Tema: Përdorime të derivatit dhe integralit

në jetën e përditshme.
Derivati.
Në matematikë, derivati i një funksioni të një ndryshoreje reale mat ndjeshmërinë ndaj ndryshimit të
vlerës së funksionit dalës në lidhje me një ndryshim në funksionin e tij fillestar. Një vlerë e derivuar
ndryshe quhet një vlerë e rrjedhur.

Në matematikë.
Ku gjejmë degët e parabolës ose mund të thjeshtojmë shprehje të ndryshme si : formula e parabolës
y=ax2+bx+c nga e cila rrjedh y’=2ax+b. Gjithashtu ne mund të gjejmë monotoninë e një funksioni
nëpërmjet derivatit të parë (y’) dhe përkulshmërinë e një funksioni me anë të derivatit të dytë(y”).

Në fizikë.
d
1) Shpejtësia është derivati i distancës në lidhje me kohën: v(t)= (x(t))
dt
2
d d
2) Nxitimi është derivat i shpejtësisë në lidhje me kohën: a(t)= (v(t))= 2 (x(t))
dt dt
Një nga ligjet e Njutonit thotë se për çdo veprim ka një reagim të barabartë dhe të kundërt, që do të
thotë se nëse grimca 2 vendos forcën F në grimcën 1, atëherë grimca 1 duhet të vendosë forcën -F në
grimcën 2. Por kjo do të thotë se momenti i përgjithshëm është konstant , pasi ligji i ruajtjes së
momentit shprehet kështu:

mv 2
3) Energjia kinetike është . Duke
2
E derivuar gjejmë se energjia totale
është:
Meqë F=ma. Kjo do të thotë që energjia totale nuk ndryshon kurrë.

Në kimi
Në kimi, një derivat është një
përbërës që rrjedh nga një
përbërje e ngjashme nga një
reaksion kimik. Në të kaluarën,
derivat nënkuptonte gjithashtu një përbërje që mund të imagjinohet se lind nga një përbërje tjetër, nëse një atom ose
grup atomesh zëvendësohet me një atom ose grup atomesh tjetër. Derivatet kimike mund të përdoren për të lehtësuar
analizën. Për shembull, analiza e pikës së shkrirjes (MP) mund të ndihmojë në identifikimin e shumë përbërjeve
organike. Mund të përgatitet një derivat kristalor, si gjysmëkarbazoni ose 2,4-dinitrofenilhidrazoni (i rrjedhur nga
aldehidet ose ketonet)

Në ekonomi.
Një derivat ekonomik është një kontratë pa bursë (OTC), ku pagesa bazohet në vlerën e ardhshme të një
treguesi ekonomik. Derivatet ekonomike janë tërheqës për aftësinë e tyre për të zbutur disa nga rreziqet e
tregut dhe bazës që gjenden në mjetet standarde të investimeve.
Një ndërmarrje kozmetike prodhon krem hidratues me çmim për krem 5O€. Në qoftë se kostot për X
krem janë: C(x)= 100.000-5Ox+ 0.001·2 dhe kapaciteti ditor është 70.000 kremra sa do të jetë sasia e
kremrave të shitur për te arritur sasinë maksimale të fitimit?

Zgjidhje
R(x)= P Q = 50€ x për x=]O; 1000]
P(x)=R(x)-C(x)= 50 x- (100.000- 5Ox+ 0.001·2}
P'(x)= 100-0.002x
0=100-0.002x
x= 50.000 kremra

Tabela e studimit të monotonisë së funksionit.

Problema 2.
Një kopshtar do te rrethojë në tre ane një serrë buze lumit me vetëm100 metra tel. Të gjendet
sipërfaqja më e madhe që mund të formohet duke e përdorur të gjithë telin.

Zgjidhje

5(25) =100•25 - 2 •25 •25

5(25) = 1250 m2
Sipërfaqja maksimale e drejtkëndore që mund të
formohet me 100 m tel është 1250 m2.
Integrali.

Një integral në matematikë është ose një vlerë numerike e barabartë me sipërfaqen nën grafikun e një
funksioni për një interval ose një funksion të ri, derivati i të cilit është funksioni origjinal. Ndryshe
integrali është e anasjellta e derivatit.
PAK HISTORI:
Historia e konceptit të integralit shkon prapa në kohë tek matematikanët e Greqisë antike dhe të lashtë të
Romës. Punimet e shkencëtarit të Greqisë së lashtë, Eudoxus of Knidos (rreth 408-c. 355 p.e.s.), janë të
njohura në gjetjen e vëllimeve të trupave dhe llogaritjet e zonave e figurave të rrafshnaltës. Llogaritja
integrale u përhap gjerësisht në shekullin e 17-të. Shkencëtarët: G. Leibniz (1646-1716) dhe I. Newton
(1643-1727) zbuluan në mënyrë të pavarur dhe pothuajse njëkohësisht formula, e quajtur më vonë
formula Njuton - Leibniz, të cilin ne e përdorim. Edhe pse formulat matematikore i sollën filozof dhe
fizikantë, nuk befason askënd, sepse matematika është gjuha në të cilën flet vetë natyra.
METODAT E INTEGRIMIT:
1.Tabela.
2. Reduktimi në transformimin tabelor të integralit, shprehje për shumë ose ndryshim.
3.Integrimi duke përdorur një ndryshim të ndryshores (zëvendësim).
4. Integrimi sipas pjesëve.
ZBATIMI I INTEGRALIT:
Matematikë llogaritni format e Sip. ,gjatësia e harkut të kurbës, Vëllimin në trupa ,seksionet ,fizika ,puna
një forcë e ndryshueshme, (rruga) e lëvizjes, llogaritja e masës, llogaritja e momentit të inercisë së vijës,
rreth, cilindër. ,llogaritni koordinatat e qendrës ,gravitetit, Sasia e nxehtësisë, etj.