Okres prenatalny

Tematyka
1. Stadia okresu prenatalnego, prawidłowości rozwojowe
2. Okresy krytyczne organogenezy
3. Teratogeny
4. FASD (spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych)
5. Skala APGAR

Stadia okresu prenatalnego:

1. Stadium powstawania listków zarodkowych – otrzymanie kompletu chromosomów od
matki
i ojca (od poczęcia do zagnieżdżenia, 1 tydzień)
2. Stadium rozwoju zarodkowego czyli embrionalnego – (2 do 8 tygodni po zapłodnieniu)
Uwaga: okres krytyczny dla rozwoju poszczególnych narządów i układów (organogeneza),
tj. układu nerwowego (neurogeneza), serca, nóg, oczu, zębów, zewnętrznych narządów
płciowych.
3. Stadium rozwoju płodowego– (9 do 38 tydzień) – rozwój struktur zewnętrznych i
wewnętrznych organizmu, przygotowanie do życia pozamacicznego

STADIUM ZYGOTY (od zapłodnienia do 7-9 dni)

1. tydzień:
• 30 godzin od zapłodnienia zachodzi bruzdkowanie i następuje podział zygoty na 2 potomne (ta sama
wielkość i ten sam materiał genetyczny),
• 4 dnia istnieją już 64 komórki otoczone błoną,
• 7-9 dnia następuje proces implantacji (zagnieżdżenia) zarodka w macicy, wówczas zarodek zyskuje
status embrionu.
ZYGOTA – komórka powstała w wyniku zapłodnienia czyli połączenia haploidalnych gamet
żeńskiej i męskiej w procesie rozmnażania płciowego.

STADIUM EMBRIONALNE (od zagnieżdżenia, implantacji, do 8 tygodnia życia)

2. tydzień:
— zarodek przybiera kształt dysku utworzonego z listków zarodkowych,
— dalszy proces powstawania komórek pełniących podobne funkcje
— embriona na tym etapie nazywa się gastrulą,
— Po 14 dniach komórki tracą możliwości powstania MZ bliźniactwa.
3. tydzień:
— 15 dnia powstaje smuga pierwotna wyznaczająca oś formowania się ciała,
— embriona ma 2,5 mm długości i kształt gruszki,
— rozpoczyna się organogeneza (zalążki układu nerwowego),
— od 21 dnia pracuje cewa sercowa a jej skurcze można uznać za 1 bicie serca.
4. tydzień:
— 21 dnia serce pulsuje rytmicznie
— powstają zalążki organów wewnętrznych,
— 28 dnia powstają zalążki oczu,
— zarodek ludzki jest zwinięty w łuk, 5-6 mm długości, waga ok 1 g, składa się z kilku
milionów komórek.

5. tydzień:
— szczytowy okres neurogenezy,
— głowa powiększa się i twarz nabiera ludzkiego wyglądu,
— widoczne zawiązki gruczołów i narządów płciowych,
— wielkość ok. 1 cm.
6. tydzień:
— uformowane serce,
— dalszy proces organogenezy,
— tworzy się prawa i lewa półkula mózgu (początki),
— tworzą się główne zawiązki mózgu (m.in. rdzeń przedłużony, układ limbiczny, kora),
— W 41 dniu odnotowano pierwszy odruch nerwowy (jako rodzaj współpracy układu
nerwowego i mięśni).
— 1,5 cm długości i 2-3 g wagi.
7. tydzień:
— dalszy proces neuro- i organogenezy,
— w 43 tyg. odnotowano pierwsze oznaki fal mózgowych,
— widoczne zawiązki gruczołów i narządów płciowych,
— wielkość ok. 2 cm.
8. tydzień:
— głowa stanowi połowę długości ciała,
— gałki oczne nabierają mocnego pigmentu,
— na dłoniach pojawiają się linie papilarne,
— formowanie łechtaczki i moszny,
— 5 cm i 2 g wagi,
— wygląd przypomina miniaturowego człowieka,
— wszystkie narządy wewnętrzne są ukształtowane i spełniają swoje podstawowe
funkcje,
— co minutę przybywa kilka tysięcy neuronów (od tego momentu do 2 r.ż. powstawać
będzie 1,8 mln połączeń nerwowych na sekundę).

1. trymestr:
— już w 1 miesiącu pierwsze ruchy serca!
— można określić płeć dziecka,
— powstają pierwsze komórki nerwowe,
— tworzy się głowa,
— głowa na początku stanowi połowę całkowitej wielkości płodu,
— zawiązki narządów wewnętrznych, oczu, uszu, nosa, mięśni;
— zawiązki dłoni i stóp,
— pierwsze oznaki fal mózgowych,
— mięśnie dobrze rozwinięte,
— pod koniec występują niezależne ruchy kończyn,
— w 3 mies. aktywność EEG charakterystyczna dla człowieka.

STADIUM PŁODOWE (od 9 tygodnia życia do urodzenia)

Rozwój mózgu i ciała w okresie płodowym
3. miesiąc:
- dziecko reaguje na dotyk (np. muśnięcie czoła powoduje obrót głowy),
- w 12 tygodniu życia aktywność mózgowa jest nie tylko charakterystyczna dla dorosłego
człowieka ale też wykazuje cechy osobnicze,
- 7,5 cm i 14 g wagi.
4. miesiąc:
- zwykle matka wyczuwa pierwsze ruchy płodu,
ćwiczenie ruchów związanych z ważnymi funkcjami życiowymi: oddychanie, chwytanie;
- ciało coraz bardziej wrażliwsze dotykowo, płód wyraża ciałem dyskomfort;
- powierzchnia mózgu coraz bardziej pofałdowana,
- wyraźnie uformowany móżdżek, widać bruzdy na mózgu (b. podłużną i boczna: Sylwiusza),
- zwiększa się aktywność między neuronami,
- w mózgu powstaje mapa ruchowa i czuciowa ciała (podrażnienie tej okolicy powoduje
ruchy ciała),
- przednia część kory mózgowej (czołowa i ciemieniowa) jest już aktywna,
- wzrasta ilość płynu owodniowego (pozbawia to dziecko uczucia ciężaru ciała i może
ćwiczyć ruchy ciała, połykanie płynu ćwiczy mięśnie i formuje śluzówkę przewodu
pokarmowego).
5. miesiąc:
 matka czuje ruchy (kopanie, czkawkę),
 płód reaguje na zmiany temperatury, światło, dźwięki, wibracje (przyspieszeniem
akcji serca, ruchami ciała, oczu),
 na tym etapie płód przypomina człowieka mimo że głowa jest relatywnie największa,
 można zaobserwować odruch ssania kciuka.
24. tydzień:
 Całkowicie rozwinięte oczy (zamknięte),
 Powstają paznokcie, gruczoły potowe i kubki smakowe,
 Pod skórą tkanka tłuszczowa (płód ma już niewielkie szanse na rozwój poza łonem
matki).
28. tydzień:
 układy nerwowy, krwionośny i oddechowy znacznie rozwinięte i teoretycznie taki
płód mógłby już żyć ale…
 dziecko urodzone w tym momencie mają zachwiany cykl snu i czuwania oraz
oddychają nieregularnie.
6. miesiąc:
 — silniejsze ruchy klatki piersiowej i ssania
 — zharmonizowanie ruchów matki i dziecka
 — stopniowo otwiera się szpara powiekowa
 — wyraźna reakcja na silne światło
 — silny dźwięk powoduje strach

7.–8. miesiąc:
- dojrzały zmysł równowagi,
- częste ułożenie głową w dół,
- wygładzenie, zaróżowienie skóry,
- dojrzewanie narządów układu oddechowego,
- widoczna większość odruchów wrodzonych.

TERATOGEN
biologiczny, chemiczny lub fizyczny czynnik środowiskowy uszkadzający zarodek lub płód
FAS - fetal alcohol syndrome
Alkohol spożywany przez matkę ̨ w czasie ciąży może powodować spektrum poalkoholowych
płodowych zaburzeń rozwojowych (FASD) (ang. fetal alcohol spectrum disorders (FASD) mających
wpływ na życie dziecka. Zmiany w rozwoju fizycznym u dzieci z FASD mogą obejmować m.in.
zmniejszony obwód głowy i charakterystyczne rysy twarzy.
Pod względem rozwoju poznawczego dzieci mają problemy z myśleniem przyczynowo skutkowym, są
impulsywne, częściej występuje u nich ADHD, mają trudności z uczeniem się i niższy iloraz inteligencji.
Skutki tych problemów rozwojowych utrzymują się i widoczne są w okresie dorosłości (Streissguth et
al., 2004). Wyniki badań przeprowadzonych na zwierzętach wskazują, że spożywanie alkoholu przez
matkę ̨ w czasie ciąży może mieć związek z nadużywaniem alkoholu w dorosłym życiu dziecka
(Youngentob et al., 2007).
Dysmorfia twarzy dziecka z FAS
Szeroko rozstawione oczy
Szeroka nasada nosowa
Dodatkowy fałd skórny w kącie oka
Brak rynienki podnosowej
Cienka górna warga
Małożuchwie
Skala APGAR
Skala APGAR używana w medycynie w celu określenia stanu noworodka zaraz po porodzie. Dziecko
minimalnie może dostać 0, a maksymalnie 10 punktów.
Appearance (Skin color – kolor skóry)
-sinica całego ciała – 0 punktów
-tułów różowy, sinica części dystalnych kończyn – 1 punkt
-całe ciało różowe – 2 punkty
Pulse (puls/na min.)
-niewyczuwalny – 0 punktów
-mniejszy niż 100 – 1 punkt
-większy niż 100 – 2 punkty
Grimace (Reflex irritability - reakcja na bodźce np. oczyszczanie nosa)
-brak – 0 punktów
-grymas twarzy – 1 punkt
-kaszel lub kichanie – 2 punkty
Activity (Muscle tone - napięcie mięśni)
-brak napięcia, wiotkość ogólna – 0 punktów
-napięcie obniżone, zgięte kończyny – 1 punkt
-napięcie prawidłowe, samodzielne ruchy – 2 punkty
Respiration (oddychanie)
-brak oddechu – 0 punktów
-wolny i nieregularny – 1 punkt
-głośny płacz – 2 punkty

Wynik:
10–9 – noworodek w dobrym stanie
8–7 – zmęczenie porodem
6–4 – zamartwica średniego stopnia (sina)
3–0 – zamartwica ciężka (blada)

Odruchy bezwarunkowe (newborn reflexes)

Noworodek wyposażony jest we wrodzone odruchy bezwarunkowe, odruchy te pomagają ̨ dziecku
przeżyć ́ do czasu, gdy rozwiną ̨ bardziej złożone zachowania; są kluczowe do przetrwania. U prawidłowo
rozwijającego się noworodka większość ́ z nich zanika ok. 4.–5. miesiąca.
1. odruch Babińskiego (Babinsky reflex): unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy
2. odruch ssania (sucking reflex): automatyczny ruch ssący, które noworodki wykonują ̨ ustami
3. odruch marszu automatycznego: ruchy kroczenia przy dotknięciu stóp do podłoża
4. odruch Moro (Moro reflex): jest odpowiedzią noworodka na gwałtowną zmianę położenia ciała.
Dziecko prostuje kończyny i rozkłada ramiona, po czym przyciągają je do siebie w geście
obejmowania
5. odruch chwytny (grasping reflex): zaciskanie dłoni na przedmiocie i mocne trzymanie)
6. odruch Rootinga (toniczno- szyjny, rooting reflex): szukanie piersi mamy przy dotyku policzka
7. odruch Galanta (Galant reflex): noworodek położony na brzuchu i dotykany w okolice
kręgosłupa zgina biodra, unosząc pośladki
8. odruch chwytania: jeśli dotkniesz opuszką palca wnętrza dłoni niemowlaka, w tej samej chwili
jego piąstka zaciśnie się wokół twojego palca
9. Odruch szermierza lub ATOS: odwróć ostrożnie główkę leżącego na pleckach niemowlęcia w jedną
ze stron, noga i rączka z tej strony, w którą patrzy dziecko, rozprostują się, zaś druga nóżka i rączka
zegną się