langbanit - [8231] lµm thay ®æi - [4385]
langbeinit - [8232] lµm tho¸ng khÝ cho ®Êt (®cctr) - [273]
langbeinit mangan - [8971] lµm tho¸t khÝ - [3868]
langisit - [8233] lµm t¬i ®Êt - [273]
langit - [8234] lµm tr¬n - [13996]
lanilit - [8096] lµm tr¬n b»ng entropy - [13997]
lanit - [8596] lµm tr¬n b»ng hµm spline - [13998]
lan táa thÝch nghi (cs) - [219] lµm yÕu nhiÔu - [10125]
lan trµn cña dßng n−íc - [16673] l¸ - [13653]
Lano - [8597] l¸ chÐt - [11340]
lanonit - [8235] l¸ chÐt bËc hai - [11345]
lansfordit - [8236] l¸ chÐt con - [11345]
lantanit-Nd - [8238] l¸ mang bµo tö - [14311]
lantan (La) - [8239] l¸ ph«i trong - [4934]
lanthanit - [8237] l¸t máng - [13931],[8171]
lapieit - [8240] l¸t máng (kv) - [13425]
lapili - [8241] l¸t máng th¹ch häc - [15421]
lapis lazuli - [8245] l·nh thæ - [15295]
laplandit - [8246] l¹ch - [12716],[2191],[7477]
larderelit - [8248] l¨ng kÝnh nicol - [10077]
lardit - [8249] l¨ng kÝnh ph©n cùc - [11619]
larosit - [8250] l¨ng kÝnh Wollaston - [16929]
larvikit - [8251] l¨ng trô - [11885]
lasenit - [8252] l¨ng trô ba ph−¬ng - [15775]
laterit - [8270] l¨ng trô ba ph−¬ng kÐp - [4396]
laterit hãa - [8272],[8273] l¨ng trô bËc ba - [15430]
latit - [8276] l¨ng trô bËc hai - [13422]
latiumit - [8279] l¨ng trô bèn ph−¬ng - [15330]
latrapit - [8280] l¨ng trô bèn ph−¬ng kÐp - [4390]
Lattorfy - [8284] l¨ng trô s¸u ph−¬ng kÐp - [4222]
laubmanit - [8285] l¾ng - [16640]
laueit - [8287] l¾ng ®äng - [130],[13429],[13432],[13439]
laugenit - [8288] l¾ng ®äng c¸t bôi trong lßng hå chøa n−íc - [13826]
laumayit - [8291] lÆng giã - [2163]
laumontit - [8289] l©u dµi - [11101],[11103]
Laurasia - [8292] lÊn (®t) - [4919]
laurdalit - [8293] lÊp - [5564]
laurionit - [8294] lÊp ®Çy - [1160],[7437]
laurit - [8295] lÊp ®Çy båi tÝch - [514]
lausenit - [8296] lÊp ®Çy hÎm - [2216]
lautarit - [8297] lÊp ®Çy miÖng nói löa - [3524]
lautit - [8298] lÊp ®Çy sÐt - [2858]
lavendulan - [8325] lÊp khu«n - [2398]
lavenit - [8326] lÊp l¸nh - [6288]
lavialit - [8327] lÊy mÉu - [13102],[13112]
lavrentievit - [8328] lÊy mÉu ë thµnh hè ®µo - [13762]
lawsonit - [8335] lÊy n−íc - [70]
lazarenkoit - [8341] lËp b¶n ®å ¶nh cÊu tróc - [11225]
lazuli - [8342] lËp b¶n ®å kh«ng ¶nh - [277]
lazulit - [1752],[8343] lËp kÕ ho¹ch c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt - [11425]
lazurit - [8344] lËp kÕ ho¹ch nghiªn cøu æn ®Þnh m¸i dèc - [11426]
lµm Èm - [3809] lËp ph−¬ng - [3671]
lµm biÕn d¹ng - [4369] lËt - [15628]
lµm biÕn d¹ng xo¾n - [4369] lËt khèi (®cctr) - [1733]
lµm biÕn ®æi - [4385] lËt ng−îc - [10619]
lµm chËm - [8123] lËt uèn - [5651]
lµm cho kÐm chÞu ®ùng - [5411] lËt uèn-khèi (®cctr) - [1725]
lµm c−¬ng - [7425] leadhilit - [8354]
lµm ®Þa chÊt - [6159] lechatelizit - [8366]

772
lecontit - [8367]
lectostratotyp - [8368]
Led - [8369]
ledikit - [8370]
legrandit - [8378]
lehiit - [8379]
leicophyr - [8428]
leicotephrit - [8432]
leidleit - [8381]
leifit - [8382]
leightonit - [8383]
leiteit - [8384]
lemantit - [8380]
lemoynit - [8386]
Len - [8387]
lengenbachit - [8388]
lenilenapeit - [8390]
lenilit - [8391]
len ®¸ - [12866]
lentil - [8394]
leolit - [8395]
Leonard - [8396]
leonhardit - [8397]
leonit - [8398]
leopadit - [8399]
leopoldit - [8400]
lepersonit - [8401]
lepidocrocit - [8403]
lepidolit - [8405]
lepidomelan - [8406]
leptit - [8407]
leptoclorit - [8408]
leptynolit - [8412]
lermontovit - [8413]
lerzit - [8447]
lerzolit - [8448]
letovicit - [8415]
leucaugit - [8416]
leuchtenbergit - [8417]
leucit - [8418]
leucitit olivin - [10319]
leucitolit - [8419]
leucitophyr - [8420]
leucit natri - [14021]
leucochalcit - [8422]
leucophanit - [8425]
leucophoenicit - [8426]
leucophosphit - [8427]
leucosom - [8430]
leucosphenit - [8431]
leucoxen - [8433]
leumafit - [8434]
leuwfontenit - [8373]
leverierit - [8442]
levynit - [8443]
Lewisian - [8444]
lewisit - [8445]
lÌn chÆt - [3150]
lÒ ®¸ v«i - [8478]
lÒ khèi ®¸ t¶ng - [1847]
lÒ sa m¹c - [4050]
lÖch - [3917],[4197]
lÖch h−íng - [3917]
lÖch m¹ng xo¾n - [13339]
Lias - [8449],[8450]
liberit - [8451]
libethenit - [8452]
liebenbergit - [8455]
liebigit - [8456]
liªn bËc - [14900]
liªn ®¹i - [270],[5016]
liªn ®iÖp - [14902]
773
liªn ®èt ngùc hµm - [6333]
Liªn giíi - [5017]
liªn hÖ - [8503]
liªn hÖ ®Þa tÇng - [14546]
liªn hÖ ®Þa tÇng theo kho¶ng - [7574]
liªn hÖ th¹ch häc - [8551]
liªn kÕt - [1100],[13375],[14052],[1589]
liªn kÕt ®an xen - [7541]
liªn kÕt v¸n cõ thÐp - [7542]
liªn kû - [14893]
liªn lo¹t - [14883],[14902],[9187]
liªn thèng - [14899]
liªn thêi cùc tÝnh - [11605]
liªn thêi cùc tÝnh (hîp thêi cùc tÝnh) - [11610]
liªn thêi ®íi (hîp thêi ®íi) cùc tÝnh - [11611]
liªn tiÕp - [14823]
liªn t−íng - [14879]
liÒu - [2633]
liÒu l−îng tèi ®a cho phÐp - [9126]
liÒu thuèc næ trªn mét ®¬n vÞ chiÒu dµi (®cctr) - [1708]
liÒu tèi −u trong thiÕt kÕ næ m×n s¶n xuÊt - [10395]
lignit tõ gç (woody linite) - [1760]
ligurit - [8463]
likasit - [8464]
lilianit - [8465]
limburgit - [8469]
limonit - [8488]
limonit trøng c¸ - [9539]
limurit - [8489]
linaeit - [8511]
linarit - [8490]
lindackerit - [8491]
lindgrenit - [8493]
lindoit - [8494]
lindstromit - [8495]
lin®an - [8492]
lineamen ¶nh hµng kh«ng - [369]
lineament kiÕn t¹o - [15193]
lineament lín - [9188]
Lingulacea - [8507]
Lingulidae - [8508]
linh kiÖn - [7121]
linh kiÖn dù tr÷ - [13570]
linophyr - [8512]
linosait - [8514]
Lintwardin - [8515]
liparit - [8517]
lipotexit - [8518]
lipscombit - [8519]
liroconit - [8528]
liskeardit - [8529]
listwaenit - [8530]
litchfieldit - [8531]
lite - [8532]
lith - [8533]
litharge - [8534]
lithidionit - [8541]
lithi (Li) - [8548]
lithionit - [8543]
lithiophilit - [8544]
lithiophorit - [8545]
lithiophosphat - [8546]
lithiotantit - [8547]
lithodem - [8552]
lithoidit - [8559]
lithosit - [8565]
lithospat - [8566]
liveingit - [8587]
livesit - [8589]
livingstonit - [8592]
lizardit - [8593]
lÜnh vùc - [4441]
lÞch sö cÊu tróc - [14694] loseyit - [8694]
Llanvirni - [8599] Lotharing - [8699]
L-tectonit - [8731] lotharmeyerit - [8700]
loang - [14318] lovdarit - [8702]
loang læ - [9751] lovozerit - [8704]
loµi - [14177] loweit - [8721]
loµi ¨n thÞt - [2362] lß - [11720],[15895],[15897]
loµi c©n b»ng chuyÓn hãa - [5084] lßng ch¶o - [11742],[2443]
loµi chuÈn (cña gièng) genotyp - [6097] lßng ch¶o muèi - [13083]
loµi di c− - [4901] lßng dÉn - [2612]
loµi kh«ng l©u bÒn - [5946] lßng dÉn n−íc - [16617],[16660]
loµi æn ®Þnh - [5084] lßng hå - [8162]
loµi ph©n bè toµn cÇu - [3478] lßng s«ng - [12786],[1468],[2437]
loµi sinh häc - [1627] lßng s«ng kh« chøa c¸t - [9876]
lo¹i - [14177],[2822],[9596] lßng suèi - [14607]
lo¹i bá chÊt th¶i - [16597] lß) - [14906],[7011]
lo¹i dolomit m¶nh vôn - [4423] lß b»ng - [234]
lo¹i ®¸ ¸m tiªu sinh vËt - [6828] lß ®¸ nãng ch¶y - [11565]
Lo¹i ®¸ sÐt vi tinh gièng flint cã thµnh phÇn trong ®ã kaolin lß magma - [11565]
chiÕm −u thÕ - [5655] lß ngang - [234],[3586]
lo¹i ®¸ silica - [13795] lß sÊy - [10577]
lo¹i hoÆc thø (dïng trong ph©n lo¹i) - [16277] lß th«ng khÝ - [1741]
lo¹i kho¸ng - [3982] lß xuyªn vØa - [3586]
lo¹i muscovit nhÑ - [11511] lãt d−íi - [16054]
lo¹i mòi khoan ®Êt d¹ng guång xo¾n (®cctr) - [1168] lâi - [3111],[9178]
lo¹i sÐt acid - [150] lâi chïy - [10519]
Lo¹i sÐt cã chøa mét l−îng carbonat calci - [2503] lâi ®¸ - [3443]
lo¹i sÐt mÞn - [5579] lâi khoan - [4542]
lo¹i sÐt tr¾ng - [979] lâi khoan ®¸ - [12834]
lo¹i sái - [5584] lâi khoan kim c−¬ng - [4142]
lo¹t - [13556],[14835],[4408] lâm - [15831]
lo¹t b·i nèi ®¶o - [15595] lâm lªn phÝa trªn - [14733]
lo¹t biÕn tinh tù h×nh - [7312] lâm-låi - [3222]
lo¹t ®¸ kiÒm-v«i - [2078] läc - [13445],[5573],[5574]
lo¹t ®¸ tholeit - [15433] läc chËm qua c¸t - [13966]
lo¹t ®¸y - [1839] läc nhanh qua c¸t - [12289]
lo¹t ®ång h×nh - [7701] läc theo d¶i tÇn sè - [1306]
lo¹t granit - [6421] läc tù chØnh - [217]
lo¹t humosapropelit - [7076] lät r©y - [10912]
lo¹t lín - [9187] lät sµng - [10912]
lo¹t æn ®Þnh - [14346] l«ng roi - [5631]
lo¹t röa tr«i - [10576] l«ng rung - [2769]
lo¹t sÐt than bïn thèi - [7076] l«ng t¬ - [2769]
lo¹t tÇng - [13545] låi - [11327]
lo¹t (®Þa tÇng b¶n ®å) - [488] låi cÇu - [3244]
lo¹t than mïn c©y - [7073] låi hai mÆt (cs) - [1574]
lo¹t thµnh hÖ ®Þa chÊt ë mét vïng nhÊt ®Þnh - [13425] låi lâm - [4883]
lo¹t tæng hîp - [15026] låi-lâm - [3391]
lo¹t trËn ®éng ®Êt nhá - [4686] låi-ph¼ng - [3392]
lo¹t t−íng biÕn chÊt - [9346] lèc xo¸y (b·o xo¸y nhiÖt ®íi) - [7093]
lo¹t t−íng kiÓu Alpin - [541] lèi - [9596]
lo¹t t−íng kiÓu Pirine - [12062] lèi ®i - [3676]
lo¹t t−íng kiÓu Saxon - [13216] lèi vµo hang ®éng - [2764]
lo¹t urani - [16165] lèi vµo kiªn cè - [11101]
Lochkov - [8623] lèm ®èm - [11573]
lodranit - [8627] lç - [12042],[5784],[848]
loelingit - [8628] lçi - [5117]
loeweit - [8639] lç bµi tiÕt - [15734]
lokait - [8648] Lç bät (Cystoporata) - [3786]
lolingit - [8649] lç ch©n r¨ng (cs) - [595]
lomonosovit - [8651] lç cuèng - [10971],[10973],[5066]
lomontit - [8652] lç cuèng d−íi ®Ønh - [7270]
lonecrekit - [8655] lç cöa - [6050]
long lanh - [2640],[2641] lç ®«i - [4269]
lonsdaleit - [8676] lç ®«i v¸ch ngoµi - [7050]
loparit - [8686] lç gi¶ - [11995]
lopezit - [8687] lç hæng - [4568]
lopolit - [8689] lç hæng ®ång sinh - [5483]
lorandit - [8690] lç hæng lín - [8801]
loranskit - [8691] lç hæng nhá - [9461]
lorenzenit - [8692] lç hæng sÐt - [2859]
loretoit - [8693] lç hæng trong ®¸ - [2479]

774
lç khoan - [1810],[4543],[4545] líp c¬ b¶n - [8178]
lç khoan Ðp n−íc th¶i - [16599] líp cuéi sãt (do b¨ng tuyÕt ®Ó l¹i) - [5470]
lç khoan Ðp (n¹p) n−íc - [7473] líp dµy - [15419]
lç khoan gÆp quÆng - [10438] líp d¹ng l−íi - [7252]
lç khoan (giÕng) hÊp thô - [60] líp d¹ng o»n (®cctr) - [1983]
lç khoan ng−îc lªn - [16143] líp dÝnh kÕt - [1591]
lç khoan næ m×n - [1703] líp dßng - [5694]
lç khoan quan tr¾c - [10229],[11306] líp d−íi mµng chitin - [7252]
lç khoan th¨m dß - [11932],[11933] líp ®Êt - [1700]
lç l«ng roi - [5628] líp ®Êt c¬ së - [9052]
lç miÖng - [848] líp ®Êt ®¸ bÒ mÆt - [3610]
lç miÖng ngoµi rèn - [5322] líp ®Êt ®Ó so s¸nh - [9052]
lç miÖng xÝch ®¹o - [5079] líp ®Êt ®Ó tham kh¶o chÝnh - [9052]
lç m×n - [1703] líp ®Êt ®éng - [195]
lç phun - [5953] líp ®Êt nÒn ngay d−íi mãng c«ng tr×nh - [14756]
lç phun dung nham - [8312] líp ®Êt tho¸t n−íc - [4505]
lç phun khÝ - [1742] líp granit - [6424]
lç phô - [103] líp hai mÆt - [14240]
lç rèn - [16005] líp h¹t ph©n cÊp - [6390]
lç rçng - [11691] líp h×nh vßm - [4443]
lç rçng t¹o nªn do rÔ c©y - [12901] líp Ýt thÊm - [919]
lç rçng trong ®¸ - [8564] líp kÐp - [4478]
lç rçng trong ®Êt - [16453] líp kÑp - [7519],[7521],[7522]
lç sinh dôc - [6367] líp kÑp lÉn pyrit trong than - [1900]
lç sinh s¶n - [6367] líp kÑp ph©n chia - [10906]
lç tho¸t n−íc (cs) - [880] líp kh«ng thÊm n−íc - [916]
lç thoi Èn - [3641] líp L - [8600]
lç thoi v¸ch ngoµi - [7051] líp l¨ng trô - [11887]
lç th«ng - [12042] líp l−ìng th¸p ba ph−¬ng kÐp - [4395]
lç thñng ngoµi - [5260] líp m¸i - [5063]
lç thø sinh - [4086],[4088] líp mÆt ®−êng - [10933],[14913]
lç trong - [4949] líp mÆt thang ba ph−¬ng - [15780]
lç trèng - [16212] líp mÆt thang bèn ph−¬ng - [15336]
lç tr−íc - [5931] líp mÆt thang s¸u ph−¬ng - [6871]
lç xo¾n - [5059] líp mÆt thoi - [12651]
lé - [1329] líp mãng cña nÒn ®−êng (®cctr) - [1393]
lén - [15628] líp mãng d−íi cña nÒn ®−êng - [14742]
lén ng−îc - [12576] líp mãng ®¸ d−íi ®−êng s¾t - [12813]
lé (vÕt lé) quÆng - [9304] líp máng - [13644]
lé quÆng - [10416],[3584] líp máng (®cctr) - [8178]
lé vØa - [3583] líp mét n¨m - [767]
lét x¸c - [4701] líp m−êi hai mÆt kÐp - [4268]
lêi gi¶i cho bµi to¸n ph¸ hñy m¸i dèc ë d¹ng tr−ît khèi nªm líp n»m trªn - [10607]
- [16749] líp ngoµi vá - [13588]
lêi gi¶i ®¹i sè - [2939] líp n−íc lò trªn mÆt - [13649]
lín dÇn - [126] líp ozon - [10640]
lín dÇn lªn - [122] líp peridotit - [11078]
líp - [1304],[13377],[14573],[1468],[2822],[3886],[8338] líp phiÕn réng - [8275]
líp ¸o ®−êng - [14913] líp phñ - [10580],[10602],[2014],[2217],[3886]
líp ¸o (cs) - [8994] líp phñ b¨ng - [7292],[7296],[7303]
líp Èn - [3626] líp phñ b¨ng lôc ®Þa - [3342]
líp bao chÝnh - [4752] líp phñ chêm - [9888]
líp bao ngoµi - [4750] líp phñ chêm nghÞch - [10618]
líp basalt - [5978] líp phñ ®¸ - [12828]
líp b¶o vÖ - [12614],[12751],[14913] líp phñ h÷u hiÖu (trong næ m×n) - [4778]
líp b¨ng - [7294] líp phñ khe tam gi¸c - [3970]
líp b¨ng máng - [7295] líp phñ khÝ - [6028]
líp bª t«ng - [2760] líp phñ tro nói löa chØnh hîp víi ®Þa h×nh - [9000]
líp biªn - [1856] líp phñ vËt liÖu t¹i chç - [1190]
líp bäc ngoµi - [10552] líp (nhãm) th¸p ®«i hÖ thoi - [12645]
líp bäc trong - [7482] líp 8 mÆt 6 tam gi¸c - [6882]
líp bèn mÆt ba ngò gi¸c - [15123] líp (tÇng) phñ - [15629]
líp bèn mÆt bèn ph−¬ng - [15329] líp quÆng - [10416]
líp bèn mÆt hÖ thoi - [12646] líp sÇn - [2162]
líp bèn mÆt s¸u tam gi¸c - [6883] líp sÐt - [2854],[2855]
líp carbonat - [2297] líp sõng ngoµi - [11084]
líp c¸ch n−íc - [909] líp tam gi¸c lÖch ba ph−¬ng - [15778]
líp ch¾n - [2863] líp tam gi¸c lÖch bèn ph−¬ng - [15333]
Líp chÝnh cña bao ngoµi ë ®éng vËt vá chitin - [4753] líp tÕ bµo l¸t ngoµi - [5258]
líp chuyÓn tiÕp - [10914] líp tÕ bµo vßng ®ai - [2720]
líp chøa n−íc - [16607] líp th¸p ba ph−¬ng - [15777]
líp cã d¹ng ph¼ng - [8178] líp th¸p ba ph−¬ng kÐp - [4397]

775
líp th¸p bèn ph−¬ng - [15332] lueshit - [8741]
líp th¸p bèn ph−¬ng kÐp - [4392] luetheit - [8742]
líp th¸p ®«i ba ph−¬ng - [15774] Luis - [8744]
líp th¸p ®«i bèn ph−¬ng - [15327] lujavrit - [8745]
líp th¸p hÖ thoi - [12648] lunabas - [8747]
líp th«ng tin trong b¶n ®å - [8338] lunarit - [8749]
líp tèc ®é nhá - [8718] lundyit - [8751]
líp trung gian (®cctr) - [1591] lunokit - [8753]
líp v¸ch trong - [4935] luång - [4658]
líp v¸ch trong suèt - [4149] luscladit - [8756]
líp vá - [3469] Lusitan - [8757]
líp vá d−íi - [8723] lusitanit - [8758]
líp vá ngoµi - [11084],[4759] lusungit - [8759]
líp vá phô - [13410] lutalit - [8760]
líp vá trong - [7266] Lutet - [8761]
líp v«i ngoµi - [10541] luteti (Lu) - [8762]
líp xen - [7521] luxulianit - [8764]
líp xen kÏ - [550] lïi - [12469]
líp xiªn chÐo - [3587] lïi v¸ch dèc - [13243]
lë - [1207] lón - [13577],[6569]
lëm chëm - [3518] lón chªnh lÖch - [4204]
lë ®¸ - [15628] lón chñ ®éng - [199]
lë tÝch - [15089],[3093],[3094],[3871],[523] lón d− - [12557]
lîi dông - [5279] lón ®Êt lßng ch¶o - [2444]
luËn chøng ®Þa chÊt-kinh tÕ - [6150] lón kh«ng ®Òu - [4202],[4204]
luËn chøng kinh tÕ-kü thuËt - [5441] lón kh«ng liªn tôc - [4323]
luËn gi¶i - [7565] lón lÖch - [4202]
luËt Dollo - [4421] lón liªn tôc - [3362]
luËt ®Þa tÇng - [14542] lón sôt - [2466]
luËt liªn hÖ bÒ mÆt - [8334] lò - [5663]
luËt má - [9548] lòng nói löa - [14800]
luËt song tinh - [15937] lò bïn - [9796]
luËt song tinh aclin-A - [159] lò c¸t - [13138]
luËt song tinh aclin-B - [160] lò lôt më réng - [14273]
luËt song tinh Ala-A - [394] lò n¨m - [766]
luËt song tinh Ala-B - [395] lò quÐt - [5640]
luËt song tinh Ala-Manebach - [8948] lò tÝch - [11920],[4235],[4237]
luËt song tinh albit - [413] lò trµn - [2414]
luËt song tinh albit-Ala - [411] lòy - [1311]
luËt song tinh albit-Carlsbad - [412] lôa - [13821]
luËt song tinh Baveno - [1425] lôa ®¸ - [12855]
luËt song tinh Brazil - [1904] lôc ®Þa - [3329],[3330],[8052],[8053],[8193]
luËt song tinh Briethaupt - [1920] lôc ®Þa nguyªn thñy - [10781]
luËt song tinh Carlsbad - [2353] lôt - [5663],[7586]
luËt song tinh Carlsbad B - [2352] lôt c¸t - [13138]
luËt song tinh cunersdorf - [3686] l−ng - [4462],[4472]
luËt song tinh Dauphin - [3844] l−íi - [9254]
luËt song tinh Esterel - [5147] l−íi c¸c gi¸ trÞ lµm tr¬n - [6533]
luËt song tinh Karlsbad - [7870] l−íi cùc - [11597]
luËt song tinh l¨ng trô - [11886] l−íi dßng ch¶y - [5697]
luËt song tinh Manebach - [8950] l−íi ®Õm - [3494]
luËt song tinh Nevada - [10046] l−íi gi¸ trÞ d− - [6536]
luËt song tinh NhËt - [7750] l−íi thÊm - [5697]
luËt song tinh periclin - [11075] l−íi thÐp - [16771],[16905]
luËt song tinh petschau - [11168] l−íi Wulf - [16958]
luËt song tinh quanh nghiªng (periclin) Manebach - [8949] l−ìi - [15599]
luËt song tinh Rosenbusch - [12914] l−ìi dung nham - [8311]
luËt song tinh spinel - [14254] l−ìi khoan - [1667],[4541]
luËt song tinh x - [17012] l−ìi khoan cã vßi phun (®cthv) - [7771]
luËt song tinh x aclin B - [16966] l−ìi khoan ®Çu kim c−¬ng - [4145]
luËt song tinh x-Carlsbad - [16975] l−ìi khoan ®Üa - [4337]
luËt song tinh x-periclin - [16996] l−ìi khoan lÊy mÉu - [3437]
luËt t−íng Goldschmidt - [6359] l−ìi m¸y ñi - [4493]
Lud - [8735] l−ìi n−íc mÆn - [13094]
ludenit - [8734] l−ìi tÇm sÐt - [5950],[8461]
ludlamit - [8736] L−ìng c− (Amphibia) (cs) - [642]
ludlockit - [8737] l−ìng h×nh - [4240],[4243]
Ludlovi - [8738] l−ìng s¾c - [4172]
ludonit - [8701] l−ìng th¸p ba ph−¬ng kÐp - [4394]
ludwigit - [8739] l−îng - [12132]
ludwigit magnesi - [8871] l−îng bèc h¬i - [5219]
lueneburgit - [8740] l−îng chøa tro - [1077]

776
l−îng mÊt khi nung - [7322] lý thuyÕt vÒ khe nøt Griffith - [6538]
l−îng m−a (tuyÕt) r¬i - [11811] ma s¸t - [5909]
l−îng n−íc bÞ mÊt ®i do thÊm - [13446] ma s¸t ©m - [9977]
l−îng n−íc d− - [16653] ma s¸t bªn - [13596],[13599],[13914]
l−îng n−íc gi÷ l¹i - [12585] ma s¸t bªn ©m - [9978]
l−îng n−íc khai th¸c - [17051] ma s¸t thñy lùc - [7113]
l−îng n−íc tho¸t - [16619],[16687] ma s¸t trong - [7551]
l−îng thuèc næ - [2633] ma s¸t tr−ît - [13937]
l−în sãng ®èi xøng tho¶i - [10861] Maastrichti - [8774]
l−în sãng hãa th¹ch - [5830] ma trËn (t®c) - [9110]
l−u biÕn - [3535] macalisterit - [8776]
l−u biÕn häc - [12626] macdonaldit - [8778]
l−u hµnh - [3709] macedonit - [8779]
l−u huúnh - [14852] macfalit - [8780]
l−u huúnh hãa - [14851] macgovernit - [8781]
l−u huúnh (S) - [14861] machatschkit - [8782]
l−u huúnh tù sinh - [14852],[14861] mackayit - [8783]
l−u l−îng - [4296] mackelveyit - [8784]
l−u l−îng ®Ønh (cùc ®¹i) - [10946] mackinawit - [8785]
l−u l−îng ®¬n vÞ - [14180] mackinstryit - [8786]
l−u l−îng kinh tÕ - [4732] maconit - [8787]
l−u l−îng mao dÉn - [2244] macphersonit - [8788]
l−u l−îng n−íc d−íi ®Êt - [3894],[6582] macquartit - [8789]
l−u l−îng riªng - [14180] macro - [8790]
l−u l−îng tèi −u - [10393] macroporphyrit - [8802]
l−u l−îng trÇm tÝch - [13430] madeirit - [8812]
l−u vùc - [1400] madocit - [8813]
l−u vùc ®¹i diÖn - [12527] madupit - [8814]
l−u vùc hå - [8151] maeneit - [8816]
l−u vùc kh« h¹n - [4569] Maestrichti - [8817]
l−u vùc n−íc d−íi ®Êt - [6577] mafelsic - [8818]
l−u vùc s«ng - [12785],[16223],[16667],[16668],[7159] mafic - [8819]
l−u vùc tiªu n−íc - [16665],[4504] mafit - [8821]
lùa chän - [4198] mafrait - [8822]
lùa chän h¹t - [14130] mafurit - [8823]
lùc an toµn - [13032] magadit - [8824]
lùc c¶n - [4494] magbasit - [8826]
lùc dÝnh biÓu kiÕn - [3055] magelschmidtit - [9868]
lùc dÝnh kÕt - [3054] maghagendorfit - [8827]
lùc ®Èy næi (®cctr) - [2009] maghemit - [8828]
lùc hÊp dÉn do thñy triÒu g©y ra (®vl) - [15488] magma - [7320],[8829],[8837]
lùc hiÖu dông - [4781] magma chøa quÆng - [10442]
lùc hót do mao dÉn - [14826] magma hãa - [8854]
lùc h÷u hiÖu - [4781] magma latent - [8253]
lùc kÐo - [4522] magma míi - [9998]
lùc kÕ - [8602] magma nguyªn sinh - [11855]
lùc kÕt tinh - [11787],[3664],[5791] magma nãng ch¶y t¹i chç - [677]
lùc kh«ng c©n b»ng - [16026] magnesi (Mg) - [8874]
lùc liªn kÕt gi÷a c¸c h¹t - [10901] magnesit - [8873]
lùc ma s¸t - [5909] magnetit - [8885],[8891]
lùc mao dÉn - [2228],[2229] magnetitit - [8892]
lùc n©ng - [4522] magnetoplumbit - [8894]
lùc néi ma s¸t - [7551] magniotriplit - [8901]
lùc ph¸p tuyÕn - [10169] magnitud ®éng ®Êt (®vl) - [8902]
lùc qu¸n tÝnh - [7432] magnocolumbit - [8904]
lùc t¸c ®éng theo chiÒu ngang lªn mét khèi l¨ng trô trªn magnocromit - [8903]
vßm m¸i (hÇm - [7011] magnoferit - [8905]
Lùc t¸c ®éng theo chiÒu th¼ng ®øng lªn khèi tø diÖn - magnophorit - [8906]
[16365] magnusonit - [8907]
lùc thÊm - [13448] mai - [2257],[3618]
lùc tr−¬ng në - [5272] majakit - [8914]
lùc t−¬ng ®−¬ng t¹i c¸c nót trong ph−¬ng ph¸p phÇn tö h÷u majorit - [8920]
h¹n - [5090] makatit - [8921]
lysimet - [8769] makinenit - [8923]
lysoclin - [8770] malachit - [8924]
lý thuyÕt biÕn phøc - [3175] malachit xanh - [1748]
lý thuyÕt nªm - [16750] malacolit - [8925]
lý thuyÕt nÕp låi - [817] maladrit - [8934]
lý thuyÕt ph©n ®íi - [17162] malanit - [8926]
lý thuyÕt regression - [12469] malardit - [8935]
lý thuyÕt søc bÒn Mohr - [9608] malayait - [8927]
lý thuyÕt tÝch tô - [4539] Malaysianit - [8928]

777
malchit - [8929]
maldonit - [8930]
malignit - [8932]
malinowskit - [8933]
Malm - [8936]
mamothit - [8941]
manacanit - [8942]
manandonit - [8943]
manardit - [8989]
manaseit - [8944]
mandarinoit - [8945]
mandchurit - [8946]
mang - [6246]
manganblend - [8958]
manganit - [1963],[8967]
mangan ®en - [1684]
mangan (Mn) - [8959]
manganolit (kv) - [8972]
manganophyilit - [8973]
manganosit - [8974]
mangerit - [12109],[8979]
mang phiÕn - [8177]
mang quÆng - [10413],[9305]
manjakit - [8982]
manjiroit - [8983]
mansfiekdit - [8992]
Manti - [8995]
mantienneit - [8993]
Manti d−íi - [9268]
manti ngoµi - [10554]
manti th¹ch quyÓn - [8568]
manti trªn - [16128]
mao dÉn - [2227]
mapimit - [9003]
marbl - [9009]
marcasit - [9010]
marchit - [9011]
marekanit - [9012]
margarit (kv) - [9013]
margarosanit - [9014]
marialit - [9021]
maricit - [9022]
marignacit - [9023]
marit - [9074]
mariupolit - [9049]
markfieldit - [9057]
marl - [9060]
marloesit - [9061]
marmatit - [9064]
marmolit - [9065]
Marmor - [9067]
marn - [9070]
marokit - [9071]
marosit - [9072]
marscoit - [9076]
marshit - [9080]
marthozit - [9082]
martinit - [9083]
martit - [9084]
masafuerit - [9085]
masanit - [9086]
masanophyr - [9087]
mascagnit - [9088]
masicot - [9093]
maskelynyt - [9089]
maslovit - [9090]
masutomilit - [9099]
masuyit - [9100]
matagamit - [9112]
mateucit - [9113]
matildit - [9107]
matlockit - [9108]
778
matrait - [9109]
matrosit - [9111]
matulait - [9114]
maufit - [9119]
May - [9131]
mayenit - [9132]
Maysvili - [9133]
mazit - [9134]
mµi gi¸c h×nh c¸nh sao - [14385]
mµi mßn - [4488]
mµi mßn do biÓn - [13354]
mµi mßn do giã - [16878],[16885]
mµi mßn do sãng - [16696]
mµi mßn giã - [16875],[16876]
mµi mßn sa m¹c - [4052]
mµng hoµnh ngoµi - [4755]
mµng läc - [5570]
mµng ngang - [4151]
mµng tÕ bµo vßng ®ai - [2719]
mµng tia - [9253]
mµng trong - [10054],[7577]
mµng trong æ - [4933]
mµng v¸ch tr−íc - [5929]
mµn ch¾n - [13335]
mµn h×nh - [9647]
mµu c¬ b¶n (®á - [11845]
mµu hoµn chØnh - [11067]
mµu ngäc - [6073]
mµu n−íc biÓn - [16613]
mµu tèi - [3825]
mµu trung b×nh - [9257]
mµu vÕt v¹ch - [14576]
m¸ - [6087]
m¸ tù do - [5881]
m¸i - [1248],[12896]
m¸i dèc - [13954]
m¸i dèc) - [14347],[14349]
m¸i dèc kh«ng ®æi - [3314]
m¸i dèc v« h¹n - [7447]
m¸i ®øt g·y nghÞch chêm - [12898]
m¸ng - [12688],[14768],[16484],[2191],[4498],[5732]
m¸ng ®¹i d−¬ng - [15739]
m¸ng n«ng thÒm lôc ®Þa - [13664]
m¸ng n−íc - [5715]
m¸ng vùc - [15738]
m¸y ¸p khÝ ®o ®é cao - [1340]
m¸y chñ l−u tr÷ c¬ së d÷ liÖu (CSDL) - [3835]
m¸y dß - [4073]
m¸y ®µo ®Êt - [4669]
m¸y ®Ëp ®¸ - [12830]
m¸y ®o beryli - [1544],[1545]
m¸y ®o c−êng ®é cña tÝn hiÖu - [13986]
m¸y ®o dÞ th−êng träng lùc kiÓu Thyssen - [15476]
m¸y ®o ®¹o hµm dÞ th−êng träng lùc - [17098]
m¸y ®o ®Þa chÊn d¶i réng - [16098]
m¸y ®o ®Þa chÊn ®Ó x¸c ®Þnh vËn tèc dÞch chuyÓn - [16316]
m¸y ®o ®é cao bay - [378]
m¸y ®o ®é muèi - [13064],[13065]
m¸y ®o ®é tõ thiªn - [3888]
m¸y ®o gia tèc - [99]
m¸y ®o l−u tèc - [3715]
m¸y ®o phæ tia gamma - [6014]
m¸y ®o thµnh phÇn th¼ng ®øng cña tr−êng tõ - [17226]
m¸y ®o träng lùc - [6479]
m¸y ®o träng lùc phiÕm ®Þnh - [1105]
m¸y ®o tõ phiÕm ®Þnh - [1106]
m¸y ®o vi ®é cøng - [13310]
m¸y ghi dao ®éng chu kú ng¾n - [13714]
m¸y ghi ®Þa chÊn - [6187]
m¸y ghi khÝ ¸p - [1337]
m¸y giÕng - [8646]
m¸y hót dÇu - [1280]
m¸y hót röa - [2875] m¹ch d¹ng èng - [11352]
m¸y kh¸ch - [6630] m¹ch d¹ng thang - [8117],[8118],[8119]
m¸y khoan s©u - [3897] m¹ch ®¸ (th) - [16304]
m¸y khoan xo¾n - [3447] m¹ch ®¸y - [1835]
m¸y l¾ng trong - [4495] m¹ch ®iÖn tö siªu nhá - [2696]
m¸y nghiÒn - [1915] m¹ch ®éng - [12027]
m¸y nghiÒn bóa - [6696] m¹ch h×nh yªn ngùa - [13029]
m¸y nghiÒn cèc - [3061] m¹ch [n−íc] - [16304]
m¸y nghiÒn ®¸ - [14488],[3613] m¹ch karst - [7888]
m¸y nghiÒn kÑp hµm - [7760] m¹ch khe nøt - [5853]
m¸y nghiÒn kiÓu ®Üa - [4338] m¹ch lé tõ ®øt g·y - [5423]
m¸y nghiÒn ly t©m - [2528],[6655] m¹ch ngang - [14656]
m¸y nghiÒn quay - [6655] m¹ch nói ngang - [14335]
m¸y nghiÒn quÆng - [1980] m¹ch n−íc - [14322]
m¸y nghiÒn xoay - [12933] m¹ch n−íc artesi - [1053]
m¸y nhiÔu x¹ - [4209] m¹ch n−íc carbonic - [2309]
m¸y quang phæ (phæ ký) - [14210] m¹ch n−íc ch¶y lªn - [1071]
m¸y quÐt hµng kh«ng - [379] m¹ch n−íc ch¶y xuèng - [4045]
m¸y röa t¸ch quÆng - [16584] m¹ch n−íc ®Þnh kú - [11083]
m¸y s¾c ký khÝ - [6032] m¹ch n−íc gi¸n ®o¹n - [7546]
m¸y so mµu phæ - [14207] m¹ch n−íc h×nh èng - [15859]
m¸y t¸ch quÆng - [4495] m¹ch n−íc kho¸ng - [9531]
m¸y t¸ch sãng - [4073] m¹ch n−íc kh«ng nãng - [10147]
m¸y thu ¸p ®iÖn - [7192] m¹ch n−íc nãng - [15391],[7037]
m¸y thu ®a cùc - [9810] m¹ch n−íc phãng x¹ - [12207]
m¸y thu ®Þa chÊn - [13486] m¹ch n−íc phun - [6234]
m¸y thu ®Þa chÊn biÓn - [7192] m¹ch n−íc thung lòng - [16243]
m¸y thu ®Þa chÊn ®Æt t¹i ®iÓm næ ®Ó ghi thêi gian næ - m¹ch n−íc tån t¹i quanh n¨m - [11063]
[13724] m¹ch n−íc trµn - [10595]
m¸y thu ®Þa chÊn ®Ó ghi dao ®éng th¼ng ®øng - [16367] m¹ch n−íc träng lùc - [6502]
m¸y thu ®Þa chÊn ®o tèc ®é truyÒn sãng - [16310] m¹ch pegmatit - [10992]
m¸y thu ®Þa chÊn kiÓu ®iÖn tõ - [16270] m¹ch phun - [16292],[6643]
m¸y thu sãng ®Þa chÊn - [13463],[13480] m¹ch quÆng - [10415],[10454],[9314]
m¸y tÝnh sè hãa - [4214] m¹ch sÐt - [2871]
m¸y tù ghi mùc n−íc - [8482] m¹ch th¹ch anh chøa c¸c tÊm máng cña c¸c vËt liÖu kh¸c
m¸y vÏ - [11489] - [8181]
m¶ng - [11450],[12238],[12241] m¹ch thÈm - [5575]
m¶nh - [15298] m¹ch tråi - [1784]
m¶nh b¶n ®å - [9008] m¹ch tròng - [4027]
m¶nh båi kÕt - [120],[129] m¹ch vïng - [1784]
m¶nh bông - [10976],[16331] m¹ch vòng - [11684]
m¶nh cÊu tróc biÕn chÊt - [9352] m¹ng chiÕu - [11918]
m¶nh ®¸ - [5862] m¹ng chiÕu lËp thÓ - [14439]
m¶nh ®Êt nhá - [7001] m¹ng ®¶o - [12339]
m¶nh huÖ biÓn - [4917] m¹ng ®¬n gi¶n hay m¹ng nguyªn thñy - [13853]
m¶nh l−ng - [4470] m¹ng kh«ng gian - [14152]
m¶nh l−ng (cs) - [1879] m¹ng khuyÕt tËt - [3911]
m¶nh m«i d−íi - [8099] m¹ng l−íi - [6532]
m¶nh sèng l−ng - [4472] m¹ng l−íi lç hæng t¨ng tr−ëng - [6614]
m¶nh tay - [1879] m¹ng l−íi quan tr¾c n−íc d−íi ®Êt - [6593]
m¶nh tr¸n - [5930] m¹ng mÆt thoi - [12654]
m¶nh vá - [16246] m¹ng nguyªn thñy - [11870]
m¶nh vì - [5859] m¹ng næi - [16958]
m¶nh vôn - [2386],[2825],[2828],[3870],[4077],[4083], m¹ng Schmidt - [13273]
[5371],[5859] m¹ng s«ng - [4501]
m¶nh vôn do giã - [703] m¹ng s«ng d¹ng h¹t chuçi - [1449]
m¶nh vôn kim c−¬ng - [4139] m¹ng s«ng hîp dßng - [7512]
m¶nh vôn nói löa - [12076] m¹ng s«ng hîp l−u - [7512]
m¶nh vôn th« - [2968] m¹ng s«ng suèi d¹ng cµnh c©y - [3986]
m¶nh vôn tiªu mßn - [23] m¹ng s«ng suèi ngo¹i l−u - [5308]
m¶nh x−¬ng trong - [4954] m¹ng tÕ bµo - [15662]
m· hãa - [3012] m¹ng tinh thÓ - [8281]
m· n·o - [2573],[300] m¹ng tÞnh tiÕn - [15694]
m· n·o agat - [10348] m¹ng xµ - [15662]
m· n·o c©y - [15733] m¹ng x−¬ng ngang - [5400]
m· n·o d¹ng d¶i - [10347] m¨ng ®¸ - [14364],[4551]
m· n·o gç - [16932] m¨t c¾t däc cña suèi - [14599]
m· n·o hang ®éng - [2468] m¾t hæ - [15513]
m· n·o Mexico - [9400] m¾t kÐp - [3194]
m· n·o n−íc - [16604] m¾t kh«ng mÊu - [10]
m· n·o tr¾ng - [16818] m¾t n−íc - [16623]
m¹ch - [16304],[3496] m¾t phøc hîp - [3194]

779
m¾t phøc toµn m¹c - [6957] mÆt nøt - [7793],[7800]
m¾t (cs) - [5330] mÆt ph¶n x¹ hay mÆt ®èi xøng g−¬ng - [12442]
m¾t xÝch - [2565] mÆt ph¼ng - [5341]
mÆn - [13054] mÆt ph¼ng chÝnh - [11879]
mÆn nh©n t¹o - [1061] mÆt ph¼ng dao ®éng - [16397]
mÆt - [5341],[5343],[5345] mÆt ph©n líp - [11411],[14533]
mÆt ¸p artesi - [1058] mÆt phiÕn - [1478]
mÆt bao ch¶y dÎo - [17060] mÆt quang suÊt - [10390],[7401]
mÆt bµn - [15042] mÆt quang suÊt hai trôc - [1572]
mÆt b¸n nguyÖt - [8755] mÆt ranh giíi gi÷a khÝ-n−íc - [6042]
mÆt b·i biÓn - [1443] mÆt sao - [14386]
mÆt b»ng ph¼ng b»ng c¸t - [13137] mÆt sÇn - [12503],[13600]
mÆt bËc ba - [15427] mÆt song tinh - [15942],[15944]
mÆt bªn - [5637] mÆt sãng - [16709]
mÆt bªn cña vßng cuén - [16851] mÆt sãng do bµo mßn - [5113]
mÆt bê - [13700] mÆt s−ên r¹n dùng lªn tõ ®¸y biÓn - [12429]
mÆt bông - [16324],[16327] mÆt T - [15658]
mÆt c¾t - [11900],[13425],[13631] mÆt tam gi¸c - [15754],[5343]
mÆt c¾t cÊu tróc - [14681],[14715] mÆt tan - [14119]
mÆt c¾t chuÈn - [15957] mÆt t¸ch líp - [1478]
mÆt c¾t cña ®Êt nÒn - [14060] mÆt thÕ n¨ng - [11772]
mÆt c¾t däc (tr¾c diÖn däc) - [8667] mÆt thñy ¸p - [11309]
mÆt c¾t ®Þa chÊn - [13462],[13470],[13479] mÆt tiÕp cËn - [16400]
mÆt c¾t ®Þa h×nh - [15617] mÆt tiÕp xóc dÇu n−íc - [10292],[10293]
mÆt c¾t ®èi chiÕu - [12436] mÆt tÞnh tiÕn - [15695]
mÆt c¾t ®øng - [3118] MÆt tr¨ng - [9699]
mÆt c¾t kiÕn t¹o - [15181] MÆt Trêi - [14867]
mÆt c¾t liªn hîp - [3187] MÆt Trêi (tt) - [14068]
mÆt c¾t phô trî - [12436] mÆt trung tÝnh - [10040]
mÆt c¾t th¼ng ®øng - [16368] mÆt trôc - [1230]
mÆt c¾t tiªu chuÈn - [14374] mÆt trôc cña c¸c nÕp uèn - [7983]
mÆt c¾t vßng cuén - [16850] mÆt trôc quang - [1225]
mÆt c¾t vá phong hãa - [16740] mÆt tr−íc - [5925]
mÆt chêm - [15465] mÆt tr−íc ch©u thæ - [3954]
mÆt chuÈn - [3837],[3838] mÆt tr−ît - [13638],[13930],[13939],[13949],[13951],[8219],
mÆt cong - [17060] [8220]
mÆt dÞch chuyÓn - [14915] mÆt tr−ît ®øt g·y nghÞch chêm - [14071]
mÆt dèc - [12261] mÆt øng suÊt chÝnh - [11880]
mÆt dèc nghiªng - [13944] mÆt v¸ch - [13239]
mÆt dèc nghiªng cña nÕp sãng c¸t - [13950] mÆt xa t©m - [4363]
mÆt d−íi ®−êng kh©u - [12261] mÆt x©m thùc Èn - [2016],[5824]
mÆt ®¸ d−íi s©u - [14814] mÆt x©m thùc ch«n vïi - [5824]
mÆt ®¸ hoÆc ghÒnh - [1468] mÆt xÝch ®¹o - [5078]
mÆt ®¸y ®øt g·y nghÞch chêm - [1378] mÆt yÕu - [11416]
mÆt ®¼ng h−íng - [11415] m©y - [16303],[2946]
mÆt ®Êt men däc theo s«ng uèn khóc - [8510] m©y h¬i cña c¸c khÝ - [5957]
mÆt ®èi miÖng - [33] mÇm - [13442]
mÆt ®èi xøng - [14979] mÇm tinh thÓ - [13443]
mÆt ®øt g·y nghÞch chêm - [15469] mÊt n−íc do bay h¬i - [12752]
mÆt geoit - [3159] mÊt n−íc do thùc vËt - [16301]
mÆt ghÐp - [14813] mÊt n−íc d−íi ®Êt tÇng trªn (do bèc h¬i ë trong ®íi th«ng
mÆt gi¶m yÕu - [11416] khÝ) - [16215]
mÆt gå ghÒ - [1863] mÊt t¶i - [8696]
mÆt gîn - [12774] mÊt vØa - [3742]
mÆt h×nh t¸m mÆt - [10266] mÊu - [3244],[4897]
mÆt hßa tan - [14103] mÊu b¸m c¬ - [879]
mÆt hè ®µo - [5234] mÊu b¸m c¬ (cs) - [872]
mÆt h÷u tû - [12311] mÊu b¶n lÒ - [2338]
mÆt kh«ng chØnh hîp - [14916] mÊu bông - [16330]
mÆt khíp - [3138] mÊu ch»ng d¹ng th×a - [12561]
mÆt khuÊt giã - [8371] mÊu ch»ng sau ®Ønh - [10213]
mÆt líp - [14533],[1476] mÊu ch»ng trong - [2725]
mÆt l−ng - [4463],[4472] mÊu d¹ng c¸nh (cs) - [402]
mÆt nghiªng - [13956],[14425] mÊu däc - [2846]
mÆt ngoµi vá - [15202] mÊu ®ßn - [2842]
mÆt nh½n - [13930] mÊu ®u«i - [2441]
mÆt nhá - [5343] mÊu khíp - [3244]
mÆt n−íc d−íi ®Êt - [16643],[6603],[6604] mÊu lç miÖng - [2327]
mÆt n−íc d−íi ®Êt treo - [11057] mÊu m¾t - [5331]
mÆt n−íc g·y khóc - [16610] mÊu mãc tay - [3607]
mÆt n−íc ngÇm - [16677] mÊu nhá (cs) - [6443]
mÆt n−íc tho¸ng - [11233] mÊu nãn - [5995]

780
mÊu nãn trong - [4931] melmafit - [9218]
mÊu r¨ng - [15600],[3722],[7371] melonit - [9219]
mÊu r¨ng nhá - [4008] melonjosephit - [9220]
mÊu r¨ng phô - [4008] melteigit - [9222]
mÊu tay (cs) - [1884] menacanit - [9226]
mÊu tia (cs) - [879] Menap - [9227]
mÊu trung t©m - [14727] mendipit - [9229]
mÊu tr−íc (cs) - [798] mendozit - [9230]
mÊu (cs) - [9686] menearit - [9231]
mÊu x−¬ng ngoµi - [872] meneghinit - [9232]
mÈu - [8317] Menev - [9233]
mÉu - [13102],[13109],[13110] Meot - [9234]
mÉu Anh - [171] Meramec - [9235]
mÉu bÞ x¸o trén - [4386] mercalit - [9236]
mÉu ®¸ - [12849] merenskyit - [9241]
mÉu ®¹i diÖn - [12528] merlinoit - [9242]
mÉu ®Êt - [14191] merninit - [9243]
mÉu ®Êt nguyªn d¹ng - [16061] meroxen - [9247]
mÉu ®Þnh h−íng - [10469] merwinit - [9248]
mÉu khoan - [1812] mesabit - [9252]
mÉu khoan ®¸ - [12834] meselit - [9275]
mÉu khèi (®cctr) - [1728] Mesogea - [9259]
mÉu lÊy b»ng n−íc tuÇn hoµn - [16591] mesolit - [9263]
mÉu lâi khoan - [3444] mesomicrolin - [9264]
mÉu Mü - [171] mesoperthit - [9265]
mÉu ph©n tÝch lÆp l¹i - [12525] mesostasic - [9269]
mÉu tin d÷ liÖu - [3833] mesotourmalin - [9271]
mËt ®é - [3999] Mesozoi - [13393],[9273]
mËt ®é biÓu kiÕn - [884] mesozon - [9274]
mËt ®é gi¸n ®o¹n - [4315] Messini - [9276]
mËt ®é h¹t - [10649] meta-aluminit - [9277]
mËt ®é khe nøt - [7792] meta-alunogen - [9278]
mËt ®é kh« - [4573] meta-ankoleit - [9279]
mËt ®é lç khoan - [16777] meta-autunit - [9280]
mËt ®é m¹ng l−íi th¨m dß - [4003] meta-thÇn sa - [9287]
mËt ®é m¹ng thñy v¨n - [4506] meta-uranocircit - [9380]
mËt ®é nøt nÎ - [7792] meta-uranopilit - [9381]
mËt ®é ph©n kho¶ng - [7575] meta-uranospinit - [9382]
mËt ®é th¨m dß - [4003] meta-vandendriescheit - [9383]
mbobomkulit - [9135] meta-vanmerscheit - [9384]
mboziit - [9136] metabasit - [9281]
mcgilit - [9138] metablastes - [9282]
mcnearit - [9140] metabolit - [9284]
mconelit - [9137] metaborit - [9285]
Medi - [9167] metacarbonatit - [9286]
mediphyric - [9171] metaclas - [9288]
megalineament - [9188] metacoloid - [9289]
megovernit - [9192] metadelrioit - [9292]
meguinesit - [9193] metahaiweeit - [9293]
meionit - [9194] metaheinrichit - [9294]
meixnerit - [9195] metahewettit - [9295]
mela- - [9196] metahohmanit - [9296]
melagabroit - [9197] metajenit - [9297]
melang - [9198] metakahlerit - [9298]
melang kiÕn t¹o - [15177] metakaolinit - [9299]
melanocerit - [9199] metakicheimerit - [9300]
melanophlogit - [9201] metakotigit - [9301]
melanophyr - [9202] metal-calciouranoit - [9307]
melanostibit - [9203] metalodevit - [9331]
melanotekit - [9204] metamict - [9335]
melanovanadit - [9205] metanovacekit - [9357]
melanterit - [9206] metaquarzit - [9358]
melanterit-kÏm - [17134] metarosit - [9359]
melaphyr - [9207] metaschoderit - [9360]
melasome - [9208] metaschoepit - [9361]
melilit - [9209],[9216] metasediment - [9362]
melilitholit - [9211] metasom - [9364],[9371]
melilitit - [9210],[9212] metatect - [9373]
melilitolit - [9213] metatectit - [9374]
meliphanit - [9214] metatexis - [9375]
melit - [9217] metatexit - [9376]
melkovit - [9215] metathenardit - [9377]

781
metatorbernit - [9378] miÒn vâng cña Tr¸i ®Êt - [6125]
metatyuyamunit - [9379] MiÖng Èn (Cryptostomata) - [3642]
metavanuralit - [9385] MiÖng ®èt (Merostamata) - [9246]
metavariscit - [9386] miÖng (cs) - [848]
metavauxit - [9387] miÖng (nói löa) thø sinh - [13399]
metavivianit - [9388] MiÖng hµm (Gnathostomata) - [6332]
metavoltin - [9390] miÖng khe nøt - [5609]
metaxit - [9391] MiÖng l−îc (Ctenostomata) - [3668]
metazelerit - [9392] MiÖng m«i (Cheilostomata) - [2645]
metazeunerit - [9393] miÖng nói löa - [16322],[2145],[3522],[5290]
methan - [9397] miÖng nói löa biÓu kiÕn - [883]
meyerhoferit - [9401] miÖng nói löa do va ch¹m - [7354]
meymacit - [9402] miÖng nói löa nhá - [4244]
meymechit - [9403] miÖng nói löa næ - [5289]
mÐo mã xo¾n - [1347] miÖng nói löa phøc - [3165]
mÐo theo chiÒu dµi - [8389] miÖng nói löa quÇng ®en - [3826]
mÐp ch©n khèi tr−ît - [8223] miÖng nói löa sËp - [3073]
mÐp hoÆc mÆt cña ®Þa h×nh - [12726] miÖng nói löa sËp lë - [3072]
mÐp ngoµi - [610] miÖng nói löa trªn mÆt tr¨ng - [8748]
mÒ - [6261] miÖng nói löa trªn mÆt tr¨ng réng - [16561]
mgrit - [9405] miÖng nói löa x©m thùc - [5109]
mia - [8441] miÖng phun - [1762]
mianthit - [9409] miÖng phun geyser - [6237]
miaskit - [9411] miÖng rèn - [16005]
mica - [9412] miÖng s«ng - [3869]
mica chøa s¾t - [7644] MiÖng trßn (Cyclostomata) - [3771]
mica dßn - [1943] miÖng trung t©m - [2525]
mica ®ång - [3406] migma - [9484]
mica h¹t trai - [10956] migmatit - [9485]
mica hæ ph¸ch - [606] migmatit hãa - [9486]
mica kali - [11751] miharait - [9488]
mica lithi - [8535],[8549] mi gian - [6262]
mica magnesi - [8860] mijakit - [9489]
mica natri - [14023] milarit - [9490]
mica n©u - [1964] milerit - [9492]
mica tÊm - [13654] mili Gal - [9404]
mica tr¾ng - [16830] milisit - [9494]
mica uran - [16153] milosevichit - [9495]
mica v«i - [8473] mimetit - [9496]
mica vôn - [13330] mimosit - [9497]
micarel - [9418] minasragrit - [9499]
michenerit - [9420] Mindel - [9500]
microclinit - [9424] mineraloid - [9519]
microclin natri - [14024] minet - [9539]
microclin-perthit - [9423] minet natri - [14025]
microlin - [9445] minguzit - [9540]
microlit - [9446] minium - [9556]
microlith - [9447] minnesotait - [9557]
micropegmatit - [9456] minrecordit - [9562]
microsomit - [9466] minverit - [9563]
microtektit - [9470] minyulit - [9564]
microtinit - [9471] Miocen - [9565]
mictit - [9474] mirabilit - [9571]
Midway - [9483] misenit - [9572]
miÒn ¸m tiªu - [12420] miserit - [9573]
miÒn b¨ng gi¸ th−êng xuyªn - [11100] misourit - [9576]
miÒn bæ sung - [12336] Mississipi - [9574]
miÒn cung cÊp - [12336] Missouri - [9575]
miÒn cùc tÝnh - [11613] mitridatit - [9577]
miÒn duyªn h¶i - [2979] mitscherlichit - [9578]
miÒn ®Êt thÊp - [8168],[8728] mixit - [9586]
miÒn ®Þa tÇng - [14561] miyakit - [9587]
miÒn kh«ng gian - [14173] mizonit - [9588]
miÒn nói - [12277] mÞn nh− micro-granular - [5581]
miÒn nói uèn nÕp - [5767] m-charnokit - [9139]
miÒn sôt lón - [4026] m-enderbit - [9228]
miÒn thu n−íc - [2421] moctezumit - [9592]
miÒn tÝch tô - [131] modul - [9598]
miÒn tròng - [4026],[4486] modul biÕn d¹ng c¾t - [13630]
miÒn tròng ®¬n lÎ - [2937] modul c¾t - [13630]
miÒn tròng néi ®Þa (néi lôc) - [7535] modul dßng ch¶y - [14182]
miÒn vâng - [16223],[4486] modul dßng ngÇm - [14185]

782
modul ®µn håi - [4822] morozeviezit - [9713]
modul ®µn håi c¸t tuyÕn - [13390] Morrow - [9729]
modul ®µn håi thÓ tÝch (®cctr) - [1998] mosandrit - [9738]
modul ®é h¹t - [5588] Moscovi - [9740]
modun ®µn håi tiÕp tuyÕn - [15100] mosesit - [9741]
modun ®é cøng cña ®Êt - [12713] mosheland-sbergit - [9739]
Mohawki - [9601] motif kiÕn t¹o - [15179]
mohit - [9602] motramit - [9752]
Mohni - [9603] motukoreait - [9753]
mohrit - [9611] mountainit - [9764]
moisanit - [9613] mountkeithit - [9778]
Molazz - [9620] mourit hay murit - [9779]
moluranit - [9625] moyit - [9782]
molybdat - [9626] mãc - [6998]
molybdenit - [9627] mãc d¹ng phiÕn - [5369]
molybdenit-3R - [9628] mãc tay - [12237],[3609]
molybden (Mo) - [9629] mãc tay d¹ng v¸ch - [13542]
molybdit - [9631] mãng - [1395],[5837]
molybdomenit - [9632] mãng ©m häc - [166]
molybdophylit - [9633] mãng b¶n - [12240],[9101]
molysit - [9634] mãng b¶n (®cctr) - [1392]
momen chèng - [12569] mãng b¨ng - [14317],[14658],[3360]
momen kh¸ng - [12569] mãng bÌ - [12240],[9101]
moment - [9635] mãng cäc lín - [14334]
moment qu¸n tÝnh - [9636] mãng c«ng tr×nh - [5780]
monalbit - [9637] mãng cøng - [12710]
monazit - [9639] mãng dµn khoan dÇu khÝ ngoµi kh¬i - [14334]
monazit-(La) - [9640] mãng d¹ng caison - [10357]
moncheit - [9641] Mãng ®¸ (Hyolithida) - [7238]
monchiquit - [9642] mãng ®¸y thung lòng - [16230]
mondhaldeit - [9643] mãng ®éc lËp - [7690]
monetit - [9644] mãng ®¬n - [7411],[7690]
monimolit - [9646] mãng ®−êng - [12811]
monohydrocalcit - [9659] mãng ®−êng kÝnh lín - [4561]
Monongaheli - [9663] mãng giÕng - [2070],[4561]
monraesit - [9671] mãng giÕng më - [10357]
monsmedit - [9672] mãng h×nh ch÷ nhËt - [12352]
Mont - [9684] mãng hép - [2070]
montanit - [9675] mãng nhµ - [5780]
montbrayit - [9676] mãng n«ng - [13607]
montdorit - [9677] mãng næi (®cctr) - [2011]
montebrasit - [9678] mãng phao næi - [5659]
monteponit - [9680] mãng riªng lÎ - [7411]
monteregianit - [9681] mãng s©u - [3901]
montesit - [9682] mãng trßn - [2784]
montgomeryit - [9683] mãng tõ - [8880]
monticelit - [9685] má - [11365]
monticelit s¾t - [7646] mám - [6743]
montmorilonit - [9687] máng - [8179]
montramit - [9692] má båi tÝch - [511]
montroseit - [9690] má d¹ng ®íi - [13648]
montroydit - [9691] má do bèc h¬i - [13057]
monzodiorit - [9693] má ®¸ - [12136]
monzodiorit th¹ch anh - [12154] má ®¸ kh«ng ph©n lo¹i - [12137]
monzogabro - [9694] má ®Þnh h−íng - [15742]
monzogabro th¹ch anh - [12155] má ®ång porphyr - [11714]
monzonit - [12143],[9695],[9696] má h×nh yªn ngùa - [13029]
monzonit pyroxen - [12109] má khai th¸c c¸t - [13148]
monzonit th¹ch anh - [12143],[12156] má kho¸ng - [9508]
monzonorit - [9697] má molybden porphyr - [11715]
mooihoekit hay muihoekit - [9698] má nguån gèc magma - [8842],[8847]
mooreit hay mureit - [9701] má nhiÖt dÞch - [7215]
moorhouseit hay murhuseit - [9702] má (cs) - [1452]
mopungit - [9703] má (kho¸ng sµng) khÝ thµnh - [11554]
morain hay moren - [9704] má pegmatit - [10990]
mordenit - [9706] má phong hãa - [16732]
moreauit - [9707] má quÆng - [10414],[10428],[9311],[9317]
moreavit - [9708] má quÆng cã zeolit - [17114]
morelandit - [9709] má quÆng nguån gèc magma - [8850]
morenosit - [9710] má quÆng pluton - [11531]
morganit - [9711] má quÆng thø sinh - [13401]
morinit - [9712] má sÐt d¹ng ch¶o - [11764]

783
má sãt - [12542],[12547] mèc chuÈn - [12435]
má tµn d− - [12547] mèc dßng ch¶y - [3714]
má tµn d− (sk) - [12542] mèc ®é cao - [1501],[1759]
má th¹ch anh - [12153] mèi liªn hÖ t−¬ng quan - [3462]
má thiÕc porphyr - [11717] mèi nèi - [7787]
má urani porphyr - [11718] mét bªn - [8254]
má x©m nhËp - [7585] mét biÕn thÓ cña hydromica - [7328]
mâm ®Êt nhän phøc t¹p - [3166] mét ®Çu vá cuén láng - [15818]
mâm hay mÊu låi b·i biÓn - [1442] mét ®øt g·y víi gãc dèc 90o - [16361]
mâm nói - [3722] mét gãc trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng - [16353]
mäc gai - [4702] mét hÖ khe nøt - [7797]
mäc mÇm - [6080] mét h−íng - [10336]
mäc xen - [7534] mét kiÓu hiÕm thÊy cña than bïn ®−îc h×nh thµnh tõ cæ ®¹i
mäc xen song song - [10842] - [13362]
mäc xen v©n ch÷ - [6458] mét kü thuËt lµm t¨ng thªm ®é t−¬ng ph¶n cña ¶nh -
m«i - [8099],[8516] [3371]
m«i cét - [3113] mét lo¹i ®Êt trÇm tÝch - [16286]
M«i hÑp (Stenolaemata) - [14422] mét lo¹i than bïn thèi - [640]
m«i ngoµi - [10553] mét lo¹i turmalin - [4518]
m«i trong - [7484] mét lç - [9666]
m«i tr−êng - [4992] mét monadnock - [15637]
m«i tr−êng cøng b¸n v« h¹n - [13511] mét mu thÒm trªn ®åi - [10281]
m«i tr−êng ®µn håi - [4820] mét nghiªng - [16076]
m«i tr−êng ®Þa chÊt - [6153] Mét æ san h« ®¬n thÓ hay mét vá Trïng lç cã d¹ng chãp -
m«i tr−êng ®éng n¨ng cao - [6898] [15818]
m«i tr−êng kiÕn t¹o - [14688] mét pha - [16084]
m«i tr−êng trÇm tÝch - [13435] mét pha trong qu¸ tr×nh thµnh ®¸ - [653]
m«i vïng v¸ch - [10885] mét phÇn cña ®ång b»ng båi tÝch - [8615]
m«n b¨ng gi¸ häc - [6285] mét phÇn cña khóc uèn cong s«ng - [8615]
m«n Cæ ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng - [7595] mét phÝa - [8254]
m«n cæ sinh vËt kh«ng x−¬ng sèng - [7594] mét phßng ph«i víi ®Ønh nhän tï vµ lç nhá ë v¸ch vá
m«n ®Þa chÊt d−íi s©u - [14815] Chóng thuéc bé Tentaculitida - [15269]
m«n ®Þa kü thuËt - [6209] mét ph−¬ng ph¸p biÓu diÔn ¶nh b»ng c¸ch chia nhá thµnh
m«n ®Þa vËt lý - [6197] c¸c tËp hîp mÉu cã kÝch th−íc nhá h¬n - [4483]
m«n ®o ®¹c b¶n ®å - [2381] mét qu¸ tr×nh thÓ hiÖn ¶nh b»ng c¸c thµnh phÇn tÇn sè -
m«n ®o vÏ ®Þa h×nh - [15621] [5895]
m«n Hang ®éng b¨ng hµ - [6286] mét r·nh - [9656],[9670]
m«n h×nh th¸i s«ng - [14597] mét tia - [9660]
m«n häc ®Þa chÊt kh«ng gian - [14150] mét trong nh÷ng mÆt ph¼ng nhá trªn t¶ng ®¸ cã bÒ mÆt
m«n häc kiÕn t¹o ®Þnh l−îng - [12131] ph¼ng - [1846]
m«n häc s«ng b¨ng - [6285] mét trong sè hÖ thèng thÒm ch©n nói - [11286]
m«n häc vÒ hang ®éng - [14223],[14229] mét trôc - [10336],[16070],[9638]
m«n häc vÒ nói löa - [12085] mét tói khÝ - [9667]
m«n häc vÒ vá - [3230] më má - [10429]
m«n khoa häc tr¾c ®Þa - [6128] më réng - [5305]
m«n kho¸ng t−íng - [9517] mpororoit - [9783]
m« bao liªn kÕt - [3045] mroseit - [9784]
m« b× cøng - [13309] muirit - [9802]
m« bät - [4355] mukhinit - [9803]
m« bät biÓn - [8258] mulion cÊu t¹o d¹ng chÊn song - [9804]
m« bät kiÓu Lonsdaleia - [8677] mulit - [9806]
m« ®Êt - [8010] munanait - [9755]
m« ®Êt cao - [3483],[6697],[7998] mundic tr¾ng - [16831]
m« h×nh - [9595] mundit - [9818]
m« h×nh biÕn d¹ng - [4371] mundrabilait - [9819]
m« h×nh ®µn håi t−¬ng t¸c chÊt næ-®¸ - [4821] munirit - [9820]
m« h×nh ®µn håi vÒ t−¬ng t¸c gi÷a chÊt næ-®¸ - [5296] muèi amoniac - [13047],[13067]
m« h×nh hay kiÓu m¹ng s«ng - [4511] muèi biÓn - [13052]
m« h×nh hãa - [9594] muèi cã vÞ ®¾ng - [1670]
m« h×nh m¹ng s«ng mãc xÝch - [1326] muèi ®¸ - [12854]
m« h×nh næ m×n sè trÞ - [3218] muèi má - [6685]
m« h×nh to¸n häc cña Tr¸i ®Êt - [9106] muèi phæ th«ng - [3144]
m« h×nh to¸n thèng kª - [14402] muèi sulfua - [14850]
m« h×nh vËt lý - [11253] murambit - [9823]
m« máng - [8171] muratait - [9824]
m« nhá - [9686] murchisonit - [9825]
m« t¶ lâi khoan - [8645] Murder - [9826]
m« x−¬ng - [3047] murdochit - [9827]
m« x−¬ng ngoµi æ - [3042] murit - [9828]
m« x−¬ng xèp - [13308] murmanit - [9829]
må häc - [10815],[15108] murnskit - [9830]
mèc - [1119] muromontit - [9831]

784
murunstit - [9832] møc n−íc rßng - [8720],[8765]
Muschelkalk - [9833] møc tÇng dolomit S - [13344]
muscovit - [3142],[9838] møc thÊp - [8729]
mushistonit - [9840] møc tèi ®a cho phÐp - [9127]
muskoxit - [9842] mùc - [8994]
muthmanit - [9843] mùc biÓn n»m ngang - [13364]
mï - [2019] mùc biÓn trung b×nh - [9785]
mïa tËp trung - [135] mùc chuÈn - [3837]
mïa tÝch tô - [135] mùc c¬ së cuèi cïng - [15984]
mïn - [16637],[7055],[7082] mùc c¬ së cña s«ng - [1384]
mïn khoan - [14282],[2696] mùc n−íc - [8439]
mïn sÐt - [8127] mùc n−íc biÓn - [13357]
mót ch©n khèi tr−ît - [8222] mùc n−íc biÓn trung b×nh - [9147]
mòi - [10188],[3166] mùc n−íc cao nhÊt cña lò - [6909]
mòi b¨ng - [7289] mùc n−íc (trong giÕng - [16641]
mòi biÓn - [13379] mùc n−íc c−êng trung b×nh - [9143],[9407]
mòi biÓn ch¾n - [1361] mùc n−íc c−êng trung b×nh lín nhÊt - [9144],[9406]
mòi c¸t nhän - [3723] mùc n−íc d−íi ®Êt - [6589]
mòi cÊu t¹o - [10188],[14701] mùc n−íc ngÇm x¸c ®Þnh b»ng thiÕt bÞ ®o ¸p lùc n−íc -
mòi dÉn - [4554] [11308]
mòi ®Êt - [10024],[10945],[11017],[2223],[3722],[5798], mùc n−íc rßng trung b×nh - [9145]
[6746],[9894],[9955] mùc n−íc thÊp nhÊt - [15070]
mòi ®Êt nhän - [3725] mùc n−íc tÜnh (mùc thñy tÜnh) - [14399]
Mòi H¶o Väng - [2224] mùc n−íc trµn bê - [1316]
mòi khoan - [1166],[1667],[4541] mùc n−íc trung b×nh - [9148],[9844]
mòi khoan cã d¹ng xo¾n - [6784] mùc n−íc trung b×nh nhá nhÊt - [9146],[9589]
mòi khoan ®¸ - [12827],[12883] mùc thñy tÜnh - [7205]
mòi khoan ®¸ víi thÐp cøng (chøa W) - [15887] mùc thñy triÒu cao nhÊt - [6909]
mòi khoan g¾n víi cÇn mÒm - [5771] mùc triÒu trung b×nh - [9787]
mòi khoan kim c−¬ng - [4141] mùc x©m thùc ®Þa ph−¬ng - [8616]
mòi khoan lÊy lâi ®¸ b»ng kim c−¬ng - [4140] mylonit - [9845]
mòi khoan míi - [5897] mylonit hãa - [9848],[9849]
mòi nh« - [13051],[9859] myriclit - [9852]
mòi nh« cã c¸c doi ë hai phÝa cã h−íng ng−îc nhau - myrmekit - [9853]
[16900] myrmekitic - [9856]
mòi vÞnh ch¾n - [1429] myrmekit ®íi perthit - [9854]
mò c¸t phøc t¹p - [3171] myrmekit-perthit - [9855]
mò ®¸ s¾t - [7660] Mytilidae - [9857]
mò hay ®Ønh (tinh thÓ) - [15601] nabaphit - [9860]
mò khÝ - [6029] nacaphit - [9861]
mò khèi tr−ît - [8208] nacrit - [9863]
mò san h« - [3418] nadorit - [9864]
mò s¾t - [2218],[7640] naegit - [9865]
mò s¾t (sk) - [2248] nagashimalit - [9866]
m−a - [11541] nagatelit - [9867]
m−a acid - [154] nagyagit - [9869]
m−a "m¸u" - [1735] nahcolit - [9870]
m−a ®¸ - [6671] nahpoit - [9871]
m−a nói löa - [16498] nakaurit - [9873]
m−a rµo - [2947] nambulit - [9877]
m−¬ng - [14581],[2191],[2612],[3869],[4498],[4519],[5818], namibit - [9878]
[7493],[8624] Namur - [9879]
m−¬ng ®øt ®o¹n - [2765] namuwit - [9880]
m−¬ng nhá - [1025] nang - [3783],[595]
m−¬ng n−íc m¹ch - [14327] nanligit - [9881]
m−¬ng tho¸t - [4499] Napoleonville - [9887]
m−¬ng t−íi tiªu - [7663] Nariz - [9890]
m−¬ng xãi - [5027],[6638] narsarsukit - [9893]
M−êi ch©n (Decapoda) - [3879] nasinit - [9895]
m−în ®Êt (®cctr) - [1825] nasledovit - [9896]
møc d©ng n−íc mao dÉn - [2240] nasonit - [9897]
møc ®Ønh nh− nhau - [118] nastrophit - [9899]
møc ®Ønh phï hîp - [118] natanit - [9900]
møc ®é - [11121],[3932] natisit - [9902]
møc ®é biÕn chÊt - [9347],[9349] natri (Na) - [14033]
møc ®é dËp vì - [5858] natrit - [9908]
møc ®é ®¶m b¶o tr÷ l−îng kho¸ng s¶n - [9524] natroalunit - [9909]
møc ®é phong hãa - [16731],[16733] natroarosit - [9910]
møc ®é tin cËy - [3258] natrobistantit - [9911]
møc kh¸c biÖt - [13530] natroborocalcit - [9912]
møc n¨ng l−îng nhiÖt - [15384] natrochalcit - [9913]
møc nhiÖt - [15379] natrodufrenit - [9914]

785
natrofairchildit - [9915] neo c¸p - [2043]
natrojarosit - [9916] neo ®¸ - [12829]
natrolit - [9917] neosom - [10001]
natromontebrasit - [9918] neostratotyp - [10002]
natron - [9919] nephelin - [10006]
natronisbit - [9920] nephelinit - [10009]
natrophilit - [9921] nephelinitoid - [10010]
natrophosphat - [9922] nephelinit sanidin - [13164]
natrosilit - [9923] nephelinolit - [10012]
natrotantit - [9924] nephelit - [10011]
naujait - [9949] nephrit - [10013]
naujakasit - [9950] neptuni (Np) - [10021]
naumanit - [9951] neptunit - [10020]
navajoit - [9954] neptunit mangan - [8951]
n¶y chåi diÖt thÓ mÑ - [10892] nepuit - [10015]
n¶y tråi ngoµi xóc tu - [5321] nesophitic - [10022]
n¹o vÐt - [4494],[4525] nesquehonit - [10023]
n¹p ®iÖn - [2634] nevadit - [10047]
n¹p l¹i n−íc d−íi ®Êt - [6574],[6598] nevskit - [10048]
n¹p lç m×n (®cctr) - [1709] newberyit - [10049]
n¨m ®¬n tinh - [5617] newlendit - [10052]
n¨m ho¹t ®éng mÆt trêi quèc tÕ - [7556] neyit - [10055]
n¨m thñy v¨n - [7174] nÐn - [3213]
n¨ng l−îng - [4961] nÐn b«i tr¬n - [8732]
n¨ng l−îng bÒ mÆt biÓu kiÕn (®cctr) - [891] nÐn chÆt - [15092]
n¨ng l−îng biÕn d¹ng - [14515] nÐn däc trôc (®cctr) - [1223]
n¨ng l−îng bøc x¹ bÒ mÆt - [7661] nÐn ®a trôc (th−êng lµ 3 trôc) - [9807]
n¨ng l−îng d− - [5235] nÐn ®¬n gi¶n - [16032]
n¨ng l−îng ®Þa nhiÖt - [6219] nÐn Ðp - [3150],[3205]
n¨ng l−îng ®éng lùc - [7976] nÐn Ðp ph¼ng - [11412]
n¨ng l−îng gi¶i phãng - [12495] nÐn kh«ng në h«ng - [16032],[16073]
n¨ng l−îng ho¹t hãa - [190] nÐn l¹i - [12341]
n¨ng l−îng n−íc - [16656] nÐn mét trôc - [16032]
n¨ng l−îng vØa - [16622] nÐn tr−íc - [11813]
n¨ng lùc khóc x¹ - [12449],[12450],[12455] nÐt ®Æc tr−ng cña ®Þa h×nh - [15612]
n¨ng suÊt - [4793] nªm - [15599],[16745]
n»m d−íi - [16054] nªm bËc thÊu quang - [14434],[14436]
n»m trong bê hoÆc gÇn bê (tt) - [7578] nªm ®¸ - [2927]
n»m xen - [7540] nªm h×nh nãn - [16115]
n¾n l¹i ®−êng bê - [12354] nªm n−íc mÆn - [13095]
n¾p - [10371],[16246] nªm th¹ch anh - [12165]
n¾p miÖng - [5062] nªm th¹ch anh ®«i Wright - [16952]
n¾p ngoµi - [5063] nªm thñy triÒu - [15501]
n¾p phøc - [3195] nªm trÇm tÝch - [9567]
n¾p tù do - [5886] nÒn - [11463],[1258],[1260],[1382],[1837],[6608],[9110]
n¾p yÕm - [10371] nÒn b¸m c¬ - [9835]
n©ng lªn - [16133] nÒn b¶n lÒ - [2337]
n©ng lôc ®Þa - [4897] nÒn b»ng bê biÓn ®¸ - [13234]
n©ng tråi - [16140],[16205] nÒn b»ng bê do mµi mßn - [13709]
n©ng tråi ®Êt - [6764] nÒn b»ng ®¸ - [14486]
n©ng tråi mÆt ®Êt - [6763] nÒn b»ng mµi do sãng - [16716]
NÊm - [5959] nÒn b»ng mµi mßn - [9034]
nÈy chåi - [6080] nÒn b»ng mµi mßn do sãng - [9043]
nebulit - [9962] nÒn b»ng thung lòng - [16228]
necronit - [9967] nÒn ch¾n do sãng t¹o nªn - [16704]
nefedovit - [9969] nÒn do sãng t¹o nªn - [16692]
neighborit - [9979] nÒn ®¸ b»ng ph¼ng - [13668]
nekoit - [9980] nÒn ®¸ mµi mßn do sãng - [16701],[16702]
nekrasovit - [9981] nÒn ®Êt ®¾p - [8811]
nelenit - [9982] nÒn ®Êt m−în - [8811]
nelsonit - [9983] nÒn ®íi triÒu thÊp - [8715]
neltnerit - [9984] nÒn ®−êng - [12814]
nenadkevichit - [9986] nÒn gai - [92]
nenadkevit - [9987] nÒn hßa tan - [14111]
neo - [684] nÒn khe l−ng - [10194]
neoblast - [9988] nÒn mµi mßn - [38]
Neocen - [9989] nÒn mãc tay - [3605]
Neocom - [9990] nÒn sãng vç - [6910]
neody (Nd) - [9992] nÒn tÊm tay (cs) - [1882]
Neogaea - [9994] nÒn tr−íc ch©u thæ - [3955]
Neogen - [9995] nÕp - [11482],[12684]
Neolithic - [10053] nÕp cét - [3112]

786
nÕp ®Ønh - [16014] nÕp uèn t−¬ng tù - [13846]
nÕp gÊp cña v¸ch ngoµi - [4754] nÕp uèn t−¬ng tù ng−îc - [12608]
nÕp lâm - [15000] nÕp uèn vßm nhän - [13614]
nÕp lâm liªn quan víi ®øt g·y - [12264] nÕp uèn vïng th¾t nót - [9964]
nÕp lâm nghiªng - [11524] nÕp uèn yªn ngùa - [13028]
nÕp lâm viÒn - [12724] ngang - [8254]
nÕp låi - [819] ngµnh c«ng tr×nh ngÇm - [15901]
nÕp låi bËc 2 - [14801] ngµnh khoa häc vÒ ®¸ quý - [6079]
nÕp låi cuèn - [12887] ngµnh má - [9546]
nÕp låi d¹ng nÕp lâm - [15005] ngµy m«i tr−êng thÕ giíi - [16947]
nÕp låi d¹ng yªn - [13026] ng¸ch tù nhiªn - [9946]
nÕp låi dån ng−îc - [12611] ng· ba s«ng - [1579],[3266],[8509]
nÕp låi liªn quan víi ®øt g·y - [12262] ng· ba suèi - [16672]
nÕp låi muèi - [13071] ng¨n - [2495],[2498],[7120]
nÕp låi nghiªng - [11518] ng¾n - [2072]
nÕp låi phøc - [820] ng©n hµng - [1311]
nÕp låi tµn d− - [12543] ngÇm - [3625]
nÕp låi thø cÊp - [14801] ngÊm - [7439]
nÕp nh¨n - [16954] ngËp - [7586]
nÕp nh¨n (cs) - [12684] ngËp n−íc hoÆc nÒn ®¸ mµi mßn - [13668]
nÕp o»n - [13852] nghÌo hãa - [4234]
nÕp t¨ng tr−ëng - [6619] nghiªng - [113],[16141],[2900]
nÕp uèn - [16954],[5763] nghiªng (gãc nghiªng) - [10223]
nÕp uèn b×nh th−êng - [10164],[10168] nghiªng phÝa sau - [10381]
nÕp uèn c¾m b×nh th−êng - [11523] nghiªng phÝa trªn (cs) - [652]
nÕp uèn c¾m nghiªng - [11521] nghiªng vµ ngang - [11370]
nÕp uèn c¾t - [13627],[13946] nghiªn cøu ®Þa nhiÖt - [6225]
nÕp uèn chÐo - [14794] nghiªn cøu hÖ thèng s«ng suèi cæ x−a - [10693]
nÕp uèn chång - [14887] nghiªn cøu kh¶ thi - [5442]
nÕp uèn chång chÊt - [14896] nghiªn cøu kh¶ thi chi tiÕt - [4071]
nÕp uèn chóc ®Çu - [11371] nghiªn cøu kh«ng ¶nh - [279]
nÕp uèn ch÷ S - [13591] nghiªn cøu s¬ bé - [12344]
nÕp uèn cã cïng c¸c ph−¬ng kÐo dµi - [115] nghiªn cøu tiÒn kh¶ thi - [11817]
nÕp uèn d¹ng ch÷ S - [13775] nghiÒn - [3610],[6442]
nÕp uèn d¹ng lâm - [15004] nghiÒn ®¸ - [3610]
nÕp uèn d¹ng vßm - [12135] nghiÒn quÆng (b»ng tay) - [1981]
nÕp uèn dÝch d¾c (zigzag) - [8000] nghiÖm thu - [101]
nÕp uèn do mÆt mãng - [14909] nghÞch chêm - [16058]
nÕp uèn däc - [14647] nghÞch chêm dèc - [16139]
nÕp uèn ®¶o - [10597],[13972] nghÞch ®¶o - [7592]
nÕp uèn ®¼ng nghiªng - [13846] nghÞch h−íng - [10226]
nÕp uèn ®èi xøng - [10168],[14970] nghÞch tõ - [4136]
nÕp uèn ®æ do tr−ît - [13972] NghÞ ®Þnh th− Kyoto - [8092]
nÕp uèn ®¬n - [13852] NghÞ ®Þnh th− Montreal - [9688]
nÕp uèn g·y - [7984] NghÞ ®Þnh th− Montreal vÒ c¸c chÊt lµm suy gi¶m tÇng
nÕp uèn kÕ thõa - [14794] ozon (gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh th− Montreal) - [9689]
nÕp uèn kh«ng ®èi xøng - [1124] ngoµi ¸m tiªu - [12412]
nÕp uèn khíp ®Òu - [115] ngoµi bé x−¬ng - [5057]
nÕp uèn kiÓu vßm - [11401] ngoµi kh¬i biÓn th¼m - [82]
nÕp uèn liªn quan víi ®øt g·y chêm nghÞch - [14880] ngoµi trôc - [11]
nÕp uèn lín-fold - [8917] ngo¶nh phÝa sau - [10382]
nÕp uèn l−u biÕn - [12623],[12627] ngo¹i b× - [4751]
nÕp uèn n»m - [12360] ngo¹i lai - [479],[5264]
nÕp uèn n»m ngang - [10142] ngo¹i ph©n - [5265]
nÕp uèn nghiªng - [11521],[11522] ngo¹i s¾c - [478]
nÕp uèn nhá - [13978],[9560] ngo¹i skarn - [5261]
nÕp uèn ph©n nh¸nh - [16417] ngo»n nghÌo - [9727]
nÕp uèn phñ - [11401] ngßi - [12989],[12990],[15451],[3534]
nÕp uèn phô víi c¸c ®iÓm cao nhÊt vßng quanh - [16062] ngßi nhá - [7946]
nÕp uèn sinh sau - [11734] ngãn - [5590]
nÕp uèn song song - [10841],[13846] ngäc - [6072]
nÕp uèn t¶i träng - [8603] ngäc bÝch d¹ng sø - [11687]
nÕp uèn th¼ng ®øng - [16132],[16362] ngäc ®¬n - [14087]
nÕp uèn theo ph−¬ng - [14647] ngäc häc - [6083],[6085]
nÕp uèn thí chÎ c¾t - [13624] ngäc Mü - [618]
nÕp uèn thø cÊp - [10864],[13406],[14803] ngäc th¹ch - [7737]
nÕp uèn thø sinh - [11734],[14794] ngän - [3598]
nÕp uèn träng lùc - [6494] ngän - [6743],[850]
nÕp uèn trôc xoay - [12943] ngän (cs) - [864]
nÕp uèn tr−ît - [13627],[13946] ng«n ng÷ lËp tr×nh - [11910]
nÕp uèn tr−ît khèi - [13971] nguån - [14138],[8994]
nÕp uèn tr−ît tr¸i - [13876] nguån bæ cÊp ph¶n håi - [12482]

787
nguån ®éng vËt - [17213],[17214],[17216] nhµ ®Þa chÊt dÇu khÝ - [11154]
nguån g©y øng suÊt trong ®Êt ®¸ - [14140] nhµ ®Þa chÊt thñy v¨n - [7155]
nguån gèc ®Þa kiÕn t¹o - [6211] nhµ ®Þa hãa häc - [6112]
nguån gèc h×nh th¸i häc - [9714] nhµ ®Þa lý - [6134]
nguån gèc khÝ thµnh - [11550] nhµ ®Þa tÇng - [14538]
nguån gèc Tr¸i ®Êt - [6132] nhµ ®Þa vËt lý - [6196]
nguån granit - [6429] nhµ hang ®éng häc - [14222],[14228]
nguån hãa häc - [2663] nhµ kho¸ng vËt häc - [9516]
nguån lé n−íc l¹nh - [3065] nhµ m¸y sµng vµ ph©n lo¹i ®¸ - [13336]
nguån næ - [13723] nhµ ngäc häc - [6082]
nguån nói löa - [16511] nhµ nói löa häc - [16509],[16513]
nguån n−íc ch©n v¸ch - [13240] nhµ th¹ch häc - [11147]
nguån n−íc ch÷a bÖnh - [9170] nhµ tr¾c ®Þa - [6127]
nguån n−íc cã ë ch©n s−ên tÝch tô ®¸ vôn - [15088] nhµo trén - [340]
nguån n−íc hang ®éng - [5303] nh¸nh - [14335]
nguån n−íc kho¸ng - [14148] nh¸nh ch©n trong - [4947]
nguån n−íc l−u huúnh - [14855] nh¸nh chi ngoµi - [5259]
nguån n−íc sulfur - [14855] nh¸nh côt - [2059]
nguån phãng x¹ - [12206] nh¸nh gai nèi - [2803]
nguån phun n−íc d−íi biÓn - [14780] nh¸nh gai x−¬ng - [2809]
nguån t¹i sinh - [1182] nh¸nh mãc (cs) - [686]
nguån t¹o sãng ®Þa chÊn c¬ häc - [15472] nh¸nh ngang cña d·y ®åi hoÆc nói - [10281]
nguån tuf (thuéc vÒ tuf) - [15866] nh¸nh nói - [1017]
nguéi - [12169] nh¸nh nói chêm - [10605]
ngurumanit - [10056] nh¸nh s«ng - [4372]
nguyªn khai - [12316] nh¸nh s«ng kh«ng cã n−íc th−êng xuyªn - [1715]
nguyªn liÖu - [9102] nh¸nh s«ng suèi - [1892]
nguyªn liÖu kho¸ng - [9522] nh¸nh vßng cña s«ng - [16225],[651]
nguyªn liÖu th« - [12318] nh·o - [10449]
nguyªn lý ®èi xøng - [14980] nh¹t - [5896]
nguyªn lý Huygen - [7100] nh¹y - [13525]
nguyªn sinh - [11868],[7827] nh©n - [2395]
nguyªn thñy - [11874] nh©n ¸m tiªu - [12415]
nguyªn tè chÝnh - [8916] nh©n lôc ®Þa - [3345]
nguyªn tè chØ thÞ - [7399] Nh©n sinh - [813],[814]
nguyªn tè chØ thÞ gi¸n tiÕp - [7406] nh©n tè thÊm läc - [8361]
nguyªn tè chØ thÞ trùc tiÕp - [4277] nh©n viªn häa ®å - [2376]
nguyªn tè dinh d−ìng ®a l−îng - [8800] nhÊn ch×m - [14748]
nguyªn tè dinh d−ìng vi l−îng - [9454] nhÊp nh¸y hay ph¸t löa (ngäc) - [13304]
nguyªn tè hiÕm - [9559] nhËn - [101]
nguyªn tè phãng x¹ tù nhiªn - [9943] nhËn d¹ng ký tù - [10262]
nguyªn tè phô - [105] nhËt ký thùc ®Þa - [5550]
nguyªn tè sinh ®¸ - [11143] nhiÒu r·nh - [3103]
nguyªn tè sinh kho¸ng - [9326] nhiÔm bÈn vi khuÈn - [1268]
nguyªn tè sinh kim - [9326] nhiÔm mÆn - [13072]
nguyªn tè tù sinh - [9903] nhiÔu - [10122],[14882]
nguyªn tè vÕt - [105],[15664] nhiÔu ¶nh - [13070]
nguyªn tè vi l−îng-vi nguyªn tè - [9433] nhiÔu x¹ bét - [11781]
ng−ng tô mao dÉn - [2230] nhiÔu x¹ bét tia X - [17005]
ng−êi ®iÒu tra - [11937] nhiÔu x¹ tia X - [16998]
ng−êi ®−îc quyÒn khai th¸c má - [2812] nhiÖt ¸p kÕ ®Þa chÊt - [15396]
ng−êi ghi chÐp - [12347] nhiÖt dÞch - [7213]
ng−êi nghiªn cøu vÒ ®Þa chÊt - [6158] nhiÖt dung - [15380]
ng−êi næ m×n cho th¨m dß ®Þa chÊn - [13695] nhiÖt ®é - [15233]
ng−êi th¸m hiÓm hang ®éng - [2473] nhiÖt ®éng häc - [15400]
ng−êi th¨m dß - [11937] nhiÖt ®é cao - [9191]
ng−êi theo dâi kÕt qu¶ thÝ nghiÖm - [12347] nhiÖt ®é ®ång hãa - [6988]
ng−êi theo thuyÕt granit hãa - [15686],[6428] nhiÖt ®é thÊp - [5065]
ng−êi theo thuyÕt háa thµnh - [11538] nhiÖt ®é võa - [9270]
ng−êi theo thuyÕt magma - [8856] nhiÖt ph¸t quang - [15411]
ng−êi theo thuyÕt phi magma - [828] nhiÖt phãng x¹ - [12202]
ng−êi theo thuyÕt tai biÕn - [2417] nhÞ - [14365]
ng−êi theo thuyÕt thñy sinh - [10018] nhÞp - [12670]
ng−êi vÏ b¶n ®å - [2376] nhãm alophan - [497]
ng−ìng - [10075],[8004] nhãm dike - [4225]
ng−ìng c¸t - [13118] nhãm dolomit - [4429]
ng−ìng gi¸ trÞ giíi h¹n - [15457] nhãm ®¸ sinh vËt kh«ng x−¬ng sèng - [95]
ng−ìng tr−íc - [5928] nhãm jasper - [7757]
ng−ìng v¸ch ch¾n lôc ®Þa - [3333] nhãm khe nøt - [13575],[7797]
nhµ c¶m x¹ häc - [4489] nhãm kh«ng gian - [14151]
nhµ cæ sinh vËt - [10713] nhãm m¸y - [9810]
nhµ ®Þa chÊn - [13483] nhãm nói - [9763]

788
nhãm phÊn hoa cã lç phøc t¹p - [10180] niobo aesynit - [10095]
nhãm sinh c¶nh - [1600] niobophylit - [10096]
nhãm tËp hîp - [3082] niocalit - [10097]
nhãm than nÕn - [2210] nisbit - [10099]
nhãm t−íng - [5348] nisonit - [10100]
nhá - [10098],[5589],[7949] niter - [10101]
nhän - [149],[1563],[8110] nitratin - [10102]
nhän hÑp - [8409] nitre - [10103]
nh«m (Al) - [568] nitrobarit - [10104]
nh« lªn - [4898] nitrocalcit - [10105]
nh« ra - [11020] nitrogen (N) - [10106]
nhu cÇu oxy - [10634] nitromagnesit - [10108]
nhu cÇu oxy hãa häc - [2656] nitrophyt - [10109]
nhu cÇu oxy sinh hãa - [1598],[1763] 115] : cét thñy lùc - [hydraul]
nhu cÇu oxy sinh häc - [1623] 970] : quang ©m - [optics]
nhu cÇu oxy toµn phÇn - [15986],[16113] 8 tetrachlorodibenzo p dioxin) - [15138]
nhò ®¸ - [4560] no - [13201]
nhò v«i - [2081] nobleit - [10116]
nh− bét - [5399] nocerit (fluoborit) - [10117]
nh− ®¸ - [12867] nolanit - [10126]
nh− ®¸ v«i - [2097] nonesit - [10137]
nh− xãi mßn - [1912] nontronit - [10149]
nh÷ng ®¹i biÓu cæ nhÊt thuéc gièng Tenitaculites - [15269] norbergit - [10150]
nh÷ng mµu s¾c mµ ®−îc t¹o ra khi trõ mÇu ban ®Çu tõ mÇu nordenskioldin - [10151]
tr¾ng - [14822] nordfieldit - [10152]
nh÷ng nguyªn tè thiÕt yÕu (EEs) - [5142] nordit - [10153]
nh÷ng nh©n tè kü thuËt - [15147] nordmarkit - [10154]
nh÷ng nh©n tè nh©n sinh - [846] nordsjoit - [10155]
nh÷ng nh©n tè nh©n t¹o - [8986] nordstrandit - [10156]
nhùa - [11366],[16723] Nori - [10157]
nhùa d¸n Cana®a - [2186],[2187] norit - [10158]
nhùa ®−êng - [1088] norit th¹ch anh - [12157]
nhùa ®−êng (®cctr) - [1671] norsetit - [10183]
nhùa hæ ph¸ch - [608] northfieldit - [10184]
nhùa kho¸ng - [9525] northupit - [10187]
Niagara - [10057] nosean - [10189]
niahit - [10058] noseanit - [10190]
nickelbischofit - [10071] noselitit - [10191]
nickelblodit - [10072] novacekit - [10196]
nickelhexahydrit - [10073] novakit - [10197]
nickelin - [10074] nowackit - [10198]
nickel ®ång - [3407] nãc - [1248]
nickel (Ni) - [10062] nãi vÒ c¸c ®¸ trªn phÝa n©ng tråi cña ®øt g·y - [16118]
nickel s¾t - [10065] nãi vÒ kiÕn tróc h¹t biÕn tinh cña ®¸ biÕn chÊt - [6449]
nickel skuterudit - [10068] nãi vÒ magma - [13808]
nickel son - [10066] Nãi vÒ mét æ san h« ®¬n thÓ h×nh chãp cã hai c¹nh më
nicol - [10076] réng ®Òu ®Æn tõ ®Ønh theo mét gãc kho¶ng 40 ®é - [15818]
nicol ph©n cùc - [11617] nãi vÒ mét vá Trïng lç cã c¸c phßng cuén xo¾n - [15818]
nicol ph©n tÝch - [668] nãi vÒ sinh vËt sèng trong ®Êt silic - [13810]
nicol trùc giao - [3595] nãng ch¶y - [5968]
nicopirit - [10078] nãng ch¶y chän läc - [13490]
nicromit - [10060] nãng ch¶y do va ®Ëp - [13690]
niªn biÓu ®Þa tõ - [6169] nãng ch¶y ph©n dÞ - [4203]
niªn ®¹i ®Þa tÇng - [15537] nãn ¸p lùc ®Þa h×nh - [3253]
niªn ®¹i ®Þa tÇng häc - [2750] nãn båi tÝch - [3250],[3252],[4572],[508],[6804]
niªn ®¹i sinh vËt - [1601] nãn bïn - [9794]
niªn ®¹i tuyÖt ®èi - [49] nãn bôi - [4290]
niªn lÞch - [17032] nãn c¸t - [13128]
niªn thiÕu - [7349] nãn ch©u thæ - [3951]
nifontovit - [10079] nãn geyser - [6236]
nigerit - [10080] nãn gi¶m ¸p - [3251]
niglit - [10084] nãn karst - [7879]
nigritit - [10086] nãn lë tÝch - [1205]
niken tr¾ng - [16832] nãn m¶nh vôn - [3872]
niklesit - [10087] nãn nhá - [9686]
niligongit - [10088] nãn (qu¹t) båi tÝch - [512]
nimesit - [10089] nãn nói löa - [16460]
nimit - [10090] nãn nói löa ven bê - [8579]
ningyoit - [10091] nãn ph©n tÇng - [14535]
niningerit - [10092] nãn phãng vËt - [512],[5389]
niobi (Nb) - [10094] nãn phãng vËt biÓn th¼m - [79]
niobit - [10093] nãn phãng vËt d−íi biÓn s©u - [3905]

789
nãn phãng vËt ®¸y ®¹i d−¬ng - [77] nói d¹ng khèi - [1726]
nãn phãng vËt lë tÝch - [15086] nói d¹ng vßm - [4445]
nãn phøc t¹p - [3183] nói ®¸ gi÷a b¨ng hµ - [10210]
nãn röa lòa - [16583] nói ®¸ h×nh kim ngoµi biÓn - [9044]
nãn röa tr«i - [10570] nói ®¶o - [7672]
nãn sôt lón - [3251] nói ®¼ng th−íc ven biÓn - [9728]
nãn tÝch tô ®¸ vôn - [15085] nói ®åi sãt cã ®Ønh b»ng - [9250]
nãn trÇm tÝch - [4290] nói ®¬n khèi - [1726]
nãn trÇm tÝch biÓn th¼m - [77] nói ®¬n lÎ - [263]
nãn tro nói löa - [2774] nói gß mÆt bµn - [9250]
nãn xØ - [2774] nói kiÕn t¹o mÆt bµn - [2178]
nã cã l¸t c¾t ngang ®èi xøng hoÆc kh«ng ®èi xøng - nói kiÓu cao nguyªn - [11456]
[15717] nói liªn hîp - [3168]
nân khoan - [1812] nói löa - [16459],[5125]
n«ng - [13668] nói löa ¨n b¸m (ký sinh) - [8254]
n«ng häc - [355] nói löa bïn - [8777],[9799]
nång ®é g©y chÕt (LC50) - [8414] nói löa bïn phun bïn muèi - [13060]
nång ®é ion hydro - [7148] nói löa cæ - [693]
nång ®é tèi ®a cã thÓ chÊp nhËn - [9122],[9123] nói löa d¹ng khiªn - [8773]
nèi - [1589] nói löa d¹ng tæ - [10025]
nèi tiÕp - [14823] nói löa d¹ng vó - [8937]
nèt rç li ti - [12045] nói löa d−íi ®¸y biÓn - [14779]
næ - [10124],[4075] nói löa h×nh khiªn - [13678]
næi - [5686] nói löa ho¹t ®éng - [201]
næ khÝ (®cctr) - [376] nói löa häc - [16514]
næ m×n - [1707] nói löa hîp phÇn - [3201]
næ m×n b»ng ®iÖn - [4832] nói löa khe nøt - [5610]
næ m×n c¾t tr−íc - [11825] nói löa kh«ng ho¹t ®éng - [7363]
næ m×n cã kiÓm so¸t - [3374] nói löa kiÓu Scotch - [13319]
næ m×n däc biªn - [11080] nói löa ký sinh - [10865]
næ m×n ®Ó ph¸t sãng ®Þa chÊn - [13694] nói löa Mamelon - [8937]
næ m×n ®Öm (®cctr) - [1989] nói löa míi - [10005]
næ m×n ®Þa chÊn - [5291] nói löa nhá - [11376],[8937]
næ m×n khai th¸c - [11899] nói löa èng (phun ra) - [16144]
næ m×n ph¸ ®¸ hoÆc khai th¸c ®¸ - [1701] nói löa ph©n tÇng - [14535],[14572]
næ m×n s¶n xuÊt - [11899] nói löa ph«i thai - [4891]
næ m×n s¬ cÊp - [11849] nói löa t¾t - [4461],[5314]
næ m×n t¹o thÒm (®cctr) - [1500] nói löa tÇng - [14572]
néi b× - [4934] nói mÆt bµn - [15046],[6748]
néi dung - [3327] nói ngÇm gi÷a biÓn - [9479]
néi ®ång b»ng - [7537] nói ngÇm gi÷a ®¹i d−¬ng - [9482]
néi ®íi - [4958] nói næi cao trªn b¸n b×nh nguyªn - [15637]
néi nhiÖt - [15401] nói r¨ng l−îc - [3124]
néi thÓ - [4953] nói san h« - [3428]
n¬i ch¶y ra - [4897] nói san h« d¹ng qu¶ ®Êm - [7994]
n¬i che ch¾n cho tÇu thuyÒn - [6737] nói sãt - [12500],[7995]
n¬i hîp dßng - [3266] nói sãt b¸n b×nh nguyªn cæ - [2430]
n¬i khai th¸c ®¸ - [12136] nói sãt karst - [7047],[7890]
n¬i lé - [10549] nói t¹o thµnh do ®øt g·y - [5414]
n¬i tÝch tô - [11384] nói thÊp - [3483]
n¬i tr−ng bµy (b¶o tµng) ®¸ quý - [6079] nói tÝch tô - [134]
níi - [3892] nói tÝch tô ®¼ng th−íc - [9765]
në - [14953],[2000] nói trÎ - [17072]
nsutit - [10199] nói tr−íc - [263]
nuclid nguån gèc vò trô - [3476] nói vµ lßng ch¶o hoang m¹c - [9757]
Nuculoidea - [10202] nót - [10118],[11492]
Nuevoleon - [10203] nót muèi - [13086]
nufieldit - [10204] nót thung lòng - [16239]
nukundamit - [10205] nót trèng (kv) - [6947]
nulaginit - [10207] Nô biÓn (Blastoidea) (cs) - [1712]
Nummulit - [10209] n−íc - [16603]
nói - [11017],[12277],[1519],[2669],[5469],[7762],[8031], n−íc artesi - [1054],[1055]
[9756],[9769] n−íc ¨n mßn - [202],[338]
nói Alps - [543] n−íc b·o hoµ - [16652]
nói b¨ng tr«i - [7287] n−íc b¨ng tan - [9224]
nói biÕn vÞ - [9768] n−íc biÕn chÊt - [9353]
nói bãc mßn - [2791],[9767] n−íc bÞ treo - [16570]
nói bãc mßn quanh - [9766] n−íc ch¶y ra - [10563]
nói cao - [538] n−íc ch¶y trµn ®Òu - [13651]
nói cong l−ìi liÒm (h×nh tr¨ng khuyÕt) - [8752] n−íc ch«n vïi - [3281],[5832],[9906]
nói cã tuyÕt phñ quanh n¨m - [543] n−íc chuÈn - [10179]
nói cæ - [10302] n−íc copenhagen - [3400]

790
n−íc cã ¸p - [11302] n−íc thñy ho¸ - [16649]
n−íc cøng - [6720] n−íc thñy hîp - [16649]
n−íc d©ng - [291] n−íc thñy ph©n - [7108]
n−íc d−íi ®Êt - [14817],[14821],[16053],[6573] n−íc th−îng tÇng - [11054]
n−íc d−íi ®Êt cã ¸p - [3263] n−íc tån ®äng - [16651]
n−íc d−íi ®Êt cè ®Þnh - [5618] n−íc tån l−u - [12581]
n−íc ®Ó b¬m - [16593] n−íc treo - [11054],[11056]
n−íc Ðp - [16646] n−íc triÒu - [15507]
n−íc g¾n kÕt - [1851] n−íc trong ®íi th«ng khÝ - [16214]
n−íc giÕng - [16787] n−íc träng lùc - [6486],[6504]
n−íc hÊp phô - [253] n−íc tråi - [10550],[1782]
n−íc hÊp thô - [59] n−íc trung d−ìng - [9272]
n−íc h×nh thµnh do ®iÖn tr−êng thiªn nhiªn - [15221] n−íc tï - [3867]
n−íc håi quy - [12601] n−íc tù do - [5882],[5888]
n−íc hçn hîp - [9585] n−íc tù l−u - [1054]
n−íc kÕt tinh - [16647] n−íc uèng - [4550]
n−íc khe nøt - [16685],[5613] n−íc uèng ®−îc - [11743]
n−íc khÝ quyÓn - [1139],[9395] n−íc ven r×a - [4767]
n−íc kho¸ng - [9533] n−íc v«i - [8479]
n−íc kho¸ng ®ãng chai - [1836] n−íc v« hiÖu - [16025]
n−íc kho¸ng hãa - [9512] nøt - [5607]
n−íc kho¸ng nãng - [15394] nøt nÎ - [5857],[5858]
n−íc kho¸ng thiªn nhiªn - [9940] nøt nÎ h×nh cÇu - [14244]
n−íc kho¸ng thiªn nhiªn chøa khÝ CO2 tù nhiªn - [9939] nøt nÎ khu vùc - [12463]
n−íc kh«ng ¸p - [16035],[16036],[5882] nøt vì gÇn nh− n»m ngang - [14762]
n−íc khö - [16648] nöa chiÒu réng - [6683]
n−íc kiÒm - [465] nöa chu kú trÇm tÝch - [6805]
n−íc kiÖt - [8720],[8765] Nöa d©y sèng - [6803]
n−íc lÆng - [14465] nöa kÕt tinh - [13510],[9566]
n−íc liªn kÕt - [11021],[1153],[1154],[5961] nöa pegmatit - [13513]
n−íc lo¹n dinh d−ìng - [4655] nöa tù h×nh - [14759]
n−íc lç hæng - [11693],[7533],[7568] nöa vá ngoµi - [5068]
n−íc lé - [10550] nöa xoang - [6802]
n−íc lî - [1887] nyerereit - [10212]
n−íc lò - [16628] o»n - [16575],[16577]
n−íc l−u huúnh - [14856] oboyerit - [10224]
n−íc l−u th«ng - [12992] obruchevit - [10225]
n−íc magma - [16506],[8853] obsidian - [10231]
n−íc mao dÉn - [2243] obsidianit - [10234]
n−íc mµng máng - [11013],[231],[5569] oceanit - [10255]
n−íc m¾t Pele - [11003] ocher nickel - [10066]
n−íc mÆn - [13059],[13091] ocher (son) mµu vµng - [17043]
n−íc mÆt - [14920] Ocho - [10260]
n−íc mÒm - [14046] ocoee - [10261]
n−íc moong - [12138] ocr¬ ®en - [1687]
n−íc muèi - [13091],[1932] ocr¬ wolfram - [16923]
n−íc muèi ®Þa nhiÖt - [6218] octahedrit - [10267]
n−íc nÆng - [6768] octahedron nh«m - [574]
n−íc ngÇm - [11232],[11234],[16035],[16036] octaphylit - [10269]
n−íc nghÌo dinh d−ìng - [10311] odanielit - [10272]
n−íc nguyªn sinh - [11536],[7828],[8853] odenit - [10273]
n−íc nguyªn thñy - [11872] Oedometer - [3308]
n−íc ng−îc - [1266] ofretit - [10280]
n−íc nh¹t - [5898] ogdensburgit - [10289]
n−íc nhiÖt dÞch - [7221] ojuelait - [10294]
n−íc nh−îc d−ìng - [4655] okait - [10295]
n−íc nãng (thiªn nhiªn) - [15393] okenit - [10296]
n−íc n«ng - [13608] oldhamit - [10299]
n−íc nói löa - [16506] Olenek - [10303]
n−íc ë bån nhÊn ch×m - [11517] olenit - [10328]
n−íc phôc håi - [1266] olgit - [10305]
n−íc s©u - [3906] Oligocen - [10307]
n−íc sulfur - [14856] oligoclasit - [10308]
n−íc t¸i sinh - [12485] oligophyr - [10309]
n−íc tÈm −ít - [16650] oligosit - [10310]
n−íc th¶i - [13586],[16602] olivenit - [10312]
n−íc th¶i ®· ®−îc xö lý - [15729] olivin - [10313]
n−íc th¶i th« - [12321] olivinit - [10326]
n−íc thÊm - [7446] olivin calci - [2115]
n−íc thÊm lËu - [16618] olivin chøa s¾t - [7647]
n−íc th« - [12322] olivin tr¾ng - [16833]
n−íc thæ nh−ìng - [14064] olivin v«i - [8474]

791
olivinoid - [10327] orthophyr - [10513]
olmsteadit - [10329] orthophyric - [10514]
olsacherit - [10330] orthopinakiolit - [10515]
olshanskyit - [10331] orthopyroxen - [10516]
olympit - [10332] orthopyroxenit - [10517]
omphacit - [10334] orthos - [10520]
Onesquethaw - [10337] orthosit - [10521]
onix hang ®éng - [2469] ortlerit - [10525]
onofrit - [10340] orvietit - [10526]
onokoid - [10341] Osag - [10527]
Onondagan - [10342] osarisit - [10528]
onoratoit - [10343] osarizawait - [10529]
Ontar - [10346] osbornit - [10530]
opal - [10352] osipit - [10538]
opalin - [10354] osmi (Os) - [10535]
opalit - [10355] osmiridi - [10534]
opal-agat - [10353] osteolit - [10539]
opal gç - [16939] ostrait - [10542]
opal h¹t trai - [10957] osumilit - [10543]
opal löa - [14869] (sù) x©y kª - [5562]
opal mµu ®en - [1688] otajanit - [10545]
opal ngäc bÝch - [7756] otavit - [10544]
opal nhùa - [11367],[12564],[16724] otemanit - [10546]
opal n−íc - [16654] ouenit - [10547]
opal quý - [11808] ourayit - [10548]
opal sÆc sì nhiÒu mµu - [11337] overit - [10600]
opal s÷a - [9491] owyheeit - [10624]
opal tr¾ng - [16834] oxamit - [10625]
opal tr¾ng sø - [2048] Oxford - [10628]
opal vµng - [6350] oxid ch× mµu vµng - [11498]
ophicalcit - [10373] oxid ®ång - [11368]
ophicarbonat - [10374] oxid ®ång d¹ng mÇu h¾c Ýn - [11375]
ophiolit - [10375] oxid ®ång ®á - [12393]
ophit - [10377] oxid Fe-Mn - [16548]
ophitic - [10378] oxid kÏm ®á - [12394]
ophthalmit - [10379] oxid nh«m - [575]
Opisthobranchia - [10380] oxid nh«m (Al2O3) - [565]
orangit - [10398] oxoferrit - [10629]
oranit - [10399] oxymesostasis - [10636]
orbit - [10401] oxyophitic - [10637]
orcelit - [10402] oxy hßa tan - [4412]
ordanchit - [10403] oxy hßa tan (trong n−íc) - [4361]
ordonezit - [10408] oxy hãa - [10631]
ordosit - [10409] oxy (O) - [10632]
Ordovic - [10410] oyelit - [10638]
oregonit - [10437] ozon hãa - [10641]
Orellan - [10441] « - [2495],[2498]
Orenburgi - [10444] «ng −íc vÒ chèng sa m¹c hãa - [3382]
orendit - [10445] « c¬ së - [16087]
organoclorin - [10460] « c¬ së nguyªn thuû - [11871]
orientit - [10470] « nhiÔm kh«ng khÝ - [372]
Oriskan - [10474] « nhiÔm (nhiÔm bÈn) - [11641],[3324]
ornoit - [10477] « nhiÔm (nhiÔm bÈn) n−íc d−íi ®Êt - [6580],[6596]
orpheit - [10487] « nhiÔm nhiÖt - [15390]
orpiment ®á - [12391] « nhiÔm n«ng nghiÖp - [352]
Orthida - [10488] « nhiÔm tiÕng ån - [10123]
ortho - [10489] « nhiÔm tr¾ng - [16835]
orthoamphibol - [10490] « nhiÔm trong nhµ - [7413]
orthoandesit - [10491] ån - [10122]
orthoantigorit - [10492] èng - [15857]
Orthoceras - [10494] èng b¬m n−íc - [16589]
orthochamorit - [10495] èng bïn khoan - [9793]
orthochlorit (orthoclorit) - [10496] èng chèng - [2390]
orthochrysotil - [10498] èng chèng ®ôc lç - [11069]
orthoclas - [10499],[3141] èng chèng (dïng trong khoan) - [2388]
orthoclasit - [10500] èng chèng thµnh giÕng - [16776]
orthoclas natri - [14027],[8730] èng chøa mÉu lâi ®¬n - [13871]
orthodom - [10503] èng chøa mÉu lâi kÐo lªn ®−îc b»ng têi d©y thÐp (tõ bªn
orthoericsonit - [10505] trong cÇn khoan) - [16904]
orthofelsit - [10506] èng cã ®Çu thu - [6744]
orthoferosilit - [10507] èng cuèng b¸m - [10975]
ortho-pyroxenit olivin - [10320] èng d¨m kÕt - [1918]

792
èng dÉn dung nham ë d−íi nói löa - [11347] palagonit hãa - [10664]
èng dÉn mandrel - [8947] palarstanit - [10665]
èng dung nham - [8323],[8324] palasit - [10756]
èng dung nham bÞ sËp - [8322] paleoblast - [10675]
èng ®¸y phßng - [3412] Paleocen - [10679]
èng ®o ¸p - [11306] Paleogen - [10694]
èng ®o ¸p lùc n−íc (®cctr) - [360] paleophyr - [10718]
èng ®o ¸p lùc n−íc ch¹y ®iÖn - [4841] paleosom - [10727]
èng ®o ¸p lùc n−íc kÝn - [2940] paleotyp - [10735]
èng ®o ¸p lùc n−íc më - [10364] Paleozoi - [10739]
èng ®o mùc n−íc ngÇm - [14376] palermoit - [10742]
èng ®øng - [12777] palmierit - [10761]
èng gi÷a m¶nh - [15028] palygorskit - [10765]
èng hai líp - [4477] panasqueisait - [10773]
èng hßa tan - [14109] pandait - [10778]
èng häng - [14482] panethit - [10779]
èng khoan (®cctr) - [1349] Pangea - [10781]
èng lÊy lâi khoan - [3436] Pannon - [10784]
èng lÊy mÉu - [13111] panplan hãa - [10786]
èng lÊy mÉu ®Êt thµnh máng - [15422] panthalas - [10788]
èng lÊy mÉu hai líp - [4477] paolovit - [10789]
èng lÊy mÉu Shelby cã thµnh máng - [13661] papa - [10790]
èng läc - [11069],[16783] papagoit - [10791]
èng lång - [13929] para - [10794]
èng mao dÉn - [2227],[2242] para-alumohydrocalcit - [10795]
èng mÊu nãn - [14727] para-autunit - [10796]
èng nãn - [5995] parabutlerit - [10799]
èng nèi - [13929] paracelsian - [10800]
èng nói löa - [16468],[2690],[4167] parachrysotil - [10802]
èng phÊn - [11637] paracoquimbit - [10808]
èng quÆng - [10447] paracostibit - [10809]
èng siphon - [13898] paradamit - [10811]
èng tho¸t n−íc n»m ngang - [7010] paradiagenetic - [10813]
èng thæi - [1738] paradocrasit - [10814]
èng thu n−íc - [6744] parafin - [10818]
èng thñy chuÈn - [16641] paragonit - [10824]
èng trong siphon - [4950] paraguanajuatit - [10825]
æ - [11561],[2004] parahilgardit - [10826]
æ - [592],[595] parahopeit - [10827]
æn ®Þnh - [1091],[14340],[8475] parajamesonit - [10828]
æn ®Þnh vÒ kÝch th−íc - [4239] parakeldyshit - [10829]
æ ®a h×nh - [5245] paralaurionit - [10830]
æ gi÷ trøng - [5029] paralic - [10832]
æ l−ng d¹ng chÐn - [4465] paramelaconit - [10854]
æ l−u huúnh - [14854] paramontroseit - [10856]
æ magma - [11564] paranatrolit - [10857]
æ ngãn - [3792] parapierotit - [10858]
æ èng - [3792] pararamelsbergit - [10859]
æ quÆng - [10424] pararealgar - [10860]
æ quÆng giÇu riªng lÎ - [11566] paraschachnerit - [10862]
æ san h« d¹ng chãp - [15817] paraschoepit - [10863]
æ san h« ®¬n thÓ - [3430] parastratotyp - [10868]
æ trô - [2198] parasymplesit - [10869]
æ trøng ®éc lËp - [7384] paratacamit - [10870]
æ tñy r¨ng - [12025] parataxit - [10871]
ë cao ®é lín - [14878] paratelurit - [10874]
ë cao ®é lín h¬n - [14878] paratyp - [10877]
ë d−íi n−íc - [907] paraumbit - [10878]
ë r×a - [4363] paravauxit - [10879]
ë trªn trôc - [221] parawolastonit - [10880]
pabastit - [10643] parchetit - [10881]
pagodit - [10654] pargasit - [10884]
pahoehoe - [10656] parisit - [10887]
Pahrump - [10657] parkerit - [10889]
painit - [10658] parsetenit - [10893]
pakihi - [10661] parsonit - [10894]
pakonenit - [10642] partheit - [10895]
paladi (Pd) - [10750] partzit - [10908]
paladoarsenid - [10753] parwelit - [10909]
paladobismutharsenid - [10754] Pascal - [10910]
paladseit - [10755] pascoit - [10911]
palagonit - [10662] pass - [10913]

793
Pasteu hãa - [10920] petrovicit - [11166]
pat - [10922] petrovskait - [11167]
paternoit - [10924] petzit - [11169]
paulingit - [10929] pha - [11185]
paulkerit - [10930] pha b¨ng hµ ®Çy ®ñ cña chu tr×nh cæ khÝ hËu - [11478]
pavonit - [10934] pha c¸t bôi - [13830]
paxit - [10935] pha cùc tiÓu - [9543]
pearceit - [10953] pha kÕt thóc (®éng ®Êt) - [15066]
pearlit - [10954] pha kÞch ph¸t - [10890]
pecorait - [10963] pha lo·ng - [4234]
pectolit - [10965] pha nguyªn thuû - [11861]
pediment - [10977] pha sau t¹o nói - [11739]
pediment bé phËn - [10898] phacolit - [11172]
pediment ch«n vïi - [3223] phamarcosiderit natri - [14041]
pediment hãa - [10978] phanerit-®¸ hiÓn tinh - [11173]
pediment kh«ng cã aluvi - [14733] Phanerozoi (liªn ®¹i) - [11178]
pediment mµi mßn - [16700] phannouxit - [11179]
pediplan - [10984] Phao biÓn (Cystoidea) - [3785]
pediplan hãa - [10983] Phao vßng (Cyclocystoidae) - [3767]
pegmatioit - [10994] pharaonit - [11181]
pegmatit - [10988],[10989] pharmacolit - [11182]
pegmatit ho¸ - [10993] pharmacosiderit - [11183]
pegmatolit - [10995] phay nghÞch - [16139]
pegmatophyr - [10996] ph¸ ®¸ b»ng næ m×n - [13726]
pegmatophyric - [10997] ph¸ ho¹i - [5358]
peisleyit - [10999] ph¸ háng - [5358]
pekoit - [11000] ph¸ hñy - [17185],[1912],[4070],[5358]
pelhamin - [11004] ph¸ hñy c¾t - [13626],[13628]
pelit - [11007] ph¸ hñy cña khèi cøng - [12708]
pelyit - [11014] ph¸ hñy d¹ng cung trßn - [2783]
penantit - [11036] ph¸ hñy deuteric - [14987]
pendant - [11020] ph¸ hñy do nÐn - [3208]
penfieldit - [11029] ph¸ hñy do thÊm - [13447]
penginit - [11030] ph¸ hñy dßn (®cctr) - [1942]
penikavarit - [11032] ph¸ hñy ®ª vµ ®Ëp do thÊm n−íc - [13447]
penikisit - [11031] ph¸ hñy giíi h¹n bëi hai mÆt ph¼ng - [5360]
peninit - [11037] ph¸ hñy hÖ - [10608]
penitent - [11034] ph¸ hñy m¸i dèc - [13957]
penkvilksit - [11035] ph¸ hñy m¸i dèc d¹ng khèi nªm (trong ®¸) - [16746]
penroseit - [11040] ph¸ hñy nÐn cña m¸i dÇm - [3214]
Pensylvani - [11038] ph¸ hñy nhanh dÇn m¸i dèc - [11914]
Pensylvania - [11038] ph¸ hñy ph¼ng - [11413]
pentagonit - [11041] ph¸ hñy tÊm - [1983]
pentahydrit - [11042] ph¸ hñy thñy lùc - [7119]
pentahydroborit - [11043] ph¸ vôn - [2401]
pentlandit - [11045] ph¸p tuyÕn sãng - [16712]
pentlandit cobalt - [2990] ph¸t huúnh quang - [5721]
Penuti - [11046] ph¸t triÓn bÒn v÷ng (ph¸t triÓn l©u bÒn) - [14927]
perhamit - [11072] ph¸t triÓn ®ång ®iÖu - [16078]
periclin - [11073] ph¸t triÓn má - [10429]
peridotit - [11077],[8448] ph¸t triÓn (n−íc ngÇm) - [4093]
peridotit hornblend - [7019] ph¸t triÓn phi sinh - [19]
peridotit pyroxen - [12110] ph¶n lùc l¹i - [12457]
perierit - [11115] ph¶n øng - [6568]
peristerit - [11092] ph¶n øng c©n b»ng tiÕn - [10030]
perit - [11094] ph¶n øng cña nÒn d−íi t¸c ®éng cña ngo¹i lùc - [6555]
perlialit - [11096] ph¶n øng cña nÒn ®Êt ®¸ - [6566]
perlit - [10959],[11097] ph¶n øng khö n−íc - [3938]
perlofit - [11099] ph¶n øng èng thæi - [1739]
permanit - [10998] ph¶n øng trao ®æi - [5240]
permingeatit - [11111] ph¶n x¹ cña sãng - [16718]
perofskit - [11113] ph¶n x¹ kÕ - [12445]
perovskit - [11114] ph¶n x¹ lÆp - [9813]
persalic - [11117] ph¶n x¹ nhiÒu lÇn - [9813]
persemic - [11118] ph¹m vi - [12277],[8480]
perthit - [11124] ph¹m vi bÞ chiÕm bëi c¸c tÇng ®¸ ®Æc thï - [10567]
perthit pyroxen - [12113] ph¹m vi bê chÞu ¶nh h−ëng cña triÒu - [15504]
perthosit - [11127] ph¹m vi dßn-dÎo (®cctr) - [1940]
perxenic - [11130] ph¹m vi ®Þa tÇng - [14556],[15532]
peryit - [11116] ph¹m vi ®øt g·y - [5415]
petarasit - [11132] ph¹m vi ph©n bè - [4384]
petrologen - [11159] ph¹m vi thêi gian - [15540]

794
ph¼ng - [5642] ph©n lo¹i Levinxon-Lesing - [8640]
ph¼ng-låi - [11428] ph©n lo¹i Nigli - [10085]
ph©n bËc - [14808] ph©n lo¹i shand - [13611]
ph©n biÖt tÝn hiÖu - [13778] ph©n lo¹i sinh ®Þa tÇng - [1628]
ph©n bè - [14721],[4379] ph©n lo¹i th¹ch ®Þa tÇng - [8572]
ph©n bè chuÈn - [4381] ph©n lo¹i thêi ®Þa tÇng - [2746]
ph©n bè chuÈn loga - [4380],[8647] ph©n lo¹i Troger - [15822]
ph©n bè chuÈn nhÞ ph©n - [4375] ph©n lo¹i Wolff - [16528]
ph©n bè ®Þa tÇng - [14556] ph©n lo¹t - [14758]
ph©n bè ®é h¹t - [6388] ph©n líp - [14534],[1473],[8172],[8339]
ph©n bè khe nøt - [4311] ph©n líp c¾t nhau - [3588]
ph©n bè logarit - [8643] ph©n líp cÊp h¹t - [6391]
ph©n bè t¶i träng t−ëng t−îng - [5549] ph©n líp chØnh hîp - [10835],[3232]
ph©n bè tÇn suÊt tÝch lòy - [3683] ph©n líp cã d¹ng ph¼ng - [8182]
ph©n bè theo chuÈn Fisher - [4378] ph©n líp dÞch gîn sãng - [12761]
ph©n bè theo chuÈn Student - [14721] ph©n líp dßng ch¶y - [3711]
ph©n bè theo hµm mò - [5298] ph©n líp ®èi xøng - [14971]
ph©n bè theo quy luËt hµm mò ©m - [9973] ph©n líp gi¶ - [12003]
ph©n bè toµn cÇu - [3477] ph©n líp gi¶ tÇng - [5379]
ph©n bè øng suÊt - [14619] ph©n líp gîn sãng - [12757]
ph©n bæ - [4373] ph©n líp kh«ng chØnh hîp - [4326]
ph©n c¾t bÒ mÆt ®Þa h×nh - [1912] ph©n líp kh«ng ®èi xøng - [1121]
ph©n c¾t ®Þa h×nh - [4353] ph©n líp máng - [15420]
ph©n cÊp - [6386],[6389] ph©n líp nghiªng - [10216]
ph©n cÊp bËc - [10404] ph©n líp nguyªn thuû - [4285]
ph©n cÊp ®Òu - [16779] ph©n líp nh¨n - [3556]
ph©n cÊp h¹t thuËn - [4379] ph©n líp song song - [10835]
ph©n cÊp trong ranh giíi má - [7580] ph©n líp thñy triÒu - [15478]
ph©n chia - [10906] ph©n líp trung gian - [5800]
ph©n chia d¹ng æ - [11567] ph©n líp tuÇn hoµn - [4157]
ph©n chia ®Þa h×nh - [4353] ph©n líp vß nhµu - [3556]
ph©n chia ®Þa tÇng - [14541] ph©n líp xiªn - [10216],[3589],[3591]
ph©n chia theo biªn ®é - [649] ph©n líp xiªn biÕn d¹ng - [3926]
ph©n chim biÓn - [6627] ph©n líp xiªn chÐo - [10219],[3588]
ph©n cùc c¶m øng - [7418] ph©n líp xiªn ®¬n - [13851]
ph©n cùc kh«ng kÝch thÝch - [14292] ph©n líp xiªn gãc lín - [6895]
ph©n cùc quay - [12937] ph©n líp xiªn gãc nhá - [8708]
ph©n cùc tËp hîp kho¸ng vËt - [336] ph©n líp xiªn gîn sãng - [12760]
ph©n d¶i - [17163] ph©n líp xiªn kh¸c h−íng - [3560]
ph©n d¶i thø sinh - [13454] ph©n líp xiªn kiÓu zigzac - [2682]
ph©n dÞ - [4205],[4206] ph©n líp xiªn lâm - [3221]
ph©n dÞ biÕn chÊt - [9343] ph©n líp xiªn låi - [3390]
ph©n dÞ d¶i - [1308] ph©n líp xo¾n - [3708]
ph©n dÞ kÕt tinh - [3659] ph©n l−u - [4795]
ph©n dÞ khÝ thµnh - [11555] ph©n ly magma - [13453]
ph©n dÞ qu¸ tr×nh thµnh ®¸ - [4127] ph©n nh¸nh kh«ng ®Òu - [6860]
ph©n dÞ t¹o ®¸ - [4127] ph©n nh¸nh më réng ph¹m vi ®øt g·y - [14275]
ph©n dÞ t−¬ng ph¶n - [3370] ph©n nh¸nh t¸i nèi dßng - [675]
ph©n ®¹i - [14752] ph©n phiÕn - [8172],[8180]
ph©n ®o¹n - [5849] ph©n phèi - [4373]
ph©n ®o¹n kÕt tinh kho¸ng vËt - [838] ph©n phèi chuÈn vßng trßn - [2786]
ph©n ®«i - [4169],[4170] ph©n phèi Gauss - [6055]
ph©n ®íi - [17163],[17212] ph©n phèi h¹t ®Êt - [6450]
ph©n ®íi däc - [8672] ph©n phèi (t®c) - [4374]
ph©n ®íi ®øng (trôc) - [16374] ph©n phèi ngÉu nhiªn liªn tôc - [3361]
ph©n ®íi kho¸ng s¶n - [9535] ph©n phèi rêi r¹c - [4332]
ph©n gi¸c nhän - [209] ph©n r· - [3881],[3883],[3890],[4293]
ph©n h¹ng - [2822] ph©n r· alpha - [533]
ph©n hÖ - [14818] ph©n r· h¹t - [6440]
ph©n hñy - [3881],[3891],[4335] ph©n r· kh«ng kÝch thÝch - [14289]
ph©n hñy h¹t - [6440] ph©n r· phãng x¹ - [12200]
ph©n hñy kþ khÝ - [655] ph©n r· tù ®éng - [14289]
ph©n kú - [14734] ph©n t¸ch - [4335],[6442]
ph©n kû - [14792] ph©n t¸n keo - [3091]
ph©n lo¹i - [14130],[2823],[3770] ph©n t¸n nguyªn tè - [4852]
ph©n lo¹i CIPW - [2778] ph©n t¸n ng−îc - [7589]
ph©n lo¹i ®Êt - [2824] ph©n tÇng - [13453],[14534],[14569],[8339]
ph©n lo¹i ®Þa hãa c¸c nguyªn tè hãa häc - [6109] ph©n tÇng néi sinh - [4955]
ph©n lo¹i ®Þa tÇng - [14541] ph©n tÇng theo nhÞp - [13548]
ph©n lo¹i häc huyÕt thèng - [2804] ph©n tÇng thø sinh - [13416],[7408]
ph©n lo¹i khÝ hËu - [2890] ph©n tÇng xiªn - [3594]
ph©n lo¹i khèi ®¸ - [12848] ph©n thÕ - [14751]

795
ph©n thèng (lo¹t) - [14796] ph©n vÞ ®o ®Þa thêi - [6120]
ph©n thêi - [14808] ph©n vÞ hoµn h¶o - [6965]
ph©n tÝch - [15744],[3770],[7340] ph©n vÞ khÝ hËu-®Þa tÇng - [2891]
ph©n tÝch b»ng axeto - [142] ph©n vÞ kh«ng chÝnh thøc - [7457]
ph©n tÝch b»ng tia X - [17002] ph©n vÞ lithodem - [8553]
ph©n tÝch cÊu tróc - [14675],[14689] ph©n vÞ niªn biÓu - [15539]
ph©n tÝch chØ tiªu c¬ häc cña ®Êt - [9159] ph©n vÞ niªn ®¹i ®Þa tÇng - [2748]
ph©n tÝch chïm - [2949] ph©n vÞ niªn ®¹i th¹ch häc - [2744]
ph©n tÝch c¬ häc - [9158] ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng - [12862],[8571],[8574]
ph©n tÝch ®Þa c¬ häc trong khai th¸c lß däc - [6173] ph©n vÞ th¹ch ®Þa tÇng c«ng nghiÖp - [7427]
ph©n tÝch ®Þa hãa - [6105] ph©n vÞ th¹ch häc - [8561]
ph©n tÝch ®Þnh l−îng - [12129] ph©n vÞ th¹ch luËn nguån gèc - [8555]
ph©n tÝch ®Þnh tÝnh - [12126] ph©n vÞ th¹ch niªn ®¹i - [2744]
ph©n tÝch ®é h¹t - [10903],[6408],[6452] ph©n vÞ th¹ch thêi - [15533]
ph©n tÝch h¹t - [14130] ph©n vÞ thêi cùc tÝnh - [11614]
ph©n tÝch hÊp phô - [255] ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng - [15536],[2744],[2745],[2748],[4408]
ph©n tÝch ho¹t hãa phãng x¹ - [12193] ph©n vÞ thêi ®Þa tÇng cùc tÝnh (ph©n vÞ cùc tÝnh thêi ®Þa
ph©n tÝch hãa quang phæ - [14205] tÇng) - [11615]
ph©n tÝch hãa −ít - [16805] ph©n vÞ thêi ®o¹n - [4117]
ph©n tÝch huúnh quang - [5722] ph©n vÞ thêi gian - [15539]
ph©n tÝch kiÕn tróc - [5339] ph©n vÞ tr¾c l−îng ®Þa tÇng - [15623]
ph©n tÝch kÝch ho¹t neutron (INAA) - [7505] ph©n vÞ tõ ®Þa tÇng - [8895]
ph©n tÝch kÝch th−íc h¹t ®Êt - [6408] phÇn - [15]
ph©n tÝch l·nh thæ - [15296] phÇn bông - [9365]
ph©n tÝch ng−îc - [1249] phÇn ch©n nói - [11282]
ph©n tÝch nh©n tè - [5351] phÇn chuyÓn tiÕp gi÷a hai nÕp låi - [13026]
ph©n tÝch nhiÔu x¹ ®iÖn tõ - [4848] phÇn chøa v¸ch - [11229]
ph©n tÝch nhiÖt - [15376],[15395] phÇn cã miÖng - [6331]
ph©n tÝch nhãm - [2949] phÇn cña th©n quÆng ®−îc x¸c ®Þnh râ c¶ ba mÆt - [10419]
ph©n tÝch æn ®Þnh - [14341] phÇn ®Çu (cs) - [795]
ph©n tÝch æn ®Þnh m¸i dèc - [13961] phÇn h¹t sÐt - [2851]
ph©n tÝch æn ®Þnh m¸i dèc b»ng ph−¬ng ph¸p l¸t c¾t - phÇn h¹t vôn trong ®¸ trÇm tÝch - [5864]
[14342] phÇn mÒm ARC/INFO xö lý hÖ th«ng tin ®Þa chÊt - [926]
ph©n tÝch pha lo·ng ®ång vÞ - [7720] phÇn mÒm GiS - [7338]
ph©n tÝch phÊn hoa - [11628] phÇn m×nh - [9267]
ph©n tÝch ph−¬ng sai - [666],[788] phÇn phÝa ®Êt liÒn cao h¬n hoÆc phÇn bÞ h¹ thÊp cña ch©n
ph©n tÝch quang phæ - [14199] tam gi¸c - [10812]
ph©n tÝch sau (®cctr) - [1249] phÇn sau ®ai - [7271]
ph©n tÝch so mµu - [3100] phÇn sau th©n - [7261]
ph©n tÝch s¬ bé - [12956] phÇn sãt cña n−íc mÆn - [13058]
ph©n tÝch thµnh phÇn h¹t b»ng l¾ng ®äng - [13440] phÇn s−ên - [11480]
ph©n tÝch thµnh phÇn h¹t b»ng ph−¬ng ph¸p −ít - [16784] phÇn th¼ng cña s−ên - [13960]
ph©n tÝch thµnh phÇn h¹t ®Êt b»ng r©y - [13767] phÇn th©n tr−íc - [5058]
ph©n tÝch thµnh phÇn h¹t ®Êt b»ng thÝ nghiÖm thñy lùc - phÇn treo nh« ra - [10598]
[7183] phÇn trong siphon - [4951]
ph©n tÝch th¹ch cÊu tróc - [11138] phÇn trong v¸ch - [4956]
ph©n tÝch thèng kª - [14401] phÇn tr−íc - [795]
ph©n tÝch tr¹ng th¸i c©n b»ng tíi h¹n - [8481] phÇn tr−íc d¶i vßng - [5067]
ph©n tÝch träng lùc - [6413] phÇn tr÷ l−îng ®−îc chøng minh - [11959]
ph©n tÝch t−¬ng quan - [3460] phÇn t− æ - [12124]
ph©n tÝch t−¬ng øng - [3464] phÇn vá tr−ëng thµnh - [15209]
ph©n tÝch −ít - [16804] PhÊn - [2593],[2597]
ph©n tÝch vect¬ tr−ît - [13952] phÊn hoa - [11627]
ph©n tÝch vÜ m« - [8804] phÊn hoa cña thùc vËt kh«ng cã th©n gç - [10127],[10148]
ph©n tÝch xu thÕ - [15741] phÊn hoa cña thùc vËt th©n gç (cs) - [923]
ph©n tô magma - [8849] PhÊn kû - [3545]
ph©n tö Tschermak - [15849] phÊn T©y Ban Nha - [14158]
ph©n vØa - [14534],[1473] phenacit - [11187]
ph©n vÞ cËn ®Þa tÇng - [10866] phenakit - [11188]
ph©n vÞ cËn th¹ch thêi - [10876] phengit - [11189]
ph©n vÞ chÝnh thøc - [5810] phenicochroit - [11190]
ph©n vÞ diachron - [4117] phÌn - [557]
ph©n vÞ ®Þa chÊt khÝ hËu - [6140] phÌn kali - [11747]
ph©n vÞ ®Þa tÇng - [14565] phÌn magnesi - [8859]
ph©n vÞ ®Þa tÇng b¶n ®å - [498] phÌn mangan - [8960]
ph©n vÞ ®Þa tÇng(®t) - [4408] phÌn natri - [14016],[14034]
ph©n vÞ ®Þa tÇng nÐn - [3240] phÌn s¾t - [578]
ph©n vÞ ®Þa tÇng sinh th¸i - [4738] phÐp biÕn ®æi ®èi xøng - [14978]
ph©n vÞ ®Þa tÇng thæ nh−ìng - [10985] phÐp chÈn ®o¸n - [4130]
ph©n vÞ ®Þa tÇng thùc hµnh - [10369],[10866] phÐp chiÕu - [11917]
ph©n vÞ ®Þa thêi - [6118] phÐp chiÕu b¸n cÇu (lËp thÓ) - [6814]
ph©n vÞ ®Þa thêi (thêi gian ®Þa chÊt) - [6148] phÐp chiÕu ®¼ng diÖn - [5077],[8169]

796
phÐp chiÕu ®¼ng gãc - [5076] phiÕn lôc - [6523]
phÐp chiÕu Lambert - [8169] phiÕn mãc tay - [3606]
phÐp chiÕu lËp thÓ - [14440] phiÕn máng - [8178]
phÐp chiÕu lËp thÓ b¸n cÇu d−íi - [8724] phiÕn nÒn r·nh b¶n lÒ - [13536]
phÐp chiÕu lËp thÓ b¸n cÇu trªn - [16127] phiÕn ng¨n - [3155]
phÐp chiÕu Schmidt - [13274] phiÕn ngoµi - [10557]
phÐp dùng ®å thÞ Culman - [3677] phiÕn nèi - [7814]
phÐp ®Þnh tuæi ph©n r· kh«ng kÝch thÝch - [14290] phiÕn r¨ng - [4005]
phÐp ®o c¸c th«ng sè ®Þa m¹o biÕn ®æi - [492] phiÕn sÐt - [2864]
phÐp ®o cæ nhiÖt - [10732] phiÕn sÐt chøa c¸t - [12826]
phÐp ®o ®é cøng Vicker - [16401] phiÕn sÐt chøa v«i - [2096]
phÐp ®o khèi phæ plasma (ICP-MS) - [7424] phiÕn sÐt giµu clorit - [2706]
phÐp ®o khóc x¹ kÕ - [12452] phiÕn sÐt giµu feldspar - [5461]
phÐp ®o phæ - [14214] phiÕn sÐt silic - [13806]
phÐp ®o phæ hÊp thô - [68] phiÕn silic - [5653]
phÐp ®o phæ huúnh quang tia X - [17001] phiÕn tam gi¸c - [3967]
phÐp ®o phæ tia gamma - [6015] phiÕn tam gi¸c d−íi - [7250]
phÐp ®o quang phæ hÊp thô nguyªn tö (AAS) - [1145] phiÕn tay ngoµi - [5072]
phÐp ®o quang phæ ph¸t x¹ nguyªn tö plasma (ICP-AES) - phiÕn tay nèi - [7272]
[7423] phiÕn t¨ng tr−ëng - [6616]
phÐp ®o s©u - [1413] phiÕn than - [2207]
phÐp ®o thêi gian ®Þa chÊt - [6121] phiÕn th×a - [14284]
phÐp ®o träng lùc - [6481] phiÕn th×a b¸m trùc tiÕp - [13573]
phÐp ®o tû träng - [6481] phiÕn th×a gi¶ - [12002]
phÐp ®ång nhÊt - [3459] phiÕn th×a kÐp - [14285]
phÐp ghi phæ - [14211] phiÕn trong - [7486]
phÐp gäi tªn ®Þa tÇng - [14554] phiÕn trô - [10763]
phÐp gäi tªn kÐp (cs) - [1595] phiÕn tùa b¶n lÒ - [5948]
phÐp hiÖu chØnh ®éng - [4630] phiÕn xanh - [1754]
phÐp lÊy sai ph©n - [14172] phiÕn xen tay - [7520]
phÐp nghiªn cøu phæ hÊp thô nguyªn tö - [1147] phiÕn xini®i - [16992]
phÐp nh©n vect¬ v« h−íng - [3592] phi (kh«ng) magma - [597]
phÐp ph©n tÝch ho¹t hãa - [189] phi t¹o nói - [777]
phÐp ph©n tÝch nhiÖt träng l−îng - [15404],[15405] phi tectonit - [10146]
phÐp ph©n tÝch Schreinemakers - [13288] philippinit - [11195]
phÐp phæ quang kÕ - [14216] philipsbornit - [11196]
phÐp so mµu quang phæ - [14208] philipsit - [11197]
phÐp thö Beck - [1465] philipstadit - [11198]
phÐp thö ®é cøng Rochwell - [12864] ph×nh to (®cctr) - [2000]
phÐp thö Markland - [9058] phÝa cña ®øt g·y chuyÓn ®éng theo h−íng ®i lªn - [16137]
phÐp t×m cùc cña mét mÆt ph¼ng - [11624] phÝa ®Ønh (cs) - [215]
phÐp tÝch ph©n cÇu ph−¬ng Gauss - [6056] phÝa ®èi miÖng - [32]
phÐp tr¾c phæ quang ®iÖn tö - [17003] phÝa miÖng (cs) - [178],[214],[248]
phÕ th¶i tõ hè ®µo - [14282] phÝa trôc (cs) - [221]
phÔu - [13879] phÝa tr−íc - [5925],[795]
phÔu h¹ thÊp - [3251] phÝa tr−íc ch©u thæ - [3954]
phÔu karst - [3010] phÝ tæn b¶o d−ìng - [16101]
phÔu quÆng - [10418] phÝ tæn ®iÒu tra - [13321]
phÔu sôt - [14942] phlogopit - [11199]
pH (chØ sè hydro) - [11170] phlogopit natri - [14042],[9885]
phiÕm ®Þnh - [1104] phoenicochroit - [11200]
phiÕn - [1697] Pholadidae - [11201]
phiÕn b¶n lÒ - [6920] pholerit - [11202]
phiÕn b¶n lÒ ngoµi - [10551] phong ho¸ ho¸ häc - [2661]
phiÕn bªn gê (cs) - [1003] phong hãa - [16728]
phiÕn bitum - [2207] phong hãa bÒ mÆt - [1140]
phiÕn che ®Ønh khe l−ng - [2688] phong hãa c¬ häc - [11256]
phiÕn chÝnh - [2336] phong hãa h×nh cÇu - [14246]
phiÕn d¹ng delta - [3972] phong hãa m¹ch phun - [1056]
phiÕn delta Èn - [3631] phong hãa sinh vËt - [10459]
phiÕn d−íi gèc - [7458] phong hãa tæ ong - [591]
phiÕn d−íi miÖng - [7265] phong phó tuyÖt ®èi - [45]
phiÕn ®¸y - [15050] phong thµnh - [5012],[5014]
phiÕn ®Ëy hËu m«n (cs) - [659] phong vò biÓu - [1339]
phiÕn ®Ëy khe l−ng - [6975] phonolit - [11203]
phiÕn ®Ëy khe tam gi¸c - [3969],[6976] phosgenit - [11204]
phiÕn hµm (cs) - [673] phosinait - [11205]
phiÕn hoµnh - [4151] phosphamit - [11206]
phiÕn hoµnh nöa - [6813] phosphat - [11207]
phiÕn h−íng trôc - [249] phosphat calci - [2138]
phiÕn kÒ khe tam gi¸c - [11076] phosphat cuéi s«ng - [12798]
phiÕn khe l−ng - [2687] phosphat ®¸ xanh - [1751]

797
phosphat hãa - [11209] phun trµo phreatic - [11231]
phosphochalcit - [11211] phun trµo plato - [11453]
phosphoferit - [11212] phun trµo s−ên - [5638]
phosphofibrit - [11213] phun trµo trung t©m - [2522]
phosphophylit - [11214] phuralumit - [11239]
phosphoreslerit - [11218] phurcali - [11240]
phosphorit - [11215] phï hîp - [116],[3231]
phosphorochaleit - [11217] phï hîp (®t) - [3269]
phosphor hãa - [11216] phï hîp víi nhau - [114]
phosphor (P) - [11219] phï sa - [13825],[329],[528]
phosphosiderit - [11220] phï sa (nghÜa Ýt dïng) - [527]
phosphua - [11210] phï sa granit - [6423]
phosphuranylit - [11221] phï sa s«ng - [12808]
phßng - [2602] phñ - [10602]
phßng Èm - [7059] phô - [102],[13394]
phßng chøa mang - [6247] phôc håi (®cthv) - [12348]
phßng chøa phiÕn tam gi¸c - [3966] phôt khÝ - [1741]
phßng chøa th©n - [1765],[8590] phôt v÷a xi m¨ng ®Ó hµn - [2504]
phßng ®Ønh - [16013] phô bËc - [14808]
phßng h¹ng thø - [4085] phô ®¹i - [14752]
phßng khe l−ng - [10193] phô ®íi cùc tÝnh - [11603]
phßng l«ng roi - [5630] phô gia - [100],[224],[243],[98]
phßng lç - [4193] phô gia chèng acid - [815]
phßng miÖng - [2180] phô gia chèng ¨n mßn - [823]
phßng ë - [8590] phô gia chèng oxi hãa - [837]
phßng ë (cs) - [1765] phô gia chèng ån - [842]
phßng thø cÊp - [2603] phô hÖ - [14818]
phßng uèn cuén - [5650] phô kú - [14734]
phãng ®iÖn kh«ng ®iÖn cùc - [4844] phô kû - [14792]
phãng x¹ c¶m øng - [7419] phô lo¹t - [14758]
phãng x¹ nh©n t¹o - [1062] phô l−u - [4372]
ph«i - [4889] phô thÒm - [2034]
ph«ng bøc x¹ - [1260] phô thÕ - [14751]
phèi c¶nh - [14438] phô thèng (lo¹t) - [14796]
phèi trÝ - [3399] phô thêi - [14808]
phèi trÝ h×nh s¸u mÆt - [6874] phô thêi cùc tÝnh (ph©n thêi cùc tÝnh) - [11608]
phèi trÝ tam gi¸c - [15752] phô thêi ®íi cùc tÝnh (ph©n thêi ®íi cùc tÝnh) - [11609]
phèi trÝ tø diÖn - [15341] phô thuéc g−¬ng lß - [15900]
phæ - [14195] phô trî - [1156]
phæ dao ®éng ®Þa chÊn - [13472] phô t−íng biÕn chÊt - [9351]
phæ hÊp thô - [69] ph−¬ng - [14649],[15740]
phæ hÊp thô nguyªn tö - [1148] ph−¬ng chÝnh - [11875],[1235]
phæ häc ph¸t x¹ tia X - [17000] ph−¬ng ph¸p beryli-10 x¸c ®Þnh tuæi - [1543]
phæ häc Raman - [12253] ph−¬ng ph¸p biÓu diÔn sè liÖu ®Þa chÊt b»ng ®å thÞ - [6459]
phæ häc tia X - [17010] ph−¬ng ph¸p bét - [11782]
phæ huúnh quang - [5724] ph−¬ng ph¸p b¬m Ðp (triÖt tiªu biÕn d¹ng) - [11837]
phæ kÕ - [14213] ph−¬ng ph¸p buång chôp Straumanis - [14575]
phæ kÕ tia X - [17009] ph−¬ng ph¸p chiÕu cÇu lËp thÓ Wulff (®¼ng gãc) - [16959]
phæ ký tia X - [17008] ph−¬ng ph¸p ch× alpha x¸c ®Þnh tuæi - [8352]
phæ phÊn hoa - [11635] ph−¬ng ph¸p ch× 210 x¸c ®Þnh tuæi - [8351]
phæ quang kÕ - [14215] ph−¬ng ph¸p chñ ®éng - [197]
phæ Raman - [12254] ph−¬ng ph¸p dß b»ng "que bãi" - [4490]
phæ tia X - [17011] ph−¬ng ph¸p DRASTIC - [4516]
phæ tuæi - [323] ph−¬ng ph¸p ®µo hÇm míi cña ¸o ViÕt t¾t tõ : New
ph¬i kh« - [363] Austrian Tunneling Method - [9907]
ph¬i kh« ngoµi trêi - [362] ph−¬ng ph¸p ®Õm « cong Denness - [3994]
phthanit - [11238] ph−¬ng ph¸p ®iÖn tr−êng thiªn nhiªn - [14293]
phun - [7770] ph−¬ng ph¸p ®iÖn tõ - [4847]
phun c¸t - [13123] ph−¬ng ph¸p ®Þa hãa t×m kiÕm - [6111]
phun n−íc cã ¸p - [1048] ph−¬ng ph¸p ®Þa thùc vËt - [6104]
phun n−íc liªn tôc hoÆc theo chu kú - [14316] ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi b»ng obsidian - [10233]
phun trµo - [4797],[5120],[5125],[5326],[5327] ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi d·y urani - [16166]
phun trµo bïng næ - [5294] ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi lutexi-hafni - [8763]
phun trµo cuång né - [15998] ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi teluri-130/ xenon-130 - [15225]
phun trµo dung nham - [8308] ph−¬ng ph¸p ®Þnh tuæi uranium-234 - [16159],[16160],
phun trµo ®Ønh - [14864] [16161]
phun trµo hçn hîp - [9583] ph−¬ng ph¸p ®o tr−êng øng suÊt b»ng b¬m Ðp n−íc lç
phun trµo khe nøt - [5608] khoan cã mµng ng¨n - [4232]
phun trµo kiÓu cao nguyªn - [11453] ph−¬ng ph¸p ®o tr−êng øng xuÊt gÇn trªn mÆt - [9960]
phun trµo kiÓu plini - [11484] ph−¬ng ph¸p ®−êng trßn ma s¸t - [5912]
phun trµo kiÓu vulcanian - [16536] ph−¬ng ph¸p ®−êng trßn phi - [11194]
phun trµo paroxysm - [10891] ph−¬ng ph¸p gia sè m¸i dèc - [13962]

798
ph−¬ng ph¸p huúnh quang - [5723] ph−¬ng tr×nh Chezy - [2683]
ph−¬ng ph¸p hót n−íc lç khoan x¸c ®Þnh c¸c ®Æc tÝnh n−íc ph−¬ng tr×nh chuyÓn ®éng - [9748]
ngÇm (®cctr) - [1167] ph−¬ng tr×nh Cul«ng - [3489]
ph−¬ng ph¸p ioni-thori tÝnh tuæi - [7615] ph−¬ng tr×nh ®iÒu hßa kÐp (®cctr) - [1582]
ph−¬ng ph¸p Janbu - [7748] ph−¬ng tr×nh Fairhurst - [5366]
ph−¬ng ph¸p kali-argon x¸c ®Þnh tuæi - [11757] ph−¬ng tr×nh Kirsh - [7989]
ph−¬ng ph¸p khai th¸c ngÇm - [16052] ph−¬ng tr×nh Ladanyi-Archambault - [8116]
ph−¬ng ph¸p khai th¸c quÆng lß däc - [8675] ph−¬ng tr×nh liªn tôc - [3358]
ph−¬ng ph¸p kÝch ph¼ng - [5643] ph−¬ng tr×nh n−íc d−íi ®Êt - [6584]
ph−¬ng ph¸p l¸t c¾t gi¶n l−îc cña Bishop (®cctr) - [1649] ph−¬ng tr×nh Patton - [10928]
ph−¬ng ph¸p mÉu - [13106] ph−¬ng tr×nh Theis - [15368]
ph−¬ng ph¸p Monte-Carlo - [9679] ph−¬ng tr×nh tÝnh tuæi - [305]
ph−¬ng ph¸p m« h×nh hãa lùc ma s¸t bÒ mÆt ph¸ hñy ph−¬ng tr×nh tr−êng - [5552]
(®cctr) - [1383] ph−¬ng tr×nh t−¬ng hîp biÕn d¹ng - [3158]
ph−¬ng ph¸p NATM - [9907] ph−¬ng tr×nh Van Hoff - [16260]
ph−¬ng ph¸p nham (th¹ch) ®Þa hãa - [8556] ph−¬ng tr×nh vËn tèc dßng - [8990]
ph−¬ng ph¸p nhóng - [7352] ph−¬ng tr×nh vi ph©n cña chuyÓn ®éng h¹t - [4199]
Ph−¬ng ph¸p næ m×n kiÓu burn-cut (®cctr) - [2021] ph−¬ng vÞ - [1240]
ph−¬ng ph¸p ph©n cùc - [14293] phøc hÖ - [2147],[3164]
ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hiÓn vi ®iÖn tö - [4850] phøc hÖ biÕn chÊt - [9337]
ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch th« - [12956] phøc hÖ biÕn chÊt kiÓu h¹t nh©n - [9341]
ph−¬ng ph¸p phÇn tö biªn (®cctr) - [1855] phøc hÖ carbonat - [2299]
ph−¬ng ph¸p phÇn tö biªn trùc tiÕp - [4276] phøc hÖ cån c¸t - [4601]
ph−¬ng ph¸p phÇn tö h÷u h¹n - [5593] phøc hÖ ®¸ biÕn chÊt - [9339]
ph−¬ng ph¸p phÇn tö riªng biÖt - [4367] phøc hÖ magma - [8840]
ph−¬ng ph¸p protactini-ioni - [11941] phøc hÖ pha trén - [9582]
ph−¬ng ph¸p (to¸n ®å) tÝnh ®é æn ®Þnh cña khèi nªm chØ phøc hÖ thung lòng - [13671]
dùa trªn lùc ma s¸t - [5913] phøc hÖ vßng - [12734]
ph−¬ng ph¸p quang ®µn håi - [11222] phøc hîp t¶o nÊm - [3180]
ph−¬ng ph¸p quan tr¾c - [10230] phøc nÕp lâm - [15002]
ph−¬ng ph¸p quay - [12940] phøc t¹p vÒ cÊu tróc ®Þa chÊt - [2423]
ph−¬ng ph¸p rheni-osmi x¸c ®Þnh tuæi - [12625] phylit - [11243]
ph−¬ng ph¸p Rubidi-Stronti x¸c ®Þnh tuæi - [12974] phylonit - [11244],[11247]
ph−¬ng ph¸p samari-neodymi x¸c ®Þnh tuæi - [13098] phylonit hãa - [11248]
ph−¬ng ph¸p sè - [10208] phylosilicat - [11249]
ph−¬ng ph¸p t¨ng/gi¶m l«ga - [8642] phyr - [11250]
ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®iÖn - [4835] pickeringit - [11273]
ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®iÖn thiÕt lËp tr−êng - [15691] picotit - [11274]
ph−¬ng ph¸p th¨m dß ®Þa chÊn víi nguån t¹o ra tõ nguån picotpaulit - [11275]
c¬ häc - [16760] picrit - [11276]
ph−¬ng ph¸p Th-230/Pa-239 x¸c ®Þnh tuæi - [15441] picrocolit - [11278]
ph−¬ng ph¸p Th-230/Th-232 x¸c ®Þnh tuæi - [15442] picrocromit - [11277]
ph−¬ng ph¸p Th-230/U-234 vµ Pa-231/U-235 x¸c ®Þnh tuæi picrolit - [11279]
- [15443] picromerit - [11280]
ph−¬ng ph¸p thiÕu ioni - [7613] picropharmacolit - [11281]
ph−¬ng ph¸p thi c«ng ®−êng lß giao th«ng - [6679] piemontit - [11298]
ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm håi phôc ®éng - [4639] pienarit - [11299]
ph−¬ng ph¸p thori-ch× x¸c ®Þnh tuæi - [15444] pierepontit - [11300]
ph−¬ng ph¸p thu ®Þnh h−íng trong th¨m dß ®Þa chÊn - pierotit - [11301]
[16268] pigeonit - [11311]
ph−¬ng ph¸p thñy ®Þa hãa - [7151] pikeit - [11313]
ph−¬ng ph¸p thõa ioni - [7614] pilandit - [11314]
ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ c¸c nót l−íi grid - [6535] pilit - [11316]
ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n cã tÝnh tíi yÕu tè thêi gian - [4330] pilsenit - [11325]
ph−¬ng ph¸p träng lùc - [6484] pimelit - [11326]
ph−¬ng ph¸p tõ Telur - [8899] pinakiolit - [11332]
ph−¬ng ph¸p uran-ch× x¸c ®Þnh tuæi - [8357] pinchit - [11335]
ph−¬ng ph¸p U-Pb x¸c ®Þnh tuæi - [16163] pinit - [11339]
ph−¬ng ph¸p U-Th-Pb x¸c ®Þnh tuæi - [16167] pin tù sinh - [6103]
ph−¬ng ph¸p U234 x¸c ®Þnh tuæi - [16158] pinoit - [11344]
ph−¬ng ph¸p Van der Kolk - [16248] pintadoit - [11346]
ph−¬ng ph¸p Verneuil - [16346] pip nói löa - [16468]
ph−¬ng ph¸p vi ®Þa chÊn - [11133] pirquitasit - [11356]
ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi b»ng silic 32 - [13818] pirsonit - [11357]
ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tuæi 40Ar/39Ar - [993] pisanit - [11358]
ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt ng−îc - [9398] pisolit - [11359],[11360],[11361]
ph−¬ng ph¸p Xe-Xe x¸c ®Þnh tuæi - [16982] pisolith - [11360]
ph−¬ng sai - [16271],[4347] pistacit - [11363]
ph−¬ng th¼ng ®øng - [11499] pitchblend - [11369]
ph−¬ng thøc - [9596] piticit - [11382]
ph−¬ng tr×nh Barton vÒ søc bÒn ®¸ ë hai bªn thµnh khe nøt pit t«ng trong buång nÐn ba trôc ®Ó thÝ nghiÖm nÐn ®Êt -
- [1369] [12257]

799
piypit - [11383]
pizolit hang ®éng - [2471]
placolith - [11387]
plagioclas - [11388]
plagioclasit - [11390]
plagioclas acid - [153]
plagioclas basic - [1398]
plagiogranit - [11391]
plagionit - [11392]
plagiophyr - [11393]
Plaisanci - [11402]
plancheit - [11410]
planophyr - [11429]
platarsit - [11449]
platiniridi - [11466]
platinit - [11467]
platin (Pt) - [11468]
platnerit - [11469]
platobasalt - [11452]
platynit - [11472]
plauenit - [11473]
playfairit - [11476]
Pleistocen - [11477]
pleonastit - [11479]
Pliensbach - [11483]
Pliocen - [11485]
plombierit - [11487]
plum - [11510]
plumalsit - [11494]
plumazit - [11495]
plumboferit - [11500]
plumbogumit - [11501]
plumbojarosit - [11502]
plumbomicrolit - [11503]
plumbonacrit - [11504]
plumboniobit - [11505]
plumbopaladinit - [11506]
plumbopyrochlor - [11507]
plumbotelurit - [11508]
plumbotsumit - [11509]
plumosit - [11512]
plutonic nodul - [11534]
plutoni (Pu) - [11540]
plutonit - [11539]
poikilo - [11573]
poikiloblast - [11574]
poikilotop - [11578]
poitevinit - [11592]
pokrovskit - [11593]
polarit - [11599]
polder - [11620]
polderland - [11621]
polenit - [11631]
policras - [11650]
polkovicit - [11626]
poloni (Po) - [11643]
polucit - [11639]
polux - [11642]
polyargyrit - [11644]
polybarit - [11647]
polybasit - [11648]
polyclas - [11649]
polydymit - [11652]
polyhalit - [11658]
polylithionit - [11659]
polymignyt - [11663]
polyp - [11670]
polyp æ èng - [3794]
polyquart - [11672]
polzenit - [11677]
ponzait - [11681]
ponzit - [11682]
800
Porland - [11697]
porpezit - [11701]
porphyrit - [11702]
porphyroid - [11711]
porphyrotopic - [11712]
porphyr granit - [4878]
porphyr th¹ch anh - [12147],[12160],[4878]
Porterfield - [11721]
Portlandi - [11722]
portlandit - [11723]
posepnyt - [11724]
potarit - [11745]
potosit - [11776]
Pottsvill - [11778]
poubait - [11779]
poughit - [11780]
powelit - [11786]
poyarkovit - [11788]
Praga - [11790]
pras - [11791]
praseodymi (Pr) - [11792]
prasinit - [11793]
prasopal - [11794]
prehnit - [11818]
preisingerit - [11819]
preiswerkit - [11820]
preobrazhenskit - [11823]
presserit - [11826]
previtrain - [11839]
preyerit - [11840]
priceit - [11842]
priderit - [11843]
Primordial - [11874]
priorit - [11884]
proluvi - [11920]
promethi (Pm) - [11921]
propan - [11923]
propylit - [11925]
propylit ho¸ - [11926]
propylit hãa - [11928]
prosopit - [11930]
prosperit - [11938]
protactini (Pa) - [11940]
Proterozoi - [11944]
protoclastic - [11945]
protodolomit - [11946]
protoenstatit - [11947]
protogin - [11948]
protomylonit - [11951]
Protozoi - [11955]
proudit - [11957]
proustit - [11958]
provitren - [11965]
provitrinit - [11966]
prowersit - [11967]
przhevalskit - [11971]
pseudoautunit hay gi¶ autunit - [11973]
pseudoboleit hay gi¶ boleit - [11974]
pseudobrookit hay gi¶ brukit - [11975]
pseudoclorit hay gi¶ clorit - [11977]
pseudocotunit hay gi¶ cotunit - [11980]
pseudolaueit hay gi¶ laueit - [11985]
pseudoleucit hay gi¶ leucit - [11986]
pseudomalachit hay gi¶ malachit - [11987]
pseudorutil - [11999]
psilomelan - [12009]
Psychozoi - [12010]
Pteropoda - [12013]
ptilolit - [12014]
ptygma - [12016]
pucherit - [12017]
puglianit - [12019]
pulaskit - [12020] quan tr¾c ®éng th¸i n−íc d−íi ®Êt - [6592]
pumpelyit - [12037] quan tr¾c lón - [13581]
pumpelyit-(Mn+2) - [12038] quan tr¾c n−íc d−íi ®Êt - [6592]
Purbeck - [12046] quan tr¾c quang häc - [10387]
purpurit - [12051] quartzfels - [12146]
putoranit - [12052] quartzin - [12150]
puz¬lan - [11789] quartzit - [12151]
pycnit - [12053] quartzit feldspar - [5459]
pyralmandit - [12055] quartzolit - [12158]
pyralspit - [12056] quarzit - [12151]
pyrargyrit - [12060] quarzit chøa mica - [9415]
pyreneit - [12063] quarzit thø sinh - [13414]
pyrhit - [12119] quay bæ sung - [1200]
pyrhotin - [12120] quay phô trî (®cctr) - [1200]
pyrhotit - [12121] quay thuÇn tóy - [12047]
pyrit - [12065],[3143] quay tr¸i - [13847]
pyrites - [12066] quay vßng - [12363]
pyrites mµu vµng - [17045] qu¸ cè kÕt - [10583]
pyrites s¾t tr¾ng - [16827] qu¸ cuén vßng - [7246]
pyrites tr¾ng - [16837] qu¸ ®«ng - [16047]
pyrit cobalt - [2991] qu¸ l¹nh - [16047]
pyrit d¹ng tãc - [2239],[6674] qu¸ mÆn (muèi) - [7245]
pyrit ®ång - [3408] qu¸ nguéi - [14873]
pyrit hãa - [12067] qu¸ nãng - [14884]
pyrit l−ìi m¸c - [14175] qu¸ tíi h¹n - [14874]
pyrit nickel (NiS) - [10067] qu¸ tr×nh alunit hãa - [584]
pyrit phiÕn máng - [8176] qu¸ tr×nh bay h¬i - [16266],[4366]
pyrit thiÕc - [15547] qu¸ tr×nh biÕn chÊt - [9366]
pyrit tr¾ng - [16836] qu¸ tr×nh biÕn chÊt trao ®æi - [9369]
pyroaurit - [12071] qu¸ tr×nh båi tÝch - [526]
pyrobelonit - [12072] qu¸ tr×nh chØnh lý ¶nh - [7343]
pyrochlor - [12073] qu¸ tr×nh c−íp dßng - [1481]
pyrochroit - [12074] qu¸ tr×nh ®ång hãa - [3304]
pyrognomic hay nhiÖt ph¸t quang - [12086] qu¸ tr×nh g¾n kÕt - [3304]
pyrolit - [12087] qu¸ tr×nh g¾n kÕt riÒm - [12725]
pyrolusit - [12089] qu¸ tr×nh gi¶m ®é dèc - [6397]
pyromagma - [12090] qu¸ tr×nh hiÖu chØnh (n¾n chØnh) h×nh häc - [6176]
pyromelan - [12091] qu¸ tr×nh "kh¾c ch¹m" bÒ mÆt - [5157]
pyromerid - [12092] qu¸ tr×nh háa sinh - [12083]
pyromorphit - [12095] qu¸ tr×nh karst hãa - [7893]
pyrop - [12096] qu¸ tr×nh khÝ thµnh - [11552]
pyrophan - [12097] qu¸ tr×nh lë - [1207]
pyrophanit - [12098] qu¸ tr×nh lò tÝch - [4236]
pyrophylit - [12099] qu¸ tr×nh Markov - [9059]
pyrop ë Kimberley - [2225] qu¸ tr×nh mµi mßn - [36],[4488]
pyrosmalit - [12100] qu¸ tr×nh më réng (gi·n) ¶nh - [8900]
pyrosmalit mangan - [8978] qu¸ tr×nh nÐn chÆt - [3239]
pyrostibit - [12102] qu¸ tr×nh nghiÒn vôn - [6544]
pyrostilpnit - [12103] qu¸ tr×nh nhiÖt dÞch - [7218]
pyrotin - [12120] qu¸ tr×nh nhiÖt ®éng häc - [15399]
pyrotit - [12121],[8848] qu¸ tr×nh röa xãi d−íi t¸c ®éng cña giã - [13328]
pyroxen - [12104] qu¸ tr×nh san b»ng - [11408]
pyroxenid - [12114] qu¸ tr×nh sè hãa - [4217]
pyroxenit - [12115] qu¸ tr×nh t¹o ®¸ - [4125]
pyroxenit hornblend - [7020] qu¸ tr×nh t¹o ®¸ ngo¹i sinh - [5251]
pyroxenit olivin - [10322] qu¸ tr×nh t¹o ®ång b»ng - [894]
pyroxenit olivin hornblend - [10317] qu¸ tr×nh t¹o hang - [14221]
pyroxen nh©n t¹o - [2433] qu¸ tr×nh t¹o hãa th¹ch - [5823]
pyroxen vµ feldspar - [12111] qu¸ tr×nh t¹o khe - [5733]
pyroxenoid - [12116] qu¸ tr×nh t¹o nói trong mét khu vùc - [10485]
pyroxferoit - [12117] qu¸ tr×nh t¹o quÆng - [10435]
pyroxmangit - [12118] qu¸ tr×nh t¹o tµn tÝch - [4876]
quai - [5894] qu¸ tr×nh than hãa - [2272]
quai tay - [8679] qu¸ tr×nh thµnh ®¸ - [8542]
quang c¶nh hå - [8164] qu¸ tr×nh thµnh ®¸ ®Çy ®ñ - [5176]
quang phæ - [14196] qu¸ tr×nh thµnh t¹o than bïn - [15978]
quang phæ hÊp thô nguyªn tö kÕ - [1146] qu¸ tr×nh thµnh t¹o vµ ph¸t triÓn cña ®Êt lít (hay hoµng
quang tinh - [10386] thæ) - [8636]
quan hÖ diÖn tÝch - [963] qu¸ tr×nh thiÕt kÕ bª t«ng phun - [9580]
quan hÖ nguån gèc - [3292] qu¸ tr×nh tho¶i dÇn - [6397]
quan s¸t b»ng m¾t - [16434] qu¸ tr×nh tÝch tô - [4022]
quan tr¾c - [9649] qu¸ tr×nh trén kh« - [4575]

801
qu¸ tr×nh trén −ít (bª t«ng) - [16808] quÆng ®iÓn h×nh - [14192]
qu¸ tr×nh vµ kiÓu lo¹i phong hãa - [16739] quÆng ®á - [12390]
qu¸ tr×nh xãi mßn cña b¨ng hµ nói cao t¹o nªn ®é dèc qu¸ quÆng ®ång con c«ng - [10940]
lín cña c¸c s−ên - [10612] quÆng ®ång d¹ng thËn (calcopyrit d¹ng thËn) - [1720]
qu¸ tr×nh xö lý h×nh häc - [6178] quÆng ®ång ®á - [12370]
qu¶ nãn - [3245] quÆng ®ång ®èm - [16275]
qu¶n lý l−u vùc - [16671] quÆng ®ång khèi t¸m mÆt - [10264]
qu¹t aluvi míi ®−îc tÝch tô cã ®é dèc lín h¬n so víi qu¹t quÆng ®ång mµu gan (cuprit) - [8588]
cò mµ nã ph¸t triÓn trªn ®ã - [14886] quÆng ®ång mµu vµng - [17039]
qu¹t båi tÝch - [4572],[5389] quÆng ®ång nhung - [16318]
qu¹t båi tÝch b»ng ph¼ng - [946] quÆng ®ång sÆc sì - [10941]
qu¹t båi tÝch hçn hîp - [3193] quÆng ®ång sulfat ngËm n−íc - [3410]
qu¹t båi tÝch ngo»n ngoÌo - [5137] quÆng ®ång tÝa - [12050]
qu¹t ch©u thæ - [3953] quÆng ®−îc nghiÒn nhá - [10449]
qu¹t d−íi biÓn - [14771] quÆng g¾n kÕt - [5826]
qu¹t ®ôc - [15914] quÆng giµu - [12677],[6899]
qu¹t giã - [1741] quÆng (s¾t) d¹ng thËn - [7960]
qu¹t lë tÝch - [15086] quÆng h¹t ®Ëu - [10944]
qu¹t röa tr«i - [10572] quÆng hoa ®µo - [10939]
qu¹t trÇm tÝch m¶nh vôn - [4078] quÆng hãa - [9321]
qu¹t xãi trµn - [16588] quÆng kÏm ®á - [12408]
quÆng - [10411],[6715] quÆng khai th¸c ®−îc - [11732]
quÆng Èn - [6890] quÆng khã gia c«ng xö lý - [12329]
quÆng b¸nh xe - [16811] quÆng khã nãng ch¶y - [12454]
quÆng b¹c ®á - [12398] quÆng kh« - [4576]
quÆng b¹c ®á sÉm - [3828] quÆng khèi - [1727]
quÆng bismut - [1656] quÆng kidney - [7960]
quÆng bãng bismut - [1654] quÆng lo¹i hai - [13420]
quÆng bãng ®ång b¹c - [13841] quÆng lé ra - [10439]
quÆng bãng teluri - [15226] quÆng mangan ®á - [12387]
quÆng bå hãng - [14125] quÆng mangan n©u - [1963]
quÆng bét - [11783] quÆng mµu vµng - [17044]
quÆng bïi nhïi - [15545] quÆng mÞn - [5583]
quÆng cacbonat kÏm - [17139] quÆng molybden - [9630]
quÆng ch¾c ch¾n cã - [7397] quÆng nghÌo - [1389],[8363]
quÆng ch¾c cã - [11892] quÆng nghÌo chÊt l−îng thÊp - [8710]
quÆng ch×-b¹c - [13844] quÆng nguån gèc hå - [8115]
quÆng ch× chøa b¹c - [11496] quÆng nguån gèc magma - [10446]
quÆng ch× d¹ng ®Êt mµu vµng - [2194] quÆng nguyªn khai ch−a tuyÓn - [2948],[3603]
quÆng ch× ®en (seruxit) - [1683] quÆng nguyªn sinh - [11858]
quÆng ch× ®á - [12385] quÆng nickel-antimony - [10063]
quÆng ch× mµu vµng - [17042] quÆng næi khi tuyÓn - [5656]
quÆng ch× mµu xanh - [6514] quÆng ph©n t¸n - [7089]
quÆng ch× sulfur - [8347] quÆng porphyr - [11716]
quÆng ch× tr¾ng - [16829] quÆng s¹ch - [5591]
quÆng ch−a tuyÓn - [12320] quÆng s¾t - [7648]
quÆng chøa calamin - [6007] quÆng s¾t bãng - [7639]
quÆng cã gi¸ trÞ c«ng nghiÖp - [10936],[10938] quÆng s¾t chøa ®ång - [3690]
quÆng cã triÓn väng - [11936] quÆng s¾t chøa sÐt - [2853]
quÆng côc - [8746] quÆng s¾t d¹ng chïm nho - [1834]
quÆng d¹ng c¸m - [5583] quÆng s¾t d¹ng d¨m kÕt - [2205]
quÆng d¹ng ®èm - [9751] quÆng s¾t d¹ng h¹t - [10119]
quÆng d¹ng h¹t - [10120] quÆng s¾t d¹ng kim (g¬tit) - [148]
quÆng d¹ng h¹t ®Ëu (limonit) - [1457] quÆng s¾t d¹ng nhò ®¸ - [1972]
quÆng d¹ng khèi - [9096] quÆng s¾t d¹ng trøng c¸ - [10349]
quÆng d¹ng m¹ch - [8625] quÆng s¾t d¹ng trøng c¸ mµu ®á vïng Clinton - [2928]
quÆng d¹ng tÊm (hematit) - [5626] quÆng s¾t ®Çm lÇy - [1770]
quÆng d¹ng thËn - [6078] quÆng s¾t ®en (manhetit) - [1681]
quÆng d¹ng tæ ong - [590] quÆng s¾t ®á - [10306],[12382]
quÆng d¹ng vµnh - [3002] quÆng s¾t gç - [16938]
quÆng d¹ng vá - [3615] quÆng s¾t h¹t ®Ëu - [10943]
quÆng dÔ tuyÓn - [5885] quÆng s¾t khèi t¸m mÆt - [10265]
quÆng dù b¸o - [11733] quÆng s¾t-mangan - [7642]
quÆng ®ang th¨m dß chuÈn bÞ khai th¸c - [4092] quÆng s¾t mÆt thoi - [12653]
quÆng ®¸p øng yªu cÇu - [617] quÆng s¾t n©u - [8488]
quÆng ®· chuÈn bÞ khai th¸c - [4091] quÆng s¾t titan - [15559]
quÆng ®· ®−îc khai th¸c vµ ®Ëp nhá - [10422] quÆng s¾t tr¾ng - [16826]
quÆng ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh - [11960] quÆng s¾t tõ - [8885]
quÆng ®· lµm s¹ch - [5591] quÆng s¾t xèp - [7638]
quÆng ®· th¨m dß - [9156] quÆng sulfua b¹c - [13842]
quÆng ®Æc sÝt - [3148] quÆng sulphur - [14862]
quÆng ®Çm lÇy - [1772],[1777],[9079] quÆng suy ®o¸n - [7435]

802
quÆng t¶ng - [1727] rammell - [12258]
quÆng thay thÕ - [12522] ramsayit - [12268]
quÆng th¶i - [12458],[12985] ramsdelit - [12269]
quÆng thiÕc - [15546] rana - [12270]
quÆng th« - [12320] rance - [12271]
quÆng thuËn tõ - [10852] Rancholabre - [12272]
quÆng tiÒm n¨ng - [6155] rancieit - [12273]
quÆng trÇm tÝch l¾ng ®äng ë ®¸y hå - [8159] ranh giíi - [1852]
quÆng trªn mÆt - [10439] ranh giíi b·o hßa - [1857]
quÆng turkey bÐo - [15921] ranh giíi ®ång b»ng båi tÝch - [518]
quÆng uran - [16169] ranh giíi ®øt g·y - [5415],[7983]
quÆng urani - [16164] ranh giíi kho¶nh - [13426]
quÆng vµng kiÓu carlin - [2351] ranh giíi lôc ®Þa - [3343]
quÆng volfram - [15890] ranh giíi m¶ng - [11459],[11460],[11461]
quÆng vì vôn - [1953] ranh giíi m¶ng båi kÕt - [121]
quÆng x©m t¸n - [11272],[4354],[7361] ranh giíi m¶ng héi tô - [3387]
qu©n ph−¬ng - [14369] ranh giíi m¶ng ph©n ly - [4402]
quÇn diÖn sinh th¸i - [4714] ranh giíi m¶ng tr−ît b»ng ngang - [15681]
quÇn ®¶o - [945] ranh giíi ngoµi cña c¸nh khóc uèn (r×a ngoµi cña b·i båi ë
quÇn ®¶o san h« - [1144] khóc uèn) - [15583]
quÇn hîp - [1100],[3145] ranh giíi pha - [11186]
quÇn hîp hãa th¹ch - [5821] ranh giíi thñy triÒu - [15484]
quÇn hîp kh¸c ngµnh - [3309] rankachit - [12280]
quÇn l¹c sinh vËt - [3046] rankamait - [12281]
quÇn l¹c sinh vËt (cs) - [1605] rankinit - [12285]
quÇn lo¹i h¹n chÕ - [3981] ranquilit - [12286]
quÇn thÓ - [3096],[3097] ransomit - [12287]
quÇn thÓ d¹ng c©y - [3990] ranunculit - [12288]
quÇn thÓ d¹ng chuçi - [2426] rasorit - [12293]
quÇn thÓ d¹ng l¸ phøc - [5924] raspit - [12296]
quÇn thÓ kho¸ng häc - [9536] rathit - [12308]
quÇn x· - [3145] rathit-II - [12309]
quÇn x· cao ®Ønh - [2895] rauenthalit - [12313]
quÇn x· hãa th¹ch - [5822] rauvit - [12314]
que - [147],[3111] rayit - [12323]
que bãi - [4407],[4491] r¶i ®¸ d¨m - [1296]
que nèi - [15659] r·nh - [12716],[14768],[14837],[14838],[15738],[15831],
queluzit - [12168] [2191], [2612],[3102],[5732],[5733],[6950],[7010],[7493]
quenselit - [12170] r·nh bµo mßn - [5110]
quenstedtit - [12171] r·nh b¶n lÒ - [13537],[6922]
questa - [3675] r·nh cuèng b¸m - [10972]
quetzalcotlit - [12172] r·nh d©y ch»ng - [8458]
quyÒn khai th¸c má - [9549] r·nh dßng nói löa - [16484]
quyÒn khai th¸c má (Mü - [2811] r·nh däc - [3105]
quyÓn b¨ng hµ - [3624] r·nh ®¹i d−¬ng - [10254]
quyÓn ®¸ - [8567] r·nh ®−êng sÑo - [3139]
quyÓn kiÕn t¹o - [15195] r·nh ®−îc xÎ bëi n−íc trµn bê hå - [10594]
quyÓn mÒm - [1111] r·nh g¸y - [10238]
quyÓn sinh th¸i - [4737] r·nh gi¶ - [11978]
quy chiÕu - [12437] r·nh hang - [3685]
quy ph¹m ®Þa tÇng - [14542] r·nh hßa tan - [14105]
quy t¾c entropy - [4991] r·nh häng - [13895]
quý - [11805] r·nh khÝa - [3538]
quü ®¹o thÊm - [10926],[13450] r·nh l−ng - [4467]
quü ®¹o tho¸t n−íc - [4510] r·nh mai - [2259]
quü ®¹o øng suÊt - [14625] r·nh m¸ng - [6373]
Quü m«i tr−êng toµn cÇu - [6066] r·nh mi gian - [6263]
rabitit - [12182] r·nh ngang - [3106],[4153]
race - [12183] r·nh ngoµi - [5309]
rada mét vÞ trÝ - [9668] r·nh n−íc dµi - [8665]
radi (Ra) - [12231] r·nh æ (cs) - [596]
radiolarit - [12228] r·nh s©u ®¸y biÓn - [13356]
radiolit - [12229] r·nh tai (cs) - [1174]
radon-220 - [12235] r·nh tho¸t n−íc - [6646]
radon (Rn) - [12234] r·nh thu n−íc - [3083]
ragioni - [12242] r·nh tr−íc - [5796]
raguinit - [12243] r·nh v¸ch - [13535]
rait - [12248] r·nh v¸ch ng¨n - [13534]
ralstonit - [12250] r·nh vá - [3229]
ramdohrit - [12255] r·nh xen s−ên - [12675],[7563],[7564]
rameauit - [12256] r·nh xãi - [13326]
ramelsbergit - [12259] r·nh xãi cña suèi - [12998]

803
r¹ch - [15451] Rhaet - [12622]
r¹n - [12411],[12433] rheni (Re) - [12624]
r¹n h÷u c¬ d¹ng ®åi - [10923] rhodesit - [12633]
r¹n mÆt bµn - [15047] rhodi (Rh) - [12635]
r¹n nÒn b»ng - [11464] rhodit - [12634]
r¹n r×a nÒn ®¸ b»ng - [13667] rhodizit - [12636]
r¹n san h« - [3423] rhodochrosit - [12637]
r¹n san h« d¹ng cét - [11318] rhodolit - [12639]
r¹n sinh th¸i - [4716] rhodonit - [12640]
r¹n sinh vËt - [1613] rhodostannit - [12641]
r¨ng - [15600] rhodusit - [12642]
R¨ng Èn - [3632] rhomboclas - [12650]
R¨ng ba mÊu - [15771] rhombolit - [12657]
r¨ng b¶n lÒ - [6921] Rhynchonellida - [12660]
r¨ng bªn - [8267] richelit - [12678]
R¨ng ch»ng (Desmodonta) - [4065] richelsdorfit - [12679]
r¨ng chÝnh - [2340] richetit - [12680]
r¨ng cöa - [7371] Richmond - [12681]
r¨ng dµy - [10644] richterit - [12682]
R¨ng d·y (Taxodonta) - [15133] rickardit - [12683]
R¨ng dÞ (Anomodontia) (cs) - [775] ridmergnerit - [12410]
r¨ng ®Òu - [7682] riebeckit - [12691]
r¨ng hµm - [9619] riebeckit magnesi - [8872]
r¨ng kh¸c - [6841] riªng hay ®Æc biÖt - [14178]
r¨ng l−îc - [3666] riÒm Beck - [1464]
r¨ng l−îc r×a khe - [3667] riÒm ®¸ bao mµi mßn do sãng - [16697]
r¨ng nhá - [4008] riÒm ghÐp ®«i - [15016]
R¨ng nãn (Conodontophorida) - [3288] riÒm liªn kÕt - [12725]
r¨ng r¾n - [10372] riÒm syntaxy - [15016]
r¨ng th¼ng - [10504] riÒm vông biÓn - [8137]
R¨ng thó - [15375] rift - [12694]
R¨ng tia (cs) - [183] rift gi÷a ®¹i d−¬ng - [9481]
r¨ng v¸ch - [13540] rikeboerit - [12714]
R¨ng xÎ (Schizodonta) - [13266] rilandit - [12715]
R¨ng yÕu - [4652] rimpylit - [12728]
r¾n ch¾c - [3147] rimstone - [12730]
rÆng nói s¾t - [7651] rineit - [12749]
r©u I - [794] ringwoodit - [12746]
r©u xóc gi¸c - [793] rinkit - [12747]
rÊt nhá - [5589] rinkolit - [12748]
(®é lón lÖch) - [4197] riolit kiÒm - [15124]
realgar - [12328],[12391] Riphei - [12754]
rectorit - [12359] ripidolit - [12755]
redingit - [12372] rivadavit - [12781]
redingtonit - [12381] riversideit - [12803]
redledgeit - [12386] rivotit - [12809]
redruthit - [12396] r×a b¨ng - [10823]
reduzat - [12405] r×a biÕn ®æi - [15682]
refikit - [12438] r×a ®¸ - [12729]
Refug - [12456] r×a ®Êt tr−ît - [15580]
reger - [12460] r×a ®èi miÖng - [30]
regolith - [12467] r×a ®éng - [196]
reinerit - [12476] r×a gèc hµm - [6330]
reinhardbraunsit - [12481] r×a l«ng chim - [5443]
Reliz - [12507] r×a lôc ®Þa - [3343]
remolinit (kv) - [12509] r×a miÖng vá - [11095]
renardit - [12514] r×a phÝa biÓn cña mÆt r¹n cã c¸c kªnh dÉn sãng lõng -
renierit - [12516] [12418]
renselarit - [12518] r×a thÒm lôc ®Þa - [13666]
Repetti - [12520] r×a thô ®éng - [10918]
reslerit - [12574] r×a tù do - [5883]
retgersit - [12586] r×a v¸t máng - [5443]
retinalit - [12589] roaldit - [12815]
retzian - [12602] robersit - [12817]
revdit - [12603] robinsonit - [12818]
revesit - [12434] rocbridgeit - [12831]
reyerit - [12618] rockalit - [12821]
rezbanyit - [12619] rodalquilarit - [12869]
Rªu ®éng vËt Cribrimorpha - [3552] rodochrosit - [12294]
Rªu (cs) - [1976] roeblingit - [12870]
RÔ sÑo - [14462] roederit - [12871]
rhabdophan - [12621] roemerit - [12872]

804
roentgenit - [12873] rung ®éng - [16396],[6571],[9750]
roeperit - [12874] ruéng bËc thang - [14435]
rogianit - [12875] Ruét khoang - [3037]
rohait - [12876] Rupel - [12999]
rokuhnit - [12878] rusakovit - [13002]
romanechit - [12889] Ruscin - [13003]
romanzovit - [12890] ruselit - [13004]
romarchit - [12891] rustenburgit - [13005]
romeit - [12892] rustumit - [13006]
romerit - [12893] ruthenarsenit - [13007]
rongstockit - [12894] rutheni (Ru) - [13009]
rontgenit - [12895] rutheniridosmin - [13008]
rooseveltit - [12899] ruthenosmiridi - [13010]
roquesit - [12904] rutherfordin - [13011]
rosasit - [12905] rutil - [13013]
roscherit - [12906] Rïa - [2650]
roscoelit - [12907] rót ng¾n l¹i - [15845]
roselit - [12912] rót n−íc - [4038]
roselit beta - [1554] rót n−íc d−íi ®Êt - [6606]
rosemaryit - [12913] rñi ro - [12779]
rosenbuschit - [12915] rông l¸ hµng n¨m - [3885]
rosenhahnit - [12916] rõng ®Çm lÇy ë Amozon - [17050]
rosickyit - [12920] rõng rËm nhiÖt ®íi - [7819]
rosieresit - [12921] röa lòa - [16581]
rosit - [12925] röa lòa trªn mÆt - [14919]
roslerit - [12926] röa mßn - [20]
rosolit - [12924] röa quÆng - [10455]
rosterit - [12927] röa tr«i - [10621],[4487]
rosthornit - [12928] röa tr«i do b¨ng tan - [10568]
Rostroconchia - [12931] röa tr«i ®Òu - [13660]
Rotliegende - [12950] röa tr«i ®Ønh - [11379]
roubaultit - [12954] röa tr«i s−ên - [13963]
routhierit - [12960] röa xãi - [13322]
roweit - [12961] röa xãi do sãng - [16720]
rowlandit - [12962] röa xãi lßng kªnh - [13324]
rozenit - [12963] röa xãi vµ lÊp ®Çy - [13323]
rozhkovit - [12964] ryacolit - [13014]
rä ®¸ chèng sãng vµ xãi mßn (®cctr) - [5982] Ryazan - [13015]
rèn - [16009] ryoandesit - [12661]
rèn Èn - [3638] ryocrystal - [12662]
rç mÆt - [12044] ryodacit - [12152],[12663]
réng - [13668],[13688],[14528],[14767],[903] ryodiabas - [12664]
réng c¶nh - [5201] ryolit - [12147],[12160],[12665]
réng ®Þa lý - [5193] sa kho¸ng - [11386]
réng mÆn - [5187] sa kho¸ng bê - [1503]
réng nhiÖt - [5200] sa kho¸ng bê biÓn - [1444]
réng s©u - [5191] sa kho¸ng c¸t lßng s«ng - [12784]
réng sinh - [5202] sa kho¸ng ch«n vïi - [3902]
r¬i ®¸ bät - [12032] sa kho¸ng (®¸ quý) aluvi - [522]
r¬i vôn - [3874] sa kho¸ng thÒm - [15290]
rêi - [8683] Saali - [13016]
rêi r¹c ho¸ ¶nh sè b»ng hµm fourier - [4109] sa m¹c - [4047]
ruarsit - [12967] sa m¹c c¸t - [8046]
rubelit - [12971] sa m¹c muèi - [7902],[7939]
rubidi-87 - [12973] sa th¹ch - [2374]
rubidi (Rb) - [12972] sabieit - [13018]
rubi arizon - [1006] sabinait - [13019]
rubi balas - [1287] Sabinas - [13020]
rubi Bohemian - [1780] sabugalit - [13021]
rubi Brazil - [1906] sacrofanit - [13025]
ruby - [12975] saflorit - [13034]
rubycel - [12977] sagenit - [13036]
ruby American - [619] sahamalit - [13038]
ruby ®¸ - [12853] sahlinit - [13039]
ruby ®á - [12968] sahlit - [13040]
ruby mµu ®á m¸u - [11310] sai ph©n h÷u h¹n - [5592]
ruby Nam Phi - [14144] sai sè - [5117]
ruby sao - [14390] sai sè chuÈn - [14369]
rucklidgeit - [12982] sai sè cßn d− - [12550]
rud - [12983] sai sè hÖ thèng - [15031],[3310]
ruizit - [12987] sai sè lo¹i I(() - [5118]
rumanit - [12988] sai sè lo¹i II(() - [5119]

805
sai sè ngÉu nhiªn - [110],[12275] sapar - [13175]
sai sè ngÉu nhiªn (kh«ng hÖ thèng) - [16027] saphir - [13176]
sai sè th« - [2967] saphirin-2M - [13179]
sai sè tuyÖt ®èi - [51] saphirin-1Tc - [13178]
sainfeldit - [13041] saphir alexandrit - [426]
sakhait - [13042] saphir Brazil - [1907]
sakharovait - [13043] saphir n−íc - [13173],[16666]
Sakmari - [13044] saphir sao - [14391]
sakurait - [13045] saphir trang søc - [5395]
saleseit - [13048] saphir tr¾ng - [16839]
salesit - [13049] saponit - [13174]
salic - [13050] sarabauit - [13183]
Salin - [13053],[13061] sarcolit - [13184]
salit - [13066] sarcopsid - [13185]
salmoit - [13068] sardonyc - [13187]
salmonsit - [13069] sarkinit - [13188]
saltpeter - [13084] Sarkmari - [13189]
samari (Sm) - [13097] sarmientit - [13190]
samarskit - [13099] sarospatakit - [13191]
samiresit - [13100] sartorit - [13192]
sampleit - [13105] saryarkit - [13193]
samsonit - [13114] sasolit - [13194]
samuelsonit - [13115] saterlyit - [13200]
sanbornit - [13116] satimolit - [13197]
sandarac - [13119] satpaevit - [13199]
sanderit - [13134] Saucesi - [13205]
sandfall - [13136] sauconit - [13206]
sandia - [13143] saukovit - [13207]
sanding - [13144] sausurit - [13209]
saneroit - [13160] sausurit hãa - [13210]
Sangamon - [13161] sau kho¸ng ho¸ - [11737]
sanidin - [13162] sau kiÕn t¹o - [11735],[11741]
sanidinit - [13165] sau magma (hËu magma) - [5047]
sanidin natri - [14028] sau t¹o nói - [11738]
sanjuanit - [13167] Saxon - [13215]
sanmartinit - [13168] sazinit - [13217]
san b»ng - [11407],[1160],[894] sµng ®¸ - [13766]
san b»ng do b¨ng hµ - [3623] sµng ®Êt - [13766]
san b»ng ®é cao ®Þa h×nh - [553] sµng h¹t ®Êt hoÆc sµng ®¸ - [13334]
san b»ng vµ lÊp ®Çy - [3732] sµn khoan - [12703]
san h« bèn tia - [15323] s¸ng mµu - [8421],[8429]
San h« chuçi (Halysitidae) - [2566] s¸t d−íi - [14763]
san h« d¹ng qu¹t - [5391] s¶nh - [2474]
San h« d¹ng sîi (Chaetitidae) - [2563] s¶n l−îng - [2220]
san h« ®¬n thÓ - [13850],[14088] s¶n l−îng giÕng khoan - [2222]
san h« h×nh sõng - [7014] s¶n l−îng (n¨ng suÊt) hµng ngµy - [3799]
San h« (Anthozoa) - [3417] s¶n l−îng hµng ngµy - [3800]
San h« (Anthozoa) (cs) - [807] s¶n phÈm b¨ng tan - [5938]
san h« Rugosa - [12986] s¶n xuÊt - [1710]
san h« s¸u tia - [6866] s¹n - [1320],[6547]
San h« s¸u tia (Scleractinia) - [13307] s¹n kÕt - [6548]
San h« t¸m tia (Octocorallia) - [10270] s¹n nói löa - [16490]
san h« t¹o ¸m tiªu - [6830] s¹n than - [2959]
san h« t¹o r¹n - [6830] s¹n v«i - [2111]
san h« −a s¸ng - [6830] s¾c ký khÝ - [6033]
San h« v¸ch ®¸y (Tabulata) - [15054] s¾c ký khÝ -khèi phæ ký - [6034]
san h« v¸ch ®¸y - [5437] s¾c phæ khÝ - [6031]
san lÊp - [12843] s¾p xÕp - [8340]
santafeit - [13169] s¾p xÕp cña h¹t - [10648]
santanait - [13170] s¾p xÕp tËp hîp sè theo chiÒu t¨ng dÇn - [12284]
santit - [13171] s¾t - [5502],[5536]
Santon - [13172] s¾t d¹ng spat - [14163]
sao - [14384] s¾t magnesi - [8870]
Sao biÓn cè ®Þnh (Edrioasteroidea) - [4772] s¾t spatic - [14167]
sao Diªm V−¬ng - [11527] s¾t sulfat - [7657]
sao H¶i V−¬ng - [10016] s¾t (Fe) - [7631]
sao Háa - [9075] s¾t tù sinh - [7631],[7645]
sao Kim - [16334] s©u - [3896]
sao Méc - [2365],[7822] sÉm - [3825]
sao Thiªn V−¬ng - [16183] sËp hang - [14225]
sao Thæ - [13204] sËp lë hang ®éng - [2457]
sao Thñy - [9237] sËp lë hßa tan - [14100]

806
sËp lë vµo hang - [2466]
sËp vôn - [3874]
sborgit - [13218]
scachit - [13219]
scandi (Sc) - [13228]
Scaphopoda - [13231]
scapolit - [13232]
scapolit ho¸ - [13233]
scarbroite - [13235]
scawtit - [13248]
schachnerit - [13249]
schafarzikit - [13250]
schairerit - [13251]
schalerit - [13252]
schaurteit - [13253]
scheelite - [13254]
scheferit - [13255]
scheibeit - [13256]
schertelit - [13257]
scheteligit - [13258]
schiefelinit - [13259]
schiller - [13260]
schiller ho¸ - [13262]
schillerspan - [13261]
schirmerit - [13263]
schizolit - [13267]
schlosmacherit - [13269]
schmeiderit - [13270]
schmiterit - [13275]
schneiderhonit - [13276]
schoderit - [13277]
schoenfliesit - [13280]
schoenit - [13281]
schoepit - [13282]
scholzit - [13283]
schorl - [13284]
schorl ®á - [12397]
schorlomit - [13285]
schreibersit - [13287]
schreyerit - [13289]
schroeckingerit - [13290]
schroterit - [13291]
schubnelit - [13292]
schuchardtit - [13293]
schuetteit - [13294]
schuilingit - [13295]
schulenbergit - [13296]
schultenit - [13297]
schumacherit - [13298]
schungit - [13299]
schvatzit - [13302]
schwartzembergit - [13301]
scolecit - [13312]
scorilit - [13314]
scorodit - [13315]
scorzalit - [13316]
scotlandit - [13320]
Scythi - [13343],[13920]
seacyit - [14407]
seamanit - [13378]
searlesit - [13382]
secaninait - [7636]
sechron - [13391]
sederholmit - [13428]
sedovit - [13441]
segelerit - [13452]
seidozerit - [13456]
seinajokit - [13458]
selait - [13504]
selen - [13495]
selenat - [13492]
selenid - [13493]
807
seleni (Se) - [13495]
selenjoseit - [13496]
selen-teluri - [13499]
selenonit - [13497]
self potential (thÕ ph©n cùc tù nhiªn) - [14147]
seligerit - [13444]
seligmannit - [13503]
semenovit - [13508]
semi opal (nöa opal) - [13512]
semseyit - [13516]
senait - [13517]
senarmontil - [13518]
Senec - [13519]
senegalit - [13520]
sengierit - [13521]
Senoman - [13522]
Senon - [13523]
sepiolit - [13531]
serandit - [13551]
Seravali - [13569]
serendibit - [13552]
sergeevit - [13553]
sericit - [13554]
sericit hãa - [13555]
serpentin - [13560]
serpentin ho¸ - [13564]
serpentin m¾t mÌo - [13195]
serpentin quý - [11809]
serpierit - [13566]
serpophit - [13567]
setlingit - [13585]
seybertit - [13589]
seyrigit - [13590]
sÐt - [2847],[8613],[979]
sÐt bentonit - [1515]
sÐt bÐo - [5410]
sÐt bÞ nøt nÎ (khi gi¶m ®é Èm - [5612]
sÐt c¸t bét - [13832]
sÐt ch¶y - [12174]
sÐt chÞu löa - [5595]
sÐt chÞu löa chøa sillic - [13802]
sÐt chøa v«i - [2089]
sÐt côc - [1293]
sÐt cøng - [1589]
sÐt cøng chÞu löa - [2400]
sÐt diaspo - [4156]
sÐt diatomit - [4165]
sÐt ®á - [12368]
sÐt giµu crom - [2737]
sÐt giÊy - [10792]
sÐt gèm sø - [2692]
sÐt h¹t lín - [2966]
sÐt h¹t nhá - [5579]
sÐt hßn (®cctr) - [1293]
sÐt hãa - [980],[990]
sÐt kÕt - [985],[988],[989],[991]
sÐt kiÕn t¹o - [13505],[13506]
sÐt lµm g¹ch chÞu löa - [12453]
sÐt m¹ch - [2852]
sÐt nguyªn sinh - [11844]
sÐt pha c¸t bét - [13833]
sÐt potber - [11762]
sÐt silic - [5654]
sÐt tµn d− - [11844],[12545]
sÐt t¶ng - [1845]
sÐt t¹i chç - [12545]
sÐt than - [12292]
sÐt thø sinh - [13396]
sÐt tiÒn ch©u thæ - [11898]
sÐt tiÒn delta - [11898]
sÐt tr¾ng - [11349],[11686]
sÐt Trung Quèc - [2692]
sÐt v«i - [9060],[9070] silicat ®¶o kÐp - [14129]
sÐt v«i chøa c¸t lôc - [6522] silicat hãa - [13799]
sÐt x¸m vµng - [16548] silicat khung - [15198],[5865]
sÐt xi m¨ng - [2502] silicat líp - [13658]
sÑo - [2766] silicat m¹ch - [7489]
shabynit - [13592] silicat nh«m - [569]
shadlunit - [13593] silicat vßng - [12741]
shadlunit mangan - [8964] silic (Si) - [13817]
shafranovskit - [13595] silic hãa - [13811],[2676]
shahovit - [13601] silic hãa h¹t - [6439]
shandit - [13610] silic radiolar - [12226]
sharpit - [13615] silicilith - [13814]
shatuckit - [13617] siliciophit - [13815]
shcherbakovit - [13618] silico-magnesiofluorit - [13816]
shcherbinait - [13619] sil hay ocr¬ mµu vµng - [13784]
sheridanit - [13673] sillimanit - [13824]
sherwoodit - [13674] Silur - [13836]
Shidertin - [13675] Silur h¹ - [8726]
shonkinit - [13693] silvanit - [13837]
shorl - [13713] simetit - [13845]
shorl tr¾ng - [16841] simonelit - [13848]
shortit - [13715] simonit - [13849]
shoshonit - [13716] simplotit - [13858]
shuiskit - [13733] simpsonit - [13859]
shungit - [13734] sincosit - [13862]
sial - [13046],[13737] Sinemuri - [13863]
sialit - [13739],[13740] sinerit - [13884]
sialma - [13741] sinhalit - [13873]
sialsima - [13742] sinh c¶nh - [1634],[4742]
siberit - [13743] sinh ®Þa chÊt - [1612]
sibirskit - [13744] sinh ®Þa hãa - [1611]
Sicil - [13745] sinh ®Þa tÇng häc - [1631]
sicklerit - [13746] sinh ®íi - [1636]
siderazot - [13750] s×nh ®«i mÆt bËc 1 - [5602]
siderit - [13751] sinh hãa - [1597]
siderit h×nh cÇu - [14248] sinh kho¸ng - [9324],[9325],[9330]
siderodot - [13752] sinh kho¸ng (tt) - [9537],[9538]
sideroferit - [13753] sinh kho¸ng häc - [9330]
siderogel - [13754] sinh kim - [9324],[9325]
sideromelan - [13755] sinh lîi - [1458]
sideronatrit - [13756] sinh sau - [4084],[4087]
siderophil - [13757] sinh s¶n hai d¹ng bµo tö - [6854]
siderophylit - [13758] sinh sèng b»ng chÊt h÷u c¬ oxy hãa - [2665]
siderospher - [13759] sinh sèng b»ng chÊt v« c¬ oxy hãa - [2664]
siderotil - [13760] sinh sèng b»ng hãa chÊt - [2662],[2666]
sidorenkit - [13763] sinh t¸n - [16002]
Siegen - [13764] sinh th¸i häc - [4720]
siegenit - [13765] sinh th¸i häc phãng x¹ - [12215]
siªu bas - [15989] sinh thêi - [1601]
siªu basic (tt) - [15991] sinh tr−ëng syntactic - [15014]
siªu biÕn chÊt - [15993] sinh tr−ëng tinh thÓ h×nh x−¬ng - [13910]
siªu cÊu tróc - [14901],[14908] sinh tr−ëng xo¾n - [14262]
siªu chu kú - [14894] sinh t−íng - [1608]
siªu ®íi - [14905] sinh vËt - [4941]
siªu m¹ng (hay siªu cÊu tróc) - [14891] sinh vËt b¸m ®¸y - [5074]
siªu mylonit - [15995] sinh vËt coliform (d¹ng coli) - [3069]
siªu « - [14872] sinh vËt cã nh©n thùc - [5180]
siªu sima - [15996] sinh vËt cã tÝnh thÕ giíi - [3478]
siªu thuËn tõ - [14892] sinh vËt ®¬n bµo cã roi - [4698]
sifema - [13771] sinh vËt g©y bÖnh - [10927]
siferna - [13772] sinh vËt häc - [1624]
sigloit - [13773] sinh vËt mÆt ®¸y - [5030]
silenite - [13823] sinh vËt phï sinh - [5052]
Silesi - [13785] sinh vËt trªn c¹n - [6096]
silex - [13786] sinh vËt tr«i næi - [11422],[11423],[11424]
silexit - [13787] Sini - [13874]
silhydrit - [13788] sinjarit - [13877]
silic - [13800] sinoit - [13885]
silica - [13789] sinop - [13887]
silicalit - [13792] sinopit - [13886]
silicat - [13796],[13798] siphon - [13890]
silicat chuçi - [2568] siserskit - [13900]

808
sismondin - [13901] sãng ©m - [170]
sit - [12292] sãng c¸t - [13153]
sitaparit - [13902] sãng céng h−ëng (®vl) - [16710]
sjugrenit - [13908] sãng cùc ng¾n - [9473]
skaninait - [13487] sãng dÞch chuyÓn (®vl) - [16714]
skiagit - [13912] sãng do giã xo¸y - [7097]
skinnerit - [13915] sãng däc - [8671]
sklodowskit - [13916] sãng ®µn håi - [4826]
skolit - [13917] sãng ®¶o - [3389]
skomerit - [13918] sãng ®Çu - [6755]
skuterudit - [13919] sãng ®Þa chÊn - [13476]
Skythi - [13920] sãng ®éng ®Êt - [8805]
slavikit - [13925] sãng I - [7732]
slavyanskit - [13926] sãng khóc x¹ - [16713]
slawsonit - [13927] sãng Love (L) - [8703]
slayanskit - [13928] sãng lõng do giã xo¸y - [7095]
slide - [13931] sãng mÆt - [8656]
(líp) Tay cuén kh«ng khíp (Inarticulata) - [7365] sãng mÆt ®Þa chÊn - [1861]
smaltit - [13982] sãng mÆt lg - [8446]
smaragd - [13983] sãng micro - [9473]
smaragdit - [13984] sãng nÐn - [16713]
smectit - [13985] sãng nÐn në (®vl) - [16713]
smirnit - [13987] sãng ngang - [16714]
smirnovit - [13989] sãng ngang S - [5093]
smithit - [13990] sãng nãn - [6755]
smithsonit - [13991] sãng P - [8671]
smitsonit - [6007] sãng ph¶n x¹ ba lÇn - [15428]
smolianinovit - [13995] sãng ph¼ng trong kh«ng gian ba chiÒu - [11420]
smythit - [14001] sãng Rayleigh - [12324]
sobolevit - [14011] sãng thÇn - [15855]
sobolevskit - [14012] sãng thñy ®éng - [7143]
sobotkit - [14013] sãng va ®Ëp - [13692]
soda - [14015] sãng vç bê - [527]
sodacla - [14018] sãt - [12497],[12542]
sodalit - [14031] sái - [16377],[2623],[6443],[6475]
sodyit - [14032] sái chøa ngäc - [6075]
sogdianit - [14048] sái chøa s¹n - [6444]
sogrenit - [14049] sái kÕt - [6478]
sol khÝ - [282] sái s¹n - [2386]
solongoit - [14089] sái Scotch - [13317]
song h×nh trùc giao - [10178] sái th« - [2970],[2971]
song thÇn kinh (Amphineura) (cs) - [647] säc tr−ît ngang - [7907]
song tinh - [15932],[15935],[15938] s«ng - [12782],[14522],[14585],[14588],[14589],[14591],
song tinh biÕn d¹ng - [3925] [14592],[14596],[14599],[14601],[14605],[14606],[5734],
song tinh biÕn thÓ - [15684] [7966],[822]
song tinh dao ®éng - [10533] s«ng Èn - [2018]
song tinh ®a hîp - [11675],[9814] s«ng b¨ng - [6282]
song tinh ®iÖn - [4840] s«ng bÞ c−íp dßng - [2254]
song tinh ®«i - [15949] s«ng båi tÝch - [519]
song tinh ®¬n gi¶n - [13856] s«ng c¸t - [13154]
song tinh khuûu tay - [4830],[6093] s«ng ch¶y quanh co - [8510]
song tinh lÆp l¹i - [12519] s«ng do triÒu - [15496],[15499]
song tinh liªn hîp - [3128] s«ng ®¸ h×nh thµnh do qu¸ tr×nh ®Êt ch¶y - [14492]
song tinh ph¶n x¹ - [12444] s«ng ®æi dßng - [4405]
song tinh phøc hîp - [3174] s«ng gi¸n ®o¹n - [4294],[7566]
song tinh quay - [12941] s«ng hoang d· - [16861]
song tinh song song - [10849] s«ng hå - [16641]
song tinh thø sinh - [13418] s«ng lo¹n h−íng - [7491]
song tinh tiÕp xóc - [3322] s«ng mÊt dßng - [4294]
sonolit - [14121] s«ng mï - [2018]
sonorait - [14122] s«ng ngßi - [4658]
so mµu - [3101] s«ng ngßi bÞ c−íp dßng - [1480]
so s¸nh thêi gian - [15526] s«ng ngßi häc - [5743]
sopcheit - [14126] s«ng ngßi ph©n bËc - [6394]
sorbit - [14127] s«ng ngßi tiÕn triÓn - [7462]
sorensenit - [14128] s«ng ngßi tiÕp cËn s«ng b¨ng - [7297]
sosedkoit - [14131] s«ng ng−îc dßng - [7598]
sosonit - [13716] s«ng nh¸nh - [290],[7455]
soucekit - [14132] s«ng nh¸nh c¾t bê - [3741]
souzalit - [14146] s«ng nh¸nh mãc xÝch - [1327]
sãi mßn dßng ch¶y - [11774] s«ng néi lôc - [3349]
sãng - [16690] s«ng suèi båi tÝch - [507]

809
s«ng suèi ®éc lËp - [7509] spat magnesi - [8865]
s«ng suèi nh¸nh (hoÆc chi l−u) ë thung lòng treo - [6701] spat mangan - [8965]
s«ng suèi néi ®Þa - [7475],[7536] spat natri - [14029]
sèng - [15294] spat n©u - [1965]
sèng ¸p lùc - [11833] spat rarpbery - [12295]
sèng cao - [12685],[12686] spat satin - [13198]
sèng c¸t - [13152] spat tÊm - [13687],[13924],[15052]
sèng ®Ønh - [12688] spat thoi - [12644]
sèng nÕp låi - [3123] speccularit (hematit d¹ng vÈy) - [9414]
sèng nói - [1256],[3123],[3544],[4472] spectrolit - [14212]
sèng nói cao l−în sãng - [5226] specularit - [14217]
sèng nói ®¸y biÓn - [14777] speiscobalt - [14219]
sèng nói gi÷a ®¹i d−¬ng - [10252] spencerit - [14226]
sèng nói gi÷a ®¹i d−¬ng (kt) - [12684] spencit - [14227]
sèng nói l−ng tr©u - [7936] spertinit - [14231]
sèng nói san h« - [3428] sperylit - [14230]
sèng nói s¾c nhän - [8005] spesartin - [14232]
sèng nói x©m thùc - [5112] spesartit - [14233]
sèng ë hang - [3039] sphaerit - [14234]
sèng trªn ®éng vËt - [5070] sphaerocobaltit - [14235]
sèng trªn mÆt trÇm tÝch - [5051] sphaerosiderit - [14236]
sè cã quan hÖ víi nhau - [13110] sphalerit - [14237]
sè ®Õm cùc tiÓu - [8364] sphen - [14238]
sè ®ång vÞ - [7725] spherit - [14242]
sè ®éc lËp víi nhau - [13109] spherocobaltit - [14243]
sè hÖ khe nøt - [7798] spinel - [14252]
sè ho¸ - [4213] spinelid - [14255]
sè hãa - [4218] spinelide - [14256]
sè liÖu - [3832] spinelit - [14257]
sè liÖu ®Çu ra - [10565] spinel kÏm - [17140]
sè liÖu ®Þa chÊt - [6152] spinel ruby - [12980],[14253]
sè liÖu kh¶o s¸t thùc ®Þa - [5551] spinel s¾t - [7655]
sè liÖu th¨m dß ®Þa chÊn ®−îc ghi trªn b¨ng tõ - [13485] spionkopit - [14259]
sè liÖu x¸c ®Þnh tõ obsidian - [10232] Spiriferida - [14265]
sè l−îng - [12132] spirofit - [14266]
sè l−îng neutron v−ît tréi - [7725] spodiosit - [14280]
sè nh¸t ®Ëp - [1736] spodumen - [14281]
sè tay h−íng dÉn sö dông - [6700] SPOT - [14314]
sè thèng kª - [14403] spurit - [14336]
sè x¸c suÊt cao nhÊt - [9743] srilankit - [14338]
sæ thèng kª má - [9509] S-dolostone - [13344]
s¬n v¨n häc - [10486] S-tectonit - [14411]
s¬ ®å - [12343],[4132] stafelit - [14356]
s¬ ®å bét - [11784] stainierit - [14363]
s¬ ®å má - [11403] stanfieldit - [14377]
s¬ ®å (hoÆc m« h×nh) m¹ng s«ng h×nh khuyªn - [768] stanit - [14380]
S¬ ®å ph©n lo¹i ®Þa c¬ - [6172] stanleyit - [14378]
s¬ ®å quy ho¹ch - [4094] stanoidit - [14381]
s¬ ®å ski - [13913] stanopaladinit - [14382]
s¬ ®å thu håi quÆng - [5320] stantienit - [14383]
s¬ ®å tÝnh to¸n kÕt hîp - [7105] staringit - [14387]
sím - [4665] starkeyit - [14388]
sîi - [16903],[5546] stasfurtit - [14393]
sîi b¸m - [6710] staurolit - [14404]
spadait - [14154] stauroscop - [14405]
spalmandit - [14155] staurotit - [14406]
spandit - [14156] stefanit - [1944]
spangolit - [14157] steigerit - [14416]
spar B¨ng ®¶o - [6518] stelerit - [14419]
spar ch× - [8349] stenhugarit - [14421]
spar h¹t trai - [10958] stenonit - [14423]
spar kali - [11752],[8068] stenstrupin - [14415]
spar kim c−¬ng - [4146] steotit - [8247]
spar natri - [9898] stepanovit - [14426]
spar nÆng - [6767] Stephan - [14430]
spar tÊm - [13659] stephanit - [14431]
spartalit - [14164] stercorit - [14437]
spat - [14160],[14165] stereosphere - [14441]
spatic - [14166] steretit - [14445]
spatos - [14169] sternbergit - [14444]
spat ®Çu ®inh - [9872] steryit - [14446]
spat ho¸ - [14168] stetefeldtit - [14447]

810
stevensit - [14448] suitit - [14952]
stewartit - [14449] suitzerit - [14959]
stibarsen - [14450] sukulait - [14836]
stibianit - [14451] sulfat - [14839]
stibiconit - [14452] sulfat ch× - [8350]
stibi (Sb) - [832] sulfat cobalt - [2992]
stibiobetafit - [14453] sulfat nickel - [10069]
stibiocolumbit - [14454] sulfat s¾t hai mµu vµng - [17038]
stibiopaladinit - [14455] sulfat tr¾ng - [16844]
stibiotantalit - [14456] sulfit - [14846]
stibit mangan - [8975] sulfoborit - [14848]
stibium - [14457] sulfohalit - [14849],[14859]
stibivanit - [14458] sulfo muèi - [14850]
stibnit - [14459],[835] sulfua - [14840]
stichit - [14460] sulfua ho¸ - [14845]
stilbit - [14463] sulfur ho¸ - [14851]
stileit - [14464] sulfur Ni-As - [10064]
stilpnomelan - [14468] sulfur (S) - [14852]
stilvelit - [14467] sulphatit - [14857]
stilwaterit - [14466] sulphat kÏm - [17141]
stipoverit - [14470] sulphoborit - [14858]
stishovit - [14471] sulphotsumoit - [14860]
stistait - [14472] sulphur kÏm - [17130]
stokesit - [14479] sulvanit - [14863]
stolzit - [14481] sundtit - [14868]
stotit - [14509] sunstone - [14870]
stranskit - [14524] suolunit - [14871]
strashimirit - [14525] suèi - [12790],[12989],[12990],[14578],[16660],[4294],
strathingit - [14521] [4658],[5685],[6646],[7946],[7966]
stratlingit - [14568] suèi ch¶y ng−îc h−íng (ng−îc dßng) so víi dßng nguyªn
stratotyp - [14571] thñy - [822]
stratotyp bé phËn - [3177] suèi ch¶y qua hay däc theo líp ®¸ phÊn - [2596]
stratotyp liªn hîp - [3189] suèi d¹ng chuçi - [1451]
stratotyp ph©n vÞ - [16094] suèi hiÖn t¹i - [14607]
stratotyp ranh giíi - [1859] suèi hå - [8486]
stratotyp t−íng - [5349] suèi (dßng ch¶y) - [5746]
strelkinit - [14608] suèi karst - [7888]
strengit - [14609] suèi nÕp låi - [816]
strezekit - [14637] suèi ng−îc h−íng - [824]
strigovit - [14644] suèi nhá - [14333],[3486],[3534]
stringhamit - [14657] suèi s©u - [7949]
Stromatoporata - [14663] suèi trÎ - [17073]
stromeyerit - [14664] suèi trong sa m¹c - [16635]
strontianit - [14665] suèi tù sinh - [13500]
stronti do phãng x¹ sinh ra - [12222] surinamit - [14921]
stronti-87 - [14671] sursasit - [14922]
stronti (Sr) - [14670] susanit - [14923]
strontioborit - [14666] susexit - [14926]
strontiochevkinit - [14667] suy gi¶m - [3928]
strontioginorit - [14668] suy gi¶m thÓ tÝch do phong hãa - [71]
strontiohilgardit - [14669] suy luËn - [7435]
Strophomenida - [14673] suy tho¸i m«i tr−êng - [4996]
strunzit - [14716] suzukiit - [14932]
struverit - [14719] sóng phun v÷a xi m¨ng - [2505]
struvit - [14720] sñi n−íc - [11353]
stumpflit - [14724] sôc khÝ - [272]
sturtit - [14725] sôt - [3076],[6569]
stutit - [14722] sôt lón - [14797],[4486]
stylaster - [14726] sôt lón do khai th¸c ngÇm - [9554]
styxtzit - [14731] sôt lón kiÕn t¹o - [15184]
suanit - [14732] sôt lón mÆt ®Êt - [8229]
suartzit - [14945] sôt lón r×a - [11085]
suÊt thÊm läc - [7444] sôt lón song song cña s−ên - [10845]
suÊt tèi ®a cho phÐp - [9128] sôt tròng hßa tan - [14114]
substitut - [14809] s−¬ng - [4102]
sucinit - [14825] s−¬ng gi¸ - [5936]
sudburyit - [14827] s−¬ng muèi - [5936],[6933]
sudoit - [14830] s−ên - [13954],[2884],[5637]
suedenborgit - [14951] s−ên b·i biÓn - [1448]
suesit - [14831] s−ên cµy mßn - [11490]
sugilit - [14834] s−ên cæ - [10726]
suinefordit - [14958] s−ên dèc - [10744]

811
s−ên dèc cuèi r·nh - [10611] sù céng sinh - [10819]
s−ên dèc do ®øt g·y - [5420] sù h×nh thµnh khèi nªm (ë m¸i dèc ®¸) - [16747]
s−ên dèc ®øng - [5130],[5422] sù h×nh thµnh thùc vËt chÞu h¹n - [16987]
s−ên dèc lªn - [16134] sù hãa mïn - [7062]
s−ên ®¸ lé - [13234] sù hîp dßng - [14600]
s−ên ®¶o - [7508] sù kÕt hîp - [1093]
s−ên ®øt g·y - [5417],[5422] sù kh«ng chØnh hîp gãc - [735]
s−ên ®øt g·y phøc t¹p - [3179] sù kiÖn cùc tÝnh - [11603]
s−ên khèi t¶ng - [1731] sù liªn tr−ëng - [3234]
s−ên lë tÝch - [15087] sù n©ng - [12247]
s−ên lôc ®Þa - [3354] sù nãng lªn toµn cÇu - [6320]
s−ên nghiªng - [1255] sù « nhiÔm mïi - [10274]
s−ên nói - [9772],[9773] sù ph¸t triÓn song song - [10843]
s−ên nói dèc ®øng - [9777] sù ph©n líp - [14532]
s−ên ph©n bËc - [6393] sù sËp hang - [2477]
s−ên phÝa biÓn - [10286] sù t¸ch - [13530]
s−ên phÝa biÓn cña ®Êt liÒn - [13366] sù t¹o hµm Õch - [16048]
s−ên phÝa nam - [251] sù t¹o lç hæng - [2478]
s−ên qu¸ dèc - [10589] sù t¨ng mùc n−íc biÓn toµn cÇu - [6318]
s−ên r¹n - [12419] sù thµnh t¹o hang - [2477]
s−ên röa tr«i - [16592] sù thµnh t¹o than bïn - [10762]
s−ên thÒm - [15293] sù th¸m hiÓm - [2477]
s−ên tho¶i ch©n nói - [11294] sù th¨ng hoa - [14765]
s−ên tÝch - [13935],[3975] sù tiªu hao - [1162]
s−ên träng lùc - [6501] sù tiÕn hãa song song - [10840]
s−ên tr−íc r¹n - [12422] sù tÝch lòy - [130]
s−ên v¸ch - [13239],[13244] sù tÝch tô c¸t - [1320]
s−ên vông biÓn - [8143] sù trÇm tÝch cã chu kú - [3764]
s−ên vông biÓn dèc ®øng - [8132],[8140] svabit - [14933]
s−ên x©m thùc v¸ch ®øng - [6312] svamboit - [14943]
sõng c¸t - [16897] svanbergit - [14934]
sõng mai - [2260] sveit - [14935]
søa - [9179] sverigeit - [14936]
søc bÒn - [12567],[13635],[14610] svetlozarit - [14937]
søc bÒn bÒ mÆt - [4322] svitalskit - [14938]
søc bÒn c¾t kh«ng cè kÕt-kh«ng tho¸t n−íc - [16043] svyazhinit - [14939]
søc bÒn c¾t UU - [16043] sychnodymit - [14960]
søc bÒn ch¶y dÎo - [17058] syenid - [14961]
søc bÒn cùc ®¹i - [10950] syenit - [14962]
søc bÒn dµi h¹n cña v÷a bª t«ng phun - [8659] syenit catapleit - [2413]
søc bÒn d− - [12555] syenit feldspar kiÒm - [459]
søc bÒn kÐo ®¬n trôc - [16074] syenit kiÒm chøa pyroxen - [12105]
søc bÒn kÐo (cña ®Êt ®¸) - [15254] syenit nephelin - [10008],[4857],[9476]
søc bÒn nÐn - [3210] syenittoid - [14963]
søc bÒn nÐn ba trôc - [15761] syenit pyroxen - [12112]
søc bÒn nÐn cña khe nøt - [7789] syenit th¹ch anh - [12163]
søc bÒn nÐn ®¬n trôc - [16034],[16072] Syenit th¹ch anh feldspar kiÒm - [458]
søc c¨ng mao dÉn - [2241] syenodiorit - [14964]
søc chÞu t¶i mòi cäc - [11588] syenogabro - [14965]
søc chèng - [12567],[14610] sylvanit - [14966]
søc chøa - [2220] sylvin - [14967]
søc kh¸ng - [12567],[14610],[2631] sylvinit - [14968]
søc kh¸ng c¾t - [13643] sylvit - [14969]
søc kh¸ng cña ®Êt - [11026] symplesit - [14982]
søc kh¸ng ®èi víi b¨ng - [5941] synadelphit - [14985]
søc kh¸ng ma s¸t - [5915] synantectic - [14986]
søc kh¸ng nhæ - [12022] synchisit - [14994]
søc kh¸ng xuyªn - [11026] synchysit - [14998]
søc kh¸ng xuyªn ®éng tiªu chuÈn (trÞ sè N) - [14372] synchysit-(Y) - [14999]
söhngeit - [14050] syngenit - [15008]
sö dông - [896] syntactic - [15013]
sö dông hîp lý nguyªn liÖu kho¸ng s¶n - [3202] syntaxy - [15018]
sö dông tæ hîp nguyªn liÖu kho¸ng - [3202] syntectit - [15020]
s÷a ¸m tiªu (milk ¸m tiªu) - [12426] synthem - [15023]
sù bæ cÊp n−íc d−íi ®Êt - [6588] sysertskit - [15029]
sù bæ sung n−íc - [4279] szaibelyit - [15033]
sù b¬m - [12040] szaskait - [15034]
sù bôc n−íc - [16639] szmikit - [15035]
sù ch−ng cÊt - [4366] szomolnokit - [15036]
sù cä mßn - [1162] tabashe - [15039]
sù cè má - [9547] Tabian - [15041]
sù cè m«i tr−êng - [5002] tabyit - [15040]

812
tacharanit - [15055] taxit - [15132]
tachyhydrit - [15056] taxon - [15134]
tachylyt - [15057] tay - [1884]
tactit - [15059] Tayloran - [15135]
tadzhikit - [15060] taylorit - [15136]
taeniolit - [15061] tay b¾t måi - [2800]
taenit - [15062] tay chia nh¸nh ®Òu - [7718]
tafeit - [15038] tay cuèn - [2798],[2800]
Taghanic - [15063] Tay cuén cã khíp (Articulata) (cs) - [1060]
tagilit - [15064] tay cuén cã khíp (cs) - [11044]
tai - [4661] Tay cuén (Brachiopoda) (cs) - [1883]
taiga - [15065] tay toµn phÇn - [6969]
tai biÕn - [2415] tay tù do - [5880]
tai biÕn ®Þa chÊt - [6146] tay (cs) - [1877]
tai biÕn ®Þa chÊt nh©n t¹o - [7048],[8987] tazheranit - [15137]
tai häa nói löa - [16462] tµi liÖu h−íng dÉn c¬ b¶n - [7013]
tai (cs) - [1172],[1173] tµi nguyªn - [12573]
tai n¹n má - [9547] tµi nguyªn cËn kinh tÕ x¸c ®Þnh - [7310]
tainiolit - [15071] tµi nguyªn cã ®iÒu kiÖn - [3242]
takanelit - [15072] tµi nguyªn gi¶ ®Þnh - [7269]
takovit - [15073] tµi nguyªn kho¸ng s¶n - [9526]
talc - [15074] tµi nguyªn n−íc - [16663]
talc serpentin - [13563] tµi nguyªn suy ®o¸n - [14218]
talc steatit - [14410] tµn d− - [12497],[12542],[12559]
talcit - [15075] tµn d− bãc mßn - [14354]
talcoid - [15076] tµn d− hãa häc - [2657]
talmesit - [15079] tµn d− kh«ng æn ®Þnh - [16108]
talnakhit - [15080] tµn d− kh«ng tan - [7501]
talus båi tÝch - [523] tµn d− tù nhiªn - [11254]
taluy ¸m tiªu - [12430] tµn ph¸ - [4070]
tamarait - [15090] tµn tÝch - [4877]
tamarugit - [15091] t¸c dông biÓu sinh - [12592]
tam gi¸c ch©u - [3949],[3962] t¸c dông mao dÉn - [2228]
tam gi¸c ch©u cöa s«ng - [5153] t¸c dông vËn chuyÓn cña thñy triÒu - [15487]
tam gi¸c ch©u d−íi biÓn - [14770] t¸c ®éng - [4774],[4776]
tam gi¸c ch©u h×nh qu¹t - [5392] t¸c ®éng b¨ng hµ - [6266]
tam gi¸c ch©u thÒm lôc ®Þa - [13665] t¸c ®éng do ®ãng b¨ng - [5937]
tam gi¸c lÖch bèn ph−¬ng - [15334] t¸c ®éng trùc tiÕp - [4275]
tam h×nh - [15794] t¸ch - [10947],[13778],[8345]
tam s¾c - [15766] t¸ch bá chÊt dinh d−ìng - [10211]
tam tinh - [15455],[15789],[15790] t¸ch gi· ®¸y ®¹i d−¬ng - [14320]
tancoit - [15094] t¸ch gi·n - [12694],[12700]
taneyamalit - [15095] t¸ch gi·n ®¸y ®¹i d−¬ng - [13373],[14319]
tangeit - [15096] t¸ch gi·n gi÷a ®¸y ®¹i d−¬ng - [10247]
tangiwai - [15098] t¸ch gi·n gãc - [738]
tan b¨ng - [4013] t¸ch ng−îc - [12607]
tan mßn - [20] t¸ch phiÕn ®¸ (do øng suÊt) - [12856]
tantalaeshynit-(Y) - [15101] t¸ch ra - [10906],[2168]
tantalit - [15102] t¸ch tr−ît b»ng tr¸i - [8376]
tantalit mangan - [8976] t¸i kÕt tinh - [12350]
tantan (Ta) - [15103] t¸i kÕt tinh biÕn d¹ng - [14518]
tanteuxenit - [15104] t¸i kÕt tinh ®éng lùc - [4638]
tantit - [15105] t¸i kÕt tinh suy biÕn - [3929]
tanzanit - [15106] t¸i kÕt tinh suy tho¸i - [3927]
tapiolit - [15113] t¸i l¾ng ®äng - [12617]
tapiolit mangan - [8977] t¸i l¾ng ®äng khÝ thµnh - [11557]
taramelit - [15114] t¸i sinh - [12483]
taramit - [15115] t¸i sinh ®ång d¹ng - [6990]
taranakit - [15116] t¸i trÇm tÝch - [12379],[12533]
tarantulit - [15117] t¸i trÇm tÝch bÒn v÷ng - [12568]
tarapacait - [15118] t¸m mÆt ba - [15807]
tarasovit - [15119] t¸n - [3455]
tarbutit - [15120] t¸n s¾c quay - [12948]
tasmanit - [15121] t¸n x¹ tia X - [17007]
tatarskit - [15122] t¶ ng¹n (bê tr¸i) - [8374]
taumauit - [15131] t¶i cã Ých - [13557]
tausonit - [15125] t¶i träng - [14910],[8605]
tautirit - [15126] t¶i träng ch¶y dÎo - [17055]
tavistockit - [15127] t¶i träng chÊt thªm lªn nÒn - [14910]
tavolatit - [15128] t¶i träng cho phÐp - [13032]
tavorit - [15129] t¶i träng cè ®Þnh - [3864]
tawit - [15130] t¶i träng cña s«ng - [8608]

813
t¶i träng ®iÓm - [11584] t¹o nói Pyrenean - [12061]
t¶i träng ®éng - [8586] t¹o nói Rocky Mountin - [12868]
t¶i träng líp phñ - [12468] t¹o nói Saali - [13017]
t¶i träng t¸c ®éng ban ®Çu - [5247] t¹o nói Sardic - [13186]
t¶i träng tËp trung - [11584] t¹o nói Savic - [13211]
t¶i träng theo tuyÕn - [8497] t¹o nói Sivier - [13906]
t¶i träng thiÕt kÕ - [4061] t¹o nói Styrian - [14730]
t¶i träng thÝ nghiÖm - [15313] t¹o nói Sudet - [14829]
t¶ng b¨ng - [6268] t¹o nói Taconi - [15058]
t¶ng b¨ng næi - [2153] t¹o nói Varisc - [16280]
t¶ng cøng - [10771] t¹o quÆng - [10433]
t¶ng l¨n - [1842] t¹o rift - [12700]
t¶ng l¨n nhá - [16377] t¹o sÐt - [4876]
t¶ng sÐt tiªu mßn - [26] t¹o thµnh tõ magma - [8837]
t¶ng vì b¨ng hµ - [3271] t¹o vßm - [944]
T¶o Èn nguån (Arcritarcha) (cs) - [173] t¹o vßm ë trÇn hÇm ®µo trong ®¸ ph©n líp (®cctr) - [932]
t¶o cÇu cong - [3782] t¹o vôn - [2827]
t¶o cÇu h×nh ræ - [2172] t¹p chÊt - [3323]
T¶o cÇu (Chrysophyceae) - [3006] t¹p nhiÔu - [10122]
t¶o cÇu vßng - [3769] t¨ng dÇn - [11912],[126]
t¶o ®á - [12364] t¨ng dÇn lªn - [122]
T¶o lam (Cyanophyceae) - [3753] t¨ng ®é mÆn ®ét biÕn cña n−íc biÓn - [6689]
T¶o lam (Cyanophyta) (cs) - [1746] t¨ng lªn - [257]
T¶o lôc (Chlorophyta) - [6511] t¨ng l−u l−îng kh«ng khÝ vµo má - [3830]
t¶o lôc-vµng (cs) - [17041] t¨ng thÓ tÝch - [2001]
t¶o nang cã gai - [2729] t¨ng tr−ëng - [7380]
t¶o n©u (cs) - [1960] t¨ng tr−ëng kiÕn t¹o - [15153]
t¶o (Algae) (cs) - [428] t¨ng tr−ëng lôc ®Þa - [3331]
t¶o (ô) - [435] t¨ng tr−ëng nöa m¶nh - [6812]
T¶o (cs) - [431] t¨ng tû sè tÝn hiÖu - [14882]
t¶o san h« - [3429] t¨ng tû sè tÝn hiÖu/nhiÔu - [13780]
T¶o silic - [4160] t¾t biÓu kiÕn - [886]
T¶o silic trung t©m - [2527] t©m - [2516]
t¶o u - [10335],[10338] t©m ch÷ nhËt (trong dông cô quang häc) - [2521]
T¶o vßng (Cyclocrinales) - [3766] t©m cña bµn nÐn ch÷ nhËt - [2533]
t¶o v«i - [2087] t©m ®èi xøng - [14976],[2534]
t¹i chç - [1188],[1189],[12559],[7490],[7495] t©m lç khoan - [2519]
t¹i hiÖn tr−êng - [7490],[7495] t©m lôc ®Þa - [3345]
t¹i sinh - [1181],[1183],[1184] t©m lùc hÊp dÉn - [2517]
t¹i v¸ch gç chèng thµnh hè ®µo - [15523] t©m nói löa - [16486]
t¹o b¨ng - [5601] t©m song tinh - [15934]
t¹o bãng r©m - [15248] t©n ®éng vËt häc - [2515]
t¹o dßng - [2622] t©n kiÕn t¹o - [10004]
t¹o ®¸ - [12845],[2507],[4126] T©n sinh - [2067],[2514],[7836]
t¹o ®¸ biÕn tinh - [11135] T©n thùc vËt - [2511]
t¹o ®¸ biÓn lïi - [12471] tÇng - [1097],[1304],[14527],[14573],[2497],[4478],[5676],
t¹o ®Êt míi do qu¸ tr×nh l©u dµi cña sãng vµ n−íc ch¶y - [7004]
[527] tÇng A - [358],[7005]
t¹o ®øt g·y - [5428] tÇng albic - [409]
t¹o karst - [7893] tÇng argilit - [986]
t¹o kªnh - [2622] tÇng B - [1565],[7006]
t¹o kho¸ng - [9511] tÇng b¨ng hµ kh« c¹n - [4577]
t¹o kho¸ng míi - [9999] tÇng bïn hoÆc ®Êt - [13953]
t¹o mÆt c¾t (t×m kiÕm) - [11904] tÇng C - [2732]
t¹o m−¬ng - [2622] tÇng cÊu tróc trªn - [14901]
t¹o nªn c¸c h¹t nhá - [6442] tÇng ch¾n - [3264]
t¹o nói - [10478],[10479],[10480],[10481],[10482],[15150], tÇng ch¾n trong má dÇu - [2217],[2219]
[15151],[9760] tÇng chuÈn - [10522]
t¹o nói Acadi - [86] tÇng chøa - [12539]
t¹o nói Alpin - [540] tÇng chøa n−íc - [16636],[910]
t¹o nói armori - [1020] tÇng chøa n−íc artesi - [1046]
t¹o nói Assynti - [1103] tÇng chøa n−íc b¸n ¸p - [13509]
t¹o nói Avaloni - [1208] tÇng chøa n−íc bÞ ch¾n - [3261]
t¹o nói ¸ Hecxini - [14761] tÇng chøa n−íc cã ¸p - [3261]
t¹o nói Baikali - [1279] tÇng chøa n−íc cæ - [10670]
t¹o nói Belti - [1496] tÇng chøa n−íc kh«ng ¸p - [16031]
t¹o nói Caledoni - [2150] tÇng chøa n−íc mÆn - [13056]
t¹o nói Hecxini muén - [14761] tÇng chøa n−íc ngÇm - [16678]
t¹o nói Hercyni - [6824] tÇng cùc tÝnh ®¶o - [11616]
t¹o nói Kimmeri - [7970] tÇng ®¸ lé ra theo chiÒu th¼ng ®øng - [13425]
t¹o nói nguyªn sinh - [11859] tÇng ®¸ th¹ch häc - [8557]
t¹o nói Penokean - [11039] tÇng ®¸nh dÊu - [1614],[9050],[9052],[9053]

814
tÇng ®Êt - [8338] tËp trung c¸t bôi - [13826]
tÇng ®Êt c¸i - [6718] tËp trung nguyªn tè - [4851]
tÇng ( - [7007] tËp trung øng suÊt - [3227]
tÇng (líp) ®Êt mïn - [7084] tËp vØa - [1097],[1311]
tÇng H - [6887] tËt "nghiÖn ®Êt" - [6186]
tÇng líp ®Êt n»m ngang - [14056] tealit - [15141]
tÇng niªn ®¹i - [2743] tectit - [15148]
tÇng niªn ®¹i ®Þa tÇng - [2747] tectogene - [6211]
tÇng n−íc hå s©u - [7257] tectonic - [6212]
tÇng phñ - [3502] tectonics - [6214]
tÇng phñ (®cctr) - [2248] Tectonit - [15189],[15206]
tÇng rimstone - [12731] tectonit nguyªn sinh - [11867]
tÇng sÐt kÕt - [986] tectotope - [15201]
tÇng sinh vËt - [1614] teineit - [15204]
tÇng than - [2960] tektit - [15205]
tÇng th¹ch häc - [8573] tektit §«ng D−¬ng - [7412]
tÇng thæ nh−ìng - [348] telargpalit - [15207]
tÇng thæ nh−ìng ABC - [13] tellur mµu ®en - [1693]
tÇng thêi ®Þa tÇng - [2747] telurantimon - [15213]
tÇn sè nøt nÎ - [7792] telurat - [15214]
tÇn sè tù nhiªn - [9931] telurbismut - [15215]
tÇn suÊt kh«ng gian - [14174] telurid - [15222]
tÇn suÊt lò - [5670] teluri (Te) - [15224]
tÊm - [15048] teluri mµu vµng - [17047]
tÊm - [1697] teluri tr¾ng - [16843]
tÊm b¶o vÖ - [11625] telurit - [15223]
tÊm ch¾n tr−íc - [5928] telurit TeO2 - [15220]
tÊm ®¸y hoµn chØnh - [3163] telurobismutit - [15227]
tÊm khuyÕt - [3983] telurohau-checornit - [15228]
tÊm mica - [9417] teluropaladinit - [15229]
tÊm má - [5062] TEM - [15231]
tÊm máng - [13644],[8171],[8178] temagamit - [15232]
tÊm ngang - [15049] temsomet - [15246]
tÊm nh¶ t¬ - [3550] tenantit - [15250]
tÊm nhän (cs) - [175] tengerit - [15249]
tÊm Reichenbach - [12475] tenorit - [15251]
tÊm rèi - [15099] tenx¬ - [15266]
tÊm s¸u c¹nh - [15049] tenx¬ øng suÊt - [14633]
tÊm selenit - [13494] tephrit - [15271]
tÊm tam gi¸c hËu m«n (cs) - [660] tephritoid - [15272]
tÊm tay (cs) - [1881] tephrit s¸ng mµu - [8432]
tÊm th¹ch anh - [12159] tephroit - [15274]
tÊm trong - [7483] teran - [15298]
tÊm trô - [10763] teran biÕn chÊt - [9352]
tÊm tuttle - [15928] teran båi kÕt - [120],[129]
tÊm v¹ch - [14577] teran ®Þa tÇng - [14561]
tÊm xen r©u miÖng - [5062] terarosa - [15299]
tÈy uÕ (®cthv) - [4063] terbi (Tb) - [15275]
tËp - [13574],[9225] Terebratellacea - [15276]
tËp b¶n ®å - [1132] Terebratellidina - [15277]
tËp ®oµn - [3096],[3097] Terebratulacea - [15279]
tËp hîp - [1093] Terebratulida - [15282]
tËp hîp caldera - [2147] terlinguait - [15283]
tËp hîp c¸c sè liÖu ®Æc tr−ng cho mçi mét vïng trong miÒn ternovskit - [15288]
®Þa lý nµo ®ã - [9004] tershit - [15305]
tËp hîp chän mÉu ngÉu nhiªn - [12276] terskit - [15303]
tËp hîp ®åi - [7850] terugit - [15306]
tËp hîp kho¸ng vËt - [9505] teschenit - [15308]
tËp hîp kh«ng c©n b»ng - [4333] teshemacherit - [15307]
tËp hîp mang quÆng - [9316] testibiopaladit - [15311]
tËp hîp nh¸nh gai - [2807] tetraauricuprit - [15322]
tËp hîp (nhãm) mÉu - [13108],[13109],[13110] tetradymit - [15324]
tËp hîp sè liÖu - [12346] tetraferoplatin - [15325]
tËp hîp t¸i kÕt tinh - [330] tetrahedrit - [15343]
tËp hîp t¶o - [429] tetrakalsilit - [15346]
tËp hîp th« - [2965] tetranatrolit - [15351]
tËp hîp vËn chuyÓn - [15709] tetraquricuprit - [15352]
tËp (®Þa tÇng b¶n ®å) - [491] tetrauickmanit - [15353]
tËp tin - [5563] tªn chung cho c¸c lo¹i quÆng - [9320]
tËp tÝnh - [6661],[6662] Tªn cò cña ®Þa chÊt häc - [6133]
tËp tÝnh häc - [5159] tªn cò cña syncline - [15000]
tËp tÝnh t¨ng tr−ëng - [6615] tªn ®¸ (Belemnitida) (cs) - [1485]

815
tÕ bµo bµo tö mÑ - [14304],[14305] than nÕn - [2202],[2208],[2209]
tÕ bµo d¹ng amip (cs) - [634] than nãn chång nãn - [3247]
tÕ bµo mµng dµy - [3085] than parafin - [10816]
tÕ bµo mÑ - [9744] than sÐt - [12291]
tÕ bµo phÊn hoa mÑ - [11632] than th« ch−a tuyÓn - [12317]
tÕ bµo vßng ®ai - [2718] thaumasit - [15363]
tÖp - [13574],[5563] thay ®æi - [2609],[547]
tÖp tin - [5563] thay ®æi h−íng - [4404]
TGA - [15356] thay ®æi kho¸ng vËt - [9520]
tha h×nh - [16980],[4342],[493],[740],[747] thay ®æi mùc n−íc biÓn vµ ®¹i d−¬ng do b¨ng ®æ sËp -
tha sinh - [487] [6281]
thalcusit - [15357] thay ®æi t−íng - [5346]
thalenit - [15358] thay thÕ - [12521],[14810]
thalfenisit - [15359] thay thÕ ®ång h×nh - [7702]
thali (Tl) - [15361] thay thÕ h−íng t©m - [2532]
thalit - [15360] thay thÕ ion - [11970],[7611]
tham chiÕu - [12437] thay thÕ song tinh - [15941]
tham kh¶o - [12437] thay v¸ch - [5329]
than - [2314] thµnh - [15905],[16559]
Thaneti - [15362] thµnh ®¸ - [8542]
thang ®éng ®Êt - [13224],[7516] thµnh ®¸ sím - [4666]
thang ®é cøng kü thuËt - [15146] thµnh hÖ - [5813]
thang mercali - [9597] thµnh hÖ chøa n−íc - [16608]
thang nhiÖt ®é F - [5357] thµnh hÖ chøa s¾t - [7635]
thang nhiÖt ®é Fahrenheit - [5357] thµnh hÖ ®¹i d−¬ng - [10251]
thang nhiÖt ®é Kelvin - [7917] thµnh hÖ s¾t - [7637]
thang nãng ch¶y - [5966] thµnh hÖ s¾t kiÓu Algoma - [443]
thang thêi gian nguyªn tö - [1150] thµnh hÖ s¾t t−íng carbonat - [2301]
thang thêi gian (trªn b¨ng ®Þa chÊn) - [15530] thµnh hÖ s¾t t−íng silicat - [13797]
thang tuæi ®Þa chÊt - [6147] thµnh hÖ s¾t t−íng sulfua - [14844]
thanh - [1697] thµnh hå - [8163]
thanh chèng - [13696] thµnh khung x−¬ng phøc hîp - [3199]
thanh chèng ®øng - [14717] thµnh ngoµi - [5307]
thanh composit - [3181] thµnh æ tr−íc - [5935]
thanh cã mãc (®Ó kÐo) - [4521] thµnh phÇn bay h¬i - [16456]
thanh ®ì - [2372] thµnh phÇn c¸t bôi trong mÉu ®Êt - [13828]
thanh neo (®cctr) - [688] thµnh phÇn dÞch tr−ît th¼ng ®øng trong mét ®øt g·y -
thanh nèi - [14989],[14991],[3286],[7814] [16370]
thanh xµ - [15659] thµnh phÇn ®é h¹t cña ®Êt - [6407]
than bitum - [6035] thµnh phÇn h¹t ®Êt kh«ng ®ång ®Òu - [16081]
than bitum giµu carbon - [10797] thµnh phÇn hãa - [2652]
than bïn - [10960],[13182],[1769] thµnh phÇn kim lo¹i - [9310]
than bïn b· - [2564] thµnh phÇn m«i tr−êng - [4993]
than bïn bë rêi - [3604] thµnh phÇn phô - [102]
than bïn caluna - [2161] thµnh phÇn th¼ng ®øng cña dÞch tr−ît thùc trong mét ®øt
than bïn conferva - [3257] g·y - [16371]
than bïn cã d¹ng sîi - [5548] thµnh phÇn th¼ng ®øng (Z) cña tõ tr−êng tr¸i ®Êt - [16363]
than bïn ®Çm lÇy cao - [6903] thµnh phÇn øng suÊt lÖch - [4098]
than bïn ®−îc thµnh t¹o trong ®Çm lÇy - [11336] thµnh phÇn øng suÊt ngoµi mÆt ph¼ng (ph¸p tuyÕn víi mÆt
than bïn forest - [5804] ph¼ng) (®cctr) - [840]
than bïn forest-moss - [5803] thµnh phÇn øng suÊt thñy tÜnh - [7201]
than bïn t¶o n−íc ngät - [3257] "thµnh phè ®¸" - [12833]
than bïn th¹ch nam - [2161] thµnh t¹o cïng tuæi - [14996]
than bïn v« ®Þnh h×nh - [637] thµnh t¹o ®¼ng thêi - [14996]
than bïn vïng ®åi - [6916] thµnh t¹o ®Þa h×nh - [5157]
than chøa phÌn - [558] thµnh t¹o hang ®éng - [14225]
than cèc tù nhiªn - [2319],[9929] thµnh t¹o hçn ®én - [9198]
than d¹ng nÕn - [11976],[7057] thµnh t¹o míi - [9993]
than ®¸ - [2270] thµnh v¸ch - [13543]
than gi¶ nÕn - [11976],[7057] thµnh vá - [16559]
than gç - [17014] thµnh vá d¹ng m¾t l−íi - [2839]
than hãa - [2317],[2318],[2320] th¸c - [3801]
than humit - [7058] th¸c dËp vì - [7794]
than keo mïn - [7070] th¸c dung nham - [8303]
than kh«ng dÝnh kÕt - [17067] th¸c lín - [2414]
than lignit d¹ng ®Êt - [4694] th¸c n−íc - [16624],[2384],[2764],[5370]
than lignit gç - [17016],[17017] Th¸i D−¬ng - [14867]
than löa dµi - [2202],[2203] Th¸i D−¬ng hÖ - [14069]
than má - [2270] th¸o dì magma - [8852]
than mïn c©y - [7058],[7083] th¸o n−íc - [10563]
than n©u - [1760] th¸o n−íc trong hå chøa nhanh - [14828]
than n©u d¹ng ®Êt - [4694] th¸p - [12058],[15655]

816
th¸p ba ph−¬ng - [15776] th¨m dß tËn cïng - [10345]
th¸p bèn ph−¬ng - [15331] th¨m dß thªm - [10345]
th¸p bèn ph−¬ng kÐp - [4391] th¨m dß träng lùc - [6497]
th¸p ®«i - [1639] Th»n l»n h«ng chim - [10476]
th¸p ®«i ba ph−¬ng - [15773] th¼ng cæ - [10497]
th¸p ®«i bèn ph−¬ng - [15326] th¼ng d−íi biÓn - [13383]
th¸p karst - [11047],[15656],[7890],[9600] th¼ng mÐp - [12357]
th¸p khuyÕt - [3984] th©m sinh - [7254],[7255]
th¸p nhän - [11341] th©n - [10986]
th¸p 6 ph−¬ng kÐp - [4223] th©n khèi tr−ît - [8216]
th¶m häa - [2415] th©n mÒm hai m¶nh - [12984]
th¹ch anh - [12139] th©n mÒm hai m¶nh (cs) - [10964]
th¹ch anh alpha - [534] Th©n mÒm (Mollusca) - [9623]
th¹ch anh aventurin - [1213] th©n quÆng - [10416],[10420],[1311]
th¹ch anh ¸m khãi - [13993] th©n quÆng c«ng nghiÖp - [10937]
th¹ch anh beta - [1552] th©n quÆng d¹ng sãng - [12879],[12884],[12885]
th¹ch anh cao nhiÖt - [6905] th©n quÆng hoÆc kÐo dµi - [11352]
th¹ch anh cÇu vång - [12244] th©n quÆng thay thÕ - [12523]
th¹ch anh chøa rutil - [13012] th©n quÆng thÓ c¸n - [10452]
th¹ch anh cã hèc - [5662] th©n sau - [7275]
th¹ch anh d¹ng l«ng - [5444] thÇn sa - [2776]
th¹ch anh dumortierit - [4596] thÇn sa mµu gan - [6821]
th¹ch anh h×nh giun - [16341] thÊm - [13445],[13446]
th¹ch anh h«i - [14469] thÊm c−ìng bøc - [7416]
th¹ch anh hång - [12917] thÊm l©u - [11058]
th¹ch anh lam - [13177] thÊm läc - [10536],[7440],[7439]
th¹ch anh mµu ®á nh¹t - [9674] thÊm rØ - [4796]
th¹ch anh mµu vµng - [17046],[2802] thÊm rØ n−íc cã ¸p (artesi) - [1050]
th¹ch anh mµu xanh - [1750] thÊm xuyªn - [8359]
th¹ch anh mäc chãp - [2246] thÊm xuyªn l−u vùc - [16669]
th¹ch anh sagenit - [13037] thÊp - [8705]
th¹ch anh sao - [14389] thÊp ®¸nh dÊu ®−êng ranh giíi - [1291]
th¹ch anh saphir - [13177] thÊu kÝnh - [8392],[8394]
th¹ch anh thÊp nhiÖt - [8712] thÊu kÝnh Bertran - [1538]
th¹ch anh tÝm - [622] thÊu kÝnh kiÕn t¹o - [15174]
th¹ch anh tÝm ph−¬ng §«ng - [10461] thÊu kÝnh n−íc nh¹t - [5901]
th¹ch anh topaz - [15604] thÈm ®Þnh ®Þa tÇng - [14545]
th¹ch anh vµng - [6351] thÈm thÊu - [10536],[11108],[13445]
th¹ch anh vµng ¸nh - [1211],[1213] theisit - [15369]
th¹ch cao - [6651],[6653] thenardit - [15371]
th¹ch cao d¹ng b«ng - [2462] theo dâi lón - [13581]
th¹ch cao d¹ng hoa - [2464] theo ®−êng - [8497]
th¹ch cÇu - [16278] theo h−íng dßng ch¶y - [4484]
th¹ch cÇu rçng - [16213] theralit - [15372]
th¹ch cÇu rçng (th) - [16381] thÐp m¸y c¾t - [3743]
th¹ch ®Þa tÇng - [11164],[12859],[8576] thÐp mòi khoan - [3743]
th¹ch ®íi - [8575] thªm muèi - [13072]
th¹ch hãa - [11136] thÒm - [1499],[1503],[15289]
th¹ch häc - [11152],[8562] thÒm aluvi - [14579],[524]
th¹ch häc cÊu tróc - [11137],[11140] thÒm ¸m tiªu - [12431]
th¹ch kú - [3772] thÒm bµo mßn - [5114]
th¹ch luËn - [11160] thÒm biÓn - [13367],[9046]
th¹ch luËn cÊu tróc - [14702] thÒm biÓn n©ng cao - [7865]
th¹ch luËn nguån gèc - [11144] thÒm båi tÝch do s«ng t¹o nªn - [1840]
th¹ch luËn thùc nghiÖm - [5277] thÒm bê - [13711]
th¹ch luËn vÜ m« - [8798] thÒm bê mïa ®«ng - [16902]
th¹ch quyÓn - [14077],[14441],[8567] thÒm bê sau - [1264]
th¹ch tÇng - [8557] thÒm canhon hay thÒm hÑp - [2215]
th¹ch tÝn - [1029] thÒm cao - [554]
th¹ch vËt lý häc - [11163] thÒm c¾t dßng - [14583]
th¨m dß - [11931],[11934],[11935],[5282] thÒm cÊu tróc - [14707]
th¨m dß bæ sung cho khai th¸c - [10345] thÒm ch©n nói - [11296]
th¨m dß chi tiÕt - [4072] thÒm cã c¸c bËc b»ng ®Êt mÞn - [15917]
th¨m dß ®¸nh gi¸ - [10345] thÒm cã v¸ch ®øng ë phÝa dèc xuèng - [14435]
th¨m dß ®Êt nÒn - [14055],[14062] thÒm d¹ng ch÷ V - [16534]
th¨m dß ®Þa chÊn - [13467] thÒm do khóc uèn - [9153]
th¨m dß ®Þa hãa - [6110] thÒm do sãng t¹o nªn - [16693]
th¨m dß ®Þa nhiÖt - [6223] thÒm ®¸ - [14583]
th¨m dß hiÖn tr−êng - [5555] thÒm ®¸y - [14529]
th¨m dß khai th¸c - [10345] thÒm ®¸y thung lòng - [16238]
th¨m dß n©ng cÊp - [10345] thÒm ®¶o - [7507]
th¨m dß s¬ bé - [6090],[6154] thÒm ®ång b»ng - [15291]

817
thÒm ®−îc viÒn b»ng ®¸ - [14485] thÓ tÝch tô vËt liÖu röa tr«i dµi - [16245]
thÒm ®øt g·y - [5424] thÓ träng b·o hßa - [13202]
thÒm hay bËc thÒm chu kú - [3765] thÓ träng n−íc - [16810]
thÒm hå - [8167] thÓ träng rêi (®cctr) - [1996]
thÒm kÐp - [10660],[7494] thÓ tï - [16978]
thÒm khÝ hËu - [2893] thÓ t−êng - [4224]
thÒm kh«ng cÆp ®«i - [16102] thÓ t−êng d¹ng m¹ch (dike d¹ng m¹ch) - [16305]
thÒm kh«ng chu kú - [10134] thÓ vßm - [1829]
thÒm lÊp ®Çy - [5565] thÓ vãn côc - [11010]
thÒm lÊp ®Çy b»ng - [5568] thÓ vãn côc tõ chÊt th¶i sinh vËt - [5445]
thÒm lÊp ®Çy hôt - [5566] thÓ x©m nhËp - [7583],[7584]
thÒm lång - [7494] thÓ x©m nhËp cocolit d¹ng sät - [8685]
thÒm lôc ®Þa - [13662],[2977],[3347],[3351] thÓ x©m nhËp d¹ng èng - [11347]
thÒm mµi mßn do sãng - [16703] thÓ xoang - [3041]
thÒm mÆt bê - [13701] thÓ xo¾n h« hÊp - [7198]
thÒm réng ch©n nói - [11287] thiªn th¹ch d¹ng cÇu ®a kho¸ng - [11674]
thÒm röa tr«i - [10575] thiªn th¹ch ®¸ chøa tËp hîp tinh thÓ cña diopsid (75%) vµ
thÒm s¸t ®−êng kh©u - [13662] olivin - [9875]
thÒm sãng vç - [1990],[6910],[9029] thiªn th¹ch s¾t - [7631],[7643],[7656]
thÒm s«ng - [12805] thiªn th¹ch s¾t-®¸ - [14495]
thÒm s«ng b¨ng - [6279] thiªu kÕt - [5919]
thÒm suèi - [14601] thiÕc (Sn) - [15542]
thÒm tÝch tô - [4538] thiÕc ®en - [1694]
thÒm travectin - [15726] thiÕc gç - [16943]
thÒm tr−íc r¹n - [12423] thiÕc m¾t cãc - [15570]
thÒm tr−ît - [8221] thiÕc nhùa - [12565],[12923]
thÒm ven bê - [8583] thiÕc sa kho¸ng - [525]
thÒm vông biÓn - [8141] thiÕt bÞ - [7121]
thÒm xa bê - [10287] thiÕt bÞ Casagrande - [8526]
thÒm x©m thùc - [5114] thiÕt bÞ c¾t c¸nh - [16256]
thÒm xen kÏ - [549] thiÕt bÞ c¾t mÉu ®Êt trùc tiÕp - [13622]
ThÕ - [5073] thiÕt bÞ c¾t ph¼ng trùc tiÕp - [4282]
thÕ cùc tÝnh - [11602] thiÕt bÞ c¾t vßng mÉu ®Êt - [12740]
thÕ hiÖu oxy hãa-khö (Eh) - [12392] thiÕt bÞ chÊt t¶i - [8609]
thÕ ion hãa - [7617] thiÕt bÞ ®Çm - [12882]
thÕ n¨ng - [11767] thiÕt bÞ ®Çm bµn rung - [16392]
thÕ n¨ng cña dßng ch¶y - [14590] thiÕt bÞ ®Çm b¸nh lèp - [12969]
thÕ n»m - [1473] thiÕt bÞ ®Çm ch©n cïn d¹ng nãn - [15107]
thÕ n»m cña c¸c tÊm lava song song víi ®¸ n»m d−íi - thiÕt bÞ ®Çm ®Êt víi b¸nh h¬i - [11547]
[8182] thiÕt bÞ ®Çm nÐn - [15093]
thÕ n»m dèc ®øng - [1204] thiÕt bÞ ®Ó ®¸nh dÊu trªn thang thêi gian - [15531]
thÕ nhiÖt ®éng häc - [15398] thiÕt bÞ ®Ó g©y c¸c dao ®éng ®µn håi (nguån ph¸t trong
thÕ ph©n cùc tù nhiªn - [13501] th¨m dß ®Þa chÊn) - [14483]
thÕ vÞ - [11969] thiÕt bÞ ®Ó sang b¨ng tõ trong th¨m dß ®Þa chÊn - [13457]
thÓ ¸o ngoµi - [4759] thiÕt bÞ ®Þnh h−íng lâi khoan - [10468]
thÓ bµo tö - [14312] thiÕt bÞ ®Þnh h−íng lâi khoan craelius - [3517]
thÓ b¶o vÖ - [15230] thiÕt bÞ ®o - [6053]
thÓ b−íu - [1829] thiÕt bÞ ®o biÕn d¹ng ngang - [8265]
thÓ chai - [2162] thiÕt bÞ ®o cè kÕt - [3307]
thÓ chøa n−íc d−íi ®Êt - [6599] thiÕt bÞ ®o Demec - [3979]
thÓ chøa n−íc gi÷a hai nh¸nh s«ng h×nh ch÷ Y - [17078] thiÕt bÞ ®o lùc kÐo - [15258]
thÓ cïng chÊt ®a h×nh (®ång chÊt dÞ h×nh) - [500] thiÕt bÞ ®o nghiªng - [7374]
thÓ hçn ®én - [490] thiÕt bÞ ®o tõ - [8889]
thÓ keo - [3090] thiÕt bÞ gia t¶i - [8609]
thÓ khoang trong - [4930] thiÕt bÞ hót - [1280],[1281]
thÓ khuûu - [6094] thiÕt bÞ (bé) dông cô c¶m biÕn vi ph©n tuyÕn tÝnh (LVDT) -
thÓ lai t¹p - [490] [8505]
thÓ l−îc - [8688] thiÕt bÞ kÌm theo - [102]
thÓ l−îc cã mÊu tay gÊp nÕp - [12015] thiÕt bÞ khoan - [12702]
thÓ l−îc cã tay ®èi xøng hai bªn - [17229] thiÕt bÞ lÊy mÉu - [13107]
thÓ l−îc cã tay xo¾n - [14268] thiÕt bÞ lÊy mÉu kiÓu piston - [11364]
thÓ l−îc vßng - [15819] thiÕt bÞ lu - [12882]
thÓ l−îc xÎ r¨ng - [13268] thiÕt bÞ n¹o vÐt lßng s«ng - [4496]
thÓ ngo¹i lai - [16978],[479] thiÕt bÞ nÐn cè kÕt - [3307]
thÓ èng - [11492] thiÕt bÞ nÐn ®Êt mét trôc - [10276]
thÓ qu¹t - [5625] thiÕt bÞ nghiÒn vµ trén vËt liÖu - [12030]
thÓ sao kÐp (cs) - [641] thiÕt bÞ oedometer - [3307]
thÓ sÇn - [2162] thiÕt bÞ phun - [14332]
thÓ tÊm - [11387] thiÕt bÞ quan tr¾c ch¹y ®iÖn - [4836]
ThÓ tÝch - [16523] thiÕt bÞ quan tr¾c c¬ lý - [9162]
thÓ tÝch lç rçng h÷u hiÖu - [4787] thiÕt bÞ quay ly t©m - [2530]
thÓ tÝch tuyÖt ®èi - [58] thiÕt bÞ san ph¼ng - [13331]

818
thiÕt bÞ sµng - [13770] thÝ nghiÖm nÐn ®a trôc - [11645]
thiÕt bÞ t¹o r·nh - [6553] thÝ nghiÖm nÐn ®¬n trôc - [16071],[16073]
thiÕt bÞ th¨m dß ®Þa chÊn biÓn - [13466] thÝ nghiÖm nÐn hai trôc (®cctr) - [1570]
thiÕt bÞ thi c«ng ®−êng ngÇm - [9621] thÝ nghiÖm nÐn kh«ng në h«ng - [16033]
thiÕt bÞ thÝ nghiÖm c¾t x¸ch tay - [11719] thÝ nghiÖm nÐn thñy tÜnh - [7202]
thiÕt bÞ thÝ nghiÖm hÖ sè thÊm cña ®Êt ®¸ víi cét n−íc thay thÝ nghiÖm nÐn víi tèc ®é biÕn d¹ng kh«ng ®æi - [3313]
®æi - [5375] hÝ nghiÖm nÐn víi tèc ®é gia t¨ng ¸p lùc kh«ng ®æi (cè
thiÕt bÞ thÝ nghiÖm nÐn - [3212] ®Þnh) - [3312]
thiÕt bÞ thÝ nghiÖm nÐn cè kÕt - [3308] thÝ nghiÖm nhæ cäc - [12023]
thiÕt bÞ tr¾c quang - [10387] thÝ nghiÖm phôc håi mùc n−íc - [12349]
thiÕt bÞ xuyªn c«n - [3255] thÝ nghiÖm rung - [13603]
thiÕt bÞ xuyªn ®Êt - [11028] thÝ nghiÖm t¹i ®Þa ®iÓm kh¶o s¸t - [5561]
thiÕt bÞ xuyªn tÜnh - [3255],[4623] thÝ nghiÖm tÇng chøa n−íc - [912]
thiÕt ®å lç khoan - [1811] thÝ nghiÖm thö t¶i - [8607]
thiÕt kÕ cÊp phèi tr¸m xi m¨ng - [9579] thÝ nghiÖm trong phßng - [8100]
thiÕt kÕ khai ®µo - [5233] thÝ nghiÖm tr−¬ng në - [14956]
thiÕt kÕ mµng läc - [5571] thÝ nghiÖm uèn dÇm (®cctr) - [1455]
thiÕt kÕ má - [9503] thÝ nghiÖm víi mÉu ®¸ h×nh èng - [6951]
thiÕt lËp quan tr¾c hiÖn tr−êng - [5554] thÝ nghiÖm xuyªn c«n - [3254]
thiÕu hôt oxy - [10633] thÝ nghiÖm xuyªn ®éng tiªu chuÈn - [14373]
thinolit - [15423] thÝ nghiÖm xuyªn t¹i hiÖn tr−êng - [11027]
thiospinel - [15424] thÞ tr−êng - [9054]
th×a lÊy mÉu - [14295] thÞ tr−êng chøng kho¸n - [14476]
thÝch nghi - [216] thÞ tr−êng ®éc nhÊt - [13866]
thÝch nghi réng - [5194] thÞ tr−êng sôt gi¸ - [5377]
thÝch nghi sinh c¶nh - [4743] tho¸i - [12469]
thÝch nghi tïy tiÖn - [5353] tho¸i lui - [12596]
thÝch øng - [216] tho¸t khÝ - [5244]
thÝ nghiÖm - [15309],[5276],[6194] tho¸t lªn trªn - [12247]
thÝ nghiÖm Ên - [13332] tho¸t n−íc - [16111],[4104],[4498]
thÝ nghiÖm ba trôc - [15758] tho¸t n−íc b»ng giÕng - [13131]
thÝ nghiÖm bµn - [11458] tho¸t n−íc d−íi ®Êt - [11235]
thÝ nghiÖm bËt n¶y - [12331] tho¸t n−íc d−íi ®Êt tù do - [11235]
thÝ nghiÖm bËt n¶y (®o ®é chèi) - [13272] tho¸t n−íc kiÓu Ph¸p - [14490],[5893]
thÝ nghiÖm biÕn d¹ng - [3921] tho¸t n−íc m¸i dèc - [4509]
thÝ nghiÖm b¬m Ðp n−íc - [7145] tho¸t n−íc néi bé - [7549]
thÝ nghiÖm b¬m Ðp n−íc lç khoan lªn c¸c khe nøt s½n cã - tho¸t n−íc qua mµng läc b»ng ®¸ - [14490]
[7122] tho¸t n−íc qua èng läc - [16755]
thÝ nghiÖm Brazilian - [1909] thoi vµng - [2002]
thÝ nghiÖm c¾t - [13621],[13639] tholeit - [15431]
thÝ nghiÖm c¾t c¸nh - [16257] tholeit ®¹i d−¬ng - [10253]
thÝ nghiÖm c¾t chËm (cè kÕt, tho¸t n−íc) - [3302] thomsenolit - [15434]
thÝ nghiÖm c¾t CU (cè kÕt-kh«ng tho¸t n−íc) - [3303] thomsonit - [15435]
thÝ nghiÖm c¾t nhanh - [16042] thorbastnaesit - [15436]
thÝ nghiÖm c¾t nhanh ®Êt - [12178] thoreaulit - [15437]
thÝ nghiÖm c¾t ph¼ng - [4283] thorianit - [15438]
thÝ nghiÖm c¾t xo¾n - [15636] thori (Th) - [15440]
thÝ nghiÖm chÊt t¶i Brazin (®cctr) - [1908] thorit - [15439]
thÝ nghiÖm chÊt t¶i ®iÓm - [11585] thorogumit - [15446]
thÝ nghiÖm cè kÕt - [10277] thorostinstrupin - [15447]
thÝ nghiÖm dÞch chuyÓn - [9487] thorotungstit - [15448]
thÝ nghiÖm ®Çm chÆt proctor - [11896] thortveitit - [15449]
thÝ nghiÖm ®Çm chÆt tiªu chuÈn - [14367] thorutit - [15450]
thÝ nghiÖm ®Çm lÌn - [3153] th« - [12316],[12955],[2974],[3602]
thÝ nghiÖm ®o biÕn d¹ng t¹i nhiÒu ®iÓm b»ng c¨ng kÕ lç th«i kh«ng nÐn - [3892]
khoan - [9812] th«ng giã - [16326]
thÝ nghiÖm ®o ®é cøng - [13332] th«ng khÝ - [272]
thÝ nghiÖm ®é cøng Brinell (®cctr) - [1934] th«ng sè - [10855]
thÝ nghiÖm hiÖn tr−êng - [13904],[5561],[7499] th«ng sè ®Þa chÊt thñy v¨n - [7154]
thÝ nghiÖm kÐo gi¸n tiÕp - [7409] th«ng tin ph¶n håi - [5449]
thÝ nghiÖm kÐo neo - [12023] thèng - [13556]
thÝ nghiÖm kÐo trùc tiÕp - [4288] thèng kª - [14403]
thÝ nghiÖm khe nøt - [5855] thèng kª tr÷ l−îng kho¸ng s¶n - [12465]
thÝ nghiÖm Lugeon - [8743] thèng khu vùc - [11964]
thÝ nghiÖm l−u biÕn - [3536] thæi mßn - [3915]
thÝ nghiÖm mµi mßn (®cctr) - [40] thêi - [15524],[2740]
thÝ nghiÖm m« pháng - [9593] thêi cùc tÝnh - [11600]
thÝ nghiÖm "t«i" - [13923] thêi ®¹i §å ®¸ míi - [10053]
thÝ nghiÖm nÐn - [14395],[3211] thêi ®¹i ®å ®ång - [2580],[3404]
thÝ nghiÖm nÐn ba trôc - [15760] Thêi ®¹i ®å s¾t - [7632]
thÝ nghiÖm nÐn ba trôc thùc thô - [11645] thêi ®¹i sinh kho¸ng - [9327]
thÝ nghiÖm nÐn cè kÕt b»ng Oedometer - [3306] thêi ®iÓm bÞ dÞch chuyÓn - [4387]

819
thêi ®iÓm mÊt æn ®Þnh - [4387] thung kòng karst - [16242]
thêi ®iÓm næ - [13718] thung lòng - [16223],[1838]
thêi ®Þa tÇng - [15537] thung lòng Èn - [2019]
thêi ®Þa tÇng häc - [2750] thung lòng b¨ng hµ - [10610]
thêi ®Þa tõ - [8881] thung lòng b¨ng hµ phøc t¹p - [3200]
thêi ®o¹n - [4116] thung lòng bÞ ch×m ngËp - [14787]
thêi ®íi - [2749],[2751] thung lòng cao - [6913]
thêi gian - [15524],[2740] thung lòng c¾t ngang - [15718]
thêi gian b¶o d−ìng - [3707] thung lòng cÊu tróc - [14710]
thêi gian b¶o d−ìng mÉu - [3707] thung lòng chÕt - [4580]
thêi gian chËm - [3940] thung lòng ch×m - [4517]
thêi gian chÕt - [4481] thung lòng ch×m ngËp - [4517]
thêi gian chê m×n næ - [3940] thung lòng cã s«ng nh¸nh h×nh mãc c©u - [6999]
thêi gian hãa th¹ch - [5831] thung lòng cæ - [6947]
thêi gian sãng truyÒn däc theo lç khoan - [13722] thung lòng d¹ng ch÷ U - [15834]
thêi gian thÝ nghiÖm - [4813] thung lòng d¹ng ch÷ V - [16533]
thêi gian thùc - [12327] thung lòng d¹ng ch÷ Y - [17077]
thêi gian tr«i qua - [4813] thung lòng d¹ng loa kÌn (cã ë vïng b¨ng hµ) - [15844]
thêi gian truyÒn sãng - [7523] thung lòng d¹ng èng - [15907]
thêi gian tuyÖt ®èi - [56] thung lòng däc - [8268]
thêi kú - [11082],[14357],[15524],[303] thung lòng dèc tr−ît - [12265]
thêi kú b¨ng hµ - [6276],[7283] Thung lòng ®¸y - [14530]
thêi kú b¨ng hµ Allenrod - [475] thung lòng ®¸y biÓn - [14778]
thêi kú Bß s¸t (®t) - [317] thung lòng ®o¹t n−íc - [11890]
thêi kú C¸ (®t) - [310] thung lòng ®¬n gi¶n - [13857]
thêi kú Con ng−êi (®t) - [314] thung lòng ®øt g·y - [5425]
thêi kú D−¬ng xØ (®t) - [309] thung lòng Fio ë B¾c ¢u - [5622]
thêi kú §éng vËt cã vó (®t) - [313] thung lòng hai chu tr×nh - [15946]
thêi kú §éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ë biÓn (®t) - [315] thung lòng hÑp pediment - [10980]
thêi kú ®éng vËt L−ìng c− (®t) - [306] thung lòng h×nh ch÷ U - [16197]
thêi kú lôc ®Þa - [3346] thung lòng h×nh cèc r−îu - [16896]
thêi kú niªn thiÕu - [247],[7350] thung lòng h×nh tói - [11568]
thêi kú ph¸t triÓn x©m nhËp s©u - [11532] thung lòng hßa tan - [14115]
thêi kú t¹o ®¸ - [11150] thung lòng karst - [10026],[7891]
thêi kú thµnh t¹o Than (®t) - [307] thung lòng khe nøt - [7803]
thêi kú thùc vËt H¹t trÇn (®t) - [312] thung lòng khoÐt s©u - [10587]
thêi kú TuÕ (®t) - [308] thung lòng kh« - [16895],[4580],[8034]
thêi tÇng - [2743],[2747] thung lòng kh«ng ®èi xøng - [1123]
thêi tÝch - [13391] thung lòng kiÕn t¹o - [15187]
thêi tõ - [8881] thung lòng kÝn - [7001]
thí chÎ c¾t - [13623] thung lòng lßng ch¶o - [6941],[8009]
thí chÎ d¹ng bót ch× - [11018] thung lòng mï - [1718]
thí chÎ dung dÞch - [14099] thung lòng nÕp lâm - [16236]
thí chÎ l¨ng trô - [11888] thung lòng nÕp låi - [16235]
thí chÎ song song - [10836] thung lòng ngang - [15718]
thí chÎ thø sinh - [13397] thung lòng ngÇm gi÷a biÓn - [9478]
thí chÎ thùc - [15838] thung lòng nguyªn sinh - [10473]
thí chÎ thùc thô - [15838] thung lòng nhá - [13958],[3488],[4519],[8095]
thí chÎ tr−ît - [13623],[13942],[14149],[14519] thung lòng nhá cã dßng ch¶y - [9884]
thí líp - [1473] thung lòng nhá hoÆc vïng ®Êt thÊp - [3486]
thí líp xiªn gîn sãng - [12760],[12764] thung lòng ë biÓn - [16223]
thí tr−ît - [13945] thung lòng ph¸t triÓn däc theo trôc cña nÕp låi - [818]
thít - [8732] thung lòng phô - [6702]
threadgoldit - [15452] thung lòng rift - [12698]
thuËn h−íng - [116] thung lòng s«ng - [12806]
thuËn tõ - [10853] thung lòng suèi - [14605]
ThuËt ng÷ chØ lo¹i ®¸ chøa c¸c tµn tÝch ®éng vËt chñ yÕu thung lòng suèi kh« hay ®øt ®o¹n - [3486]
d−íi d¹ng m¶nh vôn gãc c¹nh - [2838] thung lòng s−ên dèc - [12266]
thuËt ng÷ chung cho qu¸ tr×nh bãc mßn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt - thung lòng tµn d− - [12558]
[16594] thung lòng theo ®−êng ph−¬ng - [14643],[14795]
thuËt ng÷ cæ cho pediment - [15634] thung lòng thuËn h−íng - [8670]
thuËt ng÷ ®Þa chÊt - [6157] thung lòng treo - [11053],[6702]
thuËt ng÷ ®Þa tÇng - [14560] thung lòng trong - [7538]
thuËt ng÷ h×nh häc - [6179] thung lòng trong thung lòng - [16232]
thuËt to¸n - [446] thuèc næ dynamit - [4645]
thuËt to¸n ®Ó tÝnh chiÒu s©u cña khèi g·y dÞ th−êng - thuèc næ kh« - [4570]
[4035] thuèc næ kh« nitrat amonium - [631]
thuÕ carbon - [2287] thuéc Arkei (®t) - [941]
thuÕ quan - [3729] thuéc ®Þa thêi - [6116]
thuÕ tµi nguyªn tÝnh b»ng thïng (baren) - [1348] thuéc ®Þa vËt lý - [6189]
thuli (Tm) - [15471] thuéc gi¶ h×nh - [11991]
thulit - [15470] thuéc gneis - [6335]

820
thuéc h×nh bèn mÆt - [15340]
thuéc h×nh khèi pyrit - [12068]
thuéc h×nh mÆt thang - [15721]
thuéc h×nh s¸u mÆt - [6873]
thuéc h×nh tø ph©n diÖn - [15318]
thuéc phæ - [14196]
thuéc silic hãa - [13812]
thuéc tam h×nh - [15795]
thuéc t¸m mÆt ba - [15797]
thuéc tÝnh - [1161]
thuéc tø h×nh - [15350]
thuéc vÒ c¸t - [13158]
thuéc vÒ c¾t - [13642]
thuéc vÒ d¹ng theto - [15415]
thuéc vÒ ®Þa chÊt - [6137]
thuéc vÒ kiÕn tróc diablastic - [4113]
thuéc vÒ kiÕn tróc felsit - [5476]
thuéc vÒ nãng ch¶y - [4158]
thuéc vÒ nói löa - [16461]
thuéc vÒ thÓ tÝch - [16524]
thuéc vÒ tinh thÓ nhá - [3657]
thuéc vÒ trÇm tÝch - [13432]
Thuring - [15474]
Thuringit - [15475]
thu håi (sk) - [12348]
thu håi s¬ bé - [11863]
thu nhËp - [7377]
thu nhËp b»ng tiÒn - [9645]
thu thËp - [3077],[3079]
thu thËp sè liÖu ®Þa chÊt - [3081]
thu vÒ - [7377]
thuyÕt biÕn ®æi - [15685],[15686]
thuyÕt biÓu sinh - [5042]
thuyÕt granit hãa - [15685]
thuyÕt ho¶ thµnh - [11537]
thuyÕt kiÕn t¹o nhÞp - [12028]
thuyÕt magma - [8855]
thuyÕt tai biÕn - [2416]
thuyÕt thñy sinh - [10019]
thuyÕt tiÕn hãa - [5230]
thïng - [1346]
thïng chøa chÊt th¶i - [16596]
thïng quÆng - [10418]
thïng vËn chuyÓn trªn c¸p - [2045]
thïy - [8615]
thïy ¸o ngoµi - [10555]
thïy bªn - [8261]
thïy bông - [16329],[5310]
thïy hµm - [6329]
thïy l−ng - [4468],[7552]
thïy mi gian - [6264]
thïy ngoµi - [5310]
thïy ngoµi cña chi - [5249]
thïy nhän (cs) - [176]
thïy nãn - [5995]
thïy phô (cs) - [260]
thïy rèn - [16004]
thïy trong - [7552]
thïy vßng (cs) - [769]
thïy (nh¸nh) dung nham - [8311]
Thó cã nhau - [5210]
Thó cã tói - [9081]
Thó thùc thô - [15374]
thñng lç - [11068]
thñng lç chç - [12044]
thñy c¬ häc - [7181]
thñy ®iÖn - [7194]
thñy ®Þa chÊt häc - [7156]
thñy ®Þa chÊt m«i tr−êng - [5000]
thñy ®Þa chÊt sinh th¸i - [4713]
thñy ®Þa hãa häc - [7152]
thñy ®å - [7158]
821
thñy ®éng lùc häc - [7144]
thñy ®éng lùc häc (tt) - [7141]
thñy kÕ - [7182]
thñy liÖu ph¸p - [7212]
thñy lùc häc - [7123]
thñy n¨ng - [7194]
thñy ng©n - [12179]
thñy ng©n (Hg) - [9238]
thñy nhiÖt - [7213]
thñy ph©n - [7176]
thñy quyÓn - [7197]
thñy sinh (cs) - [907]
thñy sinh häc - [1615],[7127]
thñy tinh - [16436],[16440]
thñy tinh mica - [9839]
thñy tinh nói löa - [16488]
thñy tinh silica - [13791]
thñy tinh tù nhiªn - [9935]
thñy tÜnh - [7200],[7209]
thñy triÒu - [15502]
thñy triÒu ®èi diÖn - [10383]
thñy triÒu ë møc cao nhÊt - [6908]
thñy trÞ liÖu - [7212]
Thñy tøc (Hydrozoa) - [7231]
thñy v¨n ¶nh - [11226]
thñy v¨n häc - [7160],[7175]
thñy v¨n häc n−íc d−íi ®Êt - [6587]
thñy v¨n karst - [7884]
thñy v¨n s«ng ngßi - [11744]
thô phÊn - [11638]
th−êng lµ basal toleit - [14779]
th−êng lµ c¸c h¹t c¸t - [2964]
th−êng xuyªn - [14408]
th−íc - [16632]
th−îng du - [9776]
th−îng hÖ - [14903]
th−îng l−u - [16135],[16136]
th−îng nguån - [6743]
th−îng nguån n−íc - [16633]
th− ®iÖn tö - [4880]
thõa h−ëng - [7465]
thõa kÕ - [7465]
thõa sè - [5350]
thø cÊp - [13394]
thø sinh - [13394]
thø tù - [10404],[14907]
thø tù ®Þa tÇng - [14559]
thø tù ph©n líp - [14539]
thø yÕu - [102]
thö - [15309]
thö nghiÖm ®Þa tÇng - [14526],[14562]
thö nghiÖm hót n−íc theo tõng nÊc - [14429]
thö nghiÖm t¹i thùc tÕ - [13571]
thùc nghiÖm - [5276]
thùc vËt - [11431]
thùc vËt chØ thÞ - [11432],[7400]
thùc vËt chÞu h¹n - [16985],[16986]
thùc vËt cã ph«i - [4892],[4893]
thùc vËt l¸ kim - [3279]
thùc vËt lín - [8796],[9185]
thùc vËt ngo¹i lai - [481]
thùc vËt nguyªn sinh - [5018]
thùc vËt ë n−íc - [7193]
thùc vËt phï sinh - [11269]
thùc vËt t¹i chç - [5165]
thùc vËt tËp trung nguyªn tè - [4854]
thùc vËt than ho¸ - [11266]
Thùc vËt Th¸i cæ - [11943]
thùc vËt Th¸i cæ (®t) - [939]
thùc vËt thñy sinh - [7193]
thùc vËt thñy sinh mäc nh« cao - [4899]
thùc vËt tÝch tô chän läc - [13488]
thùc vËt tÝch tô chung - [3140] tiÖm biÕn (cs) - [669]
thùc vËt tr«i næi - [11269] tif - [15512]
thùc vËt −a n−íc - [11237],[7233] Tigli - [15515]
thùc vËt ven biÓn - [9048] tikhonenkovit - [15516]
tia - [12185] tilait - [15517]
tia alpha - [535] tilasit - [15518]
tia bÊt th−êng - [5096] tileyit - [15520]
tia beta - [1553] Timiskami - [15541]
tia cùc tiÓu thêi gian - [8365],[9544] tincalconit - [15544]
tia ®Þa chÊn - [13469] tinh ®¸m - [4568]
tia e - [5096] tinh ®¸m kho¸ng vËt trong c¸t - [4053]
tia X - [16997] tinh hÖ s¸u ph−¬ng - [6870]
tiemanit - [15510] tinh hèc - [6124]
tienshanit - [15511] tinh quÆng - [3225]
tiªm nhËp - [7361] tinh thÓ - [3645],[3650]
tiªm nhËp quÆng - [10440] tinh thÓ ¸p ®iÖn - [11304]
tiªu b¶n - [13931] tinh thÓ bèn mÆt l¨ng trô thoi - [8794]
tiªu chuÈn - [10159],[10181] tinh thÓ c¸t - [13129]
tiªu chuÈn ch¶y dÎo - [17052] tinh thÓ d¹ng cét - [3115]
tiªu chuÈn chÊt l−îng n−íc - [16659] tinh thÓ d¹ng phÔu - [7003]
tiªu chuÈn CIPW - [2779] tinh thÓ do bèc h¬i - [5216]
tiªu chuÈn ®¸ quý - [6084] tinh thÓ ®¸ - [12836]
tiªu chuÈn kho¸ng s¶n - [12128] tinh thÓ ®¸ quý - [6074]
tiªu chuÈn ph¸ hñy - [5361] tinh thÓ gi¶ h×nh - [6238]
tiªu chuÈn phï hîp - [13783] tinh thÓ h×nh hép - [10839]
tiªu chuÈn søc bÒn - [14613] tinh thÓ hoµn chØnh - [11066]
tiªu chuÈn søc bÒn Beniawski (®cctr) - [1509] tinh thÓ häc cÊu tróc - [14682]
tiªu chuÈn søc bÒn dÞ h−íng (®cctr) - [758] tinh thÓ keo - [3089]
tiªu chuÈn søc bÒn Franklin - [5872] tinh thÓ kÐp - [1575]
tiªu chuÈn søc bÒn Griffith vµ biÕn d¹ng kÐo - [6540] tinh thÓ kÕt tña nguyªn thuû - [11862]
tiªu chuÈn søc bÒn Mohr-Coulomb - [9606] tinh thÓ kh¶m - [2561]
tiªu chuÈn søc bÒn (ph¸ hñy) thùc nghiÖm cña Hoek- tinh thÓ kh«ng cã thùc - [11180]
Brown - [6937] tinh thÓ l¹ (ngo¹i lai) - [16977]
tiªu chuÈn søc bÒn thùc nghiÖm - [4905] tinh thÓ mÑ - [9745]
tiªu chuÈn søc bÒn vµ ch¶y dÎo - [14611] tinh thÓ nguyªn thñy - [11873]
tiªu chuÈn trung b×nh n−íc ®¹i d−¬ng - [14000],[14370] tinh thÓ nhá - [3655]
tiªu chuÈn Xmirnov - [13988] tinh thÓ ph©n ®íi - [17166]
tiªu chuÈn ý nghÜa - [13783] tinh thÓ sao - [14417]
tiªu ®iÓm Èn - [2017] tinh thÓ t¸i sinh - [12459]
tiªu mßn - [20] tinh thÓ tha h×nh - [741]
tiªu n−íc - [4501] tinh thÓ th¹ch anh - [12144],[12836]
tiªu n−íc acid ë má - [151] tinksit - [15543]
tiªu n−íc bÒ mÆt - [14914] tinticit - [15549]
tiÒm n¨ng - [2220] tintinait - [15550]
tiÒm n¨ng cña má - [2221] tinzenit - [15552]
tiÒm n¨ng lµm t¨ng nhiÖt ®é toµn cÇu - [6321] Tioughniogi - [15553]
tiÒm n¨ng sinh th¸i - [4715] tipleit - [15203]
TiÒn Cambri - [11796] tiptopit - [15555]
TiÒn Cambri W - [11797] tirodit - [15556]
TiÒn Cambri X - [11798] tisinalit - [15557]
TiÒn Cambri Y - [11799] titanaugit - [15558]
TiÒn Cambri Z - [11800] titanit - [15560]
tiÒn chiÕt khÊu - [4329] titan (Ti) - [15561]
tiÒn delta - [11897] titanochromit - [15562]
tiÒn lÖ - [11803] titanomaghemit - [15563]
tiÒn l−¬ng thùc tÕ - [4785] titanomagnetit - [15564]
tiÒn sinh - [790] titanorabdophan - [15565]
tiÒn thuª ®Êt - [6567] Tithon - [15566]
tiÒn thuÕ quan ®−îc miÔn (hoÆc gi¶m) - [4520] t×m kiÕm sinh ®Þa hãa - [1610]
tiÕn dÇn - [257] t×m kiÕm s¬ bé - [12342]
tiÕn hãa - [5230] t×nh tr¹ng cã ®èm - [12044]
tiÕn hãa magma - [8846] t×nh tr¹ng sinh s¶n hai d¹ng bµo tö - [6855]
tiÕn hãa quÇn x· - [3146] tÝch cùc (®cctr) - [199]
tiÕp ®Çu ng÷ víi nghÜa lµ "®ång" - [14984] tÝch tr÷ - [14497]
tiÕp xóc - [3318] tÝch tr÷ n−íc d−íi ®Êt - [6602]
tiÕp xóc bÊt chØnh hîp víi biÓn lïi - [10278] tÝch tô - [130],[4020],[4022],[4023]
tiÕp xóc khÝ-n−íc - [6043] tÝch tô ¸ ®¹i d−¬ng - [6810]
tiÕp xóc kh«ng ®Òu - [12315] tÝch tô ¸m tiªu - [15082]
tiÕp xóc kiÕn t¹o - [15158] tÝch tô b¶n ®Þa - [1191]
tiÕt diÖn chÝnh - [11881] tÝch tô b·i th¶i - [4597]
tiÕt diÖn hÇm - [15897] tÝch tô bïn - [7330]
tiÕt diÖn trßn - [2787] tÝch tô cã gi¸ trÞ th−¬ng m¹i - [3134]

822
tÝch tô cña c¸c xØ nói löa - [2775] tÝn dông ph¸t th¶i khÝ - [4902]
tÝch tô d¹ng r¬i tù do - [364] tÝn hiÖu - [13777]
tÝch tô dßng ch¶y - [14584] tØ lÖ m¶nh vôn - [2832]
tÝch tô ®¹i d−¬ng thùc thô - [5184] tØ sè bèc h¬i - [5222]
tÝch tô ®Êt tr−ît - [3877] tØ sè l−u biÕn (tõ biÕn) ®· cã träng sè - [16762]
tÝch tô kh«ng kiÓm so¸t - [4597] tØ sè rçng - [16454]
tÝch tô lò lôt ®ång b»ng - [5672] tØnh - [11963]
tÝch tô m¶nh ®¸ vôn - [15081] tØnh cÊu tróc - [14705]
tÝch tô ngÇm d−íi ®¸y biÓn - [136] tØnh cæ thùc vËt - [10676]
tÝch tô quÆng - [9309],[9316] tØnh dÇu khÝ - [11156]
tÝch tô rong t¶o (cs) - [430] tØnh ®Þa lý tù nhiªn - [11262]
tÝch tô sái - [6473] tØnh ®éng vËt - [5432]
tÝch tô s«ng - [14584] tØnh magma - [8834]
tÝch tô tµn d− - [12547] tØnh nói löa - [16497]
tÝch tô tµn d− h¹t th« - [8126] tØnh sinh kho¸ng - [9329]
tÝch tô t¹i chç - [12547] tØnh th¹ch häc - [11151]
tÝch tô trung t©m - [4018] tÞ n¹n m«i tr−êng - [5004]
tÝch tô tr−ît - [8206] tÞnh tiÕn - [15692]
tÝch tô vËn chuyÓn - [15706] tlalocit - [15567]
tÝch tô ven - [4019] tlapalit - [15568]
tÝch tô ven biÓn - [132] Toarci - [15571]
tÝnh bÒn dÞ h−íng - [14612] toµn biÓn - [10788]
tÝnh chÊt - [12127] toµn lôc ®Þa - [10781]
tÝnh chÊt cã v©n v¹ch - [14641] toµn mÆt - [6959],[6960]
tÝnh chÊt (c¬ lý) cña vËt liÖu - [9103] toµn trôc - [6954]
tÝnh chØnh hîp - [3268] to¸n ®Þa chÊt - [6170]
tÝnh dÉn ®iÖn bÒ mÆt - [14912] tobelit - [15573]
tÝnh dÉn mao qu¶n - [2231] tobermorit - [15574]
tÝnh dÎo - [11442] tochilinit - [15575]
tÝnh dÞ h−íng (®cctr) - [742] tocornalit - [15576]
tÝnh dÞ h−íng trong thÝ nghiÖm nÐn ®¬n trôc (®cctr) - [759] todit - [15577]
tÝnh ®a d¹ng - [16277] todorokit - [15578]
tÝnh ®a d¹ng ®éng vËt - [5430] todrilit - [15579]
tÝnh ®a h×nh - [11667],[4241] toe - [15580]
tÝnh ®ång bµo tö - [6993] toelit - [15584]
tÝnh ®ång h×nh - [6980] toernebohmit - [15585]
tÝnh ®ång h×nh (kv) - [6978] tokeit - [15586]
tÝnh gi¸ thµnh c«ng t¸c t×m kiÕm th¨m dß ®Þa chÊt - [2143] tolbachit - [15587]
tÝnh ho¹t hãa - [2651] toleit olivin - [10324]
tÝnh háa ®iÖn - [12080] tolit - [15589]
tÝnh hót Èm - [7237] tolovkit - [15590]
tÝnh kÕt nÐn - [3149] tombarthit - [15591]
tÝnh kh«ng ®¼ng h−íng - [742] tombolo - [15953]
tÝnh kh«ng thÊm n−íc - [7357],[7360] tombolo kÐp - [4479]
tÝnh khíp ®Òu - [3268] tomichit - [15596]
tÝnh kiÒm - [463],[466] tonalit - [15597]
TÝnh kinh tÕ trong thiÕt kÕ hçn hîp bª t«ng phun - [4735] tongbait - [15598]
tÝnh liªn tôc cña c¸c gi¸n ®o¹n (khe nøt - [11121] topaz - [15603]
tÝnh liªn tôc cña gi¸n ®o¹n - [4317] topazolit - [15605]
tÝnh lón −ít cña hoµng thæ - [8630] topaz ¸m khãi - [13994]
tÝnh l−ìng chiÕt - [1642] topaz Bohemian - [1781]
tÝnh l−ìng s¾c - [4173] topaz Brazil - [1910]
tÝnh mao dÉn - [2226] topaz gi¶ - [5385]
tÝnh nhÊt qu¸n - [3297] topaz Scotch - [13318]
tÝnh ph©n ®íi - [17160] topaz T©y Ban Nha - [14159]
tÝnh ph©n líp d¹ng nhÞp - [17102] topotactic - [15625]
tÝnh ph©n líp v»n - [17102] topotaxial - [15626]
tÝnh ph©n phiÕn - [13265] topotaxy - [15627]
tÝnh phãng x¹ tù nhiªn - [9942] torbernit - [15631]
tÝnh sinh lîi cña c«ng t¸c th¨m dß ®Þa chÊt - [11905] Torejoni - [15633]
tÝnh tam s¾c - [15767] toreyit - [15635]
tÝnh thÊm - [11104] tornebothmit - [15632]
tÝnh thuËn tõ - [10851] Torton - [15639]
tÝnh to¸n ®é lón cña nÒn - [13578] toscanit - [15640]
tÝnh to¸n ®é nghiªng (dèc) - [4259] tosudit - [15641]
tÝnh táa tia - [12230] tourmalin - [15651]
tÝnh truyÒn dÉn nhiÖt - [15381] tourmalin ®á tÝa - [12294]
tÝnh tuæi b»ng carbon 14 - [2281] tourmalin ho¸ - [15652]
tÝnh tuæi phãng x¹ - [12199] tourmalit - [15653]
tÝnh tõ cña stria - [14640] Tournais - [15654]
tÝnh tõ cña taphrogeny - [15110] tãc Pele - [11002]
tÝnh tõ cña treptomorphism - [15745] táa mäi h−íng - [12133]

823
táa tia - [12185],[12187],[12228] trao ®æi cation - [2429]
táa tia lÖch sau - [13001] traskit - [15723]
táa tia th¼ng - [12358] travertin - [2081],[2082],[2097],[2099]
täa ®é cÇu - [14241] trµn - [14318]
t«i - [12169] trµn n−íc - [16629]
t« ®Êt - [6567] trµn n−íc biÓn vµo ®Êt liÒn - [9039]
t« ®iÓm - [10475],[13341] Tr¸i ®Êt - [4668]
t«p« häc - [15622] tr¸m - [2504]
tån l−u - [11120] tr¸m nhÐt (bïn) - [2933]
tèc ®é - [12299] tr¸m xi m¨ng - [2509]
tèc ®é biÕn d¹ng - [12306] tr¸n - [5925],[5927]
tèc ®é biÓu kiÕn - [893] tr¹m carota trªn «t« - [16781]
tèc ®é cè kÕt - [12301] tr¹m ghi ®Þa chÊn b»ng b»ng b¨ng tõ - [13481]
tèc ®é dßng ch¶y do thÊm - [13451] tr¹m trén ®Êt - [14058]
tèc ®é ®µo - [12302] tr¹ng th¸i c©n b»ng - [14394],[5082]
tèc ®é héi tô (dÞch chuyÓn h−íng t©m cña hÇm lß) - [3386] tr¹ng th¸i cè ®Þnh - [14408]
tèc ®é n¹p - [12303] tr¹ng th¸i ®µn håi - [4824]
tèc ®é ph©n kho¸ng - [7576] tr¹ng th¸i æn ®Þnh l©u dµi - [14408]
tèc ®é t¨ng øng suÊt - [12304] tr¹ng th¸i ph¸ hñy - [5359]
tèc ®é thÊm - [13451] Tr¹ng th¸i øng suÊt cña vËt thÓ d−íi t¸c dông chñ yÕu cña
tèc ®é thÊm läc - [7445] c¸c lùc kÐo - [15260]
tèc ®é tíi h¹n - [3576] tr¹ng th¸i øng suÊt hiÖn tr−êng - [7498]
tèc ®é trÇm tÝch - [12305] tr¹ng th¸i øng suÊt th¹ch tÜnh - [8570]
tèc ®é trung b×nh - [1216] tr¹ng th¸i øng suÊt thñy tÜnh - [7207]
tèc ®é truyÒn sãng - [16314] tr¹ng th¸i øng suÊt tr−íc khi khai th¸c - [11822]
tèi - [11375] tr¹ng th¸i v« ®Þnh h×nh - [638]
tèi −u - [10394] tr¾c diÖn - [11900]
tæng chÊt r¾n hßa tan - [15140],[15646] tr¾c diÖn däc s«ng - [12800]
tæng chiÒu s©u - [15139] tr¾c diÖn däc thung lòng - [16240]
tæng ®é axit - [15644] tr¾c diÖn hay mÆt c¾t c©n b»ng b·i biÓn - [1446]
tæng ®é cøng - [15647] tr¾c diÖn hçn hîp - [3185]
tæng ®é cøng (cña n−íc) - [15643] tr¾c ®Þa - [6126],[6129]
tæng hîp - [3077],[3079] tr¾c ®Þa b¶n ®å - [2379]
tæng hîp hay nh©n t¹o - [15024] tr¾c l−îng ®Þa tÇng - [15624]
tæng hîp nhiÖt dÞch - [7220] tr¾c l−îng-h×nh th¸i - [9723]
tæn thÊt - [8695] tr¾ng n−íc - [16603]
tæn thÊt do hÊp thô - [67] tr©m ®u«i - [2540]
tæn thÊt kho¸ng s¶n - [8697] trÇm tÝch - [13429],[13439],[16640],[4020]
tæn thÊt kho¸ng s¶n cã gi¸ trÞ kinh tÕ - [8697] trÇm tÝch ba thµnh phÇn - [15286]
tæn thÊt tµi nguyªn kho¸ng - [8697] trÇm tÝch b·i båi - [10578]
tæn thÊt trong khai th¸c - [9551] trÇm tÝch b¨ng hµ biÓn - [6275]
tæn thÊt trong nghiÒn - [9493] trÇm tÝch biÓn lïi - [12472]
tæn thÊt tr÷ l−îng kinh tÕ - [8697] trÇm tÝch biÓn s©u - [3904]
tæ hîp - [1093],[1100] trÇm tÝch biÓn th¼m - [78]
tæ hîp c¸c kho¸ng vËt biÕn chÊt - [9337] trÇm tÝch biÓn tho¸i - [12472]
tæ hîp c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þa vËt lý - [7513] trÇm tÝch biÓn tiÕn - [15689]
tæ hîp céng sinh t−íng - [5348] trÇm tÝch båi tÝch cã chøa s¾t - [2387]
tæ hîp ®¸ - [12823] trÇm tÝch carbonat - [2308]
tæ hîp hãa th¹ch - [5820] trÇm tÝch c¸t - [973]
tæ hîp kho¸ng vËt - [9506],[9507] trÇm tÝch chu kú - [3764]
tæ hîp nhÞp - [12669] trÇm tÝch chøa silic - [13805]
tæ hîp ophiolit - [10376] trÇm tÝch chøa v«i - [2156]
tæ hîp Th¸i B×nh D−¬ng - [10645] trÇm tÝch cã nguån gèc b¨ng hµ - [6271]
tæ hîp th¹ch kiÕn t¹o - [11165] trÇm tÝch cöa s«ng - [5154]
tæ hîp th¹ch sinh kho¸ng - [11161] trÇm tÝch d¹ng líp phñ - [903]
téi ph¹m chiÕn tranh m«i tr−êng - [16571] trÇm tÝch d¹ng m¹ng m¹ch - [10032]
téi ph¹m m«i tr−êng - [4995] trÇm tÝch d¹ng nhÞp - [5749]
t¬ b¸m (cs) - [2038] trÇm tÝch do bèc h¬i - [13057]
tíi h¹n - [15983],[3562] trÇm tÝch ®¸y - [1469],[1839]
trachit - [15765] trÇm tÝch §Ö tø - [12167]
trachyandesit - [15666] trÇm tÝch flis¬ - [5749]
trachybasalt - [15667] trÇm tÝch forest - [5802]
trachydolerit - [15669] trÇm tÝch giµu s¾t - [5508]
trachyophitic - [15670] trÇm tÝch giµu vËt chÊt h÷u c¬ - [2292]
trachyt - [15672] trÇm tÝch giã - [269]
trachytic - [15673] trÇm tÝch hang ®éng - [14224],[2465]
trachytoid - [15674] trÇm tÝch hang ®éng lµm thµnh mét gê cao n»m ngang ë
trachyt biÕn ®æi - [8816] r×a vòng hang - [13670]
tranh chÊp m«i tr−êng - [4994] trÇm tÝch (cña h¹t ®Êt) - [332]
tranquilityit - [15678] trÇm tÝch h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh biÓn lïi - [10278]
trao ®æi - [5239] trÇm tÝch hçn hîp cöa s«ng - [16287]
trao ®æi anion - [751] trÇm tÝch h÷u c¬ - [8072]

824
trÇm tÝch kþ khÝ - [656] tripuhyit - [15806]
trÇm tÝch l¾ng ®äng trong qu¸ tr×nh biÓn kÝn - [10339] tristanit - [15808]
trÇm tÝch lôc ®Þa - [15300],[3338] tristramit - [15810]
trÇm tÝch lôc nguyªn - [15302] triti - [15811]
trÇm tÝch mµu ®á - [12367] tritomit - [15814]
trÇm tÝch m¶nh vôn - [2834],[4082] tritomit-(Y) - [15815]
trÇm tÝch muèi - [5220] tr×nh tù - [13545]
trÇm tÝch nhÞp - [12668] tr×nh tù ®Þa tÇng - [13547],[14559]
trÇm tÝch n−íc nh¹t - [5905] tr×nh tù kÕt tinh - [10406],[13546]
trÇm tÝch ë lßng s«ng - [2616] tr×nh tù kho¸ng vËt - [10405]
trÇm tÝch röa tr«i - [10571] tr×nh tù kh«ng b×nh th−êng - [6859]
trÇm tÝch s«ng - [12792] tr×nh tù liªn hîp - [3188]
trÇm tÝch s«ng biÓn - [5744] tr×nh tù t¹o kho¸ng - [9528]
trÇm tÝch s«ng hå - [5742] trÞ sè Clark - [2817]
trÇm tÝch s«ng suèi - [5737] trÞ sè nÒn ®Þa hãa - [1259]
trÇm tÝch tam gi¸c ch©u - [3964] trÞ sè N (®cctr) - [1736]
trÇm tÝch tµn d− - [12501] troctolit - [15820]
trÇm tÝch than bïn - [13436] troegerit - [15821]
trÇm tÝch thÒm lôc ®Þa - [3352] trogtalit - [15823]
TrÇm tÝch th« ®−îc vËn chuyÓn ®Õn tÝch tô ven bån tròng - troilit - [15824]
[15677] troleit - [15825]
trÇm tÝch trong - [7554] trolit - [15960]
trÇm tÝch unimodal - [16083] trondiemit - [15827]
trÇm tÝch ven bê - [8581] trong ®Êt ®¸ - [17185]
trÇm tÝch vôn v«i - [2107] trong ®ôc - [15703]
trÇn - [1329] trong hÖ tÇng - [7529]
trÇn hÇm - [15898] trong lç khoan - [4482]
trÇn (hÇm lß) - [3599] trong mê hay b¸n trong - [15700]
trËn lôt lín - [3973] trong ph−¬ng ph¸p phÇn tö t¸ch biÖt - [9749]
trËt tù - [14897] trong suèt - [15704]
trËt tù ®Þa tÇng - [13547] trong suèt (cs) - [7101]
treanorit - [15727] tro mÞn - [16377]
treasurit - [15728] tro nói löa - [16466]
trechmannit - [15732] tro xØ - [13922]
Tremadoci - [15735] trosoda - [14017]
tremolit - [15736] träng l−îng ®Èy næi (®cctr) - [2010]
tremolit natri - [14030] träng l−îng ®¬n vÞ rêi cña ®Êt - [1996]
Trempealeau - [15737] träng l−îng kh« - [4573],[4581]
treo - [11020] träng l−îng riªng - [14184],[16095]
tretskit - [15959] träng l−îng riªng cña ®Êt d−íi mùc n−íc ngÇm - [14786]
Treuton - [15747] träng l−îng riªng kh« - [4579]
trevorit - [15748] träng l−îng vµ diÖn tÝch mÆt ®¸y - [16751]
trÎ - [17069],[7827] träng lùc - [6488]
trÎ hãa - [12486] träng tr−êng - [6483]
trÎ l¹i - [12483] tr«i d¹t - [4530]
trªn bé x−¬ng - [5057] tr«i d¹t lôc ®Þa - [3339],[3341],[3344]
trªn mÆt - [14904] tr«i d¹t vÒ h−íng T©y - [16803]
trÔ nhít - [16429] tr«i vµ tan thµnh n−íc - [6281]
trÔ thñy ®éng lùc - [7142] tråi nÒn - [6561]
triangulit - [15755] tråi nguéi - [11956]
trichalcit - [15764] tråi sµn - [5677]
tridymit - [15772] trén bª t«ng - [3235]
triÒu c−êng - [7096] trén lÉn - [243]
triÒu ®á - [12400] trë kh¸ng - [7356]
triÒu ®øng - [15498] trë kh¸ng ©m thanh - [168]
triÒu lín - [14331] trë kh¸ng biÓu kiÕn - [889]
triÒu nhá - [874] trë kh¸ng ®Æc tr−ng - [2631]
triÒu n«ng - [12125] trî lùc b−íc ®Çu - [11866]
triÒu sãc väng - [14331] trî lùc kiªn cè - [11103]
triÒu thÊp - [12125],[9957] trî lùc s¬ cÊp - [11866]
triÖt - [10125] trî lùc thô ®éng - [10919]
trigonit - [15784] trî lùc tÝch cùc - [200]
trikalsilit - [15786] trî lùc vµ gia cè ®¸ - [12861]
trilithionit - [15788] trudelit - [15837]
trimerit - [15792] trung - [9477]
Trinit - [15796] trung b×nh céng - [1004]
triphan - [15798] trung b×nh (nh− cì h¹t trung b×nh) - [9176]
triphylit - [15799] trung b×nh nh©n - [6177]
tripkeit - [15805] trung d¨m kÕt - [9256]
triplit - [15802] trung du - [6901]
triploidit - [15803] Trung sinh - [9273]
tripolit - [1521] trung t©m - [2516]

825
trung t©m ho¹t ®éng - [2518] trôc quang - [10389],[1235]
trung t©m nói löa - [16472] trôc quang chÝnh - [1596]
trung t©m ph©n bè - [2520] trôc quang häc thø hai - [13412]
Trung thùc vËt - [9266] trôc quang häc thø nhÊt - [11857]
trung tÝnh - [9173] trôc quang th¼ng gãc - [10391]
truêng ph¸i Davis - [3849] trôc quay - [12942]
truscotit - [15847] trôc quay g−¬ng - [12949]
trustedtit - [15848] trôc quay hay trôc ®èi xøng - [12939]
trustit - [15828] trôc quay (cña tr−êng øng suÊt) (®cctr) - [1238]
Trïng cÇu (Globigerinaceae) - [6323] trôc sau - [1252]
trïng cã l«ng roi - [5629] trôc song tinh - [1233],[15933],[15940]
Trïng hai l«ng roi (Dinoflagellata) - [4248] trôc sè n»m ngang - [7008]
Trïng l«ng t¬ (Ciliata) - [2767] trôc t¨ng tr−ëng - [6612]
Trïng lç - [5782],[5788] trôc th¼ng ®øng - [16354]
trïng lç hiÓn vi - [9439] trôc trùc giao - [10493]
Trïng lç (Foraminifera) - [5785] trôc uèn nÕp - [5764]
Trïng mÆt trêi (Heliozoa) - [6790] trôc øng suÊt - [14615]
trïng non - [10213] trôc øng suÊt chÝnh - [11877]
Trïng thoi (fusulinacea) - [5974] trôc xo¾n - [13338]
Trïng thoi (Fusulinidae) - [5975] trô bät khÝ - [16382]
Trïng tia (Radiolaria) - [12225] trô ch¾n (khai th¸c má) - [1359]
tròng - [10771],[15738],[15831] trô chèng d¹ng v× kÌo - [12676]
tròng b¨ng tan - [15364] trô hè khoan - [1811]
tròng cÊu t¹o - [14683] trô m¹nh - [17020]
tròng d¹ng vßng - [12735],[12743] trô má - [11319]
tròng gîn - [12767] trô muèi - [13088]
tròng h×nh nãn - [3251] trô quÆng trong m¹ch cã ®é lÖch riªng - [11372]
tròng h×nh qu¹t - [10780] trô t¶o cÇu - [3004]
tròng hßa tan - [10783],[14102] tr−¬ng në - [14953],[5267],[5269]
tròng karst - [3010] tr−¬ng në cña ®Êt (®cctr) - [2001]
tròng karst nhiÖt - [15407] tr−¬ng në ®Êt - [6764]
tròng kÐo t¸ch - [12021] tr−ên - [3535]
tròng kÐo tr−ît - [12021] tr−êng - [14628]
tròng kiÕn t¹o - [14676] tr−êng ¶nh h−ëng gÇn quanh c«ng tr×nh khai ®µo - [9959]
tròng nói löa - [16504],[16517] tr−êng biÕn d¹ng - [14516]
tròng ë ®ång lÇy - [14940] tr−êng dung nham - [8309]
tròng rift - [12697] tr−êng ®Þa tõ - [6163]
tròng röa xãi - [13325] tr−êng ®ång nhÊt - [16079]
tròng sôt - [13035] tr−êng fumarole - [5954]
tròng sôt cã s−ên dèc - [14528] tr−êng khÝ l−u huúnh nãng - [14073]
tròng sôt Pang-Yang - [10782] tr−êng l−ìng cùc - [4272]
tròng thæi mßn - [16893] tr−êng nói löa - [16483]
tròng trÇm tÝch - [3747] tr−êng æn ®Þnh - [14344]
trô - [1837],[3117] tr−êng phun - [5954]
trôc - [1235] tr−êng tõ biÕn thiªn (theo theo thêi gian) - [16274]
trôc a - [4] tr−êng tõ ®ång nhÊt - [16082]
trôc b¶n lÒ - [2332] tr−êng øng suÊt - [14621]
trôc biÕn d¹ng chÝnh - [11876] tr−êng øng suÊt kh«ng ®ång nhÊt - [6844]
trôc bån tròng - [13027] tr−êng øng suÊt thñy tÜnh - [7208]
trôc cÊu t¹o - [15154] tr−êng vËn tèc - [16311]
trôc chÝnh - [11875],[1235],[14615] tr−ên kiÕn t¹o - [15159]
trôc chÝnh øng suÊt - [14615] tr−íc - [795]
trôc (tinh thÓ) - [1235] tr−íc mÆt - [795]
trôc cøng - [14075] tr−ëng thµnh - [9117]
trôc cùc - [11594] tr−ît - [13931],[13936],[7581]
trôc dèc c¾m xuèng - [11519] tr−ît b»ng ph¶i - [12704],[12706]
trôc ®ang ho¹t ®éng - [8584] tr−ît bïn - [5699],[9800]
trôc ®ang quay - [8584] tr−ît chÐo - [10220]
trôc ®¸ - [9804] tr−ît chÕch - [10220]
trôc ®¼ng h−íng - [1237] tr−ît dßng - [5699]
trôc ®Ønh (cs) - [866] tr−ît ®¸ - [12857]
trôc ®Þa tõ - [6161] tr−ît ®Êt sËp ngÇm - [8217]
trôc ®èi xøng - [1231],[1239],[12942],[14973],[2526] tr−ît ®Êt (vôn) - [3877]
trôc ®èi xøng ®¶o - [12951] tr−ît ®¬n - [13854]
trôc ®èi xøng g−¬ng - [12952] tr−ît khèi - [13974]
trôc ®èi xøng quay - [14975] tr−ît lë - [13632]
trôc ®èi xøng quay nghÞch ®¶o - [14974] tr−ît lë ®Êt lïi dÇn - [12598]
trôc ®íi - [17158],[17165] tr−ît lë ®åi - [6914]
trôc m¹ch (quÆng) - [1236] tr−ît lë m¸i dèc - [13957]
trôc nÕp lâm - [13027],[15001] tr−ît lë theo taluy - [1206]
trôc nÕp låi - [13027] tr−ît m¸i dèc - [13957]
trôc nghiªng - [2902] tr−ît ngang - [14654]

826
tr−ît song tinh - [15936] tungsten - [15886]
tr−ît (®cctr) - [3535] tungstenit - [15888]
tr−ît th¼ng ®øng - [16357] tungstenit-3R - [15889]
tr−ît theo ®−êng dèc - [10163] tungstit - [15891]
tr−ît theo ph−¬ng - [14654] tungusit - [15892]
tr−ît tÞnh tiÕn - [15693] tunisit - [15893]
tr−ît (kv) - [6310] Tuori - [15909]
trøng c¸ - [2985] tu«n trµn cña c¸c líp n−íc - [10619]
trøng c¸ Èn - [3640] tuæi - [303]
trøng cña sÊm (d¹ng trøng) - [15473] tuæi carbon phãng x¹ - [12213]
tr÷ l−îng - [12538] tuæi ch×-ch× - [8356]
tr÷ l−îng cËn kinh tÕ - [14750] tuæi ch× ®ång vÞ - [8355]
tr÷ l−îng ch¾c ch¾n - [7398] tuæi cæ - [10297]
tr÷ l−îng c«ng nghiÖp - [3137] tuæi cæ ®Þa h×nh - [15616]
tr÷ l−îng dù ®o¸n - [7436] tuæi cña MÆt tr¨ng - [319]
tr÷ l−îng dù tÝnh - [7436] tuæi cña n−íc - [321]
tr÷ l−îng ®µn håi - [4823] tuæi cña n−íc d−íi ®Êt - [311]
tr÷ l−îng ®· x¸c ®Þnh ch−a khai th¸c - [11962] tuæi cña Tr¸i ®Êt - [318]
tr÷ l−îng ®éng - [4640] tuæi cña vò trô - [320]
tr÷ l−îng kho¸ng s¶n - [9523] tuæi ®Þa h×nh - [316]
tr÷ l−îng kho¸ng s¶n ngoµi c©n ®èi - [14750] tuæi ®ång vÞ uranium - [16162]
tr÷ l−îng kinh tÕ - [4730],[4731] tuæi kh«ng ®ång nhÊt - [9581]
tr÷ l−îng n−íc - [16662] tuæi phãng x¹ tÝnh b»ng carbon-14 - [2275]
tr÷ l−îng th−¬ng m¹i - [3134],[3136] tuæi thùc - [206]
tr÷ l−îng tiÒm n¨ng - [11770] tuæi tuyÖt ®èi - [47],[50]
tr÷ l−îng tin cËy - [11893],[9157] tuæi uranium-uranium - [16168]
tr÷ l−îng tÜnh - [14397] tupersuatsiait - [15910]
tr÷ l−îng trong c©n ®èi - [4730] turanit - [15911]
tr÷ l−îng x¸c ®Þnh - [11961] turbidit - [15912]
trùc chuÈn - [10524] turgit - [15918],[15920]
trùc giao - [10524] turmalin - [15923]
tschermakit - [15850] Turne - [15654]
tshermigit - [15851] Turoni - [15924]
tsilaisit - [15852] turquois - [15925]
tsumcorit - [15853] tusionit - [15927]
tsumebit - [15854] tuxtlit - [15929]
tuÇn tù ph©n tÇng - [14539] tuyªn ng«n Rio - [12750]
tucanit - [15861] tuyÕn - [8496],[8502],[8506]
tucekit - [15862] tuyÕt - [14002]
TuÕ (Cycadophyta) - [3758] tuyÕt tan - [9224]
tuf - [15865] tuyÓn - [9493]
tuf ¸m tiªu - [12432] tuyÓn næi - [4198],[5686]
tufa - [15606],[15863],[15864] tuyÓn næi b»ng dÇu - [10291]
tufa v«i - [2082],[2099] tuyÓn næi chän läc - [13489],[2389]
tuf bôi nói löa - [4622] tuyÓn næi hçn hîp - [1997]
tuf d¹ng c©y - [3991] tuyÓn næi kiÓu bät - [5942]
tuf ®¸ - [8540] tuyÓn næi theo giai ®o¹n - [14360]
tuf ®¸-tinh thÓ - [8538] tuyÓn quÆng - [10430],[1508]
tuf lapili - [8242],[8244] tuyÓn träng lùc - [6500]
tuf palagonit - [10663] tuyÖt chñng - [5315]
tuf thñy tinh - [16441] tói - [11561],[13022],[3783]
tuf tinh thÓ - [3656] tói bµo tö - [14300],[14302]
tuf tinh thÓ-®¸ - [8538] tói bµo tö c¸i - [9189]
tuf tro nói löa - [1080] tói ®¹i bµo tö - [9189]
tuf vôn nói löa - [5292] tói khÝ - [11560]
tuf vôn tinh thÓ - [3648] tói khÝ (cs) - [1696],[373]
tuf vôn tinh thÓ-thñy tinh nói löa - [3649] tói magma - [11564],[8831]
tufit - [15869] tói magma côc bé - [8807]
tuflava - [15870] tói mÉu - [13103]
tufolava - [15871] tói n−íc - [16655]
tuft - [15874] tói phÊn hoa - [11634]
tugarinovit - [15875] tói quÆng - [10424],[10426],[10427],[10448],[11566]
tugtupit - [15876] tóp v«i - [2081]
tuhualit - [15877] tôt - [2466]
tujait - [15919] tôt xuèng - [13969]
tulaminit - [15878] t−¬ng ®−¬ng - [5088]
tundrit - [15881] t−¬ng ®−¬ng ®Þa tÇng - [5089]
tundrit-(Nd) - [15882] t−¬ng ®−¬ng tuæi ®Þa chÊt - [5089]
tunelit - [15883] t−¬ng quan - [3459]
tunerit - [15908] t−¬ng quan chÐo - [3590]
tungomelan - [15884] t−¬ng quan gi÷a khèi l−îng-thÓ tÝch - [16761]
tungstat - [15885] t−¬ng quan rank - [12279]

827
t−¬ng t¸c nÒn-trî lùc - [6570] tù liªn hîp - [1186]
t−¬ng øng víi 1/100 cara hoÆc 02 mg - [11580] tù san b»ng - [5085]
t−êng - [12807] tù s¾c - [7313]
t−êng ch¾n - [12583],[1999] tù sinh - [1194],[1195]
t−êng ch¾n ®Êt träng lùc - [6499] tù thÝch nghi - [217]
t−êng ch¾n lò - [5674] tvalchrelidzeit - [15930]
t−êng ch¾n n−íc d−íi ®Êt - [6576] tveitit - [15931]
t−êng cong tÝch tr÷ - [14499] twinit - [15943]
t−êng cõ b¶o vÖ - [13657] tychit - [15952]
t−êng cõ b¶o vÖ hè ®µo - [13657] tyrelit - [15961]
t−êng ®¸ - [14493] Tyrrheni - [15962]
t−êng neo (®cctr) - [689] tysonit - [15963]
t−êng ng¨n c¸ch - [3735] tyuyamunit - [15964]
t−êng ng¨n röa tr«i - [10569] tû ®é Èm - [14186]
t−êng treo - [6703] tû lÖ - [12299],[13220]
t−êng v©y bäc - [12727] tû lÖ b¶n ®å - [9007]
t−êng viÒn - [12727] tû lÖ ch× - [8348]
t−íi n−íc - [16638] tû lÖ cè kÕt - [11051]
t−íi tiªu - [7662] tû lÖ cña c¸c ®ång vÞ oxy (O18/O16) - [10635]
t−íng bµo tö phÊn - [10767] tû lÖ ®é cao ®Þa h×nh - [4860]
t−íng biÕn chÊt - [9345],[9510] tû lÖ h¹t/nÒn - [6405]
t−íng biÕn chÊt albit-lausonit - [8336] tû lÖ h¹t vôn - [4080]
t−íng biÕn chÊt th¹ch anh-prenit-laumontit - [8290] tû lÖ phÇn tr¨m b·o hßa - [11052]
t−íng Bót ®¸ - [6467] tû lÖ trÇm tÝch - [13431]
t−íng cæ sinh - [10712] tû l−u l−îng - [14180]
t−íng diÖp th¹ch lôc - [6524] tû sè carbon - [2285]
t−íng diÖp th¹ch xanh - [1755] tû sè carbon-hydro - [2283]
t−íng di tÝch sinh vËt - [7304] tû sè chiÒu dµi suèi - [14592]
t−íng ®¸ - [5345],[8554] tû sè ch× uranium - [8358]
t−íng ®¸ phiÕn (diÖp th¹ch) glaucophan - [6304] tû sè diÖn tÝch - [963]
t−íng ®Þa m¸ng - [6204] tû sè diÖn tÝch cña dông cô lÊy mÉu hay èng lÊy mÉu -
t−íng ®Þa tÇng - [14548] [964]
t−íng eclogit - [4710] tû sè diÖn tÝch khai th¸c - [959]
t−íng granulit - [6446] tû sè ®ång vÞ - [7722]
t−íng kho¸ng vËt - [9510] tû sè gradien suèi - [14589]
t−íng kiÕn t¹o - [15166] tû sè h¹t bïn - [6405]
t−íng kiÕn t¹o ®Þa tÇng - [15149] tû sè modul - [9599]
t−íng kiÕn t¹o th¹ch häc - [15149] tû sè rçng tíi h¹n - [3577]
t−íng lausonit-glaucophan-jadeit - [8337] tû sè tÝch tr÷ - [14500]
t−íng nguån cung cÊp - [449] tû sè tÝn hiÖu/nhiÔu - [13781]
t−íng ph©n cÊp h¹t trÇm tÝch - [6451] tû sè tèc ®é sãng - [16315]
t−íng phiÕn lôc - [6524] tû sè tuæi - [322]
t−íng phiÕn xanh - [1755] tû träng - [3999]
t−íng phong hãa - [4811] tû träng h¹t - [6404]
t−íng pumpelit-prenit - [12039] tû träng kÕ - [12054]
t−íng sanidin - [13163] tû träng t¹i chç - [7496]
t−íng sinh häc - [1617] tû träng t−¬ng ®èi - [12487]
t−íng sõng - [7025] u - [9686]
t−íng sõng hornblend - [7018] uchuchacuait - [15965]
t−íng sõng pyroxen - [12108] ufertit - [15966]
t−íng t¹o ®¸ - [4128] ugandit - [15967]
t−íng th¹ch häc - [11141],[11148] ugrandit - [15968]
t−íng thÒm lôc ®Þa - [5799] uintahit - [15970]
t−íng thêi ®Þa tÇng - [15535] Uinti - [15971]
t−íng vòng vÞnh - [8138] ukonskovit - [15972]
t−íng zeolit - [17113] Ulatisi - [15973]
t− liÖu ®Þa tÇng - [14557] ulexit - [15974]
tõ bá - [6] uligit - [15969]
tõ d− tù nhiªn - [9945] ulmain - [15976]
tõ ®Þa tÇng - [8896] ulmanit - [15975]
tõ hãa d− ®¼ng nhiÖt - [7630] ulmin - [15979]
tõ kÕ - [8893] ulminit - [15980]
tõ kÕ c¶m øng ®Ó ®o thµnh phÇn th¼ng ®øng (Z) cña tõ ulrichit - [15981]
tr−êng tr¸i ®Êt - [16364] Ulsteri - [15982]
tõ kÕ hµng kh«ng - [276],[377] ultrabasit - [15990]
tõ tÝnh cña ®¸ - [12846] ultrasima - [15996]
tõ tÝnh cña Tr¸i ®Êt - [6168] ulvit - [15999]
tõ tõ - [11912] ulvospinel - [16000]
tø diÖn oxy-silic - [13819] umangit - [16001]
tø h×nh - [15349] umbit - [16010]
tù gi¶m yÕu vµ ph¸ hñy - [3881] umbozerit - [16017]
tù h×nh - [7315] umohoit - [16019]

828
unakit - [16021] uü m«i tr−êng toµn cÇu - [6315]
undaform - [16044] uzbekit - [16211]
underclif - [16045] ô b¨ng - [7308]
ungait - [16068] ô khÝ phun - [5955]
ungemachit - [16069] −a h¹n - [16986]
uèn (®cctr) - [1506] −a n−íc - [7232]
uèn cong - [16577] −íc kho¸ng thiªn nhiªn ®· khö khÝ CO2 - [3880]
uèn khóc - [8510] −íc l−îng - [1094],[5149],[5150],[5151],[5213]
uèn khóc ®µo khoÐt - [4988] −íc l−îng cã hiÖu qu¶ - [4794]
uèn lÖch - [3918] −íc l−îng ®ñ - [14832]
uèn nÕp - [5765] −ít - [3809]
uèn nÕp-®øt g·y - [5418] −u thÕ cña hÖ ®éng vËt - [5431]
uèn nÕp kÐo thuËn - [10165] øng suÊt - [14614],[7422]
uèn nÕp thô ®éng - [10917] øng suÊt ban ®Çu - [7467]
uèn nÕp thø sinh - [16049] øng suÊt biªn (®cctr) - [1860]
uèn nÕp thùc - [15841] øng suÊt biÓu kiÕn - [890]
uèn nÕp tr−ît - [13947] øng suÊt c¨ng bÒ mÆt - [14918]
uèn nÕp vßm máng - [12361],[12616] øng suÊt c¾t - [13637],[13642],[15097]
upalit - [16114] øng suÊt ch¶y dÎo - [17059]
uraconit - [16145] øng suÊt chªnh lÖch chÝnh - [11878]
uralborit - [16146] øng suÊt chÝnh - [11883]
Urali - [16147] øng suÊt chÝnh cùc ®¹i - [8919]
uralit - [16149] øng suÊt chÝnh cùc tiÓu - [9561]
uralit ho¸ - [16150] øng suÊt cho phÐp (®cctr) - [503]
uralolit - [16151] øng suÊt däc trôc (®cctr) - [1229]
uramphit - [16152] øng suÊt d− - [12556]
urancalcarit - [16154] øng suÊt ®a trôc - [11646]
urani giÇu - [4969] øng suÊt ®éng - [4642]
urani (U) - [16157] øng suÊt hai chiÒu - [15947]
urani nghÌo - [4015] øng suÊt h÷u hiÖu - [4791]
urani tù sinh - [9905] øng suÊt kÐo - [15257]
uraninit - [11368],[16155] øng suÊt kÕ USBM (cña Së Khai kho¸ng Mü) - [16195]
uranit - [16156] øng suÊt kÕt qu¶ - [12575]
uranit ®ång - [3409] øng suÊt lÖch - [4097]
uranit v«i - [8476] øng suÊt nÐn - [3216]
uranocher - [16169] øng suÊt nhiÖt - [15245]
uranophan - [16171] øng suÊt néi t¹i (®cctr) - [1766]
uranophan beta - [1555] øng suÊt ph¸p tuyÕn - [10177]
uranopilit - [16172] øng suÊt ph¼ng - [11418]
uranosilit - [16173] øng suÊt quay - [12047]
uranospathit - [16174] øng suÊt t¸c dông (®cctr) - [901]
uranosphaerit - [16175] øng suÊt th¼ng ®øng - [16372]
uranospinit - [16176] øng suÊt theo chiÒu ngang - [7012]
uranospinit natri - [14043] øng suÊt "hãa th¹ch" - [5835]
uranotantalit - [16177] øng suÊt "hãa th¹ch" do ho¹t ®éng x©m thùc - [14141]
uranothalit - [16178] øng suÊt tiÒn cè kÕt - [11815]
uranothorianit - [16179] øng suÊt tiÕp - [13637],[15097]
uranothorit - [16180] øng suÊt tiÕp tuyÕn - [15097]
uranotil - [16181] øng suÊt tæng - [12575]
uranotil beta - [1556] øng suÊt träng tr−êng - [6485]
uranoxirxit - [16170] øng suÊt tr−íc - [11838]
urantsevit - [16182] øng suÊt tr−íc cè kÕt - [11815]
urbainit - [16184] øng suÊt tr−ît - [13637]
urea - [16186] øng suÊt trùc tiÕp - [4286]
ureyit - [16187] øng suÊt uèn nÕp - [14624]
uricit - [16188] øng suÊt vu«ng gãc h÷u hiÖu - [4783]
ursilit - [16190] øng xö - [14630]
urtit - [16191] vaesit - [16216]
urvantsevit - [16192] vai - [13727]
usamerit - [16194] vai nói - [2249]
ushkovit - [16198] vai rèn - [16007]
usingit - [16200] vai thung lòng - [16241]
usovit - [16199] Valangini - [16218]
ustarasit - [16201] valencianit - [16219]
usterboshit - [10350] Valenti - [16220]
utahit - [16202] valentinit - [16221],[834]
utalit - [16203] valerit - [16222]
uvanit - [16206] valverdit - [16247]
uvarovit - [16207],[2135] vanadat - [16249]
uvit - [16208] vanadi (V) - [16251]
uwarowit - [16209] vanadinit - [16250]
uytenbogartit - [16210] vanado-magnetit - [16252]

829
vanalit - [16253] [7994]
vandenbrandeit - [16254] v¸ch ®øng chÝnh - [8909]
vandendriesheit - [16255] v¸ch ®øng ®øt g·y phøc t¹p - [3179]
vanmersheit - [16258] v¸ch ®øng hai chu tr×nh - [15951]
van ®iÒu tiÕt - [1456] v¸ch ®øng hoÆc t−êng cao - [13383]
vanoxit - [16259] v¸ch ®øng mµi mßn do sãng - [16698]
vanthofit - [16262] v¸ch ®øng nhá - [13242]
vanuralit - [16263] v¸ch ®øng ë biÓn - [13352]
vanuranylit - [16264] v¸ch ®øt g·y - [5417]
vanuxemit - [16265] v¸ch ®øt g·y nghÞch h−íng - [10227]
variol - [16278] v¸ch ®øt g·y ng−îc - [10227]
variolit - [16279] v¸ch ®øt g·y t¸i sinh - [12484],[12535],[12615]
Variscid - [16281] v¸ch gi¸n ®o¹n - [4322]
variscit - [16282] v¸ch gi÷a - [9168]
varlamofit - [16283] v¸ch hÇm - [15905],[15906]
varnsingit - [16284] v¸ch hîp nhÊt - [14990]
varulit - [16285] v¸ch (t−êng) ®øt g·y - [16559]
varve - [16286] v¸ch khoang trong - [4983]
vashegyit - [16288] v¸ch khóc uèn - [13234]
vaterit - [16289] v¸ch kiÓu Lonsdaleia - [8678]
vaterit-A - [16290] v¸ch lëm chëm do x©m thùc cæ - [1114]
vaterit-B - [16291] v¸ch mµi mßn - [9031]
vauquelinit - [16294] v¸ch mµi mßn nhÊn ch×m - [11520]
vauxit - [16295] v¸ch mµi mßn rÊt thÊp - [10098]
vayrynenit - [16296] v¸ch muèi - [13090]
vµ xÕp gi¶ ®Þnh vµo Mollusca Tuæi: Ordovic sím ®Õn v¸ch ng¨n - [13544],[1999]
Devon muén - [15269] v¸ch ng¨n tr−¬ng në - [4230]
vµng - [3328] v¸ch ngoµi gi¶ - [12006]
vµng c¸m - [6349] v¸ch ngoµi siphon - [4757]
vµng (Au) - [6345] v¸ch ph©n æ - [10907]
vµng paladi - [10752] v¸ch phô - [10875],[3740]
vµng sa kho¸ng - [2002] v¸ch r¬i - [7]
vµng tr¾ng - [16825] v¸ch sinh sau - [9363]
vµnh - [12726],[3455],[3598] v¸ch sôt - [13973],[15835]
vµnh biÕn chÊt - [9338] v¸ch tµy ®Çu - [12658]
vµnh ®Çu - [2951] v¸ch thÓ tr−ît - [13234]
vµnh hËu m«n (cs) - [661] v¸ch tho¸i hãa - [7]
vµnh (®íi) nhiÖt - [15377] v¸ch treo - [3518],[6703]
vµnh miÖng d¹ng sao - [5684] v¸ch trong - [7434]
vµnh miÖng æ - [11093] v¸ch trong cña æ - [4980]
vµnh ph©n t¸n chång chÊt - [14885] v¸ch tr−íc (cs) - [799]
vµnh ph©n t¸n hë - [5300] v¸ch tr−íc nói - [11293]
vµnh ph©n t¸n kÝn - [2938] v¸ch tr−ît ®øng - [8218]
vµnh ph©n t¸n muèi - [13076] v¸ch vµ ®u«i - [3519]
vµnh ph©n t¸n nguyªn sinh - [11847] v¸ch vông biÓn - [8132]
vµnh ph©n t¸n tµn d− - [12548] v¸ch xoang ngoµi - [5019]
vµnh ph©n t¸n thñy ®Þa hãa - [7150] v¸ch xãi mßn - [12789]
vµnh ph©n t¸n thø sinh - [13402] v¸n ®o l−u l−îng (®cthv) - [16766]
vµnh r×a miÖng - [11093] v¸t hai bªn - [5409]
vµnh rèn - [16003] v¸t máng - [11334]
vµnh th¹ch cao - [12723] v¸t nhän - [15599]
vµnh tÝch hµm l−îng - [9815] v¶i ®Þa kü thuËt - [6215]
vµnh tæng hµm l−îng - [223] v¶y - [13220],[8171]
vµnh trong - [4932] v¶y lç - [13220]
vµnh vai - [13727] v¶y nhá - [14337]
v¸ch - [1311],[13236],[13544],[2884] v¶y talc - [15078]
v¸ch bµo tö phÊn hoa - [14303],[14306] v¶y v¸ch - [13220]
v¸ch b·i biÓn - [1448] v¶y yÕm - [10371]
v¸ch biÓn - [13346],[9031] v¹ch - [13332]
v¸ch c¸nh (cs) - [403] v¹ch hÊp thô - [66]
v¸ch chÕt - [3861] v¹ch quang phæ - [14201]
v¸ch chÝnh - [2339] v¹ch Raman - [12252]
v¸ch cã gai - [88] v¹t tÝch tô - [4530]
v¸ch cøng - [13311] vÆn - [1347],[8389]
v¸ch ®¸ dèc ®øng - [3518] v©n ch÷ (th) - [6456]
v¸ch ®¸ ®øt g·y - [16565] v©n d¶i s¾t - [7658]
v¸ch ®¸ r¬i - [12841] v©n kh¶m - [9734]
v¸ch ®¸ ven bê - [13697] vÈy c¸ - [7345]
v¸ch ®¸y - [15049] vÈy chêm - [15468]
v¸ch ®èi - [3492] vËn chuyÓn - [15705],[15707]
v¸ch ®¬n nghiªng - [9654] vËn chuyÓn cña trÇm tÝch - [10915]
v¸ch ®øng - [10744],[13234],[1343],[1757],[5130],[6751], vËn ®éng cña n−íc d−íi ®Êt - [6595]

830
vËn ®éng kiÕn t¹o - [15188] vesecit - [16380]
vËn tèc - [16309] veselit - [16796]
vËn tèc dßng ch¶y - [5701] vesignieit - [16384]
vËn tèc h¹t - [10905] vestervaldit - [16799]
vËn tèc h÷u hiÖu - [4792] vesuvian - [16385]
vËn tèc l−u l−îng - [4299] vesuvianit - [16387]
vËn tèc röa xãi - [13329] vesuvit - [16388]
vËn tèc suèi - [14606] veszelyit - [16389]
vËn tèc truyÒn sãng ®Þa chÊn - [13475] vetston (®¸ mµi) - [16814]
vËn tèc truyÒn tÝn hiÖu (nh− sãng ®Þa chÊn hoÆc sãng ®iÖn vÏ - [4519]
tõ) - [13782] vÏ b¶n ®å ®Þa h×nh - [15619]
vËt c¶n trë t¹o b¨ng tÝch - [10237] vÏ ®−êng ®ång møc - [3369]
vËt chÊt ®¸y - [1470] vÏ h×nh - [11488]
vËt chÊt khÝ thµnh - [11551] vÒ c¸c d¹ng ®Þa h×nh cã h×nh r¨ng c−a trªn sèng nói -
vËt chÊt lÊp nhÐt khe nøt - [7438] [13568]
vËt ®i kÌm - [13196] vÒ ®Þa lý tù nhiªn häc - [11258]
vËt liÖu - [4314],[9102] vÒ phÝa bê - [13712]
vËt liÖu bitum ®Ó lÊp nhÐt vµ lµm kÝn khe nøt hoÆc mèi nèi vÒ phÝa h¹ l−u - [4484]
(®cctr) - [1673] vÕt - [15663],[2881],[2888]
vËt liÖu båi tÝch - [511] vÕt b¸m c¬ - [13234],[2766],[9836]
vËt liÖu chøa kim lo¹i - [9320] vÕt b¸m c¬ b¶n lÒ - [2335]
vËt liÖu ®¸ - [12849] vÕt b¸m c¬ co (cs) - [226]
vËt liÖu ®¸ quý - [6076] vÕt b¸m c¬ khÐp - [226]
vËt liÖu ®¸y - [1470] vÕt bät - [5751]
vËt liÖu ®¾p - [5562] vÕt ch©n - [5781]
vËt liÖu ®Êt vËn chuyÓn t¹i chç - [15710] vÕt ®¸nh dÊu - [15663]
vËt liÖu ®−îc mµi mßn do giã - [16325] vÕt giun bß hãa th¹ch - [3095]
VËt liÖu gèc ®−îc vËn chuyÓn vµ t¸i trÇm tÝch ngay ë n¬i ®¸ vÕt gîn - [12765],[12766]
gèc TÝnh tõ "transported" còng ®−îc dïng cho lo¹i ®Êt vÕt gîn sãng c¸t kh«ng ®èi xøng - [14767]
®−îc h×nh thµnh tõ n¬i cã ®¸ gèc - [15711] vÕt gîn sãng c¸t kiÓu periclin - [11074]
vËt liÖu lÊp ®Çy khe nøt - [4313] vÕt gîn sãng h×nh thoi - [10599]
vËt liÖu lÊp ®Çy thung lòng - [16227] vÕt gîn sãng song song - [10846]
vËt liÖu mµi - [39] vÕt gîn sãng t¨ng tr−ëng - [124]
vËt liÖu mµi mßn do giã cã bÒ mÆt nh½n ë vïng hoang m¹c vÕt h»n biÓu sinh - [7243]
- [16886] vÕt h»n c¬ häc - [4939],[5045],[5254],[6893]
vËt liÖu m−în (®cctr) - [1827] vÕt h»n ®¸y - [7256]
vËt liÖu nÒn trong giai ®o¹n epigene - [5048] vÕt h»n h×nh thµnh trong giai ®o¹n epigene - [5045]
vËt liÖu ngo¹i lai - [480] vÕt h»n mÆt líp - [4129]
vËt liÖu phun næ - [4807] vÕt h»n ngo¹i sinh - [5254]
vËt liÖu san lÊp (®cctr) - [1257] vÕt h»n phong hãa - [7243]
vËt liÖu sãt - [12553] vÕt khÝa ngang - [7907]
vËt liÖu tµn d− - [12553] vÕt lane - [1109]
vËt liÖu t¶i - [15676] vÕt lé - [3583]
vËt liÖu trªn mÆt ®øt g·y - [13505],[13506] vÕt lé dèc ®øng - [5130]
vËt liÖu vËn chuyÓn do suèi - [14596] vÕt lé d−íi mÆt kh«ng chØnh hîp - [14744]
veatchit - [16298] vÕt lé n»m trªn - [14876]
vebsterit - [16743] vÕt l−ìi liÒm - [8754]
vebsterit olivin - [10325] vÕt nøt - [3512],[7802]
vect¬ øng suÊt - [15675] vÕt nøt gi¶ bïn - [5383]
vegasit - [16300] vÕt nøt kh« - [4059]
veigelit - [16759] vÕt nøt nhá - [6672]
veiselbergit - [16768] vÕt r·nh - [12719]
velardenit - [16307] vÕt röa tr«i - [10622]
velikite - [16308] vÕt röa xãi - [13327]
venanzit - [16319] vÕt sÑo tr−íc - [5933]
venebergit - [16792] vÕt sãng c¸t ngang - [15716]
venit - [16299],[16321] vÕt sãng c¸t trªn dßng sãng ngang - [16695]
ven bê - [2978],[9961] VÕt sãng ®−îc h×nh thµnh gÇn nh− vu«ng gãc víi h−íng
ventralit - [16328] cña dßng ch¶y - [15717]
Venturi - [16333] vÕt sãng phøc t¹p - [3170],[3197]
verd cæ hay ®å ®ång cæ - [16336] vÕt trôc - [1232]
verdelit - [16337] vÕt tr−ît ®Êt - [8226]
verdit - [16338] vÕt vì - [1737],[5850]
verit - [16339] vÕt vì kh«ng b»ng ph¼ng - [16064]
vermeil - [16340] vÕt vì vá bµo - [14277]
vermiculit - [16342] vÕt vì vá chai Nã trë nªn dÎo khi ®−îc nghiÒn l©u trong
vermilion - [16343] n−íc - [5655]
vernadit - [16344] vÖ tinh - [13196]
vernadskit - [16345] vibetoit - [16391]
verplanckit - [16347] Vibrio sp - [16398]
vertumnit - [16376] Vicksburgi - [16402]
vesbit - [16379] vicoit - [16403]

831
viÒn mao dÉn - [2232] vØa d¹ng thÊu kÝnh - [8392]
viÒn r×a - [4480] vØa ®¸ - [13662]
viÕt t¾t cña superimposed (Mc Gee - [14895] vØa ®æ dèc ®øng - [11373]
viÕt t¾t cña teroa - [15037] vØa h×nh nãn - [3256]
viÕt t¾t tõ cyan-magenta-yellow - [2952] vØa mylonit sÐt - [13605]
viÕt t¾t tõ cyan-magenta-yellow-black - [2953] vÜ ®é - [8277]
viÔn nhiÖt - [15211] vÜ ®é ®Þa tõ - [6164]
viÔn th¸m chñ ®éng - [198] vÜ tuyÕn - [10834]
viÔn th¸m hay cßn gäi lµ ®Þa chÊt ¶nh - [12966] vÜ tuyÕn hoÆc ®−êng vÜ tuyÕn - [10844]
viÖc khai ®µo ngÇm - [15901] vÜnh cöu - [11101],[11103]
ViÖn DÇu má Hoa Kú - [863] vÞ thÕ - [1159]
vigezit - [16405] vÞ trÝ - [8439]
vi Èn tinh - [9428] vÞ trÝ cña cung tr−ît xung yÕu (tíi h¹n) - [8622]
vi carota - [9450] vÞ trÝ ®µi ph¸t - [14400]
vi carota s−ên - [9443] vÞ trÝ g−¬ng hÇm - [5342]
vi cÇu - [3640] vÞ trÝ kh«ng x¸c ®Þnh - [7367]
vi cÊu t¹o - [9435] vÞ trÝ x©y dùng ®Ëp - [3810]
vi chÊt dinh d−ìng - [9454] vÞnh - [13889],[1427],[4883],[6635],[8466]
vi cæ sinh vËt häc - [9455] vÞnh ¸o - [10758]
vi ®Þa chÊn - [9464] vÞnh biÓn - [8467]
vi ®éng ®Êt - [9432] vÞnh gi÷a c¸c phô l−u - [7525]
vi eutaxit - [9434] vÞnh hÑp - [7477]
vi h¹t - [3634] vÞnh hë - [10356]
vi ho¸ th¹ch - [9440] vÞnh ngoµi - [5926]
vi hè thiªn th¹ch - [9427],[9453] vÞnh nhá - [1248],[1581],[2072],[3534],[6712]
vi khe nøt - [9438] vÞnh tiÒn tiªu - [5926]
vi khuÈn lam - [3750] vladimirit - [16449]
vi khuÈn l−u huúnh - [14853] vlasovit - [16450]
vi khuÈn sulfur - [14853] vliaumit - [16409]
vi kiÕn t¹o - [9469] vogesit - [16451]
vi lôc ®Þa - [9426] voglit - [16452]
vi l−ìng c− - [9463] volborthit - [16458]
vi l−îng - [15663] volcanit - [16510]
vi ph©n d¶i - [9434] Volga h¹ - [8727]
vi sinh vËt tr«i næi t¹o v«i - [2092] Volga th−îng - [16131]
vi stylolit - [9468] volgidit - [16928]
vi th¹ch luËn - [9448] volhynit - [16518]
vi thiªn th¹ch - [9452] volkonskoit - [16519]
vi tinh - [9441],[9444] volkovskit - [16520]
vi tinh thÓ - [9429] voltait - [16521]
vikingit - [16407] voltzite - [16522]
vilamaninit - [16408] volynskit - [16527]
vimsit - [16410] voodendit - [16934]
vincentit - [16411] vorobiefit - [16950]
vinlit - [16413] vorobievit - [16529]
vinogradovit - [16412] vozhminit - [16531]
vinstone (®¸ xø Whin) - [16816] vßi - [8312]
violait - [16414] vßi phun - [5690]
violan - [16415] vßi phun (khai th¸c) - [1456]
violarit - [16416] vßm - [15898],[16293],[3688],[4444]
Virgili - [16418] vßm b¨ng - [7293]
Virglori - [16420] vßm c¸t - [13130]
viridin - [16421] vßm cÊu t¹o - [14687]
viridit - [16422] vßm ®Ønh qu¨ng hãa - [9323]
virut ®−êng ruét - [4976] vßm gneis - [9001]
Vise - [16430] vßm kiÕn t¹o - [14687]
viseit - [16431] vßm lín - [928]
vishnevit - [16432] vßm muèi - [13077]
vismirnovit - [16433] vßm nÕp låi - [14693]
vitaniemit - [16406] vßm ngo¹i sinh - [5253]
viterbit - [16435] vßm néi sinh - [4938]
vitleyit - [16845] vßm nói - [4445]
vitriol ®á - [12406] vßm nói löa - [11493],[16481]
vitrophyric - [16445] vßm n−íc biÓn - [16620],[16630]
vitrophyrid - [16446] vßm n−íc d−íi ®Êt - [6594]
vitrophyr (b¸n thñy tinh) - [16444] vßm pediment - [10979]
vitusit - [16447] vßm sa m¹c - [4049]
vivianit - [16448] vßm tµn d− - [12549]
vÝt ®¸ - [12829] vßm táa mäi h−íng - [12134]
vÝt neo (®cctr) - [685] vßng - [12733]
vØa - [13377],[14573],[1468],[2297],[3496],[8338] vßng ¸m tiªu - [12427]
vØa ¸m tiªu - [3616] vßng c¾t - [3746]

832
vßng chøa th©n - [1767] vá trïng tia - [12228]
vßng cung ch¶y - [5692] vá xo¾n sau - [6657]
vßng cung nói löa - [16464] v«i - [8471]
vßng cuèi (cs) - [1767] v«i hãa - [2109],[2130]
vßng cuén - [16848] v«i hãa mµng tr−íc - [2945]
vßng ®èt - [3759] v«i-kiÒm - [2101]
vßng Helmhol - [6794] v«i n«ng nghiÖp - [351]
vßng phiÕn dµi - [2780] v«i sèng - [8470]
vßng t¶o cÇu - [3554] v« c¬ - [7488]
vßng t¨ng tr−ëng - [6618] v« ®Þnh h×nh - [635]
vßng thøc ¨n - [5776] V« thùc vËt (®t) - [862]
vßng trßn Mohr - [9605] vång - [4444]
vßng trßn nguyªn thñy - [11869] vång nÒn - [792]
vßng trßn nhá - [13977] vì nhá (cña b¨ng) - [2168]
vßng trßn Pi - [11270] vrbait - [16532]
vßng trßn øng suÊt - [14616] vuagnatit - [16535]
vßng tuÇn hoµn n−íc - [16621] vulcanit - [16537]
vßng tuf - [15872] vulpinit - [16538]
vßng xóc tu - [3759] vulsinit - [16539]
vãn côc - [11012] vuonemit - [16540]
vãn côc cÆn - [5354] vuorelainenit - [16541]
vãn côc ®a thµnh phÇn - [3196] vurtzit - [16961]
vãn côc ph©n - [5445] vïi lÊp hoÆc bÝt l¹i b»ng c¸t - [13145]
vãn nói löa (pisolit - [16495] vïng - [14678],[17164],[958],[965]
vá - [13672],[15904],[3228],[3469],[3614] vïng ¶nh h−ëng - [961]
vá cÇu - [14441],[3756] vïng b¸m c¬ - [9834]
vá cuén - [3228] vïng b¨ng cøng - [5600]
vá cuén bÇu dôc - [4869] vïng biÕn d¹ng dÎo cña ®Êt - [11446]
vá cuén kh«ng chÆt - [6656] vïng biÓn th¼m - [81]
vá cuén ph¼ng - [11421],[9952] vïng chÞu t¶i träng lín h¬n dù kiÕn - [10614]
vá cuén xo¾n - [15638] vïng ch−a ®iÒu tra - [16066]
vá cøng - [2257],[3618] vïng ch−a th¨m dß - [16066]
Vá cøng (Ostracoda) - [10540] vïng cã mµu phít ®á - [3328]
vá d¹ng r¾n cuén - [13559] vïng cùc ®¹i - [11586]
vá dÑt - [11471] vïng dÇu khÝ - [11156]
vá ®¹i d−¬ng - [10244],[10250] vïng dèc - [12263]
vá ®Ìn - [8184] vïng duyªn h¶i - [2979]
vá ®¬n m¶nh - [16096] vïng ®µi nguyªn - [1975]
vá Exogyra - [5255] vïng ®¸y - [861]
vá gi¸p cã vá s©u bä - [4979] vïng ®Êt b»ng ph¼ng réng lín - [11400]
Vá gi¸p (Crustacea) - [3617] vïng ®Êt cao - [16120]
vá hËu Êu trïng - [4357] vïng ®Êt cao bÞ xãi r·nh - [6552]
vá h×nh nãn nhá cã ®èt ngang víi kÝch th−íc vµ kho¶ng vïng ®Êt chÞu ¶nh h−ëng thñy triÒu - [15486]
c¸ch thay ®æi - [15269] vïng ®Êt cæ - [10301]
vá kh«ng bµo - [2170] vïng ®Êt kh¸ b»ng ph¼ng cã ®é cao lín - [16121]
vá kiÕn t¹o - [15199] vïng ®Êt kh«ng ®ång nhÊt - [417]
vá kiÓu Ascoceras (cs) - [1074] vïng ®Êt liÒn - [8195]
vá kiÓu Ascocerida (cs) - [1073] vïng ®Êt mÆt bµn - [15045]
vá kiÓu sõng dª - [2251] vïng ®Êt m−în (®cctr) - [1826]
vá lín - [8792] vïng ®Êt ngËp n−íc - [16807]
vá lôc ®Þa - [3337] vïng ®Êt xÊu - [1275]
vá ngoµi - [5034] vïng ®Ønh - [10886]
vá ngoµi mµng - [11081],[11090],[11091] vïng ®Ønh (cs) - [865]
vá nhá - [9425] vïng ®åi - [6913]
vá nhän r×a - [10630] vïng ®éng ®Êt - [13461],[4687]
vá non - [10014] vïng ®øt g·y - [960]
vá nãn - [3291] vïng gÆm mßn - [21]
vá nãn cong - [3780] vïng gi÷a l−u vùc s«ng - [7518]
vá nãn dµi - [8660] vïng gß - [6913]
vá nãn khoang - [3040] vïng ho¹t ®éng - [4441]
vá nãn ng¾n (cs) - [1924] vïng ho¹t ®éng nói löa - [16483]
vá nãn trong - [11229] vïng hå - [8153]
vá phong hãa - [16730] vïng karst - [7894]
vá ph«i - [9790] vïng kh« h¹n - [1001]
vá r¾n cña Tr¸i ®Êt - [14077] vïng máng - [8410]
vá sa m¹c - [4048] vïng n©ng trung t©m - [2524]
vá san h« - [3419] vïng nÐn Boussinesq (®cctr) - [1866]
vá sõng th¼ng - [10502] vïng nÒn (vá) - [10886]
vá t¶o cÇu - [3007] vïng nghÌo quÆng - [7087]
vá trong - [4929] vïng ph©n bè sinh vËt - [1600]
Vá trong (hoÆc Hai mang) (Coleoidea hay Dibranchiata) - vïng phun n−íc tù nhiªn - [1052]
[3067] vïng sôt - [14699]

833
vïng sôt lón - [14798],[962] wakefieldite - [16556]
vïng th¾t nót - [9963] walchowit - [16557]
vïng tho¸t n−íc - [4503] walentait - [16558]
vïng thu n−íc - [2421] walisit - [16563]
vïng tròng d¹ng ®Þa hµo - [1170] walpurgit - [16566]
vïng tr−íc - [5932] walstromit - [16567]
vó ®¸ h×nh èng - [15860] waltherit - [16568]
vòng - [11683],[1581],[3534] wardit - [16572]
vòng cöa s«ng - [6666] warikahnit - [16574]
vòng karst - [13883],[7887] warsmithit - [16573]
vòng nhá - [3499] warwickit - [16579]
vòng n−íc - [11678],[16635],[6941] Wasatchi - [16580]
vòng n−íc bïn - [16564] watevilit - [16688]
vòng n−íc c¹n - [12693] Waucobi - [16689]
Vòng n−íc (nh− trong bån ®¸) ®Ó l¹i trªn b·i biÓn hoÆc r¹n wavelit - [16721]
bëi mét kú triÒu rßng - [15506] waylandit - [16726]
vòng sãng vç - [13213],[14949] weberit - [16742]
vòng tr©u ®Çm - [1988] wedelit - [16744]
vòng triÒu - [15495],[15505] wegsheiderit - [16756]
vòng vÞnh - [1716] weibulit - [16758]
vò kÕ - [11544] weilerit - [16763]
vôn - [2828] weilit - [16764]
vông - [8466] weinshenkit - [16765]
vông biÓn - [8144],[8145] weisbachit - [16767]
vông biÓn nhá - [8136] weisit - [16770]
vông ch¾n - [1357] weksit - [16753]
vông cña mét ®¶o san h« d¹ng vßng - [16317] Weleri - [16812]
vông cöa s«ng - [5155] welinit - [16772]
vông n−íc ngät ven bê - [6666] weloganit - [16788]
vôn ¸m tiªu - [12417] welshit - [16789]
vôn biÓn s©u - [2757] welsit - [16785]
vôn dolomit - [2835],[4422] wenkit - [16790]
vôn ®¸ - [4077],[5662] Wenlocki - [16791]
vôn ®¸ kh«ng nói löa - [109] Werfeli - [16793]
vôn ®¸ ngo¹i lai - [5317] werlit - [16757]
vôn hãa - [2827] wermlandit - [16794]
vôn ngo¹i sinh - [2828] wernerit - [16795]
vôn nói löa - [12075],[16480],[16493],[16502] westerveldit - [16798]
vôn phong hãa - [1133] westgrenit - [16800]
vôn phong thµnh - [703] Westphali - [16802]
vôn sinh hãa tha sinh - [477] wheryit - [16813]
vôn sinh vËt (cs) - [1604] whewelit - [16815]
vôn than - [2958] whiteit - [16828]
vôn vì do b¨ng hµ - [3272] Whiterock - [16838]
vô næ cùc lín - [1580] whitlockit - [16846]
v−ît - [257] whitmoreit - [16847]
v÷a - [9731] wickenburgit - [16852]
v÷a b¶o vÖ bÒ mÆt - [2760] wickmanit - [16853]
v÷a sÐt - [9731] wicksit - [16854]
v÷a xi m¨ng - [9731] widemanit - [16855]
vùc biÓn r×a - [9020] wikit - [16858]
vùc biÓn s©u - [9478] wilcoxit - [16859]
vùc ®Ønh - [12690] Wildernessi - [16862]
vùc lín - [6414] wilemseit - [16866]
vùc röa tr«i - [10623] wiliamsit - [16867]
vùc s©u tr−íc - [5796] wilkeit - [16863]
vùc th¼m - [6663],[75] wilkmanit - [16864]
vùc vòng biÓn - [8131] willemit - [16865]
vyacheslavit - [16542] wilsonit - [16871]
vysotskit - [16543] wiluit - [16874]
vyuntspakhit - [16544] wilyamit - [16868]
Waali - [16545] windsorit - [16894]
wack - [16546] winstanleyit - [16901]
wacke arkos - [1015] wiserit - [16907]
wacke feldspar - [5464] withamit - [16909]
wad - [16548] witherit - [16911]
wadeit - [16549] witichenit - [16912]
wadsleyit - [16550] witit - [16913]
wagnerit - [16551] witmanit - [16857]
wairakit - [16552] wochlerit - [16914]
wairauit - [16553] wodanit - [16915]
wakabayashilit - [16554] wodginit - [16916]

834
woehlerit - [16917] x¸o ®éng - [4385]
woelerit - [16918] x¸o trén - [4385]
wofsbergit - [16927] x¸o trén kiÕn t¹o - [15177]
wolastonit - [16930] x¸o trén mÉu - [13113]
wolchonskoit - [16919] x¶ - [3892]
Wolfcampi - [16920] x¶ n−íc cã ¸p (tù l−u - [1048]
wolfeit - [16921] x¶ n−íc th¶i - [13587]
wolfram - [16922] x¹ khÝ actini - [181]
wolframin - [16924] x¹ quang kÕ - [185]
wolframit - [16925] x¨ng tù nhiªn - [9934]
wolfram (W) - [15886] x©m nhËp - [7583],[7584]
wolframoixiolit - [16926] x©m nhËp cña n−íc biÓn - [13369]
wolsendorfit - [16931] x©m nhËp cña n−íc mÆn - [13093]
woodfordit - [16935] x©m nhËp ®ång kiÕn t¹o - [15021]
woodhouseit - [16937] x©m nhËp ®ång t¹o nói - [15011]
woodrufit - [16941] x©m nhËp h×nh phÔu - [5962]
woodvardit - [16944] x©m nhËp n−íc mÆn - [13092]
wroewolfeit - [16955] x©m nhËp ph©n tÇng - [14537]
Wuchiaping - [16956] x©m nhËp sau t¹o nói - [11740]
wulfenit - [16957] x©m nhËp s©u - [11528],[11529]
wustit - [16962] x©m t¸n ngÉu nhiªn v©y quanh hoÆc æ quÆng giÇu -
wyartit - [16963] [11569]
wylieit - [16964] x©m thùc - [1912],[3467],[5107],[7355]
Würmi - [16960] x©m thùc bªn trong - [7550]
xa - [4363] x©m thùc do s«ng - [5736]
xa bê - [10282] x©m thùc dßng - [2614]
xa ®Ønh - [9] x©m thùc ®Þa chÊt - [6145]
xa lç miÖng - [8] x©m thùc ®Þa ph−¬ng - [3326]
xa miÖng - [29],[5] x©m thùc giËt lïi - [1267]
xa nguån - [4363] x©m thùc m−¬ng xãi - [6639]
xa nguån magma - [15208] x©m thùc ngang - [8257],[8259]
xa r¹n san h« - [10279] x©m thùc ph©n dÞ (x©m thùc mang tÝnh ph©n dÞ) - [4201]
xai r·nh - [6553] x©m thùc s©u - [6639]
xalostocit - [16967] x©m thùc s«ng b¨ng - [6273]
xanh lam vµ xanh) - [11845] x©m thùc th−îng nguån - [6752],[6754]
xanpet natri - [14026] x©m thùc tiÕn triÓn - [96]
xanthiosit - [16968] x©m thùc v¸ch - [2885]
xanthit - [16969] x©m thùc vßng trßn - [2792]
xanthochroit - [16970] x©m thùc vò trô - [3474]
xanthoconit - [16971] x©m thùc v−ît tréi - [96]
xanthophylit - [16972] xÊp xØ - [902]
xanthosiderit - [16973] xe cót kÝt - [1366]
xanthoxenit - [16974] xe lu b¸nh s¾t nh½n - [13999]
xµ ®¬n - [13855] xe vËn chuyÓn ®Êt ®¸ - [4598]
xµ gai - [12620] xen ch©n mót - [249]
xµ lan khoan - [4547] xen kÏ - [7522]
xµ nèi - [4355] xen kÏ c¸c líp - [551]
xµ phßng ®¸ - [12858] xen tay - [7520]
xµ phøc - [12629] xenolith - [5069]
x¸c (®· lét) - [5328] xenon (Xe) - [16981]
x¸c ®Þnh ®é tro - [1078] xenotim - [16984]
x¸c ®Þnh kho¸ng vËt b»ng tÝnh to¸n - [2410] xÐn côt - [15846]
x¸c ®Þnh søc bÒn c¾t b»ng ph©n tÝch ng−îc sù cè ph¸ hñy xÎ ch©n vÞt - [10759]
m¸i dèc - [13636] xÎ ®«i - [4169]
x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo cña ®¸ b»ng thÝ nghiÖm b¬m Ðp - xª dÞch ®Þa tÇng - [14563]
[15256] xÕp - [14889]
x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo cña ®¸ ngoµi hiÖn tr−êng - [15255] xÕp chång - [14897],[14907]
x¸c ®Þnh tr−êng øng suÊt b»ng ph−¬ng ph¸p b¬m Ðp n−íc xÕp d·y mét bªn - [9665]
biÕn d¹ng lç khoan - [16775] xÕp líp - [2822]
x¸c ®Þnh tuæi - [304] xÕp líp ph¶i - [4108]
x¸c ®Þnh tuæi b»ng carbon phãng x¹ - [12214] xÕp ngãi - [7345]
x¸c ®Þnh tuæi b»ng ®ång vÞ phãng x¹ C14 - [2276] xÕp nh¸nh xo¾n - [5203]
x¸c ®Þnh tuæi b»ng fluor (F) - [5727] xÕp th¼ng hµng kho¸ng vËt - [9532]
x¸c ®Þnh tuæi b»ng ph−¬ng ph¸p phãng x¹ - xiªn - [3917]
[12217],[12219] xiªn xu«i - [3889]
x¸c ®Þnh tuæi ®ång vÞ - [7723] xifengit - [16989]
x¸c ®Þnh tuæi phãng x¹ - [12194] xi m¨ng v«i - [2088],[2100]
x¸c ®Þnh tuæi theo dÊu vÕt ph©n r· tù ®éng - [14291] xilingolit - [16990]
x¸c ®Þnh tuæi theo triti - [15812] xim¨ng hãa h¹t - [6438]
x¸c ®Þnh tuæi tuyÖt ®èi - [48] xingzhongit - [16991]
x¸c minh ®Þa tÇng - [14545] xitieshanit - [16993]
x¸c suÊt - [11891] xÝch ®¹o tõ - [6162]

835
xÝ nghiÖp khai th¸c má - [9502] yatalit - [17029]
xÝ nghiÖp má - [9502] Yavapai - [17030]
xoang - [13889] yavapait - [17031]
xoang ¸o - [8997] yderit - [17064]
xoang ®Üa - [4295] yeatmanit - [17035]
xoang ngoµi - [5250] yedlinit - [17036]
xo¸y - [4762] yenit - [17048]
xo¸y n−íc - [16817] yªn bªn - [8264]
xo¾n - [3395] yªn (cs) - [13026]
xo¾n èc - [6654] yªn ngùa lËt ng−îc - [15832]
xocomecatlit - [16994] yªn tÜnh - [2163]
xonotlit - [16995] yªu cÇu - [3977]
xãa bá - [6] yªu s¸ch [2811]
xãi lë - [13322],[16586] yÕu tè - [5350]
xãi mßn - [20],[3928],[5107] yÕu tè ¶nh d¹ng tuyÕn - [11227]
xãi mßn b¾n tãe - [14271] yÕu tè cña ®−êng kh©u - [14928]
xãi mßn b×nh th−êng - [10166] yÕu tè ®èi xøng - [4855]
xãi mßn do sãng - [16707] yÕu tè R¨ng nãn - [3289]
xãi mßn do triÒu - [15497] yÕu tè R¨ng nãn phiÕn máng - [8174]
xãi mßn ®Æc biÖt - [14176] yÕu tè tuyÕn tÝnh - [8504]
xãi mßn ®Òu bÒ mÆt - [13646],[16030] yftisit - [17049]
xãi mßn ®Òu do lò - [13650] yimengit - [17061]
xãi mßn ®Þa chÊt - [6145] yixunit - [17062]
xãi mßn giã - [16881] Ynezi - [17063]
xãi mßn hay x©m thùc do träng lùc - [6492] yofortierit - [17065]
xãi mßn r·nh - [12717],[12720],[12721],[12722] yoshimurait - [17068]
xãi mßn suèi - [14585] youth - [17075]
xãi mßn th¼ng ®øng - [16360] Ypresi - [17076]
xãi trµn - [16587] yterbi (Yb) - [17079]
xèp - [2342] ytrialit - [17080]
xung ®Þa chÊn - [13468] ytri (Y) - [17081]
xung ®ét do m«i tr−êng - [5008] ytrocerit - [17082]
xung ®ét m«i tr−êng - [4994] ytrocolumbit - [17083]
xung kiÕn t¹o - [12027] ytrocrasit - [17084]
xu h−íng trung t©m - [2523] ytrofluorit - [17085]
xu thÕ mÆt - [15744] ytrotantalit - [17086]
xu thÕ ph¸t triÓn cña mét tËp hîp mÉu trong kh«ng gian 3 ytrotungstit - [17087]
chiÒu (trend) - [15740] yugawaralit - [17088]
xuyªn - [11025] yukonit - [17089]
xuyªn c«n - [3254] yuksporit - [17090]
xuyªn c«n kiÓu Hµ Lan - [4623] y häc ®Þa chÊt - [6175]
xuyªn lªn - [5326],[5327] zairit - [17091]
xuyªn tÜnh CPT - [14398] zakhorovit - [17092]
xuyªn vµo ®Êt - [11025] Zancle - [17093]
xóc lé thiªn - [3730] zapatalit - [17094]
xóc tu - [15267] zaphrentid (Zaphrentidae) - [17095]
x−¬ng ch¹c - [5964] zaratit - [17096]
x−¬ng ®ßn - [2842] zavaritskit - [17097]
x−¬ng h¸ng - [3510] zeasit - [17099]
x−¬ng l−ìi h¸i - [2344] Zechstein - [17106]
x−¬ng s−ên gi¶ - [6048] zeilleriid - [17107]
x−¬ng tay (cs) - [1880] zektzerit - [17108]
xö lý acid - [156] zelerit - [17109]
xö lý ¶nh - [7342] zemanit - [17110]
xö lý ®Êt - [6572] Zemori - [17111]
xö lý ®Êt nÒn - [14348] zeolit - [17112]
xö lý hãa häc - [2659] zeolit d¹ng tãc - [6675]
xö lý hãa-lý - [11257] zeolit ho¸ - [17115]
xö lý nÒn mãng - [6572] zeophylit - [17116]
xö lý quÆng - [10430] zeunerit - [17123]
xö lý sè liÖu - [15731] zeylanit - [17124]
xö lý sè liÖu trªn m¸y tÝnh - [3220] zhemchuzh-nikovit - [17125]
xylanthit - [17013] zinasit - [17127]
xylit - [17015] zincaluminit - [17129]
xylopal - [17018] zincit - [17132]
xylotil - [17019] zinckenit - [17133]
yafsoanit - [17022] zincobotryogen - [17135]
yagit - [17023] zincocopiapit - [17136]
yamaskit - [17025] zincrosasit - [17137]
yamatoit - [17026] zincsilit - [17138]
yaroslavit - [17027] zinkenit - [17143]
yarowit - [17028] zinwaldit - [17144]

836
zipeit - [17145]
zipeit cobalt - [2993]
zipeit kÏm - [17142]
zipeit magnesi - [8879]
zipeit natri - [14044]
zipeit-nickel - [10070]
zircon - [17146]
zirconi (Zr) - [17148]
zirconit - [17147]
zirconolit - [17149]
zircophylit - [17150]
zircosulfat - [17151]
zirkelit - [17152]
zirklerit - [17153]
837
zirkophylit - [17154]
zirsinalit - [17155]
Zlichov - [17156]
zoisit - [17157]
zoolit - [17219]
zoophasmic - [17222]
zorit - [17223]
Zuloagan - [17224]
zusmanit - [17225]
zvyaginsevit - [17227]
zwieselit - [17228]
zykait - [17230]
zynyit - [17231]
 tõ ®iÓn míi cËp nhËt
STT Tõ tiÕng Anh Tõ tiÕng ViÖt. Gi¶i thÝch Söa TT
cò míi
14096 solution breccia d¨m kÕt do hßa tan. D¨m kÕt do sôp ®æ, ph¸ hñy thµnh t¹o bëi c¸c vËt liÖu dÔ hßa tan ®−îc dung dÞch c r 1
vËn chuyÓn ®i tõng phÇn hoÆc toµn bé lµm cho ®¸ mÊt æn ®Þnh vµ vì vôn ra. ThÝ
dô lo¹i d¨m kÕt bao gåm c¸c m¶nh vôn ®¸ phiÕn silic ®−îc tÝch tô l¹i tõ ®¸ v«i khi
vËt liÖu carbonat cña nã bÞ hßa tan hÕt. X: evaporite-solution breccia. §n:
ablation breccia.
evaporite-solution breccia d¨m kÕt do hßa tan evaporit. ThuËt ng÷ ®−îc Sloss vµ Laird sö dông n¨m 1947 ®Ó chØ lo¹i d¨m kÕt do hßa tan m r 2
thµnh t¹o bëi nh÷ng evaporit cã kh¶ n¨ng hßa tan (muèi má, anhydrit, th¹ch cao,
v.v.) ®−îc vËn chuyÓn ®i.
ablation breccia d¨m kÕt do tan mßn. §n: solution breccia. Míi 3
ablation rate tèc ®é tan mßn, møc ®é tan mßn. Sè l−îng b¨ng hoÆc tuyÕt mÊt ®i trong mét ®¬n vÞ thêi gian tõ mét s«ng b¨ng, Míi 4
t¶ng b¨ng hoÆc líp tuyÕt phñ. Th−êng ®−îc thÓ hiÖn bëi sè milimet ®−¬ng l−îng
n−íc trong mét giê hoÆc trong mét ngµy.
ablation season mïa tan mßn, tiÕt tan mßn. §n: summer season. Míi 5
summer season mïa tan mßn, tiÕt tan mßn. Trong b¨ng gi¸ häc, ®ã lµ thêi kú trong mét n¨m x¶y ra sù gi¶m khèi l−îng cña m r 6
b¨ng hµ tõ cùc ®¹i ®Õn cùc tiÓu. §ã lµ thêi kú, tÝnh trung b×nh cã sù v−ît tréi cña
tan mßn so víi tÝch ®äng cña b¨ng hµ. §n : ablation. Ss : −inter season.
winter season mïa tÝch ®äng, tiÕt tÝch ®äng. Trong b¨ng gi¸ häc, ®ã lµ thêi kú trong mét n¨m x¶y ra sù t¨ng khèi l−îng cña m r 7
b¨ng hµ tõ cùc tiÓu ®Õn cùc ®¹i. §ã lµ phÇn thêi gian cña n¨m, tÝnh trung b×nh cã
sù v−ît tréi cña tÝch ®äng b¨ng hµ so víi tan mßn. §n : accumulation season. Ss :
summer season.
accumulation rate tèc ®é tÝch ®äng, møc ®é tÝch Sè l−îng b¨ng hoÆc tuyÕt tÝch ®äng vµo s«ng b¨ng, t¶ng b¨ng hoÆc líp tuyÕt phñ Míi 8
®äng. trong mét ®¬n vÞ thêi gian. Th−êng ®−îc thÓ hiÖn b»ng milimet ®−¬ng l−îng n−íc
cho mét giê hoÆc mét ngµy.
accumulative rock ®¸ tÝch tô. §¸ h×nh thµnh do tÝch tô trÇm tÝch. ®· 9
§n: cumulate. söa
cumulate cumulat (dt), ®¸ tÝch ®äng, ®¸ Mét lo¹i ®¸ magma ®−îc thµnh t¹o bëi sù tÝch ®äng cña c¸c tinh thÓ t¸ch ra tõ m r 10
tÝch tô magma do t¸c ®éng cña träng lùc. §n : accumulative rock.
comagmatic region vïng ®ång magma m r 11
anion anion. Ion mang ®iÖn tÝch ©m. Söa 12
atom nguyªn tö. (tt): atomic. Míi 13
atomic nguyªn tö (tt). Míi 14
atomic number nguyªn tö sè, sè thø tù nguyªn Sè proton trong h¹t nh©n nguyªn tö. §n: proton number. Míi 15
tö.

1
atomic weight nguyªn tö l−îng. Tæng khèi l−îng cña c¸c proton vµ neutron trong hatj nh©n nguyªn tö cña mét Míi 16
nguyªn tè.
abundance ®é phong phó. 1-ThuËt ng÷ dïng trong sinh th¸i häc ®Ó chØ sè l−îng c¸ thÓ cña mét taxon riªng ®· 17
biÖt trªn mét diÖn ph©n bè hoÆc mét khèi l−îng trÇm tÝch nhÊt ®Þnh. söa
2-Trong ®Þa hãa häc lµ ®é tËp trung trung b×nh cña mét nguyªn tè trong mét
tr−êng ®Þa hãa, thÝ dô ®é phong phó cña Ni trong thiªn th¹ch hoÆc Oxy trong vá
Tr¸i ®Êt. Còng cßn ®−îc sö dông ®Ó chØ hµm l−îng trung b×nh cã tÝnh so s¸nh, thÝ
dô vÒ ®é phong phó cña c¸c nguyªn tè trong vá Tr¸i ®Êt lµ O, Si, Al, Fe, Ca, v.v.;
trong vò trô −íc tÝnh cø 1 nguyªn tö Li th× cã 10 000 nguyªn tö Si (Suess vµ Urey,
1956).
abukumalite britholit-(Y) Míi 18
Abukuma-type facies lo¹t t−íng kiÓu Abukuma. C¸c ®¸ ®−îc thµnh t¹o trong cïng mét kiÓu biÕn chÊt nhiÖt ®éng khu vùc, ®Æt tªn Míi 19
series theo cao nguyªn Abukuma ë NhËt B¶n, ®Æc tr−ng bëi c¸c kho¸ng vËt chØ thÞ (theo
thø tù t¨ng dÇn cña møc ®é biÕn chÊt) biotit-andalusit-cordierit-silimanit, ®¹i diÖn
cho t−íng phiÕn lôc vµ amphibolit hoÆc sõng-hornblend. ¸p suÊt thÊp, gÇn gòi víi
biÕn chÊt tiÕp xóc, kho¶ng 2500-3500 bar (Hietanen, 1967).
abyssal tholeiite tholeiit ®¹i d−¬ng. §n: oceanic tholeiite. Míi 20

abyssolith abysolith. ThÓ x©m nhËp s©u. §n: batholith Míi 21

acadialite acadialit. Lo¹i chabazit mµu ®á thÞt t×m thÊy ë Nova Scotia. Míi 22
abyssopelite abysopelit. Bïn biÓn th¼m. Míi 23
accidental inclusion xenolith. Míi 24
accordance fold nÕp uèn khíp ®Òu. NÕp uèn cã cïng c¸c ph−¬ng kÐo dµi, h−íng dèc khíp ®Òu nhau. ®· 25
söa
activation (radioactivity) ho¹t hãa phãng x¹. Söa 26
adamite adamit. Kho¸ng vËt hÖ thoi, kh«ng mµu, tr¾ng hoÆc vµng: Zn2(AsO4)(OH). L−ìng h×nh víi Söa 27
paradamit. Nguyªn thñy ®−îc viÕt: adamine.
adamellite adamelit. ë c¸c n−íc nãi tiÕng Anh vµ Liªn X« lµ tõ ®ång nghÜa víi monzonit th¹ch anh ë Míi 28
Hoa Kú (th¹ch anh chiÕm 10-50% c¸c kho¸ng vËt felsic, plagioclas chiÕm 35-65%
tæng feldspar). Víi néi dung ®ã thuËt ng÷ nµy lÇn ®Çu tiªn ®−îc Brögger sö dông
n¨m 1895. Tuy nhiªn tr−íc ®ã vµo n¨m 1890 Cathrein ®· dïng ®Ó chØ tonalit chøa
orthoclas ë Monte Adamello, Italy.
aegirine-augite aegirin-augit. Tõ ®ång nghÜa cña acmit-augit. Cßn ®−îc viÕt: aegirite-augite; aegirinaugite. Söa 29
aerial triangulation sù ®o tam gi¸c ¶nh. Míi 30
aerotriangulator m¸y ®o tam gi¸c ¶nh. Míi 31
aerobic sinh vËt −a khÝ. 1-Lo¹i sinh vËt (®Æc biÖt lµ vi khuÈn) chØ cã thÓ sèng vµ ph¸t triÓn víi sù cã mÆt Míi 32
cña oxy tù do. (dt): aerobe.

2
 2-§iÒu kiÖn cã oxy tù do ®Ó sinh vËt sinh sèng.
aerobic decay ph©n hñy do sinh vËt −a khÝ. Ph©n hñy cña vËt chÊt h÷u c¬ chñ yÕu g©y ra bëi vi sinh vËt trong ®iÒu kiÖn cã oxy Míi 33
tù do. S¶n phÈm ph©n hñy cuèi cïng lµ dioxid carbon vµ n−íc.
aeroides aeroid. Aquamarin xanh da trêi nh¹t. Míi 34
aerolite thiªn th¹ch ®¸. §n: stony meteorite. Míi 35
aerolithology thiªn th¹ch häc. ThuËt ng÷ cò chØ m«n khoa häc nghiªn cøu thiªn th¹ch. Míi 36
aerosiderite aerosiderit ThuËt ng÷ cò ®ång nghÜa víi thiªn th¹ch siderit (siderite meteorite). Míi 37
aerosiderolite aerosiderolit. ThuËt ng÷ ®ång nghÜa víi thiªn th¹ch ®¸-s¾t (stony-iron meteorite). Míi 38
287 aeschynite-(Y) aeschynit-(Y). Kho¸ng vËt hÖ thoi: (Y,Ca,Fe,Th)(Ti,Nb)2 (O,OH)2, cïng lo¹t víi aeschynit vµ 39
tantalaeschynit.
aethoballism biÕn chÊt do thiªn th¹ch. ThuËt ng÷ do Grabau ®Ò xuÊt 1904 ®Ó chØ biÕn chÊt ®Þa ph−¬ng thµnh t¹o do t¸c Míi 40
®éng cña thiªn th¹ch. ThuËt ng÷ cò kh«ng nªn dïng.
agate opale opal agat. Agat opal hãa. Ss: opal-agate. Míi 41
288 Affine transformation biÕn ®æi Affin. BiÕn ®æi ®ång nhÊt, trong ®ã ®−êng th¼ng biÕn thµnh ®−êng th¼ng sau khi biÕn 42
®æi. BiÕn ®æi afin lµ mét biÕn ®æi to¸n häc, trong ®ã täa ®é cña phÇn bÞ biÕn ®æi
quan hÖ víi phÇn ch−a biÕn ®æi theo quan hÖ tuyÕn tÝnh. Nh÷ng biÕn ®æi nh− thÕ
m« t¶ c¸c biÕn d¹ng ®ång nhÊt.
342 aglime aglim. V«i sö dông trong n«ng nghiÖp. 44
agalmatolite agalmatolit. Lo¹i ®¸ mÒm nh− s¸p, vÝ dô pinit, pyrophylit hoÆc steatit, cã mµu x¸m, xanh, vµng Míi 45
hoÆc n©u ®−îc ng−êi Trung Quèc sö dông lµm gi¶ ngäc (jade) ®Ó t¹c t−îng nhá
v.v. §n: figure stone, pagodite, lardite, lard stone.
299 agardite-(La) agardit-(La). Kho¸ng vËt trong ®ã nguyªn tè ®Êt hiÕm La chiÕm −u thÕ: 46
(RE,Ca)2Cu12(AsO4)6(OH)12. 6H2O.
agaric mineral “s÷a tiªn”. §n: moonmilk. Míi 47
moonmilk “s÷a tiªn”, moonmilk, “s÷a ®¸”. Lµ mét tÝch tô mÒm, dÎo mµu tr¾ng b¸m trªn v¸ch hang ®¸ v«i. Nã cã thÓ gåm cã Míi 48
calcit, hydromagnesit, nesquehonit, huntit, argonit, magnesit, hoÆc dolomit. TiÕng
®Þa ph−¬ng Thôy SÜ moonmilch nghÜa lµ “s÷a tiªn”. §n: mountain milk,
mondmilch, rock milk, rock meal, bergmehl, agaric mineral.
agate jasper jasper agat, ngäc bÝch agat. Lo¹i agat chøa jasper víi vi m¹ch chalcedon. §n: jaspagate. Míi 49
schmirgel ®¸ mµi, schmirgel Lo¹i ®¸ mµu ®en n©u, ®en x¸m cã thµnh phÇn chñ yÕu gåm c¸c h¹t corindon, oxid 50
Fe (magnetit, hematit) vµ mét sè kho¸ng vËt kh¸c nh− th¹ch anh, ilmenit, v.v.
Schmirgel chñ yÕu ®−îc thµnh t¹o tõ c¸c líp bauxit trong ®¸ v«i bÞ biÕn chÊt khu
vùc, còng cã khi cã mÆt trong ®¸ magma. Nã ®−îc dïng lµm vËt liÖu mµi. N−íc
cã s¶n l−îng lín nhÊt lµ Thæ NhÜ Kú (ë vïng Izmir), Ýt h¬n lµ ë Hy L¹p (ë ®¶o
Naxos). Ngoµi ra, cßn cã ë Marmoskoje thuéc Ural vµ Chester. Masachusetts,
USA. Schmirgel ronsper cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ hercynit. Tªn ®−îc ®Æt theo tªn
vïng Izmir (tªn cò lµ Schmirn) ë TiÓu ¸. Trong v¨n liÖu ®Þa chÊt ViÖt Nam ®·

3
 dïng thuËt ng÷ “nardak” (xuÊt xø tõ tiÕng Nga) cã nghÜa lµ ®¸ mµi. VËt liÖu mµi
®Ó chØ lo¹i ®¸ nµy.
amatrice amatric. Lo¹i ®¸ quý mµu xanh lôc ®−îc c¾t tõ variscit cã vµnh mµu x¸m, phít ®á, phít Míi 51
n©u cña th¹ch anh hoÆc chalcedon.
amausite amausit. Lo¹i ®¸ tinh thÓ mÞn, thÝ dô obsidian bÞ khö silic. Tõ cæ. Míi 52
amazonite amazonit. Mét lo¹i microclin xanh t¸o, xanh nh¹t, lôc nh¹t, ®«i khi ®−îc dïng nh− ®¸ quý. Míi. 53
§n: amazonstone.
amazonstone ®¸ amazon. Tªn ban ®Çu cña amazonit. Cßn ®−îc viÕt lµ Amazon stone. Míi. 54
amberite amberit. §n: ambrite. Míi. 55
ambroid ambroid. X: amberoid. Míi. 56
amblystegite amblystegit. Lo¹i hypersthen mµu lôc phít n©u tèi ®Õn ®en. Míi. 57
ambonite ambonit. Nhãm ®¸ andesit vµ dacit hornblend-biotit chøa cordierit, kiÕn tróc porphyrit, lÇn Míi. 58
®Çu tiªn ®−îc Verbeck x¸c lËp ë Indonesia vµo n¨m 1905. Theo Johannsen, 1939
lµ nhãm ®¸ andesit vµ dacit víi 3 phô nhãm: cã bronzit, cã mica, vµ cã hornblend.
ThuËt ng÷ kh«ng nªn dïng.
ambrosine ambrosin. Lo¹i hæ ph¸ch phít vµng hoÆc naau cã chøa nhiÒu acid sucinic t¹o thµnh khèi Míi. 59
trong c¸c th©n phosphat.
amerikanite amerikanit. Thñy tinh tù nhiªn ë Nam Mü (Columbia vµ Peru). Tr−íc ®©y cho lµ mét lo¹i Míi. 60
tektit nh−ng hiÖn nay ®−îc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c lµ cã nguån gèc nói löa. §n:
mancusanite.
amherstite amherstit. Lo¹i syenodiorit trong ®ã feldspar lµ antiperthit andesin. §−îc Watson vµ Taber Míi. 61
®Æt tªn vµo n¨m1913 tõ vïng Amherst county, Virgina. ThuËt ng÷ kh«ng nªn
dïng.
amianthus amianth. Tõ ®ång nghÜa cña asbest (asbestos) dïng ®Ó chØ lo¹i sîi m¶nh, tinh tÕ nh− Míi 62
chrysotil. §n: amiantus.
amiantus amiant. §n: amianthus. Míi 63
ammite oolit, ®¸ trøng c¸. X: ammonite. Míi 64
629 ammonite Cóc ®¸ (Ammonitida) (cs) ; 1-Mét bé lín cña líp Ch©n ®Çu ®Æc tr−ng bëi vá ngoµi cã t« ®iÓm phøc t¹p, cã 65
oolit (trt) ®−êng kh©u ph©n chia tinh tÕ thµnh c¸c thïy vµ yªn. Tuæi: Jura-Creta.
2-ThuËt ng÷ cæ, ®−îc dïng vµo thÕ kû 17, 18 ®Ó chØ mét lo¹i ®¸ trÇm tÝch mµ hiÖn
nay ®−îc x¸c ®Þnh lµ oolit. §n : ammite.
ammonium alum phÌn amoni. X: tschermigite. Míi. 66
643 amphibole amphibol. Nhãm kho¸ng vËt s¾t – magnesi: A2-3B5(Si,Al)8O22(OH)2, trong ®ã A=Mg, Fe+2, Ca 67
hoÆc Na; B = Mg, Fe+2, Fe+3 hoÆc Al. Chóng ®Æc tr−ng bëi cÊu tróc silicat m¹ch
kÐp, tinh hÖ bèn ph−¬ng víi tØ lÖ silic/oxy b»ng 4/11, Tinh thÓ d¹ng cét hoÆc
d¹ng sîi vµ c¾t khai theo hai ph−¬ng 56o vµ 124o. Mµu tõ tr¾ng ®Õn ®en. §a phÇn
c¸c kho¸ng vËt amphibol kÕt tinh ë hÖ ®¬n nghiªng vµ mét sè ë hÖ thoi, ph©n bè

4
 réng r·i trong ®¸ magma vµ biÕn chÊt.
ChØ mét kho¸ng vËt cña nhãm amphibol nh−: hornblend, anthophylit, cumingtonit,
tremolit, actinolit, riebeckit, glaucophan hoÆc arfvedsonit. 3-ThØnh tho¶ng ®−îc sö
dông nh− mét tõ ®ång nghÜa cña hornblend.
ThuËt ng÷ cã gèc tõ ch÷ Hy L¹p amphibolos nghÜa lµ “m¬ hå”, “®¸ng nghi ngê”
liªn quan ®Õn tÝnh ®a d¹ng cña nhãm kho¸ng vËt nµy.
amphibolide amphibolid ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ lo¹i ®¸ magma toµn tinh, h¹t th« cã thµnh phÇn hÇu nh− 68
hoµn toµn thuéc nhãm amphibol. §n : amphibololite.
amphibolite amphibolit Lo¹i ®¸ biÕn tinh gåm chñ yÕu lµ amphibol vµ plagioclas víi chót Ýt hoÆc kh«ng 69
cã th¹ch anh. Nõu trong thµnh phÇn cã kh¸ nhiÒu th¹ch anh th× ®¸ ®−îc gäi lµ
gneis hornblend plagioclas. ThuËt ng÷ ®−îc Brongniart sö dông ®Çu tiªn.
amphibolite facies t−íng amphibolit TËp hîp cña c¸c tæ hîp kho¸ng vËt biÕn chÊt (t−íng) trong ®ã c¸c ®¸ basic chøa 70
hornblend+plagioclas; plagioclas lµ oligoclas-andesine hoÆc mét sè lo¹i giµu calci
h¬n (theo Eskola, 1939). Epidot vµ almandin phæ biÕn trong amphibolit. Tæ hîp
pelit chøa mica ®i kÌm víi almandin, staurolit, kyanit hoÆc silimanit nh−ng kh«ng
cã andalusit hoÆc cordierit (theo Turner, 1968). T−íng amphibolit ®Æc tr−ng cho
biÕn chÊt nhiÖt ®éng khu vùc d−íi ¸p suÊt võa ph¶i ®Õn cao (trong kho¶ng 3000
bar) víi nhiÖt ®é thay ®æi tõ 450oC-700oC.
amphibololite amphibololit X : amphibolide. 71
669 anamesite anamesit. Lo¹i ®¸ basalt h¹t mÞn cã kiÕn tróc trung gian gi÷a basalt h¹t mÞn vµ dolerit 72
h¹t th«. Leonhard ®Æt tªn vµo n¨m 1832; thuËt ng÷ cæ.
anamigmatization migma ho¸ do t¸i nãng ch¶y. T¸i nãng ch¶y ¸p suÊt cao, nhiÖt ®é cao c¸c ®¸ thµnh t¹o tr−íc dÉn tíi sù h×nh 73
thµnh migma (magma thø sinh). ThuËt ng÷ Ýt dïng.
anamorphic zone ®íi biÕn chÊt s©u. §íi s©u trong vá qu¶ ®Êt x¶y ra qu¸ tr×nh biÕn chÊt. ThuËt ng÷ do Van Hise 74
®Ò xuÊt n¨m 1898, hiÖn nay Ýt dïng.
anamorphism biÕn chÊt s©u. Qu¸ tr×nh biÕn chÊt m¹nh mÏ x¶y ra trong ®íi biÕn chÊt s©u cã mÆt dßng ®¸ 75
vµ c¸c kho¸ng vËt tû träng thÊp biÕn thµnh c¸c kho¸ng vËt cã tû träng cao h¬n
bëi silicat ho¸, khö carbon, khö hydrat, khö oxy. ThuËt ng÷ do Van Hise ®Ò
xuÊt n¨m 1904.
676 anatase anatas. Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, mét trong ba d¹ng h×nh thÓ t¹o tam h×nh víi rutil c 76
(ph©n biÖt bëi c¸c gãc mÆt) vµ brookit; lµ s¶n phÈm biÕn ®æi cña c¸c kho¸ng
vËt titan kh¸c. §n: octahedrite.
anchorite anchorit. Diorit d¹ng m¹ch, æ cã c¸c ®¸m kho¸ng vËt mafic vµ c¸c m¹ch kho¸ng vËt 77
felsic. Do Lapworth ®Æt tªn n¨m 1898. Kh«ng nªn dïng.
andesinite andesinit. §¸ x©m nhËp h¹t th«, thµnh phÇn hÇu nh− hoµn toµn lµ andesin. Turner ®Æt 78
tªn n¨m 1900. Kh«ng nªn dïng.

5
 ando soil ®Êt ando. Lo¹i ®Êt mÇu n©u sÉm hoÆc ®en h×nh thµnh tõ vËt liÖu nói löa vµ ®Æc tr−ng bëi 79
tÇng A, giµu vËt chÊt h÷u c¬, kh¶ n¨ng trao ®æi cation thÊp ng−îc l¹i kh¶ n¨ng
trao ®æi Al cao. Mét sè lo¹i ®Êt ando cã tÇng B lµ sÐt bïn tÝch, sè kh¸c l¹i cã
mÆt c¾t AC (theo Thorp vµ Smith, 1949). §Êt ando hiÖn nay ®−îc xÕp vµo lo¹i
®Êt Andept. Cßn ®−îc viÕt lµ andosol.
andosol andosol. X: ando soil. 80
Andept ®Êt Andept. Trong ph©n lo¹i cña Côc §Êt n«ng nghiÖp Hoa Kú (U.S. Dept. of Agriculturre 81
soil) lµ mét phô lo¹i cña lo¹i ®Êt Inceptisol ®Æc tr−ng bëi ®é nÐn thÊp, chøa
nhiÒu alophan do vËy cã kh¶ n¨ng trao ®æi cao hoÆc chøa nhiÒu vËt liÖu vôn
nói löa. §a sè ®Êt Andept t¹o thµnh trong tro nói löa, cã hµm l−îng carbon
h÷u c¬ cao vµ chøa chót Ýt thuû tinh.
andremeyerite andremeyerit. Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng BaFe2Si2O7. 82
ankaratrite ankaratrit. Nephelinit olivin chøa biotit. Lacroix ®Æt tªn 1916 theo vïng Ankaratra, 83
Malagasy. Kh«ng nªn dïng.
505 alluvia båi tÝch. Danh tõ sè nhiÒu cña alluvium. Ýt sö dông. c 84
anthodite nhò ®¸ to¶ tia, anthodit. Trong hang ®éng nhò ®¸ th−êng to¶ tia tõ mÆt nÒn chung vµ bao gåm c¸c æ 85
tinh thÓ aragonit.
anthracoxene anthracoxen. Lo¹i nhùa phít n©u khi xö lý víi chÊt kh¸c bÞ ph¸ huû t¹o nªn phÇn kh«ng tan 86
lµ antracoxenit vµ phÇn hoµ tan lµ schlanit.
anthracoxenite anthracoxenit. PhÇn nhùa kh«ng tan cßn l¹i khi xö lý anthracoxen víi mét chÊt kh¸c. 87
anthraxolite anthraxolit. Lo¹i asphaltit víi hµm l−îng carbon liªn kÕt cao, t¹o thµnh m¹ch, khèi trong 88
®¸ trÇm tÝch ®Æc biÖt ®i kÌm víi phiÕn sÐt chøa dÇu.
anthraxylon anthraxylon; than ¸nh. ThuËt ng÷ ghÐp ®Ó chØ thµnh phÇn than ¸nh cã nguån gèc tõ m« gç thùc vËt 89
t¹o thµnh nh÷ng gi¶i ¸nh m¹nh xen líp víi attritus ¸nh mê trong than ph©n
líp. Nguån gèc tõ ch÷ Hy L¹p anthrax nghÜa lµ than vµ xylon nghÜa lµ gç.
attritus atritus. Thµnh phÇn than x¸m tèi ®Õn ®en cña hîp phÇn h÷u c¬ biÕn ®æi, kh«ng ph©n 90
lo¹i vµ cã kiÕn tróc h¹t mÞn, t¹o thµnh c¸c æ trong than hoÆc xen kÑp víi c¸c
líp anthraxylon s¸ng ¸nh, t¹o nªn nh÷ng tËp hîp chÆt sÝt tõ vËt liÖu thùc vËt
bÞ biÕn ®æi, kh«ng bÞ ph©n huû hoµn toµn. §n: durain.
anthraxylous-attrital coal than ¸nh mê. Lo¹i than ¸nh trong ®ã tû lÖ than ¸nh (anthraxylon) trªn atritus dao ®éng tõ 91
3:1 ®Õn 1:1.
anthraxylous coal than ¸nh. Lo¹i than ¸nh trong ®ã tû lÖ than ¸nh (anthraxylon) trªn atritus lín h¬n 3:1. 92

6
 anthrosol ®Êt nh©n sinh. Lo¹i ®Êt cã sù thay ®æi vÒ tÝnh chÊt vËt lý vµ ho¸ häc do ho¹t ®éng cña con 93
ng−êi.
property tÝnh chÊt, ®Æc tÝnh, thuéc tÝnh. 94
anticenter t©m ®èi (®éng ®Êt). Mét ®iÓm trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt ®èi diÖn theo ®−êng kÝnh víi chÊn t©m ngoµi 95
(epicenter) cña mét trËn ®éng ®Êt.
anticlinal nÕp låi. 1-Dt : ThuËt ng÷ cæ cña anticline. 96
2-Tt : thuéc nÕp låi.
anticlinal axis trôc nÕp låi. 97
aphanite aphanit. §¸ magma h¹t mÞn, b»ng m¾t th−êng kh«ng thÓ ph©n biÖt ®−îc thµnh phÇn 98
cña nã. §¸ cã kiÕn tróc Èn tinh. Tt: aphanitic. §n: kryptomere, felsite,
felsitoid.
853 aphanitic Èn tinh. 1-Mét lo¹i kiÕn tróc cña ®¸ magma trong ®ã c¸c phÇn tö kÕt tinh kh«ng thÓ c 99
ph©n biÖt b»ng m¾t th−êng. C¶ hai kiÕn tróc vi tinh vµ Èn tinh còng thuéc kiÕn
tróc nµy.
2-ThuËt ng÷ tr−íc ®©y ®−îc dïng tuú tiÖn ®Ó chØ mét kiÕn tróc carbonat trÇm
tÝch, hiÖn nay ®−îc thay bëi thuËt ng÷ aphanic.
aphanophyre aphanophyr. Lo¹i porphyr cã nÒn Èn tinh. §n: felsophyre. Tt: aphanophyric. 100
aphrite aphrit. Lo¹i calcit ph©n phiÕn máng cã ¸nh ngäc trai tr¾ng. §n: earth foam, foaming 101
earth.
aphrizite aphrizit. Lo¹i tourmalin mÇu ®en chøa s¾t. 102
aphrodite aphrodit. X: stevensite. 103
869 apjohnite apjohnit. Kho¸ng vËt mµu tr¾ng nh¹t, xanh nh¹t hoÆc vµng : MnAl2(SO4)4.22H2O. §n: c 104
manganese alum.
863 API ViÖn DÇu má Hoa Kú. ViÕt t¾t tõ American Petroleum Institute. Cßn cã nghÜa lµ chØ sè kÕt tña tr−íc, c 105
viÕt t¾t cña côm tõ antecedent precipitation index.
aplitic aplit (tt). 1-KiÕn tróc h¹t mÞn vµ d¹ng ®−êng hoÆc h¹t tha h×nh ®Æc tr−ng cña aplit. 106
2-Mét lo¹i ®¸ magma cã kiÕn tróc aplit.
aplodiorite aplodiorit. Granodiorit biotit s¸ng mÇu cã Ýt hoÆc kh«ng cã hornblend. Bailey ®Æt tªn 107
n¨m 1916. Kh«ng nªn dïng.
aplogranite aplogranit. §¸ x©m nhËp s¸ng mÇu ®−îc Bailey ®Æt tªn vµo n¨m 1916, cã kiÕn tróc granit 108
vµ ®Æc biÖt chøa feldspar kiÒm, th¹ch anh, Ýt h¬n lµ biotit, cã hoÆc kh«ng
muscovit. Kh«ng nªn dïng.

7
 apo- apo-. Trong thuËt ng÷ th¹ch häc lµ tiÕp ®Çu ng÷ ®Ó chØ sù thay ®æi biÕn chÊt nh−ng 109
kh«ng ph¸ huû kiÕn tróc nguyªn sinh.
apobsidian apobsidian. Obsidian bÞ khö thuû tinh. 110
devitrified bÞ khö thuû tinh. 111
Apollonian metamorphic ®¸ biÕn chÊt Apollo. Lµ mét phÇn nhá cña c¸c ®¸ MÆt Tr¨ng kiÕn tróc h¹t gãc c¹nh cã thµnh phÇn 112
rocks kho¸ng vËt kh«ng ®æi ®−îc thµnh t¹o trong phÇn s©u nhÊt cña vá MÆt Tr¨ng
vµ mantl th−îng (theo Stewart n¨m 1975). Tªn ®−îc ®Æt ®Ó kû niÖm ch−¬ng
tr×nh Apollo.
Apollonian biÕn chÊt Apollo. Qu¸ tr×nh biÕn chÊt x¶y ra trªn MÆt Tr¨ng t¹o nªn ®¸ biÕn chÊt Apollo. 113
metamorphism
875 apogranite apogranit. Granit bÞ albit hãa vµ greizen hãa n»m ë phÇn r×a vµ phÇn ®Ønh cña c¸c x©m c 114
nhËp, th−êng chøa c¸c nguyªn tè hiÕm (Nb, Ta, Li, Rb, Be, Sn, W, Mo,…).
Tªn ®−îc A.A. Beus vµ céng sù Liªn X« ®Æt n¨m 1962.
apomagmatic apomagma (tt). §Ò cËp tíi c¸c má kho¸ng nhiÖt dÞch cã kho¶ng c¸ch trung b×nh ®Õn nguån 115
magma thµnh t¹o chóng.
879 apophysis mÊu b¸m cá, mÊu tia (cs); thÓ 1-MÊu nh« vµo trong cña phiÕn xen ch©n mót vßng r×a miÖng ë CÇu gai, cã c 116
l−ìi, thÓ nh¸nh (th). t¸c dông ®Ó g¾n ®Õ ®ì c¬ ®Ìn Aristot; mÊu n»m hai bªn gai táa tia ë Trïng tia
thuéc ph©n bé Acantharina.
2-ThÓ l−ìi, thÓ nh¸nh cña magma x©m nhËp vµo ®¸ v©y quanh.
appinite apinit. Nhãm ®¸ x©m nhËp tèi mÇu giµu hornblend nh− syenit, monzonit vµ diorit 117
trong ®ã hornblend lµ ban tinh h×nh trô lín vµ cã c¶ trong nÒn h¹t mÞn. Bailey,
n¨m 1916, ®Æt tªn theo vïng Appin, Loch Linnhe, Scotland. Kh«ng nªn dïng.
aquagene tuff tuf d−íi n−íc. X: hyaloclastite. 118
hyaloclastite hyaloclastit, vôn nói löa. D¹ng tÝch tô do dßng lava hoÆc magma ®i vµo trong n−íc, tuyÕt hoÆc trÇm 119
tÝch b·o hoµ n−íc t¹o nªn nh÷ng kÕt h¹t hoÆc c¸c m¶nh vì nhá. §n: aquagene
tuff.
archeology kh¶o cæ häc. Cßn ®−îc viÕt lµ archaeology. 120
970 arendalite arendalit. 1-Lo¹i epidot mµu xanh ®Ëm ë Arendal, Nam Norway. c 121
2-ThuËt ng÷ tiÕng Ph¸p chØ lo¹i ®¸ chøa granat. Kh«ng nªn dïng.
arenose chøa c¸t. Chøa ®Çy c¸t h¹t th« vµ h¹t mÞn. §n: gritty. 122
974 arenyte arenyt. C¸ch viÕt kh¸c cña arenite. c 123
amalgam hçn hèng. Hîp kim cña thuû ng©n; hîp kim thuû ng©n-b¹c trong tù nhiªn. 124

8
 argental mercury hçn hèng Ag-Hg tù nhiªn. Hîp kim thuû ng©n-b¹c trong tù nhiªn. 125
argentian chøa b¹c. X: argentiferous. 126
argentiferous chøa b¹c (tt). VËt chÊt cã chøa vµ tõ ®ã cã thÓ lÊy b¹c thÝ dô galen chøa b¹c (argentiferous 127
galena). §n: argentian.
argentine argentin; gièng b¹c, nh− b¹c. 1-Dt : Lo¹i calcit mÇu tr¾ng ngäc trai víi nh÷ng líp máng uèn l−în 128
(argentin).
2-Tt : Chøa b¹c, gièng b¹c, nh− b¹c.
979 argil argil. 1-SÐt, ®Æc biÖt lµ sÐt mÇu tr¾ng dïng lµm gèm. c 129
2-Alumina.
argilliferous chøa sÐt. 130
980 argillation sÐt ho¸. Sù ph¸t triÓn cña caolinit vµ c¸c kho¸ng vËt sÐt kh¸c tõ qu¸ tr×nh phong hãa c 131
c¸c kho¸ng vËt alumosilicat nguyªn sinh.
990 argillization argilit ho¸, sÐt kÕt ho¸. Sù biÕn ®æi hoÆc thay thÕ feldspar ®Ó h×nh thµnh c¸c kho¸ng vËt sÐt, ®Æc biÖt c 132
th−êng x¶y ra trong ®¸ v©y quanh c¸c m¹ch quÆng.
991 argillyte sÐt kÕt, argilit. 1-C¸ch viÕt kh¸c cña argillite. c 133
2-Argillith.
3-§ång nghÜa cæ, kh«ng cßn dïng cña orthoclasse.
ariegite ariegit. Nhãm ®¸ pyroxenit cã thµnh phÇn lµ clinopyroxen, orthopyroxen vµ c¸c 134
kho¸ng vËt phô nh− spinel víi pyrop vµ hornblend, thiÕu v¾ng feldspar
nguyªn sinh; pyroxenit spinel. ThuËt ng÷ ®−îc c¸c nhµ th¹ch luËn Ch©u ¢u
(®Æc biÖt lµ Ph¸p) sö dông nhiÒu. LaCroix ®Æt tªn n¨m 1901 theo vïng
AriÌge, Pyrenees. Kh«ng nªn dïng.
1006 Arizona ruby ruby Arizona. Pyrop ®á ®Ëm, mÇu ruby, nguån gèc magma ë T©y Nam Hoa Kú. c 135
aristarainite aristarainit. Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng : Na2 Mg B12 O20 . 10H2O. 136
1007 arizonite arizonit. 1-Kho¸ng vËt cßn nghi ngê : Fe2 Ti3 O9, t×m thÊy trong c¸c khèi cã h×nh d¹ng c 137
bÊt kú, mÇu x¸m thÐp, chøa kim lo¹i n»m trong m¹ch pegmatit gÇn
Hackberry, Ariz. Ss : kalkowskite, pseudorutile.
2-Hçn hîp cña hematit, rutil, ilmenit vµ anatas.
3-Mét kiÓu quÆng t×m thÊy ë Yavapai County, Ariz thµnh phÇn chñ yÕu cã
hematit d¹ng vÈy, iodua b¹c, sulfua s¾t, vµng vµ antimon.
4-Lo¹i ®¸ s©u võa, s¸ng mÇu cã thµnh phÇn chÝnh lµ th¹ch anh (80%) vµ
feldspar kiÒm (18%), kho¸ng vËt phô lµ mica vµ apatit.

9
 §−îc Spurr vµ Washington ®Æt tªn n¨m 1917 theo tªn vïng Arizona, t¹i ®©y
lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn thÊy nã. Kh«ng nªn dïng.
Arkansas stone ®¸ Arkansas. Mét lo¹i novaculit t×m thÊy ë Ouachita Mountains t©y Arkansas. 138
Cßn chØ lo¹i ®¸ mµi lµm tõ ®¸ Arkansas.
arkansite arkansit. Lo¹i brookit mÇu ®en chøa s¾t ë Magnet Cove, Arkansas. 139
arkesine arkensin. Lo¹i granit hornblend chøa chlorit vµ talc. Jurine ®Ò xuÊt n¨m 1806 vµ t×m 140
thÊy ë Mont Blanc, Alos thuéc Ph¸p. ThuËt ng÷ cæ kh«ng cßn dïng.
ThuËt ng÷ xuÊt xø tõ tiÕng Hy L¹p archaios nghÜa lµ “cæ, nguyªn s¬”.
arkite arkit. Lµ foidit x©m nhËp kiÕn tróc porphyr víi thµnh phÇn gièng nh− fergusit 141
nh−ng ph©n biÖt víi nã bëi sù cã mÆt cña melanit. Leucit lu«n lu«n t¹o nªn
ban tinh. Washington ®Æt tªn n¨m 1901 theo tªn vïng Magnet Cove,
Arkansas. §n: nepheline fergusite, leucite ijolite. Kh«ng nªn dïng.
arminite arminit. Kho¸ng vËt sulfat ®ång ngËm n−íc, cã thÓ gièng víi antlerit. 142
aromatic hydrocarbon hydrocarbon d·y th¬m. 143
aromatite aromatit. §¸ chøa bitum gièng lo¹i nhùa c©y th¬m c¶ vÒ mïi vµ mÇu s¾c. Lµ lo¹i ®¸ 144
quý ë Ai CËp cæ ®¹i.
arsenate-belovite talmesit. X: talmessite. 145
arsenical antimony alemonit. X: allemonite. 146
arsenical nickel nickelin. X: nickeline. 147
arsenical pyrites arsenopyrit. X: arsenopyrite. 148
arterite arterit. Migmatit, phÇn linh ®éng h¬n cña magma tiªm nhËp. 149
artesian artesi. TÝnh tõ ®Ó chØ n−íc d−íi ®Êt tån t¹i d−íi ¸p suÊt c©n b»ng thuû tÜnh. Tõ cã 150
xuÊt xø tõ ch÷ Ph¸p artÐsien, nghÜa lµ “cña Artois”, mét vïng ë miÒn b¾c
n−íc Ph¸p.
1959 brookite brookit, brukit. Kho¸ng vËt hÖ thoi, mÇu n©u, ®á nh¹t hoÆc thØnh tho¶ng mÇu ®en : TiO2. c 6 152
Brookit t¹o tam h×nh víi rutil vµ anatas, t×m thÊy trong c¸c hèc tinh ®¸m. §n: 8
pyromelane. 3
13013 rutile rutil. Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, th−êng cã mÇu n©u phít ®á : TiO2, t¹o tam h×nh c 153
víi anatas vµ brookit, th−êng chøa mét Ýt s¾t. Rutil th−êng t¹o thµnh c¸c tinh
thÓ l¨ng trô n»m trong c¸c tinh thÓ kh¸c (®Æc biÖt lµ th¹ch anh). Lµ kho¸ng
vËt nguyªn sinh cña mét sè ®¸ x©m nhËp acid (®Æc biÖt lµ c¸c ®¸ giµu

10
 hornblend), gÆp trong ®¸ biÕn chÊt, lµ c¸c h¹t tµn tÝch trong trÇm tÝch, trong
b·i biÓn. Lµ quÆng cña titan. §n: red schorl.
even-grained ®Òu h¹t. 154
even-bedded ph©n líp b»ng ph¼ng, ph©n vØa 155
b»ng ph¼ng.
eventextured cã kiÕn tróc ®ång nhÊt. 156
novaculite novaculit. 1-§¸ trÇm tÝch chøa silic Èn tinh s¸ng mÇu kiÕn tróc ®ång nhÊt r¾n ch¾c, 157
t−¬ng tù phiÕn silic nh−ng ®Æc tr−ng bëi sù v−ît tréi cña th¹ch anh vi tinh so
víi chalcedon. Tr−íc ®©y nã ®−îc xem lµ kÕt qu¶ trÇm tÝch nguyªn sinh cña
silica (SiO2) nh−ng ë vÕt lé ®iÓn h×nh (Paleozoi d−íi ë Ouachita Mountains,
Arkansas vµ Oklahoma) nã ®−îc xem lµ phiÕn silic (®¸ sõng) ph©n líp bÞ biÕn
chÊt nhiÖt ph©n biÖt bëi kiÕn tróc h¹t gãc c¹nh ®Æc tr−ng (Keller et al., 1977).
Nguån gèc cña novaculit ®−îc cho lµ do t¸i kÕt tinh c¸c vËt liÖu kiÓu khung
x−¬ng gièng nh− opal trong thêi gian t¹o ®¸ (diagenes). Nã ®−îc sö dông nh−
mét lo¹i ®¸ mµi. §n: razor stone, Turkey stone, galactite.
2-ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë nam Illinois cho ®¸ phiÕn silic ph©n líp dµy.
3-ThuËt ng÷ sö dông tr−íc ®©y ë Anh chØ lo¹i ®¸ sÐt ®−îc dïng lµm ®¸ mµi.
ijolite ijolit. 1-Trong b¶ng ph©n lo¹i cña IUGS, lµ ®¸ x©m nhËp cã F gi÷a 60 vµ 100, M 158
gi÷a 30 vµ 60 vµ Na nhiÒu h¬n K.
2-Lo¹t ®¸ x©m nhËp chøa nephelin vµ 30-60% kho¸ng vËt mafic, chñ yÕu lµ
clinopyroxen, cã c¶ sphen, apatit vµ melanit.
Melteigit vµ jacupirangit lµ nh÷ng thµnh viªn mafic h¬n cña lo¹t ®¸ nµy, urtit
lµ lo¹i giµu nephelin. Tªn ®−îc Ramsay ®Æt n¨m 1891 theo tªn vïng Ijola
(Iivaara), PhÇn Lan.
leucitophyre leucitophyr. §¸ phun trµo kiÕn tróc porphyr chñ yÕu cã leucit, nephelin vµ clinopyroxen. 151 159
arkose-quarzite quarzit arkos; arkosit. X: arkosite. 160
arkositite arkositit. ThuËt ng÷ ®−îc Tieje dïng n¨m 1921 ®Ó chØ lo¹i arkos g¾n kÕt tèt, ch¾c. 161
1020 Armorican orogeny t¹o nói Armoni. Tªn ®−îc Suess dïng ®Ó chØ giai ®o¹n t¹o nói Paleozoi muén x¶y ra ë T©y ¢u, 162
®−îc nghiªn cøu kü ë Britany (Armorica). C¸c nhµ ®Þa chÊt hiÖn nay gäi lµ
t¹o nói Hercyni hoÆc Varisci, cßn thuËt ng÷ Armoni Ýt ®−îc sö dông.
1066 arzrunite arzrunit. Kho¸ng vËt mÇu xanh nh¹t chøa sulfat vµ chlorua Cu vµ Pb. c 163
1068 asbestiform d¹ng asbest, asbestiform. Mét kho¸ng vËt d¹ng sîi gièng nh− asbest. c 164

11
 asbestine asbestin. 1-Tt : Cã tÝnh chÊt cña asbest. 165
2-Dt : Mét lo¹i talc, ®Æc biÖt lµ agalit.
asbolane asbolan, asbolit. X: asbolite. 166
asbolite asbolit. TËp hîp kho¸ng vËt d¹ng ®Êt mÇu ®en, mÒm, th−êng ph©n líp, lµ mét lo¹i 167
wad chøa c¸c oxid mangan vµ cobalt hydrat hãa. Hµm l−îng cobalt thØnh
tho¶ng ®¹t tíi 32% (hoÆc 40% oxid cobalt). §n: asbolane, earthy cobalt,
black cobalt, cobalt ocher.
19800 ascension theory thuyÕt x©m nhËp sinh. ThuyÕt vÒ sù thµnh t¹o má kho¸ng th©m s©u liªn quan víi c¸c dung dÞch 168
kho¸ng hãa ph©n t¸ch vµ ®i lªn tõ nguån magma trong phÇn s©u cña Tr¸i ®Êt.
aschaffite aschafit. ThuËt ng÷ cò chØ kersantit chøa nh÷ng tinh thÓ th¹ch anh lín vµ plagioclas, 169
còng cã thÓ tha h×nh (Johannsen, 1939).
ash tro. 1-Tro than ®¸ : phÇn d− v« c¬ sau khi ch¸y. §èt ch¸y nãi chung lµm thay ®æi 170
c¶ träng l−îng vµ thµnh phÇn cña chÊt v« c¬.
2-Tro nói löa : vËt liÖu vôn nói löa mÞn (d−íi 2,0mm, trªn 0,063mm ®−êng
kÝnh ®èi víi lo¹i tro mÞn). ThuËt ng÷ th−êng dïng ®Ó chØ lo¹i vËt liÖu ch−a
g¾n kÕt, nh−ng thØnh tho¶ng ®Ó chØ c¸c vôn nói löa t−¬ng øng ®· g¾n kÕt, ®ã
lµ tuf.
§n: dust, volcanic ash, volcanic dust pumicite.
1087 asphalt asphalt. Bitum r¾n dÔ nãng ch¶y hoÆc d−íi d¹ng láng sÒn sÖt mÇu n©u tèi ®Õn ®en c 171
thµnh phÇn hÇu nh− hoµn toµn lµ carbon vµ hydro, tan trong disulfua carbon
(CS2). Asphalt tù nhiªn thµnh t¹o trong c¸c ®¸ chøa dÇu bëi sù bèc h¬i cña
c¸c chÊt dÔ bèc h¬i, cã ë Trinidad gÇn Tö H¶i (Dead Sea) vµ ë Uinta Basin,
Utah. Asphalt cã thÓ ®−îc ®iÒu chÕ b»ng nhiÖt ph©n than hoÆc phiÕn sÐt.
Cßn ®−îc viÕt lµ asphaltum. §n: pich. §n cò : mineral pich.
asphalt-base crude nguyªn liÖu th« nÒn asphalt. DÇu th« chøa nhiÒu naphthen vµ hydrocarbon asphalt. §n : napthene-base 172
crude.
asphaltene asphalten. Thµnh phÇn cña bitum tan trong disulfua carbon (CS2) nh−ng kh«ng tan trong 173
naphtha parafin; lµ nh÷ng hydrocarbon träng l−îng ph©n tö cao t¹o nªn nh÷ng
phÇn tö ph©n t¸n thÓ r¾n cña bitum.
asphaltic asphalt (tt). Liªn quan tíi hoÆc chøa asphalt, thÝ dô ®¸ v«i asphalt (asphaltic limestone), 174
c¸t kÕt asphalt (asphaltic sandstone) nghÜa lµ nhiÔm asphalt, hoÆc c¸t asphalt
(asphaltic sand) lµ hçn hîp tù nhiªn cña asphalt víi c¸c h¹t c¸t kh«ng g¾n kÕt.
asphaltic pyrobitumen pyrobitum asphalt. Lo¹i bitum th−êng mÇu ®en, phi cÊu tróc, gièng vÒ thµnh phÇn víi asphaltit 175
nh−ng kh«ng nãng ch¶y vµ kh«ng tan trong disulfua carbon (CS2). Nãi chung

12
 chøa Ýt h¬n 5% oxy. ThÝ dô albertit, elaterit, impsonit vµ wurtzilit.
asphaltite asphaltit. Bitum tù nhiªn, thÓ r¾n mÇu ®en tan trong disulfua carbon vµ nãng ch¶y trªn 176
2300F. ThÝ dô uintahit, glance pitch vµ grahamit.
albert coal albertit. Tªn cò ®Ó chØ albertit. X: albertite. 177
albertite albertit. Pyrobitum asphalt mÇu n©u tèi ®Õn ®en víi vÕt vì vá sß t¹o nªn nh÷ng m¹ch 178
cã bÒ réng 1 ®Õn 16 ft ë Albert Shale, New Brunswick. Tan tõng phÇn trong
nhùa th«ng nh−ng kh«ng tan trong cån. Tªn gäi tr−íc ®©y cña albert coal.
conchoidal d¹ng vá sß. VÕt vì tr«ng nh− vá sß. 179
albite-epidote- t−íng amphibolit-epidot-albit. TËp hîp cña c¸c tæ hîp kho¸ng vËt biÕn chÊt trong ®ã c¸c ®¸ basic cã mÆt 180
amphibolite facies albit + epidot + hornblend. T−¬ng tù nh− t−íng epidot-amphibolit cña Eskola,
mét c¸ch ch−a ch¾c ch¾n mang tÝnh chuyÓn tiÕp gi÷a t−íng phiÕn lôc vµ
t−íng amphibolit. Nãi chung ®−îc xÕp vµo t−íng ¸p suÊt cao cña biÕn chÊt
khu vùc.
albite-epidote-hornfels t−íng sõng epidot-albit. TËp hîp cña c¸c tæ hîp kho¸ng vËt biÕn chÊt trong ®ã c¸c ®¸ basic cã mÆt 181
facies albit + epidot + chlorit + actinolit, ®iÓn h×nh cho phÇn ngoµi cïng cña vµnh
tiÕp xóc. Nã kh«ng cã sù kh¸c biÖt râ rµng víi t−íng phiÕn lôc vµ thùc tÕ
nhiÒu t¸c gi¶ (thÝ dô Miyashiro, 1973) cho r»ng kh«ng ph¶i lµ mét t−íng biÕn
chÊt.
albite porphyrite porphyrit albit, albitit. X: albitite. 182
alboranite alboranit. Basalt chøa hypersthen-olivin ®−îc Becke ®Æt tªn n¨m 1899 theo tªn ®¶o 183
Alboran, T©y Ba Nha. Lµ basalt ¸ kiÒm hoÆc basalt tholeiit. Kh«ng nªn dïng.
albrittonite albritonit. Tªn tr−íc ®©y ®Ó chØ mét kho¸ng vËt, kh«ng râ rµng, hiÖn nay kh«ng dïng. 184
Aldanian Aldani. BËc ë Ch©u ¢u, Cambri d−íi (trªn Precambri, d−íi Lenan). 185
aldanite aldanit. Lo¹i thorianit chøa ch× vµ urani. 186
Aleppo stone ®¸ Alepo, agat d¹ng m¾t. X: eye agate. 187
eye agate agat d¹ng m¾t. Agat víi nh÷ng líp cã mÇu bao quanh mét t©m tèi mÇu, trong nh− con m¾t. 188
§n: Aleppo stone.
aleutite aleutit. Lo¹i belugit porphyrit. Spurr ®Æt tªn n¨m 1900 theo tªn Aleutian Islands. 189
Kh«ng nªn dïng.
426 alexandrine saphia saphia alexandrin. Saphia d¹ng alexandrin. c 190
alkali-calc index chØ sè kiÒm-v«i. X: alkali-lime index. 191

13
455 alkali charnockite charnockit. Theo Tobi (1971) lµ mét lo¹i ®¸ cña lo¹t charnockit trong ®ã th¹ch anh chiÕm c 192
20-60% cña hîp phÇn felsic vµ feldspar kiÒm chiÕm h¬n 90% tæng feldspar.
¤ng ®· sö dông thuËt ng÷ nµy thay thÕ cho enderbit.
alkaline tÝnh kiÒm. Lµ tÝnh tõ ®ång nghÜa alkali (hh) vµ alkalic (th). 193
alkaline-sulfide gi¶ thuyÕt sulfua-kiÒm. Lý thuyÕt vÒ sù thµnh t¹o má quÆng, cho r»ng c¸c ion sulfua trong dung dÞch 194
hypothesis nhiÖt dÞch cã vai trß vËn chuyÓn quÆng. Lý thuyÕt chØ ®óng ®èi víi mét sè Ýt
kim lo¹i th«ng th−êng (Krauskopf, 1967).
alkalinity ®é kiÒm. §é d− ion hydroxid trong dung dÞch. 195
alkali-olivine basalt basalt olivin-kiÒm. ThuËt ng÷ do Tilley ®Ò xuÊt n¨m 1950 ®Ó thay thÕ thuËt ng÷ basalt olivin ®· 196
®−îc Kennedy sö dông n¨m 1933. ThuËt ng÷ nµy ®· ®−îc Yoder vµ Tilley
(1962) dïng thay cho alkali basalt vµ Chayes (1964) dïng thay cho alkaline
basalt.
allenite alenit. X: pentahydrite. 197
475 Allerod c 198
allevardite alevardit. X: rectorite. 199
allgovite algovit. ThuËt ng÷ cò chØ mét nhãm ®¸ magma chøa augit, plagioclas vµ cã thµnh 200
phÇn giao ®éng tõ dolerit ®Õn gabro gåm c¶ lo¹i porphyrit. Tªn ®−îc ®Æt theo
tªn vïng Allgäu Alps. Cßn ®−îc viÕt : algovite.
algovite algovit. X: allgovite. 201
alliaceous mïi tái, mïi arsen. Liªn quan tíi lo¹i kho¸ng vËt khi ®Ëp, v¹ch, nung nãng ph¸t ra mïi tái, thÝ dô 202
c¸c kho¸ng vËt chøa arsen.
allingite alingit. Nhùa hãa ®¸ (retinit) kh«ng chøa acid sucinic (c«ng thøc 203
HOOCCH2CH2COOH) nh−ng cã nhiÒu l−u huúnh, thÊy ë Allinges, Haute –
Savoie, Ph¸p.
allomeric ®ång h×nh (tt). X: isomorphous. 204
allomerism ®ång h×nh, hiÖn t−îng ®ång X: isomorphism. 205
h×nh.
allomorph thÓ ®a h×nh ; thÓ l−ìng h×nh ; X: polymorph ; dimorph ; pseudomorph. 206
thÓ gi¶ h×nh.
allomorphic ®a h×nh, kh¸c h×nh cïng chÊt. §n: polymorphic. 207
493 allomorphism hiÖn t−îng dÞ h×nh, tha h×nh. 1-(cs) Mét thuËt ng÷ ®−îc dïng kh«ng ®óng ®èi víi hiÖn t−îng lÆp h×nh cña c 208

14
 Hai m¶nh.
2-(kv) HiÖn t−îng kh¸c h×nh cïng chÊt. X: paramorphism.
allomorphous ®a h×nh, kh¸c h×nh cïng chÊt. §n: polymorphic. 209
allopalladium alopaladi. X: stibiopalladinite. 210
allophaneton alophaneton. ThuËt ng÷ cò kh«ng cßn dïng cña thî gèm (®Æc biÖt ë Ch©u ¢u) dïng ®Ó chØ 211
hîp phÇn cña sÐt tan trong acid hydrochloric (HCl).
allophanite alophanit. §ång nghÜa cò cña allophane. 212
allogenic tha sinh, kh¸c nguån (tt). 213
allothigene tha sinh, kh¸c nguån. X: allogene. 214
allothigenetic tha sinh, kh¸c nguån. §n: allogenic. 215
allothigenic tha sinh, kh¸c nguån. §n: allogenic. 216
allothigenous tha sinh, kh¸c nguån. 1-§n: allogenic. 217
2-Trong ph©n lo¹i ®¸ vôn nói löa, ®ã lµ vËt liÖu ngÉu nhiªn, kh¸c nguån,
ngo¹i lai.
allothimorph thÓ tha h×nh, kh¸c h×nh, gi¶ Mét bé phËn cña ®¸ biÕn chÊt cßn gi÷ l¹i ®−êng nÐt, ranh giíi tinh thÓ nguyªn 218
h×nh. thñy (Johannsen, 1939).
allothogenic tha sinh, kh¸c nguån. X: allogenic. 219
allochemical tha biÕn chÊt hãa häc. HiÖn t−îng biÕn chÊt cã sù bæ sung hoÆc gi¶m bít vËt chÊt vµ do vËy lµm thay 220
metamorphism ®æi m¹nh mÏ thµnh phÇn hãa häc cña ®¸ (Mason, 1958).
Alleghany orogeny t¹o nói Alleghany. VËn ®éng t¹o nói g©y biÕn d¹ng cña ®¸ ë tØnh Valley and Ridge vµ cao 221
nguyªn Allegheny kÕ cËn ë trung t©m vµ phÝa nam Appalachians. Kh«ng s¾p
xÕp ®−îc mét c¸ch ch¾c ch¾n vÒ mÆt ®Þa tÇng. C¸c ®¸ Pensylvani cã mÆt ë
nhiÒu n¬i, mét sè Ýt lµ Perm d−íi. §a sè cã lÏ lµ Paleozoi muén, nh−ng mét sè
pha cã thÓ xÕp vµo Trias sím. ThuËt ng÷ do H.P. Woodward ®Ò xuÊt 1957.
Allegheny orogeny t¹o nói Allegheny. X: Alleghany orogeny. 222
allitic alit (tt). §Ò cËp tíi mét lo¹i ®¸ hoÆc ®Êt trong ®ã silica (SiO2) bÞ röa lòa m¹nh, chøa 223
hµm l−îng nh«m vµ s¾t cao ë cÊp h¹t sÐt.
allotrio- xa l¹, ngo¹i lai, kh¸c biÖt. TiÕp ®Çu ng÷ cã nghÜa lµ xa l¹, ngo¹i lai. 224
allotrioblast tha biÕn d−. X: xenoblast. 225
allotriomorphic tha h×nh, kh¸c h×nh. §n: xenomorphic. 226

15
 ThuËt ng÷ “allotriomorphisch” do Rosenbusch ®Ò xuÊt n¨m 1887 nh−ng
kh«ng nhËn ®−îc quyÒn −u tiªn.
allotriomorphic-granular h¹t tha h×nh. §n: xenomorphic. 227
allivalite alivalit. Lo¹i gabro chøa anorthit vµ olivin, cã Ýt hoÆc kh«ng cã pyroxen, kho¸ng vËt 228
phô lµ apatit vµ oxid s¾t. ThuËt ng÷ do Harker ®Æt n¨m 1908 theo tªn vïng
Allival, Scotland. Kh«ng nªn dïng.
dolomilith dolomilith. X: dolomith. 229
4426 dolomite dolomit. 1-(kv) Kho¸ng vËt t¹o ®¸ th«ng th−êng, khèi mÆt thoi : CaMg(CO3)2. Mét c 230
phÇn cña magnesi cã thÓ ®−îc thay thÕ bëi ion s¾t vµ mét Ýt bëi mangan.
Dolomit cã mÇu tr¾ng, kh«ng mÇu hoÆc phít vµng, n©u, phít hång hoÆc x¸m.
Nã c¸t khai hoµn toµn theo mÆt thoi, cã ¸nh thñy tinh hoÆc ngäc trai, sñi bät
nhÑ trong acid HCl nguéi, lo·ng. Nã cã trong c¸c m¹ch ®¸ dolomit, lµ kho¸ng
vËt m¹ch th«ng th−êng vµ cßn cã mÆt trong serpentinit vµ c¸c ®¸ chøa Mg
kh¸c. §n: bitter spar, pearl spar.
2-(trt) §¸ dolomit, lo¹i ®¸ trÇm tÝch carbonat cã h¬n 50% träng l−îng kho¸ng
vËt dolomit, hoÆc chiÕm phÇn chñ yÕu khi quan s¸t d−íi kÝnh hiÓn vi, hoÆc lµ
lo¹i ®¸ v«i, ®¸ hoa giµu carbonat magnesi; ®Æc biÖt lµ ®¸ trÇm tÝch carbonat
chøa h¬n 90% dolomit vµ nhá h¬n 10% calcit, hoÆc cã tû sè Ca/Mg giao ®éng
trong kho¶ng 1,5 ®Õn 1,7 (Chilingar, 1957), hoÆc cã thµnh phÇn MgO 19,5
®Õn 21,6% hay carbonat Mg 41,0-45,4% (Pettijohn, 1957). Dolomit cã d¹ng
kÕt tinh hoÆc kh«ng kÕt tinh, th−êng tæ hîp vµ xen líp víi ®¸ v«i. Nã còng
th−êng thay thÕ ®¸ v«i sau qu¸ tr×nh l¾ng ®äng. Dolomit tinh khiÕt (trõ khi h¹t
rÊt mÞn) sñi bät rÊt yÕu trong acid HCl nguéi. §−îc ®Æt tªn theo Dðodat Guy
de Dolomieu (1750-1801), nhµ ®Þa chÊt Ph¸p, lÇn ®Çu tiªn dïng ®Ó gäi ®¸
carbonat ë Tyrolean Alps. §n: dolostone, dolomite rock.
4428 dolomite mudstone ®¸ bïn dolomit, ®¸ dolomit vi X: dolomicrite. c 231
tinh, dolomicrit.
dolomite rock ®¸ dolomit. X: dolomite (trt). 232
4429 dolomith ®¸ dolomit. ThuËt ng÷ ®−îc Grabau dïng (1924) ®Ó chØ ®¸ dolomit. §n: dolomilith. c 233
aubrite aubrit. Thiªn th¹ch ®¸ achondrit cã thµnh phÇn kho¸ng vËt chñ yÕu lµ enstatit, mét Ýt 234
diopsit vµ cã cÊu t¹o d¨m. §n: bustite.
achondrite achondrit. Thiªn th¹ch ®¸ kh«ng cã d¹ng cÇu (chondrul). Achondrit kÕt tinh h¹t th« h¬n 235
chondrit vµ ®a sè chóng kh«ng cã Ni-Fe. Chóng gièng nh− ®¸ d¹ng ®Êt víi

16
 nh÷ng m¶nh kh¸ lín kho¸ng vËt cã thÓ nh×n thÊy b»ng m¾t th−êng. Tt:
achondritic.
achroite achroit. Tourmalin kh«ng mÇu ®−îc dïng lµm ®¸ quý. 236
acid acid (tt). 1-X: silicic. 237
2-X: acidic.
3-Plagioclase natri (acid plagioclas).
acidic acid (tt). 1-Lµ thuËt ng÷ chØ c¸c ®¸ magma cã h¬n 60% SiO2, ph©n biÖt víi ®¸ trung 238
tÝnh vµ ®¸ basic. ThØnh tho¶ng còng ®−îc sö dông mét c¸ch kh«ng chÆt chÏ,
kh«ng chÝnh x¸c nh− mét tõ t−¬ng ®−¬ng felsic vµ qu¸ b·o hßa, nh−ng nh÷ng
thuËt ng÷ nµy bao gåm c¸c kiÓu ®¸ (thÝ dô syenit nepphelin, basalt th¹ch anh)
mµ nãi chung kh«ng ®Ò cËp ®Õn tÝnh acid. §©y kh«ng ph¶i lµ c¸ch dïng cña
c¸c nhµ hãa häc vµ bÞ sù ph¶n ®èi cña mét sè ng−êi do b¶n chÊt kh«ng chuÈn
x¸c cña chóng.
2-¸p dông mét c¸ch kh«ng chÆt chÏ chØ c¸c ®¸ magma cã thµnh phÇn chñ yÕu
lµ c¸c kho¸ng vËt s¸ng mÇu, cã träng l−îng thÊp. Ss: felsic. §n: acid, silicic.
auerlite auerlit. Lo¹i thorit chøa P víi tû sè PO4/SiO4 kho¶ng 0,8:1. 239
auganite auganit. Andesite chøa augit. Theo Johannsen lµ basalt olivin. Kh«ng nªn dïng. 240
augen d¹ng m¾t. Trong c¸c ®¸ biÕn chÊt ph©n phiÕn nh− ®¸ phiÕn vµ gneis c¸c h¹t kho¸ng vËt 241
d¹ng thÊu kÝnh hoÆc c¸c tËp hîp kho¸ng vËt cã d¹ng m¾t, thÓ hiÖn ë l¸t c¾t
trong quan hÖ t−¬ng ph¶n víi c¸c kho¸ng vËt kh¸c. Tõ cã gèc §øc, nghÜa lµ
“m¾t”.
augen-blast biÕn tinh d¹ng m¾t. Ban biÕn tinh d¹ng m¾t trong ®¸ biÕn chÊt ®éng lùc (Bayly, 1968). 242
19801 augen-clast vôn cµ n¸t d¹ng m¾t. Trong ®¸ biÕn chÊt ®éng lùc c¸c m¶nh cµ n¸t d¹ng m¾t trong mét tËp hîp bÞ 243
cµ n¸t (Bayly, 1968).
augen gneiss gneis d¹ng m¾t. ThuËt ng÷ tæng qu¸t chØ ®¸ gneis cã c¸c “m¾t”. 244
augen schist ®¸ phiÕn d¹ng m¾t. §¸ biÕn chÊt ®Æc tr−ng bëi sù cã mÆt cña c¸c kho¸ng vËt t¸i kÕt tinh d¹ng m¾t 245
hoÆc ph©n phiÕn song song xen kÑp nhau.
augen structure cÊu t¹o d¹ng m¾t. Trong mét sè ®¸ biÕn chÊt ph©n phiÕn vµ gneis cã cÊu t¹o gåm mét sè kho¸ng 246
vËt nh− feldspar, th¹ch anh, granat bÞ nÐn Ðp t¹o nªn nh÷ng d¹ng elip, thÊu
kÝnh nh− con m¾t (augen), bao bäc bëi c¸c líp song song gåm mica vµ
chlorit. §n: eyed structure, phacoidal structure.
augitite augitit. Tephrit chøa nhiÒu ban tinh clinopyroxen vµ mét Ýt amphibol, magnetit, 247

17
 ilmenit, apatit, thØnh tho¶ng cã c¶ nephelin, hauyn, hoÆc feldspar trªn nÒn
thñy tinh tèi mÇu cã thÓ lµ mét tËp hîp analcim. Kh«ng nªn dïng.
augitophyre augitophyre. §¸ basalt porphyrit chøa ban tinh augit. Kh«ng nªn dïng. 248
1170 aulacogen aulacogen, vïng tròng d¹ng ThuËt ng÷ do Shatski ®Ò x−íng n¨m 1946 ®Ó chØ mét bån tròng dµi hÑp kÐo c 249
®Þa hµo. dµi vµo mét craton tõ mét ®Þa m¸ng hoÆc tõ mét ®ai nói (h×nh thµnh tõ mét
®Þa m¸ng) (Biddle vµ Christie-Blick, 1985). Nã lµ mét ®Þa hµo kiÕn t¹o trªn
mét craton ®−îc giíi h¹n bëi c¸c ®øt g·y thuËn. C¸c aulacogen h−íng vµo
craton vµ më ra ë phÝa ngoµi.
aureole vµnh, quÇng. §íi bao quanh th©n magma x©m nhËp, c¸c ®¸ v©y quanh bÞ biÕn chÊt tiÕp 250
xóc. §n: contact aureole, contact zone, metamorphic aureole, thermal
aureole, exomorphic zone, zone (meta – biÕn chÊt).
auric vµng, cã chøa vµng (tt). §Ò cËp tíi mét hîp chÊt chøa vµng, ®Æc biÖt lµ vµng cã hãa trÞ ba. ThÝ dô acid 251
auric (auric acid : HauO2). Ss: auriferous.
auriferous chøa vµng (tt). §Ò cËp tíi mét ®èi t−îng chøa vµng, ®Æc biÖt lµ c¸c má kho¸ng chøa vµng. 252
ThÝ dô má kho¸ng chøa vµng (auriferous mineral deposit). Ss: auric.
1171 aurichalcite aurichalcit. Kho¸ng vËt mµu xanh nh¹t : (Zn,Cu)5(CO3)2(OH)6. §n: brass ore. c 253
australite australit. Lo¹i tektit ®en huyÒn ë nam óc. 254
Austrian orogeny t¹o nói Austria. Mét trong h¬n 30 pha t¹o nói cã ®êi sèng ng¾n trong Phanerozoi do Stille x¸c 255
lËp. Pha t¹o nói Austria x¶y ra vµo cuèi Creta sím.
autobrecciation sù kÕt d¨m tù sinh. Sù thµnh t¹o cña d¨m kÕt tù sinh. ThÝ dô qu¸ tr×nh kÕt m¶nh do hîp phÇn líp 256
vá ®· ®«ng cøng cña khèi lava hçn hîp vµo trong phÇn h·y cßn láng.
autoclast m¶nh ®¸ tù vôn. Mét m¶nh ®¸ trong ®¸ tù vì vôn. 257
1192 autoclastic rock ®¸ tù vì vôn, ®¸ vôn tù sinh. ThuËt ng÷ do Smyth ®Ò xuÊt n¨m 1891 chØ lo¹i ®¸ cÊu t¹o d¨m hoÆc r¹n nøt c 258
do va ®Ëp, biÕn chÊt ®éng lùc, vËn ®éng t¹o nói hoÆc do c¸c qu¸ tr×nh ®éng
lùc kh¸c, thÝ dô d¨m kÕt ®øt g·y hoÆc ®¸ dolomit d¨m kÕt thµnh t¹o do co rót
trong qu¸ tr×nh t¹o ®¸ ®i kÌm víi t¸i g¾n kÕt.
1193 autogenetic tù sinh (tt). 1-§Þa h×nh tù ph¸t triÓn, tù tiÕn hãa do chÝnh ®iÒu kiÖn côc bé vµ kh«ng bÞ c 259
¶nh h−ëng c¸c chuyÓn ®éng t¹o nói. VÝ dô ®Þa h×nh t¹o nªn do m−a r¬i vµ c¸c
dßng ch¶y bÒ mÆt t¹o thµnh hÖ s«ng suèi d¹ng cµnh c©y. 2- KiÓu hÖ s«ng
suèi hoµn toµn do ®iÒu kiÖn bÒ mÆt quyÕt ®Þnh (mµ s«ng ngßi ch¶y trªn ®ã).
VÝ dô: hÖ thèng s«ng suèi ph¸t triÓn duy nhÊt trªn vïng x©m thùc th−îng
nguån.

18
 autecology sinh th¸i häc c¸ thÓ. Ngµnh khoa häc nghiªn cøu mèi liªn quan cña c¸ thÓ sinh vËt hoÆc mét loµi 260
víi m«i tr−êng cña chóng. §n: autoecology.
1183 authigenetic t¹i sinh (tt). §n: authigenic. c 261
authigenic t¹i sinh (tt). Thµnh t¹o vµ ph¸t sinh t¹i chç - ®Æc biÖt ®Ò cËp tíi c¸c thµnh phÇn cña ®¸ vµ 262
c¸c kho¸ng vËt kh«ng cã sù vËn chuyÓn rêi khái vÞ trÝ thµnh t¹o mµ t¹i ®ã
hiÖn nay chóng ta t×m thÊy chóng; ®Ò cËp ®Õn c¸c kho¸ng vËt cïng thµnh t¹o
mét thêi gian vµ lµ thµnh phÇn cña mét tæ hîp ®¸. ThuËt ng÷ cßn ®−îc dïng
®Ó chØ mét kho¸ng vËt (nh− th¹ch anh hoÆc feldspar) khi cã sù l¾ng ®äng cña
trÇm tÝch nguyªn thñy. Ngn: allogenic. §n: authigenous, authigenetic.
authigenous t¹i sinh (tt). 1-§n: authigenic. 263
2-Trong ph©n lo¹i ®¸ vôn nói löa lµ lo¹i thµnh t¹o t¹i chç.
autoarenite autoarenit. Lµ lo¹i c¸t, s¶n phÈm cña ph¸ hñy kiÕn t¹o, t−¬ng ®ång vÒ kÝch th−íc h¹t víi d¨m M 264
kÕt tù vì vôn.
audio-magneto-telluric ph−¬ng ph¸p tõ tellur ©m tÇn. Kh¶o s¸t tõ tellur víi viÖc lîi dông tr−êng ®iÖn tõ tù nhiªn kho¶ng 20 Hz. ViÕt t¾t M 265
method AMT.
AMT ph−¬ng ph¸p tõ tellur ©m tÇn. ViÕt t¾t cña audio-magneto-telluric method. M 266
autointrucsion hiÖn t−îng tù x©m nhËp, tù tiªm 1-(magma) Lµ qu¸ tr×nh dung dÞch tµn d− cña magma ph©n dÞ tiªm nh©p vµo trong M 267
nhËp. nh÷ng khe nøt cña bÌ kÕt tinh tr−íc ®ã do bÞ biÕn d¹ng nguån gèc kh«ng râ rµng.
§n : autoinjection.
2-(Trt) HiÖn t−îng trÇm tÝch v©tk liÖu ®¸ tõ mét bé phËn cña vØa vµo trong mét bé
phËn kh¸c x¶y ra trong qu¸ tr×nh l¾ng ®äng.
autoinjection hiÖn t−îng tù x©m nhËp §n : autointrucsion (magma). M 268
autolith autolith Bao thÓ trong ®¸ magma cã mèi liªn quan nguån gèc víi chÝnh magma ®ã. §n: M 269
cognate inclusion ; cognate xenolith ; endogenous inclusion. Ss : xenolith.
Trong ®¸ granitoid cã nh÷ng tËp hîp kho¸ng vËt Fe-Mg cã nguån gèc kh«ng râ
rµng (Balk, 1937). Nã cã thÓ cã h×nh trßn, bÇu dôc, thÊu kÝnh, côc.
autometamorphism tù biÕn chÊt. Lµ qu¸ tr×nh t¸i kÕt tinh cña mét tæ hîp kho¸ng vËt magma d−íi ®iÒu kiÖn nhiÖt M 271
®é h¹ thÊp do t¸c ®éng cña c¸c chÊt bèc h¬i cña chÝnh nã, thÝ dô serpentin hãa
peridotit hoÆc spilit hãa cña basalt.
Sù biÕn ®æi cña ®¸ magma g©y ra bëi dung dÞch tµn d− cña chÝnh nã (Tyrrel,
1926). Qu¸ tr×nh nµy hay ®−îc gäi lµ “hËu sinh” (deuteric), bëi v× nã kh«ng ®−îc
xem lµ biÕn chÊt.
autometasomatism tù biÕn chÊt trao ®æi. Sù biÕn ®æi cña ®¸ magma võa míi kÕt tinh g©y ra bëi hîp phÇn dung dÞch giµu M 272
n−íc cuèi cïng cña chÝnh nã x¶y ra trong ®¸ do cã líp bao quanh l¹nh kh«ng
thÊm n−íc.
autolysis sù tù ph©n. Qu¸ tr×nh “tù tiªu” nh− albit hãa cña plagioclas trong lava (dung nham) bëi Na tõ M 273

19
 chÝnh dung nham h¬n lµ Na míi ®−a vµo.
Sù quay l¹i cña mét chÊt vµo trong dung dÞch nh− phosphat t¸ch tõ n−íc biÓn nhê
sinh vËt næi (plankton) vµ trë l¹i n−íc biÓn khi nh÷ng sinh vËt nµy chÕt vµ ph©n
hñy.
automicrite automicrit. Orthomicrit t¹i chç. M 274
automolite automolit. Gahnit xanh tèi ®Õn gÇn nh− ®en. M 275
automorphic tù h×nh (tt). 1-§Ò cËp tíi kiÕn tróc toµn tinh cña ®¸ magma hoÆc biÕn chÊt ®Æc tr−ng bëi c¸c M 276
tinh thÓ víi c¸c mÆt ®Æc tr−ng cña chÝnh chóng. ThuËt ng÷ nµy (Rohrbah, 1885)
nhËn ®−îc quyÒn −u tiªn ®èi víi thuËt ng÷ idiomorphic (tù h×nh) (Rosenbusch,
1887), mÆc dï vËy thuËt ng÷ idiomorphic vÉn ®−îc dïng phæ biÕn h¬n ë Hoa Kú.
2-§n : euhedral (tù h×nh), kh«ng dïng ë Hoa Kú nh−ng l¹i ®−îc −a dïng ë Ch©u
¢u, kiÕn tróc t−¬ng øng lµ “panautomorphic” nghÜa lµ “toµn tù h×nh”, hiÖn kh«ng
cßn dïng.
§n: automorphic-granular.
automorphic-granular h¹t tù h×nh §n: automorphic. 277
autopneumatolysis khÝ hãa tù ph©n gi¶i Tù biÕn chÊt g©y nªn t¸i kÕt tinh cña c¸c kho¸ng vËt hoÆc biÕn ®æi ®¸ do khÝ cã M 278
nguån tõ chÝnh magma hoÆc ®¸ ®ã.
autosite autosit Lo¹i ®¸ magma cã thµnh phÇn t−¬ng øng víi kersantit nhung kh«ng cã feldspar. M 279
Kh«ng nªn dïng.
auxiliarry mineral kho¸ng vËt phô Trong ph©n lo¹i ®¸ magma cña Johannsen, lµ kho¸ng vËt s¸ng mµu t−¬ng ®èi M 280
hiÕm nh− apatit, muscovit, corindon, fluorit hoÆc topaz.
auxiliary fault ®øt g·y phô; ®øt g·y nh¸nh Mét ®øt g·y phô kÒ s¸t hoÆc ph©n nh¸nh tõ mét ®øt g·y chÝnh. M 281
Avalonian orogeny t¹o nói Avaloni C 282
avanturine avanturin ViÕt sai cña thuËt ng÷ aventurine. M 283
avenlinoite avenlinoit X: cyrilovite. M 284
aventurescence aventurescenc Kho¸ng vËt trong mê, ph¶n x¹ ¸nh s¸ng m¹nh do chøa bao thÓ trong kho¸ng vËt. c 285
ThÝ dô th¹ch anh aventurin, feldspar aventurin (sunstone - ®¸ mÆt trêi).
aventurine aventurin Th¹ch anh mê, lãng l¸nh víi nh÷ng bao thÓ kho¸ng vËt kh¸c; lo¹i quartzit lãng M 286
l¸nh v× cã chøa nh÷ng kho¸ng vËt nhá nh− mica xanh, ilmenit, hematit vµ limonit.
§n : aventurine quartz.
Feldspar aventurin. X : aventurine feldspar.
ThuËt ng÷ cßn ®−îc dïng nh− mét tÝnh tõ ®Ó chØ tÝnh lãng l¸nh cña thñy tinh hoÆc
kho¸ng vËt cã chøa nh÷ng bao thÓ mµu vµng trang kim. ThuËt ng÷ bÞ viÕt sai lµ
avanturine. §n : adventurine.
aviolite aviolit Lo¹i ®¸ sõng cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ mica vµ cordierrit. §Þa ph−¬ng ®Æc tr−ng : M 287
Monte Aviolo, Italian Alps.
avlakogene avlakogen §n : aulacogen. ThuËt ng÷ ®−îc Shatsky ®Ò x−íng 1955. Gèc Nga. M 288

20
avon S«ng §n: river. Gèc Celt (mét d©n téc cæ ë T©y ¢u, Tr−íc khi ng−êi La M· tíi). M 289
axiolite axiolit TËp hîp h×nh cÇu, trong ®ã c¸c tinh thÓ h×nh kim táa ra tõ mét ®−êng ë gi÷a hay M 290
®óng h¬n lµ tõ mét ®iÓm. ThÝ dô tËp hîp h×nh cÇu trong ryolit gåm nh÷ng m¶nh
thñy tinh vµ nh÷ng tinh thÓ feldspar h×nh kim, h×nh sîi; hoÆc d¹ng trøng c¸, h¹t
®Ëu trong trÇm tÝch carbonat bao quanh lµ nh÷ng tinh thÓ h×nh kim.
axiolith axiolith X : axiolite. M 291
axiolitic axiolit (tt) §Ò cËp tíi lo¹i ®¸ cã kiÕn tróc axiolit (chøa nhiÒu, phong phó axiolit). M 292
Azoic Azoi, §¹i v« sinh (®t). PhÇn sím cña TiÒn Cambri, ®Æc tr−ng b»ng c¸c ®¸ kh«ng chøa dÊu vÕt cña sù c 293
sèng. Còng cã khi ®−îc hiÓu lµ toµn bé TiÒn Cambri.
azoic kh«ng cã sù sèng (tt) §Ò cËp tíi m«i tr−êng kh«ng cã sù sèng. M 294
azoproite azoproit Mét kho¸ng vËt nhãm ludwigit : (Mg, Fe+2)2 (Fe+3, Ti, Mg) BO5. M 295
azulite azulit Lo¹i smÝthonit trong mê, xanh nh¹t th−êng cã d¹ng khèi lín (thÝ dô ë Arizona vµ M 296
Greece).
azurchalcedony azurchalcedon X : azurlite. M 297
azure quartz th¹ch anh xanh, quartz azur Th¹ch anh xanh, ®Æc biÖt lµ th¹ch anh saphir. M 298
azure stone ®¸ mµu xanh da trêi §Ó chØ lo¹i ®¸ mµu xanh hoÆc c¸c kho¸ng vËt mµu xanh nh− lazulit vµ azurit. M 299
lapis lazuli ®¸ mµu xanh da trêi M 300
azurlite azurlit Lo¹i chalcedon nhuèm mµu xanh do chrysocola vµ ®−îc sö dông nh− ®¸ quý. §n : M 301
azurchalcedony.
azurmalachite azurmalachit Hçn hîp chÆt chÏ hoÆc mäc xen cña azurit vµ malachit th−êng t¹o thµnh khèi, d¶i m 302
®−îc dïng lµm ®¸ trang trÝ.
Babel quartz th¹ch anh Babel Lo¹i th¹ch anh tinh thÓ tr«ng gièng nh− th¸p Babel. §n : Babylonian quartz. m 303
bacalite bacalit Lo¹i hæ ph¸ch ë Baja California, Mexico. m 304
baikalite baikalit Lo¹i diopsit mµu xanh tèi chøa s¾t, t×m thÊy ë gÇn hå Baikal, Liªn X«. m 305
baikerinite baikerinit Hydrocarbon nhùa, qu¸nh chøa 1/3 lµ baikerit cã thÓ t¸ch ra b»ng cån. m 306
baikerite baikerit Mét lo¹i ozocerit. m 307
ball coal than côc, than hßn Than cã d¹ng khèi cÇu cã thÓ ®−îc h×nh thµnh do g¾n kÕt. §õng nhÇm lÉn víi coal m 308
ball (kÕt h¹ch trong than, thËn than).
coal ball kÕt h¹ch trong than, thËn than KÕt h¹ch tµn tÝch thùc vËt bÞ kho¸ng hãa n»m trong than hoÆc ®¸ v©y quanh. §õng m 309
nhÇm lÉn víi ball coal (than côc, than hßn).
ball ironstone quÆng s¾t d¹ng côc §¸ trÇm tÝch chøa nhiÒu kÕt h¹ch quÆng s¾t. m 310
ball jasper ngäc bÝch, jasper d¹ng cÇu Jasper cã nh÷ng d¶i mµu ®á vµ mµu vµng. m 311
Jasper khèi d¹ng cÇu.
ballon ®åi, khèi n©ng h×nh trßn; balon §åi, khèi n©ng d¹ng vßm h×nh trßn thµnh t¹o do bãc mßn hoÆc n©ng tråi. Gèc m 312
Ph¸p, “balloon” nghÜa lµ h×nh cÇu.
ballstone ®¸ h×nh cÇu KÕt h¹ch hoÆc thÊu kÝnh ®¸ lín trong mét ®Þa tÇng, ®Æc biÖt lµ thÊu kÝnh quÆng s¾t m 313
trong c¸c vØa than. §n : ball.

21
ball doi c¸t; khèi ®¸, kÕt h¹ch h×nh Doi c¸t, ®ª c¸t däc bê biÓn. §n : longshore bar. m 314
cÇu Khèi ®¸, kÕt h¹ch h×nh cÇu. CÊu t¹o trÇm tÝch nguyªn sinh chøa nh÷ng khèi vËt
liÖu h×nh cÇu.
ball-and-pillow structure cÊu t¹o-gèi CÊu t¹o trÇm tÝch nguyªn sinh cã trong c¸t kÕt, ®¸ v«i ®Æc tr−ng bíi c¸c khèi d¹ng m 315
thËn b¸n cÇu gièng khèi cÇu, gèi vµ th«ng th−êng do sôt lë. ThÝ dô khèi gi¶ kÕt
h¹ch. ThuËt ng÷ do Smith ®Ò xuÊt 1916.
banatite banatit Diorit th¹ch anh chøa feldspar kiÒm. HiÖn nay kh«ng dïng. m 316
band b¨ng ¶nh viÔn th¸m, b¨ng; d¶i, 1-(t®c) VÖ tinh chôp ¶nh bÒ mÆt Tr¸i ®Êt theo c¸c d¶i tÇn sè kh¸c nhau, mçi mét m 317
tÇng, líp. d¶i tÇn sè ®−îc ghi lªn mét b¨ng ¶nh. VÝ dô ¶nh LANSAT TM kªnh 1 cã b−íc
sãng 0,45-1 m, kªnh 2 cã b−íc sãng 1-1,45 m, v.v.
2-(®t) TÇng ®¸ máng ph©n biÖt b»ng th¹ch häc hoÆc mµu s¾c, sù phæ biÕn cña c¸c
d¶i, líp máng ®ã rÊt thuËn lîi cho viÖc liªn kÕt ®Þa tÇng.
Líp ®¸ trong tÇng than.
Líp b¨ng hµ.
TÇn sè hoÆc kho¶ng c¸ch b−íc sãng.
bandaite bandait Dacit chøa labradorit hoÆc bytownit. Iddings (1913) ®Æt theo tªn vïng Bandai San, m 318
NhËt B¶n. Kh«ng nªn dïng.
banded agate agat ph©n d¶i Agat cã mµu kh¸c nhau (t«ng mµu c¬ b¶n lµ x¸m, nh−ng cã c¶ mµu tr¾ng, n©u tèi, m 319
nh¹t, phít xanh vµ c¸c mµu kh¸c) ph©n biÖt bëi c¸c d¶i tinh tÕ, ®é dµy kh¸c nhau.
Nh÷ng d¶i mµu song song hoÆc uèn l−în.
Agat ph©n d¶i ®−îc t¹o thµnh do l¾ng ®äng silica (SiO2) (dung dÞch ®−îc cung cÊp
tõng ®ît) trong hang hèc cña ®¸ hoÆc thµnh líp tÝch ®äng trªn v¸ch hang hèc.
banded coal than ph©n d¶i Than kh«ng thuÇn nhÊt chøa c¸c d¶i cã ¸nh kh¸c nhau. Than ph©n d¶i th−êng m 320
chøa bitum.
banded gneiss gneis ph©n d¶i §¸ phøc hîp hoÆc biÕn chÊt ph©n líp ®Òu víi c¸c líp xen kÏ cã thµnh phÇn vµ cÊu m 321
t¹o kh¸c nhau. BÒ dµy cña c¸c líp th−êng kh«ng lín h¬n mét vµi mÐt.
banded hematite quartzite quartzit hematit ph©n d¶i ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Ên §é vµ óc ®Ó chØ thµnh hÖ s¾t. m 322
banded iron formation thµnh hÖ s¾t ph©n d¶i Thµnh hÖ s¾t cã tÝnh ph©n d¶i ®Æc tr−ng, nãi chung giµu kho¸ng vËt s¾t vµ phiÕn m 323
sÐt hoÆc th¹ch anh h¹t nhá. ViÕt t¾t : bif.
bif thµnh hÖ s¾t ph©n d¶i ViÕt t¾t cña banded iron formation. Cßn ®−îc viÕt t¾t lµ BIF. m 4 324
2
8
banded ironstone quÆng s¾t ph©n d¶i ThuËt ng÷ ®−îc sö dông ë Nam Phi ®Ó chØ thµnh hÖ s¾t giµu oxid s¾t vµ phiÕn sÐt m 325
t¹o thµnh líp, d¶i mµu n©u, ®á, ®en. T−¬ng øng víi thuËt ng÷ ironstone ë Hoa Kú
vµ c¸c n¬i kh¸c.
banded quartz-hematite hematit-th¹ch anh ph©n d¶i §n : itabirite; X : banded hematite quartzite. m 326
banded peat than bïn ph©n d¶i Than bïn gåm c¸c d¶i xen kÏ cña tµn tÝch thùc vËt ph©n hñy vµ vËt chÊt thèi r÷a . m 327

22
banding tÝnh ph©n d¶i CÊu t¹o ph©n líp cña b¨ng hµ gåm c¸c líp b¨ng h¹t lín, h¹t mÞn hoÆc nhiÒu bät m 328
khÝ, trong suèt xen kÏ nhau.
CÊu t¹o ph©n d¶i trong ®¸ magma hoÆc biÕn chÊt, kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n líp.
Lµ s¶n phÈm tÝch ®äng cña dßng vËt chÊt kh«ng ®ång nhÊt hoÆc tÝch ®äng lÇn l−ît
c¸c líp vËt liÖu kh¸c nhau. MÆc dï thuËt ng÷ bao hµm hai ®Æc ®iÓm cña ®¸, nh−ng
th«ng th−êng ®−îc sö dông ®Ó chØ tÝnh kh«ng ®ång nhÊt cña ®¸ magma thÓ hiÖn
nguån gèc cña chóng.
CÊu t¹o ph©n d¶i cña ®¸ biÕn chÊt, bao gåm c¸c d¶i gÇn song song cã cÊu t¹o hoÆc
thµnh phÇn kho¸ng vËt kh¸c nhau (hoÆc c¶ hai).
Nã cã thÓ lµ s¶n phÈm cña ph©n tô kh«ng ®ång bé vÒ thµnh phÇn trong qu¸ tr×nh
t¸i kÕt tinh hoÆc cã thÓ kÕ thõa tÝnh ph©n d¶i cña ®¸ trÇm tÝch hoÆc tÝnh ph©n líp
cña ®¸ magma.
Sù ph©n líp do l¾ng ®äng vËt liÖu kh¸c nhau trong c¸c líp xen kÏ, quan s¸t thÊy
®¸ trÇm tÝch ph©n líp trong l¸t c¾t th¼ng gãc.
G−¬ng lß, khai tr−êng (má).
barite dollar barit h×nh ®Üa ThuËt ng÷ ®Æc biÖt ®−îc sö dông ë Texas vµ Oklahoma ®Ó chØ nh÷ng khèi barit m 329
h×nh ®Üa thµnh t¹o trong c¸t kÕt hoÆc phiÕn sÐt cã c¸t.
barite rosette barit d¹ng hoa hång TËp hîp, chïm barit d¹ng tÊm th−êng thµnh t¹o trong c¸t kÕt. §n : barite rose, m 330
petrified rose.
barkevikite barkevikit Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng mµu phít n©u hoÆc ®en nhung cña nhãm amphibol gÇn m 331
gièng vÒ thµnh phÇn vµ h×nh d¹ng víi arfvedsonit.
basal c¬ së; nÒn (tt) m 332
basal disk ®Üa nÒn (cs) X : basal disc. m 333
basalt glass thñy tinh basalt §n : sideromelanne. m 334
basaltic basalt (tt) Thuéc basalt, gièng basalt, thÝ dô lava basalt (basaltic lava). m 335
basaltic andesite andesit basalt §¸ kiÒm v«i cã vÞ trÝ trung gian gi÷a basalt ®iÓn h×nh vµ andesit ®iÓn h×nh. ThuËt m 336
ng÷ ®−îc dïng réng r·i nh−ng kh«ng cã ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c. Kh«ng nªn dïng.
basaltic dome vßm basalt §n : shield volcano. m 337
basaltic hornblende hornblend basalt Hornblend mµu ®en hoÆc n©u giµu Fe+3 (Fe+2 bÞ oxy hãa) cã trong basalt vµ trong m 338
®¸ nói löa basic giµu s¾t kh¸c. Lo¹i hornblend mµu n©u ®Æc tr−ng cã tÝnh ®a s¾c
m¹nh, l−ìng chiÕt, khóc x¹ cao vµ gãc t¾t nhá. §n : lamprobolite; oxyhornblende;
basaltine.
basaltic layer líp basalt §ång nghÜa víi sima vµ víi c¸ch gäi tªn nh− vËybiÓu thÞ thµnh phÇn th¹ch häc cña m 339
nã. Nã còng ®−îc gäi lµ líp gabro vµ cã thÓ t−¬ng ®ång víi líp Conrad. Ss :
Mét líp nµo ®ã thØnh tho¶ng ®−îc gäi lµ “líp basalt” nÕu nh− cã tèc ®é ®Þa chÊn ~
6,5 – 7,0 km/s mÆc dï kh«ng biÕt thµnh phÇn cña nã.
basaltic plateau cao nguyªn basalt §n : lava plateau. m 340

23
basaltic rocks c¸c ®¸ basalt ThuËt ng÷ chung, hîp nhÊt c¸c ®¸ magma phun trµo tèi mµu h¹t mÞn nh− basalt, m 341
diabas, dolerit vµ andesit tèi mµu.
basaltine basaltin 1-(dt) hornblend basalt. m 342
2-(dt) augit.
3-(tt) §n : basaltic.
basaltite basaltit ThuËt ng÷ cò ®−îc dïng l¹i ë Héi nghÞ §Þa chÊt quèc tÕ n¨m 1900 ®Ó chØ basalt m 343
olivin. Kh«ng nªn dïng.
basalt obsidian obsidian basalt, thñy tinh basalt §n : sideromelane. m 344
basic bas; c¬ së; c¬ b¶n (tt) Lo¹i ®¸ magma cã hµm l−îng SiO2 (silica) thÊp, cã khi tõ 44% ®Õn 51%, cã khi tõ m 345
45% ®Õn 52% (kh«ng chÆt chÏ). ThÝ dô gabro, basalt. C¸c ®¸ bas giµu Fe, Mg vµ
(hoÆc) Ca vµ nh− vËy bao gåm hÇu hÕt c¸c ®¸ mafic vµ mét sè ®¸ kh¸c. “Bas” lµ 1
trong 4 phô nhãm trong hÖ thèng ph©n lo¹i ®−îc sö dông réng r·i cña ®¸ magma
trªn c¬ së hµm l−îng silica (SiO2) : acid, trung tÝnh, bas vµ siªu bas.
basite basit §¸ magma bas. m 346
bastard kh«ng thuÇn khiÕt, kÐm chÊt §Ò cËp tíi lo¹i ®¸, kho¸ng vËt kh«ng s¹ch, kh«ng thuÇn khiÕt hoÆc mét má quÆng m 347
l−îng (tt) chøa nhiÒu hîp phÇn phi th−¬ng m¹i.
Kim lo¹i hoÆc quÆng nµo ®ã cã chÊt l−îng vµ gi¸ trÞ kh«ng ®¹t yªu cÇu.
M¹ch quÆng, má quÆng cã liªn quan vµ n»m bªn c¹nh m¹ch quÆng, má quÆng
chÝnh nh−ng máng h¬n, diÖn tÝch nhá h¬n hoÆc cÊp lo¹i thÊp h¬n.
bastard coal than kh«ng s¹ch Líp than máng, kh«ng s¹ch n»m ë phÇn d−íi cïng cña líp phiÕn sÐt phñ lªn vØa m 348
than; lo¹i than cã hµm l−îng tro cao. §n : batt (coal).
bastard quartz th¹ch anh kh«ng thuÇn khiÕt §n : bull quartz (th¹ch anh ¸m khãi). m 349
Cuéi th¹ch anh trßn, h×nh cÇu n»m trong líp ®¸ bë rêi, mÒm.
bastard shale phiÕn sÐt chøa than nÕn X : cannel shale. m 350
bastinite bastinit X : hureaulite. m 351
bat ®¸ phiÕn sÐt chøa than §n : batt (coal). m 352
bastard rock ®¸ kh«ng thuÇn khiÕt ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë nam Wales vµ ë b¾c Staffordshire, Anh ®Ó chØ ®¸ c¸t kÕt m 353
kh«ng thuÇn khiÕt cã chøa thÊu kÝnh phiÕn sÐt hoÆc than.
batholith batholith, thÓ nÒn ThÓ x©m nhËp réng lín kh«ng khíp ®Òu víi ®¸ v©y quanh, cã bÒ mÆt xuÊt lé h¬n m 354
40 dÆm vu«ng (100 km2) vµ kh«ng biÕt ®¸y. §a sè c¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng sù
thµnh t¹o cña nã lµ kÕt qu¶ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng magma. Cßn ®−îc viÕt lµ
bathylith. §n : abyssolith.
Bath stone ®¸ Bath §¸ v«i trøng c¸ mµu kem, mÒm dÔ khai th¸c vµ sö dông lµm vËt liÖu x©y dùng. m 355
Tªn ®Þa ph−¬ng : Bath, Anh.
bathvillite bathvilit Lo¹i nhùa gç rÊt cøng, dßn, mê ®ôc v« ®Þnh h×nh tån t¹i d−íi d¹ng côc xèp n©u m 356
phít vµng trong torbanit ë Bathville, Scotland.
bathy- -s©u TiÕp ®Çu ng÷ cã nghÜa lµ “s©u” (“deep”). m 357

24
bathyal biÓn s©u (tt) §Ò cËp tíi m«i tr−êng ®¹i d−¬ng hoÆc ®íi s©u gi÷a 200 vµ 2000m, ®ång thêi còng c 358
®Ò cËp tíi sinh vËt cña m«i tr−êng nµy.
bathybenthic sinh vËt ®¸y s©u (tt) Liªn quan tíi sinh vËt ®¸y (benthos) ë ®íi s©u cña ®¹i d−¬ng. m 359
bathydermal biÕn d¹ng ë s©u (tt) TÝnh tõ chØ biÕn d¹ng hoÆc dÞch chuyÓn ë phÇn thÊp cña vá sial. Ss : dermal; m 360
epidermal.
bathygenesis sù ph¸t sinh ë s©u VËn ®éng kiÕn t¹o ©m hoÆc sôt lón; sôt lón kiÕn t¹o cña vïng biÓn. Nã x¶y ra m 361
t−¬ng tù nh− qu¸ tr×nh t¹o lôc hoÆc vËn ®éng kiÕn t¹o d−¬ng ®i kÌm víi t¹o lôc
®Þa. Tt : bathygenic.
bathygenic ph¸t sinh ë s©u (tt) TÝnh tõ cña bathygenesis. m 362
bathylith bathylith X : batholith. m 363
batt sÐt cøng, phiÕn sÐt chøa carbon ThuËt ng÷ ë Anh ®Ó chØ sÐt cøng kh¸c víi sÐt chÞu löa (fireclay). m 364
ThuËt ng÷ ë Anh ®Ó chØ phiÕn sÐt mµu ®en chÆt xÝt t¹o nªn c¸c phiÕn máng vµ
th−êng cã trong c¸c vØa than máng hoËc trong quÆng s¾t. §n : bass.
Than kh«ng s¹ch, cßn ®−îc viÕt : bat.
bauxitization bauxit hãa Sù thµnh t¹o bauxit tõ c¸c silicat nh«m nguyªn sinh (nh− feldspar) hoÆc tõ c¸c c 365
kho¸ng vËt sÐt thø sinh trong ®iÒu kiÖn phong hãa m¹nh mÏ cña vïng nhiÖt ®íi vµ
cËn nhiÖt ®íi, cã sù tiªu n−íc thuËn lîi lµm hßa tan (th−êng trªn mùc n−íc) silica
(SiO2), hîp phÇn Fe vµ nh÷ng thµnh phÇn kh¸c cña c¸c vËt chÊt chøa alumina
(Al2O3)
battery ore quÆng ®Ó lµm pin Mét lo¹i quÆng Mn, nãi chung lµ dioxit Mn kÕt tinh s¹ch (pyrolusit hoÆc nsutit) m 366
thÝch hîp ®Ó s¶n xuÊt pin kh«.
batukite batukit §¸ phun trµo tèi mµu gåm cã ban tinh clinopyroxen, Ýt olivin trªn nÒn m 367
clinopyroxen, magnetit vµ leucit; lµ basalt chøa leucit. Iddings vµ Morley ®Æt tªn
n¨m 1917 theo tªn vïng Batucu, Celebes. Kh«ng nªn dïng.
baulite baulit §n : krablite. m 368
BC soil ®Êt BC §Êt chØ cã tÇng B vµ C, m 369
intertidal gian triÒu Kho¶ng gi÷a mùc n−íc triÒu lªn vµ mùc triÒu rßng. §n : littoral. m 370
beachrock ®¸ b·i biÓn Lo¹i ®¸ trÇm tÝch bë rêi ®Õn g¾n kÕt tèt thµnh t¹o trong ®íi gian triÒu ë vïng nhiÖt m 371
®íi hoÆc ¸ nhiÖt ®íi chøa c¸t hoÆc s¹n sái (m¶nh vôn vµ khung x−¬ng) g¾n kÕt víi
carbonat Ca, thÝ dô calearenit ph©n tÇng râ, ch×m vÒ phÝa biÓn t×m thÊy ë b·i san
h« cã c¸t. Cßn ®−îc viÕt lµ beach rock. §n : beach sandstone.
beach rock ®¸ b·i biÓn X : beachrock. m 372
beach sandstone c¸t kÕt b·i biÓn §n : beachrock. m 373
promontory mòi ®Êt m 374
beak ®Ønh, má (cs), mòi ®Êt, phÇn nh« (cs) §Çu thãt nhän ë m¶nh vá Hai m¶nh, lµ ®iÓm sinh tr−ëng ®Çu tiªn cña m¶nh c 375
vá; hµm kh«ng r¨ng ë mét sè ®éng vËt cã x−¬ng sèng, nh− khñng long, rïa, chim.
Mòi ®Êt (bê biÓn).

25
 §iÓm nh« dµi cña mét bé phËn cña thùc vËt, thÝ dô ®iÓm nh« cña qu¶ hoÆc nhôy
hoa.
bean ore quÆng h¹t ®Ëu QuÆng s¾t d¹ng h¹t ®Ëu th«, xèp; limonit tËp hîp d¹ng thÊu kÝnh, h¹t ®Ëu. c 376
bebedourite bebedourit Pyroxenit chøa biotit víi kho¸ng vËt phô perovskit, apatit vµ titanomagnetit. m 377
Kh«ng nªn dïng.
beckerite beckerit Retinit chøa rÊt nhiÒu oxy (20-23%). m 378
beckite beckit Tõ nguyªn gèc nh−ng viÕt sai, cÇn viÕt ®óng lµ beckite. X : beckite. m 379
bedding-plane fault ®øt g·y thuËn vØa X : bedding fault. m 380
bedding thrust ®øt g·y nghÞch chêm theo vØa §n : bedding glide. m 381
bediasite bediasit Tektit ®en huyÒn ®Õn n©u ë vïng trung-®«ng Taxas. Theo tªn thÞ trÊn Bedias m 382
thung lòng s«ng Trinity.
bedrock valley thung lòng ®¸ gèc Thung lòng bãc mßn trªn ®¸ gèc. m 383
beerbachite beerbachit Mét lo¹i ®¸ sõng, ban ®Çu ®−îc m« t¶ lµ ®¸ thÓ t−êng s©u võa. Nã s¸ng mµu, m 384
t−¬ng tù nh− aplit vÒ h×nh d¹ng nh−n chñ yÕu cã labradorit h¹t mÞn, orthopyroxen,
clinopyroxen vµ magnetit.
beforsite beforsit Lo¹i carbonatit dolomit s©u võa. Eckermann ®Æt theo tªn vïng Bergeforceu, Thôy m 385
§iÓn. Kh«ng nªn dïng.
bekinkinite bekinkinit §¸ magma thµnh phÇn chñ yÕu cã amphibol Na, clinopyroxen, nephelin vµ olivin m 386
kÌm theo plagioclas, biotit vµ analcim; ®Æc biÖt lµ theralit. Rosenbusch ®Æt theo
tªn vïng Bekinkina, Malagasy, n¨m 1907.
bell-metal ore quÆng kim lo¹i Cu-Sn §n : stannite. §Æc biÖt lo¹i cã mµu ®ång thiÕc. m 387
beloeilite beloeilit §¸ x©m nhËp d¹ng h¹t chøa sodalit, thø ®Õn lµ feldspar K vµ mét sè l−îng nhá m 388
kho¸ng vËt mafic. Cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã nephelin.Johannsen ®Æt theo tªn vïng
Mont Belocit, Quebec.
stannite stanit Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mµu ®en s¾t hoÆc x¸m thÐp : Cu2FeSnS4. KÏm th−êng m 389
thay thÕ cho Fe. Stanit ¸nh kim lo¹i, cã trong nh÷ng khèi d¹ng h¹t cña m¹ch
quÆng thiÕc, ®i kÌm víi casiterit. §n : tin pyrites, bell-metal ore.
Casiterit kh«ng s¹ch. §n : stannine.
stannine stanin X : stannite. m 390
belugite belugit Nhãm ®¸ x©m nhËp cã andesin vµ labradorit vµ nh− vËy cã hµm l−îng feldspar m 391
n»m gi÷a diorit vµ gabro. ThuËt ng÷ Ýt ®−îc dïng vµ kh«ng ®−îc ®Þnh nghÜa râ
rµng.
bench placer sa kho¸ng thÒm C¸t cuéi sái ®−îc khai th¸c nh− mét sa kho¸ng. §n : river bar placer, terrace m 392
placer.
beneficiation lµm giµu quÆng N©ng cao chÊt l−îng cña quÆng b»ng ph−¬ng ph¸p kü thuËt thÝch hîp (nghiÒn, m 393
ph©n lo¹i lµm giµu b»ng träng lùc, v.v. )
Benioff fault plane mÆt ®øt g·y Beniof X : Benioff seismic zone. 394

26
Benioff seismic zone ®íi ®Þa chÊn Beniof BÒ mÆt c¸c vùc biÓn s©u cña vµnh ®ai Th¸i B×nh D−¬ng c¾m dèc vÒ phÝa lôc ®Þa m 395
víi gãc kho¶ng 45o, däc theo nã tËp trung nhiÒu t©m ®éng ®Êt. ThØnh tho¶ng nã
®−îc xem nh− mÆt ®øt g·y Beniof. Theo thuyÕt kiÕn t¹o m¶ng vµ t¸ch gi·n ®¸y ®¹i
d−¬ng, c¸c m¶ng th¹ch quyÓn hót ch×m vµo mantl th−îng g©y nªn ®éng ®Êt däc
theo ranh giíi trªn cña m¶ng.
Benioff zone ®íi Beniof X : Benioff seismic zone. m 396
benthic sinh vËt ®¸y (tt) §Ò cËp tíi sinh vËt ®¸y, m«i tr−êng ®¸y. §n : benthonic; demersal. m 397
benthogene sinh ë ®¸y TrÇm tÝch thµnh t¹o tõ thùc vËt vµ ®éng vËt ®¸y hoÆc kÕt tña hãa häc trªn ®¸y m 398
biÓn.
benthonic sinh vËt ®¸y (tt) X : benthic. m 399
benthos sinh vËt ®¸y Nh÷ng d¹ng sinh vËt sèng ë ®¸y biÓn, ®¸y ®¹i d−¬ng. C¸c loµi c¸ liªn quan chÆt m 400
chÏ víi sinh vËt ®¸y cïng ®−îc xÕp vµo ®©y. Tt : benthic.
benavidesite benavidesit Kho¸ng vËt : Pb4(Mn, Fe) Sb6S14, chøa Mn t−¬ng tù jamesonit. m 401
bentonitic arkose arkos bentonit ThuËt ng÷ Ross vµ Shannon sö dông n¨m 1926 ®Ó chØ tro nói löa cã c¸t chøa Ýt m 402
h¬n 25% kho¸ng vËt sÐt bentonit.
berdesinskiite berdesinskiit Kho¸ng vËt ®¬n nghiªng : V2TiO5. m 403
beresite beresit §¸ aplit s©u võa bÞ biÕn ®æi thµnh lo¹i ®¸ gièng nh− greisen chøa th¹ch anh vµ m 404
th−êng cã pyrit. Ban ®Çu beresit ®−îc x¸c ®Þnh cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ feldspar,
sau ®ã ®−îc x¸c ®Þnh thµnh phÇn feldspar thay ®æi vµ thËm chÝ ®−îc x¸c ®Þnh nh−
porphyr th¹ch anh. Kh«ng nªn dïng.
berezovite berezovit §n : phoenicochroite. Cßn ®−îc viÕt lµ : beresovite. m 405
beresovite beresovit §n : berezovite. m 406
berezovskite berezovkit Lo¹i chromit cã tû sè Fe : Mg tõ 3 ®Õn 1. §n : beresofskite. m 407
beresofskite beresofskit §n : berezovskite. m 408
bergalite bergalit Lamprophyr gåm c¸c ban tinh melilit, hauyn, biotit vµ Ýt h¬n lµ clinopyroxen trªn m 409
nÒn h¹t nhá cña c¸c vËt ®ã, cã thªm nephelin, magnetit, perovskit, apatit vµ thñy
tinh. Soellner ®Æt tªn vµo n¨m 1913. Kh«ng nªn dïng.
bergmeal bergmeal X : moonmilk; cßn ®−îc viÕt : bergmehl. m 410
bergmehl bergmehl X : moonmilk; cßn ®−îc viÕt lµ : bergmeal. m 411
beringite beringit Trachyt chøa amphibol Na, tèi mµu chøa albit vµ mét Ýt feldspar K. Starzynski ®Æt m 412
n¨m 1913 theo tªn ®¶o Bering, Liªn X«. Kh«ng nªn dïng.
berkeyite berkeyit Lazulit, ®¸ quÝ trong suèt tõ Brazil. m 413
bermudite bermudit §¸ phun trµo lamprophyr chøa mét Ýt ban tinh biotit trªn nÒn analcim, nephelin vµ m 414
feldspar kiÒm; nephelinit biotit. Pirsson ®Æt n¨m 1914 theo tªn ®¶o Bermuda.
Kh«ng nªn dïng.
bernstein bernstein, hæ ph¸ch, nhùa hãa ®¸ §n : amber (hæ ph¸ch). Tõ gèc §øc : Bernstein cã nghÜa lµ “®¸ ch¸y”. m 415
berondrite berondrit Theralit gièng luscladit nh−ng ®Æc tr−ng bëi sù cã mÆt cña c¸c phiÕn amphibol vµ m 416

27
 titanaugit cña pha mafic vµ nephelin.
Lacroix ®Æt n¨m 1920 theo tªn vïng Berondra, Malogasy. Kh«ng nªn dïng.
berthonite berthonit X : bournonite. m 417
beryllonite berylonit Kho¸ng vËt mµu vµng hoÆc kh«ng mµu : NaBePO4. Lµ nh÷ng tinh thÓ hÖ thoi m 418
trong suèt gièng topaz.
beryllosodalite berylosodalit X : tugtupite. m 419
beschtauite beschtauit Mét lo¹i porphyr th¹ch anh chøa Na. Gerassimow ®Æt n¨m 1910 theo tªn nói m 420
Beschtau thuéc d·y Caucas. Kh«ng cßn dïng.
Bessemer ore quÆng Bessemer Lo¹i quÆng s¾t chøa rÊt Ýt P (nãi chung nhá h¬n 0,045%). §Æt tªn nh− vËy bëi v× m 421
lo¹i quÆng nµy phï hîp víi ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt thÐp b»ng lß Bessemer, hiÖn
nay kh«ng cßn dïng.
beta chalcocite chalcocit beta X : chalcocite. m 422
1558 betafite betafit Kho¸ng vËt mµu vµng, n©u, phít xanh hoÆc ®en cña nhãm pyrochlor (Ca, Na, m 423
U)2(Nb, Ta)2O5(O. OH). Nã lµ lo¹i pyrochlor giµu U t×m thÊy trong pegmatit
granit gÇn Betafo, Madagascar.
Betafit t¹o thµnh mét d·y liªn tôc víi pyrochlor. Nã lµ thµnh viªn cña seri ®ã víi
urani lín h¬n 15%. §n : ellsworthite; hatchettolite; blomstrandite.
1561 beudantite beudantit (Trong tõ ®iÓn viÕt nhÇm lµ beudanite)`c 424
1566 BHP ¸p suÊt ®¸y lç ViÕt t¾t cña : bottom-hole pressure. c 425
1568 Biarritzian Biarritzi 426
bielenite bielenit Peridotit cã chøa olivin vµ nhiÒu lo¹i pyroxen. Nã ®−îc ph©n biÖt víi therzolit bëi m 427
chøa nhiÒu pyroxen h¬n olivin. Clinopyroxen, orthopyroxen, chromit vµ magnetit
lµ thµnh phÇn chñ yÕu. Tªn ®−îc ®Æt theo tªn s«ng Biele, TiÖp Kh¾c. Kh«ng nªn
dïng.
book tÖp, tËp mica. X: mica book. 428
bifacies hai t−íng ThuËt ng÷ ®−îc Bailey vµ Childers (1977) dïng trong c«ng t¸c th¨m dß urani ®Ó m 429
chØ c¸c thµnh t¹o nhiÒu mµu ®Æc tr−ng bëi c¶ t−íng oxi hãa vµ t−íng khö. Ss :
monofacies.
Biharian Bihari BËc ë Ch©u ¢u, §Ö tø gi÷a (trªn Vilafranchi, d−íi Olderburgi). m 430
billitonite bilitonit Tektit Indonesia ë ®¶o Belitung (Billiton) gÇn Sumatra; Tektit §«ng Ên. m 431
bimaceral hai hîp phÇn h÷u c¬ (cña than) Lo¹i than trong vi thµnh phÇn cã hai maceral (hîp phÇn h÷u c¬). m 432
bimagmatic hai nguån magma ThuËt ng÷ tæng qu¸t, kh«ng chÆt chÏ ®Ó chØ ®¸ porphyr trong ®ã c¸c kho¸ng vËt cã m 433
hai thÕ hÖ. ThuËt ng÷ cã gèc §øc “bimagmatisch”.
bimodal sediment trÇm tÝch hai thµnh phÇn TrÇm tÝch h¹t nhá cã hai cì h¹t. ThÝ dô sái aluvi nhiÒu h¹t lín. m 434
binary granite granit cã cÆp kho¸ng vËt §n : two-mica granite (granit hai mica). ThuËt ng÷ ®−îc Keyes dïng 1895. Kh«ng m 435
nªn dïng.

28
binary sediment trÇm tÝch cã cÆp thµnh phÇn TrÇm tÝch lµ hçn hîp cña hai thµnh phÇn hoÆc Ýt thµnh phÇn, thÝ dô trÇm tÝch gåm m 436
cã thµnh phÇn m¶nh vôn (nh− h¹ch anh) vµ thµnh phÇn hãa häc (nh− calcit); hoÆc
tËp hîp gåm cã c¸t vµ sái.
binary system hÖ hai cÊu tö HÖ hãa häc cã hai thµnh phÇn, thÝ dô hÖ MgO-SiO2. m 437
binding coal than ®ãng b¸nh, than dÝnh kÕt §n : caking coal. m 438
bindstone ®¸ kÕt dÝnh Lo¹i ®¸ ¸m tiªu hoÆc kÕt dÝnh bao gåm nh÷ng quÇn thÓ d¹ng líp kh¶m nh÷ng m 439
m¶nh hãa th¹ch lín hoÆc trÇm tÝch mÞn h¬n thµnh t¹o nªn nh÷ng khèi ph©n líp
chøa khung x−¬ng vµ c¸c m¶nh vôn sinh vËt.
binnite binit Lo¹i tenantit chøa b¹c. m 440
binocular microscope kÝnh hiÓn vi hai m¾t; nhÞ thÞ kÝnh KÝnh hiÓn vi sö dông ®ång thêi c¶ hai m¾t. m 441
bioaccumulated limestone ®¸ v«i tÝch tô sinh vËt §¸ v«i chøa chñ yÕu lµ vá sß vµ c¸c vËt liÖu hãa th¹ch kh¸c cã nguån gèc t¹i chç m 442
nh−ng kh«ng ph¶i lµ mét quÇn téc sinh vËt ®−îc tÝch ®äng t¹o mét chç. Nã ®−îc
®Æc tr−ng bëi mét sè l−îng lín hãa th¹ch kh«ng vì, nhiÒu lo¹i kh¸c nhau vµ
nh÷ng khèi ®¸ h¹t nhá.
biocalcarenite calcarenit sinh vËt Lo¹i calcarenit chøa nhiÒu hãa th¹ch hoÆc m¶nh hãa th¹ch. ThÝ dô ®¸ v«i chøa m 443
HuÖ biÓn (Crinoidea).
biocalcilutite calcilutit sinh vËt Lo¹i calcilutit chøa nhiÒu hãa th¹ch hoÆc m¶nh hãa th¹ch. m 444
biocalcilyte ®¸ v«i sinh vËt ThuËt ng÷ do brabau (1924) sö dông ®Î chØ ®¸ vôn sinh vËt giµu Ca nh− ®¸ san h«, m 445
®¸ vá sß hoÆc bïn biÓn giµu Ca. HiÖn ®−îc viÕt lµ “biocalcilite”.
biocalcirudite calcirudit sinh vËt Lo¹i calcirudit chøa nhiÒu hãa th¹ch hoÆc m¶nh hãa th¹ch. m 446
biocalcisiltite calcisiltit sinh vËt Lo¹i calcisiltit chøa nhiÒu hãa th¹ch hoÆc m¶nh hãa th¹ch. m 447
biocementstone ®¸ sinh vËt g¾n kÕt ¸m tiªu, ®¸ carbonat trÇm tÝch ®Æc tr−ng cã nhiÒu dÊu vÕt cña loµi th©n mÒm t¶o m 448
trong c¸c khèi ®¸ vi h¹t.
biocenology quÇn l¹c sinh häc Nh¸nh cña sinh th¸i häc quan t©m ®Õn mäi mÆt cña quÇn l¹c tù nhiªn vµ mèi liªn m 449
quan gi÷a c¸c thµnh viªn cña quÇn l¹c ®ã. Cßn ®−îc viÕt : biocoenology. Ss :
biosociology.
biocenosis quÇn l¹c sinh vËt X : biocoenosis. m 450
bioclastic rock ®¸ vôn sinh vËt 1-§¸ bao gåm chñ yÕu lµ c¸c m¶nh vì tõ ®¸ cã tr−íc hoÆc bÞ dËp vì, thay ®æi do m 451
ho¹t ®éng cña sinh vËt. ThÝ dô : rÔ c©y, giun ®Êt, sinh vËt (Grabau, 1904). Nh− vËy
kh«ng nhÊt thiÕt ®¸ ph¶i gåm nh÷ng m¶nh vôn “®¸”. XÕp vµo ®©y cßn cã c¶ do
con ng−êi t¹o nªn (thÝ dô bª t«ng).
2-§¸ trÇm tÝch gåm m¶nh di tÝch, vì vôn cña sinh vËt nh− ®¸ v«i chøa m¶nh vá
sß. Ss : biogenic rock.
biocoenology quÇn l¹c sinh häc X : biocenology. m 452
biocycle tr−êng sinh vËt, chu kú sinh häc Vïng ph©n bè sinh vËt cã liªn quan, mét trong nh÷ng ®¬n vÞ chÝnh cña sinh m 453
quyÓn; n−íc biÓn, n−íc ngät, ®Êt liÒn lµ nh÷ng tr−êng sinh vËt.
Sù ph¸t triÓn lÆp ®i lÆp l¹i theo chu kú cña sinh vËt.

29
 bioecology sinh th¸i sinh vËt Nh¸nh cña sinh th¸i häc quan t©m tíi mèi liªn quan gi÷a thùc vËt vµ ®éng vËt m 454
trong m«i tr−êng chung cña chóng.
biofacies map b¶n ®å sinh t−íng B¶n ®å t−íng trªn c¬ së thuéc tÝnh cæ sinh chØ râ sù biÕn ®æi theo khu vùc cña m 455
toµn bé ®Æc ®iÓm cæ sinh trong mét ®¬n vÞ ®Þa tÇng nhÊt ®Þnh. Nã thÓ hiÖn cho c¸c
bé phËn hoÆc toµn bé quÇn thÓ hãa th¹ch sinh vËt cã mÆt hoÆc tû lÖ gi÷a chóng.
biogas gas sinh vËt, biogas Gas nguån gèc h÷u c¬, ®a sè lµ methan nh− gas tù nhiªn, gas ®Çm lÇy hoÆc gas tõ m 456
vËt liÖu h÷u c¬ tÝch ®äng trªn ®Êt liÒn.
biogenesis nguån gèc sinh vËt 1-Thµnh t¹o ho¹t ®éng cña sinh vËt, thÝ dô c¸c r¹n san h«. m 457
2-Häc thuyÕt cho r»ng tÊt c¶ cuéc sèng ®Òu b¾t nguån tõ nh÷ng c¬ thÓ sèng
nguyªn thñy. Ss : abiogenesis.
biogenetic rock ®¸ nguån gèc sinh vËt X : biogenic rock. m 458
biogenic rock ®¸ nguån gèc sinh vËt §¸ h÷u c¬, s¶n phÈm trùc tiÕp cña hoat ®éng sinh lý cña sinh vËt (hoÆc lµ thùc vËt m 459
hoÆc lµ ®éng vËt), thÝ dô r¹n san h«, ®¸ v«i vá sß. bïn biÓn kh¬i, than, than bïn.
Ss : bioclastic rock; biolith. §n : biogenous rock; biogenetic rock.
biogenous rock ®¸ nguån gèc sinh vËt X : biogenic rock. m 460
1616 biolite biolit 1-(kv) Tªn nhãm kho¸ng vËt thµnh t¹o do ho¹t ®éng cña sinh vËt. m 461
2-(trt) a. biolith;
b. ThuËt ng÷ cò ®Ó chØ c¸c kÕt h¹ch thµnh t¹o xuyªn suèt ho¹t ®éng cña
sinh vËt sèng.
biolith biolith §¸ nguån gèc h÷u c¬, chøa tµn d− h÷u c¬. §n : biolite. m 462
biological oceanography sinh vËt häc ®¹i d−¬ng M«n khoa häc nghiªn cøu ®êi sèng ®éng-thùc vËt cña ®¹i d−¬ng. m 463
biomicrite micrit sinh vËt §¸ v«i chøa mét hîp phÇn nµo ®ã m¶nh vì khung x−¬ng vµ b ïn carbonat m 464
(micrit); ®Æc biÖt lµ lo¹i ®¸ v«i chøa nhá h¬n 25% m¶nh vôn vµ nhá h¬n 25% ®¸
trøng c¸ víi tæng tû lÖ hãa th¹ch vµ m¶nh vì hãa th¹ch so víi phÇn d¹ng h¹t lín
h¬n 3 lÇn vµ c¸c khèi bïn carbonat −u thÕ h¬n xi m¨ng calcit. Nã ®Æc tr−ng cho
m«i tr−êng cã n¨ng l−îng tù nhiªn thÊp. Sinh vËt chÝnh ®−îc chØ ®Þnh râ khi sö
dông thuËt ng÷, thÝ dô “biomicrit HuÖ biÓn”, “biomicrit Tay cuén”.
biomicrosparite microsparit sinh vËt Biomicrit trong ®ã c¸c khèi bïn carbonat t¸i kÕt tinh vi h¹t; Lo¹i microsparit chøa m 465
hãa th¹ch hoÆc m¶nh vì hãa th¹ch.
biomicrudite micrudit sinh vËt Lo¹i biomicrit chøa hãa th¹ch hoÆc m¶nh vì hãa th¹ch cã b¸n kÝnh lín h¬n 1mm. m 466
bionomics sinh th¸i X : ecology. m 467
biopelite ®¸ sÐt sinh vËt, pelit sinh vËt §¸ sÐt sinh vËt, ®Æc biÖt lµ ®¸ phiÕn ®en. m 468
biopelmicrite pelmicrit sinh vËt §¸ v«i cã thµnh phÇn trung gian gi÷a biomicrit vµ pelmicrit; ®Æc biÖt lµ ®¸ v«i Ýt m 469
h¬n 25% m¶nh vôn vµ Ýt h¬n 2%% ®¸ trøng c¸, cã tû lÖ toµn bé hãa th¹ch vµ
m¶nh vì hãa th¹ch so víi phÇn d¹ng trong kho¶ng tõ 3 ®Õn 1/3 vµ khèi bïn
carbonat (micrit) −u thÕ h¬n so víi xi m¨ng calcit.
biopelsparite pelsparit sinh vËt §¸ v«i cã thµnh phÇn trung gian gi÷a biomicrit vµ pelmicrit; ®Æc biÖt lµ ®¸ v«i m 470

30
 chøa Ýt h¬n 25% m¶nh vôn vµ Ýt h¬n 25% ®¸ trøng c¸ víi tû lÖ tæng hãa th¹ch vµ
m¶nh vì hãa th¹ch so víi phÇn d¹ng h¹t giao ®éng trong kho¶ng 3 ®Õn 1/3 vµ xi
m¨ng calcit −u thÕ h¬n khèi bïn carbonat (micrit).
biophile biophil Nh÷ng nguyªn tè ®Æc tr−ng nhÊt trong sinh vËt vµ vËt chÊt h÷u c¬. m 471
Nh÷ng nguyªn tè tËp trung trong thùc vËt vµ ®éng vËt sèng.
biosiliceous ooze bïn sinh vËt chøa silic Bïn biÓn s©u chñ yÕu cã vi hãa th¹ch chøa silic nh− Diatomae (T¶o silic), m 472
Radiolaria, silicoflagellates.
biosociology x· héi häc sinh vËt Mét nh¸nh cña sinh th¸i häc quan t©m tíi sù øng xö bÇy ®µn cña sinh vËt trong m 473
céng ®ång. Ss : biocenology.
biosparite sparit sinh vËt §¸ v«i chøa mét hîp phÇn nµo ®ã di tÝch khung x−¬ng vµ calcit s¹ch; ®Æc biÖt lµ m 474
lo¹i ®¸ v«i chøa Ýt h¬n 25% m¶nh vôn vµ nhá h¬n 25% ®¸ trøng c¸ víi tû lÖ tæng
hãa th¹ch vµ m¶nh vôn hãa th¹ch lín h¬n 3 vµ xi m¨ng calcit −u thÕ h¬n khèi bïn
carbonat (micrit).
Sinh vËt chñ yÕu ®−îc chØ ®Þnh râ khi sö dông thuËt ng÷, thÝ dô “biosparit
Pelecypoda”. “biosparit Trilobita”.
biosparrudite sparudit sinh vËt Lo¹i biosparit chøa hãa th¹ch vµ m¶nh vôn hãa th¹ch cã ®−êng kÝnh lín h¬n 1 m 475
mm.
biospeleology sinh vËt häc hang ®éng Ngµnh khoa häc nghiªn cøu sinh vËt sèng trong hang ®éng. m 476
biosphere sinh quyÓn TÊt c¶ nh÷ng vïng cã sinh vËt sèng. Bao gåm c¸c phÇn cña th¹ch quyÓn, thñy m 477
quyÓn vµ khÝ quyÓn.
TÊt c¶ sinh vËt sèng cña Tr¸i ®Êt vµ khÝ quyÓn cña nã.
biotitite biotitit §¸ siªu mafic cã thµnh phÇn hÇu nh− chØ cã biotit. §n : glimmerite. m 478
biotitization biotit hãa Sù thay thÕ bíi biotit. m 479
bird’s-eye coal than m¾t chim Anthracit víi nhiÒu khe nøt nhá g©y nªn vÕt vì d¹ng nöa vá sß. m 480
bird’s-eye ore quÆng m¾t chim ThuËt ng÷ cña thî má ë Arkansas dïng ®Ó chØ bauxit d¹ng h¹t ®Ëu ®Æc tr−ng cho m 481
sù tÝch ®äng tµn d−. Cßn ®−îc viÕt : birdseye ore.
birkremite birkremit Syenit th¹ch anh s¸ng mµu cã feldspar kiÒm, mét Ýt hypersthen; kalialaskit chøa m 482
orthopyroxen. Cßn ®−îc viÕt : bjerkreimit. Tªn do Kolderup ®Æt n¨m 1896 theo
tªn vïng Birkrem, Na Uy. Kh«ng nªn dïng.
birthstone ®¸ sinh nhËt Lo¹i ®¸ ®−îc chän biÓu t−îng cho th¸ng sinh. Th¸ng mét (granat); th¸ng hai m 483
(amethyst); th¸ng ba (ngäc bÝch cã chÊm ®á hoÆc aquamarin); th¸ng t− (kim
c−¬ng); th¸ng n¨m (emarald); th¸ng s¸u (ngäc trai hoÆc ®¸ mÆt tr¨ng hoÆc
alexandrit); th¸ng b¶y (ruby); th¸ng t¸m (m· n·o hoÆc peridot); th¸ng chÝn
(saphir); th¸ng m−êi (opal hoÆc tourmalin); th¸ng m−êi mét (topas hoÆc citrin);
th¸ng m−êi hai (ngäc lam hoÆc zircon).
1645 bisbeeite bisbeit. Kho¸ng vËt cßn nghi ngê : CuSiO3.H2O (?), ®ång hãa trÞ víi chryrocola. c 484
bitter salts muèi magnesi sulfat, epsomit X : epsomite. m 485

31
 bitter spar dolomit X : dolomite. m 486
bitumenite bitumenit X : torbanite. m 487
bitumenization bitum hãa Than hãa. m 488
Sù lµm giµu hydrocarbon.
bituminous chøa bitum, bitum (tt) VÒ lo¹i than bitum. m 489
(kv) Kho¸ng vËt cã mïi bitum.
(trt) a- §¸ trÇm tÝch chøa nhiÒu bitum.
b- Mét c¸ch kh«ng chÆt chÏ, ®Ò cËp tíi mét chÊt chøa nhiÒu h÷u c¬ hoÆc vËt chÊt
chøa carbon, thÝ dô “quÆng chøa bitum” (quÆng s¾t chøa nhiÒu vËt chÊt nh− than).
bituminous brown coal than n©u chøa bitum X : pitch coal. m 490
bituminous coal than chøa bitum Lo¹i than n»m gi÷a than ¸ bitum vµ anthracit chøa h¬n 14% chÊt bèc (trªn nÒn tro m 491
kh«) vµ cã nhiÖt l−îng lín h¬n 11.500 BTU/16 (Èm, rêi) vµ lín h¬n 10.500 nÕu
kÕt tô. Th−êng cã mµu n©u ®en ®Ðn ®en vµ ch¸y víi ngän löa cã khãi. Than chøa
bitum lµ lo¹i than phong phó nhÊt vµ phÇn nhiÒu cã tuæi Carbon. §n : soft coal.
bituminous fermentation lªn men sinh bitum (yÕm khÝ). Sù lªn men cña vËt chÊt thùc vËt trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã kh«ng khÝ vµ ®é Èm m 492
cao. ChÊt bèc ®ùoc tÝch ®äng l¹i vµ thµnh t¹o nªn bitum, thÝ dô than bïn, than.
bituminous lignite than n©u, than non, lignit chøa X : pitch coal. m 493
bitum.
bituminous limestone ®¸ v«i chøa bitum. §¸ v«i d¹ng khèi, mµu tèi chøa nhiÒu vËt chÊt h÷u c¬ thµnh t¹o trong ®iÒu kiÖn tï m 494
®äng vµ bèc mïi thèi khi ®Ëp vì.
bitumonous wood lignit d¹ng gç chøa bitum. X : woody lignite. m 495
bjerezite bjerezit. §¸ magma kiÕn tróc porphyr ban tinh lµ nephelin, pyroxen víi vµnh acmit m 496
(erigin), thanh andesin dµi vµ feldspar kiÒm trªn nÒn h¹t nhá pyroxen, mica n©u,
andesin, feldspar K, nephelin, analcim vµ zeolit. §−îc ®Æt tªn vµo n¨m 1928 bëi
Erdmannsdoerfer theo tªn vïng Bjerez, Liªn X«. Kh«ng nªn dïng.
1677 bizardite bizardit Alnoit chøa nephelin lµ pha c¬ b¶n. §Æt tªn theo vïng Bizard, Quebec. Kh«ng nªn c 497
dïng.
bjerkreimite birkremit. X : birkremite. m 498
black alkali kiÒm ®en. ThuËt ng÷ cò ®Ó chØ ®Êt kiÒm, Na cña nã cã xu h−íng x©m nhËp vµo trong vËt m 499
chÊt h÷u c¬ vµ cã mµu ®en.
black amber hæ ph¸ch ®en. Hæ ph¸ch ®en, than n©u sÉm. m 500
Stantienit.
black-and-white iceberg ®¶o b¨ng tr«i mµu ®en-tr¾ng. §¶o b¨ng tr«i víi nh÷ng líp ®¸, vËt chÊt hån t¹p, tèi mµu, mµu ®en vµ nh÷ng líp m 501
s¹ch, mµu tr¾ng.
blackband ironstone ®¸ s¾t chøa than. Lo¹i ®¸ s¾t-sÐt d¹ng líp chøa vËt liÖu carbon (10-20%) ®ñ ®Ó tù nung (kh«ng cÇn m 502
phô gia nhiªn liÖu). §n : blackband ore; blackband.
blackband líp than hçn t¹p. Lo¹i siderit d¹ng ®Êt mµu tèi t¹o thµnh hçn hîp víi sÐt, c¸t cã nhiÒu v©t liÖu chøa m 503

32
 carbon th−êng xuyªn ®i kÌm víi than. §n : blackband ore.
Líp máng (chiÒu dµy ®¹t 10cm) than hçn t¹p xen kÑp víi sÐt, phiÕn sÐt trong ®¸
s¾t chøa than.
§¸ s¾t chøa than.
blackband ore quÆng chøa than. Blackband. m 504
Blackband ironstone.
black chalcedony chalcedon ®en. Thay cho thuËt ng÷ m· n·o ®en (black onyx). m 505
black chalk phÊn ®en. SÐt, phiÕn sÐt chøa carbon ®−îc dïng lµm s¬n, phÊn vÏ. m 506
black chert phiÕn silic ®en. §¸ phiÕn silic chøa carbon. m 507
ë Anh ®Ó chØ ®¸ löa.
black cobalt asbolit. X : asbolite. m 508
black copper tenorit. X : tenorite. m 509
blackdamp khÝ má than. Lo¹i khÝ má than kh«ng næ chøa kho¶ng 15% CO2 vµ kho¶ng 85% N. §n : m 510
chokedamp.
1680 black diamond kim c−¬ng ®en. ThuËt ng÷ chØ carbonado; ®¸ quý kim c−¬ng mµu ®en; hematit ®en, ®Æc sÝt, ¸nh m 511
bãng nh− kim lo¹i.
§n : coal (than).
black earth ®Êt ®en. Lo¹i than ch¾c mÞn ®−îc sö dông lµm s¬n. §n : Cologne earth; Cologne umber; m 512
Cassel brown; Cassel earth; Vandyke brown.
a- Chernozem.
b- Tæng qu¸t h¬n lµ lo¹i ®Êt ®en.
black gold vµng ®en. Tªn biÓu t−îng cho dÇu th«. m 513
Maldonit (hîp kim vµng – bitum tù nhiªn).
Vµng sa kho¸ng bÞ bäc mét chÊt mµu n©u ®en, ®en (nh− mét líp máng oxid Mn)
vµ v× vËy chØ nh×n thÊy mµu vµng khi bãc bá líp nµy.
black granite granit ®en. Granit th−¬ng m¹i, khi ®¸nh bãng cã mµu x¸m tèi ®Õn ®en. Nã cã thÓ lµ diabas, m 514
diorit hoÆc gabro.
black hemetite hematit ®en. Tr−íc ®©y cho lµ ®ång nghÜa víi romanechit. §ã lµ sai lÇm v× romanechit kh«ng m 515
chøa Fe.
black lignite lignit ®en, lignit A. m 516
black metal ®¸ phiÕn ®en. Lo¹i ®¸ phiÕn ®en ®i cïng víi tÇng than. m 517
black onyx m· n·o ®en. Tªn th«ng dông ®Ó chØ chalcedon mµu ®en, th−êng cã mµu gi¶. MÆc dï tõ “m· m 518
n·o” (“onyx”) hoµn toµn kh«ng chÝnh x¸c (ngo¹i trõ lo¹i ph©n gi¶i), thuËt ng÷ vÉn
®−îc chÊp nhËn ®Ó chØ lo¹i chalcedon cã mµu, cøng.
blacks ®¸ ®en. §¸ phiÕn mµu ®en chøa nhiÒu carbon. m 519
ThuËt ng÷ ë Anh ®Ó chØ ®¸ phiÕn, sÐt ®¸ bïn mµu ®en d¹ng than.
blacks shale ®¸ phiÕn ®en. §¸ phiÕn chøa carbon ph©n phiÕn máng mµu tèi ®Æc biÖt giµu vËt chÊt h÷u c¬ (5% m 520

33
 hoÆc lín h¬n) vµ sulfua (®Æc biÖt lµ sulfua s¾t, th«ng th−êng lµ pyrit) vµ cã khi
chøa nguyªn tè vÕt (U, V, Cu, Ni). Nã ®−îc h×nh thµnh do ph©n hñy kþ khÝ cña
vËt chÊt h÷u c¬ trong m«i tr−êng khö, n−íc lÆng (thÝ dô trong vòng biÓn n−íc
lÆng) ®Æc tr−ng bëi sù vËn chuyÓn h¹n chÕ vµ trÇm ®äng rÊt chËm cña vËt liÖu
m¶nh vôn. Sinh vËt hãa th¹ch (chñ yÕu lµ bä tr«i næi, b¬i léi) tån t¹i d−íi d¹ng c¸c
tÊm máng graphit hoÆc chøa carbon hoÆc pyrit thay thÕ. §n : biopelite.
Than d¹ng nÕn ph©n phiÕn máng, ®¸ phiÕn chøa carbon th−êng thµnh t¹o trong
c¸c vßm, líp kÑp than. §n : black metal.
black smoker miÖng phun nhiÖt dÞch ®en. MiÖng nhiÖt dÞch ë ®Ønh nói gi÷a ®¹i d−¬ng, thÝ dô nguån §«ng Th¸i B×nh D−¬ng m 521
t¹i miÖng cña VÞnh California. N−íc bÞ nhuém ®en bëi chÊt kÕt tña sulfua phun ra
ngoµi víi tèc ®é 1-5m/s vµ nhiÖt Ýt ra lµ 350oC. ThuËt ng÷ ®Ò cËp tíi sù phun ra
c¸c dung dÞch huyÒn phï mµu ®en.
blackwall t−êng mµu ®en. Nguyªn thñy lµ thuËt ng÷ dïng ë má ®¸ ®Ó chØ nh÷ng thÓ d¹ng tÊm lo¹i ®¸ giµu m 522
mica hoÆc chlorit mµu ®en hoÆc sÉm mµu. HiÖn nay sö dông trong th¹ch luËn biÕn
chÊt ®Ó chØ c¸c ®¸ hÇu nh− ®¬n kho¸ng biotit, chlorit hoÆc amphibol tèi mµu hoÆc
mµu ®en thµnh t¹o do ph¶n øng tiÕp xóc gi÷a ®¸ siªu bas vµ ®¸ v©y quanh cã
thµnh phÇn t−¬ng ph¶n.
blady d¹ng tÊm. Gièng nh− tÊm; thÝ dô “calcit tÊm” cã tinh thÓ kÐo dµi víi bÒ réng lín h¬n nhiÒu m 523
so víi bÒ réng cña tinh thÓ calcit d¹ng sîi.
blairmorite blairmorit. §¸ phun trµo kiÕn tróc porphyr cã nhiÒu tinh thÓ analcim lín trªn nÒn analcim, m 524
feldspar kiÒm vµ clinopyroxen Na víi c¸c kho¸ng vËt phô lµ sphen, melanit vµ
nephelin; phonolit alnalcim. Knight ®Æt n¨m 1904 theo tªn vïng Blairmore,
Alberta. Kh«ng nªn dïng.
1701 blast næ m×n; biÕn d−; phun khÝ. 1- a) Næ m×n ph¸ ®¸, khai th¸c ®¸. c 525
b) HiÖu øng m¹nh gÇn ®Þa ®iÓm næ g©y nªn sãng ¸p suÊt khÝ quyÓn t¨ng cao tiÕp
theo ®ã lµ sãng ¸p suÊt khÝ quyÓn h¹ xuèng. §n : shock wave.
2- (bc) BiÕn d−, biÕn tinh : a) TiÕp ®Çu ng÷ ®Ó chØ kiÕn tróc tµn d−. b) TiÒn tè hoÆc
hËu tè cña thuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i kiÕn tróc thµnh t¹o hoµn toµn do biÕn chÊt.
1706 blastic deformation biÕn d¹ng biÕn d−. c 526
blastogranitic granit biÕn d− (tt). KiÕn tróc tµn d− trong ®¸ biÕn chÊt trong ®ã cßn cã dÊu vÕt kiÕn tróc granit m 527
nguyªn thñy.
§ång nghÜa kh«ng cßn dïng cña thuËt ng÷ blastogranular.
blastogranular h¹t biÕn d− (tt). KiÕn tróc biÕn chÊt h¹t kh«ng ®ång nhÊt ®¨c tr−ng bëi h¹t biÕn d− cò to lín, h¹t m 528
biÕn d− míi nhá h¬n vµ bëi øng suÊt nhá g©y nªn sù ph©n phiÕn yÕu. ThuËt ng÷
cßn ®−îc xem lµ ®ång nghÜa víi “ban tinh cµ n¸t” (porphyroclastic) hoÆc ®−îc
xem lµ phô nhãm kiÕn tróc thÓ hiÖn øng suÊt nhá.
blastolaminar phiÕn, tÊm biÕn d− (tt). KiÕn tróc biÕn chÊt h¹t kh«ng ®ång nhÊt ®Æc tr−ng bëi h¹t biÕn d− cò to lín, h¹t m 529

34
 biÕn d− míi nhá h¬n vµ bëi øng suÊt lín g©y nªn sù ph©n phiÕn m¹nh. Nã ®−îc
xem lµ phô nhãm kiÕn tróc cña “ban tinh cµ n¸t” ®Æc tr−ng cho øng suÊt lín.
blastomylonite mylonit biÕn d−. §¸ mylonit trong ®ã cã sù kÕt tinh vµ/hoÆc cã sù thµnh t¹o kho¸ng vËt míi. m 530
blastopelitic pelit biÕn d− (tt). KiÕn tróc cña ®¸ sÐt bÞ biÕn chÊt trong ®ã cã tµn d− cña ®¸ mÑ. m 531
blastophitic ophit biÕn d− (tt). KiÕn tróc tµn d− trong ®¸ biÕn chÊt trong ®ã cßn gi÷ l¹i dÊu vÕt kiÕn tróc ophit ban m 532
®Çu.
blastoporphyritic porphyrit biÕn d− (tt). KiÕn tróc tµn d− trong ®¸ biÕn chÊt trong ®ã cßn gi÷ l¹i dÊu vÕt kiÕn tróc porphyrit m 533
ban ®Çu.
blastopsammitic c¸t kÕt biÕn d−, psamit biÕn d− KiÕn tróc cña c¸t kÕt bÞ biÕn chÊt chøa di tÝch ®¸ mÑ. m 534
(tt).
blastopsephitic cuéi kÕt, d¨m kÕt biÕn d−; KiÕn tróc cña cuéi kÕt hoÆc d¨m kÕt bÞ biÕn chÊt chøa di tÝch ®¸ mÑ. m 535
psephit biÕn d−.
blend coal than hçn hîp. Anthracit hoÆc mét lo¹i than kh¸c ch¸y kh«ng cã ngän löa. m 536
Cok tù nhiªn gièng víi anthracit.
blister hypothesis gi¶ thiÕt phång në. Gi¶ thuyÕt vÒ nguyªn nh©n t¹o nói, cho r»ng trong mét ®íi kh«ng s©u h¬n 80 km m 537
cña vá Tr¸i ®Êt, nhiÖt tõ ph©n hñy phãng x¹ lµm cho nh÷ng thÊu kÝnh ®¸ réng lín
bÞ nung nãng vµ gi·n në t¹o nªn c¸c vßm cña líp vá n»m trªn, qu¸ tr×nh cø tiÕp
diÔn h×nh thµnh nªn cÊu tróc t¹o nói c¸c líp ®¸ gÇn mÆt ®Êt. “Vïng nãng ch¶y”
hoÆc gi¶ thuyÕt “thµnh t¹o magma do nhiÖt phãng x¹” cña B. Willis t−¬ng tù
nhau. C¸c tµi liÖu ®Þa vËt lý ®· chØ ra r»ng kh«ng cã kh¶ n¨ng tån t¹i c¸c vïng
phång në nh− vËy vµ gi¶ thuyÕt hÇu nh− kh«ng ®−îc chÊp nhËn.
blocked-out ore quÆng chuÈn bÞ khai th¸c. §n : developed reserves. m 538
blockite blockit. X : penroseite. m 539
block lava lava, dung nham khèi t¶ng. Dung nham cã d¹ng khèi bÒ mÆt gãc c¹nh. Nã gièng dung nham kiÓu aa 540
nh−ng c¸c m¶nh cã d¹ng ®Òu ®Æn h¬n, cã phÇn nh½n h¬n vµ Ýt bät khÝ.
blue amber hæ ph¸ch mÇu xanh. Lo¹i hæ ph¸ch d¹ng khung x−¬ng mÇu phít xanh do cã chøa carbonat Ca. 541
1734 blocky structure kiÕn tróc khèi tr¹ng (®cctr). c 542
block talc talc d¹ng khèi. ThuËt ng÷ chung ®Ó chØ talc hoÆc ®¸ xµ phßng d¹ng khèi cã thÓ khai th¸c c¬ 543
khÝ.
19802 blue-black ore quÆng xanh ®en. X: corvusite. 544
blue chalcocite chalcocit xanh. X: digenite. 545
blue copper ore quÆng ®ång xanh. X: azurite. 546
blue earth ®Êt xanh. X: blue ground. 547

35
 blue elvan ®¸ xanh lôc. ThuËt ng÷ xø Cornwall ®Ó chØ ®¸ xanh lôc cã trong c¸c dike. 548
blue ground ®Êt xanh. Kimberlit mÇu xanh lam hoÆc xanh lôc kh«ng bÞ oxy ho¸, th−êng d¹ng d¨m 549
kÕt (nh− c¸c èng næ chøa kim c−¬ng ë Nam Phi) n»m d−íi ®íi ®Êt mÇu vµng
®· oxy ho¸. §n: blue earth.
blue iron earth ®Êt s¾t xanh. Vivianit d¹ng bét xanh x¸m. 550
blue ironstone ®¸ s¾t xanh. Kho¸ng vËt chøa s¾t phít xanh ®Æc biÖt lµ crocidolit vµ vivianit. 551
blue lead ch× xanh; sa kho¸ng vµng. 1-Galen, ®Æc biÖt lo¹i d¹ng khèi mÇu x¸m phít xanh. §n: blue lead ore. 552
2-Líp quÆng hoÆc má sa kho¸ng chøa vµng mµu phít xanh t×m thÊy trong
lßng s«ng Tertiary, Sierra Nevada, California. Cßn viÕt lµ: blue leed.
blue metal ®¸ phiÕn, ®¸ bïn xanh. ThuËt ng÷ ë Anh ®Ó chØ ®¸ phiÕn hoÆc ®¸ bïn x¸m phít xanh n»m ë ®¸y c¸c 553
vØa than vµ th−êng chøa pirit.
1750 blue quartz th¹ch anh xanh. 1-D¹ng th¹ch anh kÕt tinh mµu xanh nh¹t hoÆc xanh h¬i pha ®á, chøa bao thÓ c 554
h×nh kim rutil, d¹ng h¹t trong ®¸ biÕn chÊt vµ ®¸ magma.
2-Th¹ch anh nh− saphir.
blue vitriol chalcanthit. X: chalcanthite. 555
1764 body khèi n−íc ; phÇn dÔ ch¸y trong 1-Khèi n−íc t¸ch biÖt víi c¸c khèi n−íc kh¸c, vÝ dô ®¹i d−¬ng, n−íc biÓn, c 556
than. n−íc suèi, n−íc hå.
2-PhÇn dÔ bÐn löa nh− mì t¹o nªn lo¹i than dÔ ch¸y, thÝ dô than bitum cã
nhiÒu phÇn dÔ ch¸y h¬n anthracit.
asthenolith asthenolith. ThÓ magma ®−îc thµnh t¹o nãng ch¶y g©y ra do søc nãng tõ ph©n r· phãng 557
x¹ (Willis, 1938).
asthenolith hypothesis gi¶ thuyÕt thµnh t¹o magma do Lý thuyÕt vÒ sù ho¹t ®éng magma c¶ x©m nhËp vµ phun trµo, cho r»ng c¸c 558
nhiÖt phãng x¹. vïng bÞ nãng ch¶y do søc nãng ho¹t ®éng phãng x¹ x¶y ra c¸c hiÖn t−îng cã
tÝnh chu kú nh− nãng ch¶y, t¨ng tr−ëng, dÞch chuyÓn, nguéi l¹nh, cè kÕt vµ t¸i
nãng ch¶y. Ho¹t ®éng nãng ch¶y do nhiÖt phãng x¹ ®−îc xem lµ nguyªn nh©n
g©y nªn sù n©ng tråi, sôt lón, t¹o nói, ®éng ®Êt vµ biÕn chÊt (Willis, 1938).
board coal lignit d¹ng gç, than n©u d¹ng X: woody lignite. 559
gç.
1775 boghedite boghedit. §ång nghÜa cò cña torbanit. c 560
bog coal than n©u d¹ng ®Êt. 561
bog manganese mangan ®Çm lÇy. QuÆng ®Çm lÇy cã thµnh phÇn thay ®æi nh−ng chñ yÕu lµ oxid Mn ngËm n−íc 562
; ®Æc biÖt lµ oxid Mn-Fe (wad) h×nh thµnh trong ®Çm lÇy do ho¹t ®éng cña vi

36
 thùc vËt.
bog-mine ore quÆng má ®Çm lÇy. §ång nghÜa cña quÆng ®Çm lÇy (bog ore). Cßn ®−îc gäi lµ má ®Çm lÇy (bog 563
mine).
bog peat than bïn ®Çm lÇy. §n: highmoor peat. 564
bogusite bogusit. §¸ x©m nhËp cã thµnh phÇn tæng qu¸t gièng nh− teschenit nh−ng mÇu s¸ng 565
h¬n. Tªn ®−îc Johannsen ®Æt vµo n¨m 1913 theo tªn vïng Boguschowitz,
TiÖp Kh¾c. Kh«ng nªn dïng.
1779 Bohemian garnet granat Bohemia. §¸ quý lo¹i pyrop mµu vµng nh¹t-®á ®Õn sÉm, ®á ®Ëm, t×m thÊy ë Bohemia. c 566
1780 Bohemian ruby ruby Bohemia. D¹ng th¹ch anh kÕt tinh mµu ®á, lµm ®¸ quý. c 567
1781 Bohemian topaz topaz Bohemia. X: citrine. c 568
böhmite b¬hmit. X: boehmite. 569
blende blend. 1-Sphalerit. 570
2-Nh÷ng kho¸ng vËt (chñ yÕu lµ sulfua kim lo¹i) víi tÝnh ph¶n quang lãng
l¸nh hoÆc gièng nhùa nh−ng cã ¸nh phi kim nh− sphalerit (zinc blende),
kermesit (antimony blende), eulytit (bismuth blende), greenockit (cadmium
blende), pitchblend vµ hornblend. ThuËt ng÷ cã gèc §øc blende, nghÜa lµ
“kh«ng thËt”.
1790 bomb bom nói löa ; b×nh chÞu ¸p suÊt 1-Mét lo¹i m¶nh vôn ®−îc nÐm ra ë tr¹ng th¸i nhít do ho¹t ®éng bïng næ cña c 571
vµ nhiÖt ®é cao. nói löa. Do dung nham ë tr¹ng th¸i nhít l¹i xoay trßn khi bay trong kh«ng
gian nªn khi r¬i xuèng ®Êt chóng cã nhiÒu h×nh d¹ng kh¸c nhau nh− d¹ng qu¶
bom, b¸nh mú, xo¾n, dÑt. PhÇn bªn trong cña bom cã nhiÒu lç hæng hoÆc cã
d¹ng bät, cßn phÇn bªn ngoµi lµ thñy tinh hoÆc ®Æc sÝt. KÝch th−íc cña qu¶
bom thay ®æi tõ 30-200 mm, cã khi lín h¬n 200mm.
2-B×nh chÞu ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é cao trong thÝ nghiÖm. Nã cã thÓ dïng trong
®Þa hãa häc vµ trong th¹ch luËn thùc nghiÖm. §n: pressure vessel.
bombiccite bombicit. X: hartite. 572
bombite bombit. Aluminosilicat chøa Fe vµ Ca ë Bombay, Ên §é. Lµ lo¹i ®¸ chøa thñy tinh. 573
bonamite bonamit. Tªn th−¬ng m¹i cña Smithsonit lµm ®¸ quý mÇu xanh t¸o, gièng víi mÇu cña 574
chrysopras.
bombollaite bombolait. X: bambollaite. 575
bone ®¸ phiÕn silic; x−¬ng. 1-Th¹ch anh phít ®á, tr¾ng, x¸m h¹t mÞn r¾n ch¾c. 576

37
 2-X−¬ng vµ di tÝch sinh vËt trong trÇm tÝch.
bone amber hæ ph¸ch chøa x−¬ng. §n: osseous amber. 577
bone bed líp chøa x−¬ng; vØa chøa TÇng trÇm tÝch (th−êng lµ mét líp máng cña c¸t kÕt, ®¸ v«i hoÆc s¹n sái) 578
x−¬ng. trong ®ã cã nhiÒu x−¬ng hãa th¹ch, m¶nh vôn x−¬ng vµ chøa c¸c di tÝch h÷u
c¬ kh¸c nh− v¶y, r¨ng, ph©n.
bone breccia d¨m kÕt chøa x−¬ng. TËp hîp x−¬ng vµ c¸c m¶nh vì x−¬ng th−êng hçn hîp víi ®Êt, c¸t vµ ®−îc 579
g¾n kÕt víi carbonat Ca, ®Æc biÖt trÇm tÝch thµnh t¹o trong hang ®éng ®¸ v«i
hoÆc n¬i c− tró kh¸c cña ®éng vËt. §n: osseous Breccia.
bone cave hang ®éng chøa x−¬ng. Hang ®éng thÝch hîp nh− mét bÉy cho hãa th¹ch ®éng vËt cã x−¬ng sèng. 580
bone coal than phiÕn. 1-Than cã hµm l−îng tro cao, khèi, cøng. 581
2-Bé phËn chøa sÐt trong than, th−êng gäi lµ ®¸ phiÕn.
bone phosphate of lime phosphat x−¬ng cña ®¸ v«i. Phosphat ba calci, Ca3(PO4)2. Hµm l−îng phosphat cña phosphorit lµ phÇn 582
phosphat x−¬ng cña ®¸ v«i. ViÕt t¾t BPL.
bone turquoise turquois x−¬ng. X: odontolite. 583
1796 boninite boninit. Andesit olivin-bronzit thñy tinh chøa Ýt feldspar. Petersen ®Æt n¨m 1891 theo c 584
tªn quÇn ®¶o Bonin, NhËt B¶n. Kh«ng nªn dïng.
bony coal than phiÕn. X: bone coal. 585
book clay sÐt tËp, sÐt tÖp. SÐt tÝch ®äng thµnh líp máng tr«ng nh− phiÕn l¸. §n: leaf clay. 586
book structure cÊu t¹o tËp, cÊu t¹o xÕp tËp Trong má quÆng cã sù xen líp cña quÆng víi c¸c kho¸ng vËt m¹ch th−êng lµ 587
song song. th¹ch anh t¹o thµnh c¸c phiÕn song song.
1800 boothite boothit. Kho¸ng vËt hÖ ®¬n nghiªng, mµu xanh: CuSO4.7H2O, xanh s¸ng h¬n c 588
chalcanthit.
1804 borax bead h¹t borax. Mét lo¹i h¹t ®−îc sö dông trong ph©n tÝch èng thæi c¸c hîp chÊt kim lo¹i. c 589
borax lake hå borax. 1-Hå cã bê tÝch ®äng nh÷ng líp giµu borax. 590
2-Líp giµu borax, kh« cña hå.
border facies t−íng r×a, t−íng biªn. PhÇn biªn (r×a) cña mét thÓ magma kh¸c vÒ kiÕn tróc vµ thµnh phÇn víi th©n 591
chÝnh cña magma ®ã do bÞ nguéi l¹nh nhanh hoÆc hçn nhiÔm vËt chÊt tõ ®¸
v©y quanh.
1823 boron bo (B). Tªn La tinh lµ borum. c 592
borickite borickit. Kho¸ng vËt n©u phít ®á chøa phosphat Fe vµ Ca, tÝnh bas, ngËm n−íc. 593
border fault ®øt g·y biªn; ®øt g·y ngo¹i vi. 594

38
botanical anomaly dÞ th−êng thùc vËt. Sù t¨ng cao cã tÝnh ®Þa ph−¬ng vÒ thµnh phÇn hãa häc, sù ph©n bè, tæ hîp 595
sinh th¸i, h×nh d¹ng cña thùc vËt chØ thÞ kh¶ n¨ng cã mÆt cña má quÆng. Xem
thªm : geobotanical prospecting.
boulder conglomerate t¶ng kÕt. §¸ g¾n kÕt thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c t¶ng. 596
boulder depression tròng ®¸ t¶ng. Mét kiÓu tr−êng ®¸ khèi trªn mét tròng n«ng, cã nhiÒu vËt liÖu ®¸ t¶ng bÒ mÆt 597
ph¼ng, kÝch th−íc nhá dÇn vÒ phÝa d−íi vµ cßn cã c¸c th©n gç. §−êng kÝnh
vµi mÐt ®Õn hµng tr¨m mÐt.
boulder fan nãn phãng vËt ®¸ t¶ng; qu¹t Mét tËp hîp h×nh qu¹t (b¸n nguyÖt) cña c¸c m¶nh vì (chñ yÕu lµ t¶ng) tõ 598
båi tÝch ®¸ t¶ng. nguån ®¸ gèc chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña b¨ng hµ vµ do b¨ng hµ chóng ®−îc
vËn chuyÓn vµ tÝch ®äng.
boulder fiel tr−êng ®¸ t¶ng, b·i ®¸ t¶ng. X: block stream. 599
boulder flat b·i b»ng ®¸ t¶ng, ®ång b»ng ®¸ Vïng ®Êt b»ng ph¼ng ®−îc phñ bëi nhiÒu ®¸ t¶ng. 600
t¶ng.
boulder gravel ®¸ t¶ng ch−a g¾n kÕt, ®¸ t¶ng TrÇm tÝch ch−a g¾n kÕt cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ c¸c t¶ng. 601
rêi.
boulder of ®¸ t¶ng do ph©n hñy. T¶ng ®¸ thµnh t¹o do phong hãa hãa häc; thÝ dô khèi nøt basalt bÞ thay ®æi vµ 602
decomposition gät trßn do phong hãa d¹ng cÇu, gi÷ l¹i nh©n h×nh cÇu cßn t−¬i bao quanh bëi
vá ®¸ ph©n hñy.
boulder of disintegration ®¸ t¶ng do cµ n¸t; ®¸ t¶ng do T¶ng ®¸ thµnh t¹o do phong hãa c¬ häc, thÝ dô t¶ng ®¸ ®−îc t¹o d¸ng do bãc 603
ph¸ hñy c¬ häc. vá.
boulder of weathering ®¸ t¶ng do phong hãa. PhÇn nh©n vµ phÇn r×a c¸c khèi ®¸ rêi, to ®−îc tÝch ®äng l¹i ngay trªn mÆt 604
hoÆc d−íi mÆt ®Êt vµ ®−îc thµnh t¹o do phong hãa c¬ häc vµ hãa häc, thÝ dô
®¸ t¶ng do ph©n hñy vµ ®¸ t¶ng do ph¸ hñy c¬ häc. §n: residual boulder;
weathering boulder.
boulder opal opal t¶ng, khèi. ThuËt ng÷ ®−îc thî má ë Queensland, óc dïng ®Ó chØ kÕt h¹ch ®¸ s¾t chøa Si 605
nguån gèc kÕt vãn chøa opal quý vµ cã trong c¸t kÕt hoÆc sÐt.
boulder prospecting t×m kiÕm theo t¶ng l¨n. Sö dông c¸c m¶nh vì tõ má quÆng nh− lµ mét chØ thÞ quÆng trong c«ng t¸c 606
t×m kiÕm.
boulder stone ®¸ t¶ng. ThuËt ng÷ cò ®Ó chØ khèi ®¸ lín n»m trªn mÆt ®Êt hoÆc trong ®Êt ®−îc t¸ch ra 607
tõ ®¸ gèc trong vïng nh− mét vËt thÓ lang thang. §n: boulder.
boulderstone t¶ng kÕt. §¸ trÇm tÝch ®¸ g¾n kÕt chøa vËt liÖu cã kÝch th−íc t¶ng. 608
bouldery t¶ng (tt). §Æc tr−ng bëi c¸c t¶ng, thÝ dô ®Êt t¶ng (bouldery soil) chøa ®¸ cã ®−êng kÝnh 609
lín h¬n 60cm (24in).

39
boule boul. C¸c khèi h×nh ®−îc c¾t gät d¹ng qu¶ lª, cñ cµ rèt gièng nh− saphir, ruby hoÆc 610
rutil ®−îc t¹o nªn trong qu¸ tr×nh chÕ t¸c vËt liÖu ®¸ quý nh©n t¹o b»ng
ph−¬ng ph¸p Verneuil. §n: birn.
birn h×nh qu¶ lª. §n: boule. ThuËt ng÷ cã gèc §øc, birn cã nghÜa lµ h×nh qu¶ lª. §−îc dïng 611
trong lÜnh vùc ®¸ quý.
boundary current dßng biÓn ®−êng biªn. Dßng ®¹i d−¬ng s©u, ®Æc biÖt däc theo phÇn phÝa t©y cña ®¹i d−¬ng ®Æc tr−ng 612
bëi sù thay ®æi ®ét ngét cña nhiÖt ®é vµ ®é muèi.
boundary fault ®øt g·y r×a, ®øt g·y biªn. Lµ thuËt ng÷ m« t¶ dïng trong ®Þa chÊt khai th¸c than ®Ó chØ mét ®øt g·y theo 613
nã cã sù dÞch chuyÓn, c¾t côt vØa than vµ do vËy giíi h¹n diÖn tÝch ph©n bè
than. §n: marginal fault.
boundary lake hå biªn giíi, hå ®−êng biªn. Hå n»m trªn ®−êng biªn giíi hoÆc bÞ c¾t qua bëi ®−êng biªn giíi chÝnh trÞ 614
gi÷a hai quèc gia.
boundary curve ®−êng biªn giíi, ®−êng biªn. §n: boundary line. 615
boundary line ®−êng biªn giíi, ®−êng biªn. 1-(®h) Trong hÖ hai cÊu tö ®ã lµ ®−êng tiÕp gi¸p diÖn ph©n bè cña hai pha. 616
Trong hÖ ba cÊu tö lµ ®−êng theo ®ã hai mÆt chÊt láng ®−îc t¸ch ra. Trong hÖ
ba cÊu tö ng−ng tô, ®−êng biªn thÓ hiÖn sù c©n b»ng, ®Æc tr−ng víi hai pha r¾n
vµ mét pha láng. §n: boundary curve; phase boundary.
2- (b¶n ®å) Lµ ®−êng ranh giíi hai vïng; ®−êng tiÕp gi¸p gi÷a hai thùc thÓ ®Þa
lý hoÆc chÝnh trÞ.
boundary map b¶n ®å biªn giíi. Lµ b¶n ®å thÓ hiÖn ®−êng biªn vµ l·nh thæ tiÕp gi¸p. 617
bowlder t¶ng l¨n. X: boulder. 618
bowlingite bowlingit. X: saponite. 619
box hép, rçng. 1-KÕt h¹ch limonit rçng bªn trong. 620
2- §¸ hép (box-stone).
box fold nÕp uèn h×nh hép. NÕp uèn cã h×nh chiÕu (trªn l¸t c¾t) 3 mÆt gÇn nh− vu«ng gãc. 621
box-in-box structure cÊu t¹o hép trong hép. §Æc ®iÓm trÇm tÝch, chiÒu dµi 60cm ®Õn 2m gåm cã nh÷ng líp c¸t kÕt quartzit 622
®ång t©m nh×n tõ mÆt trªn cña líp h×nh nh− ®−îc xÕp vµo trong c¸c hép. Nã
®−îc t×m thÊy mét ®Þa ®iÓm ë Dhandraul Quartzite, Ên §é.
box-stone ®¸ h×nh hép. ThuËt ng÷ ë Anh ®Ó chØ kÕt h¹ch chøa s¾t (t×m thÊy trong c¸t kÕt J vµ §Ö 623
Tam) th−êng cã h×nh d¹ng nh− nh÷ng c¸i hép rçng ë bªn trong vµ ®«i khi cã
chøa c¸t mÞn mÇu tr¾ng. §n: box.
boxwork m¹ng h×nh hép (m¹ng m¹ch Trong c¸c má quÆng, limonit vµ c¸c oxid Fe kh¸c tÝch ®äng trong hang hèc 624

40
 h×nh hép). hoÆc theo bÒ mÆt khe nøt giao c¾t nhau tõ c¸c sulfua bÞ hßa tan bëi qu¸ tr×nh
oxy hãa vµ thÊm ®äng cña quÆng sulfua, ®Æc biÖt trong c¸c má ®ång porphyr.
BPL Phosphat x−¬ng cña ®¸ v«i. ViÕt t¾t cña bone phosphat of lime. 625
brach tÊm tay; Tay cuén 1-TÊm d¹ng tay. X: brachial plate. 626
(Brachiopoda). 2- Tay cuén (Brachiopoda). X: brachiopod.
brachia tay, mÊu tay. 1-Sè nhiÒu cña brachium. 627
2-ThØnh tho¶ng ®−îc sö dông ®ång nghÜa víi lophophore (Bµo tö cã mÊu).
blachial plate tÊm tay. TÊm cã d¹ng tay cña HuÖ biÓn (Crinoidea). §n: brachial; brach. 628
brachy- - ng¾n. TiÕp ®Çu ng÷ cã nghÜa lµ “ng¾n”. 629
brachyanticline nÕp låi ng¾n. NÕp låi ng¾n, réng. 630
brachy-axis trôc ng¾n. Trôc n»m ngang ng¾n h¬n cña tinh thÓ hÖ thoi hoÆc ba nghiªng. Nã th−êng lµ 631
trôc a (kv). Cßn ®−îc viÕt brachyaxis.
brachydome mÆt v¸t ng¾n. H×nh l¨ng trô cÊp ®Çu tiªn trong hÖ thoi; nã h×nh thoi cã 4 mÆt song song víi 632
trôc ng¾n. KÝ hiÖu [OkL].
brachygeosyncline ®Þa m¸ng ng¾n. Sôt lón s©u, h×nh bÇu dôc h×nh thµnh trong giai ®o¹n muén cña biÕn d¹ng ®Þa 633
m¸ng; lµ mét kiÓu cña ®Þa m¸ng thø sinh (Peyve vµ Sinitzyn, 1950).
brachysyncline nÕp lâm ng¾n. NÕp lâm ng¾n, réng. 634
1892 branch nh¸nh (s«ng, m¹ch…), c¸nh, c 635
cµnh (c©y) v.v.
branch fault ®øt g·y nh¸nh. §n: auxiliary fault. 636
branching fault ®øt g·y ph©n nh¸nh. Mét ®øt g·y ph©n ra hai hoÆc nhiÒu nh¸nh. 637
branching sù ph©n nh¸nh, ph©n cµnh. 638
brandbergite brandbergit. Granit s©u võa, kiÕn tróc aplit chøa feldspar kali (song tinh Carlsbad phít 639
tr¾ng), c¸c h¹t th¹ch anh, arfvedsonit vµ c¸c æ biotit trong nÒn h¹t nhá.
Chudoba ®Æt tªn n¨m 1930 theo tªn vïng Brandberg, t©y nam Ch©u Phi.
Kh«ng nªn dïng.
brassil brasil. X: brazil. 640
brassite brasit. Kho¸ng vËt hÖ thoi : MgHAsO4 . 4H2O. 641
brass ore quÆng bras. 1-X: aurichalcite. 642
2-Hçn hîp cña sphalerit vµ chalcopyrit.

41
 brazil brazil. Tõ ®Þa ph−¬ng ë Anh chØ pyrit, ®Æc biÖt lµ lo¹i ®i kÌm trong than. Cßn ®−îc 643
dïng ®Ó chØ c¸c vØa than chøa nhiÒu pyrit. tt : brazilly. Cßn ®−îc viÕt: brazzil;
brazzle; brassil.
1906 Brazilian ruby ruby Brazil. Kho¸ng vËt phít ®á gièng ruby cã ë Brazil, ®Æc biÖt lo¹i spinel mÇu ®á-hång c 644
nh¹t; topaz mÇu ®á nh¹t, ®á hång, ®á ®Ëm (tù nhiªn hoÆc xö lý nhiÖt); hoÆc
tourmalin phít ®á.
1907 Brazilian sapphire saphir Brazil. Tourmalin mÇu xanh trong suèt cã ë Brazil dïng lµm ®¸ quý. c 645
brazilite brazilit. Hçn hîp badeleyit, zircon vµ zircon bÞ biÕn ®æi. ThuËt ng÷ cßn ®−îc dïng ®Ó 646
chØ ®¸ phiÕn dÇu, lo¹i badeleyit d¹ng sîi vµ ®ång nghÜa cña badeleyit.
brea asphalt dÎo. ThuËt ng÷ Ýt khi dïng, ®Ó chØ lo¹i asphalt dÎo h×nh thµnh do bèc h¬i c¸c thµnh 647
phÇn bay h¬i cña dÇu ë vÕt lé. ë Trinidad cßn ®−îc dïng ®Ó chØ maltha.
ThuËt ng÷ gèc T©y Ba Nha, nghÜa lµ “h¾c Ýn”.
1915 breaker m¸y nghiÒn; sãng vç bê; tµu c 648
ph¸ b¨ng lo¹i nhÑ.
breaking nghiÒn nhá, vì, vì vôn. 649
breakdown ®øt ®o¹n, ph¸ hñy. 650
breccia d¨m kÕt. 1-§¸ m¶nh vì h¹t lín gåm nh÷ng m¶nh ®¸ vì gãc c¹nh g¾n kÕt bëi xi m¨ng 651
kho¸ng vËt hoÆc bëi tËp hîp h¹t nhá. Nã ph©n biÖt víi cuéi kÕt cã m¶nh vì
s¾c c¹nh, ch−a bÞ mµi mßn. D¨m kÕt cã thÓ cã nguån gèc tÝch tô s−ên (d¨m
kÕt trÇm tÝch); ho¹t ®éng magma, ®Æc biÖt lµ hiÖn t−îng bïng næ (d¨m kÕt
magma, d¨m kÕt phun trµo); x¸o ®éng trong khi l¾ng ®äng (d¨m kÕt m¶nh
vôn t¸i l¾ng ®äng), sôp ®æ ®¸ (d¨m kÕt hßa tan, d¨m kÕt sôp ®æ); ho¹t ®éng
kiÕn t¹o (d¨m kÕt ®øt g·y). ThuËt ng÷ gèc Italia cã nghÜa “®¸ vì, ®¸ vôn”.
§n: rubblerock.
2-§¸ mÆt tr¨ng theo nghÜa th«ng th−êng víi c¸c m¶nh t¹o ra do va ch¹m thiªn
th¹ch. N¨ng l−îng va ch¹m t¹o nªn nh÷ng m¶nh vôn kh«ng cè kÕt, mÉu d¨m
®¬n lÎ ghi nhËn l¹i sù kiÖn vì vôn vµ nguéi l¹nh ®· x¶y ra.
1908 Brazilian strength test thÝ nghiÖm chÊt t¶i Brazil Còng gièng nh− thÝ nghiÖm chÊt t¶i ®iÓm, thÝ nghiÖm chÊt t¶i Brazin thuéc c 652
(®cctr). nhãm c¸c thÝ nghiÖm x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo cña vËt liÖu mét c¸ch gi¸n tiÕp,
trong ®ã lùc nÐn Ðp gi÷a c¸c mòi thÐp t¹o nªn mét tr¹ng th¸i kÕt hîp gi÷a nÐn
Ðp vµ c¨ng gi·n ë phÇn gi÷a cña mÉu thö. Mét khe nøt xuÊt hiÖn ë phÇn nµy
sÏ ph¸t triÓn theo h−íng song song víi trôc chÊt t¶i. MÉu thö th−êng lµ c¸c
®o¹n lâi khoan dÑt h×nh ®Üa, ®−îc chÊt t¶i däc theo ®−êng kÝnh cña nã. §−êng

42
 kÝnh mÉu (D) Ýt nhÊt ph¶i ®¹t 50mm, chiÒu dµy mÉu (t) b»ng kho¶ng mét nöa
®−êng kÝnh. Dïng b¨ng dÝnh d¸n quanh chu vi mÉu ®Ó t¹o bÒ mÆt tiÕp xóc
nh½n h¬n. Tèc ®é gia t¶i th−êng ®−îc ®Ò nghÞ ®¹t kho¶ng 0,2kN/s, sao cho
ph¸ hñy x¶y ra trong vßng 15-30s. T¶i träng g©y ph¸ hñy (P) th−êng ®−îc ®o
tù ®éng. Søc bÒn kÐo cña ®¸ ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau: σ t = 2 P .
πDt
1909 Brazilian test thÝ nghiÖm Brazil. ThÝ nghiÖm x¸c ®Þnh søc bÒn kÐo cña vËt liÖu r¾n (®¸, bª t«ng,…) b»ng c¸ch c 653
nÐn lªn c¹nh cña mÉu h×nh trô. VÕt nøt cña mÉu h×nh trô nµy sÏ theo ph−¬ng
th¼ng ®øng, thÝ nghiÖm nµy cßn cã tªn gäi lµ thÝ nghiÖm kiÓu Brazil vµ thÝ
nghiÖm nÐn theo ®−êng kÝnh.
breccia-conglomerate d¨m-cuéi kÕt. §¸ trÇm tÝch bao gåm c¶ nh÷ng phÇn tö gãc c¹nh vµ bÞ mµi mßn; ®¸ trÇm tÝch 654
kh«ng ®Æc tr−ng râ rÖt cho d¨m kÕt hoÆc cuéi kÕt. §n : breccio-conglomerate.
breccia dike daik d¨m kÕt. §aik trÇm tÝch thµnh phÇn d¨m kÕt Èn nhËp vµo trong ®¸ v©y quanh. 655
breccial d¨m kÕt (tt). Thuéc vÒ d¨m kÕt. 656
breccia marble ®¸ hoa d¨m kÕt. §¸ hoa gåm nh÷ng m¶nh gãc c¹nh. ThuËt ng÷ ®−îc sö dông trong ®Þa chÊt 657
häc tr−íc khi sö dông tõ “d¨m kÕt” mét c¸ch riªng lÎ, ®éc lËp.
1918 breccia pipe èng d¨m kÕt; èng næ, häng nói Mét èng dÉn th¼ng ®øng ë d−íi nói löa qua ®ã magma tõ trong lßng ®Êt ®i lªn c 658
löa. mÆt ®Êt. Nã th−êng ®−îc lÊp ®Çy bëi d¨m kÕt, gåm c¸c m¶nh ®¸ nói löa vµ
c¸c m¶nh ®¸ cæ. §©y lµ mét vïng cã tÝnh thÊm cao thuËn lîi cho qu¸ tr×nh
kho¸ng hãa.
breccia-sandstone d¨m-c¸t kÕt. C¸t kÕt cã chøa c¸c m¶nh d¨m nhá. 659
brecciated bÞ ho¸ d¨m kÕt, gièng d¨m kÕt. 1-BÞ ho¸ d¨m kÕt, ®Æc tr−ng cho hoÆc gièng d¨m kÕt. CÊu t¹o ®¸ ®Æc tr−ng bëi 660
mét tËp hîp c¸c m¶nh vì gãc c¹nh hoÆc cÊu t¹o quÆng gåm c¸c m¶nh kho¸ng
vËt kh«ng bÞ mµi mßn.
2-ThuËt ng÷ ®−îc dïng kh«ng ®óng ®Ó chØ thiªn th¹ch kiÓu trung gian (gi÷a
s¾t vµ ®¸-s¾t) trong ®ã khèi chÝnh lµ s¾t víi cÊu t¹o khèi t¸m mÆt hoÆc s¸u
mÆt nh−ng chøa nh÷ng bao thÓ silicat lín cã d¹ng s¾c c¹nh hoÆc bÞ mµi mßn.
§ång thêi còng ®Ò cËp tíi cÊu t¹o nh− vËy trong thiªn th¹ch, thiªn th¹ch ®¸.
brecciation thµnh t¹o d¨m kÕt. Thµnh t¹o d¨m kÕt do c¸c ®¸ bÞ dËp vì thµnh c¸c m¶nh vôn gãc c¹nh vµ g¾n 661
kÕt l¹i.
breccia vein m¹ch d¨m kÕt. Khe nøt chøa nhiÒu m¶nh vì ®¸ v¸ch víi sù tÝch tô kho¸ng vËt theo c¸c khe 662
nøt nhá trong ®ã.
brecciform d¹ng d¨m kÕt. Cã d¹ng, h×nh thï nh− d¨m kÕt. 663

43
breccio-conglomerate d¨m-cuéi kÕt. X : breccia-conglomerate. 664
breccioid gièng d¨m kÕt. Cã bÒ ngoµi nh− d¨m kÕt. 665
bredbergite bredbergit. Lo¹i granat andradit chøa Mg. 666
bredigite bredigit. Kho¸ng vËt : Ca14Mg2(SiO4)8. Nã lµ pha hÖ thoi gi¶ bÒn cña orthosilicat Ca c 667
(nh−ng kh«ng ®ång h×nh víi olivin) æn ®Þnh tõ kho¶ng 800-14470C khi nung
nãng vµ tõ 14470-6700C khi lµm l¹nh.
Bretonian orogeny t¹o nói Breton. Mét trong h¬n 30 pha t¹o nói trong P hanerozoi do Stille x¸c lËp. Nã ®−îc 668
xem lµ mét pha kÐo dµi tõ Devon muén ®Õn cuèi Devon; ®ã lµ phÇn sím nhÊt
cña ®¹i t¹o nói Varis kÐo dµi ®Õn cuèi Paleozoi.
bright-banded coal than ¸nh ph©n d¶i. Than ph©n d¶i thµnh phÇn chñ yÕu lµ vitrain, clarain vµ mét Ýt fusain. 669
bright coal than ¸nh. Mét kiÓu cña than ph©n d¶i ph©n biÖt d−íi kÝnh hiÓn vi gåm h¬n 5% 670
anthraxylon (thµnh phÇn gç trong than) vµ Ýt h¬n 20% vËt chÊt mê ®ôc; than
ph©n d¶i trong ®ã vËt chÊt trong mê lµ chñ yÕu. Than phan d¶i t−¬ng øng víi
kiÓu vi th¹ch häc vitrit vµ clarit, mét phÇn víi duroclarit vµ vitrinerit (ICCP –
1963).
brindleyite brindleyit. Berthirin chøa Ni, víi Ni chiÕm mét chç trong khèi t¸m mÆt Fe+2. 671
brine cell bao thÓ n−íc muèi. Bao thÓ nhá th−êng cã d¹ng èng kÐo dµi, ®−êng kÝnh kho¶ng 0,05mm th−êng 672
chøa dung dÞch cÆn ®é muèi lín h¬n so víi n−íc biÓn, h×nh thµnh trong b¨ng
biÓn. §n: brine pocket.
brine pit nguån lé n−íc muèi. Suèi nhá hoÆc nguån xuÊt lé n−íc muèi trªn nói, tõ ®ã cã thÓ khai th¸c n−íc, 673
lµm bèc h¬i ®Ó lÊy muèi.
brine pocket bao thÓ n−íc muèi. X: brine cell. 674
brine spring nguån n−íc muèi. §n: salt spring. 675
briolette briolet. §¸ quý ®−îc t¹o h×nh qu¶ lª hay giät n−íc. 676
brittle dßn, dÔ vì (tt). Lo¹i ®¸ dßn, dÔ vì, chØ cã Ýt h¬n 3-5% bÞ biÕn d¹ng hoÆc ë tr¹ng th¸i h¹t. 677
brittle mica mica dßn. 1-Nhãm kho¸ng vËt gièng nh− mica ®Ých thùc vÒ ®Æc ®iÓm tinh thÓ, nh−ng cã 678
nhiÒu phiÕn c¸t khai Ýt ®µn håi vµ chøa calci (thay thÕ K) nh− mét thµnh phÇn
thiÕt yÕu. §n : clintonite.
2-Mét kho¸ng vËt cña nhãm mica dßn nh− clintonit, margarit vµ ephesit.
3-Kho¸ng vËt gièng mica, thµnh nh÷ng phiÕn máng, ®Æc biÖt lµ chloritoid.

44
 brittle silver ore quÆng b¹c dßn. X: stephanite. 679
Bronze Age thêi ®¹i §å ®ång-(thiÕc). Trong kh¶o cæ häc ®ã lµ mét thêi ®¹i v¨n ho¸ ®Æc tr−ng bëi kü thuËt chÕ t¹o 680
vµ sö dông ®å ®ång thiÕc, n»m gi÷a thêi ®¹i §å ®¸ vµ §å s¾t. Møc thêi gian
chÝnh x¸c cña nã cã sù thay ®æi tuú theo tõng vïng (do vËy nã ®−îc ®èi s¸nh
víi thêi ®Þa tÇng trong ®Þa chÊt häc).
bronzitfels bronzitfels. X: bronzitite. 681
bronzitite bronzitit. Pyroxenit chøa hÇu nh− toµn bé lµ bronzit. §n: bronzitfels. 682
brotocrystal tinh thÓ bÞ gÆm mßn. M¶nh vì tinh thÓ cña ®¸ ®· cè kÕt tr−íc chØ bÞ ®ång ho¸ tõng phÇn trong 684
magma muén h¬n. ThuËt ng÷ Ýt dïng.
brown clay sÐt n©u. X: red clay. 685
brown coal than n©u. Than mµu n©u ®Õn ®en phít n©u, trung gian gi÷a than bïn vµ lignit A, trong 686
®ã th−êng nh×n thÊy cÊu tróc nguyªn thuû cña thùc vËt. ThuËt ng÷ ®−îc dïng
réng r·i ë Ch©u ¢u, óc, V−¬ng quèc Anh. §ång nghÜa tõng phÇn : lignite B.
§ång nghÜa cò : fulvurite.
Brown earth ®Êt n©u. X: Brown Forest soil. 687
Brown Forest soil ®Êt rõng n©u. Nhãm ®Êt lín trong hÖ thèng ph©n lo¹i n¨m 1938, mét nhãm ®Êt v«i ho¸, néi 688
®íi ph¸t triÓn ë vïng khÝ hËu «n hoµ d−íi rõng c©y rông l¸ theo mïa cã tÇng
®Êt rõng nh−ng kh«ng cã tÇng sÐt hoÆc sesquioxid (hîp chÊt kim lo¹i vµ oxy
theo tû lÖ 2:3 vÝ dô Al2O3) (USDA – Côc N«ng nghiÖp Hoa Kú). Hçu hÕt ®Êt
rõng n©u theo ph©n lo¹i hiÖn nay lµ Ochrepts. §n: Brown earth.
1961 brown hematite hematit n©u. Trong v¨n liÖu ®· dïng ®ång nghÜa víi limonit, ®ã lµ ®iÒu sai lÇm bëi v× c 689
hematit ®Ých thùc kh«ng chøa n−íc (kh«ng gièng limonit).
brown iron ore quÆng s¾t n©u, limonit. X: limonite. 690
brown lignite lignit n©u. §n: lignite B. 691
brown ocher son n©u. Lo¹i limonit ®−îc sö dông lµm mÇu. 692
brown ore quÆng n©u. QuÆng cã mÇu n©u, ®Æc biÖt lµ nhãm limonit. 693
brown rock ®¸ n©u. ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë Tennessee ®Ó chØ lo¹i phosphorit mÇu n©u tèi ®Õn ®en 694
lµ s¶n phÈm phong ho¸ cña ®¸ v«i chøa phosphat.
Brown soil ®Êt n©u. Mét nhãm ®Êt lín trong hÖ thèng ph©n lo¹i n¨m 1938, lµ nhãm ®Êt ph©n ®íi 695
cã bÒ mÆt mÇu n©u vµ líp d−íi s¸ng mÇu phñ lªn trªn tËp hîp carbonat Ca.
Nã ph¸t triÓn trong vïng khÝ hËu «n hoµ ®Õn b¸n kh« l¹nh (USDA – Côc

45
 N«ng nghiÖp Hoa Kú). §a sè lo¹i ®Êt nµy hiÖn ®−îc ph©n lo¹i lµ Ustolls vµ
Xerolls.
brownstone c¸t kÕt n©u. Lo¹i c¸t kÕt mÇu n©u hoÆc n©u phít ®á mµ c¸c h¹t cña nã nãi chung bÞ phñ 696
oxid Fe, ®Æc biÖt lµ lo¹i c¸t kÕt th¹ch anh chøa Fe mÇu n©u phít ®á sÉm ®−îc
sö dông lµm ®¸ x©y dùng.
1968 bršggerite brugerit. c 697
Buchan-type facies series lo¹t t−íng kiÓu Buchan. C¸c ®¸ thµnh t¹o trong mét kiÓu biÕn chÊt nhiÖt ®éng khu vùc kh¸ gièng víi 698
c¸c ®¸ cña lo¹t t−íng Abukuma nh−ng trong m«i tr−êng cao h¬n chót Ýt, 3000
– 4000 bar (Hietanen, 1967).
buchite buchit. Sõng ho¸ thuû tinh s¶n phÈm do nãng ch¶y ®¸ sÐt do biÕn chÊt nhiÖt ®Þa 699
ph−¬ng rÊt m¹nh.
1979 buchonite buchonit. §¸ phun trµo tèi mÇu chøa hornblend vµ biotit cã thªm plagioclas, nephelin C 700
vµ augit; tephrit chøa feldspar kiÒm. Sandberger ®Æt n¨m 1872 theo tªn vïng
Buchonia, §øc. Kh«ng nªn dïng.
bucklandite bucklandit. 1-Lo¹i epidot mÇu ®en chøa s¾t vµ cã nh÷ng tinh thÓ ®èi xøng. 701
2-Alanit. X: allanite.
buck quartz th¹ch anh Ýt gi¸ trÞ. X: bull quartz. 702
1974 Bruxellia Bruxeli. c 703
1987 buetschliite buetschliit. Kho¸ng vËt: K2Ca(CO3)2, ®ång h×nh víi fairchildit. c 704
budding ®·i quÆng. 705
buhrstone ®¸ mµi. 706
building stone ®¸ x©y dùng. ThuËt ng÷ tæng qu¸t ®Ó chØ lo¹i ®¸ sö dông phï hîp trong x©y dùng. Cã thÓ lµ 707
®¸ magma, biÕn chÊt hoÆc trÇm tÝch; ®¸ x©y dùng ®−îc chän dùa vµo ®Æc
®iÓm cña nã nh− ®é bÒn, tÝnh hÊp dÉn vµ tÝnh kinh tÕ.
1990 built terrance thÒm sãng vç. 1-ThÒm do sãng t¹o nªn. 2-ThÒm båi tÝch (thÒm x©y dùng). c 708
1993 bulachite bulachit. Kho¸ng vËt: Al2(AsO4)(OH)3. c 709
1995 Bulitian Bulit. BËc ë B¾c Mü, Paleocen (n»m trªn Ynezi, n»m d−íi Penut). c 710
bullet crystal tinh thÓ h×nh trô ®Çu nhän. Tinh thÓ tuyÕt d¹ng l¨ng trô s¸u gãc, ng¾n víi mét ®Çu nhän ®Æc tr−ng cho sù 711
thµnh t¹o ë nhiÖt ®é rÊt l¹nh.
bull mica æ mica. æ lín muscovit víi nh÷ng tinh thÓ mäc xen víi nhau vµ ®Þnh h−íng kh¸c 712
nhau, cã mét Ýt albit vµ th¹ch anh.

46
 bull quartz th¹ch anh d¹ng khèi. ThuËt ng÷ ®−îc thî má hoÆc ng−êi th¨m dß dïng chØ th¹ch anh d¹ng khèi 713
nh− lµ kho¸ng vËt phô Ýt cã gi¸ trÞ. §n: bastard quartz; buck quartz.
2013 burbankite burbankit. Kho¸ng vËt hÖ s¸u ph−¬ng, vµng nh¹t : (Na, Ca, Sr, Ba, Ce)6 (CO3)5. c 714
burial Èn, ch«n vïi. C¸c yÕu tè ®Þa chÊt bÞ che phñ bëi qu¸ tr×nh trÇm tÝch. 715
burial metamorphism biÕn chÊt Èn. KiÓu biÕn chÊt khu vùc bËc thÊp, biÓu hiÖn ë trÇm tÝch vµ ®¸ phun trµo xen 716
líp trong mét ®Þa m¸ng kh«ng bÞ t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh t¹o nói vµ x©m nhËp
magma. KiÕn tróc ®¸ nguyªn thuû ®−îc b¶o vÖ nh−ng thµnh phÇn kho¸ng vËt
nãi chung cã sù thay ®æi (Coombs, 1961).
buried Èn, bÞ ch«n vïi. 717
buried ice b¨ng Èn. Khèi b¨ng nhËn biÕt ®−îc mét c¸ch t−¬ng ®èi ®ang n»m d−íi ®Êt, ®Æc biÖt 718
b¨ng trªn mÆt biÓn, hå, s«ng hoÆc nguån s«ng b¨ng bÞ che phñ ®ång sinh bëi
trÇm tÝch nh− ë vïng b¨ng vÜnh cöu.
buried karst karst Èn, karst cæ. X: paleokarst. 719
buried soil ®Êt Èn, ®Êt cæ. X: paleosol. 720
Burozem ®Êt n©u th¶o nguyªn. ThuËt ng÷ Nga chØ ®Êt n©u th¶o nguyªn. 721
burl trøng c¸, kÕt h¹ch trong sÐt Trøng c¸ hoÆc kÕt h¹ch trong sÐt chÞu löa. Nã cã hµm l−îng alumina (Al2O3) 722
chÞu löa. hoÆc oxid s¾t cao.
burley clay sÐt chøa kÕt h¹ch. SÐt chøa kÕt h¹ch ®Æc biÖt lµ sÐt chøa diaspor ë Missouri, th−êng trung b×nh 723
cã 45-60% alumina.
burnt stone ®¸ quý xö lý nhiÖt. §¸ quý mµ mÇu cña nã ®−îc lµm thay ®æi b»ng xö lý nhiÖt, thÝ dô amethyst 724
thay ®æi tõ tÝa ®Õn s¸ng mÇu, hoÆc m¾t hæ (tiger-eye) thay ®æi tõ n©u phít
vµng ®Õn n©u phít ®á.
burr æ ®¸ silic. 1-ThuËt ng÷ ®−îc dïng ë Anh ®Ó chØ ®¸ cøng xï x× nh− lo¹i c¸t kÕt chøa silic 725
®Æc sÝt ®Æc biÖt cøng khã khoan.
2-Côc, b−íu, kÕt h¹ch hoÆc mét khèi cøng ®¸ chøa silic n»m trong mét lo¹i
®¸ mÒm h¬n; thÊu kÝnh quÆng trong mét m¹ch mÒm h¬n.
3-§¸ mµi (buhrstone).
4-æ ®¸ cøng, æ ®¸ silic (whetstone - §n: bur).
burmit burmit. Lo¹i retinit (nhùa ho¸ ®¸) mÇu n©u tèi, vµng nh¹t hoÆc phít ®á t×m thÊy ë 726
Burma, gièng hæ ph¸ch nh−ng cøng h¬n, bÒn h¬n. Nã ®−îc xem lµ lo¹i hæ
ph¸ch chøa Ýt acid susinic.

47
burr rock ®¸ d¹ng æ. TËp hîp c¸c tËp muscovit vµ th¹ch anh (Skow, 1962), 727
burrstone ®¸ mµi. §n: buhrstone. 728
burstone ®¸ mµi. §n: buhrstone. 729
bustite bustit. X: aubrite. 730
butane butan. Hydrocarbon parafin d¹ng khÝ dÔ bèc ch¸y c«ng thøc C4H10, cã mÆt mét trong 731
hai d¹ng ®ång ph©n : n-butan CH3CH2CH2CH3 hoÆc isobutan CH3CH(CH3)2.
Butan cã mÆt trong dÇu má vµ khÝ thiªn nhiªn.
buttgenbachite butgenbachit. Kho¸ng vËt xanh da trêi : Cu19CL4(NO3)2(OH)32.2H2O. Nã ®ång h×nh víi 732
conelit.
byerite byerit. Than bitum gièng albertit. 733
byströmite bystromit. 1-Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng mÇu x¸m xanh nh¹t : MgSb2O6. 734
2-§a h×nh ®¬n nghiªng cña pyrhotit, cßn ®−îc viÕt : bystromite.
bytownite bytownit. Kho¸ng vËt phít xanh tíi x¸m tèi cña nhãm feldspar plagioclas víi thµnh 735
phÇn dao ®éng tõ Ab30 An70 ®Õn Ab30 An90. Nã cã mÆt trong ®¸ magma bas vµ
siªu bas.
bytownitfels bytownitfels. X: bytownitite. 736
bytownitite bytownitit. §¸ magma thµnh phÇn hÇu nh− chØ cã bytownit. §n: bytownitfels. Kh«ng nªn 737
dïng.
by-water kim c−¬ng s¾c vµng. 738
c cara. X: carat. 739
cactolith cactolith. Th©n magma x©m nhËp h×nh d¹ng kú dÞ nh− c©y x−¬ng rång. 740
cafemic cafemic. §¸ magma hoÆc magma chøa Ca, Fe vµ Mg. Tõ ®−îc cÊu t¹o : Ca (calcium) + 741
fe (ferric hoÆc ferrous) + m (magnesium) + ic (®u«i tÝnh tõ).
cafetite cafetit. Kho¸ng vËt hÖ thoi : Ca (Fe, Al)2 Ti4 O12. 742
cahemolith than mïn c©y. X: humic coal. 743
cahnite cahnit. Kho¸ng vËt hÖ bèn ph−¬ng, d¹ng to¶ tia h×nh cÇu : Ca2B (AsO4) (OH)4. 744
cairngorm th¹ch anh ¸m khãi. Lo¹i th¹ch anh ¸m khãi t×m thÊy ë Cairngorm, Scotland. §n: cairngorm 745
stone; Scotch topaz.
caking coal than dÝnh kÕt, than kÕt côc. Lo¹i than trë nªn mÒm vµ kÕt tô khi nung nãng vµ lµm l¹nh t¹o nªn than cok 746
xèp, r¾n mÇu x¸m. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ than dÝnh kÕt ®Òu lµ than luyÖn cok tèt.

48
 §n: binding coal.
cal wolframit. ThuËt ng÷ sö dông ë Cornwall, Anh ®Ó chØ tungstat s¾t (wolframit). 747
calaite calait, ngäc lam. X: turquoise. 748
2075 calamine calamin. 1-ThuËt ng÷ dïng ë Hoa Kú cho hemimorphit. ThuËt ng÷ nµy kh«ng ®−îc sù c 749
t¸n thµnh cña Héi ®ång Kho¸ng vËt míi vµ Tªn kho¸ng vËt thuéc Héi
Kho¸ng vËt häc quèc