Kaligirang Kasaysayan ng El Filibusterismo

v Ang Noli Me Tangere ay inialay ni Rizal sa Inang Bayan samantalang

ang El Filibusterismo ay sa Tatlong Paring Martir o sa Gomburza
v Ang Noli ay nobelang panlipunan na tumatalakay sa pamumuhay,
pag-uugali, at mga sakit ng mga mamamayan noon.
v Kung ang Noli ay nangangahulugang Huwag mo akong Salingin, ang
El Fili naman ay ang Paghahari ng Kasakiman.
v Ang Fili ay nobelang pampolitika na pumapaksa sa pamamahala ng
Kastila (sibil at simbahan).
v Si Rizal ay isa sa mga masugid na tagahanga ni Padre Burgos at ayon
sa sabi ay nagkaroon ng pagkakataong si Paciano (kapatid ng bayani)
na mapaglingkuran ang pari bilang sakristan.
v Bago bitayin sina P. Burgos, P. Gomez, at P. Zamora, ang mga
Pilipino, sa kanilang paghahanap ng pagbabago at kabutihan mula
sa pamahalaan ay makapook lamang (regional). Idinawit sila sa isang
aklasan sa Cavite noong Enero 1872. Dahil sila ay mga paring maka-
Pilipino kaya naman may isang paring regular ang nagpanggap at sila
ay isinangkot sa kaguluhan.
v Nang maghimagsik sina Dagohoy, ang lalawigan ng Bohol lamang ang
inihanap niya ng paglaya; si Diego Silang ay ang Ilocos lamang; si
Palaris, ang Pangasinan; si Maniego, ang Kapampangan lamang, at
iba pa. Ngunit nang bitayin ang Gomburza, naging pambansa na ang
paningin ng mga Pilipino ukol sa paglaya. Ang pagkabitay sa 3 pari
ay siyang nagbinhi ng diwang makabansa sa mga Pilipino.
v Sa huli, napatunayan din na walang sala ang mga pari dahil may
isang taong nagngangalang Zaldua ang nagpatunay na sila ay mga
walang sala.

KALIGIRANG KASAYSAYAN NG EL FILIBUSTERISMO

Ang El Filibusterismo ay ang ikalawang obra maestro ng ating
pambansang bayaning si Dr. Jose Rizal. Ito ay karugtong ng Noli Me Tangere
na una niyang isinulat. Ipinaliwanag ni Rizal sa kaniyang kaibigang si Dr.
Ferdinand Blumentritt ang kahulugan ng Filibusterismo. Ayon sa kaniya,
lingid pa sa mga Plipino ang kahulugan nito noong una hanggang
masaksihan nila ang malagim at kalunos-lunos na pagbitay sa tatlong
paring martir. Malinaw pa sa kaniyang alaala ang matinding takot na hatid
ng kahulugan ng salitang Filibusterismo dahil mahigpit na ipinagbawal sa
kanilang tahanan ang pagsambit man lamang ng salitang ito. Labing-isang
taong gulang pa lamang si Rizal noon nang marinig niya ang salitang
Filibustero. Sa murang edad ay naging saksi siya sa mapapait, masasakit,
at madidilim na bahagi ng buhay ng ating mga ninuno kaya tumimo sa
kaniyang puso ang pagnanais na mailantad ang kabuktutan ng mga
mananakop. Ginamit niya ang pinakamabisang sandata sa pagkamit ng
minimithing pagbabago at kalayaan ng mga Pilipino – ang kaniyang
panulat.
Gaya ng nabanggit, ang unang obra maestro ni Rizal ay ang Noli Me
Tangere na matagumpay na lumabas noong Marso 1887. Maraming
makabayan ang nagalak at humanga sa katapangan ni Rizal sa pagsulat sa
mga kabuktutan at pagmamalabis ng mga Espanyol subalit tulad ng
inaasahan, nagpuyos ang damdamin ng mga makapangyarihang Espanyol
matapos mabasa ang nilalaman nito. Bitbit ang kaba sa puso ay nagpasiya
siyang bumalik sa Pilipinas kahit batid niyang ito’y mapanganib. Noong
Agosto 1887, muli niyang nasilayan ang kaniyang pamilya. Isinagawa niya
ang kaniyang mga layunin sa kaniyang pagbabalik. Ginamot niya ang mga
mata ng kaniyang ina; nakipag-usap kay Leonor Rivera, at inalam ang
pagtanggap ng mga Pilipino sa kaniyang isinulat na nobela.
Nang ipagbawal ng pamahalaang Espanyol sa Pilipinas ang pagaangkat,
pagpapalimbag, at pagpapakalat ng nobela ay nakaramdam ng
higit na panganib si Rizal. Hinimok si Rizal ni Gobernador-Heneral Emilio
Terrerong lisanin ang bansa upang maiiwas siya at ang kaniyang pamilya
sa lalo pang kapahamakan at sa pagmamalupit ng mga makapangyarihang
prayle sa kaniyang pamilya. Nagpahinuhod siya sa payo ng gobernadorheneral
at palihim na tumalilis ng Pilipinas noong Pebrero 1888. Nagtungo
siya sa sa iba’t ibang bansa sa Asya, sa Amerika, at sa Europa. Napakarami
niyang natutuhan sa mga paglalakbay na iyon.
Sinimulang isulat ni Rizal ang El Fili sa London noong 1890. Ayon
kay Maria Odulio de Guzman, binalangkas ni Rizal ang pagkatha sa El Fili
noong mga huling buwan ng 1884 at mga unang buwan ng 1885 nang
isinusulat pa niya ang Noli. Habang isinusulat ni Rizal ang El Fili,
naisasabay rin niya ang pagbisita sa mga kaibigan at pamamasyal sa
magagandang lugar sa Europa.
Lubhang nasiyahan at naaliw si Rizal sa ganda ng Paris kaya’t
napag-isipan niyang lumipat muna sa Brussels, Belgium upang
matutukang mabuti at mapag-isipan nang lubusan ang pagsulat ng nobela.
Kasama ang kaibigang si Jose Alejandrino ay nanirahan sila roon.
Nanggamot din siya upang matugunan ang mga pangangailangan niya
roon.
Patong-patong na suliranin ang kaniyang naranasan habang
isinusulat niya ang El Fili. Kung kinulang siya sa pananalapi nang
isinusulat niya ang Noli ay higit siyang kinapos nang isinusulat na niya ang
El Fili kaya sadya siyang naghigpit ng sinturon. Halos lumiban siya sa
pagkain makatipid lamang. Nakapagsanla rin siya ng kaniyang mga alahas
upang matustusan ang pagsusulat. Matindi ang pagnanais niyang tapusin
na agad ang nobela dahil maging sa kaniyang pagtulog ay napapanaginipan
niyang may namamatay sa kaniyang mga mahal sa buhay. Iniwasan niyang
kapusin ng panahon sa pagsusulat. Batid niyang walang ibang
makatatapos ng kaniyang obra kung hindi siya lamang.
Hindi lamang kawalan ng pondo ang kaniyang naging suliranin
upang matapos ang El Fili. Naging balakid din ang suliranin niya sa puso,
sa pamilya, at sa mga kaibigan. Nakarating sa kaniyang kaalaman na ang
kaniyang pinakaiibig na si Leonor Rivera ay ipinakasal ng magulang nito sa
ibang lalaki. Ipinagpapalagay na mababakas ang pighati niya sa
pangyayaring ito sa nobela sa bahaging nagtalusira si Paulita sa katipang
si Isagani at nagpakasal kay Juanito. Nabatid din niyang ang kaniyang
magulang at mga kapatid ay pinasasakitan at pinag-uusig ng pamahalaang
Espanyol dahil sa usapin sa lupa at sa maling paratang. Labis siyang nagalala
sa mga mahal niya sa buhay sa Calamba, Laguna. Maiuugnay ito sa
kuwento ni Kabesang Tales na may ipinaglalabang usapin hinggil sa
pangangamkam ng lupa ng mga prayle kahit wala silang katibayan ng pagaari at
nakuha pang maningil ng buwis sa nasabing kabesa na siyang mayari
ng lupa.
Sa pagpapatuloy ng pagsusulat ni Rizal ng nobela ay nagkaroon
siya ng iba’t ibang pangitain. Ganito rin ang pangyayari sa buhay ni Simoun
nang nag-urong sulong siyang isagawa ang katuparan ng kaniyang plano.
Nakita niya ang nagdusang ama at si Elias sa kaniyang pangitain. Lumayo
rin kay Rizal ang mga kasama niya sa La Solidaridad. Ikinalungkot din niya
ang nakitang kawalan ng pagkakaisa ng mga Pilipinong Ilustrado sa
Espanya na sila sanang pag-asa ng nakalugmok na mamamayan ng
Pilipinas. Dahil sa samo’t saring suliraning naranasan, naisip ni Rizal na
sunugin na lamang ang kaniyang mga isinulat. Sinasabing may bahagi sa
nobela ang hindi niya napigilang ihagis sa apoy sa bigat at tindi ng kaniyang
mga alalahanin.
Dahil sa adhikain ni Rizal na imulat ang kaisipan at gisingin ang
damdamin ng mga Pilipino laban sa pang-aapi at pag-aabuso sa
pamahalaang Espanyol ay pinagtibay niya ang kaniyang kalooban upang
ipagpatuloy at tapusin ang nobela kahit kulang sa panustos mula sa
pamilya. Nang matapos ito noong Marso 29, 1891 at makahanap ng murang
palimbagan, ang palimbagang F. Meyer-van Loo sa Ghent, Belgium ay
ipinadala niya ang manuskrito sa kaibigang si Jose Alejandrino. Sa
kasamaang-palad, hindi natapos ang paglilimbag ng aklat. Mahigit na
isandaang pahina pa lamang ito nang maipahinto na dahil naubos na ang
kaniyang pambayad mula sa salaping kanyang natipid at nang hindi
dumating ang hinihintay na salapi mula sa kaniyang pamilya sa Pilipinas.
Nilimot din ng ilang mayayamang kaibigang Pilipino ang kanilang
pangakong tulong sa paglilimbag ng nobela.
Sa oras ng pangangailangang ito ay himalang dumating ang saklolo
ng mayamang kaibigang si Valentin Ventura. Siya ang gumastos upang
maituloy ang nahintong paglilimbag ng nobela noong Setyembre 1891.
Dahil mabuting kaibigan si Rizal ay inialay niya ang isang panulat at ang
orihinal na manuskrito ng El Fili kasama ang isang nilimbag at nilagdaang
sipi bilang pasasalamat at pagtanaw ng malaking utang na loob sa
kaibigang si Valentin Ventura.
Ipinadala ni Rizal sa Hong Kong ang karamihan ng mga aklat at ang
ibang bahagi ng mga ito ay sa Pilipinas napunta pagkatapos niyang
mabigyan ng kopya ang mga kaibigang sina Juan Luna, Marcelo H. Del
Pilar, Graciano Lopez Jaena, at Dr. Ferdinand Blumentritt. Sa kasamaangpalad,
nasamsam sa Hong Kong ang mga aklat na ipinadala ni Rizal
gayundin ang mga kopyang ipinadala niya sa Pilipinas. Ipinasira ng
Pamahalaang Espanyol ang mga sipi ng nobela subalit may ilang nakalusot
at nagbigay ng malaking inspirasyon sa mga naghihimagsik. Patuloy nitong
naantig at nagising ang damdamin ng Pilipino. Kung ang Noli ang gumising
at nagpaalab sa diwa at damdamin ng mga Pilipino ukol sa mga karapatan, nakatulong
naman nang malaki ang El Fili kay Andres Bonifacio at sa
Katipunan upang maiwaksi ang mga balakid na nakasasagabal sa
paghihimagsik noong 1896.
Ang El Fili ay inialay ni Rizal bilang pagpupugay sa tatlong paring
martir na binitay sa Bagumbayan noong Pebrero 1872 na sina Padre
Mariano Gomez, Padre Jose Burgos at Padre Jacinto Zamora dahil lamang
sa maling hinala ng mga Espanyol. Bilang paggalang at pag-alala sa
kanilang sakit at hinagpis, inihandog niya ang nobela. Wika niya:
“Sa di pagsang-ayon ng Relihiyon na alisan tayo ng karangalan sa
pagkapari ay inilagay sa alinlangan ang kasalanang ibinibintang sa inyo; sa
pagbabalot ng pagkakamaling nagawa sa isang masamang sandali, at ang
buong Pilipinas, sa paggalang sa inyong alaala at pagtawag na kayo’y mga
pinagpala, ay hindi lubos na kinikilala ang inyong pagkakasala.
Samantala ngang hindi maliwanag na naipakikilalang ang inyong
pagkakasangkot sa pagkakagulo sa Cavite, maging bayani man kayo o
hindi, nagkaroon man o hindi ng hilig sa kalayaan, ay may karapatan akong
ihandog sa inyo, bilang ginahis ng kasamaang ibig kong bakahin, ang aking
akda. At habang hinihintay namin na kilalanin ng Espanya balang araw ang
inyong kabutihan at hindi makipanagot sa pagkakapatay sa inyo, ay maging
putong na dahong tuyo man lamang ang inyong liblib na libingan ang mga
dahon ng aklat, at lahat nang walang katunayang maliwanag na umupasala
sa inyong alaala ay mabahiran nawa ang kanilang kamay ng inyong dugo.”
Ayon sa pag-aaral, hindi napatunayan ang pagkakasangkot ng
tatlong paring martir sa pag-aalsa sa Cavite. Hindi rin pinayagan muli ng
mga Espanyol na mabuksan ang kanilang kaso upang hindi na lumabas pa
ang katotohanan.
Inihambing naman ni Ginoong Ambeth Ocampo ang Noli sa El Fili.
Ayon sa kaniya, mas maraming hindi isinama si Rizal sa El Fili. May halos
apatnapu’t pitong (47) pahina ang tinanggal, nilagyan ng ekis, binura at
binago. Samantalang sa Noli Me Tangere ay ang kabanata lamang tungkol
kina Elias at Salome ang hindi naisama sa pag-imprenta subalit buo ito at
maaaring isalin at pag-aralan din. Ayon din sa kaniya, noong 1925, binili
ng pamahalaan ang orihinal na kopya ng nobela mula kay Valentin
Ventura.
Totoong binagtas ni Dr. Jose Rizal ang napakatinik na daan tungo
sa kaniyang adhikain subalit siya’y nagtagumpay. Nakarating sa
pinagpalang mga kamay ang ikalawang obra maestrang El Filibusterismo na
nagsilbi at patuloy na nagsisilbing inspirasyon ng lahat ng Pilipino sa bansa
at maging sa mga Pilipinong nasa iba’t ibang bahagi ng mundo. Nawa’y
isapuso nating lahat ang mga mensaheng taglay nito.