Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 24

‫دو ماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه‬

‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫ػبل ‪ ،5‬ؿوـبسٓ ‪ ،15‬هشداد ٍ ؿْشَٗس ‪1396‬‬

‫پَشَخَاًٖ ٍ رکش خٌجش‪ :‬ثقبٗبٕ اعتقبدات کْي‬


‫دس ه٘بى تشکويّبٕ تشکوي صحشا‬

‫*‪1‬‬
‫عق٘ل تقَٕ‬

‫(تبسٗخ دسٗبفت‪ ،95/2/18 :‬تبسٗخ پزٗشؽ‪)96/5/3 :‬‬

‫چك٘ذُ‬
‫ثؼ٘بسٕ اص ثبٍسّب ٍ اػتقبدات کْي ػبکٌبى تشکويكحشا سا هٖتَاى دس قبلت ثبصًوبّٖٗب ٍ‬
‫سفتبسّبٕ آٌٖٗ٘ آىّب ثبصجؼت؛ آٗ٘يّبٖٗ ّوچَى پَشَخَاًٖ ٗب رکش خٌجش ضوي اٌٗکِ‬
‫ًوبدٕ اص تلَسات ٍ ثبٍسّبٕ کْي آىّب ّؼتٌذ‪ ،‬ثؼ٘بسٕ اص اػتقبدات ساُٗبفتِ اص جَاهغ‬
‫ّنجَاس ٗب ادٗبى پ٘ؾ اص اػالم‪ ،‬اػتقبدات اػالهٖ سا ثبصتبة هٖدٌّذ‪ .‬دس اٗي پظٍّؾ ضوي‬
‫ثبصگَٖٗ اطالػبت گشدآهذُ اص ه٘ذاى تحق٘ق تالؽ ؿذُ اػت ثب ثْشُگ٘شٕ اص هٌبثغ پظٍّـٖ‬
‫هؼتجش‪ ،‬تحل٘لٖ ّوِػًَگش اص پذٗذاسؿٌبػٖ ًوبدّبٕ دٌٖٗ‪ -‬قج٘لِإ ٍ آٗ٘يّبٕ تشکويّبٕ‬
‫تشکوي كحشا اسائِ ؿَد‪ .‬هـخق کشدى ػْن ٍ ًقؾ اػتقبدات اٗشاًٖ ٍ اػالهٖ دس تجلٖ‬
‫آٗ٘يّبٕ تشکوٌٖ ّذف دٗگش اٗي هقبلِ ثِؿوبس هٖسٍد کِ ّنػَ ثب هضوَى اكلٖ‬
‫پٖگشفتِ ؿذُ اػت‪ .‬ثشسػٖ اًؼبىؿٌبختٖ ؿوٌ٘ؼن ثِػٌَاى اكلٖتشٗي قبلت دٌٖٗ دس ه٘بى‬
‫تشکويّب ٍ تلف٘ق ػٌبكش اٗشاًٖ ٍ تلَف اػالهٖ ثب آى‪ ،‬ثخؾ هْوٖ اص اٗي پظٍّؾ اػت‬
‫کِ دسهجوَع ًظبم اػتقبدٕ تشکويّب سا ثِ تلَٗش هٖکـذ‪ً .‬ظبم اػتقبدٕ دس ّش جبهؼِإ اص‬

‫‪ .1‬اػتبدٗبس هشدمؿٌبػٖ داًـگبُ دٍلتٖ اٗشٍاى (ًَٗؼٌذٓ هؼئَل)‬


‫*‬
‫‪aghil.taghavi95@gmail.com‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫هٌطق ٍ الگَٕ ًخجگبى ٍ تَدٓ هشدم تجؼ٘ت هٖکٌذ کِ جشٗبى دٗي فَلکلَسٗک ٗب غ٘شسػوٖ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫سا ّنػَ ثب جشٗبى هَجِ ٍ هقتذسأً دٗي سػوٖ ثِ تلَٗش هٖکـذ‪.‬‬

‫ٍاطُّبٕ کل٘ذٕ‪ :‬تشکويّبٕ تشکوي كحشا‪ ،‬ؿوٌ٘ؼن‪ ،‬تلَف‪ ،‬پشخَاًٖ‪ ،‬رکشخٌجـش‪ ،‬اٍساد‬
‫ٍ ارکبس‪.‬‬

‫‪ .1‬هقذهِ‬
‫تشکويّب ٗکٖ اص اقَام اٗشاًٖ ّؼتٌذ کِ ػبلّب دس فالت اٗشاى صٗؼتِاًـذ‪ .‬هـزّت آًـبى‬
‫ػٌٖ اػت‪ .‬دس تبسٗخ کْي تب ػذُّب پ٘ؾ اص ظَْس اػالم قشاثـتّـب ٍ دسآه٘ختگـّٖـبٕ‬
‫فشاٍاًٖ ه٘بى آىّب ثب اٗشاً٘بى ػبکي دس آػ٘بٕ ه٘بًِ اصجولِ ػغذّـب ٍ تخـبسّٕـب ٍجـَد‬
‫داؿتِ اػت (س‪.‬ک‪ :‬الگبؿٍَا‪1359 ،‬؛ ً٘ض‪ :‬آٗشًٍض‪ .)1968 ،1‬ثِ غ٘ش اص اػٌبد صثبىؿـٌبختٖ‪ٍ ،‬جـَد‬
‫تلَسات ٍ اػتقبدات‪ ،‬آٗ٘يّب ٍ هشاػن هـتشک‪ ،‬اٗي ادػب سا ثِ حق٘قت ًضدٗـک هـٖکٌـذ‪.‬‬
‫ثؼ٘بسٕ اص اػتقبدات ٍ ثبٍسّبٕ فَلکلَسٗک تشکويّب ثب ًظبم اػتقبدٕ تَدُّـب دس اٗـشاى‬
‫ّنخَاًٖ داسد‪ .‬اص ػَٖٗ دٗگش دس ًظبم اػتقبدٕ ٍ ثبٍسّبٕ کْي دٌٖٗ آىّب‪ ،‬ػٌبكش کْي‬
‫ٍ اثتذاٖٗ ّوچَى اػتقبد ثِ ػبحشٕ ٍ جبدٍ‪ ٍ ،‬تؼلط اسٍاح ثش اًؼبىّب کِ ثِ طَس کلٖ‬
‫«ؿوٌ٘ؼن» ًبه٘ذُ هٖؿَد‪ً٘ ،‬ض هـبّذُ هٖؿَد کِ دس اػتقبدات کْي ٍ آً٘و٘ؼتٖ آىّب دس‬
‫گزؿتِّبٕ دٍس سٗـِ داسد‪ .‬ؿوٌ٘ؼن هْنتشٗي ًظـبم دٌٗـٖ تـشکويّبػـت کـِ ثـِهثبثـٔ‬
‫کْيالگَ‪ ،‬ػبختبس اػتقبدٕ آىّب سا ؿکل دادُ اػت؛ ثِ گًَـِإ کـِ ثـب ٍجـَد پـزٗشؽ‬
‫اػالم اص ػذُّب پ٘ؾ تبکٌَى ٌَّص ّن ًــبًِّـب ٍ ًوبدّـبٕ ؿوٌ٘ؼـتٖ دس آٗـ٘يّـب ٍ‬
‫هشاػن قَهٖ‪ -‬هلٖ آىّب هتجلٖ ٍ هؼتحکن اػت‪ .‬پًَ٘ذ اًذٗـِّبٕ ػـلَکٖ ػشفـبًٖ ٍ‬
‫گًَِإ اص تلَف ثب ؿوٌ٘ؼن ٍ تأث٘شگزاسٕ ثش آى ٍ تأث٘شپزٗشٕ اص آى ثِ تقَٗت اٗي اهش‬
‫هٌجش ؿذُ اػـت‪ .‬ؿوٌ٘ؼـن ٍ ثشخـٖ اجـضإ آى اصجولـِ فٌـَى خلؼـگٖ ثـش ثشخـٖ‬
‫گشاٗؾّبٕ كَف٘بًِ ً٘ض هؤثش ثَدُ اػت‪ .‬افضٍىثش اٗي دس ػذُّبٕ ه٘بًِ دس ه٘بى تشکوي‪-‬‬
‫ّب ٍ ثؼ٘بسٕ اص اقَام ٍ هشدهبى دٗگش آػ٘بٕ ه٘بًِ فشقِّب ٍ طشٗقتّبٕ كـَفٖهؼـلک‪،‬‬
‫ثِ ٍٗظُ فشقٔ ٗؼَػٖ (قشى دٍاصدّن) ٍ ًقـجٌذِٗ (قـشى پـبًضدّن) سٍای ٗبفـت (ثـبثَس ‪،2‬‬
‫‪ .)804-803 :2003‬خالف ًظبم هٌؼجن ٍ هؼتحکن دٗي اػالم‪ ،‬تلَف ًفَرپزٗشتش ثـَد ٍ‬
‫ثِ ساحتٖ اص طشف تشکويّب ٍ سّجشاى ٍ ثضسگبى قَم آىّب پزٗشفتِ ؿذ؛ صٗشا ثِ ثبٍسّـب ٍ‬

‫‪48‬‬
‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‪ :‬بقایای اعتقادات کهن‪ ________________________________ ...‬عقیل تقوی‬

‫اػتقبدات دٗشٗي آىّب کِ سٗـِّبٕ ؿوٌ٘ؼتٖ داؿتٌذ‪ً ،‬ضدٗکتش ثَد‪ .‬دس ثـ٘ي هحققـبى ٍ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫پظٍّـگشاى جْبى ساثطٔ ػق٘ذتٖ ٍ آٌٖٗ٘ تلَف ثب ؿوٌ٘ؼن هَضَع پظٍّؾّبٕ هْوٖ‬
‫قشاس گشفت کِ دس اداهِ ثشخٖ اص آىّب هؼشفٖ هٖؿَد‪.‬‬
‫ثشخٖ ػٌبكش ًوبدٗي دس ؿوٌ٘ؼن تـبثِ آؿکبستشٕ ثب هؼـلکّـبٕ هتلـَفِ داسًـذ‪.‬‬
‫چٌبًچِ ػفش‪ ،‬خلؼِ ٍ سٗبضتپ٘ـگٖ سا هٖتَاى دس ثشخٖ گشاٗؾّبٕ تلَف ً٘ض دٗـذ‪.‬‬
‫اٗي اهش سا سّجشاى دٌٖٗ ٗب سٍحبًَ٘ى ؿوٌ٘ؼن تقَٗـت کـشدُاًـذ‪ .‬اخـتال فشٌّـ ّـب ٍ‬
‫ػٌبكش دٌٖٗ هختلف سا دس هشاػن «رکش خٌجش» تشکويّب ً٘ض هٖتَاى هـبّذُ کـشد؛ صٗـشا‬
‫اٗي هشاػن ًَػٖ ًوبٗؾ آٗ٘ي ؿوٌٖ ثَدُ ٍ اجشإ آى تجلٖ اػتقبدات هشثَ ثِ تَتن سا‬
‫دس ثش داؿتِ اػت‪ .‬دس دٍسُّبٕ اػالهٖ اٗي هشاػن ثب هضبه٘ي اػالهٖ‪ -‬ػشفـبًٖ ّوـشاُ‬
‫اػالهٖ ثِکبس سفت‪ .‬ثِ ػجبست دٗگش‪ٗ ،‬کـٖ اص‬ ‫ؿذ ٍ دس اجشإ آى ارکبس ٍ ادػ٘ٔ فشٌّ‬
‫اًؼطبفّب ٍ جبرثِّبٕ دٗي اػالم سا هٖتَاى دس جشٗبى دٌٖٗ – هـزّجٖ هشدهـبى هٌـبطق‬
‫هختلف آػ٘بٕ ه٘بًِ ثبصجؼت‪ .‬چٌبىکِ اػالم دس ّش هٌطقِ تشک٘جٖ پ٘چ٘ـذُ اص ثبٍسّـب ٍ‬
‫اػتقبدات ٍ هقذػبت دٗيّبٕ کْي ٍ ػـٌتّـبٕ هؼوـَل اػـالهٖ ؿـذُ ٍ کـنٍثـ٘ؾ‬
‫كَست ًَػٖ هزّت تلف٘قٖ سا ثِ خَد گشفتِ ٍ ّو٘ي ػبهل اؿـت٘ب گشًٍـذگبى ثـِ آى‬
‫ثَدُ اػت‪.‬‬

‫‪ .2‬ادث٘بت پظٍّص‬
‫‪ .2-1‬ث٘بى هسئلِ‬
‫تلَسات دٌٖٗ‪ -‬هزّجٖ ٍ ثبٍسّبٕ هلٖ ٍ قَهٖ هٖتَاًٌـذ خـَد سا دس قبلـت ًوبدّـب ٍ‬
‫ًـبًِّبٕ فشٌّگٖ آؿکبس کٌٌذ‪ .‬اًؼبىؿٌبػبى ٍ هشدمؿٌبػبى هؼتقذًذ کـِ دس ثؼـ٘بسٕ اص‬
‫فشٌّ ّب ثب آٗ٘يّب ٍ هٌبػک ٍ هشاػوٖ سٍثِسٍ ّؼت٘ن کِ اص چگًَگٖ پ٘ذاٖٗ آىّب ٗـب‬
‫ثبٍس ٍ اػتقبدٕ کِ ػجت ثِجَد آهذى آىّب ؿذُ اػت‪ ،‬آگبّٖ ًذاسٗن‪ .‬ثؼـ٘بسٕ اص آداة‬
‫ٍ هٌبػک دٌٖٗ ٍ غ٘شدٌٖٗ دس جَاهغ كَست ث٘شًٍٖ ٍ تجلٖ ثبٍسّب ٍ اػتقـبداتٖ اػـت‬
‫کِ ثبٍسپزٗشاى ثِ كَست ًوبدٗي ثب اجشإ جوؼٖ آى ػؼٖ دس ًوـبٗؾ اػتقـبدات خـَد‬
‫داسًذ‪ّ .‬وچٌ٘ي گبُ اص طشٗق هٌبثغ هؼتٌذ اص ٍجـَد اػتقـبدات ٍ ثبٍسّـبٖٗ کْـي اطـالع‬
‫هٖٗبث٘ن‪ ،‬ل٘کي اص كَستّبٕ ًوبٗــٖ آى ٗؼٌـٖ آداة ٍ سػـَم ٍ هٌبػـک ٍ آٗـ٘يّـب‬

‫‪49‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫ًـبًِإ ثبقٖ ًوبًـذُ اػـت‪ .‬ثٌـبثشاٗي ٗکـٖ اص اّـذاف پـظٍّؾّـبٕ اًؼـبىؿٌبػـبى ٍ‬


‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫فَلکلَسؿٌبػبى هؼبكش اٗي اػت کِ ثب قشاسدادى ٍاقؼ٘تّب ٍ پذٗذُّبٕ فشٌّگـٖ هـَسد‬


‫تحق٘ق دس هتي ٍ صهٌِّ٘بٕ تبسٗخٖ ‪ -‬اجتوبػٖ هٌبػت ٍ ثب دس ًظش گـشفتي ًؼـخِّـب ٍ‬
‫اًگبسُّبٕ هـتشک دس فشٌّ ّب ٍ جَاهغ ّنثؼتش ٍ ّوؼبِٗ ثتَاًٌـذ اص ًقـب تبسٗـک ٍ‬
‫هجَْل ّش پذٗذُ پشدُ ثگـبٌٗذ ٍ تلَٗشٕ کبهلتـش اص چ٘ؼـتٖ آى اسائـِ ًوبٌٗـذ‪ .‬ثـذٗي‬
‫هٌظَس ثْشُگ٘شٕ اص تحل٘لّبٕ ّوِجبًجـِ کـِ ٗـک هَضـَع سا ّوچـَى هٌــَسٕ اص‬
‫صٍاٗبٕ هختلف ثشسػٖ ٍ ًقبدٕ هٖکٌذ ٍ ثشسػٖ ٍ هطبلؼٔ تـبثْبت فشٌّگٖ دس حَصُ‪-‬‬
‫ّبٕ دٍس ٍ ًضدٗک ثِ پظٍّـگش ثٌ٘ـٖ ّوـِػـًَگش هـٖثخــذ ٍ اٍ سا دس ث٘ـبى کبهـل‬
‫پذٗذاسّبٕ فشٌّگٖ تَاًب هٖػبصد‪ .‬ثش اٗي اػبع دس اٗي پظٍّؾ ضوي هطبلؼٔ ٍضـؼ٘ت‬
‫اػتقبدٕ تشکويّب دس ثؼتشٕ تبسٗخٖ ٍ تج٘٘ي سٗـِّب ٍ خبػتگبُّبٕ فشٌّگـٖ‪ -‬قـَهٖ‪،‬‬
‫ثب ؿٌبخت ًوبدّب ٍ ًـبىّبٕ دٌٖٗ ٍ آٌٖٗ٘ ّوچَى هشاػن پشخَاًٖ ٗب اٗـبًٖ‪ ،‬ثشسػـٖ‬
‫ؿخل٘تِ «ثخـٖ» ٗب «ثبغـٖ» ثِ ػٌَاى ؿوي ٍ تج٘٘ي ػولکشد ٍ کـبسکشد اٍ دس جَاهـغ‬
‫تشکوي‪ ،‬تالؽ هٖؿَد تلَٗشٕ دق٘ق ٍ ٍاضحتش اص ًظبم اػتقبدٕ تشکويّب اسائـِ ؿـَد‪.‬‬
‫الصم ثِ تَض٘ح اػت کِ ًظبم اػتقبدٕ ّش جبهؼِإ اص هٌطق «الگَٕ دٍگبًـٔ ًخجگـبى ٍ‬
‫تَدٓ هشدم» تجؼ٘ت هٖکٌـذ کـِ ػجـبست اػـت اص هجوـَع جشٗـبى دٗـي فَلکلَسٗـک ٍ‬
‫غ٘شسػوٖ کِ ّنػَ ثب جشٗبى هَجِ ٍ هقتذسأً دٗي سػوٖ ثِ ح٘ـبت خـَد دس اجتوـبع‬
‫اداهِ هٖدّذ‪ .‬جشٗبى غ٘شسػوٖ دٌٖٗ دس جَاهغ سا دس كطالح «دٗي ػبه٘بًِ» هًٖبهٌذ‪.‬‬

‫‪ .2-2‬اّذاف ٍ ضشٍست پظٍّص‬


‫اٗي پظٍّؾ تالؽ هٖکٌذ ثب تکِ٘ ثش ًظشِّٗبٕ اًؼبىؿـٌبختٖ ٍ ثـش اػـبع سٍؽّـبٕ‬
‫اتٌَگشاف٘ک ثِ ثبصؿٌبػٖ ًوبدّب ٍ ًــبىّـبٕ فشٌّگـٖ‪ -‬دٌٗـٖ ػـبکٌبى تـشکويكـحشا‬
‫ثپشداصد‪ .‬دس اٗي ه٘بى ثْشُگ٘شٕ اص سّ٘بفتّبٕ حَصُّب ٍ سؿـتِّـبٕ ػلوـٖ دٗگـش ً٘ـض‬
‫گشٗضًبپزٗش اػت؛ صٗشا ثشإ اسائٔ تلَٗشٕ کبهل اص ًظـبم پذٗـذُّـبٕ دٌٗـٖ – اػتقـبدٕ‬
‫تشکويّب الضاهبً ثبٗذ ثِ هحذٍدٓ داًؾّبٕ دٗگش ّوچَى ادث٘بت‪ ،‬هَػ٘قٖ ٍ ٌّش‪ً ،‬وبٗؾ‪،‬‬
‫دٗيؿٌبػٖ تطج٘قٖ‪ ،‬اػطَسُؿٌبػٖ ٍ تبسٗخ ً٘ض پبٕ ًْبد؛ صٗشا ثؼـ٘بسٕ اص كـَستّـبٕ‬
‫ث٘شًٍٖ اػتقبدات آى ّب دس قبلـت ًوـبٗؾ‪ ،‬ػـشٍد‪ ،‬ؿـؼش ٍ هَػـ٘قٖ هتجلـٖ هـٖؿـَد‪.‬‬

‫‪55‬‬
‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‪ :‬بقایای اعتقادات کهن‪ ________________________________ ...‬عقیل تقوی‬

‫هـخقکشدى ًقؾ ٍ تأث٘ش اػتقبدات هزّجٖ دس صًذگٖ ٍ جْـبىثٌ٘ـٖ هـشدم تـشکوي ٍ‬


‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫ثشسػٖ خبػتگبُ ٍ سٗـِّبٕ اكلٖ ّش ٗک اص اػتقبدات دٌٖٗ ٍ تلـَسات فَلکلَسٗـک‬


‫آىّب اص هْنتشٗي اّذاف پظٍّؾ حبضش اػت‪ .‬ثش اٗي اػبع تالؽ ؿذُ تب اثتـذا سٗــِ‪-‬‬
‫ّبٕ اػتقبدٕ ػبکٌبى تشکويكحشا سا ثب اػتفبدُ اص هٌبثغ هؼتٌذ هکتَة ثبصؿٌبػٖ کٌـ٘ن‪.‬‬
‫ثِ ّو٘ي جْت ثب هشٍس پ٘ـٌِ٘ ٍ خبػتگبُ آىّب آثـخَس اػتقـبدات دٌٗـٖ ٍ صهٌ٘ـِّـبٕ‬
‫پ٘ذاٗؾ ؿوٌ٘ؼ٘ن ثِ ػٌَاى دٗي کْي آىّب ٍ ػپغ ساّ٘بثٖ ػٌبكـش فشٌّـ ّـبٕ دٍس ٍ‬
‫ًضدٗک ثش اػتقبدات ؿوٌٖ آىّب سا تحل٘ل هٖکٌ٘ن‪.‬‬

‫‪.2-3‬پ٘طٌ٘ٔ پظٍّص‬
‫دسثبسٓ تشکويّبٕ اٗشاى پظٍّؾّبٕ هتؼذدٕ اص هٌظشّب ٍ اثؼبد هختلف كـَست گشفتـِ‬
‫کِ دس تأل٘ف ٍ تٌظ٘ن پظٍّؾ حبضش اص آى ّـب اػـتفبدُ ؿـذُ اػـت‪ .‬ثـِ ثشخـٖ اص اٗـي‬
‫پظٍّؾّب اؿبسُ هٖؿَد‪:‬‬
‫‪ .1‬سػبلٔ ٍالدٗو٘ش هٌَ٘سػکٖ دسثبسٓ تشکويّب کِ ثب ػٌَاى تبسٗخ هختصش ترشکوي‬
‫دس ‪ 1960‬هٌتـش ؿذ؛‬
‫‪ .2‬س٘شٕ دس تبسٗخ س٘بسٖ ٍ اجتوبعٖ تشکويّب اثش اه٘ي گلٖ (‪)1366‬؛‬
‫‪ .3‬تشکويّب دس عصش اهپشٗبل٘سن ٍ کتبثٖ دٗگش ثب ػٌَاى ًگبّٖ گزسا ثِ تبسٗخ‬
‫تشکويّب ّش دٍ اص هحوت ػبسإ (‪)1378‬؛‬
‫‪ .4‬گٌجذکبٍٍع اثش ػَصل٘ک قبضٖگٌجذ (‪ )1364‬کِ دس آى ٍضؼ٘ت تـشکويّـبٕ‬
‫هٌطقٔ گٌجذ کبٍٍع سا هطبلؼِ کشدُ اػت؛‬
‫‪ .5‬تشکويّبٕ جْبى‪ ،‬تأل٘ف دسدٗف ٍ قبدٗشف (‪)1991‬؛‬
‫‪ .6‬اٗشاً٘بى تشکوي‪ ،‬پظٍّطٖ دس هشدمضٌبسٖ ٍ جوع٘تضٌبسٖ اثـش هحوـذ ؿـشٗف‪-‬‬
‫کوبلٖ (‪)1374‬؛‬
‫‪ .7‬اقَام هسلوبى اتحبد ضَسٍٕ اثش ؿ٘شٗي آکٌ٘ش (‪)1378‬؛‬
‫‪ .8‬تشکويّبٕ اٗشاى اثش لَگبؿَا ثٖثٖ ساثؼِ (‪)1359‬؛‬
‫‪ .9‬تشکويّبٕ اٗشاى اثش هحوذسضب ث٘گذلٖ (‪)1361‬؛‬

‫‪51‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫آٗشًٍض ثِػٌَاى هتخلـق تـشکويّـبٕ ٗوـَت اثؼـبد قـَهٖ‪ -‬قج٘لـِإ ٍ ػـبصهبى‬


‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫اجتوبػٖ تشکويّب سا هطبلؼِ کشدُ ٍ ثِ صًذگٖ ؿجبًٖ آىّب اص جٌجِّبٕ هختلف پشداختِ‬
‫اػت‪ ٍٕ .‬ػبلّب دس ه٘بى تشکويّب صٗؼتِ ٍ پظٍّؾّـبٕ ه٘ـذاًٖاؽ سا دس قبلـت آثـبس‬
‫‪3‬‬
‫هتؼذد هٌٌتـش کشدُ اػت‪ .‬ثشخٖ اص هْنتشٗي آثبس ٍٕ ػجبستاًذ اص تشکويّبٕ ٗورَت‬
‫(‪)1975‬؛ قجبٗل تشکوي‪)1968( 4‬؛ قطشثٌذٕ اجتوبعٖ تشکويّبٕ ٗوَت دس اٗشاى‪.)1971( 5‬‬
‫پظٍّؾّبٕ ٍاػ٘لٖ ثبستَلذ دسثبسٓ تشکويّب ً٘ض ثؼ٘بس اّو٘ت داسد‪ .‬آثـبس ٍٕ کـنٍ‪-‬‬
‫ث٘ؾ ثِ فبسػٖ تشجوِ ؿذُاًذ‪ ،‬ثٍِٗظُ کتبة تشکستبىًبهرِ (‪ ٍ )1352‬تربسٗخ ترش ّربٕ‬
‫آس٘بٕ ه٘بًِ (‪ .)1376‬هقبالتٖ دس اٗي ثبسُ اص اٍ هَجَد اػت هبًٌذ «دسثـبسٓ تـبسٗخ هـشدم‬
‫‪7‬‬
‫تشکوي»‪ 6‬کِ ؿشح هفللٖ دسثبسٓ تشکويّب دس آى هَجـَد اػـت‪ .‬هقبلـٔ «اٗــبىّـبٕ»‬
‫‪8‬‬
‫(‪ً٘ )1966‬ض دس اٗيثبسُ تحق٘قٖ هْن ثِ ؿوبس هٖسٍد‪ .‬افضٍىثش اٗـي ٍالدٗو٘ـش ثبػـ٘لَف‬
‫کِ اختلبكبً ثِ هحتَإ اػتقبدٕ تشکويّب ٍ آداة ٍ هٌبػک آىّـب ًظـش داؿـتِ اػـت‪،‬‬
‫هقبالت ٍ کتبةّبٕ ثؼ٘بسٕ دس اٗـي ثـبسُ داسد‪ .‬ثشخـٖ اص هْـنتـشٗي آثـبس ٍٕ دس اٗـي‬
‫پظٍّؾ هَسد اػتفبدُ قشاس گشفتِ اػت‪.‬‬
‫ٗکٖ دٗگش اص ثْتشٗي پظٍّؾّبٕ ه٘ذاًٖ اص دٗذگبُ هشدمؿٌبختٖ هشثَ ثِ َّؿٌ‬
‫پَسکشٗن (‪ )1345‬اػت کِ دس ًـشٗٔ ٌّش ٍ هشدم‪ ،‬ثب ػٌَاى «تشکويّـبٕ اٗـشاى‪ ،‬اٌٗچـِ‪-‬‬
‫ثشٍى ٍ تشکويّبٕ قَؿبىتپِ» هٌتـش ؿذ‪ .‬دس ػبلّبٕ اخ٘ش ً٘ض هٖتَاى ثِ پظٍّؾّبٕ‬
‫اًؼبىؿٌبختٖ هٌ٘ظُ هقلَدٕ اؿبسُ کشد‪ .‬هقلَدٕ ثب اًتــبس هقـبالت پظٍّــٖ هتؼـذد‪،‬‬
‫صٍاٗبٕ هختلف اػتقبدات تشکويّب دسثبسٓ آٗ٘ي پشخَاًٖ سا ثِ تلَٗش کـ٘ذُ اػت (ًـک‪:‬‬
‫هقلَدٕ‪.)85:1392،‬‬

‫‪ .2-4‬سٍشضٌبسٖ‬
‫سٍٗکشد اًؼبىؿٌبختٖ ٍ ثْشُگ٘شٕ اص سٍؽّبٕ هشدمًگبسٕ ٍ اتٌـَگشافٖ ػـبختبس اٗـي‬
‫پظٍّؾ سا تـک٘ل هٖدّذ‪ .‬ثشإ ثشسػّٖبٕ تبسٗخٖ ٍ هقبٗؼٔ ػٌبكش فشٌّگـٖ ػـبکٌبى‬
‫تشکويكحشا ثب جَاهغ ّنجَاس ٍ ثشسػٖ خبػتگبُ دٌٖٗ ٍ اػتقبدٕ آىّب اص پظٍّؾّبٕ‬
‫کتبثخبًِإ ٍ اػٌبدٕ ثْشُ گشفتِ ؿذ‪ .‬اص اٗيسٍ‪ ،‬هٌبثغ دػـت اٍل تـبسٗخٖ‪ ،‬اجتوـبػٖ ٍ‬
‫حتٖ جغشاف٘بٖٗ ٍ قَمًگبسٕ ثشإ تج٘٘ي ّؼتٖؿٌبختٖ ثبصًوبّٖٗبٖٗ آٌٖٗ٘ تشکويّـب ٍ‬

‫‪52‬‬
‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‪ :‬بقایای اعتقادات کهن‪ ________________________________ ...‬عقیل تقوی‬

‫تـشٗح آداة ٍ سػَم ٍ هٌبػک آىّب ثـِکـبس گشفتـِ ؿـذ‪ .‬دس پـظٍّؾّـبٕ ه٘ـذاًٖ اص‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫تکٌ٘کّبٕ هشدمًگبسٕ ّوچَى هـبّذٓ هـبسکتٖ ٍ اػتفبدُ اص هلـبحجِّـبٕ ػو٘ـق ٍ‬


‫طَالًٖ‪ ،‬ثجت ٍ ضجط دادُّب ٍ ثشسػٖ ٍ تحل٘ل آىّب اػتفبدُ ؿـذ‪ً .‬گبسًـذُ ثـب صًـذگٖ‬
‫کشدى دس اػتبى گلؼتبى ثِ ػٌَاى هشدمؿٌبع تَاًؼتِ اػت ثِ ٗکٖ اص اقَام کْـي تـبسٗخ‬
‫دػتشػٖ داؿتِ ثبؿذ ٍ ثب توبعّبٕ هکشس ٍ ّنصٗؼتٖ ثـب آىّـب اٗـي پـظٍّؾ سا اجـشا‬
‫کٌذ‪ .‬دس تٌظ٘ن دادُّبٕ هشثَ ثِ آٗـ٘يّـبٕ هٌــؼت اص ؿوٌ٘ؼـن‪ ،‬ؿـشکت جؼـتي دس‬
‫هٌبػک ٍ هشاػن آىّب تَاًبٖٗ ًگبسًذُ سا دس ثجت ٍ ضجط دادُّب ثبال ثشدُ اػت‪ً .‬گبسًـذُ‬
‫دس ّشٗک اص هشاػن ثب افشاد فشاًٍٖ سٍثِسٍ ؿذُ ٍ ؿبّذ تجلـٖ ٍ ثبصًوـبٖٗ ثؼـ٘بسٕ اص‬
‫اػتقبدات آىّب دس قبلت ًوبٗؾّبٕ آٌٖٗ٘ ثَدُ اػت‪.‬‬

‫‪.3‬چبسچَة ًظشٕ‬
‫چبسچَة ًظشٕ اٗي هقبلِ اص ٗکػَ ثش تئَسّٕبٕ هشدمؿٌبختٖ ٍ قـَمًگـبسٕ ثـٍِٗـظُ‬
‫پظٍّؾّبٕ ج٘وض فشٗضس‪ ،‬تـبٗلَس‪ ٍ 9‬لـَٕ ثـشٍل اػـتَاس اػـت ٍ اص ػـَٖٗ دٗگـش ثـِ‬
‫ًظشِّٗبٕ اػطَسُؿٌبختٖ ٍ دٗيؿٌبػٖ تطج٘قٖ ً٘ض تَجِ داسد‪ .‬جبًذاساًگبسٕ ٗـب سٍح‪-‬‬
‫اًگبسٕ هؼبدلّبٕ فبسػٖ «آً٘و٘ؼن» اػـت‪ .‬اٗـي تئـَسٕ اًؼـبىؿـٌبختٖ کـِ اص هکتـت‬
‫اًؼبىؿٌبػٖ اًگل٘غ ثِ ػشدهذاسٕ ادٍاسد ثشًت تبٗلَس آغبص ؿذ‪ ،‬ثش ٍجَد ًَػٖ رٌّ٘ت‬
‫دس اًؼبىّبٕ جَاهغ اثتذاٖٗ تأک٘ذ داسد کِ ّؤ پذٗذُّبٕ هبدٕ ٍ هؼٌَٕ پ٘شاهَى خـَد‬
‫سا داسإ سٍح ٍ جبى هٖپٌذاسًذ‪ .‬اٗـي هَضـَع سا تـبٗلَس (‪ )109-108/2 :1871‬دس کتـبة‬
‫فشٌّگ اثتذاٖٗ‪ 10‬ثِ تفض٘ل ؿشح هٖدّذ‪ .‬تبٗلَس ثش اػبع اكل «ٍحذت سٍاًٖ ثــش‪»11‬‬
‫اٗي ًظشِٗ سا ث٘بى کشد‪.‬‬
‫تَتو٘ؼن ٍ هبًب ثِ ّوشاُ آً٘و٘ؼن هثلثٖ سا تـک٘ل دادًذ کِ اص آى ثشإ تَجِ٘ سٗـِ‪-‬‬
‫ّــبٕ تفکــش دٌٗــٖ ٍ چگــًَگٖ پ٘ــذاٖٗ دٗــيّــبٕ اٍل٘ــِ اصجولــِ ؿوٌ٘ؼــن ٍ تَج٘ــِ‬
‫ثبصًوَدّبٕ آٌٖٗ٘‪ -‬دٌٖٗ ٍ فشٌّگٖ آى اػتفبدُ ؿذ‪ .‬ثش اػبع اٗي تئَسّٕب ٍ دس تَج٘ـِ‬
‫پذٗذاسؿٌبختٖ ؿوٌ٘ؼن ثبٗذ گفت کِ هب ثب آٌٖٗ٘ ثغ کْي ٍ اثتذاٖٗ سٍثِسٍ ّؼت٘ن کـِ‬
‫ثب ٍجَد تحَالت ٍ تطَسات فشاٍاى ٌَّص ّن ثؼـ٘بسٕ اص ًوبدّـبٕ جوؼـٖ ٍ ثبٍسّـبٕ‬
‫هَجذ آى سا هٖتَاى دس جَاهغ هختلف ٗبفت‪ .‬حتٖ ثب ٍجَد ػـشاٗت ٍ سػـَع ػٌبكـش‬

‫‪53‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫ؿوٌ٘ؼن ثِ ادٗبى ٍ آٗ٘يّبٕ دٗگش‪ ،‬هٖتَاى ؿکل هغلَة ٍ تغ٘٘شٗبفتٔ آى سا دس آٗـ٘يّـب‬


‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫ٍ ثبصًوَدّبٕ فشٌّگٖ جَاهغ دٍس ٍ ًضدٗک ثبصؿٌبخت‪ .‬آًچـِ ثـِ ه٘ؼـت٘ک‪ 12‬هؼـشٍف‬
‫اػت ٍ ًَػٖ اص «ػشفبى» ٍ هؼلک ثبطٌٖ سا هؼٌب هٖکٌذ‪ٗ ،‬کٖ اص هَاسدٕ اػت کِ ًــبى‬
‫هٖدّذ‪ ،‬تفکشات ؿوٌ٘ؼتٖ ثِ ادٗبى دٗگش ً٘ض ٍاسد ؿذُ اػت (لَٕ ثشٍل‪.)92:1390،‬‬
‫ثبصؿٌبػٖ جَاهغ ثشاػبع تحل٘ل ٍ تجضٗٔ ًوبدّب ٍ ًـبىّبٕ آٌٗ٘ـٖ آىّـب‪ ،‬اصجولـِ‬
‫هَضَػبتٖ اػت کِ ًظشِّٗبٕ هختلف اػطَسُؿٌبػٖ‪ ،‬دٗيؿٌبػٖ تطج٘قٖ‪ ،‬فَلکلـَس ٍ‬
‫حتٖ اًؼبىؿٌبػٖ فشٌّگٖ سا ثٍِجَد آٍسدُ اػت‪ .‬ثـشإ سجـَع ثـِ ٗکـٖ اص ثْتـشٗي‬
‫پظٍّؾّب دسثبسٓ ؿوٌ٘ؼن‪ ،‬پظٍّؾّب ٍ تئَسّٕبٕ ه٘شچـب ال٘ـبدُ هـٖتَاًـذ چـبسچَثٖ‬
‫سٍؿي ثشإ هحققبى تشػ٘ن کٌذ‪ .‬ثِ ٍٗظُ اٌٗکـِ تئـَسّٕـبٕ ال٘ـبدُ دسثـبسٓ دٗـي اقـَام‬
‫هختلف ثش پبٗٔ دادُّبٕ هشدمؿٌبختٖ‪ ،‬اػطَسُؿٌبػـٖ ٍ تـبسٗخ اػـت‪ ،‬ثـِ ًحـَٕ کـِ‬
‫هٖتَاى سٍؽ اٍ سا ًَػٖ ّشهٌَت٘ک تبسٗخٖ‪ -‬دٌٖٗ دس ًظش گشفـت‪ ٍٕ .‬ؿوٌ٘ؼـن سا اص‬
‫دٗذگبُ دٗيؿٌبػٖ تطج٘قٖ اصجولِ ادٗبى کْي هٖداًـذ کـِ ًـَع خبكـٖ اص ػقالً٘ـت سا‬
‫ًوبٗبى هٖػبصد‪ّ .‬شچٌذ ٍٗظگٖ خلؼِ ٍ گًَِإ اص ػشفبى ٗب هؼلک ثـبطٌٖ هَجـَد دس‬
‫ؿوٌ٘ؼن آى سا ثِ هشکضٗت ػٌت دٌٖٗ ًَع ثـش ً٘ض ًضدٗک هٖػـبصد (جؼفـشٕ‪.)51:1387 ،‬‬
‫ال٘بدُ (‪ً٘ )32:1372‬ض دس دس ثحث ساثطٔ ؿوٌ٘ؼن ٍ هـشةّبٕ ثبطٌٖ ّـنػـَ ثـب آى‪ ،‬ثـش‬
‫اّو٘ت دسک اٗي آٗ٘ي دس ثؼتش تبسٗخٖ‪ -‬فشٌّگٖ تأک٘ذ کشدُ اػت‪ .‬پظٍّؾّـبٕ ال٘ـبدُ‬
‫دسثبسٓ ؿوٌ٘ؼن ضشٍست هطبلؼٔ ّوِجبًجٔ آى سا دس پٖداؿت‪ .‬دس حق٘قت ؿوٌ٘ؼن‪ ،‬پغ‬
‫اص کتبة ال٘بدُ ثب ػٌَاى ضوٌ٘سن‪ :‬فٌَى ثبستبًٖ خلسِ‪ ،‬ثِ كَست گؼتشدُإ هـَسد تَجـِ‬
‫پظٍّـگشاى قشاس گشفت‪ .‬اٗي کتبة‪ ،‬ؿوٌ٘ؼـن سا ػوـل دسهـبًٖ جْـبىؿـوَلٖ دس ًظـش‬
‫هٖگشفت کِ ثب کبسثؼت ساثطِإ خلؼِ آه٘ض ثب جْبى سٍحبًٖ ٍ ثِ ً٘بثت اص کـل جبهؼـِ‬
‫كَست هٖگ٘شد (ال٘بدُ‪ٌٍٗ .)1392 ،‬کلوي دس اثش هفلل خَد ثب ػٌَاى فشٌّرگ ٍ سرالهتٖ‪:‬‬
‫اًسبىضٌبسٖ پضضكٖ کبسثشدٕ‪ 13‬ؿوٌ٘ؼن سا پذٗذُإ ات٘ک (هطبلؼٔ هشدمؿٌبختٖ ٗک اثـش‬
‫ٗب ٗک هَضَع) هؼشفٖ هٖکٌذ کِ ػبصگبسٕ ثَمؿٌبختٖ ٍ سٍاى‪-‬صٗؼتؿٌبختٖ جَاهـغ‬
‫ؿکبسچِٖ گشدآٍسًذٓ خَساک ثب ػبختبسّبٕ صٗؼتؿٌبختٖ‪ ،‬فشاٌٗذّبٕ سٍاىاجتوـبػٖ ٍ‬
‫‪14‬‬
‫ً٘بصّبٕ دسهبًٖ هقَّم آى (ؿو٘ؼ٘ن) ثَدُ اػـت‪ .‬ثـِ ًظـش ٍٗـٌکلوي (‪)224-204 :2008‬‬
‫ثخؾ هْن ٍ پشقذستٖ اص ؿوٌ٘ؼن سا هٖتَاى دس هفبّ٘ن هشثَ ثِ ػـالهت ٍ ث٘وـبسٕ ٍ‬

‫‪54‬‬
‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‪ :‬بقایای اعتقادات کهن‪ ________________________________ ...‬عقیل تقوی‬

‫سٍؽّبٕ دسهبًٖ دس ث٘ـتش جَاهغ ثبصجؼت‪ .‬ثش اٗي اػبع ٌَّص تلَسٕ کِ ث٘ـتش تَدٓ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫هشدم دسثبسٓ ث٘وبسٕ داسًذ‪ ،‬هجتٌٖ ثش ػشفبى آً٘و٘ؼتٖ ٍ ؿوٌٖ اػت ٍ سٍؽّبٕ دسهـبًٖ‬
‫هَسد ًظش ػَام ثش پبٗٔ ّو٘ي آٗ٘ي قبثل تَجِ٘ ٍ تج٘٘ي اػت‪.‬‬

‫‪ .3-1‬ثبٍسّب ٍ اعتقبدات کْي(پ٘ص اص اسالم)‬


‫دٗي اػالم ثب تشٍٗج دس آػ٘بٕ ه٘بًِ ٍ گؼتشؽ دس ث٘ي هشدهبى هٌطقِ‪ ،‬ؿکلّـبٕ هتؼـذد‬
‫ٍ هتٌَػٖ ثِدػت آٍسدُ ٍ دس طَل صهبى ثب اسصؽّبٕ هؼٌَٕ‪ ،‬آٗ٘يّب ٍ آداة ٍ سػـَم‬
‫پ٘ؾ اص ظَْس اػالم دسّن آه٘ختِ اػت‪ .‬دٗي اػالم دس ّش هٌطقِ تشک٘ت ثؼ٘بس پ٘چ٘ـذُ‪-‬‬
‫إ اص ثبٍسّب‪ ،‬هقذػبت ٍ آٗ٘يّبٕ قجل اص اػالم ٍ ػٌتّـبٕ هؼوـَل اػـالهٖ سا دسثـش‬
‫هٖگ٘شد ٍ اٗي ثذاى هؼٌٖ اػت کِ ثِ ًظبم دٌٖٗ تلف٘قٖ هجذل ؿذُ اػت‪ّ .‬وبىگًَـِ کـِ‬
‫گفتِ ؿذ‪ ،‬پ٘ؾ اص قجَل اػالم‪ ،‬دٗي ث٘ـتشهشدهبى آػ٘بٕ ه٘بًِ ؿوٌ٘ؼن ثَدُ کِ تحق٘قـبت‬
‫گؼتشدُإ دسثبسٓ آى اًجبم ؿذُ اػت‪ .‬اثتذا ثِ تؼشٗف هفبّ٘ن ؿوٌ٘ؼن هٖپشداصٗن‪.‬‬

‫‪ .3-1-1‬ضوٌ٘سن‬
‫ؿوٌ٘ؼن دس هٌبثغ اٗيگًَِ تؼشٗف ؿذُ اػت‪ :‬ؿوٌ٘ؼن هجوَػِإ اص اػتقبدات پشػتـٖ‬
‫ٍ ثبٍسّب اػت؛ حبل آًکِ ؿويٍاسگٖ فقط ثِ حشکبت ٍ اػوبل ؿوي هشثـَ هـٖؿـَد‬
‫(پبتبپَف‪)19 :1991 ،15‬؛ اهب ثشخٖ اص هحققبى ثب اٗي توبٗض ٍ تفک٘ک هَافق ً٘ؼتٌذ ٍ ثِ ًظـش‬
‫آىّب کبسثشد ّوبى اكطالح ؿوٌ٘ؼن ثِ خـَثٖ ث٘ـبًگش اٗـي هضـبه٘ي اػـت (ثبػـ٘لَف‪،16‬‬
‫‪ . )208 :1984‬ثٌبثشاٗي دس اداهٔ اٗي تحق٘ق فقـط اص ٍاطٓ ؿوٌ٘ؼـن ثـب هفْـَم گؼـتشدٓ آى‬
‫اػتفبدُ خَاّ٘ن کشد‪ .‬ؿوٌ٘ؼن ًظبم اػتقبدٕ خبف هشدهبى ػ٘جشٕ ٍ آػ٘بٕ ه٘بًـِ اػـت‬
‫(ثبػَست‪802 :2003 ،‬؛ ٗبکَثؼي‪ّ .)191 :1999 ،17‬ـش چٌـذ ًـبم ؿوٌ٘ؼـن دس صثـبى تًَغـَصٕ‬
‫ػ٘جشٕ سٗـِ داسد؛ اهب ثِػٌَاى ٗک اٗذئَلَطٕ دس دٍساى پ٘ؾ اص تبسٗخ دس ه٘بى ثؼـ٘بسٕ‬
‫اص اقَام ثذٍٕ ٍ هلل هختلف دس اقلٖ ًقب جْبى‪ ،‬اصجولِ ػ٘جشٕ‪ ،‬خـبٍسدٍس‪ ،‬آػـ٘بٕ‬
‫جٌَة ؿشقٖ‪ ،‬آفشٗقب‪ ،‬آهشٗکبٕ ؿوبلٖ ٍ غ٘شُ سٍای داؿتِ اػت‪ .‬تؼ٘ـ٘ي هکـبى پ٘ـذاٗؾ‬
‫ؿوٌ٘ؼن اهکبىپزٗش ً٘ؼت؛ صٗشا ثؼ٘بسٕ اص اقَام ٍ هلل جْبى دس ثخـٖ اص تـبسٗخ کْـي‬
‫خَد‪ ،‬هؼتقل اص دٗگشاى‪ ،‬ثِ هشحلِإ اص تکبهـل سػـ٘ذُاًـذ کـِ ثـِ ثبٍسّـب ٍ اػتقـبدات‬
‫ؿوٌ٘ؼتٖ سٍٕ آٍسدُاًذ‪ .‬اػبع جْبىثٌٖ٘ ؿوٌ٘ؼتٖ ثش هجٌبٕ چٌذ ثبٍس ٍ ػق٘ذٓ اكـلٖ‬

‫‪55‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫ثٌ٘بى ًْبدُ ؿذُ اػت‪ً .‬خؼت٘ي ٍ هْنتشٗي آىّب اٗي اػـت کـِ اسٍاح هختلفـٖ ٍجـَد‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫داسًذ کِ ثش سٍٕ صه٘ي ػبکي ّؼـتٌذ‪ .‬آىّـب ثـش اٗـي ثبٍسًـذ کـِ اٗـي اسٍاح دس کبلجـذ‬
‫هَجَدات جبًذاس ثِ كَست سٍح ٍ سٍاى آىّب صًذگٖ هٖکٌٌذ‪ .‬ثبػـَست هؼتقـذ اػـت‬
‫کِ ؿوٌ٘ؼن دٗي ً٘ؼت‪ ،‬ثلکِ هجوَػِإ اص آٗ٘يّب ٍ ثبٍسّبٖٗ اػت کِ اػبع اػوبل ٍ‬
‫حشکبت پ٘چ٘ذٓ ؿويّب سا تـک٘ل هٖدٌّذ ٍ الجتِ تـبثْبتٖ ثـب ادٗـبًٖ چـَى ثَدائ٘ؼـن‪،‬‬
‫کٌفؼَ٘ػ٘ؼن‪ ،‬اػالم ٍ هؼ٘ح٘ت داسد (ّوبى‪ .)802 ،‬اص طشفٖ دٗگش ه٘شچب ال٘ـبدُ ؿوٌ٘ؼـن‬
‫سا ثِػٌَاى دٌٖٗ تؼشٗف هٖکٌذ کِ ّنصهبى ػشفبى ٍ جبدٍگشٕ ٍ هـخلـبً هجوَػـِإ‬
‫اص هْبستّب ٍ تکٌ٘ک ّـبٕ ثبػـتبًٖ سا دس خـَد داسد ٍ ثـِ هٌظـَس سػـ٘ذى ثـِ حبلـت‬
‫خلؼگٖ آىّب سا ثِ کبس هٖگ٘شد (ال٘بدُ‪1392:15 ،‬؛ ً٘ض سک‪ٗ :‬بکَثؼي‪.)4 :1999 ،‬‬
‫ّوبىگًَِ کِ هٖداً٘ن اػتقبد ثِ اسٍاح هختلف ٍ جْبى سٍحبًٖ سا آً٘و٘ؼن هًٖبهٌـذ‪.‬‬
‫اص ٍٗظگّٖبٕ اكلٖ ؿوٌ٘ؼن آى اػت کِ ثشإ اٗجبد استجب ث٘ي جْـبى آدهـٖ ٍ دً٘ـبٕ‬
‫سٍحبًٖ ً٘بص ثِ ٍاػطِّبٖٗ‪ 18‬اػت‪ .‬اٗي ٍاػطِّب تَػط خَد اسٍاح ثشگضٗذُ ٍ تَاًبٖٗ‪-‬‬
‫ّبٕ خبكٖ ثِ آىّب القب هٖؿَد‪ .‬ؿويّب اص ّو٘ي ٍاػطِّب ثِ ؿوبس هٖسًٍذ کِ ٍظ٘فـٔ‬
‫آىّب خذهتکشدى ثِ اسٍاح ٍ ًجبت اًؼبىّبٕ اطشافـبى اص سًجّـب ٍ دؿـَاسّٕـب ثـِ‬
‫کوک آىّبػت‪ .‬ؿويّب ثب سػ٘ذى ثِ حبلت خلؼگٖ‪ ،‬هؼتق٘وبً ثب اسٍاح توبع هٖگ٘شًـذ‬
‫ٍ ثب کوک آىّب هٖتَاًٌذ آٌٗذُ سا پ٘ؾثٌٖ٘ کٌٌذ‪ ،‬ػلت ث٘وبسّٕب سا ث٘بثٌـذ ٍ ث٘وـبساى سا‬
‫ؿفب دٌّذ‪ ،‬اؿ٘بٕ گوـذُ سا ث٘بثٌذ ٍ اص ٍقَع فجـبٗغ پ٘ــگ٘شٕ کٌٌـذ (ثبػـ٘لَف‪:1984،‬‬
‫‪ .)208‬ال٘بدُ ً٘ض ثِ تَاًبّٖٗبٕ خبف ؿويّب ٍ هْبستّبٕ آىّب دس غلجِ ثش آتؾ ٍ ً٘ض‬
‫تؼلط کبهل دس ػ٘ش ٍ پشٍاص آصاداًِ اؿبسُ هٖکٌذ‪ .‬ؿويّب قـبدس ّؼـتٌذ ثـِ تـشاًغ ٍاسد‬
‫ؿًَذ ٍ اص طشٗق آى اص جؼوـبى سّب ؿًَذ ٍ ثِ آػـوبى كـؼَد کٌٌـذ ٍ ٗـب ثـِ دً٘ـبٕ‬
‫آخشت ػفش کٌٌذ‪ .‬تَاًبّٖٗبٕ خبس الؼبدٓ ؿويّب ٍ ّوچٌ٘ي آٗ٘يّبٕ هختلـف هشثـَ‬
‫ثِ حَ٘اًبت ٍ پشًذگبى کِ اجضإ اكلٖ اػتقبدات ؿوٌ٘ؼتٖ سا ؿکل هٖدٌّذ‪ ،‬اص دٗذگبُ‬
‫ال٘بدُ‪ ،‬دس فشٌّ ؿکبس دٍساى پبلئَل٘تٖ سٗـِ داسًذ (ّوبىجب)‪.‬‬

‫‪ .3-2‬اٗشاًٖثَدى سٗطِّبٕ اعتقبدٕ تشکويّب‬


‫اػتقبدات ؿوٌ٘ؼـتٖ دس ه٘ـبى هشدهـبى ٌّـذٍاسٍپبٖٗ سٍای داؿـتِ اػـت ٍ اٗـي پذٗـذُ‬
‫ثِخلَف دس ه٘بى اقَام ػبکي ٌّذٍػتبى کِ سٗـٔ ٌّذٍاسٍپبٖٗ داسًذ‪ ،‬دٗذُ هـٖؿـَد‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‪ :‬بقایای اعتقادات کهن‪ ________________________________ ...‬عقیل تقوی‬

‫دس ث٘ي هلل اسٍپبٖٗ ً٘ض آثبس ٍ ًوبدّبٕ ؿوٌ٘ؼن تب ثِ اهـشٍص ٍجـَد داسًـذ‪ .‬جـبدٍگشٕ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫ٗکٖ اص ًوبدّبٕ ثبصهبًذُ اص اػتقبدات ؿوٌ٘ؼتٖ اػت کـِ سٍحبً٘ـبى هؼـ٘حٖ دس طـَل‬
‫تبسٗخ ّو٘ـِ ػلِ٘ آى هجبسصُ هٖکشدًذ‪ .‬اٗي هجبسصُإ اػت کِ احتوبالً تب ثِ اهـشٍص اداهـِ‬
‫داسد‪« .‬جبدٍگشاى» ٍ «ػبحشّبٖٗ» کِ دس ث٘ي هشدهبى اسٍپبٖٗ فؼبل٘ت داسًذ‪ ،‬قطؼبً پ٘ـشٍاى‬
‫ؿويّبٕ ثبػتبى ثِؿوبس هٖآٌٗذ (ثبػ٘لَف‪.)8 :1992 ،‬‬
‫اػبع ؿکلگ٘شٕ ثبٍسّبٕ ؿوٌ٘ؼتٖ هلل آػـ٘بٕ ه٘بًـِ افؼـبًِّـب ٍ اػـطَسُّـبٕ‬
‫هتؼذدٕ اػت کِ هتؼلق ثِ هشدهبى اٗشاًٖصثبى ٍ تشکصثـبى اٗـي هٌطقـِ ثـب فشٌّـ ّـبٕ‬
‫هختلف ثَدُ اػت ‪ .‬ثشخٖ ًَٗؼٌذگبى ثـش ٍجـَد ثبٍسّـبٕ ؿوٌ٘ؼـتٖ دس ثـ٘ي هشدهـبى‬
‫اٗشاًٖ صثبى دس دٍساى ثبػتبى تأک٘ذ داسًذ‪ .‬خالف آى ًظشِٗ کِ سٍای ؿوٌ٘ؼـن دس آػـ٘بٕ‬
‫ه٘بًِ سا ًت٘جٔ هْبجشت اقـَام پشؿـوبس تـشک هـٖداًـذ‪ ،‬اِػٌِؼـبسٗف‪ )66-43 :1966( 19‬دس‬
‫پظٍّـٖ ثب ػٌَاى اعوبل ٍ ثبٍسّبٕ پ٘ص اص اسالم دس ه٘بى اصثکّربٕ آسر٘بٕ ه٘بًرِ‪ 20‬ثـب‬
‫سجَع ثِ ثشخٖ هؼتٌذات‪ ،‬ثش آى ًظش تأک٘ذ داسد کِ هٌـأ ؿوٌ٘ؼن اٗي هٌطقِ سا ثبٗـذ دس‬
‫اػتقبدات دٌٖٗ اقَام اٗشاًٖ ؿشقٖ (ػغذّب‪ ،‬ثلخّٖب ٍخَاسصهّٖب) ٍ دس صهبىّبٕ ثؼـ٘بس‬
‫دٍس جؼتٍجَ کشد‪ .‬ثشإ اثجبت اٗي ًظشِٗ‪ ٍٕ ،‬ثِ هتَى اٍػتبٖٗ اػتٌبد هٖکٌـذ کـِ دس‬
‫آىّب ؿَ٘ٓ ثشگضاسٕ آٗ٘يّـبٕ هختلـف هبّ٘ـت ؿوٌ٘ؼـتٖ داسًـذ ٍ ً٘ـض دسثـبسٓ اسٍاح‬
‫هختلف ٍ «خبده٘ي دَّٗب» تفؼ٘شّبٖٗ آٍسدُ ؿذُ اػت کِ ثـب هکتـت اكـلٖ صستــت٘بى‬
‫تٌبقض داسًذ‪ .‬دس کتبة اسداٍٗشافًبهِ کِ هٌؼَة ثِ آٗ٘ي صستـت٘بى ٍ ثـِ صثـبى پبسػـٖ‬
‫ه٘بًِ ًَؿتِ ؿذُ اػت‪ ،‬اسداٍٗشاف کِ قْشهبى اكلٖ (سٍح اٍ) اػت‪ ،‬دس آػوبى ٍ ػـپغ‬
‫دس جْبى آخشت ػفش هٖکٌذ‪ ٍ ،‬ثب ثبصگـت اص آًجـب کل٘ـٔ هــبّذات خـَد سا تؼشٗـف‬
‫هٖکٌذ‪ .‬دس اٗي سػبلِ‪ ،‬آثبس اػتقبدات ؿوٌ٘ؼتٖ دسثبسٓ ً٘شٍّبٕ خبس الؼبدُ کـِ هخـتق‬
‫ؿويّبػت‪ ،‬ثِ سٍؿٌٖ دٗذُ هٖؿَد (ل٘تٌَٗؼکٖ‪ ٍ 21‬گ٘گٌَکغ‪)420 -403 :1996 ،22‬‬
‫دس ساثطِ ثب سٍای ؿوٌ٘ؼن دس ه٘بى هشدهبى تشکصثبى‪ ،‬ثبٗذ ٗبدآٍس ؿذ کِ اطالػبت دس‬
‫اٗي صهٌِ٘ ثِ قشى ؿـن ه٘الدٕ ثبص هٖگشدد‪ .‬هحققبى ثؼ٘بسٕ دس تحق٘قبت خَد ثِ ٍجَد‬
‫ثبٍسّبٕ ؿوٌ٘ؼتٖ دس اقَام تشکصثبى پشداختِاًذ‪ .‬پـظٍّؾّـبٕ آقبجـبًَف‪ٍ )1971( 23‬‬
‫گَه٘ل٘ف‪ )1967( 24‬ثِ ٍٗظگّٖبٕ تشکّبٕ ثبػتبى ٍ اقَام ٍ قجبٗل تـک٘لدٌّـذٓ آىّـب‬
‫هٖپشداصد‪ .‬ثبػ٘لَف (‪ )14 :1992‬اؿبسُ هٖکٌذ کِ طجق هٌبثغ ٍ هذاسک هَجَد ؿوٌ٘ؼن دس‬

‫‪57‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫ه٘بى تشکّبٕ قذٗن ثِ ًَػٖ ثِ ػٌَاى اػتقبدات ٍ ثبٍسّـبٕ سػـوٖ پزٗشفتـِ هـٖؿـذُ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫اػت‪ .‬جبلت تَجِ آى اػت کِ اطالػبت هَجَد گَاّٖ هٖدٌّذ کِ تشکّبٕ قذٗن ّن‬
‫ؿويّبٕ ػبدٕ ٍ ػبهٖ داؿتِاًذ ٍ ّـن ؿـويّـبٖٗ کـِ ًقـؾ هْوـٖ دس حکَهـت ٍ‬
‫ػ٘بػت قج٘لِإ داؿتِاًذ‪ .‬ثـشإ هثـبل‪ ،‬دس ثخــٖ اص اٍغَصًبهرِ (ًوًَـٔ اٍٗغـَسٕ آى‬
‫هشثَ ثِ قشٍى ‪14-13‬م) داػتبًٖ اص دٍساى اٍغَصخبى ث٘بى هٖؿَد کِ دس آى ثِ حضَس‬
‫پ٘شٕ فشصاًِ‪ ،‬سٗؾػف٘ذ ٍ ػف٘ذهَٕ اؿبسُ هٖؿـَد کـِ قـذست پ٘ــگَٖٗ داؿـت ٍ اص‬
‫طشف آػوبى هقذع ًـبًِّبٖٗ ثِ اٍ ًوبٗبى هٖؿذ ٍ اٍغَصخبى ّن ثـِ تَكـِّ٘ـبٕ اٍ‬
‫ػول هٖکشد (ّوبىجب؛ ً٘ض س‪.‬ک‪ :‬ؿشثبک دس اغَصًبهِ ٍ هحجتًبهِ اص اثَالغـبصٕ ثْبدسخـبى‪.)1959 ،25‬‬
‫دس تبسٗخ اقَام قشٍى ٍػطٖ ً٘ض دسثبسٓ پ٘ـگَ ٍ هـبٍس داًب ٍ افؼبًِإ دٗگـشٕ ثـِ ًـبم‬
‫«کَسکَت آتب» ًبم ثشدُ هٖؿَد کِ خبىّب ّو٘ـِ ثـِ تَكـِّ٘ـبٕ اٍ ػوـل هـٖکشدًـذ‬
‫(کـبًًَف‪ )60-55 :1985 ،26‬اٗي داػتبىّب حبکٖ اص آى اػت کِ ؿويّب دس جَاهغ کـَ سٍ‬
‫چِ جبٗگبُ خبف ٍ ٍاالٖٗ داسًذ‪ .‬حتٖ سٍاٗبت هشثَ ثِ کَسکَت آتب دس اثـش حوبػـٖ‬
‫هؼشٍف اٍغَصٕ ٗؼٌٖ کتـبة دِدُ قَسد قرَسد ثجـت ؿـذُ اػـت‪ .‬پشػـتؾ اٍ دس ثـ٘ي‬
‫هشدهبى ٍ اقَام تشکصثبى‪ ،‬ثٍِٗظُ قضا ّب ثؼـ٘بس سٍای داؿـتِ اػـت‪ .‬آىّـب قَسدقـَسد سا‬
‫اٍل٘ي ؿوي جْبى ٍ حبهٖ هقذع ّؤ ؿويّب هٖداًؼتٌذ (ثبػ٘لَف‪.)41-40 :1970 ،‬‬

‫‪ .3-3‬ضوي ٗب پشخَاى ثِهثبثٔ ثشگضٗذٓ اسٍاح‬


‫تشکّبٕ کْي ّ٘چگبُ ًبم ٍ ٍاطٓ ؿوي سا ثِ کبس ًجشدُاًذ‪ .‬اٗي ًبم ًخؼـت٘يثـبس دس هٌـبثغ‬
‫سٍػٖ هشثَ ثِ قشى ّفذّن ثِػٌَاى «خبده٘ي» خبف ٗک اهش دٌٖٗ هَسد اػتفبدُ قـشاس‬
‫گشفت‪ .‬اص آى صهبى ثِ ثؼذ اكطالح «ؿوي» دس کل جْبى سٍای ٗبفـت ٍ صهٌ٘ـٔ پ٘ـذاٗؾ‬
‫«ؿوٌ٘ؼن» سا فشاّن کشد (پتبپف‪.)117 :1991 ،27‬‬
‫ؿوي کِ هٌتخت ٍ ثشگضٗذٓ اسٍاح ثَد‪ ،‬دس طَل تبسٗخ ثب ًـبمّـبٕ هختلفـٖ خَاًـذُ‬
‫هٖؿذ؛ اهب پغ اص حوالت هغَلّب ٍاطُّبٕ دٗگـشٕ ً٘ـض سٍای ٗبفـت‪ .‬اص طشفـٖ دٗگـش‬
‫اقَام هختلف ّن ػٌبٍٗي هختلفٖ ثشإ ؿوي ثِکبس هٖثشدًذ؛ اصجولِ تبج٘کّب ٍ اصثک‪-‬‬
‫ّب «ثبغـٖ» ٗب «فبلج٘ي» (فبلچٖ) ٍ ً٘ض «تبئت»‪ ،‬قضا ّب «ثبغؼٖ» ٗب «ثخـٖ»‪ ،‬اهب تشکويّب‬
‫ٍ اٍٗغَسّب «پشخَاى» (پشٕخَاى) ٗب «ثَسخَاى» کِ ّوگٖ تب ثِ اهشٍص سٍای داسًذ‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‪ :‬بقایای اعتقادات کهن‪ ________________________________ ...‬عقیل تقوی‬

‫سٗـٔ ٍاطُّبٕ «پشخَاى» (پشٕخَاى)‪ٗ ،‬ب «ثَسخـَاى» کـِ دس ثـ٘ي تـشکويّـب ثـشإ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫ًبه٘ذى ؿوي ساٗج ؿذُ اػت‪ ،‬اص دٗذگبُ ػلن اؿتقب ‪ ،‬چٌذ ًَع تؼج٘ش هٖؿَد‪« :‬پشخـَاى»‬
‫اػـبط٘شٕ اٗـشاى ثبػـتبى ثـِ سٍح پل٘ـذ گفتـِ‬ ‫(پشٕخَاى) اص ٍاطٓ «پشٕ» کِ دس فشٌّ‬
‫هٖؿذُ ٍ دس اٍستب ً٘ض ثِ كَست «‪ »pairika‬آٍسدُ ؿذُ اػت‪« ٍ ،‬خَاى» کِ ثي هضبسع‬
‫فؼل «خَاًذى» اػت‪ ،‬تـک٘ل ؿذُ اػت ٍ هفَْم آى «دػب خَاًذى ثش ػش جيصدُ» اػت‪.‬‬
‫ًخؼت٘ي ثبس اٗي ٍاطُ دس ًَؿتٔ جٌَٖٗ هَسع پبسػٖ قشى چْبسدّن هـ٘الدٕ آٍسدُ ؿـذُ‬
‫اػت (آػبسات٘ي‪.)149 :2001 ،28‬‬
‫طجــق ًظشٗــٔ ثشخــٖ پظٍّـــگشاى «پشخــَاى» )‪ (porxān‬هؼــتق٘وبً ثــِ ٍاطٓ هغــَلٖ‬
‫«ثَسخَاى» )‪ (burxān‬سثط دادُ هٖؿَد کِ هؼٌبٕ آى «ثت‪ ،‬هـَسد پشػـتؾ» اػـت ٍ دس‬
‫فشٌّگ لغبت کبضغشٕ ً٘ض ثجت ؿذُ اػت‪ .‬اص طشفٖ دٗگش «ثَسخَاى» دس ث٘ي تشکّـبٕ‬
‫آػ٘بٕ ه٘بًِ ًبم تحشٗشٕ ثَدا ؿوشدُ هٖؿذُ اػت (هقلَدٕ‪.)8 -7 :2007 ،‬‬
‫ثذٗي تشت٘ت تشدٗذٕ ً٘ؼت کِ اػتقبدات هشدهـبى هؼـلوبى آػـ٘بٕ ه٘بًـِ ثـش هجٌـبٕ‬
‫صٗشػبخت خبكٖ اص ثبٍسّب ٍ آٗ٘يّبٕ هختلف سٍحبًٖ‪ ،‬دٌٖٗ ٍ فشٌّگٖ قجل اص اػـالم‬
‫ثٌب ًْبدُ ؿذُ اػت‪ .‬اٗي پذٗذُ ثِ صثبى ػلوٖ «اػالم ػبه٘بًِ» ًبه٘ذُ هٖؿَد کِ اص اػـالم‬
‫سػوٖ هتوبٗض اػت‪ .‬دس ػ٘ي حبل اٗي آٗ٘يّب ٍ ػبدات کِ ثبصتـبثٖ اص ثبٍسّـبٕ پـ٘ؾ اص‬
‫اػالم ّؼتٌذ‪ ،‬اص طشف ػبهٔ هشدم ثِػٌَاى ػٌتّبٕ اػالهٖ ٍ ًـبًگش جضئـٖ اص ث٘ـٌؾ‬
‫اػالهٖ پزٗشفتِ هٖؿًَذ‪.‬‬

‫‪.3-4‬آٗ٘ي پشخَاًٖ‬
‫اهشٍصُ دس جبٕ جبٕ هٌبطق تشکويًـ٘ي اٗشاى‪ ،‬ثـٍِٗـظُ دس تـشکويكـحشا‪ٌّ ،‬ـَص ّـن‬
‫پشخَاىّبٖٗ صًذگٖ هٖکٌٌذ کِ اٗي آٗ٘ي خبف دسهبًگشٕ سا ثشگضاس هٖکٌٌـذ‪ .‬اصجولـِ‬
‫هٖتَاى سجت پشخَاى (اسجت) سا ًبم ثشد کِ دس سٍػـتبٕ اٗـل چــوِ ٍاقـغ دس ؿـش‬
‫اػتبى گلؼتبى صًذگٖ هٖکٌذ‪ .‬پشخَاىّبٕ دٗگشٕ ّن دس اػتبى خشاػبى ؿوبلٖ‪ ،‬ثٍِٗـظُ‬
‫سٍػتبٕ جشگالى ٍاقغ دس ؿوبل ثجٌَسد‪ ،‬صًذگٖ هٖکٌٌذ‪ .‬ثٌب ثـِ گفتـٔ سجـت پشخـَاى‪،‬‬
‫آٗ٘ي پشخَاًٖ ث٘ـتش تَػط اػضبٕ طبٗفٔ تشکوٌٖ «آتب» ثشگضاس هٖؿذُ اػت‪ .‬طبٗفـٔ آتـب‬
‫ٗکٖ اص طَاٗف هقذع تشکوٌٖ ٗب اٍالد اػت‪ .‬طَاٗـف هقـذع تشکوٌـٖ (آتـب‪ ،‬خَجـِ‪،‬‬
‫ؿ٘خ‪ ،‬ػ٘ذ‪ ،‬هختَم ٍ غ٘شُ) سا اص ًؼـل خلفـبٕ ػـشة (اثـَثکش‪ ،‬ػوـش‪ ،‬ػثوـبى ٍ ػلـٖ)‬

‫‪59‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫هٖداًٌذ‪ .‬طجق سٍاٗبت هشدهٖ طبٗفٔ آتب اص ًؼل ػثوبى اػت‪ .‬ده٘ـذٍف (‪ )2015‬دس اثـشٕ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫ثب ػٌَاى صَف٘سن دس تشکوٌستبى‪ٗ 29‬بدآٍس هٖؿَد کِ اٗي طبٗفِ دٍ ًَع رکش خبف داسًذ؛‬
‫آٌٖٗ٘ – جبدٍٖٗ ٍ دسهبًٖ کِ ثشإ ث٘وبساى سٍحٖ‪ -‬سٍاًٖ ثشگضاس هٖؿـذُ اػـت‪ً .‬ـَع‬
‫دٍم رکش ّوبى آٗ٘ي ؿوٌٖ کْي اػت‪ ،‬ثب اٗي تفبٍت کِ سّجش هشاػن ثـِ جـبٕ پشخـَاى‬
‫ؿ٘خ كَفٖ ثَدُ اػت‪ .‬طبٗفٔ خَجِ تشکويّب ّـن اٗـي گًَـِ آٌٗ٘ـٖ داؿـتِاًـذ (ثبػـ٘لَف‪:1970 ،‬‬
‫‪.)41-40‬‬
‫ثِ ًظش هٖسػذ کِ ًوٖتَاى ًقب توبٗض هـخلٖ ث٘ي جلَُّبٕ ؿوٌ٘ؼتٖ ٍ تلـَف‬
‫کِ ّش دٍ دس جَاهغ تشکوٌٖ ثؼ٘بس سٍای داسًذ‪ ،‬قبئل ؿذ‪ .‬اٌٗکِ تـشکويّـب ث٘ــتش آٗـ٘ي‬
‫پشخَاًٖ سا ثب رکش كَف٘بى ٗکٖ هٖداًٌذ ٍ تفبٍتٖ ث٘ي آىّـب ًوـٖثٌٌ٘ـذ‪ ،‬ث٘ـبًگش ّوـ٘ي‬
‫ًظشِٗ اػت‪ .‬احتوبالً ّش دٍٕ آىّب ثش هبّ٘ت پ٘چ٘ذٓ ٗکذٗگش ثؼ٘بس تأث٘شگزاس ثَدُاًذ‪.‬‬
‫پشخَاى ّش طبٗفٔ تشکوٌٖ ٍٗظگّٖـبٕ خبكـٖ داسد‪ .‬ثـِػـالٍُ ّـش هشاػـن ٍ آٗـ٘ي‬
‫پشخَاًٖ ثشخبػتِ اص آداة ٍ سػَم هختلف اػت کِ هٖتَاًذ ثـب آٗـ٘ي پشخَاًـبى دٗگـش‬
‫تفبٍتّبٖٗ داؿتِ ثبؿذ‪ .‬حتٖ ّش پشخَاى هٖتَاًذ اًَاع هشاػـن سا اجـشا کٌـذ‪ .‬هشاػـن‬
‫پشخَاًٖ تشکوٌٖ کبهالًِ٘ (هشاػن ؿوٌٖ) «‪( »oyun‬ثبصٕ) ًبه٘ذُ هٖؿَد کِ پشخـَاى آى‬
‫سا ثشگضاس ٍ سّجشٕ هٖکٌذ‪.‬‬

‫ضكل ‪ :1‬اًجبم هشاسن پشخَاًٖ دس ه٘بى قجبٗل تشکوي؛ کبس ه٘ذاًٖ هٌطقٔ جشگالى‪.‬‬
‫پشخَاى ثب اسٍاح هختلف استجب ثشقشاس هٖکٌذ تب ثب کوک آىّب ؿخق ث٘وبس سا کـِ‬
‫ثِ اػتقبد هشدم «جيصدُ» ؿذُ اػت‪ ،‬دسهبى کٌذ‪ .‬فقط پشخَاى اػـت کـِ تَاًـبٖٗ دسهـبى‬

‫‪65‬‬
‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‪ :‬بقایای اعتقادات کهن‪ ________________________________ ...‬عقیل تقوی‬

‫ؿخق جيصدُ سا داسد؛ صٗشا ٍٕ ً٘شٍٕ هبٍساءالطج٘ؼٖ داسد ٍ ثِ ٍػ٘لٔ آى هـٖتَاًـذ اص‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫اسٍاح ٗبسٕ ثطلجذ‪ .‬اسٍاح (کِ ثِ كَست اػتػـَاساى هؼـلح حبضـش ّؼـتٌذ) ػـپبُ ٍ‬
‫لـگش هط٘غ اٍ ٗؼٌٖ «گٌـٖ» سا تـک٘ل هٖدٌّذ ٍ دس کـبس هـذاٍإ ث٘وـبس ثـِ اٍ کوـک‬
‫هٖکٌٌذ‪ .‬دس اٗي هشاػن «ػپبُ» پشخَاى کِ اص جيّب ٍ پشّٕبٕ خ٘ش تـک٘ل ؿـذُ اػـت‪،‬‬
‫ثِ ًجشد ثب «ػپبُ» اسٍاح ؿش کِ ثِ ث٘وبس آػ٘ت هٖسػبًٌذ‪ ،‬ثشهٖخ٘ضد‪ .‬اگـش اص اٗـي ًجـشد ٍ‬
‫پ٘کبس «ػپبُ» پشخَاى پ٘شٍص دس ث٘بٗذ‪ ،‬ث٘وبس ثْجَد هٖٗبثذ ٍ جيّبٕ هغلـَة ثـِ «ػـپبُ»‬
‫ؿوي هٖپًَ٘ذًذ‪ .‬خالف قضا ّب ٍ اصثکّب‪ ،‬هشاػن پشخَاًٖ تشکوٌٖ فقط ثؼذ اص غـشٍة‬
‫آفتبة ؿشٍع هٖؿَد‪ .‬کل٘ٔ کؼبًٖ کِ توبٗل ثـِ حضـَس دس هشاػـن داسًـذ‪ ،‬دس َٗستـبٕ‬
‫تشکوٌٖ کِ حذٍد ‪ً 60‬فش ظشف٘ت داسد‪ ،‬جوغ هٖؿـًَذ‪ .‬دس كـَست اصدحـبم جوؼ٘ـت‪،‬‬
‫پبسچِّب اص سٍٕ اػکلت چَثٖ َٗستب ثشداؿتِ هٖؿـَد تـب هـشدم ث٘ـشٍى ّـن هشاػـن سا‬
‫ثجٌٌ٘ذ‪ .‬ثب ٍجَد اٗي‪ ،‬ثشخٖ پشخَاىّب هبًذى هشدم دس ث٘ـشٍى اص َٗستـب سا هٌـغ هـٖکٌٌـذ‪،‬‬
‫چَى «هوکي اػت جيصدُ ؿًَذ» ٍ حتٖ ثِ ػبکٌبى سٍػتب ّـذاس دادُ هٖؿـَد کـِ آى‬
‫ؿت هشاػن پشخَاًٖ ثشگضاس خَاّذ ؿذ‪ ،‬دس ًت٘جِ اسٍاح دس کَچِّب ػشگشداى خَاٌّـذ‬
‫ثَد‪ ،‬ثٌبثشاٗي ثْتش اػت هشدم دس خبًِّبٕ اهي خَد ثوبًٌذ‪.‬‬
‫ؿوي ٗب پشخَاى دس اثتذإ هشاػن دس ٍّلٔ اٍل ثخؾ هقبثل ٍسٍدٕ َٗستب سا ثب ثؼتي‬
‫ٍ ًؼجتبً ثلٌذ جذا هٖکٌذ‪ .‬پـت اٗي پشدٓ ػف٘ذسً ِ ٗـبساى‪ 30‬پشخـَاى‪،‬‬ ‫پشدُإ ػف٘ذسً‬
‫ٗؼٌٖ ّوبى اسٍاحٖ کِ ثشإ دٗگشاى قبثل هـبّذُ ً٘ؼـتٌذ‪ ،‬جوـغ هـٖؿـًَذ‪ .‬ؿـوي ثـِ‬
‫ّ٘چکغ اجبصٓ ٍسٍد ثِ اٗي ثخؾ اص َٗستب سا کِ ثب پشدُ جذا ؿذُ اػت‪ً ،‬وـٖدّـذ‪ ،‬اهـب‬
‫خَدؽ گبّٖ ثِ آى ػَٕ پشدُ هٖسٍد ٍ ثب اسٍاح خَد ػخي هٖگَٗذ ٍ گبّٖ ّـن آى‪-‬‬
‫ّب سا ثِ ًبم كذا هٖکٌذ‪ ،‬تب آىّـب ً٘ـض دس «ثـبصٕ» ٗؼٌـٖ اجـشإ هشاػـن ؿـشکت کٌٌـذ‪.‬‬
‫حبضشاى دس هشاػن پشخَاًٖ ثبٗذ قجل اص ٍسٍدؿبى خَد سا ثِ خَثٖ پـبک ٍ تو٘ـض کٌٌـذ‪،‬‬
‫ٗؼٌٖ ٍضَ ثگ٘شًذ؛ ّوبى کبسٕ کِ پ٘ؾ اص ّش ًوبصٕ اًجبم هٖدٌّذ‪ .‬پشخَاى ثـِ خـَثٖ‬
‫هٖداًذ کِ چِ کؼٖ اٗي قبًَى سا سػبٗت ًکشدُ اػت ٍ فَسأ اٍ سا ث٘شٍى هٖکٌذ‪.‬‬
‫ّوبًٌذ ثخـّٖبٕ قضاقٖ ثشإ اجشإ هشاػن پشخَاًٖ تشکوٌٖ خٌجش ٍ ؿوـ٘ش الصم‬
‫ٍ ضشٍسٕ اػت‪ .‬پشخَاى ثب خٌجشؽ تَاًبّٖٗبٕ خبس الؼبدُاؽ سا ثِ ًوبٗؾ هٖگزاسد‪.‬‬
‫پشخَاى دس ح٘ي اجشإ هشاػن ثب دٍ پب ثش سٍٕ ًَکّبٕ ت٘ض ؿوـ٘ش ثِ ساحتٖ هٖاٗؼتبد‬

‫‪61‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫ٍ ٗب ثش سٍٕ لجِّبٕ آى‪ ،‬ثذٍى آًکِ صخوٖ ؿَد ساُ هٖسفت ٍ ٗـب ّوـبى ؿوــ٘ش سا ثـِ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫ؿکوؾ فشٍ هٖک شد ٍ دسهٖ آٍسد‪ ،‬ثذٍى آًکِ اثشٕ اص آى ثش ثذى پشخَاى ثـِجـب ثوبًـذ‪.‬‬
‫ؿوي هٖتَاًذ ثب کوک طٌبة هخلَكٖ (تَگ) کِ قجالً اص ػقف آٍٗضاى ؿذُ اػت‪ ،‬ثـِ‬
‫ثبم َٗستب ثشٍد ٍ اص سٍصًِإ کِ دس هشکض آى قشاس داسد جيّب سا كذا ثضًذ‪ ،‬پبّـبٗؾ سا اص‬
‫آى سٍصًِ ث٘شٍى ثجشد ٍ اص آًجب ٍاسًٍِ آٍٗضاى ؿَد‪ً .‬بگفتِ ًوبًذ کِ هشاػـن پشخـَاًٖ ثـب‬
‫ّوشاّٖ هَػ٘قٖ اجشا هٖؿَد‪ .‬ػبص هَسد اػتفبدُ دس اٗي هشاػن هؼوَالً دٍتبس اػـت کـِ‬
‫ػبص هحجَة تشکويّبٕ اٗشاى اػت ٍ گبّٖ ّن کوبًچِ (ق٘چق) اػت‪ .‬ػـشاٌٗذٓ اكـلٖ‬
‫اؿؼبس آٍاصّبٕ پشخَاىِ تشکوٌٖ‪ ،‬ػل٘ـ٘ش ًَاٖٗ‪ ،‬كَفٖ ٍ ؿـبػش قـشى ‪ّ10‬جـشٕ اػـت‪.‬‬
‫ؿويّب دس طَل هشاػن اص هَػ٘قٖ خبكٖ اػتفبدُ هٖکٌٌذ کِ ثب ؿٌ٘ذى آٍإ آى‪ ،‬جيّب‬
‫ٍ پشّٕب جوغ هٖؿًَذ‪ .‬پشخَاىّب ثب ّوشاّٖ آٍإ هَػ٘قٖ اثتذا ًبم هؼلَه٘ي ٍ ػپغ‬
‫اسٍاح خ٘ش سا رکش هٖکٌٌذ‪ .‬پشخَاىّبٕ تشکوٌٖ ثـِ خـَثٖ ثـش سٍؽّـبٕ ّ٘پٌـَت٘ضم ٍ‬
‫تشفٌذّبٕ ؿؼجذُثبصٕ تؼلط داؿتٌذ کِ خَد ٗکٖ اص ٍٗظگّٖبٕ ثشجؼتٔ ؿويّبٕ هلـل‬
‫دٗگش اػت‪.‬‬
‫گبّٖ پشخَاى ثشإ اجشإ هشاػن‪ ،‬رثح ٍ قشثبًٖ کشدى حَ٘اًٖ خبف هثل هشؽ ػـ٘بُ‬
‫ح٘ـَاى‬ ‫ٗب حٌبٖٗ‪ ،‬ثض ٗب گبٍ ًش سا ثشإ اسٍاح الصم ٍ ضشٍسٕ هٖداًذ‪ .‬جيّب دسثبسٓ سً‬
‫‪31‬‬
‫ثِ پشخَاى تزکش هٖدٌّذ‪ .‬حَ٘اًٖ کِ دس اٗي هشاػن قشثبًٖ هٖؿـَد «اٍچـَک » ًبه٘ـذُ‬
‫هٖؿَد‪ .‬پشخَاى حَ٘اى رثح ؿذُ سا ثشهٖداسد ٍ ثِ دٍس ث٘وبس هٖگشداًذ ٍ حتٖ چٌـذٗي‬
‫ثبس ثب آى ثِ ث٘وبس ضشثِ هٖصًذ‪ .‬دس آخش حَ٘اى جبى هٖدّذ ٍ ؿوي دػتَس هٖدّذ تب آى‬
‫سا دس هکبًٖ دٍس اص ػکًَتگبّـبى‪ ،‬دس چبلِإ ػو٘ق دفي کٌٌـذ‪ .‬احتوـبالً ثـب اٗـي گًَـِ‬
‫ػول٘بت سٍح پل٘ذ ثِ حَ٘اى هٌتقل هٖؿَد ٍ ث٘وبس ؿفب هٖٗبثذ‪.‬‬
‫ثبػ٘لَف (ثبػ٘لَف‪ )208 :1984 ،‬دس اٗي ساثطِ هؼتقذ اػت کِ اػالم اص ؿـويّـب حـق‬
‫ػفش ثِ دً٘بّبٕ دٗگش سا گشفت؛ صٗشا ثب اػتقـبدات اػـالهٖ هغـبٗشت داؿـت‪ .‬دس دً٘ـبٕ‬
‫اًؼبىّب ً٘ض ػولکشد ٍ ًقؾ اجتوبػٖ آىّب سا هحذٍد کشد ٍ دس ًحَٓ ثشگـضاسٕ آٗـ٘ي ٍ‬
‫هشاػن آىّب تغ٘٘شاتٖ داد‪ .‬اهب كؼَد پشخَاى ثب طٌبة ثِ ثبم َٗستب ٍ چشخ٘ذًؾ دس آًجـب‪،‬‬
‫ًوبد تَاًبٖٗ ٍٕ دس ػفش ثِ دً٘بٕ دٗگش اػـت (اٗـي حشکـت تَػـط ؿـويّـبٕ تـشک‬

‫‪62‬‬
‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‪ :‬بقایای اعتقادات کهن‪ ________________________________ ...‬عقیل تقوی‬

‫ػ٘جشٕ ً٘ض اًجبم هٖؿَد)‪ ،‬اگشچِ اهشٍصُ ث٘ــتش اٗـي حشکـت فقـط ٗکـٖ اص تشفٌـذّبٕ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫هبّشأً پشخَاى ثِ ؿوبس هٖآٗذ‪.‬‬


‫آٗ٘ي رکش پشخَاى ٗب هجلغ پشخَاًٖ تشکويّبٕ اٗشاى ثب آٗ٘ي پشخَاًٖ هٌبطق دٗگـش‬
‫کبهالً هطبثقت داسد‪ .‬پشخَاى ً٘ض هشاػـن سا پـغ اص غـشٍة آفتـبة ٍ ثـب ّوشاّـٖ آٍإ‬
‫هَػ٘قٖ كَف٘بى اجشا هـٖکٌـذ ٍ دس ًْبٗـت ثـِ هشحلـٔ خلؼـگٖ (حبلـت اگضتبت٘ـک)‬
‫هٖسػذ‪ .‬دس اٗي هشاػن ثخـٖ کِ دس ثـ٘ي تـشکويّـب ثـِ خَاًٌـذُ ٗـب «ػبؿـق هشدهـٖ»‬
‫هؼشٍف اػت‪ً ،‬قؾ هْوٖ اٗفب هٖکٌذ‪ .‬ثخـٖ ثب ًـَإ دٍتـبس ٍ آٍاص خـَد ثـب حشکـبت‬
‫پشخَاى ّوشاّٖ هٖکٌذ‪.‬‬
‫گفتٌٖ اػت پشخَاى دس هذتٖ کِ دس حبلت خلؼگٖ ثِ ػش هٖثشد ثـِ دً٘ـبٕ پـشسًج‬
‫ث٘وبس ٗب جيصدُ (ثِ گوبى اٍ اجٌِ ٍ پشّٕب سٍح ث٘وبس سا ثِ اػـبست خـَد دسآٍسدُاًـذ)‬
‫ٍاسد هٖؿَد ٍ ثب سٍح اٍ استجب ثشقشاس هٖکٌذ‪ .‬دس پبٗبى هشاػن‪ ،‬پشخَاى ثـب ثبصگــت اص‬
‫دً٘بٕ ث٘وبس‪ ،‬اٍ سا ً٘ض ثِ ّوشاُ خَد ثِ صًذگٖ ػبدٕ ٍ سٍصهشٓ خَد ثـبصهٖگشداًـذ ٍ اص‬
‫اػبست اجٌِ ٍ پشّٕب دسهٖآٍسد‪ .‬هـخق اػت کِ دس اٗي ثخـؾ ً٘ـض تَاًـبٖٗ خـبف‬
‫ؿوي دس ػفش ثِ دً٘بّبٕ دٗگش کِ پ٘ـٌِ٘إ ثؼ٘بس کْي داسد‪ً ،‬وبٗبى هٖگشدد‪.‬‬

‫‪ .3-5‬رکش خٌجش؛ سقص هحلٖ تشکويّب ثِعٌَاى ًوبدٕ اص هشاسن تلف٘قٖ دٌٖٗ‬
‫دس اٗي ثخؾ ثِ آٗ٘ي رکش خٌجش هٖپشداصٗن کِ دس ه٘بى تشکويّبٕ اٗشاى ثؼـ٘بس ساٗـج ٍ‬
‫هشػَم اػت‪ .‬اٗي هشاػن دس اكل ٗک قطؼٔ ًوبٗـٖ اػت کِ ثِ ًـبمّـبٕ «سقـق رکـش‬
‫خٌجش» ٍ ٗب «سقق خٌجش» ؿْشت داسد‪ .‬اٗي سقق سا دس اكل هشداى تشکوٌٖ کـِ لجـبع‬
‫هحلٖ پَؿ٘ذُاًذ‪ ،‬ثب کبسگشداًٖ پشخَاى کِ خٌجـشٕ ثـِ کوشثٌـذؽ ثؼـتِ اػـت‪ ،‬اجـشا‬
‫هٖکٌٌذ‪.‬‬
‫سٗؾػف٘ذاى تشکوي دسثبسٓ پ٘ـٌ٘ٔ تبسٗخٖ ٍ قذهت هشاػن سقق خٌجـش هـٖگٌَٗـذ‬
‫کِ اٗي هشاػن ثِ سقق هخلَف دسٍٗـبى كَفٖ ؿجبّت داسد ٍ دس ث٘ي تشکويّـبٖٗ‬
‫کِ پ٘شٍ طشٗقت ػشفبًٖ ًقـجٌذِٗ ثَدُاًذ‪ ،‬سٍای داؿتِ اػت‪ .‬اهب اٗي سقـق سٗــِّـبٕ‬
‫ػو٘قتشٕ داسد ٍ قذهت آى ثِ ػِ قـشى قجـل اص ظْـَس اػـالم ثـبصهٖگـشدد ٍ آٌٗ٘ـٖ ثـب‬
‫هضوَى حوبػٖ تشکوٌٖ ثَدُ اػت (ث٘گذلٖ‪ :470 :1361 ،‬ػبثذٌٖٗ‪.)45 :1333 ،‬‬

‫‪63‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫دس هشاػن رکش خٌجش‪ ،‬صثبى گفتبسٕ ثِ ًظن ٍ دس قبلت ؿؼش ث٘ـبى هـٖؿـَد ٍ ؿـبّذ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫دٍگًَِ سٍاٗت ٍ دٗبلَگ ّؼت٘ن کِ ٗکٖ اص آىّب استجب کالهٖ ٍ آٍاٖٗ ه٘بى پشخـَاى ٍ‬
‫ّنػشاٗبى اػت ٍ دٗگشٕ تکگَٖٗ ٗب هًََلـَگّـبٖٗ اػـت کـِ تَػـط پشخـَاى ثـِ‬
‫كَست دػبگًَِ ادا ٍ اجشا هٖؿَد ٍ هخبطت آى پشٍسدگبس اػت‪ .‬دس ّنػـشاٖٗ آٍاٗـٖ‬
‫پشخَاى اؿؼبسٕ سا هٖخَاًذ کِ ٍ ّنػشاٗبى دس پبٗـبى ّـش ثٌـذ اص اؿـؼبس آٍإ «آِّّـٖ‪،‬‬
‫آِّّٖ‪ ،‬آّْٖ‪ ،‬آّْٖ‪ ،‬آّْٖ» سا دس پبػخ ثِ پشخَاى تکشاس هٖکٌٌذ‪.‬‬

‫‪ .3-5-1‬ضعش ٍ تشاًِ‬
‫هضوَى ث٘ـتش اؿؼبسٕ کِ دس هشاػن آٌٖٗ٘ پشخَاًٖ ٍ رکش خٌجش خَاًذُ هٖؿَد‪،‬‬
‫سؿبدت ٍ دالٍسّٕبٕ هشداى تشکوٌٖ ٍ جٌگبٍسٕ ٍ ػلحـَسٕ اػت‪ّ .‬شچٌذ اؿؼبسٕ‬
‫ثب هضوَى ػبسفبًِ ٍ ً٘بٗؾّبٕ غضلگًَِ ً٘ض خَاًذُ هٖؿَد کِ ثش ّشچِ ًضدٗکتشؿذى‬
‫ثِ پشٍسدگبس تأک٘ذ داسد‪ .‬دس اداهِ ثخـٖ اص اؿؼبس هَسد اػتفبدُ دس هشاػن سقق خٌجش‬
‫ثِ دٍ صثبى تشکوٌٖ ٍ فبسػٖ آٍسدُ ؿذُ اػت‪.‬‬
‫اٍؿــذٕ تَتــبٕ دٗــثن قــَل٘ن ٗتوــض‪،‬‬ ‫اٗــب دٍثــالس‪ ،‬ثــشادس الس‪ ،‬ال٘وــذاى ؿــًَقبسٗن‬
‫آهــ٘ي خــذا‪ ،‬آهــ٘ي‪ّ -‬ــَ‪ّ ،‬ــب‪ّ ،‬ــَ‬ ‫قبؿـــــذٕ‬ ‫اٗکـــــٖ ثـــــبق٘ن اٍصل٘ـــ ـ‬
‫آتبثٖ‪ ،‬آدم حَّا ثٌذاى هذد‬ ‫ثبسچب السٌٗ‬ ‫إ کــشٗن ثکــشٗن‪ ،‬قــبدس خــذا ثٌــذاى هــذد‬
‫فخش ػبلن‪ ،‬حق حج٘جٖ‪ ،‬هلطفٖ ثٌـذاى هـذد‬ ‫ّش ًِ ثَلقـبٕ کـل ػـبلن‪ ،‬اًج٘ـب ثٌـذاى هـذد‬
‫إ گَصٗن ثٌٖ‪ ،‬إ گَصلِ ٗبس‪ -‬إ دٗل٘ن ثٌٖ‬ ‫إ آّالّٕ إ آّالّٕ إ آّالّٕ إ آّالّٕ‬
‫آالّٕ آالّٕ آالّٕ اٗؼــــــــتِ ٗــــــــبس‬ ‫إ ثَصٗلِ ٗبس‪ -‬إ قلج٘ن ثٌٖ إ اٗؼـتِ ٗـبس‬
‫إ آالّٕ آالّٕ اٗؼتِ ٗبس َّ‪ّ ،‬ب‪َّ ،‬‬
‫ثشگشداى‪ :‬إ ٗبساى ثشادساى هشؽ ؿبٌّ٘ن ص دػتن گشٗخت‪ .‬دػتبًن ثِ گشفتي آى قبدس‬
‫ً٘ؼت؛ صٗشا دٍ دػتن اص ثذًن گؼ٘خت‪ .‬خذاٗب هي سا ٗبسٕ دُ‪ّ ،َّ .‬ب ‪ .َّ ،‬إ کشٗن‬
‫کبسػبص قبدس هتؼبل اص تَ هذد ‪.‬إ آدم ٍ حَا اًج٘ب اص تَ هذد‪ .‬إ اًج٘ب ّش چِ ّؼتٖ ػبلن‬
‫اص ؿوبػت‪ .‬هذد اص تَ إ حج٘ت‪ .‬فخش جْبى هحوذ هلطفٖ اص تَ هذد‪ّ ، َّ .‬ب ‪ٗ .َّ ،‬ب‬
‫سة‪ٗ ،‬ب سة‪ٗ ،‬ب سة چـوبًن تَ سا هًٖگشد‪ .‬صثبًن گَٗبٕ تَػت‪ .‬قلجن تَ سا هٖخَاّذ‪.‬‬
‫ٗب سة ٗب سة‪ .‬تَ سا ٗب سة تَ سا َّ‪ّ ،‬ب‪.َّ ،‬‬

‫‪64‬‬
‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‪ :‬بقایای اعتقادات کهن‪ ________________________________ ...‬عقیل تقوی‬

‫گفتٌٖ اػت کِ خٌجش فقط دس دػت پشخَاى اػت‪ .‬اگش سقق خٌجش ثشإ دسهبى‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫ث٘وبس جيصدُ اجشا ؿَد‪ ،‬ث٘وبس سا کٌبس آتـٖ کِ سٍؿي کشدُاًذ‪ ،‬هٖخَاثبًٌذ‪ .‬توبهٖ‬
‫ؿشکتکٌٌذگبى دس آٗ٘ي‪ ،‬لجبع خبف هحلٖ هٖپَؿٌذ‪ ،‬اصجولِ قجبٕ ثلٌذٕ کِ تب صاًَاى‬
‫ٍ هجبسصُ‬ ‫ػشع ًوبد خَى‪ ،‬جٌ‬ ‫اػت‪ .‬سً‬ ‫هٖسػذ ٍ اص جٌغ اثشٗـن ػشعسً‬
‫اػت‪ ٍ ،‬احتوبالً آىّب ثش اٗي ثبٍس ثَدُاًذ کِ ً٘شٍثخؾ اػت‪ .‬تشکويّب آى سا «قضل‬
‫دٍى» هًٖبهٌذ‪ .‬کالُ پـوٖ ػف٘ذ ّن کِ پـنّبٕ ثلٌذٕ داسد‪ ،‬جضء دٗگشٕ اص لجبع‬
‫خبف هشداى سا تـک٘ل هٖدّذ‪ .‬اٗي کالُ تشکوٌٖ کبس دػت اػت ٍ آى سا «ثَخبس‬
‫ػف٘ذ کالُ ً٘ض ًوبد كلحطلجٖ ٍ افکبس خ٘شخَاّبًٔ تشکويّبػت‪.‬‬ ‫تلپک» هًٖبهٌذ‪ .‬سً‬
‫ثشإ اجشإ اٗي هشاػن سقلٌذگبى ثبٗذ پبپَؽ خبكٖ ً٘ض ثِ پب کٌٌذ کِ اص جٌغ چشم‬
‫دٍختِ هٖؿَد ٍ «چبسٗق» ًبه٘ذُ هٖؿَد‪ .‬اهشٍصُ دس هٌبطق تشکويًـ٘ي اٗشاى اصجولِ‬
‫گٌجذکبٍٍع‪ ،‬ثٌذستشکوي‪ ،‬گو٘ـبى‪ ،‬آ قلؼِ ٍ غ٘شُ گشٍُّبٕ خبكٖ ثشإ اجشإ هشاػن‬
‫سقق خٌجش ٍجَد داسًذ کِ آىّب سا ثشإ ثشگضاسٕ آٗ٘يّبٕ سػوٖ هختلف ثِ خذهت‬
‫هٖ گ٘شًذ‪ .‬جبلت تَجِ اػت کِ آٗ٘ي سػوٖ سقق خٌجش دس ث٘ي هشدم ػبدٕ کِ ثِ‬
‫قجبٗل هختلف تشکوٌٖ تؼلق داسًذ‪ً٘ ،‬ض هشػَم اػت ٍ اهشٍص ً٘ض ّوبًٌذ صهبىّبٕ قذٗن‬
‫اٗي هشاػن سا دس گشدّنآّٖٗبٕ سػوٖ ٍ ثِ هٌبػجتّبٕ هختلفٖ چَى هشاػن ػشٍػٖ‪،‬‬
‫تَلذ ًَصاد پؼش‪ ،‬ثش پبکشدى آالچ٘ق جذٗذ ثشإ ًَداهبد‪ّ ٍ ،‬وچٌ٘ي دس هشاػن «آ آؽ»‬
‫سقق خٌجش اجشا هٖؿَد‪ .‬آ آؽ جـٌٖ اػت کِ ثِ هٌبػجت ‪ 63‬ػبلگٖ هشد تشکوي‬
‫کِ ّوبى ػي ٍفبت پ٘بهجش اػالم اػت‪ ،‬ثشگضاس هٖؿَد‪ .‬سقق خٌجشٕ کِ دس چٌ٘ي‬
‫آٗ٘يّب ٍ جـيّبٖٗ اجشا هٖؿَد‪ً٘ ،‬بصٕ ثِ ثشپبٖٗ آتؾ ًذاسد‪.‬‬
‫ٍجَد آتؾ دس هشاػن ٍ سقق ػٌتٖ‪ً ،‬وبدٕ اص اػتقبد تشکويّب ثِ ً٘شٍٕ هؼجضُگـش‬
‫آتؾ ثِؿوبس هٖآٗذ‪ .‬تشکويّب هؼتقذًذ کـِ آتـؾ دسهـبًگش ٍ ؿـفبدٌّذُ ٍ تطْ٘شکٌٌـذُ‬
‫اػت ٍ ً٘ض ً٘شٍٕ ساصآه٘ض داسد کِ حبهٖ اًؼبى دس هقبثل «چـن صخـن»‪ ،‬اسٍاح خج٘ـث ٍ‬
‫جيّبػت‪ .‬دس ثؼ٘بسٕ اص آٗ٘يّب ٍ هشاػن تشکويّـب آتـؾ ثـِػٌـَاى طْـبستدٌّـذُ ٍ‬
‫حوبٗتگش ٍجـَد داسد‪ .‬اٗـي هَضـَع سا ده٘ـذٍف‪ )1965( 32‬اػـبع پظٍّــٖ ػلوـٖ‬
‫قشاسدادُ ٍ آتؾ سا ػلت ٍ هٌـأ ثبصًوبّٖٗبٖٗ جوؼٖ تشکويّب ث٘ـبى کـشدُ اػـت ثـذٗي‬
‫تشت٘ــت سٗـــِّــبٕ اٗــي آٗــ٘ي هــزّجٖ – ًوبٗـــٖ کــِ ثــِ اػتقــبدات ٍ ػــٌي کْــي‬

‫‪65‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫تشکويّب پًَ٘ذ خَسدُ اػت‪ ،‬دس طَل صهبى ثِ ؿذت تحت تأث٘ش ؿَُّ٘بٕ ث٘ـبى قبلـت‪-‬‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫ّبٕ اػتقبدٕ ػشفبى اػالهٖ ٗب تلَف قشاس گشفتٌذ کِ ثِ ًَػٖ ثب جْبىثٌ٘ـٖ ؿوٌ٘ؼـتٖ‬
‫تشکويّب دسٍاقغ ػبصگبستش ٍ ًضدٗکتش ثَدًذ‪.‬‬
‫دس حبل حبضش هبّ٘ت تلف٘قٖ ٍ پ٘چ٘ذٓ اػتقبدات ٍ دٗذگبُّبٕ هـزّجٖ تـشکويّـب‬
‫ػوذتبً ًت٘جِ تأث٘ش هتقبثل ادٗبى هختلف هضثَس دس طَل قشىّبػت‪ ٍ ،‬هجلغ پشخَاًٖ ٗـب‬
‫آٗ٘ي رکش ٍ رکش خٌجش کِ اص جولِ آٗ٘يّب ٍ هشاػن هلٖ ّؼتذ کِ هشدم تشکوي آىّـب سا‬
‫تب ثِ اهشٍص حفظ کشدُاًذ‪ً ،‬ـبًگش ّو٘ي ٍاقؼ٘ت اػت‪.‬‬
‫دس ؿشح هشاػن پشخَاًٖ ٍ رکشخٌجش هٖتَاى تأث٘ش دٗي اػالم ثش آٗـ٘ي ثبصهبًـذُ اص‬
‫دٍساى ؿوٌ٘ؼن سا ثِ ٍضَح تــخ٘ق داد‪ .‬ثـِ جـض هضـوَى اٗـذئَلَطٗکٖ اٗـي آٗـ٘ي‬
‫ؿوٌ٘ؼتٖ کِ دس آى تأث٘شگزاسٕ دٗي اػالم ثؼ٘بس سٍؿي اػت‪ٍ ،‬جَد ػَاهلٖ چَى رکـش‬
‫ًبم هقذػبت اػالهٖ ٍ ٗب حضَس جيّب دس جبٗگبُ اسٍاح خ٘ش ٍ ٗبسٕسػـبى‪ ،‬ثخــٖ اص‬
‫جْبىثٌٖ٘ اػالهٖ اػت‪ .‬اص ػَٖٗ دٗگش اص دٗذگبُ چگًَگٖ ثشگضاسٕ اٗي آٗ٘ي‪ ،‬اججـبسٕ‬
‫کشدى ٍضَگشفتي حبضشاى اص ػَٕ پشخَاى ٍ ً٘ض هحتَإ اؿؼبس آٍاصّـبٖٗ کـِ تَػـط‬
‫ػل٘ـ٘ش ًَاٖٗ ػشٍدُ ؿذُاًذ‪ ،‬ث٘بًگش ػقبٗذ ػشفبى اػالهٖ اػـت‪ .‬اٗـي سفتبسّـب اصجولـِ‬
‫اػالهٖ هٖثخـٌذ‪ .‬ؿبّذ دٗگـش ثـش اٗـي‬ ‫ػَاهلٖ اػت کِ ثِ آٗ٘ي پشخَاًٖ سٍح ٍ سً‬
‫هذػب اٌٗکِ تشکويّبٕ اٗشاى ثشإ هشاػن پشخَاًٖ ٍ رکشخٌجش ً٘ض اص هَػـ٘قٖ تلـَف‬
‫اػتفبدُ هٖکٌٌذ‪.‬‬

‫‪ً .4‬ت٘جِگ٘شٕ‬
‫دس اٗي هقبلِ تالؽ ؿذ ضوي هؼشفٖ خبػتگبُ تبسٗخٖ‪ -‬جغشاف٘بٕ تشکويّـب ‪ٍٗ ،‬ضگـٖ‪-‬‬
‫ّبٕ اػتقبدٕ آىّب اص کْيتشٗي صهبىّب تب ثِ اهشٍص ثبصگَ ؿَد‪ .‬ثـب ثشسػـٖ ّوـِ جبًجـٔ‬
‫ًوبدّبٕ آٌٖٗ٘ ٍ ًـبىّبٖٗ کـِ دس ثبصًوـبّٖٗـبٕ جوؼـٖ تـشکويّـب ٍجـَد داسد‪ ،‬ثـِ‬
‫ػشچـؤ ثبٍسّبٖٗ هٖسػ٘ن کِ اٗي آٗ٘يّب سا سقن صدُاًـذ‪ .‬سٗــٔ ثؼـ٘بسٕ اص هضـبه٘ي‬
‫دٌٖٗ ٍ اػتقبدٕ تشکويّب سا ثبٗذ ثب تَجِ ثِ ؿـشاٗط صٗؼـت ٍ هؼ٘ــت آىّـب هـشتجط‬
‫داًؼت‪ .‬اٗي هَضَػٖ اػت کِ تشکويؿٌبػبى ٍ هتخللبى اًؼبىؿٌبػٖ ٍ قـَمًگـبساى‬
‫ً٘ض ثِ آى پشداختِاًذ‪ .‬دس اٗي ساػتب ًقؾ ٍ تأث٘ش فشٌّ ّبٕ ّنجَاس ٍ ادٗـبى هؼـلط سا‬

‫‪66‬‬
‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‪ :‬بقایای اعتقادات کهن‪ ________________________________ ...‬عقیل تقوی‬

‫ً٘ض ًجبٗذ ًبدٗذُ گشفت؛ صٗشا تشکويّب ثب صٗؼتي دس فالت اٗـشاى ثؼـ٘بسٕ اص اػتقـبدات ٍ‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫سفتبسّبٕ آٌٖٗ٘ اٗشاًٖ سا ثب ثبٍسّبٕ خَد تلف٘ق کشدُاًذ ٍ آى سا تب ثِ اهشٍص ًگِ داؿـتِ‪-‬‬
‫اًذ‪ .‬ثب ظَْس اػالم ٍ تـشف تشکويّب ثِ اػالم‪ ،‬ػٌبكش دٌٗـٖ ثـب ثبٍسّـبٕ کْـي آىّـب‬
‫ث٘ـتش تلف٘ق ٗبفت‪ .‬اٗي هَضَع سا دس ػشاػش هقبلـِ ثـب ث٘ـبى ًوًَـِّـب ٍ ؿـَاّذ ثؼـ٘بس‬
‫ثشسػٖ کشدٗن ٍ ػْن ٍ ًقؾ اػالم سا دس تشک٘ت ٍ تٌـَعثخــٖ ثـِ هضـبه٘ي اػتقـبدٕ‬
‫تشکوي ّب تب حذٍدٕ هـخق کشدٗن‪ .‬اص ػَٖٗ دٗگش ثبٗذ ثِ اٗي اهش هْن اؿبسُ کشد کـِ‬
‫اٗي تأث٘ش دٍػَِٗ ثَدُ ٍ هٖتَاى ًوًَِّبٕ فشاٍاًٖ اص ًفَر ٍ ساُٗبثٖ اػتقبدات ٍ آٗـ٘ي‪-‬‬
‫ّبٕ تشکوٌٖ ثِ ٍٗظُ ؿوٌ٘ؼن سا دس فشٌّ ّبٕ اٗشاًٖ ٍ اػتقـبدات اػـالهٖ ثبصجؼـت‪.‬‬
‫اٗي ًفَر دس اػتقبدات هتلَفِ ث٘ـتش خَد سا ًـبى هٖدّذ‪.‬‬
‫ثِ ّشحبل ًوبدّب ٍ ًـبًِّبٕ پذٗذاسؿٌبختٖ اػتقبدات تشکويّـب هـب سا ثـب ث٘ـٌؾ ٍ‬
‫جْبىثٌٖ٘ آىّب آؿٌب هٖکٌذ ‪ .‬اٗي اهش ّوچٌ٘ي هج٘ي اٗي حق٘قت اػت کِ اقـَام تـشکوي‬
‫چِ هشاحل تبسٗخٖ پش فشاص ٍ ًـ٘جٖ سا طٖ کشدُاًذ‪ّ .‬شچٌذ ًظبم اػتقبدٕ آىّـب ثقبٗـبٖٗ‬
‫اص دٍساى اػتقبدات آً٘و٘ؼتٖ ٍ تَتو٘ؼن سا ثب خَد ثِ ّوشاُ داسد‪.‬‬

‫پًَٖضتّب‬
‫‪1. Ironz‬‬
‫‪2. Basworth‬‬
‫‪3. The Psychic Unity of Mankind‬‬
‫‪4. Turkmen tribes‬‬
‫‪5. Social stratification of Turkoman Turkmen in Iran‬‬
‫‪6. About the history of the Turkmen people‬‬
‫‪7. Ishanhay‬‬
‫‪8. Bassiliev‬‬
‫‪9. Taylor‬‬
‫‪10. Elementary culture‬‬
‫‪11. Human psychic unity‬‬
‫‪12. Mystic‬‬
‫‪13. Culture and Health: Applied Medical Anthropology‬‬
‫‪14. Winkelman‬‬
‫‪15. Агаджанов С‬‬
‫‪16. Гумилев Л‬‬
‫‪17. Jacobson‬‬
‫‪18. Intermediaries‬‬
‫‪19. Snesariff‬‬
‫‪20. Pre-Islamic practices and beliefs among Central Asian Uzbeks‬‬

‫‪67‬‬
‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال ‪ ،5‬شمـارة ‪ ،55‬مرداد و شهریور ‪5931‬‬

‫‪21. Litvinsky‬‬
‫‪Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020‬‬

‫‪22. Gignoux‬‬
‫‪23. Aghajanov‬‬
‫‪24. Gomeliev‬‬
‫‪25. Sinbec on the anniversary and affectionate‬‬
‫‪26. Cannonf‬‬
‫‪27. Petafev‬‬
‫‪28. Asatrian‬‬
‫‪29. Sufism in Turkmenistan‬‬
‫‪ ( .30‬تشکٖ ‪) yoldaş‬‬
‫‪( .33‬تشکٖ قذٗن ‪« - ïduk‬هقذع»)‬
‫‪32. Demidov‬‬

‫هٌبثع‬
‫الف) هٌبثع فبسسٖ‬
‫‪ -‬آػبطَسٗبى‪ ،‬گبسً٘ک (‪« .)1392‬آل»‪ .‬داًطٌبهٔ فشٌّگ هشدم اٗشاى‪ .‬تْـشاى‪ :‬هشکـض دائشٓالوؼـبسف‬
‫ثضسگ اػالهٖ‪.‬‬
‫‪ -‬اثشاّ٘وٖ‪ ،‬هؼلَهِ (‪ .)1392‬دَٗضٌبسٖ اٗشاًٖ‪ .‬تْشاى‪ .‬فشّبهِ‪.‬‬
‫‪« .)1383( ---------- -‬پــشٕ»‪ .‬دائررشُ الوعرربسف ثررضسی اسررالهٖ‪ .‬ی ‪ .3‬تْــشاى‪ :‬هشکــض‬
‫دائشۀالوؼبسف ثضسگ اػالهٖ‪.‬‬
‫‪ -‬ال٘بدُ‪ ،‬ه٘شچب (‪ .)1372‬اسطَسٓ ثبصگطت جبٍداًِ‪ .‬تشجؤ ثْوي ػشکبساتٖ‪ .‬تْشاى‪ :‬طَْسٕ‪.‬‬
‫‪ .)1392( ------- -‬ضوٌ٘سن فٌَى کْي خلسگٖ‪ .‬تشجؤ هحوذ کبظن هْبجشٕ‪ .‬تْشاى‪:‬‬
‫ادٗبى‪.‬‬
‫‪ -‬ث٘بًٖ‪ ،‬ؿ٘شٗي (‪ .)1389‬دٗي ٍ دٍلت دس اٗشاى عْذ هغَل‪ .‬تْشاى‪ :‬هشکض ًـش داًـگبّٖ‪.‬‬
‫‪ -‬ث٘گذلٖ‪ ،‬هحوذسضب (‪ .)1361‬تشکويّبٕ اٗشاى‪ .‬تْشاى‪ :‬پبػبسگبد‪.‬‬
‫‪ -‬جؼفشٕ‪ ،‬حؼي (‪« .)1387‬دٗي ٍ اػطَسُ ثشسػٖ فلؼفٖ ًظشٗٔ ه٘شچب ال٘بدُ پ٘شاهَى‬
‫اػطَسُ»‪ .‬پظٍّطٌبهٔ ادٗبى‪ .‬ع ‪ .2‬ؽ ‪ .4‬كق ‪.74 -47‬‬
‫‪ -‬جٌَٖٗ‪ ،‬ػطبهلک (‪ .)1370‬تبسٗخ جْبًگطبٕ‪ .‬ثِ اّتوبم هحوذ قضٌٍٖٗ‪ .‬تْشاى‪ :‬اسغَاى‪.‬‬
‫(‪« .)1394‬تأث٘ش تلَف ثش اٗلخبًبى هغَل»‪ .‬اطالعبت حكوت ٍ فلسفِ‪ .‬ؽ‬ ‫‪ -‬ؿکشٕ‪َّ ،‬ؿٌ‬
‫‪ .116‬كق ‪1 -16‬؛‬
‫‪- http://www.ettelaathekmatvamarefat.com/new‬‬
‫‪ -‬ػبثذٌٖٗ‪ ،‬ػ٘ذهْذٕ (‪« .)1384‬ػٌبكش ًوبٗـٖ دس هشاػن رکش خٌجش»‪ .‬دائشۀالوعبسف تشکوي‪.‬‬

‫‪68‬‬
‫ ________________________________ عقیل تقوی‬...‫ بقایای اعتقادات کهن‬:‫پَرَخوانی و ذکر خنجر‬

http://www.bayragh.ir/
Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020

.‫ تشجؤ ٗذاهلل هَقي‬.ُ‫ کبسکشدّبٕ رٌّٖ دس جَاهع عقتهبًذ‬. )1390( ‫ لَػ٘ي‬،‫ لَٕ ثشٍل‬-
.‫ ّشهغ‬:‫تْشاى‬
. ٌّ‫ ؿجب‬:‫ تْشاى‬.ٕ‫ تشجؤ ػ٘شٍع اٗضد‬.‫ تشکويّبٕ اٗشاى‬.)1359( ِ‫ ثٖثٖ ساثؼ‬،‫ الگبؿٍَا‬-

‫ة) هٌبثع الت٘ي‬


- Arakelova, V. (2005). "Spirit Possession: The Caucasus, Central Asia, Iran,
and Afghanistan". - Encyclopaedic of Women and Islamic Culture. vol.
2. Leiden: Brill.
- Asatrian,G. (2001). "Al Reconsidered". Iran and the Caucasus. vol. 5.
2001. pp. 149-157.
- Bosworth, C. E. (2003). "Shamanism". History of Civilizations of Central
Asia. vol.5. published in English.
- Bosworth, C. E. (1354). "The Early Ghaznavids". Cambridge History of
Iran. vol. 5. pp. 162-197.
- Barthold, V. (1962). "A History of the Turkman People". Four Studies of
the Historis of Central Asia. vol. 3. Ledin: Brill.
- Gignoux, Ph. and B. A. Litvinsky (1996). "Religions and Religious
Movements – I". History of Civilizations of Central Asia. vol. 3.pp 1-690.
- Jakobsen, M. D., (1999). Shamanism, Traditional and Contemporary
Approaches to the Spirits and Healing. New York .
- Maghsudi, M. (2007). "The Native Women Healers of Turkmen-Sahra in
Iran". Iran and the Caucasus. vol. 11. Leiden. pp. 1-9.
- Wilks, J. M. (2001). "The Persianization of Köroğlu: Banditry and Royalty
in Three Versions of the Köroğlu Destan". Asian Folklore Studies. vol.
60. N 2. pp. 305-318
- İnan, A. (1988). "Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları". Makaleler
ve İncelemeler. Ankara.
- Taylor, E. B. (1871). The Primitive Culture, Researches Into the
Development of Mythology, Philosophy, Religion, Art, and Custom. vol 1.
London.
- Winkelman, M. (2008). Culture and Health, Apllying Medical
Anthropology. USA. Jossey- Bass.
- Ironz,W. (1968). The Yomut Turkmen: A study of social organization
among a Central Asian Turkic –Speaking population.USA, Michigan
University.
- -------------------- (1968). "The Turkmen Nomads". Natural History. vol.77.
pp 1-193.

:ٖ‫ج) هٌبثع سٍس‬


- Агаджанов, С. Г. (1971)."Огузские племена Средней Азии IX—XIII
вв". Страны и народы Востока. Москва.

69
5931 ‫ مرداد و شهریور‬،55 ‫ شمـارة‬،5 ‫دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه ______________________ سال‬

- Бартольд, В. В. (1993). "Тюркн" Двенадцать лекций по истории


Downloaded from cfl.modares.ac.ir at 22:47 IRST on Tuesday March 3rd 2020

турецких народов Средней Азии, Алматы.


- Бартольд, В. В. (1966). "Ишан". Pаботы по истории ислама и
Арабского халифата, Сочиненият.6, Москва.
- Басилов, В. Н.(1992). Шаманство у народов Средней Азии и
Казахстана, Москва.
- Басилов, В. Н. (1970). Культ святых в исламе, Моква.
- Гумилев, Л. Н. (1967). Древние тюрки, Москва.
- Демидов, С. М. (1978). Суфизм в Туркмении (эволюция и пережитки),
Ылым, Ашхабад.
- Кононов, А. Н. (1958). Родословная туркмен. Сочинение Абул-Гази-
хана хивинского, Исследование, тексты, перевод, М.—Л., изд. АН
СССР.
- Потапов, Л.П. (1991). Алтайский шаманизм, Л.
- Снесарев, Г. П. (1969). Реликты домусульманских верований и
обрядов у узбеков Хорезма, АН СССР, Москва.
- Сухарева, О. А. (1975). ―Пережитки демонологии и шаманства у
равнинных таджиков‖ - Домусульманские верования и обряды в
Средней Азии, Москва.
- Щербак, А. М. (1959). Огуз-наме. Мухаббат-наме, Москва.

75

You might also like