Fillet e s drejts Rendi Juridik Rendi Juridik pjes e rendit shoqror e rregulluar sipas t drejts .

. Norma Juridike rregull e sjelljes s njerzve e sanksionuar nga ana e shtetit . Llojet e Normave Juridike normat kushtzuese dhe jokushtzuese ; normat e pergjithshme dhe t veanta . Elementet e Normave Juridike Dispozicioni dhe Sanksioni . Rendi Juridik Prbhet prej dy elemnteve: Elementi normativ dhe Elemnti faktik Nocioni i norms juridike Norma juridike rregull e sjelljes n shoqri sanksionuar nga ana e shtetit ka dy karakteristika: Lidhshmria e saj pr subjektin autoritar ( shtetin) Efikasiteti i saj Llojet e normave Normat juridike q u prkasin subjekteve Norma juridike si[pas vlefshmris hapsinore ( territoriale) Norma juridike sipas vlefshmris kohore Norma juridike sipas prbrjes s tyre ( norma kushtzuese dhe jokushtzuese Norma t prgjithshme dhe t vecanta) Fuqia prapavepruese e norms N parim, rregullat juridike vlejn pr t ardhmen, dmthprej momentit t hyrjes n fuqi Struktura e norms juridike Dispozicioni ( pjesa parsore, prkatsisht rregulla e sjelljes)dhe Sanksioni (shprehet dhuna se cila zbatohet nga organi shtetror ndaj atyre q nuk sillen sipas dispozicionit t norms Dispozicioni urdhrues, ndalues dhe autorizues Marrdhniet juridike Marrdhniet juridike jan marrdhnie shoqrore t rregulluara me norma juridike. Marrdhniet juridike krijohen sipas norms s prgjithshme dhe norms s vecant. Elementet e marrdhnieve Juridike T drejtat Detyrimet Subjektt e s drejts Objekti i s drejts Subjektt e s drejts Subjektt e s drejts jan barts t t drejtave dhe detyrimeve. Subjekt t s drejts jan personat fizik dhe personat juridik 1

Personat fizik Zotsi juridike Zotsi pr t vepruar Zotsia e veprimit mund t jet e plot dhe e pjesshme ( 1.faza pa zotsi veprimi; 2.faza e zotsis s veprimit t pjesshm 10 deri 16 vjet dhe faza e zotsis s veprimit 18 vjet) Personat Juridik Jan krijesa artificiale q njohja nga ana e oranit shtetror konsiston n aktin e konstituimit t tyre. ( zotsia juridike-ua njeh shteti me aktin e e rgjistrimit n librat prkats dhe zotsia e veprimit ushtrohet prmes prfaqsuesit apo drejtorit) Autorizimi Juridik Nnkupton sjelljen e subjektit q sht barts i autorizimit . Subjekti i detyrimit sht i detyruar n dy sjellje: Pasive t mos veproj kundr sjelljes s subjektit t autorizimit dhe Aktive n drejtim t veprimit n pajtim me subjektin e autorizimit. Sa lloje t autorizimeve kemi? Llojet e autorizimeve E drejta subjektive ( autorizimi q i takon subjektit t s drejtus duke u bazuar n normn juridike pr t mbrojtur t drejtn e vet.) Kompetenca ( ushtrim i t drejts nga ana e subjektit t caktuar ne interes t t tjrve ) Llojet e t drejts subjektive Absolute ( vepron ndaj t gjithve, psh. E drejta e prons) Relative ( vepron ndaj nj personi t caktuar , t kthej borxhin) Obligimi juridik Cdo t drejte i prgjigjet detyrimi. Obligimet nahen: obligime juridike t njanshme; t dyanshme; q barten dhe q nuk mund t barten. Objekti i s drejts Objekt i s drejts kosiderohen sendet si vlera materiale, marrdhniet juridike dhe vlerat jomateriale. Lindja, ndryshimi dhe shuarja e marrdhnieve juridike Lindja, ndryshimi dhe shuarja e marrdhnieve juridike, bhet prmes norms juridike. Akti juridik Akti juridik sht shprehje e vullnetit , shprehje e arsyjes, i cili prmban normn juridike apo paraqet kushtin pr zbatimin e norms juridike. Akte juridike q krijohen normat juridike Akte juridike q krijohen fakte juridike Akti juridik veprimi psikik dhe fizik i njeriut. Raporti 2

N procesin e krijimit dhe t realizimit t aktit juridik zhvillohen dy lloje t raportit. Raporti i cili sht vetm shprehej e pajtueshmris ndrmjet ans s brendshme dhe shprehjes s jashtme materializimit. ( dmth kemi harmoni logjike ndrmjet elementeve t aktiti juridik krjimit dhe zbatimit. Raportii dyt Kundrthnia ndrmjet ans s brendshme dhe t jashtme ( papajtueshmrin krijimi i norms dhe realizimi)

Faktort Faktor t natyrs s brendshme: gabimi dhe lajthitja Faktor t natyrs s jashtme: mashtrimi dhe shtrngimi Gabimi dhe lajthitja Gabimi vullneti shprehet nprmjet vendimit por gabimi qndron n shprehjen e jashtme ( psh. Hartuesi i aktgjykimit n vend de t shkruaj se i akuzuari denohet me 3vjet burg, shnon 30 vjet) Lajthitja paraftyrim i gabuar ndaj gjendjes faktike. Mashtrimi Shtrngimi Akti juridik Prbhet prej dy elementeve: Forma e aktit juridik Prmbajtja e aktitjuridik Forma e atkit juridik Elementet q e prcaktojn formn e aktit juridik jan: Kompetenca Procedura Materializimi i aktit juridik Prmbajtja e aktit juridik Aktet me t cilat krijohen normat Akte me t cilat parashihen kushtet pr zbatimin e norms Burimet e s drejts Burimet materiale dhe formale Burimet formale Kushtetuta Ligji ( akt i prgjithshm juridik i cili prmban norm t prgjithshme juridike t shkruar dhe t cilin e nxjerrin organet m t larta ligjdhnse n procedur tcaktuar) Kodi Aktet nnligjore ( dekretligji, urdhresa, rregullorja, statuti) KUSHTETUTA, LIGJI DHE AKTET NENLIGJORE (piramida) Aktet juridike q shrbejn pr plotsimin e zbraztirave juridike Zakonet Praktika gjyqsore Shkenca juridike Kuptimi i ligjshmris 3

Kuptimi i gjer: pajtueshmrin e rregullave Kuptimi i ngusht: jokundrthniet ndrmjet normave ka nnkupton parimi i hierarkis?

Parimi i hierarkis Pajtueshmri midis normave t ulta me ato me fuqi m t lart juridike. Kur ekziston kjo pajtueshmri kemi parimin e ligjshmris, n t kundrtn kemi paligjshmri. Kuptimi i ligjshmris Pajtueshmria e akteve m t ulta me aktet m t larta shrehet n dy parime: Parimi i kushtetutshmris dhe Parimi i lighshmris Pajtueshmria e akteve qndron n ann formale dhe prmbajtsore. Lighshmria formale qndron n pajtushmrin e normave sipas autorizimit(kompetencs) , procedurs dhe materializimit. Fuqia juridike e aktit Fuqia juridike e aktit drejtordrejt varet nga pozita q ka organi n baz t parimit t organizimit hierarkik. Fuqia juridike nenkupton masn e ndikimit t veprimit t nj akti juridik n aktet tjera m tulta juridike. Mjetet Juridike Mekanizimi i kontrollit t akteve juridike q vrtetohet ligjshmria ose kundrlishshmria (parimit i dyshkallshmris), Hulumtimi i paligjshmris bhet pr aktet e veanta juridike ndrsa pr aktet e prgjitshme juridike bhet hulumtimi lidhur mepajtueshmrin e aktit t prgjithshm me kushtetutn. Nga kush mund t inicohet procedura prkontrollin e ligjshmris s aktit? Iniciativa e qytetarit ( kur supozon se akti n fjal cnon interesat e tij Iniciativa e organit shtetror ( kur cnohet interesi publik). Deklaratat e vullnetit me t cilat krkohet prej organeve prkatse q t shqyrtojn ligjshmrin e akteve juridike i quajm mjete juridike. Si ndahen mjetet juridike? Mjetet juridike Mjetet juridike t rregullta dhe Mjetet juridike t jashtzakonshme Mjetet e rregullta juridike - ankesa Ankesa si rregull ka karakter devolutiv dhe suspenziv. Karakteri suspenziv ( shtyen ekzekutimin e vendimit derisa vendimi tjetr i nxjerr tI dorzohet pals) Efekti devolutiv ( t vendos organi t cilit i drejtohet ankesa. Dmth organi i shkalls s dyt.Nse ankesa prmbush kushtet formale, organi i shkalls s dyt i qaset vendosjes s lnds me crast mund t refuzoj,anuloj vendimin, ta ndryshoj pjesrisht) 4

Refuzimi i ankess kur vendimi i shkalls s par sht i rregullt dhe i bazuar n ligj. Anulimi i vendimit organi i shkalls s dyt vendos kur gjen se cshtja do t duhej t vendosej ndryshe nga ajo q sht vendosur nga organi i shkalls s par. Ndryshimi i vendimit n favor t pals me kusht q t mos shkilet e drejta e personit tjetr.

Mjetet e jashtzakonshme Prsritja e procedurs Krkesa pr mbrojtjen e ligjshmris Anulimi dhe prishja e vendimit lidhur me mbikqyrjen ( e ka nxjerr organi inkompetent) Prishja dhe ndryshimi i vendimit t forms s prer me plqimin ose krkesn e pals(respektimi i ligjit material Prishja e jashtzakonshme e venimit ( interesi i prgjithsm) Sanksionet ndaj kundrligjshmris Sanksionet restitutive ( largimin, anulimin e shkeljes, kthimi n gjendjen e mparshme) Sanksionet retributive ( dnimin ndaj kryesve dhe subjekteve q t mos shkaktojn shkelje n t ardhmen). Plotfuqishmria T plotfuqishmemund tjen vetm aktet e ligjshme juridike. Akti juridik e arrin plotfuqishmrin n kohn kur prfundon procedura lidhur me vretimin e ligjshmris s aktit. Prmbarimi (Ekzekutimi) Prmbarimi paraqet fazn e fundit n procedurn e njohjes dhe zbatimit tw s drejts. Zbatimi i s Drejts Dy mnyra : Vullnetar Me an t dhuns Procesi izbatimit t norms Juridike Faza e njohjes s norms juridike Faza e interpretimit t norms Juridike Faza e kualifikimit t rastit konkret Faza e realizimit t norms Fazat Faza e Pare - e njohjes konsiston n njohjen e tekstit autentik aspektin kohor , dhe hapsinor . Faza e Dyte e zbatimit t norms konsiston n prmbajtjen dhe porosin e ligjvnsit, qfar sjellje duhet parashikuar dhe cfarw efekti duhet arrihet me normn . Faza e Tret konsiston analizs relevante t rastit konkret dhe prpjekjet pr t gjetur normn juridike e cila do t zgjidhte rastin konkret n mnyrn e drejt . Faza e Katrt e zbatimit t norms konsiston n sjelljen e subjekteve sipas porosis q bart norma . 5

Provat Juridike Provat Juridike paraqesin mjetet me an t t cilave vrtetohen fakte relevante pr t drejtn me rastin e ndriqimit dhe zgjidhjen e nj situate konkrete . Provat e Drejtprdrejta Provat t Trthorta Supozimet dhe Fiksionet Egzistojn fakte juridike q konsiderohen t sakta donse nuk jan t vrtetuara dhe quhen Supozime Juridike . Supozime t rzueshme dhe Supozime t parzueshme Fiksionet paraqesin rethanat t cilat paramendohen apo paraftyrohen se egzistojn fakte t caktuara edhe pse n realitet nuk egzistojn . Vlefshmria hapsinore dhe kohore e Normave Juridike E Drejta si trsi e normave Juridike vlen n teritorin e nj shteti , ktu gjen zbatim parimi i teritorialitetit . Vlefshmria kohore 1. Momenti kur norma hyn n fuqi . 2 . Momenti kur norma pushon s egzistuari . Fuqia prapavepruese e Normave Juridike Fuqia prapavepruese kupton kur norms i njihet vlefshmria kohore para krijimit t norms . Fuqia prapavepruese i jepet norms vetm n rastet e jashtzakonshkme . E Drejta Pozitive E Drejta Pozitive sht e drejt q zbatohet n jetn e prditshme , prkatsisht e drejta e aplikueshme apo e drejta n fuqi . Interpretimi i s drejts Me an t interpretimit bhet sqarimi i s drejts, prkatsisht kuptimi i drejt i norms juridike, vet porosia e ligjvnseit lidhur me ate se cfar ka dashur t arrij duke e hartuar normn juridike n relacion t rregullimit t raporteve juridike n shoqri. Interpretuesit e s drejts Subjektt shtetror ( interpretimi i organeve ligjvnse, interpretimi i organeve administrative dhe organeve gjyqsore) Personat fizik dhe Shkenca juridike Interpretimi i organeve ligjvnse Fushveprimi i organeve ligjvnse konsiston n krijimin e normave juridike dhe n rste t caktuara t bjn interpretimin e tyre. Interpretimi i ushtruar nga vet ligjvnsi n t drejtn emrohet si interpretim autoentik. Cili sht kuptimi i interpretimit q ushtrohet nga ana e organeve administrative? Interpretimi q ushtrohet nga ana e organeve administrative 6

Organet e administrats n ushtrimin e pushtetit, krahas veprimtaris s prditshme merren edhe me interpretimin e normave juridike. interpretimet q i bjn organet e administrats kan forc detyruese pr palt, por vetm n rastin konkret, ndrsa n rastet tjera nuk vlejn. Palt kan mundsi t atakojn apo t deklarojn paknaqsin e tyre dhe mund tI drejtohen organit gjyqsor dhe quhet kontest gjyqsor- administrativ. Cka sht kuptimi i organeve gjyqsore?

Interpretimi i organeve gjyqsore Interpretimi i organeve gjyqsore sht prfundimtar dhe obligues pr palt dhe subjektt q iu dedikohet. Organet gjyqsore interpretimin e ushtrojn si veprimtari kryesore, n mnyr profesionale, t paanshme, duke u bazuar n autorizimet ligjore dhe n baz t bindjes s lir lidhur me rastin konkret. Cka kuptojm me interpretim shkencor? Procedura e interpretimit Norma t jet pjes prbrse e sistemit juridik Domethnia gjuhsore Domethnia e drejt e norms Interpretimet Interpretimi Interpretimi Interpretimi Interpretimi Interpretimi Gjuhsor Logjik Sistematik Historik Qllimor

Interpretimi gjuhsor T gjitha normat juridike shprehen me an t gjuhs ( fjalt, fjalit, shenjat e piksimit). Interpretimi gjuhsor ka pr qllim t zbuloj dhe vrtetoj domethnien e drejt gjuhsore t norms juridike. Paqartsit e norms juridike n aspektin gjuhsor mund t jen si rezultat i pakuptueshmris dhe pacaktueshmris n norms juridike Interpretimi Logjik Caktimi i domethnies s drejt t norms juridike me an t logjiks n domethnien e fituar kryesisht me interpretim gjuhsor. Nprmjet logjiks merret qndrimi se a mund t merren si t sakta domethniet e fituara me llojet tjera t interpretimit ( kontrolli i saktsis s domethnies) dhe nga norma nxirret m tepr se sa tregon domethnia e saj gjuhsore( gjetja e domethnieve t reja) Analogjia Kur kemi dy raste, njri sht i rrefulluar me norm juridike dhe rastin tjetr t ngjajshm por q nuk sht rregulluar me norm juridike, mund ta zgjidhim prmes analogjis. Analogjia ligjore zbatimi i domethnies e cila fitohet me interpretimin e nj norme q mund t plotsoj zbraztirn juridike prmes ngjashmris s rasteve dhe Analogjia juridike zbatimi i domethnies e cila gjendet me interpretimin e parimeve t prgjithshme juridike. 7

Interpretimi sistematik Interpretimi sistematik vrteton domethnien e drejt t norms juridike duke e vn n lidhshmri me normat tjera brenda sistemit juridik. Normat sipas prmbajtjes zn pozita t caktuara n sistemin juridik dhe mund t ushtrojn ndikim n caktimin e kuptimit t normave tjera q kan pozit m t ult n hierarkin e normave juridike. Interpretimi Historik Cdo norm dhe akt juridik ka hisorin e vet t krijimit dhe t zhvillimit. Hulumtimi i arsyes s krijimit t nj norme juridike Me arsyeshmrin e krijimit t norms kuptojm t gjitha ato rrethana shoqrore t cilat kan shrbyer si nxitje pr krijimin e norms, paraprojekti, procesverbalet e komisioneve, grupet punuese q kan draftuar, mendimet e ekspertve, dhe procedura e nxjerrjes duke respektuar autoritetin e organit ligjvns. Interpretimi qllimor Ky lloj interpretimi ka pr detyr t vrtetoj qllimin e norms dhe t caktoj domethnien e cila m s miri i prgjigjet qllimit t norms. Sistemi i s drejts Sistemimi i normave nnkupton sisiteminin e normave sipas fushave q rregullojn. Elementet: institucionet juridike Degt juridike Lmenjt juridik E drejta ndrkombtare dhe e drejta e brendshme E drejta materiale dhe e drejta formale E drejta publike dhe e drejta private Institucionet juridike Paraqet trsin harmonike t rregullave juridike me t cilat rregullohet nj proces dhe marrdhniet e njejta shoqrore. Psh. N t drejtn familjare kemi institucionin e familjes, martess. Degt juridike sht pjes prbrse e sistemit juridik. Paraqet trsin e normave juridike t cilat rregullojn llojin e njejt t marrdhnieve shoqrore sipas parimeve t njejta. Lmenjt juridik Trsi e normave juridike q rregullojn fushat t caktuara n marrdhnieve shoqrore n baz t parimeve t njejta. E drejta ndrkombtare trsi e normave juridike q rregullojn marrdhniet ndrmjet shteteve si subjekt t s drejt ndrkombtare. E drejta e brendshme prfshin trsin e normave juridike q rregullojn marrdhnieet brenda shtetit. E drejta materiale bjn pjes nt gjitha normat juridike t cilat rregullojn t drejtat dhe detyrimet e subjektve t s drejts, ndrsa pjesa tjetr e normave 8

juridike q prcaktojn t drejtat dhe obligimet e subjektve t s drejts, paraqesin t drejtn formale. E drejta publike shteti paraqitet si pal dhe njkohsisht barts i pushtetit, ndrsa e drejt private kur n marrdhnie juridike shtetit paraqitet n cilsin e subjektit privat, dmth barts i ndonj interesi pronsor apo t drejte.