Różnorodność budowy i funkcji plastydów

Wprowadzenie
Przeczytaj
Symulacja interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Różnorodność budowy i funkcji plastydów

Plastydy to organelle komórkowe występujące u roślin oraz pro stów roślinopodobnych. Zawarte w nich barwniki
nadają barwę organom roślinnym: liściom, korzeniom, owocom.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Plastydy to otoczone podwójną błoną białkowo‐lipidową organelle występujące w komórkach roślin

oraz niektórych protistów roślinopodobnych. Plastydami są zielone chloroplasty, którym rośliny
zawdzięczają zdolność do fotosyntezy. Wyróżniamy także bezbarwne leukoplasty, które gromadzą
substancje zapasowe, nadające kolor owocom i kwiatom chromoplasty czy obecne w starzejących
się komórkach gerontoplasty.

Twoje cele

Przedstawisz kryteria klasyfikacji plastydów.

Omówisz warunki, w jakich dochodzi do przekształceń różnych rodzajów plastydów.
Przedstawisz związek budowy każdego z rodzajów plastydów z pełnioną funkcją.
Przeczytaj

Plastydy występują u roślin oraz niektórych protistów roślinopodobnych. Część z nich zawiera
barwniki nadające barwę kwiatom, owocom, liściom. Inne są bezbarwne i gromadzą substancje
zapasowe. Wszystkie plastydy mają kształt owalny, a u roślin są otoczone dwiema błonami
białkowo‐lipidowymi. Ich błona zewnętrzna jest gładka, a wewnętrzna tworzy pofałdowania
w postaci spłaszczonych cystern zwanych tylakoidami. Wnętrze plastydów wypełnia koloidalna
macierz nazywana stromą. Podobnie jak mitochondria organelle te stanowią samopowielające się,
półautonomiczne struktury. Mają własną, koliście zwiniętą cząsteczkę materiału genetycznego
w postaci kwasu nukleinowego DNA oraz rybosomy typu 70S, na których syntetyzują część
plastydowych białek. We wszystkich plastydach występują plastoglobule.

PLASTYDY

Bezbarwne

Proplastydy

Etioplasty

Leukoplasty

Amyloplasty

Proteinoplasty

Elajoplasty

Barwne

Aktywne w procesie fotosyntezy

Chloroplasty

Nieaktywne w procesie fotosyntezy

Chromoplasty

Gerontoplasty

Plastydy możemy podzielić ze względu na pełnione funkcje oraz obecność lub brak barwników.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Proplastydy

Wszystkie rodzaje plastydów powstają w trakcie

rozwoju rośliny z prekursorów – proplastydów.
 Proplastydy to rodzaj plastydów niedojrzałych
i niewyspecjalizowanych. W dużych ilościach
występują w komórkach embrionalnych
budujących ciało zarodków roślin (w nasionach)
oraz w komórkach merystematycznych.

Ich system błon białkowo‐lipidowych jest słabo

rozwinięty. Błona wewnętrzna tworzy
pojedyncze pęcherzyki – tylakoidy. W stromie
Proplastydy znajdują się w komórkach
obecne są pojedyncze ziarna skrobi, karotenoidy
merystematycznych, np. korzenia.
Źródło: Robb Leahy, Unsplash, domena publiczna.
oraz nieobłonione kuliste ciała – plastoglobule.
Główną funkcją proplastydów jest podział
i różnicowanie się w inne rodzaje plastydów.

Przekształcenia plastydów

Plastydy tworzą dużą, dynamiczną grupę organelli komórkowych. W zależności od czynników

środowiska, głównie obecności światła lub jego braku, jeden typ plastydu może się różnicować
w inny: jednego dnia są bezbarwne, później zielone, inne zaś – najpierw zielone, a następnie żółte.

Możliwości powstawania i przekształcania się różnych rodzajów plastydów.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W przekształceniach plastydów ważną rolę odgrywają plastoglobule zlokalizowane m. in. w ciałach

prolameralnych.

Rola plastoglobul (zaznaczone na czarno) w różnicowaniu plastydów.

Plastoglobule gromadzą składniki błon komórkowych i uczestniczą w tworzeniu i przebudowie systemu błon
wewnętrznych podczas przekształceń plastydów.
Źródło: licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rodzaje plastydów

Źródło: Mnolf, Ari_Colour, Inac ve account – ID 1195798, ivabalk (Pixabay), licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
aparat fotosyntetyczny

(foto – gr. photos – światło, pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek
znaczeniowy ze światłem) zestaw wszystkich elementów potrzebnych do przeprowadzenia
fotosyntezy: błony tylakoidów, barwniki fotosyntetyczne, enzymy

chlorofil

(gr. chloros – zielony, phyllon – liść) barwnik fotosyntetyczny odpowiedzialny za wyłapywanie

energii pochodzącej ze światła słonecznego

chloroplasty

rodzaj plastydów barwnych zawierających zielony barwnik chlorofil, wewnątrz których zachodzi
proces fotosyntezy

chromoplasty

rodzaj plastydów barwnych zawierających pomarańczowoczerwone i żółte barwniki; nadają kolor

owocom, płatkom korony kwiatów, niektórym korzeniom

ciała prolamelarne

występująca w etioplastach sieć błoniastych rurek będących uwypukleniem wewnętrznej błony

białkowo‐lipidowej etioplastów

e oplasty

rodzaj plastydów bezbarwnych występujących w nadziemnych organach roślin hodowanych

w warunkach braku dostępu do światła

gerontoplasty

rodzaj plastydów powstałych z chloroplastów starzejących się komórek liści; zawierają barwniki
należące do organicznych związków chemicznych: pomarańczowoczerwone karoteny i żółte
ksantofile

leukoplasty

rodzaj plastydów bezbarwnych występujących głównie w organach podziemnych; odpowiadają

za przechowywanie materiałów zapasowych

plastoglobule

nieobłonione ciała zawierające m. in. karotenoidy i estry kwasów tłuszczowych; występują we

wszystkich plastydach, m. in. w ciałach prolamellarnych

plastydy

organelle otoczone podwójną błoną białkowo‐lipidową, zawierające własne DNA i rybosomy

i mające zdolność do samoreplikacji
proplastydy

rodzaj plastydów pierwotnych, z których powstają inne rodzaje plastydów

protochlorofilid

bezpośredni prekursor chlorofilu

tylakoidy

błoniaste struktury w postaci pęcherzyków i rureczek będące elementem błony wewnętrznej

Symulacja interaktywna

Polecenie 1

Klikając na strzałkę przeprowadź symulację powstawania i przekształcania się plastydów w zależności

od warunków oświetlenia.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla rośliny ma zdolność przekształcania się plastydów.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Połącz w pary rodzaje plastydów z ich funkcjami.

Gromadzą substancje zapasowe. E oplasty

Dają początek wszystkim rodzajom

Chromoplasty
plastydów.

Nadają jesienną barwę liściom. Proplastydy

Dają żółte zabarwienie pędom rosnącym

Leukoplasty
bez dostępu do światła.

Ćwiczenie 2 輸

Gdy bulwa ziemniaka wykiełkuje w piwnicy, jej pędy są jasnożółte. Po przeniesieniu w oświetlone
miejsce pędy zazieleniają się. Uporządkuj kolejne etapy przekształcania się plastydów, które w takiej
sytuacji zachodzą.

Etioplasty
Chloroplasty
Proplastydy
Ćwiczenie 3 醙

Wskaż czynnik (brak światła/obecność światła) odpowiedzialny za przekształcenia plastydów.

proplastydy → e oplasty, chloroplasty → chromoplasty, proplastydy → chloroplasty, chloroplasty →

e oplasty, e oplasty → chloroplasty

Brak światła

Obecność światła

Ćwiczenie 4 醙

Wybierz prawidłowe pojęcia w każdym zdaniu, tak aby powstał tekst z prawdziwymi informacjami
o plastydach.

Najbardziej pierwotną formą plastydów są gerontoplasty proplastydy, które możemy zaobserwować

w komórkach tkanek merystematycznych okrywających. W pędach podziemnych nadziemnych roślin
hodowanych w warunkach braku światła okresowo przekształcają się one w e oplasty leukoplasty.
Gdy roślinę wystawimy na działanie światła, plastydy te przekształcą się w chloroplasty e oplasty.
Ćwiczenie 5 醙

Oceń, czy podane w tabeli stwierdzenia dotyczące funkcji plastydów są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Plastydy przechowują część □ □

materiału genetycznego.

Plastoglobule biorą udział □ □

zarówno w powstawaniu,
jak i degradacji aparatu
fotosyntetycznego.

Fotosynteza może zachodzić □ □

we wszystkich plastydach.

System błon wewnętrznych □ □

leukoplastów jest słabo
rozbudowany, ponieważ
pełnią one funkcję
spichrzową.
Ćwiczenie 6 難

Lawenda.
Źródło: manfredrichter, Pixabay, domena publiczna.

Chromoplasty nadają barwę płatkom korony kwiatów. Wyjaśnij, jaką rolę w rozmnażaniu roślin odgrywają chromoplasty.

Ćwiczenie 7 難

Uczniowie przygotowali dwie doniczki z ziemią oraz nasiona grochu. Do doniczki I wysiali nasiona
grochu i umieścili ją w warunkach światła na parapecie. Do doniczki II wysiali nasiona grochu
i umieścili ją w warunkach braku światła, nakrywając doniczkę kartonowym pudełkiem. Po dwóch
tygodniach porównali wykiełkowane rośliny i stwierdzili, że te, które rosły na świetle, są zielone, mają
krótsze i grubsze pędy oraz rozwinięte blaszki liściowe. Rośliny hodowane w ciemności miały
bladożółte, wiotkie pędy, a blaszki liściowe były słabo rozwinięte. Następnie doniczkę II z roślinami
umieścili w warunkach światła na parapecie i obserwowali, jak w kolejnych dniach nabierają zielonego
zabarwienia.

Sformułuj problem badawczy do tego doświadczenia.

Ćwiczenie 8 難
Wyjaśnij, dlaczego pędy roślin hodowanych bez dostępu światła zmieniły barwę po przeniesieniu na parapet. Uwzględnij rodzaje
plastydów.

Ćwiczenie 9 難

Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny i innych białek. Jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego
funkcjonowania organizmu. Jednak jego stosowanie i suplementacja wymagają dużej wiedzy na temat
jego przyswajania, działania i interakcji z innymi składnikami żywności. Niedobory żelaza są przyczyną
wielu schorzeń, w tym nieodwracalnej utraty zdolności do uczenia się oraz anemii. Ferrytyna, czyli
białko magazynujące żelazo, powszechnie występuje w organizmach żywych. Ferrytyna roślinna nosi
nazwę fitoferrytyny i znajduje się przede wszystkim w plastydach: chloroplastach liści oraz
amyloplastach korzeni i nasion.

Na podstawie tekstu wyjaśnij, dlaczego osoby z anemią powinny, w konsultacji z lekarzem, wzbogacić swoją dietę o fasolkę szparagową
oraz szpinak.
Dla nauczyciela

Autor: Agnieszka Pieszalska

Przedmiot: biologia

Temat: Różnorodność budowy i funkcji plastydów

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Komórka. Uczeń:
8) opisuje budowę mitochondriów i plastydów ze szczególnym uwzględnieniem chloroplastów; dokonuje
obserwacji mikroskopowych plastydów w materiale biologicznym;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii
i inżynierii;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

dokonuje podziału plastydów;

omawia warunki, w jakich dochodzi do przekształceń różnych rodzajów plastydów;
wykazuje związek budowy każdego z rodzajów plastydów z pełnioną funkcją.

Strategia nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;
5 × 5 × 5;
analiza tekstu źródłowego;
pogadanka.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale.

Przebieg lekcji:

Faza wstępna:

1. Nauczyciel zadaje pytania: „Jak to się dzieje, że latem pigmentacja skóry człowieka się zmienia,
nadając jej ciemniejszy odcień?”. Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że rośliny również zmieniają
kolory i staje się to pod wpływem światła oraz dzięki obecności plastydów.
2. Nauczyciel podaje cele lekcji i formułuje jej temat.
3. Uczniowie przypominają budowę komórki roślinnej, zwracając uwagę na położenie i budowę
plastydów.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli uczniów na pięć grup po pięć osób. Można to zrobić w następujący sposób:
na niewielkich karteczkach wypisać symbole A1, A2, A3, A4, A5, B1, B2 itd. aż do E5. Stoły
oznaczyć literami A, B, C, D, E. Następnie losowo rozdać kartki uczniom i poprosić ich
o znalezienie stołu z literą taką jak na kartce. W drugiej części ćwiczenia stoły numerujemy od
1 do 5 i prosimy o znalezienie stołu o liczbie zgodnej z numerem.
2. Utworzone grupy otrzymują zagadnienia do opracowania, które każdy członek grupy zreferuje
pozostałym uczniom w nowo utworzonych grupach. Zagadnienia: grupa A – rodzaje plastydów,
grupa B – proplastydy, grupa C – etioplasty, grupa D – chromoplasty, grupa E – leukoplasty,
chloroplasty, gerontoplasty. Czas pracy: 10 minut, Źródło: e‐materiał.
3. Nauczyciel obserwuje pracę grup. Odpowiada na pytania, w razie potrzeby udziela
dodatkowych instrukcji.
4. Po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel tworzy nowe grupy, tak by w każdej z nich był
obecny przedstawiciel każdej z poprzednich grup dyskusyjnych, numerując stoły od 1 do 5.
5. Po utworzeniu nowych grup każdy jej członek prezentuje informacje opracowane
w poprzedniej grupie. Czas pracy w nowych grupach: 15 minut.
6. Nauczyciel podsumowuje pracę grupową uczniów.
7. Nauczyciel prosi o zapoznanie się z symulacją interaktywną obrazującą przekształcenie
różnych rodzajów plastydów w zależności od programu rozwojowego komórki/tkanki i zmian
warunków zewnętrznych, np. oświetlenia.
8. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 2 i 3 zawarte w e‐materiale.

Faza podsumowująca:

1. Grupy otrzymują krzyżówkę do rozwiązania zawartą w materiałach pomocniczych (zał. 1).

2. Uczniowie prezentują rozwiązanie krzyżówki, nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenia interaktywne nr 1, 4, 5, 6, 7 i 8 zawarte w e‐materiale.

Materiały pomocnicze:
 Ćwiczenie 1

1. Organella zawierające własne DNA i rybosomy, otoczone podwójną błoną białkowo-

lipidową.
2. Rodzaj plastydów zawierających barwniki czerwono-pomarańczowe i żółte; nadają kolor
m.in. owocom.
3. Barwnik fotosyntetyczny charakterystyczny dla chloroplastów.
4. Rodzaj plastydów nie posiadających barwnika, występujący w nadziemnych częściach
roślin hodowanych w ciemności (pod wpływem światła przekształca się w chloroplast).
5. Rodzaj plastydów zapasowych, nie posiadających barwnika, występujący najczęściej
w podziemnych częściach roślin.
6. Bezbarwne plastydy powstające w starzejących się komórkach tkanek nadziemnych.
7. Żółty barwnik fotosyntetyczny.
8. Plastydy niedojrzałe występujące w dużych ilościach m.in. w merystemach.

8
Zał. 1. Krzyżówka

Neil A. Campbell i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
Encyklopedia szkolna. Biologia, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona
Sowa, Kraków 2006.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania symulacji interaktywnej:

Symulacja interaktywna powinna zostać zastosowana w fazie realizacyjnej lekcji.