Wojciech Jakubowski

NAJNOWSZA
HISTORIA POLITYCZNA POLSKI

Okres tzw. „Polski Ludowej”

(1970–1989)
I. Dekada Edwarda
Gierka
Epoka „małej stabilizacji”
Czar PRL-u
 EDWARD GIEREK
1913–2001, działacz komunistyczny,
I sekretarz KC PZPR od 20 grudnia 1970
do 6 września 1980.

Urodził się w rodzinie robotniczej we wsi

Porąbka. Kiedy miał 4 lata jego ojciec,
który był górnikiem, zginął w wypadku
w kopalni. Matka ponownie wyszła za mąż,
po czym rodzina wyemigrowała
za chlebem do Francji. Tam Edward Gierek
zaczął pracować już w wieku 12 lat,
początkowo na roli, potem w kopalni soli
potasowej.

W wieku 17 lat wstąpił do związków

zawodowych i polskiej sekcji Francuskiej
Partii Komunistycznej.

W 1937 roku wyemigrował do Belgii,

gdzie ponownie działał w partii
komunistycznej. Pracował w kopalni węgla
kamiennego w Limbourgu.
Edward i przyjaciele

Liczy się uczucie…

• w latach 1957–1970 I sekretarz KW PZPR w Katowicach

• 20.12.1970 roku wybrany na I sekretarza KC PZPR (do 6.09.1980)
 s u
c e
uk
s
dy
a n
a g
o p
pr
k a
p o
E
 Epoka propagandy sukcesu
Pierwsza połowa „dekady gierkowskiej” charakteryzowała
się dynamicznym rozwojem gospodarczym.

Z tamtych czasów pochodzi slogan, że Polska była wówczas

„ósmą potęgą gospodarczą świata” (miejsce pierwsze w tej
propagandzie zajmował ZSRR, potem USA, następnie cztery
największe kraje europejskie oraz Japonia).

Dzięki zagranicznym kredytom zapełniły się sklepy, powstawały

nowe zakłady przemysłowe, podniósł się poziom życia
obywateli (kosztem ogromnego zadłużenia Polski w krajach
Zachodnich).

W drugiej połowie nastąpił wieloaspektowy kryzys gospodarczy,

który w efekcie doprowadził do strajków i protestów
pracowniczych oraz upadku rządów Edwarda Gierka,
a w dalszej perspektywie – do upadku systemu
socjalistycznego w Polsce.
 „Złote lata”
Polski Ludowej
 FABRYKI DOMÓW
– blokowiska budowane od końca lat 60.
(na licencji radzieckiej) odmieniły panoramę wielu
polskich miast. Technologia była przestarzała,
energochłonna i nieefektywna. Przyczyniła się
do kompletnego upadku architektury
mieszkaniowej. Pierwszym wielkim osiedlem
warszawskim realizowanym w technologii wielkiej
płyty były Stegny ukończone w połowie lat 70.
 Druga połowa lat 70. to czas oddawania do użytku wielkich inwestycji. Warszawę
i Katowice połączyła w 1976 trasa szybkiego ruchu, najnowocześniejsza wówczas
w Polsce. Plotka mówiła, że trasę tę Gierek kazał wybudować, by ułatwić sobie
i współpracownikom ze Śląska dojazdy do pracy. Określenie „gierkówka” stało się nazwą
własną nowej drogi.

Dekada Gierka to skok

inwestycyjny:
• Huta Katowice,
• rafineria w
Gdańsku,
• kopalnie węgla
kamiennego w
Zagłębiu
Lubelskim oraz
węgla brunatnego
w Bełchatowie.
 W grudniu 1975 roku
uroczyście otwarto
Dworzec Centralny
w Warszawie. Oddany 33
miesiące przed
planowanym terminem
był kolejnym
„pomnikiem” sukcesu
ekipy Edwarda Gierka.
Olbrzymie, szklane
wnętrze, niespotykane
wówczas automatycznie
otwierające się drzwi
i wciąż jeszcze rzadkie
ruchome schody
budziły zachwyt.
Jednym z pierwszych
gości był Leonid
Breżniew.
Szczytem propagandy sukcesu były obchody XXX-lecia PRL. Uświetniło
je otwarcie szeregu nowych inwestycji, w tym Portu Północnego
w Gdańsku, przystosowanego do obsługi ładunków masowych. Ponadto
wstęgi przecinano w kopalni miedzi w Rudnej, na najwyższej na świecie
budowli wzniesionej ręką ludzką, czyli maszcie radiowym
w Konstantynowie, na Wisłostradzie i Trasie Łazienkowskiej
w Warszawie.
 Trasa
Łazienkowska
była najbardziej
prestiżową
inwestycją
drogowa
w Warszawie
czasów Gierka.
Otwarto ją 22
lipca 1974 r.

Nieznany wcześniej rozmach i znakomita architektura

krajobrazu sprawiły, ze powstanie trasy wykorzystywała
propaganda. Śpiewano o niej piosenki, kręcono na niej
filmy.
 Za Gierka opowiadano kawał: „w czym ma pokrycie funt brytyjski?
– w złocie! A w czym złotówka? – w cynie! Oczywiście partyjnym”.
Dni czynu partyjnego organizowano w niedziele od 1972. Fabryki
zobowiązały się do dodatkowej produkcji, a członkowie partii stawali
do prac porządkowych. Otrzymywali transparenty, łopaty, grabie
i porządkowali trawniki. Obecność była obowiązkowa. Sam Gierek dawał
przykład. A wszystko, niczym z pola bitwy, relacjonowała telewizja.
 W połowie lat 70. pojawiły się w obiegu nowe banknoty, którymi stopniowo
zastępowano banknoty wprowadzone do obiegu w roku 1950 i 1966.
Pierwszym banknotem z nowej serii, który wszedł do obiegu był banknot
o nominale 500 zł. Oficjalnie stał się on środkiem płatniczym 1 stycznia 1975 r.
Następnie pojawiały się banknoty o innych nominałach.
Pojawienie się w obiegu w końcu lat 70. i na początku 80. nowych banknotów
spowodowało serię anegdot związanych z niektórymi banknotami.
Dlaczego Waryński jest taki smutny? Bo zabrakło mu 3 zł. do pół litra wódki. (Pół
litra kosztowało 100 zł. + 3 zł. kaucji za butelkę).
 „Maluch”, czyli Fiat 126p miał
zapoczątkować w Polsce epokę
masowej motoryzacji na wzór
zachodni. Pierwszy oficjalny
pokaz samochodu miał miejsce
już 9 listopada 1972 roku. Nim
do tego doszło prasa
rozpisywała się o samochodzie
dostępnym dla każdego Polaka.
Autko, choć maleńkie, okazało
się wszakże dość drogie; w 1973
kosztowało 69 000 złotych,
gdy średnia pensja wynosiła
w Polsce 3-4 tys. W sumie
wyprodukowano ponad 3 mln
tych samochodów. Powstawały
one w Warszawie, Tychach
i Bielsku-Białej.
W maju 1978 roku z taśm warszawskiej Fabryki Samochodów Osobowych
na Żeraniu zjechało najmłodsze dziecko przemysłu motoryzacyjnego –
POLONEZ. Samochód ten stał się w następnych latach synonimem
polskiego „motoryzacyjnego luksusu”.
A jeśli nie własnym maluchem? To autobusem.
W czasach Gierka zakupiono we Francji licencję
na autobusy Berliet.
 Konstrukcja delikatna, zagraniczna,
chętnie współpracowała z pasażerami…
 Pogarszającą się sytuację gospodarczą jeszcze bardziej
skomplikowała wyjątkowo uciążliwa zima 1978/79 nazywana
„zimą stulecia”.
Przez kilka miesięcy Polskę pokrywały kilkumetrowe zaspy
śniegu. Panował okrutny mróz. Kraj był sparaliżowany, ludzie
nie dojeżdżali do pracy, a szkoły przerwały zajęcia.

Buty relaks – bardzo

modne na zimowe dni.
 Rok 1978 miał być dla ekipy Edwarda Gierka czasem sukcesów.
Po uruchomieniu w maju produkcji poloneza w lipcu 8-dniową podróż
kosmiczną odbył pierwszy polski kosmonauta - Mirosław Hermaszewski.
Miał stać się nowym polskim bohaterem – wraz z radzieckim
współtowarzyszem wyprawy, Piotrem Klimukiem, dokonał objazdu kraju.

„Nie ma kości,
nie ma gnata.
Hermaszewski
w kosmos lata”.
 Jan Paweł II
Czerwiec 1979. Pierwsza wizyta papieża Polaka
w ojczyźnie. Władze są zakłopotane. Na ulicach
i papieskich mszach ogromny entuzjazm. Jak
nietrafiony dowcip brzmią komentarze „Trybuny
Ludu”:
„Szczególnej wymowy nabiera fakt, że papież
przybywa do ojczyzny, gdy obchodzimy 35-lecie Polski
Ludowej”.
 28 maja 1975 roku Sejm
PRL uchwalił nowy podział
administracyjny kraju.
W miejsce 17 pojawiło się
49 małych województw,
zniknęły powiaty.
Oficjalnym celem reformy
było wzmocnienie władzy
centralnej. Ta kosztowna
operacja, wymagająca
olbrzymich nakładów
na rozwój wielu miast,
nieprzygotowanych
do pełnienia funkcji stolic
wojewódzkich, miała
jednak wyraźny cel –
rozpraszała niebezpieczną
dla centrali siłę sekretarzy
Komitetów Wojewódzkich
PZPR.
Coca-cola.
To jest to!

Przez wiele lat Coca cola pełniła w

propagandzie PRL rolę symbolu „zgniłego”
Zachodu i nie była sprowadzana, jako napój
kapitalistów.
W 1972 kupiono licencję na produkcję coca
coli w Polsce, co miało symbolizować
„otwarcie” epoki gierkowskiej.
 Rzutnika do
przeźroczy Ania -
lata 70.

Radio tranzystorowe Ela

z 1973 r. produkcji Zakładów Radiowych
im. Kasprzaka Magnetofon MK433
w Warszawie. Bardzo modne produkcji zakładów
w latach 70. UNITRA, lata 70/80.

Magnetofon
kasetowy produkcji
zakładów UNITRA
na licencji Thomsona
produkowany w
latach
1975-79.
 Telewizję kolorową w systemie SECAM wprowadzono
w Polsce w listopadzie 1971. Pierwszą imprezą
transmitowaną w kolorze był mecz Polska- RFN,
potem transmitowano VI Zjazd PZPR. Ponieważ nie
produkowano jeszcze w Polsce kolorowych telewizorów,
pozostawał import, najczęściej z ZSRR. Szczególnie
sławne były Rubiny, które samoczynnie zapalały się
lub wybuchały.
 Brak papieru
toaletowego był
chroniczny w PRL-u.
Kiedy papier
toaletowy „rzucono”
do sklepu, przed
sklepem ustawiała
się kilometrowa
kolejka.
Ale pozostaje

lub

„Sklepy za dolary”
„Niby-pieniądz”
Coś dla dzieci…

Wyprawa profesora Gąbki

Dziwny świat Kota Filemona
Przygody Bolka i Lolka
Pszczółka Maja
Przygody Misia Uszatka

Przygody Misia Colargola

A dla wzorowego
ucznia…
Przygody psa Cywila – 1972
Podróż za jeden uśmiech – 1971
A dla starszych…
Janosik – 1973
Czarne Chmury – 1973
Stawiam na Tolka Banana – 1973
Czterdziestolatek – 1974-1977
Daleko od szosy – 1976
 W PRL dopiero ekipa Gierka zaczęła • 1972 –złoty medal na Olimpiadzie
w Monachium dla polskich piłkarzy
wykorzystywać propagandowo sport
(trener Kazimierz Górski).
i towarzyszące mu emocje. Sukcesy
polskich sportowców, obok sukcesów • Złoci medaliści z Monachium:
Władysław Komar (pchnięcie kulą),
polskiej gospodarki, polskiego wojska
Zygmunt Smalcerz (sztangista).
i polskich polityków miały sprawić,
• 1972 – złoty medalista zimowych
że obywatele będą dumni ze swojej
igrzysk w Sapporo – Wojciech
ojczyzny
Fortuna.
– Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.
• 1974 – trzecie miejsce piłkarzy
w mistrzostwach świata
w Niemczech.
• Złoty medal na igrzyskach
w Montrealu dla polskich siatkarzy
(zespół Huberta Wagnera), złoto
dla Ireny Szewińskiej.
• Złote medale zdobyli w Montrealu:
Kazimierz Lipień (zapaśnik),
Tadeusz Ślusarski (skok o tyczce),
Janusz Pyciak-Peciak
(pięcioboista).
Kryzys rządów
Edwarda Gierka
Problemy makroekonomiczne
Pierwsze skutki społeczne
Konsekwencje polityczne
II. Lata 1980-1989
Rok 1980 – początek końca systemu
Partia wobec totalnego kryzysu systemu
Próba „łatania” kryzysu ekonomicznego
– reglamentacja towarów

Zwiastun

„Nowa waluta”
Lata 1981-1989
STAN WOJENNY
1981-1983
13.XII.1981
13.XII.1981
Stan wojenny
Stan wojenny
Stan wojenny
1 maja 1983 roku we Wrocławiu

ZOMO i święto
klasy robotniczej
 Nieudana próba
relegitymizacji systemu
 Głosowanie ludowe
w 1987 roku
na temat tzw. II etapu reformy gospodarczej

[pierwotnie przedmiotem referendum miały

być kwestie ustrojowe, w tym ustanowienie
instytucji Prezydenta PRL]
 Pytania referendalne
• Czy jesteś za pełną realizacją przedstawionego
Sejmowi programu radykalnego uzdrowienia
gospodarki, zmierzającego do wyraźnego
poprawienia warunków życia, wiedząc, że
wymaga to przejścia przez trudny dwu-trzyletni
okres szybkich zmian?
• Czy opowiadasz się za polskim modelem
głębokiej demokratyzacji życia politycznego,
której celem jest umocnienie samorządności,
rozszerzenie praw obywateli i zwiększenie ich
uczestnictwa w rządzeniu krajem?
Frekwencja i wyniki referendum
• W referendum wzięło udział 67,3% uprawnionych.
• Była to najniższa frekwencja wyborcza w historii PRL.

Wyniki głosowania
• Na pierwsze pytanie "tak" odpowiedziało 66,04%
głosujących, a na drugie - 69,03%.

Wyniki referendum
• Ustawa o referendum wprowadzała wymóg uzyskania
ponad 50% spośród wszystkich osób uprawnionych do
głosowania.
• Na pierwsze pytanie "tak" odpowiedziało 44,28%
uprawnionych, a na drugie - 46,29%.
• Wynik referendum nie był wiążący.
PORAŻKA PROPAGANDOWA
Lista krajowa
 Podział mandatów w Sejmie X kadencji
Listy wyborcze Razem  %
Ugrupowanie
Okręgowe Krajowa mandatów mandatów
KOALICJA PZPR-ZSL-SD
PZPR 156 17 173 37,6
ZSL 67 9 76 16,5
SD 24 3 27 5,9
UGRUPOWANIA tzw. „KATOLIKÓW POSTĘPOWYCH”
„PAX” 7 3 10 2,2
UCh-S 6 2 8 1,7
PZKS 4 1 5 1,1
KOALICJA 264 35 299 65,0

MANDATY WOLNE 161 - 161 35,0

Razem 425 35 460 100

„Strona koalicyjno-rządowa”
„Strona solidarnościowo-opozycyjna”
FINIS CORONAT OPUS