STEPEN SIGURNOSTI

Da bi postojala neka mjera sigurnosti pri preračunavanju mašinskih elemenata, uveden je pojam
stepena sigurnosti, koji služi za upoređivanje stvarnog napona koji vlada u nekom presjeku
mašinskog elementa, sa nekim karakterističnim naponom, mjerodavnim za proračun mašinskih
elemenata u datim uslovima.

U neposrednoj vezi sa stepenom sigurnosti su i dozvoljeni naponi.

Proračun mašinskih elemenata može se vršiti na dva načina:

a) Na osnovu dozvoljenog stepena sigumsoti, odredi se dozvoljeni naponi, za pret-

postavljeni materijal elementa i uslove rada, i na osnovu dozvoljenih napona, prema i tačnim
izrazima iz otpornosti materijala, odrede se dimenzije elementa.

b) Usvoje se dimenzije elementa na osnovu neke približne metode za preračuna¬vanje, na

osnovu već izvedene slične konstrukcije, ili na osnovu iskustva, pa se nakon toga vrši
provjeravanje stepena sigurnosti po tačnim metodama proračuna.

Prema već rečenom, stepen sigurnosti je odnos između nekog karakterističnog napona i
maksimalnog napona na elementu, koji se odredi ili računski ili eksperimen-talno. Kao
karakteristični naponi, po potrebi i uslovima opterećenja mogu se uzeti: statička čvrstoća
mašinskog elementa cM (odnosno Tm), granica razvlačenja <7V (odnosno Tv), ili dinamička
čvrstoća mašinskog elementa &D (odnosno rD).

3.6.1. STEPEN SIGURNOSTI PREMA ČVRSTOĆI MATERIJALA

Ovaj stepen sigurnosti je najstariji (Bah), a može se i danas koristiti u prvom redu za statički
proračun, i kad su u pitanju mašinski elementi izrađeni od krtih materijala, bez granice
razvlačenja (npr. sivi liv).

Takođe je već spomenuto, da je Bah razvrstao sve stepene sigurnosti prema značaju i veličini na
tri grupe:

vM, = 3 + 5 .... I slučaj opterećenja (opterećenje nepromjenljivo po vremenu), vM|I = 1,5 •

vM[ = 4,5 - 7,5 .. II slučaj opterećenja (jednosmjerno promjenljivo
opterećenje)

VMIII = 3 ' VMI =9 - 15 .. III slučaj opterećenja (naizmjenično promjenljivo opterećenje)

Obično se za preračunavanje usvajaju vrijednosti:

VMI = 4 VMII = 6 VMIII=12

STEPEN SIGURNOSTI PREMA GRANICI RAZVLAČENJA

Ovaj stepen sigurnosti zove se još i ste¬pen sigurnosti protuplastičnih defor¬macija, jer kod tzv.
razvlačljivih ma¬terijala, on pokazuje da li je element napregnut u području elastičnosti, odnosno
u oblasti koja se proteže do granice razvlačenja, slika 15. 

Ovo ne može pokazati stepen sigumoti u odnosu na statičku jačinu materijala, zbog toga što
odnos V°M> kod raznih materijala (čelika) je različit i kreće se u granicama:

C7V : aM = 0,4 + 0,9

(npr. za čelik č . 0545 je <rM = 500 -s- 600 N/mm2, a crv = 270 + 340 N/mm2 pa je za ovaj čelik
crv/ <rM = 0,5, a kod čelika č. 4221 je crM = 1000 N/mm2, a av = 700 N/mm2, pa je (Jv/aM =
0,7, pa se veličina stepena sigurnosti prema granici razvlačenja, za I slučaj opterećenja kreće u
granicama:

vVI = l,5-2,5

kada je odnos <rv/ cM = 0,5, a kada je crv / crM ^ 0,5, treba vV[ birati u granicama na
dijagramu,

Ako se proračun mašinskih elemenata vrši prema ovako, prilično uprošćenom načinu, usvajanje
stepena sigurnosti, pa shodno tome i dozvoljenih napona, onda je za sve ma¬terijale, koji imaju
granicu razvlačenja, potrebno vršiti proračun prema stepenu sigurnosti “ vv”