Gemi Dizel Makineleri I

Skavenç ve Aşırıdoldurma
Prof. Dr. Cengiz DENİZ
 Skavenç (Süpürme)
• Egzoz gazlarının silindirden atılması ve
bir sonraki çevrim için silindirin temiz hava
ile doldurulması makine verimi açısından
önemlidir. Silindirlerin egzoz gazlarından
temizlenmesi olayına ‘süpürme’ yada
‘skavenç’ denir. Dört zamanlı makinelerde
valf overlebi sırasında gerçekleşen
süpürme iki zamanlı makinelerde farklı
şekillerde yapılmaktadır.
 Süpürme çeşitleri
• Basit Portlu Süpürme,
• İlmik Süpürme,
• Doğru Akım Süpürme.
 Basit Portlu Süpürme

Basit portlu süpürme ters akımlı süpürmedir. Egzoz portları skavenç

portlarından daha yüksektir. Süpürme havasının bir bölümü ‘kısa devre’
nedeniyle süpürme görevini yerine getirmeden egzoz portundan kaçar.
Ayrıca skavenç portu kapandığında egzoz portu açık olduğu için hava
kayıpları olur.
 İlmik Süpürme

Skavenç portu kapandığında egzoz portu açık olduğu için hava kayıpları olur.
 Doğru Akım Süpürme

Süpürme havası yön değiştirmeden egzoz valflerinden dışarı atılır.

En verimli süpürme şeklidir.
 Aşırı doldurma(Süperşarj)
• Aynı strok hacminden daha fazla güç almak veya belirli bir çıkış gücü için motorun
ağırlığını ve hacmini düşürmek, aşırı doldurmanın temel mantığıdır. İçten yanmalı
motorlarda motor gücü, silindirlerinde yakılan yakıt ve bu yakıtın yanmasını
sağlayacak hava miktarı ile orantılıdır. Aynı hacimdeki bir motordan daha fazla güç
elde etmek için, silindir içerisine daha fazla hava almak gerekir. Bu da bir kompresör
kullanılarak gerçekleştirilir. Bu durumda, kompresör tarafından silindire yüksek basınç
altında daha fazla hava gönderilerek yakılabilecek yakıt miktarının arttırılması ile
sağlanır.
• Aşırı doldurma uygulaması ile silindir içerisine daha fazla hava alınarak, daha fazla
yakıtın yanması sağlanmakta ve motor gücünde önemli bir artış elde edilmektedir.
Aşırı doldurma uygulaması ile, aynı çıkış gücü için bir motorun hacmi
küçültülebilmekte veya aynı motordan daha fazla güç elde edilebilmektedir.
• Aşırı doldurmayı sağlayabilmek için silindire gönderilen havanın basıncını artırmak
gerekir. Böylelikle daha efektif bir süpürme sağlanır. Bir sonraki çevrim için silindirin
içerisinde kalabilecek egzoz gazları azaltılmış hava miktarı artırılmış olur. Bu motorun
veriminin artmasına neden olur.
 Aşırı Doldurma
Hava miktarındaki artışı sağlayan kompresörün çalıştırılması iki yöntemle
olmaktadır:
a)Kompresör motorun krank milinden tahrik ediliyorsa, sisteme mekanik aşırı
doldurma veya mekanik olarak çalıştırılan süperşarj veya genellikle sadece
"süperşarj" denir.
b)Bir türbin, kendisi silindirlerden çıkan egzoz gazı tarafından tahrik edilen
kompresörü çalıştırırsa, sisteme "turboşarj" denir. Turboşarjerin şaftı
kompresörü ve türbini birbirine bağlar, ancak motorun krank miline bağlı
değildir. Kompresörü döndürmek için egzoz gazlarının enerjisinden yararlanılır.
Kompresörü doğrudan motordan zincir veya dişli ile tahrik etmek nispeten
ekonomik değildir. Çünkü bu şekilde kompresörü çeviren güç motordan alınır
ve ekstra güç için özgül yakıt tüketiminde bir artış olur.
Turboşarjerin mekanik olarak çalıştırılan bir süperşarjere göre avantajı,
kompresörü çalıştırmak için gereken gücün krank mili yerine egzoz gazı
enerjisinden çıkarılmasıdır. Yakıttaki toplam ısı enerjisinin yaklaşık yüzde 30'u
egzoz gazlarına boşa harcanır, bu nedenle bu gazlardaki enerji kompresörü
çalıştırmak için kullanılarak, şarj havası yoğunluğundaki artışla orantılı olarak
güçte bir artış elde edilir. Bu nedenle turboşarj, mekanik süperşarjdan daha
verimlidir.
Mekanik Aşırı Doldurma
Kompresör, hareketini motor krank
milinden bir dişli veya bir kayış sistemi ile
alıyorsa, bu tür aşırı doldurmaya “mekanik
aşırı doldurma” denir.
Turboşarjer
Turboşarjer
• Aşırı doldurma sonucu basınçla beraber
sıcaklık artar. Dolgu havası silindire girmeden
önce soğutulmalıdır. Bu da “intercooler”
olarak isimlendirilen bir ara soğutucu ile
gerçekleştirilir. Böylece aynı doldurma basıncı
için daha fazla havanın silindir içine alınması
sağlanmış olur.
Sabit basınç sistemi
 Sabit basınç sistemi
• Bir motorun silindirlerinin tüm egzoz boruları, belirli bir yükleme ile basınç darbelerini
minimuma indirmek için büyük bir ortak gaz manifoldunda son bulur.

• Sabit basınçlı yöntemde tüm silindirlerden gelen egzoz, hacmi basıncın neredeyse
sabit olmasını sağlayacak kadar büyük olan tek bir egzoz manifolduna bağlanır. Tipik
olarak, sabit basınçlı bir egzoz manifoldu, bir motorun egzoz tarafı boyunca uzanan
geniş çaplı bir borudan oluşur ve her egzoz portu ona kısa bir uç borusu ile bağlanır.

• Silindirlerdeki dengesiz egzoz akışı süreçleri türbinde sabit bir akış halinde
sönümlenir. Türbin, tüm gazın tek bir girişten alınacağı şekilde inşa edilebilir ve bu
nedenle yüksek bir verimliliğe ulaşılır. Sabit basınç sisteminin önemli bir avantajı,
türbin giriş koşullarının sabit olmasıdır. Bu nedenle türbin, belirtilen motor
koşullarında optimum verimlilikte çalışmak üzere eşleştirilebilir. Verimli çalışma için,
kompresörün ürettiği basınç, silindirden sonraki egzoz gazının basıncından her
zaman biraz daha yüksek olmalıdır. En büyük dezavantajı düşük yüklerde bu
problemin doğuracağı etkileri gidermek için elektrikli yardımcı kompresör kullanılır.
Darbe (Puls) sistemi
 Darbe (Puls) Sistemi
• Egzoz gazının yüksek basınç ve sıcaklığından tam olarak yararlanır
• Egzozda basınç dalgası veya puls oluşturmak için egzoz gazı silindiri
yüksek hızda terk eder.
• Bu basınç dalgaları veya darbeleri doğrudan turboşarjere yönlendirilir
• Küçük çapta inşa edilen egzoz borusu, basınç darbesi veya dalgası
oluşturmak için hızla basınçlandırılır ve güçlendirilir
• Silindirler iki veya daha fazla egzoz borusuna bağlantılarla gruplandırılır.
• Borular küçük çapta ve enerji kaybını önlemek için kısa, düz uzunlukta
düzenlenmiştir.
• Egzoz sayısı ateşleme sırasına, silindir sayısına ve turboşarj tasarımına
bağlıdır
 Sabit basınçlı sistem
Avantajları
• Yüksek yükte iyi performans sahiptir.(BMEP 8 bar'ın üzerinde olduğunda
verimli)
• Yüksek güçlü motorlar için daha uygundur.
• Basit boru bağlantı sistemine sahiptir.
• Egzoz gruplaması yoktur.
• Sabit egzoz akışı nedeniyle yüksek türbin verimliliğine sahiptir.
• Motorun spesifik yakıt tüketimi daha azadır.
Dezavantajları
• Motorlar düşük hızda çalışırken sevk edilen düşük enerji nedeniyle türbin
verimi düşmektedir. Bu nedenle, verimli süpürme ve yanma için gerekli olan
süpürme basıncının altında yetersiz hava miktarını sağlar.
• Yardımcı kompresör kullanılması gerektir.
• Yük değişiminde zayıf tepki verir.
 Puls sistemi
Avantajları
• Düşük yükte ve düşük hızda daha verimlidir (BMEP <8 bar
olduğunda hala verimli)
• Herhangi bir yük değişiminde yardımcısı kompresöre gerek yoktur.
• Tüm motor hızlarında iyi performans sağlar, motorun yük durumunu
değiştirmesine çabuk tepki verir.
• Türbinde yüksek kullanılabilir enerji
• İyi bir türbin ivmelenmesine sahiptir.
Dezavantajları
• Egzoz gruplaması karmaşıktır.
• Yedek olarak farklı boyutlarda egzoz boruları bulundurmak
gereklidir.
• Bir silindirden gelen yüksek basınçlı egzoz, düşük basınç süpürme
periyodu sırasında başka bir silindire geri dönerek yanma verimini
olumsuz yönde etkileyebilir.
Sabit basınç-puls sistemleri
 Labirent tip glendler(sızdırmazlık elemanları)
• Türboşarjer yatakları, labirent sızdırmazlık elemanlarıyla kompresör ve türbinden ayrılır.
• Labirent glendler, egzoz gazının türbin yatağına sızmasını önlemek veya yağın
kompresöre çekilmesini önlemek için kullanılır. Kompresör tarafındaki labirentlerin arızalı
olması durumunda hava sistemine yağ sızar. Bu durumunda soğutma yüzeyleri izolatör
olan yağ ile kaplanır ve soğutma verimi düşer. Ayrıca kompresör üzerinde tortular oluşur ve
kompresör verimi düşer.
• Türbin tarafındaki labirent glendlerin arızalı olması durumunda, yağ egzoz tarafına sızar ve
nozul ve türbin kanatlarında karbon birikintileri oluşturur. Turboşarjer verimini azaltır. Egzoz
devresinde yangın oluşmasına neden olabilir. Turboşarjerde surging olayına neden olur.
Ayrıca yağlama yağı egzoz gazı ile kirlenir.