Tijdvakkendossier

Tijdvak 6, kenmerkend aspect 1, kenmerkend aspect 23

De ontwikkeling van handelskapitalisme en wereldeconomie.
In dit kenmerkend aspect gaat het de tijd na de ontdekkingsreizen. Men ging met de landen
die ze hadden ontdekt handeldrijven, en probeerde er zoveel mogelijk winst uit te halen. En
men was op zoek naar avontuur, dus jonge mannen en vrouwen trekken naar handelsposten
toe voor een beter leven.
Vanuit Europese landen is men vooral op zoek naar macht, want hoe meer land hoe meer
macht en daarnaast ook hoe meer economische macht je hebt, hoe meer handel je hebt en
hoe meer winst en hoe meer rijkdom, en in Nederland is winst het belangrijkste. Met winst
werd dan weer geïnvesteerd in de bedrijven, handelskapitalisme.
Op 2 april 1595 gaat de eerste Nederlander richting Nederlands-Indië, er is geen winst
gemaakt op die reis, maar men komt wel met een lading specerijen terug en mooie verhalen.
Na deze reis denken veel anderen: dat wil ik ook. Er ontstaan handelscompagnieën die naar
de Molukken en naar (Nederlands) Indië toe varen voor handel en avontuur. Ze halen vooral
specerijen, stoffen, edelstenen, koffie, thee en porselein.
Er werden heel veel compagnieën opgericht, daardoor loopt de concurrentie heel erg op, en
daalde de winst. In die compagnieën zaten vaak regenten. Die zijn niet blij met het feit dat ze
eigenlijk geen winst halen uit die schepen. De regenten betalen de schepen dus die willen
ook de winst.
Dan komt Johan van Oldenbarnevelt, de leider van de Staten-Generaal, de raadspensionaris
met de volgende oplossing: één handelscompagnie. Één handelscompagnie voor oosten. Dus
alle boten moeten samenwerken onder de naam VOC, de verenigde Oost-Indische
compagnie, en alleen de VOC mag namens Nederland in Indonesië handelen. Door deze
oplossing verdwijnt de concurrentie volledig en stijgt de winst. De VOC wordt een zelfstandig
bedrijf. Ze mogen zelf bedenken hoe ze in Nederlands-Indië handelen, ze mogen oorlog
voeren, en gebieden toe-eigenen. De statengeneraal heeft dan ook niks meer te zeggen over
wat de VOC in Azië doet. Ook kan iedereen in de Gouden Eeuw aandelen kopen van de VOC.
Hierdoor is iedereen ook onderdeel van het risico als er een winst verloren gaat.
VOC had meerdere grote centra, en die werden allemaal bestuurd door plaatselijke
regenten. Alle VOC hadden dezelfde bedrijfsstructuur: de heren 17, dat waren 17 mannen
die bij elkaar kwamen in Amsterdam en vanuit daar de overkoepeling van de VOC in de
gaten hielden.

20 jaar later ontstaat de WIC. We gingen ook met Amerika handelen. Ze handelen daar met
suikerplantages, koffie en cacao. Op die plantages zaten vooral Nederlanders.
De Atlantische oceaan was heel vol, Portugezen, Spanjaarden, Franssen Engelsen, ze voeren
allemaal op de Atlantische oceaan. Daardoor wordt er weinig winst uit de WIC zelf gehaald.
Dus ze gaan kaapvaart plegen. De bekendste Nederlander op dit gebied is Piet Hein. Hij heeft
namelijk de zilvervloot van de Spanjaarden, die van Latijns-Amerika naar Spanje ging
gekaapt. Die hoeveelheid zilver is dus nooit aangekomen in Spanje wat een enorme invloed
had op de economie in Europa, en later zelfs op de wereldeconomie. Die totaal instortte.
Hieruit zie je hoe de hele economie met elkaar te maken had in die tijd. Als er ergens iets
misging draaide het andere land daarvoor op.
 Standbeeld van JP Coen in
Hoorn. Ontworpen door
Ferdinand Leenhoff. (1841-
1914)
In 2016 werd het beeld
beklad door de actiegroep
De Grauwe Eeuw.

Dit is een standbeeld van Jan Pieterszoon Coen. Koopman, directeur-generaal en gouverneur-generaal van
de VOC. Hij was vormgever van het succesvolle handelsimperium van de VOC in Azië, en stichter van
Batavia, nu bekend als Jakarta. Hij staat ook wel bekend als degene die de VOC heeft grootgebracht.
Nederland heeft enorm veel van hem geprofiteerd. Daarnaast heeft hij ook heel veel inheemse volkeren
vermoord zonder reden, genocide gepleegd in Indonesië. En de meeste problemen die Nederland heeft
gehad met Indonesië liggen in oorsprong bij hem. Hij is geroemd als krachtdadig en visionair bestuurder.
Maar evenzeer bekritiseerd om zijn gewelddadige optreden bij het verwerven van handelsmonopolies in
Indië.
In Nederland is er over dit beeld veel discussie. Critici vinden dat Coens gewelddadige handelspolitiek geen
eerbetoon verdient. Want moeten we nou echt degene die zoveel mensen heeft vermoord zonder reden, zo
veel slechts heeft gedaan, een standbeeld geven? Op de bron zie je dan ook hoe het standbeeld van JP Coen
in Hoorn beklad is met rode letters, en waar de letter o in VOC tot een strop is gemaakt, als verwijzing naar
alle moorden die Coen op zijn naam heeft staan.

Deze bron past goed bij dit kenmerkend aspect omdat JP Coen veel te maken heeft gehad met de VOC, een
belangrijk onderwerp in dit kenmerkend aspect.
Tijdvak 5, kenmerkend aspect 2, kenmerkend aspect 24
De bijzondere plaats en de bloei van de Nederlandse Republiek.
Tijdvak 5, kenmerkend aspect 3, kenmerkend aspect 25
Het streven van vorsten naar absolute macht.
Tijdvak 5, kenmerkend aspect 4, kenmerkend aspect 26
De wetenschappelijke revolutie