10

Araling Panlipunan
Unang Markahan - Modyul 2
MGA ISYUNG PANGKAPALIGIRAN

NOON

NGAYON

Kagawaran ng Edukasyon ● Republika ng Pilipinas

Araling Panlipunan- Grade 10
Alternative Delivery Mode
Unang Markahan, Modyul 2: Mga Isyung Pangkapaligiran
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na hindi maaaring

magkaroon ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayonpaman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng
pamahalaan na naghanda ng akda kung ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga
maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang
bayad.
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o
brand name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa
modyul na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang
matunton ang mga ito upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi
inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang
anumang gamit maliban sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga
orihinal na may-akda ng mga ito.
Walang anumang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag
sa anumang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio
Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul
Manumulat: Dea A. Pacheco Mirnalyn E. Espanueva
Lelani Eblacas-Hagutin

Editor: Maria Rowena R. Lee

Ella Rosario A. Sencio
Tagasuri: Elisa B. Simon, Elvira Ruvi U. Camocamo

Tagapangasiwa:
Pangulong Tagapamahala: Arturo B. Bayucot, Ph.D., CESO V
Regional Director
Ikalawang Tagapamahala: Victor G. De Gracia, Ph.D. CESO V
Asst Regional Director
Randoph B. Tortola, Ph.D. CESO IV
Division Schools Superintendent
Miyembro:
Mala Epra B. Magnaong, Ph.D., Chief ES, CLMD
Bienvenido U. Tagolimot, Jr., EPS-ADM
Elbert R. Francisco, PhD, Chief ES, CID
Wendell C. Catam-isan, PhD, EPS in Araling Panlipunan
Rejynne Mary L. Ruiz, Ph.D., LRMS Manager
Jeny B. Timbal, PDO II
Shela O. Bolasco, Division Librarian II
Printed in the Philippines by
Department of Education – Division of Bukidnon
Office Address: Fortich St. Sumpong Malaybalay City
Telephone: (088)813-3634
E-mail Address: bukidnon@deped.gov.ph

i
 10
Araling Panlipunan
Unang Markahan
Modyul 2
Mga Isyung Pangkapaligiran

KAHON NG KATUGUNAN

Ang modyul na ito ay sama-samang binuo at sinuri ng mga

edukador sa mga publikong paaralan. Hinihikayat naming ang mga
guro at iba pang nasa larangan ng edukasyon na mag e-mail ng
kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa
bukidnon@deped.gov.ph.

Pinahahalagahan namin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon ● Republika ng Pilipinas

ii
 Aralin

1
Suliranin sa Solid Waste

I. PANGKALAHATANG IDEYA

Nakababahala ang mga naririnig at nakikita natin sa mga balita tungkol sa mga
basurang nakakalat at tinatapon kahit saan lalo na ang mga plastik at face mask na
dumadami na sa ating mga katubigan. Idagdag pa ang mga pinsalang dala ng mga
malalakas na pag-ulan, bagyo, baha, lindol at iba pang natural na kalamidad. Hindi
lingid sa atin ang mga pinsala ng mga ito sa ating buhay, ari-arian, at kabuhayan. At
hindi rin lingid sa ating kaalaman na tayong mga tao ang sanhi ng mga kaganapang
ito.

Sa ikalawang modyul na ito iyong aralin ang iba’t ibang isyung pangkapaligiran,
ang mga sanhi at bunga nito, at ang mga pagtugon na ginagawa ng pamahalaan at
ng mga pangkat na may malasakit sa ating kapaligiran at kalikasan. Inaasahan na sa
pagkakaroon mo nang kaalaman sa mga isyung ito ay magkakaroon ka rin ng
malawak na pang-unawa at makibahagi sa mga pagtugon ng mga ito.

Ang modyul na ito ay nakapokus sa Mga Isyung Pangkapaligiran na nahahati

sa sumusunod na aralin:
 Aralin 1- Suliranin sa Solid Waste
 Aralin 2- Pagkasira ng mga Likas na Yaman

Layunin
Pinakamahalagang Kasanayang Pampagkatuto:

 Natatalakay ang kalagayan, suliranin at pagtugon sa isyung pangkapaligiran ng

Pilipinas (MELC 2)

Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul na ito, ikaw ay inaasahang:

1. Nailalahad ang kasalukuyang kalagayang pangkapaligiran ng bansa ;

2. Nasusuri ang mga dahilan, epekto at pagtugon sa mga suliraning
pangkapaligiran; at
3. Nakagagawa ng sariling pagtugon para makatulong sa paglutas sa mga
suliraning pangkapaligiran ng bansa.
Panimulang Pagtatasa
1
Panuto: Basahing mabuti at unawain ang mga katanungan sa bawat aytem. Isulat
ang titik ng tamang sagot sa iyong sagutang papel.

1. Saan sa mga ito ang pinagmulan ng pinakamaraming basura sa bansa?

A. Ospital B. Paaralan C. Palengke D. Tahanan
2. Alin sa mga ito ang hindi kabilang sa e-waste?
A. Cellphone B. Computer mouse C. Gitara D. Telebisyon
3. Batay sa isang ulat noong 2018, humigit kumulang ilang toneladang basura ang
nakokolekta sa bansa sa isang araw?
A. 30,000 B. 40,000 C. 45,000 D. 50,000
4. Ayon sa isa pang ulat, ilang porsyento sa 42,000 barangay sa bansa ay mayroong
material recovery facility?
A. 30% B. 50% C. 60% D. 70%
5. Batay sa datos noong 2018, alin sa mga bansang ito ang hindi kabilang sa tatlong
may pinakamaraming solid waste sa Southeast Asia?
A. Indonesia B. Malaysia C. Pilipinas D. Thailand
6. Ano ang nangungunang dahilan ng paglala ng suliranin sa solid waste sa bansa?
A. Kawalan ng dumpsites
B. Pagtatapon sa mga ilog at estero
C. Kawalan ng disiplina sa pagtatapon nito
D. Hindi maayos ang paraan sa koleksyon ng basura
7. Alin sa mga ito ang masamang naidudulot ng mga nakakalat na basura?
A. Pinagmumulan ng mga sakit
B. Nagpapalala sa mga pagbaha
C. Naging sanhi ng polusyon sa tubig at hangin
D. Lahat ng nabanggit
8. May kinalaman ito sa pag-init ng mundo dulot ng pagtaas ng konsentrasyon ng
greenhouse gases sa atmospera.
A. Leachate C. Climate Change
B. Microplastics D. Global Warming
9. Bakit naisabatas ang R.A. 9003?
A. Para makaiwas sa mga sakit ang mga tao
B. Para matugunan ang lumalalang suliranin sa solid waste
C. Para mapanagot sa batas ang mga nagtatapon ng basura saan saan
D. Para maiwasan ang paglala ng mga pagbaha at luminis ang kapaligiran
10. Aling NGO ang nagsusulong ng zero waste sa bansa?
A. Bantay Kalikasan
B. Greenpeace Philippines
C. Mother Earth Foundation
D. Clean and Green Foundation

Dating Kaalaman
2
Gawain 1 – Isyu Ko, Uriin Mo!

Isulat sa ikalawang kolum kung anong uri ng kontemporaryong isyu ang

nabanggit sa unang kolum.

Mga Isyu Uri ng Kontemporaryong Isyu

1. Tumataas na bilang ng mga
nabubuntis na menor de edad
2. Deployment ban para sa mga OFW
3. Pagbabawal ng face to face learning
sa kolehiyo
4. Pagpatay sa mga LGBT
5. Pagtatapon kahit saan ng mga
facemask

II. PAGLALAHAD

Sa bahaging ito ay iyong babasahin ang mga nakahandang teksto upang mas
mapalawak mo pa ang iyong kaalaman. Nakasentro ang mga babasahing ito sa
suliranin sa solid waste. Umaasa kami na ang mga mapupulot mong kaalaman dito
ang siyang mag-uudyok sa iyo na gumawa ng mga hakbang para sa pangangalaga
ng ating kapaligiran at kalikasan.

Pagbuo ng Konsepto

Suliranin sa Solid Waste

Ano ang solid waste o solidong basura? Ang solid waste ay tumutukoy sa mga
itinapong basura na naggagaling sa mga kabahayan at komersyal na
establisyemento, mga hindi mapanganib na basurang institusyonal at industriyal, mga
basura na galing sa lansangan at konstruksyon, mga basura na nagmumula sa sektor
ng agrikultura, at iba pang basurang hindi nakalalason (Solid Waste Management Act
of 2000).

Sa mga basurang ito, pinakamarami ang nagmumula sa mga kabahayan na

kinabibilangan ng mga tira mula sa kusina, basura mula sa bakuran, papel, bote,
plastik, supot, mga e-waste o sirang electrical at electronics na gamit tulad ng
telebisyon, radyo, kompyuter, oven, washing machine, at iba pang mga patapong
bagay. Marami rin ang mga naiipong basura mula sa mga iba’t ibang pamilihan, tulad
ng mga mall, palengke, bahay-kainan at iba pang establisyemento. Nandiyan rin ang
mga basura mula sa mga tanggapan ng gobyerno, mga paaralan at mga institusyong
medikal tulad ng mga ospital (DENR, n.d.).
3
 Sa isang ulat ng ABS-CBN News noong 2018, batay sa datos ng Department
of Environment and Natural Resources may humigit kumulang 40,000 tonelada ng
basura ang nakolekta sa bansa sa isang buong araw lamang. Sa 42,000 na mga
barangay sa bansa, 70% ang wala pang material recovery facility kaya karamihan sa
mga basura ay itinatapon sa mga ilog at daluyan ng tubig (Bosano, 2018). Sa privilege
speech naman ni Senator Sherwin T. Gatchalian noong Setyembre 2020, nabanggit
niya na ang Pilipinas ay pumapangatlo sa mga bansa sa Southeast Asia (kasama ang
Thailand at Indonesia na mas nakaaangat) na may pinakamaraming solid waste batay
sa datos noong 2018 (Romero, 2020).

Marami ang sanhi ng pagkakaroon natin ng problema sa basura. Unang una

na ang kawalan ng disiplina ng marami na itapon nang maayos ang kanilang basura.
Kaya tuloy nakakalat ang mga ito sa lansangan, nakatambak sa mga bakanteng lote,
itinatapon sa mga ilog, estero at daluyan ng tubig. Ang iba pang dahilan ay ang
kawalan ng mahusay na pamamaraan sa koleksyon ng basura at ang kakulangan ng
mga dumpsites.

Nakaaapekto sa kalusugan, kapaligiran at yamang-tubig ang mga basura.

Maraming sakit ang nakukuha mula sa mga nakakalat na basura lalo na sa mga taong
nakatira malapit sa mga dumpsite. Nakokontamina rin ang pinagkukunan ng tubig
dahil sa leachate o katas ng basura naging sanhi rin ng sakit. Nagdudulot din ito ng
polusyon sa hangin at naging dahilan ng pagbara ng mga daluyan ng tubig na siyang
nagpapalala sa mga pagbaha.

Nagkakaroon din ng polusyon sa tubig na naging dahilan ng pagkalason at

pagkamatay ng mga isda at ibang buhay-dagat. Nakababahala ang mga kaso ng mga
hayop sa lupa at dagat na namamatay dahil sa mga nakakain nilang mga
microplastics. Buong akala nila ay busog sila hanggang namatay sila sa gutom. Ang
pagsusunog ng basura ay nakadadagdag din sa problema sa global warming o ang
pagtaas ng temperatura ng mundo.

Pagtugon sa Suliranin sa Solid Waste

“Ang batas na ito ay nagsasaad ng mga alintuntunin sa wastong pamamahala

ng basura, pagpapalaganap ng tamang kaalaman sa wastong paggamit ng likas-
yaman at pagpapatupad ng mga programang nakatuon sa pakikiisa ng bawat
mamamayan upang mabawasan ang basurang agad lamang tinatapon. Layunin din
nito na maipaliwanag ang benepisyo ng pagkakaroon ng pasilidad sa bawat lugar na
maaring pag-imbakan ng balik-materyales o lugar para i-proseso ang mga ito” (RA
9003, 2015).

Laman din ng batas na ito ang pagtatag ng Materials Recovery Facility o MRF
sa bawat barangay at ang pagsasaayos ng mga tapunan ng basura. Ang MRF ang
pinaglalagakan ng mga nabubulok na basura para magawang compost o pataba. Ang
mga recyclable tulad ng papel, plastic, bote, metal, lata at iba pa ay sa MRF
pansamantalang inilalagay. Sa pamamagitan ng MRF, natutuos ang kahalagahan ng
bawat basura kaya nababawasan na rin ang mga dinadala sa mga dumpsites o
4
landfills.
 Tungkulin ng bawat Pilipino, bata man o matanda, na siguraduhing maayos na
inihiwalay ang kanikanilang mga basura, saanman at kailanman. Mahalaga ring
ugaliin ang pagko-kompost, pagre-recycle at iwasan ang paggamit ng mga bag na
gawa sa plastik bagkus ay gumamit na lamang ng mga supot o bag na gawa sa papel,
tela o yaong tinatawag na eco bag. At kung maaari, iwasan na ang pagbili ng mga
produkto na gumagamit ng single-use plastics.

Katuwang din ng pamahalaan ang mga Non-Government Organization (NGO)

sa pagharap sa suliranin sa solid waste. Halimbawa ng mga ito ay ang sumusunod:

 Mother Earth Foundation - Isang nonprofit organization na aktibong

tumutugon sa suliranin sa basura na nagsusulong ng zero waste sa
pamamagitan ng pagbabawas at wastong pamamahala ng basura.
 Bantay Kalikasan - Itinataguyod ang kahalagahan ng
pangangalaga sa kapaligiran upang matamo ang likas-kayang pag-unlad.
 Greenpeace Philippines - Tumutulong upang maprotektahan ang
karapatan ng mga Pilipino sa balanse at malusog na kapaligiran.

Mga Gawain

Gawain 2 – Salita Ko, Hanapin Mo!

Hanapin sa loob ng puzzle ang 10 salita na may kaugnayan

sa ating paksa.

A S O L I D W A S T E U R
E F P E X U Z B C D F O E
T G Q A Y M A D E F G H C
S H R C N P B I J K L M Y
A I S H O S E C O B A G C
W J T A Y I C N P Q R C L
E K U T S T D O A I E G E
B L V E U E F C V R Y P M
C M P I L I P I N A S W R
M I C R O P L A S T I C S
D O W E P R E X G E D E A
G N I M R A W L A B O L G

Gawain 3 – Larawan-Suri 5

Suriin ang larawan at sagutan ang mga pamprosesong tanong.

 https://www.onenews.ph/phl-facing-garbage-crisis-16-6-million-metric-tons-of-waste-this-year-can-
fill-99-philippine-arenas

Pangprosesong tanong:

1. Ano ang mga nakikita mo sa larawan?

2. Ano kaya ang sanhi ng kaganapang ito?
3. Saan nanggagaling ang mga basurang ito?
4. Ano ano ang mga idudulot nito kung ito ay magpapatuloy?
5. Paano ka makatutulong sa paglutas ng problemang ito?

Pagtatasa

Gawain 4 – Mga Sanhi at Bunga, Isa-isahin Mo!

Ibigay ang mga dahilan at epekto ng problema sa solid waste. Isulat ang
iyong sagot sa mga kahong nakalaan.

Mga Sanhi/Dahilan Mga Bunga/Epekto

Problema sa
Solid Waste

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang solid waste? 6
 2. Bakit nagkaroon tayo ng ganitong problema sa ating bansa?
3. Paano tinugunan ng pamahalaan at ng ibang sektor ang problemang ito?
4. Kung ikaw ang tatanungin, paano mo lulutasin ang isyung ito?

Gawain 5 – Tayo’y Mag-imbestiga!

Alamin mo kung mayroon bang Materials Recovery Facility o MRF sa inyong

barangay. Magtanong sa sinomang opisyal sa iyong barangay tungkol dito.
Magtanong tungkol sa nasabing MRF tulad ng kailan ito naipatayo, paano ito
napakikinabangan ng mga tao sa inyong lugar, sino ang mga nangangasiwa nito at
iba pang detalye na may kinalaman sa operasyon nito. Pagkatapos ay gumawa ng
isang narrative report sa ginawang panayam at lakipan ito ng larawan ng inyong MRF.
Gumamit ng bondpaper para sa gawaing ito. Huwag kalimutang magsuot ng facemask
at face shield habang isinasagawa ang panayam.

III. PAGLALAPAT

Pagganap na Gawain
Gawain 6 – Nakagawian Ko, Babaguhin Ko!

Sa talahanayan, isusulat mo sa unang kolum ang mga nakagawian mong

ginagawa na nakadagdag sa suliranin sa solid waste at sa ikalawang kolum naman
ibibigay mo ang mga hakbang kung paano mo babaguhin ang mga ito. Maging
matapat sa pagsagot sa gawaing ito at nawa’y isasabuhay mo ang mga pagbabagong
babanggitin mo.

Mga Gawain Kong Nakadagdag

Mga Hakbang Tungo sa Pagbabago
sa Suliranin sa Solid Waste
Ilalagay ko pansamantala sa aking bulsa o bag
Hal. Inihuhulog ang candy wrapper kahit saan
habang wala pang nakikitang trash bin
1.
2.
3.
4.
5.

Pamprosesong Tanong:

1. Sa palagay mo, makatutulong ka na sa paglutas sa suliranin sa solid waste base

sa mga pagbabagong isasagawa mo? Bigyang katwiran ang iyong sagot.
2. Hanggang kailan mo maisasagawa ang mga pagbabagong ito? Hindi ka kaya
tutulad sa iba na magaling lang sa umpisa ngunit sa pagdaan ng panahon ay
babalik na rin sa dating gawi? Bigyang katwiran ang iyong sagot.

Gawain 7 – Tayo Na’t Mag-recycle!

7
 Maghanap ka ng mga patapong gamit sa iyong bahay at mag-isip ka ng paraan
kung paano mo ito mai-recycle. I-dokumento ang proseso ng iyong gagawing pag-
recycle. Mag-request ng isang kapamilya na kukuha ng larawan o video.

IV. PAGLALAHAT
 Ang solid waste ay tumutukoy sa mga itinapong basura na naggagaling sa
mga kabahayan at komersyal na establisyemento, mga hindi mapanganib
na basurang institusyonal at industriyal, mga basura na galing sa lansangan
at konstruksyon, mga basura na nagmumula sa sektor ng agrikultura, at iba
pang basurang hindi nakalalason.
 Sanhi ng paglala ng suliranin sa solid waste ang kawalan ng disiplina sa
pagtatapon nito, kawalan ng mahusay na pamamaraan sa koleksyon nito at
ang kakulangan ng dumpsites.
 Nagdudulot ng masamang epekto sa kalusugan, kabuhayan, at sa
kapaligiran ang solid waste.
 Bilang tugon sa lumalalang problema sa basura, naisabatas ang Republic
Act No. 9003 o ang Ecological Solid Waste Management Act of 2000.
 Nakasaad sa RA 9003 ang pagkakaroon ng Materials Recovery Facility
(MRF) sa bawat barangay sa bansa.
 Mayroon ding mga non-government organization ang tumutulong sa
pamahalaan upang matugunan ang mga problemang dala ng solid waste.

V. PANAPOS NA PAGTATAYA
Identification – Ibigay ang tinutuloy sa bawat bilang.

__________ 1. Ito ang mga basura na nanggagaling sa mga residensya, komersyal

na establisyemento, institusyon, industriya at agrikultura.
__________ 2. Ito ang tawag sa mga basura na kinabibilangan ng mga sirang
electrical at electronics na mga gamit.
__________ 3. Dito nanggagaling ang pinakamalaking bahagdan sa mga basurang
nakokolekta sa araw araw.
__________ 4. Ang kabuuang bilang ng mga barangay sa bansa
__________ 5. Ang tatlong bansa sa Southeast Asia na nangunguna sa dami ng
solid waste
__________ 6. Ilang porsyento ng mga barangay sa bansa ang wala pang MRF
batay sa datos noong 2018?
__________ 7. Ito naging dahilan ng pagkamatay ng mga hayop at mga buhay-
dagat matapos nilang makain ang mga ito.
__________ 8. Ito ay katas ng basura na mapanganib sa kalusugan.
__________ 9. Ito ang mga pasilidad sa barangay na pansamantalang
pinaglalagakan ng mga basura bago dalhin sa mga dumpsite matapos
maisagawa ang segregasyon
__________ 10. Isinusulong ng NGO na ito ang zero waste.

8
 Aralin

2
Pagkasira ng Likas na Yaman

I. PANGKALAHATANG IDEYA
Ang likas na yaman ay kinabibilangan ng mga bagay na nagmumula sa
kalikasan. Ito ay kinabibilangan ng yamang lupa, yamang gubat, yamang tubig, at
yamang mineral. Mahalaga ang mga yamang-likas dahil maraming mamamayan ang
umaasa rito para sa kanilang pangangailangan at sa kanilang kabuhayan. Dito rin
nanggagaling ang mga hilaw na sangkap na ginagamit sa produksyon at mga
produktong iniluluwas sa ibang bansa.

Hindi matatawaran ang biyayang bigay ng kalikasan kung patuloy lamang sana
itong pangangalagaan ng mga tao. Naging malaking pabigat sa kalikasan ang
tumataas na bilang ng populasyon. Ang dagdag presyur na ito sa kalikasan ay
nagresulta sa iba’t ibang anyo ng pang-aabuso ng tao. Kaya sa araling ito, aalamin
natin ang kalagayan ng ating mga likas na yaman, ang mga isyu na kaakibat dito at
ang mga pagtugon na ating ginagawa upang kahit papano ay manumbalik ang
kasaganaan ng ating inang kalikasan.

Panimulang Pagtatasa

Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot.

1. Alin sa mga gawaing ito ang tumutukoy sa walang tigil na pagtotroso?

A. Deforestation B. Pagkakaingin C. Pagmimina D. Reforestation
2. Ano ang itinuturing na pangunahing dahilan ng deforestation?
A. Pagkakaingin C. Forest fire
B. Pagmimina D. Land conversion
3. Alin sa mga ito ang hindi direktang epekto ng deforestation?
A. Nawawalan ng tirahan ang mga hayop
B. Paglaho at pagliit ng mga species ng halaman at hayop
C. Pagkamatay ng mga isda sa dagat dahil sa mga naanod na basura
D. Pagkakaroon ng mga kalamidad tulad ng pagguho ng lupa at pagbaha
4. Bakit mapanganib ang plastik sa mga hayop, isda at ibang buhay-dagat o marine life?
A. Dahil hindi naman talaga nila pagkain ang mga basura
B. Dahil madali lamang silang mabusog kung kinain nila ang mga ito
C. Dahil mabilis ang kanilang pagtaba kung basura ang kakainin nila
D. Maaari silang mamatay sa gutom dahil hindi sila totong busog sa mga kinain nila.
5. Alin sa mga kompangyang ito ang nakitaan ng pinakamaraming basurang plastik at sachet
noong 2020?
1. Nestle Philippines C. Proctor and Gamble
2. Colgate-Philippines D. Universal Robina Corporation

9
6. Anong metallic mineral ang may pinakamalaking produksyon sa bansa?
A. Ginto B. Nickel C. Pilak D. Tanso
7. Alin sa mga ito ang naging sanhi ng sapilitang paglikas ng mga taong nakatira sa
komunidad na apektado sa nasabing operasyon?
A. Deforestation B. Pagkakaingin C. Pagmimina D. Pagsasaka
8. Paano naging banta sa kalikasan ang pagmimina?
A. Napapaalis nito ang mga hayop at ibon sa kagubatan.
B. Sa pagpapalawak ng kanilang operasyon, mas malaking bahagi ng kagubatan ang
nakakalbo.
C. Dahil hindi sinusunod ng mga may-ari at tauhan ng minahan ang mga batas
pangkalikasan
D. Hindi sila naging seryoso sa pagtatanim ng mga puno bilang kapalit doon sa
kanilang mga pinutol.
9. Alin sa mga pahayag na ito ang tama tungkol sa climate change?
A. Ang climate change ay nararanasan lamang sa mga bansang mahihirap.
B. Apektado ng climate change ang kalusugan, kabuhayan at kapaligiran ng tao.
C. Kung magtutulungan ang lahat ng tao sa mundo, madali lamang mawakasan ang
climate change.
D. Ang climate change ay hindi masyadong seryosong problema dahil pansamantala
lamang ang epekto nito.
10. Anong batas ang nagbibigay-solusyon sa problema sa basura sa bansa?
A. R.A. 8749 B. R.A. 9003 C. R.A. 9275 D. R.A. 9729

Dating Kaalaman

Gawain 1 – Hashtag-Pahayag

Magbigay ng pahayag sa bawat salitang nakasulat sa unang kolum sa

talahanayan sa ibaba.

Hashtag Pahayag
#Solidwaste
#walangdisiplina
#e-waste
#recycle
#segregation

10
II. PAGLALAHAD
Sa bahaging ito ay iyong babasahin ang mga nakahandang teksto upang mas
mapalawak mo pa ang iyong kaalaman. Nakasentro ito sa kalagayan ng ating mga likas na
yaman at ang mga hamong nahaharap nito. Tampok rito ang mga usapin sa deforestation,
polusyon sa tubig, pagmimina at climate change.

Umaasa kami na ang mga mapupulot mong kaalaman dito ang siyang mag-uudyok sa
iyo na gumawa ng mga hakbang para sa pangangalaga ng ating kapaligiran at kalikasan.
Tandaan, sa kontemporaryong isyu, hindi lang sapat ang pagiging mulat, kailangan ang iyong
pagkilos o pagtugon ng ayon sa iyong makakaya para sa ikalulutas sa mga suliranin sa iyong
lipunang kinabibilangan.

Pagbuo ng Konsepto

Pagkasira ng Likas na Yaman

1. Deforestation

Ang deforestation ay may kinalaman sa walang habas na pamumutol ng mga puno na

nagreresulta sa pagkakalbo ng mga kagubatan. Kahit na may log ban o ang pagpapatigil sa
pagputol ng mga puno at mga batas na nagbibigay-proteksyon sa mga kagubatan, nananatili
pa ring isang napakalaking hamon ang deforestation.

Sa ngayon nasa humigit-kumulang pitong milyong ektarya o 23% sa kabuuang lawak

ng lupain ng bansa ang nalalabi sa ating mga kagubatan. Malayong malayo sa 27.5 milyong
ektarya o 92% sa total land area noong panahon ng pananakop ng mga Kastila. Sa panahon
ng mga Amerikano bumaba ito sa 15.8 milyong ektarya; 10.6 milyong ektarya sa panahon ng
Martial Law at 6.4 milyong ektarya sa panahon ng EDSA Revolution (Ilagan, 2021). Ayon
naman sa Global Forest Watch, isang US-based monitor ng mga kagubatan sa mundo, noong
2020, lagpas 7,700 ektarya ng kagubatan o kapareho ng laki sa 20 basketball courts ang
nawawala kada oras.

Nangungunang sanhi ng deforestation ang land conversion o ang pagpapalit-gamit sa

lupa. Kadalasang ginagamit sa sakahan, plantasyon at pastulan ng mga hayop ang mga
nahahawang kagubatan o di kaya’y pinagtayuan ng mga bahay, dam o daan. Ang ilegal na
pagtotroso, pagmimina, pagkakaingin, forest fire, fuel wood harvesting at ang mabilis na
paglaki ng populasyon ay mga sanhi rin ng deforestation.

Ang pagkakalbo ng mga kagubatan ay nagreresulta sa pagkawala ng ilang species ng

flora at fauna, pagbaha, pagguho ng lupa, at nakadagdag sa problema sa global warming.
Humigit kumulang 20% ng global emissions ng mga greenhouse gas ay galing sa
deforestation. Ang paglaki ng populasyon ang naging dahilan ng pagtaas ng demand sa troso
para gamit sa kontruksyon at panggatong, at lupa para mapagtamnan.

2. Polusyon sa Tubig

Kaakibat ng mabilis na urbanisasyon at industriyalisasyon na nararanasan ng bansa

ang mabilis rin ng paglaki ng populasyon nito. Ang kaunlarang ito ang naging dahilan naman
ng pagtaas ng polusyon sa ating katubigan, 47% ay may mabuting kalidad, 40% ang
katamtaman at 13% nito ang may mahinang kalidad. At tinatayang 50 sa 421 na ilog sa bansa

11
ang tinatawag na “biologically dead” o wala ng oxygen at hindi na makasuporta sa mga
karaniwang species sa tubig.

Ang mga pinagmumulan ng polusyon sa tubig ay ang mga dumi ng tao, maruruming
tubig na may halong kemikal mula sa mga kabahayan, pabrika, sakahan at plantasyon,
minahan at sa mga landfills o dumpsites. Kasama rin dito ang mga tagas ng langis at ibang
kemikal at at ang direktang pagtatapon ng maruming tubig mula sa mga barko.

Idagdag pa rito ang mga basurang plastik na napupunta sa ating mga dagat. Noong
2015, ang Pilipinas ay pumapangatlo sa buong mundo (kasama ang Indonesia at China) sa
may pinakamaraming basurang plastik sa mga dagat (Ramos, 2020). Sa 2020 Brand Audit
Report ng bansa, lumalabas na sa 38,580 basurang plastik kada araw, 46% nito ay mula sa
tatlong mga kompanya ng Universal Robina Corporation, Nestle, at Colgate-Philippines
(Greenpeace Phils, 2021). Ang malala pa, sa 38,580, 91% nito ay mga sachet na hindi
pwedeng i-recyle at karamihan ay makikitang palutang lutang sa dagat.

Dahil sa polusyon, malaking hamon sa atin kung saan kukuha ng malinis na suplay ng
inuming tubig. Nagdudulot ng iba’t ibang sakit ang pag-inom at paggamit sa mga
kontaminadong tubig na maaaring ikamatay kung hindi agad maagapan. Nagiging sanhi rin
ng pagkamatay ng mga hayop, isda at ibang marine life ang mga nakakaing microplastics at
kontaminadong tubig. Ang pangingisda sa kontaminadong tubig at paggamit nito sa sakahan
at paghahayupan ay nagdadala ng pagkaing may lason sa ating hapag-kainan.

3. Pagmimina

Ang pagmimina ay gawaing pang-ekonomiya na may kinalaman sa pagkuha ng

mineral deposits sa lupa at sa ilalim ng lupa. Ang dalawang kawanihan ng Department of
Environment and Natural Resources (DENR), ang Mines and Geosciences Bureau (MGB) at
Environmental Management Bureau (EMB) ang mga direktang nangangasiwa sa lahat ng may
kinalaman sa yamang-mineral at pagmimina. Ang tatlo sa pinakamalaking export ng bansa ay
ang nickel, ginto at tanso (copper) na dinadala sa Japan, Australia, Canada at China. Pansinin
ang datos sa ibaba.
Facts & Figures as of 2019:
 30 milyon ektarya – kabuuang lawak ng lupain ng bansa
 9 milyon ektarya nito ang may mataas na potensyal ng mineral
 727,372.1818 ektarya (2.42%) ay may lisensya o pahintulot na magmina
 Php 130.73 bilyon – kabuuang kita sa produksyon ng mineral
 US$4.3 bilyon – kabuuang kita sa mineral export
 Php 15.47 bilyon – kabuuang nakolekta na buwis at ibang bayarin
 190,000 – ang nabigyan ng trabaho sa pagmimina
Bilang ng mga minahan at quary sa bansa noong 2020:
 50 – metallic mines
 54 – non-metallic mines
 5 – processing plants
 3,389 – may Local Government Unit (LGU) issued permits
Source: DENR-Mines and Geosciences Bureau

Maraming buhay ang umasenso nang dahil sa pagmimina. Ang ibang programa ng
pamahalaan ay napundohan din dahil sa nakokolektang buwis sa sektor na ito. Ngunit hindi
rin natin maisantabi ang masamang epekto ng pagmimina sa buhay at kabuhayan ng tao at
sa ating kalikasan.

12
 Malaking banta sa buhay ng mga minero ang minahan dahil sa kakulangan ng hangin
kung ito’y masyado ng malalim at ang pagguho ng lupa tuwing may malakas na pag-uulan at
sa panahon ng kanilang pagpapasabog. Ang paggamit nila ng nakalalasong kemikal na
cyanide at mercury ay nagdudulot ng polusyon sa lupa at sa tubig na nagiging sanhi ng sakit
o pagkamatay ng mga tao, hayop, isda at ibang buhay-dagat. Naging sanhi rin ito ng
deforestation, pagguho ng lupa at pagkasira ng eco-system na nakapaligid sa minahan
(Belonio, n.d.). Napilitan ding lumikas ang mga lokal na komunidad na direktang apektado sa
mga pagmiminang ito.

4. Ang Climate Change

Ito ay tumutukoy sa pagbabago sa pattern ng klima o sa karaniwang kondisyon nito

tulad ng temperatura, presipitasyon at hangin sa isang malawak na rehiyon sa loob ng
napakahabang panahon nang dahil sa aktibdad ng mga tao (Climate Change: Meaning,2020).
Ang climate change ay hindi bagong likas na kaganapan o phenomenon, nangyari na ito kahit
noong wala pang mga tao sa mundo. Ngunit sadyang nakababahala ito ngayon dahil sa
napakabilis ang mga pagbabagong nagaganap at nalalagay sa peligro ang mga species ng
flora at fauna dahil maaari silang mamamatay kung hindi sila makaangkop.

Ilan sa mga sanhi ng climate change ang mga usok mula sa mga pabrika, sasakyan,
forest fire, agrikultura, pagkakaingin at pagsusunog ng basura. Malaking bahagi rin sa climate
change ang walang tigil na pamumutol sa mga puno.

Sa pagtaas ng temperatura ng mundo, mas nagiging matindi ang mga natural na

kalamidad tulad ng bagyo, pagbaha, pagguho ng lupa, forest fires, tagtuyot, at heat wave o
sobrang init ng panahon. Pinangangambahan din na malulubog sa tubig ang ilang
mabababang lugar dahil sa patuloy na pagtaas ng sea level bunga ng pagkatunaw ng mga
yelo sa mga kabundukan, sa Arctic at Antarctica. Nagkakaroon din ng pagkalat ng iba’t ibang
nakamamatay na sakit dulot ng polusyon sa tubig at hangin, dengue at malaria mula sa mga
lamok, leptospirosis na mula sa ihi ng mga nahawahan na hayop o nahalo sa tubig-baha.
Apektado rin ang produksyon ng agrikultura dahil sa pagbabago ng klima. Ang mga
isda at marine life ay apektado rin dahil sa pagtaas ng temperatura sa mga karagatan. Dahil
dito nagkakaroon tayo ng problema sa food security.

Mga Pagtugon sa Suliranin sa Likas na Yaman

Narito ang ilan sa mga batas na nangangalaga sa likas na yaman.

Mga Batas Probisyon

Republic Act 6969 (Toxic
Substances, Hazardous and
Nuclear Waste Control Act of 1990)
Republic Act 7586 (National
Integrated Protected Areas System
Act of 1992)
Republic Act 7942
(Philippine Mining Act of 1995)
Layunin nito ang ayusin at ipagbawal ang pag-
import, pagbenta, paggawa, paggamit ng mga
kemikal na mapanganib sa kalusugan ng mga
mamamayan kasama ang pagpasok sa bansa ng
mga hazardous at nuclear waste.
Idineklara ang ilang pook bilang national park kung
saan ipinagbawal dito ang panghuhuli ng hayop,
pagtotroso, at iba pang komersyal na gawain ng
tao.
Para makapagbigay ng makabuluhang panlipunan
at pangkapaligirang kaligtasan mula sa pagmimina
kasama ang obligasyon ng mga industriyang
nagsasagawa nito at upang masubaybayan ang
operasyon ng pagmimina sa buong bansa kasabay
ng pangangalaga sa kalikasan.

13

Republic Act 8749
(Philippine Clean Air Act of 1999)
Republic Act 9003
(Ecological Solid Waste
Management Act Of 2000)
Republic Act 9147 (Wildlife
Resources Conservation and
Protection Act of 2001)
Republic Act 9275 (Philippine
Clean Water Act of 2004)
Republic Act 9729 (Climate
Change Act of 2009)
Executive Order (EO)
E.O. No. 23
E.O. No. 193
Itinataguyod nito ang pagtugon sa suliranin sa
polusyon sa hangin sa pamamagitan ng
pakikipagtulungan ng mga mamamayan at mga
industriya.
Magkaroon ng isang maayos, komprehensibo at
tamang pamamahala sa basura para masiguro ang
pangangalaga sa publikong kalusugan at sa
kapaligiran
Binibigyang proteksyon ng batas na ito ang
pangangalaga sa mga wildlife resources at sa
kanilang tirahan upang mapanatili ang timbang na
kalagayang ekolohikal ng bansa.
Layunin nitong protektahan ang mga katubigan ng
bansa sa polusyong dala ng solid waste
Layunin nito na isama ang disaster risk reduction
measures sa climate change adaptation plans at
poverty reduction programs
Ipinag-utos ni Pangulong Benigno Aquino III noong
2011 ang implementasyon ng National Greening
Program bilang pangunahing estratehiya ng
pamahalaan sa reforestation.
Expanded National Greening Program, nilagdaan ni
Pres. Benigno Aquino noong 2015 para ipagpatuloy
ang rehabilitasyon sa mga nalalabing kalbong
kagubatan mula 2016-2028

Maliban sa mga batas na ito, bilang mga indibidwal, marami tayong magagawa
upang mapangalagaan ang ating kapaligiran. Ang ilan sa mga ito ay ang sumusunod:

 Ugaliin ang segregasyon ng ating mga basura

 Mag-recycle, mag-reuse at mag-reduce ng ating mga basura
 Kung maaari, iwasan ang pagbili ng mga produkto na gumagamit ng single-
used plastics
 Ugaliin ang paggamit ng mga eco-bag sa pamimili
 Ugaliin ang paglilinis sa paligid at magtanim ng mga puno at halaman
 Makiisa at tumulong sa mga community clean-up drive
 Huwag mag-aksaya, gamitin nang maayos ang ating mga likas na yaman

14
Mga Gawain

Gawain 2 – Salita Ko, Hanapin Mo!

Hanapin sa loob ng puzzle ang 10 salita na may kaugnayan sa ating paksa.

B C E D P O L U S Y O N F
K A G U B A T A N K L M N
D O N Y C D E F A G H I J
E P A Z O P Q R S T U D V
F Q H A Y Z A B A C A F W
G R C O S D F G K D J E X
H S E U R W T Y I O P R M
K I T S A L P M L Z C T I
J U A I D F A T A B N Y N
K V M E R L K W K A L P E
N O I T A T S E R O F E R
L W L K P A G M I M I N A
M X C Y A N I D E C Y A L

Gawain 3 – Larawan Ko, Kilalanin Mo!

Panuto: Alamin kung anong gawain o isyu ang ipinapakita sa larawan. Sa ikalawa at ikatlong
kolum, isulat ang dahilan at epekto nito sa tao at sa kapaligiran/kalikasan.

Gawain o Isyu Dahilan Epekto

1.

Sustainability Challenges in the Paper Industry | AIChE

2.

Philippines: Latest Typhoon-Induced Landslide Death

Toll Climbs — BenarNews

15
 3.

Philippines pilots parametrics scheme for disaster-prone

provinces - Commercial Risk (commercialriskonline.com)

4.

Ikaw! Itigil mo na ang pagtatapon ng basura kahit saan! - Samahan para sa

Katubigan (weebly.com)

5.

https://rmn.ph/city-agriculture-office-andam-mo-endorso-aron-madeklarang-state-of-calamity-
ang-mga-barangay-sa-iligan-nga-apektado-sa-hulaw/taginit/

Gawain 4 – Anong Batas?

Ang mga batas pangkalikasan ay ginawa para maalagaan ang ating mga likas na
yaman. Ilan sa mga batas na ito ay nakalista sa graphic organizer sa ibaba. Isulat kung ano
ang pangunahing nilalaman ng mga ito.

R. A. 8749

R. A. 9275

R. A. 9003

16
Pamprosesong mga Tanong
1. Sa iyong palagay naging mabisa ba ang pagpapatupad sa mga batas na ito? Bakit?
2. Kung ikaw ay isang mambabatas, anong batas ang maimumungkahi mo upang
malutas ang suliranin sa pagkasira ng mga likas na yaman?

Pagtatasa

Gawain 5 – Apektado Ka Ba?

Isulat sa graphic organizer ang mga epekto ng climate change at sagutan ang
kasunod na mga tanong.

Sa Kalusugan

Epekto ng
Sa Kapaligiran
Climate
Change

Sa Ekonomiya

Pamprosesong Tanong:

1. Ano ang naintindihan mo sa climate change?

2. Apektado ka ba ng climate change? Paano?
3. Ano ang magagawa mo para mapagaan ang epekto ng climate change?

Gawain 6 – Dugtungan Mo Nga

Dugtungan mo ang mga nakasulat sa ibaba para makabuo ng isang makabuluhang

pahayag.

1. Para malutas ang suliranin sa deforestation __________________________________

_____________________________________________________________________
2. Ang tubig ay buhay kaya marapat lamang na ________________________________
_____________________________________________________________________
3. Malilimitahan ang masamang epekto ng pagmimina ___________________________
_____________________________________________________________________
4. Mas magiging malala pa ang epekto ng climate change kung ____________________
_____________________________________________________________________
4. Ang mga likas na yaman ay biyaya ng kalikasan ______________________________
_____________________________________________________________________

17
Gawain 7 – Alamin Mo
Ibigay ang tinutukoy sa bawat bilang.
_____________ 1. Pagpapatigil sa pagputol ng mga puno
_____________ 2. Kabuuang lawak ng mga kagubatan sa panahon ng mga Kastila
_____________ 3. Ito ang pagpapalit sa gamit ng lupa, kagubatan ginawang plantasyon
_____________ 4. Ang basura na 91% sa kabuuang 38,580 plastik na hindi pwedeng i-
recycle
_____________ 5-6. Dalawang kawanihan na nangangasiwa sa mga gawaing may
kinalaman sa pagmimina
_____________ 7. Ilang porsyento ng lupain ng bansa ang may mataas na potensyal sa
mineral?
_____________ 8. Dalawang nakakalasong kemikal na ginagamit sa pagmimina
_____________ 9. Ang pagbabago sa nakasanayang pattern ng mga klima ng mundo
_____________10. Ito ang malawakang pagtatanim ng mga puno para maibalik ang mga
nakalbong kagubatan

III. PAGLALAPAT

Pagganap na Gawain
Gawain 8 – Isang Araw Bahay Basura Survey

Dahil sa pandemya, halos ang buong pamilya ay nasa bahay lamang. Maaaring hindi
mo namamalayan na dumarami ang basura sa inyong lalagyan dahil sa araw araw na
pagkonsumo. Gagawa ka ng survey sa kung anong mga basura at ilan ang itinatapon ninyo
sa loob ng isang araw. Ilista mo sa unang kolum ang lahat ng bagay o gamit na itinapon, sa
ikalawang kolum ang bilang, sa ikatlo at ikaapat na kolum ay i-tsek mo lang. Gamitin ang
talahanayan sa ibaba at sagutan ang kasunod na mga tanong. Gumamit ng bondpaper.

Hindi
Uri ng Basura Ilan Nabubulok
Nabubulok
Halimbawa: toothpaste tube 1 /
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Pamprosesong Tanong:

1. Ano ang ginagawa ninyo sa mga naipong basura?

2. Paano nakaaapekto sa tao at sa kapaligiran ang napili ninyong pamamaraan sa pag-
dispose ng inyong mga basura?

18
 3. May mga paraan ba upang ma-reduce o mapababa ang bilang ng basura ninyo sa
bahay? Paano?
Gawain 9 – Anong Nasa Isip Mo?

Sagutan ang mga tanong sa loob ng callout.

1. Ano ang kasalukuyang

Sagot: kalagayan ng mga yamang-
likas ng bansa?

2. Bakit tayo nagkakaroon ng Sagot:

mga isyu o suliranin sa ating
kapaligiran/kalikasan?

3. Sapat ba ang mga

pagtugon ng ginagawa ng
ating pamahalaan? Bigyang
katwiran ang iyong sagot?

Gawain 10 – Climate Change Poster

Gumawa ng isang poster na nagpapakita sa iba’t ibang pamamaraan na makatutulong
upang maibsan o mabawasan ang epekto ng climate change sa mga tao, flora at fauna at sa
kalikasan.
Rubrik para sa Poster
Pamantayan Indikador Puntos
Naipakita nang maayos ang ugnayan ng
Nilalaman 5
lahat ng konsepto sa paggawa ng poster
Maliwanag at angkop ang mensahe sa
Kaangkupan ng konsepto 5
paglalarawan ng konsepto
Orihinal ang ideya sa paggawa ng
Pagkamapanlikha (Originality) 5
poster
Malinis at maayos ang kabuuang
Kabuuang presentasyon 5
presentasyon

19
 Gumamit ng tamang kombinasyon ng
Pagkamalikhain (Creativity) kulay upang maipahayag ang nilalaman, 5
konsepto at mensahe
IV. PAGLALAHAT

 Ang deforestation ay may kinalaman sa walang habas na pamumutol ng mga puno

na nagreresulta sa pagkakalbo ng mga kagubatan.

 Sa ngayon nasa humigit-kumulang pitong milyong ektarya o 23% sa kabuuang

lawak ng lupain ng bansa ang nalalabi sa ating mga kagubatan.
 Nangungunang sanhi ng deforestation ang land conversion o ang pagpapalit-gamit
sa lupa.

 Naging sanhi ng iba’t ibang kalamidad ang deforestation na kumitil na ng maraming

buhay.

 Kapalit ng natatamasang pag-unlad ng bansa ang malawakang polusyon sa ating

katubigan na naging banta sa ating food security.

 Ang pagmimina ay nakattuulong sa ating ekonomiya ngunit hindi rin matatawaran

ang naidudulot nitong masamang epekto dahil sa iresponsableng pamamaraan na
ginagamit ng mga taong nasa industriyang ito.

 Nalagay sa malaking panganib ang lahat ng mga nabubuhay sa mundo nang dahil
sa climate change. Ang patuloy na pagsira ng tao sa kalikasan at kapaligiran ang
lalong nagpapalubha sa phenomenon na ito.

 Bilang tugon sa mga isyung pangkapaligiran, nagtakda ang ating pamahalaan ng

mga batas para pangalagaan ang tao at kalikasan. Ngunit hindi nagging maayos
ang pagpapatupad ng mga ito dahil talamak pa rin ang mga isyu at suliraning
pangkapaligiran.

V. PANAPOS NA PAGTATAYA

Panuto: Basahin at suriing mabuti ang mga tanong sa ibaba. Piliin ang titik ng tamang sagot
at isulat sa iyong sagutang papel.

1. Ito ang pinakamalaking uri ng itinatapong basura ayon sa ulat ng National Solid Waste
Management Status Report noong 2015.
A. Solid waste C. Toxic waste
B. Nuclear waste D. Electronic waste

2. Alin sa mga ito ang pinakamalalang problemang nararanasan ng ating yamang gubat?
A. Deforestation C. Ilegal na pagmimina
B. Pagkakaingin D. Pagkawala ng wildlife

20
3. Ang mga ito ay mga dahilan ng deforestation MALIBAN sa isa
A. Pagkakaingin C. IIlegal na pagmimina
B. Illegal logging D. Pagsusunog ng basura

4. Alin sa mga ito ang kasalukuyang kalagayan ng ating mga kagubatan?

A. Mabilis na pagliit ng ating forest cover
B. Pagkasira ng mga matatabang lupa nito
C. Pagyabong muli ng marami nating kagubatan
D. Pagliit ng bilang ng mga napuputol na mga puno

5. Alin sa sumusunod ang HINDI manipestasyon sa patuloy na pag-aabuso at pagpapabaya

sa kalikasan?
A. Bagyo C. Pagguho ng lupa
B. Digmaan D. Malawakang Pagbabaha

6. Alin sa mga pahayag na ito ang tama?

A. Mayroon pa ring nabubuhay na mga isda sa mga ilog na “biologically dead”.
B. Ang mga basura sa katubigan ay mapanganib lamang para sa mga flora at fauna.
C. Ang mga sachet at lalagyan ng mga produktong retail ay hindi panganib sa ating
kalikasan.
D. Nakasisira sa kagandahan at kalinisan ng ating mga katubigan ang mga basurang
matatagpuan rito.

7. Aling pahayag ang nagpapakita ng mabuting epekto ng pagmimina sa bansa?

A. Naapektuhan ang produksyon ng agrikultura dahil sa pagkalason ng mga sakahan.
B. Kumikita ng maraming dolyares ang pamahalaan mula sa industriya ng
pagmimina.
C. Maraming mga hayop ang nagambala at lumikas sa ibang lugar dahil sa pagkasira
ng kanilang tahanan.
D. Ang mga kemikal na ginagamit rito ay nagiging dahilan ng kontaminasyon ng tubig
na nagdudulot ng sakit at kamatayan.

8. Alin sa mga ito ang hindi epekto ng climate change?

A. Paglaganap ng sakit C. Pagsusunog ng uling at langis
B. Pagtaas ng tubig dagat D. Kakulangan ng pagkain at tubig

9. Ang pag-init ng temperatura ng daigdig ay nagiging dahilan ng pagkatunaw ng mga yelo

sa polar regions. Ano ang naging direktang epekto nito sa ating kalikasan?
A. Tataas ang lebel ng tubig dagat
B. Magreresulta sa coral bleaching
C. Mamamatay ang mga yamang-dagat
D. Pagkalat ng mga nakakahawang sakit

10. Bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya, ano ang isang simpleng bagay na inyong
magagawa na makatutulong nang malaki
sa problema sa climate change?
A. Gumamit ng alternatibong pagkukunan ng enerhiya.
B. Hindi gagamit ng mga sasakyang bumubuga ng maiitim na usok.
C. Mag-segregate ng mga basura at itapon sa mga maaayos na lalagyan
D. Iwasang magtrabaho sa mga pabrika na nagdudulot ng polusyon sa tubig at
hangin.

21
Susi sa Pagwawasto

Aralin 1 Aralin 2
Panimulang Pagtatasa
1. D 6. C Panimulang Pagtatasa
2. C 7. D 1. A 6. B
3. B 8. D 2. D 7. B
4. A 9. B 3. C 8. B
5. B 10. C 4. D 9. B
5. D 10. B
Panapos na Pagtatasa
Panapos na Pagtatasa
1. Solid waste 1. A 6. D
2. Electronic waste or e-aste 2. A 7. B
3. Tahanan/Residensyal
4. 42,000 3. D 8. C
5. Indonesia, Thailand at Pilipinas 4. A 9. A
6. 70% 5. B 10. C
7. Microplastics
8. Leachate
9. Materials Recovery Facility
10. Mother Earth Foundation

Sanggunian

Belonio, K. (n.d.). Pagmimin: Ang Solusyon Sa Pagunlad Ng Ekonomiya Ng Pilipinas? | PhilippineOne.

Retrieved June 1, 2021, from https://philippineone.com/pagmimin-ang-solusyon-sa-pagunlad-ng-
ekonomiya-ng-pilipinas/

Ilagan, K. (2021, May 12). 7M hectares of Philippine land are forested — and that’s bad news. Philippine
Center for Investigative Journalism. https://pcij.org/article/5628/the-philippines-has-7m-hectares-
of-forests-why-thats-bad-news

Ramos, M. (2020, January 18). Filipinos dispose of more than 17.5 billion of plastics every year – report
– Manila Bulletin. Manila Bulletin. https://mb.com.ph/2020/01/18/filipinos-dispose-of-more-than-
17-5-billion-of-plastics-every-year-report/

Causes of Water Pollution in the Philippines | Greentumble. (2015, October 15).

https://greentumble.com/water-pollution-in-the-philippines-causes-and-solutions/

Climate Change: Meaning, Definition, Causes, Examples And Consequences - Youmatter. (2020, April
27). https://youmatter.world/en/definition/climate-change-meaning-definition-causes-and-
consequences/

DENR-Mines and Geosciences Bureau. (2020). Minerals Industry At A Glance.

https://mgb.gov.ph/images/Mineral_Statistics/mining_facts_and_figures_updated_September_1
_2020.pdf

Greenpeace Philippines. (2021, March 19). Top PH plastic polluters revealed; Green groups renew call
to ban SUPs - Greenpeace Philippines. https://www.greenpeace.org/philippines/press/10424/top-
ph-plastic-polluters-revealed-renewed-call-ban-sups/

22