Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi

Sayı 1Number: 13, Ocak 1January 2007, s. 183-196

19. YÜZYlLlN İKİNCİ YARISINDA BALIKESİR'İN SOSYAL VE

KÜLTÜREL DURUMUNA GENEL BİR BAKlŞ

Mustafa Özsan·

Özet
19. yüzyılın ikinci yarısı Osmanlı İmparatorluğunda modernleşme
hareketlerinin yaygınlaşmaya başladığı bir dönemdir. Tanzimat'la başlayan
modernleşme çalışınaları kendine has bazı avantajlanndan dolayı öncelikle
İstanbul, İzmir ve Seliinik gibi büyük kültür rtıerkezlerinde hissedilmiştir.
Ardından Tanzimat inkılabtrun getirdiği yenilikler, bu üç merkezin dışmda
kalan yerlerdeki sosyal ve kültürel hayatı da değiştirmeye başlamıştır. Fakat söz
konusu dönem ile ilgili akademik araştırmalarda daha çok merkezi otoritenin
bulunduğu yer olan İstanbul'daki ve kısmen İzmir'deki kültürel ve sosyal
değişimler incelenmiş, diğer merkezler genel olarak göz ardı edi1miştir.

Bu makalede Bursa, İstanbul ve İzmir gibi üç büyük kültür merkezinin

arasında yer alan ve Karesi vilayetinin merkezi olan Balıkesir'de 19. yüzyılın
ikinci yarısında, özellikle II. Abdülhamit döneminde ortaya çıkan yenileşme
hareketleri incelenmiştir. Balıkesir söz konusu dönemde ağırlıklı olarak
Müslüman Türk nüfusun yaşadığı bir merkezdir. Bu bakımdan Balıkesir' deki
sosyal ve kültürel hareketlilik aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğunun hakim
unsuru olan Müslüman Türklerin yerıileşme hareketlerine bakışım ortaya
koyması açısından önemlidir.

Anahtar kelimeler: 19. yüzyıl, Balıkesir, kültür, II. Abdülhamit,

moderleşme

A General Aspect Of Balıkesır's Socıal And

Cultural Sıtuatıons In Second Perıod Of 19th Century
Abstract
The second half of 19th century is a period where modernization
movements have started to became prevalent in the Ottoman Empire.Activities
of modernization wihich began with Tanzimat have been principally felt in
cultural centers such as İstanbul,İzmir and Salonik because of their special
advantages.Then , the innovations brought by Tanzimat revolutions commenced
to change social and culturallives in places out of these three centers.But these
academic researches related to this periode, have mainly studied cultural and

• Yard. Doç. Dr. Balıkesir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
 19.Yiizyılın İkinci Yarısında
Balıkesir'in Sosyal ve Kültürel Durumuna Genel Bir Bakış

social changes in İstanbul where the central authority is based and partly in
İzmir and other centers have been neglected.
İn this article a special attention is given to the innovation
movements arised in the second half of 19th century under the ıule of
Abdülhamit ll in Balıkesir which is the center of Karesi Province and situated
among these three big cultural centers such as Bursa ,İstanbul and
İzmir.Balıkesir is a center where a majoritary turkish population live in this
periode.İn this respect,this social and cultural aniination is important in the view
of the fact that it brings up the position of muslim turkish people who are
dominant compasant ofOttoman Empire to innovation activities.

Key words: 19th century, Balıkesir, culture, Abdülhamit rı. modemisation

19. Yüzyılın ikinci yarısı 1839'da ilan edilen Tanzimat Fermanı ile
başlayan yenileşme hareketlerinin imparatorluğa bağlı merkezlerde
yaygınlaşmaya başladığı bir dönemdir. Başta İstanbul olmak üzere, Selanik,
İzmir ve Beyrut gibi imparatorluk bünyesindeki büyük ticaret ve kültür
merkezleri modernleşme hareketlerine sosyal ve kültürel açıdan en rahat ayak
uyduran vilayet merkezleri olmuşlardır. Bu duıum söz konusu merkezlerin
geniş art bölgelerinin bulunmasına, denize açıklığına, buna bağlı olarak birer
liman kenti olmalarına ve nüfuslarının heterojen bir yapı gösteımesine
bağlanabilir. Fakat bu vilayetterin dışında kalan merkezler 19. yüzyılın ikinci
yarısında sosyal ve kültürel açıdan nasıl bir değişim ve dönüşüm göstermiştir?
Tanzimat inkılabının getirdiği modernleşme hareketleri taşradaki vilayetlere
nasıl yansımıştır? Taşrada yenileşme ve modernleşme çalışmalanna bir direnç
gösterilmiş midir? Bu sorulann burada her yönüyle cevap l andın lması elbette
mümkün değildir. Bizim cevapl andırmaya çalıştığımız veya en azından bir fikir
sahibi olmaya çalıştığımız konu yüzyı lın ikinci yarısında Balıkesir' deki
modernleşme hareketleri ve Balıkesir'in 19. yüzyılın ikinci yansındaki sosyal
ve kültürel görünümüdür. Hatta burada bir dönem Hüdavendigar vilayetine
bağlı bir sancak olan, daha sonra müstakil vilayet statüsünü yükseltilen Karesi
vilayetinin sınırlannın tamamındaki genel durumun bile özetlenınesi epeyce bir
mesai ve emek isteyen bir iştir. Bu bakımdan makalemizde Karesi Vilayet
merkezini oluşturan Balıkesir şehrinin 19. yüzyılın ikinci yarısındaki sosyal ve
kültürel görünümünden ve bu şehirdeki modernleşme hareketlerinden ana
çizgileriyle bahsedilecektir.
Balıkesir, on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından önceki dönemlerde,
idari yapılandırmalarda değişiklikler olmakla beraber, genel olarak Karesi

184
 Mustafa Özsarı

sancağının merkezidir'. Sancak beyleri Karesi sancağının merkezi olan

Balıkesir, o zamanki adıyla Balıkesri' de otururlardı.
Bu yıllarda Karesi Sancağı
Bigadiç, Sındırgı, Başgelenbe, Kemer Edremit (Burhaniye), Ayazment,
Edremit, Kozak, İvı·indi, Manyas, Fart (Susurluk) ve Ayvalık kazalarından
oluşuyordu . Karesi sancağı daha sonra 1864'te çıkanlan Vilayetler
2

Nizamnamesi gereğince oluşturulmuş bulunan Hüdavendigar vilayeti sancaklan

arasına girmiştir. 1881 senesinde Biga sancağı Karesi'ye bağlanDllş, Karesi
sancağı Karesi viHiyeti adıyla yeniden oluşturulmuş ve vilayet merkezi Balıkesir
olmuştur. Karesi vilayeti 1888'e kadar devam etmiştir3 • Bu yedi yıllık süre
zarfında Hanidi Paşa Zade Reşat Paşa ile Mehmet Atıf Bey Karesi vilayetinin
valiliğinde bulunan isimlerdir. 1888'de Karesi'nin tekrar Hüdavendigar
vilayetine bağlanarak sancak seviyesine düşürüldüğü görülür. Karesi
Mutasamtlığına da Behçet Paşa tayin edilmiştir. Karesi Sancağı 15 Haziran
1325/18 Haziran 1909'da Hüdavendigar vilayetinden ayrılıp müstakil sancak
olmuş ve bu durum 8 Ekim 1923'e kadar devam etmiştir. 1923'te Türkiye'deki
bütün sancaklar viHiyete çevrilmiş, bu bağlamda Karesi sancağı da Balıkesir
vilayetinin merkezi olmuştur4 •
Şemsettin Sami 'nin Karnusu 'l-A/am adlı eserinde verilen bilgiye göre,
Karesi'nin asıl adı Kara İsa'dır. Karesi Anadolu'nun batısında bir bölgeye ad
olmuştur. Karesi Biga, Samhan ve Hüdavendigar bölgeleriyle çevrilidir.
Karesi'nin, aynı zamanda Marmara denizinde ve Ege denjzinde sahilleri vardır.
Karesi vilayeti hemen tamamıyla Misya'nın topraklarını içine alan bir bölgenin
adıdır.l9. Yüzyılın ikinci yansının başlarında, diğer bir ifadeyle 1850'li yıllarda
Karesi sancağı, merkezi Bursa olan Hüdavendigar vilayetine bağlı beş
sancaktan birisidir ve vilayetin en batısında yer alır. Karesi Sancağı kuzeyden
Marmara denizi, kuzey batıdan Biga müstakil mutasarrıtlığı, batıdan Adalar
denizi, güneyden Aydın vilayeti, doğudan ise Kütahya ve Bursa sancaklanyla
sınırlıdır. Marmara denizindeki Marmara adasıyla Emirali, Paşalimanı ve
Afısya (Afşa) adaları da bu sancağa bağlıdır5 •
İşte Balıkesir, çok eskilerin Misya, Osmanlı Türklerinin ise Karesi diye
adlandırdıkları geniş bir bölgenin ticaret, sanayi, kültür ve sanat merkezi
konumunda olan yerleşim birimidir. 19. asrın ikinci yarısında Balıkesir doğal
olarak İmparatorluğun kültür ve sanat ortamından, daha doğrusu en büyük
kültür ve sanat merkezi olan başkent İstanbul'dan etkilenmiştir. Hatta

İsmail Hakkı (Uzunçarşılı), Karesi Vilt1yeti Tarihçesi, (haz. Abdülmecit Mu tat), Babkesir: 2000,
1

s. ı 19.
2
İsmail Hakkı, a. g. e., s. 119. .
Şemsettin Sami, "Karesi",Ktimusu'l-Alam, 5. c., İstanbul:l314/1896, s. 3631.
3
4
İsmail Hakkı, Karesi Vilayeti Tarihçesi, ss. 120-121.
5
Şemsettin Sami, a. g. e., s. 3631. ·

185
 19. Yüzyılın İkinci Yarısında
Balıkesir'in Sosyal ve Kültürel Durumuna Genel Bir Bakış

İstanbul'da gelişen fıkir ve sanat hareketleri Balıkesir'in kültür ve sanat

atmosferi için de bir belirleyici olmuştur. Bu etleileome elbette tek taraflı
değildir. İstanbul'un kültür ve sanat atmosferi önce vilayetin merkezi olan
Balıkesir'i etkisi altında almış, ardından Balıkesir'in kültür ve sanat ortamı, Ali
Şuuri örneğinde old.uğu gibi, Karesi vilayetine bağlı diğer kaza ve nahiye
merkezlerine doğru bir yayılım göstermiştir. Öte yandan Balıkesir' deki edebi ve
kültürel eğilimler, Müstecabizade İsmet örneğinde olduğu gibi, İstanbul'daki
kültür ve edebiyat çevrelerinde de bir yankı bulmuştur. Kültür merkezleri
arasında karşıhkb etkileşimin eski dönemlere göre biraz daha yoğunlaştığı bu
dönemde vilayet gazetelerinin ve matbaaların önemli bir rolü olduğu gerçeğini
gözden kaçırmamak gerekir6 •
Buna karşılık 19. yüzyılın ikinci yarısına dair yapılan kültür
araştırmalannda genellikle büyük bir kültür ve sanat merkezi olan İstanbul,
biraz da İzmir üzerinde durulmuş, Anadolu'daki diğer kültür merkezleri ve bu
merkezlerde gelişen edebi ve kültürel ortam yeterince araştırılamamıştır.
Halbuki, Ö. Faruk Huyugüzel'in belirttiği gibi, kültürel ilişki ve etkileşim tek
taraflı değil, daha çok karşılıklı etkileşime dayalı diyalektik bir harekettir1 . Bu
bakımdan Türkiye tarihinin en karmaşık dönemlerinden birisi olan ve geniş
çaph bir modernleşme hareketinin başlatıldığı 19. yüzyılın ikinci yarısının
kültürel değişim ve gelişmelerini tespit etmek için sadece büyük kültür
merkezlerinin değil, aynı zamanda diğer merkezlerin de incelenmesinde yarar
vardır. İşte Balıkesir, İstanbul ve İzmir gibi büyük kültür merkezlerinin
ortasında yer alması ve nüfus açı sından çoğunlukla homojen bir nitelik
göstermesi vb. hususlar yüzünden imparatorluk bünyesindeki modernleşme
çalışmalannın bir laboratuarı gibi görünmektedir.
Söz konusu dönemde Balıkesir şehir merkezinin ne durumda olduğunu
anlamak için, Türk çevrelerindeki kültürel ve siyasal hareketlere kaynaklık
eden, fıkir hareketlerinin gelişmesinde ve fıkir adamlarının yetişmesinde önemli
rol oynayan merkeziere bakmak gerekir. Ö. Faruk Huyugüzel'in dediği gibi bu
merkezleri herhalde devrin toplumunun içinde yaşadığı kültürel ortanıda veya
kültür kurumları sistemimizde aramak gerekir8• Ondokuzuncu yüzyılm ikinci
yarısında, Balıkesir'de yaşayan Türk toplumunun fıkri ve kültürel gelişimine
kaynaklık eden başlıca kültür kurumlarını söyle sıralayabiliriz:

6
Vilayet gazete ve matbaalannın XX. Yüzyıl başındaki durumianna dair daha geniş bilgi için bk.
Uygur Kocabaşoğlu-Ali Birinci, "Osmanlı Villlyet Gazete ve Matbaalan Üzerine Gözlemler"
Kebikeç, Yıl: 1, nr.2, 1995, ss. 101-122.
7
Ö. Faruk Huyugüzel,lzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1950), Kültür Bakanlığı Yayınları,
Ankara:2000, s. ı.
8
ö. Faruk Huyugüzel, a. g. e., s. ı.

186
 Mustafa Özsan

1) Cami ve Medreseler
2) Kütüphane ve Kitapçılar
3) Tekke ve Zaviyeler
4) Modem Mektepler
5) Matbaalar
6) Gazeteler
7) Tiyatrolar

ı. Cami ve Medreseler
1887' de basılan Karesi Vilayet Salnamesi 'nde belirtildiğille göre,
Balıkesir ve köylerinde 1305/1887'de 83 camii ve mescit bulunmaktadır • Bu
9

camiierin yanında genellikle birer medrese de vardır. O devirde genel olarak

'ulema' terimiyle ifade edilen din adamları, -imam, hatip ve müderrisler- bu
kurumlarda bir taraftan halka dini ibadet/erin yapılmasında rehberlik ve
öncülük yaparken bir taraftan da vaaz ve 'mev 'ize 'ler veriyor, camilerdeki
kütüphaneleri idare ediyor, öğrenci yetiştiriyor ve dini konularda eserler
kaleme ~lıyorlardı 10 •
Ele aldığtmlz dönem Balıkesir'de medreseterin de eğitim-öğretim
faaliyetlerini yaygın olarak sürdürdüğü bir dönemdir. Örneğin İkinci
Abdü.lhamit döneminde Balıkesir'de 20 tane irili ufaklı medrese olduğu ve bu
okullarda eğitim öğretim faaliyetinin devam ettiği bilinmektedir. Sultan
Yıldınm Bayezid Medresesi, Alaybey Medresesi, Hacı Halil Medresesi, Hacı
Ali Medresesi, Hacı Yahya Efendi Medresesi, İnciroğlu Medresesi, İğneci
Medresesi, Darünnafıa Medresesi, Tevfik Medresesi, İbrahim Bey Medresesi,
Hoca Sinan Medresesi, Keşkek Medresesi, Hacı Kaya Medresesi, Mevlevi Hane
Medresesi ve Kaleli Medresesi Balıkesir'de eğitim-öğretim faaliyetlerini
sürdüren başlıca medreselerdir11• Bunların dışında belirli bir alanda ihtisas
eğitimi veren medreseterin de bulunduğuna dair kayıtlar vardır. Nitekim
Darüşşafaka mezunlanndan Ahmet Nurettin Efendi'nin özel bir Edebiyat
Medresesi açtığı, bu medresenin 20 öğrencisi olduğu yine 1887 Karesi Vilôyet
Salnamesi'nde kaydedilmektedir12 • Aynı dönemde İmparatorluğun önemli
vilayet medreselerinden İzmir' deki medreselerin 40 civannda olduğu dikkate
alınırsa 13 , Balıkesir'de.ki medreselerin sayısal açıdan İzmir'dekiterin yansı
kadar. bir rakama ulaştığı görülmektedir. Alfabetik sırayla Akbaşlı Ahmet

9
Salnamelerde Karesi Sancağı1847-1922, (Haz. Abdülmecit Mutat), Ba1Lkesir:1997, s. 169.
10
Ö. Faruk Huyugüzel, a. g. e., ss. 1-2.
11
Bu medreseler ve.medreselerin müderrislerine dair bk. Salnamelerde Karesi Sancağı, ss. 158-
159.
12
a. g. e., s. 158. ·
13
Ö. Faruk Huyugüzel, a. g. e., ss. 1.

187
 19. Yüzyılın İkinci Yarısında
Balıkesir'in Sosyal ve Kültürel Durumuna Genel Bir Bakış

Efendi, Ali Şuuri Efendi, Camcızade Halil Efendi, Dalkıranzade İsmail Efendi,
Elhac Hüseyin Efendi, Elhac Mustafa Efendi, Gamsızzade Elhac Hafız Efendi,
Kayal artı Mehmet Efendi, KayalarlJ Osman Efendi, Melekzade Elhac Abdullah
Efendi, Süleyman Efendi, ve Yağcıbedirli Mehmet Efendi devıin tanınmış
müderrisleri arasında ·yer alırlar. Bunlann içinde özellikle Ali Şuufı Efendi
dikkati çekmektedir ki 1852'de Darünnafia Medresesi' nin kuran Ali Şuuri
Efendi (öl. 1864) 19. asnn meşhur alimlerinden Cevdet Paşa'dan ders almış,
icazet verme yetkisine sahip değerli bir ilim ve din adarrudır. Nitekim bir süre
Balıkesi r müftülüğü görevinde de bulunan Ali Şuuri Bey aynı zamanda bir
sözlük sahibi ve tasavvufkonulannda kitap telif edecek kadar birikime sahip bir
zattır • Bütün bunlar, 19. asnn ikinci yansında Balıkesir'de medreseterin aktif
14

olarak eğitim-öğretim faaliyetine devam ettiğini, hatta bazılannın bazı alanlarda

uzmanıaştığın ı göstermektedir.

2. Kütüphane ve Kitap çılar

incelediğimiz dönemde Bal ıkesir'de Müslüman Türk okuyucusuna hitap
eden üç kütüphane mevcuttur. Bunlar Selatin Mahallesindeki Elhac Mehmet
Efendi Kütüphanesi, Yıldırı m Camii yanında Elhac Çingeli Mehmet Ağa
Kütüphanesi 15 ve Hisariçi Mahallesindeki Ali Şuuri Kütüphanesidir 16• Hisariçi
Mahallesindeki Ali Şuuri Efendi Kütüphanesi 1898'de meydana gelen Balıkesir
depreminde yıkılmış ve bir daha inşa edilememiştir. Kütüphanedeki kitaplar
Mutasamf Ömer Ali Bey tarafından yaptınlan Hamidiye Kütüphanesine
devredilmiştir 17 • Kitap adedi bakımından zayıf olan bu kütüphanelerde yaklaşık
3000 kitap bulunmaktadır. 1887 tarihli Karesi Salnamesinde belirtilcliğine göre
Elhac Mustafa Efendi ve Zekeriya Efendi o dönemde Balıkesir'in
kütüphanecileri arasında tanınan isimlerdir18• Bir karşılaştırma imkanı vermesi
açısından şunu söyleyebiliriz: Aynı tarihlerde İzmir'de benzer nitelikli ve
Müslüman Türk unsura hitap eden Hisar, Şadırvaıı, Müftülük ve Kemeraltı
kütüphanelerinin faaliyette olduğu bilinmektedir. Bu kütüphanelerden sadece
Müftü Kütüphanesinde 4000 kitabın var olduğunu dikkate alırsak, Balıkesir
merkezinin kütüphane bakımından biraz zayıf kaldığı anlaşılmaktadır 19 •
19. Yüzyılın ikinci yansında Balıkesir'de faaliyette bulunan kitapçılar
hakkında fazla bir bilgiye sahip değiliz. Fakat İstanbul'un meşhur

•• Ali Şuuri Efendi'ye dair daha geniş bilgi için bk. Mustafa Özsarı, "Balıkesirli Bir Modernist
Eğitimci: Şuur! Sabahattin Ali Efendi", Müteferrika, nr.27, Yaz 2005, ss. 213-219.
ıs Salnamelerde Karesi Sancağı, s.159.
16
17
i smail Hakkı Uzunçarşılık, Karesi Meyahiri, Balıkesir: ı 999, s. 16.
Muharrem Eren, Balıkesir ll Müflüleri ve Tarihi Kitabeler, Balıkesir: ı 990, s.13.
18
Salnamelerde Karesi Sancağı, s. 159.
19
Ö. Faruk Huyugüzel, İzmir Fikir ve Sanat Adamları, s. 2.

188
 Mustafa Özsarı

kitapçılarından Arakel Efendi 'nin Haziran 1886' da, İstanbul' daki kitaplığının
bir şubesinide Balıkesir'de açtığı, dükkam idare etmek için de Balıkesir
eşrafından Saatçi Ethem Efendi'yi görevlendirdiği biJinmektedir. Karesi
gazetesinde belirtilcliğine göre, Araket Efendi yeni basılan birçok kitabı
Balıkesidi okuyucuların istifadesine sunmuştur20 • Araket Efendi'nin açmış
olduğu şube dışında o zamanlar Balıkesir' de başka bir kitapçının olup
olmadığını bilemiyoruz.

3. Tekkeler ve Zaviyeler
II. Abdülhamit döneminde diğer merkezlerde olduğu gibi Balıkesir'de de
birtakım teklee ve zaviyelerin bulunduğu rahatlıkla tahmin edilebilir. Ancak bu
konu ayrı bir inceleme hi:ilinde henüz ortaya konulmuş değildir. Fakat
Cumhuriyetin ilanma kadarki dönemde tekke ve zaviyelerin Balıkesir'in ftkir ve
sanat hayatında önemli bir rol oynadığını kabul etmek gerekir. Özellikle
Mevlevilik, Cerrahllik, Rufailik, Uşşili'lik, Nakşibendilik ve Bektaşilik gibi
tarikatiara bağlı olan bazı tekke ve dergahların Balıkesir'de faaliyet gösterdiğini
biliyoruz. Örneğin 1868'de vefat eden Balıkesir'in önde gelen ilim
adamJanndan Hacı İbrahim Ethem Efendi'nin Nakşibendi tarikatına intisap
eylediğini İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Karesi Meşahiri adlı eserinde
bahsetmektedir21 • Yine yukarda belirtildiği gibi Balıkesir'deki medreselerden
birinin Mevlevihane Medresesi olduğu ve Ahmet Efendi ile İbrahim Efendi'nin
bu medrese de müderrislik vazifesi yaptığı dikkate ahnırsa22 , özellikle
Mevleviliğin Balıkesir'de yaygın bir tarikat olduğu anlaşılmaktadır.
Tekke ve zaviyelerdeki önder kişilerin halkı aydınlatma ve o dönemin
ifadesiyle 'irşat' vazifesinde bulunduklarını söylemek mümkündür. Nitekim
Balıkesir'in 19. yüzyılın ikinci yarısında yetiştirmiş olduğu en meşhur edebi
şahsiyetlerden biri olan Müstecabizade İsmet'in (d.1868-öl. 1917) Cerrahi ye
tarikatına meyli olduğu ve bu tarikatın şeyhlerinden feyz aldığı bilinmektedir.

4. Modern Okullar
Balıkesir'de on dokuzuncu asrın
ikinci yarısında bu geleneksel eğitim ve
öğretim kurumlarımn yanı sıra halkın çocuklarına modem usullerle eğitim­
öğretim veren mektepler de açılmıştır. Balıkesir'in sosyal ve kültürel açıdan
modernleşmesine ve yenileşme hareketlerinin halka nüfUz ederek

2
0su konudaki bir haber için bk. Karesi, nr. 13,28 Mayıs 1302/9 Haziran 1886.
21
Karesi Meşahiri, s. 8.
22
1307 Salnamesindeki ilgili anekdot için bk. Salnamelerde Karesi Sancağı, Balıkesir: 1997, s.
159.

189
 19. Yüzyılın İkinci Yansında
Balıkesir'in Sof!.yalve Kültürel Durumuna Genel Bir Bakış

derinleşmesine önemli katkılarda bulunan bu mektepleri ibtidai, rüşdi ve idadi

olmak üzere üç grupta ele atabiliriz. İlk olarak ibtidailere bakalım:
1887'de basılan salnameye göre Balıkesir'de dört ibtidat mektebinin
eğitim-öğretim faaliyetini sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Bunlar alfabetik sırayla
Hacı Mehmet, Hanımzade, Hasan Çelebi ve Vafirzade mektep1eridi~ 3 . Elhac
Ahmet Efendi ve Elbac Hafız Osman Efendi Hasan Çelebi Mektebi 'nin, Emin
Efendi ve Mehmet Hilmi Efendi Hanımzade Mektebinin, Osman Efendi Hacı
Mehmet Mektebi'nin, Tevfik Efendi ise Vafır.dde Mektebi'nin muallimleridir.
Söz konusu mekteplerin öğrenci mevcudu yaklaşık 250'yi bulmaktadu·24 .
Bunların dışında Balıkesir'de 1886 da kız öğrencilerin devam ettiği bir
kız ibtidai mektebinin varlığı kayıtlarda geçmektedir. Karesi gazetesinin 2
Nisan 1302/14 Nisan 1886 tarihli 5. sayısında verilen bir habere göre, söz
konusu mektebin öğretmeni Hafiza Sıddıka Hanım'dır. Sıddıka Hanım, .
b i lemediğimiz bir sebepten dolayı muallimelikten istifa etmiş, yerine Havva
Hanım tayin edilmiştİi5 . Fakat bu mektebin kaç öğrencisi olduğu ve ne zaman
eğitim-öğretime başladığı tam olarak belirli değildir. Ayrıca Mekteb-i İbtidal-i
inas'ın 1887'de yayımlanan salnarnede yer almamış olması, söz konusu
mektebin kapatı l mış olabileceğini düşündürmektedir.
Tanzimat'la birlikte açılan ve ilk okuila lise arasında bir eğitim kurumu
olan Rüşdiye Mektebi Balıkesir'de 1864'te açılmıştır. Rüşdiyenin ilk hocası ve
idarecisi Mehmet Nuri Efendi' di~6 • 1887 Salnamesine göre bu okulda Sadrettin
Efendi, Hafız Abdülaziz Efendi, İbrahim Zihni Efendi ve Hafız Mehmet Emin
Efendi öğretmen olarak çalışmaktadırlar. Bunlardan, İran taraflanndan
Balıkesir'e göç ettiğini tabınin ettiğimiz Sadrettin Efendi, Karesi gazetesinde
bazen Sadr-i Şirvani, bazen de Sadrettin adıyla 30'a yakın makale ve şür
yayımJamıştı~7 • Yine Rüştiye'nin öğretmenlerinden Abdülaziz Efendi'nin eski
tarz şiirler yazdığı ve bu şiirlerini Karesi gazetesinde yayımladığı
bilinmektedi~8 • Modem usullerle eğitim veren bir okul olan Balıkesir
rüşdiyesine sınavla öğrenci alınmaktadır. Gerek öğretmenlerinin niteliği,
gerekse başarılı öğrencilerin devam ettiği bir okul olması bakımından bu okul
şehrin önemli eğitim-öğretim kurumlarındandır.

23
Hasan Çelebi, Vafinade ve Hanımzade mekteplerinin resmi imtihanlannın yaptlacağma dair
bir haber için bk. Karesi, nr. 2 ı , 23 Temmuz ı 302/4 Ağustos 1886.
24
Salnamelerde Karesi Sancağı, s. ı 57-158.
25
Karesi, nr. 5, 2 Nisan 1302/14 Nisan 1886.
26
Salnamelerde Karesi Sancağı , s. l 57.
27
Selmin iskender, Karesi Gazetesindeki Edebf ve Kültürel Mttlıteva Ozerinde Bir Inceleme,
(bylt) Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir: 2005, s. 262.
28
Meselli bk. Karesi, nr. 19, 30Nisan 1302/12 Mayts 1886.

190
 Mustafa Özsan

Balıkesir'i farklı lalan ve bu şehri Manisa, Denizli gibi civar yerleşim

birimlerinden ayınp onu İzmir ve Bursa gibi büyük kültür merkezleriyle yanşır
duruma getiren asıl eğitim kurumu, Balıkesir İdadisi'dir. İsmail Hakkı
Uzunçarşılı'nın Karesi Lisesi müdürüyken, Teşrinisani 1339/Kasıml923'te
hazırlamış olduğu Karesi İdadisi Salnamesi'nden anlaşıldığına göre, Türkiye'de
İdadilerin sayıs ı 1885 yılından itibaren artmaya başlamıştır. Türkiye'de
Mekatib-i İdadiye Müdüriyeti/Orta Öğretim Genel Müdürlüğü de 1308
Teşrinievvelinde (1892 ekiminde) kurulmuştur. Hüdavendigar Vi layeti
dahilinde kurulan ilk idadi Bursa Merkez İdadi-i Mülkisidir. Bu okul 22
Temmuz 1301/3 Ağustos 1885'te tesis edilmiştir. Bundan sonra ll Şubat
1301/23 Şubat I 886'da Karesi İdadisi kurulmuş ve eğitim-öğretime
başlamıştır • İdadiler iki türlüdür. Biri yatılı ve yedi seneliktir. Diğeri ise
29

gündüzlü ve beş seneliktir. İdadilerin ilk üç sınıflan rüşdi, diğer dört sını flan ise
idadidir ki bu tür idadiler vilayet merkezlerinde açılan mekteplerdir. İşte 23
· Şubat 1886'da resmen açılan Karesi İdadisi yedi yıllık yatılı İdadilerden
birisidir. Karesi İdadisi'nin resmi açılışından sonra, sıra idadiye kalıcı bir yer
temin etmeye gelmiştir. Nitekim Karesi İdadisi'ne yer temin ve tespit
edilmesiyle ilgili Karesi gazetesinde 9 Nisan 1302/21 Nisan 1886'da bir haber
çıkmıştır30 :
Saye-i maarif-vaye-i hazret-i padişahfde merkez-i vilôyet olan
Balıkesir'de dahi inşası mukarrer olan Mülkiye Mekteb-i İdô.dfsi için
Balıkesir 'in cihet-i garbiyesinin mürte.fi ve hewidar mahallinde ve kasabanın en
şerefli mevkifnde kain, içinde bir masur-ı 1mi'-i leziz mevcud bulunan ve 4578
zira-i aşarf baJıçeyi havf ve 4 arşın irtifaında taş duvarlarla muhat olan Behçet
Paşa köşkünün eshabından bi 'l-mübiiyaa bu kere ferağının icra kılındığı ve
yakında mektebin inşasına başlanacağı maai-memnuniye haber alınmıştır.
Haberden anlaşıldığına göre Karesi İdadisi, ilk defa Karesi İdadi-i
Mülkisi adıyla açılmış ve okulun binası şehrin en güzel yerlerinden seçilmiştir.
Karesi İdadisinin 19. yüzyılın ikinci yarısındaki gelişim seyrini, bir süre
Balıkesir Milli Eğitim Müdürlüğü yapan İsmail Hakkı Uzuçarşılı şöyle anlattr:
1300/1885 tarihinden itibaren her yerde idadi mektepleri açılmaya
başlandığından Vilayet merkezi olan Balıkesir'de de 130111886 senesi
şubatının ll 'inde elyevm duyı1n-ı umCuniye binasının yanında Celalzade Hanı
dalıilinde idadf mektebi tesis ve küşad edilmiş, bilahere binanın sınıfları artan
talebeyi istitib edememesine mebnf mektep oradan Giridizade Mehmet Paşa
konağının nısfina nakl olunmuştur. Konağın diğer nısfinda oturan Fırka

29
İsmail Hakkı (Uzunçarşılı), Karesi idadi, Sultaııi, Lisesine Mahsus Salname, Balı.kesir:
ı 34211340, s. ı o.
3
°Karesi, nr. ı 6, 9 Nisan 1302/21 Nisan ı 886.
191
 19. Yüzyılın İkinci Yarısında
Balıkesir'in Sosyal ve Kültürel Durumuna Genel Bir Bakış

Kumandanı Neşet Paşa dairesinden bir gece ateş çıkarak 1309 (1894)
senesinde mektep kaffe-i levôzımatıyla yanmış olduğundan Paşa Camii
civarında Uncu Hafiz Adil Efendi 'nin hanesi idadf mektebi ittihaz olunmuştur.
Daha sonraları idadf asıl kendisi için yapılan binaya nakl edilmek suretiyle
seyyôr halden kurtuldu. İdadi binasının 1304 (1888) sene-i maliyesinde ve
maarif müdürü Giridf Hasan Tahsin Bey 'in zamanında temelleri atılıp mektep
çocuklan hocalarıyla beraber gelip dua edilmiş ve bu suretle vaz-ı esas
merôsimi yapılarak kurbanlar kesilmiştir. Bina 1306 (1890) senesinde
yapılmaya başlanmış ve 1311 (1895) senesinde, hicrf 1312'de hitam bulmuştur.
Mektebin yapılması için 7.000 lira sarf edilmiştir. Bittabi angarya bu hesaptan
hariçtir. 1311 senesinde seyyar halinde bulunan idadf bu yeni binaya
taşınmıştı? 1 •
Kısaca Balıkesir'in en etkili eğitim ve kültür kuruml arından birisi olan
Karesi İdadi-i Mülkisi 11 Şubat 1301/23 Şubat 1886'da açılmış ve o günden
beri hizmetini sürdürmüştür. Aydın vilayetinin merkezj olan İzmir İdadlsinin,
ve Hüdavendigar vilayeti merkezi olan Bursa İdadi-i Mülkisi'nin de Karesi
İdadisi'yle yaklaşık olarak aynı tarihlerde açıldığı düşünülürse, Bahkesir'in, 19.
yüzyılın ikjnci yarısında eğitim-öğretim açısından hangi vilayetlerle ve hangi
kültür merkezleriyle yanştığı daha iyi anl aş ıl abilir.
Öğrencilerini imtihanla alan32 Karesi İdadi'sinin öğretime başlamasından
sonra yetiştirdiği en meşhur talebelerden birisi Müstecabizade İsmet'tir. Aynı
zamanda bu okula kayıt yaptıran ilk talebe olan İsmet Bey'in numarası 1 'dir.
Müstecabizade İsmet Karesi İdadisi'nden birineilikle mezun olmuştur.
İstanbul'a yüksek öğrenim için gittiğinde, özellikle 1890'1ı yıllann etkili yayın
organlanndan Mektep ve Musavver Terakki dergilerinin baş yazarlığını yapan,
daha sonra İzmir'de bir ara Hizmet gazetesini çıkaran Müstecabizade, ilk edebi
ve kültürel birikimini yine Karesi İdadisi'nde elde etmiştir. İdadinin ilk
binasının yapıldığı yerde bugün Balıkesir Üniversitesine bağlı Güzel Sanatlar
Fakültesi eğitim-öğretime devam etmektedir. Karesi İdadisi ise Balıkesir Lisesi
adıyla faaliyetlerini sürdürmekte ve o zamanki binasımn biraz yukansında
Balıkesir'in güzide eğitim kurumlanndan birisi olarak eğitim ve öğretime
devam etmektedir. Günümüzde Balıkesir Lisesi adıyla anılan Karesi İdadisi
sadece Balıkesir'in değil, aynı zamanda 1ürkiye'rıin de kökJü eğitim-öğretim
kurumlanndan birisidir.

31
İsmail Hakkı, age., ss. 13-15.
32
Balıkesir Melrteb-i İdadi-i Mülkiyesine Giriş imtihanlan ile ilgili haber için bk. Karesi, nr.31 , 8
Teşrinievvel 1302/20 Ekim 1886; nr. 33,22 Teşrinievvel130213 Kasım 1886.

192
 Mustafa Özsarı

5. Matbaalar
19. yüzyılın ikinci yarısında Balıkesir'deki fikir ve sanat hayatının
gelişimine matbaaların da önemli katkısı olduğu bir gerçektir. Yüzyılın
sonlarına doğru Balıkesir'de Türkçe eser basmak amacıyla iki matbaa
kurulmuştur. Bunlardan ilki 5 Mart 1302/17 Mart 1886'dan itibaren eser
basmaya başlayan Karesi Vilayet Matbaası, diğer ise 1892'de kurulan Cemil
Efendi Matbaasıdır.
Karesi Vilayet Matbaası şimdiki Sosyal Sigortalar Kurumu binasının
bulunduğu bölgede faaliyete geçmiştir. Kol kuvvetiyle çalışan bir makine olan
matbaa büyük ve küçük puntolu harfler içermektedir. Matbaada 8 kişi istihdam
edilmektedir. Matbaanın müdürü Çönezade Mehmet Sadettin Efendi'dir. Hafız
Mustafa Efendi, Ali Efendi ve Hacı Ahmet Efendi matbaanın mürettipleridir33 •
Matbaanın asıl geliri Karesi gazetesinin satışından elde edilmektedir. Bildiğimiz
kadarıyla Karesi Vilayet Matbaasında 1886-1888 tarihleri arasında çıkan Karesi
Vilôyet Gazetesi ile 1887' de hazırlanan Karesi Vilayet Salnamesi basılmıştır.
Balıkesir kültürü açısında önemli bir olay kabul edilen matbaanın açılışı
ve Karesi gazetesinin basıhşı, Balıkesir'de bir bayram atmosferi içinde
kutlanmıştır. Esnaf, memur, öğrenci, öğretmen gibi toplumun hemen her
kesiminden insanlar yeni açılan bu matbaanın şehre ve vilayete faydalarını
konuşmuşlardır34 • Bidayet Mahkemesi azasından Nuri Efendi, Müderrislerden
Müstecabizade Adil Efendi ve Balıkesir'in tanınmış şairlerinden Muharrem
Hasbi Efendi Karesi Vilayet Matbaasının açılışına tarih düşürmüşler, matbaanın
vilayete katkılarını ifade eden şiirler yazmışlardır35 • Yine o tarihlerde
Balıkesir'de yaşayan Seyit Cevat adlı bir İranlı şair de Karesi Vilayet
Matbaası'nın açılışını kutlayan bir şiir kaleme almıştır36 • Fakat şehrin bu sevinci
fazla uzun sürmemiş, 1888'de Balıkesir'in vilayet seviyesinden sancak
seviyesine düşürülerek, Hüdavendigar Vilayetine bağlanması üzerine Karesi
Vilayet Matbaası da sökülerek Bursa'ya götürülmüştür37 •
Vilayet matbaasının Bursa'ya naklinden yaklaşık dört yıl sonra
Balıkesir'de başka bir matbaa kurulmuştur. Bu matbaa, taşbasma kitaplar basan
CemilEfendi Matbaasıdır. 1892'de tesis edilenCemil Efendi Matbaası, Karesi
Vilayet Matbaası gibi kol ile çalışan bir baskı makinesine sahiptir. Birkaç
litoğraf taşına sahip olan Cemil Efendi Matbaası'nda yazıları ilaçlı kağıtlara

33
Bk.l305 Karesi Vilayet Salnamesi, Salnamelerde Karesi Sancağı, Balıkesir: 1997, s. I 60.
34
Abdullah Yurdakök, Balıkesir Basın Tarihi, Balıkesir: 1992, s. 10.
35
İlgili şiirler için bk. Karesi, nr. 7, 16 Nisan 1303/28 Nisan 1887.
36
"Matbaanın Küşadına Dair Muteberan-ı Teb'a-i İraıll'den Seyit Cevat Efendi'nin" şiiri için bk.
Karesi, ıır. 9, 30 Nisan 1302/12 Mayıs 1887.
37
Abdullah Yurdakök, a. g. e., ss. lO-I 1.

193
 19.Yüzyılın İkinci Yansında
Balıkesir'in Sosyal ve Kültürel Durumuna Genel Bir Bakış

esld kütüphane memurlanndan hattat Hakkı Bey yazmakta, Ceınil Efendi de bu

kağıtlan taşiara nakletmektedir. 1911 'de Cemil Efendi Matbaası için dölane taş
getirtihniştir. 1910'dan sonia Balıkesir'de yay ımlanan Balıkesir, Yıldırım ve
Karesi gazeteleri Cernil Efendi matbaasında basılmıştıf3 8 • Söz konusu gaZeteler
dışında Cemil Efendi matbassında hangi eserlerin hasıldığını ne yazık ki
bilemiyoruz.

6. Gazeteler
Matbaaya bağlı olarak 19. yüzyılın ikinci yansında Balıkesir kültür ve
sanat hayatına canlılık getiren en önemli yayın organı şüphesiz Karesi
gazetesidir. S Mart 1302-30 Mart 1304 (17 Mart 1886-11 Nisan 1888) tarihleri
arasında haftalık olarak yayımlanan Karesi g~zetesi toplam 1OS sayı çıkmıştır. 4
sayfa olarak basılan Karesi'nin bir nüsbası 60 paradır. Karesi gazetesi, ayru
zamanda Balıkesir'de basılan ilk süreli yayınd ı r. Karesi matbaası Müdürü
Mehmet Sadettin Bey gazetenin başyazarı ve Balıkesir'in ilk gazetecisidir. Bu
bakımdan Karesi gazetesi Balıkesir'de gazeteciliğin ve Balıkesir basın tarihinin
başlangıç noktasını oluşturur. Karesi gazetesinin basıtması başta İstanbul basını
olmak üzere diğer basın yayın organları tarafı ndan halka duyurulmuş, Karesi
gazetesi övgü dolu ifadelerle tanıtılmıştır. Bunun üzerine Karesi gazetesi yazı
heyeti kısa bir teşekkür yazısıyla gazetelerine yönelik olumlu görüşler ileri
süren diğer gazetelere teşekkür etmiştir39 •
Gazetede şiir, hikaye, mektup, mensur şiir gibi edebi ve yarı edebi
nitelikli eserlerin yanı sıra felsefe, eğitim, coğrafya, tarih, bayındırlık, kamu
idaresi, hukuk, tarım, ziraat, tıp ve halk sağlığı gibi pek çok alanda SOO'e yakın
yazı yayımlanmıştır. Bunlara ilave olarak Karesi gazetesi 1886-1888 tarihleri
arasında Balıkesir ve çevre yerleşim merkezlerine dair kültür, sanat, siyaset,
ekonomi, asayiş, yönetim konulanyla ilgili birçok habere sayfalarında yer
vermi ştir. Bu haberler Balıkesir'in ve çevre yerleşim merkezlerinin tarihine
yönelik araştırma yapacak araştırmacılar için önemli belge ve bilgiler
içermektedir.
Gazeteye dair bir araştırma yapan Selmin İskender'in belirttiğine göre
"Karesi Balıkesir ve çevresinde oldukça etkili bir yayın orgamdır. Hatta gazete
İstanbul, Bursa, İzmir gibi çevre vilayetlere de gönderilmiş, söz konusu
vilayetlerden Karesi gazetesinde yayımlanmak üzere yazılar verilmiştir. Karesi
gazetesinde yayım l anan edebi eserler ll. Abdülhamit döneminde Balıkesir

38
Abdullah Yurdakök, a. g. e, s. 16.
istanbul gazetelerine ve diğer viHiyet gazetelerine yönelik teşekkür yazısı için bk. "Arz-ı
39

Teşekkür", Karesi, nr. 7, ı 6 Nisan 1303/28 Nisan ı 887.

194
 Mustafa Özsan

hallanın estetik zevkini ve estetik eğilimlerini ortaya koyması bakımından son

derece önemlidir. Balıkesidi yazar ve şairler Karesi aracılığıyla eserlerini
yayımlama imkanı bulmuşlar, bir losını daha sonra Türkiye genelinde etkili
olmayı başarmışlardır'.4°. Ali Haydar, Ahmet Nurettin, Arvanet Agaton, İbrahim
Efendi, Mehmet Feyzi Efendi, Mehmet Nuri Efendi, Muharrem Hasbi, Biga
Bidayet Mahkemesi Katibi Recep Efendi, Muallimlerden Sadrettin Efendi
Karesi gazetesinde en çok yazı yazan isimlerdir. Bunların yanı sıra Abdülaziz
Mecdi Tolun ve Müstecabizade İsmet gibi daha sonra Türkiye genelinde
meşhur olan yazar ve şairlerin ilk yazı ve şiirleri yine bu gazetede çıkmıştır.
Bütün bunlar iki yıl gibi bir süre yayımıanmasına rağmen Karesi gazetesinin
Balıkesir'in kültür hayatında önemli bir başlangıç noktası teşkil ettiğini ortaya
koymaktadır.

7. Tiyatrolar
19. yüzyılınikinci yansında tiyatroların da halkın fikir ve sanat hayatının
gelişmesinde mutlak bir rolü olduğu gerçeği gözden kaçırılmamalıdır. Bu
dönemde, imparatorluğun diğer merkezlerinde olduğu gibi Balıkesir'de de
belirgin bir tiyatro faaliyeti gerçekleşmiştir. Fakat bu faaliyetlerin hangi sıklıkla
gerçekleştiğini, Balıkesir' de bir tiyatronun kurulup kurulmadığını veya
kurulduysa ilk gösterinin ne zaman gerçekleştiğini tam olarak.tespit edemedik.
Bununla beraber, Karesi gazetesindeki çıkan bir ilan 1886'de Balıkesir'e Agah
Efendi tiyatrosu adlı bir tiyatronun geldiğini göstermektedir41 • Söz konusu
ilanda Agah Efendi tiyatrosunun aynı yılın Ramazan ayı sonunda gösteri
yapacağı belirtilmiştir. Bu ilandan bir hafta sonra yine Karesi 'nin 21 Haziran
1302/3 Temmuz 1886 tarihinde çıkan 15. sayısında Agah Efendi tiyatrosunun
bir oyun sergileyeceği haber verilmektedir42• Haberden anlaşıldığında Agah
Efendi tiyatrosu Balıkesir' e gelmiş ve Ramazan ayının başlangıcından sonuna
kadar bir ay süreyle Balıkesir'de oyunlar ve gösteriler sergilemiştir. Fakat bu
tiyatroların hangi salonda verildiği, hangi oyunların oynandığı, seyircinin
niteliği vb. konularda ayrıntılı bilgiye ulaşamarlık Bunların dışında yine Karesi
gazetesinde çıkan başka bir haberden bir tiyatro ve sirk grubunun Balıkesir' e
geldiği ve gösteri yaptığı anlaşılmaktadır • Fakat bu gurubun hangi oyunu
43

oynadığı tespit edilememiştir.

40
Selmin İskender, Karesi Gazetesindeki Edebf ve Kültürel Muhteva Üzerine Bir İnceleme, (bylt),
Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir: 2005, s. 88.
41
Ramazan ayı sonunda Agah Efendi tiyatrosunda eğlenceler yapılacağına dair Karesi
gııZetesinde çıkan bir iliiniçin bk. Karesi, nr. 14, 4 Haziran 1302/16 Haziran 1886.
42
Karesi, nr. 1S, 21 Ramazan 1303/11 Haziran 1302, ·
43
İlgili haber için bk. "Tiyatro ve Cambazlar Balıkesir'de", Karesi, nr. 23, 6 Ağustos 1302/23
Haziran 1886.

195
 19. Yüzyılın İkinci Yarısında
Balıkesir'in Sosyal ve Kültürel Durumuna Genel Bir Bakış

Balıkesir'de 19. yüzyıhn ikinci yarısında gerçekleşen tiyatro faaliyetleri

elbette yukandaki haber ve ilanlardakilerden ibaret değildir. Modemleşme
hamlelerinin yavaş yavaş taşradaki kültür merkezlerine yayı lmaya başladığı bir
dönemde Balıkesir'de benzer faaliyetlerin daha önceleri başladığı rahatlıkla
tahmin edilebilir. Bu bakımdan 19. yüzyılın ikinci yarısında Balıkesir'de tiyatro
faaliyeti araştırılması gereken bir başka konudur.
Sonuç olarak 19. yüzyılın ikinci yarısı, özellikle de ll. Abdülhamit
Dönemi Balıkesir' de sosyal ve kültürel açıdan önemli değişim ve dönüşüml erin
yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemde şehirde modernizm ile gelenek birlikte
varlığını sürdürmüştür. Balıkesir Rüştiyesi ve Karesi Mülkiye Mekteb-i İdadisi
gibi modem usullerle eğitim-öğretim veren okullar bu dönemde açılmıştır.
Müstecabizade İsmet, Helvacızade Muharrem Hasbi, Abdülmecit Vecdi Tolun
gibi isimler bu okullardan yetişmiş, değerli edebiyat ve kültür adamlarıdır.
1886'da Karesi İdadisi adıyla açılan Balıkesir Lisesi, gerek yetiştirdiği
öğrenciler gerekse öğretmenleriyle Bahkesir'de Müslüman Türk unsurun
önemli eğitim-öwetim kurumlanndan biri olarak bugün de faaliyetlerini
sürdürmektedir. Ote yandan, 19. asrın ikinci yarısında Müslüman Türk unsurun
geleneksel eğitim-öğretim kurumlannın başında gelen medreseler de eğitim­
öğretim faaliyetlerini devam ettirmiştir. Özellikle Şuuri Sebahhatin Ali Bey;
Darünnafia Medresesi'ni kurmuş, bu medresede yeni usulleri tatbik etmiş ve
pek çok ogrenci yetiştirmiştir. Cumhuriyetten soma Medreselerin
kaldırılmasıyla birlikte Darünnafia Medresesi kapatılmış, binası Ali Şuuri
İlköğretim Okulu adı altında eğitim-öğretim hizmetine devam etmiştir. 1886'da
kurulan Karesi Vilayet Matbaası ve aynı tarihte yayım hayatına atılan ancak iki
yıl yayımlanabilen Karesi gazetesi yine bu dönemin ütünüdür. Karesi,
yayımlandığı dönemde özelde Balıkesir' i n genelde Karesi Vilayetinin sesi
olmuştur. Karesi gazetesi Balıkesir'i dış dünyaya açan ve dış dünyadaki
gelişmeleri hemen hemen eş zamanlı olarak Bahkesir'e yansıtan önemli bir
yayın organıdır. Yine 19. yüzyılda Türk halkının modernleşmesinde önemli
katktlan olduğunu bildiğimiz tiyatrolar da bir taşra vilayeti sayı l an Ba lıkesir'de
gösteriler yapmış, eğitici ve eğl endicici işlevini burada da sürdürmüştür. Ancak
Karesi Vilayet gazetesinin 1888'de yayımına ara vermiş olması ve II.
Meşrutiyet dönemine kadar Balıkesir'de herhangi bir süreli yay1nın çıkmamış
olması şehirdeki sosyal ve kültürel değişimin biraz karanlı kta kalmasına yol
açmıştır. Bütün bunlar, Balıkesir'de Tanzimat'ın getirdiği modernleşme ve
yenileşme hareketlerinin ondokuzuncu yüzyılın ikinci yansından itibaren
Balıkesir'e yansımaya başladığını, Balıkesir'de de büyük bir değişim ve
dönüşümün ortaya çıktığım göstermektedir. Son olarak şunu da belirtmek
gerekir: Ondokuzuncu asnn ikinci yansındaki yenileşme hareketlerine
Balıkesir'de açık bir direnç gösterilmemiş, şehir büyük ölçüde yeniliklere açık,
fakat geçmişi muhafaza eden kimliğini korumuştur.

196