‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﺛﺮوت‬

‫اﻓﺴﺎﻧﻪوار‪ ،‬ﻧﻮردﯾﮏ ‪ ،5‬زﯾﻨﺘﯽ ‪ ،‬واﻗﻌﯽ‪ ،‬ﻏـﯿﺮواﻗﻌﯽ‪،‬‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه ‪ :‬درﺗﺎرﯾﺦ ادب ﻏﺮب ﺷﺎﯾﺪ ﻫﯿﭻﮐﺪام از ﻣﮑﺎﺗﺐ ادﺑﯽ‬
‫اﺣـﻤﻘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏـﯿﺮﺧـﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‪ .‬ﺑـﺎزﻫﻢ ﺷـﺨﺺ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪﺟﺎﮔﯿﺮ وﮔﺴﺘﺮده ﻧﺒﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﺑﺤﺚ از رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﺘﺮادﻓﺎت دﯾﮕﺮی ﻧﻈﯿﺮِ ﻣﺘﻬﻮر ‪ ،‬دﻟﯿﺮ‪ ،‬ﻏﯿﺮﻋﺎدی‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﮑﻮه‪،‬‬
‫ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت رﻗﯿﻖ و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮥ دوران ﺟﻮاﻧﯽ‬
‫ﺷﻮراﻧﮕﯿﺰ‪ ،‬ﺻﺒﻮر و وﺣﺸﯽ را ﻧﯿﺰ ﺑﺪان ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ در ﻓﺎﺻﻠﮥ آﻏﺎز و اداﻣﮥ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺣﻮزۀ ﻣﺘﺄﺛﺮ‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن اﻣﺮوزه ﻧﯿﺰ درﺑﺎرۀ واژۀ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ و‬ ‫از اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ادﺑﯿّﺎت را در ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﮑﺎر‪،‬‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻘﺎﯾﺪ‪ ،‬اﯾﺪهﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺸﻬﺎی ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﺣﺘّﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻟﻔﻆ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﭘﺎی در‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد را ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﮑﺘﺒﯽ ادﺑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ؛ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﮔﻞ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎری در ﻣﻮرد‬
‫ﺧﯿﺰﺷﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻼﺳﯿﮏ و ﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪« 6.‬‬ ‫و از اﯾﻦ ﺣﯿﺚ ارزش ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻘﺘﺮ و ﺟﺎﻣﻌﺘﺮی را دارد‪.‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎی رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ و ﻣﺘﺮادﻓﺎت وﺳﯿﻊ ﭘﯿﺶ‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺻﻄﻼﺣﯽ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪای ﮐﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮐﺎدن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﻘﺶ اﯾﻦ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﭽﮥ آن‪ ،‬ﺳﺮآﻣﺪان اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ و ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻣﺜﺒﺖ وﻣﻨﻔﯽ آن‬
‫واژه در ادب و زﻧﺪﮔﯽ و ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ دو‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮن ﻏﺮب اﺳﺖ‪ .‬اﻣّﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺑﺎﯾﺴﺖ ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ در زﻣﯿﻨﮥ‬
‫ﮐﻠﯿﺪواژه‪ :‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﻬﺎی ادﺑﯽ‪.‬‬
‫ادﺑﯿّﺎت ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﮥ ﺣﻀﻮر اﯾﻦ واژه را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮐﺎدن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪»:‬ﮐﻠﻤﮥ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ و رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬ ‫اﺻﻄﻼح رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ‬
‫‪7‬‬
‫ﻻوﺟﻮی‪1‬ﻣﺤﻘﻖ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ از رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﺟﺎﻟﺒﯽ دارد‪ .‬در ﻗﺮون وﺳﻄﯽ رﻣﺎﻧﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ از اﯾﻦ واژه ﻫﻤﻪ ﻧﻮع ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺎﺻﻞ زﺑﺎن ﺑﻮﻣﯽ ﺟﺪﯾﺪ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ازﻻﺗﯿﻦ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﺷﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻟّﺎ آﻧﮑﻪ ﺧﻮدش ﻫﯿﭻ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎوزن‪ 2‬ﺑﺎ ذﮐﺮ و آن را از زﺑﺎن ﻻﺗﯿﻦ ﮐﻪ زﺑﺎن آﻣﻮزش ﺑﻮد ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪1. A.O.Lovejoy‬‬ ‫‪2. Bavzun‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻟﻔﻆ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﻣﺘﺮادف‬
‫‪3. bombastic‬‬ ‫‪4. fanciful‬‬
‫‪ Nordic .5‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪﻣﺮدﻣﺎن ﭼﺸﻢآﺑﯽ ﺷﻤﺎل اﻧﮕﻠﯿﺲ و اﺳﮑﺎﻧﺪﯾﻨﺎوی ﮐﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ واژﮔﺎﻧﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﺷﺨﺼﯽ و‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻧﻈﯿﺮِ ﺟﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻣﻄﻨﻄﻦ‪ ،3‬ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎر‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪای از آرﯾﺎﯾﯿﺎن ﻗﻔﻘﺎزﻧﺪ‪ ) .‬آرﯾﺎﻧﭙﻮر ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻓﺎرﺳﯽ(‬
‫ذﯾﻞ ”‪6. Literary terms, J. n. Cuddon. “romanticism‬‬
‫‪7. romance‬‬ ‫ذوﻗﯽ‪ ،4‬ﺑﯽﺷﮑﻞ‪ ،‬ﭘﻮچ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺎدّیﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ‪،‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴـﻢ ‪41‬‬

‫ﻋﻘﯿﺪۀ ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺮ آن اﺳﺖﮐﻪ ادبرﻣﺎﻧﺘﯿﮏ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ‪ romance, romanz,enromancier,‬ﺗﺼﻨﯿﻒ ﯾﺎ ﺗﺮﺟﻤﮥ‬

‫ﺑﺴﯽ دﯾﺮﺗﺮ وﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻗﺮن ﻫﺠﺪه ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه‪ .19‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﮐﺘﺎب ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﻮﻣﯽ را ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽداد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻄﻼح رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮑﺘﺒﯽ‬ ‫ﮐﻪ در اﯾﻦ ردﯾﻒ اراﺋﻪﻣﯽﺷﺪ ﺑﻪ اﺳﺎﻣﯽ‪، roman, romanz‬‬
‫ادﺑﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﺳﺎل ‪ 1848‬ﺗﺎ‪ 1770‬ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ‪20‬و اﮔﺮ ﭘﯿﺶ از‬ ‫‪ romance romanzo‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ رﻣﺎن ﯾﺎ رﻣﺎﻧﺖ‬
‫اﯾﻦ اﯾّﺎم اﯾﻦ ﻟﻔﻆ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽﺷﺪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮑﺘﺐ از‬ ‫‪ romant‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎر ﺧﯿﺎلاﻧﮕﯿﺰ و ﺑﺎ وﻗﺎر‪ 8‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آن ﺗﻠﻘّﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ اﻓﺮادی ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫اﯾﻦ اﺻﻄﻼح‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬درﻣﻌﻨﺎی”ﮐﺘﺎب ﻋﺎﻣّﻪﭘﺴﻨﺪ“‪ 9‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﺑﺪان ﺗﺼﺮﯾﺤﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﮐﺎر رﻓﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﻣﻔﺎﻫﯿﻢِﭼﯿﺰی ﺗﺎزه‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻏﯿﺮﻋﺎدی‪،‬‬
‫‪11‬‬
‫ﭘﯿﺶ از ‪ 1770‬ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻤﯿﻦ دوران‬ ‫‪ 10‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫را ﭘﯿﺶ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی‬ ‫در ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻓﺮاﻧﺴﻪ رﻣﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ و اﺣﺴﺎﺳﺎت وﯾﮋۀ آن در ﺑﺴﯿﺎری از آﺛﺎر ‪1726‬ـ‬ ‫ﻣﻮﻫﻦ‪ ،‬ﺗﻔﻨﻨّﯽ ‪ ،‬ﻏﺮﯾﺐ‪ ،‬ﭘﻮچ‪ ،‬اﻏﺮاقآﻣﯿﺰ اﺷﺎرﺗﯽ ﺿﻤﻨﯽ‬
‫‪ ،1767‬ﮐﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺮگ و ﺧﺮاﺑﻪﻫﺎ و ﮔﻮرﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﺎﺑﯿﻦ رﻣﺎﻧﺲ‪ 12‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻔﺖآور‪ 13‬و‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﮑﺘﺐ ﮔﻮرﺳﺘﺎن‪ 21‬ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ و ﺣﺎوی ﻏﻢ و‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ‪ 14‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﻼﯾﻢ‪ ،‬ﻟﻄﯿﻒ‪ ،‬ﺣﺴﺎس و ﻣﺤﺰون‬
‫ﻏﺼّﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﺨﻮﻟﯿﺎ و ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻠﻬﺎی ﺣﺰنآﻟﻮد و اﺣﺴﺎﺳﺎت‬ ‫ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺧﯿﺮ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻗﺮن‬
‫ﻓﺮدی اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ اﺳﺖ‪ 22.‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻫﺠﺪﻫﻢ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ را اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ ﺑﻮدن آن ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً‬ ‫درآﻟﻤﺎن واژۀ رﻣﺎﻧﺘﯿﺶ ‪،‬درﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ ﮐﺎرﺑﺮد داﺷﺖ‬
‫‪23‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻫﺮ دورهای وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫و درﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻔﻬﻮم رﻣﺎﻧﺲ و ﺳﭙﺲ درﻣﯿﺎﻧﮥ ﻗﺮن ﻫﺠﺪه در‬
‫‪16‬‬
‫اﻣّﺎ ﭼﻮن اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ ﺑﻮدن ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮐﻠﻤﮥرﻣﺎﻧﺲ ﻣﻔﻬﻮمﻣﻼﯾﻢ و ﻣﺎﻟﯿﺨﻮﻟﯿﺎ )اﻓﺴﺮدﮔﯽ(‬
‫اﺳﺖ وﺿﻮاﺑﻂ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ آن ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻗﺮنﻫﺠﺪه ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬ ‫را ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ دوران ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ‬ ‫در آﻟﻤﺎن‪ ،‬اﺻﻄﻼح رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ را ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر‬
‫‪24‬‬
‫اﯾﻦﻣﮑﺘﺐ را ﺑﻪ ﻗﺮﻧﻬﺎی ‪ 18‬و‪19‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪاﻧﯿﻢ ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدرﯾﺶ ﺷﻠﮕﻞ‪ 17‬در ﻣﺘﻮن ادﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫روﺷﻨﯽ را از اﯾﻦ ﻣﺼﻄﻠﺢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺪاد‪ .‬ﺑﻪ واﻗﻊ‪ ،‬ﺷﻠﮕﻞ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪8. imaginative‬‬ ‫‪9. popular book‬‬ ‫اﯾﻦ واژه را در ﺑﺎب ﻣﻮاد اﺣﺴﺎس ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ در ﻗﺎﻟﺐ ﺷﮑﻞ‬
‫‪10. divergent‬‬
‫ﺗﺨﯿّﻠﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪ .‬درﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﻣﯽﺷﺪ اﯾﻦﻃﻮر‬
‫‪ .11‬اﯾﻦ دو ﺑﻨﺪ ﻋﯿﻨﺎً در ﺑﺎب رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽ رﻣﺎﻧﺲ در” ﮐﺘﺎب رﻣﺎﻧﺲ ﺟﺒﻠﯿﻦ ﺑﯿﺮ“ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﯾﻌﻨﯽ اﺑﻬﺎم و ﺑﯽﺷﮑﻠﯽ‪ .‬ﺷﻠﮕﻞ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮏ ‪ :‬رﻣﺎﻧﺲ‪ ،‬ص ‪ 8‬ـ‪7‬‬
‫‪12. romanesque‬‬ ‫‪13. derogatory‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ را ﺑﺎ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﯾﮑﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮادرش‬
‫‪14. romantique‬‬ ‫‪15. romantisch‬‬ ‫اوﮔﻮﺳﺖ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره داﺷﺖ ﮐﻪ ادﺑﯿّﺎت رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ در ﻧﻘﻄﮥ‬
‫‪16. melancholy‬‬ ‫‪17. Friedrich Schelegel‬‬
‫‪18. madame de Stael‬‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻼﺳﯿﺴﻢ و در ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫ﻣﺎدام دواﺳﺘﺎل ‪،‬ﺑﺮادران ﺷﻠﮕﻞ راﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺖ و اوﺳﺖ ‪ .19‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ‪ ، Cuddon‬ذﯾﻞ ‪romanticism‬‬
‫‪ romanticism‬ذﯾﻞ‪20. The oxford companion to English Literature‬‬ ‫ﮐﻪ اﺻﻄﻼح رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ را درﻣﺘﻮن ادﺑﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ راﯾﺞ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫‪21. Graveyard School of poetry‬‬
‫وی ﻣﺎﺑﯿﻦ ادﺑﯿّﺎت ﺷﻤﺎل وﺟﻨﻮب ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦ‬
‫‪ .22‬ﻧﮏ‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ‪ , Cuddon‬ذﯾﻞ‪romanticism‬‬
‫ذﯾﻞ ‪23. The oxford companion to American Literature,‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ادب ﺷﻤﺎل را ادﺑﯽ ﻗﺮون وﺳﻄﺎﯾﯽ و ﻣﺴﯿﺤﯽ و‬
‫‪romanticism‬‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ‪ ،‬و ادب ﺟﻨﻮب را ادﺑﯽ ﮐﻼﺳﯿﮑﯽ و ﻣﺸﺮک ﻧﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .24‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﭘﯿﮏﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره دو‬ ‫‪42‬‬

‫ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺸﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺶ ارزﺷﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﻠّﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬
‫ﻧﯿﺰ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺮوﻗﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬ ‫اﻟﻒ ( ﻋﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ » رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ در‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را در ﻣﻘﺎم ﺗﺒﻌﯿﺪی ﯾﺎ ﺷﻮرﺷﯽ ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﺎر و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب ﮐﺒﯿﺮﻓﺮاﻧﺴﻪ ﮐﻪ ﺧﻮد اﻧﻘﻼﺑﯽ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻌﺮای رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﮔﺎه اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻘﺶ را ﯾﮑﺠﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ ﮐﻼﺳﯿﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ 25«.‬اﻣّﺎ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ روﺳﻮ ﺑﺮﮐﻨﺎر از ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ‬ ‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﻬﻤﺘﺮ از اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﯾﻌﻨﯽ اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ‬
‫ﺑﻮد ﺳﺨﻨﯽ ﺑﻪ ﮔﺰاف ﮔﻔﺘﻪاﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا رﯾﺸﮥ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن در‬ ‫و رﺷﺪ ﺳﺮﯾﻊ و ﺑﺎﻟﻤ‪Ĥ‬ل ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ را از ﻗﻠﻢ‬
‫اوﺳﺖ‪« 27.‬‬ ‫اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ادﺑﯽ‪ ،‬آﻏﺎز و ﺣﺮﮐﺖ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی‬ ‫اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺗﺒﻌﺎت ﺣﺎﺻﻞ از آن در ﻋﺮﺻﮥ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﯾﮏ دورۀ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدی وﯾﮋه و آﻏﺎز دورۀ دﯾﮕﺮی ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻗﺸﺮﺑﻨﺪﯾﻬﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﺎ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ آن ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ » .‬اﻧﮕﯿﺰۀ‬
‫اﻧﻘﻼبﮐﺒﯿﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﻘﻼبﺻﻨﻌﺘﯽ اﻧﮕﻠﯿﺲ‬ ‫اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻧﯿﺎز روزاﻓﺰوﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮک ﺳﻨﻦ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺷﮕﺮﻓﯽ ﮐﻪ در ﺑﻨﯿﺎد اﻗﺘﺼﺎدی واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺪﯾﺪ‬ ‫ﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬ﮐﻪ زﯾﺒﻨﺪۀ ﻧﻈﺎم ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﺘﯽ و اﺷﺮاﻓﯿّﺖ ﺑﻮد‪،‬‬
‫آوردﻧﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز زاﯾﺶ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺪﯾﺪی ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻤ‪Ĥ‬ل‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻘﮥ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮐﻪ در ﮐﺎر ﻗﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ ﺑﻮد‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﺧﺎص ﺧﻮد راﻣﯽﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ».‬اﻧﻘﻼب وﺟﻨﺒﺶ‬ ‫و ﻫﺮ دم ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻌﺎرﻫﺎی ﺗﺠﺎرت آزاد‪ ،‬وﺟﺪان‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﮏ ﻋﺼﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ را رﻗﻢ ﻣﯽزﻧﺪ ﮐﻪ در آن‬ ‫آزاد‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ آزاد‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰاﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﯿﺎﺟﯽ ﻣﺒﺮم ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﺮوه ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ ﻫﻤﮕﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪی داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺮﭼﻢ آزادی را در اﻗﻠﯿﻢ ادﺑﯿّﺎت‬
‫ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﻮذآﻧﻬﺎ را در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﭘﺬﯾﺮا ﺑﻮد‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﻓﺮازد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎﺟﺖ را ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ) ﻓﺮد آزاد(‬
‫روی ﻣﯽآورد‪ .‬ﻫﻨﺮ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻼﮐﻬﺎی‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮآورد ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺨﯿّﻼت‬
‫ﻋﯿﻨﯽ و ﻗﺮاردادی راﻫﻨﻤﺎﯾﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﺑﺎزﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻓﻌﺎﻟﯿّﺖ‬
‫ﺑﯽﻗﯿﺪوﺑﻨﺪ ﺧﻮد ﻣﯽﻧﻮﺷﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺟﻨﺒﮥ‬
‫ﺣﺪﯾﺚﻧﻔﺴﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎﯾﺶ را ﺧﻮد ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﻘﻼﺑﯽ داﺷﺖ و ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﭘﺲ از ﻗﺮون وﺳﻄﯽ‪،‬‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﺳﺨﻦ‪،‬رﺳﺎﻟﻪای ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﺧﻼل آن ﻓﺮد ﯾﮕﺎﻧﻪای‬
‫‪28‬‬ ‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ را از زﻧﺠﯿﺮ ﺳﻨّﺘﻬﺎ آزادﮐﺮد‪«26.‬‬
‫ﺑﺎ اﻓﺮاد ﯾﮕﺎﻧﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ را ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‬ ‫اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ در ﻏﺮب واﻗﻌﺎً زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯿﺸﯿﻦ را‬
‫»ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪۀ دﯾﺪ ﺗﺎزهای از زﻧﺪﮔﯽ و ﺟﻬﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬ ‫دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻫﻢ در ﻋﺮﺻﮥ اﻗﺘﺼﺎد و ﻫﻢ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮی ﻧﻮ درﺑﺎرۀ ﭘﻨﺪار آزادی ﻫﻨﺮی‬ ‫در ﻋﺮﺻﮥ ﻓﻬﻢ ﺟﺪﯾﺪ از ﺗﻤﺪن و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻮﯾﻦ از اﻧﺴﺎن‪،‬‬
‫ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ آزادی دﯾﮕﺮ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﺎﺑﻐﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻞ ﺣﻖّ‬ ‫ﺣﺘﯽ ﻋﻠﻢ ﺑﯽﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺒﻮد‪» .‬ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺳﺮﯾﻊ ﺷﻬﺮﻫﺎ‪،‬ﻧﯿﺮوﻫﺎی‬
‫ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻫﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ و ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪاد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻗﺒﻞ‬ ‫ﺟﺪﯾﺪ اﻗﺘﺼﺎدی و ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺷﮑﺎف و اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺑﻐﻪ را ﻣﺠﺎز ﻣﯽداﺷﺖ ﮐﻪ از ﻗﻮاﻋﺪ اﻧﺤﺮاف‬ ‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم ﮐﺘﺎﺑﺨﻮان‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮدﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ در‬
‫ﺟﻮﯾﺪ‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺺ اﻋﺘﺒﺎر ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﯿﻨﯽ را از‬ ‫ﭘﺎﯾﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬وی ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﮑﺎرﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﯿﺎن ﻓﺮدی‪ ،‬ﯾﮕﺎﻧﻪ و‬ ‫ﻗﺒﻠﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را ازدﺳﺖ دادهاﺳﺖ و ﺷﺎﻋﺮ ﺳﺎﻟﻨﻬﺎی‬
‫ﺑﯽﺟﺎﻧﺸﯿﻦ اﺳﺖ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی ﺧﻮد را در درون‬ ‫اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ اﻋﯿﺎن و اﺷﺮاف‪ ،‬ﺑﺎﺑﯿﺎﻧﯽ آراﺳﺘﻪ در ﻋﺒﺎرات زﯾﺒﺎ‬
‫و ﮐﻠﻤﺎت ﺧﻮشﺗﺮاش ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬وی ﺧﻮد را ﻓﺮدی راﻧﺪه از‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع ﻣﯽداﻧﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ را ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣﯽﺳﺎزد ﻫﺮدم‬
‫‪ .25‬ﻃﻼدرﻣﺲ‪ ،‬ص‪.291‬‬
‫‪ .26‬رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺿﺪ رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ در ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ص‪.20‬‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺘﺮ و ﺷﺨﺼﯿﺘﺮ ﺷﻮد و ﮐﻤﺘﺮ ﺳﺨﻨﮕﻮی اﺟﺘﻤﺎع‬
‫‪ .27‬ﺳﯿﺮی در ادﺑﯿّﺎت ﻏﺮب‪ ،‬ص ‪.129‬‬ ‫ﺧﻮﯾﺶﺑﺎﺷﺪ و اﻋﻼم ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی ﺟﺰ آﻧﭽﻪ در ﺷﺨﺼﯿّﺖ‬
‫‪ .28‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪.184‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴـﻢ ‪43‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ ﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺎﺧﻠﻒ‬ ‫ﺧﻮد دارد‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﯿﻨﺶ دﺳﺘﺎورد ﺑﺰرگ اﻧﻘﻼب ﺑﺮای ﻫﻨﺮ‬
‫رﻧﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ آزادی ﺑﯽﺣﺪ ﻓﺮدی‬ ‫اﺳﺖ‪.‬ﻧﻬﻀﺖ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﻧﯿﺮوی آزادﯾﺒﺨﺸﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﯿﺪ‪ ،‬در ﺗﻤﺎم ﻋﺮﺻﻪﻫﺎی زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻧﺎﻣﺤﺪود‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﮐﻠﯿﺴﺎﻫﺎ‪ ،‬درﺑﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺎﻣﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻔﻨّﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻘّﺎدان و‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آورد‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎدان‪،‬ﺑﻞ ﺑﺎﺧﻮد اﺻﻞﺳﻨّﺖ‪ ،‬اﻗﺘﺪار و ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺒﺎرزهﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫» ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺳﺎس رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻧﺸﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ از ﺧﯿﺰش‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺪون ﻓﻀﺎی ﻓﮑﺮی آﻓﺮﯾﺪۀ اﻧﻘﻼب ﺗﺼﻮّرﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬
‫‪29‬‬
‫ﻃﺒﻘﮥ ﻣﺘﻮﺳّﻂ ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪای ﮐﻪ ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را از ﯾﻮغ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﺑﺘﮑﺎر وﻧﻔﻮذ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﺪﯾﻮن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﻧﺤﺼﺎرﻃﻠﺒﯽ ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ و ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ و آن را ﺑﺎ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ » رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺷﯿﻮۀ اﻧﺪﯾﺸﮥ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺟﺪﯾﺪ و ﺑﯿﺎن‬
‫اﻧﺪﯾﻮﯾﺪوآﻟﯿﺴﻢ)ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ( رﻧﺴﺎﻧﺲ و اﺻﻼﺣﺎت ﭘﯿﻮﻧﺪ‬ ‫ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ ﻧﺴﻠﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎی ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎور‬
‫زﻧﺪ«‪ 32.‬اﻣّﺎ ﺑﻪ زودی ﺗﺄﺛﯿﺮ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ از اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﺑﺲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﯿﭻ ارزﺷﯽ را ﺑﯽآﻧﮑﻪ درﺑﺎرۀ‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﺄﺛﯿﺮ ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﮥ ادﺑﯿّﺎت ﺑﺴﻨﺪه ﻧﮑﺮد؛‬ ‫ﻧﺴﺒﯿّﺖ آن و ﻣﺤﺪودﯾّﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ آن ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﺪ ﺑﺎور ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ »در دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﺗﻮﻓﯿﻖ در درآﻣﺪ‬ ‫ﭼﯿﺰی را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺿﻬﺎﯾﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﯽدﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﮐﺸﻮر‪ ،33‬ﺧﻮشﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬اﯾﺪﺋﺎﻟﯿﺴﻢ ﭘﻨﻬﺎن در ﮐﺎﻟﻮﻧﯿﺴﻢ‪ ،34‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﻘﻮط ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮐﻬﻦ و‬
‫‪30‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺎﺗﺎن ادوارد و دﯾﮕﺮان ﺗﺄﮐﯿﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﺆﺛّﺮ‬ ‫ﻇﻬﻮر ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﺑﻮد‪ 35«.‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﺟﻨﮕﻬﺎی اﺳﺘﻘﻼلﻃﻠﺒﺎﻧﻪ در‬ ‫ﺷﮕﻔﺖ آﻧﮑﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﺣﻀﻮر و وﺟﻮد ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎی‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ اﺳﭙﺎﻧﯿﺎ‪ ،‬ﯾﻮﻧﺎن و ﻟﻬﺴﺘﺎن را ﻣﺪﯾﻮن ﻧﻬﻀﺖ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار زاﯾﺶ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ در ﻏﺮب‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫‪36‬‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫و ﺣﺘﯽ ﭘﯿﺶ از اﯾﺠﺎد ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ‪ ،‬در ﺟﺎﻫﺎی دﯾﮕﺮ‬
‫» رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻫﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻫﻨﺮﻫﺎ ﺑﻠﮑﻪ در‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ »ﯾﮏ زﺑﺎن ادﺑﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﭘﺪﯾﺪ‬
‫زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻌﺎﻟﯿّﺖ اﻧﺴﺎن از ﻗﺒﯿﻞ آزادﯾﻬﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ‪،‬‬ ‫آورد ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در روﺳﯿّﻪ و ﻟﻬﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازۀ‬
‫ﺣﻘﻮقﻓﺮدی‪،‬اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺸﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ از ﻗﺒﯿﻞا ﻟﻐﺎیﺑﺮدﮔﯽ‪،37‬‬ ‫اﻧﮕﻠﯿﺲ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻫﯿﭻ ﻓﺮآوردۀ‬
‫زنﮔﺮاﯾﯽ‪ ،38‬ﺟﻨﺒﺸﻬﺎی آزادی ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬وﺣﺪتﮔﺮاﯾﯽ‪ 39‬و‬ ‫ﻫﻨﺮی ﻧﻮ‪ ،‬ﻫﯿﭻ اﻧﮕﯿﺰۀ ﻋﺎﻃﻔﯽ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺗﺄﺛﯿﺮﯾﺎ ﺧﻠﻖ و ﻧﯿﺰ‬
‫ﻋﺎمﮔﺮاﯾﯽ‪،40‬اﺻﻼﺣﺎت ﻃﺒﻘﮥ زﺣﻤﺘﮑﺶ وﺗﺠﺎرب اﻗﺘﺼﺎدی‬ ‫ﻣﺸﺮب اﻧﺴﺎن ﻣﺪرن وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻇﺮاﻓﺖ و ﮔﻮﻧﻪﮔﻮﻧﯽ‬
‫‪41‬‬
‫ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ ﻋﻤﻮم ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮد را ﻣﺪﯾﻮن ﺣﺴﺎﺳﯿّﺘﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ از رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻧﺎﺷﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫از ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮥ ﻇﺮﯾﻒ ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻏﻔﻠﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ اروﭘـﺎ‬ ‫ﻫﻤﮥ ﻓﯿﻀﺎن ‪ ،‬ﺑﯽﻧﻈﻤﯽ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻫﻨﺮ ﻧﻮ‪ ،‬ﺗﻐﺰّل ﻣﺴﺖ و‬
‫ﮔﯿﺞ آن ‪ ،‬ﻋﺮﯾﺎنﮔﺮاﯾﯽ ﺑﯽﻟﮕﺎم و ﺑﯽدرﯾﻎ آن‪ ،‬از رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .29‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪184‬ـ‪.183‬‬
‫‪.30‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪206‬‬
‫ﻣﺸﺘﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﺪۀ ﻧﻮزده از ﻟﺤﺎظ ﻫﻨﺮی واﺑﺴﺘﮥ‬
‫‪31‬‬
‫‪.31‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪199‬ـ ‪198‬‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮد ﻓﺮآوردۀ ﺳﺪۀ ﻫﺠﺪﻫﻢ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ذﯾﻞ ‪32. The Oxford companion to American Literature,‬‬
‫‪romanticism‬‬ ‫ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ درآﻏﺎز زﺑﺎن آرﻣﺎﻧﻬﺎی اﻧﻘﻼب‬
‫‪33. buoyancy‬‬ ‫‪34. Calvanism‬‬ ‫ﮐﺒﯿﺮﻓﺮاﻧﺴﻪ ـ آزادی ﻣﺤﺾ ـ و ﻣﻌﻀﻼت ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ذﯾﻞ‪35. The Oxford companion to American literature,‬‬
‫‪Tomanticism‬‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎی وﺳﯿﻌﺘﺮی از‬
‫ذﯾﻞ‪36. The Oxford companion to English Literature,‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﻫﺮﭼﻪ اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ ﮐﻠﯿّﺖ و‬
‫‪romanicism‬‬
‫‪37. abolitionism‬‬ ‫‪38. Feminism‬‬ ‫ﻧﻈﻢ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻓﺌﻮداﻟﯿﺘﻪ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽرﯾﺨﺖ و‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪،‬‬
‫‪ Unitarianism.39‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﮐﻠﯿّﮥ ﻣﺮدم رﺳﺘﮕﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﻓﺮﻫﻨﮓ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ آرﯾﺎﻧﭙﻮر‪ ،‬ذﯾﻞ واژه(‬
‫وﺿﻌﯿّﺘﻬﺎی ﻧﻮﯾﻨﯽ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ‬
‫‪40. universalism‬‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﻋﺮﺻﮥ ادب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻣﻮﺟﺒﺎت‬
‫‪ .41‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ‪.‬‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ادﺑﯽ ﺑﺲ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﭘﯿﮏﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره دو‬ ‫‪44‬‬

‫ﻗﻄﻌﻪﻗـﻄﻌﻪ ﺑـﺎ ﺷﺮﻗﯽ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﺳﺮوﮐﺎر داﺷﺖ و‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫درﻧﯿﻤﮥاول ﻗﺮن ﻫﺠﺪه واﻗﻌﺎً از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﯽ ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ‪ ،‬اﮔﺮ ﻏﺮب ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮق ﻋﺮضاﻧﺪام و‬ ‫»اﺷﺮاﻓﯿﺖ رو ﺑﻪ اﺿﻤﺤﻼل ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬دﯾﮕﺮ ﻓﺮدی از ﻃﺒﻘﮥ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﺮوی ﺧﺎرﺟﯽ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮑﺴﺮ‬ ‫اﺷﺮاف ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ زن ﺧﻮد ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺪم‬
‫ﻣﺘﺤﺪ ﻣﯽﺷﺪ و ﯾﺎ آرﻣﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﺮد ﺑﺎ رﯾﺸﻪﻫﺎی ﻓﺮدی‬ ‫زدن ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎری اﺷﺮاف ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﮥ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻋﻤﯿﻖ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺠﺰّا از ﻫﻢ ﻗﺎرۀ اروﭘﺎ را‬ ‫زﯾﺎد‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻄﻠﻖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﺤﺾ ﺑﻪ اﺳﺘﺒﺪاد ﻃﺒﻘﮥ ﻓﺎﺳﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻫﻨﺮی و ادﺑﯽ ﻣﺮﺑﻮط و‬ ‫ﻣﻀﺤﮏ و ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه ﺟﻠﻮه ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺎ ﻃﺮزﺗﻔﮑّﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺎ‬
‫ﻣﺘّﺼﻞ ﻣﯽﮐﺮد‪44«.‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬اﯾﻦ اﺗّﺤﺎد را درﺗﮑﯿﻪﮐﺮدن ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻈﻢﻗﺎﻫﺮ راﻣﯽﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺟﻮﺷﯿﺪ‪«42.‬‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿّﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﻼم و دروﻧﯽ ﮐﺮدن ﺗﻤﺎم آﻣﻮزهﻫﺎی‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﺎدرﻫﻢﺷﮑﺴﺘﻦ اﺷﺮاﻓﯿّﺖ و ﺑﻬﺎدادن ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﺷﺮق ﭘﺪﯾﺪ آورد‪.‬‬ ‫ﻓﺮدی‪ ،‬اﺷﺮاﻓﯿّﺖ و اﺧﻼق ﭘﻮﺳﯿﺪه را ﺗﺒﺎه ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘّﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺎﻣﻊاﻻﻃﺮاف ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺠﻤﻮع ﺷﺮق ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ در آﻏﺎز ﺧﯿﺰﺷﯽ ﺑﺲ اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﻋﺮﺻﮥ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و در آن ﻣﯿﺎن‬ ‫ادب‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﺧﻼق ﺑﻮد‪ .‬اﻣّﺎ ﻋﻮد ﻣﻠﯽ‬
‫اﯾﺮان ﻣﯽﺷﻮد ﺧﻮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺄﻟﯿﻔﯽ ﺟﺎﻣﻊ و ﭘﺮزﺣﻤﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺮور ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ ارزش دور ﺷﻮد و ﻣﺎ ﺑﻪ زودی‬
‫وﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر درﺣﺪ‪ ‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻓﻘﻂ اﺷﺎرۀ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬ ‫ﺑﺪان اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ وﻧﻈﺮﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دوران ﻣﮑﺘﺐ‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ب ( دﻧﯿﺎی ﺷﺮق‪.‬در اﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﺮدﯾﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺨﺶ‬
‫از آﻧﺠﺎﮐﻪ ﭘﯿﺮوان ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎی ﻣﺮﻣﻮز‪،‬‬ ‫اﻋﻈﻢ از ﻓﮑﺮ ﻧﻮزاﯾﯽ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺑﺮﺧﻮرد ﻏﺮب ﺑﺎ ﺷﺮق ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ‪ ،‬رؤﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺧﯿﺎﻟﺒﺎﻓﺎﻧﻪ و اﺷﺮاﻓﯽ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﺮﻗﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ اﯾﺎم از ﺟﻬﺎت ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﻈﺎﻫﺮ‬
‫ﺷﺮق‪ ،‬و ﺑﻪ وﯾﮋه اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ‬ ‫ﻣﺎدّی آن از ﻏﺮب ﺑﺴﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮرد‪ ،‬دﻧﯿﺎی‬
‫ﺑﺮای ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻏﺮﺑﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻘﯿﺮ و دﯾﺪ ﻧﺎﻗﺺ ﻏﺮب را ﺑﻪ رخ ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬ﺑﯿﻬﻮده ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺳﺨﻦ ﺳﺮ دﻧﯿﺴﻦ راس‪ ،‬وﺻﻒ ﺣﺎل ﺑﺴﯿﺎری از‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺑﻮو‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﺪ ﺑﺰرگ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪ ،‬ﭘﺲ از آﺷﻨﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻔﺘﮥ ﺟﺎذﺑﮥ اﺳﺮاراﻧﮕﯿﺰ اﯾﺮان ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬او‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮدﺗﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در ﻓﻀﺎی اﯾﺮان ﺟﺎدوی ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﮥ‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮﯾﺎن ﻏﺮور و ﻧﺨﻮت ﺑﯿﺠﺎی ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آن دﯾﺪار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺷﻌﺮ و اﻓﺴﺎﻧﻪ اﻟﻬﺎم ﻣﯽﮐﻨﺪ‬ ‫زﯾﺮا ﻏﺮور زاﯾﯿﺪۀ ﺟﻬﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻬﻞ درﺑﺎرۀ آﻧﭽﻪ دﯾﮕﺮان‬
‫و ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﺎر آﺳﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ «45.‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫‪43‬‬
‫دارﻧﺪ‪«.‬‬
‫رﻏﻢ آﻧﮑﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺑﯿﺴﺖ ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﺷﮑﻮﻫﻤﻨﺪ اﯾﺮان‬ ‫»رﻧﺴﺎﻧﺲﮔﺮﭼﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﯾﻮﻧﺎن و روم ﮐﻬﻦ از‬
‫وﯾﺮان ﺷﺪه اﺳﺖ » ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ اﯾﺮان ﻫﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮی را اﻓﺴﻮن‬ ‫اﻋﻤﺎق ﻗﺮون وﺳﻄﯽ ﺳﺮﺑﺮﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺪﯾﺪهای‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﺮوﺑﻬﺎی ﺣﯿﺮتاﻧﮕﯿﺰ در ﺑﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎی ﭘﺴﺖ و ﺑﻠﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﮏﺑﻌﺪی و ﺧﺎﻟﺼﺎً ﻏﺮﺑﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬دو ﺑﺮﺧﻮرد ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺎﻏﻬﺎی ﺑﺎﺷﮑﻮﻫﯽ ﮐﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪ آن ﻋﺸﻖ ﻣﯽورزﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬ﯾﮑﯽ در ﻗﺮون وﺳﻄﯽ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻨﮕﻬﺎی ﺻﻠﯿﺒﯽ‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺎ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ دﺳﺖﮐﻤﯽ ازﻫﯿﭻ ﯾﮏ از آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫و دﯾﮕﺮی در ﻫﻤﺎن ﺣﻮل و ﺣﻮش رﻧﺴﺎﻧﺲ و در ﻫﯿﺌﺖ‬
‫ﺷﺪﻧﺪارد؛ و آن ﺟﺎذﺑﮥزﯾﺮﮐﺎﻧﮥ اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺷﺎﻫﺰاده‬ ‫ﺗﺨﺎﺻﻢ ﺑﺎ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪاً ﺑﺮﻏﺮب ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در آن ﺳﺪهﻫﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮردﻋﻤﯿﻖ ﺑﯿﻦ ﻗﺎرۀاروﭘﺎ و ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .42‬ﻣﮑﺘﺒﻬﺎی ادﺑﯽ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪.72‬‬
‫‪. .43‬از ﺳﻌﺪی ﺗﺎ آراﮔﻮن‪ ،‬ص‪.206‬‬
‫دوﻗﺎرۀ آﺳﯿﺎ وآﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬ﺑﺬر ﺑﺴﯿﺎری از ﺗﺤﻮﻻت و ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫ﺑﻌﺪی در ﻫﺮ ﺳﻪ ﻗﺎرّه اﻓﺸﺎﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ در ﺟﻨﮕﻬﺎی ﺻﻠﯿﺒﯽ ‪ .44‬ﮐﯿﻤﯿﺎ وﺧﺎک‪ ،‬ص‪.55‬‬
‫‪ .45‬ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺎﯾﯽ از اﯾﺮان‪ ،‬ص‪.6‬‬ ‫و ﻫـﻢ در دوران ﺗـﺨﺎﺻﻢ ﺑـﺎ اﻣـﭙﺮاﺗﻮری ﻋـﺜﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻏـﺮب‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴـﻢ ‪45‬‬

‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮد‪.‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺘﺲ دﻻﮐﺮوا ﺑﺎ ﮔﺮدآوری و ﻧﮕﺎرش ‪،‬‬ ‫و ﭼﻪ ﻗﺎﻃﺮﭼﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ وﻓﯿﻠﺴﻮفﻃﺒﯿﻌﺖاﻧﺪ‪« 46.‬‬
‫ﻫﺰار و ﯾﮏ روز را درﭘﻨﺞ ﻣﺠﻠﺪ از‪ 1712‬ـ ‪1710‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫ﮔﺮﺗﺮود ﺑﻞ‪ ،47‬ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﻮد را ﺗﺤﺖ‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮد‪ .‬ژان ﺑﺎﺗﯿﺴﺖ ﻧﯿﮑﻼ ﻧﯿﺰدر‪ 1867‬ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺧﯿﺎم‬ ‫ﻋﻨﻮان » ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺎﯾﯽ از اﯾﺮان« ﭘﺲ از ﻣﺴﺎﻓﺮت در ﺑﻬﺎر‬
‫‪ 1892‬و ﺑﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ ،1849‬در اﻧﮕﻠﯿﺲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮد‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻞ ادﺑﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ راه ﯾﺎﻓﺖ‪ 51.‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬در ﻗﺮن‬ ‫در ﻣﻮرد ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺮارآﻣﯿﺰی ﺷﺮق و ﺑﻪ وﯾﮋه اﯾﺮان ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎﺳﻔﺮﻧﺎﻣﮥﺷﺎردن در ده ﺟﻠﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫»ﺷﺮق ﭘﺮ از اﺳﺮار اﺳﺖ و ﻫﯿﭻﮐﺲ ﺑﻬﺘﺮ از ﺧﻮد ﺷﺮق ارزش آن را‬
‫ﻋﻄّﺎر وﺳﻌﺪی وﻓﺮدوﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻓﺮاﻧﺴﻮﯾﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﺮ از اﺳﺮار اﺳﺖ از ﺷﮕﻔﺘﯿﻬﺎی ﻣﺪﻫﻮشﮐﻨﻨﺪه‬
‫اﻣﺮوزه روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﻧﺘﺴﮑﯿﻮ ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺳﺮﺷﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از زﯾﺒﺎﯾﯿﻬﺎ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ :‬درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ‬
‫را‪ ،‬وﻟﺘﺮ ﺻﺎدق و ﺑﺎﺑﮏ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎی ﺧﻮد را و‬ ‫رﻧﮕﻬﺎ‪ ،‬ﺷﮑﻮه ﻧﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﻮﻗﺮاﻧﻪ و ﻓﻌﺎﻟﯿّﺖ ﭘﺮﻏﻮﻏﺎ ‪ .‬اﻣّﺎ اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻧﻘﺸﻬﺎی ﭘﺮدهای ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ اﺑﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻬﺎﻧﺨﺎﻧﮥ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺮﻗﯽ‬
‫ﻻﻓﻮﻧﺘﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯾﺶ را از زﺑﺎن ﺣﯿﻮاﻧﺎت‪ ،‬وﯾﮑﺘﻮر ﻫﻮﮔﻮ‪،‬‬
‫آوﯾﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎذﺑﮥ دروﻧﯽ آن ﮐﯿﻔﯿّﺖ ﻟﻄﯿﻔﺘﺮی دارد‪ .‬ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﭘﯿﺶ‬
‫اﻓﺴﺎﻧﮥ ﻗﺮون را ‪ ،‬ﻣﻮرﯾﺲ ﺑﻮﺷﻮر‪ ،‬ﻋﺸﻖ و درﯾﺎ را و ﮔﻮﺗﻪ‬ ‫ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻟﻄﻒ ﻧﻬﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺮﻗﯽ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺧﻮدی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎز‬
‫دﯾﻮان ﺷﺮﻗﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺮدوﺳﯽ و‬ ‫‪48‬‬
‫ﻧﻬﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪«.‬‬
‫ﻋﻄﺎر و ﺳﻌﺪی‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن و اﻧﻮارﺳﻬﯿﻠﯽ وﮐﻠﯿﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ اﻟﻄﯿﺮ‪،‬‬ ‫ﮐﺸﯿﺸﯽ رﯾﮕﻮردی ﻧﺎم در ﺳﺎل ‪ 1643‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺒﻠﯿﻎ‬
‫‪52‬‬
‫ﺧﯿﺎم و ﺣﺎﻓﻆ ﭘﺪﯾﺪ آوردهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﯿﺤﯿّﺖ ﺑﻪ اﯾﺮان آﻣﺪ و در ‪ 1649‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬اﻣّﺎ ﭼﻨﺎن اﺳﯿﺮ‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬در ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻌﺪی و‬ ‫ﺟﺎذﺑﮥ اﯾﺮان ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎﯾﺸﮕﺮ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺪل ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎﻧﻬﺎیﻫﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ ﺳﺮﭼﺸﻤﮥﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎیاﺧﻼﻗﯽ وﮔﺮاﯾﺶ‬
‫»ﭼﻨﺪانﮐﻪ آﻧﺎن را ﻣﻠﺖ ﺷﺮﯾﻔﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺷﮕﻔﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎن اﯾﺮاﻧﯽ واﮐﻨﺸﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎدﯾﮕﺮی و ﻋﻠﻢﮔﺮاﯾﯽ در‬ ‫‪49‬‬
‫‪53‬‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯾﺎن ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از زﺑﺎن ﺳﺮ دﻧﯿﺴﻦ راس‪ ،‬ﺧﺎﻧﻢ ﺑﻞ و ﮐﺸﯿﺶ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﻮو‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪،‬ﺑﻪ ﻗﺪری ﺷﯿﻔﺘﮥ ﮐﺎر ﺗﺮﺟﻤﮥ‬
‫رﯾﮕﻮردی ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺻﺪﻫﺎ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪای ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﮥ ژول ﻣﻮل ﺑﻮد ﮐﻪ آرزو ﻣﯽﮐﺮد ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ژولﻣﻮل ﺑﻪ ﺟﺎی آﻧﮑﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﻇﻬﺎر اﻋﺠﺎب وﺗﺤﺴﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻏﻢاﻧﮕﯿﺰ ﻓﺮدوﺳﯽ دﭼﺎر ﮔﺮدد ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ و‬ ‫در ﺣﮑﻢ ﻫﯿﭻ اﺳﺖ‪ .‬اﻣّﺎ ﺑﺮای ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از اﯾﻦ ﺳﻮءﺗﻔﺎﻫﻢ‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ دوﻟﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ 54.‬ﺣﺘﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و‬ ‫ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﺧﺎﻧﻢﺑﻞ ـ ﮐﻪ ﺗﺼﺎدﻓﺎً»رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﺗﺮﯾﻦ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﮥ‬
‫ﻧﻈﺮﯾّﻪﭘﺮداز ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻣﺎدام دواﺳﺘﺎل )‪1817‬ـ ‪،(1766‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﺮان اﺳﺖ ـ و دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﭼﻪ رﺑﻄﯽ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﺮان‬
‫»ﮐﻪ در ﺳﻮﯾﺲ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﮔﺸﻮد ‪ ،‬در ﭘﺎرﯾﺲ ﺟﻮاﻧﯽ‬ ‫در ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮔﺬرا‬
‫ﺳﭙﺮی ﻧﻤﻮد و در آﻟﻤﺎن و ﺳﻮﺋﺪ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن دام ﻋﺸﻖ‬ ‫و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﺎﻋﺮان و آﺛﺎر ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ‬
‫ﮔﺴﺘﺮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻬﺎنوﻃﻨﯽ ﮐﯿﺶ و آﯾﯿﻨﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﯿﻠﺮ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ‪ ،‬ﺷﻠﮕﻞ ﻣﺘﺨﺼﺺ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و ﮔﻮﺗﻪ‬ ‫ﺑﮕﺬرﯾﻢ از اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺘّﯽ در ﻣﮑﺘﺐ ﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﻧﯿﺰ اﻓﺮادی‬
‫ﺳـﺮاﯾﻨﺪۀ دﯾـﻮان ﺷـﺮﻗﯽ و ﻏـﺮﺑﯽ ﻃـﺮح دوﺳﺘﯽ داﺷﺖ‪،55‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺮﻧﯽ و راﺳﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﺮح ﺳﺮداران و ﺷﺎﻫﺎن اﯾﺮان‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ در ادب ﻏﺮب ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ ‪.46‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪7‬ـ ‪.6‬‬
‫‪ .47‬وی دﺧﺘﺮﺧﻮاﻫﺮ ﺳﺮﻓﺮاﻧﮏ ﻻﺳﻠﺰ‪ ،‬وزﯾﺮ ﻣﺨﺘﺎر اﻧﮕﻠﯿﺲ در اﯾﺮان‪ ،‬در ﺳﺎل‬
‫‪1981‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،50‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎر ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ آﺛﺎر ادﺑﯽ اﯾﺮان ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺑﻪ ‪ .48‬ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺎﯾﯽ از اﯾﺮان‪ ،‬ص‪.29‬‬
‫‪ .49‬از ﺳﻌﺪی ﺗﺎ آراﮔﻮن‪ ،‬ص ‪.500‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ‪ ،1634‬اﻧﻮار ﺳﻬﯿﻠﯽِ واﻋﻆ ‪ .50‬ﻫﻤﺎن‪،‬ص ‪.495‬‬
‫‪.51‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪497‬ـ‪. 494‬‬
‫ﮐﺎﺷﻔﯽ در‪1644‬ﺑﻪﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‪.‬آﻧﺘﻮان ﮔﺎﻻن ﻗﺼّﻪﻫﺎی ‪ .52‬ﻫﻤﺎن‪.،73،74،496،497،499‬‬
‫ﻫﺰار و ﯾﮏﺷﺐ راﺗﺮﺟﻤﻪ و از‪ 1717‬ـ ‪1704‬در دوازدهﺟﻠﺪ ‪ .53‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.501‬‬
‫‪ .54‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.260‬‬
‫‪.55‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪216‬ـ‪.215‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﭘﯿﮏﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره دو‬ ‫‪46‬‬

‫ﮐﻠﯿﺴﺎ ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎد‪59.‬ﺟﺎنﻻک)‪1704‬ـ‪ (1632‬ﺑﺎ اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد‬ ‫ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ادﺑﯿّﺎتﻓﺎرﺳﯽ آﺷﻨﺎ ﺑﻮد و اﺳﯿﺮ ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎی آن‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻓﻬﻢ و درک اﻧﺴﺎﻧﯽ )‪ ،(1689‬در ﻋﻘﻞ ﺗﺸﮑﯿﮏ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬درﺳﺖ در ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﮐﻼﺳﯿﮏ در‬
‫ﮐﺮد و ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﮐﻪ آﻟﺖ و ﻣﯿﺰان ﻋﻘﻞ ﺑﻮد ﺗﺤﺖ آزﻣﺎﯾﺶ‬ ‫ﻏﺮب اﻓﻮل ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺷﺮق ﺑﻪ ﻧﺎم رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ در ﻓﺮﻫﻨﮓ او‬
‫‪56‬‬
‫و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺮارداد‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﮥ آن ﻧﻬﻀﺖ درون در آﺛﺎر‬ ‫ﺗﺠﻠّﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫رﯾﭽﺎردﺳﻦ و روﺳﻮ ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺖ ‪ 60.‬ﺑﺮﮐﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﻦ‬ ‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ درﻓﺮاﻧﺴﻪ و آﻟﻤﺎن ﺑﻠﮑﻪدر رﻣﺎﻧﺘﯿﮑﻬﺎی اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻻک ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﮏ ﺷﯿﯽء ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ‬ ‫و آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺻﻮرت ﻧﻮﻋﯽ ادب ﺷﺮق را ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎﺗﯽ ﮐﻪ‬ ‫دﯾﺪ‪ .‬ﻧﻈﯿﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در آﺛﺎر ﮐﺎﻟﺮﺑﺢ‪ ،‬ﺷﻠﯽ‪ ،‬ورﮐﻮﺋﯿﻨﺴﯽ‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﺷﺪه و ﺗﺄوﯾﻞ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ «.‬اوﺣﺘﯽ ﭼﮑﺶ ﻣﺎدی‬ ‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و اﻣﺮﺳﻮن‪،‬ﺛﻮرو‪ ،‬واﯾﺘﻤﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ‬
‫‪58‬‬
‫را ﻫﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﻧﻪ از ﻣﺎده ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺴﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ در ﺳﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺣﺲ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﺣﺲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﮑﺶ‬
‫‪61‬‬
‫اﻧﮕﺸﺖ را ﻣﯽﮐﻮﻓﺖ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﺗﻮﺟّﻪ ﺷﻤﺎ را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاران در رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬
‫دﯾﻮﯾﺪ ﻫﯿﻮم ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﺛﺮ ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان رﺳﺎﻟﻪ درﺑﺎرۀ‬ ‫دراﯾﻦ ﻫﯿﭻ ﺟﺎی ﺷﮑّﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ » رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ را ﺑﻪ ﻟﺮزه درآورد‪ .‬ﻫﯿﻮم ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻋﺼﺮ روﺷﻨﮕﺮی اﺳﺖ‪.‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﻣﺤﺼﻮل‬
‫»ﻣﺎ ذﻫﻦ وﻣﺎده را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ادراک ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﻢ اﮔﺮ ﭼﻪ‬ ‫ﻋﺼﺮﺧﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻮد‪ .‬در اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ‪ enlightment‬در ﻓﺮاﻧﺴﻮی‬
‫ادراک ذﻫﻦ‪ ،‬ادراک ﺑﺎﻃﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻫﯿﭻ ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻣﺎﻫﯿّﺘﯽ‬ ‫‪ Lumieres‬و در آﻟﻤﺎﻧﯽ ‪ Aufkarung‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی وﺿﻮح‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ذﻫﻦ درک ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ؛ آﻧﭽﻪ درک ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬ ‫روﺷﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻋﺒﺎرتاﺳﺖ از اﻣﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ از ﻗﺒﯿﻞ ﺗﺼﻮّرات و ﺧﺎﻃﺮات‬ ‫داﻧﺴﺘﻪﻫﺎی ﺧﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﮏ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻫﻤﯿّﺖ دادن ﺑﻪ‬
‫‪58‬‬
‫و اﺣﺴﺎﺳﺎت وﻏﯿﺮه ‪ ...‬ذﻫﻦ ﻫﻤﺎن ادراﮐﺎت و ﺧﺎﻃﺮات‬ ‫اﺣﺴﺎس‪ ،‬ﻧﺒﻮغ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺧﯿﺎﻟﭙﺮدازی در ادب‪«.‬‬
‫واﺣﺴﺎﺳﺎت اﺳﺖ‪62«.‬و ﺑﺎﻷﺧﺮه اﻣﺎﻧﻮﺋﻞ ﮐﺎﻧﺖ ﺑﺎ آﺛﺎر ﺧﻮد‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ را ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻋﺒﺚ ﺧﻮاﻧﺪ وﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﺎن‬ ‫ﮐﺪام ﺑﻪ ﻧﺤﻮی دوران اﺣﺴﺎس را ﻣﺠﺪّداً ﺑﻬﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺪ‬
‫]ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﻪ[ در ﺑﺮﺟﻬﺎﯾﯽ از اﻣﻮر ﻧﻈﺮی‬ ‫داﻣﻨﮥ وﺳﯿﻊ ﺑﺎزﻧﮕﺮی ﺑﻪ اﺻﻞ ﺧﺮدﮔﺮاﯾﯽ را ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻣﺴﮑﻦ ﮔﺰﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﻣﻌﺮض ﺑﺎد‬ ‫داد‪ .‬ﻣﻨﺘﺴﮑﯿﻮ)‪1755‬ـ‪، (1689‬وﻟﺘﺮ)‪1778‬ـ‪ (1694‬ﺑﺮﮐﻠﯽ )‪1685‬‬
‫اﺳﺖ‪63«.‬و در ﮐﺘﺎب ﻋﻠﻢاﻻﻧﺴﺎن )‪ (1798‬اﻣﮑﺎن اﺻﻞ اﻧﺴﺎن‬ ‫ـ ‪ ،(1753‬دﯾﻮﯾﺪ ﻫﯿﻮم)‪1776‬ـ‪ ،(1711‬اﻣﺎﻧﻮﺋﻞ ﮐﺎﻧﺖ )‪1804‬ـ‬
‫از ﻣﯿﻤﻮن ﺑﻮدن را ﺗﻠﻘﯿﻦ ﮐﺮد‪ 64.‬ﻫﻤﯿﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮف اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫‪ ،(1734‬روﺳﻮ )‪1712‬ـ ‪ ،(1778‬ﺷﻠﯿﻨﮓ )‪1775‬ـ ‪،(1854‬‬
‫در ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﮕﯽ رﺳﺎﻟﻪای ﻧﻮﺷﺖ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »درﺑﺎرۀ‬ ‫ﻓﯿﺨﺘﻪ )‪1762‬ـ‪ ، (1814‬ﺟﺎن ﻻک )‪1632‬ـ ‪ ،(1704‬و ﺑﺎﻷﺧﺮه‬
‫اﻣﺮﺳﻦ )‪1803‬ـ‪ ،(1882‬ﯾﻮﻧﮓ )‪1875‬ـ‪ ،(1961‬ﺑﺮﮔﺴﻦ)‪1859‬ـ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺪرت ذﻫﻦ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوی اراده ‪ ،‬ﺑﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﺮض‬
‫‪ ،(1941‬و ﻫﺮدر از زﻣﺮۀ اﯾﻨﺎناﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﻫﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﯽآﯾﺪ‪65«.‬و ﺑﺎﻷﺧﺮه ﺑﺎ دواﺛﺮ ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد ﻧﻘﺪ ﻋـﻘﻞ‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺎم ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺑﺰرگ ادﺑﯽ اﯾﻦ دوران ﻧﻈﯿﺮِ ﺑﺮادران ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .56‬ﮐﯿﻤﯿﺎ وﺧﺎک‪ ،‬ص‪.57‬‬
‫‪ .57‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ‪.‬‬
‫ﺷﻠﮕﻞ‪ ،‬ﮐﺎﻟﺮﯾﺞ‪ ،‬ﻫﺎزﻟﯿﺖ و ﺳﯿﻨﮓ و ﺳﻨﺖ ﺑﻮو و دراﯾﺪن را‬
‫‪ .58‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪ ،‬ص‪.51‬‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ اﻓﺰود‪.‬‬
‫‪ .59‬ﻧﮏ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪.337‬‬
‫ﺳﻬﻢ ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﯾﯽ در اﺑﻌﺎد ‪.60‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج‪،2‬ض‪361‬ـ‪.360‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ‪ ،‬در ﮔﺴﺘﺮش رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﺘﺮ ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ‪ .61‬ﻫﻤﺎن‪،‬ج‪،2‬ص‪.370‬‬
‫‪.62‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج‪،2‬ص‪361‬ـ‪.360‬‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻓﺮو رﻓﺖ ﮐﻪ ﺣﺘّﯽ در ده ﺳﺎل ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ ‪ .63‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪.362‬‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ًﻣﺒﺎرزه ﺑـﺮﺿﺪ ﻓـﺴﺎد و ﻣـﻈﺎﻟﻢ را ﺑﻪ ﻧـﻔﻊ ﺿﺪﯾّﺖ ﺑـﺎ ‪ .64‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ‪.‬‬
‫‪ .65‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.371‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴـﻢ ‪47‬‬

‫ﺗـﺠﺮﺑﻪﻫﺎی ﺷـﺨﺼﯽ ﻣـﺤﻮر داوری و ﺳـﻨﺠﺶ اﻓـﺮاد در‬ ‫ﻣﺤﺾ و ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬راه را ﺑﺮای اﺛﺒﺎت اﺣﺴﺎس ﺑﺎز‬
‫ﺑـﺎب ﺣـﻘﺎﯾﻖ ﺧﺎرﺟﯽ ﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺮد و ﺑﺎﻷﺧـﺮه دﯾﻦ را از زﯾﺮﺳﻠﻄﮥ ﻋﻘﻞ ﺧﺎرج ﺳﺎﺧﺖ و‬
‫» از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﺑﺮای درک وﺗﻔﺴﯿﺮ‬ ‫آن را ﺑﻪ ﮐﺸﻒ و ﺷﻬﻮد ﺑﺎﻃﻦ ودرک ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻋﻠﻢ‬
‫‪66‬‬
‫واﻗﻌﯿﺖ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت ﭘﯿﺸﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬ ‫ﺣﻀﻮری ﻣﻮﮐﻮل ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎزهای ﺑﺮآﻣﺪ و در اﯾﻦ ﺗﮑﺎﭘﻮ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫اﻣّﺎ ﺳﻬﻢ وﻟﺘﺮ و روﺳﻮ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ازﻫﻤﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺧﻮد را ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎﺗﻮراﻟﯿﺴﻢ و ﺳﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮل وﯾﻞ دوراﻧﺖ » وﻟﺘﺮ در ﻋﺼﺮی ﻣﯽزﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان وﺳﺎﯾﻞ اﺻﻠﯽ ﺑﯿﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎت واﻓﮑﺎر ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺻﮥ‬ ‫ﭼﯿﺰ در ﻃﻠﺐ ﻣﺨﺮﺑﯽ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻨﯿﺎن ﮐﻬﻦ را ﺑﺮاﻧﺪازد‪ .‬ﻧﯿﭽﻪ‬
‫ﻫﻨﺮ را اﺷﻐﺎل ﮐﺮد‪ .‬از اﯾﻦ ﭘﺲ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺧﻮد را در ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﯿﺮﻫﺎی ﺧﻨﺪان ﻗﺪم ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻧﻬﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ و ﺟﺬﺑﻪ و ﻧﺒﻮغ ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊاﺻﻠﯽ ﺧﻼﻗﯿّﺖ ﺷﻤﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﻟﺘﺮ آﻣﺪ و ﺑﺎ ﺧﻨﺪه ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮد‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﻊﻫﺬا‪ ،‬ﻫﻢﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻫﻢ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻋﯿﻨﯿّﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ‬ ‫داﻣﻨﻪداری از وﺿﻊ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺷﺮاﻓﯽ‬
‫از دﺳـﺖ دادﻧـﺪ و در دﻧـﯿﺎی ﺑـﺎﻃﻨﯽ ﻫـﻨﺮﻣﻨﺪ ﻣـﺴﺘﺤﯿﻞ‬ ‫ﻓﺌﻮدال ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻃﺒﻘﮥ ﻣﺘﻮﺳﻂ در ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻮد و روﺳﻮ و‬
‫‪69‬‬
‫ﮔـﺮدﯾﺪﻧﺪ‪«.‬‬ ‫وﻟﺘﺮﻣﻨﺎدی اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﻃﺒﻘﻪای از ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎع‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ » ،‬ﻋﺼﺮ ﺧﺮد در ﻗﺮن ﻫﺠﺪه ﺑﻪ ﺳﺮاﺷﯿﺒﯽ‬ ‫ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ وﻟﯽ رﺳﻮم و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد را ﻣﺎﻧﻊ ﺳﺮ راه ﺧﻮد‬
‫ﺳﻘﻮط اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ روﺳﻮ ﻫﻢ ﻧﺒﻮد زود ﯾﺎ دﯾﺮﺟﺎی ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻞ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﻓﺮد‬
‫را ﺑﻪ ﻋﺼﺮ رﻣﺎﻧﺲ ﻣﯽداد‪ .‬اﻣّﺎ روﺳﻮ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺷﻬﻮات و اﻣﯿﺎل ﻣﺨﺎﻟﻒ ‪،‬ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ‬
‫را ﺗﺴﺮﯾﻊ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﯿﺮاﺛﯽ ﮐﻪ روﺳﻮ ﺑﺮای ادﺑﯿﺎت رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ‬ ‫ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻃﺒﻘﮥ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫‪70‬‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﺑﺮ اﺻﻮل ﻋﻘﻠﯽ وﻟﺘﺮ و ﻃﺮﻓﺪاری از ﻃﺒﯿﻌﺖ روﺳﻮ ﺗﮑﯿﻪ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮی ﮐﻪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ روﺳﻮ ﻫﻢ ﻧﺒﻮد ﺑﻪ ﺳﺮاﺷﯿﺒﯽ و‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﺳﺴﺖ ﮐﺮدن ﭘﺎﯾﮥ رﺳﻮم و ﻋﺎداتﮐﻬﻦ ﻻزم ﺑﻮد‬
‫ﺳﻘﻮط ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﭘﺮﯾﺴﺘﻠﯽ » ﻣﺘﻌﻠّﻖ‬ ‫ﮐﻪ اﺣﺴﺎس و اﻧﺪﯾﺸﻪ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺟﺎﻧﯽ ﻧﻮ ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ و‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ‪ .‬ﻋﻠﯿﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ‬ ‫ﺑﺮای آﻧﮑﻪ اﻧﻘﻼب ﻋﻈﯿﻢ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ اذﻫﺎن‬
‫ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازۀ آﮔﺎﻫﯽ و ﺷﻌﻮر و ﻋﻠﯿﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﯽ‪،‬‬ ‫ﻣﺮدم را ﺑﺮای آزﻣﺎﯾﺶ و ﺗﻐﯿﯿﺮات آﻣﺎده ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬وﻟﺘﺮ و‬
‫ﮐﻠّﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺰاﻋﯽ و ﻋﺎم ﺑﻮد و ﻓﻘﻂ در روﺷﻨﺎﯾﯽ روز وﺟﻮد‬ ‫روﺳﻮ ﻋﻠﻞ اﻧﻘﻼب ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻢ وﻟﺘﺮ و روﺳﻮ و ﻫﻢ‬
‫داﺷﺖ ﻧﻪ در ﺗﺎرﯾﮑﯽ‪ .‬ﺗﻠﻘّﯽ و ﺑﺮداﺷﺖ ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼب ﮐﺒﯿﺮﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺎﻫﻢ‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻗﻮاﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ زﯾﺮ ﺳﻄﺢ‬
‫در اراﺋﮥ آن ﭘﺎﻓﺸﺎری ﺷﻮد ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺿﺪّ ﺧﺮد را‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺟﻮﺷﺶ و‬
‫‪71‬‬ ‫‪67‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻗﺪر ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد‪.‬‬ ‫ﻏﻠﯿﺎن ﺑﻮد‪«.‬‬
‫رﻧﺴﺎﻧﺲ ﮐﻪ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ را ﻣﺤﻮر ﻗﺮار داده ﺑﻮد و‬
‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬وﺟﺪان و ذﻫﻦ ﻓﺮد ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺧﻼﻗﯿّﺖ در‬
‫‪ .1‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺣﯿﺎت‬
‫زﻧﺪﮔﯽ و ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﮥ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪی و ﮐﺎﺷﺎﻧﮥ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫اﺑـﺘﺪاﯾﯽ و ﻏـﯿﺮﻣﺘﻤﺪن ﺷـﺎﯾﺪ ﻧـﺨﺴﺘﯿﻦ وﯾـﮋﮔﯽ رﻣـﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ 72.‬در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻘﺼﻮدِ ِﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ اﺻﺎﻟﺖ‬ ‫ﻓﺮد ارزﺷﻬﺎﺳﺖ‪ 68«.‬ﻣﻘﺎم ﮐﻠﯿﺴﺎ را ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از رﻧﺴﺎﻧﺲ‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ﻫﺎدی و دﺳﺘﮕﯿﺮ و رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﺑﺸﺮ‬
‫‪ .66‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ‪ ،‬ص ‪390‬ـ‪.372‬‬ ‫در زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺮ دو ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ و‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ‪،‬‬
‫‪ .67‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج‪، 1‬ص ‪.281‬‬
‫‪.68‬رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ وﺿﺪرﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ص‪.19‬‬ ‫ارزﺷﻬﺎ را ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺣﻘﺎﯾﻖ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬از او ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ .69‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.19‬‬
‫‪ .70‬ﺳﯿﺮی در ادﺑﯿﺎت ﻏﺮب‪ ،‬ص ‪.127‬‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬روح اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭘﺲ از ﻗﺮﻧﻬﺎ از دﺳﺖ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﻪ‬
‫‪ .71‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪12‬ـ ‪. 8‬‬ ‫درآﻣﺪ و ﻣﺮﮐﺰ داورﯾـﻬﺎ ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﮐـﺎوش دروﻧـﯽ و‬
‫‪ .72‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ، cuddon‬ذﯾﻞ‪. romanticism‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﭘﯿﮏﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره دو‬ ‫‪48‬‬

‫و ﻣﺴﺦ ﺷﺌﻮن اﻧﺴﺎﻧﯽﻣﯽﮐﺮد‪.‬ﮐـﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ ﺳﯿﺴﺘﻢ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﺑﻮد‪ .‬زﯾﺮا در آن اﯾّﺎم ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی اﻓﺴﺎر ﮔﺴﯿﺨﺘﮥ آن زﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد‬ ‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺧﺮدﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را از اﺻﺎﻟﺖ ﺧﻮد ﺧﺎرج‬
‫اﻋﺘﺮاضآﻣﯿﺰ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻨﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن آزاد‪ ،‬ﻋﻠﯿﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﺧﻼق ﻃﺒﯿﻌﯽ او را ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻪ اردوﮔﺎﻫﻬﺎی ﻓﻘﺮزدۀ اﺳﯿﺮان ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫آﻧﭽﻨﺎن ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد ﮐﻪ » در ﺳﺎل ‪ 1749‬آﮐﺎدﻣﯽ دﯾﺜﺮون‬
‫رﻗﺎﺑﺖ آزاد ﺑﻮد‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ آن ﺧﻮشﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ‬ ‫اﻗﺘﺮاﺣﯽ ﻃﺮح ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‪ :‬آﯾﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻮم وﺻﻨﺎﯾﻊ‬
‫ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان ﺟﺎﻣﻌﮥ اﻗﺘﺼﺎد آزاد وﻋﺪه داده ﺑﻮدﻧﺪ و اﻣﯿﺪ‬ ‫در ﺗﺼﻔﯿﮥ اﺧﻼق ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﯾﺎ درﺗﺒﺎﻫﯽ آن‪ ،‬و ﺟﺎﯾﺰهای ﻫﻢ‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﻓﻘﺮ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ و ﻫﻤﻪ در رﻓﺎه‬ ‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮدﮐﻪ روﺳﻮ آن را ﺑﺮد‪ .‬روﺳﻮ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ زﯾﺴﺖ وﻗﺘﯽ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻌﮑﻮس داد‪،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ اﻧﻌﮑﺎس‬ ‫ﺳﺆال در ﻃﻮل اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﺑﻪ ﺟﺮأت ادّﻋﺎ‬
‫‪74‬‬
‫ﺷﮑﺴﺖ آﻧﺎن ﺑﻮد‪«.‬‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻔﮑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ و ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ روﺳﻮ را ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﻣﺘﻔﮑﺮ )روﺷﻨﻔﮑﺮ( ﺣﯿﻮان ﻓﺎﺳﺪی اﺳﺖ‪ «.‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻗﻮل وﯾﻞ‬
‫دلﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ازﻧﺘﺎﯾﺞ ﺧﺮد و ﺻﻨﻌﺖ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﯿﻬﻮده ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫دوراﻧﺖ ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮآن ﺑﻮدﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﯾﻊ ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف‬
‫ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮان رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ زﻧﺪﮔﯽ در ﺷﻬﺮ را ﭼﻨﺪشآور و ﺗﻤﺪن‬ ‫را ﮐﻨﺎر ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ دل و اﺣﺴﺎس‬
‫ﺟﺪﯾﺪ را دﺷﻤﻦ ﺷﻌﺮ و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻟﻄﺎﻓﺖ و ﻋﺎﻃﻔﻪ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻢ وﺗﺮﺑﯿﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺺ را ﻧﯿﮏ ﺑﺎر‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم رﻧﮓآﻣﯿﺰﯾﻬﺎی اﻓﺴﺮدۀ آﺛﺎر رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ و‬ ‫ﻧﻤﯽآورد ﺑﻠﮑﻪ او را ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﮐﺎر ﺷﺮ ﻣﺎﻫﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪73‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺨﻮﻟﯿﺎﻫﺎ ﻣﺤﺼﻮل ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻣﻨﻔﯽ دوران ﺑﺰک ﮐﺮدۀ‬ ‫ﻏﺮﯾﺰه و اﺣﺴﺎس ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻋﻘﻞ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮاً ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮥ ﻋﻠﻤﯽ ـ ﺻﻨﻌﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ وﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀاﯾﻦ‬ ‫روﺳﻮ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ او را ﻧﺒﺎﯾﺴﺖ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫اﯾﺎم ﭼﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪای را ﺑﭙﺬﯾﺮد ﭘﺲ » اﻧﺪوه‬ ‫ﺳﺎده ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮد و ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﺮاد وی ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﻗﻠﺒﺶ را ﻓﺸﺮد‪ ،‬ﻣﺮگ و ﺷﺐ وﺗﻨﻬﺎﯾﯽ و آرزوی‬ ‫داﻣﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺗﺮوﯾﺞ ﭼﻮﭘﺎﻧﯽ و ﮐﺸﺎورزی و داﻣﭙﺮوری‬
‫ﺟﻬﺎن دوردﺳﺖ و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎﯾﮥ اﺻﻠﯽ اﺷﻌﺎر وﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﯾﮏ ﻧﻮع ارﺗﺠﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺪف وی‬
‫او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﻠﺴﻪ‪ ،‬وﺳﯿﻠﻪای ﺑﺮای ﺣﺼﻮل ﺳﺮﻣﺴﺘﯽ‬ ‫ﻋﻮدت ﺑﺸﺮ ﺑﻪ اﺻﻞ و ﻃﺒﯿﻌﺖ واﻗﻌﯽ او‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪ و رﻧﺠﻬﺎی ﺗﯿﺮۀ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﮥ اﺻﺎﻟﺖ ﺷﻌﺮی‬ ‫ﺳﺎده‪ ،‬ﺻﻤﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻏﯿﺮ اﺳﺘﺒﺪادی و اﺳﺘﺜﻤﺎریِ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ آﻧﭽﻪ اﻧﺪوه زده‪ ،‬ﻏﺒﺎرآﻟﻮد‪ ،‬ﺗﺎرﯾﮏ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪای‪،‬‬ ‫روﺳﺘﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ آن ﻧﻮع از زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﭘﺮ از ﺳﺎدﮔﯽ و‬
‫اﺳﺮارآﻣﯿﺰ‪ ،‬رؤﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺧﻤﺎرآور و ﺟﻨﻮناﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‬ ‫ﺑﯽرﯾﺎﯾﯽ اﺳﺖ و درآن ﻫﻤﻪ زﺣﻤﺖ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ و ﮐﺴﯽ را‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ آراﻣﺶ و اﻟﻬﺎم ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ‪ ،‬ﭘﻨﺎهﺟﻮﯾﯽ در‬ ‫ﺣﻖ ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺮ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ‬
‫داﻣﺎن ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺠﻠﯿﻞ ﺷﺎﻋﺮاﻧﮥ دوران‬ ‫روﺳﻮ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ وی ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺘﺒﺪاد و اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺷﻬﺮ‬
‫ﮐﻮدﮐﯽ ‪ ،‬و ﺧﺰﯾﺪن در دﻧﯿﺎی ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ او ﻋﻘﻞ و ﺧﺮدی راﮐﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﻌﻠّﻤﯽ وی‬
‫ﻫﻢ داد و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺴﮑﯿﻦﺧﺎﻃﺮ و ﻏﻨﺎی ﻫﻨﺮی او را ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﻗﺎﻋﺪه و ﺿﺎﺑﻄﻪﻫﺎی اﺳﺘﺜﻤﺎرﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺷﺪه‬
‫‪75‬‬
‫آورد‪«.‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﭘﺎی اﺣﺴﺎس ﻓﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎس و ﻋﺎﻃﻔﻪای ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎرﯾﻬﺎی ﺻﻨﻌﺖ و ﻣﺎﺷﯿﻦ و ﯾﺎ ﻣﺸﮑﻼت‬ ‫ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻘﻞ در ﺳﺘﯿﺰ اﺳﺖ و آدﻣﯽ را ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ واﻗﻌﯽ او‬
‫ﺷﻬﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ را ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻘﺪ ﺧﻮد ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻮق ﻣﯽدﻫﺪ ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎدهزﯾﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻟﺬّت از ﻋﻮاﻃﻒ ﻧﺎب و‬
‫ﺑـﻠﮑﻪ ﭘﺸﺖ ﮐﺮدن اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫دوری از اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻫﻢﻧﻮع‪.‬‬
‫» رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻓﻘﻂ ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻫﻨﺮی اﻧﺪﯾﻮﯾﺪوآﻟﯿﺴﻢ ﻧﺒﻮد‪ .‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺧﺎﺻّﻪ از اواﺳﻂ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ‪ .73‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪367‬ـ ‪.366‬‬
‫‪.74‬رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺿﺪ رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ص‪.21‬‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﮐﺮدن زﻧﺪﮔﯽ و ﺗﺨﺮﯾﺐ ارزﺷﻬﺎی ﺑﺸﺮی ‪ .75‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.22‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴـﻢ ‪49‬‬

‫”ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ“‪ ،‬درﺗﺪارک ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﺷﻌﺎرﻫﺎ و اﻫﺪاﻓﯽ ﮐﻪ در آﻏﺎز داﺷﺖ ﻧﯿﺰ در اﻧﺘﻘﺎدات‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اوﻟﯿّﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌﮥ اﺷﺘﺮاﮐﯽ اوﻟﯿّﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫اﺷﺘﺮاک اﻗﺘﺼﺎدی اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪای ﭘﺎک و ﻧﯿﺎﻟﻮده و‬ ‫»ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺮدم ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ ارﺑﺎبﺳﺎﻻری را ازﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ و‬
‫دارای ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎﺗﺼﻮری از اﻧﺴﺎن اﺑﺘﺪاﯾﯽ؛ واﯾﻦ‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﯾﮑﺴﺎن و در ﺣﻮزۀ ﺷﺨﺼﯽ آزاد و از ﻫﻤﻪ‬
‫درﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺷﺮاﻓﯿّﺖ زﻣﯿﻨﺪار ﻗﺮار داﺷﺖ‪ 79.‬ﻧﮑﺘﻪای‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻠﻄﮥ ﮐﻠﯿﺴﺎ رﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺗﺤﻘﻖ آرﻣﺎﻧﻬﺎی‬
‫ﮐﻪدرآﺛﺎر ﮐﺎﻟﺮﯾﺞ ‪،‬ﺳﺎوﺛﯽ‪ 80‬و ﺑﻠﯿﮏ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫واﻗﻌﯽ ﻣﺴﺎوات ﻧﺎﮐﺎم ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب ﮐﺎرﮔﺮان و ﺑﻮرژوازی‬
‫» رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺟﻨﺒﺸﯽ از آن ﻃﺒﻘﮥ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻬﺮی ﺑﻪ اﻧﻘﻼبرﺑﺎﺧﻮاران‪ ،‬ﻣﻘﺎﻃﻌﻪﮐﺎران و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﺑﺪل‬
‫ﻣﮑﺘﺐ ادﺑﯽ ﻃﺒﻘﮥ ﻣﯿﺎﻧﻪ درﺣﺪّ واﻻی آن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎی ﻧﺠﯿﺐزادﮔﺎن زﻣﯿﻨﺪار ﻣﻨﻬﺪم ﺷﺪ‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎی ﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﺑﺎ ﻓﺼﺎﺣﺖ وﺗﻈﺎﻫﺮاﺷﺮاﻓﯽ‪ ،‬درﺑﺎری‪،‬‬ ‫ﻧـﻔﻌﺶ ﺑـﯿﺶ از آﻧـﮑﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم ﺑـﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ رﺑﺎﺧﻮاران و‬
‫ﺳﺒﮏ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ و زﺑﺎن ﭘﺎﻟﻮده را ﺑﺮای ﻫﻤﯿﺸﻪ درﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻘﺎﻃﻌﻪﮐﺎران رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻨﺮ روﺷﻨﮕﺮی ﺑﻪ رﻏﻢ ﮔﺮاﯾﺶ اﻧﻘﻼﺑﯿﺶ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻣﺒﺘﻨﯽ‬ ‫» ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻌﺪی روﯾﺪادﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ دﻟﮕﺮم ﮐﻨﻨﺪه ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ ذوق اﺷﺮاﻓﯽ ﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﻟﺘﺮ‪ ،‬ﭘﻮپ‪ ،‬ﭘﺮوﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎزه اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ ﺑﯽﺣﺪّ و‬
‫و ﻣﺎرﯾﻮو‪ ،‬ﺳﻮﯾﻔﺖ و اﺷﺘﺮن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺪۀ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ‬ ‫ﻣﺮزی ارواح آدﻣﯿﺎن را ﺗﺴﺨﯿﺮ ﮐﺮد و از ﻓﻠﺴﻔﮥ ﺧﻮشﺑﯿﻨﺎﻧﮥ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺪۀ ﻧﻮزدﻫﻢ‪ .‬ﻫﻨﺮ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻫﻨﺮ ﺣﺎﻣﻞ‬ ‫روﺷﻨﮕﺮی ﻧﺸﺎﻧﻪای ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬آزادﻣﻨﺸﯽ ﺳﺪۀ ﻫﺠﺪﻫﻢ‬
‫‪81‬‬
‫”ﺳﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ“ ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮓ اﻋﺘﺮاف و زﺧﻢ روﺑﺎز اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﻨﺪار ﯾﮑﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ آزادی و ﺑﺮاﺑﺮی ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻣّﺎ اﯾﻦ ﻃﺒﻘﮥ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺴﺎوات اﻧﻘﻼب‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﮥ ﺧﻮﺷﺒﯿﻨﯽ آزادﻣﻨﺸﺎﻧﻪ‪ ،‬از دﺳﺖ دادن‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮﺧﻮرده و ﻣﺄﯾﻮس ﮔﺮدﯾﺪ‪ » .‬دورۀ ﺑﻌﺪ از‬ ‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﺎزﮔﺎری اﯾﻦ ﭘﻨﺪار‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ دورۀ ﭘﺲ از‬
‫‪76‬‬
‫اﻧﻘﻼب‪ ،‬روزﮔﺎر ﯾﺄس ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮای آﻧﺎن ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫اﻧﻘﻼب ﺷﺪ‪«.‬‬
‫راﺑﻄﻪای ﺳﻄﺤﯽ ﺑﺎ ﭘﻨﺪارﻫﺎی اﻧﻘﻼب داﺷـﺘﻨﺪ اﯾﻦ‬ ‫ﭘﺲ اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ » ﻏﻠﯿﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻧﺪوﻫﺒﺎر در‬
‫ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ ﺑﺎ ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن آﻏﺎز ﺷﺪ‪ . ...‬دﺳﺘﮥ اول ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ‬ ‫ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺮﺷﻮر ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﺻﺤﻨﻪﻫﺎ و ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﻬﺎی ﻣﺒﻬﻢ‬
‫از ﻫﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﯾﺎدآور اﻧﻘﻼب ﺑﻮد ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﮔﺮوه‬ ‫و اﺳﺮارآﻣﯿﺰ‪ ،‬اﻧﺪوه و اﻓﺴﺮدﮔﯽ ﻧﻤﺎدﯾﻦ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی آﺛﺎر‬
‫دوم ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺗﺎزه در ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺆﯾﺪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻫﻢﭘﯿﻤﺎﻧﺎن‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ اﺳﺖ«‪77،‬در واﻗﻊ ﺗﺒﻌﺎت ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻨﻔﯽ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪﺷﺎن ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ رؤﯾﺎی اﻧﻘﻼب از‬ ‫اﻧﻘﻼب ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﮐﺎﺑﻮس ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﯿﺪاری دردآﻟﻮدی ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬ ‫»رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﻫﺎ ﭼﻮن در ﺻﺤﻨﮥ اﺟﺘﻤﺎع درﺳﺖ در ﻧﻘﻄﮥ‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻫﻤﮥ آﻧﺎن ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ و ﮐﻬﻨﻪ‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻌﺎرﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ دوران اﻧﻘﻼب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬روﺷﻨﻔﮑﺮان ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﺧﻮد را از ﺑﻘﯿﮥ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫در ﺟﻬﺎن دروﻧﯽ ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻋﺎﻟﻢ‬
‫دور ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻨﺎﺻﺮی ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻓﮑﺮی ﺑﺎرور ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﺧﺎرج ﻧﯿﺰ در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺧﻮدﺟﻮش‬
‫‪82‬‬
‫دﯾﮕﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺨﺘﺺ ﺧﻮدﺷﺎن را اداﻣﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪» .‬ازﻫﻤﯿﻦ رو ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و زﻣﯿﻨﻪﻫﺎﯾﯽ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﻨّﻊ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻬﺮی‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﯿﻘﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻮﻗﺮاﻧﻪ و ﭘﺮآداب ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻀﺎد و ﻧﺎﻫﻤﺨﻮان ﺑﻮد‪ .76 .‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪.188‬‬
‫‪ .77‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪ ،‬ص‪.51‬‬
‫ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻃﺒﯿﻌﺖ وﺟﺎﻣﻌﮥ ‪ .78‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.52‬‬
‫ﺳﺎدۀ اﺑﺘﺪاﯾﯽ‪ «.‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺬر از دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ و ‪. 79‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪55‬ـ‪.54‬‬
‫‪ ،Southey . 80‬ﺷﺎﻋﺮ وﻣﻮرخ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ)‪1843‬ـ‪.(1774‬‬ ‫‪78‬‬
‫‪ .81‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪.212‬‬ ‫ﻣﺎﺷﯿﻦوار ﺑﻪ دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ ارﮔﺎﻧﯿﮏ و زﻧﺪه‪.‬‬
‫ﺣـﺎل آﻧـﮑﻪ روﺳﻮ در ﻋـﺒﺎرت ﻣـﻌﺮوف ﺧـﻮد ﯾـﻌﻨﯽ ‪ .82‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪.209‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﭘﯿﮏﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره دو‬ ‫‪50‬‬

‫ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺴﺘﻢ«‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﯿﻠﺴﻮف آﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﺮﯾﺴﺘﯿﺎن وﻟﻒ‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺎوات را ﭘﺪﯾﺪﻧﯿﺎورد‪،‬ﺑﻠﮑﻪ آﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻘﻞ ﻣـﺤﺾ ﺗـﺼﻮر ﻣـﯽﮐﺮد و ﺟﻬﺎن‬ ‫و آراﻣﺶ روﺣﯽ و ﺳﺎدﮔﯽ زﻧﺪﮔﯽ روﺳﺘﺎﯾﯽ‪ ،‬و‬
‫را دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ‬ ‫ﭘﺸﺘﻮاﻧﮥﻣﺬﻫﺒﯽ آﻧﺎن را ﻧﯿﺰ ﮔﺮﻓﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪای ﭘﺪﯾﺪ آورد ﮐﻪ‬
‫ﻃﺮحرﯾﺰی ﺷﺪه ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻧﯿﻮﺗﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺧﺮد ﻣﻌﺘﻘﺪ‬ ‫ﻧﻪ در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻪ در ﺧﻠﻮت ﺧﻮد دﯾﮕﺮ ﺗﮑﯿﻪﮔﺎﻫﯽ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ و درک اﺳﺖ و اﯾﻦ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ » اﻧﺪﮐﯽ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﻫﯿﭻﮐﺪام از‬
‫ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﺗﻔﮑﺮ اروﭘﺎﯾﯽ در ﻃﯽ ﭼﻨﺪ ﻧﺴﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫ﻣﺮدم ﻏﺮب ـ ﯾﺎدﺳﺖ ﮐﻢ روﺷﻨﻔﮑﺮان ـ ﻫﯿﭻﯾﮏ اﺣﺴﺎس‬
‫در ﻋﺎﻟﻢ ادب ﻧﯿﺰ ﺗﺼﻮر »ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﮏ«ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮐﺎری ﮐﻪ‬ ‫راﺣﺖ و اﻣﻨﯿّﺖ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎس‬
‫ﻧﯿﻮﺗﻦ در ﻓﯿﺰﯾﮏ اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬وﺻﻮل ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪی ﺑﻮد ﮐﻪ از‬ ‫ﺑﯽﺧﺎﻧﻤﺎﻧﯽ وﺗﻨﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﮥ ﺑﻨﯿﺎدی ﻧﺴﻞ ﻧﻮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﻗﺴﻤﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﭘﺎﯾﺪاری ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ‬ ‫دﯾﺪﺷﺎن درﺑﺎرۀ ﺟﻬﺎن زﯾﺮﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ و دارای‬
‫وﺣﺪﺗﻬﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮیدﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫اﺷﮑﺎل ﭘﺮﺷﻤﺎر ﺷﺪ و در ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﯾﮏ رﺷﺘﻪ ﺗﻼﺷﻬﺎ ﺑﺮای‬
‫از ﻧﻮع ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﻧﯿﻮﺗﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺮﯾﺰ وﺟﻪِﺑﯿﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫اﮔﺮ ﻫﯿﭻ زﻣﯿﻨﮥاﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻋﻼم ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮﯾﺰ ﺑﻪ ﻧﺎﮐﺠﺎآﺑﺎد‪ ،‬و‬
‫ﺑﯿﺶ از ﺣﺪّ ﺑﺮ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻂ در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻨﺮ آنﻫﻢ در‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﮥ ﭘﺮﯾﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎآﮔﺎه ﺧﯿﺎلاﻧﮕﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﺮﯾﺐ و اﺳﺮارآﻣﯿﺰ‪،‬‬
‫ﻃﻮل دﻫﻪﻫﺎی ﻣﺘﻤﺎدی‪ ،‬ﻫﻢﻫﻨﺮﻣﻨﺪ و ﻫﻢ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪۀ ﻫﻨﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﯽ و ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻪ رؤﯾﺎﻫﺎ وﺷﯿﺪاﯾﯽ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻮر‬
‫را ﺧﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﻫﻨﺮ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﺣﺎل رﻫﺎ‬ ‫ﻣﺒﺪّل وﮐﻤﺎﺑﯿﺶ ﺗﺼﻌﯿﺪ ﺷﺪۀ ﻫﻤﯿﻦ اﺣﺴﺎس وﻫﻤﯿﻦ اﺷﺘﯿﺎق‬
‫ﺷﺪن و آزاد ﺷﺪن از ﻫﺮﻧﻮع ﻗﯿﺪ وﺑﻨﺪی اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻨﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﯽﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ و زﻧﺪﮔﯽ آزاد از رﻧﺞ و ﻣﺤﺮوﻣﯿّﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ذﻫﻦ و زﺑﺎن و اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﺨﯿّﻞ‬ ‫‪ 83‬ﺑﯿﻬﻮده ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻘّﺎد آزاده رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ آﻟﻤﺎن‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻗﺎﻧﻮن وﺿﻊ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪»:‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ درﻋﺬاب ﺟﻬﺎن رﯾﺸﻪ دارد و‪ ،‬از اﯾﻦ‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻣﮑﺘﺐ ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﺗﮑﯿﮥ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪّ آن ﺑﺮ‬ ‫رو‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂِ ﺷﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم را »رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﺗﺮ و اﻧﺪوهزدهﺗﺮ‬
‫‪84‬‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ ﺗﺨﯿﻞ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺣﺴﺎس را‬ ‫‪ .2‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎﺧﺮد‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﮥ ﻋﺼﺮﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﺴﻢ در ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫در ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﻋﻘﻼﯾﯽ و ﺷﺒﻪ ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ رﯾﺎﺿﯽوار وﻗﺎﻋﺪهﻫﺎی‬ ‫ﻣﺤﺾ ﺑﻪ ﺧﺮد ﻗﺮار داﺷﺖ ‪ .‬در ﻧﻈﺮ دﮐﺎرت ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ زﻧﺪاﻧﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬و اﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﺎوداﻧﻪ‬ ‫ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻏﺎز آن را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻗﻮاﻋﺪ و‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ‬ ‫اﺻﻮﻟﯽ ﻻﯾﺘﻐﯿّﺮ ﺧﻠﻖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺧﺮد‬
‫ﮐﻪ ﻓﺮﯾﺪرﯾﺶ ﺷﻠﮕﻞ در ﻧﻘﻄﮥ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﺴﻢ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺎﻟﮏ آن ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺧﺮدﻣﻨﺪ” ﺑﺨﺶﺑﮑﺮ و ﺳﺮﮐﺶ‬
‫‪86‬‬
‫ﮔﻔﺖ ‪ »:‬ﺷﻌﺮ ﺑﺎﯾﺪ زﻧﺪﮔﯽ و اﺟﺘﻤﺎع را ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﮐﻨﺪ‪«.‬‬ ‫آن ]ﺟﻬﺎن[ ﯾﻌﻨﯽ ﻃﺒﯿﻌﺖ را ﺑﺎ ﺟﺎی دادن در ﺑﺎﻏﭽﻪای‬
‫ﺧﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ادﺑﯿﺎت ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻗﻮاﻧﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﺘﻘﺎرن و اﯾﺠﺎد ﭘﺮﭼﯿﻨﻬﺎی آراﺳﺘﻪ و ﮐﻮرهراﻫﻬﺎی‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ وﺣﺪﺗﻬﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻤﺎم ادﺑﯿﺎت ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺻﺎف و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﺑﺎﻏﻬﺎی ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪ ،‬رام‬
‫را در اﯾﻦ ﭼﺎرﭼﻮب از ﭘﯿﺶ ﻧﻬﺎده زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﯿﺰی ﮐﻪ‬ ‫و ﻣﻄﯿﻊ ﺧﻮد ﮐﺮد‪ ...‬اﮐﻨﻮن ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﻨﮑﻪ ﺻﺮﻓﺎً آﻟﺖ‬
‫دﻗﯿﻘﺎً ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎ‬ ‫دﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدی ﺧﺮدﺑﻨﯿﺎد و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫در ﺗﻀﺎدّ ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮور اﯾّﺎم ﮐﻪ ﻣـﻠﺘﻬﺎ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻪ ﺟﺎی اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺒﺎرﺗﻬﺎی ﻣﺒﻬﻢ و‬
‫ﻣﺘﺪاول‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ و ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮدن ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ 83‬و ‪ . 84‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ص ‪208‬ـ‪.207‬‬
‫‪85‬‬
‫‪ .85‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ‪ ،‬ص‪.52‬‬ ‫ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً آﻧﻬﺎ را دﯾﺪهاﻧﺪ و درک ﮐﺮدهاﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪ .86‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.69‬‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﮐﺎرت ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ﻗﺮاردادن ﺧﺮدﮔﻔﺖ » ﻣﻦ ﻓﮑﺮ‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴـﻢ ‪51‬‬

‫ﺑﺎ ادﺑﯿّﺎت آﺑﯿﺎری ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ اﺷﮏ ﭼﺸﻢ‬ ‫ﻫﻮﯾﺘﻬﺎی ﻣﺴﺘﻘﻞّ ﺧﻮد را ﮐﺸﻒ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﻮاﻋﺪ‬
‫آﺑﯿﺎری ﺷﺪ و ﻧﻬﻀﺖﻋﻈﯿﻢ ﻋﻘﻠﯽ اروﭘﺎ در ﻗﺮن ﻫﺠﺪه ﺟﺎی‬ ‫ﺧﻮد را در ﺗﻀﺎد ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﻬﻮده ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻏﺎز‬
‫‪92‬‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ادﺑﯿّﺎتاﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ ﺳـﺎﻟﻬﺎی ‪1848‬ـ ‪ 1789‬داد‪«.‬‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻫﺮ ﮐﺸﻮری ﺑﻪ آﺑﺸﺨﻮرﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﻬﻦ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻓﺮدی ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ‬ ‫ﺑـﺎزﻣﯽﮔﺸﺖ ﺗـﺎ ﺟـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎی ﻫﻨﺮ‪ ،‬اوﺳﯿﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ‬
‫ﺷﺪ‪.‬اﺷﻌﺎر ﻏﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻋﻈﯿﻤﺘﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎورد »رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﻫﺎﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺣـﻤﺎﺳﻪﺳﺮای اﺳـﮑﺎﺗﻠﻨﺪی‪ ،‬در اﻧـﮕﻠﯿﺲ و داﻧـﺘﻪ‪ ،‬ﻧـﺎﺑﻐﮥ‬
‫ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﻧﺮﻣﺶ‪ ،‬آزادی‪ ،‬اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮی‪ ،‬ﻋﻤﻖ ‪ ،‬ﺷﻮر و‬ ‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﺷﮑﺴﭙﯿﺮ ﮐﻪ‬
‫ﻫﯿﺠﺎن ﮐﻪ در دورهﻫﺎی ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻧﺪرت دﯾﺪهﻣﯽﺷﻮد‪».‬ﻓﺮدﯾّﺖ‬ ‫ﻧﻘﻄﮥ ﻋﻄﻒ ﻫﻤﮕﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ در ﻧﺴﻞ دوم‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮمﺟﺪﯾﺪ از ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﮐﺎرﮐﺮد وﯾﮋۀ ﺗﺨﯿﻞ‪ ،‬ﺳﺘﺎﯾﺶ‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮑﻬﺎی آﻟﻤﺎن‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﺎﻧﮥ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی آﻏﺎز ﺷﺪ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﺷﯿﻔﺘﮕﯽ ﺑﺪان‪ ،‬ﺟﺴﺘﺠﻮی اﻣﺮ ﺳﺎده و ﻃﺒﯿﻌﯽ و‬ ‫و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮاوان در زﺑﺎن آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮔﺮدآوری‬
‫دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﺪان «‪93‬ﻫﻤﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺷﻮرش ﻋﻠﯿﻪ ﺧﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎی ﻣﺤﻠّﯽ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ادﺑﯿﺎت ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ‬
‫‪87‬‬
‫ﺑﻬﺎ دادن ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿّﺖ و ﻃﺮز ﮐﺎر‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه را دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ وی را از‬ ‫اﮔﺮ ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑﺮ وﺟﻮه ” ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺟﺎودان“ و ” ﻋﻘﻞ‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ داد و ﻧﻮع ﺧﺎﺻّﯽ از ﺻﻮرﺧﯿﺎل ‪ ،‬ﺳﻤﺒﻮﻟﯿﺴﻢ‬ ‫ﻻﯾﺘﻐﯿﺮ“ ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽزد و‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ادﺑﯿﺎت ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ‬
‫و اﺳﻄﻮره ﭘﺮدازی را ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺖ و در ﻣﺠﻤﻮع رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬ ‫ﺧﺮد ﻧﻈﻢ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ ﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻈﻢ ﻫﻨﺪﺳﯽ‬
‫را از ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﺛﺎﺑﺖ و‬ ‫ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺑﺮﺗﺮی اﺣﺴﺎس‪ ،‬ﺧﺮد را ﺑﻪ ﺑﺎزی ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮک رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﺮدﯾّﺖ‪ ،‬اﯾﺪهﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮی و‬ ‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ آﻟﻔﺮد دوﻣﻮﺳﻪ‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ را ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮن وﺣﺪت‬
‫اﻗﺘﺪار ﺗﺨﯿّﻞ ﺧﻼّق ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ذﻫﻨﯽ و دروﻧﮕﺮاﯾﺎﻧﮥ ﻃﺒﯿﻌﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﻪﮔﺎﻧﮥ ﮐﻼﺳﯿﮏ داﻧﺴﺖ‪ » 88.‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﺟﺎی ادﺑﯿّﺎت‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد رﻣﺰی و ﺳﻤﺒﻠﯿﮏ ﺻﻮرﺧﯿﺎل‪ 94‬ﺗﺄﮐﯿﺪ داﺷﺖ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻧﻈﻢدار و ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﮏ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻋﻠﯿﻪ آن ﻗﯿﺎم‬
‫ﻣﺤﺼﻮل آﻧﺘﯽﺗﺰ ﺧﺮدﮔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺮد و‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬آﺛﺎر و اﻓﮑﺎر ﻣﻠﻞ اﻫﻤﯿّﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻗﺮون‬
‫وﺳﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد دوﺑﺎره ﺑﻪ‬
‫‪ .3‬ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺿﻤﯿﺮ ﻧﺎآﮔﺎه )درونﻧﮕﺮی(‪ » .‬ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮔﺮﯾﺰ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ارزﺷﻬﺎی ﻣﻠﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﯿﺨﻮد ﻧﯿﺴﺖ‬
‫‪89‬‬
‫از ﺧﺮد‪ ،‬ﺗﻮﺳّﻞ ﺑﻪ ﭘﺮ و ﺑﺎل دادن ذﻫﻦ اﺳﺖ ؛ ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﮔﻮﺗﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﺣﺴﺎس و ﺧﯿﺎل ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﺮه ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬آﻧﺘﯽﺗﺰ‬ ‫ﻫﺪف رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺮون وﺳﻄﯽ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ‬
‫ﻣﻌﯿﺎر ﻋﺎم اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﮐﻞ زﻧﺪﮔﯽ در ﻣﮑﺘﺐ ﮐﻼﺳﯿﺴﻢ‬ ‫دﻫﻦﮐﺠﯽ ﺑﻪ ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﺴﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن را‬
‫ﺑﻮد‪ «95.‬ﮐﻼﺳﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم زﯾﺒﺎﯾﯽ را ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﯿﻘﺖ‬ ‫ﺗﻤﺠﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻗﺮون وﺳﻄﯽ را ﺗﺤﻘﯿﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ‬
‫ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاری ﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻮﺳﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻮاﻟﻮ را واروﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫»ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺷﻌﺎر ﻏﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎی ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻮاﻟﯿﻪﻫﺎ و‬
‫و اﻋﻼم داﺷﺖ‪ » :‬ﭼﯿﺰی ﺟﺰ دﻧﯿﺎ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧـﯿﺴﺖ‪«.‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎیزﻧﺪاﻧﻬﺎی زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬ﮐﺸﯿﺸﻬﺎیﮔﻨﺎﻫﮑﺎر‪ ،‬ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ﻋﯿﺶ و ﻗﺼﺮﻫﺎی ﻣﺮﻣﻮز اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن اﺷﻌﺎر رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬
‫‪ .87‬ﻫﻤﺎن‪،‬ص‪72‬ـ‪.71‬‬ ‫را ﭘﺮﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮژﭘﺸﺖ ﻧﺘﺮدام ﻫﻮﮔﻮ ﯾﮑﯽاز اﯾﻨﻬﺎﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ .88‬ﻣﮑﺘﺒﻬﺎی ادﺑﯽ‪ ،‬ج‪ ، 1‬ص‪.71‬‬
‫‪ .89‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.77‬‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﮐﻼﺳﯿﺴﻢ از ﻗﺮون وﺳﻄﯽ وﺣﺸﺖ‬
‫‪ .90‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪95‬ـ‪.94‬‬ ‫‪90‬‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻋﮑﺲ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻣﻔﺘﻮن آن ﺑﻮد‪«.‬‬
‫‪ .91‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪.367‬‬
‫‪ .92‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ‪.‬‬ ‫رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺘﻦ ﺧﺮد و ﻏﻠﺒﮥ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽﮔﺮی آنﭼﻨﺎن‬
‫‪ .93‬وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻟﯿﻠﯿﺎن ﻓﻮرت ﺑﺪان اﺷﺎره دارد‪ .‬ﻧﮏ ‪ :‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ‪ ،‬ص ‪ 79‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻮّت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺣﺘّﯽ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ ﺷﺪن در ﻣﯿﺎن زﻧﺎن ﻃﺒﻘﮥ‬
‫‪ .94‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.96‬‬
‫‪.95‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪.213‬‬ ‫اﺷﺮاف و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺮدﻫﺎ ﺑﺎب روز ﺷﺪ‪ » 91.‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﯾﮏ ﻗـﺮن‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﭘﯿﮏﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره دو‬ ‫‪52‬‬

‫ﺿﻤﯿﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه را اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺿﻤﯿﺮ ﻣﻌﻘﻮل و‬ ‫»رﻣـﺎﻧﺘﯿﮏ«ﻫﺎ زﻧـﺪﮔﯽ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی ﻫﻨﺮ ﺑﻪ داوری‬
‫آﮔﺎه را ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ وﺳﭙﺲ ازﭘﺎیدرﻣﯽآﯾﺪ ‪ ...‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺧﻮد را ﻫﻤﭽﻮن‬
‫‪96‬‬
‫وﺿﻊ ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮ زﻣﯿﻦ ﻫﻤﺎنﻗﺪر ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﻪ و‬ ‫اﺷﺮاﻓﯿّﺘﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از دﯾـﮕﺮ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑـﺎﻻ ﺑﮑﺸﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪99‬‬
‫ﺑﯽﺗﻌﺎدل اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻐﺮب زﻣﯿﻦ ﻋﺼﺮ ﺧﺮدﺑﻮد‪«.‬‬ ‫” »رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﺧﺺ ﮐﻠﻤﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫» آﻧﭽﻪ در اﺛﺮ اﻧﻔﺠﺎر ﺿﻤﯿﺮ ﻧﺎآﮔﺎه روﺳﻮ آزاد ﺷﺪ و‬ ‫زﯾﺒﺎﯾﯽﭘﺮﺳﺘﯽ ﺧﻮد ﻗﻠﻤﺮوی اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﺑﻘﯿﮥ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ را ﭘﯽاﻓﮑﻨﺪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺧﺼﻮﺻﯽ و‬ ‫ﮐـﻨﺎر ﺑـﺎﺷﺪ و ﺑـﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﯽﻣﺎﻧﻊ و رادع در آن ﻓـﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ‬
‫‪97‬‬
‫ﺷـﺨﺼﯽ ﺑـﺎﺷﺪ ﻧـﻪ ﻋـﺎم و ﻫـﻤﮕﺎﻧﯽ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ‬ ‫ﮐـﻨﻨﺪ‪“.‬‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺳﻮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را درﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؛‬ ‫ﻻزﻣﮥ دوری از ﺧﺮد‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺘﻦﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ اﺣﺴﺎس‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد را در اﻧﺰوا و دور از ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻣﺠﺎﻣﻊ ﮐﺸﻒ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻮد‪.‬ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦﺧﻮﯾﺸﺘﻦﺷﻨﺎﺳﯽ رﻫﺎورد و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﺤﻮّﻻت‬
‫در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎ ﯾﺎ ﮐﻨﺎر درﯾﺎ ﯾﺎ درﻣﯿﺎن ﮐﻮﻫﻬﺎ در ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻓﺮو‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﮑﻪ ﮐﻠﯽﮔﺮاﯾﯽ وﻗﺘﯽ رﺧﺖ‬
‫رود و در ﻋﺎﻟﻢ درون ﻏﻮر ﮐﻨﺪ ‪ .‬وی ﺑﺮآن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻃﺮز‬ ‫ﺑﺮﺑﺴﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ دﯾﮕﺮی از اﻧﺴﺎن آﻏﺎز ﺷﺪ وﭘﺲ از‬
‫ﺗﻔﮑﺮ و اﺣﺴﺎس ﻣﺮدم را در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ و در‬ ‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻈﺎم ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﺟﺎی اﻋﯿﺎن واﺷﺮاف‪ ،‬ﻃﺒﻘﮥ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮی ﯾﮏ ﻣﺨﺮج ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ از ژرﻓﺎی‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻄﯽ روی ﮐﺎرآﻣﺪ ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را در ﻋﺮﺻﮥ ﺑﺎزار در‬
‫درون ﺧﺮد وی ﺳﺮﺑﺮﻣﯽآورد‪ ،‬آﻧﭽﻪ از ﻧﺎآﮔﺎﻫﺶ ﻣﯽﺟﻮﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﮑﻢ ﮐﺎﻻﯾﯽ ﯾﺎﻓﺖ در ﻣﯿﺪان ﺧﺮﯾﺪ وﻓﺮوش‪.‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪،‬‬
‫ارزش وﺻﻒ وﺑﯿﺎن دارد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻧﯿﺰ در ردﯾﻒ ﺳﺎﯾﺮﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ ﮐﺎرﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺮوﻓﻖ ﻣﺮاد ﻧﺒﻮغ وی ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻃﺮﻓﻪ‬ ‫ﮐﺎﻻی ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺎزارﻣﯽآورد و ﻧﺎﭼﺎر ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺮﯾﺪ‬
‫‪98‬‬
‫وﺷﮕﺮﻓﯽ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﮑﺸﻮف ﻣﯽﺳﺎزد و ﺣﺎﻻﺗﯽ ذﻫﻨﯽ‬ ‫وﻓﺮوش و ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫وروﺣﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آن ﻫﺮﮔﺰ وﺻﻒ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ؛‬ ‫ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻋﻠﻢ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫و ﺑﺎﻷﺧﺮه ﮔﻨﺠﯿﻨﻪﻫﺎی ﻣﺨﻔﯽ و ﭘﻮﺷﯿﺪۀ روح را در ﭘﯿﺶ‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎ زﯾﮕﻤﻮﻧﺪ ﻓﺮوﯾﺪ‪ ،‬رواﻧﭙﺰﺷﮏ اﺗﺮﯾﺸﯽ )‪1856‬ـ‬
‫روی ﻣﯽﻧﻬﺪ‪ .‬اﻣّﺎ اﮔﺮ ﮐﺎر راﺳﺖ ﻧﯿﺎﯾﺪ و ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮ وﻓﻖ‬ ‫‪ (1939‬و ﯾﻮﻧﮓ‪ ،‬رواﻧﮑﺎو و رواﻧﺸﻨﺎسﺳﻮﯾﺴﯽ)‪1961‬ـ‪(1875‬‬
‫ﻣﺮاد ﻧﺒﺎﺷﺪ آن وﻗﺖ ﺑﯿﻤﺎری ﺧﻮﯾﺸﺘﻦﺑﯿﻨﯽ و ﺣﺘّﯽ ﺟﻨﻮن‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﯽﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮدﺑﺰرگﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اوﻗﺎﺗﯽ در ﺧﻮد ﻓﺮو ﻣﯽرود و‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮﯾﺴﺘﻠﯽ در ﻣﻘﺎم ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ادﺑﯿﺎت‬
‫ﺑﻪ ﺳﯿﺮ و ﮐﺸﻒ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻃﻦ ﻣﯽﭘﺮدازد و ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ‬ ‫ﮐﻼﺳﯿﮏ و رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﺗﮑﯿﻪاش ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫را ﮐﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺮﺗﺮ و ارزﻧﺪهﺗﺮ از‬ ‫وی ادﺑﯿﺎت ﮐﻼﺳﯿﮏ را واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺿﻤﯿﺮ آﮔﺎه و ادﺑﯿﺎت‬
‫ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﻣـﻌﻤﻮل اﺳـﺖ ﯾـﺎ ﻓـﻮقاﻟﻌﺎده ﻓـﺮوﺗﺮ از آن‪ ،‬ﮐـﻪ‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ را واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺿﻤﯿﺮ ﻧﺎآﮔﺎه ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ وﺳﭙﺲﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺰﺧﺮﻓﺎﺗﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺧﻄﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ”:‬ﭼﻮن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻫﺮﯾﮏ درﺑﺎرۀ دﯾﮕﺮی ﻧﺎروا‬
‫‪100‬‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ و ﺧﻮاﻧﻨﺪۀ اﺛﺮش ﺑﺪان ﺗﻦ در ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪«.‬‬ ‫داوری ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻼﺳﯿﮏ ‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ را ﺑﯽﺗﻌﺎدل و ﮐﻮدﮐﺎﻧﻪ‬
‫اﻣّﺎ ﭘﺮﯾﺴﺘﻠﯽ‪ ،‬ﻗﺒﻮل اﯾﻦ ﺧﻄﺮ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪاش ﺑﺎ ارزﺷﺘﺮ ﻣﯽداﻧﺪ وﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫و ﺷﻮرﯾﺪه ﻣﯽداﻧﺪ و رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد ﮐﻼﺳﯿﮏ را‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗﻌﺎدل ﻓﮑﺮ و اﺣﺴﺎس ﮐﻪ ﺑﺮﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﮐﻼﺳﯿﮏ و‬
‫ﺧﺸﮏ و ﻣﻼﻟﺖآور و ﺑﯽروح ﻣﯽﭘﻨﺪارد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮﯾﮏ از‬
‫ذﻫﻦ آﮔﺎه ﻣﻔﻬﻮماﺳﺖ و وی در آن ﺟﺰ ﮐﺴﺎﻟﺖ و ﻣﻼﻟﺖ و ﺑﯽروﺣﯽ‬
‫اﯾﻦدو ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﮕﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺮاﯾﯿﺪ روی ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﯽﺑﺮد‪:‬‬
‫ادﺑﯿّﺎت ﮐﻼﺳﯿﮏ وﻗﺘﯽ ﻋﺎری از روح و ﺷﻮر و ﺷﻮق ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﮐﻢﺧﻮﻧﯽ وﻣﻼﻟﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﻣﯽﻣﯿﺮد‪ ،‬ادﺑﯿّﺎت ‪96‬و‪ .97‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ‪.‬‬
‫‪ .98‬ﺑﺮداﺷﺖ آزاد از رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺿﺪ رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ص‪.16‬‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﻧﯿﺰ وﻗﺘﯽ رﺷﺘﮥ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ واﻗﻌﯿّﺖ ‪ .99‬ﺳﯿﺮی در ادﺑﯿﺎت ﻏﺮب‪ ،‬ص‪130‬‬
‫‪.100‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.132‬‬ ‫ﮔﺴﺴﺖ‪،‬ﭘﺎک دﯾﻮاﻧﻪ ﻣﯽﺷﻮد و دﺳﺖ ﺑﻪﺧﻮدﮐﺸﯽ ﻣﯽزﻧﺪ‪«.‬‬
‫»ﻋﺼﺮ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﻧﺨﺴﺖ ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻞ و ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺮوزی‬
‫‪www.SID.ir‬‬
Archive of SID

www.SID.ir
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴـﻢ ‪53‬‬

‫ﺧﺎﻃﺮﺧﻮد ﺳﻮﮔﻮارﻧﺪ‪ 108“.‬و ﺑﺎﻷﺧﺮه ﻧﻮواﻟﯿﺲ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺎزﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ اﺣﺴﺎس ﺑﯿﮑﺮان و ﺟﺬﺑﮥ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ را ﻗﺮار‬
‫»زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﻤﺎری ذﻫﻨﯽ اﺳﺖ و ﺑﯿﻤﺎری اﻧﺴﺎن را از ﮔﯿﺎﻫﺎن‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﮑﯿﮥ ﺣﺮﮐﺎت و ﻗﻮای ﻧﺎب زﻧﺪﮔﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻟﺤﻈﮥ‬
‫‪101‬‬
‫وﺟﺎﻧﻮران ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ 109«.‬ﺑﺎ ﮐﻨﺪوﮐﺎو در آﺛﺎر دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻋﺎﻟﯽ و ﺳﺤﺮآﺳﺎی آن را ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﻧﻈﯿﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﯿﺶ از‬ ‫اﻫﻤﯿّﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻓﺮدﯾّﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﺮﺻﺖ آن را داد‬
‫اﯾﻨﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ و ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازهای‬ ‫ﺗﺎ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را از ﮐﻠﯿّﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ و در ﺧﻮد ﻓﺮو‬
‫اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﯿﻤﺎری رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ را اﻓﺸﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ‬ ‫رود و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﮐﺸﻒ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮور اﯾّﺎم ﺑﺎ ﻓﺸﺎرﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ ﻫﺎوزر ﺳﺨﻦ ﮔﻮﺗﻪ را‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﺄﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﺷﮑﺴﺖ ﺷﻌﺎرﻫﺎی اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن‬
‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎی رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻧﻮﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﮥ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺗﺴﺮّی‬ ‫وی را ﺑﻪ دورنﻧﮕﺮی ﭘﺮت ﮐﺮد ﮐﻪ آرام آرام ﻫﺴﺘﯽ ﺧﻮد‬
‫داده ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﻤﺎرﮔﻮﻧﮕﯽ‬ ‫را در ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ از اﺟﺘﻤﺎع ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ اﻓﺮاط‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻧﺘﺮﺳﺪ و ﻣﺸﻮّش ﻧﺸﻮد ﭼﺮا‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻫﺎوزر » ﭘﻨﺪار‬
‫‪110‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ درﺑﺎرۀ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﮐﻨﺪ وﮐﺞ وﻣﻌﻮﺟﺸﺎن ﺳﺎزد؟«‬ ‫ﺧﻮد دوم ﮐﻮﺷﺸﯽ ﺻﺮف ﺑﺮای ﮔﺮﯾﺰ و ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ ﻣﮑﺘﺒﻬﺎی ادﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﻦ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﻼم ﻫﻮﮔﻮ‬ ‫»رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﻫﺎ از رﺿﺎ دادن ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﺎم را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم آﺛﺎر رﻣﺎﻧﺘﯿﮏاﻃﻼق‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ آﺳﯿﻤﻪﺳﺮﺧﻮد را ﺑﻪ درون ” ﺛﺎﻧﯽ“‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ 111«.‬و ﺑﺎز ﭘﺮﯾﺴﺘﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺲ از ذﮐﺮ ﺳﺨﻨﺎن ژراردوﻧﺮوال‬ ‫ﺧﻮد ﻣﯽاﻧﺪازد‪ ،‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﻪ درون ﻫﺮﭼﯿﺰ ﺗﯿﺮه‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ » :‬در ﭘﺲ اﯾﻦ ﻏﺮاﺑﺖ‪ ،‬اﺣﻮال ﺟﻨﻮن‬ ‫و ﻣﺒﻬﻢ‪ ،‬ﭘﺮآﺷﻮب و ﭘﺮﺟﺬﺑﻪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ و دﯾﻮﻧﯿﺰوﺳﯽ ﻫﺠﻮم‬
‫‪112‬‬
‫ﮐﻤﯿﻦﮐﺮده ﺑﻮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﯿﺰ ﺧﻮد را ﺣﻠﻖآوﯾﺰ ﮐﺮد‪«.‬‬ ‫ﻣﯽﺑﺮد و از دﺳﺖ واﻗﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ وﺳﺎﯾﻞ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫آﯾﺎ اﯾﻦ اﻃﻼق ﻋﺎم ﺑﯿﻤﺎری ﺑﺮﺗﻤﺎم آﺛﺎر »رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﻫﺎ‬ ‫ﺑﺮآن ﻣﺴﻠّﻂ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪرون آن ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬وی در اﯾﻦ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ دارد؟ و ازﺳﻮی دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﮥ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﺖ‬ ‫ﻓﺮار از واﻗﻌﯿﺖ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه را ﮐﺸﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﯽ ﻧﻈﯿﺮ ژراردوﻧﺮوال دﭼﺎر آﻣﺪﻧﺪ؟ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﺳﻼﻣﺖ از ذﻫﻦ ﻣﻌﻘﻮل ﭘﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه رؤﯾﺎﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻧﮕﺎﻫﯽ آﻣﺎری ﺑﻪ ﺳﯿﺎﻫﮥ ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ‬ ‫ارﺿﺎی آرزوﻫﺎ و راهﺣﻠﻬﺎی ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻣﺸﮑﻼت اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﮑﺘﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ وﺳﭙﺲ ﺳﺨﻦ را ﭘﯽ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬ ‫وی ﮐﺸﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دو روح درﺳﯿﻨﻪاش ﻻﻧﻪ ﮐﺮده ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺳﺮﯾﻊ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯽ ﻏﺮب‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﭼﯿﺰی در دروﻧﺶ اﺣﺴﺎس و ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﺧﺮد او‬
‫و ﺷﺎﻋﺮان رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ را ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ :‬از‬ ‫ﻫﻢﻫﻮﯾّﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ وی دﯾﻮ و داور ﺧﺮد را در درون‬
‫‪102‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪:‬ﺷﺎﺗﻮﺑﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺎدام دواﺳﺘﺎل‪ ،‬ﻻﻣﺎرﺗﯿﻦ‪ ،‬آﻟﻔﺮد دو وﯾﻨﯽ‪،‬‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .101‬ﺳﯿﺮی در ادﺑﯿﺎت ﻏﺮب‪،‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺑﯿﻤﺎرﮔﻮﻧﮕﯽ‪.‬ﮔﻮﺗﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ » :‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺗﺠﺴّﻢ اﺻﻠﯽ‬
‫‪ .102‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪.216‬‬
‫‪.103‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ‪.‬‬
‫ﺑﯿﻤﺎری اﺳﺖ‪ 103«.‬وﯾﮑﺘﻮر ﻫﻮﮔﻮ ﺧﻮد را ﺧﺎﻃﺮات ﯾﮏ‬
‫‪ .104‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.197‬‬ ‫روحﻣﯽﻧﺎﻣﯿﺪ‪104.‬ژرژﺳﺎﻧﺪﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎﻧﺴﻞ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪،‬‬
‫‪ .105‬ﻣﮑﺘﺒﻬﺎی ادﺑﯽ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪.100‬‬ ‫از اﯾﻦ رو ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺠﺒﻮرﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ دروﻏﻬﺎی ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺧﻮدﻣﺎن‬
‫‪ .106‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.89‬‬
‫‪ .107‬ﺳﯿﺮی در ادﺑﯿﺎت ﻏﺮب‪ ،‬ص‪.190‬‬ ‫را از واﻗﻌﯿﺘﻬﺎی زﻧﺪﮔﯽ دور ﻧﮕﺎﻫﺪارﯾﻢ‪ ،105«.‬آﻟﻔﺮد دوﻣﻮﺳﻪ‬
‫‪.108‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ص ‪.209‬‬ ‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ »:‬ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺬﯾﺎن ﮔﻔﺖ‪ 106«.‬ژراردوﻧﺮوال ﻧﯿﺰ روزی‬
‫‪ .109‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪.217‬‬
‫ﺧﺮﭼﻨﮕﯽ را در ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺑﺎ ﺧﻮدﻣﯽﺑﺮد وﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺎرس‬
‫‪ .110‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪.197‬‬ ‫‪107‬‬
‫‪ .111‬ﻣﮑﺘﺒﻬﺎی ادﺑﯽ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪.92‬‬ ‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺑﺮ راز ژرﻓﺎی اﻗﯿﺎﻧﻮس آﮔﺎه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪ .112‬ﺳﯿﺮی در ادﺑﯿﺎت ﻏﺮب‪ ،‬ص ‪190‬‬ ‫ﺷﯿﻠﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪» ” ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﻫﺎ ﺗﺒﻌﯿﺪﯾﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﺷﻌﺮ ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ اﻓﺸﺎﮔﺮاﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ درﺑﺎرۀ‬
‫ﻧﻮواﻟﯿﺲ و ﮐﻠﻤﺎت ﻗﺼﺎر او‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﻤﺎری‬
‫ذﻫﻨﯽ اﺳﺖ و ﺑﯿﻤﺎری اﻧﺴﺎن را ازﮔﯿﺎﻫﺎن و ﺟﺎﻧﻮران ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎری ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪای ﺑﺮای ﭘﺲ ﮐﺸﯿﺪن از وﻇﺎﯾﻒ ﻋﺎدی روزاﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺮآن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ »رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﻫﺎ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ‬
‫زﯾﺎدی ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬وﻟﯽ اﯾﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﮥ ﺑﯿﻤﺎری‬
‫ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮی‬
‫دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﺑﺮای آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎری ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﻧﻔﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻪﻫﻨﺠﺎر و ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻮد و ﺣﺎوی دوﮔﺎﻧﮕﯽ زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ‪،‬‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﺖ ‪ ،‬ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ وﮔﺴﺴﺘﮕﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮﮐﻞّ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ آﻧﺎن از زﻧﺪﮔﯽ ﺗﺴﻠّﻂ داﺷﺖ و ﺑﻪﻣﻌﻨﯽ ﮐﻢ ﺑﻬﺎدادن‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﭼﯿﺰی ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ دﻗّﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﺎﯾﺪار‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﯿﺰاری آﻧﻬﺎ از ﻫﺮ ﺣﺪّ و ﻣﺮز‪ ،‬ﻫﺮ ﺷﮑﻞ ﻣﻌﯿّﻦ و‬
‫‪114‬‬
‫اﺳﺘﻮار ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع دﯾﮕﺮی ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری داﻣﻦ زد‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻧﻮﯾﻨﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ آرام آرام ﺧﻮد ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ را ﻧﯿﺰ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪهای ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﮐﺎرش در ﺑﺎزار ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺎﻻ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎرﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ از ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺮﯾﺪ وﻓﺮوش‬
‫و ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺘﯿﺠﮥ اﻧﻘﻼب در ﻣﺴﯿﺮ‬
‫ﺻـﺤﯿﺢ ﺧـﻮد ﺣـﺮﮐﺖ ﻣـﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻧـﻮﯾﺴﻨﺪۀ »رﻣـﺎﻧﺘﯿﮏ«‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮐﺎﻻی ﺧﻮد را درﺧﺪﻣﺖ ﻃﺒﻘﮥ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ از اﯾﻦ ﭘﺲ ﺗﺪارک ﺧﻮراک ﻓﮑﺮی‬
‫ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪۀ زﻣﺎﻧﻪ را ﻧﯿﺰ ﻏﻮﻟﻬﺎی ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ ﻋﻬﺪهدار‬
‫ﺷﺪﻧﺪ وﺳﻠﯿﻘﮥ او را ﻣﻌﯿّﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر‬
‫دوﻣﺎﻫﺎی ﭘﺪر وﭘﺴﺮ زاده ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪113‬‬
‫اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﻮﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه را ﺑﺮ ﺳﺮ دوراﻫﯽ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﻧﻈﺎم ﺑﺎزار ﭘﯿﺮوی ﮐﺮدﻧﺪ و ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ ﺑﺪان‬
‫ﭘﺸﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ وﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺳﺘﺎو ﻓﻠﻮﺑﺮ ﻫﻨﺮ را ﺑﺮای ﻫﻨﺮ در‬
‫ﻗﺒﺎل ﻫﻨﺮ ﺑﺮای ﭘﻮل ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﻪ اﻓﺮاﻃﯿﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪﻧﺪ و ﻋﻠﯿﻪ ﺟﺎﻣﻌﮥ‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫» اﮔـﺮ ﮐﺴﯽ‪ ،‬ﻫـﻤﺎنﻃﻮر ﮐـﻪ ﮔـﻮﺗﻪ ﮐﺮد‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ را ‪ .113‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪197‬ـ ‪.196‬‬
‫‪ .114‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪.217‬‬
‫ﭘﯿﮏﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره دو‬ ‫‪54‬‬
‫اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر دوﻣﺎ ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ‪ ،‬وﯾﮑﺘﻮرﻫﻮﮔﻮ‪ ،‬آﻟﻔﺮد دوﻣﻮﺳﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺮﯾﻤﻪ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﺑﻮو‪ ،‬ژرژﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ژراردوﻧﺮورال‪،‬ﮔﻮﺳﺘﺎو ﻓﻠﻮﺑﺮ‪،‬‬
‫از آﻟﻤﺎن‪ :‬ﺑﺮادران ﺷﻠﮕﻞ‪ ،‬ﻧﻮاﻟﯿﺲ‪ ،‬ﻫﻨﺮﯾﺶ ﻓﻦ ﮐﻼﯾﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻮﻓﻤﺎن‪ ،‬ﻫﺎﯾﻨﻪ‪ ،‬ﮔﻮﺗﻪ‪ ،‬ﺷﯿﻠﺮ‪ ،‬از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ :‬رﯾﭽﺎردﺳﻦ‪،‬‬
‫وردزورث‪،‬ﮐﺎﻟﺮﯾﺞ‪ ،‬ﻟﺮدﺑﺎﯾﺮن‪ ،‬ﺷﻠﯽ‪ ،‬وﯾﻠﯿﺎم ﺑﻠﯿﮏ‪ ،‬ﮐﯿﻨﺰ‪،‬‬
‫ﻫﺎزﻟﯿﺖ‪ ،‬اﺳﮑﺎت)ﺳﺮوﯾﻠﯿﺎم(‪ ،‬از روﺳﯿّﻪ‪ :‬ﮔﻮﮔﻮل‪ ،‬ﻟﺮﻣﺎﻧﺘﻒ‪،‬‬
‫ﭘﻮﺷﮑﯿﻦ‪ ،‬از آﻣﺮﯾﮑﺎ‪:‬ﺷﺎرﻟﻮت ﺗﻤﭙﻞ‪ ،‬اﻣﺮﺳﻦ‪ ،‬ﮐﻮﭘﺮ‪ ،‬اﯾﺮوﯾﻨﮓ‬
‫ﻫﺎوﺛﺮن‪ ،‬ﻻﻧﮓﻓﻠﻮ‪ ،‬واﯾﺘﻤﻦ‪ ،‬ﻫﺮﺑﺮت ﺑﯿﭽﺮاﺳﺘﻮ‪ ،‬از داﻧﻤﺎرک‪:‬‬
‫اوﻫﻠﻨﺸﻠﮕﺮ‪ ،‬ﮔﯿﺮﮐﻪ ﮔﻮر‪ ،‬ﻫﺎﻧﺲ اﻧﺪرﺳﻦ‪ ،‬از ﺳﻮﺋﺪ‪ :‬ﺗﮕﺰ‪ ،‬از‬
‫ﻣﺠﺎرﺳﺘﺎن‪ :‬ﮐﯿﺸﻔﺎﻟﻮدی‪ ،‬ﺷﺎﻧﺪروﭘﺘﻮﻧﯽ‪ ،‬از اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪ :‬اﻟﺴﺎﻧﺪرو‬
‫ﻣﺎﻧﺰوﻧﯽ ‪ ،‬از ﻟﻬﺴﺘﺎن‪ :‬ﻣﯿﺘﺴﮑﻮﯾﭻ وﺑﺎﻻﺧﺮه از اﺳﭙﺎﻧﯿﺎ‪ :‬ﺧﻮزه‬
‫دو اﺳﭙﺮوﻧﺴﺪا و زورﯾﻼ‪.‬‬
‫آﯾﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ازﺷﺎﻋﺮان وﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﮐﻪ ﺣﺘﻤﺎً ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﺗﻌﺪاد دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﺑﺪان اﻓﺰود ﯾﮑﺴﺮه در وادی اوﻫﺎم و‬
‫ﺟﻨﻮن ره ﻣﯽﺳﭙﺮدﻧﺪ و ﻣﺤﺼﻮل اذﻫﺎن وﻗﻠﻤﻬﺎی آﻧﺎن‬
‫ﻫﻤﮕﯽ ﭼﯿﺰی در ﺣﺪ وﻫﻢ و ﺧﯿﺎل و ﻫﺬﯾﺎن اﺳﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻫﻮﮔﻮ‪ ،‬ﻓﻠﻮﺑﺮ‪ ،‬ﮔﻮﺗﻪ‪ ،‬ﺷﯿﻠﺮ‪ ،‬ﺑﻠﯿﮏ‪ ،‬ﮔﻮﮔﻮل‪،‬‬
‫ﻻﻧﮓﻓﻠﻮ را در ردﯾﻒ دﯾﻮاﻧﮕﺎن و آﺛﺎرﺷﺎن را ﻫﺬﯾﺎن ﻗﻠﻤﺪاد‬
‫ﮐﺮد؟ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎری از آﺛﺎر اﯾﻨﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺰو‬
‫ﺷﺎﻫﮑﺎرﻫﺎی ادب ﻏﺮب ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻬﺎن ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ آﻧﮑﻪ دﺳﺘﺎورد رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﻏﻨﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻏﺎزی داﺷﺖ و ﺑﺎ ﺻﻌﻮد و ﻓﺮودی ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮل‬
‫ﻣﻨﺘﻘﺪی » ﻫﻢ ارﺗﺠﺎﻋﯽ ﺑﻮد و ﻫﻢ ﻣﺘﺮﻗﯽ‪ ،‬ﻫﻢ در ﺗﻘﻮﯾﺖ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﺎرﮐﺮد ﻫﻢ در ﺟﺎﻧﺒﺪاری از اﻧﻘﻼب‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮای‬
‫رﻫﯿﺎﻓﺖِ ﻫﺮ دوﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬در راﻫﯽ ﺧﯿﺎلاﻧﮕﯿﺰ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﯾﯽ و‬
‫ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﯽ‪ ،‬ﻗﺪم ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﮐﺸﺎﮐﺶ ﻻﯾﻨﺤﻞ ﻋﻮاﻣﻞ اﯾﺴﺘﺎ و ﭘﻮﯾﺎ ﺷﺪ‬
‫و ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﮐﻪ درﻧﯿﻤﻪ راه ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﯾﻨﺪه اﯾﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﻃﻮل اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﯿﻤﺎری ﻗﺮن و ﺟﺎﻣﻌﮥ دردآﻟﻮد ﻋﺼﺮ‬
‫»رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﻫﺎ ﺑﻮد و ﺑﺨﺸﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوران ﯾﺄس‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و در ﺧﻮد ﺧﺰﯾﺪﻧﻬﺎﯾﺸﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮور آﻧﺎن را‬
‫دﭼﺎر ﻣﺎﻟﯿﺨﻮﻟﯿﺎ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴـﻢ ‪55‬‬
‫رؤﯾﺎی ﺑﺪون ﺗﻔﺴﯿﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻮواﻟﯿﺲ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﻤﺎری ذﻫﻨﯽ اﺳﺖ و آن وﺟﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﺑﺎ ﮔﯿﺎه و ﺟﻤﺎد«‪.‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻼم آﻧﮑﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان رﻣﺎﻧﺘﯿﮑﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦﺧﻮدآﮔﺎه و ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ ـ ﻧﻈﯿﺮ‬
‫ﻫﻮﮔﻮ‪ ،‬ﺷﺎﺗﻮﺑﺮﯾﺎن‪،‬ﻟﺮﻣﺎﻧﺘﻒ‪ ،‬ﮔﻮﺗﻪ‪ ،‬ﺑﻠﯿﮏ‪،‬ﮔﻮﮔﻮل ـ ﺗﺄﺛﯿﺮﺷﺎن‬
‫در ﻋﺎﻟﻢ دﺳﺖﮐﻤﯽ از ﺑﺰرﮔﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﮑﺎﺗﺐ ادﺑﯽ ﻧﺒﻮد و‬
‫آﻧﺎن ﮐﻪ ﻧﻈﯿﺮ ژراردوﻧﺮوال‪ ،‬ﻧﻮواﻟﯿﺲ و ﻏﯿﺮه در اﺑﺮﻫﺎی‬
‫ﺗﯿﺮۀ ﻣﺎوراء ذﻫﻦ ﮔﻢ ﺷﺪﻧﺪ ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن در ﻫﻤﺎن ﺣﺪّ ﻫﺬﯾﺎن‬
‫ﺗﻠﻘّﯽ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫‪115‬‬
‫اﯾﻦ اﺷﮑﺎل‪ ،‬اﯾﺮاد ﻣﺎﻫﻮی »رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ«ﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﭘﺮﯾﺴﺘﻠﯽ اﺷﮑﺎل ﮐﺎر روﺳﻮ و رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ درآن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫درﺣﺪّ اﻓﺮاط ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﯿﻦ ﺿﻤﯿﺮ آﮔﺎه و ﻧﺎآﮔﺎه ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺻﺮف آزادی ﻣﺤﺾ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺎی‬
‫ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺗﻌﻬﺪات زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻠﻤﻮس ﺑﺰﻧﺪ دﯾﮕﺮ آزادی ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت روﺳﻮ ﮐﻪ‪ »:‬آدﻣﯽ آزاده زاده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎی ﭘﺎی در زﻧﺠﯿﺮدارد«‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﺪان ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺣﺘﯽ اﻣﺮوز ﻧﯿﺰ‬
‫اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﺑﺪون اﺟﺎزۀ وی ﮐﺴﯽ از ﻧﻘﻄﻪای ﺑﻪ ﻧﻘﻄﮥ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺟﻬﺎن رود ﺳﺨﻨﯽ درﺳﺖ اﺳﺖ؛ اﻣّﺎ اﮔﺮ ﻣﻔﻬﻮم و‬
‫اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ آن را ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎده و ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻓﻠﺴﻔﯽ ﮐﻨﯿﻢ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎک اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺸﺮ آزاد ﺧﻠﻖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻧﯿﺎز ﻃﻔﻞ ﺑﻪ ﻗﯿﻮد زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮدم اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻗﯿﻮدات‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪای و ارواح و ﻏﯿﺮه اﯾﻦ آزادی را درﻫﻢ ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﯾﮥ روﺳﻮ‪ ،‬آزادی رﺑﻄﯽ ﺑﻪ درک ﺿﺮورت‬
‫و دﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ وﺳﺎزش ﺑﺎ ﺟﻬﺎن واﻗﻊ و ﺗﻌﺎدلﺑﯿﻦ‬
‫ﺧﻮدآﮔﺎه ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﺑﺮون اﺳﺖ و ﺿﻤﯿﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻧﺪارد؛‬
‫ﺑﻠﮑﻪ آدﻣﯽ دﺳﺖﮐﻢ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺮﻫﻢزدن اﯾﻦ‬
‫ﺗﻌﺎدل و ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻧﯿﺎی ﻋﯿﻨﯽ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺟﻬﺎن ذﻫﻨﯽِ‬
‫رؤﯾﺎﻫﺎ و ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎ و ﺑﺎ روی ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻦ و ﮔﺮﯾﺨﺘﻦ از آﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﻮد ﺗﻤﺪﯾﺪی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن درون ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋـﻮض ﻣـﻮاﺟﻪ ﺑـﺎ آن و ﺳـﻌﯽ در ﺗـﺴﻠّﻂ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺑﻪ آزادی‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﭘﺲ از ﮔﺸﺖ و ﮔﺬار در ﺿﻤﯿﺮ‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .115‬رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ وﺿﺪ رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ص‪.17‬‬
‫ﺳﻮدﺟﻮ ﺷﻮرﯾﺪﻧﺪ‪ » .‬اﯾﻦ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری‪،‬‬
‫وﻟﮕﺮدی‪ ،‬ﮐﺎﻓﻪﻧﺸﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎهﻣﺴﺘﯽ‪ ،‬رﯾﺶ و ﮔﯿﺲ ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪،‬‬
‫ﻟﺒﺎﺳﻬﺎی ﻋﺠﯿﺐ و ﻧﺎﻣﻌﻤﻮل ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻣﺘﻈﺎﻫﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﺑﻮرژوا زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻫﺪف ﻣﻌﯿﻨﯽ داﺷﺖ و ﻟﺒﺎس‬
‫ﻣﺮﺗّﺐ و ﭘﺎﮐﯿﺰهای ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬او ﺧﻮد را در ﻟﺒﺎﺳﻬﺎی ﮐﺜﯿﻒ‬
‫و ﺑﺪﻗﻮاره ﭘﯿﭽﯿﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﺳﺮخ و ﭼﻬﺮۀ‬
‫ﺷﮑﻔﺘﮥ ﺑﻮرژوا‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﻮﻫﺎ را ﺑﺮﺳﺮ و ﺻﻮرت ﺧﻮد روﯾﺎﻧﺪ‬
‫و ﻣﺎه ﺑﻪ ﻣﺎه ﺑﻪ ﺣﻤّﺎم ﻧﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﻬﺮۀ ﻻﻏﺮ و رﻧﮓ ﭘﺮﯾﺪۀ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺎ ﺻﻮرت ﮔﻮﺷﺘﺎﻟﻮد و ﮔﻠﮕﻮن ﺑﻮرژوا ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﺮد و‬
‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻗﯿﺎﻓﻪﻫﺎ در ﻣﯿﺎن ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎنﻓﺮاﻧﺴﻮی ﻣﺪﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ آﻧﮑﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺿﻤﻦ دور ﺷﺪن از ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻓﺮاط در‬
‫اﯾﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎ ﺑﺎ ﮐﻢﺧﻮردن و ﺑﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮدن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎﺟﺴﻢ‬
‫ﺧﻮد را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮد ﺑﻠﮑﻪ روﺣﺶ را ﻧﯿﺰ ﺑﯿﻤﺎر ﺳﺎﺧﺖ و‬
‫آنﻗﺪرﺑﻪ دﻧﯿﺎی ﺑﺎﻃﻦ و ﺧﯿﺎل ﺧﻮد ﻓﺮو رﻓﺖ ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ‬
‫از رؤﯾﺖ واﻗﻌﯿّﺎت ﺑﻪ دور ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و ﺷﺎﻋﺮ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﻫﺪﻓﺶ از ﮔﺮﯾﺨﺘﻦ از‬
‫دﻧـﯿﺎی ﺧـﻮد و واﻗـﻌﯿّﺖ‪ ،‬ﯾـﻌﻨﯽ آﻧـﭽﻪ ﮐـﻪ ﺑـﺮﭘـﺎﯾﮥ ﻣﮑﺘﺐ‬
‫ﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﺧﺮدﻣﺪاراﻧﻪ و ﻣﻨﻀﺒﻂ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﺸﻒ دﻧﯿﺎی دﯾﮕﺮی‬
‫در ورای ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺣﺴﺎس ﺑﻮد ﺧﻮد اﻣﺘﯿﺎزی ﺗﻠﻘّﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﺪﻻل ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎس‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﮔﺮﯾﺰ از ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ دﻧﯿﺎی ﺧﯿﺎل و ﺗﮑﯿﻪ ﺑﻪاﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎی دﻧﯿﺎی‬
‫اﺳﺮارآﻣﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻀﺎدّ ﻋﺼﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ آرﻣﺎﻧﻬﺎی اﻧﻘﻼب اﺷﺎره‬
‫ﮐﻨﺪ و آن را رﺳﻮا ﺳﺎزد ﺑﺎزﻫﻢ اﻣﺘﯿﺎز ﺟﺪﯾﺪی ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﻫﺮ دوی اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﯿﺰ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪودی ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎی روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ واﻗﻌﯿّﺘﻬﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺮور در ورای‬
‫اوﻫﺎم‪ ،‬ﺗﺨﯿّﻼت و ﻣﺎوراء ذﻫﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺎﺣﻞ اﻣﻨﯽ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً ﻧﺘﯿﺠﻪای ﺟﺰ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ‪ ،‬ﯾﺄس‪ ،‬ﻧﺎاﻣﯿﺪی‬
‫و در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﻬﺮهای ﺟﺰ ﺟﻨﻮن و ﺧﻮدﮐﺸﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺳﯿﺮ و ﺳﯿﺎﺣﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮدآﮔﺎﻫﺶ ﭘﯿﻮﻧﺪ زﻧﺪ ﺣﺎﺻﻞ آن ﭼﯿﺰی وﻫﻢآﻟﻮد‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﭘﯿﮏﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره دو‬ ‫‪56‬‬

‫ﺑﯽﺧﺮدی ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ داﻣﻦ ادﺑﯿّﺎت را‬ ‫دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ دﻗّﺖ در ﺳﺎﯾﺮ ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬ ‫» ﺑﺮﭘﺎﯾﮥ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾّﻪای اﮔﺮ ﻣﺮدی ﻣﻌﺎﺷﻘﮥ ﺧﯿﺎﻟﯽ را‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ » .‬از ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ اواﺧﺮ‬ ‫ﺑﺮ ﻋﺸﻘﺒﺎزی و ﻣﻬﺮوزی ﺑﺎ زﻧﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ دﻫﺪ آزادی‬
‫ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ از ﺑﺮوز ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﻧﻮ و ﺷﺎﯾﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪ .‬اﻣّﺎ آﻧﭽﻪ راﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎﺷﻘﮥ ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺑﺮ وی‬
‫ﻣﮑﺘﻮم و ﻣﺮﻣﻮز اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﯿﻤﯿﺎﮔﺮی‪ ،‬اﺧﺘﺮﺑﯿﻨﯽ‪،‬‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽدارد ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﮥ ﻧﺎﻣﺄﺟﻮری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻃﺎﻟﻊﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺮدارو و اﮐﺴﯿﺮﻫﺎی ﺟﻮاﻧﯽ از ﻧﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺼﺮ‬ ‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﺷﺨﺺ اﮔﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺳﻮ‬
‫‪119‬‬
‫رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﺎب ﻣﯽﺷﻮد و ﮔﺮﻣﯽ ﺑﺎزار ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪«.‬‬ ‫ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ را ﮐﻪ از ﻣﻌﺸﻮﻗﮥ ﺧﻮد ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮورﺷﮕﺎه‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه در اواﺧﺮ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﺴﭙﺎرد ـ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎی ﻣﻘﺎم ﭘﺪری و ﺷﺮاﻓﺖ‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺟﺎﻣﻌﻪ دور ﺳﺎﺧﺖ ‪،‬‬ ‫ﻧﻔﺲ اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ آزادﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬آری ﭼﯿﺰی‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد آﻧﺎن ﻧﯿﺰ آوارۀ ﺳﺮزﻣﯿﻨﻬﺎی ﺧﯿﺎﻟﯽ و وﻫﻤﯽ ﺧﻮد‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد آزادﺗﺮ اﻣّﺎ ﻧﻪ در ﻣﻘﺎم ﯾﮏ ﭘﺪر و ﯾﮏ ﻋﺎﺷﻖ‬
‫‪116‬‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪» .‬اﺣﺴﺎﺳﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ رﻣﺎﻧﺘﯿﮑﻬﺎ را اﯾﻨﺠﺎ و آﻧﺠﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺎدق و ﺷﻮﻫﺮ وﻓﺎدار و ﻋﻀﻮ ﺷﺮﯾﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪«.‬‬
‫اﺷﮏرﯾﺰی واﻣﯽدارد ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻫﯿﭻ‬ ‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ در ﭼﻨﯿﻦ ورﻃﻪای‬
‫اﺳﺖ‪ « .‬آﻧﻬﺎ از دم دﺳﺖ ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻧﺰواﺷﺎن ‪ ،‬و از‬ ‫ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ﺑﯿﻤﺎری رواﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻤﺎر رواﻧﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫آدﻣﯿﺎن ﻧﺎراﺣﺖاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‪ ،‬در ﻋﯿﻦﺣﺎل‪ ،‬از دﯾﮕﺮان اﺟﺘﻨﺎب‬ ‫ﺣﺘﯽ در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺴﯿﺎر اﺑﺘﺪاﯾﯽ آن ﯾﻌﻨﯽ اﻓﺴﺮدﮔﯽ دارای‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و رﺷﮏ ورزاﻧﻪ دﻧﺒﺎل دوردﺳﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻧﺎﺷﻨﺎس‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺸﮑﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻨﺼﺮی اﺳﺖ ﮐﺎﻣﻼً ﻏﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯿﺸﺎن از ﺟﻬﺎن رﻧﺞ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ از آن ﻣﯽﮔﺮﯾﺰد و اﯾﻦ ﮔﺮﯾﺰ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ او‬
‫آن را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ و آرزو ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻧﻮواﻟﯿﺲ ‪،‬ﺷﻌﺮ‬ ‫را ﻧﺠﺎت ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮﺷﺪت ﺑﯿﻤﺎرﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ ‪،‬‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ را »ﻫﻨﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی دﻟﺮﺑﺎ ﻏﺮﯾﺐ ﻧﻤﻮدن‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﭼﯿﺰی‬ ‫ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ ﺑﯿﻤﺎری ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺎﻧﯿﺎک‪،‬‬
‫را دور و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل آﺷﻨﺎ و ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﮐﺮدن‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫ﺷﯿﺰوﻓﺮﻧﯽ و اﺳﮑﯿﺰوﻓﺮﻧﯽ ﺑﻪ ﺟﻨﻮن ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﯿﺰی را ﻣﯽﺷﻮد رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ و‬ ‫وﺣﺸﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﻟﺤﺎظ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﮐﺮد‪ ،‬اﮔﺮ در ﻓﺎﺻﻠﮥ دور ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﺶ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮ‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ را »وﺣﺸﯽﻧﺠﯿﺐ«‪ 117‬ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﯿﺰی ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﺷﻮد اﮔﺮ ﻇﺎﻫﺮی اﺳﺮارآﻣﯿﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ » ،‬اﯾﻦ ﻗﯿﺎم درونﺑﯿﻨﺎﻧﻪ )ﺳﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮ( ﺑﺮ ﺿﺪّ‬
‫ﭼﯿﺰ ﻋﺎدی‪ ،‬وﻗﺎر ﻧﺎآﺷﻨﺎ ﺑﻪ آﺷﻨﺎ وﻣﻔﻬﻮم ﺑﯿﮑﺮان ﺑﻪﻣﺤﺪود‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ روحﮐﺶ‪ ،‬دﯾﺪﮔﺎن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ را ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی‬
‫‪120‬‬
‫داده ﺷﻮد‪«.‬‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ ﺗﻤﺪّن ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﺎ ﻧﻔﺮت از‬
‫ﺗﻤﺪّن ﻣﺘﺮادف ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﯿﺮاث رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬ ‫ﯾﺎﻏﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﯽﺑﻨﺪ و ﺑﺎری درآﻣﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﺑﺎر‬
‫ﺑﻪ رﻏﻢ ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺄﺳﻒاﻧﮕﯿﺰی ﮐﻪ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﺪان دﭼﺎر ﺷﺪ‪ ،‬از‬ ‫ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ وﻇﯿﻔﻪای را ﺑﻪ دوش ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪118‬‬
‫آن ﻣﯿﺮاث ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اوﻻًرﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺿﺮورت و‬ ‫ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ اﺣﺴﺎس ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﯿﺎز زﻣﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ آﻧﮑﻪ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻣﮑﺘﺐ ﻃﺒﻘﮥ ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﮥ‬ ‫ﭘﯿﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺗﮑﺮار ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﺿﺮورت و اﺣﺘﻤﺎﻻً درک آن ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫دﯾﮕﺮ در ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﺧﺎﻟﯽ از ﻓﺎﯾﺪه ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﺴﻮﯾﻪﻧﮕﺮی‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ﻫﻤﯿﺸﻪ وﯾﺮاﻧﮕﺮاﺳﺖ ﮔﺮﭼﻪ در آﻏﺎز ﺳﺎزﻧﺪه و ﺟﺎﻟﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .116‬ﺳﯿﺮی در ادﺑﯿﺎت ﻏﺮب‪ ،‬ص ‪.135‬‬
‫‪.117‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪،‬ص ‪.54‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﯿﺶ ازﺣﺪّ ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﺴﻢ ﺑﺮ ﺧﺮد ﮐﺎر‬
‫‪.118‬رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺿﺪ رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ ‪ ،‬ص‪. 22‬‬ ‫را ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽﮐﺸﺎﻧﺪﮐﻪ ﺟﻨﻮن ﺑﺮ ﻋﻘﻞ ﺗﺮﺟﯿﺢ داده ﺷﺪ‪ ،‬اﺻﺮار‬
‫‪ .119‬ﺳﯿﺮی در ادﺑﯿﺎت ﻏﺮب‪ ،‬ص ‪.128‬‬
‫‪.120‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص ‪.209‬‬ ‫و ﯾــﮏ ﺟـﺎﻧﺒﻪﻧﮕﺮی در اﺣـﺴﺎسﮔﺮاﯾﯽ ﻧـﯿﺰ ﺑـﺎﻷﺧﺮه ﺑـﻪ‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴـﻢ ‪57‬‬

‫ﺷﺪ ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﻧﺠﺒﺎ و ﺑﺎززاﯾﯽ ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﭘﻮﯾﺎی ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداری وﭘﯿﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ ﺗﺎرﯾﺨﯽ در‬
‫ﺳﺪۀ ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ ﻏﺮب ﺗﺎ ﻇﻬﻮر رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ در اﺳﺎس‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎ و‬ ‫اﺷﺮاف ﺑﺪان روی آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫‪121‬‬
‫ﻏﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻮد‪«.‬‬ ‫در ﺛﺎﻧﯽ رﻣﺎﻧﺘﯿﮑﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﻮد آﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﻧﮑﺘﮥ دﯾﮕﺮ آﻧﮑﻪ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﺟﺎن ﺗﺎزهای ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ آﮔﺎﻫﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ داﻣﻨﮥ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ از ادﺑﯿﺎت ﺑﻪ‬
‫ﺷﻌﺮ را از ﺣﺎﻟﺖ رﺳﻤﯽ و اﺷﺮاﻓﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺮون آورد و ﻓﻀﺎﻫﺎی‬ ‫ﻋﺮﺻﮥاﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﻧﯿﺰ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ‬
‫ﺗﺎزهای ﺑﺪان ﺑﺨﺸﯿﺪ و در ﻣﺠﻤﻮع ﻫﻨﺮ را از ﻗﯿﺪ و‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺧﯿﺰﺷﻬﺎی ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻣﺜﻼً در ﻟﻬﺴﺘﺎن و ﯾﻮﻧﺎن‬
‫ﺑﻨﺪﺧﺪﻣﺘﮕﺰاری ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﻋﻘﻞ و اﺧﻼق رﻫﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫و ﻏﯿﺮه ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺟﺎزه داد ﺗﺎ ﺧﯿﺎل ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺮ و ﺑﺎل ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻔﯿﺪ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ داﺷﺖ‪ .‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﯾﮏ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ در زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﻌﺮ‬ ‫ﻓﺮد ﻫﻮﯾّﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﻣﻌﻨﯽ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺜﺮ‬
‫ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬در ﺳﺎﯾﮥ اﯾﻦ ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺧﯿﺎﻟﭙﺮدازﯾﻬﺎ ﺑﻮد‬ ‫ﺷﺨﺼﯿّﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و داﺳﺘﺎن ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﺑﯿﺶازﭘﯿﺶ‬
‫ﮐﻪ واژﮔﺎن ﭘﺮﺑﺎرﺗﺮ و ﻋﺎﻃﻔﯽ و ﺣﺴﺎﺳﺘﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ارﺟﻤﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﻮاع رﻣﺎﻧﻬﺎ ﻧﻈﯿﺮ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬در ورای ﻧﻈﻢ ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ‪،‬‬ ‫ﻋﺸﻘﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و رواﻧﯽ رﻫﺎورد رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ‬
‫ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻋﺸﻖ و ﻣﻬﺮورزی را ﯾﺎدآور ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﯾﺎد ﺑﯿﺎورد‬ ‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻻﯾﻪﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه‬
‫ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ذاﺗﺎً دوﺳﺘﺪار ﺳﺎدﮔﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻟﻄﺎﻓﺖ‬ ‫ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﭼﺎپ و ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﺷﺪن‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ در ورای ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت دﻗﯿﻖ ﻋﻘﻼﻧﯽ‪ ،‬دﻟﯽ‬ ‫آن ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ و ﻫﻮﯾّﺖ ﻓﺮدی را‬
‫ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻌﯿﺎر ﺳﻨﺠﺶ دﯾﮕﺮی را از ﻧﻮع روﺣﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬در ﺗﻮﺳﻌﮥ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﯽﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﮥ اﯾﻦ‬
‫و ﻣﻌﻨﻮی دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ » ﺣﺴﺎﺳﯿّـﺖ ﻋﺎﻃﻔﯽ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﻧﻘﺶ رﻣﺎن را ﮐﻪ از اﯾﻦ ﭘﺲ ﺳﺨﻨﮕﻮی ﻗﺸﺮﻫﺎ و‬
‫ﯾﮏ ﻗﻠﺐ ﭘﺮﺷﻮر‪ ،‬از ﻗﻀﺎوت ﺧﺸﮏ ﯾﮏ ﻋﻘﻞ آرام و‬ ‫ﺻﻨﻔﻬﺎ و ﮔﺮوﻫﻬﺎی ﻧﻮﯾﻦ اﺟﺘﻤﺎع و درک و ﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﺧﻮﻧﺴﺮد ارزش ﺑﯿﺸﺘﺮی «‪ 122‬ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﮑﻼت آﻧﺎن اﺳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻫﻤﯿﻦﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ازﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻫﺎوزر در ﺑﺤﺚ از رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ‬
‫وﻟﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرت آرﻣﺎنﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺜﻤﺎر و ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﺷﺪن‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯿّﺖ اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ و ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ از‬
‫دﻧﯿﺎی ﺟﺪﯾﺪ درﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ و ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﮥ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﻧﺎﺷﯽﻣﯽﺷﻮد ‪ .‬وی ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ ﻣﮑﻔﯽ در ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪای ﺳﺎﻟﻤﺘﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﯿﺮ ﮐﺎﻟﺮﯾﺞ و ﺳﺎوﺛﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺟﺎﻟﺒﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫دﻧﺒﺎل ﻣﺴﺎواتاﻧﺪ و ﺑﻠﯿﮏ ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮی ﺷﻬﻮدی از ﯾﮏ‬ ‫» ﺟﺎی ﻫﯿﭻ ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﺮﺑﮥ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺒﯿّﻦ‬
‫دوران ﻃﻼﯾﯽ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺳﯽ رواﻧﯽ از زﻣﺎن ﺣﺎل و ﮐﻮﺷﺶ ﺟﻬﺖ ﮔﺮﯾﺰ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﺘﻬﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺟﺪﯾﺪی ﻧﯿﺰ در ﻧﻘﺎدی ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫وﻟﯽ ﻫﯿﭻ ﺑﯿﻤﺎری رواﻧﯽ ﭘﺮﺑﺎرﺗﺮ از اﯾﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‬
‫زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﺎص ﺧﻮد ﻧﻈﯿﺮ ﻧﺒﻮغ‪ ،‬ﺧﻼﻗﯿّﺖ‪ ،‬اﺑﺪاع‪،‬‬ ‫ﺣﺴﺎﺳﯿّﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و روﺷﻦﺑﯿﻨﯽ و اﺣﺴﺎس راﺑﻄﻪﻫﺎ را ﺑﻪ آن ﻣﺪﯾﻮن‬
‫ﺧﻮدﺟﻮش‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ذاﺗﯽ ﺑﻪ وﺟﻮدآوردﻧﺪﮐﻪﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪﻧﺪرت‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻮ آﻧﮑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮش دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون اﯾﻦ ﺣﺴﺎﺳﯿّﺖ ﺷﺪﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪان ﺗﺄﮐﯿﺪﻣﯽﺷﺪ‪ .‬و آﺧﺮﺳﺮآﻧﮑﻪ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢﻏﺰل وﻏﺰﻟﺴﺮاﯾﯽ‬ ‫ﺑﻪ دﺷﻮاری ﻣﻮﻓﻖ ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺪاوﻣﻬﺎی ﺑﺰرگ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ را اﻋﺎده‬
‫را ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮز ﻣﯿﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮ و ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮐﻼﺳﯿﮏ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﺪ‪ ...‬ﺑﺪون‬
‫ﺧﺎﻧﻢ ﮔﺮﺗﺮودﺑﻞ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ از او ﯾﺎد ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺪﻣﮥ‬ ‫آﮔﺎﻫﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺪون ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺪاوم ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺎل‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ازﭼﺎدرﻧﺸﯿﻨﺎن اﯾﺮان ﻋﺒﺎرت زﯾﺒﺎﯾﯽ دارد ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن‪:‬‬ ‫ﺗﻔﮑﺮ رﻣﺎﻧﺘﯿﮑﻬﺎ ﻣﺴﻠّﻂ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﺎرﯾﺨﯽﮔﺮی ﺳﺪۀﻧﻮزدﻫﻢ و ﯾﮑﯽ از‬
‫ژرﻓﺘﺮﯾﻦ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻔﮑّﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﺼﻮّرﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻣﯽﺷﺪ‪.‬ﺑﻪ رﻏﻢ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪ .121‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ج‪ ،3‬ص ‪.201‬‬
‫‪ .122‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪ ،‬ص ‪.44‬‬
‫ﻫﺮاﮐﻠﯿﺖ و ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﺋﯿﺎن‪ ،‬ﻧﺎمﮔﺮاﯾﯽ ﻓﻠﺴﻔﮥ ﻣـﺪرﺳﯽ و ﻃـﺒﯿﻌﺖﮔﺮاﯾﯽ‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﭘﯿﮏﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره دو‬ ‫‪58‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‬
‫»ﯾﮑﯽ از ﻓﻼﺳﻔﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺗﻪ دل آواره‬
‫آرﯾﺎﻧﭙﻮر ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ‪ ، (1363) ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ـ ﻓﺎرﺳﯽ‪5 ) ،‬‬
‫ﺟﻠﺪی( چ‪ ،2‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬درﯾﻐﺎ! ﺑﯿﻢ آن دارم ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑـﻮد اﯾﻦ ﮐﻼم ﺣـﮑﯿﻤﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاﻫﻨﯽ‪ ،‬رﺿﺎ ‪ ، (1347) ،‬ﻃﻼدرﻣﺲ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم اﻧﺘﺸﺎرات زﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ دوﺳﺖ دارد ﺧﻮد را آواره ﺗﺼﻮّر‬
‫ــــ ) ‪ ، (1364‬ﮐﯿﻤﯿﺎ وﺧﺎک‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺮغ آﻣﯿﻦ ﺗﻬﺮان‪.،‬‬‫ﮐﻨﺪ! زﯾﺮا ﮐﻪ در ﺳﺮ ﺑﺰﻧﮕﺎه ﺣﺘّﯽ ﯾﮑﯽ از ﻫﺰار ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻞ‪،‬ﮔﺮﺗﺮود‪ ، (1363) ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺎﯾﯽ از اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ رﯾﺎﺣﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪،‬‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻗﯿﺪ و ﺑﻨﺪﻫﺎی ﺗﻤﺪّن را ﺑﻪ دور اﻧﺪازد؛ ﺑﻨﺪﻫﺎ و‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﺑﯿﺮ‪،‬ﺟﯿﻠﯿﻦ‪ ، (1379)،‬رﻣﺎﻧﺲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺳﻮداﺑﮥ دﻗﯿﻘﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ اوّل‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﮐﺰ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬‫راﺣﺘﯿﻬﺎﯾﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﺎداﺗﯽ ﮐﻪ در اﺛﺮ اﺳﺘﻔﺎدۀ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮﯾﺴﺘﻠﯽ‪ ،‬ﺟﯽ‪.‬ﺑﯽ‪ ، (1363 ) .‬ﺳﯿﺮی درادﺑﯿﺎت ﻏﺮب‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥاﺑﺮاﻫﯿﻢ ﯾﻮﻧﺴﯽ‪،‬‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و زﻧﺪﮔﯽ و اﻣﻨﯿّﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﭼﺎپ اوّل‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﯿﺒﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﻨﻮاﺧﺘﯿﺸﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺟﺒﺮان ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺪی‪ ،‬ﺟﻮاد‪ ،(1373)،‬از ﺳﻌﺪی ﺗﺎ آراﮔﻮن‪،‬ﭼﺎپ‬
‫اوّل‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ‪ ،‬ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ روح ﻣﺤﺒﻮس‪ ،‬آرزوی رﻫﺎﯾﯽ‬
‫‪123‬‬
‫دوراﻧﺖ‪ ،‬وﯾﻞ ‪ ،(1348)،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ زرﯾﺎب ﺧﻮﯾﯽ)‪2‬ﺟﻠﺪ(‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪،‬‬ ‫دارد‪«.‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮاﻧﮑﻠﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪.‬‬ ‫ﻣﮑﺘﺐ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻏﺘﻨﺎم از اﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫ﺳﯿﺪﺣﺴﯿﻨﯽ‪،‬رﺿﺎ‪ ، (1358)،‬ﻣﮑﺘﺒﻬﺎی ادﺑﯽ‪،‬ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ)ج‪ ،(1‬اﻧﺘﺸﺎرات زﻣﺎن‪،‬‬
‫آن را ﻣﮑﺘﺐ آوارﮔﯽِ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻨﺎﻣﯿﻢ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﻋﻠﻤﯽِ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻏﺮب‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮای ﻣﺪّﺗﯽ ﻓﻮرﺳﺖ ‪ ،‬ﻟﯿﻠﯿﺎن ‪ ،(1380)،‬رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﻢ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺴﻌﻮد ﺟﻌﻔﺮی‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﺸﺮ ﻣﺮﮐﺰ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫روح ﻣﺤﺒﻮس ﺧﻮد را ﺑﺎ آوارﮔﯽ رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺸﺪ و ﻧﺘﯿﺠﮥ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدی دروﯾﺶﻣ‪Ĥ‬ﺑﺎﻧﮥ وی ﻣﺤﺼﻮﻟﯽ ﺷﺪ ﭘﺮ ﻓﺎﯾﺪه ﻧﻈﯿﺮ ﻣﯿﺘﺮا‪ ،‬س‪.‬پ‪ ،(1345).‬رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺿﺪرﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‪،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﯿﻞ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﻫﺎوزر‪ ،‬آرﻧﻮﻟﺪ‪ ،(1361)،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﻨﺮ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ اﻣﯿﻦ ﻣﺆﯾﺪ )ج‪ ،(3‬ﭼﺎپ اوّل‪،‬‬
‫رهﺗﻮﺷﻪای ﮐﻪ ﺳﻌﺪی ﭘﺲ از آوارﮔﯽ ﻣﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮔﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﻧﺸﺮدﻧﯿﺎی ﻧﻮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪Cuddon , J.A., (1984) , Dictionary of Literary terms,‬‬ ‫و ﺑﻮﺳﺘﺎن اﺑﺪاع ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ ).‬اﻓﺴﺖﻫﻤﺪان (‬
‫‪Hart, James. P.,(1983) , The oxford companion to‬‬
‫‪American Literature , 5’th edition , Oxford University‬‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫;‪Press,‬‬
‫‪ .123‬ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺎﯾﯽ از اﯾﺮان‪ ،‬ص‪.55‬‬
‫‪Prabble , Margaret, (1985), The Oxford companion to‬‬
‫■‪English literature, Oxford University Press.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬