36.

ბიზაზნტია-საქართველოს ურთიერთობები X-XI საუკუნებში

 არაბთა სახალიფოს დაშლით კარგად ისარგებლა ბიზანტიამ და

აღმოსავლეთში თავისი საზღვრების გაფართოება დაიწყო
 978 წელს ბიზანტიის იმპერატორს თავისი ვასალი ბარდა
სკლიაროსი აუჯანყდა
 ტაოში ელჩად გამოგზავნეს ათონის მთაზე მყოფი ქართველი
ბერი იოვანე - ერისკაცობაში დავით კურაპალატის გამოჩენილი
სარდალი თორნიკე
 დავით III-მ ბიზანტიის იმპერატორს 12 000-იანი ლაშქარი
გაუგზავნა, რომელსაც ერისთავი ჯოჯიკი და იოვანე-თორნიკე
მეთაურობდნენ. გადამწყვეტი ბრძოლა მდინარე ჰალისთან
გაიმართა
 1001 წელს დავით კურაპალატის გარდაცვალების შემდეგ,
ანდერძისამებრს, ტაოს ნაწილს ბიზანტიელი იმპერატორი ბასილ
II დაეპატრონა
 დავით კურაპალატის მიწების გამო საქართველოს მეფემ
გიორგი I-მა ბიზანტიას ომი გაუმართა
 ბიზანტია-საქართველოს შორის ბრძოლა 1021 წელს მოხდა სოფ.
შირმინის მიდამოებში
 1021 წელის ომის ზავი: საქართველო უარს ამბობდა დავით
კურაპალატის სამფლობელოზე და კონსტანტინოპოლში
მძევლად ტახტის მცირეწლოვან მემკვიდრეს ბაგრატ
უფლისწულს აგზავნიდა.
 1046 წელი - სასირეთის ბრძოლა
37. ისლამის წარმოშობა. შიიტები და სუნიტები
 ჩრდილოეთით მოსახლე არაბებს ბუდუინებს უწოდებდნენ
 632 წელს არაბთა მიწა-წყალზე შეიქმნა სახელმწიფო - არაბთა
სახალიფო, რომელსაც მუჰამედმა ჩაუყარა საფუძველი
 ქალაქ იასრიბის მცხოვრებლებმა გაიგეს, რომ მექაში გამოჩნდა
ახალი მოციქული, რომელიც ძმათა შორის მშვიდობაზე
ქადაგებს. მათ თხოვნით მიმართეს მუჰამედს, ჩასულიყო
იასრიბში და მშვიდობა დაემყარებინა. სამაგიეროდ მათ უნდა
მიეღოთ ისლამი
 „ჰიჯრა“ - მუსლიმური წელთაღრიცხვის საწყის თარიღი (622
წელი)
 მუჰაჯირები - ანუ გადასახლებულები
 მედინა - წინასწარმეტყველების ქალაქი
 630 წელს მუსლიმებმა მექა აიღეს
 632 წელს მუჰამედი გარდაიცვალა
 ხალიფა - მუსლიმების წინამძღოლი
 656 წელს ოსმანი მოკლეს და ამის გამო არაბთა სახალიფოში
სამოქალაქო ომი დაიწყო. ამდროს სირიის მმართველი მუავია
იყო
 მუავია ხალიფა გახდა (661-680) და სათავე დაუდო ომაიანების
დინასტიის მმართველობას. სწორედ ამდროს ჩამოყალიბდა
ორი ძირითადი მიმდინარეობა ისლამში - სუნიზმი და შიიზმი
 იმამი - შუამავალია ადამიანსა და ალაჰს შორის
  ომარის მმართველობის დროს არაბებმა დაიპყრეს
მესოპოტამია, რომელიც სასანური ირანის მფლობელობაში
იყო და მათი დედაქალაქი ქტესიფონიც აიღეს, იმავე პერიოდში
დაიპყრეს ბიზანტიის ხელში მყოფი სირია, პალესტინა და
ეგვიპტე
 652 წლისთვის არაბებმა დაიკავეს სასანური ირანის დარჩენილი
ტერიოტირაც
 ხალიფა მუავიამ დაიპყრო ავღანეთი, ბუზარა, სამარყანდი,
მერვი
 ხალიფა მუავიას დროს შეიქმნა უძლიერესი არაბული სამხედრო
ფლოტი

38. ომიანები და აბასიანები. არაბები ევროპაში

 მუავიას დროს ჩამოყალიბდა არაბთა სახალიფოს სახელმწიფო-
ადმინისტრაციული სისტემა
 იმპერიის მიწებს მართავდნენ ხალიფას ნაცვლები, ამირები
 ომიანმა ხალიფებმა დაიწყეს ვერცხლის და სპილენძის ფულის
მოჭრა, რომელსაც საერთაშორისო ვალუტის მნიშვნელობა
მიენიჭა
 VIII ს.-ის 20-იან წლებში არაბულ სამყაროში პირველობის
პრეტენზია განაცხადეს მუჰამედისა და ალის ბიძის აბასის
შთამომავლებმა. მათ აჯანყება ერაყში დაიწყეს, სადაც
ომიანების ბევრმა მოწინააღმდეგემ მოიყარა თავი
 750 წელს ხალიფა მერვან II (საქართველოს ისტორიაში
ცნობილი მურვან ყრუ) დამარცხდა და ეგვიპტეში გაიქცა, სადაც
მოკლეს
 აბუ ლ-აბას ალ-საფაჰის დროს სახალიფოშო აბასიანების
საგვარეულოს მმართველობა დაიწყო
 ომიანების ერთ-ერთმა წარმომადგენელმა დამოუკიდებელი
კორსობის საამირო დააარსა (X ს.-ის 20-იანი წლებიდან ამ
სახელმწიფოს კორდობის სახალიფო ეწოდება)
 გულამები - თურქული წარმომავლობის გამუსლიმებული
ახალგაზრდები
 IX ს.-ის ბოლოდან სახალიფომ დაშლა დაიწყო. შიქმნა
დამოუკიდებელი საამიროები და სასულთნოები - ესპანეთში,
მაროკოში, ეგვიპტეში, შუა აზიასა და სამხრეთ კავკასიაში
 711 წელს არაბებმა და ბერბერებმა მხედართმთავარ ტარიკის
მეთაურობით გადალახეს გიბრალტარის სრუტე და იბერიის
(პირინეს) ნახევარკუნძულზე, ესპანეთში, გიბრალტარის კომცხზე
გადავიდნენ
 ბრძოლა რეკონკისტა IX საუკუნეში დაიწყო და XIII საუკუნემდე
გაგრძელდა. 1492 წელს დასრულდა
 არაბების ბატონობა სიცილიაში XI ს.-ის ბოლომდე გაგრძელდა,
სანამ იქიდან არ გააძევეს ნორმანებმა რობერტ გვისკარის
მეთაურობით
 X საუკუნეში ეგვიპტის სათავაეში ფატმიანების შიიტური
დინასტია მოვიდა
39. არაბობა საქართველოში
 არაბები კავკაიაში პირველად 640 წელს გამოჩნდნენ, როდესაც
სომხეთის სატახტო ქალაქი დვინი აიღეს
 652 წელს სომეხი დიდებულების წარმომადგენლებმა არაბებთან
გააფორმეს ხელშეკრულება, რომლის ძალით სომეხი ხალიფას
ძალაუფლებას აღიარებდა, სანაცვლოდ სამი წლით ხარკისგან
თავისუფლდებოდა
 643-44 წლებში არაბებმა დაიპყრეს დარუბანდი და ალბანეთის
სამეფო.
 654 წელს დაიდო ზავი - ე.წ. „დაცვის სიგელი“ ქართლის
ერისმთავარ პატრიკოსსა და სტეფანოზ II შორის
 657-661 წლებში სახალიფოში შინაომი
 686 წელს ბიზანტიასა და სახალიფოს შორის დაიდო ზავი
 697 წელს ბიზანტიას აუჯანყდა ლაზიკის პატრიკოსი სერგი
ბარნუკის ძე და არაბებს დაექვემდებარა
 702 წელს ხალიფამ შექმნა სახალიფოს პროვინცია - არმენია
 ბიზანტიის იმპერქატორმა ლეონ ისრაველმა არაბები დასავლეთ
საქართველოდან გააძევა და VIII ს. 30-იან წლებში ეგრისი
დაიბრუნა
 735-738 წლებში მურვან ყრუმ დალაშქრა სომხეთი, ქართლი და
ეგრისი
 IX ს.-ის დასაწყისსი ალბანეთში არაბთა წინააღმდეგ დაიწყო
„წითელტანსაცმლიანების“ აჯანყება ბაბწქის მეთაურობით
41. თურქ-სელჩუკთა სახელმწიფოს შექმნა. თურქ-სელჩუკები და
საქართელო
 თურქ-სელჩუკები პირველად XI საუკუნეში ახლო აღმოსავლეთში
გამოჩნდენ
 სელჩუკები ოღუზების სახელით ცნობილი მომთაბარე ტომები
იყვნენ
 სელჩუკიანთა სახელწოდება მათ თავისი მეთაურის, სელჩუკის
სახელიდან მიიღეს, რომელმაც ცალკეული ტომები გააერთიანა
და XI ს.-ის დასაწყისში ისლამი მიიღო
 დაპყრობითი ომების მიზეზები: 1) ისინი საძოვრების დიდ
ნაკლებობას განიცდიდნენ და იძლებულები იყვნენ, ახალ-ახალი
მიწები ეძებნათ; 2) სამხედრო ალაფის მოპოვება და
სამიწათმოქმედო მდიდარი რეგიონების ხელში ჩაგდდება
სურდათ
 1055 წ. თოღრულ-ბეგმა არაბთა სახალიფოს დედაქალაქი
ბაღდადი აიღო
 1071 წელი - მანასკერტის ბრძოლა
 ნიზამ ალ-მულქი ალფ-არსლანისა და მალიქ-შაჰის დროს გახდა
სელჩუკთა სახელმწიფოს საგარეო და საშიანოპოლიტიკის
სულისჩამდგმელი.ლ მას მიეწერება პოლიტიკური ტრაქტატი
„სიასენთ-ნამე“ (წიგნი პოლიტიკის შესახებ), სადაც
ჩამოყალიბებულია სახელმწიფოს მართვის პრინციპები
 ნიზამ ალ-მულქის ხელმძღვანელობით რეფორმები გატარდა
სახელმწიფო მართვის, სასამართლო, სამხედრო სფეროებში
  XI საუკუნის 40-იან წლების ბოლოს კავკასიაში თურქ-სელჩუკთა
პირველი ლაშქარი გამოჩნდა
 XI ს.-ის 60-იანი წლებიდან თურქ-სელჩუკთა შემოსევები
საქართველოში ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა
 1064 წელს თურქ-სელჩუკთა სულთანი ალფ-არსლანი
უზარმაზარი ლაშქრით შემოიჭრა საქართველოში. ამ დროს
საქართველოს მეფე ბაგრატ IV(1027-1072) იყო
 1067-68 წლებში ალფ-არსლანი კვლავ შემოიჭრა
საქართველოში]
 1074 წელი - ზავი
 1080 წლიდან საქართველოში „დიდი თურქობა“ დაიწყო
 გიორგი II 1083 წელს, სულთან მალიქ-შაჰს ეახლა ისპაჰანში, რომ
ზავი ეთხოვა. საქართველოს მუდმივი ხარკი დაეკისრა:
სანაცვლოდ მომთაბარენი ქვეყნიდან გავიდნენ

საქართველოს გაერთიანება

 VIII-IX საუკუნეთა მიჯნაზე საქართველოს ტერიტორიაზე

ჩამოყალიბდა ახალი პოლიტიკური ერთეულები: ტაო-
კლარჯეთის სამეფო, აფხაზთა სამეფო, ჰერეთის სამეფო,
კახეთის სამტავრო, თბისილის საამრო
  ერთიანი საქართველოს ჩამოყალიბების პროცესი IX საუკუნიდან
დაიწყო

43. დავით აღმაშენებელი

 1089 წელს საქართველოს ტახტზე ავიდა 16 წლის დავით IV

 დავითმა შექმნა პოლიტიკურ-სადაზღვეო უწწყება “მსტოვართა“
აპარატი, რომელუც ახორციელებდა კონტროლოს, როგორც
ქვეყნის შიგნით, ისე უცხოეთში ანტისახელმწიფოებრივი
მოქმედების წინააღმდეგ
 1106 წელს დაიწყო გელათის სამონასტრო კომპლექსის
მშენებლობა
 1092 წელს სეულთან მილქ-შაჰის გარდაცვალების შემდეგ თურქ-
სელჩუკთა სახელმწიფოში შინაომი დაიწყო. ამას დაერთო
ჯვაროსნული ლაშქრობის დაწყება აღმოსავლეთში 1096 წელს
 1104 წელს დავით აღმაშენებელმა კახეთ-ჰერეთი შემოიერთა
 ერწუხის ომი
 დავით აღმაშენებელმა 1110 წელს თურქთაგან გაათავისუფლა
ქვემო ქართლის მნიშვნელოვანი ციხე-ქალაქი სამშვილდე, 1115
წელს კი - რუსთავი
 ბრძოლა დიდგურის ველზე მოხდა 1121 წლის 12 აგვისტოს
 დიდგორის ბრძოლის შემდეგ, 1122 წელს, დავითმა
გაათავისუფლა თბილისი და ოთხი საუკუნის მანძილზე
მუსლიმთა ხელშიმყოფი ქალაქი საქართველოს დედაქალაქად
გამოაცხადა
44. საქართველო დავით აღმაშენებლის მემკვიდრეების დროს

 დავით IV აღმაშენებლის გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე ავიდა

მისი ვაჟი დემეტრე I(1125-1156)
 1130ბწელს დემეტრეს წინააღმდეგ მოეწყო დიდებულთა
შეთქმულება, რომლის მიზანი იყო მისი ნახევარძმის,
უფლისწული ვახტანგის გამეფება
 დავით უფლისწულმა 1155 წელს მიაღწია მიზანს, მამა ტახტიდან
ჩამოაგდო და მონასტერში ბერად აღკვეცა
 1177 წელს საქართველოში დაიწყო სამეფო ხელისუფლების
წინააღმდეგ მიმართული ერთ-ერთი ყველაზე დიდი გამოსვლა,
რომელიც „ორბელთა ამბოხის“ სახელითაა ცნობილი
 1185 წელს თამარმა და იური ანდრიას ძემ იქორწინეს
 1189 წელს თამარი დაქორწინდა დავით სოსლანზე,
ბაგრატიონთა ოსეთის შტოს წარმომადგენელზე
 მუსლიმმა მმართველრებმა ადარბადაგანის ათაბაგ აბუბექრის
სარდლობით 1195 წელს საქართველოსკენ გამოილაშქრეს.
შამქორთან ბრძოლაში ქართველთა ლაშქარმა ბრწყინვალე
გამარჯვება მოიპოვა
 1199 წელს საქართველომ ანისი შემოიერთა, ხოლო 1203 წელს -
დვინი
 რუმის სულთანმა რექუნადისნმა 1202 წელს საქართველოსკენ
გამოილაშქრა. ბასიანის ბრძოლაში ქართველთა ლაშქარმა
 დავით სოსლანის და ზაქარია მხარგრძელის სარდლობით
ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა
 ბასიანის ბრძოლიდან ორი წლის შემდეგ საქართველოს სამეფო
ლაშქარმა შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპირო დაიკავა
და იქ საფუძველი ჩაუყარა ტრაპიზონის იმპერიას, რომელსაც
ბაგრატიონთა სამეფო სახლის ნათესავი ალექსი კომნენოსი
ჩაუდგა სათავეში