Gemi Dizel Makineleri I

Yanma
Prof. Dr. Cengiz DENİZ
 Yanma
• Dizel motorlarında yanma olayının başlangıcı
kendi kendine tutuşma ile sağlanmaktadır.
Reaktif bir karışım belirli bir basınç ve sıcaklığa
ulaşıp bu şartlarda bekletilince bir süre sonra
kendi kendine tutuşabilmektedir.
• Dizel motorlarında sıkıştırma sonucu basıncı
ve sıcaklığı artan hava ortamına püskürtülen
yakıt ancak bazı fiziksel ve kimyasal proseslerin
oluşmasından sonra kendi kendine tutuşur.
 Yanmanın etkili biçimde gerçekleşmesi için gerekli şartlar
Doğru H/Y oranı: Yanma odasında giren yakıt yanmasını tamamlamalıdır. Silindire
gönderilen yakıt miktarının hassas biçimde ayarlanması gereklidir. Yanma odasında
tüm yanabilir karışımın yanmasını tamamlaması için yeterli oksijen olmalıdır. Yanma
için gerekli zaman sınırlı olduğu için yeterli havanın kısa süre içerisinde sağlanması
gerekir. Bunun için skavenç sistemi, türboşarjer ve hava filtrelerinin düzenli
bakımlarının yapılması gereklidir.
Atomizasyon: Yakıtın mümkün olan en kısa süre içerisinde atomize olması gerekir.
Bunun için yakıtın küçük delik çaplı enjektörlerden yüksek basınç altında, uygun
sıcaklıkta püskürtülmesi ve dağılımlarının homojen olması gerekir.
Karışım: İyi bir yanma için yakıtın silindir hacminin tamamına yayılması ve hava ile
karışım oluşturması da gerekir. Bu nedenle havanın türbülansı da önemlidir.
Püskürtme zamanı: Yanma ile birlikte oluşan yüksek basıncın pozitif iş yapabilmesi için
püskürtme başlangıcının doğru olarak sağlanması gereklidir..
Sıkıştırma sonu sıcaklığı: Dizel motorları sıkıştırarak ateşlemeli motorlar olarak bilinir.
Sıkıştırma sonu sıcaklığının istenen noktaya ulaşamaması yakıtın yanmaya hazırlanması
sürecinin uzamasına ve geç tutuşmaya neden olur.
 Yanmanın Fazları
• Tutuşma gecikmesi
• Hızlı yanma
• Kontrollü yanma
 Tutuşma gecikmesi
• Yakıtın yanma odasına girmesinden yanmanın başlamasına kadar süren
tutuşmaya hazırlık fazına ihtiyaç vardır. Yanma odasına yakıt
püskürtülemeye başlandığı anda; damlacıklara ayrılma, buharlaşma, küçük
moleküllere ayrılma ve kimyasal reaksiyonlar başlamaktadır. Ancak
kimyasal reaksiyonların başlaması ile, ilk görülebilir alevin ortaya çıkışı
üzerinden belli bir süre geçmektedir.
• Püskürtme başlangıcından alevin gözükmesine ve P-V diyagramında
basıncın ani olarak artmasına kadar geçen bu süreye tutuşma gecikmesi
denir.
• Yakıt damlasının ısınması, buharlaşması ve yakıt buharının kendi kendine
tutuşma sıcaklığına kadar ısınması fiziksel tutuşma gecikmesi süresinde
gerçekleşir. Özellikle fuel oil kullanılması durumunda fiziksel tutuşma
gecikmesi , tutuşma gecikmesi süresinin büyük kısmını oluşturur.
 Tutuşma Gecikmesi
• FİZİKSEL SÜREÇ
Yakıt spreyinin parçalanması ve damlacık oluşumu.
Sıvı haldeki yakıtın ısınarak buharlaşması.
Buhar haline geçen yakıtın hava ile karışarak yanmaya hazır hale gelmesi.
(Damlacık çapları küçüldükçe birim hacim başına düşen yüzey alanı artar
ve yakıt damlacığın ısınma ve buharlaşma süresi kısalır.)

• KİMYASAL SÜREÇ
Ağır hidrokarbonların daha hafif elemanlara bölünmesi.
Bölünen elemanlarla oksijen arasında kimyasal tepkimelerin oluşması.
Tutuşma gecikmesi ve yanma
Yanmanın fazları
Tutuşma Gecikmesi Aşağıdaki Faktörlere Bağlıdır

• Yakıtın cinsine,
• Sıkıştırma stroku sonunda havanın sıcaklığına,
• Sıkıştırma stroku sonunda havanın basıncına,
• Silindirdeki hava girdaplarının oluşumuna,
• Yakıt damlacıklarının büyüklüğüne,
• Yakıtın püskürtme kalitesine,
• Yakıtın püskürtme zamanına,
• Yakıtın sıcaklığına ve viskozitesine.
 Yakıt Püskürtme (I)
• Yakıt basıncı içerideki kompresyon basıncını
uygun zamanda yenerek içeriye girer.
• İçerideki havaya nazaran yüksek yakıt hızı elde
edilerek; giren yakıtın hava ile sürtünmesi
artırılarak kolayca buharlaşabileceği daha
küçük zerreciklere ayrılması sağlanır.
 Yakıt Püskürtme (II)
• Nozuldan çıkan basınçlı yakıt demeti oda içerisinde ilerleyerek
iç kısımlara nüfuz eder. Bu arada hava ile karışır. Demet
uzunluğu yanma odasının şekline bağlıdır. Yakıt hiçbir şekilde
yanma odasını oluşturan elemanlara temas etmeyecek şekilde
ayarlanır.
• Demet yanma odası içerisinde ilerlerken, yakıt, damlacıklara
ayrılır. Demet açısı büyüklüğü gittikçe artarken demet hızı
düşer. Hızın en yüksek olduğu yer demetin merkeze yakın olan
kısımlarıdır. Demetin merkezinden kenarlarına doğru
gidildikçe, damlaların hızı azalır. Bu nedenle, kenarlardaki
damlalar, daha çok miktarda hava ile çevrilir ve daha uzun
süre hava ile temas eder. Böylece çabuk ısınıp buharlaşarak en
önce tutuşacak duruma gelirler.
 Yakıt Püskürtme (III)
• Tam yanma olabilmesi için iyi bir yakıt hava karışımının
oluşması gereklidir. İdeal karışım yanma odasındaki sıkıştırılan
hava ile yakıtın tamamının temasa geçmesiyle sağlanır. Demet
oluşumu ve yakıt penetrasyonunun burada çok önemli bir
etkisi vardır. Bunun sonucunda yanma öncesi hazırlık
reaksiyonları hızlanarak tutuşma gecikmesi süresinin motorda
dizayn aşamasında belirlenen değerde gerçekleşmesi sağlanır.
• Enjektör meme delik çapının da damla çapı üzerinde etkisi
vardır. Meme delik çaplarının artmasıyla damla çapları da
büyür. Meme delik çapının herhangi bir nedenle aşınmasıyla
yanma bozulur ve yakıt sarfiyatı da artar.
 Demetin Şeklini Etkileyen Faktörler

• Yanma odası içerisine nüfuz etme derinliği ve hızına,

• Yakıt püskürtme sistemine,
• Nozulun delik sayısına,
• Nozulun ağzının formuna,
• Püskürtme basıncına,
• Yanma odası içerisindeki karşı basınca,
• Yakıtın cinsine,
• Yanma odası sıcaklığına,
• Hava türbülansına.
 Penetrasyonu Etkileyen Faktörler

• Püskürtülen yakıtın basıncı,

• Yanma odasındaki basınç,
• Yakıt demeti konisinin açısı,
• Enjektör meme delik çapı,
• Yakıtın özgül ağırlığı,
• Yakıtın püskürtme viskozitesi,
• Yakıtın püskürtme kalitesi.
Tutuşma gecikmesi süresinin uzaması
 Hızlı Yanma
• Yanmanın oluşup, basıncın ani olarak yükselmeye başladığı noktadan,
maksimum basıncın elde edildiği noktaya kadar geçen süreye " hızlı
yanma" yada "gerçek enerjinin elde edildiği yanma" denir.
• Tutuşma gecikmesi süresi içinde silindire giren yakıtın yanmaya başlaması
nedeniyle, yanma odasındaki basınç ani olarak çok hızlı bir şekilde artar.
Alev hızla yayılır. Yanma, patlamalı yanma karakterindedir. Bu fazda
oluşan basınç artma hızının değeri motorun yumuşak veya sert çalışma
özelliğini belirler.
• Tutuşma gecikmesi fazında ne kadar çok yakıt silindir içerisine birikirse,
basınç artma hızı o oranda büyük olur. Hızlı yanma fazı krank açısı
cinsinden 5-100 kadardır. Bu faz sırasında bütün çevrim boyunca üretilen
ısının % 40- 70'i elde edilir. Hızlı yanma fazında üretilen ısı miktarının
artması yanmanın iyi ve tam olmasıyla doğru orantılıdır. Bu değer
azaldıkça yanmanın kötüleştiği görülür. Maksimum yanma basıncının da
bu faz içinde oluştuğu için , bu fazda elde edilen enerji düşerse, üretilen
güç te düşer.
 Hızlı Yanma safhasındaki basınç artışını etkileyen faktörler

1.Yakıtın atomizasyon derecesi; bu, püskürtme sisteminin dizaynına

bağlıdır.
2. Tutuşma gecikmesi süresi.
3. Tutuşma gecikmesi süresince yakıtın hava ile karışımına.
4. Tutuşma gecikmesi süresince silindire püskürtülen yakıt miktarı.
 Kontrollü Yanma
• Kontrollü yanma fazına serbest yanma fazı da denir. Bu
faz süresince silindire girmeye devam eden yakıt nozul
deliklerinden çıkar çıkmaz tutuşur. Çünkü, yanma
odasındaki basınç ve sıcaklık , yanmanın ikinci fazının
sonlarına doğru , yakıtın hiç bir gecikme olmadan
yanması için yeterlidir. Faz süresince basınç değişimi
önemsizdir. İkinci fazdan geriye kalan yakıtın tamamı bu
fazda yanmalıdır.
• Yakıttan alınan toplam enerjinin % 30- 65 'i bu faz
süresince sağlanır. Kontrollü yanma fazının
başlangıcında piston ÜÖN civarındadır. Bu nedenle
kontrollü yanma fazı çoğu zaman pistonun aşağı hareketi
ve hacim büyümesi sırasında gerçekleşir.
 Buharlaşma (I)
• Sıkıştırılan hava ve yakıt damlacıklarının birbirine sürtünmesi
sonucu, havanın sıcaklığından etkilenerek damlacık sıcaklığının
artması ile buharlaşma olur. Yanma odasına püskürtülerek
damlacıklara ayrılan yakıt, hava ile karışmadan ve yanmadan
önce buharlaşmak zorundadır . 25  çapında bir damlanın
buharlaşması için geçen zaman 1 milisaniyedir. Yakıt
damlalarının buharlaşması damlacık çaplarının büyüklüklerine,
dağılımlarına ve hızlarına, yanma odası içerisindeki basınç ve
sıcaklığa, yakıtın uçuculuğuna bağlıdır.
• Damlacıkların ilk hızları da buharlaşmayı etkiler. İlk hızın
artması püskürtme basıncının artmasına bağlıdır. Püskürtme
basıncı, dolayısıyla ilk hız arttıkça, damlaların ısınmaları o
kadar süratli, buharlaşmaları da o oranda şiddetli ve çabuk
olur. Ayrıca yanma odası basıncı arttıkça yakıttaki hız düşmesi
artar, ısınma ve buharlaşmaları çabuklaşır.
Yakıt Püskürtme Basıncı
Yakıt Püskürtme Basıncı
Yakıt Püskürtme Basıncı
 İndikatör Diyagramları
• Silindirlerde elde edilen gücün tespit edilmesi
• Silindir içinde olan olayların belirlenmesi
• Gerekli ayarlama işlemlerinin
gerçekleştirilmesi
 İndikatör Diyagramının Alınışı
• İndikatör musluğu açılıp kanalları tıkayabilecek
birikintiler dışarı atılır
• İndikatör cihazı musluğa takılır
• İndikatör kartı takılır
• Cihazın ipi yerine takılır
• Atmosfer çizgisi oluşturulur
• İndikatör musluğu açılarak diyagram elde edilir
• Cihaz yerinden çıkarılır
Püskürtme zamanı (erken)
Püskürtme zamanı (geç)
Püskürtme basıncı (düşük)
Püskürtme basıncı (yüksek)
Zayıf püskürtme
Nozul uçlarında tıkanma