İLİMYURDU YAYINCILIK: 169

Biyografi
ISBN: 978-605-2339-36-7
Kitabın Adı
MüslüManların Engizisyonu - II
Ölümcül Kovuşturmalar-Mihneler
Editör
Mehmet azimli
1. Baskı – Haziran 2020
İç Düzen
ilimyurdu yayıncılık
Kapak Tasarımı
yunus Karaaslan
Baskı-Cilt
Enes Basın yayın ve Matbaacılık ltd. Şti.
litros yolu Fatih sanayi sitesi no: 12/210 Topkapı/istanbul
Tel: 0212 501 47 63 sertifika no: 45822

Molla gürani Mh. akkoyunlu sk. no: 36 Fındıkzade- Fatih / isTanBul

Tel.: 0212 533 05 35 Faks: 0212 631 53 69
www.ilimyurdu.com info@ilimyurdu.com
sertifika no: 45032

Bu eserin tüm yayın hakları ilimyurdu yayıncılık ve Eğitim Hiz. ltd. Şti.’ne aittir.
Eleştirel makale ve dergilerde yapılacak kısa alıntılar dışında, bu kitabın bir kısmı veya
tamamı, yayıncının izni olmadan yayınlanamaz
MÜSLÜMANLARIN ENGİZİSYONU – II
Ölümcül Kovuşturmalar/Mihneler

Editör: MEhMEt AziMli

 İçİNDEKİLER

Önsöz ....................................................................................................7

I. BÖLÜM: ÖLÜMCÜL KOVUŞTURMALAR

İbrahim Et-Teymi (711) / Abdulkerim Öner................................................................ 11
Vehb b. Münebbih (732) / Mehmet Azimli ................................................................ 14
İbn Ebî Zi’b (776) / Abdulkerim Öner .......................................................................... 18
Süfyan es-Sevrî (778) / Hatice Uluışık..................................................................... 22
Tüceybi/Fityân (821) / Edip Akyol .............................................................................. 27
Ebu Müshir (833) / Zehra Gençel Efe .......................................................................... 30
Nu’aym b. Hammâd (843) / Osman Aydın .............................................................. 33
İbn’üs-Sikkit (858) / Tuba Akçay .................................................................................. 37
Huneyn b. İshak (873) / Zehra Gençel Efe ............................................................... 40
İbn Hüzeyl (911) / İlyas Uçar ........................................................................................ 44
İbnü’l-Berdûn (911) / Fatih Mehmet Yılmaz................................................................ 48
İbnü’l-Hubulî (953) / Nurullah Agitoğlu....................................................................... 52
Abdussamed el-Hakim (1015) / Ahmet Gül........................................................... 55
İbn Fûrek (1015) / Zekeriya Akman ............................................................................. 58
İbn Bâcce (1138) / Özlem Güngör ............................................................................... 61
Şems-i Tebrîzî (1247) / Zeynep Kızılyar ................................................................... 65
Adudüddin el-Îcî (1355) / Feyza Ceyhan Çoştu ....................................................... 69
Sadreddîn Deştekî (1498) / Ruhullah Öz ................................................................ 74
Figânî (1532) / Mustafa Sefa Çakır ............................................................................... 77
Nef'î (1635) / Mustafa Sefa Çakır ................................................................................... 81
Mahmud Urmevî (1639) / Merve Cengiz .................................................................. 84
Sütçü/Lebenî Beşir Ağa (1662) / Özden Kanter ................................................... 88
Niyâzî-i Mısrî (1694) / Özlem Güngör ........................................................................ 92
Gelenbevi İsmail (1730) / Münir Kunduracı ............................................................. 98
İlhâmî Baba (1821) / Zeynep Kızılyar ....................................................................... 102
Şânizâde (1826) / Musa Kazım Azimli ...................................................................... 105

II. BÖLÜM: MİHNELER/ÇİLELER

Câbir b. Zeyd (711) / Ahmet Özdemir ...................................................................... 115
Saîd b. Müseyyeb (712) / Elif Kübra Aslandoğdu ................................................ 118
Ebu Ubeyde (762) / Ahmet Özdemir ........................................................................ 122
İbn Avn (768) / Fatih Güzel .......................................................................................... 125
İbn İshâk (768) / Fahrettin Haliloğlu .......................................................................... 128
Mâlik b. Enes (795) / Hatice Uluışık ......................................................................... 133
Vekî b. Cerrah (812) / Osman Aydın ........................................................................ 138
Dırar b. Amr (815) / Şahin Bal ................................................................................... 142

5
 MÜSLÜMANLARIN ENGİZİSYONU – II

Şafiî (820) / Halis Demir ................................................................................................ 146

Bişr b. Mu'temir (825) / Şahin Bal ............................................................................ 149
Ziryâb (852) / Sema Dinç .............................................................................................. 153
Kasım er-Ressî (860) / Adem Eryiğit ...................................................................... 158
Ahmed b. Hanbel (855) / İhsan Arslan ................................................................... 164
Hâris el-Muhâsibî (857) / Fahrettin Haliloğlu......................................................... 169
Hâris b. Miskîn (864) / Yavuz Selim Göl .................................................................. 173
Kindî (866) / Kasım Ertaş .............................................................................................. 176
İbn Kerrâm (868) / Hafzullah Genç ............................................................................ 180
Câhız (869) / Fatih Güzel .............................................................................................. 184
İbn Sahnûn (870) / Ahmet Gedik ............................................................................... 188
Hammâd b. İshak (881) / Kasım Ertaş ................................................................... 191
Muhammed el-Mâlikî (882) / Edip Akyol............................................................... 194
İbn Firnâs (887) / Sema Dinç ...................................................................................... 197
Ebü’l-Hüseyin en-Nûrî (908) / Fevzi Rençber ...................................................... 202
İbnü’r-Râvendî (913) / Fatih Toktaş ......................................................................... 205
Nasrâbâdî (978) / Yavuz Selim Göl............................................................................ 209
İhvan-ı Safa (1000) / Necat Yazıcı ............................................................................ 212
İbnu’l-Heysem (1039) / Münir Kunduracı................................................................ 218
İbn Hazm (1064) / Mehmet Şimşir............................................................................. 223
Kuşeyrî (1072) / Tahsin Koçyiğit ................................................................................ 228
Nâsır-ı Hüsrev (1073) / Cahit Külekçi ..................................................................... 234
Cüveynî (1085) / Tahsin Koçyiğit ............................................................................... 238
Herevî (1089) / Korkut Dindi ....................................................................................... 243
Serahsi (1090) / Mehmet Azimli.................................................................................. 249
İbn Akil (1119) / Zekeriya Akman................................................................................. 253
Musa b. Meymun (1204) / Hatice Doğan ............................................................... 257
Âmidî (1233) / Şerefettin Adsoy .................................................................................. 262
İbn Arabi (1240) / Abdullah Kartal ............................................................................. 268
İzz b. Abdisselam (1262) / Mustafa Kılıç ............................................................... 273
Necmeddin et-Tûfî (1316) / Ömer Dinç ................................................................. 277
Mizzî (1341) / Korkut Dindi .......................................................................................... 281
İbn Haldûn (1406) / Elif Kübra Aslandoğdu ............................................................. 285
Hoca Sinan Paşa (1486) / Cahit Külekçi ............................................................... 290
Takıyüddin (1521) / Münir Kunduracı ....................................................................... 295
Gazanfer Dede (1566) / Özden Kanter ................................................................... 300
İdris-i Muhtefî (1615) / Merve Cengiz ...................................................................... 303
İmam Rabbani (1624) / Abdullah Kartal ................................................................. 308
Hezarfen Ahmet Çelebi (1635?) / Ahmet Gedik................................................. 311
İsmâil Hakkı Bursevî (1725) / Özlem Güngör ...................................................... 314

6
 ÖNSÖZ

Temmuz-2019’da yayınladığımız “Müslümanların Engizisyo-

nu-1” kitabımız, henüz basılmadan önce engizisyona uğramış
bir kitap oldu. Kitapta bu ismin kullanılmamasına yönelik her
taraftan şahsıma ve yayıncıma baskı yapıldı.

Ancak biz bu isimde direndik ve baskı yapanlara şu basit

ve sade soruyu sorduk; “Hangi ismi yazalım? Yani, İslam tarihin-
de farklı fikirleri sebebiyle katledilen bu insanları tarif eden bir kelime
varsa söyleyin, kitabın ismine onu yazalım?” Ancak bu sorularımıza
hiçbir kimse “Türkçe’deki şu kelime bunu anlatıyor” şeklinde uygun
bir alternatif kelime ile cevap veremedi. Fakat bu baskılar devam
etti. Dahası bu baskılar sebebiyle kitap yayına girmek üzereyken
iki maddenin yazarı yazılarını çektiler ve kitaptan ayrıldılar, biz
de o maddeleri başka müelliflere yazdırdık.

İlginç olan şu ki; bu bir fikir kitabı da değildi ve İslam tarihi-

nin öteki kesimini yani fikirleri sebebiyle ötekileştirilen 50 kadar
ismi tanıttığı için tepki gördü. Kitabımız bir fikir önermiyor, bu-
günkü engizisyon hadiselerini anlatmıyor, sadece tarihteki ger-
çekleri aktarıyordu. Bunlar zaten tarih kaynaklarında yazılı olan
bilgilerdi.

Ayrıca gelen eleştiriler bilgi yanlışlığı üzerine değildi. Defalar-

ca “yanlış bir bilgi varsa düzeltelim” şeklindeki tekliflerime rağmen
hiçbir şekilde bu yönde bir eleştiri gelmiyor ve yaptığımız işin
adeta “İslam Düşmanlığı” olduğu ihsas ettirilmeye çalışılıyordu.

Hintçe ibadet formunu anlatan “Namaz” kelimesini günde

beş vakit kıldıkları “salat”ın yerine kullanırken bundan hiç de

7
 MÜSLÜMANLARIN ENGİZİSYONU – II

rahatsız olmayanlar, “Engizisyon” kelimesine kafayı taktılar ve

her platformda kitabın ve şahsımın aleyhinde dedikodu yaptılar.
Bunlardan bazılarına şu soruyu sordum; “Kitapta aktardıklarımız-
da iftira var mı? Yalan bilgi var mı?”, cevap “yok” tabii ki.

Her ne kadar bu tür anlamsız tepkiler olsa da, Tem-

muz-2019’da yayınladığımız ilk kitabımız iki ay gibi kısa zaman-
da tükendi ve Ekim ayında ikinci baskı yaptı. Bu da yaptığımız
işin kabul gördüğünün göstergesi olmalıdır ve biz de 5 kitap ola-
rak planladığımız serinin 2. kitabını hazırladık.

İkinci kitabımız da yayınlanmadan engizisyona uğradı. İkinci

kitap için madde yazan bir ilahiyatçı doktora öğrencisinin ho-
cası, olayı duyunca öğrencisine, “o kitapta bu maddeyi yazarsan
akademisyenlik hayatını yakarım, bitiririm” deyince biz bu maddeyi
başka bir isimle yayınlamak zorunda kaldık.

İkinci kitabımızda hedefimiz farklı fikirleri sebebiyle işken-

ce, sürgün gibi mihnelere katlanmış bilginleri anlatmaktı. Ancak
kitabın hazırlanma sürecinde ilk kitapta gözden kaçırdığımız
yaklaşık 25 kadar “Ölümcül Kovuşturma” örneği de gelince ki-
tabımızı iki bölüm halinde düzenledik ve ilk bölümde ölümleri,
ikinci bölümde mihneleri (48 adet) gündemimize aldık. Kitap-
ta Müslümanlar tarafından engizisyona uğratılan İbn Meymun
gibi bazı Ehli Kitap bilginleri de aktardık. Yazarların e-mail ad-
reslerini dipnota yerleştirdik. Okuyucularımız yazılan madde ile
ilgili soru ve önerilerini ilgili yazara iletebilirler.

3. kitapta buluşmak üzere… Hayırlar dilerim…

Mehmet Azimli
Çorum 2020

8
 KİNDî (866)

Kasım ertaş1

“Nereden gelirse gelsin, isterse bize uzak ve

karşıt milletlerden gelmiş olsun,
gerçeğin güzelliğini benimsemekten ve
ona sahip olmaktan utanmamalıyız.”

Kindî

hayatı

İlk İslam filozofu ve Meşşâî okulunun kurucusu olarak kabul

edilen Kindî, İslam kültür çevresinin yetiştirdiği önemli isimle-
rin başında gelmektedir. 801 yılında Basra’da doğan Kindî, Gü-
ney Arabistan kabilelerinden Kinde’ye mensuptur. Kindî’nin ai-
lesinin, Emeviler ve Abbasiler döneminde önemli devlet görev-
lerinde bulundukları bilinmektedir. Nitekim Kindî’nin babası
İshak b. Sabbâh, Abbasi halifeleri Mehdi, Hâdi ve Hârûnürreşîd
dönemlerinde uzun yıllar Kûfe valiliği yapmıştır.

Kindî’nin de Abbasi halifeleri ile münasebetlerinin çok iyi

olduğu bilinmektedir. Nitekim Halife Me’mûn’un takdirini
kazanarak sarayda dinî, ilmî, felsefî ve edebî toplantılara katıl-
mıştır. Ayrıca dönemin en önemli ilim merkezlerinden biri olan

1 Doç. Dr., Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İslam Tarihi Anabilim

Dalı, kasimertas@gmail.com

176