Đề 1: Phân tích cảnh chiều tàn và tâm trạng Liên trong truyện
ngắn “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam
Nhà văn Nguyễn Tuân đã từng nhận xét rằng: “Xúc cảm của Thạch Lam thường bắt nguồn và nảy nở lên từ những chân cảm đối với những con người ở tầng lớp dân nghèo. Thạch Lam là một nhà văn quý mến cuộc sống, trang trọng trước sự sống của mọi người xung quanh”. Thạch Lam là một cây bút trẻ tài ba vô cùng thành công ở lĩnh vực truyện ngắn đặc biệt là truyện không có cốt truyện lúc bấy giờ. Ông là cây bút chủ lực trong nhóm Tự lực văn đoàn, đại diện cho dòng văn học lãng mạn. “Hai đứa trẻ” là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của Thạch Lam. Bằng ngòi bút nhẹ nhàng mà đầy thương cảm, Thạch Lam đã thành công miểu tả bức tranh thiên nhiên nơi phố huyện lúc chiều tàn và tâm trạng của cô bé Liên. Thạch Lam từng nói rằng: “Cái đẹp man mác trong vũ trụ, len lỏi khắp hang cùng ngõ hẻm, tiềm tàng ở mọi vật tầm thường. Công việc của nhà văn là phát hiện cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật”. Chính bởi khát khao đi tìm cái đẹp ấy là mguyeenf cảm hứng để ông sáng tác “Hai đứa trẻ”. “Hai đứa trẻ” là sự kết hợp hài hoà giữa yếu tố hiện thực và yếu tố trữ tình lãng mạn, in trong tập “Nắng trong vườn” (1938) được viết dự trên những kí ức đã in đậm trong tâm trí của Thạch Lam ở phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương. “Hai đứa trẻ” là câu truyện về hai đứa trẻ Liên và An. Liên và An từng sống ở Hà Nội nhưng do thầy mất việc nên cả gia đình phải chuyển về sống nơi phố huyện nghèo khó. Thông qua tâm hồn của một cô bé nhạy cảm, ta có thể cảm nhận được cảnh vật, con người nơi phố huyện cùng với tâm trạng của cô bé Liên. Một nhà văn thiên tài là người muốn cảm nhận mọi vẻ đẹp man mác của vũ trụ, Thạch Lam đã mang quan điểm đó nên khi khai thác bức tranh phố huyện lúc chiều tối, ông đã hướng ngòi bút của mình để cảm nhận qua thiên nhiên. Khung cảnh phố huyện nghèo hiện lên những câu văn đầu tiên với “tiếng trống thu không”. Tiếng trống thu không đánh lên từng hồi, âm thanh của tiếng ếch nhái kêu gợi một miền quê tĩnh lặng và tiếng muỗi vo ve tô đậm sự nghèo nàn. Co lẽ không gian phải vắng lặng, tĩnh mịch lắm mới có thể nắm bắt toàn bộ âm thanh nhỏ bé ây. Bức tranh thiên nhiên gói gọn trong hai từ “êm ả” và “đượm buồn”. Bức tranh chiều tàn còn được gợi lên bằng hình ảnh bầu trời: “Phương Tây đỏ rực như lửa cháy, những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn”. Một khung cảnh buổi chiều đẹp rực rỡ, lộng lẫy, thế nhưng khung cảnh ấy lại chất chứa một sự tĩnh lặng, ảm đạm. Khung cảnh ấy như rực sáng những phút cuối cùng rồi lụi tàn. Những dãy tre làng trước mặt như đen lại cắt hình rõ rệt trên nền trời khiến cho sự ảm đảm bao trùm lên cảnh vật, bóng tối dần bủa vây. Mùi đất âm ẩm bốc lên, một mùi vị quen thuộc của đất như thể mùi riêng của quê hương này. Tất cả những chi tiết ấy hoà vào nhau tạo nên một khung cảnh yên bình, êm dịu của bức tranh thiên nhiên. Bức tranh hoàng hôn đẹp, mơ mộng, yên ả nhưng đậm nỗi u buồn. Bên cạnh bức tranh thiên nhiên, Thạch Lam còn đưa ngòi bút của mình hướng đến bức tranh sinh hoạt của con người. Ông đã miêu tả khung cảnh của một buổi chợ tàn, nổi bật trong đó chính là tâm hồn tinh tế, nhạy cảm của cô bé Liên khi cảm nhận từng sự chuyển biến của thiên nhiên trong khoảnh khắc ngày tàn. Hiện lên trên một buổi chiều tàn, một phiên chợ tàn là những kiếp người tàn. Không phải là những người nông dân bị sưu cao thuế nặng, cơm áo gạo tiền đè nén như Ngô Tất Tố, Nam Cao, phận người mà Thạch Lam quan tâm là những kiếp người bé nhỏ sống lụi tàn trong một xã hội đen tối. Cảnh phiên chợ tàn cùng với sự xuất hiện của con người lại càng làm tăng thêm những sự xơ xác, đìu hiu của nơi phố huyện nghèo ấy. “Chợ đã vãn từ lâu”, trên nền đất chỉ còn lại “rác rưởi”, “vỏ thị”, “lá nhãn”, “lá mía”, “vỏ bưởi”, "những đứa trẻ con nhà nghèo ở ven chợ cúi lom khom trên mặt đất, đi tìm tòi, nhặt nhạnh những thanh nứa, thanh tre hay bất kì thứ gì còn sót lại". Tại sao Thạch Lam không chọn thời điểm chợ đông, nhiều người qua lại mà lại chọn khoảnh khắc chợ tàn? Bởi chợ tàn gợi không gian hiu hắt trong lòng người, bên cạnh đó còn phản ánh được mức sống nghèo khổ của những người dân phố huyện. àn đêm dần buông xuống, ánh sáng leo lét từ những chiếc “đèn treo”, “đèn hoa kì”, “đèn dây sáng xanh” bắt đầu sáng dần. Ánh sáng đó không làm cho con người nơi đây có cuộc sống sáng sủa hơn thậm chí thứ ánh sáng ấy lại cho cuộc sống con người nơi đây thêm tối tăm và ảm đạm. Bên cạnh đó còn có tiếng cót két lún xuống của chiếc chõng tre của chị em Liên, tất cả đã tạo nên một khung cảnh tồi tàn. Trong cái khung cảnh tồi tàn đó, cuộc sống của những con người phố huyện dần hiện lên, mỗi người mỗi vẻ, nhưng họ đều có một điểm chung là chữ “nghèo”. Đó là "Mẹ con chị Tí ngày mò cua bắt ốc, đêm lại dọn hàng nước bán, dù chăm chỉ làm lụng nhưng vẫn không đủ sống", nhìn thấy hai mẹ con chị, Liên cất tiếng hỏi “Sao hôm nay dọn hàng muộn thế?” nhưng đáp lại Liên, chị không trả lời ngay mà chỉ có tiếng thở dài ngao ngán, chị nhàm chán một cuộc sống lặp đi lặp lại như thế, sống như chỉ để tồn tại. Không chỉ có một tâm hồn nhạy cảm, ở Liên còn có một lòng trắc ẩn sâu sắc, một sự đồng cảm với những kiếp người nhỏ bé xung quanh minh. Dù cuộc sống chẳng khá hơn là mấy nhưng Liên luôn thương cảm những đứa trẻ nghèo, quan tâm hai mẹ con chị Tí. Ngoài ra còn có bà cụ Thi hơi điên với tiếng cười khanh khách có phần hơi ghê sợ, bà ngửa cổ tu một hơi cạn sạch ti rượu cút rồi lại lảo đảo đi lần vào bóng tối. Cách khắc họa của Thạch Lam đã tạo một sức nặng cho nhân vật, sức nặng nề về một kiếp người hơi điên, chất chứa nhiều nỗi niềm không thể nói hết, bóng tối đè nặng lên cuộc đời của cụ. Cùng với đó, hình ảnh bác phở Siêu xuất hiện với chấm lửa vàng lơ lửng cùng gánh phở trên vai - một thứ quà xa xỉ đối với những người dân phố huyện. Chính vì thứ quà bác bán là một thứ gì đấy xa xỉ với những người dân nên gánh phở của bác vô cùng ế ẩm, cuộc sống của bác cũng không khá là bao. Nhân vật bác phở Siêu được Thạch Lam miêu tả với cái bóng mênh mông ngả dài xuống đất một vùng nhằm cho thấy cuộc đời của bác giống như một cái bóng, mờ nhạt, chìn dần vào bóng đem, từ đó tác giả muốn thể hiện sự thương cảm với một kiếp người lam lũ vất vả. Bên cạnh gánh phở của bác phở Siêu còn có gia đình của bác Xẩm sống bằng nghề kéo đàn, mong mỏi chút lòng hảo tâm từ người đi đường,… Những số phận đấy đang dần lụi tàn, héo mòn nhưng vẫn cố bám víu lấy chút nhựa sống nơi mảnh đất này. Cuộc sống của họ mòn mỏi, lay lắt, sống dường như chỉ để qua ngày. Tác giả Thạch Lam đã rất thành công khi chọn điểm nhìn vào cô bé Liên – nhân vật trung tâm của truyện khi miêu tả bức tranh phố huyện ảm đạm, ám ảnh lòng người. Liên có một người em là An, hai chị em được mẹ giao cho trông coi một cửa hàng tạp hóa gần ga xép. Khi thầy bị mất việc, gia đình của Liên chuyển từ thành phố Hà Nội nhộn nhịp về phố huyện Cẩm Giàng - nơi những con người lam lũ đang phải đối mặt với cuộc sống tù đọng, quẩn quanh. Chị đã cảm nhận sự ngột ngạt, tù túng của phố huyện, cô thương cho những số phận bất hạnh của mẹ con chị Tí, của bà cụ Thi, bác phở Siêu,…, chị tiếc nuối quãng thời gian hạnh phúc nơi còn ở nơi phố thị xa hoa, lộng lẫy. Đáng lẽ ra, trẻ con phải có được một cái nhìn ngây thơ, non nớt, lạc quan, yêu đời, thế nhưng với Liên, cô bé như cảm nhận cùng cảnh vật, có yên tĩnh, có buồn thương, có tiếc nuối, có buông bỏ. Dù trong hoàn cảnh cùng cực, cô bé vẫn nhận thấy được sự chăm chỉ, cần mẫn cố gắng, yêu thương nhau của mẹ con nhà chị Tí, vẫn "rót đầy một cút rượu ty" cho bà cụ Thi điên dở, động lòng thương cho những đứa trẻ đang nhặt rác nhưng đành ngậm ngùi quay đi bởi không có tiền cho chúng, và cũng không quên dành những tình cảm của một người chị cho đứa em - cậu bé An. Liên là nhân vật duy nhất trong tác phẩm được miêu tả có diễn biến cảm xúc. Qua góc nhìn của Liên, những miêu tả vừa đảm bảo được tính cụ thể, chân thực lại có sự trữ tình, lãng mạn theo cảm nhận của một cô bé đang lớn. Thạch Lam dường như đang thể hiện niềm xót thương cho Liên cũng chính là cho những kiếp người ở phố huyện, đến một lúc nào đó họ sẽ không còn ước mơ, không còn khao khát, bị tù đày trong cuộc sống của chính mình. Tóm lại, thông qua bức tranh thiên nhiên cuộc sống con người, bằng ngòi bút sắc sảo tinh tế cùng cách đặt điểm nhìn vô cùng hợp lí vào cô bé Liên, Thạch Lam đã bày tỏ nỗi niềm cảm thông, xót thương cho những kiếp người bé nhỏ trước Cách Mạng. Từ đó ông muốn gửi gắm thông điệp: Hãy để con người, đặc biệt là những đứa trẻ được sống một cuộc đời có ý nghĩa, sống một cuộc sống mà họ mơ ước, khát khao.