Europa i świat w XVIII wieku

1. Daty:
I. 2. poł. XVIII w. – początek rewolucji przemysłowej w Wielkiej Brytanii
II. 1682-1725 – panowanie Piotra I w Rosji – Romanow
III. 1700-1721 – wojna północna
IV. 1701 – Fryderyk I koronowany na króla Prus
V. 1709 – bitwa pod Połtawą
VI. 1721 – Piotr I Wielki imperatorem Wszechrusi
VII. 1740-1786 – panowanie Fryderyka II Wielkiego w Prusach
VIII. 1740-1780 – panowanie Marii Teresy w Austrii
IX. 1751-1766 – wydawanie we Francji „Encyklopedii” (pierwszego kompendium wiedzy
powszechnej)
X. 1756-1763 – wojna siedmioletnia
XI. 1762-1796 – Panowanie Katarzyny II w Rosji
XII. 1763 – maszyna parowa Watta
XIII. 1764 – spinning Jenny
XIV. 1765-1790 – panowanie Józefa II w Austrii
XV. 1772 – ukończenie „Encyklopedii”
XVI. 1773 – bostońska herbatka
XVII. 1774 – początek obrad kongresu kontynentalnego w Filadelfii
XVIII. 1775(-1776) – początek wojny amerykańsko-brytyjskiej
XIX. 1776 – deklaracja niepodległości USA
XX. 1783 – traktat paryski, uznanie niepodległości USA
XXI. 1787 – konstytucja USA
XXII. 1789 – zdobycie bastylii (14 lipca), deklaracja praw człowieka i obywatela (26 sierpnia)
(obrady stanów generalnych, utworzenie konstytuanty)
XXIII. 1791 – uchwalenie konstytucji Francji
XXIV. 1792 – upadek monarchii, wybuch wojny
XXV. 1793 – zgilotynowanie Ludwika XVI
XXVI. 1793-1794 – dyktatura Jakobinów
XXVII. 1794 – przewrót termidoriański we Francji, powstanie dyrektoriatu
XXVIII. 1796 – pierwsze zastosowanie szczepionki Jennera
2. Pojęcia:
I. Migracja ludności – przemieszczanie się ludności związane ze zmianą miejsca pobytu lub
zamieszkania
II. Urbanizacja – zjawisko koncentracji ludności w ośrodkach miejskich. Najbardziej widoczne
w Wielkiej Brytanii - Londyn
III. Płodozmian – sposób uprawy ziemi polegający na uprawianiu na poszczególnych częściach
pola na zmianę różne gatunki roślin, zwiększa to urodzajność gleby i zapobiega jej
wyjałowieniu
IV. Rewolucja przemysłowa – rozwój technologiczny polegający na przechodzeniu od
produkcji rzemieślniczej i manufakturowej do wytwórstwa opartego na pracy maszyn.
Duża rolę w tym procesie odegrało zastosowanie maszyny parowej jako napędu. Zmianom
technologicznym towarzyszyły zmiany gospodarcze i społeczne. Za pierwszą fazę rewolucji
przemysłowej uważa się przekształcenia, które nastąpiły w gospodarce brytyjskiej w 2
połowie XVIII wieku
V. Przemysł – dział produkcji oparty na wykorzystaniu na dużą skalę maszyn i wytwarzaniu
znacznych partii towarów
VI. Liberalizm gospodarczy – system poglądów ekonomicznych, który zakłada, że największe
korzyści w sferze gospodarki zapewnia swobodna aktywność gospodarcza jednostek, w
którą państwo nie powinno ingerować
VII. Oświecenie – epoka przełomowa od XVII do XIX wieku. Oświecony, czyli wyzwolony z
wszelkich więzów, rozum ludzki ma być światłem rozjaśniającym drogę do poznania
prawdy o świecie i człowieku
VIII. Deizm – nurt religijno-filozoficzny głoszący przekonanie o istnieniu Boga, o którego
cechach nie da się powiedzieć nic pewnego. Według deistów stworzył on świat, ale nie
ingeruje w jego losy
IX. Ateizm – pogląd odrzucający istnienie Boga
X. Utylitaryzm – kierunek filozoficzny i postawa życiowa, zgodnie z którymi podstawą oceny
postępowania jest użyteczność jego skutków
XI. Absolutyzm oświecony – system sprawowania rządów, w którym złożenie pełni władzy w
ręku władcy, zobowiązanego do rządzenia dla dobra państwa i poddanych, było
uzasadnione umową społeczną
XII. Militaryzacja – podporządkowanie wielu dziedzin życia cywilnego potrzebom wojska,
często połączone z kultem armii i odwagi wojennej
XIII. Józefinizm - polega na tworzeniu kościoła państwowego oraz podporządkowaniu
całokształtu życia religijnego państwu
XIV. Konstytucja – akt prawny określający ustrój państwa, organizację i kompetencję władz
oraz prawa i obowiązki obywateli
XV. Kadencja – czas urzędowania wybieranego urzędnika lub zgromadzenia
XVI. Burżuazja – określenie stosowane we Francji początkowo wobec wszystkich mieszczan, a
później do jej najzamożniejszej części (bogaci kupcy, bankierzy)
XVII. Deputowany – osoba wybrana do parlamentu lub do innego ciała przedstawicielskiego
XVIII. Konstytuanta – zgromadzenie złożone z reprezentantów narodu, mające zadanie
przygotowania i uchwalenia konstytucji
 XIX. Koalicja – sojusz mocarstw lub partii politycznych związanych w celu osiągniecia
określonych korzyści
XX. Pacyfikacja – uśmierzanie buntów, powstań, zamieszek przy użyciu siły
XXI. Dyrektoriat – rząd Republiki Francuskiej złożony z pięciu dyrektorów. Zasiedli w nim
przeciwnicy jakobińskiego terroru reprezentujący bogate mieszczaństwo (utrwalanie
zdobyczy)
XXII. Merkantylizm – państwo dąży do bycia podmiotem handlowym, handel jest głównym
źródłem wzbogacenia. Skarb państwa polega na dopływie pieniędzy, monet, złota i srebra
XXIII. Jakobini – klub polityczny, miał poparcie u ubogiej szlachty, przeprowadzili przewrót
polityczny z rąk żyrondystów. Wprowadzili we Francji terror, zwalczali przeciwników
politycznych i wszystkich co mieli różne zdanie niż oni, pacyfikowali wsie, miasta, zmienili
postępowania sądowe. Bardzo nie chcieli powrotu monarchii
XXIV. Suwerenność ludu – najwyższa władza w państwie należy do ludu, opozycja do idei, że
władza wywodzi się od Boga
XXV. Herbatka bostońska – protest mieszkańców Bostonu wobec parlamentowi brytyjskiemu,
początki rewolucji. Wyrzucenie brytyjskiej herbaty do wody (cenny materiał)
XXVI. Empiryzm – poznanie świata przez doświadczenie
XXVII. Racjonalizm – poznanie świata przez rozum (kierowanie się rozumem)
XXVIII. Monarchia konstytucyjna – forma rządu, w której konstytucja określa uprawnienia i
pozycję monarchy
XXIX. Umowa społeczna – umowa między ludem a grupą ludzi, w której wolni ludzie przekazują
część swoich praw grupie, która przejęła władzę i w zamian zapewnia im bezpieczeństwo
XXX. Monarchia absolutna – cała władza jest w rękach monarchy
XXXI. Żyrondyści – klub polityczny, zwolennicy republiki podczas rewolucji francuskiej
3. Postacie:
I. Edward Jenner – angielski lekarz, opracował metodę szczenienia przeciwko ospie
II. James Watt – szkocki wynalazca, podczas naprawy silnika parowego Thomasa
Newcomena uznał, że jest on zbyt energochłonny, dlatego wprowadził zmiany, które
pozwoliły maszynie wykonywać ta samą prace używając mniej paliwa
III. Adam Smith – filozof i ekonomista, poddał krytyce merkantylizm
IV. Immanuel Kant – filozof, profesor logiki i metafizyki, twórca filozofii krytycznej –
transcendentalnej (podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu)
V. Denis Diderot – filozof, pisarza, krytyk, pisał o problemach religijnych, badań naukowych i
teorii ludzkiego poznania
VI. Jean d’Alembert – fizyk, matematyk, prowadził rozważania na temat teorii nauki, religii i
moralności
VII. John Locke – uważał, że władza króla i ustrój nie wynikają z praw boskich, lecz z umowy
społecznej
VIII. Jean-Jacques Rousseau – pisarz, filozof, rozwijał poglądy Locke’a – naturalnym stanem
człowieka jest wolność
IX. Monteskiusz – pisarz, filozof, przedstawił zasadę trójpodziału władzy – władza
prawodawcza, wykonawcza i sądownicza
X. Wolter – pisarz i filozof, poglądy od deizmu po ateizm pisał książki – Henriada, Listy
Filozoficzne
 XI. Fryderyk Schiller – poeta, napisał Ode do radości (hymn UE)
XII. Wolfgang Amadeusz Mozart – kompozytor, wirtuoz, znany z Wesela Figara, Don Giovanni
XIII. Joseph Haydn - kompozytor, wirtuoz, znany z Symfonia pożegnalna, Symfonia Londyn
2 z 3 z „klasyków wiedeńskich” (+Beethoven)
XIV. Piotr I Wielki – car Rosji, uzyskał wpływy nad Bałtykiem (przyłączył Inflanty), Rosja stała się
mocarstwem
XV. Karol XII Wittelsbach – król szwedzki, podczas III wojny północnej wielokrotnie rozbijał
liczniejsze wojska Rosyjskie
XVI. Katarzyna II – caryca Rosji, główny napędzacz rozbiorów Polski
XVII. Fryderyk I – król Prus, zwiększył mobilizacje armii Pruskiej
XVIII. Fryderyk Wilhelm I – król Prus, syn Fryderyka I, rozwinięcie absolutyzmu w Prusach
XIX. Fryderyk II Wielki – król Prus, pod jego rządami Prusy były jednym z najsilniejszych państw
w Europie
XX. Józef II – arcyksiążę Austrii, przedstawiciel absolutyzmu oświeceniowego
XXI. Maria Teresa – arcyksiężna Austrii, zreformowała i usprawniła habsburską monarchię
XXII. George Washington – pierwszy prezydent USA, reprezentował w Anglii interesy kolonii
amerykańskich, naczelny dowódca wojsk kolonistów, współautor amerykańskiej
Deklaracji Niepodległości oraz konstytucji
XXIII. Kazimierz Pułaski – dowódca, bohater narodowy USA, jeden z przywódców konfederacji
barskiej, jeden z wybitnych dowódców w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych
XXIV. Tadeusz Kościuszko – inżynier wojskowy, bohater wojny o niepodległość Stanów
Zjednoczonych oraz przywódca insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku
XXV. Ludwik XVI – król Francji, próby reform dotyczących głównie finansów, ograniczenia
podatków, regulacji cen
XXVI. Maksymilian Robespierre – przywódca władz jakobinów i rewolucji francuskiej,
wprowadził stałe maksymalne ceny i płace, by nie były zawyżane, opodatkował ludzi
bogatych, wprowadził cywilne śluby i pogrzeby, terror na dużą skalę wobec wrogów
XXVII. George Danton – jeden z przywódców rewolucji francuskiej, były minister sprawiedliwości
XXVIII. Thomas Jefferson – 3 prezydent USA, jeden z autorów deklaracji niepodległości
XXIX. Benjamin Franklin – amerykański polityk, jeden z autorów deklaracji niepodległości,
wynalazł piorunochron
4. Przyczyny, skutki i inne:
I. Państwa, gdzie panował absolutyzm:
i. Rosja
ii. Prusy
iii. Austria
iv. Francja
II. Rewolucja francuska
i. Przyczyny
1. Niezadowolenie społeczne
2. Nierówności społeczne – feudalizm (trzy stany: duchowieństwo, szlachta,
chłopi – 98%)
3. Zauważenie niesprawiedliwości przez najbogatszych – burżuazja choć jest
bogata nie ma realnego wpływu na politykę państwa
4. Kryzys gospodarczy
a. Droga żywność
b. Klęski żywiołowe
c. Brak pieniędzy na towary rzemieślnicze – upadek rzemieślników
5. Kryzys finansowy – zadłużenie kraju
a. Dochody, dodatki z podatków, kolonii
b. Długi, pożyczki
c. Wydatki na administrację, wojsko, dwór, długi
6. Atak ludu na bastylię – strach przed rozwaleniem Zgromadzenia
Narodowego
7. Chęć wprowadzenia konstytucji
ii. Przebieg
1. By zaradzić problemowi finansowym trzeba opodatkować szlachtę i
duchowieństwo
a. Początek zwoływań stanów generalnych
2. Założenie Zgromadzenia Narodowego – przedstawiciele stanu trzeciego
(chłopi)
3. Powstanie żyrondystów (zwolennicy republiki) i jakobinów (poparcie od
ludu)
4. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
5. Próba uchwalenia konstytucji
6. Jakobiński terror
7. Przewrót thermidoriański, który odsunął jakobinów od władzy oraz
doprowadził do ścięcia Robespierra na gilotynie
8. Napoleon Bonaparte przeprowadza zamach stanu
iii. Skutki
1. Wzrost aktywności politycznej różnych grup społecznych
2. Patriotyczny zapał – powstanie obywatelskiego społeczeństwa
3. Likwidacja feudalizmu
4. Początek demokratyzacji
5. Przejęcie władzy przez Napoleona
III. Rewolucja przemysłowa
i. Przyczyny
1. Wynalazki
2. Ustrój – monarchia parlamentarna
3. Duży kapitał – ziemie, handlowanie z koloniami
4. Migracja ze wsi do miast
5. Surowce – węgiel, bawełna (surowce od zwierząt – łatwy przychód)
ii. Zrewolucjonizowane sektory
1. Włókiennictwo – przemysł sukienniczy
a. Łatwo dostępna wełna i bawełna
b. Nowe maszyny, również parowe
2. Hutnictwo i górnictwo
a. Pompa hydrauliczna – możliwość wydobycia w trudniejszych
obszarach
3. Przemysł stoczniowy – potrzebny do handlu z koloniami
4. Rolnictwo
a. Len, wełna, bawełna, buraki, tytoń, chmiel
b. Więcej jedzenia dla miast
c. Maszyny
iii. Skutki
1. Urbanizacja
2. Przejście z manufaktur do fabryk
3. Mechanizacja
4. Inwestycje bogatych mieszczan
5. Robotnicy w fabrykach
6. Nowe instrumenty finansowe
a. Pożyczki
b. Giełdy
c. Akcje i obligacje
d. Pieniądz papierowy
e. Weksle
7. Powstanie i rozwój kapitalizmu
IV. Oświecenie
i. Przyczyny
1. Czynnik społeczny – mieszczanie napędzają
a. Nie mają praw politycznych
2. Kontra do baroku
3. Pierwsze odkrycia archeologiczne
a. Zainteresowanie antykiem
ii. Idee i nurty
Idee Nurty
Poznanie świata i człowieka Racjonalizm, empiryzm
Spór z religią i o religię Deizm, ateizm
Krytyka feudalizmu liberalizm
 iii. Nowe teorie polityczne
1. Tolerancja w państwie
2. Monarchie w Europie: parlamentarne i absolutne
V. Reformy Piotra I
i. Podział administracji – gubernie
ii. Tabela rang
iii. Senat rządzący – forma rządu – ministrowie (wybierani przez cara)
iv. Podporządkowanie cerkwi - propaganda
v. Reformy wojskowe
1. Kształcenie oficerów
2. Akademie wojskowe
3. Pobór do wojska
4. Kary i nagrody
5. Liczna armia
vi. Zakładanie manufaktur i fabryk
vii. Powstanie szkół handlowych
viii. Zmienienie obyczajowości
1. Gazety
2. Miasta
3. Podatek od brody, okien, drzwi
4. Ubiór Europejski
VI. Wojna północna
i. Przyczyny
1. Rosja chce być mocarstwem
2. Rosja nie ma dostępu do morza
ii. Skutki
1. Szwecja traci tytuł mocarstwa
2. Pokazanie potęgi Rosji – powoli staje się mocarstwem
3. Rosja zyskuje Inflanty i Estonie
4. Osłabienie pozycji Polski (sojusznicy Szwecji) i Szwecji
VII. Petersburg stolicą
i. Bardziej europejskie miasto
ii. Styl klasycystyczny
iii. Wzór unowocześnienia Rosji
iv. Zalety położenia
1. Blisko morza
2. Miasto portowe
3. Dobrze zaplanowane miasto
v. Wady położenia
1. Miasto na drewnianych pałach – bagna
VIII. Powstanie USA – wojna o niepodległość
i. Przyczyny
1. Kongres kontynentalny w Filadelfii
a. Chęć negocjacji
b. Chęć posiadania reprezentanta w brytyjskim parlamencie
2. Ogłoszenie deklaracji niepodległości
3. Herbatka bostońska
4. USA chce być wolne od Wielkiej Brytanii
5. Londyn łamie prawa Amerykanów
ii. Przebieg
1. Początkowo wygrywa Wielka Brytania
a. Stała, wyszkolona armia
2. Koloniści zaczynają się szkolić i wygrywać
3. Duże poparcie niepodległości (Francja, Hiszpania, Holandia – chcę osłabić
Anglię) – pomoc militarna, finansowa i ochotnicy
4. Pokój w Paryżu
iii. Skutki
1. Chwilowe osłabienie Anglii
2. Powstanie nowego państwa
a. Republika federacyjna
b. Pierwsza konstytucja – 1787
c. Trój podział władzy
3. Prezydent – George Washington
IX. Wojna siedmioletnia
i. Przyczyny
1. Atak Prus na Saksonię
2. Konflikt między Francją i Wielką Brytanią o kolonie w Ameryce Północnej
3. Nienawiść Rosji do Prus
ii. Skutki
1. Klęska Francji w USA
2. Dominacja Wielkiej Brytanii na morzach i koloniach
X. Reformy w Austrii i Prusach
i. Fryderyk Wilhelm I (Prusy)
1. Obniżył pensję urzędników
2. Zlikwidował dwór
3. Obowiązek szkolny
4. Rozbudowa armii
ii. Fryderyk II Wielki (Prusy)
1. Rozwój przemysłu i manufaktur
2. Poprawienie stanu sanitarnego
3. Rozwój i dostępność szkolnictwa
4. Tolerancja religijna
5. Dyscyplina w wojsku
6. Wysokie podatki
7. Reformy oświeceniowe
iii. Maria Teresa (Austria)
1. Reformy oświeceniowe
2. Podatki dla szlachty i duchowieństwa
3. Rozwój szkolnictwa
4. Zreformowanie administracji
5. Ujednolicenie prawa
iv. Józef II (Austria)
1. Scentralizowanie i rozbudowanie administracji
2. Gubernie
3. Tajna policja
4. Chłopi należą do państwa, a nie szlachty
5. Tolerancja religijna
6. Unowocześnienie państwa
7. Podporządkowanie kościoła państwu – józefinizm
8. Usunięcie zbędnych zakonów