‫‪www.fa.islamic-sources.

com‬‬
‫‪--------------------------------------------------------------------‬‬
‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب ‪:‬رﺳﺎﻟﮫ ﻋﻼﻣﮫ ﺑﺰرﮔﻮارﻣﺤﻤﺪدھﺪاردرﻗﻀﺎوﻗﺪر‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺟﻠﺪ ‪0:‬‬
‫ﺟﻠﺪ ‪:‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺤﮫ ‪78:‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻨﺪ ‪:‬‬
‫ﻧﺎﺷﺮ ‪:‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﯿﺎم‪,‬ﻗﻢ‪,‬ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺷﮭﺪاآك‬
‫ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺮ ‪ :‬ﻗﻢ‬
‫‪--------------------------------------------------------------------‬‬
‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب ‪ :‬رﺳﺎﻟﮫ ﻋﻼﻣﮫ ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﺤﻤﺪ دھﺪار در ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺻﻔﺤﮫ ‪1 :‬‬
‫ﺑﮫ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر و ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﻋﻼﻣﮫ ﺣﺴﻦ ﺣﺴﻦ زاده آﻣﻠﻰ ﺻﻔﺤﮫ ‪2 :‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﮫ ﻛﺘﺎب ‪:‬‬
‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب ‪ :‬ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ) ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺤﻤﺪ دھﺪار (‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ‪ :‬اﺳﺘﺎد ﻋﻼﻣﮫ آﯾﺖ ﷲ ﺣﺴﻦ ﺣﺴﻦ زاده آﻣﻠﻰ‬
‫ﻧﺎﺷﺮ ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﯿﺎم ‪ ,‬ﻗﻢ ‪ ,‬ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺷﮭﺪا ‪ ,‬ﻛﻮﭼﮫ ﻣﻤﺘﺎز ‪ ,‬ﺷﻤﺎره ‪ 71‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﮫ ‪ :‬ﻧﮭﻀﺖ ‪35116 ,‬‬
‫ﮔﺮاﻓﯿﻚ ‪ :‬اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ) ع ( ﻗﻢ‬
‫ﺣﺮوف ﭼﯿﻨﻰ ‪ :‬ادب ﻗﻢ ‪22385 ,‬‬
‫ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ ‪ :‬ﻧﻮﺑﺖ اول‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر ‪ :‬ﺳﺎل ‪1372‬‬
‫ﺗﯿﺮاژ ‪ :‬ﭼﮭﺎر ھﺰار ﻧﺴﺨﮫ‬
‫ﻗﻄﻊ ‪ :‬رﻗﻌﻰ‬
‫اﻣﺘﯿﺎز ‪ :‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﯿﺎم اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪3 :‬‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪4 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪5 :‬‬
‫اﯾﻨﻚ ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﺑﺴﻢ ﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ اﻟﺤﻤﺪہﻠﻟ اﻟﺬى ھﺪاﻧﺎ ﺳﻮاء اﻟﺴﺒﯿﻞ اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ وﺟﯿﺰ و ﻋﺰﯾﺰ در ﻣﺴﺌﻠﮫ اﺧﺘﯿﺎر و ﺟﺒﺮ و ﻗﺪر‬
‫ﺑﮫ ﻓﺎرﺳﻰ ﺷﯿﻮا و رﺳﺎ ‪ ,‬و ﻗﻠﻢ داﻧﺎ و ﺗﻮاﻧﺎى ﻋﻼﻣﮫ ﺑﺰرﮔﻮار و ﻋﺎرف ﻧﺎﻣﺪار ﺟﻨﺎب ﻣﺤﻤﺪ دھﺪار ﻗﺪس ﺳﺮه ‪ ,‬ﺑﮫ‬
‫ﻧﺎم ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﻣﺤﻤﺪ دھﺪار اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﮫ اى از آن در ﺗﺼﺮف اﯾﻦ ﺣﻘﯿﺮ] ‪ ) :‬ﺣﺴﻦ ﺣﺴﻦ زاده آﻣﻠﻰ[) اﺳﺖ ﻛﮫ ﭼﻮن آن را در ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮد ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ارزﺷﻤﻨﺪ ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﮫ آﮔﺎھﻰ دارد در دﺳﺖ طﺒﻊ و ﻧﺸﺮ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﺎ ﺗﺼﺤﯿﺢ و‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﺎﺗﻰ ﺑﺮ آن ﺑﮫ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﻣﺒﺎرك ارﺑﺎب ﻋﻠﻢ اھﺪا ﻣﻰ ﮔﺮدد ‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ رﺳﺎﻟﮫ و ﻓﺮزﻧﺪ ارﺟﻤﻨﺪش ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﮫ ﻋﯿﺎﻧﻰ و ﻣﻌﺮوف ﺑﮫ دھﺪار ھﺮ دو از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ اﺳﻼم و از ﻣﻔﺎﺧﺮ‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪6 :‬‬
‫اﻣﺎﻣﯿﮫ اﻧﺪ و ھﺮ ﯾﻚ را ﻣﺆﻟﻔﺎت ﻋﺪﯾﺪه ﻧﻈﻤﺎ و ﻧﺜﺮا ﺑﮫ ﻋﺮﺑﻰ و ﻓﺎرﺳﻰ در ﻓﻨﻮن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻮﯾﮋه در ﻋﻠﻮم ﻏﺮﯾﺒﮫ ‪,‬‬
‫از ﻗﺒﯿﻞ ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﺣﺮوف و اﻋﺪاد و اﺳﺮار اﻋﺪاد وﻓﻘﻰ و اﻧﻮاع ﺗﻜﺴﯿﺮ و ﺟﻔﺮ و ﻏﯿﺮھﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫از آن ﺟﻤﻠﮫ ﻣﻔﺎﺗﯿﺢ اﻟﻤﻐﺎﻟﯿﻖ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻧﻌﻢ اﻟﺨﻠﻒ او ﻋﻼﻣﮫ ﻣﺤﻤﻮد ﻋﯿﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮد ﺑﻰ ﻧﻈﯿﺮ ﯾﺎ ﻛﻢ‬
‫ﻧﻈﯿﺮ اﺳﺖ ‪ .‬در آﻏﺎز آن ﺑﻌﺪ از ﺧﻄﺒﮫ ﻛﺘﺎب ﮔﻮﯾﺪ ‪:‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﻏﺮض از ﺗﺤﺮﯾﺮ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺻﻮاب آن اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻛﻤﯿﻨﮫ ﺑﯿﻤﻘﺪار اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﻮد دھﺪار اﻟﻤﺘﺨﻠﺺ ﺑﮫ‬
‫ﻋﯿﺎﻧﻰ ‪ ,‬ﮔﺎھﻰ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻰ از دوﺳﺘﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰ داﺷﺖ و از ھﺮ ﺻﺤﺒﺖ در ﺧﺪﻣﺖ اﯾﺸﺎن ﺣﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﮔﺬاﺷﺖ اﻟﺦ ‪.‬‬
‫و در اﻧﺠﺎم آن ﮔﻮﯾﺪ ‪:‬‬
‫اﺗﻤﺎم ﺗﺄﻟﯿﻒ اﯾﻦ ﻛﺘﺎب و اﯾﻦ ﻣﺴﻮده ﺑﺮ ﺻﻮاب در ﺳﻨﮫ ﺳﺖ و ﺳﺒﻌﯿﻦ و ﺗﺴﻌﻤﺎﺋﮫ ھﺠﺮﯾﮫ ) ‪ ( 976‬ﺷﺪ و اﻣﯿﺪ ﻣﻰ‬
‫دارم ﻛﮫ ﺣﻀﺮت اﯾﺰد ﺗﻌﺎﻟﻰ و ﺗﻘﺪس اﻟﺦ ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫در آﻏﺎز اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ ﺑﻌﺪ از ﺗﺴﻤﯿﮫ ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬از ﻋﺪم ﻧﻤﻮدار ﻣﺤﻤﺪ دھﺪار ﺑﮫ ﻋﺰﯾﺰان و ﺑﺮادران دﯾﻨﻰ اﻟﺦ ‪ .‬و ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرت در اول ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻻﻣﺎم ﻛﮫ ﯾﻜﻰ دﯾﮕﺮ از ﻣﺆﻟﻔﺎت ﻓﺎرﺳﻰ او اﺳﺖ ) ‪ ( 1‬ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬از ﻋﺪم ﻧﻤﻮدار ﻣﺤﻤﺪ دھﺪار‬
‫ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻠﻒ ذرﯾﮫ طﺎھﺮه اﻟﺦ ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﺪ ﺟﺎى اﻟﺬرﯾﻌﮫ از ﺻﺎﺣﺐ رﺳﺎﻟﮫ و ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت او ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪ از آن ﺟﻤﻠﮫ در ﻣﻌﺮﻓﻰ ﯾﻜﻰ از ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎى‬
‫ﻓﺎرﺳﻰ او ﺑﮫ ﻧﺎم اﻟﻜﻮاﻛﺐ ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬اﻟﺬرﯾﻌﮫ ‪ ,‬ج ‪ , 21‬ص ‪. 247‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪7 :‬‬
‫اﻟﺜﻮاﻗﺐ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ] ‪ ) ( 1 ) :‬ھﻮ اﺣﺪ رﺳﺎﺋﻠﮫ اﻟﻌﺮﻓﺎﻧﯿﺔ ﻣﺮﺗﺐ ﻋﻠﻰ ﺳﺒﻌﺔ ﻛﻮاﻛﺐ ﺑﻌﺪد اﻟﺴﯿﺎرات[) ‪.‬‬
‫‪ 1‬ﻓﻀﻞ اﻟﻌﻠﻢ ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﻛﯿﻔﯿﺔ اﻟﺘﻌﻠﻢ ‪.‬‬
‫‪ 3‬اﺛﺒﺎت اﻟﻮاﺟﺐ ﺑﺎﻟﻌﻘﻞ ‪.‬‬
‫‪ 4‬اﺛﺒﺎﺗﮫ ﺑﺎﺻﻄﻼح اﻟﺼﻮﻓﯿﮫ ‪.‬‬
‫‪ 5‬ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﻨﻔﺲ ‪.‬‬
‫‪ 6‬اﻟﻘﻀﺎ و اﻟﻘﺪر ‪.‬‬
‫‪ 7‬ﺳﺮ اﺧﺘﻼف اﻟﻌﻠﻤﺎء و اﻟﻤﺬاھﺐ اﻟﺦ ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﻣﺬﻛﻮر ھﻤﯿﻦ رﺳﺎﻟﮫ ﺣﺎﺿﺮ ﯾﺎ ﺟﺰ آن اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﮔﺮدد ‪ ,‬ﻛﯿﻒ ﻛﺎن اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ را اھﻤﯿﺘﻰ ﺑﺴﺰا‬
‫اﺳﺖ و ﺑﮫ زﺑﺎن دھﺪار ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ‪ :‬آﻧﻜﺲ ﻛﮫ زﻛﻮى آﺷﻨﺎﯾﻰ اﺳﺖ‬
‫داﻧﺪ ﻛﮫ ﻣﺘﺎع ﻣﺎ ﻛﺠﺎﺋﻰ اﺳﺖ‬
‫ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻰ از ﺗﻌﺒﯿﺮات دھﺪار در ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﺴﺎﺋﻞ رﺳﺎﻟﮫ ﺧﺎﻟﻰ از دﻏﺪﻏﮫ ﻧﻤﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ,‬وﻟﻰ ﻣﻊ ذﻟﻚ ﺑﮫ ﻧﻜﺎﺗﻰ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﮫ در آن اﺷﺎرت ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﮔﻔﺘﮫ آﯾﺪ ‪.‬‬
‫اﯾﻨﻚ ﻣﺘﻦ رﺳﺎﻟﮫ ﻋﻼﻣﮫ ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﺤﻤﺪ دھﺪار ‪:‬‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ -1‬ج ‪ , 18‬ص ‪. 178‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪8 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪9 :‬‬
‫ﻣﺘﻦ رﺳﺎﻟﮫ ﻋﻼﻣﮫ ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﺤﻤﺪ دھﺪار‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪10 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪11 :‬‬
‫ﺑﺴﻢ ﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‬
‫از ﻋﺪم ﻧﻤﻮدار ﻣﺤﻤﺪ دھﺪار ﺑﮫ ﻋﺰﯾﺰان و ﺑﺮادران دﯾﻨﻰ ﻛﮫ ﺳﺆال ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﮫ اﺧﺘﻼف ﻋﻘﺎﺋﺪ در ﻣﺴﺌﻠﮫ اﺧﺘﯿﺎر و‬
‫ﺟﺒﺮ و ﻗﺪر ﺑﮫ ﻣﺮﺗﺒﮫ اى رﺳﯿﺪه ﻛﮫ ﺑﻌﻀﻰ اﻧﺴﺎن را در ﻓﻌﻞ ﺧﻮد ﭼﻮن ﺟﻤﺎد ﻣﻰ داﻧﻨﺪ در ﺣﺮﻛﺖ ‪ ,‬و ﺑﻌﻀﻰ او را‬
‫ﺧﺎﻟﻖ ﻓﻌﻞ ﺧﻮد ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﺤﺮﯾﺮى ﻛﮫ ﻣﻮﺟﺐ درﺳﺘﻰ اﻋﺘﻘﺎد ﺷﻮد ﺑﮫ ﺣﺼﻮل ﭘﯿﻮﻧﺪ دھﻤﮕﻨﺎن را ﻓﺎﺋﺪه‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬
‫و ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﮫ در اﺧﺒﺎر ﻧﺒﻮى ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ وارد اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ )] :‬اذا ذﻛﺮ اﻟﻘﺪر ﻓﺄﻣﺴﻜﻮا[) اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪1‬‬
‫و از ﺑﺎب ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻋﻠﻢ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم آﻣﺪه ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ در ﺟﻮاب ﺳﺎﺋﻞ از ﻗﺪر ﻛﮫ ﺑﺤﺮ ﻋﻤﯿﻖ ﻓﻼ ﺗﻠﺠﻮه ‪ ,‬طﺮﯾﻖ ﻣﻈﻠﻢ‬
‫ﻓﻼ ﺗﺴﻠﻜﻮه ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 2‬و اﻣﺜﺎل اﯾﻦ اﺧﺒﺎر ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﺑﻮاﺳﻄﮫ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎرﺳﺎﯾﻰ ﻋﻘﻮل در ادراك اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﮫ ‪,‬‬
‫ﻟﻜﻦ ﭼﻮن ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ ﺟﻮاب ﺿﺮور اﺳﺖ ﺗﺎ از آﻧﺠﻤﻠﮫ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﮫ] ) اﻟﺠﻤﮫ ہﻠﻟ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﻤﮫ ﺑﻠﺠﺎم ﻣﻦ اﻟﻨﺎر[) ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪3‬‬
‫و ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﻮﻗﻮف اﺳﺖ ﺑﮫ ذﻛﺮ ﻣﻘﺪﻣﮫ ﭼﻨﺪ وﷲ اﻟﻌﺎﺻﻢ واﻟﻤﻮﻓﻖ ‪:‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﮫ اوﻟﻰ ‪:‬‬
‫در اﺧﺒﺎر آﻣﺪه ﻛﮫ اول ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ آﻓﺮﯾﺪه ﻋﻘﻞ ﺑﻮد ‪ ,‬ﭘﺲ ﺻﻔﺤﮫ ‪12 :‬‬
‫ﮔﻔﺖ او را] ‪ ) :‬أﻗﺒﻞ[) ﭘﺲ روى ﺑﮫ ﺧﺪا آورد ‪ ,‬و ﺑﺎز ﻓﺮﻣﻮد او را ﻛﮫ ‪ )] :‬أدﺑﺮ[) ﭘﺲ ﭘﺸﺖ ﺑﮫ ﺧﺪا ﻛﺮد ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﺗﺎ ﺳﮫ ﻣﺮﺗﺒﮫ اﻣﺮ ﺑﮫ اﻗﺒﺎل و ادﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮد ‪ ,‬اﻟﺤﺪﯾﺚ ﺑﺘﻤﺎﻣﮫ ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪4‬‬
‫و اﯾﻦ اﻗﺒﺎل و ادﺑﺎر ﻣﻌﻨﻰ ﺟﮭﺘﯿﻦ اﻣﻜﺎن اﺳﺖ ‪ ,‬ﭼﮫ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﻟﺬات ﭼﻮن ﻧﺴﺒﺘﺶ ﺑﺎ ﻓﺎﻋﻞ ﻣﻠﺤﻮظ ﺷﻮد وﺟﻮد ‪ ,‬ﻛﮫ‬
‫ﺧﯿﺮ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ ‪ ,‬ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ ‪ ,‬و ﭼﻮن ﻧﺴﺒﺘﺶ ﺑﮫ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻣﻼﺣﻈﮫ اﻗﺒﺎل ﺑﮫ ﺳﻮى ﻓﺎﻋﻞ ﻣﻠﺤﻮظ ﺑﮫ ادﺑﺎر ‪ ,‬ﻋﺪم ﻛﮫ ﺷﺮ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫ﻣﺤﺾ اﺳﺖ ﺑﺎز ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ,‬ﭼﮫ ﻣﻤﻜﻦ را ﻣﻼﺣﻈﮫ ﻋﺪم ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﻋﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم اﺳﺖ ‪ ,‬ﭘﺲ اﻗﺒﺎل ﻋﻘﻞ ﻛﮫ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ وﺟﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﻤﯿﻊ ﺧﯿﺮ اﺳﺖ ‪ ,‬و اﻣﺘﺜﺎل أواﻣﺮش ازﯾﻦ روى اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و ادﺑﺎر ﻋﻘﻞ ﻛﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﻰ و روى ﺑﮫ ﺳﻮى ﺧﻮد آوردن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ ,‬ﻣﻨﺒﻊ ﺟﻤﯿﻊ ﺷﺮ اﺳﺖ و ارﺗﻜﺎب‬
‫ﻧﻮاھﯿﺶ ازﯾﻦ روى اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و ﺳﺮ اﯾﻦ آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺆﻟﻒ اﺳﺖ ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 5‬در ﻋﻘﻞ از دو ﭼﯿﺰ ‪ :‬ﯾﻜﻰ ﻣﺎھﯿﺖ او ﻛﮫ ﻋﺪم و ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﺷﺮ اﺳﺖ ‪ ,‬و ﯾﻜﻰ وﺟﻮد ﻛﮫ ﻣﻨﺒﻊ ﺧﯿﺮ اﺳﺖ ‪ ,‬اﻛﻨﻮن در اﯾﻦ وﻗﺖ ﭼﻮن روى ﺑﮫ ﻓﺎﻋﻞ آورد ‪ ,‬ﺟﮭﺖ ﺧﯿﺮش ﻣﻰ‬
‫اﻓﺰاﯾﺪ و ﺷﺮش ﻣﻐﻠﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد ‪ ,‬و ﭼﻮن ﺑﮫ ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮدد ﺟﮭﺖ ﻋﺪﻣﯿﺖ و ﺷﺮش ﻓﺰون ﻣﻰ ﮔﺮدد و ﺧﯿﺮش‬
‫ﻣﻐﻠﻮب ﻣﻰ ﮔﺮدد ‪ ,‬و اﺷﺎرت ﺑﺪﯾﻦ دو ﺟﮭﺖ ‪ ,‬در ﻛﻼم ﻣﺠﯿﺪ آﻣﺪه ﻛﮫ ‪ :‬ﻣﺎ اﺻﺎﺑﻚ ﻣﻦ ﺣﺴﻨﺔ ﻓﻤﻦ ﷲ و ﻣﺎ اﺻﺎﺑﻚ‬
‫ﻣﻦ ﺳﯿﺌﺔ ﻓﻤﻦ ﻧﻔﺴﻚ ) ‪ ( 1‬ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 83‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪13 :‬‬
‫و ﭼﻮن ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎ ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺎ ﯾﺘﻌﻠﻖ ﺑﺬاﺗﮫ و ﺑﻮﺟﻮده ﺑﺎﯾﺠﺎدﷲ اﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﺠﺎدش ﻋﯿﻦ اﯾﺠﺎد ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت او اﺳﺖ ﭘﺲ‬
‫اﺷﺎرت ﺑﮫ اﯾﻦ در ﻛﻼم ﻣﺠﯿﺪ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ ‪ :‬ﻗﻞ ﻛﻞ ﻣﻦ ﻋﻨﺪﷲ ) ‪( 1‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻔﺎد آﯾﮫ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﮫ ﺟﮭﺘﯿﻦ ذاﺗﻰ اﻣﻜﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻨﺸﺄ اﻗﺒﺎل و ادﺑﺎر ﺷﺪه ‪ ,‬و ﻣﻔﺎد آﯾﮫ ﻻﺣﻖ ﻧﻈﺮ ﺑﮫ وﺟﻮد ﻣﻤﻜﻦ‬
‫و اﯾﺠﺎد ﻓﺎﻋﻞ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﻨﺎﻗﻀﮫ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪6‬‬
‫ﺑﺪان ﻛﮫ ﻋﻘﻞ در ﻣﺮﺗﺒﮫ اﻣﻜﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺨﺼﺺ اﺣﺪاﻟﻄﺮﻓﯿﻦ اﺣﺪى اﻟﻨﺴﺒﺘﯿﻦ وﷲ اﻋﻠﻢ ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﮫ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﮫ ﻣﻤﻜﻦ ﻗﺒﻞ از اﯾﺠﺎد ﻋﺪم ﺻﺮف اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ھﯿﭽﻮﺟﮫ ﻣﻦ اﻟﻮﺟﻮه ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﻻ ﺷﻰء ﻣﻄﻠﻖ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از آن ﻛﮫ اﯾﺠﺎد واﺟﺐ ﺑﺮ او ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ ﯾﻌﻨﻰ ﻣﻮﺟﻮد ﺷﺪ ‪ ,‬ﻋﻠﻤﺎ و ﻋﯿﻨﺎ در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺷﻰء اﺳﺖ و‬
‫اﻗﺘﻀﺎى ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت دارد ﭼﮫ ﻋﻠﻤﺎ ﻛﮫ ﻣﺮﺗﺒﮫ وﺟﻮد ﻣﺜﻼ ﭼﮭﺎر ﻣﺮﺗﺒﮫ اى اﺳﺖ از ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﺪد و ﺣﻖ ﺳﺒﺤﺎﻧﮫ و‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻰ اﯾﺠﺎد ﭼﮭﺎر ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﯾﻌﻨﻰ ﭼﮭﺎر را از ﻋﺪم ﺑﻮﺟﻮد ﻣٮﺂرد و ﭼﮭﺎر ﻗﺒﻞ از وﺟﻮد ﻻ ﺷﻰء ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و ھﯿﭻ‬
‫اﺳﺘﻌﺪادى و اﻗﺘﻀﺎﯾﻰ ﺑﺎﻻ ﺷﻰء ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 82‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪14 :‬‬
‫و ﭼﻮن وﺟﻮد ﯾﺎﻓﺖ و ﻧﺎم ﭼﮭﺎر ‪ ,‬ﺑﺮاى آن ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه ﺣﺎﻻ اﺳﺘﻌﺪادات و اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت از ذات او ظﺎھﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ‬
‫ھﻤﮫ ﻣﺘﻔﺮع ﺑﺮ وﺟﻮد ﺷﯿﺌﯿﺖ او اﺳﺖ ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻧﻘﺴﺎم ﺑﮫ ﻣﺘﺴﺎوﯾﯿﻦ ‪ ,‬و ﺿﻌﻒ اﺛﻨﯿﻦ ﺑﻮدن ‪ ,‬و ﺛﻠﺜﯿﻦ‬
‫ﺳﺘﮫ ﺑﻮدن ‪ ,‬و ﻧﺼﻒ ﺛﻤﺎﻧﯿﮫ و ﺛﻠﺚ اﺛﻨﻰ ﻋﺸﺮ ﺑﻮدن ‪ ,‬و ﻧﺴﺐ و ﻟﻮازم ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺮع ﺑﺮ ﺷﯿﺌﯿﺖ او ﻣﻰ ﺷﻮد و از‬
‫ﺣﻖ ﺳﺒﺤﺎﻧﮫ ﻓﻌﻠﻰ ﻛﮫ ﺷﺪه ھﻤﯿﻦ اﯾﺠﺎد ﭼﮭﺎر اﺳﺖ و ﺑﮫ ﻋﯿﻦ اﯾﺠﺎد او ﺟﻤﯿﻊ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﺷﺪه و ﭼﮭﺎرﯾﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ و اﻗﺘﻀﺎءات ﺑﮫ ﻋﯿﻦ وﺟﻮد و ﺷﯿﺌﯿﺖ ﺧﻮد دارد ﭘﺲ ﭼﮭﺎر ﺑﺎ ﻟﻮازم و ﻧﺴﺐ ﺑﮫ ﯾﻚ ﻓﺮد اﯾﺠﺎد‬
‫ﻛﮫ آن اﯾﺠﺎد ﭼﮭﺎر ﺑﺎﺷﺪ ‪ ,‬ﻣﻮﺟﻮد ﺷﺪه و ﻓﻌﻞ ﺣﻖ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﺴﺐ و اﯾﻦ اﺿﺎﻓﺎت ھﻤﮫ ﻟﻮازم ﭼﮭﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ﭼﮭﺎرى اﺳﺖ ﻛﮫ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻧﮫ آن ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﮫ ﭼﮭﺎر ﻣﻮﺟﻮد ﺷﺪ ‪ ,‬ﺻﻔﺖ اﻧﻘﺴﺎم ﺑﮫ ﻣﺘﺴﺎوﯾﯿﻦ ﺑﺎز ﺑﮫ اﯾﺠﺎد‬
‫دﯾﮕﺮ ﻋﺎرض او ﺷﺪ از ﻓﺎﻋﻞ ﻛﮫ اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮدى ﭘﺲ ﭼﮭﺎر ‪ ,‬ﻣﻦ ﺣﯿﺚ اﻟﺬات ﻣﻨﻘﺴﻢ ﺑﮫ ﻣﺘﺴﺎوﯾﯿﻦ ﻧﺒﻮدى و ﺣﺎل‬
‫آن ﻛﮫ اﻧﻘﺴﺎم ﺑﮫ ﻣﺘﺴﺎوﯾﯿﻦ ﻛﮫ ﻋﺒﺎرت از زوﺟﯿﺖ اﺳﺖ ذاﺗﻰ ﭼﮭﺎر اﺳﺖ و ﭼﮭﺎر ﺑﮫ ﻛﻠﻤﮫ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﮫ اﯾﺠﺎب‬
‫واﺟﺐ وﷲ اﻋﻠﻢ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪15 :‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﮫ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺪان ﻛﮫ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ ﻓﻌﻠﻰ و اﻧﻔﻌﺎﻟﻰ ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﻓﻌﻠﻰ آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻨﺸﺄ وﺟﻮد و ﻣﺄﺧﺬ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت اﺳﺖ و اﯾﻦ‬
‫ﻋﻠﻢ ﺧﺪا اﺳﺖ ﺑﮫ ﻣﻤﻜﻨﺎت ‪ .‬و ﻋﻠﻢ اﻧﻔﻌﺎﻟﻰ آن اﺳﺖ ﻛﮫ از ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺎﺷﻰ و ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺎﺧﺬ آن‬
‫ﻋﻠﻢ اﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﻤﻜﻨﺎت اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و ﺑﺎز ھﺮ ﯾﻚ از اﯾﻦ دو ﻋﻠﻢ ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ ‪ :‬اﺟﻤﺎﻟﻰ و ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ ‪ ,‬ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ ﺧﺪا را ﻗﻀﺎ ﻧﺎم اﺳﺖ ‪ ,‬و ﻋﻠﻢ‬
‫ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ را ﻗﺪر ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 7‬و ھﻤﭽﻨﺎن ﻛﮫ وﺟﻮد ﺷﻰء ﻣﻘﺪم اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و ﻟﻮازم ﺷﻰء ‪ ,‬ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ‬
‫ﺑﺸﻰء ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ ﺑﺸﻰء ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﺪان ﻛﮫ وﺟﻮد ﻣﻤﻜﻨﺎت ﻣﺘﻔﺮع و ﺗﺎﺑﻊ ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﺑﺮطﺒﻖ آن ﻋﻠﻢ ﻣﻤﻜﻨﺎت را ﺗﻌﯿﻦ و ﺗﺤﻘﻖ‬
‫وﺟﻮدى ﻣﺘﺤﺼﻞ اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 8‬اﻣﺎ ﺗﻌﯿﻦ و ﺗﺤﻘﻖ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ ﺧﺪا ﺑﮫ ﻣﻤﻜﻨﺎت ﺑﺮطﺒﻖ اﻗﺘﻀﺎ و ﺻﻔﺤﮫ ‪16 :‬‬
‫ﺗﻌﯿﻦ ﺣﺎﻻت و اﺳﺘﻌﺪادات ﻣﻤﻜﻨﺎت اﺳﺖ و ﺗﺎﺑﻊ آن در ھﯿﺌﺖ ﺗﻄﺎﺑﻖ ‪ ,‬ﭘﺲ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮطﺒﻖ ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ ﺧﺪاى ﺑﮫ او‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫ﺗﺤﻘﻖ وﺟﻮدى ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺮ طﺒﻖ اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت آن ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد و اﺳﺘﻌﺪادات او ﻋﻠﺖ ﺗﻌﯿﻦ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﺑﮫ او ‪ ,‬ﯾﻌﻨﻰ ﺑﺮ طﺒﻖ ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ ﺧﺪا زﯾﺪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪ و او ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪى‬
‫او ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد ‪ ,‬ﭘﺲ ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﺗﺎﺑﻊ ﺑﻠﻨﺪى زﯾﺪ اﺳﺖ در وﺟﻮد ‪ ,‬و ﺑﻠﻨﺪى زﯾﺪ در وﺟﻮد ﺑﮫ اﻗﺘﻀﺎء زﯾﺪﯾﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻛﮫ زﯾﺪ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ در وﺟﻮد و ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ زﯾﺪ را وﺟﻮد داده ‪ ,‬ﺑﺮ ھﺮ ﭼﮫ ﻋﻠﻢ ازﻟﻰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ از ﺣﺎﻻت و‬
‫اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻌﺪ از اﯾﺠﺎدش ﺗﻌﻠﻖ ﮔﯿﺮد ‪ ,‬ھﻤﺎن را ﺑﺮوى ﻧﻮﯾﺴﻨﺪ و ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻣﻤﻜﻦ ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛﮫ از اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻻزم آﯾﺪ ‪ ,‬ﻋﻠﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﻣﻌﺪوم و ﺑﮫ ﻣﻘﺘﻀﺎﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺗﻌﻠﻖ ﻋﻠﻢ ﺑﮫ ﻣﻌﺪوم ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ؟‬
‫ﺟﻮاب ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻛﮫ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ھﺮ ﭼﮫ ﻧﺰد ﻋﻘﻞ ﻣﺤﺎل ﺑﺎﺷﺪ ‪ ,‬ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺤﺎل ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ در ﻛﻼم ﻣﺠﯿﺪش ‪,‬‬
‫ﺑﯿﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﻋﻠﻢ او ﺑﮫ ﻣﻌﺪوم و ﻣﺤﺎل و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت آﻧﮭﺎ اﮔﺮ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪى ‪ ,‬ﻓﺮﻣﻮده ‪:‬‬
‫ﻗﻮﻟﮫ ﺗﻌﺎﻟﻰ ‪ :‬ﻟﻮ ﻛﺎن ﻓﯿﮭﻤﺎ اﻟﮭﮫ اﻻ ﷲ ﻟﻔﺴﺪﺗﺎ ) ‪ ( 1‬و اذا ﻟﺬھﺐ ﻛﻞ اﻟﮫ ﺑﻤﺎ ﺧﻠﻖ وﻟﻌﻠﻰ ﺑﻌﻀﮭﻢ ﻋﻠﻰ ﺑﻌﺾ ) ‪( 2‬‬
‫ﻓﺎرﺟﻌﻨﺎ ﻧﻌﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﺎ اﻧﺎ ﻣﻮﻗﻨﻮن ‪ ( 3 ) .‬او ﻧﺮد ﻓﻨﻌﻤﻞ ﻏﯿﺮ اﻟﺬى ﻛﻨﺎ ﻧﻌﻤﻞ ‪( 4 ) .‬‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره اﻻﻧﺒﯿﺎء ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 23‬‬
‫‪ 2‬ﺳﻮره اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 92‬‬
‫‪ 3‬ﺳﻮره اﻟﺴﺠﺪه ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 13‬‬
‫‪ 4‬ﺳﻮره اﻻﻋﺮاف ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 54‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪17 :‬‬
‫وﻟﻮ ردوا ﻟﻌﺎدوا ﻟﻤﺎﻧﮭﻮا ﻋﻨﮫ ) ‪( 1‬‬
‫و اﻣﺜﺎل اﯾﻦ آﯾﺎت ھﻤﮫ ﺧﺒﺮ از ﻣﺤﺎل و ﻣﻌﺪوم اﺳﺖ و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎﺗﺸﺎن ‪ ,‬و ﺧﺒﺮ از ﻣﺨﺒﺮ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ﻣﺤﺎل ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن از اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﮫ ظﺎھﺮ ﺷﺪ ﻛﮫ وﺟﻮد ﻣﻤﻜﻦ ‪ ,‬ﻣﺴﺒﻮق اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﻠﻢ اﻟﮭﻰ و ﺑﺮ طﺒﻖ ﻋﻠﻢ ﻗﺪﯾﻢ ازﻟﻰ وﺟﻮد ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ‬
‫و ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﺨﺼﻮﺻﯿﺎﺗﺶ در وﺟﻮد ﺑﺮطﺒﻖ ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻋﻠﻢ اﻟﮭﻰ ﻣﺘﻌﯿﻦ ﺑﺮطﺒﻖ آن ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﺶ ﻣﻰ‬
‫ﺷﻮد ﻋﻨﺪاﻟﺘﻔﺼﯿﻞ ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻌﯿﻦ و ﺗﺨﺼﺺ ﻋﻠﻢ اﻟﮭﻰ ﺑﮫ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت وﺟﻮد زﯾﺪ ﻣﺜﻼ ﻗﺒﻞ از وﺟﻮد زﯾﺪ ‪ ,‬و ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫و ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻋﻠﻢ ﺗﻘﺪﯾﺮى را ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﺨﺼﺺ اﺳﻢ ﻓﺎﻋﻞ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎ ﺟﻤﯿﻊ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﮫ اﯾﺠﺎد‬
‫ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﺶ را ﺑﺮ طﺒﻖ ﻋﻠﻤﺶ ‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﮫ را از روى دﻗﺖ ﻓﻜﺮ و ﺻﻔﺎى طﺒﻊ و ﺣﻀﻮر و ﺗﺄﻣﻞ واﻓﻰ ﺑﺎﯾﺪ درﯾﺎﻓﺖ ‪ .‬از روى دﻗﺖ ﺑﺪﯾﻦ وﺟﮫ ﻛﮫ‬
‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﺟﻞ و ﻋﻠﻰ وﺻﻒ اﺳﺖ و اﺣﺪ و اﺣﺪى اﻟﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 9‬و ﺑﮫ ﯾﻚ ﻓﺮد ﻋﻠﻢ ﺗﻤﺎم ﻛﻠﯿﺎت و‬
‫ﺟﺰﺋﯿﺎت وﺟﻮد ﻣﻤﻜﻨﺎت از ازل ﺗﺎ اﺑﺪ ﻣﻰ داﻧﺪ و ﺗﻌﻠﻖ ﻋﻠﻢ او ﺑﮫ وﺟﻮد ﻣﺎھﯿﺎت ﻣﻤﻜﻨﮫ ﻣﺴﻤﻰ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ‬
‫و ﻗﻀﺎ ‪ ,‬و در اﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﮫ ‪ :‬ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻟﻢ ﯾﺘﺸﺨﺺ اى ‪ .‬اى ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻓﻰ اﻟﻌﻠﻢ ﻟﻢ ﯾﺘﺸﺨﺺ ﻓﻰ اﻟﻌﯿﻦ ‪.‬‬
‫و ﺗﻌﻠﻖ ﻋﻠﻢ اﻟﮭﻰ ﺑﮫ ﺟﻤﯿﻊ ﺣﺎﻻت و ﻟﻮازم ﻣﺎھﯿﺎت و وﺟﻮد ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره اﻻﻧﻌﺎم ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 29‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪18 :‬‬
‫ﻣﻤﻜﻨﺎت ﻣﺴﻤﻰ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ و ﻗﺪر و در اﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﮫ ‪ :‬ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﺘﺸﺨﺺ ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ‪ .‬اى ﻣﺎ ﻟﻢ‬
‫ﯾﺘﺸﺨﺺ ﻓﻰ اﻟﻌﻠﻢ ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻓﻰ اﻟﺨﺎرج ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪10‬‬
‫و ظﺎھﺮ ﺷﺪ ﻛﮫ از اﯾﻦ ﻗﻮل دور ﻻزم ﻧﻤٮﺂﯾﺪ ‪ .‬ﭘﺲ زﯾﺪ ﺑﮫ ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻰ ﺷﻮد ‪ ,‬وو در ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﺣﺎﻻت او‬
‫ﻣﻨﻜﺸﻒ ﻣﻰ ﺷﻮد ‪ ,‬ﻧﮫ آن ﻛﮫ ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﺣﺎﻻت زﯾﺪ را ﻛﮫ ﻋﯿﻦ اطﻮار وﺟﻮد اﺳﺖ ﻋﺎرض او ﻣﻰ ﺳﺎزد ‪ .‬ﻏﺎﯾﺘﺶ‬
‫وﺟﻮد اﯾﻦ ﺣﺎﻻت از ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﯿﻦ اﯾﺠﺎد زﯾﺪ ‪ ,‬و زﯾﺪ آن ﺷﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻘﺘﻀﻰ آن ﺣﺎﻻت اﺳﺖ‬
‫اﺳﻢ ﻓﺎﻋﻞ و ﻣﻠﺰوم آن ‪ ,‬آن ﻟﻮازم ‪ ,‬ﭼﻮن ﻣﻠﺰوﻣﯿﺖ زوج ﻣﺮ اﻧﻘﺴﺎم ﺑﮫ ﻣﺘﺴﺎوﯾﯿﻦ وﷲ اﻋﻠﻢ ‪ .‬و از ﻏﺎﯾﺖ دﺷﻮارى‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮد در ﻋﺒﺎرت ﺟﮭﺖ ﺳﮭﻮﻟﺖ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪19 :‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﮫ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺪان ﻛﮫ ﺟﻤﯿﻊ ﺟﻮاھﺮ و اﻋﺮاض و ﻣﻌﺎﻧﻰ و ﻧﺴﺐ و اﺿﺎﻓﺎت و ﻟﻮازم و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت و ﻓﻌﻞ و‬
‫اﻧﻔﻌﺎل ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻰ ﻣﺼﺪرى ﻛﮫ ﻛﺮدن اﺳﺖ و ھﺮ ﭼﮫ او را ﻣﻌﻠﻮم ﺗﻮان ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﻘﻞ ادراك آن ﺗﻮان ﻛﺮد وﻟﻮ‬
‫ﻓﺮﺿﺎ اﯾﻦ ﺗﻤﺎم ﺑﮫ اﯾﺠﺎد ﺧﺪا ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و وﺟﻮد اﯾﻨﮭﺎ در ھﺮ ظﺮف ﻛﮫ ﻓﺮض ﻛﻨﻨﺪ از ﺧﺪاﺳﺖ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺷﺄﻧﮫ و‬
‫ﺗﺸﺨﺺ ﺧﺎص آن از ﻣﺒﺎﺷﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﻣﺜﻼ اﺟﺰاى اطﺮﯾﻔﻞ ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 11‬ﻛﮫ ھﻠﯿﻠﮫ و ﺑﻠﯿﻠﮫ و آﻣﻠﮫ اﺳﺖ و ﺗﺮﻛﯿﺐ آن و‬
‫اﻣﺘﺰاج و ھﯿﺄت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﻣﺰاج و ﺧﺎﺻﯿﺖ و ﺟﻤﯿﻊ آﻧﭽﮫ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮫ وﺟﻮد ﻣﻌﺠﻮن اطﺮﯾﻔﻞ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘﻰ ﻧﺎم‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫اطﺮﯾﻔﻞ ﺗﻤﺎم وﺟﻮدﺷﺎن از ﺧﺪاﺳﺖ و ﺣﻜﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﻛﮫ ﺳﺎزﻧﺪه آن اﺳﺖ ‪ ,‬ھﻤﯿﻦ ﺣﻜﻢ دارد ‪ .‬و ﻓﻌﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺣﻜﯿﻢ‬
‫ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ و ﺗﺸﺨﺼﺎت ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻣﺜﻞ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﺗﻌﻠﻖ ﻛﮫ ﺑﻌﺪ از ﺣﺼﻮل اطﺮﯾﻔﻞ ﺗﺸﺨﺺ‬
‫ﺧﺎﺻﯿﺖ آن اطﺮﯾﻔﻞ را ﻛﮫ دﯾﮕﺮ اطﺮﯾﻔﻼت را ﻧﯿﺴﺖ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ اﯾﻦ ﺗﺸﺨﺺ از ﺣﻜﯿﻢ اﺳﺖ و وﺟﻮد اﯾﻦ‬
‫ﺗﺸﺨﺺ از ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻓﻌﻞ ﻧﺎﺷﻰ از اﺧﺘﯿﺎر ﺣﻜﯿﻢ ھﻤﯿﻦ ﺗﺸﺨﺺ ﺧﺎص‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪20 :‬‬
‫اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﺪان ﻛﮫ اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ را اﺷﻌﺮى ﻛﺴﺐ ﻣﻰ ﻧﺎﻣﺪ و ﻣﻌﺘﺰﻟﻰ ﻓﻌﻞ و ﻓﻰ اﻟﺤﻘﯿﻘﺔ ﻣﻨﺎﻗﺸﮫ ﻟﻔﻈﻰ اﺳﺖ وﷲ‬
‫اﻋﻠﻢ ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪12‬‬
‫و ﭼﻮن اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ‪ ,‬ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﮫ ھﺮﻛﺲ ﻛﮫ اﻧﺴﺎن را در ﻓﻌﻞ ﺧﻮد ﭼﻮن ﺟﻤﺎد ﻣﻰ داﻧﺪ در ﺣﺮﻛﺘﺶ ‪,‬‬
‫آن ﻛﺲ ﺟﻤﺎد اﺳﺖ ﻧﮫ اﻧﺴﺎن ﭼﮫ اﻧﺴﺎن در ﻣﺮﺗﺒﮫ وﺟﻮد ﻧﺰد ﻋﻠﻢ و اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد اﺳﺖ و وﺟﻮد و اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺮ ﻓﻌﻞ در‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺪﯾﮭﻰ اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪13‬‬
‫و آن ﻛﺲ ﻛﮫ اﻧﺴﺎن را در ﻓﻌﻞ ﺧﻮد ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎن ﻣﻰ داﻧﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﻓﻌﻞ او ﻣﻦ ﺟﻤﯿﻊ اﻟﻮﺟﻮه ﺑﮫ او‬
‫ﻣﻔﻮض اﺳﺖ اﻋﺘﻘﺎدش در ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﺎﻗﺺ و ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ ‪ ,‬آﯾﺎ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﻰ را ﻧﺨﻮاﻧﺪه ؟ و ھﻤﯿﻦ ﯾﻚ آﯾﮫ ﻛﺮﯾﻤﮫ‬
‫ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ و اﺳﺮوا ﻗﻮﻟﻜﻢ او اﺟﮭﺮوا ﺑﮫ اﻧﮫ ﻋﻠﯿﻢ ﺑﺬات اﻟﺼﺪور اﻻ ﯾﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﺧﻠﻖ و ھﻮ اﻟﻠﻄﯿﻒ اﻟﺨﺒﯿﺮ ) ‪( 1‬‬
‫ﺑﺎ آن ﻛﮫ ﻗﻮل را اﺿﺎﻓﮫ ﻓﺮﻣﻮده وﺟﻮدش را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺪس ﺧﻮد ﺣﻮاﻟﮫ داده ‪.‬‬
‫و از ﺟﻤﻠﮫ اﺣﺎدﯾﺚ ھﻤﯿﻦ دﻋﺎ ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﺰد ﺧﺮوج از ﺧﻼ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﮫ ] ‪ ):‬اﻟﺤﻤﺪہﻠﻟ اﻟﺬى اذھﺐ ﻋﻨﻰ اﻻذى‬
‫و ﻋﺎﻓﺎﻧﻰ[) ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد را ﻛﮫ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ طﺎﺋﻔﮫ اﻣﺎﻣﯿﮫ ﻧﯿﺰ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ از ﻛﺘﺐ و اﺣﺎدﯾﺚ اﯾﺸﺎن رواﯾﺘﻰ ﺿﺮور اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ھﻢ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ اھﻞ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺎﻗﺺ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ,‬و ھﻢ ﻋﺎﻗﻞ ﺧﺒﯿﺮ ﺑﺮ اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎد اﯾﺸﺎن اطﻼﻋﻰ ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﮫ ﻣﺠﺮد ﻧﻘﻞ ﺟﮭﺎن‬
‫اﻋﺘﺮاض ﻧﻜﻨﻨﺪ ‪ ,‬و ھﻢ اﻋﺘﻘﺎدى ﻛﮫ ﻣﻨﺴﻮب‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره اﻟﻤﻠﻚ ‪ ,‬آﯾﮫ ‪ 14‬و ‪. 15‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪21 :‬‬
‫ﺑﮫ اھﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم اﺳﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ‪:‬‬
‫و در ) ﻛﺎﻓﻰ ( ﻛﻠﯿﻨﻰ ﻛﮫ از ﻛﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮه اﻣﺎﻣﯿﮫ اﺳﺖ ‪ ,‬ﻣﺮوى اﺳﺖ از اﺑﻰ ﻋﺒﺪﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻛﮫ ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫] ) ﻗﺎل رﺳﻮل ﷲ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ﻣﻦ زﻋﻢ ان ﷲ ﯾﺄﻣﺮ ﺑﺎﻟﺴﻮء و اﻟﻔﺤﺸﺎء ﻓﻘﺪ ﻛﺬب ﻋﻠﻰ ﷲ ‪ ,‬و ﻣﻦ زﻋﻢ ان‬
‫اﻟﺨﯿﺮ و اﻟﺸﺮ ﺑﻐﯿﺮ ﻣﺸﯿﺔ ﷲ ﻓﻘﺪ اﺧﺮج ﷲ ﻣﻦ ﺳﻠﻄﺎﻧﮫ ‪ ,‬و ﻣﻦ زﻋﻢ ان اﻟﻤﻌﺎﺻﻰ ﺑﻐﯿﺮ ﻗﻮة ) ﻗﺪرة خ ل ( ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ‬
‫ﻓﻘﺪ ﻛﺬب ﻋﻠﻰ ﷲ و ﻣﻦ ﻛﺬب ﻋﻠﻰ ﷲ ادﺧﻠﮫ اﻟﻨﺎر [) ‪ .‬اى ﻋﺰﯾﺰ اول ﺑﺎﯾﺪ ﻛﮫ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﺤﻞ ﻧﺰاع ﺷﻮد ﺑﻌﺪ از آن‬
‫ﺑﺤﺚ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺤﻞ ﻧﺰاع اﯾﻦ دو طﺎﯾﻔﮫ در اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﺎﯾﻦ ﻛﮫ ‪:‬‬
‫ﺗﺸﺨﺺ ﻋﯿﻦ وﺟﻮد اﺳﺖ ﯾﺎ زاﯾﺪ ﺑﺮ وﺟﻮد ‪ ,‬اﮔﺮ ﻋﯿﻦ وﺟﻮد اﺳﺖ ﺑﻨﺪه ﺧﺎﻟﻖ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻰ ﻣﺤﺼﻞ اﺳﻢ ﻓﺎﻋﻞ ‪ .‬و‬
‫اﮔﺮ زاﺋﺪ اﺳﺖ ﺑﺮ وﺟﻮد ‪ ,‬ﺑﻨﺪه ﻛﺎﺳﺐ ﻓﻌﻞ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﻰ آﻟﺖ ﺗﺸﺨﺺ آن در وﺟﻮد وﷲ اﻋﻠﻢ ‪.‬‬
‫و ھﻢ از اﺑﻰ ﻋﺒﺪﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻣﺮوى اﺳﺖ ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮد ‪ :‬ﻻ ﺟﺒﺮ و ﻻ ﺗﻔﻮﯾﺾ وﻟﻜﻦ اﻣﺮ ﺑﯿﻦ اﻻﻣﺮﯾﻦ ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪14‬‬
‫و ھﻢ در ) ﻛﺎﻓﻰ ( ﻛﻠﯿﻨﻰ از ﻣﻌﺎوﯾﺔ ﺑﻦ وھﺐ ﻣﺮوى اﺳﺖ ﻛﮫ ﮔﻔﺖ] ‪ ) :‬ﺳﻤﻌﺖ اﺑﺎ ﻋﺒﺪﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﯾﻘﻮل ان‬
‫ﻣﻤﺎ اوﺣﻰ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ اﻟﻰ ﻣﻮﺳﻰ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم و اﻧﺰل ﻋﻠﯿﮫ ﻓﻰ اﻟﺘﻮرﯾﺔ اﻧﻰ اﻧﺎ ﷲ ﻻ اﻟﮫ اﻻ اﻧﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﻟﺨﻠﻖ و ﺧﻠﻘﺖ‬
‫اﻟﺨﯿﺮ و اﺟﺮﯾﺘﮫ ﻋﻠﻰ ﯾﺪى ﻣﻦ اﺣﺐ ﻓﻄﻮﺑﻰ ﻟﻤﻦ أﺟﺮﯾﺘﮫ ﻋﻠﻰ ﯾﺪﯾﮫ ‪ ,‬و اﻧﺎ ﷲ ﻻ اﻟﮫ اﻻ اﻧﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﻟﺨﻠﻖ و ﺧﻠﻘﺖ‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪22 :‬‬
‫اﻟﺸﺮ و اﺟﺮﯾﺘﮫ ﻋﻠﻰ ﯾﺪى ﻣﻦ ارﯾﺪه ﻓﻮﯾﻞ ﻟﻤﻦ أﺟﺮﯾﺘﮫ ﻋﻠﻰ ﯾﺪﯾﮫ ) ‪ ( 1‬و از اﺑﻰ ﺑﺼﯿﺮ ﻣﺮوى اﺳﺖ ﻛﮫ ﮔﻔﺖ ﻧﺰد‬
‫اﺑﻰ ﻋﺒﺪﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺑﻮدم] ) و ﻗﺪ ﺳﺄﻟﮫ ﺳﺎﺋﻞ ﻓﻘﺎل ﺟﻌﻠﺖ ﻓﺪاك ﯾﺎ اﺑﻦ رﺳﻮل ﷲ ﻣﻦ ﻟﺤﻖ اﻟﺸﻘﺎء اھﻞ اﻟﻤﻌﺼﯿﺔ‬
‫ﺣﺘﻰ ﺣﻜﻢ ﻟﮭﻢ ﻓﻰ ﻋﻠﻤﮫ ﺑﺎﻟﻌﺬاب ﻋﻠﻰ ﻋﻤﻠﮭﻢ ؟ ﻓﻘﺎل اﺑﻮ ﻋﺒﺪﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم اﯾﮭﺎ اﻟﺴﺎﺋﻞ ﺣﻜﻢ ﷲ ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻻ ﯾﻘﻮم‬
‫ﻟﮫ اﺣﺪ ﻣﻦ ﺧﻠﻘﮫ ﺑﺤﻘﮫ ﻓﻠﻤﺎ ﺣﻜﻢ ﺑﺬﻟﻚ وھﺐ ﻻھﻞ ﻣﺤﺒﺘﮫ اﻟﻘﻮة ﻋﻠﻰ ﻣﻌﺮﻓﺘﮫ و وﺿﻊ ﻋﻨﮭﻢ ﺛﻘﻞ اﻟﻌﻤﻞ ﺑﺤﻘﯿﻘﺔ ﻣﺎ ھﻢ‬
‫اھﻠﮫ ‪ ,‬و وھﺐ ﻻھﻞ اﻟﻤﻌﺼﯿﺔ اﻟﻘﻮة ﻋﻠﻰ ﻣﻌﺼﯿﺘﮭﻢ ﻟﺴﺒﻖ ﻋﻠﻤﮫ ﻓﯿﮭﻢ و ﻣﻨﻌﮭﻢ اطﺎﻗﺔ اﻟﻘﺒﻮل ﻣﻨﮫ ﻓﻮاﻗﻌﻮا ) ﻓﻮاﻓﻘﻮا خ‬
‫ل ( ﻣﺎ ﺳﺒﻖ ﻟﮭﻢ ﻓﻰ ﻋﻠﻤﮫ و ﻟﻢ ﯾﻘﺪروا ان ﯾﺎﺗﻮا ﺣﺎﻻ ﺗﻨﺠﯿﮭﻢ ﻣﻦ ﻋﺬاﺑﮫ ﻻن ﻋﻠﻤﮫ اوﻟﻰ ﺑﺤﻘﯿﻘﺔ اﻟﺘﺼﺪﯾﻖ و ھﻮ ﻣﻌﻨﻰ‬
‫ﺷﺎء ﻣﺎ ﺷﺎء و ھﻮ ﺳﺮه ‪ ) .‬و ھﺬا ﺳﺮه خ ل ( ‪ ( 2 ) .‬و اﮔﺮ ﻓﻄﻦ زﻛﻰ از روى اﻧﺼﺎف ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ اﯾﻦ اﺧﺒﺎر ﻛﻨﺪ و‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از آن درﯾﺎﺑﺪ ﻛﺸﻒ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻗﺪر ﺑﺮوى آﺳﺎن ﻣﻰ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﻮاب آﯾﯿﻢ و ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻛﮫ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ زﯾﺪ را اﯾﺠﺎد ﻛﺮده و او را ﭼﺸﻢ داده و ﻗﻮه دﯾﺪن داده و اﺧﺘﯿﺎر ﻧﯿﻚ‬
‫و ﺑﺪ داده ﺑﻮاﺳﻄﮫ آن ﻛﮫ ﻋﻘﻞ او ﺑﮭﺮه از ﻋﻘﻞ اول دارد ‪ ,‬ﭘﺲ در ﻣﺮﺗﺒﮫ اﻣﻜﺎن اﻗﺒﺎل و ادﺑﺎر اﺳﺖ و او را ﻣﺮﺟﺢ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫اﺣﺪاﻟﻄﺮﻓﯿﻦ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ و آن اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﮫ در ﺷﺮع اﺳﺖ وﷲ اﻋﻠﻢ ‪ .‬و ﭼﻮن اﺧﺘﯿﺎر دﯾﺪن ﺑﮫ زﯾﺪ داده ‪ ,‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫ﻛﮫ ﻣﺤﺮم را ﺑﺒﯿﻦ و ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺑﺎب اﻟﺨﯿﺮ و اﻟﺸﺮ اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻰ ‪ ,‬ص ‪ , 118‬ج ‪ 1‬ﻣﻌﺮب ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﺑﺎب ﺳﻌﺎدت و ﺷﻘﺎوت ﻛﺎﻓﻰ ‪ ,‬ص ‪ , 18‬ج ‪ 1‬ﻣﻌﺮب ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪23 :‬‬
‫ﻧﺎﻣﺤﺮم را ﻣﺒﯿﻦ ‪ .‬و ﭼﻮن روح اﻧﺴﺎﻧﻰ را دو ﺟﮭﺖ اﺳﺖ ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 15‬ﯾﻜﻰ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ روح اﻟﻘﺪس ﻛﮫ واﺳﻄﮫ ﻧﺰول‬
‫ﻓﯿﺾ اﻟﮭﻰ اﺳﺖ ﺑﮫ او ‪ ,‬و دﯾﮕﺮى ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﻔﺲ ﺑﺸﺮﯾﺖ ‪ ,‬ﻛﮫ روح ﺣﯿﻮاﻧﻰ اﺳﺖ و ﻣﺮﻛﺐ او ﻛﮫ ﺑﺮ آن ﺳﻠﻮك‬
‫راه ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﻮد ‪ ,‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺟﮭﺖ روح اﻟﻘﺪس ﺑﺮو ﻏﺎﻟﺐ آﯾﺪ ‪ ,‬آﺳﺎن ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ اﻣﺮ ﻣﻰ رود و ﻧﺎﻣﺤﺮم را‬
‫ﻧﻤﻰ ﺑﯿﻨﺪ ‪ ,‬و اﮔﺮ ﺟﮭﺖ ﻧﻔﺲ ﺑﺸﺮى ﺑﺮ او ﻏﺎﻟﺐ آﯾﺪ ‪ ,‬آﺳﺎن روى از اﻣﺮ ﻣﻰ ﺗﺎﺑﺪ و ﻧﺎﻣﺤﺮم را ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ ‪ ,‬ﭘﺲ زﯾﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺟﻤﯿﻊ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎﺗﺶ ﺑﮫ اﯾﺠﺎد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و اﺧﺘﯿﺎر ﺑﮫ او داده و در ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ ﺣﻖ ﻋﺰ‬
‫و ﺟﻞ ﺑﮫ آن ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﻛﮫ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ زﯾﺪ ﻣﻘﺘﻀﻰ و ﻣﺮﺟﺢ ﻛﺪام طﺮف از اﺧﺘﯿﺎر اﺳﺖ و ھﻤﺎن طﺮف‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﻛﮫ ‪ ,‬زﯾﺪ ﻓﻼن طﺮف اﺧﺘﯿﺎر ﻛﻨﺪ و اﯾﻦ ﺗﻘﺪﯾﺮ و ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻧﮫ ﺟﺒﺮ اﺳﺖ ﺑﺮ زﯾﺪ ‪ ,‬ﺑﻠﻜﮫ اﺧﺘﯿﺎر اﺳﺖ‬
‫از اﻗﺘﻀﺎى ذات زﯾﺪ ﻛﮫ زﯾﺪ آن اﺳﺖ ﻛﮫ اﮔﺮ ﯾﻚ ﺳﺮ ﻣﻮى از ﺗﻦ زﯾﺪ ظﺎھﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻓﺮض ﺗﻐﯿﺮ ﻛﻨﺪ آن زﯾﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻌﻞ زﯾﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻌﻠﻖ دادن اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد ﺑﮫ اﺣﺪ اﻟﻄﺮﻓﯿﻦ ﯾﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻮﻧﺖ روح‬
‫اﻟﻘﺪس ﻛﮫ ﺗﻮﻓﯿﻖ اﺷﺎره ﺑﮫ آن اﺳﺖ در طﺮف ﺧﯿﺮ ‪ ,‬و ﯾﺎ ﺑﮫ ﻣﻌﻮﻧﺖ ﻧﻔﺲ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﻮدش ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﺒﺎرت از‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ در طﺮف ﺷﺮ و اﯾﻦ ھﺮ دو ﺑﮫ اﻗﺘﻀﺎى ذاﺗﻰ او اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آدﻣﻰ را دو ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺖ ﯾﻜﻰ ﺑﮫ ﺟﺒﺮ و ﯾﻜﻰ ﺑﮫ ﺗﻔﻮﯾﺾ ‪ ,‬اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺟﺒﺮش اﻗﺘﻀﺎى ذاﺗﻰ او اﺳﺖ ﻛﮫ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻼم ﻣﺠﯿﺪ در ﺣﻖ او ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ‪ :‬وﻟﻮ ردوا ﻟﻌﺎدوا ﻟﻤﺎ ﻧﮭﻮا ﻋﻨﮫ ) ‪ ( 1‬زﯾﺮا ﻛﮫ اﮔﺮ از‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره اﻻﻧﻌﺎم ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 29‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪24 :‬‬
‫ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت او اﺳﺖ ﭘﺲ زاﯾﻞ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ھﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬اﺑﺼﺮﻧﺎ و ﺳﻤﻌﻨﺎ ﻓﺎرﺟﻌﻨﺎ ﻧﻌﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﺎ اﻧﺎ ﻣﻮﻗﻨﻮن ) ‪( 1‬‬
‫و اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻔﻮﯾﻀﺶ وﺟﻮد اﺧﺘﯿﺎرى ﻛﮫ اﺟﻞ اﻟﺒﺪﯾﮭﯿﺎت اﺳﺖ ‪ ,‬ﭘﺲ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ و ﺑﻰ اﺧﺘﯿﺎر اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و اﻣﺮ ﺑﯿﻦ اﻻﻣﺮﯾﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻛﮫ اﺧﺘﯿﺎر ﺑﮫ ﺷﺨﺺ ﻓﻌﻞ از ﺑﻨﺪه ﺑﺎ وﺟﻮد ﻓﻌﻞ از ﺧﺪاى ﺗﻌﺎﻟﻰ‬
‫ﭼﻮن ﺗﺼﻮر ﺗﻮان ﻧﻤﻮد ﭼﮫ اﯾﺠﺎد اﻣﺮ آن ﻓﻌﻞ ‪ ,‬ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﮫ ﻋﻨﺪ اﺧﺘﯿﺎر اﻟﻌﺒﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺄن آن اﯾﺠﺎد ﻣﻘﺪم اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﺄن‬
‫اﺧﺘﯿﺎر آن ﺑﻨﺪه ؟‬
‫و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﻰ را ﺗﻮﺿﯿﺤﺶ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﺳﮭﻮﻟﺖ ادراك ﺿﺮور اﺳﺖ ‪ :‬ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻛﮫ ﻓﻌﻞ ﺣﻖ ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‬
‫ﯾﻜﻰ ﻣﻮﻗﻮف اﺳﺖ ﺑﮫ اﺳﺒﺎب و ﺷﺮاﯾﻂ ‪ ,‬اﻛﻨﻮن اﯾﺠﺎد ﺧﺪا ﻓﻌﻞ ﺑﻨﺪه را از ﺟﻤﻠﮫ آن اﻓﻌﺎل اﺳﺖ ﻛﮫ آن ﻣﻮﻗﻮف‬
‫اﺳﺖ ﺑﮫ ﺷﺮاﯾﻂ و اﺳﺒﺎب ‪.‬‬
‫و از ﺟﻤﻠﮫ ﺷﺮاﯾﻂ و اﺳﺒﺎب ﯾﻜﻰ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ اﺳﻢ ﻓﺎﻋﻞ ﻛﮫ اﺧﺘﯿﺎر ﺑﻨﺪه از ﺟﻤﻠﮫ ﺷﺮاﯾﻂ و وﺟﻮد ﻓﻌﻞ ﺧﻮاص ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ آن اﯾﺠﺎد ﻓﻌﻞ ﺑﻨﺪه و ﷲ اﻋﻠﻢ ‪ ) .‬ﻛﺬا (‬
‫و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﮫ ﺟﺰاى ﻋﻤﻞ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﻣﺮ اﻧﺴﺎن را ﻛﮫ ﻣﺨﺘﺎر اﺳﺖ ‪ ,‬و ﺟﺰاى ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻓﻀﻞ اﻟﮭﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ﺑﮫ ﻣﻌﻮﻧﺖ روح اﺳﺖ ‪ ,‬ﻟﮭﺬا ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻣﻰ ﺷﻮد ﯾﻜﻰ ﺗﺎ ھﺰار و ﭼﮭﺎرﺻﺪ و ﯾﺎزده ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 16‬و ﺟﺰاى ﻋﻤﻞ ﻏﯿﺮ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ ﻋﺪل اﻟﮭﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﻤﻌﻮﻧﺖ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ ﻟﮭﺬا ﯾﻜﻰ را ﯾﻜﻰ ﻣﯿﺮﺳﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره اﻟﺴﺠﺪه ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 13‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪25 :‬‬
‫و از ﺟﻤﻠﮫ ﺿﺮورﯾﺎت داﻧﺴﺘﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺮ ﻓﻌﻠﻰ و ﻋﻤﻠﻰ ﺻﻮرﺗﻰ دارد در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ ﻛﮫ آن ﻓﻌﻞ ﺑﺮ آن‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺮ ﻓﺎﻋﻠﺶ ظﺎھﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻘﺎل او ﺑﮫ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ و ﺟﺰا ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ :‬اﻧﻤﺎ ھﻰ اﻋﻤﺎﻟﻜﻢ ﺗﺮد‬
‫ﻋﻠﯿﻜﻢ و ﺟﺰاء ﺑﻤﺎ ﻛﺎﻧﻮا ﯾﻌﻤﻠﻮن ) ‪ ( 1‬و واﻟﻨﺎس ﻣﺠﺰﯾﻮن ﺑﺎﻋﻤﺎﻟﮭﻢ ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 17‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﮫ ﻋﻠﻢ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﺸﺨﺺ روح او اﺳﺖ ‪ ,‬و ﻋﻤﻠﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺪن او در ﻧﺸﺄه أﺧﺮوى ‪ ,‬ﭘﺲ ھﺮ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ در ﻧﺸﺄه‬
‫أﺧﺮوى ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮫ ﻣﻰ ﺷﻮد ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در اﺧﺒﺎر و آﺛﺎر وارد اﺳﺖ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﺧﻮد ﻛﮫ او آن اﺳﺖ ھﺮ ﺟﺎ‬
‫ﻛﮫ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪. 18‬‬
‫و ﺳﺮ آن آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻮﺟﺐ آﯾﮫ ﻛﺮﯾﻤﮫ ‪ :‬و ﻗﺪ ﺧﻠﻘﻜﻢ اطﻮارا ) ‪ ( 2‬ھﺮ ﭼﯿﺰى را در وﺟﻮد ﺧﻮد اطﻮار ھﺴﺖ‬
‫و ھﺮ طﻮرى ﺣﻜﻤﻰ و ﺻﻮرﺗﻰ دارد ‪ ,‬ﻣﺜﻼ اﻧﮕﻮر را ﭼﻮن در ﺧﻢ ﻛﻨﻰ در اول ﺣﺎل ﺟﻮش ﻣﻰ زﻧﺪ و ﺗﻠﺦ ﻣﻰ ﺷﻮد و‬
‫ﻣﺴﻜﺮ و در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺣﻜﻤﺶ ﺣﺮام اﺳﺖ و ﻧﺠﺲ اﺳﺖ ‪ ,‬و در آﺧﺮ ﺣﺎل ﺗﺮش ﻣﻰ ﺷﻮد و اﺳﻜﺎرش و ﺗﻠﺨﻰ زاﯾﻞ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

‫ﻣﻰ ﮔﺮدد و در اﯾﻨﺠﺎ ﺣﻜﻤﺶ ﺣﻠﯿﺖ اﺳﺖ و طﮭﺎرت ‪ ,‬ﺗﺮا اﺧﺘﯿﺎر ھﺴﺖ ﻛﮫ در آن طﻮر ﺳﺪ راه او ﺷﻮى ﺑﮫ ﻓﺸﺎرى‬
‫و ﺻﺎف ﻛﺮده در ﺷﯿﺸﮫ ﻛﻨﻰ و ﺟﻤﯿﻊ اﺟﺰاى آن دﺷﻤﻦ ﺗﻮ ﺷﻮﻧﺪ و در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺟﺒﺮ ﻧﻘﺼﺎن ﺧﻮد از ﺗﻮ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﮫ ﻋﺬاب‬
‫ﺷﺎرب ﺧﻤﺮ ﯾﻚ ﺷﻤﮫ اش اﯾﻦ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ اﺧﺘﯿﺎر دارى ﻛﮫ ﻣﻤﺪ او ﺷﻮى و ﻧﮕﺬارى ﻛﮫ ھﻮا داﺧﻞ ﺧﻢ ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره اﻟﻮاﻗﻌﮫ ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 24‬‬
‫‪ 2‬ﺳﻮره ﻧﻮح ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 15‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪26 :‬‬
‫ﺷﻮد و او را ﭘﺎس دارى ﺗﺎ ﺑﮫ ﻛﻤﺎل ﺧﻮد رﺳﺪ و ﻧﻌﻢ اﻻدام ﺷﻮد ﺗﺮا دﻋﺎى ﺧﯿﺮ ﻛﻨﺪ و دوﺳﺖ ﺗﻮ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻋﺴﻞ‬
‫ھﻤﺮاه ﺷﺪه ﺻﻔﺮاى ﺗﻮ را ﺑﺸﻜﻨﺪ ﺑﺎذن ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ‪.‬‬
‫و ﺗﺼﺪﯾﻖ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﻰ از ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮى درﺑﺎب آن ﻛﮫ ھﺮ ﻗﻄﺮه از ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻣﻠﻜﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺣﻼل اﺳﺖ‬
‫ﻏﺎﺳﻞ را اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و اﮔﺮ از ﺣﺮام اﺳﺖ ﻟﻌﻨﺖ ﺑﺮ او ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻗﻞ را ھﻤﯿﻦ ﻗﺪر ﻛﻔﺎف اﺳﺖ ‪ ,‬ﻟﯿﻜﻦ ﺑﮫ ﺟﮭﺖ ﺛﺒﺎت اﻋﺘﻘﺎد در ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﮫ دو ﻣﺜﻞ ﻋﺎﻣﻰ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﯿﻨﻰ ﻛﮫ ﺑﺮادر ﺗﻮ دﺳﺖ و ﭘﺎى ﻏﻼم ﺧﻮد ﺑﺴﺘﮫ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﻛﮫ ﺑﺮو آن ﻣﺮغ را ﺑﮕﯿﺮ و اﮔﺮ ﻧﮫ ﺗﻮ را ﻣﻰ زﻧﻢ‬
‫اﻟﺒﺘﮫ از ﺑﺮادر ﺧﻮد اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻰ ﭘﺴﻨﺪى و او را ﺑﮫ ﺟﻨﻮن ﯾﺎ ظﻠﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دھﻰ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮى‬
‫ﺑﮫ ﺟﻨﺎب اﻗﺪس اﻟﮭﻰ ﺗﻮان ﻧﻤﻮد ‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮ اﺗﻔﺎق ﺧﻠﻖ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﯾﺎﻗﻮت اﺳﺘﺎد اﺳﺖ در ﺧﻂ و ﻛﺴﻰ ﭼﻮن او ﻧﯿﺴﺖ در ﺧﻮش ﻧﻮﯾﺴﻰ ‪,‬‬
‫اﻛﻨﻮن اﮔﺮ در اﺻﻮل ﺛﻤﺎﻧﯿﮫ ﻗﺼﻮرى ﺑﺎﺷﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻠﻢ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺗﯿﺰى و ﻛﻨﺪى و ﻧﺎھﻤﻮارى ﺧﻂ ‪ ,‬ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﻗﻠﻢ‬
‫دارد اﻟﺒﺘﮫ ﭘﺲ اﮔﺮ در ﺧﻂ ﯾﺎﻗﻮت ﻧﺎھﻤﻮارى ﺷﻮد از ﻗﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﮫ در آن وﻗﺖ ھﻤﺎن ﻗﻠﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﻟﺤﺼﻮل ﺑﻮده ‪.‬‬
‫] ) و اﻟﺤﻤﺪہﻠﻟ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ و اﻟﺼﻠﻮة ﻋﻠﻰ ﺳﯿﺪﻧﺎ ﺳﯿﺪ اﻟﻤﺮﺳﻠﯿﻦ[) ‪ .‬ﺻﻔﺤﮫ ‪27 :‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﻋﻼﻣﮫ دھﺪار‬
‫از اﺳﺘﺎد ﻋﻼﻣﮫ ﺣﺴﻦ ﺣﺴﻦ زاده آﻣﻠﻰ‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪28 :‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪29 :‬‬
‫اﯾﻨﻚ ﺗﻌﻠﯿﻘﺎت‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 1‬ﻗﻮﻟﮫ ﻗﺪه ‪ :‬ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﮫ در اﺧﺒﺎر ﻧﺒﻮى ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ وارد اﺳﺖ ﻛﮫ اذا ذﻛﺮ اﻟﻘﺪر ﻓﺎﻣﺴﻜﻮا ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ را ﺳﯿﻮطﻰ در اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﯿﺮ از ﻛﺎﻣﻞ اﺑﻦ ﻋﺪى و از طﺒﺮاﻧﻰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ] ‪) :‬‬
‫اذا ذﻛﺮ اﺻﺤﺎﺑﻰ ﻓﺎﻣﺴﻜﻮا ‪ ,‬و اذا ذﻛﺮت اﻟﻨﺠﻮم ﻓﺎﻣﺴﻜﻮا ‪ ,‬و اذا ذﻛﺮ اﻟﻘﺪر ﻓﺎﻣﺴﻜﻮا[) ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 2‬ﻗﻮﻟﮫ ﻗﺪه] ‪ ) :‬و از ﺑﺎب ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻋﻠﻢ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم آﻣﺪه ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ در ﺟﻮاب ﺳﺎﺋﻞ از ﻗﺪر ﻛﮫ ﺑﺤﺮ ﻋﻤﯿﻖ‬
‫ﻓﻼ ﺗﻠﺠﻮه[) ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ درﺑﺎب ﭘﻨﺠﺎه و ﻧﮭﻢ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺻﺪوق از اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ,‬و درﺑﺎب ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر و ﻣﺸﯿﺖ ﺑﺤﺎر ) ‪ ( 1‬از ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺻﻮرت ﺣﺪﯾﺚ اﯾﻦ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ‪ ) ] :‬اﺑﻰ ره ﻋﻦ ﺳﻌﺪ ﻋﻦ اﺑﻦ ﻋﯿﺴﻰ ﻋﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺒﺮﻗﻰ ﻋﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻋﻨﺘﺮة اﻟﺸﯿﺒﺎﻧﻰ ﻋﻦ اﺑﯿﮫ ﻋﻦ‬
‫ﺟﺪه ﻗﺎل ‪ :‬ﺟﺎء رﺟﻞ اﻟﻰ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 33‬ج ‪ , 3‬طﺒﻊ ﻛﻤﭙﺎﻧﻰ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪30 :‬‬
‫اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﻘﺎل ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ‪ :‬اﺧﺒﺮﻧﻰ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ؟ ﻓﻘﺎل ‪ :‬ﺑﺤﺮ ﻋﻤﯿﻖ ﻓﻼ ﺗﻠﺠﮫ ‪.‬‬
‫ﻓﻘﺎل ‪ :‬ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ اﺧﺒﺮﻧﻰ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ؟‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬طﺮﯾﻖ ﻣﻈﻠﻢ ﻓﻼ ﺗﺴﻠﻜﮫ ‪.‬‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ اﺧﺒﺮﻧﻰ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ‪.‬‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬ﺳﺮ ﷲ ﻓﻼ ﺗﺘﻜﻠﻔﮫ ‪.‬‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ اﺧﺒﺮﻧﻰ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ؟‬
‫ﻗﺎل ﻓﻘﺎل اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ‪ :‬اﻣﺎ اذا اﺑﯿﺖ ﻓﺎﻧﻰ ﺳﺎﺋﻠﻚ اﺧﺒﺮﻧﻰ أﻛﺎﻧﺖ رﺣﻤﺔ ﷲ ﻟﻠﻌﺒﺎد ﻗﺒﻞ اﻋﻤﺎل اﻟﻌﺒﺎد ام‬
‫ﻛﺎﻧﺖ اﻋﻤﺎل اﻟﻌﺒﺎد ﻗﺒﻞ رﺣﻤﺔ ﷲ ؟‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬ﻓﻘﺎل ﻟﮫ اﻟﺮﺟﻞ ‪ :‬ﺑﻞ ﻛﺎﻧﺖ رﺣﻤﺔ ﷲ ﻟﻠﻌﺒﺎد ﻗﺒﻞ اﻋﻤﺎل اﻟﻌﺒﺎد ‪ .‬ﻓﻘﺎل اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ‪ :‬ﻗﻮﻣﻮا ﻓﺴﻠﻤﻮا‬
‫ﻋﻠﻰ اﺧﯿﻜﻢ ﻓﻘﺪ اﺳﻠﻢ و ﻗﺪ ﻛﺎن ﻛﺎﻓﺮا ‪.‬‬
‫ﻗﺎل و اﻧﻄﻠﻖ اﻟﺮﺟﻞ ﻏﯿﺮ ﺑﻌﯿﺪ ﺛﻢ اﻧﺼﺮف اﻟﯿﮫ ﻓﻘﺎل ﻟﮫ ‪ :‬ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ أﺑﺎﻟﻤﺸﯿﺔ اﻻوﻟﻰ ﻧﻘﻮم و ﻧﻘﻌﺪ و ﻧﻘﺒﺾ و‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫ﻧﺒﺴﻂ ؟‬
‫ﻓﻘﺎل ﻟﮫ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ‪ :‬و اﻧﻚ ﻟﺒﻌﯿﺪ ﻓﻰ اﻟﻤﺸﯿﺔ اﻣﺎ اﻧﻰ ﺳﺎﺋﻠﻚ ﻋﻦ ﺛﻼث ﻻ ﯾﺠﻌﻞ ﷲ ﻟﻚ ﻓﻰ ﺷﻰء‬
‫ﻣﻨﮭﺎ ﻣﺨﺮﺟﺎ ‪ :‬اﺧﺒﺮﻧﻰ اﺧﻠﻖ ﷲ اﻟﻌﺒﺎد ﻛﻤﺎ ﺷﺎء أو ﻛﻤﺎ ﺷﺎؤوا ؟‬
‫ﻓﻘﺎل ‪ :‬ﻛﻤﺎ ﺷﺎء ‪.‬‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬ﻓﺨﻠﻖ ﷲ اﻟﻌﺒﺎد ﻟﻤﺎ ﺷﺎء او ﻟﻤﺎ ﺷﺎؤوا ؟‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪31 :‬‬
‫ﻓﻘﺎل ﻟﻤﺎ ﺷﺎء ‪.‬‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬ﯾﺄﺗﻮﻧﮫ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﻤﺔ ﻛﻤﺎ ﺷﺎء أو ﻛﻤﺎ ﺷﺎؤوا ؟‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬ﯾﺄﺗﻮﻧﮫ ﻛﻤﺎ ﺷﺎء ‪.‬‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬ﻗﻢ ﻓﻠﯿﺲ اﻟﯿﻚ ﻣﻦ اﻟﻤﺸﯿﺌﺔ ﺷﻰء ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺷﯿﺦ ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻰ رﺣﻤﺔ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ در ﻛﺘﺎب ﻓﺼﻮل ﻣﮭﻤﮫ ﺑﺎﺑﻰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻋﻨﻮان دارد ‪ ) :‬ﺑﺎب اﻧﮫ ﻻ ﯾﻨﺒﻐﻰ اﻟﻜﻼم‬
‫ﻓﻰ اﻟﻘﻀﺎء و اﻟﻘﺪر ﺑﻞ ﯾﻨﺒﻐﻰ اﻟﻜﻼم ﻓﻰ اﻟﺒﺪاء ( و ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﻛﻮر را ﺗﻘﻄﯿﻊ ﻛﺮد و ﺻﺪر آن را ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﮫ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ‪ ,‬ﺳﺮﷲ ﻓﻼ ﺗﺘﻜﻠﻔﮫ ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت ﻣﺪﻋﺎى ﺧﻮد ﻛﮫ ﻋﻨﻮان ﺑﺎب اﺳﺖ ‪ ,‬ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ﻣﻘﺎم ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﺳﺎﺋﻞ ‪ ,‬ﻓﻌﻞ را ﻣﻨﻔﺮد آورده ) ﻓﻼ ﺗﻠﺠﮫ ‪ ,‬ﻓﻼ ﺗﺴﻠﻜﮫ ( و در ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر دھﺪار ‪ ,‬ﺑﮫ‬
‫ﺻﯿﻐﮫ ﺟﻤﻊ آﻣﺪه اﺳﺖ ) ﻓﻼ ﺗﻠﺠﻮه ( ﮔﻮﯾﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻋﺒﺎرت ﻧﮭﺞ اﻟﺒﻼﻏﺔ دارد ﻛﮫ در ﻗﺴﻢ ﺳﻮم آن ﻛﮫ ﺑﺎب ﻣﺨﺘﺎر‬
‫ﺣﻜﻢ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺑﮫ ﻋﺒﺎرت آن از روى ﻧﺴﺨﮫ اى ﻛﮫ ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎ ﻧﺴﺨﮫ ﻋﺮض ﺷﺪه ﺑﺮ ﻧﺴﺨﮫ رﺿﻰ رﺿﻮان ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻋﻠﯿﮫ اﺳﺖ ‪ ,‬اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫و ﻗﺪ ﺳﺌﻞ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ﻗﺎل طﺮﯾﻖ ﻣﻈﻠﻢ ﻓﻼ ﺗﺴﻠﻜﻮه و ﺑﺤﺮ ﻋﻤﯿﻖ ﻓﻼ ﺗﻠﺠﻮه و ﺳﺮﷲ ﻓﻼ ﺗﺘﻜﻠﻔﻮه ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻧﺴﺨﮫ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر دھﺪار ﺑﮫ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮد ) و از ﺑﺎب ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻋﻠﻢ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم آﻣﺪه ﻛﮫ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ در‬
‫ﺟﻮاب ﺳﺎﺋﻞ از ﻗﺪر ﻛﮫ ﺑﺤﺮ ﻣﻈﻠﻢ ﻓﻼ ﺗﻠﺠﻮه ‪ ,‬و ﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺤﺮﯾﻒ و اﺳﻘﺎط از ﻧﺎﺣﯿﮫ ﻧﺎﺳﺦ داده اﯾﻢ‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪32 :‬‬
‫و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺟﻮاﻣﻊ رواﯾﻰ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻛﺮده اﯾﻢ ‪.‬‬
‫درﺑﺎب ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر و ﻣﺸﯿﺌﺖ ﺑﺤﺎر ) ‪ ( 1‬از ﻓﻘﮫ اﻟﺮﺿﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺻﻮرت آﻣﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﺳﺌﻞ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺻﻠﻮات ﷲ ﻋﻠﯿﮫ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ؟ ﻗﺎل ‪ :‬ﻓﻘﯿﻞ ﻟﮫ اﻧﺒﺌﻨﺎ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻗﺎل ﺳﺮﷲ ﻓﻼ‬
‫ﺗﻔﺘﺸﻮه ‪ .‬ﻓﻘﯿﻞ ﻟﮫ اﻟﺜﺎﻧﻰ ‪ :‬اﻧﺒﺌﻨﺎ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ‪.‬‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬ﺑﺤﺮ ﻋﻤﯿﻖ ﻓﻼ ﺗﻠﺤﻘﻮه ) ﻓﻼ ﺗﻠﺠﻮه خ ل ( ‪.‬‬
‫ﻓﻘﯿﻞ ﻟﮫ اﻧﺒﺌﻨﺎ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ﻓﻘﺎل ‪ :‬ﻣﺎ ﯾﻔﺘﺢ ﷲ ﻟﻠﻨﺎس ﻣﻦ رﺣﻤﺔ ﻓﻼ ﻣﻤﺴﻚ ﻟﮭﺎ و ﻣﺎ ﯾﻤﺴﻚ ﻓﻼ ﻣﺮﺳﻞ ﻟﮭﺎ ‪ ,‬اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﺒﻰ ﻛﮫ در اﯾﻨﺠﺎ ﺳﺰاوار ذﻛﺮ اﺳﺖ ‪ ,‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ در اول اﻣﺎم ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺳﺎﺋﻞ را از ورود در ﻣﻄﻠﺐ ﻗﺪر ﻣﻨﻊ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد و ﭘﺲ از اﺑﺮام و اﺻﺮار ﺳﺎﺋﻞ در ﻣﻘﺎم ﺟﻮاب وى ﺑﺮآﻣﺪ ‪ ,‬و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ در ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﻛﮫ‬
‫ﺳﺎﺋﻞ از ﻣﺴﺌﻠﮫ اى ﻣﮭﻢ ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺪ و ﻣﻌﺼﻮم ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در ﺟﻮاﺑﺶ ﺧﻮددارى ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ﯾﺎ او را از ورود در آن‬
‫ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻣﻨﻊ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ و ﯾﺎ ﺟﻮاﺑﻰ اﺟﻤﺎﻟﻰ ﺑﯿﺎن ﻣﻰ دارد و ﯾﺎ ﭘﺲ از ﺳﻜﻮت ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﺤﺮﯾﺺ ﺳﺎﺋﻞ و ﯾﺎ ﺗﻜﻤﯿﻞ‬
‫اﺳﺘﻌﺪادش و ﯾﺎ ﭘﺲ از اﻟﺤﺎح ﺳﺎﺋﻞ ھﻤﺎن ﻣﮭﻢ را ﺑﮫ ﺑﯿﺎﻧﻰ ﻣﺒﯿﻦ ﻣﻰ ﺳﺎزد ‪ ,‬از آن ﺟﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﺳﺆال ﺟﻨﺎب ﻛﻤﯿﻞ‬
‫ﻗﺪس ﺳﺮه از ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم درﺑﺎره ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻛﮫ در اﺑﺘﺪا آﻗﺎ ﺑﮫ او ﻓﺮﻣﻮد ‪ :‬ﻣﺎﻟﻚ و اﻟﺤﻘﯿﻘﮫ ‪ ,‬و‬
‫ﭘﺲ از آن ﻛﮫ ﻛﻤﯿﻞ ﻋﺮض ﻛﺮد اوﻟﺴﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﺳﺮك ‪ ,‬او ﻣﺜﻠﻚ ﯾﺨﯿﺐ ﺳﺎﺋﻼ ‪ ,‬اﻣﺎم در ﺟﻮاﺑﺶ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 36‬ج ‪ , 3‬طﺒﻊ ﻛﻤﭙﺎﻧﻰ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪33 :‬‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻘﻰ اﻓﺎده ﻓﺮﻣﻮد آن ھﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻋﺎى ﻣﺘﻌﺪد زدﻧﻰ ﺑﯿﺎﻧﺎ ﻛﻤﯿﻞ ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺮﺷﻰ وﻟﻮى ﻋﻠﻮى را ﺳﯿﺪ ﺣﯿﺪر آﻣﻠﻰ‬
‫ﻗﺪس ﺳﺮه در ﺟﺎﻣﻊ اﻻﺳﺮار ﻗﺎﺿﻰ ﻧﻮرﷲ ﺷﮭﯿﺪ ﻧﻮرﷲ وﺟﮭﮫ در اول ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺸﻢ ﻣﺠﺎﻟﺲ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ‪ ,‬و ﺷﯿﺦ‬
‫ﺑﮭﺎﺋﻰ ﻗﺪه در ﻛﺸﻜﻮل ‪ ,‬و ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﻻھﯿﺠﻰ در ﺷﺮح ﮔﻠﺸﻦ راز و ﺧﻮاﻧﺴﺎرى ﻗﺪس ﺳﺮه در روﺿﺎت اﻟﺠﻨﺎت‬
‫‪ ,‬و ﻣﺤﺪث ﻗﻤﻰ ﻗﺪس ﺳﺮه در ﺳﻔﯿﻨﺔ اﻟﺒﺤﺎر ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎرى از اﺳﺎطﯿﻦ ﻋﻠﻢ ﻗﺪﯾﻤﺎ و ﺣﺪﯾﺜﺎ آن را ﺷﺮح‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ .‬و از آن ﺟﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﺳﺆال ھﻤﺎم ﺑﻦ ﺷﺮﯾﺢ از ﺣﻀﺮت اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم در اوﺻﺎف ﻣﺘﻘﯿﻦ ﻛﮫ‬
‫اﻣﺎم در اﺑﺘﺪا در ﺟﻮاﺑﺶ ﺗﺜﺎﻗﻞ ورزﯾﺪ و ﺳﭙﺲ ﺟﻮاﺑﻰ ﻛﻮﺗﺎه ادا ﻓﺮﻣﻮد ‪ ,‬وﻟﻰ ھﻤﺎم ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ و ﺑﺪان ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪ ‪,‬‬
‫ﺣﺘﻰ اﻣﺎم را ﺳﻮﮔﻨﺪ داد ﻛﮫ اﻣﺎم در ﺟﻮاﺑﺶ ﭼﻨﺎن ﺧﻄﺒﮫ ﻏﺮاء را ﻛﮫ در ﻧﮭﺞ اﻟﺒﻼﻏﮫ ﻣﺬﻛﻮر اﺳﺖ ) ‪ ( 1‬در وﺻﻒ‬
‫ﻣﺘﻘﯿﻦ اﯾﺮاد ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫روى ان ﺻﺎﺣﺒﺎﻻﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ_ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﯾﻘﺎل ﻟﮫ ھﻤﺎم ﻛﺎن رﺟﻼ ﻋﺎﺑﺪ اﻓﻘﺎل ﻟﮫ ﯾﺎ اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺻﻒ ﻟﻰ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫اﻟﻤﺘﻘﯿﻦ ﺣﺘﻰ ﻛﺄﻧﻰ اﻧﻈﺮ اﻟﯿﮭﻢ ﻓﺘﺜﺎﻗﻞ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻋﻦ ﺟﻮاﺑﮫ ﺛﻢ ﻗﺎل ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ‪ :‬ﯾﺎ ھﻤﺎم اﺗﻖ ﷲ و اﺣﺴﻦ ﻓﺎن ﷲ‬
‫ﻣﻊ اﻟﺬﯾﻦ اﺗﻘﻮا واﻟﺬﯾﻦ ھﻢ ﻣﺤﺴﻨﻮن ‪ ,‬ﻓﻠﻢ ﯾﻘﻨﻊ ھﻤﺎم ﺑﺬﻟﻚ اﻟﻘﻮل ﺣﺘﻰ ﻋﺰم ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺦ ‪.‬‬
‫و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ از آن ﺟﻤﻠﮫ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ‪ :‬در ﻣﻌﺎﻧﻰ اﻻﺧﺒﺎر ﺻﺪوق ﻗﺪس ﺳﺮه در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﮫ ﺷﺮﯾﻒ ن واﻟﻘﻠﻢ و ﻣﺎ‬
‫ﯾﺴﻄﺮون ﻛﮫ در‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺧﻄﺒﮫ ‪. 191‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪34 :‬‬
‫ﭼﮭﺎردھﻢ ﺑﺤﺎر ) ‪ ( 1‬ﻧﯿﺰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﺎﺳﻨﺎدش از ﺳﻔﯿﺎن ﺛﻮرى رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﻗﺎل ﺳﺄﻟﺖ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ﻋﻦ ن ﻓﻘﺎل ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ھﻮ ﻧﮭﺮ ﻓﻰ اﻟﺠﻨﺔ ﻗﺎل ﷲ ﻋﺰ و ﺟﻞ اﺟﻤﺪ‬
‫ﻓﺠﻤﺪ ﻓﺼﺎر ﻣﺪادا ﺛﻢ ﻗﺎل ﻋﺰ و ﺟﻞ ﻟﻠﻘﻠﻢ اﻛﺘﺐ ﻓﺴﻄﺮ اﻟﻘﻠﻢ ﻓﻰ اﻟﻠﻮح اﻟﻤﺤﻔﻮظ ﻣﺎ ﻛﺎن و ﻣﺎ ھﻮ ﻛﺎﺋﻦ اﻟﻰ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﻤﺔ ‪,‬‬
‫ﻓﺎﻟﻤﺪاد ﻣﺪاد ﻣﻦ ﻧﻮر و اﻟﻘﻠﻢ ﻗﻠﻢ ﻣﻦ ﻧﻮر و اﻟﻠﻮح ﻟﻮح ﻣﻦ ﻧﻮر ‪ .‬ﻗﺎل ﺳﻔﯿﺎن ﻓﻘﻠﺖ ﻟﮫ ﯾﺎ اﺑﻦ رﺳﻮل ﷲ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬
‫و آﻟﮫ ﺑﯿﻦ ﻟﻰ اﻣﺮ اﻟﻠﻮح واﻟﻘﻠﻢ و اﻟﻤﺪاد ﻓﻀﻞ ﺑﯿﺎن و ﻋﻠﻤﻨﻰ ﻣﻤﺎ ﻋﻠﻤﻚ ﷲ ﻓﻘﺎل ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﯾﺎ اﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﻟﻮ ﻻ اﻧﻚ‬
‫اھﻞ ﻟﻠﺠﻮاب ﻣﺎ اﺟﺒﺘﻚ ‪ ,‬ﻓﻨﻮن ﻣﻠﻚ ﯾﺆدى اﻟﻰ اﻟﻘﻠﻢ و ھﻮ ﻣﻠﻚ ‪ ,‬واﻟﻘﻠﻢ ﯾﺆدى اﻟﻰ اﻟﻠﻮح و ھﻮ ﻣﻠﻚ ‪ ,‬و اﻟﻠﻮح‬
‫ﯾﺆدى اﻟﻰ اﺳﺮاﻓﯿﻞ ‪ ,‬و اﺳﺮاﻓﯿﻞ ﯾﺆدى اﻟﻰ ﻣﯿﻜﺎﯾﯿﻞ ‪ ,‬و ﻣﯿﻜﺎﯾﯿﻞ ﯾﺆدى اﻟﻰ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ‪ ,‬و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﯾﺆدى اﻟﻰ اﻻﻧﺒﯿﺎء و‬
‫اﻟﺮﺳﻞ ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم ﻗﺎل ‪ :‬ﺛﻢ ﻗﺎل ﻟﻰ ‪ :‬ﻗﻢ ﯾﺎ ﺳﻔﯿﺎن ﻓﻼ آﻣﻦ ﻋﻠﯿﻚ ‪.‬‬
‫ﺳﻔﯿﺎن ﺛﻮرى در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮ ﻋﺒﺪﷲ ﺳﻔﯿﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺛﻮرى ﻛﻮﻓﻰ اﺳﺖ ‪ ,‬از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ھﺎﯾﻰ از آن ﺟﻨﺎب دارد ‪ ,‬و ﺛﻮرى ﺑﮫ ﻓﺘﺢ ﺛﺎى ﻣﺜﻠﺜﮫ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﮫ ﺛﻮر ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎة اﺳﺖ‬
‫ﻛﮫ ﯾﻜﻰ از اﺟﺪاد او اﺳﺖ ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﻛﺜﯿﺮى از اﻋﯿﺎن ﻋﻠﻤﺎء و ﺣﻤﻠﮫ رواﯾﺎت از آن ﺟﻤﻠﮫ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﻦ ھﻤﺎم ﺻﻨﻌﺎﻧﻰ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب ﻣﺼﻨﻒ از او رواﯾﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ وﻓﺎت او در ﺳﻨﮫ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 90‬ﭼﺎپ ﻛﻤﭙﺎﻧﻰ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪35 :‬‬
‫ﺻﺪ و ﺷﺼﺖ و ﯾﻚ ھﺠﺮى ﻗﻤﺮى ﺑﻮده اﺳﺖ در ﺗﻘﺮﯾﺐ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ و ﺣﻠﯿﺔ اﻻوﻟﯿﺎء اﺑﻮ ﻧﻌﯿﻢ اﺻﻔﮭﺎﻧﻰ و روﺿﺎت‬
‫اﻟﺠﻨﺎت ﺧﻮاﻧﺴﺎرى ﺑﯿﻮﮔﺮاﻓﻰ او ﺑﮫ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﺬﻛﻮر اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و از آن ﺟﻤﻠﮫ اﺳﺖ اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺑﺼﺎﺋﺮ ‪ ,‬ﺑﺎﺳﻨﺎده ﻋﻦ ﻋﻤﺎر اﻟﺴﺎﺑﺎطﻰ ﻗﺎل ﻗﻠﺖ ﻻﺑﻰ ﻋﺒﺪﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺟﻌﻠﺖ ‪:‬‬
‫ﻓﺪاك اﺣﺐ ان ﺗﺨﺒﺮﻧﻰ ﺑﺎﺳﻢ ﷲ اﻻﻋﻈﻢ ‪ ,‬ﻓﻘﺎل اﻧﻚ ﻻ ﺗﻘﻮى ﻋﻠﻰ ذﻟﻚ ‪ .‬ﻗﺎل ﻓﻠﻤﺎ اﻟﺤﺤﺖ ﻗﺎل ﻓﻜﺎﻧﻚ اذا ﺛﻢ ‪ ,‬ﻗﺎل‬
‫ﻓﺪﺧﻞ اﻟﺒﯿﺖ ھﻨﯿﺄة ﺛﻢ ﺻﺎح ﺑﻰ ادﺧﻞ ﻓﺪﺧﻠﺖ ‪ ,‬ﻓﻘﺎل ﻟﻰ ﻣﺎ ذﻟﻚ ؟ ﻓﻘﻠﺖ اﺧﺒﺮﻧﻰ ﺑﮫ ﺟﻌﻠﺖ ﻓﺪاك ‪ ,‬ﻗﺎل ﻓﻮﺿﻊ ﯾﺪه‬
‫ﻋﻠﻰ اﻻرض ﻓﻨﻈﺮت اﻟﻰ اﻟﺒﯿﺖ ﯾﺪور ﺑﻰ و اﺧﺬﻧﻰ اﻣﺮ ﻋﻈﯿﻢ ﻛﺪت اھﻠﻚ ‪ ,‬ﻓﻀﺤﻚ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ‪ ,‬ﻓﻘﻠﺖ ﺟﻌﻠﺖ ﻓﺪاك‬
‫ﺣﺴﺒﻰ ﻻ ارﯾﺪ ‪ ) ,‬اﻟﺤﺪﯾﺚ ( ‪.‬‬
‫ﻏﺮض اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ از اﺧﺒﺎر ﻓﻮق اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ ﺑﻮاﺳﻄﮫ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎرﺳﺎﯾﻰ ﻋﻘﻮل ﻋﺎﻣﮫ ﻣﺮدم در ادراك‬
‫اﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﻣﺴﺎﺋﻞ از ﻗﺒﯿﻞ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﻧﮭﻰ از ورود آﻧﮭﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﮫ آن ﻛﮫ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺣﺘﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮاص و اﻓﺮاد ﻣﺴﺘﻌﺪ‬
‫و ﻻﯾﻖ ﺧﻮض و ﺗﺤﻘﯿﻖ در آﻧﮭﺎ ﻧﮭﻰ ﺗﺤﺮﯾﻤﻰ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪ ,‬وﮔﺮﻧﮫ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﭘﺲ از ﻧﮭﻰ در ورود ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫اﻟﺤﺎح ﺳﺎﺋﻞ ﺟﻮاب ﺳﺆاﻟﺶ را ﻧﻤﻰ ﻓﺮﻣﻮد ‪ ,‬ﭼﻨﺎن ﻛﮫ ﺑﺎز از اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ‪:‬‬
‫ﻗﺎل ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﻰ اﻟﻘﺪر اﻻ ان اﻟﻘﺪر ﺳﺮ ﻣﻦ ﺳﺮﷲ اﻟﻰ ﻗﻮﻟﮫ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ‪ :‬ﻻ ﯾﻨﺒﻐﻰ ان ﯾﻄﻠﻎ ﻋﻠﯿﮭﺎ اﻻ اﻟﻮاﺣﺪ‬
‫اﻟﻔﺮد ‪ ,‬اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪ ( 1 ) .‬ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺑﺎب اﻟﻘﻀﺎ و اﻟﻘﺪر ‪ ,‬ﺑﺤﺎر ‪ ,‬ص ‪ , 29‬ج ‪ , 3‬ﭼﺎپ ﻛﻤﭙﺎﻧﻰ ‪ .‬ﺻﻔﺤﮫ ‪36 :‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﮫ ﻛﮫ ﺗﻘﺪﯾﻢ داﺷﺘﮫ اﯾﻢ ‪ ,‬ﺣﻜﻢ ﺑﺎب ﻣﻌﻨﻮن در ﻓﻀﻮل ﻣﮭﻤﮫ ﻛﮫ ﻻ ﯾﻨﺒﻐﻰ اﻟﻜﻼم ﻓﻰ اﻟﻘﻀﺎ و اﻟﻘﺪر ﻛﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺻﺪر ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮوى از اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ ,‬داﻧﺴﺘﮫ ﻣﻰ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫آن ﺟﻨﺎب در ﻓﺼﻮل ﻣﮭﻤﮫ از ﺟﻨﺎب ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق رﺣﻤﺔ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻋﻠﯿﮭﻤﺎ ﭘﯿﺮوى ﻛﺮده اﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﻦ ﻛﮫ در‬
‫اﻋﺘﻘﺎداﺗﺶ درﺑﺎب اﻋﺘﻘﺎد در ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﻓﺮﻣﻮد ‪ :‬و اﻟﻜﻼم ﻓﻰ اﻟﻘﺪر ﻣﻨﮭﻰ ﻋﻨﮫ ﻛﻤﺎل ﻗﺎل اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم‬
‫ﻟﺮﺟﻞ ﻗﺪ ﺳﺄﻟﮫ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ﻓﻘﺎل ﻟﮫ ﺑﺤﺮ ﻋﻤﯿﻖ ﻓﻼ ﺗﻠﺠﮫ ﺛﻢ ﺳﺄﻟﮫ ﺛﺎﻧﯿﺎ ﻋﻦ اﻟﻘﺪر ﻓﻘﺎل طﺮﯾﻖ ﻣﻈﻠﻢ ﻓﻼ ﺗﺴﻠﻜﮫ ﺛﻢ ﺳﺄﻟﮫ‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎ ﻓﻘﺎل ﺳﺮﷲ ﻓﻼ ﺗﺘﻜﻠﻔﮫ اﻟﺦ ‪ .‬ﺻﻮاب آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺟﻨﺎب ﻣﻔﯿﺪ رﺣﻤﺔ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ در اواﺋﻞ اﻟﻤﻘﺎﻻت ﻛﮫ در ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﺗﺼﺤﯿﺢ اﻋﺘﻘﺎدات ﺻﺪوق رﺣﻤﺔ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ :‬اﻣﺎ اﻻﺧﺒﺎر اﻟﺘﻰ رواھﺎ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ رﺣﻤﺔ ﷲ ﻓﻰ‬
‫اﻟﻨﮭﻰ ﻋﻦ اﻟﻜﻼم ﻓﻰ اﻟﻘﻀﺎ و اﻟﻘﺪر ﻓﮭﻰ ﺗﺤﺘﻤﻞ وﺟﮭﯿﻦ اﺣﺪھﻤﺎ ان ﯾﻜﻮن اﻟﻨﮭﻰ ﺧﺎﺻﺎ ﺑﻘﻮم ﻛﺎن ﻛﻼﻣﮭﻢ ﻓﻰ ذﻟﻚ‬
‫ﯾﻔﺴﺪھﻢ و ﯾﻀﻠﮭﻢ ﻋﻦ اﻟﺪﯾﻦ و ﻻ ﯾﺼﻠﺤﮭﻢ ﻓﻰ ﻋﺒﺎدﺗﮭﻢ اﻻ اﻻﻣﺴﺎك ﻋﻨﮫ و ﺗﺮك اﻟﺨﻮض ﻓﯿﮫ ‪ ,‬وﻟﻢ ﯾﻜﻦ اﻟﻨﮭﻰ ﻋﻨﮫ‬
‫ﻋﺎﻣﺎ ﻟﻜﺎﻓﺔ اﻟﻤﻜﻠﻔﯿﻦ و ﻗﺪ ﯾﺼﻠﺢ ﺑﻌﺾ اﻟﻨﺎس ﺑﺸﯿﻰء و ﯾﻔﺴﺪ ﺑﮫ آﺧﺮون ‪ ,‬و ﯾﻔﺴﺪ ﺑﻌﻀﮭﻢ ﺑﺸﻰء و ﯾﺼﻠﺢ ﺑﮫ آﺧﺮون‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫ﻓﺪﺑﺮ اﻻﺋﻤﺔ ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم اﺷﯿﺎﻋﮭﻢ ﻓﻰ اﻟﺪﯾﻦ ﺑﺤﺴﺐ ﻣﺎ ﻋﻠﻤﻮه ﻣﻦ ﻣﺼﺎﻟﺤﮭﻢ ﻓﯿﮫ ‪.‬‬
‫واﻟﻮﺟﮫ اﻻﺧﺮ ان ﯾﻜﻮن اﻟﻨﮭﻰ ﻋﻦ اﻟﻜﻼم ﻓﻰ اﻟﻘﻀﺎ و اﻟﻘﺪر اﻟﻨﮭﻰ ﺻﻔﺤﮫ ‪37 :‬‬
‫ﻋﻦ اﻟﻜﻼم ﻓﯿﻤﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ و ﻋﻦ ﻋﻠﻠﮫ و اﺳﺒﺎﺑﮫ و ﻋﻤﺎ اﻣﺮ ﺑﮫ و ﺗﻌﺒﺪ و ﻋﻦ اﻟﻘﻮل ﻓﻰ ﻋﻠﻞ ذﻟﻚ اذ ﻛﺎن طﻠﺐ‬
‫ﻋﻠﻞ اﻟﺨﻠﻖ و اﻻﻣﺮ ﻣﺤﻈﻮرا ﻻن ﷲ ﺳﺘﺮھﺎ ﻋﻦ اﻛﺜﺮ ﺧﻠﻘﮫ اﻟﺦ ‪.‬‬
‫و دھﺪار ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ ﭼﻨﺪ ﺣﺪﯾﺚ از اھﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﺼﻤﺖ ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم ﮔﻮﯾﺪ ‪:‬‬
‫و اﮔﺮ ﻓﻄﻦ زﻛﻰ از روى اﻧﺼﺎف ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ اﯾﻦ اﺧﺒﺎر ﻛﻨﺪ و ﻣﻘﺼﻮد از آن درﯾﺎﺑﺪ ﻛﺸﻒ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻗﺪرى ﺑﺮ وى آﺳﺎن‬
‫ﻣﻰ ﺷﻮد ‪ ,‬و در اول اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ ﺳﺒﺐ رواﯾﺎت ﻧﺎھﻰ از ورود در ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻗﺪر را ﺿﻌﻒ و ﻧﺎرﺳﺎﯾﻰ ﻋﻘﻮل در ادراك‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﮫ داﻧﺴﺘﮫ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺣﻖ ﺟﻞ و ﻋﻠﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ‪ :‬ﻛﺘﺎب اﻧﺰﻟﻨﺎه اﻟﯿﻚ ﻣﺒﺎرك ﻟﯿﺪﺑﺮوا آﯾﺎﺗﮫ و ﻟﯿﺘﺬﻛﺮ اوﻟﻮااﻻﻟﺒﺎب ) ‪( 1‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 3‬ﻗﻮﻟﮫ ﻗﺪس ﺳﺮه ‪ :‬ﺗﺎ از آن ﺟﻤﻠﮫ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﮫ] ) اﻟﺠﻤﮫ ﷲ ﺑﻠﺠﺎم ﻣﻦ اﻟﻨﺎر[) ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ﻧﺴﺨﮫ اى ﻛﮫ در ﺗﺼﺮف اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ اﺳﺖ ‪ ,‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ‪ :‬ﺗﺎ از آن ﺟﻤﻠﮫ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﮫ اﻟﺠﻢ ﷲ ﺑﻠﺠﺎم ﻣﻦ اﻟﻨﺎر ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫ ﺣﺪﯾﺜﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ درﺑﺎب ‪ 24‬ﻣﻘﺪﻣﮫ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ ﺑﺎﺳﻨﺎدش از ﻧﺒﻰ ﺧﺎﺗﻢ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ﺑﮫ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺻﻮرت رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﻟﻒ ﻣﺎ ﻣﻦ رﺟﻞ ﯾﺤﻔﻆ ﻋﻠﻤﺎ ﻓﯿﻜﺘﻤﮫ اﻻاﺗﻰ ﺑﮫ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ ﻣﻠﺠﻤﺎ ﺑﻠﺠﺎم ﻣﻦ اﻟﻨﺎر ‪.‬‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره ص ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 30‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪38 :‬‬
‫ب ﺑﺎﺳﻨﺎدش از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﯾﻘﻮل ﺳﻤﻌﺖ رﺳﻮل ﷲ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ﯾﻘﻮل ﻣﻦ ﺳﺌﻞ ﻋﻦ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻓﻜﺘﻤﮫ اﻟﺠﻢ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﻤﺔ ﺑﻠﺠﺎم ﻣﻦ اﻟﻨﺎر ‪.‬‬
‫ج ﺑﺎﺳﻨﺎدش از اﺑﻰ ﺳﻌﯿﺪ اﻟﺨﺪرى ﻗﺎل ﻗﺎل رﺳﻮل ﷲ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ﻣﻦ ﻛﺘﻢ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻤﺎ ﯾﻨﻔﻊ ﷲ ﺑﮫ ﻓﻰ اﻣﺮ‬
‫اﻟﻨﺎس ‪ ,‬اﻣﺮ اﻟﺪﯾﻦ اﻟﺠﻤﮫ ﷲ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ ﺑﻠﺠﺎم ﻣﻦ اﻟﻨﺎر ‪.‬‬
‫د ﻗﺎل رﺳﻮل ﷲ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ﻣﻦ ﺳﺌﻞ ﻋﻦ ﻋﻠﻢ ﯾﻌﻠﻤﮫ ﻓﻜﺘﻤﮫ اﻟﺠﻢ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ ﺑﻠﺠﺎم ﻣﻦ ﻧﺎر ‪.‬‬
‫و درﺑﺎب ﻛﺮاھﯿﺔ ﻣﻨﻊ اﻟﻌﻠﻢ از ﺳﻨﻦ اﺑﻰ داود از رﺳﻮل ﷲ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ :‬ﻣﻦ ﺳﺌﻞ‬
‫ﻋﻦ ﻋﻠﻢ ﻓﻜﺘﻤﮫ اﻟﺠﻤﮫ ﷲ ﺑﻠﺠﺎم ﻣﻦ ﻧﺎر ﯾﻮم اﻟﻘﯿﻤﺔ و در ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬى و ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫‪.‬‬
‫ﭼﻮن از دھﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﻛﻼم ﺻﺎدر ﮔﺮدد و ﺟﻮاب ﺳﺎﺋﻞ داده ﺷﻮد ‪ ,‬وﻟﻰ ﻣﻤﺴﻚ دھﻦ ﺑﺴﺖ و از ﺟﻮاب و ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻢ‬
‫اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮد در ﻛﯿﻔﺮش ﺑﻠﺠﺎم آﺗﺸﯿﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﮔﺮ ﺑﺨﺎرى ﺧﺴﺘﮫ اى ﺧﻮد ﻛﺸﺘﮫ اى‬
‫ور ﺣﺮﯾﺮ و ﻗﺰدرى ﺧﻮد رﺷﺘﮫ اى‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 4‬ﻋﻘﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﻮاﻓﻖ اﻧﺪ ﻛﮫ ﻋﻘﻞ ﻣﺨﻠﻮق اول اﺳﺖ ‪ .‬در ﺟﻮاﻣﻊ رواﺋﺒﮫ ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ ) ﻋﺎﻣﮫ و ﺧﺎﺻﮫ ( ﺑﮫ اﺳﺎﻧﯿﺪ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﮫ و اﻟﻔﺎظ ﻣﺘﻐﺎﯾﺮه رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ] ‪ ) :‬ﻟﻤﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ اﻟﻌﻘﻞ اﺳﺘﻨﻄﻘﮫ ‪ ,‬ﺛﻢ ﻗﺎل ﻟﮫ أﻗﺒﻞ ﻓﺄﻗﺒﻞ ‪ ,‬ﺛﻢ ﻗﺎﻟﮫ‬
‫ادﺑﺮ ﻓﺎدﺑﺮ[) ‪ ,‬اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪39 :‬‬
‫ﯾﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪:‬‬
‫] ) اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ اﻟﻌﻘﻞ ﺛﻢ ﻗﺎل ﻟﮫ اﻗﺒﻞ ﻓﺎﻗﺒﻞ ﺛﻢ ﻗﺎل ﻟﮫ ادﺑﺮ ﻓﺎدﺑﺮ ( ( ‪ ,‬اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪.‬‬
‫دھﺪار اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ ﻧﻮراﻧﻰ را ﺑﮫ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﮭﯿﺪى در اول اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ در رد ﺟﺒﺮى ﻣﻔﺮط و ﺗﻔﻮﯾﻀﻰ ﻣﻔﺮط ﺑﮫ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ و اﻗﺒﺎل و ادﺑﺎر را ﺑﮫ ﺟﮭﺘﯿﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﺎ ﻧﻈﺮى دﻗﯿﻖ و ﻋﻤﯿﻖ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﻓﺮﻣﻮد] ‪) :‬‬
‫در اﺧﺒﺎر آﻣﺪه ﻛﮫ اول ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ آﻓﺮﯾﺪه ﻋﻘﻞ ﺑﻮد ‪ ,‬اﻟﺦ[) و از آن ﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ] ‪ ) :‬ﭘﺲ اﻗﺒﺎل‬
‫ﻋﻘﻞ ﻛﮫ ﻧﺴﺒﺖ وﺟﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﻤﯿﻊ ﺧﯿﺮ اﺳﺖ و اﻣﺘﺜﺎل اواﻣﺮش ازﯾﻦ روى اﺳﺖ ‪ ,‬و ادﺑﺎر ﻋﻘﻞ ﻛﮫ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﻰ و روى ﺑﺴﻮى ﺧﻮد آوردن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ ,‬ﻣﻨﺒﻊ ﺟﻤﯿﻊ ﺷﺮ اﺳﺖ و ارﺗﻜﺎب ﻧﻮاھﯿﺶ از اﯾﻦ روى‬
‫اﺳﺖ[) ‪.‬‬
‫ﻗﻮﻟﮫ ﻗﺪس ﺳﺮه ‪ :‬در اﺧﺒﺎر آﻣﺪه ﻛﮫ اول ﭼﯿﺰى ﻛﮫ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ آﻓﺮﯾﺪه ﻋﻘﻞ ﺑﻮد اﻟﺦ ﺟﻨﺎب ﺻﺪوق ﻗﺪس ﺳﺮه در‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎب ﻧﻮادر ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮه اﻟﻔﻘﯿﮫ ﻛﮫ آﺧﺮ اﺑﻮاب آن اﺳﺖ آورده اﺳﺖ ﻛﮫ ‪:‬‬
‫روى ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻦ اﺑﯿﮫ ﺟﻤﯿﻌﺎ ﻋﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻦ اﺑﯿﮫ ﻋﻦ ﺟﺪه ﻋﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ طﺎﻟﺐ‬
‫ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻋﻦ اﻟﻨﺒﻰ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ اﻧﮫ ﻗﺎل ‪ :‬ﯾﺎ ﻋﻠﻰ اوﺻﯿﻚ ﺑﻮﺻﯿﺔ ﻓﺎﺣﻔﻈﮭﺎ ﻓﻼ ﺗﺰال ﺑﺨﯿﺰ ﻣﺎ ﺣﻔﻈﺖ‬
‫وﺻﯿﺘﻰ ﯾﺎ ﻋﻠﻰ ان اول ﺧﻠﻖ ﺧﻠﻘﮫ ﷲ ﻋﺰ و ﺟﻞ اﻟﻌﻘﻞ ﻓﻘﺎل ﻟﮫ اﻗﺒﻞ ﻓﺎﻗﺒﻞ ﺛﻢ ﻗﺎل ﻟﮫ ادﺑﺮ ﻓﺎدﺑﺮ ﻓﻘﺎل و ﻋﺰﺗﻰ و ﺟﻼﻟﻰ‬
‫ﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ ﺧﻠﻘﺎ ھﻮ اﺣﺐ اﻟﻰ ﻣﻨﻚ ﺑﻚ آﺧﺬ و ﺑﻚ اﻋﻄﻰ و ﺑﻚ اﺛﯿﺐ و ﺑﻚ اﻋﺎﻗﺐ ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫ﺻﻔﺤﮫ ‪40 :‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺷﯿﺦ ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻗﺪس ﺳﺮه درﺑﺎب اﺑﻰ ﻋﺒﺪﷲ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺼﺎدق ﻋﻠﯿﮭﻤﺎ اﻟﺴﻼم از اﺑﻮاب اﻻﺋﻤﮫ‬
‫ﺟﻮاھﺮ ﺳﻨﯿﺔ ) ‪ ( 1‬ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ :‬ﻋﻦ ﻋﺪة ﻣﻦ اﺻﺤﺎﺑﻨﺎ ﻋﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺣﺪﯾﺪ ﻋﻦ‬
‫ﺳﻤﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﻣﮭﺮان ﻋﻦ اﺑﻰ ﻋﺒﺪﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻗﺎل ‪:‬‬
‫ان اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ اﻟﻌﻘﻞ ﻓﻘﺎل ﻟﮫ ادﺑﺮ ﻓﺎدﺑﺮ ﺛﻢ ﻗﺎل ﻟﮫ اﻗﺒﻞ ﻓﺎﻗﺒﻞ ﻓﻘﺎل ﷲ ﺧﻠﻘﺘﻚ ﺧﻠﻘﺎ ﻋﻈﯿﻤﺎ و ﻛﺮﻣﺘﻚ ﻋﻠﻰ ﺟﻤﯿﻊ‬
‫ﺧﻠﻘﻰ ‪ ,‬اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪ .‬و درﺑﺎب اﺑﻰ اﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻰ اﻟﺮﺿﺎ ﻋﻠﯿﮭﻤﺎ اﻟﺴﻼم ) ‪ ( 2‬ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﻋﻦ اﺑﻰ ﻋﺒﺪﷲ اﻟﻌﺎﺻﻤﻰ ﻋﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ ﻋﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺳﺒﺎط ﻋﻦ اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﺟﮭﻢ ﻋﻦ اﻟﺮﺿﺎ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻗﺎل‬
‫ان ﷲ ﺧﻠﻖ اﻟﻌﻘﻞ ﻓﻘﺎل ﻟﮫ اﻗﺒﻞ ﻓﺎﻗﺒﻞ و ﻗﺎل ﻟﮫ ادﺑﺮ ﻓﺎدﺑﺮ ﻓﻘﺎل و ﻋﺰﺗﻰ ﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ ﺷﯿﺌﺎ اﺣﺴﻦ ﻣﻨﻚ و اﺣﺐ اﻟﻰ ﻣﻨﻚ‬
‫ﺑﻚ آﺧﺬ و ﺑﻚ اﻋﻄﻰ ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اول و ﻟﻤﺎ ﻧﺪارد ‪ .‬و ﺛﻘﺔ اﻻﺳﻼم ﻛﻠﯿﻨﻰ در اول ﻛﺎﻓﻰ ﺑﺎﺳﻨﺎدش از اﺑﻰ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ :‬ﻟﻤﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ اﻟﻌﻘﻞ اﺳﺘﻨﻄﻘﮫ ﺛﻢ ﻗﺎل ﻟﮫ اﻗﺒﻞ ﻓﺎﻗﺒﻞ ﺛﻢ ﻗﺎل ﻟﮫ ادﺑﺮ ﻓﺎدﺑﺮ ﺛﻢ ﻗﺎل و ﻋﺰﺗﻰ و ﺟﻼﻟﻰ ﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ‬
‫ﺧﻠﻘﺎ ھﻮ اﺣﺐ اﻟﻰ ﻣﻨﻚ و ﻻ اﻛﻤﻠﺘﻚ اﻻ ﻓﯿﻤﻦ أﺣﺐ اﻣﺎ اﻧﻰ اﯾﺎك آﻣﺮ و اﯾﺎك اﻧﮭﻰ و اﯾﺎك اﻋﺎﻗﺐ و اﯾﺎك اﺛﯿﺐ ‪.‬‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 268‬طﺒﻊ ﺑﻤﺒﺌﻰ ‪.‬‬
‫‪ 2‬ص ‪. 289‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪41 :‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ و اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮ ﻟﻤﺎ دارد وﻟﻰ ﻟﻤﺎ ﻣﺜﻞ دﯾﮕﺮ ﻛﻠﻤﺎت و ﻟﻐﺎت دﯾﮕﺮ ﺟﻤﯿﻊ اﻟﺴﻨﮫ ھﻤﮕﻰ از ﻋﺎﻟﻢ‬
‫طﺒﯿﻌﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ اﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﻛﻠﻤﺎﺗﻰ ﺗﻜﻮﯾﻨﻰ ﻛﺘﺎب طﺒﯿﻌﺖ روازن و اﺷﺎرات و اﻣﺎراﺗﻰ ﺑﻤﻌﺎﻧﻰ و ﺣﻘﺎﯾﻖ‬
‫ﻣﺎوراى طﺒﯿﻌﺖ اﻧﺪ ﻧﮫ وﻋﺎى آﻧﮭﺎ ﭼﮫ آن اﻧﻮار ﻗﺎھﺮه و ﻣﻌﺎﻧﻰ اﻣﺮﯾﮫ ﻋﺎرى از ﻣﺎده و اﺣﻜﺎم آﻧﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﮫ آﻣﺪى در‬
‫ﻏﺮر و درر از ﺑﺮھﺎن ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ اﻣﺎم ﻋﻠﻰ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﺳﺌﻞ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻋﻦ اﻟﻌﺎﻟﻢ اﻟﻌﻠﻮى‬
‫ﻓﻘﺎل ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺻﻮر ﻋﺎﻟﯿﺔ ﻋﻦ اﻟﻤﻮاد ﺧﺎﻟﯿﺔ ﻋﻦ اﻟﻘﻮة و اﻻﺳﺘﻌﺪاد ) ﺻﻮر ﻋﺎرﯾﺔ ﻋﻦ اﻟﻤﻮاد ﻋﺎﻟﯿﺔ ﻋﻦ اﻟﻘﻮة و‬
‫اﻻﺳﺘﻌﺪاد خ ل ( اﻟﺦ ‪ ,‬و ظﺮف و ﻣﻈﺮوف ‪ ,‬و ﻏﺬاء و ﻣﻐﺘﺬى ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺴﺎﻧﺦ اﻧﺪ اﮔﺮﭼﮫ در ﻣﺎوراى طﺒﯿﻌﺖ ظﺮف‬
‫و ﻣﻈﺮوف ھﻢ ﺻﺎدق ﻧﯿﺴﺖ ﭼﮫ اﻧﯿﺎت ﻣﺤﻀﮫ و ﻣﺮﺳﻼت و ﻣﻄﻠﻘﺎت وﺟﻮدﯾﮫ اﻧﺪ و اﺗﺤﺎد ﻋﻠﻢ و ﻋﺎﻟﻢ و ﻣﻌﻠﻮم‬
‫اﺳﺖ ﺑﻠﻜﮫ اﺗﺤﺎد ھﻢ از ﺿﯿﻖ ﺗﻌﺒﯿﺮ اﺳﺖ و ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق اﺗﺤﺎد اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﻘﻮل ﺷﯿﺦ ﺷﺒﺴﺘﺮى ‪:‬‬
‫ﻋﺮوض و ﻗﺎﻓﯿﮫ ﻣﻌﻨﻰ ﻧﺴﻨﺠﺪ‬
‫ﺑﮭﺮ ظﺮﻓﻰ درو ﻣﻌﻨﻰ ﻧﮕﻨﺠﺪ‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻰ ھﺮﮔﺰ اﻧﺪر ﺣﺮف ﻧﺎﯾﺪ‬
‫ﻛﮫ ﺑﺤﺮ ﻗﻠﺰم اﻧﺪر ظﺮف ﻧﺎﯾﺪ‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺟﻨﺎب ﻛﻠﯿﻨﻰ ﻗﺪس ﺳﺮه در ﻛﺘﺎب ﻋﻘﻞ و ﺟﮭﻞ ﻛﺎﻓﻰ ﺑﺎﺳﻨﺎدش از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻛﮫ ﺣﺪﯾﺚ ﭼﮭﺎردھﻢ‬
‫آن اﺳﺖ رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ :‬ﻓﻘﺎل اﺑﻮ ﻋﺒﺪﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم آن ﷲ ﻋﺰ و ﺟﻞ ﺧﻠﻖ اﻟﻌﻘﻞ و ھﻮ اول ﺧﻠﻖ ﻣﻦ‬
‫اﻟﺮوﺣﺎﻧﯿﯿﻦ ﻋﻦ ﯾﻤﯿﻦ اﻟﻌﺮش ﻣﻦ ﻧﻮره ﻓﻘﺎل ﻟﮫ ادﺑﺮ ﻓﺎدﺑﺮ ﺛﻢ ﻗﺎل ﻟﮫ اﻗﺒﻞ ﻓﺎﻗﺒﻞ ﻓﻘﺎل ﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺧﻠﻘﺘﻚ ﺧﻠﻘﺎ‬
‫ﻋﻈﯿﻤﺎ و ﻛﺮﻣﺘﻚ ﺻﻔﺤﮫ ‪42 :‬‬
‫ﻋﻠﻰ ﺟﻤﯿﻊ ﺧﻠﻘﻰ ‪ ,‬اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪.‬‬
‫اﯾﻦ] ) اﻟﻌﻘﻞ و ھﻮ اول ﺧﻠﻖ ﻣﻦ اﻟﺮوﺣﺎﻧﯿﯿﻦ[) ھﻤﺎن اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ اﻟﻌﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺪوا از ﺟﻮاھﺮ ﺳﻨﯿﮫ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‬
‫اﯾﻢ ﺟﻨﺎب ﻣﺠﻠﺴﻰ رﺣﻤﺔ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ در اول ﻣﺮآة اﻟﻌﻘﻮل ﻓﺮﻣﻮد ‪:‬‬
‫ﺧﺒﺮ اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ اﻟﻌﻘﻞ ﻟﻢ اﺟﺪه ﻓﻰ اﻻﺧﺒﺎر اﻟﻤﻌﺘﺒﺮه ‪ ( 1 ) .‬در رواﯾﺘﻰ ﭼﻨﺎن ﻛﮫ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﯾﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ :‬اول‬
‫ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ اﻟﻌﻘﻞ ‪ ,‬و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ اﻟﻘﻠﻢ ‪ ,‬و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ ﻣﻠﻚ ﻛﺮوﺑﻰ ‪ ,‬و‬
‫در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ﻓﺮﻣﻮد ‪ :‬اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ ﻧﻮرى ‪ ,‬و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ اول ﻣﺎ‬
‫ﺧﻠﻖ ﷲ روﺣﻰ ‪ ,‬و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮ اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ ھﻮ اﻟﮭﻮ ‪ ,‬و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮ از روﺿﮫ ﻛﺎﻓﻰ رﺟﻠﻰ ﺷﺎﻣﻰ از‬
‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم از اوﻟﯿﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺪ ﮔﻔﺘﺎر اﻣﺎم ﺑﮫ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫ ﻣﻰ رﺳﺪ وﻟﻜﻨﮫ اذ ﻻ ﺷﻰء ﻏﯿﺮه و ﺧﻠﻖ‬
‫اﻟﺸﻰء اﻟﺬى ﺟﻤﯿﻊ اﻻﺷﯿﺎء ﻣﻨﮫ و ھﻮ اﻟﻤﺎء اﻟﺬى ﺧﻠﻖ اﻻﺷﯿﺎء ﻣﻨﮫ ‪ ,‬اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪ .‬و ﻧﯿﺸﺎﺑﻮرى در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻏﺮاﺋﺐ‬
‫اﻟﻘﺮآن در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮره ن واﻟﻘﻠﻢ آورده اﺳﺖ اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ ﺟﻮھﺮة اﻟﺦ ‪.‬‬
‫و در اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﻗﺎل ‪ ,‬ﻗﺎل رﺳﻮل ﷲ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ان اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ‬
‫اﻟﻘﻠﻢ و اﻟﺤﻮت ‪ ,‬اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪.‬‬
‫و اﺣﺎدﯾﺚ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ اوﺻﺎف و ﻧﻌﻮت ﯾﻚ ﭼﯿﺰﻧﺪ و اﺳﺎﻣﻰ ﯾﻚ ﻣﺴﻤﻰ‬
‫اﻧﺪ ﻛﮫ ﺑﮫ اﻋﺘﺒﺎرات‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 7‬ج ‪ , 1‬ﭼﺎپ ﺳﻨﮕﻰ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪43 :‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ھﺮ اﺳﻤﻰ ﺑﮫ ﺻﻔﺘﻰ و ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ اﺷﺎرت دارد ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻮ اﺣﻮل ﻣﺴﻤﻰ ﺟﺰ ﯾﻜﻰ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫اﮔﺮ ﭼﮫ ﻣﺎ ﺑﺴﻰ اﺳﻤﺎ ﻧﮭﺎدﯾﻢ‬
‫ﻋﻼﻣﮫ دھﺪار در ﺑﯿﺎن اﻗﺒﺎل و ادﺑﺎر ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ ﻋﻘﻞ ﺑﺴﯿﺎر دﻗﺖ ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻛﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﻤﮭﯿﺪى ﻟﻄﯿﻒ و‬
‫ﺷﮕﻔﺖ در ﻣﺴﺌﻠﮫ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﺳﺖ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ را ﻣﺤﻤﻞ ھﺎى دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ھﻤﺎن ﭘﺎﯾﮫ ﺑﻠﻨﺪ ﺗﻔﺴﯿﺮ و‬
‫ﺷﺮح دھﺪار اﺳﺖ ‪ ,‬آرى ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻔﺮاى اﻟﮭﻰ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮاى ﺧﻮاص در ﺻﺪق ﻣﻘﺎم ﺷﺎﻣﺦ وﻻﯾﺖ اﻟﮭﯿﮫ آﻧﺎن‬
‫ﺧﻮد ﻣﻌﺠﺰه اى ﺑﺎھﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ان اول ﺧﻠﻖ ﺧﻠﻘﮫ ﷲ ﻋﺰ و ﺟﻞ اﻟﻌﻘﻞ را ﻛﮫ از ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﯾﻢ از ﻧﺴﺨﮫ اى ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﯾﻢ ﻛﮫ از‬
‫ﺑﺪو ﺗﺎ ﺧﺘﻢ آن در ﻣﺤﻀﺮ ﻣﺒﺎرك ﺟﻨﺎب ﺷﯿﺦ ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻰ ﻗﺪس ﺳﺮه ﺻﺎﺣﺐ وﺳﺎﺋﻞ ‪ ,‬ﻗﺮاﺋﺖ و ﻣﻘﺎﺑﻠﮫ ﺗﺤﻘﯿﻘﻰ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و آﺧﺮ آن ﺑﮫ ﺧﻂ ﻣﺒﺎرك آن ﺟﻨﺎب ﺑﮫ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﻣﺰﯾﻦ اﺳﺖ ‪ :‬ﺑﺴﻢ ﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ اﻧﮭﺎه ﻗﺮاﺋﺔ و‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎ اﻟﻤﻮﻟﻰ اﻟﺠﻠﯿﻞ اﻟﻔﺎﺿﻞ اﻟﺼﺎﻟﺢ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﻦ اﻟﻤﻮﻟﻰ اﻻﺟﻞ اﻟﻔﺎﺿﻞ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺼﯿﺮ و‬
‫ﻗﺪ اﺟﺰت رواﯾﺔ ﺟﻤﯿﻊ ﻛﺘﺐ اﻟﺤﺪﯾﺚ ﻋﻨﻰ ﻋﻦ ﻣﺸﺎﯾﺨﻰ ﺑﺎﻟﻄﺮق اﻟﻤﻌﺮوﻓﺔ اﻟﻤﺬﻛﻮرة ﻓﻰ ﻣﺤﻠﮭﺎ و اﻻﺳﺎﻧﯿﺪ اﻟﻤﺘﺼﻠﺔ‬
‫ﺑﺎﺻﺤﺎب اﻟﻌﺼﻤﺔ ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم ﺣﺮ ره ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﺤﺮ اﻟﻌﺎﻣﻠﻰ ﻓﻰ ﻧﺼﻒ ﺷﮭﺮ ﺑﯿﻊ اﻻول ﺳﻨﮫ ‪. 1102‬‬
‫ﻏﺮض از اﯾﻦ ﺗﺄﻛﯿﺪ و اﺑﺮام اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﭼﻮن ﻣﺜﻞ ﺟﻨﺎب‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪44 :‬‬
‫ﻣﺠﻠﺴﻰ ﻗﺪس ﺳﺮه در ﻣﺮآة اﻟﻌﻘﻮل در ورود اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ اﻟﻌﻘﻞ دﻏﺪﻏﮫ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ‪ ,‬ﻻزم دﯾﺪه اﯾﻢ ﻛﮫ ﻣﺎﺧﺬ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد آن را ﺑﮫ ﻋﺮض ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﻢ ‪ .‬ﺗﺬﯾﯿﻞ ‪ :‬ﻏﺮض ﻣﺎ از اﯾﻦ ﺗﺬﯾﯿﻞ اﺷﺎره ﺑﮫ ﻣﻄﻠﺒﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺮ ﭼﻨﺪ از ﺣﺮﯾﻢ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع رﺳﺎﻟﮫ ﺧﺎرج اﺳﺖ وﻟﻰ در ﺑﯿﺎن ﺣﺪﯾﺚ اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﷲ اﻟﻌﻘﻞ اھﻤﯿﺘﻰ ﺑﺴﺰا دارد ‪ ,‬و آن اﯾﻦ ﻛﮫ در ﻛﺘﺐ‬
‫اﺳﺎطﯿﻦ ﻋﺮﻓﺎن اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﺟﺰ اول ﻣﺎ ﺻﺪر اﺳﺖ و اول ﻣﺎ ﺻﺪر ﻣﻘﺪم ﺑﺮ اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ اﺳﺖ ‪ .‬و از ﺑﺮﺧﻰ رواﯾﺎت‬
‫اھﻞ ﺑﯿﺖ وﺣﻰ ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺼﻠﻮة و اﻟﺴﻼم ھﻤﯿﻦ دﻗﯿﻘﮫ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﮫ ظﻮاھﺮ رواﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪدى ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻜﺘﮫ‬
‫ﻋﻠﯿﺎ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ‪ ,‬و ﺑﺮاى ﻣﺘﻀﻠﻊ در ﻓﮭﻢ ﺻﺤﻒ ﻣﻄﮭﺮه ﻋﺎرﻓﯿﻦ ﺑﺎہﻠﻟ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻌﺎرف آﻧﺎن ﺑﺎطﻦ‬
‫وﻻﯾﺖ اﺳﺖ و اﺷﺎرات آﻧﺎن ﺑﺸﺎراﺗﻰ از اﺳﺮار و ﺑﻄﻮن آﯾﺎت و رواﯾﺎت اﺳﺖ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﺎرف ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺣﻘﯿﻘﻰ اﺳﺖ و ﺑﮫ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﻟﭙﺬﯾﺮ ﻣﻌﻠﻢ ﺛﺎﻧﻰ ﻓﺎراﺑﻰ در آﺧﺮ ﻛﺘﺎب ﺗﺤﺼﯿﻞ اﻟﺴﻌﺎدة ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺣﻘﯿﻘﻰ اﻣﺎم‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﮫ ﺑﯿﺎن ﺑﺮھﺎن اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﺑﮫ ﻣﺒﻨﺎى ﺣﻜﯿﻢ ﻣﻰ ﭘﺮدازﯾﻢ و ﭘﺲ از آن ﺑﮫ ﺑﯿﺎن اول ﻣﺎ ﺻﺪر ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻋﺎرف ‪:‬‬
‫در ﻛﺘﺐ ﻋﻘﻠﯿﮫ ﻣﺒﺮھﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ اﻟﻮاﺣﺪ ﻻ ﯾﺼﺪر ﻣﻨﮫ اﻻواﺣﺪ ‪ ,‬اﯾﻦ واﺣﺪ ﻣﺼﺪر ‪ ,‬واﺣﺪ ﺣﻘﯿﻘﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺴﯿﻂ‬
‫اﻟﺤﻘﯿﻘﮫ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﻰ از ﺗﻤﺎم ﺟﮭﺎت واﺣﺪ اﺳﺖ و ﺑﮫ ھﯿﭻ ﻧﺤﻮ ﺗﻜﺜﺮ و اﺟﺰاﺋﻰ ﻧﺪارد ‪ :‬ﻧﮫ اﺟﺰاى ﺧﺎرﺟﻰ ﭼﻮن‬
‫ﺗﺠﺰﯾﮫ ﻣﺮﻛﺒﺎت ﺑﮫ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﺑﺴﺎﺋﻂ ‪ ,‬و ﺗﺠﺰﯾﮫ ﻋﻘﺎﻗﯿﺮ و ﻣﻌﺠﻮﻧﺎت و اطﺮﯾﻔﻼت ﺑﮫ ﻣﻔﺮدات ‪ ,‬و ﺗﺠﺰﯾﮫ ﺟﺴﻢ ﺑﮫ‬
‫ﻣﺎده و ﺻﻮرت ‪,‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪45 :‬‬
‫و ﻧﮫ اﺟﺰاى ﻣﻘﺪارى و ﻋﺪدى ﻛﮫ در ﻛﻢ ﻣﺘﺼﻞ و ﻣﻨﻔﺼﻞ ﺟﺎرى اﺳﺖ ‪ ,‬و ﻧﮫ اﺟﺰاى ذھﻨﻰ ﻛﮫ ﺟﻨﺲ و ﻓﺼﻞ اﺳﺖ و‬
‫اﺟﺰاى اﻋﺘﺒﺎرى ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻤﻜﻦ ﺑﮫ وﺟﻮد و ﻣﺎھﯿﺖ اﺳﺖ ‪ ,‬و ﻧﮫ دﯾﮕﺮ اﺟﺰاى ﻣﻮھﻮم و ﻣﺘﺼﻮر ﻣﻄﻠﻘﺎ ‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ رﺋﯿﺲ در ﻓﺼﻞ ﯾﺎزدھﻢ ﻧﻤﻂ ﭘﻨﺠﻢ اﺷﺎرات در ﺑﯿﺎن ﻗﺎﻋﺪه اﻟﻮاﺣﺪ ﻻ ﯾﺼﺪر ﻋﻨﮫ اﻻ واﺣﺪ ﺑﺤﺚ ﻛﺮده اﺳﺖ و‬
‫ﻋﻨﻮان آن را ﺗﻨﺒﯿﮫ ﻗﺮار داده اﺳﺖ ‪ ,‬ﺧﻮاﺟﮫ در ﺷﺮح آن ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ‪:‬‬
‫ﯾﺮﯾﺪ ﺑﯿﺎن ان اﻟﻮاﺣﺪ اﻟﺤﻘﯿﻘﻰ ﻻ ﯾﻮﺟﺐ ﻣﻦ ﺣﯿﺚ ھﻮ واﺣﺪ اﻻﺷﯿﺎ واﺣﺪا ﺑﺎﻟﻌﺪد و ھﺬا اﻟﺤﻜﻢ ﻗﺮﯾﺐ ﻣﻦ اﻟﻮﺿﻮح و‬
‫ﻟﺬﻟﻚ و ﺳﻢ اﻟﻔﺼﻞ ﺑﺎﻟﺘﻨﺒﯿﮫ و اﻧﻤﺎ ﻛﺜﺮت ﻣﺪاﻓﻌﺔ اﻟﻨﺎس اﯾﺎه ﻻﻏﻔﺎﻟﮭﻢ ﻣﻌﻨﻰ اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺤﻘﯿﻘﯿﺔ ‪ .‬و ﻣﺎ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ اﻧﺪازه‬
‫در ﻋﻨﻮان و ﺑﺮھﺎن اﺻﻞ ﻗﺎﻋﺪه اﻟﻮاﺣﺪ اﻛﺘﻔﺎء ﻣﻰ ﻛﻨﯿﻢ ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺘﻔﺮع ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﮫ ﺻﺎدر ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﻘﻞ ﻣﺠﺮد‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺴﯿﻂ ﻋﯿﻨﻰ ﺧﺎرﺟﻰ اﺳﺖ و ﯾﻜﻰ از ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺑﺴﯿﻂ در ﺻﺤﻒ آﻧﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺠﺮد ﻣﺎوراى طﺒﯿﻌﻰ اﺳﺖ و‬
‫اﮔﺮ ﺗﺮﻛﯿﺒﻰ در آن ﺗﻮھﻢ ﺷﻮد ﺑﻠﺤﺎظ ذھﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ اﻋﺘﺒﺎر ذھﻦ ‪ ,‬آن را ﺗﺮﻛﯿﺒﻰ از ﺟﻨﺲ و ﻓﺼﻞ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﭼﻨﺎن‬
‫ﻛﮫ ﺑﺴﺎﺋﻂ ﻣﺎدى ﻣﺜﻼ اﻟﻮان را ‪ ,‬و ﯾﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﻛﮫ] ) ﻛﻞ ﻣﻤﻜﻦ زوج ﺗﺮﻛﯿﺒﻰ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﻦ وﺟﻮد و ﻣﺎھﯿﺔ[) و اﯾﻦ‬
‫ﻋﻘﻞ ﻛﮫ ﺻﺎدر اول اﺳﺖ ‪ ,‬ﻋﻘﻞ ﻛﻞ و ﻣﺒﺪأ ﺳﺎﺋﺮ اﺷﯿﺎ اﺳﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﻛﮫ اذا ﻛﺎن اﻟﻌﻘﻞ ﻛﺎن اﻻﺷﯿﺎء ‪.‬‬
‫و ﺟﺰ ﻋﻘﻞ ‪ ,‬ﻣﻤﻜﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ ﻣﻮﺟﻮد دﯾﮕﺮ ﺻﺎدر اول ﺑﺎﺷﺪ ‪ ,‬ﭼﮫ ﺻﻔﺤﮫ ‪46 :‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻔﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻔﺲ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺠﺮدى اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﻠﺤﺎظ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺑﺪن و ﺗﺪﺑﯿﺮ در آن ﻋﻨﻮان ﻧﻔﺲ ﺑﺮ او طﺎرى ﻣﻰ ﺷﻮد‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫و ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮدى ھﺮ ﭼﻨﺪ در ﻣﻘﺎم ذاﺗﺶ ﻣﺠﺮد اﺳﺖ اﻣﺎ در ﻣﻘﺎم ﻓﻌﻞ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺑﺪن دارد ﺧﻮاه ﻧﻔﺲ ﻛﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﮫ‬
‫ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﻛﻞ ﻋﺎﻟﻢ اﺟﺴﺎم دارد ‪ ,‬و ﺧﻮاه ﻧﻔﻮس ﻧﺎطﻘﮫ ﺟﺰﺋﯿﮫ ﻛﮫ ھﺮ ﯾﻚ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺑﺪﻧﻰ ﺧﺎص دارد ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻧﻔﺲ‬
‫ﺻﺎدر اول ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ وﺻﻒ ﻋﻨﻮاﻧﻰ ﻧﻔﺲ ﻻزم آﯾﺪ ﻛﮫ ﺻﺎدر اول ﻛﺜﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻜﻰ ذات ﻧﻔﺲ و دﯾﮕﺮ ﺑﺪن او و اﯾﻦ‬
‫ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺻﺎدر اول ﻣﻤﻜﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺴﻢ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن ﺟﺴﻢ ﻣﺮﻛﺐ از دو ﻣﺒﺪأ ﺧﻮد ﺑﻨﺎم ھﯿﻮﻟﻰ و ﺻﻮرت اﺳﺖ‬
‫‪ ,‬ﭘﺲ ﻻزم آﯾﺪ ﻛﮫ از ﻓﺎﻋﻠﻰ آن ﭼﻨﺎن اﻋﻨﻰ ﻣﻌﻄﻰ وﺟﻮدى ﻛﮫ واﺣﺪ ﺣﻘﯿﻘﻰ اﺳﺖ ﻛﺜﯿﺮ ﺻﺎدر ﮔﺮدد و اﯾﻦ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‬
‫‪ .‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺻﺎدر اول ھﯿﻮﻟﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ زﯾﺮا ھﯿﻮﻟﻰ ﻗﻮه ﻣﺤﺾ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﻰ آن ﻣﺎده ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻛﮫ‬
‫ﺟﻮھﺮى ﻏﯿﺮ ﻣﺤﺴﻮس ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﻌﺎل اﺳﺖ ﻧﮫ ﺻﻮرت ﺟﺴﻤﯿﮫ ﻛﮫ ﺻﻮرت ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎده اﺳﺖ ‪ ,‬و ﻗﻮه ﻣﺤﺾ ﺑﺪون‬
‫ﺻﻮرت ﺟﺴﻤﯿﮫ ﺗﺤﻘﻖ و ﺣﺼﻮل ﻧﻤﻰ ﯾﺎﺑﺪ ﭼﮫ ھﯿﻮﻟﻰ در وﺟﻮدش ﻣﺤﺘﺎج ﺑﮫ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﻛﮫ ﺻﻮرت در‬
‫ﺗﺸﺨﺺ ﺧﻮد ﻣﺤﺘﺎج ﺑﮫ ھﯿﻮﻟﻰ اﺳﺖ ﻧﮫ در وﺟﻮدش ‪ ,‬و اﯾﻦ ﺗﻼزم ﺑﯿﻦ ھﯿﻮﻟﻰ و ﺻﻮرت ﺑﺤﺴﺐ ﺗﺤﻘﻖ ﺧﺎرﺟﻰ‬
‫آﻧﮭﺎ اﺳﺖ ﻛﮫ اﻧﻔﻜﺎك آﻧﺪو را از ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﻧﺸﺎﯾﺪ ‪ ,‬ﭘﺲ اﮔﺮ ھﯿﻮﻟﻰ ﺻﺎدر ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺎدر اول در ﺧﺎرج‬
‫ﻣﺮﻛﺐ ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺎﻋﺪه اﻟﻮاﺣﺪ ﺑﺎطﻞ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺻﺎدر اول ﺻﻮرت ﺟﺴﻤﯿﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪47 :‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا ﺑﮫ ﺣﻜﻢ ﺗﻼزم ﺑﯿﻦ ھﯿﻮﻟﻰ و ﺻﻮرت در ﺧﺎرج ﻻزم آﯾﺪ ﻛﮫ ﺻﺎدر اول ﻣﺮﻛﺐ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺻﺎدر اول ﻋﺮض ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﻻزم آﯾﺪ ﻛﮫ از واﺣﺪ ﺑﺤﺖ و ﺑﺴﯿﻂ ﻛﺜﯿﺮ ﺻﺎدر ﺷﻮد ﭼﮫ اﯾﻦ ﻛﮫ ﻋﺮض‬
‫در وﺟﻮد ﺧﻮد ﻣﺤﺘﺎج ﺑﮫ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ و ﻣﻮﺿﻮع آن ﺟﺴﻢ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺮﻛﺐ از ﻣﺎده و ﺻﻮرت اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺻﺎدر اول ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺒﺪأ ﺳﺎﺋﺮ اﺷﯿﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺎل اﯾﻦ ﻛﮫ ھﯿﭻ ﯾﻚ از ﻋﺮض و ھﯿﻮﻟﻰ و ﺻﻮرت و ﺟﺴﻢ ﺑﻠﻜﮫ ﻧﻔﺲ‬
‫ھﻢ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺒﺪأ ﺳﺎﺋﺮ اﺷﯿﺎ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻰ ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﯾﻢ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻮن اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻣﺬﻛﻮره ﺑﺎطﻞ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻋﻘﻞ ﻣﺠﺮد ﺻﺎدر اول ﺑﺎﺷﺪ ‪ ,‬و داﻧﺴﺘﻰ ﻛﮫ اﯾﻦ ﺣﻜﻢ ﺣﻜﻤﺎء ﻣﻤﻀﻰ و ﻣﻌﺎﺿﺪ ﺷﺮع اﻧﻮر اﺳﺖ ‪ ,‬و ﺑﻘﻮل‬
‫ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﮭﯿﻦ در اﺳﺮار اﻻﯾﺎت ‪ :‬ﺗﺒﺎ ﻟﻔﻠﺴﻔﺔ ﻻ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻨﮭﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﺸﺮع ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﺳﺨﻨﻰ ﺑﮫ اﺟﻤﺎل در اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﻛﮫ ﺣﻜﯿﻢ و ﻋﺎرف ھﺮ دو ﺑﺪان ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻛﺮده اﻧﺪ اﻣﺎ اول ﻣﺎ ﺻﺪر ﺣﻘﯿﻘﺘﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﯾﻜﻰ از ﺷﺌﻮن و ﺗﻌﯿﻦ ھﺎى آن اﺳﺖ ‪ ,‬و ﻛﻠﻤﮫ ﺧﻠﻖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﻰ ﺧﻮد دﻟﯿﻞ ﻗﺎطﻊ و ﺷﺎھﺪ‬
‫ﺻﺎدق اﺳﺖ ﭼﮫ ﺧﻠﻖ ﺗﻘﺪﯾﺮ و اﻧﺪازه اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ‪ ,‬اﺑﻦ ﺟﻮزى درﺑﺎب اﻟﺨﻠﻖ از ﻛﺘﺎب ﻧﺰھﺔ‬
‫اﻻﻋﯿﻦ اﻟﻨﻮاظﺮ ﻓﻰ ﻋﻠﻢ اﻟﻮﺟﻮه و اﻟﻨﻈﺎﺋﺮ آورده اﺳﺖ ‪ :‬ﻗﯿﻞ اﻟﺨﻠﻖ ‪ :‬اﻻﯾﺠﺎد ﻋﻠﻰ ﺗﻘﺪﯾﺮ و ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ ,‬ﻗﺎل اﺑﻦ ﻗﺘﯿﺒﺔ ‪:‬‬
‫اﺻﻞ اﻟﺨﻠﻖ اﻟﺘﻘﺪﯾﺮ ‪ ,‬ﻗﺎل زھﯿﺮ ‪:‬‬
‫و ﻻﻧﺖ ﺗﻔﺮى ﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻌﺾ‬
‫اﻟﻘﻮم ﯾﺨﻠﻖ ﺛﻢ ﻻ ﯾﻔﺮى‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪48 :‬‬
‫و ﻗﺎل اﺑﻦ ﻓﺎرس ‪ :‬ﯾﻘﺎل ﺧﻠﻘﺖ اﻻدﯾﻢ ﻟﻠﺴﻘﺎء ‪ :‬اذا ﻗﺪرﺗﮫ ‪ ,‬اﻧﺘﮭﻰ ﻣﺎ اردﻧﺎ ﻧﻘﻠﮫ ﻣﻦ اﻟﻨﺰھﺔ ‪.‬‬
‫و ﻓﻰ ﺟﻤﮭﺮة اﻟﻠﻐﺔ ﻟﻼزدى ‪ :‬ﺧﻠﻘﺖ اﻟﺸﻰ اذا ﻗﺪرﺗﮫ ‪ ,‬و اﻧﺸﺪ ﻟﺰھﯿﺮ ﺑﻦ اﺑﻰ ﺳﻠﻤﻰ ‪ :‬و ﻻﻧﺖ ﺗﻔﺮى اﻟﺒﯿﺖ ‪.‬‬
‫و ﻓﻰ ﺻﺤﺎح اﻟﺠﻮھﺮى ‪ :‬اﻟﺨﻠﻖ ‪ :‬اﻟﺘﻘﺪﯾﺮ ‪ ,‬ﯾﻘﺎل ﺧﻠﻘﺖ اﻻدﯾﻢ اذا ﻗﺪرﺗﮫ ﻗﺒﻞ اﻟﻘﻄﻊ و ﻣﻨﮫ ﻗﻮل زھﯿﺮ ‪ :‬و ﻻﻧﺖ ﺗﻔﺮى‬
‫اﻟﺒﯿﺖ ‪ ,‬و ﻗﺎل اﻟﺤﺠﺎج ﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﻻﻓﺮﯾﺖ و ﻻ وﻋﺪت اﻻوﻓﯿﺖ ‪.‬‬
‫و ﻓﻰ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻄﺮﯾﺤﻰ ‪ :‬ﻗﻮﻟﮫ ھﻮ ﷲ اﻟﺨﺎﻟﻖ اﻟﺒﺎرىء اﻟﻤﺼﻮر ‪ ,‬ﻓﺎﻟﺨﺎﻟﻖ ھﻮ اﻟﻤﻘﺪر ﻟﻤﺎ ﯾﻮﺟﺪه ‪ ,‬و اﻟﺒﺎرى ھﻮ اﻟﻤﻤﯿﺰ‬
‫ﺑﻌﻀﮫ ﻋﻦ ﺑﻌﺾ ﺑﺎﻻﺷﻜﺎل اﻟﻤﺨﺘﻠﻔﺔ ‪ ,‬و اﻟﻤﺼﻮر ‪ :‬اﻟﻤﻤﺜﻞ ‪ .‬ﻗﺎل ﺑﻌﺾ اﻻﻋﻼم ‪ :‬ﻗﺪ ﯾﻈﻦ ان اﻟﺨﺎﻟﻖ و اﻟﺒﺎرىء و‬
‫اﻟﻤﺼﻮر اﻟﻔﺎظ ﻣﺘﺮادﻓﺔ و ان اﻟﻜﻞ ﯾﺮﺟﻊ اﻟﻰ اﻟﺨﻠﻖ و اﻻﺧﺘﺮاع و ﻟﯿﺲ ﻛﺬﻟﻚ ﺑﻞ ﻛﻞ ﻣﺎ ﯾﺨﺮج ﻣﻦ اﻟﻌﺪم اﻟﻰ اﻟﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻔﺘﻘﺮ اﻟﻰ ﺗﻘﺪﯾﺮه اوﻻ و اﯾﺠﺎده ﻋﻠﻰ وﻓﻖ اﻟﺘﻘﺪﯾﺮ ﺛﺎﻧﯿﺎ ‪ ,‬واﻟﻰ اﻟﺘﺼﻮﯾﺮ ﺑﻌﺪ اﻻﯾﺠﺎد ﺛﺎﻟﺜﺎ ﻓﺎہﻠﻟ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﻦ ﺣﯿﺚ‬
‫ھﻮ ﻣﻘﺪر ‪ ,‬و ﺑﺎرىء ﻣﻦ ﺣﯿﺚ ھﻮ ﻣﺨﺘﺮع و ﻣﻮﺟﺪ ‪ ,‬و ﻣﺼﻮر ﻣﻦ ﺣﯿﺚ اﻧﮫ ﻣﺮﺗﺐ ﺻﻮر اﻟﻤﺨﺘﺮﻋﺎت اﺣﺴﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫‪.‬‬
‫از ﺑﯿﺎﻧﻰ ﻛﮫ ﺗﻘﺪﯾﻢ داﺷﺘﯿﻢ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﮫ ﻣﻔﺎد ﺣﺪﯾﺚ اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ اول ﻣﻮﺟﻮدى ﻛﮫ ﺑﮫ ﺧﻠﻖ‬
‫و ﺗﻘﺪﯾﺮ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ ‪ ,‬ﻋﻘﻞ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺧﻠﻖ و ﺗﻘﺪﯾﺮ در اول ﻣﺎ ﺻﺪر ﻧﯿﺴﺖ و اﮔﺮ در اﻟﺴﻨﮫ ﺣﻜﻤﺎء آﻣﺪه اﺳﺖ اول‬
‫اﻟﺼﻮادر ھﻮاﻟﻌﻘﻞ اﻻول آن را ﺗﺄوﯾﻠﻰ دﻗﯿﻖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﮭﯿﻦ در ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﻧﮭﻢ ﻣﺮﺣﻠﮫ ﺷﺸﻢ اﺳﻔﺎر ﻛﮫ‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪49 :‬‬
‫در ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ :‬و ﻗﻮل اﻟﺤﻜﻤﺎء ان اول اﻟﺼﻮادر ھﻮ اﻟﻌﻘﻞ اﻻول ﺑﻨﺎء ﻋﻠﻰ ان‬
‫اﻟﻮاﺣﺪ ﻻ ﯾﺼﺪر ﻋﻨﮫ اﻻ اﻟﻮاﺣﺪ ﻛﻼم ﺟﻤﻠﻰ ﺑﺎﻟﻘﯿﺎس اﻟﻰ اﻟﻤﻮﺟﻮدات اﻟﻤﺘﻌﯿﻨﺔ اﻟﻤﺘﺒﺎﺋﻨﺔ اﻟﻤﺘﺨﺎﻟﻔﺔ اﻻﺛﺎر ﻓﺎﻻوﻟﯿﺔ‬
‫ھﯿﮭﻨﺎ ﺑﺎﻟﻘﯿﺎس اﻟﻰ ﺳﺎﯾﺮ اﻟﺼﻮادر اﻟﻤﺘﺒﺎﺋﻨﺔ اﻟﺬوات و اﻟﻮﺟﻮدات و اﻻﻓﻌﻨﺪ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻟﺬھﻦ اﻟﻌﻘﻞ اﻻول اﻟﻰ وﺟﻮد ﻣﻄﻠﻖ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫و ﻣﺎھﯿﺔ ﺧﺎﺻﺔ وﺟﮭﺔ ﻧﻘﺺ و اﻣﻜﺎن ‪ ,‬ﺣﻜﻤﻨﺎ ﺑﺎن اول ﻣﺎ ﯾﻨﺸﺄ ھﻮ اﻟﻮﺟﻮد اﻟﻤﻄﻠﻖ اﻟﻤﻨﺒﺴﻂ و ﯾﻠﺰﻣﮫ ﺑﺤﺴﺐ ﻛﻞ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﺔ ﻣﺎھﯿﺔ ﺧﺎﺻﺔ و ﺗﻨﺰل ﺧﺎص ﯾﻠﺤﻘﮫ اﻣﻜﺎن ﺧﺎص ‪ .‬ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ ﻗﻮﻧﺮى در ﻛﺘﺎب ﺷﺮﯾﻒ ﻧﺼﻮص در ﻧﺼﻰ ﻛﮫ‬
‫ﻗﺒﻞ از آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺺ آن و ﻣﻌﻨﻮن ﺑﮫ اﯾﻦ ﻋﻨﻮان اﺳﺖ ‪ :‬ﻧﺺ ﺷﺮﯾﻒ و ھﻮ ﻣﻦ اﻋﻈﻢ اﻟﻨﺼﻮص اﻋﻠﻢ ان اﻟﺤﻖ ھﻮ‬
‫اﻟﻮﺟﻮد اﻟﺦ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﺤﻖ ﺳﺒﺤﺎﻧﮫ و ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻣﻦ ﺣﯿﺚ وﺣﺪة وﺟﻮده ﻟﻢ ﯾﺼﺪر ﻋﻨﮫ اﻻ واﺣﺪ ﻻﺳﺘﺤﺎﻟﺔ اظﮭﺎر اﻟﻮاﺣﺪ و اﯾﺠﺎده ﻣﻦ ﺣﯿﺚ‬
‫ﻛﻮﻧﮫ واﺣﺪا ﻣﺎ ھﻮ اﻛﺜﺮ ﻣﻦ واﺣﺪ ﻟﻜﻦ ذﻟﻚ اﻟﻮاﺣﺪ ﻋﻨﺪﻧﺎ ھﻮ اﻟﻮﺟﻮد اﻟﻌﺎم اﻟﻤﻔﺎض ﻋﻠﻰ اﻋﯿﺎن اﻟﻤﻜﻮﻧﺎت و ﻣﺎ وﺟﺪ‬
‫ﻣﻨﮭﺎ و ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻣﻤﺎ ﺳﺒﻖ اﻟﻌﻠﻢ ﺑﻮﺟﻮده و ھﺬا اﻟﻮﺟﻮد ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ اﻟﻘﻠﻢ اﻻﻋﻠﻰ اﻟﺬى ھﻮ اول ﻣﻮﺟﻮد اﻟﻤﺴﻤﻰ‬
‫اﯾﻀﺎ ﺑﺎﻟﻌﻘﻞ اﻻول و ﺑﯿﻦ ﺳﺎﺋﺮ اﻟﻤﻮﺟﻮدات اﻟﺦ ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ در ﻣﻔﺘﺎح ) ‪ ( 1‬ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬اﻟﺤﻖ ﺳﺒﺤﺎﻧﮫ و ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻟﻢ ﯾﺼﺪر ﻋﻨﮫ ﻟﻮﺣﺪﺗﮫ اﻟﺤﻘﯿﻘﺔ اﻟﺬاﺗﯿﮫ اﻻ اﻟﻮاﺣﺪ ﻓﺬﻟﻚ اﻟﻮاﺣﺪ‬
‫ﻋﻨﺪ اھﻞ اﻟﻨﻈﺮ ھﻮ اﻟﻘﻠﻢ اﻻﻋﻠﻰ اﻟﻤﺴﻤﻰ ﺑﺎﻟﻌﻘﻞ اﻻول ‪ ,‬و ﻋﻨﺪﻧﺎ اﻟﻮﺟﻮد اﻟﻌﺎم اﻟﻤﻔﺎض‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 70‬ﻣﺼﺒﺎح اﻻﻧﺲ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪50 :‬‬
‫ﻋﻠﻰ اﻋﯿﺎن اﻟﻤﻜﻮﻧﺎت ﻣﺎ ﺳﺒﻖ اﻟﻌﻠﻢ ﺑﻮﺟﻮده ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻛﻼم ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ ﻗﻮﻧﺮى ﻧﺺ ﺻﺮﯾﺢ اھﻞ ﻋﺮﻓﺎن در ﻓﺮق ﻣﯿﺎن اول ﻣﺎ ﺻﺪر و اول ﻣﺎ ﺧﻠﻖ اﺳﺖ ‪ .‬و ﺧﻼﺻﮫ‬
‫ﺑﺤﺚ ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﮭﯿﻦ در ﻓﺼﻞ ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺮﺣﻠﮫ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل اﺳﻔﺎر ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺻﺪر ﻗﻮﻧﺮى اﻓﺎده ﻓﺮﻣﻮد ‪.‬‬
‫اﯾﻦ وﺟﻮد ﻣﻨﺒﺴﻂ را ﻛﮫ ﺻﺎدر ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺳﺖ ﻋﻤﺎء ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ ,‬در ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ ) ‪ ( 1‬ﺑﺎﺳﻨﺎدش از اﺑﻰ رزﯾﻦ ﻋﻘﯿﻠﻰ‬
‫رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﻗﺎل ‪ :‬ﻗﻠﺖ ﯾﺎ رﺳﻮل ﷲ اﯾﻦ ﻛﺎن رﺑﻨﺎ ﻗﺒﻞ ان ﯾﺨﻠﻖ ﺧﻠﻘﮫ ؟‬
‫ﻗﺎل ‪ :‬ﻛﺎن ﻓﻰ ﻋﻤﺎء ﻣﺎ ﺗﺤﺘﮫ ھﻮاء و ﻣﺎﻓﻮﻗﮫ ھﻮا و ﻣﺎ ﺛﻢ ﺧﻠﻖ ‪ ,‬ﻋﺮﺷﮫ ﻋﻠﻰ اﻟﻤﺎء ‪.‬‬
‫و ﻓﻰ ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ) ‪ ( 2‬ﺑﻌﺪ ﻗﻮﻟﮫ و ﻣﺎﻓﻮﻗﮫ ھﻮاء ‪ ,‬ﺛﻢ ﺧﻠﻖ ﻋﺮﺷﮫ ﻋﻠﻰ اﻟﻤﺎء ‪.‬‬
‫و در ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬى ) ‪ ( 3‬ﺑﻌﺪ از و ﻣﺎﻓﻮﻗﮫ ھﻮاء ‪ ,‬و ﺧﻠﻖ ﻋﺮﺷﮫ ﻋﻠﻰ اﻟﻤﺎء ‪ .‬ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﮭﯿﻦ در ھﻤﺎن ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﺒﺮده‬
‫ﮔﻮﯾﺪ ‪:‬‬
‫اول ﻣﺎ ﻧﺸﺎء ﻣﻦ اﻟﻮﺟﻮد اﻟﻮاﺟﺒﻰ اﻟﺬى ﻻ وﺻﻒ ﻟﮫ و ﻻ ﻧﻌﺖ اﻻ ﺻﺮﯾﺢ ذاﺗﮫ اﻟﻤﻨﺪﻣﺞ ﻓﯿﮫ ﺟﻤﯿﻊ اﻟﺤﺎﻻت و اﻟﻨﻌﻮت‬
‫اﻟﺠﻤﺎﻟﯿﺔ ﺑﺎﺣﺪﯾﺘﮫ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺑﺎب ‪ , 13‬از ﻣﻘﺪﻣﮫ ﺣﺪﯾﺚ ‪ , 182‬ص ‪ , 165‬ج ‪. 1‬‬
‫‪ -2‬ج ‪ , 4‬ص ‪. 11‬‬
‫‪ 3‬اول ﺳﻮره ھﻮد ‪ ,‬ص ‪ , 126‬ج ‪. 4‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪51 :‬‬
‫و ﻓﺮداﻧﯿﺘﮫ ‪ ,‬ھﻮ اﻟﻤﻮﺟﻮد اﻟﻤﻨﺒﺴﻂ اﻟﺬى ﯾﻘﺎل ﻟﮫ اﻟﻌﻤﺎء اﻟﺦ ‪ ( 1 ) .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺎء ﺧﻠﻖ ﭘﺲ از وﺟﻮد ﻣﻨﺒﺴﻂ‬
‫ﻣﺴﻤﻰ ﺑﮫ ﻋﻤﺎء اﺳﺖ و ﺷﯿﺦ اﻛﺒﺮ درﺑﺎب ﺷﺸﻢ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺑﮫ ھﺒﺎء ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﮔﻔﺖ ‪ :‬ھﺬا اول ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻓﻰ اﻟﻌﺎﻟﻢ و ﻗﺪ ذﻛﺮه ﻋﻠﻰ ﺑﻦ اﺑﻰ طﺎﻟﺐ رﺿﻰ ﷲ ﻋﻨﮫ و ﺳﮭﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﷲ اﻟﺘﺴﺘﺮى رﺣﻤﮫ ﷲ و ﻏﯿﺮ ھﻤﺎ ﻣﻦ اھﻞ‬
‫اﻟﺘﺤﻘﯿﻖ اھﻞ اﻟﻜﺸﻒ و اﻟﻮﺟﻮد ‪.‬‬
‫ﻋﺎرف ﺟﻠﯿﻞ ﺻﺎﺋﻦ اﻟﺪﯾﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺗﺮﻛﮫ رﺳﺎﻟﮫ اى ﻣﻮﺟﺰ در ﺷﺮح ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺎ دارد ﻛﮫ در ﭼﮭﺎرده رﺳﺎﻟﮫ او ﺑﮫ طﺒﻊ‬
‫رﺳﯿﺪه ‪ ,‬و ﺑﺮﺧﻰ دﯾﮕﺮ از اﻋﺎظﻢ ﻧﯿﺰ آن را ﺷﺮح ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﮫ ھﻨﻮز ﺑﮫ زﯾﻮر طﺒﻊ ﻣﺘﺤﻠﻰ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺣﻜﯿﻢ ﺑﺰرﮔﻮار اﻗﺪام اﻧﻜﺴﯿﻤﺎﻧﺲ‪ Anaximenes‬ﻣﻠﻄﻰ ) ‪ ( 2‬ﺻﺎدر ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ را ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﮫ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ و آن‬
‫را ﺑﺮ ﻋﻘﻞ ﻣﻘﺪم داﺷﺖ ‪ .‬و ﺑﺮﺧﻰ از ﺣﻜﻤﺎى ﭘﯿﺸﯿﻦ ﯾﻮﻧﺎن ﻋﻨﺼﺮ را ﺑﮫ اول ﻣﻮﺻﻮف ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ ,‬اﻋﻨﻰ ﻋﻨﺼﺮ اول‬
‫ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ‪ ,‬ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﮭﯿﻦ در ﺟﻮاھﺮ و اﻋﺮاض اﺳﻔﺎر ) ‪ ( 3‬از اﻧﻜﺴﯿﻤﺎﻧﺲ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫اﺑﺪع اﻟﻮاﺣﺪ ﺑﻮﺣﺪاﻧﯿﺘﮫ ﺻﻮرة اﻟﻌﻨﺼﺮ ﺛﻢ اﻟﻌﻘﻞ اﻧﺒﻌﺚ ﻋﻨﮭﺎ ﺑﺒﺪﻋﺔ اﻟﺒﺎرىء ﻓﺮﺗﺐ اﻟﻌﻨﺼﺮ ﻓﻰ اﻟﻌﻘﻞ اﻟﻮان اﻟﺼﻮر‬
‫ﻋﻠﻰ ﻗﺪر ﻣﺎ ﻓﯿﮭﺎ ﻣﻦ طﺒﻘﺎت اﻻﻧﻮار و اﺻﻨﺎف اﻻﺛﺎر و ﺻﺎرت ﺗﻠﻚ اﻟﻄﺒﻘﺎت ﺻﻮرا ﻛﺜﯿﺮة دﻓﻌﺔ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 193‬ج ‪ , 1‬رﺣﻠﻰ ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺣﺪود ‪ 540 ,‬ق م ‪.‬‬
‫‪ 3‬ص ‪ , 164‬ج ‪ , 2‬ط رﺣﻠﻰ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪52 :‬‬
‫واﺣﺪة ﻛﻤﺎ ﯾﺤﺪث اﻟﺼﻮر ﻓﻰ اﻟﻤﺮآه ﺑﻼزﻣﺎن و ﻻ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻌﺾ ﻋﻠﻰ ﺑﻌﺾ ﻏﯿﺮ ان اﻟﮭﯿﻮﻟﻰ ﻻ ﯾﺤﺘﻤﻞ اﻟﻘﺒﻮل دﻓﻌﺔ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫واﺣﺪة اﻻ ﺑﺘﺮﺗﯿﺐ زﻣﺎن ﻓﺤﺪﺛﺖ ﺗﻠﻚ اﻟﺼﻮرة ﻓﯿﮭﺎ ﻋﻠﻰ اﻟﺘﺮﺗﯿﺐ ‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﻰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺑﮫ وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﺧﻮد ﺻﻮرت ﻋﻨﺼﺮ را اﺑﺪاع ﻓﺮﻣﻮد ﺳﭙﺲ ﻋﻘﻞ از آن ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﺑﺪاع ﺑﺎرى ﻣﻨﺒﻌﺚ ﺷﺪ‬
‫‪ ,‬ﻋﻨﺼﺮ در ﻋﻘﻞ اﻟﻮان ﺻﻮر را ﺑﺮ ﻗﺪر طﺒﻘﺎت اﻧﻮار و اﺻﻨﺎف آﺛﺎر ﺗﺮﺗﯿﺐ داد و اﯾﻦ طﺒﻘﺎت ﯾﻜﺒﺎر ﺻﻮر ﻛﺜﯿﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﮫ ﺣﺪوث ﺻﻮر در ﻣﺮآت ﺑﺪون زﻣﺎن و ﺑﺪون ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻌﺾ ﺑﺮ ﺑﻌﺾ ﺣﺎدث ﻣﻰ ﺷﻮد ﺟﺰ اﯾﻦ ﻛﮫ‬
‫ھﯿﻮﻟﻰ ) ھﯿﻮﻟﻰ اوﻟﻰ در طﺒﺎﯾﻊ ﻣﺎدى ( ﻗﺒﻮل ﺻﻮر ﺑﮫ ﯾﻜﺒﺎرﮔﻰ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﺐ و زﻣﺎن ﻟﺬا ﺻﻮر در آن ﺑﮫ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺣﺎدث ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 5‬دھﺪار در اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﮫ اﺻﺎﻟﺖ وﺟﻮد و وﺣﺪت ﺟﻌﻞ اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ ,‬ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻈﺮ ﺑﻠﻨﺪ اھﻞ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ در ﻋﻘﻞ ﻣﺆﻟﻒ از وﺟﻮد و ﻣﺎھﯿﺖ اﺳﺖ وﻟﻰ در ﺧﺎرج اﻋﯿﺎن ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻠﻜﮫ وﺟﻮدات ﻣﺘﺸﺨﺼﮫ ﻣﺘﺤﻘﻘﮫ‬
‫اﻧﺪ ﻛﮫ ھﻤﮫ ﺷﺌﻮن و اطﻮار و ﺗﺠﻠﯿﺎت و آﺛﺎر ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ اﻧﺪ ‪ ,‬و وﺟﻮد ﻣﻨﺒﻊ ﺧﯿﺮ و ﻣﺎھﯿﺖ ﻣﻨﺒﻊ ﺷﺮ اﺳﺖ ‪ ,‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ‬
‫ﭘﺲ از اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﺬﻛﻮر ﻓﺮﻣﻮد] ‪ ) :‬و ﺳﺮ اﯾﻦ آن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺆﻟﻒ اﺳﺖ در ﻋﻘﻞ از دو ﭼﯿﺰ ﯾﻜﻰ‬
‫ﻣﺎھﯿﺖ او ﻛﮫ ﻋﺪم و ﻣﻨﺒﻊ ﺷﺮ اﺳﺖ ‪ ,‬و ﯾﻜﻰ وﺟﻮد ﻛﮫ ﻣﻨﺒﻊ ﺧﯿﺮ اﺳﺖ اﻟﺦ[) ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 6‬ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫و ان ﺗﺼﺒﮭﻢ ﺣﺴﻨﺔ ﯾﻘﻮﻟﻮا ھﺬه ﻣﻦ ﻋﻨﺪﷲ و ان ﺗﺼﺒﮭﻢ ﺳﯿﺌﺔ ﯾﻘﻮﻟﻮا ھﺬه ﻣﻦ ﻋﻨﺪك ﻗﻞ ﻛﻞ ﻣﻦ ﻋﻨﺪﷲ ﻓﻤﺎ ﻟﮭﺆﻻء‬
‫اﻟﻘﻮم ﻻ ﯾﻜﺎدون‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪53 :‬‬
‫ﯾﻔﻘﮭﻮن ﺣﺪﯾﺜﺎ ﻣﺎ اﺻﺎﺑﻚ ﻣﻦ ﺣﺴﻨﺔ ﻓﻤﻦ ﷲ و ﻣﺎ اﺻﺎﺑﻚ ﻣﻦ ﺳﯿﺌﺔ ﻓﻤﻦ ﻧﻔﺴﻚ ) ‪( 1‬‬
‫در ﻧﻈﺮه اوﻟﻰ از اﯾﻦ دو آﯾﮫ ﻣﻨﺎﻗﻀﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ آﯾﺪ ﻛﮫ ﯾﻚ ﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﺣﺴﻨﮫ و ﺳﯿﺌﮫ ھﺮ دو ﻣﻦ ﻋﻨﺪﷲ اﺳﺖ و‬
‫ﯾﻚ ﺑﺎر اﯾﻦ ﻛﮫ ﺣﺴﻨﮫ ﻣﻦ ﷲ اﺳﺖ و ﺳﯿﺌﮫ ﻣﻦ ﻧﻔﺴﻚ ‪ ,‬وﻟﻰ ﺟﻮاب آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻓﻤﺎ ﻟﮭﺆﻻء اﻟﻘﻮم ﻻ ﯾﻜﺎدون‬
‫ﯾﻔﻘﮭﻮن ﺣﺪﯾﺜﺎ ‪ ,‬و ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻋﺮﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ اﻟﻨﻈﺮة اﻻوﻟﻰ ﺣﻤﻘﺎء ‪ .‬دھﺪار ﻋﺪم ﻣﻨﺎﻗﻀﮫ را از ﺗﺤﻘﯿﻖ در دو‬
‫ﺟﮭﺖ اﻗﺒﺎل و ادﺑﺎر و ﻣﻨﺒﻊ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﮔﻔﺖ] ‪ ) :‬اﺷﺎرت ﺑﮫ اﯾﻦ دو ﺟﮭﺖ در ﻛﻼم‬
‫ﻣﺠﯿﺪ آﻣﺪه ﻛﮫ ﻣﺎ اﺻﺎﺑﻚ ﻣﻦ ﺣﺴﻨﺔ ﻓﻤﻦ ﷲ و ﻣﺎ اﺻﺎﺑﻚ ﻣﻦ ﺳﯿﺌﺔ ﻓﻤﻦ ﻧﻔﺴﻚ و ﭼﻮن ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎ ﺟﻤﯿﻊ ﻣﺎ ﯾﺘﻌﻠﻖ ﺑﺬاﺗﮫ‬
‫و ﺑﻮﺟﻮده ﺑﺎﯾﺠﺎد ﷲ اﺳﺖ ﭼﮫ اﯾﺠﺎدش ﻋﯿﻦ اﯾﺠﺎد ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت او اﺳﺖ ‪ ,‬ﭘﺲ اﺷﺎرت ﺑﮫ اﯾﻦ در ﻛﻼم ﻣﺠﯿﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ ﻗﻞ ﻛﻞ ﻣﻦ ﻋﻨﺪﷲ ﭘﺲ ﻣﻔﺎد آﯾﮫ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﮫ ﺟﮭﺘﯿﻦ ذاﺗﻰ اﻣﻜﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻨﺸﺄ اﻗﺒﺎل و ادﺑﺎر ﺷﺪه ‪ ,‬و ﻣﻔﺎد آﯾﮫ‬
‫ﻻﺣﻖ ﻧﻈﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻤﻜﻦ و اﯾﺠﺎد ﻓﺎﻋﻞ اﺳﺖ ‪ ,‬ﭘﺲ ﻣﻨﺎﻗﻀﮫ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺧﻮﺷﮫ ﭼﯿﻦ ﺧﺮﻣﻦ اﻗﺒﺎل ﺑﺰرﮔﺎن ‪ ,‬راﻗﻢ ﺳﻄﻮر] ) ﺣﺴﻦ ﺣﺴﻦ زاده آﻣﻠﻰ[) رﺳﺎﻟﮫ اى در ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺑﮫ ﻧﺎم] )‬
‫ﺧﯿﺮ اﻻﺛﺮ در رد ﺟﺒﺮ و ﻗﺪر[) ﻧﮕﺎﺷﺘﮫ اﺳﺖ و ﭘﺲ از ﺗﺤﺮﯾﺮ ﻣﺤﻞ ﻧﺰاع و ﻧﻘﻞ اﻗﻮال ﻋﻤﺪه ﻣﺘﻜﻠﻤﯿﻦ در رد ﺟﺒﺮ و‬
‫ﺗﻔﻮﯾﺾ و اﺛﺒﺎت اﻣﺮ ﺑﯿﻦ آن دو ‪ ,‬ﺑﮫ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ‪ ,‬آﯾﮫ ‪ 82‬و ‪. 83‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪54 :‬‬
‫ﻣﺸﺮب ﺗﺤﻘﯿﻖ اﻋﺎظﻢ و اﺳﺎطﯿﻦ ﻣﻌﺎرف ﻋﻘﻠﯿﮫ ﺑﺤﺚ ﻛﺮده اﺳﺖ و آﯾﺎت و رواﯾﺎت ﭼﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﺤﻮر و اﺳﺎس‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﺎﻣﺒﺮده اﻧﺪ ‪ ,‬ﻧﻘﻞ و ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و از اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ‪ ,‬ﻋﻼﻣﮫ دھﺪار ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ و‬
‫اﻣﮭﺎت ﻣﻄﺎﻟﺐ آن را در آن ﻧﻘﻞ و ﺷﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﮫ ﻣﻀﻤﻮن آﯾﮫ دوم درﺑﺎب ﻣﺸﯿﺌﺖ و اراده اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻰ ) ‪ ( 1‬ﺑﮫ اﺳﻨﺎدش از اﺑﻦ اﺑﻰ ﻧﺼﺮ رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫‪ ,‬ﻗﺎل اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ اﻟﺮﺿﺎ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻗﺎل ﷲ ‪:‬‬
‫اﺑﻦ آدم ﺑﻤﺸﯿﺘﻰ ﻛﻨﺖ اﻧﺖ اﻟﺬى ﺗﺸﺎء ﻟﻨﻔﺴﻚ ﻣﺎ ﺗﺸﺎء و ﺑﻘﻮﺗﻰ ادﯾﺖ ﻓﺮاﺋﻀﻰ و ﺑﻨﻌﻤﺘﻰ ﻗﻮﯾﺖ ﻋﻠﻰ ﻣﻌﺼﯿﺘﻰ ‪,‬‬
‫ﺟﻌﻠﺘﻚ ﺳﻤﯿﻌﺎ ﺑﺼﯿﺮا ﻗﻮﯾﺎ ‪ ,‬ﻣﺎ اﺻﺎﺑﻚ ﻣﻦ ﺣﺴﻨﺔ ﻓﻤﻦ ﷲ و ﻣﺎ اﺻﺎﺑﻚ ﻣﻦ ﺳﯿﺌﺔ ﻓﻤﻦ ﻧﻔﺴﻚ و ذاك اﻧﻰ اوﻟﻰ‬
‫ﺑﺤﺴﻨﺎﺗﻚ ﻣﻨﻚ و اﻧﺖ اوﻟﻰ ﺑﺴﯿﺌﺎﺗﻚ ﻣﻨﻰ و ذاك اﻧﻨﻰ ﻻ أﺳﺄل ﻋﻤﺎ اﻓﻌﻞ و ھﻢ ﯾﺴﺄﻟﻮن ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ ﺣﺎﺋﺰ ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﺎﻟﻰ اﺳﺖ در ﻛﻠﻤﮫ ﻛﻠﻤﮫ آن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺤﺚ و ﻓﺤﺺ ﺷﻮد ‪ .‬در ﺑﯿﺎن اﻧﻰ اوﻟﻰ‬
‫ﺑﺤﺴﻨﺎﺗﻚ ﻣﻨﻚ و اﻧﺖ اوﻟﻰ ﺑﺴﯿﺌﺎﺗﻚ ﻣﻨﻰ ‪ ,‬ﺑﺼﻮرت ﺧﻄﺎﺑﻰ ﮔﻮﯾﯿﻢ ‪:‬‬
‫ﺑﻤﺜﺎل دو را دور آﻓﺘﺎب ﻛﮫ ﺑﺮ دﯾﻮارى ﺗﺎﺑﯿﺪه اﺳﺖ ‪ ,‬دﯾﻮار را ﻧﻮر و ظﻞ اﺳﺖ و ھﺮ دو از ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﻧﺪ ‪,‬‬
‫ھﻢ ﻧﻮر و ھﻢ ظﻞ ‪ ,‬و ھﺮ دو ﺑﮫ دﯾﻮار اﻧﺘﺴﺎب دارﻧﺪ ﻛﮫ ﯾﻚ ﺳﻮى آن روﺷﻦ اﺳﺖ و آن ﺳﻮى دﯾﮕﺮش ﺳﺎﯾﮫ دار ‪,‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻤﺲ ﺑﺎﻟﺬات ﻣﻀﯿﺌﻰ اﺳﺖ و ﻧﻮر دﯾﻮار از او اﺳﺖ ‪ ,‬وﻟﻰ ظﻞ از دﯾﻮار اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﺴﺘﻀﯿﻰء اﺳﺖ ‪ ,‬ھﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺑﮫ اﺿﺎﺋﮫ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 117‬ج ‪ 1‬ﻣﻌﺮب ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫ﺻﻔﺤﮫ ‪55 :‬‬
‫ﺷﻤﺲ ظﻞ آن ﻧﻤﻮدار ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ ,‬وﻟﻰ اﺳﻨﺎد ظﻞ ﺑﮫ ﺷﻤﺲ ﺑﺎﻟﻌﺮض اﺳﺖ ‪ ,‬ﭼﮫ ﺷﻤﺲ ﺑﺎﻟﺬات‬
‫ﻣﻈﻞ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ,‬ﺷﻤﺲ ﺑﮫ دﯾﻮار ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻮ روﺷﻨﻰ وﻟﻜﻦ اﯾﻦ روﺷﻨﻰ در ﺣﻘﯿﻘﺖ از ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺑﺪان‬
‫اوﻟﻰ از ﺗﻮام ‪ ,‬و ظﻞ ﺗﻮ ھﺮ ﭼﻨﺪ از طﻠﻮع ﻣﻦ ﻧﻤﻮدار ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﻜﻦ ﺗﻮ ﺑﮫ اﯾﻦ ظﻞ ‪ ,‬اوﻟﻰ از ﻣﻦ ھﺴﺘﻰ ‪ ,‬ﻧﻮر‬
‫ﺣﺴﻨﮫ اﺳﺖ و ظﻠﻤﺖ ﺳﯿﺌﮫ و ذاك اﻧﻰ اوﻟﻰ ﺑﺤﺴﻨﺎﺗﻚ ﻣﻨﻚ و اﻧﺖ اوﻟﻰ ﺑﺴﯿﺌﺎﺗﻚ ﻣﻨﻰ ‪ ,‬ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺘﺴﺎب را از ﺗﺄﺛﯿﺮ و‬
‫اﯾﺠﺎد ﺗﻤﯿﺰ داد ‪.‬‬
‫ﺟﺒﺮى و ﺗﻔﻮﯾﻀﻰ ھﺮ دو اﻋﻮر اﺣﻮل اﻧﺪ ‪ ,‬ﺟﺒﺮى را ﻋﯿﻦ ﯾﻤﻨﺎى ﺣﻮﻻء اﺳﺖ و ﺗﻔﻮﯾﻀﻰ را ﻋﯿﻦ ﯾﺴﺮاى ﺣﻮﻻء آن‬
‫ﺑﮫ اﻓﺮاط رﻓﺘﮫ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﮫ ﺗﻔﺮﯾﻂ ‪ .‬اﻣﺖ وﺳﻂ ذواﻟﻌﯿﻨﯿﻦ اﻟﺴﻠﯿﻤﺘﯿﻦ اﺳﺖ ‪ ,‬ﻧﮫ اﻓﺮاطﻰ اﺳﺖ و ﻧﮫ ﺗﻔﺮﯾﻄﻰ ‪ ,‬ﺑﺮ‬
‫ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ ﻛﮫ از اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﺪل در ﻟﺴﺎن ﺳﻔﺮاى وﺣﻰ ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم ﺑﮫ اﻣﺮ ﺑﯿﻦ اﻻﻣﺮﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪ‬
‫واﻻﻣﺮﯾﻦ اﺷﺎرت ﺑﮫ ﺟﺒﺮ و ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺳﺖ ﻛﮫ در دو ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺪل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ و اﻣﺮى ﻛﮫ ﻋﺪل اﺳﺖ وراى آن‬
‫دو اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﮫ آن اﺳﺖ و ﻧﮫ اﯾﻦ و ﭼﻮن ﻋﺪل وﺳﻂ اﺳﺖ ﭘﺲ اﻣﺮى ﺑﯿﻦ آن دو اﻣﺮ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ھﺮ ﻋﺪل ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺜﻼ ﺷﺠﺎﻋﺖ اﻣﺮى ﺑﯿﻦ دو اﻣﺮ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ھﺮ ﻋﺪل ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻼ ﺷﺠﺎﻋﺖ اﻣﺮى ﺑﯿﻦ دو اﻣﺮ ﺟﺒﻦ و‬
‫ﺗﮭﻮر اﺳﺖ و ﻛﺬﻟﻚ ﺟﻌﻠﻨﺎﻛﻢ اﻣﺔ وﺳﻄﺎ ) ‪ ( 1‬اﻟﯿﻤﯿﻦ و اﻟﺸﻤﺎل ﻣﻀﻠﺔ و اﻟﻄﺮﯾﻖ اﻟﻮﺳﻄﻰ ھﻰ اﻟﺠﺎدة ‪( 2 ) .‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 7‬ﻗﺪر ﺑﮫ ﺳﻜﻮن دال ﻣﻄﻠﻖ اﻧﺪازه اﺳﺖ و ﺑﮫ ﻓﺘﺢ آن اﻧﺪازه ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺮ ﻗﺪر ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻰ دوم اﺳﺖ اﻧﺎ‬
‫ﻛﻞ ﺷﻰء ﺧﻠﻘﻨﺎه‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 144‬‬
‫‪ 2‬ﻧﮭﺞ اﻟﺒﻼﻏﮫ ‪ ,‬ﺧﻄﺒﮫ ‪. 16‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪56 :‬‬
‫ﺑﻘﺪر ) ‪ , ( 1‬ﻗﻀﺎ ‪ ,‬ﺣﻜﻢ ﻛﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺧﺰاﻧﮫ اﺳﺖ و ﻗﺪر ‪ ,‬ﻣﺼﺎدﯾﻖ آن ‪ ,‬و ان ﻣﻦ ﺷﻰء اﻻ ﻋﻨﺪﻧﺎ ﺧﺰاﺋﻨﮫ و ﻣﺎ‬
‫ﻧﻨﺰﻟﮫ اﻻ ﺑﻘﺪر ﻣﻌﻠﻮم ) ‪ ( 2‬دھﺪار ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ اﺟﻤﺎﻟﻰ و ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ ‪,‬‬
‫ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ ﺧﺪا را ﻗﻀﺎ ﻧﺎم اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ را ﻗﺪر و ھﻤﭽﻨﺎن ﻛﮫ وﺟﻮد ﺷﻰء ﻣﻘﺪم اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و‬
‫ﻟﻮازم ﺷﻰء ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ ﺑﺸﻰء ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ ﺑﺸﻰء ‪ ,‬اﻟﺦ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 8‬ﻗﻮﻟﮫ ﻗﺪس ﺳﺮه ‪ :‬اﻛﻨﻮن ﺑﺪان ﻛﮫ ‪ ,‬وﺟﻮد ﻣﻤﻜﻨﺎت ﻣﺘﻔﺮع و ﺗﺎﺑﻊ ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ ‪ ,‬ﺧﺪا اﺳﺖ اﻟﺦ ‪ .‬دھﺪار در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎم در ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﺘﺒﻮع ﺑﻮدن ﻋﻠﻢ ﺑﺎرى ﺑﮫ دو اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻣﯿﺎن آورده اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﺪان ﻛﮫ ﻋﻠﻰ اﻟﺘﺤﻘﯿﻖ ﺳﺨﻦ‬
‫از ﻋﻠﻢ ﺑﺎرى ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎﺻﻰ ﻛﮫ اﻋﺎظﻢ ﻋﺮﻓﺎ و اﻛﺎﺑﺮ ﺣﻜﻤﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺘﻘﻦ وﺣﺪت ﺷﺨﺼﯿﮫ وﺟﻮد ذو‬
‫ﻣﻈﺎھﺮ ﻗﺎﺋﻞ و ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ,‬ﺗﻤﺎم و ﺑﻰ دﻏﺪﻏﮫ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫و ھﻤﯿﻦ ﺑﺰرﮔﺎن در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻛﮫ ﻋﻠﻢ را ﻋﯿﻦ ذات ﺑﺎرى ﺗﻌﺎﻟﻰ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ در ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﺘﺒﻮع ﺑﻮدن آن ﺑﮫ دو اﻋﺘﺒﺎر‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﺤﺚ ﻛﺮده اﻧﺪ در اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﺎﻣﻰ ﻋﻼﻣﮫ ﻗﯿﺼﺮى در آﺧﺮ ﻓﺼﻞ دوم ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺷﺮح ﻓﺼﻮص ) ‪ ( 3‬ﺑﮫ ﺗﺤﻘﯿﻘﻰ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺑﺤﺚ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮاى آﺷﻨﺎى ﺑﮫ زﺑﺎن اھﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ‪ ,‬و ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺼﻮص در اواﺧﺮ ﻓﺺ‬
‫اﺑﺮاھﯿﻤﻰ ) ‪ ( 4‬و در ﻓﺺ ادرﯾﺴﻰ و دﯾﮕﺮ ﻓﺼﻮص اﺷﺎراﺗﻰ دارد ‪ ,‬وﷲ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره ﻗﻤﺮ ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 50‬‬
‫‪ 2‬ﺳﻮره ﺣﺠﺮ ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 22‬‬
‫‪ 3‬ص ‪. 17‬‬
‫‪ 4‬ص ‪. 189‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪57 :‬‬
‫وﻟﻰ اﻟﺘﻮﻓﯿﻖ ‪ ,‬ﻗﯿﺼﺮى ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻠﻢ ﮔﻮﯾﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﺤﻖ ان ﻛﻞ ﻣﻦ اﻧﺼﻒ ﯾﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺴﮫ ان اﻟﺬى اﺑﺪع اﻻﺷﯿﺎء و اوﺟﺪھﺎ ﻣﻦ اﻟﻌﺪم اﻟﻰ اﻟﻮﺟﻮد ﺳﻮاء ﻛﺎن اﻟﻌﺪم زﻣﺎﻧﯿﺎ‬
‫او ﻏﯿﺮ زﻣﺎﻧﻰ ﯾﻌﻠﻢ ﺗﻠﻚ اﻻﺷﯿﺎء ﺑﺤﻘﺎﺋﻘﮭﺎ و ﺻﻮرھﺎ اﻟﻼزﻣﺔ ﻟﮭﺎ اﻟﺬھﻨﯿﺔ و اﻟﺨﺎرﺟﯿﺔ ﻗﺒﻞ اﯾﺠﺎده اﯾﺎھﺎ و اﻻ ﻻ ﯾﻤﻜﻦ‬
‫اﻋﻄﺎء اﻟﻮﺟﻮد ﻟﮭﺎ ‪ ,‬ﻓﺎﻟﻌﻠﻢ ﻏﯿﺮھﺎ ) اى ﻏﯿﺮ اﻻﺷﯿﺎء ( ‪ .‬و اﻟﻘﻮل ﺑﺎﺳﺘﺤﺎﻟﺔ ان ﺗﻜﻮن ذاﺗﮫ ﺗﻌﺎﻟﻰ و ﻋﻠﻤﮫ اﻟﺬى ھﻮ‬
‫ﻋﯿﻦ ذاﺗﮫ ﻣﺤﻼ ﻟﻼﻣﻮر اﻟﻤﺘﻜﺜﺮة اﻧﻤﺎ ﯾﺼﺢ اذا ﻛﺎﻧﺖ ) اى اﻻﻣﻮر ( ﻏﯿﺮه ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻛﻤﺎ ﻋﻨﺪ اﻟﻤﺤﺠﻮﺑﯿﻦ ﻋﻦ اﻟﺤﻖ ‪ ,‬اﻣﺎ‬
‫اذا ﻛﺎﻧﺖ ) اى اﻻﻣﻮر ( ﻋﯿﻨﮫ ﻣﻦ ﺣﯿﺚ اﻟﻮﺟﻮد واﻟﺤﻘﯿﻘﺔ ) ﻻن اﻟﻮﺟﻮد ﺣﻘﯿﻘﺔ واﺣﺪة ذات ﻣﻈﺎھﺮ ( و ﻏﯿﺮه ﺑﺎﻋﺘﺒﺎر‬
‫اﻟﺘﻌﯿﻦ و اﻟﺘﻘﯿﺪ ﻓﻼ ﯾﻠﺰم ذﻟﻚ ) اى ﻻ ﯾﻠﺰم ﻛﻮﻧﮫ ﻣﺤﻼ ﻟﻼﻣﻮر اﻟﻤﺘﻜﺜﺮه ( و ﻓﻰ اﻟﺤﻘﯿﻘﺔ ﻟﯿﺲ ﺣﺎﻻ و ﻻ ﻣﺤﻼ ﺑﻞ ﺷﻰء‬
‫واﺣﺪ ظﮭﺮ ﺑﺼﻮرة اﻟﻤﺤﻠﯿﺔ ﺗﺎرة و اﻟﺤﺎﻟﯿﺔ اﺧﺮى ‪ .‬ﻓﻨﻔﺲ اﻻﻣﺮ ﻋﺒﺎرة ﻋﻦ اﻟﻌﻠﻢ اﻟﺬاﺗﻰ اﻟﺤﺎوى ﻟﺼﻮر اﻻﺷﯿﺎء ﻛﻠﮭﺎ‬
‫ﻛﻠﯿﮭﺎ و ﺟﺰﺋﯿﮭﺎ ﺻﻐﯿﺮھﺎ و ﻛﺒﯿﺮھﺎ ﺟﻤﻌﺎ و ﺗﻔﺼﯿﻼ ﻋﯿﻨﯿﺔ ﻛﺎﻧﺖ او ﻋﻠﻤﯿﺔ ﻻ ﯾﻌﺰب ﻋﻨﮫ ﻣﺜﻘﺎل ذره ﻓﻰ اﻻرض و ﻻ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫ﻓﻰ اﻟﺴﻤﺎء ‪.‬‬
‫ﻓﺎن ﻗﻠﺖ اﻟﻌﻠﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﻟﻠﻤﻠﻌﻮم و ھﻮ اﻟﺬات اﻻﻟﮭﯿﺔ و ﻛﻤﺎﻻﺗﮭﺎ ﻓﻜﯿﻒ ﯾﻜﻮن ) اى اﻟﻌﻠﻢ ( ﻋﺒﺎرة ﻋﻦ ﻧﻔﺲ اﻻﻣﺮ ) و اﻧﮭﺎ‬
‫ﻋﯿﻦ اﻟﺬات ( ؟ ﻗﻠﺖ ‪ :‬اﻟﺼﻔﺎت اﻻﺿﺎﻓﯿﺔ ﻟﮭﺎ اﻋﺘﺒﺎران ‪ :‬اﻋﺘﺒﺎر ﻋﺪم ﻣﻐﺎﯾﺮﺗﮭﺎ ﻟﻠﺬات ‪ ,‬و اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻐﺎﯾﺮﺗﮭﺎ ﻟﮭﺎ ‪,‬‬
‫ﻓﺒﺎﻻﻋﺘﺒﺎر اﻻول اﻟﻌﻠﻢ و اﻻرادة و اﻟﻘﺪره و ﻏﯿﺮھﺎ ﻣﻦ اﻟﺼﻔﺎت اﻟﺘﻰ ﺗﻌﺮض ﻟﮭﺎ اﻻﺿﺎﻓﺔ ﻟﯿﺲ ﺗﺎﺑﻌﺎ ﻟﻠﻤﻌﻠﻮم و اﻟﻤﺮاد‬
‫و اﻟﻤﻘﺪور ﻻﻧﮭﺎ ﻋﯿﻦ اﻟﺬات و ﻻ ﻛﺜﺮه ﻓﯿﮭﺎ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪58 :‬‬
‫و ﺑﺎﻻﻋﺘﺒﺎر اﻟﺜﺎﻧﻰ اﻟﻌﻠﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﻟﻠﻤﻌﻠﻮم و ﻛﺬﻟﻚ اﻻرادة و اﻟﻘﺪره ﺗﺎﺑﻌﺔ ﻟﻠﻤﺮاد و اﻟﻤﻘﺪور ‪.‬‬
‫و ﻓﻰ اﻟﻌﻠﻢ اﻋﺘﺒﺎر آﺧﺮ و ھﻮ ﺣﺼﻮل ﺻﻮر اﻻﺷﯿﺎء ) اى ﺣﻘﺎﺋﻘﮭﺎ ( ﻓﯿﮫ ﻓﮭﻮ ) اى اﻟﻌﻠﻢ ( ﻟﯿﺲ ﻣﻦ ﺣﯿﺚ ﺗﺒﻌﯿﺘﮫ ﻟﮭﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرة ﻋﻦ ﻧﻔﺲ اﻻﻣﺮ ﺑﻞ ﻣﻦ ﺣﯿﺚ ان ﺻﻮر ﺗﻠﻚ اﻻﺷﯿﺎء ﺣﺎﺻﻠﺔ ﻓﯿﮫ ﻋﺒﺎرة ﻋﻨﮫ ﻻﻣﻦ ﺣﯿﺚ ﺗﺒﻌﯿﺘﮫ ﻟﮭﺎ ﯾﻘﺎل ‪ :‬اﻻﻣﺮ‬
‫ﻓﻰ ﻧﻔﺴﮫ ﻛﺬا اى ﺗﻠﻚ اﻟﺤﻘﯿﻘﺔ اﻟﺘﻰ ﯾﺘﻌﻠﻖ ﺑﮭﺎ اﻟﻌﻠﻢ و ﻟﯿﺴﺖ ﻏﯿﺮ اﻟﺬات ﻓﻰ ﻧﻔﺴﮭﺎ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 9‬ﻗﻮﻟﮫ ﻗﺪس ﺳﺮه ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﺧﺪا ﺟﻞ و ﻋﻠﻰ وﺻﻒ اﺳﺖ واﺣﺪ و اﺣﺪى اﻟﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ اﻟﺦ ‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد از اﯾﻦ ﻛﮫ‬
‫ﻋﻠﻢ و ﻣﺸﯿﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ اﺣﺪى اﻟﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﻘﻞ ﺑﮫ ظﺎھﺮ ﺣﻜﻢ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﮫ ﻟﺤﺎظ‬
‫اﺗﺼﺎﻓﺶ ﺑﮫ اﻣﻜﺎن ﻣﻘﺘﻀﻰ ﺗﺴﺎوى طﺮﻓﯿﻦ وﺟﻮد و ﻋﺪم اﺳﺖ وﻟﻜﻦ در واﻗﻊ ﺑﻄﻮر ﺣﺘﻢ و ﺟﺰم ﯾﻚ ﺳﻮﯾﻰ اﺳﺖ و‬
‫ﺗﺮدﯾﺪ و اﮔﺮ و ﻣﮕﺮ در ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر و ﻣﺸﯿﺖ و اراده و ﻋﻠﻢ اﻟﮭﻰ راه ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫آن ﭼﯿﺰ ﻛﮫ ھﺴﺖ آﻧﭽﻨﺎن ﻣﻰ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫و آن ﭼﯿﺰ ﻛﮫ آﻧﭽﻨﺎن ﻧﻤﻰ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﺣﻜﻢ ﻋﻘﻞ ﺑﮫ ظﺎھﺮ در اﺗﺼﺎف ﻣﻤﻜﻦ ﺑﮫ ﻗﺒﻮل ﺷﻰء و ﻧﻘﯿﺾ آن ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺷﺨﺼﻰ اﻋﻤﻰ درﺑﺎره ﻛﺴﻰ ﻛﮫ ﺑﮫ‬
‫ﺣﻀﻮر او آﻣﺪه و ﺧﺎﻣﻮش اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﮫ ﺗﺮدﯾﺪ ﺣﻜﻢ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ ﻛﺲ ﯾﺎ زﯾﺪ اﺳﺖ و ﯾﺎ زﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ اﯾﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﮫ‬
‫ﺗﺮدﯾﺪ ھﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﮫ ﺣﺴﺐ اﻣﻜﺎن ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ وﻟﻜﻦ در ﻧﻔﺲ اﻻﻣﺮ ﯾﻜﻰ از دو ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﯾﺎ زﯾﺪ اﺳﺖ و ﯾﺎ‬
‫زﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ ‪ ,‬و ﺷﺨﺺ ﺑﺼﯿﺮ را ﻓﻘﻂ ﺣﻜﻢ ﯾﻚ ﺟﺎﻧﺐ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﻤﺎن‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪59 :‬‬
‫واﻗﻊ و ﻧﻔﺲ اﻻﻣﺮ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺼﻮص در ﻓﺺ اﺑﺮاھﯿﻤﻰ و ﺷﺎرح آن ﻋﻼﻣﮫ ﻗﯿﺼﺮى در ﺗﻔﺴﯿﺮ‬
‫ﻛﺮﯾﻤﮫ ﻓﻠﻮﺷﺎء ﻟﮭﺪﯾﻜﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ .‬ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 10‬ارﺑﺎب ﻋﻠﻮم ﻋﻘﻠﯿﮫ را دو ﺗﻌﺒﯿﺮى اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ظﺎھﺮ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﻜﻰ اﯾﻦ ﻛﮫ] ) اﻟﺸﻰء ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻟﻢ ﯾﺘﺸﺨﺺ[) و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﻜﮫ] ) اﻟﺸﻰء ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﺘﺸﺨﺺ ﻟﻢ‬
‫ﯾﻮﺟﺪ[) در اﯾﻦ وﺟﯿﺰه اوﻟﻰ را ﺑﮫ ﻗﻀﺎ و دوﻣﻰ را ﺑﮫ ﻗﺪر ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ و ﻣﻨﺎﻗﻀﮫ ﻣﺮﺗﻔﻊ اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ‬
‫ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ] ‪ ) :‬ﺗﻌﻠﻖ ﻋﻠﻢ او ﺑﻮﺟﻮد ﻣﺎھﯿﺎت ﻣﻤﻜﻨﮫ ﻣﺴﻤﻰ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﻠﻢ اﺟﻤﺎﻟﻰ و ﻗﻀﺎ و در اﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‬
‫ﻛﮫ] ‪ ) :‬ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻟﻢ ﯾﺘﺸﺨﺺ[) اى ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻓﻰ اﻟﻌﻠﻢ ﻟﻢ ﯾﺘﺸﺨﺺ ﻓﻰ اﻟﻌﯿﻦ ‪ .‬و ﺗﻌﻠﻖ ﻋﻠﻢ اﻟﮭﻰ ﺑﮫ ﺟﻤﯿﻊ ﺣﺎﻻت‬
‫و ﻟﻮازم ﻣﺎھﯿﺎت و وﺟﻮد ﻣﻤﻜﻨﺎت ﻣﺴﻤﻰ اﺳﺖ ﺑﮫ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺼﯿﻠﻰ و ﻗﺪر و در اﯾﻦ ﻣﺮﺗﺒﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﻛﮫ] ‪ ) :‬ﻣﺎ ﻟﻢ‬
‫ﯾﺘﺸﺨﺺ ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ[) اى ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﺘﺸﺨﺺ ﻓﻰ اﻟﻌﻠﻢ ﻟﻢ ﯾﻮﺟﺪ ﻓﻰ اﻟﺨﺎرج ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 11‬ﻗﻮﻟﮫ ﻣﺜﻼ اﺟﺰاى اطﺮﯾﻔﻞ اﻟﺦ ‪ .‬اطﺮﯾﻔﻞ ﻣﻌﺮب ﺗﺮى ﭘﮭﻞ ﻟﻔﻆ ھﻨﺪى ﺑﮫ ﻣﻌﻨﻰ ﺳﮫ ﺛﻤﺮ اﺳﺖ ﭼﮫ آن‬
‫ﻣﻌﺠﻮﻧﻰ ﻣﺮﻛﺐ از ﺳﮫ دواء ‪ ,‬آﻣﻠﮫ و ھﻠﯿﻠﮫ و ﺑﻠﯿﻠﮫ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺮ ﯾﻚ ﺻﻤﻎ درﺧﺘﻰ اﺳﺖ ‪ .‬اطﺮﯾﻔﻞ ھﺎ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻧﺪ‬
‫و در ﻛﺘﺐ طﺒﻰ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﯿﺸﯿﻦ از آن ﺟﻤﻠﮫ ذﺧﯿﺮه ﺧﻮارزﻣﺸﺎھﻰ ﺟﺮﺟﺎﻧﻰ ﺑﮫ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 12‬دھﺪار در اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ ‪ ,‬در ﺿﻤﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﮫ ﻣﻌﺠﻮن اطﺮﯾﻔﻞ از اﺷﻌﺮى و ﻣﻌﺘﺰﻟﻰ ﻧﺎم ﻣﻰ ﺑﺮد و ﻛﺴﺐ و ﻓﻌﻞ‬
‫آﻧﺎن را ﺑﻨﺤﻮى ﺑﺪﯾﻊ ﺑﯿﺎن ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﮔﻮﯾﺪ ] ‪ ):‬ﺑﺪاﻧﻜﮫ اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ را اﺷﻌﺮى ﻛﺴﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪60 :‬‬
‫ﻣﻰ ﻧﺎﻣﺪ و ﻣﻌﺘﺰﻟﻰ ﻓﻌﻞ و ﻓﻰ اﻟﺤﻘﯿﻘﮫ ﻣﻨﺎﻗﺸﮫ ﻟﻔﻈﻰ اﺳﺖ و ﷲ اﻋﻠﻢ[) ‪ .‬ﻓﺮﻗﮫ اى ﺑﻨﺎم اﺷﺎﻋﺮه ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ ,‬وﺟﻮد ھﯿﭻ‬
‫ﻣﻤﻜﻨﻰ در وﺟﻮد ﺷﻰء دﯾﮕﺮ ﻣﺪﺧﻠﯿﺖ ﻧﺪارد ‪ ,‬ﻧﮫ ﺑﻨﺤﻮ اﻋﺪاد و ﻧﮫ ﺑﻨﺤﻮ ﺳﺒﺐ و ﻋﻠﺖ ‪ ,‬و ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل ﺑﻮدن ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات را ﻣﻨﻜﺮﻧﺪ و ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﻰ از اﺷﯿﺎ را ﻋﻘﯿﺐ ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ اﯾﺠﺎد ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﺑﺪون اﯾﻦ ﻛﮫ وﺟﻮد آن‬
‫ﺷﻰء ﺑﻄﻮر وﺟﻮب از او اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد ﭼﮫ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﮫ اراده ﮔﺰاﻓﻰ در ﻣﺒﺪأ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ,‬و ھﺮﮔﺎه ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻣﻜﺮر از ﻣﺒﺪأ‬
‫ﻋﻘﯿﺐ ﭼﯿﺰى اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد آن را ﻋﺎدت ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ ‪ ,‬ﻟﺬا اﻧﺘﺎج ﻣﻘﺪﻣﺘﯿﻦ ﻣﺮ ﻧﺘﯿﺠﮫ را ﺑﮫ ﻟﺰوم ﻋﻘﻠﻰ و اﺳﺘﻠﺰام وﺟﻮﺑﻰ‬
‫ﻧﻤﻰ داﻧﻨﺪ ﺑﻠﻜﮫ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﮫ ﺻﺮف ﺗﻮاﻓﻰ و ﻣﺠﺮد ﻣﻌﯿﺖ و ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺑﯿﻦ ﻣﻘﺪﻣﺘﯿﻦ ‪ ,‬ﻋﺎدت و ﺳﻨﺖ ﺧﺪا ﺟﺎرى ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻋﻘﯿﺐ آن دو ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد ﺑﺎ اﯾﻨﻜﮫ ﺗﺨﻠﻒ ﻧﺘﯿﺠﮫ از آن دو ﺟﺎﺋﺰ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﻤﺜﻞ در ﻧﻈﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻓﺮﻗﮫ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺮارت ﻋﻘﯿﺐ ﯾﺦ و ﺑﺮودت ﻋﻘﯿﺐ آﺗﺶ ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ وﻟﻰ ﻋﺎدت ﺧﺪا ﺑﺮ اﯾﻦ ﺟﺎرى ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ‬
‫ﻋﻘﯿﺐ آن ﺑﺮودت و ﻋﻘﯿﺐ اﯾﻦ ﺣﺮارت ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻗﮫ اى دﯾﮕﺮ ﺑﻨﺎم ﻣﻌﺘﺰﻟﮫ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ ,‬اﻓﻌﺎل ﻣﻤﻜﻨﺎت از ﻣﻤﻜﻨﺎت ﺻﺎدر اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﮫ ﻣﺒﺎﺷﺮت آﻧﮭﺎ اﮔﺮ ﺻﺪور اﻓﻌﺎل از‬
‫آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻌﻞ دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ ,‬و ﯾﺎ ﺑﮫ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﮫ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻌﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻗﯿﺎس را ﻓﻌﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪى و‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫ﻣﻌﻠﻮل ﻣﻘﺪﻣﺘﯿﻦ داﻧﺴﺘﮫ اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺎﺿﻞ ﻗﻮﺷﭽﻰ در ﺷﺮح ﺗﺠﺮﯾﺪ ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬ان اﻟﻤﻌﺘﺰﻟﮫ ﻟﻤﺎ اﺳﻨﺪوا اﻓﻌﺎل اﻟﻌﺒﺎد اﻟﯿﮭﻢ ورأو ﻓﯿﮭﺎ ﺗﺮﺗﺒﺎ ‪ ,‬ورأو اﯾﻀﺎ ان‬
‫اﻟﻔﻌﻞ اﻟﻤﺮﺗﺐ ﻋﻠﻰ اﻻﺧﺮ ﯾﺼﺪر ﻋﻨﮭﻢ و ان ﻟﻢ ﯾﻘﺼﺪوا اﻟﯿﮫ اﺻﻼ ﻓﻠﻢ ﯾﻤﻜﻨﮭﻢ ﻟﮭﺬا اﺳﻨﺎد‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪61 :‬‬
‫اﻟﻔﻌﻞ اﻟﻤﺘﺮﺗﺐ اﻟﻰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺪرﺗﮭﻢ ﻓﯿﮫ اﺑﺘﺪاء ﻟﺘﻮﻗﻔﮫ ﻋﻠﻰ اﻟﻘﺼﺪ ‪ ,‬ﻗﺎﻟﻮا ﺑﺎﻟﺘﻮﻟﯿﺪ ‪ .‬و ھﻮ ان ﯾﻮﺟﺐ ﻓﻌﻞ ﻟﻔﺎﻋﻠﮫ ﻓﻌﻼ‬
‫آﺧﺮ ﻧﺤﻮ ﺣﺮﻛﺔ اﻟﯿﺪ و ﺣﺮﻛﺔ اﻟﻤﻔﺘﺎح ﻓﺎن اﻻوﻟﻰ ﻣﻨﮭﻤﺎ اوﺟﺒﺖ ﻟﻔﺎﻋﻠﮭﺎ اﻟﺜﺎﻧﯿﺔ ﺳﻮاء ﻗﺼﺪھﺎ او ﻟﻢ ﯾﻘﺼﺪھﺎ ﻓﺎﻻﻓﻌﺎل‬
‫ﻋﻨﺪھﻢ ﺗﻨﻘﺴﻢ اﻟﻰ ﻣﺒﺎﺷﺮ و ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻓﺎﻟﻔﻌﻞ اﻟﺤﺎدث اﺑﺘﺪاء ﻣﻦ ﻏﯿﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻌﻞ آﺧﺮ ھﻮ اﻟﻤﺒﺎﺷﺮ ﻛﺤﺮﻛﺔ اﻟﯿﺪ ‪ ,‬و اﻟﺬى‬
‫ﺣﺪث ﺑﺴﺒﺐ ﻓﻌﻞ آﺧﺮ ھﻮ اﻟﻤﺘﻮﻟﺪ ﻛﺤﺮﻛﺔ اﻟﻤﻔﺘﺎح ﺑﺴﺒﺐ ﺣﺮﻛﺔ اﻟﯿﺪ ‪ .‬و اﺧﺘﻠﻔﻮا ﻓﻰ ان اﻟﻤﺘﻮﻟﺪ ھﻞ ھﻮ ﻣﻦ ﻓﻌﻞ اﻟﻌﺒﺎد‬
‫ﻛﺎﻟﻤﺒﺎﺷﺮ اوﻻ ؟ ﻓﺬھﺐ اﻟﻤﻌﺘﺰﻟﮫ اﻟﻰ اﻧﮫ ﻣﻦ ﻓﻌﻠﻨﺎ ﻛﺎﻟﻤﺒﺎﺷﺮ ‪ ,‬و ذھﺐ اﻻﺷﺎﻋﺮة اﻟﻰ ان اﻟﻤﺘﻮﻟﺪ ﻣﻦ ﻓﻌﻞ ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ‪.‬‬
‫در ﻧﺰد ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻛﮫ اﻣﺖ وﺳﻂ اﻧﺪ اﯾﻦ ھﺮ دو ﻋﻘﯿﺪت ﺳﺨﺖ ﺳﺴﺖ اﻧﺪ ‪ ,‬ﭼﮫ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻤﻜﻨﺎت ﺑﺎﺳﺘﻘﻼل ﻣﻮﻟﺪ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻛﮫ ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻰ دﯾﺪﮔﺎن را ﻣﺴﺘﻘﻼ ﺑﯿﻨﻨﺪه اﻧﮕﺎرد و ھﻤﭽﻨﯿﻦ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺣﻮاس ھﺮ ﯾﻚ را ﺑﮫ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻮﻟﺪ ﻓﻌﻠﺶ ﺑﺪاﻧﺪ و ﺣﺎل اﯾﻦ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻗﻮل ﻣﻼى روﻣﻰ ‪ :‬ﭘﻨﺞ ﺣﺲ ﺑﺎ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ اﻧﺪ‬
‫زاﻧﻜﮫ اﯾﻦ ھﺮ ﭘﻨﺞ ز اﺻﻠﻰ رﺳﺘﮫ اﻧﺪ‬
‫و ﻧﯿﺰ ﻋﺰل اﺳﺒﺎب و آﻻت وﻟﻮ ﺑﮫ ﺻﻮرت اﻋﺪاد ﺧﻼف رأى اوﻟﻮاﻻﻟﺒﺎب و ﺣﻜﻢ ﻗﺮآن ﻓﺮﻗﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﮫ ‪ ,‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺴﯿﺎرى از ﻛﺎرھﺎى ﺟﮭﺎن را ھﻢ ‪ ,‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺧﻮد داده اﺳﺖ و ھﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ اﺳﺒﺎب و ارﺳﻠﻨﺎ اﻟﺮﯾﺎح ﻟﻮاﻗﺢ‬
‫) ‪ , ( 1‬ﷲ اﻟﺬى ﯾﺮﺳﻞ اﻟﺮﯾﺎح ﻓﺘﯿﺜﺮ ﺳﺤﺎﺑﺎ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره ﺣﺠﺮ ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 22‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪62 :‬‬
‫ﻓﯿﺒﺴﻄﮫ ﻓﻰ اﻟﺴﻤﺎء ﻛﯿﻒ ﯾﺸﺎء و ﯾﺠﻌﻠﮫ ﻛﺴﻔﺎ ﻓﺘﺮى اﻟﻮدق ﯾﺨﺮج ﻣﻦ ﺧﻼﻟﮫ ) ‪( 1‬‬
‫اﻣﺖ وﺳﻂ ﮔﻮﯾﺪ طﺒﯿﻌﺖ ﻣﺴﺨﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و آن ﻛﮫ ﻧﻈﺮ ﺑﮫ اﺳﺒﺎب دوﺧﺖ و از ﻣﺴﺒﺐ ﻏﺎﻓﻞ ﮔﺮدﯾﺪ ﺟﺎھﻞ‬
‫اﺳﺖ ﭼﻮن دھﺮﯾﺎن و طﺒﯿﻌﯿﺎن ﻛﮫ ﺧﻮد را روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻣﻰ داﻧﻨﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﯿﺰى را ﺑﺎ ﺣﺲ ﺧﻮد ادراك ﻧﻜﺮده اﯾﻢ‬
‫‪ ,‬آن را ﺑﺎور ﻧﺪارﯾﻢ ‪ ,‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ آﻧﻜﮫ ﻣﻌﺪات و وﺳﺎﺋﻂ و اﺳﺒﺎب ﻣﺴﺨﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎھﺮ ﻓﻮق ھﻤﮫ را اﻧﻜﺎر ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ‪,‬‬
‫ﭼﻮن ﺟﺒﺮى ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻟﻚ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻣﺮ ﺑﯿﻦ اﻻﻣﺮﯾﻦ ﺣﻖ ھﺮ ذى ﺣﻖ را ادا ﻣﻰ ﻛﻨﺪ زﯾﺮا ﻛﮫ در ﻣﻨﺰل ﻋﺪل و ﻣﻨﻈﺮ وﺳﻂ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﻧﮫ ﺑﮫ راﺳﺖ ﻣﺎﯾﻞ اﺳﺖ و ﻧﮫ ﺑﮫ ﭼﭗ ﻛﮫ ﻧﮫ آن ﻣﺴﯿﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻧﮫ اﯾﻦ ‪.‬‬
‫واھﺐ و ﻓﺎﻋﻞ ﺻﻮر ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﺳﻮﯾﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻣﻮﺟﻮد ﻋﺎﻟﻢ اﻣﺮى اﺳﺖ و آﻧﭽﮫ اﯾﻦ ﺳﻮﯾﻰ اﺳﺖ ھﻤﮫ‬
‫ﻣﻌﺪاﺗﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻗﯿﺎس ﻣﻌﺪات ﺑﺮاى ﺣﺼﻮل ﻧﺘﯿﺠﮫ اﻧﺪ ﻧﮫ ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﮫ ﺗﺎ ﻣﻮﻟﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﺲ از ﺣﺼﻮل اﯾﻦ ﻋﻠﻞ‬
‫اﻋﺪادﯾﮫ ﺑﻮﺟﮫ ﺻﺤﯿﺢ و ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺘﺞ از طﺮف ﻣﺨﺮج ﻧﻔﻮس از ﻧﻘﺺ ﺑﮫ ﻛﻤﺎل ﺻﻮرت ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻛﮫ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺻﻮرت‬
‫ﻋﻠﻤﯿﮫ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﻓﺎﺋﺾ ﻣﻰ ﺷﻮد ﯾﻌﻨﻰ ﻧﺴﺒﺖ اﻧﺘﺎج و اﺳﺘﻠﺰام و ﯾﺎ اﻟﻔﺎظ دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﺷﻜﻞ ﻗﯿﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ‬
‫ﻋﻠﻞ اﻋﺪادﯾﮫ اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﻋﻠﻞ ﻣﻔﯿﻀﮫ و ﻣﻌﻄﯿﮫ دﯾﮕﺮﻧﺪ ﻛﮫ ﻣﺒﺎدى ﻋﺎﻟﯿﮫ و ﻋﻘﻮل ﻓﻌﺎﻟﮫ اﻧﺪ ھﻤﭽﻨﺎن ﻛﮫ ﺷﺮاﺋﻂ‬
‫اﺑﺼﺎر ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻔﺲ ادراك ﻣﺒﺼﺮات ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ‪ ,‬و‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره روم ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 47‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪63 :‬‬
‫ﭼﻮن ﺷﺮاﺋﻂ ﺳﻤﻊ ﺑﻮﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﻧﻔﺲ ادراك ﻣﺴﻤﻮﻋﺎت ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ھﻜﺬا در ادراﻛﺎت دﯾﮕﺮ ‪ ,‬ﻧﮫ اﯾﻦ ﻛﮫ ﻗﻮه‬
‫ﺑﺎﺻﺮه و ﺳﺎﻣﻌﮫ ﻣﺜﻼ ﺑﮫ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻮﻟﺪ اﺑﺼﺎر و ﺳﻤﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ,‬و ﯾﺎ ﺣﺼﻮل اﺑﺼﺎر و ﺳﻤﻊ ﻋﻘﯿﺐ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﮫ ﺻﺮف‬
‫ﺗﻮاﻓﻰ و ﻣﺠﺮد ﻣﻌﯿﺖ و ﺗﺼﺎﺣﺐ اﺗﻔﺎﻗﻰ و ﻋﺎدت ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻗﻮل ﻗﺎطﺒﮫ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ در ﻗﯿﺎس و ﻧﺘﯿﺠﮫ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﻠﻜﮫ در ﻣﻄﻠﻖ اﻓﻌﺎل آدﻣﯿﺎن و ﻏﯿﺮ آﻧﺎن ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ‬
‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﯾﻢ رأى ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻧﮫ ﻧﻈﺮ اﻓﺮاطﻰ اﺷﺎﻋﺮه اﺳﺖ و ﻧﮫ ﻗﻮل ﺗﻔﺮﯾﻄﻰ ﻣﻌﺘﺰﻟﮫ ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﯾﻢ ھﺮ ﯾﻚ‬
‫از اﯾﻦ دو ﻓﺮﯾﻖ ﺑﺎ ﯾﻚ ﭼﺸﻢ اﺣﻮل ﻣﻰ ﻧﮕﺮد ‪ .‬اﺷﺎﻋﺮه ﺑﺎ ﭼﺸﻢ راﺳﺖ اﺣﻮل و ﻣﻌﺘﺰﻟﮫ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭼﭗ اﺣﻮل ‪ ,‬آن‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﻛﺎﻣﻞ راﺳﺦ در ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺣﻖ و ﺣﻘﺎﯾﻖ را ﺑﺎ دو ﭼﺸﻢ ﺳﺎﻟﻢ راﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ و در وﺳﻂ ﻋﺪل و ﺻﺮاط‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺖ ‪ ,‬ﻧﮫ اﻓﺮاطﻰ اﺳﺖ و ﻧﮫ ﺗﻔﺮﯾﻄﻰ ﻧﮫ اﻟﻘﺎى اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﺋﻂ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ و ﻧﮫ در ﻛﺜﺮت ﮔﻢ و از ﻓﺎﻋﻞ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﻰ ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ ‪ ,‬ھﻢ از ﺣﺠﺎب ﻛﺜﺮت درآﻣﺪه اﺳﺖ و ھﻢ آﻧﮭﺎ را ﻣﺴﺨﺮ و ﻣﻈﺎھﺮ و ﻣﺠﺎﻟﻰ ﻋﺎﻟﻢ اﻣﺮ ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻓﻜﺮى و ﺧﻮد ﻓﻜﺮ و ﻣﻌﻠﻢ و ﻣﻄﺎﻟﻌﮫ و درس و ﺑﺤﺚ را اﻣﻮر اﻋﺪادى ﻣﻰ داﻧﺪ ﻧﮫ ﻋﻠﻞ اﺳﺘﻘﻼﻟﻰ ‪ ,‬و‬
‫اﻓﺎﺿﮫ ﺻﻮر ﻋﻠﻤﯿﮫ را ﭘﺲ از ﺣﺼﻮل ﻣﻌﺪات و اﺳﺘﻌﺪاد از ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺪس ﺣﻜﯿﻢ ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫و ﻗﻮﻟﮫ ﻗﺪس ﺳﺮه ‪ :‬اﻛﻨﻮن ﺑﺪان ﻛﮫ اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ را اﺷﻌﺮى ﻛﺴﺐ ﻣﻰ ﻧﺎﻣﺪ و ﻣﻌﺘﺰﻟﻰ ﻓﻌﻞ ‪ ,‬ﻓﻰ اﻟﺤﻘﯿﻘﮫ ﻣﻨﺎﻗﺸﺔ‬
‫ﻟﻔﻈﻰ اﺳﺖ اﻟﺦ ‪.‬‬
‫اﺷﻌﺮى ﻗﺎﺋﻞ ﺑﮫ ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ ﻋﻘﻠﻰ ﻧﯿﺴﺖ و اﺣﻜﺎم ﻓﺮﻋﯿﮫ را ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻔﺎﺳﺪ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺣﻜﺎم ﻧﻤﻰ‬
‫داﻧﺪ و ﻗﺎﺋﻞ ﺑﮫ‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪64 :‬‬
‫ﻟﺰوم و ﻋﻠﯿﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯿﺖ در ﻧﻈﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﻋﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎرى اﺳﺖ ﻛﮫ ﻓﻌﻞ را ﻋﻘﯿﺐ اراده ﺑﻨﺪه‬
‫ﺧﻠﻖ ﻛﻨﺪ و ﻣﻘﺎرﻧﺖ ﻓﻌﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ اراده ﺑﻨﺪه را ﻛﺴﺐ داﻧﺴﺘﻨﺪ ‪ ,‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪه را ﺛﻮاب ﺑﺮ ﻓﻌﻞ ﺧﯿﺮ ﻣﻰ‬
‫دھﺪ ﻛﮫ ﭼﻮن اراده ﻓﻌﻞ ﺧﯿﺮ ﻛﺮد ‪ ,‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﻓﻌﻞ ﺧﯿﺮ را ﺑﮫ ﻣﻘﺎرﻧﮫ اراده آﻓﺮﯾﺪ ‪ ,‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ او را در ﻓﻌﻞ ﺷﺮ‬
‫ﻋﻘﺎب ﻣﻰ ﻛﻨﺪ از اﯾﻦ روى ﻛﮫ اراده ﻓﻌﻞ ﺷﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺗﻜﻠﯿﻒ و ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎب ﺑﺮ اﻓﻌﺎل را ﺑﮫ اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ‬
‫درﺳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﮫ از ﺑﻨﺪه ﻛﺴﺐ اﺳﺖ و از ﺧﺪاى ﻓﻌﻞ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 13‬دھﺪار ‪ ,‬ﭘﺲ از طﺮح ﭼﻨﺪ ﻣﻘﺪﻣﮫ ﺷﺮوع در رد ﺟﺒﺮ و ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و در رد ﺗﻔﻮﯾﺾ ﯾﻚ آﯾﮫ و‬
‫ﯾﻚ ﺟﻤﻠﮫ دﻋﺎ ﻋﻨﻮان ﻛﺮده اﺳﺖ و از ھﺮ ﯾﻚ ﻣﻄﻠﺒﻰ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺮﯾﻒ و ﻟﻄﯿﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ‬
‫ﮔﻮﯾﺪ ‪ ) ] :‬و ﭼﻮن اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ‪ ,‬ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﮫ ھﺮ ﻛﺲ ﻛﮫ اﻧﺴﺎن را در ﻓﻌﻞ ﺧﻮد ﭼﻮن ﺟﻤﺎد ﻣﻰ داﻧﺪ‬
‫در ﺣﺮﻛﺘﺶ آن ﻛﺲ ﺟﻤﺎد اﺳﺖ ﻧﮫ اﻧﺴﺎن ‪ ,‬ﭼﮫ اﻧﺴﺎن در ﻣﺮﺗﺒﮫ وﺟﻮد ﻧﺰد ﻋﻠﻢ و اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد اﺳﺖ و وﺟﻮد و‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺮ ﻓﻌﻞ در اﻧﺴﺎن ﺑﺪﯾﮭﻰ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و آن ﻛﺲ ﻛﮫ اﻧﺴﺎن را در ﻓﻌﻞ ﺧﻮد ﺧﺎﻟﻖ ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎن ﻣﻰ داﻧﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﮫ ﻓﻌﻞ او ﻣﻦ ﺟﻤﯿﻊ اﻟﻮﺟﻮه ﺑﮫ او‬
‫ﻣﻔﻮض اﺳﺖ اﻋﺘﻘﺎدش در ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﺎﻗﺺ و ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ ‪ .‬آﯾﺎ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﻰ را ﻧﺨﻮاﻧﺪه و ھﻤﯿﻦ ﯾﻚ آﯾﮫ ﻛﺮﯾﻤﮫ‬
‫ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ‪:‬‬
‫و اﺳﺮوا ﻗﻮﻟﻜﻢ اواﺟﮭﺮوا ﺑﮫ اﻧﮫ ﻋﻠﯿﻢ ﺑﺬات اﻟﺼﺪور اﻻ ﯾﻌﻠﻢ ﺻﻔﺤﮫ ‪65 :‬‬
‫ﻣﻦ ﺧﻠﻖ و ھﻮ اﻟﻠﻄﯿﻒ اﻟﺨﺒﯿﺮ ) ‪ ( 1‬ﺑﺎ آن ﻛﮫ ﻗﻮل را اﺿﺎﻓﮫ ﻓﺮﻣﻮده وﺟﻮدش را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺪس ﺧﻮد ﺣﻮاﻟﮫ داد ‪.‬‬
‫و از ﺟﻤﻠﮫ اﺣﺎدﯾﺚ ھﻤﯿﻦ دﻋﺎ ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻧﺰد ﺧﺮوج از ﺧﻼ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﮫ اﻟﺤﻤﺪہﻠﻟ اﻟﺬى اذھﺐ ﻋﻨﻰ اﻻذى و‬
‫ﻋﺎﻓﺎﻧﻰ ‪.‬‬
‫در آﯾﮫ اﺷﺎرت ﻓﺮﻣﻮد ﻛﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﻦ وﺟﻮد و ﻧﺴﺒﺖ و اﯾﺠﺎد و اﻧﺘﺴﺎب ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﮫ ﻗﻮل اﮔﺮ ﭼﮫ اﺿﺎﻓﮫ ﺑﮫ] )‬
‫ﻛﻢ[) ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آن داده ﺷﺪ وﻟﻰ ﺑﮫ ﺣﺴﺐ وﺟﻮد و اﯾﺠﺎد ﻣﺨﻠﻮق ﻓﺎﻋﻞ وﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﮫ] ) اﻻ ﯾﻌﻠﻢ ﻣﻦ‬
‫ﺧﻠﻖ[) اى ﻣﻦ ﺧﻠﻖ ﻗﻮﻟﻜﻢ ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻓﻘﺮه دﻋﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻛﮫ ﺑﮫ ظﺎھﺮ ﻗﻮه داﻓﻌﮫ ﻛﮫ از ﻋﻤﺎل و ﺷﺌﻮن ﻧﻔﺲ ﻧﺎطﻘﮫ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ دﻓﻊ ﭘﻠﯿﺪى اﺳﺖ و آن‬
‫را دﻓﻊ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ‪ ,‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ اﻣﺎم ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ] ) اﻟﺤﻤﺪہﻠﻟ اﻟﺬى اذھﺐ ﻋﻨﻰ اﻻذى و ﻋﺎﻓﺎﻧﻰ[) ‪ .‬و‬
‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﻓﻨﺎى در ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ ﻻ اﻟﮫ اﻻ ﷲ وﺣﺪه وﺣﺪه وﺣﺪه ﻛﮫ ﺗﻜﺮار اﯾﻤﺎء ﺑﮫ ﺗﻮﺣﯿﺪ ذاﺗﻰ و ﺻﻔﺎﺗﻰ و اﻓﻌﺎﻟﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻧﮫ ﻣﺠﺮد ﺗﺄﻛﯿﺪ ﻟﻔﻈﻰ ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺒﺒﮭﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮھﺎ ﭘﺮده ھﺎﺳﺖ‬
‫ﻛﮫ ﻧﮫ ھﺮ دﯾﺪار ﺻﻨﻌﺶ را ﺳﺰا اﺳﺖ‬
‫دﯾﺪه اى ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺒﺐ ﺳﻮراخ ﻛﻦ‬
‫ﺗﺎ ﺣﺠﺐ را ﺑﺮ ﻛﻨﺪ از ﺑﯿﺦ و ﺑﻦ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺴﺒﺐ ﺑﯿﻨﺪ اﻧﺪر ﻻ ﻣﻜﺎن‬
‫ھﺮزه ﺑﯿﻨﺪ ﺟﮭﺪ و اﺳﺒﺎب دﻛﺎن‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره ﻣﻠﻚ ‪ ,‬آﯾﮫ ‪ 14‬و ‪. 15‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪66 :‬‬
‫ﻓﻘﺮه دﻋﺎ را در ﻧﺴﺨﮫ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر دھﺪار ﭼﻨﺎﻧﻜﮫ ﺑﻮد ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﯾﻢ ‪ .‬درﺑﺎب آداب اﻟﺨﻠﻮة از ﻛﺘﺎب طﮭﺎرت ﺑﺤﺎر ) ‪1‬‬
‫( رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ :‬ﺳﺄﻟﻮا اﺑﺎ ﻋﺒﺪﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻋﻦ ﺣﺪ اﻟﺨﻼء اذا دﺧﻠﮫ اﻟﺮﺟﻞ ؟ ﻓﻘﺎل ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم اذا دﺧﻞ‬
‫اﻟﺨﻼء ﻗﺎل ﺑﺴﻢ ﷲ ‪ ,‬ﻓﺎذا ﺟﻠﺲ ﯾﻘﻀﻰ ﺣﺎﺟﺘﮫ ﻗﺎل اﻟﻠﮭﻢ اذھﺐ ﻋﻨﻰ اﻻذى و ھﻨﺄﻧﻰ طﻌﺎﻣﻰ ‪ ,‬ﻓﺎذا ﻗﻀﻰ ﺣﺎﺟﺘﮫ ﻗﺎل‬
‫اﻟﺤﻤﺪہﻠﻟ اﻟﺬى اﻣﺎط ﻋﻨﻰ اﻻذى و ھﻨﺄﻧﻰ طﻌﺎﻣﻰ ) اﻟﺤﺪﯾﺚ (‬
‫و رواﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن و ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ آن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺠﺎى اذھﺐ ﻋﻨﻰ اﻻذى ‪ ,‬اﻣﺎط ﻋﻨﻰ اﻻذى رواﯾﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 14‬ﻗﺎﺿﻰ ﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎر ﻣﻌﺘﺰﻟﻰ ) ‪ ( 2‬در اول ﺟﻠﺪ ھﺸﺘﻢ ﻛﺘﺎب ﻣﻐﻨﻰ ﻛﮫ در ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ ‪ ,‬ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ ﭘﺎره اى‬
‫از اﻗﻮال و آراى ﺟﺒﺮﯾﺎن آورده اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ :‬ذﻛﺮ ﺷﯿﺨﻨﺎ اﺑﻮﻋﻠﻰ رﺣﻤﮫ ﷲ ان اول ﻣﻦ ﻗﺎل ﺑﺎﻟﺠﺒﺮ و اظﮭﺮه ﻣﻌﺎوﯾﺔ و‬
‫اﻧﮫ اظﮭﺮ ان ﻣﺎ ﯾﺄﺗﯿﮫ ﺑﻘﻀﺎء ﷲ و ﻣﻦ ﺧﻠﻘﮫ ﻟﯿﺠﻌﻠﮫ ﻋﺬرا ﻓﯿﻤﺎ ﯾﺄﺗﯿﮫ و ﯾﻮھﻢ اﻧﮫ ﻣﺼﯿﺐ ﻓﯿﮫ و ان ﷲ ﺟﻌﻠﮫ اﻣﺎﻣﺎ و‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫وﻻه اﻻﻣﺮ و ﻓﺸﻰ ذﻟﻚ ﻓﻰ ﻣﻠﻮك ﺑﻨﻰ اﻣﯿﺔ و ﻋﻠﻰ ھﺬا اﻟﻘﻮل ﻗﺘﻞ ھﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﻏﯿﻼن رﺣﻤﮫ ﷲ ‪ .‬اﻧﺘﮭﻰ ‪.‬‬
‫در ﻋﺼﺮ اﻣﻮى ﻏﯿﻼن در دﻣﺸﻖ و ﺟﮭﻨﻰ در ﺑﺼﺮه ‪ ,‬ﻗﺎﺋﻠﯿﻦ ﺑﮫ اﺧﺘﯿﺎر ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﮭﻢ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان ﻣﻌﺎﺻﺮﺷﺎن در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﺸﺎن در ﻛﻮﻓﮫ ﻣﻰ ﮔﻔﺖ ﻛﮫ ‪ :‬اﻧﺴﺎن ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ و اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 41‬طﺒﻊ ﻛﻤﭙﺎﻧﻰ ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﻣﺘﻮﻓﻰ ‪ 415‬ھﻖ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪67 :‬‬
‫ﻗﻮل ﺑﮫ ﺟﺒﺮ و اظﮭﺎر آن از ﻣﻌﺎوﯾﮫ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﺣﯿﻠﺖ ﻋﺬرى ﺑﺮاى ﻛﺎرھﺎى ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﮫ اش ﺑﮫ ﻣﺮدم واﻧﻤﻮد ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫آرى اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﭘﺪﯾﺪه ھﺎ از ﺑﻨﻰ اﻣﯿﮫ و ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺎس ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻛﮫ ﻣﺮدم را ﺑﮫ ﺳﯿﺮ ﻗﮭﻘﺮى از ﻣﻨﺎھﻞ ﻣﻌﺎرف‬
‫ﺣﻘﯿﻘﻰ و ﺣﺎﻣﻠﯿﻦ اﺳﺮار ﻛﺘﺎب ﷲ و ﺧﺰاﺋﻦ ﻛﻨﻮز اﻟﮭﻰ اﺋﻤﮫ وﺣﻰ و ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﺤﻤﺪ و آل ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ‬
‫ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺼﺮه ‪ :‬ﺷﺒﯿﮫ اﻓﺮاط ﺑﻮدن ﺟﺒﺮ و ﺗﻔﺮﯾﻂ ﺑﻮدن ﺗﻔﻮﯾﺾ و ﻋﺪل ﺑﻮدن اﻣﺮ ﺑﯿﻦ اﻻﻣﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎظﺮه ظﺎھﺮى ﺑﯿﻦ ﻋﺎرف و‬
‫ﺣﻜﯿﻢ و رأى ﻣﺘﯿﻦ اوﻟﯿﺎى دﯾﻦ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﺎرف ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬اﻣﺮ ﻣﻮﻗﻮف ﺑﺮ ﻣﺸﺎھﺪه و ﻋﯿﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﻓﻮق طﻮر ﻋﻘﻞ‬
‫اﺳﺖ و از ﻗﯿﺎﺳﺎت ﻋﻘﻠﻰ و ﻧﻈﺮ ﻓﻜﺮى ﺑﺪان ﻣﻘﺎم ﻧﺘﻮان رﺳﯿﺪ ‪.‬‬
‫ﺣﻜﯿﻢ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬آﻧﭽﮫ ﺑﺮاھﯿﻦ ﻋﻘﻠﻰ ﻧﺘﯿﺠﮫ داد ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ و اﻻ ﻓﻼ ‪ .‬اوﻟﯿﺎى دﯾﻦ ﻣﺎ ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم در ﻣﻘﺎم اﺣﺘﺠﺎج‬
‫و اﺳﺘﺪﻻل ﺑﮫ طﺮﯾﻖ ﻓﻜﺮ و ﻧﻈﺮ اﻗﺪام ﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﮫ اﺣﺘﺠﺎج ﺷﯿﺦ اﺟﻞ طﺒﺮﺳﻰ ﻗﺪس ﺳﺮه در اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻨﺪ‬
‫زﻧﺪه اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﻠﻜﮫ ﺧﻮد ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﺣﺠﺘﻰ ﮔﻮﯾﺎ در اﯾﻦ ﺑﺎره اﺳﺖ ﻛﻤﺎ ﻻ ﯾﺨﻔﻰ ﻋﻠﻰ اھﻠﮫ ‪ ,‬و در ﻣﻘﺎم ﻣﺸﺎھﺪه و‬
‫ﻋﯿﺎن] ) ﻟﻢ اﻋﺒﺪ رﺑﺎﻟﻢ اره[) و] ) اﻟﻐﯿﺮك ﻣﻦ اﻟﻈﮭﻮر ﻣﺎ ﻟﯿﺲ ﻟﻚ ﺣﺘﻰ ﯾﻜﻮن ھﻮ اﻟﻤﻈﮭﺮ ﻟﻚ[) ؟ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و‬
‫آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﻰ در اﻣﻀﺎى اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﯿﻦ اﻻﻣﺮﯾﻦ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻋﺠﯿﺐ اﯾﻦ ﻛﮫ ﻣﻼى روﻣﻰ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﺷﻜﻞ اول ﻗﯿﺎس ﻛﮫ ﺧﻮد‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪68 :‬‬
‫دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﺑﺎ دﻟﯿﻞ ﻣﻰ ﺟﻨﮕﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ‪:‬‬
‫ﭘﺎى اﺳﺘﺪﻻﻟﯿﺎن ﭼﻮﺑﯿﻦ ﺑﻮد‬
‫ﭘﺎى ﭼﻮﺑﯿﻦ ﺳﺨﺖ ﺑﻰ ﺗﻤﻜﯿﻦ ﺑﻮد‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮫ اﯾﻦ ﻛﮫ ‪ ,‬ﭘﺎى اﺳﺘﺪﻻﻟﯿﺎن ﺳﺨﺖ ﺑﻰ ﺗﻤﻜﯿﻦ ﺑﻮد ‪ .‬ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮ ﻋﻠﻮم ﻋﻘﻠﯿﮫ را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﻟﯿﻞ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد و ﯾﺎ ﺑﻰ‬
‫دﻟﯿﻞ ؟ اﮔﺮ ﺑﺎ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ دﻟﯿﻞ ﺧﻮد ﻓﻠﺴﻔﮫ و ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻰ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ و اﻋﺘﻤﺎد را ﻧﺸﺎﯾﺪ ‪.‬‬
‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﻨﺎظﺮه ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺸﺎﺟﺮه اﺻﺤﺎب ﻋﻠﻮم ﻧﻘﻠﯿﮫ ﺑﺎ ارﺑﺎب ﻋﻠﻮم ﻋﻘﻠﯿﮫ و ﺣﻘﺎﺋﻖ ﻋﺮﻓﺎﻧﯿﮫ اﺳﺖ و اﻣﺮ‬
‫ﺑﯿﻦ اﻻﻣﺮﯾﻦ ﻧﻈﺮ اﻧﺴﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﻋﺪل و وﺳﻂ اﺳﺖ ﭼﮫ وى را ﻧﻈﺮى ارﻓﻊ از اﯾﻦ ﺟﻤﻮد ﯾﻚ ﺟﺎﻧﺒﮫ اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﮫ‬
‫ھﯿﭻ داﻧﺸﻰ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﮫ ﺑﻠﻨﺪى و ﮔﺮاﻧﻘﺪرى و ارزﺷﻤﻨﺪى ﻋﺮﻓﺎن ﻧﯿﺴﺖ و آن ﻛﺲ ﻛﮫ ﻋﺮﻓﺎن ﺑﺎہﻠﻟ ﻧﺪارد ﻧﮫ دﻧﯿﺎ دارد و‬
‫ﻧﮫ آﺧﺮت ‪ ,‬وﻟﻰ ھﻤﭽﻨﺎن ﻛﮫ ﻋﺎرف ﺑﮫ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ھﺮ دو دﯾﺪه ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ ‪ ,‬ﺣﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﮫ ﻣﻌﺎرف و ﻋﻠﻮم را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ھﺮ دو ﭼﺸﻢ ﻧﮕﺎه ﻛﺮد زﯾﺮا ﻛﮫ ﺑﺸﺮ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻨﻄﻖ و ﺑﺮھﺎن ﺑﻰ ﻧﯿﺎز ﺑﺎﺷﺪ ‪ ,‬و ﭼﮫ‬
‫ﺑﺴﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺣﻘﮫ ﻛﮫ در ﻛﺘﺐ و رﺳﺎﺋﻞ راﺳﺨﯿﻦ در ﻓﻦ ﻓﻠﺴﻔﮫ ﻣﻰ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﻛﮫ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﺻﺮﯾﺢ ﻣﻌﺎرف ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ ﻣﻮاﻓﻖ و‬
‫ﻣﻌﺎﺿﺪ ﯾﻜﺪﯾﮕﺮﻧﺪ ‪ ,‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﮔﺮ ﻋﺎرف ﺑﺨﻮاھﺪ ﯾﻜﻰ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻠﺴﻔﻰ را رد ﻛﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﻟﯿﻞ رد ﻛﻨﺪ و دﻟﯿﻞ ﺧﻮد‬
‫ﻓﻠﺴﻔﮫ اﺳﺖ ‪ ,‬ﻣﺒﻨﺎى ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻘﻞ و ھﺸﺪارى ﺑﺸﺮ ﺑﮫ اﺣﺘﺠﺎج و اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﺳﮫ ﻗﺴﻢ ﺑﺮھﺎن و ﺧﻄﺎﺑﮫ و‬
‫ﺟﺪال‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪69 :‬‬
‫اﺣﺴﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد ادع اﻟﻰ ﺳﺒﯿﻞ رﺑﻚ ﺑﺎﻟﺤﻜﻤﺔ و اﻟﻤﻮﻋﻈﺔ اﻟﺤﺴﻨﺔ و ﺟﺎدﻟﮭﻢ ﺑﺎﻟﺘﻰ ھﻰ اﺣﺴﻦ ) ‪( 1‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﻗﺎﺿﻰ ﻧﻮرﷲ ﺷﮭﯿﺪ ﻧﻮرﷲ ﻣﺮﻗﺪه را در اول ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺸﻢ ﻛﺘﺎب ﻣﺠﺎﻟﺲ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺳﺨﻨﻰ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﮫ و ﻋﺎدﻻﻧﮫ‬
‫اﺳﺖ ﻛﮫ ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬ﺗﺤﺼﯿﻞ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﮫ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺣﻘﯿﻘﯿﮫ ﻛﮫ ﺣﻜﻤﺖ ﻋﺒﺎرت از آن اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ و اﺳﺘﺪﻻل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰ‬
‫ﺷﻮد ﭼﻨﺎن ﻛﮫ طﺮﯾﻘﮫ اھﻞ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ و اﯾﺸﺎن را ﻋﻠﻤﺎ و ﺣﻜﻤﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ‪ .‬ﯾﺎ ﺑﮫ طﺮﯾﻖ ﺗﺼﻔﯿﮫ و اﺳﺘﻜﻤﺎل ﭼﻨﺎن ﻛﮫ‬
‫ﺷﯿﻮه ) ﺷﯿﻤﮫ خ ل ( اھﻞ ﻓﻘﺮ اﺳﺖ و اﯾﺸﺎن را ﻋﺮﻓﺎ و اوﻟﯿﺎ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪.‬‬
‫و اﮔﺮﭼﮫ ھﺮ دو طﺎﯾﻔﮫ ﺑﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺣﻜﻤﺎاﻧﺪ ﻟﯿﻜﻦ اﯾﻦ طﺎﺋﻔﮫ ﺛﺎﻧﯿﮫ ﭼﻮن ﺑﮫ ﻣﺤﺾ ﻣﻮھﺒﺖ رﺑﺎﻧﻰ ﻓﺎﺋﺰ ﺑﮫ درﺟﮫ ﻛﻤﺎل‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ و از ﻣﻜﺘﺒﺨﺎﻧﮫ] ) و ﻋﻠﻤﻨﺎه ﻣﻦ ﻟﺪﻧﺎ ﻋﻠﻤﺎ[) ﺳﺒﻖ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ و در طﺮﯾﻖ اﯾﺸﺎن اﺷﻮاك ﺷﻜﻮك و ﻏﻮاﺋﻞ‬
‫اوھﺎم ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ اﺷﺮف و اﻋﻠﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﮫ وراﺛﺖ اﻧﺒﯿﺎ ﻛﮫ ﺻﻔﻮت ﺧﻼﺋﻖ اﻧﺪ اﻗﺮب و اوﻟﻰ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد ‪ ,‬و ھﺮ‬
‫دو طﺮﯾﻖ در ﻧﮭﺎﯾﺖ وﺻﻮل ﺳﺮ ﺑﮫ ھﻢ ﺑﺎز ﻣٮﺂورد و اﻟﯿﮫ ﯾﺮﺟﻊ اﻻﻣﺮﻛﻠﮫ ‪.‬‬
‫و ﻣﯿﺎن ﻣﺤﻘﻘﺎن ھﺮ دو طﺮﯾﻖ ھﯿﭻ ﺧﻼف ﻧﯿﺴﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﻛﮫ ﺷﯿﺦ ﻋﺎرف ﻣﺤﻘﻖ ﺷﯿﺦ اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫اﺑﻮاﻟﺨﯿﺮ را ﺑﺎ ﻗﺪوه اﻟﺤﻜﻤﺎء اﻟﻤﺘﺄﺧﺮﯾﻦ ﺷﯿﺦ اﺑﻮﻋﻠﻰ ﺳﯿﻨﺎ ﻗﺪس ﷲ روﺣﮭﻤﺎ اﺗﻔﺎق ﺻﺤﺒﺘﻰ ﺷﺪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎى آن‬
‫ﯾﻜﻰ ﮔﻔﺖ آﻧﭽﮫ او ﻣﻰ داﻧﺪ ﻣﺎ ﻣﻰ ﺑﯿﻨﯿﻢ و دﯾﮕﺮى ﮔﻔﺖ آﻧﭽﮫ او ﻣﻰ ﺑﯿﻨﺪ ﻣﺎ ﻣﻰ داﻧﯿﻢ ‪ .‬ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﻗﺮآن ﻛﺮﯾﻢ ‪ ,‬ﺳﻮره ﻧﺤﻞ ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 126‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪70 :‬‬
‫و ھﯿﭻ ﯾﻚ از ﺣﻜﻤﺎ اﻧﻜﺎر اﯾﻦ طﺮﯾﻖ ﻧﻨﻤﻮده ﺑﻠﻜﮫ اﺛﺒﺎت آن ﻛﺮده ﭼﻨﺎن ﻛﮫ ارﺳﻄﺎطﺎﻟﯿﺲ ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ] ‪ ) :‬ھﺬه اﻻﻗﻮال‬
‫اﻟﻤﺘﺪاوﻟﺔ ﻛﺎﻟﺴﻠﻢ ﻧﺤﻮ اﻟﻤﺮﺗﺒﺔ اﻟﻤﻄﻠﻮﺑﺔ ﻓﻤﻦ اراد ان ﯾﺤﺼﻠﮭﺎ ﻓﻠﯿﺤﺼﻞ ﻟﻨﻔﺴﮫ ﻓﻄﺮة اﺧﺮى[) ‪ .‬و اﻓﻼطﻮن اﻟﮭﻰ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد] ‪ ) :‬ﻗﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﻟﻰ اﻟﻮف ﻣﻦ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻟﯿﺲ ﻟﻰ ﻋﻠﯿﮭﺎ ﺑﺮھﺎن[) ‪.‬‬
‫و ﺷﯿﺦ اﺑﻮﻋﻠﻰ در ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺎرﻓﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ] ‪ ) :‬ﻓﻤﻦ اﺣﺐ ان ﯾﺘﻌﺮﻓﮭﺎ ﻓﻠﯿﺘﺪرج اﻟﻰ ان ﯾﺼﯿﺮ ﻣﻦ اھﻞ اﻟﻤﺸﺎھﺪة دون‬
‫اﻟﻤﺸﺎﻓﮭﺔ ‪ ,‬و ﻣﻦ اﻟﻮاﺻﻠﯿﻦ اﻟﻰ اﻟﻌﯿﻦ دواﻟﺴﺎﻣﻌﯿﻦ ﻟﻼﺛﺮ[) ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد آﻧﭽﮫ ﻛﮫ ﺧﻮاﺳﺘﯿﻢ از ﻗﺎﺿﻰ ﻧﻘﻞ ﻛﻨﯿﻢ ‪ .‬در ﺷﺮﺣﻰ ﻛﮫ ﺑﺮ ﻓﺼﻮص ﻣﻌﻠﻢ ﺛﺎﻧﻰ ﻓﺎراﺑﻰ ﻧﻮﺷﺘﮫ ام در اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﺑﮫ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﺤﺚ ﻛﺮده ام ‪ ,‬طﺎﻟﺐ ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺟﻮع ﻛﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺤﯿﻰ اﻟﺪﯾﻦ ﻋﺮﺑﻰ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺼﻮص و ﻓﺘﻮﺣﺎت در ﻓﺺ ﺻﺎﻟﺤﻰ ﻓﺼﻮص اﻟﺤﻜﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ رأى ﺣﻜﯿﻢ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺗﺜﻠﯿﺚ‬
‫اﺳﺎس اﻧﺘﺎج در ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﻛﮫ اﺳﺎس اﻧﺘﺎج در ﺧﻠﻖ اﺳﺖ ‪ .‬و ﺗﺜﻠﯿﺚ در ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت ھﻤﺎن اﺻﻐﺮ و اوﺳﻂ‬
‫و اﻛﺒﺮ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ‪ ) ],‬ﻓﻘﺎم اﺻﻞ اﻟﺘﻜﻮﯾﻦ ﯾﺘﻜﻮن ﻋﻠﻰ اﻟﺘﺜﻠﯿﺚ اى ﻣﻦ اﻟﺜﻼﺛﺔ ﻣﻦ اﻟﺠﺎﻧﺒﯿﻦ ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺐ اﻟﺤﻖ و ﻣﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ اﻟﺨﻠﻖ ﺛﻢ ﺳﺮى ذﻟﻚ ) اى ﺣﻜﻢ ذﻟﻚ اﻟﺘﺜﻠﯿﺚ ( ﻓﻰ اﯾﺠﺎد اﻟﻤﻌﺎﻧﻰ ﺑﺎﻻدﻟﺔ ﻓﻼﺑﺪ ﻣﻦ اﻟﺪﻟﯿﻞ ان ﯾﻜﻮن ﻣﺮﻛﺒﺎ ﻣﻦ‬
‫ﺛﻼﺛﺔ ) و ھﻰ ﻣﻮﺿﻮع اﻟﻨﺘﯿﺠﺔ و ﻣﺤﻤﻮﻟﮭﺎ و اﻟﺤﺪ اﻻوﺳﻂ ( ﻋﻠﻰ ﻧﻈﺎم ﻣﺨﺼﻮص ) و ھﻮ ﻧﻈﻢ اﻟﺸﻜﻞ اﻻول و ﻣﺎ‬
‫ﯾﺮﺟﻊ اﻟﯿﮫ ﻋﻨﺪ اﻟﺮد ﻛﺎﻻﺷﻜﺎل اﻟﺜﻼﺛﺔ اﻻﺧﺮى ( و ﺷﺮط‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪71 :‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ) و ھﻮ ان ﺗﻜﻮن اﻟﺼﻐﺮى ﻣﻮﺟﺒﺔ ﻛﻠﯿﺔ ﻛﺎﻧﺖ او ﺟﺰﺋﯿﺔ ‪ ,‬و اﻟﻜﺒﺮى ﻛﻠﯿﺔ ﺳﻮاء ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻮﺟﺒﺔ او ﺳﺎﻟﺒﺔ‬
‫ھﺬا ﻓﻰ اﻟﺸﻜﻞ اﻻول[) ‪ . . .‬اﻟﺦ ‪ ( 1 ) .‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻓﺺ ﻣﺤﻤﺪى ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ﻛﮫ آﺧﺮﯾﻦ ﻓﺺ ﻛﺘﺎب‬
‫ﻧﺎﻣﺒﺮده اﺳﺖ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ‪:‬‬
‫] ) اول اﻻﻓﺮاد اﻟﺜﻼﺛﺔ و ﻣﺎزاد ﻋﻠﻰ ھﺬه اﻻوﻟﯿﺔ ﻣﻦ اﻻﻓﺮاد ﻓﺎﻧﮫ ﻋﻨﮭﺎ ﻓﻜﺎن ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم اول دﻟﯿﻞ ﻋﻠﻰ رﺑﮫ ﻓﺎﻧﮫ‬
‫اوﺗﻰ ﺟﻮاﻣﻊ اﻟﻜﻠﻢ اﻟﺘﻰ ھﻰ ﻣﺴﻤﯿﺎت اﺳﻤﺎء آدم ﻓﺎﺷﺒﮫ اﻟﺪﻟﯿﻞ ﻓﻰ ﺗﺜﻠﯿﺜﮫ ) اى ﺻﺎر ﻣﺸﺎﺑﮭﺎ ﻟﻠﺪﻟﯿﻞ ﻓﻰ ﻛﻮﻧﮫ ﻣﺸﺘﻤﻼ‬
‫ﻋﻠﻰ اﻟﺘﺜﻠﯿﺚ و ھﻮ اﻻﺻﻐﺮ و اﻻﻛﺒﺮ و اﻟﺤﺪ اﻻوﺳﻂ ( ‪ ( 2 ) .‬اﺑﻮ ﺣﺎﻣﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﺻﻔﮭﺎﻧﻰ ﻣﻌﺮوف ﺑﮫ ﺗﺮﻛﮫ ‪ ,‬ﻛﮫ از‬
‫اﻋﺎظﻢ و ﻣﻌﺎرف و ﻣﺸﺎھﯿﺮ ﻋﺎرﻓﺎن اﺳﺖ ﻛﺘﺎب ﺷﺮﯾﻒ ﻗﻮاﻋﺪ اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ را در ﻣﺴﺄﻟﮫ اﺻﺎﻟﺖ وﺟﻮد و وﺣﺪت‬
‫ﺷﺨﺼﯿﮫ آن ﻛﮫ ﻧﻈﺮ ﻋﺎرف ﺑﺮ آن اﺳﺖ و ﺗﻮﺣﯿﺪ ذاﺗﻰ را ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﻨﻰ ﻣﻰ داﻧﺪ ‪ ,‬و در رد ﺗﻮھﻢ اﻋﺘﺒﺎرى آن و‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﮭﻢ ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ و اﺳﺘﺪﻻل ﺣﻜﯿﻤﺎﻧﮫ ﺑﺤﺚ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ ,‬و ﺻﺎﺋﻦ اﻟﺪﯾﻦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺗﺮﻛﮫ ‪ ,‬ﻣﻌﺮف ﺑﮫ اﺑﻦ ﺗﺮﻛﮫ ‪ ,‬ﻛﮫ از اﻛﺎﺑﺮ اھﻞ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﺖ ‪ ,‬رﺳﺎﻟﮫ ﻗﻮاﻋﺪ اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ ﺟﺪش را ﺑﮫ ﻧﺎم ﺗﻤﮭﯿﺪ اﻟﻘﻮاﻋﺪ‬
‫ﺑﮫ ھﻤﺎن ﺳﺒﻚ ﺗﺮﻛﮫ ﺷﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ و از ﻛﺘﺐ درﺳﻰ ﺗﺸﻨﮕﺎن ﻣﻌﺎرف ﺣﻘﮫ اﺳﺖ ‪ ,‬و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻔﺘﺎح اﻻﻧﺲ‬
‫ﻋﻼﻗﮫ اﺑﻦ اﻟﻔﻨﺎرى ﻛﮫ از‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 276‬ﺷﺮح ﻋﻼﻣﮫ ﻗﯿﺼﺮى ﺑﺮ ﻓﺼﻮص ﺷﯿﺦ اﻛﺒﺮ ‪.‬‬
‫‪ 2‬ص ‪ , 486‬ﺷﺮح ﻋﻼﻣﮫ ﻗﯿﺼﺮى ط ‪. 1‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪72 :‬‬
‫ﻛﺘﺐ ﺷﺎﻣﺦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﮫ ﺷﯿﺦ رﺋﯿﺲ ﻣﺤﯿﻰ ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺸﺎء در ﻧﻤﻂ ﻧﮭﻢ اﺷﺎرات ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫ﻋﺎرﻓﯿﻦ را ﺑﮫ طﺮﯾﻖ ﺑﺤﺚ و اﺳﺘﺪﻻل ﺣﻜﯿﻤﺎﻧﮫ ﻋﻨﻮان ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ ,‬ﻓﺨﺮ رازى در ﺷﺮح آن ﮔﻮﯾﺪ] ‪ ) :‬ان ھﺬا اﻟﺒﺎب‬
‫اﺟﻞ ﻣﺎ ﻓﻰ ھﺬا اﻟﻜﺘﺎب ﻓﺎﻧﮫ رﺗﺐ ﻓﯿﮫ ﻋﻠﻮم اﻟﺼﻮﻓﯿﺔ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎ ﻣﺎ ﺳﺒﻘﮫ اﻟﯿﮫ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﮫ و ﻻ ﻟﺤﻘﮫ ﻣﻦ ﺑﻌﺪه[) ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﮭﯿﻦ در ﻣﺮﺣﻠﮫ ﺷﺸﻢ اﻣﻮر ﻋﺎﻣﮫ اﺳﻔﺎر ﻛﮫ در ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل اﺳﺖ در آﺧﺮ ﻓﺼﻞ ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‬
‫آن ﻓﺮﻣﻮد] ‪ ) ( 1 ) :‬اﯾﺎك و ان ﺗﻈﻦ ﺑﻔﻄﺎﻧﺘﻚ اﻟﺒﺘﺮاء ان ﻣﻘﺎﺻﺪ ھﻮﻻء اﻟﻘﻮم ﻣﻦ اﻛﺎﺑﺮ اﻟﻌﺮﻓﺎء و اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﮭﻢ و‬
‫ﻛﻠﻤﺎﺗﮭﻢ اﻟﻤﺮﻣﻮزة ﺧﺎﻟﯿﺔ ﻋﻦ اﻟﺒﺮھﺎن ‪ . . .‬اﻟﺦ[) ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 15‬ﯾﻜﻰ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺷﺮﯾﻒ اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ اﺷﺎرت ﺑﮫ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺮدم اﻓﻌﺎﻟﻰ را ﻛﮫ ﺑﮫ وﻓﻖ ﻣﺮاد و‬
‫طﺒﻖ طﺒﻊ و ﺳﻠﯿﻘﮫ ﺷﺎن ﻧﻤﻰ ﯾﺎﺑﻨﺪ در آن ﺟﺒﺮى اﻧﺪ ﻛﮫ اﯾﻦ از ﺧﺪا اﺳﺖ ‪ ,‬و در آﻧﭽﮫ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﮫ و ﻣﯿﻞ آﻧﺎن‬
‫اﺳﺖ اﺧﺘﯿﺎرى اﻧﺪ و ﻓﻌﻞ ﺧﻮد داﻧﻨﺪ ‪ ,‬ﻣﻼى روﻣﻰ در دﻓﺘﺮ اول ﻣﺜﻨﻮى در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻮﯾﺪ ‪:‬‬
‫در ھﺮ آن ﻛﺎرى ﻛﮫ ﻣﯿﻠﺴﺘﺖ ﺑﺪان‬
‫ﻗﺪرت ﺧﻮد را ھﻤﻰ ﺑﯿﻨﻰ ﻋﯿﺎن‬
‫در ھﺮ آن ﻛﺎرى ﻛﮫ ﻣﯿﻠﺖ ﻧﯿﺴﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫اﻧﺪر آن ﺟﺒﺮى ﺷﻮد ﻛﺎﯾﻦ از ﺧﺪا اﺳﺖ‬
‫] ) ﭼﻮن روح اﻧﺴﺎﻧﻰ را دو ﺟﮭﺖ اﺳﺖ ﯾﻜﻰ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ روح اﻟﻘﺪس ﻛﮫ واﺳﻄﮫ ﻧﺰول ﻓﯿﺾ اﻟﮭﻰ اﺳﺖ ﺑﮫ او ‪ ,‬و‬
‫دﯾﮕﺮى ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ص ‪ , 189‬ج ‪ 1‬ط ‪. 1‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪73 :‬‬
‫ﻧﻔﺲ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻛﮫ روح ﺣﯿﻮاﻧﻰ اﺳﺖ و ﻣﺮﻛﺐ او ﻛﮫ ﺑﺮ آن ﺳﻠﻮك راه ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﻮد ‪ ,‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺟﮭﺖ‬
‫روح اﻟﻘﺪس ﺑﺮ او ﻏﺎﻟﺐ آﯾﺪ آﺳﺎن ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ اﻣﺮ ﻣﻰ رود ‪ ,‬و اﮔﺮ ﺟﮭﺖ ﻧﻔﺲ ﺑﺸﺮى ﺑﺮ او ﻏﺎﻟﺐ آﯾﺪ آﺳﺎن روى از‬
‫اﻣﺮ ﻣﻰ ﺗﺎﺑﺪ اﻟﺦ[) ‪ .‬ﻣﻼى روﻣﻰ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻟﻄﯿﻔﮫ ﻧﻈﺮ دارد ﻛﮫ ‪:‬‬
‫اﻧﺒﯿﺎ در ﻛﺎر دﻧﯿﺎ ﺟﺒﺮى اﻧﺪ‬
‫ﻛﺎﻓﺮان در ﻛﺎر ﻋﻘﺒﻰ ﺟﺒﺮﯾﻨﺪ‬
‫اﻧﺒﯿﺎ را ﻛﺎر ﻋﻘﺒﻰ اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﻛﺎﻓﺮان را ﻛﺎر دﻧﯿﺎ اﺧﺘﯿﺎر‬
‫زاﻧﻜﮫ ھﺮ ﻣﺮﻏﻰ ﺑﺴﻮى ﺟﻨﺲ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﻰ ﭘﺮد او در ﭘﺲ و ﺟﺎن ﭘﯿﺶ ﭘﯿﺶ‬
‫ﻛﺎﻓﺮان ﭼﻮن ﺟﻨﺲ ﺳﺠﯿﻦ آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ﺳﺠﻦ دﻧﯿﺎ را ﺧﻮش آﯾﯿﻦ آﻣﺪﻧﺪ‬
‫اﻧﺒﯿﺎ ﭼﻮن ﺟﻨﺲ ﻋﻠﯿﯿﻦ ﺑﺪﻧﺪ‬
‫ﺳﻮى ﻋﻠﯿﯿﻦ ﺑﺠﺎن و دل ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 16‬ﭼﻮن ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﻧﻈﺎم ھﺴﺘﻰ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺰاج ﻓﻄﺮت ﻧﻔﺲ ﻧﺎطﻘﮫ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ‬
‫و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺬر ﻣﺸﺎھﺪه اﺳﺖ و ﻣﺎوراى طﺒﯿﻌﺖ ﻋﺎرى از ﺣﺠﺎب اﺳﺖ ‪ ,‬آن ﻧﯿﻜﺒﺨﺘﻰ ﻛﮫ در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻜﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻰ‬
‫ﺑﮫ ﺛﺒﺎت ﻗﺪم ﻣﻮﻓﻖ آﻣﺪ ھﻤﯿﻦ ﻛﮫ درى از ﻣﻠﻜﻮت ﻋﺎﻟﻢ ﺑﮫ روﯾﺶ ﮔﺸﻮده ﺷﺪ ‪ ,‬ﻣﺸﻤﻮل ﻟﻠﺬﯾﻦ اﺣﺴﻨﻮا اﻟﺤﺴﻨﻰ و‬
‫زﯾﺎدة ) ‪ , ( 1‬و ﻟﮭﻢ ﻣﺎ ﯾﺸﺎؤن ﻓﯿﮭﺎ وﻟﺪﯾﻨﺎ ﻣﺰﯾﺪ ) ‪( 2‬‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره ﯾﻮﻧﺲ ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 27‬‬
‫‪ 2‬ﺳﻮره ق ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 36‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪74 :‬‬
‫ﻣﻰ ﮔﺮدد ‪ ,‬ﺗﺎ ﺑﺬر ﻣﻌﺮﻓﺖ در ﻣﺰرﻋﮫ دل ﭼﻘﺪر ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫در رواﯾﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻋﻦ ﺣﻔﺺ ﺑﻦ اﻟﺒﺨﺘﺮى ﻋﻦ اﺑﻰ ﻋﺒﺪﷲ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ‪ :‬ﻗﺎل ان اﻟﻤﺆﻣﻦ ﻟﯿﺰور اھﻠﮫ ﻓﯿﺮى ﻣﺎ‬
‫ﯾﺤﺐ و ﯾﺴﺘﺮ ﻋﻨﮫ ﻣﺎ ﯾﻜﺮه و ان اﻟﻜﺎﻓﺮ ﻟﯿﺰور اھﻠﮫ ﻓﯿﺮى ﻣﺎ ﯾﻜﺮه و ﯾﺴﺘﺮ ﻋﻨﮫ ﻣﺎ ﯾﺤﺐ ﻗﺎل و ﻣﻨﮭﻢ ﻣﻦ ﯾﺰور ﻛﻞ‬
‫ﺟﻤﻌﺔ و ﻣﻨﮭﻢ ﻣﻦ ﯾﺰور ﻋﻠﻰ ﻗﺪر ﻋﻤﻠﮫ ) ﻋﻠﻰ ﻗﺪر ﻋﻠﻤﮫ ‪ ,‬ﻧﺴﺨﺔ ( ) ‪ ( 1‬و ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ از اﺳﺤﻖ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺎر ﻋﻦ اﺑﻰ اﻟﺤﺴﻦ اﻻول ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ‪ :‬ﻗﺎل ﺳﺄﻟﺘﮫ ﻋﻦ اﻟﻤﯿﺖ ﯾﺰور اھﻠﮫ ﻗﺎل ﻧﻌﻢ ﻓﻘﻠﺖ ﻓﻰ ﻛﻢ ﯾﺰور ﻓﻘﺎل ﻓﻰ‬
‫اﻟﺠﻤﻌﺔ و ﻓﻰ اﻟﺸﮭﺮ و ﻓﻰ اﻟﺴﻨﺔ ﻋﻠﻰ ﻗﺪر ﻣﻨﺰﻟﺘﮫ ) ‪( 2‬‬
‫و درﺑﺎب ﻣﺬﻛﻮر ﻓﺼﻮل ﻣﮭﻤﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺻﻮرت رواﯾﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ] ‪ ) :‬اﺳﺤﻖ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﻗﻠﺖ ﻻﺑﻰ اﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯿﮫ‬
‫اﻟﺴﻼم ﯾﺰور اﻟﻤﺆﻣﻦ اھﻠﮫ ﻓﻘﺎل ﻧﻌﻢ ﻓﻘﻠﺖ ﻓﻰ ﻛﻢ ﻗﺎل ﻋﻠﻰ ﻗﺪر ﻓﻀﺎﺋﻠﮭﻢ اﻟﺤﺪﯾﺚ ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﮫ ﺑﮫ ﻧﻘﻞ اﯾﻦ دو رواﯾﺖ از اھﻞ ﺑﯿﺖ وﺣﻰ ﺗﺒﺮك ﺟﺴﺘﮫ اﯾﻢ ﻛﮫ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺬر ﻣﺸﺎھﺪه اﺳﺖ و درﺟﺎت‬
‫ﻣﺮدم در ھﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﮫ ﻗﺪر ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ و ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻓﻀﺎﺋﻞ آﻧﮭﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫دھﺪار ﮔﻮﯾﺪ ‪ :‬ﺟﺰاى ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻓﻀﻞ اﻟﮭﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻮﻧﺖ روح اﺳﺖ ﻟﮭﺬا ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻣﻰ ﺷﻮد ﯾﻜﻰ ﺗﺎ ھﺰار و‬
‫ﭼﮭﺎر ﺻﺪ و زﯾﺎده ‪ ,‬و ﺟﺰاى ﻋﻤﻞ ﻏﯿﺮ ﺻﺎﻟﺢ ﻋﺪل اﻟﮭﻰ اﺳﺖ ﻛﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻮﻧﺖ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ ﻟﮭﺬا‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺑﺎب ان ارواح اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ و اﻟﻜﻔﺎر ﺗﺰور اھﻠﯿﮭﻢ ﺑﻌﺪ اﻟﻤﻮت ﻣﻦ اﻟﻔﺼﻮل اﻟﻤﮭﻤﺔ ‪ ,‬وج ‪ , 13‬ص ‪ , 97‬ﻣﻦ اﻟﻮاﻓﻰ ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ج ‪ , 13‬ص ‪ , 97‬ﻣﻦ اﻟﻮاﻓﻰ ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪75 :‬‬
‫ﯾﻜﻰ را ﯾﻜﻰ ﻣﻰ رﺳﺪ ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ‪:‬‬
‫ﻣﺜﻞ اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻨﻔﻘﻮن اﻣﻮاﻟﮭﻢ ﻓﻰ ﺳﺒﯿﻞ ﷲ ﻛﻤﺜﻞ ﺣﺒﺔ اﻧﺒﺘﺖ ﺳﺒﻊ ﺳﻨﺎﺑﻞ ﻓﻰ ﻛﻞ ﺳﻨﺒﻠﺔ ﻣﺎﺋﺔ ﺣﺒﺔ وﷲ ﯾﻀﺎﻋﻒ ﻟﻤﻦ‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫ﯾﺸﺎء وﷲ واﺳﻊ ﻋﻠﯿﻢ ) ‪ ( 1‬ھﻔﺘﺼﺪ ﭼﻮن ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺷﻮد ھﺰار و ﭼﮭﺎرﺻﺪ ﮔﺮدد ‪ ,‬و زﯾﺎده واﺳﻊ ﻋﻠﯿﻢ اﺳﺖ ‪ ,‬و‬
‫ﯾﻜﻰ را ﯾﻜﻰ رﺳﺪ اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﮫ ﻛﺮﯾﻤﮫ و ﻣﻦ ﺟﺎء ﺑﺎﻟﺴﯿﺌﺔ ﻓﻼ ﯾﺠﺰى اﻻﻣﺜﻠﮭﺎ و ھﻢ ﻻ ﯾﻈﻠﻤﻮن ) ‪ , ( 2‬و ﺑﮫ ﻛﺮﯾﻤﮫ‬
‫ﻣﻦ ﻋﻤﻞ ﺳﯿﺌﺔ ﻓﻼ ﯾﺠﺰى اﻻﻣﺜﻠﮭﺎ ) ‪ ( 3‬اﮔﺮ ﺳﻨﮕﻰ را ﻣﺜﻼ از ﻟﺐ دره اى ﯾﻚ ﺑﺎر ﺑﺴﻮى ﻧﺸﯿﺐ آن ﺣﺮﻛﺖ دھﻨﺪ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﻛﮫ دﻣﺒﺪم آن را ﺣﺮﻛﺖ دھﻨﺪ ﺑﻠﻜﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ طﺒﻌﺶ در ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﮫ ﺗﮫ دره ﺑﺮﺳﺪ ‪ ,‬و‬
‫اﮔﺮ ﺑﻌﻜﺲ از ﺗﮫ دره ﺑﺨﻮاھﻨﺪ آن را ﺑﮫ ﻟﺐ دره ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ آن ﻓﺎن ﺑﺎ رﻧﺞ و ﺗﻼش آن را اﻧﺘﻘﺎل داد و ﻋﺎﺋﻖ آن ﺑﻮد‬
‫ﭼﻮن ﻣﺴﯿﺮى ﺑﺮﺧﻼف طﺒﻊ او اﺳﺖ ‪ ,‬ﻧﻔﻮس اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﺒﺎدى ﻋﺎﻟﯿﮫ و ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف ﺣﻘﮫ ﺑﺪﯾﻦ وزان و‬
‫ﻣﺜﺎﻟﻨﺪ ﻛﮫ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ رو ﺑﮫ ﺑﺎﻻ دارﻧﺪ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﮫ ﺣﺠﺮ رو ﺑﮫ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻠﻜﮫ اﻣﺮ ﻧﻔﻮس ﻓﻮق اﯾﻦ ﻣﺜﺎل اﺳﺖ ﻛﮫ در آن زﻣﺎن‬
‫و ﻣﻜﺎن دﺧﯿﻞ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻋﺎرى از ﻣﺎده و اﺣﻜﺎم ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ آن اﺳﺖ ‪ ,‬و ھﻤﯿﻦ ﻛﮫ از رﻧﮓ ﺗﻌﻠﻖ رھﺎﯾﻰ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻘﺪر ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ و ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻓﻀﺎﺋﻠﺸﺎن ﺣﺴﻨﮫ آﻧﮭﺎ ارﺗﻘﺎء ﻣﻰ ﯾﺎﺑﺪ ﻛﮫ ﮔﺎھﻰ ﯾﻜﻰ ده ﺗﺎ اﺳﺖ ﻣﻦ ﺟﺎء ﺑﺎﻟﺤﺴﻨﺔ ﻓﻠﮫ‬
‫ﻋﺸﺮ ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 265‬‬
‫‪ 2‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 163‬‬
‫‪ 3‬ﺳﻮره ﻣﺆﻣﻦ ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 45‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪76 :‬‬
‫اﻣﺜﺎﻟﮭﺎ ) ‪ ( 1‬و ﮔﺎھﻰ ﯾﻜﻰ ھﻔﺘﺼﺪ ﺗﺎ ‪ ,‬و ﮔﺎه ﯾﻜﻰ ﻣﻀﺎﻋﻒ ھﻔﺘﺼﺪ اﺳﺖ و ﮔﺎه زﯾﺎده ﻛﮫ آن را ﻏﺎﯾﺖ و ﻧﮭﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﺒﻮد ‪ ,‬ﺑﺨﻼف ﺳﯿﺌﮫ ﻛﮫ ﻓﻼ ﯾﺠﺰى اﻻﻣﺜﻠﮭﺎ ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه رﺳﺎﻟﮫ اى ﻣﻔﺼﻞ و ﻣﺴﺘﺪل در اﺗﺤﺎد ﻋﺎﻗﻞ و ﻣﻌﻘﻮل ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ و در ﯾﻚ ﯾﻚ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق ﺑﮫ ﻣﺒﺎﻧﻰ‬
‫ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﯿﮫ ﺑﺤﺚ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﮫ ﺑﺴﯿﺎرى از ﻟﻄﺎﺋﻒ اﺷﺎرات ﺳﻔﺮاى وﺣﻰ ﺗﻤﺴﻚ ﺟﺴﺘﮫ اﺳﺖ و ﻛﺜﯿﺮى از‬
‫آﯾﺎت و رواﯾﺎت را در آن ﺷﺮح ﻛﺮده و ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 17‬رأى ﺷﺎﻣﺦ ﻣﺘﻮﻏﻠﯿﻦ در ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﯿﮫ ﻛﮫ ﻣﻌﺎﺿﺪ ﺑﮫ ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺗﺼﺪﯾﻖ و اﻣﻀﺎى وﺳﺎﺋﻂ ﻓﯿﺾ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ‬
‫اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ھﺮ دو ﺟﻮھﺮ ﺑﻠﻜﮫ ﮔﻮھﺮى ﻓﻮق ﻣﻘﻮﻟﮫ ﺟﻮھﺮﻧﺪ ‪ ,‬و ھﺮ دو اﻧﺴﺎن ﺳﺎزﻧﺪ ‪ ,‬و ﺟﺰ‬
‫اﻧﻔﺲ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﻧﮫ ﻋﻤﻞ ﻏﯿﺮ ﺻﺎﻟﺢ ) ‪( 2‬‬
‫ﻓﺎﻟﯿﻮم ﻻ ﺗﻈﻠﻢ ﻧﻔﺲ ﺷﯿﺌﺎ و ﻻ ﺗﺠﺰون اﻻ ﻣﺎ ﻛﻨﺘﻢ ﺗﻌﻤﻠﻮن ) ‪ ( 3‬و ﻗﯿﺎﻣﺖ ھﺮﻛﺲ ﻗﯿﺎم ﻛﺮده اﺳﺖ و ﯾﻮم ﺗﺒﻠﻰ‬
‫اﻟﺴﺮاﺋﺮ ھﺮ ﻓﺮد ﻓﺮا رﺳﯿﺪه و ھﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﺻﻮرت ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻣﺤﺸﻮر اﺳﺖ و ﺻﻮرت آﻧﮭﺎ را ﻛﮫ ھﻤﺎن‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ اطﻮار اﺳﺖ و ﻗﺪ ﺧﻠﻘﻜﻢ اطﻮارا ) ‪ ( 4‬و ھﺮ طﻮرى از اطﻮار را ﺣﻜﻤﻰ و ﺻﻮرﺗﻰ اﺳﺖ ‪,‬‬
‫دھﺪار‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 163‬‬
‫‪ 2‬ﺳﻮره ھﻮد ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 47‬‬
‫‪ 3‬ﺳﻮره ﯾﺲ ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 55‬‬
‫‪ 4‬ﺳﻮره ﻧﻮح ‪ ,‬آﯾﮫ ‪. 15‬‬
‫ﺻﻔﺤﮫ ‪77 :‬‬
‫در اﯾﻦ رﺳﺎﻟﮫ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺷﺎراﺗﻰ ﻟﻄﯿﻒ دارد ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻘﮫ ‪ 18‬ﺑﮫ ﺑﺮاھﯿﻦ ﻗﻄﻌﯿﮫ ﻗﻮه ﺧﯿﺎل را ﺗﺠﺮد ﺑﺮزﺧﻰ اﺳﺖ و ﻛﺎرﺧﺎﻧﮫ ﺻﻮرﺗﮕﺮى اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﮫ ﺟﺒﻠﻰ او‬
‫ﻣﺤﺎﻛﺎت اﺳﺖ ذﻟﻚ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﻌﺰﯾﺰ اﻟﻌﻠﯿﻢ ‪ ,‬و ﺑﮫ ﺣﻜﻢ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻛﻮﻧﯿﻦ آدم و ﻋﺎﻟﻢ را ﻋﻮاﻟﻢ ﺛﻼﺛﮫ ﺷﮭﻮد ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﺮزخ و‬
‫ﻏﯿﺐ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ ﻛﮫ ﻋﻮاﻟﻢ ﺣﺲ و ﻣﺜﺎل و ﻋﻘﻞ اﻧﺪ و ھﺮ ﯾﻚ را ﻟﻮازم و آﺛﺎر ﺧﺎص ﻓﻌﻠﯿﺖ آﻧﮭﺎ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫از ﻧﺒﻰ ﺧﺎﺗﻢ ﺻﻠﻰ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ ﻣﺮوى اﺳﺖ ﻛﮫ ‪ ,‬و ﺳﺠﺪ ﻟﻚ ﺳﻮادى و ﺧﯿﺎﻟﻰ و ﻓﺆادى ) ‪ , ( 1‬و از اﻣﺎم ﺑﮫ ﺣﻖ‬
‫‪ ,‬ﻧﺎطﻖ ﻛﺸﺎف ﺣﻘﺎﺋﻖ ‪ ,‬ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎدق ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم رواﯾﺖ اﺳﺖ ﻛﮫ ‪:‬‬
‫ان ﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﺧﻠﻖ اﻟﻤﻠﻚ ﻋﻠﻰ ﻣﺜﺎل ﻣﻠﻜﻮﺗﮫ و اﺳﺲ ﻣﻠﻜﻮﺗﮫ ﻋﻠﻰ ﻣﺜﺎل ﺟﺒﺮوﺗﮫ ﻟﯿﺴﺘﺪل ﺑﻤﻠﻜﮫ ﻋﻠﻰ ﻣﻠﻜﻮﺗﮫ و ﺑﻤﻠﻜﻮﺗﮫ‬
‫ﻋﻠﻰ ﺟﺒﺮوﺗﮫ ) ‪ ( 2‬دھﺪار ‪ ,‬در اﯾﻦ وﺟﯿﺰه ﮔﻮﯾﺪ] ‪ ) :‬از ﺟﻤﻠﮫ ﺿﺮورﯾﺎت داﻧﺴﺘﻦ ‪ ,‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ھﺮ ﻓﻌﻠﻰ و ﻋﻤﻠﻰ‬
‫ﺻﻮرﺗﻰ دارد و در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ ﻛﮫ آن ﻓﻌﻞ ﺑﺮ آن ﺻﻮرت ﺑﺮ ﻓﺎﻋﻠﺶ ظﺎھﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻘﺎل او ﺑﮫ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ‬
‫و ﺟﺰاء ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﻛﮫ ]) اﻧﻤﺎ ھﻰ اﻋﻤﺎﻟﻜﻢ ﺗﺮد ﻋﻠﯿﻜﻢ ‪ ,‬و ﺟﺰاء ﺑﻤﺎ ﻛﺎﻧﻮا ﯾﻌﻤﻠﻮن ‪ ,‬واﻟﻨﺎس ﻣﺠﺰﯾﻮن ﺑﺎﻋﻤﺎﻟﮭﻢ[) ‪.‬‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﮫ ﻋﻠﻢ اﻧﺴﺎن ﻣﺸﺨﺺ روح او اﺳﺖ و ﻋﻤﻠﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺪن او در ﻧﺸﺄه اﺧﺮوى ‪ ,‬ﭘﺲ ھﺮ ﻛﮫ‬
‫ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻋﻠﻢ و‬
‫ﭘﺎورﻗﻰ ‪:‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬

 ‫‪ 1‬دﻋﺎى ﺳﺠﺪه ﻟﯿﻠﮫ ﻧﯿﻤﮫ ﺷﻌﺒﺎن ‪.‬‬
‫‪ 2‬ص ‪ , 375‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺴﻔﻰ ‪.‬‬
‫‪www.fa.islamic-sources.com‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﺠﺎﺯﯼ ﺍﻟﻔﺒﺎ | ﺑﺎﺯﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻭ ﮐﺘﺐ | ‪Alefbalib.com‬‬