Doelstellingen Les 13: De vorst uitgedaagd (de Nederlanden)

HB p.161-172 + WB p.106-111

KENNEN

 Je kan volgende begrippen gebruiken en in eigen woorden uitleggen (wat, wie, waar,
wanneer): Beeldenstorm, Bloedplakkaat, centralisatiepolitiek, geuzen,
Habsburgers, landvoogd(es), Opstand der Nederlanden, Pragmatieke Sanctie,
plakkaten, Plakkaat van Verlatinghe, Raad van Beroerten/Bloedraad, Republiek
der Verenigde Provinciën, Spaanse Nederlanden, Tachtigjarige Oorlog, tiende
penning, de XVII Provinciën, Vrede van Münster verdragstheorie en
weerstandsrecht.
 Je kan volgende personen situeren in tijd, ruimte en in eigen woorden uitleggen wie deze
personen waren: Karel V, Filips II, hertog van Alva, graven van Egmond en Horne
en Willem van Oranje.
 Je kan volgende gebeurtenissen situeren in de tijd:
 Beeldenstorm (1566)
 Tachtigjarige Oorlog (1568-1648)
 Vrede van Münster (1648)
 Je kan uitleggen hoe de Habsburgse vorsten in de Nederlanden hun machtsambities
probeerden te realiseren:
o uitleggen welke nieuwe instellingen de Habsburgse vorsten in het leven riepen om
de macht te centraliseren.
 uitleggen waarom de Habsburgse vorsten het noodzakelijk vonden om aan een
centralisatiepolitiek te doen.
 Je weet welke groepen zich tegen welke zaken verzetten en je kan uitleggen waarom:
 de centralisering van Karel V;
 het beleid van Filips II;
 het schrikbewind van Alva.
 Je kan uitleggen welke factoren voor een escalatie van het conflict tussen Filips II en
de Nederlanden zorgden.
 Je kan uitleggen hoe het optreden van de hertog van Alva ervoor zorgde dat de
Opstand uitmondde in een oorlog.
 Je kan voorbeelden geven en de gevolgen van het schrikbewind van Alva
opsommen.
 Je kan uitleggen wat de opstand in de Nederlanden voor de machtspositie van de vorst
betekende.
 Je kan de scheiding van de Nederlanden toelichten a.d.h.v. de Vrede van Münster.
 Je kan de Spaanse Nederlanden en de Republiek der Verenigde Provinciën vergelijken op
politiek en godsdienstig vlak.

KUNNEN.

 Je kan verbanden leggen tussen de verschillende hoofdstukken:

bv. de link tussen protestantisme en het beleid van Karel V/Filips II.

 Je kan gericht informatie uit bronnen halen en hieruit conclusies trekken.

 …

WERKEN AAN GESCHIEDENIS

 Je kan met voorbeelden illustreren hoe de standplaatsgebondenheid van de auteur van een
bron invloed heeft op de informatie die de bron levert.
 Je kan kritisch redeneren met en over historische bronnen:
  een visuele historische bron analyseren en interpreteren door de beeldelementen te
gebruiken;
 de bedoeling van de maker en/of de opdrachtgever van een visuele historische bron
achterhalen;
 de betrouwbaarheid van de informatie uit een visuele historische bron beoordelen
voor het beantwoorden van een historische vraag.
 Je denkt na over de relatie verleden-heden-toekomst:
 uit voorbeelden afleiden met welke bedoeling mensen naar het verleden verwijzen.
Begrippenlijst Les 13: De vorst uitgedaagd (de Nederlanden)

Beeldenstorm 1566; Calvinistische groepen vernielden in grote delen van de

Nederlanden de (heilige) beelden en andere religieuze objecten in
katholieke kerken.
Bloedplakkaat ketterplakkaat ten tijde van Karel V en Filips II; was gericht tegen de
protestanten
centralisatiepolitiek zoveel mogelijk vanuit één punt of centrum regeren
geuzen letterlijk: bedelaars/schooiers ; spotnaam voor de opstandelingen
tijdens de Tachtigjarige oorlog
Oostenrijkse Europees vorstenhuis dat sinds 1555 bestond uit een Spaanse en
Habsburgers een Oostenrijkse tak. De Spaanse Habsburgse vorsten regeerden
aanvankelijk over Spanje, de Nederlanden en hun overzeese
koloniës. De Oostenrijkse vorsten regeerden aanvankelijk over de
Oostenrijkse erflanden en droegen de titel van het Heilig Roomse
Rijk (der Duitse Natie)
Heilig Roomse Rijk Het Duitse keizerrijk (962-1806) werd als voortzetting gezien van
(der Duitse Natie) het rijk van keizer Augustus (Rooms = Romeins). Heilig, omdat aan
de Duitse keizer de bescherming van de Kerk was toevertrouwd.
Term dateert van de 12de eeuw. Het bestond uit verschillende
vorstendommen, die een zekere onafhankelijkheid genoten. De titel
van keizer werd sinds keizer Karel V doorgegeven aan de
Habsburgse vorsten;
landvoogd(es) iemand die namens een vorst het land bestuurt
Opstand der 1568-1648 (Tachtigjarige Oorlog): De Nederlandse gewesten komen
Nederlanden in verzet tegen koning Filips II van Spanje.
plakkaat overheidsbesluit of regeringsbeslissing met opgedrukte zegel (bv.
Bloedplakkaat was een plakkaat tegen protestanten in de 16 de
eeuw.)
Plakkaat van 1581; De Noordelijke gewesten zegden hun trouw op aan Filips II.
Verlatinghe Dit plakkaat hanteert een gedachtegang in drie stappen nl.
weerstandsrecht, verdragstheorie en wordt dan toegepast op de
Nederlanden.
Pragmatieke Sanctie 1549 Wet uitgevaardigd door keizer Karel V waarin bepaald werd dat
de XVII Provinciën één en ondeelbaar werden en één en dezelfde
opvolger hadden (= één erfopvolging).
Raad van Beroerten of Uitzonderingsrechtbank opgericht door de Hertog van Alva om de
Bloedraad aanstichters van de Beeldenstorm te berechten en de protestanten
of Calvinisten te vervolgen. Wie kritiek had op het beleid van Filips II
en de Hertog van Alva kon door deze rechtbank berecht worden.
(bv. graven van Egmond en Horne onthoofd)
Republiek der benaming voor de Noordelijke Nederlanden (nu ongeveer het huidige
Verenigde Provinciën Nederland) na het Verdrag van Münster (1648).De Republiek werd
 dus onafhankelijk van Spanje.
Spaanse Nederlanden benaming voor de Zuidelijke Nederlanden (nu ongeveer het huidige
België) na het Verdrag van Münster (1648); zij blijven onder het
gezag van de Spaanse kroon.
Tachtigjarige Oorlog 1568-1648 (Nederlandse Opstand): De Nederlandse gewesten
komen in verzet tegen koning Filips II van Spanje.
tiende penning omzetbelasting van 10% op de verkoop van roerende goederen;
ingevoerd door de hertog van Alva
XVII Provinciën gebied van de Nederlanden onder Karel V zonder het prinsbisdom
Luik, (dat onafhankelijk bleef tot het onder Frans bewind kwam in
1794.)
Vrede van Münster 1648;Vredesverdrag tussen Spanje en de Noordelijke Nederlanden
waardoor de scheiding van de Nederlanden in Zuidelijke en
Noordelijke Nederlanden (de Republiek) wordt doorgevoerd.
weerstandsrecht het toelaten van passief verzet tegen een vorst die inbreuk maakte
op de vrijheden van zijn onderdanen
verdragstheorie Theorie waarbij de macht van de vorst wordt verantwoord door een
verdrag te sluiten tussen de vorst en zijn volk. Wanneer de vorst zijn
volk niet goed regeert, heeft het volk het recht om het verdrag te
verbreken en het weerstandsrecht toe te passen.