Economía 4ºESO

Tema 2: Pensar como un economista

1. O estudo da economía

A economía é tan complexa como as decisións de millóns de persoas agrupadas en

familias, empresas e gobernos. Para a súa comprensión, os economistas empregan o chamado
método científico: analizar de maneira razoada o pasado para predicir o futuro mediante
técnicas matemáticas e estatísticas.

Para simplificar a exposición da análise ou a predición dos asuntos económicos é

frecuente a utilización de gráficos chamamos modelos económicos.

Un modelo económico é unha representación gráfica simplificada que ilustra ou

predice o comportamento dunha realidade moito máis complexa.

As representacións gráficas en papel non permiten simbolizar un número amplio de

variables. Na práctica, para unha maior claridade, o normal é ilustrar o comportamento de
dúas variables, mentres se supón que as demais permanecen constantes

Exemplo:

A
Modelo económico do
5
B custo oportunidade. Un
4 Pl Rf alumno dispón de 5€ de
C
3 Punto A 5 0 orzamento que pode
Palomitas D Punto B 4 1 gastar en lotes de
2 Punto C 3 2 palomitas (1€) ou
E
Punto D 2 3 refrescos (1€). Máis
1
F Punto E 1 4 palomitas implica menos
0 Punto F 0 5 refrescos e viceversa.
0 1 2 3 4 5
Refrescos (Rf)

Do mesmo xeito, e ao igual que noutras disciplinas, dividimos a economía para un

mellor estudo. Hai dous grandes criterios para clasificar o estudo da economía: por un lado, en
función do que se estuda (microeconomía e macroeconomía) e, por outro lado, segundo a
finalidade do estudo (economía positiva e economía normativa).

1.1 Microeconomía e macroeconomía

O contido da economía estúdase en relación cos seus protagonistas. As familias, as

empresas e o sector público son tan importantes que condicionan o seu estudo en dous
grandes ramas:

o A microeconomía, que se centra no comportamento individual de familias, empresas e

sector público, e en como se relacionan entre si.

1
 o A macroeconomía, que estuda o comportamento
comportamento global da economía como resultado
da interacción dos axentes económicos. Esta mídese a través de indicadores tales
como: nivel xeral de prezos, as taxas de emprego, as exportacións, etc.

1.2 Economía positiva e economía normativa

Atendendo á finalidade de do seu estudo, podemos distinguir entre economía positiva e

economía normativa, cuestións que xa na segunda metade do século XIX identificábanse co
“ser” e co “deber ser”. Así, mentres que a economía positiva refírese a “como son as cousas”, a
economía normativa ocúpase dos valores, “do que deberían ser as cousas”.

Economía ••Limítase a describir a realidade do que sucede.

•
•Exemplos: cifras de vendas, exportacións, salarios, prezos,
positiva contratos, produción, etc.

•É o conxunto de teorías, opinións ou previsions que xeran

os datos da economía positiva e que responden a xuízos de
Economía interpretación ou valor, polo que teñen un alto grado de
subxetividade.
normativa •Exemplos: baixar os impostos, reducir subvencións, subir
as pensións, etc

Actividades:

1- Le con atención os seguintes titulares de economía, e identifica cales fan referencia a

un enfoque positivo e cales a un normativo:
a. “En setembro o paro diminuíu
d en 100000 persoas”
b. “Aumentan nun 10% as vendas de coches de segunda man”
c. “O goberno conxela o soldo aos funcionarios públicos”
d. “O Estado subirá os impostos do tabaco e do alcohol”

2. Os axentes económicos e as súas relacións

A realidade económica é un inmenso sistema de relacións de intercambio entre

familias, empresas e organismos públicos, que son os axentes económicos ou protagonistas da
economía.

A economías domésticas ou familias

As funcións das economías domésticas ou familias son satisfacer as súas necesidades

neces
mediante o consumo de bens e servizos e ofrecer o seu traballo para obter os ingresos que
necesitan.

2
 As familias deben decidir como distribuír os seus ingresos ou renda familiar (canto
gastar e en que, canto aforrar, etc.) e como amplialos (investido os seus aforros, buscando
mellores traballos, etc.). E como o seu orzamento é limitado, deben decidir de xeito racional
que bens adquirir e cales non, elixindo aqueles que lles sexan máis útiles ou satisfactorios.

As empresas

As empresas son os axentes económicos que producen os bens e servizos que

demanda a sociedade. Para iso, precisan contratar traballadores e adquirir bens de produción
e materias primas.

A racionalidade económica supón que o obxectivo das empresas é obter o máximo

beneficio. O beneficio é a diferenza entre o ingresos pola venda dos bens producidos e os
custos de producilos.

O sector público

O sector público está formado polo Estado, as comunidades autónomas, os concellos,

as empresas públicas, etc. A súa función principal é regular e promover a actividade económica
do país.

Ademais, para lograr o benestar colectivo, o Estado proporciona bens e servizos

básicos (como obras públicas, educación, sanidade, etc.) e corrixe desigualdades esixindo
maiores impostos aos que máis gañan e outorgando axudas, subsidios, becas, etc., aos máis
necesitados.

Actividade:

2- Identifica os axentes económicos que interveñen en cada caso e explica a súa

función:
- Carlos compra un novo televisor nuns grandes almacéns
- María preséntase a unhas oposicións do seu concello
- Xián recibe unha beca para estudar na universidade
- No Nadal, unha xoguetería contrata novos traballadores.

As relacións entre os axentes económicos

As funcións dos axentes económicos están relacionadas: as familias compran o que venden
as empresas e, á súa vez, as empresas contratan as familias a cambio dun salario.

Estas relacións prodúcense a través dos mercados aos que acoden os axentes para realizar
os innumerables intercambios que se producen a diario na economía: o mercado de produtos
e os mercado de factores.

3
 No mercado de produtos intercámbianse os bens e servizos que venden as empresas
polos cartos que pagan as familias. Por exemplo, al mercar un televisor, a empresa entréganos
un ben, e nos, a cambio, pagámoslle as cartos que vale (o seu prezo). Así, xéranse dous fluxos
equivalentes de sentido contrario: un real, de bens e a cambio, outro monetario.

No mercado de factores as familias ofrecen a seu traballo ás empresas a cambio dun

salario. Ademais, posúen diñeiro aforrado, terreos, casas, etc., que invisten ou alugan por unha
remuneración ou renda (alugueres, intereses e beneficios por investir os aforros, etc.). Créase
así un fluxo real de traballo, terra e capital, e en contrapartida, outro monetario de salarios,
alugueres, intereses e beneficios.

O fluxo circular da renda

Se integramos as relacións destes dous mercados nun gráfico, teremos o esquema do

funcionamento da economía:

As familias ofrecen ás empresas os factores de produción (terra, traballo e capital) no

mercado de factores e, a cambio, reciben unha renda das empresas (salarios, alugueres,
intereses e beneficios) en función do factor ofrecido. Por exemplo, a cambio do seu traballo,
unha persoa recibe un salario como renda; se ofrece un local, recibe un aluguer como renda.

Coa renda obtida, as familias acoden ao mercado de produtos e compran ás empresas

os bens e servizos que necesitan; deste xeito, as empresas obteñen ingresos para pagar unha
parte das rendas.

O Estado recibe diñeiro a través dos impostos que pagan as familias e as empresas; a
cambio, as familias benefícianse de bens e servizos públicos como a sanidade, a educación e
diversas axudas (becas, prestacións por desemprego, etc.) e as empresas perciben
subvencións.

4
Actividades:

3- Representa o fluxo circular da renda das seguintes situacións:

- Marisol compra un ordenador.

- Alexandre recibe o seu salario polo traballo realizado.

- Unha empresa paga os seus impostos.

- Unha empresa contrata a novos traballadores.

- María compra roupa nunha tenda on line.

- Unha familia fai a declaración da renda.

- Pedro recibe uns intereses polo diñeiro que inverteu nunha empresa.

4- Representa o fluxo circular da renda das seguintes situacións:

- Luís vai ao ximnasio

- Paula recibe o seu salario polo traballo realizado.

- Unha empresa recibe unha subvención do Estado

- Unha empresa contrata a un Freelance

- Marta compra o pan no supermercado

- A avoa de Pablo cobra a pensión

- Pedro vende as súas accións á empresa.

Os mercados. Tipos:

Unha vez que se produciron os bens e servizos, as empresas necesitan un espazo para
intercambiar a súa produción; este espazo coñécese co nome de mercado. O mercado está
formado polos seguintes elementos:

o Os demandantes: quen acoden aos mercados para adquirir os bens e servizos que
necesitan. Poden ser empresas, familias ou o Estado:

As empresas adquiren as As familias buscan os bens e O Estado adquire bens e

materias primas e os servizos servizos que satisfagan as servizos que faciliten a
necesarios para realizar a súa súas necesidades. Exemplos: súa función na
produción. Exemplos: pintura, roupa, comida ou transporte. sociedade. Exemplos:
cravos ou o asesoramento dun ordenadores, mesas,
avogado. transporte.

5
 o Os oferentes: as empresas que nos ofrecen os bens e servizos producidos.

o O prezo: o instrumento que nos permite o intercambio entre oferentes e

demandantes. Todos os bens e servizos fixan o seu valor en unidades monetarias.

Tipos de mercado:

Podemos clasificar o mercado atendendo a tres criterios diferentes: segundo o número

de competidores; segundo o tipo de compradores ou ben segundo o ámbito de actuación.

a) Segundo o número de competidores:

Competencia monopolista. Existe un número elevado de demandantes e de oferentes.

Por exemplo o mercado da alimentación.

Oligopolio. Existen poucos oferentes e moitos demandantes; neste mercado as

empresas teñen bastante poder para fixar o prezo dos bens e servizos. Por exemplo, o
mercado da telefonía móbil.

Monopolio. Existe un único oferente e moitos demandantes. A empresa oferente ten

un poder absoluto para fixar o prezo. Estes mercados están prohibidos e so se permite
baixo a tutela do Estado. Por exemplo, o servizo de FFCC.

b) Segundo o tipo de compradores:

Mercado de bens e servizos. A el acoden as empresas ofrecendo a súa produción e as

familias demandando bens e servizos.

Mercado de factores de produción. Nel, as empresas demandan os factores de

produción que necesitan para a realización dos bens e servizos, e as familias ofrecen os
factores de produción. Por exemplo, as familias ofrecen o seu traballo ás empresas
que o demandan, a cambio dun salario.

c) Segundo o ámbito de actuación:

Mercados locais. A zona de influencia é un área determinada. Por exemplo, o mercado

de barrio dunha cidade.

Mercados nacionais. A zona de influencia é un país. Por exemplo, o mercado téxtil

español.

Mercados globais. A zona de influencia abarca varios países ou o mundo. Por exemplo,
o mercado do petróleo.

6
Actividades:

5- Por que é importante un mercado?

6- Colocádevos por grupos cooperativos e, partindo das seguintes definicións, buscade

exemplos de oligopolios e mercados de competencia monopolista. Que diferenzas atopades
entre ambos tipos de mercados?

Oligopolio: fórmase cando hai poucos vendedores e un gran número de compradores. A

competencia é moi forte e ao existir poucas empresas, a política comercial adoptada por unha
delas inflúe na das restantes. Por exemplo, o mercado automobilístico.

Competencia monopolista: fórmao un gran número de compradores e vendedores dun

produto que non é homoxéneo. A empresa intenta diferenciar o seu produto dos demais
dándolle as formas e características que o fan máis desexable coa intención de individualizar
ao máximo o seu mercado de vendas.

7- Describe unha compra que fixeras ultimamente, enumera os seus distintos elementos e os
mercados que interviñeron. Se fora unha compra por Internet, que cambiaría?

A demanda de mercado:

No comportamento dos consumidores inflúen moitos factores (os seus ingresos, as

modas, os prezos, etc.), pero neste modelo simplificado centrarémonos nos prezos e
manteremos constantes todos os demais: como se comportan os consumidores cando cambia
o prezo dun ben?

A curva de demanda de mercado:

Observa a viñeta. Como se comportaría Diego

se se rebaixasen as camisetas a 12 euros? É posible
que comprase dous; e se estivesen de saldo, a 4 euros,
probablemente compraría varias máis.

Ademais da demanda individual de Diego, hai

outros moitos consumidores que se comportan de
forma similar. Se sumamos, para cada prezo, as
cantidades de camisetas que todos os consumidores
dunha economía estarían dispostos a comprar,
obteremos a demanda de mercado. Por exemplo:

7
 Como vemos, para un prezo de 12 euros, a demanda de mercado é de 6.000 camisetas
e se o prezo baixa a 8 euros, a cantidade demandada sobe a 8.000. Coa información deste
cadro podemos elaborar un gráfico que mostre a cantidade demandada aos diferentes prezos.
Nel, as cantidades mídense no eixo de abscisas e os prezos, no de ordenadas.

Os puntos obtidos no gráfico poden unirse por medio dunha curva, denominada curva de
demanda (D), que nos indica a cantidade demandada para cada prezo. Por exemplo, para un
prezo de 16 euros, a demanda total é de 4.000 camisetas (punto A).

Observa que canto máis baixo é o prezo, maior é a cantidade que se desexa comprar, e que
canto máis alto, menor é a cantidade de camisetas que se está disposto a comprar. Dito doutra
forma, existe unha relación inversa entre o prezo e a cantidade, o que fai que a curva de
demanda sexa decrecente.

A lei da demanda establece que

se sobe o prezo dun ben,
mantendo constante todo o
demais, as persoas demandan
unha cantidade menor dese ben,
e viceversa

A oferta de mercado

Mentres a demanda dun ben reflicte os desexos dos consumidores, a oferta expresa o
comportamento das empresas, indicándonos a cantidade dun ben que ás empresas
gustaríalles vender a cada un dos prezos.

Ademais do prezo, hai outros factores que inflúen no que están dispostas a ofrecer as
empresas: un aumento dos custos ou unha mellora tecnolóxica poden condicionar a cantidade
ofrecida dun produto. Con todo, neste modelo fixarémonos só no prezo, mantendo constante
o resto de factores.

A curva de oferta de mercado

Cantas camisetas personalizadas estarían dispostas a producir e vender as empresas

fabricantes a cada un dos prezos? Por menos de 4 euros, non lles resulta rendible producilas. A
12 euros, gustaríalles vender 6.000, e a 16 euros, 8.000; etc. Estes datos recóllense na táboa de
oferta de mercado, na que observamos, por exemplo, que a un prezo de 20 euros, as empresas
chegarían a ofrecer 10.000 camisetas.

8
 Se con estes datos elaboramos un gráfico, representaremos o prezo no eixo de
ordenadas e a cantidade ofrecida, no de abscisas. A curva que une os puntos denomínase
curva de oferta (O) e mostra a cantidade dun ben que as empresas están dispostas a ofrecer a
cada un dos prezos. O punto A da curva de oferta indica que, a un prezo de 8 euros, ás
empresas só interésalles vender 4.000 camisetas. Cando sobe o prezo, aumenta a cantidade
ofrecida: o punto B indica que a un prezo de 16 euros as empresas quererían vender 8.000
camisetas.

Ao contrario que ocorre coa demanda, existe unha relación directa entre o prezo e a
cantidade, o que fai que a curva de oferta sexa crecente. Cando os prezos soben, as empresas
están dispostas a producir máis, e hai máis incentivos para que novas empresas entren no
mercado para producir o ben.

Como a súa finalidade é obter beneficios, canto maiores sexan os prezos, máis
beneficios esperan obter. Se os prezos baixan, sucede o contrario: hai menos incentivos, xa
que a produción non resulta tan rendible, polo que as empresas empezarán a reducir a súa
produción e algunhas abandonarán o mercado.

A lei da oferta establece que se

sobe o prezo dun ben, mantendo
constante todo o demais, as
empresas ofrecen unha cantidade
maior dese ben, e viceversa.

O equilibrio de mercado

Como se poñen de acordo compradores e vendedores para determinar os prezos e as

cantidades do ben que intercambian? Para sabelo, representamos nun mesmo gráfico as
curvas de oferta e de demanda (gráfico 1), onde vemos que o prezo de equilibrio de mercado
vén determinado polo punto de corte das dúas curvas (punto E), que nos sinala que o prezo de
equilibrio é 12 euros e a cantidade de equilibrio, 6.000 camisetas.

9
 Nesta situación coinciden os desexos de ambas as partes. Ao prezo de equilibrio, os
consumidores poderán comprar exactamente a cantidade do ben que queren obter a ese
prezo; e as empresas poderán vender exactamente a cantidade que pretenden a ese prezo.
Así, nin empresas nin consumidores teñen motivos para cambiar a situación. A calquera outro
prezo, xorden incentivos para cambiala.

A tendencia ao equilibrio

Que ocorre cando o prezo é de 16 euros? Na curva da oferta do gráfico 2 observamos

que a ese prezo as empresas queren ofrecer 8.000 camisetas (punto A). E se nos fixamos na
curva de demanda, a ese prezo vemos que os consumidores só queren comprar 4.000 (punto
B). Por tanto, hai un exceso de oferta ou desequilibrio de mercado que xerará movementos de
cambio.

Como as empresas non poden vender tanto como lles gustaría a ese prezo, algunhas o
baixarán coa intención de atraer consumidores e vender máis. E cando algunhas baixen o
prezo, as demais farán o mesmo por temor a quedar sen vendas. Esta baixada de prezos
animará aos consumidores, que empezarán a comprar máis camisetas, e así se inicia unha
dinámica que tende ao equilibrio, é dicir, a alcanzar un prezo que iguala as cantidades que se
ofrecen e demándanse.

Observemos agora que sucede cando o prezo é inferior ao de equilibrio; por exemplo,
8 euros. A ese prezo, os consumidores desexan comprar 8.000 camisetas (punto C), mentres

10
que as empresas soamente queren producir 4.000 (punto D). Hai unha situación de exceso de
demanda ou demanda insatisfeita que provocará cambios.

Como hai moitos consumidores que non poden comprar o que queren, algúns estarán
dispostos a pagar algo máis; outros os imitarán ante o temor de quedar sen nada. Ao empezar
a subir os prezos, as empresas terán máis incentivos para producir máis e aumentarán a súa
oferta. É a mesma dinámica anterior, pero en sentido contrario: o mercado tende á situación
de equilibrio.

A tendencia ao equilibrio nos

mercados denomínase lei da
oferta e a demanda e
establece que, cando o
mercado non se acha en
equilibrio, hai forzas que
axustan o prezo do ben ata
equilibrar a cantidade ofrecida
e a demandada.

8- Supoñamos que necesitas un móbil novo e tes dúbidas sobre que modelo comprar:

a. Que farías se o prezo do modelo que che gusta é de 200 euros, mentres que hai un similar
por 100 euros? Estarías disposto a pagar un prezo tan alto cando un substituto aceptable é
bastante máis barato? Razoa a túa resposta.

b. Comenta esta frase: Os desexos humanos parecen ser insaciables, pero cando teñen un
prezo (un sacrificio) moderamos os nosos desexos e reducimos a nosa demanda.

c. Ás veces, non moderamos os nosos desexos e compramos por encima das nosas
posibilidades. Como o explicas?

9- En que se parecen e en que se diferencian as teorías da oferta e da demanda?

10- Hai cantantes famosos que se lamentan dos altos prezos das entradas nos seus
concertos, a pesar de que despois se enchen. Supón que se esgotasen as entradas, que se

11
venden a un prezo medio de 60 euros cada unha, para un concerto do teu grupo favorito na
túa localidade.

a. Cres que os prezos das entradas son demasiado altos?

b. Imaxina que baixasen os prezos das entradas a 40 euros. Por que se podería dicir que este
prezo é demasiado baixo? Debuxa un gráfico de oferta e demanda que apoie o teu
razoamento.

12
Fontes de información:

- Adaptado de Economía 4ºESO. Editorial SM

- Adaptado de Economía de la empresa. Editorial Galinova

- www.ennaranja.com

13