Tshivenda Portfolio

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 6

Mashangwane koketso

Student number: 68894139


VEN1505 Mulingo wa Phothifolio
Unique number:851492
Khethekanyo A: FONETIKI

Mbudziso 1.

1.1 . Zwipida zwiraru zwe ngudo ya fonetiki ya disendeka ngazwo.

1. Fonetiki ya u amba (Articulatory phonetics)- Afha ndi musi hu tshi bviswa mibvumo
mulomoni.
2. Fonetiki ya u hwalwa ha maipfi nga muya ( Acoustic phonetics) – Afha ndi hune mibvumo I
bvaho mulomoni wa muambi ya vha i tshi hwalwa nga muya i tshi ya ndevheni dzia
muthetshelesi .
3. Fonetiki ya u pfa nga ndevhe ( Auditory phonetics) – Afha mibvumo i bvaho kha muambi i
rwa ndevhe ya muthetshelesi , musi mibvumo iyo yo rwa mukosi wa ndevhe i a tshimbidzwa
na zwipida zwothe zwa ndevhe u swika lutaledzeni lwa ndevhe. Afho ndi hune ha dzhiwa
mibvumo iyo ya iswa kha tshipida tsha vhuvhili tshi re ntha ha ndevhe. Mibvumo iyo i mbo
di hwalwa ya iswa kha tshipida tsha vhuluvhi tshi re ntha ha ndevhe hune mibvumo ya
taluswa hone.

1.2.1. (O) ndi pfalandothe ya vhukati-fhasi ine ya bulwa meme dzo kuta fhedzi dza nga u
vuleyanyana, pfalandothe iyi i tshi bulwa lulimi lu humela murahu , tshipida tsha lulimi tshi
no shuma u bula pfalandothe iyo ndi tsha murahu, (mulamboni)

1.2.2. (a) ndi pfalandothe ya fhasi, i bulwa nga tshipida tsha vhukati tsha lulimi, musi i tshi bulwa
lulimi lu vha lu fhasi ngeno meme dza mulomo dzi tshivha dzo vulea , (amba).

1.3. Pfalandothe i fhambana na themba ngauri mibvumo iyo i bulwa husina u thivhelwa ha muya u
bvaho mafhafhuni ngeno themba hu mibvumo ine kanzhi i tshi bulwa ha vha na u thivhelwa
tshothe kana u thithisea ha muya mulomoni u bvaho mafhafhuni kana wo thomaho kha
gulokulo.

Pfalandothe Themba
Dzi a kona u amba zwi no pfala A dzi koni u amba zwi pfalaho
dzi dzothe dzi si na themba , E nga nnda ha (m) na (n) dza u
…, ee !! ya u tenda na Aa!! ya tenda , syllabic consonants.
u aravha.
Pfalandothe dzi na ipfi . Dziñwe dza Themba dzi na ipfi
ngeno dziñwe dzi si na sa idzi
(s), (p’) ,(t’) ,(m) ,(n) ,(z) dzi na
ipfi.
Dzi tshi buliwa a dzi vhi na Themba dzi a vha na khudano
khudano (friction). mulomoni musi dzi tshi buliwa
sa (z) , (f) .
Tsumbo dza pfalandothe: a,e,i Tsumbo dza themba:
,o,u. b,d,f,g,h,k,l.
Pfalandothe ndi dzone dzi Themba a dzi koni u ita
itaho madungo, tshi/ mbi/ la / madungo dzi si na pfalandothe
> Tshimbila. , tsh / mb/ l/
Pfalandothe ndi dzone dzi Themba a dzi koni u ita uri hu
itaho uri huvhe na thouni. vhe na thouni dzi si na
pfalandothe.

1,4 . Mibvumo ine ya vha ya dzigilaidi.

- Mibvumo ya dzigilaidi kha Tshivenda ri vha ri sa khou amba nga w na Y, iyi ndi mibvumo ine
vhadivhi vha fonetiki vha hanedzana uri dzi vhe dzi fanaho na mibvumo ya pfalandothe
vhunga na dzone dzi tshi fana na mibvumo ya themba ngauri dzi ima dzi dzothe. Vhanwe vha
dzi tanganedza dza suvha (glides).

Mbudziso 2

2.1 Vhusikaipfi
- ndi tshanduko ya mibvumo ye ya vha i si na ipfi ya vho vha na ipfi . Hezwi zwi diswa nga thangi ya li-,
ine ya dzhenelela kha tsinde la ipfi li tevhelaho, ipfi ilo la vho ambiwa lo no khwatha nahone lo no
vha na ipfi. Musi mubvumo wo no vha na ipfi zwi pfala nga u hwasa ha tsikaipfi hafha kha gulokulo.

Tsumbo

li—+—koli > goli.


Li—+—kole> gole.

2.2 Fothizesheni
- ndi tshanduko ya mibvumo i no diswa nga thangi ya li- hune mubvumo we wa vha u songo khwatha
u tshi suvhelela wa mbo khwathiswa.

Tsumbo

li —+ rambo—shambo (r>sh)
li—+ hada— shada ( h>sh)

2.3 Nyelelanogake
- i itea musi mibvumo mivhili i tsini na tsini lune muñwe wa hana u shanduka tshothe.

Tsumbo
n—kunda—nkunda
Thangi ya n i no bva kha ni—yo hana u shandukiswa tshothe nga k-. Zwenizwi zwi ita uri n — ya ni —
i sale i tshi kha di divhonadza nga n.
n + kona +> nkona n>n
n + kela +> nkela n>n

2.4 Mupalataliso
- ndi tshanduko ya mibvumo ye ya vha i si phalathala ya vho vha phalathala.

Tsumbo

Musidzana +-ana>musidzaana = musidzanyana


Mutukana +-ana>mutukaana = mutukanyana
B, Mupalataliso u dovha wa itea musi ri tshi tumetshedza themba ya —y— ya meinhof kha manwe
maiti.

Tsumbo

tangana +-y> tanganya


beba +-y->bebya (ine re ri musi ri tshi amba ra tou ri bebwa) .

C, Mupalataliso u hafhu kha maiti o tumetshedzwaho mutshila wa —ela.

Tsumbo

Vuwa +ela > vuwela > vhutshela

Mupalataliso afha u wanala kha dungo la ipfi li re murahu ha mutshila —ela .

Tsumbo
tuwa +-ela > tuwela > tutshela
lowa +-ela> lowela > lotshela

D. Mupalataliso u a itea musi ri tshi tuma thangi ya li— kha manwe maipfi.

Tsumbo

li + ramba> shamba
li + ramba > shambo

E, Mupalataliso u dovha wa itea musi ri tshi vhumba madzina a no bva kha maiti a no thoma nga
pfalandothe.

Tsumbo

Imba > nyimbo


Ola> nyolo

Mbudziso 3.
Mofolodzhi

3.1.1 Madzina o tumiwaho thangi kana mutshila na uri o tumiwa nga thangi kana mutshila
mufhio.

1, kusadzi= Thangi —ku—


2, Nwananyana = Mutshila—ana—
3, Tshisadzi = Thangi—tshi—
4, Luduna = Thangi —lu—
5, Dana= Thangi—li—
6, vhuthu= Thangi —vhu —
7, Mudini = Thangi —mu—
8, Tshipurantanga = Thangi —tshi —
9, Mutodzi = Thangi—mu —
10, Shamani = Thangi—li—

3.1.2
Dana- thangi yo shumaho ndi łi- , I khou titilidza ńwana . li- ndi thangi ya kilasi ya 5.
Kusadzi- thangi ndi ku-, ya kilasi 19,i khou shuma u tukufhadza dzina la musadzi.
Nwananyana- mutshila ndi -ana, hafha hu khou shuma u tukufhadza nwana wa musidzana.
Tshisadzi-thangi ndi tshi- ya kilasi ya 7, i khou shuma u tukufhadza na u nyadza musadzi hoyu.
Luduna-thangi ndi lu-ya kilasi ya 11, thangi heyi i khou shuma u nyadzisa munna hoyu, a ngavha
munna musekene.

3.2 Tshivenda tshi na thangi ya lidiiti, muhumbulo uyu vhadivhi vha dzinyambo vha a ima
nawo. Kha Tshivenda thangi ya lidiiti ndi di-, thangi iyi i sumbedza nyito i no vhuelelaho
murahu kha mune wayo .
Tsumbo :

- Nwana o diluma munwe nga khole.


- O ditotekanya muvhili wothe a bva malofha.
- U didina uri a phase.

3.3 .1 vhana vho la vhuswa.


— Vho ndi lipfanisi lo imelaho vhana. Ra bvisa vhana , “ Vho” i sala yo ima sa thangi.
— Vho la ndi liiti.

3.3.2. Ri shuma rothe.


— “Ri” ndi lipfanisi line ka dovha la ima sa thangi.
—Ri shuma ndi liiti.
Mbudziso 4.

4.1. Tsumbo ya tshivhumbeo tsha muri.

FH-fhungo
LFD-lifurase la dzina
INFL-inifulekisheni
LFL-lifurase la liiti
D-dzina
LT-liiti

4.2. INFULAKISHENI
-inifulakisheni i dzhiiwa sa thinwaipfi yo imaho nga yone ine. Yone yo vhumbwa nga limudi,
tshifhinga (tense) , khanedza (negative), nyandano (AGR) na asipekite (aspect).
- Tshivenda tshi na mamudi o fhambanaho: Tsumbo , lilaeli,thendelo, gonelo, tshitevheli, dzina-liiti
na thevhekano.
- Tshifhinga tshi shumiswa kha u sumbedza uri nyito ya liiti yo bvelela lini. Ri fhedza ri na tshifhinga
tsha zwino, tsho fhelaho na tshi daho.
- Kha Tshivenda, maipfi a tevhelaho a disa khanedza: si, sa, nga,ngo,songo na a. Kha mafhungo a
vhonala nga heyi ndila:
A, Vha si nwale kha bugu.
B, Vha sa tuwe .
C, Ha nga di namusi.
D, Ha ngo da namusi.
E, U songo nwala kha bugu.
F, A ni nwali.

Nyandano I sumbedza vhushaka vhune ha vha hone vhukati ha maipfi kha fhungo.
Asipekite dzi talutshedza nyito ine ya diswa nga maiti. Kha Tshivenda, asipekite ndi no, tsha na ro.
Khou , tolou, tou na sokou ndi maiti matikedzi.

Mbudziso 5
Divhaipfi

5.1 Vhafunwa
B, Funana

Vhubvo: othe a bva kha tsinde -fun-

5.2 Dakalo zwililo ndi ogozimoroni (oxymoron)

5.3 Na sa ralo hu dovha na dakalo zwililo.


5.4 Litatathino: ndi u shumiswa ha maipfi a sa vhaisiho vhudzuloni ha ayo a vhavhaho kana o you
livhaho. Tsumbo: Mukegulu vho ri sia .(hu u shavha uri vho lovha)
NGENO
Livhuvhisi : afha ndi fhala hune tshithu tsha ambiwa tsho tou vhuvhisiwa nga tshińwe. Maipfi a
shumisiwa nga ndila ya u tou mona.Ndi figara ya muambo hune dzina lo imelaho tshinwe tshithu la
vho vha tshithu tshenetsho.
Tsumbo: Gedela i khou vhila .( ngeno hu si gedela i no khou vhila hu madi are nga ngomu gedelani a
khou vhilaho).
5.5 U kungulusa malinga— ndi u la zwiliwa.
5.6 Mapfandou— ndi zwiliwa zwo siiwaho nga vhamusanda.

You might also like