Yapı Statiği II (PDFDrive)

YAPI STATİ Ğİ
II
Hasan KAPLAN
Denizli-2013
(İlk Baskı 1999-Gözden Geçirilmekte olan Taslak Kitap)
1
Yapı Statiği 2, Ders Notları- Prof. Dr. Hasan KAPLAN, Pamukkale Üniversitesi ĠnĢaat Mühendisliği Bölümü-Denizli
ÖNSÖZ
Bu kitapta, deplasman yöntemi ile çubuklardan oluĢan taĢıyıcı sistemlerin analizi yer
almaktadır. Çubuklardan oluĢan taĢıyıcı sistem modellerinin sonlu elemanlar yönteminin
çubuk sistemler içi özel uygulaması olan rijitlik matrisi yöntemi ile çözümü hedeflenmiĢtir.
Rijitlik matrisi yöntemi, bir taĢıyıcı sistemin tanımlanmıĢ düğümlerde birleĢen elemanlar ile
modellenmesi ve sisteme etkiyen yükler ile sistemin özellikleri arasında yazılacak iliĢki ile
düğümlerdeki ötelenme ve dönemlerin hesaplanmasına dayanmaktadır. Sistemin bilinmeyen
deplasmanları ile bilinen yükleri arasında iliĢki kuran matrisin oluĢturulması ile çözüm
yapılmaktadır. Kitabın lisans düzeyinde okutulmakta olan YAPI STATĠĞĠ II derslerinde
kaynak alınması beklenmektedir. Bunun yanında Yüksek Lisans düzeyinde de verilen Ġleri
Yapı Analizi konularında da yararlı olabilecektir.
Birinci bölümde, çubuk taĢıyıcı sistemler ve hiperstatiklik dereceleri, ikinci bölümde,

çubuklardan oluĢan taĢıyıcı sistemlerin ve çubukların serbestlik dereceleri yer almaktadır.
Üçüncü bölümde, rijitlik kavramı verilmekte ve çubuklar için rijitlik etki katsayılarının nasıl
elde edildiği verilmektedir. Dördüncü bölümde koordinat dönüĢümü yer almıĢtır. Altıncı
bölümde rijitlik matrisi yöntemi, yedinci bölümde ise çubuklardan oluĢan çeĢitli taĢıyıcı
sistem modellerinin rijitlik matrisi ile çözümü verilmektedir. Sekizinci ve dokuzuncu
bölümlerde kısaca Açı ve Cross yöntemleri ele alınmıĢtır. Ek1‟de yapı analizi için bilinmesi
Ģart olan matrisler ve matrislerle iĢlemler yer almaktadır. Ek2‟de ise çok kullanılan bazı
tablolar verilmiĢtir.
Yapıların taĢıyıcı sistemlerinin analizinde deplasman yöntemine dayalı yazılımlar

kullanılmaktadır. Hiperstatik sistemlerin çözümünün Kuvvet, Cross ve Açı yöntemleri
kullanılabilmektedir. Kuvvet yöntemi, her taĢıyıcı sistem için sistematik olmadığından
programlamaya elveriĢli değildir. Bir takım basitleĢtirici kabuller içeren Cross ve Açı (ikisi
aynı) yöntemleri ise kesin sonuçlardan oldukça uzaklaĢmaktadırlar. Bilgisayarlar ile yapılan
çözümlerde kullanılan sonlu elemanlar yöntemi ile en uyumlu olanı Rijitlik matrisi
yöntemidir. Açı ve Cross yöntemleri için kullanılan denklemler rijitlik matrisi yöntemi ile
ilgili denklemlerden kolayca elde edilebilmektedir.
Bu kitapta uygulanmakta olan YAPI STATĠĞĠ II dersi kapsamında yer alan konular
verilmeye çalıĢılmıĢtır. Rijitlik matrisi ile ilgili kavramların anlaĢılması ile kolayca
öğrenilebilecek olan Açı ve Cross (Moment Dağıtma) yöntemi ile ilgili kısımlar kısa
tutulmuĢtur. Mekanik ve Yapı statiği I dersi kapsamındaki konuların (özellikle kuvvet
yöntemi) biliniyor olması, anlama kolaylığı sağlayacaktır.
Kitabın geliĢtirilmesi için interaktif yazılımlar kullanılması ile mümkündür. Ele alınana
örneklerin yük-deplasman iliĢkilerinin yazılımlar ile görsel olarak ifade edilmesi ve
okuyucuya sunulması mümkündür. Yapı statiği I Müfredatı içinde yer alan, Kuvvet Metodu
ve Tesir çizgileri de kitap kapsamı içine alınabilir. Perdeli yapıların hesabı için bir bölüm
ayrılabilir. DavranıĢa yönelik daha fazla görseller içeren örnekler ve çözümlerdeki kabullerin
dayandığı bazı temel prensipler de kitaba ilave edilebilir.
Faydalı olması ümidi ile
Hasan KAPLAN, 2013
2
1. Hiperstatik Sistemlerin Tanımı ........................................................................................... 5
1.1 GİRİŞ ...................................................................................................................................................... 5
1.1.1 Yapılan Kabuller .........................................................................................................................................7
1.1.2 Statikçe Hiperstatiklik ...............................................................................................................................7
1.1.3 Hiperstatiklik Derecesinin Hesaplanması ................................................................................... 11
2. SERBESTLİK DERECELERİ ................................................................................................... 17
2.1 GİRİŞ ................................................................................................................................................... 17
2.2 Çubuklar ve Serbestlik Dereceleri .......................................................................................... 18
2.3 Sistem Serbestlik Derecesi......................................................................................................... 21
2.3.1 Düzlem Kafes sistemin Serbestlik Derecesi ............................................................................... 21
2.3.2 Uzay Kafes Sistemin Serbestlik Derecesi ..................................................................................... 22
2.3.3 Düzlem Çerçevenin Serbestlik Derecesi ...................................................................................... 22
2.3.4 Uzay Çerçevenin Serbestlik Derecesi ............................................................................................ 23
2.3.5 Düzlem Izgara Sistemin Serbestlik Derecesi.............................................................................. 24
3. Rijitlik ve Rijitlik Etki Katsayıları .................................................................................... 25
3.1 Giriş .................................................................................................................................................... 25
3.2 Rijitlik kavramı ve rijitlik denklemi ...................................................................................... 25
3.3 Çubuk rijitlik denklemleri ......................................................................................................... 27
3.3.1 Düzlem kafes çubuğu rijitlik denklemi ......................................................................................... 28
3.3.2 Düzlem Çerçeve Çubuğu Rijitlik Denklemi ................................................................................. 31
3.3.3 Düzlem Çerçeve Çubuğu rijitlik etki katsayıları ....................................................................... 34
3.3.4 Izgara Sistem Çubuğu Rijitlik Denklemi ...................................................................................... 43
3.3.5 Uzay Çerçeve Çubuğunun Rijitlik Katsayıları ............................................................................ 45
4. KOORDİNAT DÖNÜŞÜMÜ .................................................................................................... 49
4.1 Düzlem sistemler için koordinat dönüşümü ....................................................................... 49
4.1.1 Düzlem Kafes Sistemde koordinat dönüşümü .......................................................................... 51
4.1.2 Düzlem Çerçeve Çubuğunda Koordinat Dönüşümü................................................................ 52
4.2 Uzay sistemler için koordinat dönüşümü ............................................................................ 52
4.2.1 Uzay çerçeve Çubuğu Transformasyon Matrisi ........................................................................ 54
4.3 Sistem Koordinatlarında Eleman Rijitlik Denklemi ......................................................... 56
5. ANKASTRELİK UÇ KUVVETLERİ ........................................................................................... 58
6. RİJİTLİK MATRİSİ YÖNTEMİ .............................................................................................. 61
6.1 Giriş .................................................................................................................................................... 61
6.2 Rijitlik Matrisi Yönteminde İşlem Sırası ............................................................................... 61
6.3 Kotlama Tekniği ............................................................................................................................ 62
7. RİJİTLİK MATRİSİ YÖNTEMİ -ÇÖZÜMLÜÖRNEKLER....................................................... 66
7.1 GİRİŞ ................................................................................................................................................... 66
8. AÇI METODU ..........................................................................................................................122
8.1 GİRİŞ .................................................................................................................................................122
8.2 Rijitlik Matrisi Yöntemi ile ilişki............................................................................................ 122
8.3 Düğüm noktası sabit sistemlerin Açı yöntemi ile çözümü ...........................................124
8.3.1 Düğüm noktası sabit sistemlerin Açı yöntemi ile çözümü İçin Takip edilecek adımlar
127
8.4 Düğüm noktası Hareketli sistemler ..................................................................................... 135
9. CROSS YÖNTEMİ ...................................................................................................................135
9.1 GİRİŞ .................................................................................................................................................135
9.2 Düğüm noktaları Sabit Sistemler .......................................................................................... 135
9.2.1 Moment Dağıtma ve geçiş katsayıları ........................................................................................ 136
3
9.2.2 Düğüm Noktası sabit sistemlerin Çözümünde İşlem Sırası .............................................. 137
10. BİLGİSAYAR İLE MODELLENEREK ÇÖZÜMÜ YAPILAN ÇEŞİTLİ TAŞIYICI
SİSTEMLER .....................................................................................................................................141
10.1 SAP90 İLE İLGİLİ BİLGİLER ....................................................................................................141
10.2 BAZI PROBLEMLER İÇİN SAP90 DATA DOSYALARI ...................................................... 147
Bilgisayar ile çözümü yapılan bazı taĢıyıcı sistemlerin modelleri verilmiĢtir. Çözümde SAP 90
veya SAP2000 kullanılmıĢtır. .......................................................................................................................... 150
10.3 SAP2000 İLE YAPI ANALİZİ ...................................................................................................152
4
BÖLÜM I
1 . H i p e r s t a t i k S i s t e m l e r i n Ta n ı m ı
1.1 GİRİŞ
Gerçekte taĢıyıcı sistemi oluĢturan elemanlar üç boyutludur. Ancak bir çok taĢıyıcı sistem
elemanının sadece uzunlukları kullanılarak taĢıyıcı sistem Ģeması elde edilir. Bu tür
elemanlara çubuk, oluĢturulan sisteme de çubuk sistemler denilmektedir. Lisans düzeyindeki
yapı analizi derslerinde de bu sistemlerin kesit tesirlerinin belirlenmesi hedeflenir. Bu kitabın
önemli bir bölümü, çubuklardan oluĢan taĢıyıcı sistemlerin analizine ayrılmıĢtır. Ele alınan
tipik çubuk sistemler; sürekli kiriĢ, düzlem kafes, düzlem çerçeve, uzay çerçeve, ızgara sistem
ve uzay kafes sistemler olarak sınıflandırılabilir (ġekil 1.1).
a) Sürekli kiriş b) Düzlem kafes kiriş
c) Düzlem çerçeve
d) Tek katlı uzay çerçeve
f) Uzay kafes
e) Izgara Sistem
ġekil 1.1 Çubuklardan oluĢan taĢıyıcı sistemler
Bilgi ve iletiĢim çağının en vazgeçilmez aracı bilgisayarlar olmaktadır. Her alanda

kullanılmaya baĢlayan bilgisayarlar yapı analizinde de kullanılmaktadır. Bilgisayar
kullanımının yaygınlaĢması ile klasik yöntemler yerini modern yöntemlere terk etmektedir.
Bilgisayar gerektirmeyen yöntemlerle çözümler yapılarak sistemlerin davranıĢlarının
öğrenilmesi de önem arz etmektedir. Yapısal analiz yapacak olan mühendis adayları, yaklaĢık
yöntemlerle ancak davranıĢ bilgisi ve kesit tesirleri hakkında bilgi edinebilmektedir.
5
Uygulamaya atıldığında, tüm çözümlerin bilgisayar ile yapıldığı bir ortamla karĢılaĢılmakta,
teori ve uygulama arasında geçiĢ sağlayamamaktadır. Bunun için Lisans düzeyinde verilen
Yapı Statiği derslerinde sadece el ile çözüme dayalı yöntemlerin öğretilmesinin yanında,
bilgisayar destekli modern yöntemlerin de verilmesi gerekmektedir.
Bir köprü (kiriş)
Bir sanayii yapısında düzlem kafes sistem kullanılması
Hasar görmüĢ bir taĢıyıcı sistem
ġekil 1.2 Çubuklarla teĢkil edilen çeĢitli yapılar
Bu kitapta bir takım basitleĢtirici kabullere dayalı olarak geliĢtirilen klasik yöntemler ile daha
kesin çözümler sunan modern yöntemlerin bir karĢılaĢtırılması da yapılmaktadır. El ile
çözüme dayalı klasik yöntemlerin lisans düzeyindeki eğitimde kullanılması ancak gerçek
6
sistemlerin çözümünde mutlaka bilgisayarlar kullanılarak daha gerçekçi çözümlerin yapılması
gerektiği hususu da açık bir Ģekilde ortaya konmaktadır.
1.1.1 Yapılan Kabuller

Bu kitapta verilen çözümlerde Ģu kabuller yapılmaktadır;
 Ele alınan sistemler statik yükler için çözülmektedir
 Sistemler için yük-deplasman iliĢkisinin lineer olduğu kabul edilmiĢtir. Böylece ele alınan
sistemlerin malzemesinin Hooke yasasına uyduğu kabul edilmiĢtir.
 Deplasmanların sistemin geometrisine nazaran çok küçük olduğu dolayısıyla yapının
geometrisinde bozulma olmadığı kabul edilmektedir.
 Süperpozisyon prensibi geçerlidir. Bu durumda, farklı yüklemeler için elde edilen kesit
tesirleri ve deplasmanlar süperpozisyon prensibi ile toplanarak, yüklerin tamamının birlikte
etkimesi halindeki kesit tesirleri ve deplasmanlar elde edilebilecektir.
Gerçekte, betonarmeden teĢkil edilen taĢıyıcı sistemlerde malzemenin yük-deplasman iliĢkisi

lineer olmamaktadır. Ancak uygulamada, yapıların büyük bir bölümü küçük miktarda
deplasman yapacak Ģekilde dizayn edilmektedirler. Deplasman değerlerinin, elemanın
geometrisi yanında çok küçük olması halinde sistemlerin lineer davrandığı kabul edilebilir.
Daha hassas çözüm gerektiren yapılar için lineer olmayan elosto-plastik davranıĢ dikkate
alınarak analizler yapılmalıdır.
1.1.2 Statikçe Hiperstatiklik

XYZ Uzayında, dıĢ yüklerin etkisinde olan bir taĢıyıcı sistemi ele alalım. Sistemin dengede
olması için x,y ve z eksenlerine göre yazılacak denge denklemlerinin sağlanması gerekir.
Yani her eksen için, eksen doğrultusunda etkiyen doğrusal kuvvetlerin toplamı ve eksen
etrafında etkiyen momentlerin toplamı sıfıra eĢit olmalıdır.
(1.1)
Denge denklemindeki yük ifadesi içine mesnet reaksiyonları da dahil edilmektedir. DıĢ yükler
elemanlar tarafından mesnetlere aktarılmakta ve aktarılan bu kuvvetlere karĢı mesnetlerde
reaksiyonlar oluĢmaktadır. Sistemin dengede olabilmesi için, mesnetlerde oluĢan
reaksiyonların da dikkate alınması ile yazılacak olan 1.1 denge denklemlerinin sağlanması
gerekir.
düzlem veya uzay sistemler için denge denklemi sayısı farklıdır. Uzay sistem için her eksen
yönünde kuvvetler ve her eksen etrafında momentler olmak üzere toplam altı adet denge
denklemi yazılabilir. Düzlem taĢıyıcı sistemlerde denge denklemi sayısı üçe inecektir. Bu
durumda denge için 1.2 de ifadesi ile verilen Ģartların sağlanması gerekir.
7
(1.2)
Bir taĢıyıcı sistemin analizi, “yüklerden dolayı oluĢan; mesnet reaksiyonlarının,

deformasyonların ve sistemi meydana getiren elemanların iç kuvvetlerinin hesaplanmasını
kapsar”. Eleman iç kuvvetli olan Eksenel kuvvet, kesme kuvveti ve eğilme momentinin
elemanların uzunlukları boyunca nasıl değiĢtiğinin grafik olarak gösterilmesi ve maksimum
değerlerinin ortaya konulması da analizin amacıdır. Ġç kuvvetlere kesit tesirleri, çizilen
grafiklere de kesit tesirleri diyagramı da denilmektedir.
İzostatik Sistem: Bir taĢıyıcı sistemde, mesnet reaksiyonları ve herhangi bir kesitteki kesit
tesirleri denge denklemleri ile hesaplanabiliyorsa, bu tür sistemlere izostatik sistemler denilir.
Hiperstatik Sistem: Bir taĢıyıcı sistemde denge denklemlerinden fazla bilinmeyen varsa bu
tür sistemlere statikçe hiperstatik sistemler denilir. TaĢıyıcı sistem içten veya dıĢtan
hiperstatik olabilir. Bazı sistemler hem içten hem de dıĢtan hiperstatiktir.
Dıştan hiperstatik sistemler; Bir sistemin mesnet reaksiyonlarının sayısı denge

denklemlerinden fazla ise sistem dıĢtan hiperstatik olur. Bir uzay taĢıyıcı sistemin mesnet
reaksiyonu sayısı 6 dan fazla ise sistem dıĢtan hiperstatik olur. Düzlem sistemde ise mesnet
reaksiyonu sayısı 3‟ten fazla ise sistem dıĢtan hiperstatik olur. ġekil 1.1‟de verilen sistemler
dıĢtan hiperstatik sistemler için örnek olarak verilebilir.
ġekil 1.3 Hiperstatik düzlem sistemler

ġekil 1.3‟de verilen düzlem sistemlerin mesnet reaksiyonları sayısı 6 dır. Düzlem sistemler
için üç adet denge denklemi vardır. Bu sistemlerde hiperstatiklik derecesi 6-3=3 Ģeklindedir.
Her iki sistem de 3. dereceden dıĢtan hiperstatiktir. Bu sistemlerin çözümü için mesnet
reaksiyonlarının hesaplanması yeterli olacaktır.
8
ġekil 1.4 Mafsal bulunan sistemlerde hiperstatiklik derecesi
TaĢıyıcı sistemin herhangi bir kesitinde bazı kesit tesirlerinin sıfır olması söz konusu olabilir.
Örneğin ara mafsal bulunan bir kesitte eğilme momenti sıfır olacaktır. Bu durum, ilgili kesitte,
sistem için ilave bir denklemin yazılabilmesini sağlamaktadır. Sistemin hiperstatiklik derecesi
belirlenirken ara mafsal olup olmadığına da bakılmalıdır. ġekil 1.4‟de verilen sistemlerde
birer ara mafsal bulunduğundan hiperstatiklik derecesi her iki sistem için de 2‟dir.
İçten hiperstatik sistemler; Bir sistemin mesnet reaksiyonlarının hesabı için denge
denklemleri yeterli ancak tüm sistemdeki kesit tesirlerinin belirlenmesi için denge
denklemleri yetersiz kalıyorsa, sistem içten hiperstatik olur (ġekil 1.5)
ġekil 1.5 Ġçten hiperstatik taĢıyıcı sistemler

ġekil 1.5‟de verilen çerçeve ve kafes sistemi ele alalım. Her iki sistemin de bilinmeyen
mesnet reaksiyonları sayısı 3 tür. Mesnet reaksiyonları denge denklemleri ile
9
belirlenebilecektir. Ancak, kesim yapılarak taĢıyıcı sistemin dengesi yazılacak olursa, kesit
tesirleri sayısının denge denklenmelerinden fazla olduğu görülecektir. Bu yüzden çubukların
kesit tesirlerinin hesabı için denge denklemleri yeterli olamayacaktır.
ġekil 1.5a‟daki çerçeve sistem üçüncü dereceden içten hiperstatiktir. ġekil 1.5c‟deki gibi
çerçevenin bir çubuğu kesilerek sistem izostatik hale gelecektir. ġekil 1.5b‟deki kafes
sistemin izostatik hale gelmesi için ise diyagonal çubuklardan birinin kesilmesi
gerekmektedir(ġekil 1.5d). ġu halde, Ģekil 1.5b‟de görülen kafes sistem 1. dereceden içten
hiperstatik olmaktadır.
İçten ve dıştan hiperstatik sistem:TaĢıyıcı sistemler hem içten hem de dıĢtan hiperstatik
olabilirler. Ġçten ve dıĢtan hiperstatik sistemler için, Ģekil 1.5‟de verilen sistemlerin kayıcı
olan mesnetlerinin sabit hale getirilerek elde edildiği ve Ģekil 1.6‟da verilen sistemleri örnek
olarak verebiliriz.
ġekil 1.6 DıĢtan ve içten Hiperstatik taĢıyıcı sistemler
ġekil 1.6 da verilen her iki sistemde de bilinmeyen mesnet reaksiyonlarının sayısı 4 tür.
Düzlem sistemler için denge denklemi sayısı 3 olduğuna göre sistemler 1. dereceden dıĢtan
hiperstatiktir. Aynı zamanda Ģekil 1.6a‟daki sistemde bir kapalı çerçeve meydana gelmiĢ
olduğundan çubuklardan birisinin kesilmesi halinde üç adet bilinmeyen kesit tesiri de ortaya
çıkacaktır. Dolayısıyla bu sistem 3. dereceden içten de hiperstatiktir. Böylece, çerçeve 4.
dereceden hiperstatiktir. ġekil 1.6b‟deki sistem ise 1. dereceden içten hiperstatik olmaktadır.
ġekil 1.6b de verilen kafes sistem toplam 2. dereceden hiperstatik olmaktadır.
ġimdi de ġekil 1.7‟de verilen uzay çerçeveyi inceleyelim. Dört adet ankastre mesnedi olan
uzay çerçevenin mesnetlerinden birisi üzerinde reaksiyonlar gösterilmiĢtir. Doğrusal kuvvetler
R ile eksenler etrafındaki dönmeler ise M ile gösterilmiĢtir. ġekil 1.7‟deki çift oklar, ilgili
eksen etrafındaki momentleri göstermektedir. Her düğümde 6 adet mesnet reaksiyonu
olduğundan, iki yönde de tek açıklı ve tek katlı uzay çerçevede toplam bilinmeyen mesnet
reaksiyonu sayısı 24 adettir. Uzay sistem için 6 adet denge denklemi söz konusu olduğuna
göre, sistem 24-6=18 dereceden dıĢtan hiperstatiktir. Mesnet reaksiyonları belirlendikten
sonra 4 adet kolonun kesit tesirleri hesaplanabilir ancak kiriĢler kapalı çerçeve
oluĢturduğundan bir kesim yapılması gerekir. Uzay sistemde, bir kesitte, iki kesme kuvveti,
bir eksenel kuvvet, iki eğilme momenti ve bir burulma momenti olmak üzere toplam altı adet
kesit tesiri olduğundan bir kesim ile 6 adet bilinmeyen ortaya çıkacaktır. Buna göre
sistemimiz 6. Dereceden içten de hiperstatiktir. Sistemin toplam hiperstatiklik derecesi
18+6=24 tür.
10
ġekil 1.7´ Ankastre mesnetli uzay çerçeve
Düğümleri rijit bağlanmıĢ olan Ģekil 1.8‟deki ızgara sistemin hiperstatiklik derecesini
belirleyelim. Bu ızgara sistemini oluĢturan çubuklar; eğilme momenti, burulma momenti ve
kesme kuvvetine maruzdurlar. Bu tür sistemlere düzlemine dik yüklü çerçevelerde denilebilir.
Kaset döĢemeler ve iki yönde sürekli temeller (ızgara temeller) bu sistemlere örnek olarak
verilebilir.
ġekil 1.8 Izgara sistem

Izgara sisteme etki eden dıĢ yükler sadece düĢeyde olduğu kabul edilirse, her düğümde 2 adet
moment ve bir doğrusal kuvvet olmak üzere 3 bilinmeyen mesnet reaksiyonu oluĢacaktır. Bir
düğümdeki mesnet reaksiyonları Ģekil üzerinde gösterilmiĢtir. Izgara sistem için yazılabilecek
denklem sayısı 3 üçtür. Ele alınan sistemin her düğümünde 3 bilinmeyen olduğuna göre
toplam bilinmeyen sayısı 3x8=24 tanedir. Sistemin dıĢtan hiperstatiklik derecesi 24-3=21 dir.
Mesnet reaksiyonları belirlendikten sonra, ABCD kapalı alanını oluĢturan kiriĢler hariç diğer
kiriĢlerin kesit tesirleri hesaplanabilir. ABCD kapalı çerçevesini oluĢturan kiriĢlerin kesit
tesirlerinin hesabı için bir adet kesim yapmak gerekir. Izgara sistem çubuğunda bir kesitte,
bilinmeyen kesit tesirleri sayısı 3 olduğundan, sistem 3. dereceden içten hiperstatik
olmaktadır. Sistemin toplam hiperstatiklik derecesi 21+3=24 olur.
1.1.3 Hiperstatiklik Derecesi (HSD)’nin Belirlenmesi İçin Formüller
Yukarıdaki paragrafta çeĢitli sistemlerin hiperstatiklik dereceleri, denge denklemleri ve

sistemdeki bilinmeyenlere bağlı olarak hesaplanmıĢtı. Gerçek yapılarda bir çok eleman ve
düğümler olacağından bu Ģekli ile hiperstatiklik derecesinin belirlenmesinde zorluklar
olacaktır. Bunun yerine bir matematiksel ifadenin kullanılması gerekmektedir. Bu bölümde
11
her taĢıyıcı sistemi ele alarak hiperstatiklik derecesi için matematiksel ifadeler elde
edilecektir.
1.1.3.1 Düzlem Kafes Sistem

m elemanlı ve j düğümlü bir düzlem kafes ele alalım. Tüm sistem için bilinmeyen sayısı r
reaksiyon kuvveti sayısı, m çubuk kuvvetleri sayısı olmak üzere m+r kadar olacaktır. Diğer
taraftan her düğümde 2 denge denklemi;
Fx=0, Fy=0 (1.3)
Ģeklindedir. Böylece tüm sistem için yazılabilecek denklem sayısı 2j dir. Kafes sistemin
hiperstatiklik derecesini belirleyen ifade;
HSD=(m+r)-2j (1.4)
Ģeklinde olur.
ġekil 1.9 Hiperstatik düzlem kafes sistem

ġekil 1.9‟daki kafes sistemde bilinmeyen mesnet reaksiyonları sayısı r=4, düğüm sayısı j=10
ve çubuk sayısı m=18 dir. Sistemin hiperstatiklik derecesi; HSD=(18+4)-2x10=2 olur.
Sistemin mesnet reaksiyonları sayısı 4 olduğuna göre sistem 1. dereceden dıĢtan hiperstatik
olmaktadır (4-3=1).
1.1.3.2 Uzay Kafes Sistem
Uzay kafes sistemde her düğüm için 3 denge denklemi;
Fx=0, Fy=0, FZ=0, (1.4)
Ģeklindedir. Böylece tüm sistem için yazılabilecek denklem sayısı 3j dir. Yine bilinmeyen
sayısı çubuk kuvvetleri ve mesnet reaksiyonları m+r kadar olacaktır. Buna göre uzay kafes
sistemin hiperstatiklik derecesini belirleyen ifade;
HSD=(m+r)-3j (1.5)
Ģeklinde olur.
ġekil 1.10a‟daki uzay kafes sistemde düğüm sayısı j=4, reaksiyon sayısı r=9 ve çubuk sayısı
m=3 tür. Bu sistem için, HSD=(3+9)-3x4=0 tür. Dolayısıyla bu sistem izostatiktir.
12
ġekil 1.10b‟deki sistemde ise düğüm sayısı j=8, mesnet reaksiyonu sayısı r=12 ve çubuk
sayısı ise m=13 dür. Buna göre sistemin hiperstatiklik derecesi HSD=(13+12)-3x8=1. Sistem
birinci dereceden hiperstatiktir. 6-7 çubuğunun kaldırılması ile sistem izostatik hale gelir.
ġekil 1.10 Ġzostatik ve hiperstatik uzay kafes sistemler
1.1.3.3 Düzlem Çerçeve
Düzlem çerçeve çubuğunda, keme kuvveti, normal kuvvet ve eğilme momentinden oluĢan üç
adet bilinmeyen kesit tesiri vardır. Buna göre m elemanlı bir düzlem çerçevede bilinmeyen
sayısı 3m+r kadar olacaktır. Diğer taraftan her düğüm için 3 denge denklemi yazılabilir. Buna
göre düzlem çerçevenin hiperstatiklik derecesi;
HSD=(3m+r)-3j (1.6)
Ģeklinde hesaplanır. Burada m eleman sayısını, r mesnet reaksiyonları sayısını j ise

çerçevedeki düğüm sayısını (mesnetler dahil) göstermektedir.
Örnek olarak Ģekil 1.11‟de verilen düzlem çerçevelerin hiperstatiklik derecelerini

belirleyelim.
ġekil 1.11a‟daki sistem de çubuk sayısı m=3, düğüm sayısı j=4 ve mesnet reaksiyonları sayısı
r=6 olduğuna göre; hiperstatiklik derecesi
HSD=(6+3.3)-3.4=3 olur.
ġekil 1.11b‟deki 2 katlı düzlem çerçeve sistem de çubuk sayısı m=6, düğüm sayısı j=6 ve
mesnet reaksiyonları sayısı r=6 olduğuna göre; hiperstatiklik derecesi ;
HSD=(6+3.6)-3.6=6 olur.
13
ġekil 1.11 Hiperstatik düzlem çerçeveler
1.1.3.4 Uzay Çerçeve

Yapılar gerçekte üç boyutlu elemanlardan oluĢmaktadır. Bir yapının analizi için oluĢturulan
üç boyutlu taĢıyıcı sistem modeli Ģekil 1.12 de verilmiĢtir.
ġekil 1.12 Bir yapının taĢıyıcı sisteminin üç boyutlu olarak modellenmesi
Uzay çerçeve çubuğunda, her kesitte 6 adet bilinmeyen kesit tesiri (Px, Py, Pz, Mx, My, Mz)
vardır. Her düğüm için 6 denge denklemi yazılabilir. Buna göre düzlem çerçevenin
hiperstatiklik derecesi;
HSD=(6m+r)-6j (1.7)
14
Ģeklinde hesaplanır. Burada m eleman sayısını, r mesnet reaksiyonları sayısını j ise
çerçevedeki düğüm sayısını (mesnetler dahil) göstermektedir. Örnek olarak Ģekil 1.13‟de
verilen uzay çerçevelerin hiperstatiklik derecelerini belirleyelim.
ġekil 1.13 Hiperstatik uzay çerçeve sistemler

ġekil 1.12a‟da verilen tek katlı uzay çerçevede eleman sayısı m=8, düğüm sayısı j=8, 4 adet
mesnetteki mesnet reaksiyonu sayısı ise r=4*6=24 tür. Buna göre çerçevenin hiperstatiklik
derecesi;
HSD=(6*8+24)-6*8=24
tür. ġekil 11b‟de verilen iki katlı uzay çerçevede ise eleman sayısı m=16, düğüm sayısı j=12
ve 4 adet mesnetteki toplam reaksiyonu sayısı r=4*6=24 tür. Çerçevenin hiperstatiklik
derecesi;
HSD=(6*16+24)-6*12=48
dir.
1.1.3.5 Izgara sistem

Bir ızgara sistem çubuğunda 3 adet bilinmeyen kesit tesiri vardır. Bunlar eğilme momenti,
burulma momenti ve kesme kuvvetidir. Izgara sistemin her düğümü için de 3 denge denklemi
yazılabilir. Buna göre ızgara sistemin hiperstatiklik derecesi;
HSD=(3m+r)-3j (1.8)
Ģeklinde hesaplanır. Örnek olarak Ģekil 1.14‟de verilen ızgara sistemin hiperstatiklik
derecesini hesaplayalım.
15
ġekil 1.124 Hiperstatik Izgara Sistem
ġekil 1.13‟de verilen iki yönde de iki açıklıklı ve ankastre mesnetli ızgara sistemde eleman
sayısı m=12, düğüm sayısı j=12, 8 mesnetteki mesnet reaksiyonu sayısı ise r=8*3=24 tür.
ızgaranın hiperstatiklik derecesi;
HSD=(12*3+24)-12*3=24 tür
16
BÖLÜM II
2. SERBESTLİK DERECELERİ
2.1 GİRİŞ
Yapı analizi ile uğraĢan mühendisin görevi, yapıların taĢıyıcı sistemlerini, güvenli, ekonomik,
estetik ve fonksiyonel olacak Ģekilde projelendirmek ve inĢa etmektir. Yapı analizi yapan
inĢaat mühendisi, projelerinde ve uygulamalarında geliĢen teknolojiden yaralanmak
zorundadır. 1980‟li yıllarda defter büyüklüğündeki bir bilgisayar ile boyutu on binlere varan
bir denklem sisteminin çözülebileceği hayal edilemezken, artık bu gerçekleĢmiĢ ve basit
kabuller içeren klasik yöntemler yerini daha gerçekçi çözümler sunan modern yöntemlere
bırakmıĢtır.
Ülkemiz topraklarının %80‟inden fazlası deprem kuĢağında yer almaktadır. Orta Ģiddette bile
olsa her deprem afeti sonrasında büyük can ve mal kayıpları ortaya çıkmakta, ülke maddi ve
manevi olarak zarar görmektedir. Son yıllarda olan ve kent merkezlerinde betonarme
yapıların depreme dayanıksız olduğunu ortaya koyan depremlerden alınması gereken önemli
dersler vardır. Günümüzde depremlerde oluĢan hasarların nedenleri bilinmektedir. Bu
hasarların nasıl önleneceği de her mühendis tarafından bilinmesi gereken esaslardandır.
Depreme dayanıklı yapı tasarımının en önemli aĢaması; taĢıyıcı sistemin gerçek davranıĢının
bilinmesi ve buna göre analizinin yapılarak projelendirilmesidir. GeliĢen bilgi teknolojilerine
bağlı olarak yaygınlaĢan ve vazgeçilmez hale gelen modelleme ve analiz yazılımlar da
kullanılarak; daha gerçekçi çözümler sunan yöntemlerin tercih edilmesi gerekmektedir.
Son zamanlarda her tür taĢıyıcı sistem yazılım geliĢtirmeye en uygun “Deplasman Yöntemi”
kullanılarak hızlı ve ekonomik bir Ģekilde analiz edilebilmektedir. Deplasman yönetiminde;
taĢıyıcı sistemin düğümlerindeki yer değiĢtirme ve dönmeler “Deplasman” olarak
isimlendirilmektedir. Sisteme etkiyen yükler ve bu deplasmanlar arasında, sistemi meydana
getiren elemanların geometrisi ve malzeme özelliklerine bağlı bir iliĢki vardır. Yük ve
deformasyonların iliĢkilerinin matematiksel olarak modellenmesi ve bilinen sistem özellikleri
ve yükler altında bilinmeyen olarak ele alınan deplasmanların hesabına, sonra da bu
deplasmandan dolayı oluĢan iç kuvvetlerin belirlenmesine “deplasman yöntemi”
denilmektedir.
TaĢıyıcı sistemler, elemanların düğümlerde birleĢtirilmesi ile teĢkil edilirler. TaĢıyıcı sistemi
meydana getiren eleman üzerinde gerçekte sonsuz tane düğüm vardır. Aynı zamanda iki
düğüm arasında tanımlanabilecek sonsuz sayıda eleman da olacaktır. Sonsuz sayıdaki
elamanlar yerine, belirli düğümlere bağlanan sonlu sayıdaki elemanın kesit tesirleri ve
deformasyonlarının belirlenmesi yeterli olacaktır. Bazı taĢıyıcı sistemlerde eleman boyutları
küçüldükçe, elde edilen sonuçlar gerçek davranıĢa daha fazla yakınsamaktadır. Deplasman
yönetiminin genel adı olan “Sonlu Elemanlar Yöntemi” de bu modelleme yaklaĢımından adını
almıĢtır. Çubuklardan oluĢan taĢıyıcı sistemlerde de esasında sonsuz sayıda düğüm ve bu
düğümlere bağlanmıĢ olan eleman kabul edilebilir. Yeterli doğrulukta çözüm elde etmek için;
taĢıyıcı sitemin baĢka bir sisteme bağlandığı, eksenlerin ve yüklerin değiĢtiği noktalar düğüm
olarak kabul edilerek sonsuz sayıdaki düğüm sonlu sayıya indirilir. Bir çerçeve sistemde kiriĢ
ile kolonun birleĢim noktası ve kolonların temele bağlandığı noktalar düğüm olarak ele alınır.
BelirlenmiĢ düğümlerdeki tutulmamıĢ deplasmanların toplam sayısına “serbestlik derecesi”
denilmektedir. Sistemi meydana getiren her eleman, birleĢtiği düğümlerde meydana gelen
deplasmanlar ile zorlanır ve buna bağlı olarak uçlarında kuvvetler oluĢur. Bu kuvvetlerin
17
dengede olması ile sistem yük taĢımaya devam edecektir. Bir sistemin dengede olması için,
düğümlerde denge ve süreklilik (uygunluk) denklemlerinin sağlanması gerekir. Düğümlere
bağlanan elemanların uç kuvvetleri ve düğüme etkiyen direk yükler arasında yazılacak olan
denge denklemleri sağlanmalıdır.
Düğümlerde denge: Düğümde birleĢen çubukların uç kuvvetleri (düğüme aktardıkları

kuvvetler) ile düğüme etkiyen dıĢ yükler dengede olmalıdır.
Süreklilik (uygunluk şartı): Aynı düğümde birleĢen çubukların, düğümdeki uçları, aynı
ötelenme ve dönmeleri yapacaktır. Yani bir düğümdeki dönme ve ötelenmeler biliniyorsa, o
düğüme bağlı olan çubukların uçlarındaki dönme ve ötelenmeler de biliniyor olacaktır. Çünkü
ilgili düğümdeki tüm çubuklar aynı ötelenme ve dönmelere maruz kalacaktır. Bu duruma
süreklilik Ģartı denilmektedir.
Dönme ve ötelenmelerin hepsine birden deplasman denilecek ve sistem deplasmanları Di ile

eleman uç deplasmanları ise di ile gösterilecektir. Çubuk uçlarındaki kesit tesirleri ise uç
kuvvetleri olarak adlandırılacak ve pi ile gösterilecektir. Uç kuvvetleri ve deplasmanlardaki i
indisi deplasman-uç kuvvet numarasını gösterecektir.
Düğüm serbestlik derecesi: Düğümlerde birbirinden bağımsız deplasmanların sayısına

“düğüm serbestlik derecesi” denilmektedir.
Sistem serbestlik derecesi: Sistemin düğümlerindeki bağımsız deplasmanların toplam

sayısına “Sistem serbestlik derecesi” denilir.
Çubuk (eleman) serbestlik derecesi: Ġki düğüm arasında uzanan bir elemanın (çubuğun)
serbestlik derecesi, düğüm serbestlik derecesinin 2 katına eĢittir. Eleman uçlarındaki bağımsız
deplasmanların toplam sayısına “eleman serbestlik derecesi” denilir.
Birinci bölümde hiperstatik sistemler tanımlanarak, taĢıyıcı sistem türüne göre hiperstatiklik
derecelerinin nasıl hesaplanacağına dair formülasyon verilmiĢti. Bu bölümde, sistemin
düğümlerindeki deplasman sayılarına bağlı olarak hesap edilen sistem serbestlik derecelerinin
belirlenmesi yapılacaktır.
2.2 Çubuklar ve Serbestlik Dereceleri

Çerçeve, kiriĢ ve kafes sistem taĢıyıcı sistemleri temsil etmek üzere modellenen “Çubuk
TaĢıyıcı Sistemler”; düğümlerde birleĢen çubuk elemanlar ile modellenirler. Elemanlar ile
ilgili büyüklükler, denklemler ifade edilirken bağlandıkları düğümlerin ötelenme ve dönme
durumları dikkate alınır. Çubukların i ve j uçlarındaki uç kuvveti veya uç deplasmanı sayısına
çubuk serbestlik derecesi denir. Diğer bir tanımı ile, çubuk serbestlik derecesi; sistemin
düğüm serbestlik derecesinin iki katıdır denilebilir. ÇeĢitli taĢıyıcı sistem için çubuk serbestlik
dereceleri Tablo 2.1‟de verilmiĢtir.
18
Tablo 2.1 Taşıyıcı sistem ve çubuk serbestlik dereceleri
TaĢıyıcı Sistem Çubuk Serbestlik Derecesi ve uç

deplasmanları
y
Düzlem Kafes: Düzlem kafes çubuğu,
yerel koordinatlarda 2 serbestlik d1 i e j d2
x
derecesine sahiptir. Ancak düzlem kafes
sistemde her düğümde 2 Serbestlik A,E,L
derecesi vardır. ĠĢlem kolaylığı Yerel koordinatlarda
bakımından, iki uçtaki bir serbestlik
derecesi dik bileĢenlere ayrılarak düzlem y'
d4
kafes çubuğu için toplam 4 serbestlik e j d3
d1 i SD=4
derecesi elde edilebilir.
’
x A,E,L
d2
Sistem koordinatlarında
Uzay kafes: Uzay kafes çubuğu, yerel y

koordinatlarda 2 serbestlik derecesine d1 j d2
i e
sahiptir. Ancak uzay kafes çubuğu x
uzayda herhangi bir konumda A,E,L
olabileceğinden, her düğümdeki bir Yerel koordinatlarında
serbestlik derecesini xyz eksen ’

d6
takımlarına göre ayrı ayrı yazmak z’ d5
j
mümkündür. Uzay kafes sistemde her d2 i
e
düğümde 3 Serbestlik derecesi vardır. d1 A,E,L y’ SD=6

d4
Uzay kafes sitemde çubuk serbestlik x’
d3
derecesi 6‟dır. Sistem koordinatlarında
y
Düzlem Çerçeve: xy düzleminde
bulunan çerçeve çubuğunun her d1 d4
i e j x
düğümünde 2 ötelenme ve bir dönme SD=6
d3 A,E,I,L
olmak üzere üç serbestlik derecesi d2
d5
d6
vardır. Düzlem çerçeve çubuğunun
serbestlik derecesi altıdır.
z d5 d9
Uzay Çerçeve: XYZ Uzayında d5 d11
d2 i y e j
herhangi bir konumda bulunan uzay SD=12
çerçeve çubuğunun her uçunda sırası d1 A,E,G,Ix,Iz,J,L d8
d7
ile x, y, z doğrultusunda üç ötelenme, x d3
yine sırası ile x, y, z etrafında 3 dönme d12
olmak üzere toplam 6 serbestlik
derecesi vardır. Uzay çerçeve çubuğu d4 d6 d10
için serbestlik derecesi 12 „dir.
19
Düzlem Izgara: Düzlem ızgaralar,
düzlemine dik yüklü çerçevelerdir. y
Yatay düzlemde birbirine rijit bağlı
z
çubuklardan oluĢan ızgara sistemin her d1 e d4
d3 i
düğümünde, 2 dönme ve bir de j
SD=6
düĢeyde ötelenme vardır. Düzlem A,E,Ix,L,G,J d6
d2
ızgara çubuğunun serbestlik derecesi d
x d5 5
6‟dır.
Çubuk uçlarında her serbestlik derecesine karĢılık bir de uç kuvveti vardır. En genel halde bir
çubukta, bir düğümdeki uç kuvvetleri; 1 eksenel kuvvet, 2 kesme kuvveti ve 3 adet
momentten oluĢur (Uzay çerçeve). Momentlerden 2‟si eğilme biri ise burulma momentidir.
TaĢıyıcı sistemin türüne göre bu uç kuvvetlerinden bazıları elimine olacaktır (ortadan
kalkacaktır). Çubuk sistemlerinin teĢkil edildiği çubuklar ve bir düğümünde meydan gelen
kesit tesirleri (j düğümündeki uç kuvvetleri) Tablo 2.2‟de verilmiĢtir.
Tablo 2.2 Çubuklar ve uç kuvvetleri
Uzay Çerçeve Çubuğu: Uzay çerçeve

çubuğu xyz eksen takımında, herhangi bir
konumda olabilir. Çubuğun her ucunda,
eksen doğrultularında kuvvetler ve eksen
etrafında momentler olmak üzere toplam
6 adet uç kuvveti vardır. Kuvvet ve
momentleri pozitif yönleri sağ el kuralına
göre belirlenmektedir.
Düzlem Çerçeve Çubuğu: Düzlem

çerçeve çubuğu xy düzlemindedir ve
yükler bu düzlemde etki eder. Çubuk
uçlarında x ve y yönünde doğrusal
kuvvetler, okuyucuya doğru yönelmiĢ
olan z ekseni etrafında ise eğilme
momenti vardır.
Düzlem Izgara Çubuğu: Çubuklar

birbirine rijit olarak bağlanmıĢtır. TaĢıyıcı
sistem yatay xy düzlemindedir. Yükler bu
düzlem içinde etkimektedir. Düzlem
ızgara çubuğunun her ucunda bir kesme
kuvveti, iki de moment Ģeklinde olmak
üzere toplam üç kuvvet vardır.
20
Kafes Sistem Çubuğu: Düzlem kafes
sitemde, yükler yz düzleminde
etkimektedir. Her düğümdeki yük genel
koordinatlara indirgenirken 2 bileĢene
ayrılır. Uzay kafes sistemde ise yük
herhangi bir doğrultuda olabilir. Çubuk uç
kuvveti de üç eksen doğrultusunda
bileĢene ayrılabilir.
Tablo 2.1‟de uç deplasmanları verilirken dönmeler çift ok ile gösterilmiĢti. Her deplasmana
karĢılık bir uç kuvveti meydana geleceğinden, bir düğümdeki uç deplasmanları da Tablo
2.2‟deki gibi gösterilebilir. Burada momentler yerine dönmeler, kuvvetler yerine de
ötelenmeler yazılacaktır.
2.3 Sistem Serbestlik Derecesi

Çubukların düğümlerde birleĢmesi ile oluĢan sisteme bir dıĢ yük etkidiği zaman, sistemin
düğümleri bu dıĢ yükler altında ötelenme ve dönmeler Ģeklinde yer değiĢtirir. Deplasman
yöntemi ile çözümünde, bilinmeyenler düğüm deplasmanlarıdır. Deplasmanlar hesaplandıktan
sonra bu deplasmanların sebep olacağı kesit tesirleri kolayca hesaplanabilir. Bir sistemde önce
düğüm deplasmanlarının belirlenmesi ve sonra da bu deplasmanlar sonucu ortaya çıkan iç
kuvvetlerin belirlenmesine dayalı yöntemlere deplasman yöntemi denilir.
Sistem Serbestlik derecesi: TaĢıyıcı sistemin düğümlerindeki bağımsız deplasmanlarının

toplam sayısına “sistem serbestlik derecesi” denir.
TaĢıyıcı sistemin mesnetlerinde bazı deplasmanları önlenmiĢtir. Bu sistemin mesnet Ģartlarına

bağlıdır. Bir düzlem çerçeve taĢıyıcı sistemin ankastre mesnedinde tüm deplasmanlar
önlenmiĢtir. Basit mesnette ise sadece dönme söz konusu olup ötelenme önlenmiĢtir. Ancak
düzlem çerçevenin bir ara düğüm için iki doğrultuda ötelenme ve birde dönme söz konusudur.
2.3.1 Düzlem Kafes Sistemin Serbestlik Derecesi

Düzlem kafes sitemde her düğümde 2 serbestlik derecesi vardır. Düzlem kafes sistemdeki
mesnetler dahil düğüm sayısının 2 katından mesnet reaksiyonları sayısı çıkartılarak sistemin
serbestlik derecesi hesaplanır. Düzlem kafes sistem için serbestlik derecesi ifadesi;
SD = 2j - r 2.1
dir. Burada; SD: serbestlik derecesi, j: düğüm sayısı (mesnetler dahil), r: mesnet reaksiyonları
sayısı olmaktadır. ġekil 2.1‟de verilen düzlem kafes sistemde toplam 10 düğüm vardır. 1, 3 ve
5 numaralı düğümleri mesnettir. 1. ve 3. düğümlerde x yönünde kayıcı mesnet olduğundan,
bu doğrultudaki deplasmanlar tutulmamıĢtır. 5. düğümde ise sabit mesnet olduğundan her iki
yöndeki deplasmanlar da tutulmuĢtur.
Sistemin serbestlik derecesi; SD=10*2 -4=16 dır.
21
.
ġekil 2.1 Düzlem kafes sistemde serbestlik derecesi
2.3.2 Uzay Kafes Sistemin Serbestlik Derecesi

Uzay kafes sistemin her düğümünde x, y ve z doğrultularına birer ötelenme vardır.
Mesnetlerde ötelenmelerin tamamı veya bazıları. Uzay kafes sistemin serbestlik derecesi;
SD = 3j - r 2.2.
Ģeklindedir.
ġekil 2.2a‟daki sistem için; düğüm sayısı j=3, reaksiyon sayısı r=3*3 olduğuna göre sistemin
serbestlik derecesi; SD=4*3-3*3=3 olacaktır. Sekiz düğümü olan Şekil 2.2.b‟deki sistem için
ise SD=8*3-4*3=12 dir.
ġekil 2.2 Uzay kafes sistemlerde serbestlik derecesi
2.3.3 Düzlem Çerçevenin Serbestlik Derecesi
Düzlem çerçeve taĢıyıcı sistemin her düğümünde bir dönme ve iki ötelenme vardır. Düzlem
çerçevenin serbestlik derecesi;
SD = 3j - r (2.3)
Ģeklinde hesaplanır. Burada r mesnet reaksiyonları sayısını j ise çerçevedeki düğüm sayısını
(mesnetler dahil) göstermektedir.
22
ġekil 2.3 Düzlem çerçevelerde serbestlik derecesi
Örnek olarak Şekil 2.3‟de verilen düzlem çerçevelerin serbestlik dereceleri belirlenmiĢtir. Her
iki mesnedi de ankastre olan Şekil 2.3a‟daki düzlem çerçevenin serbestlik derecesi;
SD=4x3-2x3=6 dır. Çerçevenin bir düğümündeki ötelenmeler ve dönme Ģekil üzerinde
gösterilmiĢtir.
ġekil 2.3b‟deki iki katlı çerçevede bir mesnet ankastre bir mesnet de sabittir. Mesnet
reaksiyonları sayısı 5 tir. Çerçevenin serbestlik derecesi; SD=6x3-5=12 dir.
2.3.4 Uzay Çerçevenin Serbestlik Derecesi
Bir uzay çerçeve taĢıyıcı sistemin düğümünde 6 adet bilinmeyen deplasman vardır.
Mesnetlerinde bazı deplasmanlar önlenmiĢ olabilir. Uzay çerçeve taĢıyıcı sistem için
serbestlik derecesi;
SD = 6j - r (2.4.)
ġekil 2.4 Uzay çerçevelerde serbestlik derecesi
23
Ģeklindedir. ġekil 2.4‟te verilen uzay çerçevelerin serbestlik derecelerini belirleyelim.
ġekil 2.4a‟da verilen tek katlı uzay çerçevenin 7. düğümündeki deplasmanlar Ģekil üzerinde
gösterilmiĢtir. Bu deplasmanlardan;
D1: x yönündeki ötelenmeyi, D2: y yönündeki ötelenmeyi, D3: z yönündeki ötelenmeyi,

D4: x ekseni etrafındaki dönmeyi, D5: y ekseni etrafındaki dönmeyi, D6: z ekseni etrafındaki
dönmeyi,
göstermektedir. Kabul edilen eksen takımı da Ģekilde görülmektedir. Tek katlı çerçevenin
düğüm sayısı j=8, mesnet reaksiyonları sayısı r=4x6=24 tür. Buna göre, bu çerçevenin
SD=8x6-24=24 tür.
ġekil 2.4b‟de verilen iki katlı uzay çerçevede ise düğüm sayısı j=12, 4 adet mesnetteki toplam
reaksiyonu sayısı r=4x6=24 tür. Çerçevenin serbestlik derecesi;
SD=12x6-24=48 dir.
2.3.5 Düzlem Izgara Sistemin Serbestlik Derecesi

Yatay düzlemde bulunan ve düğümlerinde birbirine rijit olarak bağlanmıĢ olan bir düzlem
ızgara sistemin her düğümünde, 2 dönme ve bir de düĢeyde ötelenme olmak üzere toplam 3
adet bilinmeyen deplasman vardır. Mesnet Ģartlarına göre bu deplasmanlardan bazıları
mesnetlerde önlenmiĢ olabilir. Buna göre ızgara sistemin serbestlik derecesi;
SD = 3j-r (2.5)
Ģeklinde hesaplanır. ġimdi de ġekil 2.5‟te verilen ızgara sistemin serbestlik derecesini
hesaplayalım.
ġekil 2.5 Izgara sistemin serbestlik derecesi
Izgara sistemin 5 numaralı düğümündeki deplasmanlar Ģekil üzerinde gösterilmiĢtir. Bu

düğümdeki deplasmanlardan;
D1: z yönündeki ötelenmeyi,

D2: x ekseni etrafındaki dönmeyi,
D3: y ekseni etrafındaki dönmeyi,
ifade etmektedir. Ġki yönde iki açıklığı bulunan ve mesnetleri ankastre olan ızgara sistemde
düğüm sayısı j=12, 8 mesnetteki mesnet reaksiyonu sayısı ise r=8x3=24 tür. Izgaranın
SD = 12x3-24 = 36 dır.
24
Bölüm III
3. Rijitlik ve Rijitlik Etki Katsayıları

3.1 Giriş
Bilgisayar ile yapı analizine en uygun yöntem deplasman yöntemidir. Programlama çok kolay
ve yöntem her taĢıyıcı sistem için genel olduğundan, birçok yerli ve yabancı bilgisayar
programları deplasman yöntemi kullanılarak yazılmıĢtır. Lisans düzeyinde yapı sistemlerinin
analizi anlatılırken, temel davranıĢ olan rijitlik, yük ve deplasman iliĢkisinin de kavranması
deplasman yöntemi ile daha kolay olmaktadır.
Kainattaki her malzemenin deformasyona zorlanması durumunda bir direnç gösterdiği, fizik,
malzeme ve mekanik derslerinden bilinmektedir. Malzemenin yük altındaki idealleĢtirilmiĢ
davranıĢını, o malzemeden teĢkil edilen sistemler için genelleĢtirerek kullanabiliriz.
Bilgisayar kullanımına paralel olarak yaygınlaĢan matris metotları her sahada olduğu gibi yapı
analizinde de kullanılmaktadır. Her bilinmeyen denklemde birtakım katsayılar vardır. Bu
katsayıların matris ifadesini elde ederek yapılan çözümlere matris metotları ile çözüm
denilmektedir. Malzeme özelliklerine ve sistemin geometrisine bağlı katsayılar matrisi,
sistemin ya da elemanın yük-deplasman iliĢkisinin belirlenmesinde kullanılmaktadır.
Klasik yöntemlerde kullanılan birim deplasman sabitleri, genel anlamda rijitlik katsayıları
olarak da bilinmektedir. Çubukların serbestlik derecelerine bağlı olarak, bu rijitlik
katsayılarından oluĢan kare, mutlak pozitif ve simetrik olan bir katsayılar matrisi vardır. Bu
katsayılar matrisine “rijitlik matrisi” denilir. TaĢıyıcı sistemin rijitliği; sistemi meydana
getiren çubukların rijitliklerinin uygun Ģekilde birleĢtirilmesinden elde edilir. Elde edilen
sistem rijitliği de sistem denkleminin katsayılar matrisi olarak ifade edilebilir. Sistem rijitlik
matrisi; sistemin deformasyonları ile yükleri arasında iliĢki kuran kare, mutlak pozitif ve
simetrik bir matristir.
Rijitlik Matrisi yönteminde, sistemi meydana getiren her çubuğun rijitlik matrislerinin ve
sistemin rijitlik matrisinin bilinmesi gerekir. Çubuk rijitlik matrisi, çubuk serbestlik
derecesine bağlı olarak rijitlik katsayılarından oluĢacaktır. DeğiĢik taĢıyıcı sistem elemanları
için rijitlik matrislerinin elde edilmesi için bir çok yöntem mevcuttur. Bu kitapta enerji
(kuvvet) yöntemi ile rijitlik katsayıları elde edilecektir.
3.2 Rijitlik kavramı ve rijitlik denklem i
Rijitlik, bir cismin yük altında Ģekil değiĢtirmeye karĢı gösterdiği direnme gücü olarak
tanımlanabilir. Yapı analizinde geliĢtirilen denge denklemleri ve bunların dayandığı
matematiksel yaklaĢımlar, yük ve deformasyon iliĢkisinin belirlenmesini hedeflemektedir.
ġekil 3.1‟deki cismi, tanımlanmıĢ bir doğrultuda D ötelenmesine zorlayan Q kuvveti ile D
ötelenmesi arasında bir iliĢki vardır. Lineer elastik olan ve Hooke yasasına uyan bir cisim için
bu iliĢki de lineer olacaktır. ġekil 3.2‟de lineer elastik cisim için yük deplasman iliĢkisi
verilmiĢtir.
25
Q, yük
D Q
Deformasyondan
önce
Deformasyondan
sonra

D, deplasman
ġekil 3.1 Yük altında deformasyon yapan bir ġekil 3.2 Lineer elastik bir cisim için
cisim Yük-Deplasman iliĢkisi
ġekil 3.2'de verilen yük- deplasman eğrisinin eğiminden;
tan α= QD dir. Bu katsayıyı K ile tarif edersek; K = QD ,
K.D=Q (3.1)
yazılabilir. Denklem 3.1‟e rijitlik denklemi denilmektedir. Burada K rijitlik, D deplasman ve

Q yük olmaktadır.
Cisim sonsuz rijit ise deplasman sıfır olacağından K sonsuza gidecektir. Cismin rijitliği sıfır
ise deplasmana karĢı hirç bir direnç olmayacağından; D sonsuza gidecektir
Gerçekte her cismin ya da sistemin belirli bir düzeyde rijitliği söz konusudur. ġekil 3.3‟te
verilen eksenel çekmeye maruz prizmatik bir çubuğu ele alalım.
E,A P
L d
P, Eksenel Kuvvet
Diyagramı
ġekil 3.3 Eksenel çekmeye maruz bir prizmatik çubuk
26
E elastisite modülü olmak üzere, A en kesitine sahip L uzunluğundaki çubuğun, eksenel P
yükü etkisindeki eksenel doğrultudaki  boy değiĢimini enerji yöntemi ile elde edebiliriz. DıĢ
kuvvetin iĢinin iç kuvvetin yaptığı Ģekil değiĢtirme enerjisine eĢit olacağından;
L
P.P P.P.L
Pxd = ∫ò E.Adx =
0 EA
yazılabilir. Buradan eksenel yöndeki uzama (deplasman)
δ = EA
PL
(3.2)
Ģeklinde olacaktır. Buradaki E, çubuk malzemesinin eksenel yöndeki elastisite modülüdür.

Elastisite modülü, her malzemenin gerilme-Ģekil değiĢtirme bağıntılarından bilinen sabit bir
değeridir. Örneğin çelik için 2.1 106 kg/cm2 dir.
L ve A çubuk kesit özellikleri olduğuna göre yük ve deplasman arasındaki iliĢki;
veya (3.3)
Ģeklinde ifade edilebilir. Görüldüğü gibi, çubuk rijitliği yük ile deplasman arasında bir iliĢki
kurmaktadır. Birden fazla deplasman ve yük olması halinde, deplasmanlar deplasman vektörü,
yükler yük vektörü ve Kij den oluĢan katsayılar matrisi ise rijitlik matrisi olarak adlandırılır.
Çubuk rijitlik matrislerindeki kij terimlerine rijitlik etki katsayıları denilmektedir.
Rijitlik etki katsayısı (birim deplasman sabiti): Yapı statiğinde rijitlik etki katsayısı, geniĢ
anlamı ile belirli bir doğrultuda birim deplasman temin edebilmek için taĢıyıcı sisteme
uygulanması gereken kuvvet olarak tarif edilebilir. Bu tanıma göre birim deplasman temin
etmek için P değerinin EA/L kadar olacağı görülmektedir. Bu terim, prizmatik çubuğun
eksenel rijitlik katsayısı ya da eksenel yöndeki birim deplasman sabiti olmaktadır.
3.3 Çubuk rijitlik denklemler i

Çubuk rijitlik denklemleri, enerji yöntemi kullanılarak elde edilebilir. Burada denklemin nasıl
elde edileceği ele alınmadan, 3.1 denkleminden faydalanılacaktır.
Bir çubuğun uçlarında, serbestlik dereceleri doğrultusunda deplasman yaptırılacak olursa, bu

deplasmanlara karĢılık çubuk uç kuvvetleri meydana gelir.
Bazı çubuklarda ara yükler de olabilir. Bu durumda ara yüklerin, eĢ değer düğüm yükleri
olarak düğümlere indirgenmesi ve uç kuvvetlerin hesabında dikkate alınması gerekmektedir.
Bu bölümde, düzlem kafes çubuğu, düzlem çerçeve çubuğu ve uzay çerçeve çubuğu için
çubuk rijitlik denklemleri verilecektir.
İşaret Kabulü: Ötelenme ve dönmelere, ayrı ayrı isimlendirmedikçe deplasman denilecek ve

pozitif yönleri eksen doğrultusunda olacaktır. Yine doğrusal kuvvet ve momentlere, ayrıca
belirtilmemiĢse ortak olarak kuvvet tabiri kullanılacaktır. Kuvvetler için de pozitif yön eksen
doğrultusu olacaktır. Moment ve dönmelerin pozitif yönleri belirlenirken, sağ el vida kuralı
geçerli olacaktır.
27
3.3.1 Düzlem kafes çubuğu rijitlik denklemi
Kuvvetin tatbik edildiği yerdeki okun numarasını (i) ile ve birim deplasmanın bulunduğu
yerdeki okun numarasını da (j) ile gösterirsek, bir taĢıyıcı elemanın kij rijitlik katsayısını Ģu
Ģekilde tarif edebiliriz.
kij: TaĢıyıcı elemanın tarif edilmiĢ bütün serbestlik dereceleri doğrultusundaki deplasmanlar
sıfır iken, yalnız " j " oku doğrultusunda birim bir deplasman meydana getirebilmek için " i "
doğrultusunda elemana dıĢtan uygulanması gereken kuvvet.
kii: TaĢıyıcı elemanın tarif edilmiĢ bütün serbestlik dereceleri doğrultusundaki deplasmanlar
sıfır iken, yalnız “ i “ oku doğrultusunda birim bir deplasman meydana getirebilmek için gene
“ i “ doğrultusunda elemana dıĢtan uygulanması gereken kuvvet
Düzlem kafes çubuğu rijitlik denklemi iki Ģekilde ifade edilebilir;

a) Yerel koordinatlarda
b) Genel koordinatlarda
y
e
P1,d1 i j p2,d2
x
a) Yerel koordinatlarda
P4,d4
y
y'
j x
A,E,L e
P1, d1 i
 P3,d3
x’
P2,d2
b) Sistem koordinatlarında(x‟y‟:sistem koord.)
ġekil 3.4 Kafes sistem çubuğu uç deplasmanları ve uç kuvvetleri
ġekil 3.4a‟da ele alınan düzlem kafes çubuğunun uç kuvvetleri p1 , p2 ile ve uç deplasmanları
da d1 , d2 ile gösterilmiĢtir. Buna göre çubuk serbestlik derecesi 2 olacaktır. Çubuk için rijitlik
denklemi;
p1= k11d1 + k12d2 ( 3.4)

p2= k21d1 + k22d2
Ģeklinde yazılabilir. Burada kij terimleri rijitlik katsayıları olmaktadır. Bu değerlerin nasıl elde
edileceği daha sonra ele alınacaktır. Bu denklem matris formunda;
28
(3.5)
Ģeklinde ifade edebiliriz. Aynı ifadeyi kapalı formda,
{p} = [k] {d} (3.6 )
Ģeklinde yazabiliriz ki bu denkleme kafes çubuğunun rijitlik denklemi denir. Bu denklemde;
{p}: uç kuvvetleri vektörü, {d}: deplasman vektörü, [k] : rijitlik matrisidir.
Görüldüğü gibi, rijitlik matrisi çubuğun uç deplasmanlarını, aynı doğrultulardaki uç

kuvvetlerine bağlayan bir katsayılar matrisidir.
Bir rijitlik denkleminden bahsederken, aynı zamanda o denklemin bağlı olduğu eksen
takımını da tarif etmek gerekir. Çünkü her değiĢik eksen takımına yeni bir rijitlik matrisi
karĢılık gelir.
TaĢıyıcı sistemin çözümünde, eleman denklemleri aynı eksen takımında yazılarak

birleĢtirilmektedir.
Kafes çubuğun sistem koordinatlarındaki denklemi 4x4 boyutunda olacaktır. ġekil 3.4b‟de
verilen kafes sistem çubuğunun sistem koordinatlarındaki denklemi;
p1= k11d1 + k12d2 +k13d3+ k14d4

p2= k21d1 + k22d2+ k23d3+ k24d4
p3= k31d1 + k32d2 +k33d3+ k34d4 (3.7)
p4= k41d1 + k42d2+ k33d3+ k44d4
Ģeklinde yazılabilir. Bu denklem matris formunda;
(3.8 )
TaĢıyıcı elemanın geometrisi ve elastik parametreleri ile bu kij değerlerine, birim

deplasmanlarla ilgili olmalarından dolayı rijitlik katsayıları denmektedir. Bu katsayılar
tamamen bağımsız değildirler. Aralarında statik denge denklemlerini sağladıkları gibi, Betti-
Maxwell`in karĢıtlık prensibi gereğince de kij=kji dir. Yani eleman rijitlik matrisi köĢegene
göre simetriktir.
ġekil 3.5‟de kafes çubuğu için birim deplasman durumları ve rijitlik katsayıları gösterilmiĢtir.
29
d1=1
d2=1
y y
k11 k21 k22
i x e j k12 i x e j
A,E,L A,E,L
a) b)
ġekil 3.5 Düzlem kafes çubuğu için birim deplasmanlar

3.3 ifadesinden yararlanarak, ġekil 3.5a‟da d1=1 Ģartını sağlayan;
değerlerinin olduğu yazılabilir.
Benzer Ģekilde, ġekil 3.5b‟de d2=1 Ģartını sağlayan;
değerleridir. Böylece kafes çubuğu için yerel koordinatlardaki rijitlik matrisi;
veya, (3.9)
Ģeklinde elde edilir. Bu ifadelerin elde edilmesi için çok çeĢitli yöntemler kullanılmaktadır. En
yaygın olarak enerji yöntemleri, Ģekil fonksiyonları, esneklik matrisi gibi yöntemler
kullanılabilir.
ġekil 3.4a'da verilen kafes çubuğu için elde edilen rijitlik matrisi eleman koordinatlarındadır.
Bunun sistem koordinatlarına dönüĢtürülmesi için (ġekil 3.4b), i ve j düğümlerindeki tek
ifadelerin iki bileĢene ayrılması gerekmektedir. Eleman koordinatlarında elde edilen 3.9
ifadesinde verilen eleman rijitlik matrisi, koordinat dönüĢümü ile sistem koordinatlarına
dönüĢtürülerek;
é ù
ê c2 cs −c2 −cs ú
EA ê cs s2 −cs −s2 ú
[k]' = (3.10)
L ê −c2 −cs c2 cs ú
ê ú
êë −cs −s2 cs s2 úû
Ģeklinde elde edilebilir. Burada; c=coss=sin olmaktadır. açısı, çubuk x ekseni ile sistem
x' ekseni arasındaki açıdır. Bu açı saat ibresinin tersi yönünde ölçülecektir (ġekil 3.4b).
30
3.3.2 Düzlem Çerçeve Çubuğu Rijitlik Denklemi
Düzlem çerçeve çubuğunun her düğümünde iki ötelenme ve bir dönme olmak üzere toplam
altı serbestlik derecesi bulunmaktadır. Her serbestlik derecesine karĢılık bir de uç kuvveti
bulunmaktadır. Çubuk üzerinde ara yük bulunuyorsa, bu ara yüklere karĢılık düğümlerde
“ankastrelik uç kuvvetleri” denilen reaksiyon kuvvetleri de meydana gelecektir. Çubuk
ankastrelik uç kuvvetleri, çubuğun her iki ucu ankastre iken, ara yüklerden dolayı meydana
gelen ankastre mesnet reaksiyonları olmaktadır. Düğümlerde hesaplanan Bu ankastrelik uç
kuvvetlerinin ters iĢaretlileri aynı zamanda düğümlere indirgenmiĢ eĢdeğer yükleri de
vermektedir.
Düzlem çerçeve çubuğu 6 serbestlik dereceli olduğundan; çubuk uç deplasmanları ile uç

kuvvetleri arasındaki iliĢki 6x6‟lık bir katsayılar matrisi ile kurulmaktadır. Bu matrise,
çerçeve çubuğu rijitlik matrisi denilecektir.
1
i e j 4 x
3 A,E,I,L 5
2 6
ġekil 3.6 Düzlem Çerçeve çubuğunda iĢaret kabulü
f1
i e j f4 x
f3
A,E,I,L
f5
f2 f6
ġekil 3.7 Düzlem Çerçeve çubuğunda ankastrelik uç kuvvetleri
p1
i e j p4 x
p3 A,E,I,L p5
p2 p6
ġekil 3.8 Düzlem Çerçeve çubuğunda uç kuvvetleri
d1
i e j d4 x
d3 A,E,I,L p5
d2 d6
ġekil 3.9 Düzlem Çerçeve çubuğunda uç deplasmanları
31
d1=1
k11 k41
i e j x
k31 A,E,I,L k51
k21 k61
ġekil 3.10 Düzlem Çerçeve çubuğunda d1=1 durumu ve ilgili rijitlik katsayıları
d2=1
k12 k42
i e j x
k32 A,E,I,L k52
k22 k62
d3=1
k13 k43
i e j x
k33 A,E,I,L k53
k23 k63
32
d4=1
k14 k44
i e j x
k34 A,E,I,L k54
k24 k64
d5=1
k15 k45
i e j x
k35 A,E,I,L k55
k25 k65
d6=1
y
k16 k46
i e j x
k36 A,E,I,L k56
k26 k66
Gerçekte çubukta birim uç deplasmanı yerine gerçek d1,....d6 deplasmanları bulunmaktadır.

Çubuktaki bu uç deplasmanları ve uç kuvvetleri arasındaki iliĢki;
(3.11)
Ģeklinde olacaktır.
33
Düzlem çerçeve çubuğu için eleman denklemini, kapalı formda;
[k]{d}+{f}={p} (3.12)
Ģeklinde ifade edebiliriz
Burada;
[k]: eleman koordinatlarında eleman rijitlik matrisi

{d}: eleman uç deplasmanları vektörü
{f}: eleman ankastrelik uç kuvvetleri vektörü
{p}: eleman uç kuvvetleri vektörü olmaktadır.
Yapı sisteminin çözümünde genellikle düğüm deplasmanları önce hesaplandığından, her

elemanın düğüm deplasmanları dolayısıyla uç deplasmanları bilinmektedir. Ġstenen; bu
deplasman durumunda eleman uç kuvvetlerinin ne olacağıdır. Uç kuvvetleri ve ara yüklerin
değiĢimi biliniyorsa, belirlenen düğüm deplasmanları altında; elemanın herhangi bir
kesitindeki kesit tesirleri hesaplanabilir.
3.3.3 Düzlem Çerçeve Çubuğu rijitlik etki katsayıları

Her düğümünde iki ötelenme ve bir dönme serbestlik derecesi olmak üzere toplam 6
serbestlik derecesi olan düzlem çerçeve çubuğunun rijitlik etki katsayıları 62=36 tanedir.
Rijitlik katsayılarından oluĢan rijitlik matrisi 6x6‟ boyutunda bir kare matristir. Matrisin
fiziksel anlamı gereği ve karĢıtlık teoremi gereği, rijitlik matrisi simetrik, mutlak pozitif
tanımlı bir matristir.
Rijitlik katsayıları (birim deplasman sabitleri) çeĢitli yöntemler ile hesaplanabilir. Bunlar;
 Enerji yöntemi, enerjinin minimizasyonu

 Elastik eğrinin denklemi ile ilgili diferansiyel denklem
 Birim deplasman verilmesi
 Birim yükleme (Esneklik matrisi) ile
şeklindedir.
3.3.3.1 Esneklik Matrisi Yöntemi ile Rijitlik etki katsayılarının hesabı

Denklem 3.12‟de verilen çubuk rijitlik denklemini i ve j düğümleri için alt matrisler
kullanarak;
ìï {p} üï é [k] [k] ù ìï {d} üï ìï { f } üï
ý =ê ú. í
ii ij
í ý+í ý
i i i
(3.13)
ïî {p} j ïþ êë [k] ji [k] jj úû ïî {d} j ïþ ïî { f } j ïþ
Ģeklinde yazmak mümkündür.
eleman rijitlik denklemini i ve j düğümleri için yazarsak;

{p}i = [k]ii .{d}i +[k]ij .{d} j +{ f }i (3.14a)
{p} j = [k]ii .{d}i +[k]ij .{d} j +{ f }i (3.14b)
elde edilir. Burada;
34
(3.15)
Eleman üzerindeki ara yükler ve j düğümündeki deplasmanlar sıfır ise,

{p}i = [k]ii .{d}i (3.16)
ifadesi kalır. Bu denklemden i düğümü deplasmanları hesaplanacak olursa;
(3.17)
elde edilir. Burada [f]ii matrisine esneklik (fleksibilite) matrisi denilmektedir. Açık formda;
(3.18)
Ģeklinde ifade edilebilir.
fij: esneklik (fleksibilite) katsayısı, j doğrultusundaki birim yükten dolayı i düğümündeki

deplasman olarak tarif edilmektedir.
i düğümüne sıra ile birim yüklemeler yapılarak fleksibilite katsayıları hesaplanabilir
P1=1, (P2=0, P3=0) yüklemesi

y
P1=1
f11 i e j x
f31
A,E,I,L
f22
N1
1
Yalnız P1=1 iken çubuğun kesit tesirleri diyagramları çizilmiĢtir. ġekilden de görüldüğü gibi
yükleme eksenel yönde olduğundan, çubukta kesit tesiri olarak sadece eksenel kuvvet
oluĢmaktadır. Bilindiği gibi, bir sistemde, sistem dengede ve kararlı ise dıĢ kuvvetlerin yaptığı
iĢ iç kuvvetlerin yaptığı iĢe eĢit olacaktır. Buna göre;
L L
N1.N1 L
ò ò EAdx = EA
1.1
1xf11 = dx =
0 EA 0
Eksenel yükün kesme ve eğile üzerinde etkisi olmadığından; 2 ve 3 dogrultularında da

yükler bulunmadığından; P1=1 yüklemesi durumunda f21=0, f31=0, elde edilir.
35
P2=1 (P1=0, P3=0) yüklemesi
f12 i e j x
f32
A, E, I, L
f22
P2=1
+ 1
V2 (Kesme kuvvet diyagramı)
+ L
M2 (Moment diyagramı)
ĠĢ ifadelerinin eĢitliğinden; f12=0 (Normal kuvvet sıfır) ve

L L
M .M V .V
1xf22 = ∫ 2 2 dx + ∫ 2 2 kdx
0 EI 0 GA
L3 kL
f22 = +
3EI GA
L3 kL
elde edilir. Burada terimi eğilme deformasyonundan dolayı yapılan iĢi, terimi ise
3EI GA
kayma deformasyonlarından dolayı yapılan iĢi temsil etmektedir. Ġkinci terimde yer alan k,
kesit faktörü olmaktadır. Dikdörtgen kesitler için 1.2 alınmaktadır. Kayma
deformasyonlarının katkıları ihmal edilecekse, ikinci terim hesaba katılmayacaktır.
P3=1 yüklemesi
f13 i e j x
f33
A, E, I, L
P3=1 f23
- 1
M3
f13= f23=0 (Normal ve kesme yönünde kuvvet etkimemektedir). ĠĢ ilkesi ile;

L L
M .M
1xf33 = ∫ 3 3 dx = ∫ (-1).(-1) dx;
0 EI 0 EI
L
f33 =
EI
L L
M 3.M 2 L2
f32 = f23 =∫0 EI = ∫0 EI =−
(-1).( x)
dx dx
2EI
i ucu için esneklik matrisi yazılacak olursa;
36
é L ù
ê 0 ú
0
ê EA ú
ê L3
kL L ú
2
[ f ]ii = ê 0 + − ú (3.19)
ê 3EI GA 2EI ú
ê L2 L ú
ê 0 − ú
ë 2EI EI û
(3.20)
12EIk
a= (3.21)
L2GA
olup kayma deformasyonlarının katkısını göstermektedir. Eğer kayma deformasyonları ihmal

edilecek ise, =0 alınmalıdır.
i ucundaki rijitlik kat sayıları esneklik katsayılarından yararlanılarak hesaplanmıĢ oldu.

Rijitlik katsayıları arasında denge denklemleri sağlanmalıdır. ġimdi de her üç durum için de
denge denklemleri yolu ile, i ucundaki birim deplasmanlardan dolayı j ucunda meydana gelen
reaksiyonlardan (rijitlik katsayılarını) oluĢan [k]ji alt matrisinin terimlerini elde edelim.
d1=1, d2= d3 =d4= d5 =d6= 0 durumu

d1=1
k11 k41
i e j x
k31 A,E,I,L k51
k21 k61

FX=0;k11+k41=0, k41= - k11=-
Fy=0;k21+k51=0, k51= - k21 = 0
Mi=0;k51.L+k61+k31=0, k61=0
d2=1, d1= d3 =d4= d5 =d6= 0 durumu
37
d2=1
k12 k42
i e j x
k32 A,E,I,L k52
k22 k62
FX=0;k12+k42=0, k42= - k12=0

Fy=0;k22+k52=0, k52= - k22= -
Mi=0;k52.L+k62+k32=0, k62=
d3=1, d1= d2 =d4= d5 =d6= 0 durumu

d3=1
k13 k43
i e j x
k33 A,E,I,L k53
k23 k63

FX=0;k13+k43=0, k43= - k13=0
Fy=0;k23+k53=0, k53= - k23=-
Mi=0;k53.L+k63+k33=0, k63=
Hesaplanan terimleri matris olarak gösterelim;
(3.22)
38
Bu seferde j düğümüne birim yüklemeler yaparak [k]jj ve [k]ij alt matrislerini benzer Ģekilde
hesaplayabiliriz. Yine Eleman üzerindeki ara yükler ve i düğümündeki deplasmanlar sıfır ise,
ifadesi kalır. Bu denklemden j düğümü deplasmanları hesaplanacak olursa;
açık formda;
(3.23)
Ģeklinde ifade edilebilir.
j düğümüne sıra ile birim yüklemeler yapılarak fleksibilite katsayıları hesaplanabilir.
P4=1 (P5=0,P6=0) yüklemesi
i e f44 P4=1
x j f64
A,E,I,L
f54
N4
+ 1
Virtüel iĢ prensibini uygulayarak;
f54=0, f64=0, elde edilir.
39
i e f45
x A, E, I, L j f65
P5=1 f55
1 -
V5
L +
M5
Ġç ve dıĢ kuvvetlerin yaptığı iĢin eĢitliğini kullanarak;
f45=0 ve
elde edilir.
y P6=1 f56
i e j
f66 f46
x
A, E, I, L
+ 1
M6
f46= 0
40
(3.24)
(3.25)
Denge durumundan faydalanarak [k]ij alt matrisini hesaplayabiliriz.
d4=1, d1=d2= d3 = d5 =d6= 0 durumu
d4=1
k14 k44
i e j x
k34 A,E,I,L k54
k24 k64
FX=0;k14+k44=0, k14= -k44=-


Fy=0;k24+k54=0, k54= - k24=0
Mi=0;k54.L+k64+k34=0, k34=0
d5=1, d1= d2= d3 =d4=d6= 0 durumu
41
d5=1
k15 k45
i e j x
k35 A,E,I,L k55
k25 k65
FX=0;k15+k45=0, k15= - k45=0

Fy=0;k25+k55=0, k25= - k55= -
Mi=0;k55.L+k65+k35=0, k35= -
d6=1, d1= d2 = d3= d4= d5 = 0 durumu
d6=1
y
k16 k46
i e j x
k36 A,E,I,L k56
k26 k66
FX=0;k16+k46=0, k16= - k46=0

Fy=0;k26+k56=0, k26= - k56=
Mi=0; k56.L+k66+k36=0, k36=

Elde edilenleri matris formunda yazarak [k]ij alt matrisini;
(3.26)
olarak elde ederiz. Alt matrisleri birleĢtirerek çerçeve eleman için rijitlik matrisi;
42
(3.27)
Ģeklinde elde edilir. Bu matrise, eleman koordinatlarına eleman rijitlik matrisi denilecektir. Bu
matrisin sistem koordinatlarına transferi için dönüĢüm matrisinden faydalanılacaktır.
3.3.4 Izgara Sistem Çubuğu Rijitlik Denklemi
ġekil 3.7 Izgara Sistem ve eleman serbestlik derecesi
xy düzlemi içinde yer alan, yükleri düzlemine dik olarak etkiyen ve çubukları bir birine rijit
olarak bağlanan ızgara sistemde, her düğümde iki dönme ve bir doğrusal olmak üzere 3
serbestlik derecesi vardır. Bu durumda her elemanın uçunda bir kesme iki de moment olmak
üzere toplam üç kesit tesiri meydana gelir (ġekil 3.7) . Bu kesit tesirlerine karĢılık, her
düğümde iki adet dönme ve bir de düĢey ötelenme söz konusudur. Dönmelerden birisi eğilme
diğeri ise burulma nedeni ile meydana gelmektedir. Eğilme ve ötelenme ile ilgili rijitlik
katsayıları, düzlem çerçeve çubuğunda, ilgili serbestlik dereceleri için hesaplananlar ile aynı
olacaktır. Burada yalnız burulma ile ilgili rijitlik katsayısının hesabı yeterli olacaktır.
43
4
5
j 6
1
y
z
i x
2
3
ġekil 3.8 Düzlem ızgara çubuğunda serbestlik dereceleri ve numaralama

Uçlarında sadece burulma serbestlik derecesi olan bir çubuk ele alalım;
p2, d2
j
G,J,L
p1, d1 i x
ġekil 3.9 Yalnız burulma serbestlik derecesi olan çubuk
ġekil 3.10 Burulma serbestlikleri için birim deplasmanlar ve ilgili rijitlik katsayıları
Mukavemetten, burulma ve dönme arasındaki iliĢki;
(3.28)
olarak bilinmektedir. Çubuğun j düğümü ankastre olursa (deplasman önlenirse) ve i

düğümüne birim dönme yaptırılırsa, i düğümünde d1=1 yapan, kuvvet;
M L GJ
1 = b Þ, M b = k11 =
GJ L
olur. Buna karĢılık j düğümünde reaksiyon kuvveti olarak;
44
oluĢacaktır.
Benzer Ģekilde i düğümü tutulur ve j düğümünde birim deplasman yaptırılırsa

GJ
k22 = k11 =
L
GJ
k12 = k21 = -
L
olarak elde edilir.
Uçlarında yalnız burulma olan bir çubuğun rijitlik denklemi;
ì P1 ü ék11 k12 ùìd1 ü GJ é1 -1ùìd1 ü

í ý =ê úí ý = ê úí ý (3.29)
î P2 þ ëk 21 k 22 ûîd2 þ L ë-1 1ûîd2 þ
olur. Düzlem çerçeve rijitlik matrisi ve (3.29) denklemi kullanılarak, ġekil 3.8 de verilen 6
serbestlik derecesi için eleman rijitlik matrisi,
é 12EI 6EI 12EI 6EI ù

ê 0 - 0 - ú
ê (1+α)L3 (1+α)L2 (1+α)L3 (1+α)L2 ú
ê GJ GJ ú
ê 0 0 0 - 0 ú
ê L L ú
ê 6EI (4+α)EI 6EI (2 - a )EI ú
ê 0 0 ú (3.30)
(1+α)L2 (1+ a )L (1+α)L2 (1+ a )L ú
[k] = ê
ê 12EI 6EI 12EI 6EI ú
ê - 0 0 - 2 ú
ê (1+ a )L3 (1+ a )L2 (1+ a )L3 (1+ a )L ú
ê GJ GJ ú
ê 0 - 0 0 0 ú
ê L L ú
ê 6EI (2 - a )EI 6EI (4 + a )EI ú
- 0 - 0
ê (1+ a )L2 (1+ a )L (1+ a )L2 (1+ a )L úû
ë
3.3.5 Uzay Çerçeve Çubuğunun Rijitlik Katsayıları

Uzay çerçeve çubuğu xyz eksen takımında, herhangi bir konumda olabilir. Çubuğun her
ucunda, eksen doğrultularında kuvvetler ve eksen etrafında momentler olmak üzere toplam 6
adet uç kuvveti vardır. Kuvvet ve momentlerin pozitif yönleri sağ el vida kuralına göre
belirlenmektedir.
45
y
p
y
M
M x
Uzay çerçeve çubuğu y
x
p p
M z x
z
ġekil 3.11 Uzay çerçeve çubuğunda bir kesitteki uç kuvvetleri
Uzay çerçeve çubuğunun rijitlik katsayıları, düzlem çerçeve çubuğuna benzer Ģekilde elde
edilebilir. Bilindiği gibi, kij terimini elde etmek için, diğer serbestlik dereceleri
doğrultusundaki tüm deplasmanlar tutulmuĢ iken, j doğrultusunda birim bir deplasman
meydan gelmesi halinde, elastik eğrinin Ģeklini muhafaza etmek için gereken kuvvetler olarak
tanımlanmaktadır. Yani, tarif edilmiĢ bütün deplasman doğrultuları teker teker ele alınmalı ve
her seferinde bunlara birim deplasman vererek uç kuvvetleri hesaplanmalıdır. bütün bu
iĢlemler uzay çerçeve çubuğu için yapılmıĢ ve Ģekil 3.12‟'de gösterilmiĢtir.
ġekil 3.12‟de, uçlarında birim deformasyonlar bulunan bir uzay çerçeve çubuğunun uç
kuvvetleri, her birim deplasman için ayrı ayrı gösterilmiĢtir. Aslında bir çubuk, taĢıyıcı
sistemin yüklenmesinden sonra, birim deplasmanlara değil, d1,d2,d3,d4,d5,........,d12 gibi sıfır
olmayan sonlu uç deplasmanlarına maruz kalır. Bütün bu deplasmanların hepsinin aynı anda
etkilerini içine alan p1, p2, p3, p4, p5,.........,p12 kuvvetlerini bulmak için, süperpozisyon
kuralına baĢvurmak ve her deplasman hali için oluĢan kuvvetleri toplamak gerekir.
Herhangi bir doğrultudaki kuvveti bulmak için bu yöntem, bütün deplasmanlara tatbik edilir
ve aynı doğrultudaki kuvvetlerin bileĢenleri süperpoze edilirse, uzay çerçeve sistemin çubuk
kuvvetleri için rijitlik denklemi
p1= k11d1 + k12d2 + k13d3 + .....................+k1 12d12 + f1

......................................................................................................................................... (3.31)
p12= k12 1d1 + k12 2d2 + k12 3d3 + ..............+k12 12d12 + f12
Ģeklinde elde edilir. Görüldüğü gibi rijitlik katsayıları, çubuğun uç deplasmanlarını, uçlardaki
kesit tesirlerine bağlayan, malzemenin geometrisi ve elastik özellikleri ile ilgili
katsayılardır.(3.31) de verilen rijitlik denklemi matris formunda;
( 3.32)
Ģeklinde yazılabilir. Kapalı formda

{p}12x1=[k] 12x12 {d}12x1+{f}12x1 (3.33)
Burada {P}=uç kuvvetleri vektörü, {d}= uç deplasmanları vektörü, {f}=ankastrelik uç

kuvvetleri vektörü, [k]= çubuk rijitlik matrisidir.
Ym Ym
d1Notları-
=1
46
Yapı EA/L
Statiği 2, Ders Prof. Dr. Hasan
-EA/LKAPLAN, Pamukkale d4 Mühendisliği
GIx/L Üniversitesi ĠnĢaat =1 Bölümü-Denizli
GIx/L
X m
Xm
Zm Z
Ym Ym
-EA/L EA/L -GIx/L GIx/L

d7 =1 d10 =1
Xm
Xm
Zm Zm
12EIz / L3
Ym Ym
-12EIz/L3
2EIy/L 4EIy/L
- 6EIz/L2 Xm d11 =1 Xm
2 d8 =1 2
- 6EIz/L -6EIy/L
6EIy/L2
Zm Zm
Ym
Ym
6EIz/L2
-6EIz/L2
6EIy/L2 6EIy/L2 Zm Xm
d9 =1 Xm
d12 =1
-12EIy / L3 12EIy / L3 2EIz/L 4EIz/L
Zm
ġekil 3.12 Uzay çerçeve çubuğu için rijitlik katsayıları.
Sisteme etki eden dıĢ yükler (düğüm yükleri haricinde) biliniyor ise, bu tesirlerin düğümlere
olan etkileri uygun formüllerle hesaplanarak, {f} ankastrelik uç kuvvetleri vektörü hesaplanır.
47
Bunun yanında, uç deplasmanları {d} bilinince, [k] rijitlik matrisi ile {d} vektörünün
çarpımından, aranan {p} uç kuvvetleri vektörü hesaplanır. Çubuk uç kuvvetlerinin tam
değerinin hesabı için elde edilen bu çarpıma {f} vektörü ilave edilmelidir.
é ù
ê EA
0 0 0 0 0 -
EA
0 0 0 0 0 ú
ê L L ú
ê 12EI Z 6EI Z 12EI Z 6EI Z ú
ê 0 0 0 0 0 - 0 0 0 ú
ê L3 L2 L3 L2 ú
ê 12EI Y 6EI Y 12EI Y 6EI Y ú
ê 0 0 0 - 0 0 0 - 0 - 0 ú
ê L3 L2 L3 L2 ú
ê GI X GI X ú
ê 0 0 0 0 0 0 0 0 - 0 0 ú
L L
ê ú
ê 0 0 -
6EI Y
0
4EI Y
0 0 0 -
6EI Y
0
2EI Y
0 ú
ê L2 L L2 L ú
ê ú
ê 6EI Z 4EI Z 6EI Z 2EI Z ú
0 0 0 0 0 - 0 0 0
ê L2 L L2 L ú
[ k] = ê ú
ê EA EA ú
ê - 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ú
L L
ê ú
ê 0 -
12EI Z
0 0 0 -
6EI Z
0
12EI Z
0 0 0 -
6EI Z ú
ê L3 L2 L3 L2 ú
ê ú
0 0 - 0 0 0 0 0 0
ê L3 L2 L3 L2 ú
ê GI X GI X ú
ê 0 0 0 - 0 0 0 0 0 0 0 ú
ê L L ú
ê 0 0 - 0 0 0 0 0 0 ú
ê L2 L L2 L ú
ê 0
6EI Z
0 0 0
2EI Z
0 -
6EI Z
0 0 0
4EI Z ú
ê L2 L L2 L ú
ë û
Denklem (3.34)
48
BÖLÜM 4
4 . K O O R D İ N AT D Ö N Ü Ş Ü M Ü
4.1 Düzlem sistemler için koordinat dönüşümü

Mühendislik mekaniğinde, büyüklükler ifade edilirken hangi eksen takımına ait olduğunun da
belirlenmesi gerekir. Örneğin bir kesitin atalet momenti, her eksen takımına göre farklı
değerler alabilecektir. Benzer Ģekilde bir elemana ait rijitlik denklemi de bağlı olduğu eksen
takımına göre değiĢir. Eleman rijitlik denklemleri, eleman koordinatları ve sistem
koordinatlarında olmak üzere iki Ģekilde yazılabilir.
Sistem, düğümlerde birleĢen ve düğümlerde aynı ortak deplasmanı yapan birden fazla
çubuktan meydana gelebilmektedir. Sistem için bir koordinat takımı, olmasına karĢın her
elemanın kendi koordinat takımı bulunmaktadır.
Eleman koordinatları: xy, düzlemi içinde yer alan bir elemanın x ekseni eleman boyunca
uzanmaktadır. y ekseni ise, x ekseninin saat ibresi tersi yönünde 90° dönülerek elde
edilmektedir. z ekseni ise okuyucuya doğru yönelmiĢtir
ġekil 4.1 Eleman ve sistem koordinatları

Sistem koordinatları: Sistemi meydana getiren tüm elemanlar için ortak kabul edilebilecek
bir koordinat sistemi (x‟y‟)
Sistemi meydana getiren elemanların denklemleri, ortak bir koordinat takımı olan sistem
koordinatlarında ifade edilirse, iĢlemler daha kolay olacaktır. BaĢlangıçta eleman
koordinatlarında elde edilen eleman rijitlik matrisi ve ankastrelik uç kuvvetleri vektörü,
dönüĢüm matrisleri kullanılarak sistem koordinatlarına dönüĢtürülür. Eleman koordinatlarında
uç deplasmanları veya kuvvetleri istenmesi halinde de yine dönüĢüm ifadesinden faydalanılır.
P kuvveti hem x‟y‟ eksen takımında hem de  kadar döndürülmüĢ olan xy eksen takımlarında
bileĢenlerine ayrılabilir. Ayrıca x‟y‟ eksen takımında verilen bileĢenlerden, xy eksen
takımındaki değerleri elde etmek de mümkündür.
49
ġekil 4.2 Koordinat dönüĢümü
ġekil 4.2‟de Px‟ ve Py‟ kuvvetlerinin x ve y doğrultularındaki bileĢenleri gösterilmiĢtir. x ve y

yönündeki kuvvetlerin dengesinden;
Px= Px‟ cos + Py‟sinPy= Px‟ cos - Py‟sin


yazılabilir. z yönünde eksende kayma olmadığından; Pz= Pz‟ olacaktır. Matris formunda;
(4.1a)
olur. Kapalı formda;
{p}=[t].{p}‟ (4.1b)
Ģeklinde ifade edilebilir. Burada [t] : transformasyon alt matrisi olup
(4.2)
Ģeklinde verilmektedir. {p}: Eleman k oordinatlarındaki bileĢenler, {p}‟ : Sistem

koordinatlarındaki bileĢenler
olmaktadır. {p} biliniyor ise; {p}‟=[t]-1.{p}
50
ile hesaplanabilir. DönüĢüm alt matrisinin tersi aynı zamanda transpozuna eĢit olmaktadır;
[t]-1=[t] t (4.3)
dir.
Böylece bir düğüme ait eleman koordinatlarındaki büyüklüklerin sistem koordinatlarına

dönüĢümleri;
{p}‟=[t] t.{p} (4.4)

{f}‟=[t] t.{f} (4.5)
{d}‟=[t] t.{d} (4.6)
Ģeklinde ifade edilir.
4.1.1 Düzlem Kafes Sistemde koordinat dönüşümü

Düzlem kafes sistemde, çubuğun düğümlerinde yalnız kuvvetler söz konusu olduğundan,
transformasyon alt matrisi;
(4.7)
Ģeklindedir.
y
P1,d1 i e j p2,d2 x
Eleman koordinatları
P4,d4
y
y'
j x
A,E,L e
P1, d1 i
 P3,d3
x’
P2,d2
Sistem koordinatlarında(x‟y‟:sistem koord.)
(4.8)
Benzer Ģekilde deplasmanlar için de dönüĢüm yapılabilir. Eleman rijitlik matrisinin ifadesi
daha önce verilmiĢti.
51
4.1.2 Düzlem Çerçeve Çubuğunda Koordinat Dönüşümü
y’ j d4’
d5’
e d6’
A,E,I,L
d1’ i
x’
d3’
Sistem koordinatları
d2’
x
d6
y
j
d4
e
i A,E,I,L d5
d1
d3
Eleman koordinatları
d2
ġekil 4.3 Düzlem çerçeve çubuğunda transformasyon

6 serbestlik derecesi olan düzlem çerçeve çubuğunda;
olmak üzere dönüĢüm matrisi;
(4.9)
dir. Uç deplasmanları, uç kuvvetleri ve ankastrelik uç kuvvetleri için 4.4.,4.5 ve 4.6 ifadeleri

kullanılır.
4.2 Uzay sistemler için koordinat dönüşümü
Eleman koordinatları: Lokal Eksen Takımı
Çubuğun kendi ekseni ile bu eksene dik en kesitteki asal atalet momenti eksenlerinden oluĢan
ve sağ el vida kuralına uyan xm, ym, zm koordinat takımına çubuk lokal eksen takımı denir.
Çubuğu en kesitteki ağırlık merkezlerini birleĢtiren boyuna eksen xm, büyük ve küçük atalet
eksenleri de ym ve zm ile gösterilir, ( ġekil 4.4 ).
52
Y
zm j
xm
i
ym
0 X
ġekil 4.4 Uzay çerçeve çubuğu eksen takımları.

Uzay bir çerçeve çubuğunda hangi atalet ekseninin ym veya zm olarak seçileceğine dair bir
kural yoktur. Fakat seçim yapıldıktan sonra, doğal olarak hesaplarda seçilen atalet eksenine
karĢılık gelen atalet değerleri kullanılmalıdır.
Çubuk lokal eksenleri çubuğun ötelenmesi ile ötelenir ve çubuğun dönmesi ile dönerler.
Sistemi oluĢturan bir çubuğun eksen takımı ile diğer bir çubuğun eksen takımı arasında hiç bir
beraberlik yoktur. Çubuklar sistem içinde farklı farklı konumlarda bulunabilirler.
Sistem koordinatları: Global Eksen Takımı
TaĢıyıcı sistemin denge denklemlerini yazabilmek ve bir düğüm noktasında birleĢen

çubukların uç kuvvet ve deplasmanlarını tek bir koordinat eksenine döndürebilmek için bütün
sisteme ait olmak üzere, sağ el vida kaidesine uygun olarak seçilen, karĢılıklı birbirine dik X,
Y ve Z eksenlerine “global eksen takımı” ya da “sistem koordinatları “denir. Global
eksenlerin doğrultuları tamamen çubuk eksenlerinden bağımsızdır ve çubuğun konumu ile
ilgileri yoktur. Bu eksenler analizi yapılan taĢıyıcı sitemin üzerine çizilmiĢ gibidir.
Bir çubuğun asal atalet eksenleri olan ym ve zm eksenlerinin en kesit düzlemi içindeki yerini
belirleyebilmek için, en kesit içinde, dönmeden sabit duran yeni bir eksen takımına ihtiyaç
vardır. Çünkü ym ve zm eksenleri en kesit düzlemi içinde, çubuk boy ekseni olan xm etrafında
360o dönerek herhangi bir konumu iĢgal edebilirler. Bu özel konumu gösteren eksenler xmo,
ymo ve zmo ile ġekil 4.5 'de gösterilmiĢtir.
53

zm zmo
Y
j ( Xj , Yj , Zj )
i
( Xi , Yi , Zi )
ym xm = xmo
ymo
ġekil 4.5 Uzay çerçeve çubuğu eksen takımları ( Özel konum )
Hangi eksen takımında çalıĢılırsa çalıĢılsın, koordinat eksenlerinin pozitif yönlerinde elde
edilmiĢ olan uç kuvvetleri ve uç ötelenmeleri pozitif olur. Momentlerin ve dönmelerin
iĢaretleri sağ el vida kuralına göre belirlenir.
4.2.1 Uzay çerçeve Çubuğu Transformasyon Matrisi

Uzay çerçeve çubuğunun her bir düğüm noktasında üç ötelenme ve üç dönme olmak üzere
toplam altı serbestlik derecesi vardır. Dönme vektörleri ile ötelenme vektörleri birbirleri ile
ilgili değildir. Aynı Ģekilde kuvvet vektörleri de moment vektörlerinden bağımsızdır.
Kuvvet vektörlerinin transformasyonu için;
(4.10)
ve momentlerin transformasyonu;
(4.11)
54
Ģeklinde yapılır. Bu iki transformasyon iĢlemi tek bir denklem takımı halinde yazılmak
istenirse, köĢegen dıĢı bloklar sıfır olmak üzere;
(4.12)
ifadesi elde edilir. Bir uzay çerçeve çubuğunun uçlarındaki on iki adet hareket serbestisinin
hepsinin birden, toplu halde transformasyonunu sağlayabilmek için
(4.13)
ifadesi kullanılır. Burada [T] ` ye çubuk transformasyon matrisi denir. Transformasyon

matrisi, köĢegen boyunca, [t] dönüĢüm alt matrislerini (doğrultu kosinüsleri matrislerini)
içerir. Uzay çerçeve çubuğu için transformasyon matrisi [T];
(4.14)
Ģeklindedir. [t] dönüĢüm alt matrisinin genel ifadesi, Ģekil 4.5 'de gösterilen ve xm etrafında
oluĢan  dönmesini de içerecek Ģekilde denklem 4.15‟de verilmektedir.
(4.15)
Burada L uzay çerçeve çubuğunun boyu olmak üzere, Cx, Cy ve Cz ifadeleri;
(4.16)
Ģeklindedir.
55
4.3 Sistem Koordinatlarında Eleman Rijitlik De nklemi
Bir düğüm noktasında birleĢen çubukların rijitlik terimlerini toplayabilmek için, o çubukların
rijitlik matrislerinin ortak bir eksen takımına göre yazılmıĢ olması gerekir. Yani, çubuk
rijitliklerini süperpoze edebilmek için, bütün rijitlik matrisleri hep aynı doğrultulardaki
serbestlik derecelerine karĢılık gelmelidir.
Çubuk uçlarında farklı doğrultularda oluĢan deplasman ve kuvvet vektörlerini ortak bir eksen
takımında ifade etmek gerekir. Lokal çubuk eksen takımına göre yazılan eleman denkleminin,
bu ortak eksen takımına aktarılması sağlanmalıdır.
Bilindiği gibi, bir çubuğun uç kuvvetlerinin karĢılık gelen deplasmanlar üzerinde yaptıkları
iĢin toplamı sabit olup eksen takımı ne olursa olsun değeri değiĢmez. Yani, global eksenlerde
verilen çubuk kuvvetlerinin, kendi doğrultularındaki deplasmanları üzerinde yaptığı iĢ, çubuk
eksenlerine göre verilmiĢ eĢdeğer kuvvet takımının karĢılık gelen deplasmanlar üzerinde
yaptığı iĢe eĢittir. Kuvvet ve deplasmanların her iki eksen takımına göre de dönüĢüm ifadeleri
daha önce elde edilmiĢti. Bu temel prensipten hareket edilerek eleman koordinatlarında
verilen sistem denklemi, sistem koordinatlarına dönüĢtürülebilir.
Eleman koordinatlarında eleman rijitlik denklemi;
[k]{d}+{f}={p} (4.17)
idi.
{p}=[T].{p}‟
{f}= [T].{f}‟ (4.18)
{d}=[T].{d}‟
ifadeleri 4.16‟da yerine yazılırsa;
[k] [T]{d}‟+[T]{f}‟=[T]{p}‟ (4.19)
elde edilir. 4.18‟in her iki tarafı da soldan [T]T ile çarpılırsa;
[T]T[k] [T]{d}‟+[T]T[T]{f}‟=[T]T[T]{p}‟ (4.20
[T]T[T]=[I] olduğundan; sistem koordinatlarında eleman rijitlik denklemi;
[k]‟{d}‟+{f}‟={p}‟ (4.21)
olarak elde edilir.
Burada, sistem koordinatlarında eleman rijitlik matrisi;
[k]‟=[T]T[k] [T] (4.22)
dir.
56
Önce eleman koordinatlarında eleman denklemi elde edilir. Elemanlar için dönüĢüm
matrisleri hesaplanarak, eleman denklemi sistem koordinatlarında elde edilir. Sistem denklemi
eleman denklemlerinin uygun Ģekilde birleĢiminden elde edilir. Sistem denkleminden elde
edilen sistem düğüm deplasmanlarından uygun olanlar alınarak, i her elemanın sistem
koordinatlarındaki düğüm deplasmanları belirlenmiĢ olur. Bundan sonra istenilirse tekrar
transformasyon yapılarak, uç deplasmanları eleman koordinatlarında elde edilir ve eleman uç
kuvvetleri, eleman koordinatlarındaki eleman rijitlik denkleminden hesaplanır. Bunun yerine,
eleman uç kuvvetleri, sistem koordinatlarına elde edildikten sonra eleman koordinatlarına da
dönüĢtürülebilir. Görüldüğü gibi, bir elemanın sistem içinde hangi pozisyonda bulunduğu
önem arz etmektedir. Bunun, elemanın tanımlanması esnasında belirlenmesi gerekmektedir.
57
BÖLÜM 5
5. ANKASTRELĠK UÇ KUVVETLERĠ
Ankastrelik uç kuvvetleri; bir çubuğun her iki ucunun ankastre mesnetli olması halinde
üzerindeki ara yüklerden dolayı mesnetlerde meydana gelen reaksiyonlarını ifade eder. Ara
yüklerin iki ucu eĢdeğer düğüm yükü olarak indirgenmesinde önce ankastrelik uç kuvvetleri
belirlenir, sonra bu kuvvetlerin ters iĢaretlileri çubuk uçlarına eskitilirse ara yükler düğümlere
indirgenebilir. Üzerinde ara yük bulunan ve iki ucundan ankastre olarak mesnetlenen
çubuğun, ankastre mesnetlerindeki mesnet reaksiyonlarını içeren vektöre; çubuk
ankastrelik uç kuvvetleri vektörü denilmektedir.
Düzlem çerçeve çubuğunun her düğümünde iki ötelenme ve bir dönme olmak üzere toplam
altı serbestlik derecesi bulunmaktadır. Her serbestlik derecesine karĢılık bir de ankastrelik uç
kuvveti bulunmaktadır. ġekil 5.1‟de verilen iĢaret kabulüne göre xy düzleminde etkiyen
yükler için ankastrelik uç kuvvetleri Ģekil 5.2‟de gösterilmiĢtir. Düzlem çerçeve için verilen
ankastrelik uç kuvvetleri vektörü, ilgili elemanları sıfır yapılarak uzay çerçeve çubuğu içinde
geçerlidir. Yüklerin eleman koordinatlarında etkimesi durumu için elde edilen ankastrelik uç
kuvvetleri vektörü, koordinat dönüĢümü ile sistem koordinatlarına dönüĢtürülebilir.
1
i e j 4 x
3 A,E,I,L 5
2 6
ġekil 5.1 Düzlem Çerçeve çubuğunda iĢaret kabulü
f1
i e j f4 x
f3
A,E,I,L
f5
f2 f6
ġekil 5.2 Düzlem Çerçeve çubuğunda ankastrelik uç kuvvetleri
Ģekil 5.2‟de verilen ankastrelik uç kuvvetleri vektör Ģeklinde,
dir. Çubuk x eksenine dik yönde ve düĢeyde etkidiği kabul edilen çeĢitli yükleme Ģekilleri için
çubukların ankastrelik uç kuvvetleri vektörleri ġekil 5.3‟de verilmiĢtir.
58
59
ġekil 5.3 Çerçeve çubukları için yükleme Ģekilleri ve ankastrelik uç kuvvetleri vektörleri
60
BÖLÜM 6
6 . R İ J İ T L İ K M AT R İ S İ Y Ö N T E M İ
6.1 Giriş
Bu bölümde adımları anlatılacak olan rijitlik matrisi yöntemi için daha önceki bölümlerde
verilen kavramların bilinmesi gerekmektedir.
Rijitlik matrisi yöntemi, sisteme etki eden dıĢ yükler ve sistemin düğümlerindeki
deplasmanlar arasında yazılacak olan denklemlerin çözümüne dayanmaktadır. Her sistem dıĢ
yükler altında rijitliği oranında direnç gösterir. Aynı dıĢ etki altında rijitliği yüksek olan
taĢıyıcı sistem daha az miktarda deplasman yaparken, rijitliği az olan sistem daha fazla
deplasman yapacaktır.
Bilgisayar teknolojisindeki geliĢmelere paralel olarak, taĢıyıcı sistemin daha gerçekçi

çözümünü yapan deplasman yöntemi yaygın olarak kullanılır hale gelmiĢtir. Deplasman
yönteminin, çubuk, kabuk ve levha gibi. Elemanlardan oluĢan her tür taĢıyıcı sistemin
analizinde geniĢ kapsamlı olarak kullanılabilen Ģekli genel olarak “Sonlu Elemanlar Yöntemi”
olarak bilinmektedir. Bugün bilgisayar programlarının hemen hemen tamamı deplasman
yöntemi ile çözüm yapmaktadır.
Programlamaya elveriĢli, her tür taĢıyıcı sistem ve yükleme için genel ve sistematik olan
rijitlik matrisi yöntemi, yapı analizinde önemli bir yer tutmaktadır.
6.2 Rijitlik Matrisi Yönteminde İşlem Sırası

Her taĢıyıcı sistem düğümlerde birleĢen elemanlardan meydana gelmektedir. Sistemin düğüm
bilgileri ve eleman bilgileri uygun Ģekilde tanımlanarak, düğümlerde ve elemanlarda oluĢan
etkiler (deplasman, kesit tesiri) rijitlik matrisi yöntemi ile kolayca hesaplanabilir. AĢağıda
rijitlik matrisi ile çözümde takip edilecek olan iĢlem sırası maddeler halinde verilmiĢtir. Bu
adımlar izlenerek ele alınan örneklerin çözümü 7. Bölümde yer almaktadır.
 Düğümlere sıra ile numara verilir.
 Elemanlar numaralanır.
 Düğüm serbestlik dereceleri ve mesnet Ģartları dikkate alınarak sistemin serbestlik
derecesi belirlenir. Bunun için her deplasmana sıra ile bir numara verilir. TutulmuĢ olan
doğrultulara sıfır yazılır.
 Elemanların hangi düğüme bağlandıkları ve sistem içinde hangi deplasmanları yapmakta
olduğu belirlenir.
 Eleman rijitlik matrisleri [k], eleman koordinatlarında elde edilir.
 [k]‟=[T]T[k] [T] dönüĢümü yapılarak eleman rijitlik matrisleri sistem koordinatlarında elde
edilir.
61
 Üzerinde ara yük bulunan elemanlar için {f} ankastrelik uç kuvvetleri vektörleri eleman
koordinatlarında elde edilir.
 {f}‟=[T]T{f} dönüĢümü yapılarak, eleman ankastrelik uç kuvvetlerinin sistem
koordinatlarındaki karĢılığı elde edilir.
 Sitem rijitlik matrisi [K], eleman rijitlik matrislerinin birleĢtirilmesi ile elde edilir. Bunun
için düğümlerde uygunluk ve süreklilik Ģartlarına dayalı ifadeler kullanılabilir. En yaygın
olarak kodlama tekniği kullanılmaktadır.
 Eleman ankastrelik uç kuvvetlerinin ters iĢaretlileri ilgili düğümlere etkitilerek, doğrudan
düğüme etkiyen direk yükler de dikkate alınarak sistem yük vektörü {Q} hesaplanır.
Sistemde, sıcaklık değiĢimi ve mesnet çökmeleri söz konusu ise, bu etkilerden dolayı
oluĢan ankastrelik uç kuvvetleri hesaplanarak eĢ değer düğüm yükleri elde edilebilir.
 Sistem denklemi [K]{D}={Q} çözülerek bilinmeyen düğüm deplasmanları elde edilir. Bu
lineer denklem sisteminin çözümünde, gauss eliminasyon yöntemi kullanılabilir.
 Hesaplanan düğüm deplasmanlarından ilgili bileĢenler alınarak, her eleman için sistem
koordinatlarındaki düğüm deplasmanlarını içeren {d}‟ vektörleri belirlenir.
 Eleman denklemi [k]‟{d}‟+{f}‟={p}‟ çözülerek, sistem koordinatlarında eleman uç
kuvvetleri hesaplanır.
 {p}=[T]{p}‟ ifadesi ile, eleman koordinatlarında eleman uç kuvvetleri hesaplanır.
 Ara yükler de dikkate alınarak elemanlar için kesit tesirleri diyagramları çizilir.
6.3 Kodlama Tekniği
Kodlama tekniği programlamaya elveriĢli ve anlaĢılması kolay bir yöntemdir. Eleman

denklemlerinden sistem denkleminin elde edilmesi ve sistem düğüm deplasmanlarından
eleman deplasman vektörlerinin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Programlamaya oldukça
elveriĢli olan bu yöntem, herhangi bir düğüm noktasında birleĢen çubukların rijitliklerinin
toplanması iĢlemini son derece kolaylaĢtırır.
Bir çubuğun baĢ ve son düğüm noktalarının numaraları, o çubuğun taĢıyıcı sistem içinde iĢgal
ettiği yeri belirtir. Buna çubuğun tarifi de denilmektedir.
TaĢıyıcı sistemi meydana getiren çubuklar, sistemin düğüm serbestlik derecesinin iki katı
kadar serbestlik derecesine sahiptir. Deplasman yönteminde, problemin bilinmeyenleri düğüm
deplasmanlarıdır. Düğüm deplasmanlarının hangilerinin eleman uç deplasmanları olduğunu
belirleyebilmek için, sistem deplasmanlarına sıra ile birer numara verilmektedir (ġekil 6.1).
Numaralama iĢlemi aynı zamanda sistem denklemindeki matrislerin boyutunu da
belirlemektedir.
62
ġekil 6.1 Bir uzay çerçevede, eleman numaraları, düğüm numaraları ve düğüm
deplasmanlarının kodlanmıĢ hali
ġekil 6.1‟de bir uzay çerçeve için düğümlerin, elemanların ve düğüm serbestlik derecelerinin
numaralanmıĢ hali görülmektedir.
Düğüm deplasmanları numaralanırken, önce ötelenmeler sonra da dönmelerin numaralandığı

ve eksenlerde alfabetik sıraya uyulduğu kabul edilir. TutulmuĢ olan bir serbestlik derecesi 0
ile numaralanır.
Deplasmanları sıra ile numaralanmıĢ bir taĢıyıcı sistemde, herhangi bir çubuğun baĢ ve
sonuna isabet eden düğüm noktalarındaki deplasman numaralarının, yan yana yazılması ile
elde edilen rakama, o çubuğun kod numarası denir. Çubuk elemanlarda, kod numarasındaki
deplasman numaralarının adedi, sistemin tipik bir düğüm noktasındaki serbestlik derecesinin
iki katıdır. Çünkü bir çubukta iki uç vardır ve her deplasman numarasının bir hane iĢgal ettiği
kabul edilirse, bir uzay çerçeve çubuğunun kod numarasında 12 hane vardır. Her bir hanede, o
haneye tekabül eden deplasman numarası yazılıdır. Eğer bir düğüm noktasında mesnet varsa
veya herhangi bir doğrultuda deplasman sıfır ise, o haneye sıfır yazılır. (ġekil 6.1)
ġekil 6.1 'de verilen taĢıyıcı sistemin kotlama tablosu da tablo 6.1‟de verilmiĢtir. 1, 2, 3 ve 4
numaralı düğümler ankastre olduğu için hareket oluĢmamaktadır. Dolayısıyla kotlama
tablosunda karĢılık gelen değerleri sıfırdır.
Tablo 6.1. TaĢıyıcı sistemin kotlama tablosu

Çubuk Tarifi Kod Numaraları
No i-j 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
1 1-5 0 0 0 0 0 0 1 2 3 4 5 6
2 2-5 0 0 0 0 0 0 1 2 3 4 5 6
3 3-5 0 0 0 0 0 0 1 2 3 4 5 6
4 4-5 0 0 0 0 0 0 1 2 3 4 5 6
63
TaĢıyıcı sistemin herhangi bir düğüm noktasında birleĢen bütün çubukların o düğüm
noktasında, herhangi bir deplasman doğrultusuna karĢılık gelen rijitlik terimlerinin toplamı,
taĢıyıcı sistemin o deplasman doğrultusundaki rijitlik terimini verir. Ancak böyle bir toplama
yapabilmek için, global sistem eksenlerine transforme edilmiĢ çubuk matrislerini kullanmak
gerekir.
ġekil 6.1‟'de gösterilen uzay çerçeve örneğini ele alalım. Görüldüğü gibi bu sistemde, hepsi
beĢinci düğümde olmak üzere toplam altı adet hareket serbestisi vardır. Diğer düğümler
ankastre olduğu için hareket serbestisi oluĢmamaktadır. Yani karĢılık gelen kod numaraları
sıfırdır. Bu problemin çözümünde yapılması gereken ilk adım, sistemi oluĢturan bütün
elemanlar için lokal eksenlere ait eleman rijitlik matrislerini hesaplamaktır. Bundan sonraki
adım transformasyon matrisini kullanarak, bütün elemanlar için global sistem eksenlerine ait
eleman rijitlik matrislerini hesaplamaktır. Örnek olarak seçilen yapı sisteminde toplam altı
adet hareket serbestisi bulunduğundan, sistemi temsil eden rijitlik matrisi 6x6 boyutunda
olacaktır. Yapılması gereken iĢlem, bütün elemanlar için tek tek hesaplanan global
eksenlerdeki rijitlik matrislerini ve bu elemanlara ait kod numaralarını kullanarak sistem
rijitlik matrisini hesaplamaktır. Bu iĢlem sonucunda tablo 6.2‟de verilen sistem rijitlik matrisi
elde edilir.
Kod numarasındaki hane numaralarının yan yana getirilmesinden ortaya çıkan rakam çifti,
global eksenlerdeki çubuk rijitlik matrisinden alınacak terimin satır ve sütün numarasını, bu
hanelere karşılık gelen deplasman numaralarının yan yana getirilmesinden ortaya çıkan
rakam çifti ise, çubuk rijitlik matrisinden alınan terimin, sistem rijitlik matrisinde
yerleştirileceği yerin satır ve sütun numarasını verir.
Sonuçta elde edilecek sistem rijitlik matrisi aĢağıdaki Ģekilde oluĢacaktır. kij terimlerinde i
ilgili elemana ait matristeki satır numarasını, j sütun numarasını, üst indis ise hangi elemana
ait olduğunu göstermektedir. Simetrik matris olduğundan üst üçgen ayrıca gösterilmemiĢtir.
Tablo 6.2 Sistem Rijitlik Matrisi

1 2 3 4 5 6
1 (k77)1+(k77)2 +
(k77)3+(k77)4
2 (k87)1+(k87)2 + (k88)1+(k88)2 +
(k87)3+(k87)4 (k88)3+(k88)4
3 (k97)1+(k97)2 + (k98)1+(k98)2 + (k99)1+(k99)2 +
(k97)3+(k97)4 (k98)3+(k98)4 (k99)3+(k99)4
4 (k10 7)1+(k10 7)2 + (k10 8)1+(k10 8)2 + (k10 9)1+(k10 9)2 + (k10 10)1+(k10
(k10 7)3+(k10 7)4 (k10 8)3+(k10 8)4 (k10 9)3+(k10 9)4 2
10) + (k10 10)
3
+(k10 10) 4
5 (k11 7)1+(k11 7)2 + (k11 8)1+(k11 8)2 + (k11 9)1+(k11 9)2 + (k11 10)1+(k11 (k11 11)1+(k11 11)2 +
(k11 7)3+(k11 7)4 (k11 8)3+(k11 8)4 (k11 9)3+(k11 9)4 2
10) + (k11 10) (k11 11 )3+(k11 11)4
3
+(k11 10) 4
6 (k12 7)1+(k12 7)2 + (k12 8)1+(k12 8)2 + (k12 9)1+(k12 9)2 + (k12 10)1+(k12 (k12 11)1+(k12 11)2 + (k12 12)1+(k12 12)2 +
(k12 7)3+(k12 7)4 (k12 8)3+(k12 8)4 (k12 9)3+(k12 9)4 2
10) + (k12 10) (k12 11 )3+(k12 11)4 (k12 12)3+(k12 12)4
3
+(k12 10) 4
Bilinmeyen sistem deplasmanlarının elde edilmesi için hesaplanması gereken bir diğer vektör
de sistem yük vektörüdür. Bir taĢıyıcı sistemin üzerine tesir eden dıĢ yükler tesir ettikleri yer
bakımından iki gurupta toplanabilirler. Birinci gurup yükler doğrudan doğruya sistemin
düğüm noktalarına etki ederler ve sistem yük vektörüne direk olarak yerleĢtirilirler. Ġkinci
gurup yükler ise elemanı oluĢturan düğüm noktaları arasına, yani açıklıklara (lokal veya
global eksenler doğrultusunda olabilirler ) etki ederler. Bu ikinci tip yüklerin düğümler
64
üzerindeki etkilerinin hesaplanması için, taĢıyıcı sistemin bütün çubukları uçlarından ankastre
kabul edilir ve çubuklar üzerindeki yüklerin ankastre uçlarda meydana getirdikleri ankastre
reaksiyonları, bilinen formülasyonlarla hesaplanır. Hesaplanan bu reaksiyonların ters
iĢaretlileri düğüm noktalarına doğrudan etki eden birinci gurup yükler ile toplanır.
Transformasyon kuralı burada da aynen geçerlidir. Eleman lokal eksenlerinde yapılan
yüklemeler ve hesaplanan reaksiyonlar varsa, bu tesirler önceden hesaplanan transformasyon
matrisleri yardımı ile global sistem eksenlerine transforme edilmelidir. Sonuçta taĢıyıcı
sisteme ait rijitlik denklemi;
(6.1)
Ģeklinde elde edilmiĢ olur.
Sistem rijitlik matrisi ve sistem yük vektörü bilindiği için, {D} sistem deplasman vektörü,
bilinen lineer denklem sistemi çözüm yöntemlerinden herhangi birisi ile hesaplanabilir.
Sonuçta kotlama tablosundaki numaralara karĢılık gelen hareket serbestileri yönünde, etkiyen
yüklemeler altında sistemin yapmıĢ olduğu deplasmanlar elde edilmiĢ olur.
65
Aramak istediğinizi buraya yazınız.  ARA
 Matrisin tersinin alınması (Mantrix Inverse) Yazarın Yeni Çıkan Kitabı
Home / Bilgisayar Matematiği • C/C++ • Kod Örnekleri / Matrisin tersinin alınması ( ...
Rapid Miner ile Veri Madenciliği
 Kasım 19, 2008  Şadi Evren ŞEKER  Bilgisayar Matematiği/ C/C++/ Kod Örnekleri  95 Comments
Yazan : Şadi Evren ŞEKER
Bir matrisin tersini almak çarpma işlemine göre tersini almak anlamındadır. Örneğin A ve B
matrislerinin çarpımından C matrisi çıkıyorsa; C matrisi ile A matrisinin tersi B matrisini
vermelidir. Bunu bir nevi bölme olarak düşünmek de mümkündür.
2 boyutlu bir matrisin tersini bulmak içn öncelike determinantı hesaplanır ardından aşağıda
gösterildiği üzere elemanları yer değiştirilir:
Weka ile Veri Madenciliği:
Yukarda, ilk satırda verilen A matrisinin determinantı hesaplanmış ( |A| ) ve gösterilen

yerdeğiştirmiş matris ile skalar (scalar) çarpım yapılmıştır.
Sonuçta elde edilen matris, orjinal A matrisinin tersidir. *Kitabı ücretsiz edinmek isteyen
öğrenciler lütfen öğrenci maillerinden
Matris 3×3 boyutlarında olsaydı bu hesaplama aşağıdaki şekilde yapılmalıydı: bana mail atsınlar.
BilgisayarKavramlari
YouTube 32K
Bilgisayar Kavramları
Youtube’da
C ile Programlamaya Veri Yapılarına Giriş
Giriş 1. Ders: ve Bağlı Listeler
Temeller (Linked List) -VY1
Görüldüğü üzere matrisin boyutunun değişmesi halinde ters alma işlemi de değişmektedir.
Yukarıdaki mantık ile örneğin 4×4’lük bir matris’in tersi alınırken önce 3×3 alt matrislerinin
yazılması ardından her bir alt matrisin determinantının yukarıdakine benzer şekilde
yerleştirilmesi gerekir.
Bilgisayar Kavramları SQL - 1 (Veri Tabanı
Kanal Tanıtımı Eğitim Serisi 3)

4×4’lük matrisin tersinin alınması (Utku Bey’in isteği üzerine yazıyorum)
matris tersi alınırken, matrisin boyutunun önemi olunmaksızın determinant alınarak işlem yapılır.
Örneğin matris boyutu nxn ise bu matriste (n-1)x(n-1) boyutlarındaki alt matrislerin
determinantlarının yer değiştirmiş halleri hesaplanır ve 1/|A| değeri ile skalar çarpım yapılır. Bilgisayar Acı Gerçekler ve
Mühendisliği Zevkli Bilgisayar
Örneğin matrisimiz aşağıdaki şekilde 4×4 boyutlarında bir matris olsun mi? Zorlukları Neler? Mühendisliği (Soru
Cevap 13 Temmuz
2016)
Veri Tabanı Yönetim Java 1 Giriş
Sistemleri - 1 (DBMS
Giriş) (DBMS Eğitim
Serisi 1)
Yukarıdaki bu matrisin tersini almak için öncelikle determinantını hesaplayalım:
1/116 Sonraki»
YouTube Kanalını ziyaret edin »
Bilgisayar…
7,3 Bin beğenme
Sayfayı Beğen
Arkadaşların arasında bunu

ilk beğenen sen ol
Ters alma işlemi için determinant sıfırdan farklı olmalıdır. Ardından matrisin tersini alalım:
Kategoriler
algoritma analizi (teory of algorithms
Automata (otomatlar, özdevinirler
bilgisayar felsefesi
Bilgisayar Grafiği (Computer Graphics
Bilgisayar Kavramları
Buradaki kapalı şekilde yazılan b değerleri ters alma işleminden sonra yapılan yer değiştirmeyi
göstermektedir. Yani örneğin b11 değeri, 1. satır ve 1. sütundaki değerleri kapanmış halde Bilgisayar Matematiği
matrisin determinantının alınması ile bulunur.
Bilgisayar Standartları
C/C++
Benzer şekilde b23 değeri için, orjinal matriste bulunan 2. satır ve 3. sütundaki sayılar dışında
kalan sayılardan (ki bu sayılar 3×3 boyutlarında bir matris oluşturur) elde edilen determinant Derleyiciler
değeridir.
Doğal Dil İşleme (NLP
Donanım ( Hardware
Buradaki b değerleri, matrisin verilen satır ve sütun için kofaktörüdür (cofactor).
Dosya Organizasyonu (File Organisation
Bu değerleri açık şekilde yazacak olursak: graf teorisi (graph theory, çizge kuramı
işletim sistemleri
JAVA
Kod Örnekleri
Scheme (Lisp
Kuantum Hesaplama
Mantık Devreleri (Logic Circuits
MIS (Yönetim Bilişim Sistemleri
Nesne Yönelimli Programlama
Network(Ağ
Web Teknolojileri
Programlama Dilleri
Resim İşleme (Image Processing
Scheme (lisp
Sınavlar
Sistem Programlama (System

Programming
Son Kullanıcı
şeklinde sayıları sıralayabiliriz.
Temel Bilimler
Yukarıdaki ters alma işlemi kısaca olay iki parçadan oluşuyor, birinci aşamada determinant Uncategorized
almanız gerekiyor (nxn boyutundaki bir matris determinantı bilgisayar kullanarak en kolay leibniz Veri Güvenliği(Cryptography
yöntemi ile alınır)
Veri Madenciliği (Data Mining
ikinci adımda b terimlerini hesaplamanız gerekiyor. Bu terimlerin hesabı için hangi koordinat Metin Madenciliği (Text Mining
hesaplanacaksa, o koordinatın satır ve sütunu kapatılıp geri kalan elemanlar bir sarmal şeklinde Veri Madenciliği (Data Mining
çarpılır. Bu durumu linkteki örnekten açıkça görebilirsiniz. Örneğin b21 için 2. satır ve 1. sütun
Veri Sıkıştırma (Data Compression
kapatılıp kalan elemanlar bir sarmal şeklinde çarpılıp toplanmıştır. Burada mod işlemi ile
sarmallık sağlanabilir. Veri Tabanı (Database
veri yapıları
Gauss Jordan Yöntemi
yapay zeka (artificial intelligence
Yapay Sinir Ağları (Artificial Neural

Gelen bir soru üzerine, Gauss Jordan yöntemini adım adım anlatan yeni bir bölüm ekliyorum.
Networks
Öncelikle yukarıdaki kodda, Gauss Jordan metodunu kullanıyoruz. Bu metotta amaç bir matrisin
tersini almak için tersi olan matris ile çarpımını, birim matrise dönüştürmektir. Yazılım Mühendisliği (Software
Engineering
A x A-1 = I
Son Eklenenler
işlemine göre şayet A matrisinin tersi isteniyorsa
 Rapid Miner ile K-NN Uygulaması
A x B = I , şeklinde yazdığımız B matrisi, A matrisinin tersidir ve
 Kemmi Normalleştirme (Quantile
Normalization)
I = A x B , şeklinde yazılabilir.
 Ters Parça Algoritması (Reverse
Buradaki B matrisini elde ederken aslında birim matris üzerinde işlem yapılarak A matrisinin tersi Factor Algorithm)
alınmış olur.  Genetik Programlama (Genetic

Programming)
Örneğin aşağıdaki matrisi ele alalım:
 JAVA dilinde WEKA ile kod
geliştirilmesi
101
 Eş-Eğitim (Co-Training)
021  Metin Madenciliği (Text Mining)
 BT'nin İşletmelere Etkisi

111
 Ana Üretim Planlaması (Master
Bu matrisin tersini alırken öncelikle yanına bir çizgi çekip birim matrisi yazıyoruz: Manufacturing Planning)
 BOM (Bill of Materials) Ürün Reçetesi

101|100
021|010 Meta
 Giriş
111|001
 Yazılar RSS
Buradaki amacımız sol ve sağ tarafta aynı işlemleri yaparak sol tarafta birim matrisi elde etmektir.
 Yorumlar RSS
Böylelikle sağ tarafta matrisin tersi oluşacaktır. Bu satırlar üzerinde yapılan işlemlerre yalın satır
işlemleri (elementary row operations) ismi verilir. Bu işlemler aşağıdaki şekilde sıralanabilir:  WordPress.org
bir satırın bir sabit ile çarpılması
Bir satırın diğer bir satır ile yer değiştirmesi
Bir satırın diğer bir satırdan çıkarılması

Elbette yukarıdaki bu işlemler, çizginin iki tarafına da uygulanacaktır. Buradaki işlemler aslında
bir matriste bir denklemin tutulması durumunda denklemler üzerine yapılan işlemlere
benzetilebilir. Örneğin 3 bilinmeyenli 3 denklem ele alınırsa bir denklemin diğer denklemin
çözümünde kullanılırken yapılan işlemler gibidir.
Şimdi matrisin tersini alma işlemi ile devam edelim. Amacımız ilk sütunu birim matrise
benzetmek. İlk sütunda 3. satırda bulunan 1 tek farklı sayıdır. Dolayısıyla 3. satırın ilk terimini 0
yapabilmek için ilk satırı, 3. satırdan çıkarabiliriz.
101|100
021|010
010|-101
yukarıdaki işlem sonucunda görüldüğü üzere çizginin solundaki ilk satır 3. satırdan ve çizginin
sağındaki ilk satır yine çizginin sağındaki 3. satırdan çıkarılmıştır.
çizginin solunda elde edilen 3. satır aslında birim matrisin ikinci satırıdır. O halde 3. satır ile 2.
satırı yer değiştirirsek matrisin sol tarafından birim matrise daha çok yaklaşılmış olunur.
101|100
010|-101
021|010
Yine 3. satırı birim matrise benzetmek için bu sefer 2. satırın 2 mislini, 3. satırdan çıkarmak
yeterlidir.
101|100
010|-101
001|21-2
Yukarıda görüldüğü üzere çizginin iki yanında da ikinci satır 2 ile çarpılmış ve 3. satırdan
çıkarılmıştır.
Sırada ilk satırı birim matrise benzetmek var. Bu işlem için ilk satırdan 3. satırı çıkarmak yeterlidir:
100|-1-12
010|-101
001|21-2
Görüldüğü üzere çizginin sol tarafından birim matri elde edildi. Bu durumda matrisin sağ
tarafında elde ettiğimiz matris, ilk matrisin tersidir.
1-12
-101
21-2
sonucunu bulmuş oluruz.
Programlama
Matrisin tersinin alınması işleminin bilgisayarlar marifetiyle yapılması için algoritmik bir
yaklaşıma ihtiyaç vardır. Bu bağlamda matrisin boyu ve içeriğinden bağımsız olarka matrisin
Utku Deniz Bir başka WordPress sitesi
Anasayfa İletişim
← Yeni Başlayanlar için Matlab

Ara
Gauss Eliminasyon ve Gauss Jordan Yöntemleri Son Yazılar

Utku Deniz tarafından 19 Kasım 2013 tarihinde gönderildi Gauss Eliminasyon ve Gauss
Jordan Yöntemleri
Bu yazımızda Lineer(Doğrusal) denklem sistemlerinin çözümünde kullanılan Gauss Yeni Başlayanlar için Matlab
Merhaba dünya!
Eliminasyon(Gauss Yok Etme) ve Gauss – Jordan yöntemlerini anlatacağız. Bu yöntemler
özellikle büyük denklem sistemlerinin çözümünde kolaylık sağlamaktadır. 3×3 lük bir Arşivler
matrisi çözerken çok pratik gözükmemesine rağmen bu yöntemler 20×20 lik bir matrisin Kasım 2013
Ekim 2013
çözümünde büyük fayda sağlamaktadır. Özellikle bilgisayar uygulaması haline
getirildiğinde pratik bir şekilde çözüme ulaşılabilmesini sağlayan yöntemlerdir. Kategoriler
Genel
Matlab
Şimdi lafı fazla uzatmadan yöntemlerin nasıl uygulandığına bakalım.
Sayısal Analiz
Gauss Eliminasyon (Gauss Yok Etme) Metodu Meta

Giriş
Yazılar RSS
Şekil 1′de görülen denklem sistemini Gauss Eliminasyon yöntemiyle Yorumlar RSS
çözmek için öncelikle Şekil 2′de görülen matris formunda yazmalıyız. WordPress.org
Şekil 1′de görülen x, y ve z değerlerinin kat

Şekil 1
sayılarıyla oluşturulan matris Şekil 2′de
görülmektedir.
Şekil 2′de görülen matrise çeşitli satır işlemleri Şekil 2
uygulayarak Şekil 3′de görülen forma dönüşmeye

çalışacağız.
Şekil 3 Şekil 2′de görülen

matrisin ilk satırının ilk
sütunu zaten 1 olduğu
için ilk satıra bu aşamada bir işlem
yapmamıza gerek yok dolayısıyla 2. Şekil 4
satırın ilk elemanını 0 yaparak

başlayacağız. İkinci satırın ilk elemanı
3′tür. İlk satırımızı kullanarak bu 3 değerini 0 yapmalıyız. Bu nedenle Şekil 4′de görüldüğü
gibi 1. satırın tamamını 3 ile çarparak 2. satırdan çıkartıyoruz. Burada kesinlikle
unutulmaması gereken şey uygulanacak işlemlerin bütün satıra yansıtılmasıdır.
İkinci satırın ilk elemanını 0 yaptığımıza

göre şimdi köşegen üzerinde yer alan 2.
satırın 2. sütun elemanı olan -4′ü 1
yapmalıyız. Bunun için Şekil 5′de
Şekil 5 görüldüğü gibi 2. satırın tamamını -4′e
bölüyoruz. İkici satır Şekil 3′de görülen
forma girdiği için şimdi sıra 3. satırda.
Şimdi 3. satırın ilk elemanını 0 yapmak
için 1. satırımızı kullanıyoruz. 3. satırın ilk
elemanı 2 ve 1. satırın ilk elemanı 1 olduğu
için 1. satırın tamamını Şekil 6′da
görüldüğü gibi 2 ile çarparak 3. satırdan Şekil 6
çıkartıyoruz.
Matrisimizi Şekil 3′de görülen forma

dönüştürmek için Şekil 6 da görülen 3.
satırın 2. elemanı olan -5 i 0 haline
getirmeliyiz. Bu yüzden Şekil 7′de
görüldüğü gibi 2. satırı 5 ile çarpıp 3.
Şekil 7
satıra ekliyoruz.
Şimdi de matrisimizi Şekil 3′de görülen

matrise benzetmek için gereken son
matris işlemi olan 3. satırın son elemanını
1 yapmalıyız. Şekil 8′de görüldüğü gibi 3.
satırı 4/23 ile çarpmak bu işlem için
Şekil 8
yeterli.
Şekil 8′de görülen

matris Şekil 3′de görülen matrise benziyor dolayısıyla artık satır
işlemlerimiz bitti buradan sonra tekrar matris formundan denklem
formuna geçiyoruz Şekil 8′de görülen matrisi denklemler şeklinde
Şekil 9 yazarsak Şekil 9′da ki denklem sistemini elde ederiz. Şekil 9′da z’nin
değerinin 3 olduğu görülmektedir. Şimdi aşağıdan yukarı doğru bu
denklemleri adım adım çözeceğiz.
Şekil 9′da görülen 2. denklemde z gördüğümüz

yere 3 yazıp y’nin değerini hesapladığımızda 2
olduğunu görürüz yine benzer şekilde, y ve z’nin
değerlerini bildiğimize göre Şekil 9′da görülen ilk
Şekil 11
Şekil 10 denklemde yerlerine yazarak Şekil 11′de
görüldüğü gibi x değerini hesaplayabiliriz. Şekil
1′de görülen denkleme hesaplanan x, y ve z
değerlerini yazarak denklemi sağlayıp sağlamadıklarına bakarak işlemleri
doğru yapıp yapmadığımızı kontrol edebiliriz.
Böylece x, y ve z değerlerini Gauss Eliminasyon (Gauss Yok Etme) yöntemiyle hesaplamış

olduk. x, y ve z değerleri sırasıyla 1, 2 ve 3 olarak bulunmuştur.
Gauss – Jordan Yöntemi
Gauss Eliminasyon ve Gauss – Jordan yöntemleri arasında aslında pek farklılık yoktur. Bu
yöntemde de verilen denklem sistemi matris biçiminde yazılır ve çeşitli satır işlemleri
yapılarak doğrusal(Lineer) denklem sistemlerinin çözüm kümeleri hesaplanır. Asıl farklılık
çözüm kümesi hesaplanırken denklem sistemini matris olarak yazma, matris satır işlemleri
ve tekrar denklem sistemi formuna dönüp aritmetik işlem yapma basamakları yerine
denklem sistemi matris formunda yazılır ve matris satır işlemleri kullanılarak çözüme
ulaşılır. Gauss Eliminasyon yönteminde çözülen örnek üzerinden devam edersek;
Şekil 1′de verilen denklem sistemi Şekil

2′de verilen matris formuna
dönüştürülmüştü ardından Şekil 3′de
gösterilen matris formuna dönüşümün
sağlanması için Şekil 4 – 8 arasındaki
işlem basamakları takip edilmişti. Bu
Şekil 12 süreç Şekil 12′de kısaca gösterilmiştir.
Gauss – Jordan yöntemindeki temel fark
ise elimizdeki başlangıç matrisini Şekil
3′de gösterilen matris formuna değil de
Şekil 13′de gösterilen matris formuna dönüştürmek istememiz.
Şekil 13′de görülen matris incelendiğinde Şekil 3′de görülen matris ile
olan benzerliği hemen dikkat çekmektedir. Şekil 3′de verilen matrisin
köşegeni 1 değerlerinden köşegen altında kalan matris elemanları ise 0
değerlerinden oluşmaktadır. Şekil 13′de görülen matrisin ise köşegenin
üstünde kalan matris elemanları da 0 değerlerinden oluşmaktadır. Bu Şekil 13
sebeple Şekil 12′de görülen son matris üzerinden Gauss – Jordan

yöntemine devam ediyoruz.
Şekil 14′de görüldüğü gibi 2. satırın 3.

elemanını 0 yapmak için 3. satırı 7/4 ile
çarpıp 2. satırdan çıkartıyoruz. 2. satırda
Şekil 13′de görülen 2. satıra benzediğine
Şekil 14 göre artık 1. satırı Şekil 13′deki 1. satıra
benzetebiliriz.
3.
satırı 2 ile çarpıp 1. satırdan çıkardığımızda 1.
satırın 3. elemanının 0 olduğu Şekil 15′de
görülmektedir. benzer şekilde 2. satırı 2 ile çarpıp
1. satırdan çıkardığımızda 1. satırın 2. elemanının Şekil 15
da 0 olduğu Şekil 16′da görülmektedir.
Şekil 14, 15 ve 16 ‘da görülen işlemler aracılığıyla

Şekil 13′de görülen matris formuna ulaşmış olduk.
Şekil 16′da da görüldüğü gibi x, y ve z değerleri
sırasıyla 1, 2 ve 3′tür. Değerleri Şekil 1′de yerine
Şekil 16 yazarak sistemin çözümü olup olmadığını kontrol
edebiliriz.
Görüşmek üzere.
Bu yazı Sayısal Analiz kategorisine gönderilmiş ve analiz, çözümü, denklem, eliminasyon, gauss, gauss eliminasyon,
gauss eliminasyon örnek soru çözümü, gauss jordan, gauss jordan örnek soru çözümü, jordan, lineer, metod, örnek,
Sayısal, sayısal analiz, sistemi, soru, yok etme yöntemi, yöntem ile etiketlenmiş. Kalıcı bağlantıyı yer imlerinize
ekleyin.
← Yeni Başlayanlar için Matlab
Gauss Eliminasyon ve Gauss Jordan Yöntemleri için 51 cevap
Ömer der ki:

3 Kasım 2014 tarihinde, saat 16:33
Eline sağlık, çok açıklayıcı anlatmışsın.

Cevapla
Cihad der ki:

13 Kasım 2014 tarihinde, saat 04:21
Çok teşekkürler harika bir anlatım bu yoğun tempomda teşekkür etmeden

geçmeye içim el vermedi
Cevapla
BÖLÜM VII
7 . R Ġ J Ġ T L Ġ K M AT R Ġ S Ġ Y Ö N T E M Ġ -
ÇÖZÜMLÜÖRNEKLER
7.1 GİRİŞ
Programlamaya elveriĢli, her tür taĢıyıcı sistem ve yükleme için genel ve sistematik olan
rijitlik matrisi yöntemi, yapı analizinde önemli bir yer tutmaktadır.
Bu bölümde önceki bölümlerde verilen, eleman rijitlik denklemleri, koordinat dönüĢümleri,

eleman ankastrelik uç kuvvetleri bilgileri ve rijitlik matrisi yöntemi iĢlem sırası kullanılarak
örnek özümler yapılmıĢtır.
Eleman denklemlerinden sistem denkleminin elde edilmesi ve sistem düğüm

deplasmanlarından eleman deplasman vektörlerinin belirlenmesinde kotlama tekniği
kullanılmaktadır. Bu nedenle, çözümlerde her problem için kotlama tablosu hazırlanmıĢtır.
Eleman denklemlerinden sistem denklemleri elde edilirken, eleman kod numaraları

vektörlerinden faydalanılmıĢtır. Örneğin, bir elemanın sitem rijitlik matrisine katkısının
belirlenmesinde, eleman kod numaraları matrisin üzerine satır olarak, sağ tarafına ise sütun
olarak yazılmıĢtır. Böylece eleman rijitlik matrislerinden hangi terimlerin, sistem rijitlik
matrisinin hangi satır ve sütununa katkıda bulunacağı tespit edilmiĢ olmaktadır.
Sitem denklemindeki sistem yük vektörü, taĢıyıcı sistemin üzerine tesir eden dıĢ yüklerden
hesaplanmaktadır. DıĢ yükler sistem üzerine iki Ģekilde tesir etmektedir. Yükler doğrudan
doğruya sistemin düğüm noktalarına etkiyorsa, bu yükler sistem yük vektörüne direk olarak
yerleĢtirilirler. Eğer yükler elemanı oluĢturan düğüm noktaları arasında, yani açıklıklarda etki
ediyorlarsa, bu yüklerin düğümlere indirgenmesi gerekmektedir. Bunun için, eleman
ankastrelik uç kuvvetlerinin sistem koordinatlarında elde edilerek düğümlere ters iĢaretli
olarak etki ettirilirler.
Bu bölümde verilen çözümlerde kolaylık olması bakımında elastisite modülü E, en kesit alanı
A ve atalet momenti I yerine 1 alınmıĢtır. Gerçek düğüm deplasmanları gerçek EI ve EA
değerlerine bölünerek elde edilebilir. elde edilen kesit uç kuvvetlerinde (kesit tesirlerinde) bir
değiĢiklik olmayacaktır.
Çözümlü örneklerde, yükleme Ģekli, düğüm ve eleman tanımları ile düğüm deplasmanlarını
gösteren kotlama tablosu verilmiĢtir.
Her çözüm için ayrıca kesit tesirleri diyagramları da Ģekiller halinde verilmiĢtir. Uç
kuvvetlerinden kesit tesirleri diyagramlarına geçiĢte, mukavemetten bilinen pozitif eğilme
yönü ve pozitif kesme yönü esas alınmıĢtır.
66
Örnek 1
0
P1 = 200 kN 0 2
0 3
P2 = 100 kN 1
1
I 1 2
L=5m
Kodlama Tablosu
Eleman No Tarifi Kod Numarası 
1 1-2 000123 0
Eleman Rijitlik Matrisleri
é ù
ê EA
0 0 -
EA
0 0 ú 0 0 0 1 2 3
ê L L ú
ê ú é ù
12EI 6EI 12EI 6EI ê 0.2 0 0 0.2 0 0 ú 0
ê 0 0 - ú
ê L3 L2 L3 L2 ú ê 0 0.096 0.24 0 −0.096 0.24 ú 0
ê 6EI 4EI ú ê ú
ê 0 0 - 6EI2 2EI
ú [ k1 ] = ê
0 0.24 0.8 0 −0.24 0.4
ú 0
L2
[ k] = êê
L L L ú ê ú 1
-0.2 0 0 0.2 0 0
ú ê ú
ê EA EA ú 0 0.096 0.24 0 0.096 −0.24 2
- 0 0 0 0 ê ú
ê L L ú êë 0 0.24 0.4 0 −0.24 0.8 úû 3
ê 0 - - 0 - ú
ê L3 L2 L3 L2 ú
ê 0 0 - 2 ú
êë L2 L L L úû
E=1, A=1, I=1,L=5
Sistem koordinatlarındaki eleman rijitlik matrisleri
sistem koordinatlarındaki rijitlik matrisi, [T] koordinat dönüşüm matrisi olmak üzere;
idi. Burada 1 nolu elemanın sistem rijitlik matrisi ile eleman rijitlik matrisi olduğu için
birbirine eşittir. Buna bağlı olarak
0 0 0 1 2 3
é ù
ê 0.2 0 0 −0.2 0 0 ú 0
ê 0 0.096 0.24 0 −0.096 0.24 ú 0
ê 0 0.24 0.8 −0.24 0.4 ú
0 0
[ k1 ] = [ k1 ] = ê ú
'
ê −0.2 0 0 0.2 0 0 ú 1
ê ú 2
ê 0 −0.096 −0.24 0 0.096 −0.24 ú
êë 0 0.24 0.4 0 −0.24 0.8 úû 3
Sistem Rijitlik Matrisi
1 nolu elemanın sistem koordinatlarındaki rijitlik matrisi elde edilmiş ve elemanın kod
numaraları matris üzerine satır, sağ tarafına ise sütun olarak yazılmıştır. Buna göre kodlama
satırı ve sütunundaki rakamlardan faydalanılarak sistem rijitlik matrisi;
67
1 2 3
é 0.2 0 0 ù 1
ê ú
[ K ] = ê 0 0.096 -0.24 ú 2
ê 0 −0.24 0.8 ú 3
ë û
şeklinde elde edilmiştir. Sistemimizde iki düğüm vardı. Bir tanesi ankastre olduğundan tüm
deplasmanlar önlenmiştir. 2. Düğüm ise serbest olduğundan iki yönde ötelenme ve bir
dönmeden oluşan 3 serbestlik derecesine sahiptir. Böylece sistemimiz 3 serbestlik derecele
olmaktadır. Sistem rijitlik matrisi de 3x3 boyutundadır. Görüldüğü gibi sistem rijitlik matrisi
simetrik ve mutlak pozitif bir matristir.
Eleman ankastrelik uç kuvvetleri
1 nolu elemanın üzerinde açıklık ortasından tekil yük etkimektedir. Bunun için Şekil 5.3‟de
verilen ankastrelik uç kuvvetleri;
ì ü
ï 0 ï
ï ï
ï P ï
ï ï ì ü
ï 2 ï ï 0 ï 0
ï PL ï ï 100 ï 0
ï 8 ï ï 125 ï 0
f1 = í ý=í ý
ï 0 ï ï 0 ï 1
ï ï ï 100 ï 2
ï ï ï −125 ï 3
ï P ï î þ
ï 2 ï
ï PL ï
ï − ï
î 8 þ
şeklinde olacaktır.
Sistem Yük vektörü
Sistem yük vektörü, sistem koordinatlarındaki ankastrelik uç kuvvetlerinin ters işaretlileri (-1
ile çarpılarak) toplanıp, varsa düğüm yükleri direkt olarak matrise ilave edilmesi ile bulunur.
Eleman ankastrelik uç kuvvetlerinden hangilerinin sistem yük vektöründe nerede yer

alacağına, yine eleman kod numaraları vektörü ile karar verilmektedir. Bunun için 1 numaralı
elemanın ankastrelik uç kuvvetleri vektörünün sağ tarafına kod numaraları da yazılmıştır.
Buna göre 1, 2 ve 3 nolu serbestlik dereceleri doğrultusunda etkimekte olan eş değer düğüm
yükleri alınarak sistem yük vektörü;
 100 1
Q   100 2
 125  3
 
şeklinde hesaplanmıştır.
68
Sistem Denklemi çözümü
Lineer denklem sistemi olan sistem denklemi çözülerek bilinmeyen düğüm deplasmanları
hesaplanabilir. Denklemin çözümünde Gaus eliminasyon yöntemi kullanılabilir. Veya rijitlik
matrisinin tersi alınarak yük vektörü ile çarpılmak sureti ile bilinmeyenler bulunabilir. Sistem
denklemi şeklinde idi. İfadeler yerine konulur ve denklem çözülürse;
{D}
 0.2 0 0   D1   100
 0    
 0.096  0.24 * D2    100
 0  0.24 0.8   D3   125 
olarak elde edilir.
Eleman Deplasman vektörleri
Sistemde iki düğüm arasında yer alan elemanın uç deplasmanlarının hangileri olduğu, eleman
kod numaralından belirlenir. Her hangi bir kod numarası sistemdeki bir deplasman
numarasına karşılık gelmektedir. Bu şekilde belirlenen eleman uç kuvvetleri vektörleri sistem
koordinatlarında olacaktır. Gerekirse bunlar transformasyon ile eleman koordinatlarına da
dönüştürülebilir.
Burada 1 nolu elemanın sistem koordinatlarındaki deplasman matrisi ile eleman

koordinatlarındaki deplasman matrisi, olduğu için birbirinin aynıdır.
 0  0  0 
 0  0  0 
   
©  0  0 
 0  
d1  d1      
 D1  1   500 
 D2  2  2604
   
3
 D3 
   625 
 
Çubuk Uç Kuvvetlerinin Hesabı
Çubuk uç kuvvetleri eleman denklemi kullanılarak hesaplanır. Uç kuvvetleri sistem

koordinatlarında veya eleman koordinatlarında elde edilebilir. Burada dikkat edilecek husus,
değerlerin hepsinin aynı koordinatlarda olmasıdır.
1 nolu elemanın çubuk uç kuvvetleri
69
Kesit Tesirleri
Hesaplanan çubuk uç kuvvetleri, iĢaret kabulü de dikkate alınarak çubuk uçlarında gösterilir.
Çubuk uç kuvvetlerinin ters iĢaretlileri de çubukların bağlı oldukları düğümlere etki ettirilir
Kesit Tesirleri Diyagramları
Kabul edilen pozitif eğilme ve kayma yönleri de dikkate alınarak kesit tesirleri diyagramları
çizilir.
Pozitif eğilme ve kesme yönleri
Örnek 2
Üniform yayılı yüklü konsol kiriĢ, rijitlik matrisi yöntemi ile çözülmüĢtür. Adımlarla ilgili
detaylı açıklama 1. Örnekte yapılmıĢtı.
70
Kodlama Tablosu
1 1-2 000123 0
0 0 0 1 2 3
 0.25 0 0  0.25 0 0 0
 0 0.188 0.375 0  0.188 0.375 0

k1    0.25
0 0.375
0
1
0
0
0.25
 0.375 0.5  0
0 0 1
 
 0  0.188  0.375 0 0.188  0.375 2
 0  0.375 1  3
 0.375 0.5 0
E=1 A=1 I=1 L ise elemanın boyu alınacaktır.
[T] koordinat dönüĢüm matrisi ve sistem koordinatlarındaki rijitlik matrisi olmak üzere;
idi. Burada 1 nolu elemanın sistem rijitlik matrisi ile eleman rijitlik matrisi
olduğu için birbirine eĢittir. Buna bağlı olarak
0 0 0 1 2 3
 0.25 0 0  0.25 0 0 0
 0 0.188 0.375 0  0.188 0.375 0

k1   k1 '   0.25
0 0.375
0
1
0
0
0.25
 0.375 0.5  0
0 0 1
 
 0  0.188  0.375 0 0.188  0.375 2
 0  0.375 1  3
 0.375 0.5 0
71
1 2 3
0.25 0 0 1
K    0 0.188  0.375 2

 0  0.375 1  3
Eleman Ankastrelik uç kuvvetleri
Sistem yük vektörü, sistem koordinatlarındaki ankastrelik uç kuvvetlerinin ters iĢaretlileri

toplanıp, varsa düğüm yükleri direkt olarak matrise ilave edilmesi ile bulunur.
sistem denklemi Ģeklinde idi. Ġfadeler yerine konulur ve denklem çözülürse;

{D} vektörü bulunur.
Burada 1 nolu elemanın sistem koordinatlarındaki deplasman matrisi ile eleman

koordinatlarındaki deplasman matrisi olduğu için birbirinin aynıdır.
72
Kesit Tesirleri
Sistem Kesit Tesirleri Diyagramları
73
Örnek 3
ġekilde verilen sürekli kiriĢi rijitlik matrisi metodu ile çözelim. KiriĢin yükleme durumu ve
düğüm serbestlik dereceleri aĢağıda verilmiĢtir.
q = 100 kN/m
E, 2I ,A E, I, A
4m 3m
0 0 0
0 1 3
0 0 2
1 2
1 2 3
Kodlama Tablosu
1 1-2 000001 0
2 2-3 001203 0

KiriĢte E=1 A=1 I=1 L ise elemanın boyu alınacaktır.
74
olduğu için birbirine eĢittir. Buna bağlı olarak
Eleman Ankastrelik uç kuvvetleri vektörleri
(Ġkinci eleman üzerinde yük bulunmamaktadır)

Sistemin düğüm deplasmanları vektörü
Burada 1 nolu eleman ve 2 nolu elemanın sistem koordinatlarındaki deplasman matrisi ile
eleman koordinatlarındaki deplasman matrisi olduğu için birbirinin aynıdır.
75
2 nolu elemanın çubuk uç kuvvetleri için;
Kesit Tesirleri
76
233.33
14.81 14.81
+ +
-
166.67
T (kN)
177.78 44.44
- - -
+
94.44
M (kNm)
77
Örnek 4
Bir düĢey bir de yatay elemandan oluĢan düzlem çerçevenin rijitlik matrisi yöntemi ile
çözümü
0
P1 = 200 kN 0 2
0 1 3
P2 = 100 kN
1
I 1 2
I h=4m 2
0
3 0
0
L=5m
a) b)
Kodlama Tablosu
1 1-2 000123 0
2 2-3 123000 270
78
olduğu için birbirine eĢittir. 2 nolu eleman için dönüĢüm matrisi;
Ģeklindedir. Bu elemanın tarifi 2-3 olduğundan, saat ibresi yönünde 270° dönülmektedir.
 
 0 
 P 
   0 0
 2   100  0
 PL   
 8   125  0
{ f }1     { f }2  0
 0   0 1
   100  2
 P   
 2   125 3
 PL 
 
 8 
79
Sistem yük vektörü, sistem koordinatlarındaki ankastrelik uç kuvvetlerinin ters iĢaretlilerinin
direkt düğüm yükleri ile toplanmasından elde edilir.
Sistem denklemi
çözülürse; düğüm deplasmanları;
Ģeklinde bulunur.
olduğu için 1 nolu elemanın sistem koordinatlarındaki deplasman matrisi ile eleman
koordinatlarındaki deplasman matrisi birbirin aynıdır.
80
Kesit Tesirleri
P1 = 200 kN
222.308 kNm 20.231 kNm
74.705 kN 74.705 kN P2 = 100 kN
148.508 kN 51.492 kN
20.265 kNm
25.108 kN 51.443 kN
Normal kuvvet deðerleri

italik olarak gösterilmiþtir.
25.108 kN
51.443 kN
80.168 kNm
81
Örnek 5
Örnek 4‟de verilen çerçeveyi, kiriĢin üniform yayılı yükle yüklenmesi durumu için çözelim.
q =100 kN/m 0
0 2
0 3
1
1
E,A,2I 1 2
E, A, I h=3m 2
0
3 0
0
L=4m
Kodlama Tablosu
1 1-2 000123 0
2 2-3 123000 270
 0.25 0 0  0.25 0 0 
 0 0.375 0.75 0  0.375 0.75

k1    0.25
0 0.75
0
2
0
0
0.25
 0.75
0
1 
0 
 
 0  0.375  0.75 0 0.375  0.75 
 0  0.75 2 
 0.75 1 0
82
 0.333 0 0  0.333 0 0 
 0 0.444 0.667 0  0.444 0.667

k 2    0.333
0 0.667 1.333
0 0
0
0.333
 0.667 0.667
0 0 
 
 0  0.444  0.667 0 0.444  0.667
 0  0.667 1.333 
 0.667 0.667 0
83
Kesit Tesirleri
84
q =100 kN
9.945 kN 28.634 kNm

9.945 kN
336.592 kNm
291.307 kN 108.694 kN
28.545 kNm
9.852 kN 108.694 kN

9.852 kN
108.693 kN
1.013 kNm
85
Örnek 6
Bir karĢılaĢtırma yapılması maksadı ile Örnek 5‟de verilen çerçeve sistemi eksenel
deformasyonlar ihmal edilerek yeniden çözülmüĢtür. Örnek 5 de verilen çerçevede eksenel
deformasyonlar ihmal edecek olursak, 2 nolu düğümde tek serbestlik derecesi kalır. Bu
durumdaki çözüm, yaklaĢık yöntemler (Crosss ve Açı) ile aynı sonucu verecektir.
q =100 kN 0
0 0
0 1
1
0
E,A,2I 1 2
E, A, I h=3m 2
0
3 0
0
L=4m
Kodlama Tablosu
1 1-2 000001 0
2 2-3 001000 270
 0.25 0 0  0.25 0 0   0.333 0 0  0.333 0 0 

    0.444 0.667 
 0 0.375 0.75 0  0 .375 0.75   0 0.444 0.667 0
k1   0.25

0 0.75
0
2
0
0
0.25
 0.75
0
1 
k    0
0  2  0.333
0.667 1.333
0 0
0
0.333
 0.667 0.667 
0 0 
   
 0  0.375  0.75 0 0.375  0.75   0  0.444  0.667 0 0.444  0.667 
 0 0  0.75   0  0.667 1.333 
 0.75 1 2   0.667 0.667 0
0 0 1 0 0 0
 0.444 0 0.667  0.444 0 0.667 0
 0 0.333 0 0  0.333 0  0

 0.667  0.667 0.667 1
k2 © 
 0.444
0
0
1.333
 0.667 0.444 0
0
 0.667 0
 
 0  0.333 0 0 0.333 0 0
 0.667 0.667  0.667 1.333  0
 0 0
86

87
Kesit Tesirleri
q =100 kN
0 kN 53.35 kNm
0 kN
173.32 kNm
229.993 kN 170.007 kN
53.32 kNm
26.66 kN 0 kN

26.66 kN
0 kN
26.66 kNm

229.993
26.66
- +
-
170.007
- 170.007 + 26.66
N (kN) T (kN)
88
Örnek 7
ġekilde verilen tek katlı düzlem çerçevenin kesit tesirleri diyagramları belirlenecektir. 2
düğümü serbest olan çerçeve taĢıyıcı sistemin sistem serbestlik derecesi 6‟dır.
q =150 kN/m 2
3 5
1 6
4
E,A,2I 4 3 3
E, A, I h=5m 1 2
E, A, I
0 0
1 0 2 0
0 0
L=8m
Kodlama Tablosu
1 1-4 000123 90
2 2-3 000456 90
3 1-3 123456 0
E=1 A=1 I=1 L ise elemanın boyu
alınacaktır.
1 ve 2 nolu elemanlar aynı özellikte olduğundan matrisleri aynı olacaktır. Kodlama için her
iki matris ile yapılacak olan iĢlemler bir arada gösterilmiĢtir
89
 0.125 0 0  0.125 0 0 
 0 0.047 0.188 0  0.047 0.188

k3    0.125
0 0.188
0
1
0
0
0.125
 0.188
0
1 
0 
 
 0  0.047  0.188 0 0.047  0.188
 0  0.188 1 
 0.188 1 0
1 ve 2. Elemanların rijitlik matrisleri sistem koordinatlarında elde edilmiĢtir.
Eleman Ankastrelik uç kuvvetleri vektörleri.

1. ve 2. Elemanlar yüksüzdür. Sadece 3. Elemanda ara yük vardır
90
91
Kesit Tesirleri q =150 kN/m

449.119 kNm 122.386 kN 447.119 kNm
122.386 kN
600 kN 600 kN
447.119 kNm 447.119 kNm
600 kN 600 kN
122.386 kN
122.386 kN
Normal kuvvet değerleri
italik olarak gösterilmiştir.
122.386 kN
122.386 kN
600 kN 600 kN
164.814 kNm 164.814 kNm
92
Örnek 8
Örnek 7‟de ele alınan çerçevede eksenel deformasyonlar ihmal edilerek çözüm yapılmıĢtır.
Bu durumda kolonlardaki boy değiĢimi ihmal edildiği için düĢeydeki serbestlik dereceleri sıfır
olacaktır.
q =150 kN/m 0
2 0
1 4
3
E,A,2I 4 3 3
E, A, I h=5m 1 2
E, A, I
0 0
1 0 2 0
0 0
L=8m
Kodlama Tablosu
1 1-4 000102 90
2 2-3 000304 90
3 1-3 102304 0
93
1 0 2 3 0 4
 0.125 0 0  0.125 0 0 1
 0 0.047 0.188 0  0.047 0.188 0

  0.188 1 2
k3    0.125
0 0.188
0
1
0
0
0.125 0 0 3
 
 0  0.047  0.188 0 0.047  0.188 0
 0  0.188 1  4
 0.188 1 0
94
95
Kesit Tesirleri
q =150 kN
449.119 kNm 122.386 kN 447.119 kNm
122.386 kN
600 kN 600 kN
447.119 kNm 447.119 kNm
0 kN 0 kN
122.386 kN
122.386 kN
122.386 kN
122.386 kN
0 kN 0 kN
164.814 kNm 164.814 kNm
96
Örnek 9
Düğümlerde sadece dönme serbestlik derecelerini dikkate alarak aynı çerçevenin kesit
tesirleri diyagramlarını çizelim. Bu durumda sistemimiz düğüm noktaları sabit sistem
olacaktır.
q =150 kN/m 0
1 0
0 2
0
E,A,2I 4 3 3
E, A, I h=5m 1 2
E, A, I
0 0
1 0 2 0
0 0
L=8m
Kodlama Tablosu
1 1-4 000001 90
2 2-3 000002 90
3 1-3 001002 0
97
0 0 1 0 0 2
 0.125 0 0  0.125 0 0 0
 0 0.047 0.188 0  0.047 0.188 0

  0.188 0.5  1
k3   k3 ©   0.125
0 0.188
0
1
0
0
0.125 0 0 0
 
 0  0.047  0.188 0 0.047  0.188 0
 0  0.188 1  2
 0.188 0.5 0
Sistem Denklemi çözümü ,
98
99
Kesit Tesirleri
q =150 kN/m
492.308 kNm 0 kN 492.308 kNm
0 kN
600 kN 600 kN
492.308 kNm 492.308 kNm
0 kN 0 kN
147.692 kN
147.692 kN
147.692 kN
147.692 kN
0 kN 0 kN
246.154 kNm 246.154 kNm
492.308 492.308
492.308 492.308
- -
+
- +
707.69
M (kNm)
+ -
246.154 246.154
100
Örnek 10
ġekilde verilen iki katlı çerçeveyi rijitlik matrisi yöntemi ile çözelim
q1 =100 kN/m 8 11
9 12
7 6 10
E,A,2I 5 6
E, A, I
E, A, I 3 4
q2 =150 kN/m h1 = 3 m 2 5
3 6
1 4
3 5 4
E,A,2I
h2 = 5 m 1 2
E, A, I E, A, I
0 0
1 0 2 0
0 0
L=8m
Kodlama Tablosu
1 1-3 0 0 0 1 2 3 90
2 2-4 0 0 0 4 5 6 90
3 3-5 1 2 3 7 8 9 90
4 4-6 4 5 6 10 11 12 90
5 3-4 1 2 3 4 5 6 0
6 5-6 7 8 9 10 11 12 0
E=1, A=1, I=1ve L elemanın boyu alınacaktır.
94
(5 ve 6. Elemanlar sistem koordinatlarında olduklarından eleman koordinatlarındaki matrisleri aynı

zamanda sistem koordinatlarındakine eĢittir)

Sistem 12 serbestlik derecelidir.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
é 0.665 0 -0.426 -0.125 0 0 -0.444 0 -0.666 0 0 0 ù 1
ê ú
ê 0 0.580 0.1875 0 -0.0468 0.1875 0 -0.333 0 0 0 0 ú 2
ê -0.426 0.1875 3.133 0 -0.1875 0.5 0.666 0 0.666 0 0 0 ú 3
ê -0.125 0 0 0.666 0 -0.426 0 0 0 -0.444 0 -0.666 ú 4
ê ú
ê 0 -0.0468 -0.1875 0 0.580 -0.1875 0 0 0 0 -0.333 0 ú 5
ê 0 0.1875 0.5 -0.426 -0.1875 3.133 0 0 0 0.666 0 0.666 ú 6
[ ] ê
K = ú
-0.444 0 0.666 0 0 0 0.5694 0 0.666 -0.125 0 0 7
ê ú
ê 0 -0.333 0 0 0 0 0 0.380 0.1875 0 -0.0468 0.1875 ú 8
ê -0.666 0 0.666 0 0 0 0.666 0.1875 2.333 0 -0.1875 0.5 ú 9
ê 0 0 0 -0.444 0 0.666 -0.125 0 0 0.5694 0 0.666 ú 10
ê ú
ê 0 0 0 0 -0.333 0 0 -0.0468 -0.1875 0 0.38020 -0.1875 ú 11
êë 0 0 0 -0.666 0 0.666 0 0.1875 0.5 0.666 -0.1875 2.333 ûú 12
95
ì ü ì ü
ï 0 ï ï 0 ï
ï ï ï ï
ï qL ï ï qL ï
ï ï ï ï
ï 2 ï ì 0 ü 1 ï 2 ï ì 0 ü 7
ï qL2 ï ï ï ï qL2 ï ï 400 ï 8
ïï ïï ï ïï ïï ï
600 2
ïï ï ïï
12 800 3 12 5.33.33 ï 9
{f }1 = { f }2 = { f }3 = { f }4 = 0, {f }5 = í ý=í ý {f }6 = í ý=í ý
ï ï ï 0 ï 4 ï ï ï 0 ï 10
ï 0 ï ï 600 ï 5 ï 0 ï ï 400 ï 11
ï ï ï -800 ï ï ï ï -533.33 ï 12
ï î þ ï î þ
6
ï qL ï qL
ï 2 ï ï 2 ï
ï 2 ï ï 2 ï
ï - qL ï ï - qL ï
ïî 12 ïþ ïî 12 ïþ
Sistem yük vektörü, sistem koordinatlarındaki ankastrelik uç kuvvetlerinin ters iĢaretlileri toplanıp,
varsa düğüm yükleri direkt olarak matrise ilave edilmesi ile bulunur.
ì 0 ü 1
ï ï
ï -600 ï 2
ï -800 ï 3
ï 0 ï 4
ï ï
ï -600 ï 5
ï ï
{Q} = í 800 ý 6
ï 0 ï 7
ï -400 ï 8
ï -533.33 ï 9
ï ï
ï 0 ï 10
ï -400 ï 11
ï 533.33 ï 12
î þ
Sistem denklemi Ģeklinde idi. Ġfadeler yerine konulur ve denklem çözülürse; {D}
vektörü bulunur.
96
ì D1 ü
ï ï
ï D2 ï ì -229.7070 ü 1
ï ï ï -5000
ï
ï D3 ï ï ï 2
ï ï -394.85 ï 3
D4 ï ï ï
ï ï 229.7070 4
ï D5 ï ï -5000
ï
ïï ï ï 5
D6 ïï ï 394.85 ï 6
{ D} = í ý=í ý
ï D7 ï ï 696.97 ï 7
ï D8 ï ï -62000 ï 8
ï ï ï -484.298 ï 9
ï D9 ï ï ï
ï -696.97
D10 ïï ïï ï 10
ï -6200 ï 11
ï D11 ï ïî -484.298 ï
ï ï þ 12
ïî D12 ïþ
97
98
Kesit Tesirleri
q =100 kN
291.181 kNm 174.243 kN 291.181 kNm
174.243 kN
600 kN 600 kN
291.179 kNm 291.179 kNm
400 kN 400 kN
174.242 kN
174.242 kN
174.242 kN
174.242 kN
400 kN 400 kN
231.547 kNm 231.547 kNm
q2 =150 kN
602.575 kNm 57.427 kN 602.575 kNm
57.427 kN
600 kN 600 kN
371.01 kNm 371.01 kNm
1000 kN 1000 kN
116.816 kN
116.816 kN
116.816 kN
116.816 kN
1000 kN 1000 kN
213.07 kNm 213.07 kNm
99
174.25 400
- +
-
400 174.25 400 174.25
400
- - - +
57.43 600
+ +
-
1000 1000 116.82 600 116.82
- - - T (kN) +
N (kN)
291.18 291.18
- 291.18 291.18 -
+
- +
508.82
602.57 602.57
- -
231.55 + 371.02 371.02 231.55
-
+
- +
707.69
M (kNm)
213.07 + - 213.07
100
Örnek 11
Örnek 10 da verilen problemi kolonlardaki eksenel deformasyonları ihmal ederek rijitlik matrisi
yöntemi ile çözelim. Bu durumda her düğümde bir dönme birde yatay doğrultuda olmak üzere iki
serbestlik derecesi olacaktır. Sistemin toplam serbestlik derecesi 8 dir.
q1 =100 kN/m 0 0
6 8
5 6 7
E,A,2I 5 6
E, A, I
E, A, I 3 4
q2 =150 kN/m h1 = 3 m 0 0
2 4
1 3
3 5 4
E,A,2I
h2 = 5 m 1 2
E, A, I E, A, I
0 0
1 0 2 0
0 0
L=8m
Kodlama Tablosu
1 1-3 000102 90
2 2-4 000203 90
3 3-5 102506 90
4 4-6 304708 90
5 3-4 102304 0
6 5-6 506708 0

101
5 ve 6 numaralı elemanlar sistem koordinatlarında yer almaktadır. Eleman koordinatlarındaki

matrisleri aynı zamanda sistem koordinatlarındaki olmaktadır. Sadece kolonlar için transpoz iĢlemleri
yapılacaktır.
102
Eleman Yük vektörleri
Sistem yük vektörü, sistem koordinatlarındaki ankastrelik uç kuvvetlerinin ters iĢaretlileri toplanıp,
varsa düğüm yükleri direkt olarak matrise ilave edilmesi ile bulunur.
103
é ù ì 0 ü
ê 0.333 0 0 -0.333 0 0 ú ì 0 ü ï ï
ê 0 0.444 0.667 0 -0.444 0.667 ú ï ï ï -174.242 ï
ú ïï ï
229.707 ï ï
ê -0.667 0.667 -231.547
{ p}3 = ê
0 0.667 1.333 0
ú* í -394.85 ï
ý+ 0 { p}3 = í ý
ê ú ï ï ï 0 ï
-0.333 0 0 0.333 0 0 0
ê ú ï -696.97 ï ï 174.242 ï
ê 0 -0.444 -0.667 0 0.444 -0.667 ú ï ï ï
-484.298 ï î -291.185 þ
êë 0 0.667 0.667 0 -0.667 1.333 úû î þ
é ù
ê 0.333 0 0 -0.333 0 0 ú ì 0 ü ì ü
ú ï -229.707 ï
0
ê 0 0.444 0.667 0 -0.444 0.667 ï ï
ê -0.667 0.667 ú ïï ï
ï
ï 174.242 ï
0 0.667 1.333 0 ï ï
{ }4 ê
p = ú * í 394.85 ý + 0 { p}4 = í 231.547
ý
ê -0.333 0 0 0.333 0 0 ú ï 0 ï ï 0 ï
ê ú ï 696.97 ï ï -174.242 ï
ê 0 -0.444 -0.667 0 0.444 -0.667 ú ï ï ï ï
êë 0 0.667 0.667 0 -0.667 1.333 úû î 484.298 þ î 291.179 þ
104
é ù
ê 0.125 0 0 -0.125 0 0 ú ì -229.707 ü ì 0 ü
ê 0 0.047 0.188 0 -0.047 0.188 ú ï ï ï ï ì -57.427 ü
ú ïï ï ï 600 ï
0 ï ï
ê -0.188 0.5 ï ï ï
ú * í -394.85 ý + í 800 ý ï ï
0 0.188 1 0 600
{ p}5 = ê ï 602.571 ï
{ p}5 = í
ê -0.125 0 0 0.25 0 0 ú ï 229.707 ï ï 0 ï ý
ê ú ï ï 57.427 ï
-0.047 -0.188 0.047 -0.188 0 ï ï 600 ï ï ï
ê 0 0 ú ï ï ï ï
600
ï -602.571 ï
êë 0 0.188 0.5 0 -0.188 1 úû î 394.85 þ î -800 þ î þ

é ù ì ü
ê 0.125 0 0 -0.125 0 0 ú ì 696.97 ü ì 0 ü
ï
174.243
ï
ê 0 0.047 0.188 0 -0.047 0.188 ú ï ï ï ï
ï 400 ï
ê ú ï ï 0 ï ï 400 ï ï ï
-0.188 0.5 ï ï ï 291.181
ú * í -484.298 ý + í 533.33 { p}6 = í
0 0.188 1 0 ý
{ p}6 = ê ý -174.243
ê -0.125 0 0 0.25 0 0 ú ï -696.97 ï ï 0 ï ï ï
ê ú ï ï ï 400 ï ï 400 ï
ê 0 -0.047 -0.188 0 0.047 -0.188 ú ï
0
ï ï
ï ï ï î -291.181 þ
êë 0 0.188 0.5 0 -0.188 1 úû î 484.298 þ î -533.33 þ
105
Kesit Tesirleri
q =100 kN
291.181 kNm 174.243 kN 291.181 kNm
174.243 kN
600 kN 600 kN
291.179 kNm 291.179 kNm
0 kN 0 kN
174.242 kN
174.242 kN
174.242 kN
174.242 kN
0 kN 0 kN
231.547 kNm 231.547 kNm
q2 =150 kN
602.575 kNm 57.427 kN 602.575 kNm
57.427 kN
600 kN 600 kN
371.01 kNm 371.01 kNm
0 kN 0 kN
116.816 kN
116.816 kN
116.816 kN
116.816 kN
0 kN 0 kN
213.07 kNm 213.07 kNm
106
174.25 400
- +
-
400 174.25 400 174.25
400
- - - +
57.43 600
+ +
-
1000 1000 116.82 600 116.82
- N (kN) - - T (kN) +
291.18 291.18
- 291.18 291.18 -
+
- +
508.82
602.57 602.57
+
231.55 - 371.02 371.02
- - 231.55
+
- +
597.43
M
(kNm)
213.07 + - 213.07
107
Örnek 12
Örnek 10-11‟de verilen iki katlı çerçevenin düğüm noktaları sabit sistem olarak çözümü.
Bu durumda her düğümde sadece dönmeler meydana gelecektir. Düğümlerdeki yatay yer
değiĢtirmeler ve kolonlardaki eksenel deformasyonlar terk edilmiĢtir. Bu durumdaki çözüm Cross
ve Açı yöntemi ile aynı çözümü verecektir.
q1 =100 kN/m 0 0
3 4
0 6 0
E,A,2I 5 6
E, A, I
E, A, I 3 4
q2 =150 kN/m h1 = 3 m
0 0
1 2
0 0
3 5 4
E,A,2I
1 2
E, A, I E, A, I h2 = 5 m
0 0
1 0 2 0
0 0
L=8m
Kodlama Tablosu
1 1-3 000001 90
2 2-4 000002 90
3 3-5 001003 90
4 4-6 002004 90
5 3-4 001002 0
6 5-6 003004 0
E=1, A=1, I=1 L ise elemanın boyu alınacaktır.
é ù
ê 0.2 0 0 -0.2 0 0 ú
ê 0 0.096 0.24 0 -0.096 0.24 ú
ê 0 0.24 0.8 0 -0.24 0.4 ú
[ k1 ] = [ k2 ] = ê ú
ê -0.2 0 0 0.2 0 0 ú
ê ú
ê 0 -0.096 -0.24 0 0.096 -0.24 ú
êë 0 0.24 0.4 0 -0.24 0.8 úû
108
é ù
ê 0.333 0 0 0.333 0 0 ú
ê 0 0.444 0.667 0 -0.444 0.667 ú
ê 0 0.667 1.333 0 -0.667 0.667 ú
[ 3] [ 4] ê
k = k = ú
ê -0.333 0 0 0.333 0 0 ú
ê ú
ê 0 -0.444 -0.667 0 0.444 -0.667 ú
êë 0 0.667 0.667 0 -0.667 1.333 úû
0 0 3 0 0 4
0 0 1 0 0 2
é ù
ê 0.125 0 0 -0.125 0 0 ú 0 0
ê 0 0.047 0.188 0 -0.047 0.188 ú 0 0
ê 0 0.188 1 0 -0.188 0.5 ú
[ k5 ] = [ k6 ] = ê ú 1 3
= [ k5 ] ' = [ k6 ] '
ê -0.125 0 0 0.25 0 0 ú 0 0
ê ú
ê 0 -0.047 -0.188 0 0.047 -0.188 ú
0 0
êë 0 0.188 0.5 0 -0.188 1 úû 2 4
0 0 0 0 0 2
0 0 0 0 0 1
é ù
ê 0.096 0 -0.24 -0.096 0 -0.24 ú 0 0
ê 0 0.2 0 0 -0.2 0 ú 0 0
ê -0.24 0 0.8 0.24 0 0.4 ú
[ k1 ] = [ k2 ] = ê ú 0 0
' '
ê -0.096 0 -0.24 0.096 0 -0.24 ú 0 0

ê ú
ê 0 -0.2 0 0 0.2 0 ú
0 0
êë -0.24 0 0.4 0.24 0 0.8 úû 1 2
0 0 2 0 0 4
0 0 1 0 0 3
é ù
ê 0.444 0 0.667 -0.444 0 0.667 ú 0 0
ê 0 0.333 0 0 -0.333 0 ú 0 0
ê 0.667 0 1.333 0.667 0 0.667 ú
[ 3] [ 4] ê
= = ú 1 2
' '
k k
ê -0.444 0 -0.667 0.444 0 -0.667 ú 0 0
ê ú
ê 0 -0.333 0 0 0.333 0 ú
0 0
êë 0.667 0 0.667 -0.667 0 1.333 úû 3 4
109
1 2 3 4
é 3.133 0.5 0.6666 0 ù 1
ê ú
[ ] ê
K = ê 0.5 3.1333 0 0.6666 ú 2
0.6666 0 2.3333 0.5 ú 3
ê 2.3333 úû
ë 0 0.6666 0.5 4
ì 0 ü 0 ì 0 ü 0
ï ï ï ï
ï 600 ï 0 ï 400 ï 0
ï 800 ï 1 ï 533.33 ï 3
{ f }5 = í ý {f }6 = í ý
ï 0 ï 0 ï 0 ï 0
ï 600 ï 0 ï 400 ï 0
ï -800 ï ï -533.33 ï 4
î þ 2 î þ
ì -800 ü 1
ï
ï 800 ï ï 2
{Q} = í ý
ï -533.33 ï 3
ï
î 533.33 ïþ 4
110
111
112
Kesit Tesirleri
q =100 kN/m
433.965 kNm 0 kN 433.965 kNm
0 kN
400 kN 400 kN
433.963 kNm 433.963 kNm
0 kN 0 kN
301.477 kN
301.477 kN
301.477 kN
301.477 kN
0 kN 0 kN
470.467 kNm 470.467 kNm
q2 =150
kN 673.257 kNm
673.257 kNm 0 kN 0 kN
600 kN 600 kN
202.788 kNm 202.788 kNm
0 kN 0 kN
60.836 kN
116.816 kN
60.386 kN
60.836 kN
0 kN 0 kN
101.394 kNm 101.394 kNm
113
433.97 433.97
- 433.97 433.97 -
+
- +
366.03
602.57 602.57
+
470.47 - 202.79 202.79
- - 470.47
+
- +
526.74
M
(kNm)
101.39 + - 101.39
114
Örnek 13
Kafes sistemlerin rijitlik matrisi ile çözümüne ait bir örnek ele alınmıĢtır. Bilindiği gibi düzlem kafes
sitemin her düğümünde x ve y yönünde ötelenme olmak üzere iki serbestlik derecesi vardır. Bu
serbestlik derecelerinden bazıları mesnet olan düğümlerde tutulmuĢ olabilir.
5
P1 = 100 kN
4 4
5m 4 3 5
0 2 0
0 1 1 2
3
2
P2 = 200 kN 1 3
5m 5m
Kodlama Tablosu
1 1-2 0012 0
2 2-3 1230 0
3 2-4 1245 90
4 1-4 0045 45
5 3-4 3045 135
E=1 A=1 L ise elemanın boyu alınacaktır.

idi.
yukarıdaki iĢlemler yapılırsa sistem koordinatlarında eleman rijitlik matrisi;
113
olarak bulunur. Kafes sistem çubuğunda ara yük olmadığı için eleman rijitlik denklemleri doğrudan
sistem koordinatlarında kullanılabilir.

Sistem yük vektörü, sistem koordinatlarında etki eden düğüm yüklerinden elde edilmektedir.
114

0   0   D1   750 
0    D   3164.2135
   0   0       750 
{d }1©       {d }1    {d }2©   2     {d }2   
D
 1  750  750 D
 3  1500   1500
   
D2   3164.2135 
0    0 


Kafes sistemlerde çubuk uç kuvvetleri; ile hesaplanmaktadır.
2 nolu elemanın çubuk uç kuvvetleri;
115
Kesit Tesirleri(Uç kuvvetlerinin şekil üzerinde gösteriliş)
P1 = 100 kN
70.721 kN 212.164 kN
200 kN
4 5
3
200 kN 212.164 kN
70.721 kN
150 kN 150 kN 150 kN 150 kN

1 2
P2 = 200 kN
116
Örnek 14
Gerçekte sistemler üç boyutlu uzayda yer almaktadır. uzay çerçeve için rijitlik matrisi formülasyonu
kullanılarak her taĢıyıcı sistemin çözümü yapılabilir. Ancak uzay çerçevede bilinmeyen sayısı daha
fazla olduğundan, çözümlerin el ile yapılması zor olmaktadır. Örnek olarak tek katlı simetrik bir uzay
çerçeve rijitlik matrisi yöntemi ile çözülmüĢtür.
q = 100 kN/m
h=3m
a = 10 m
b = 10 m
Uzay çerçeve TaĢıyıcı sistem
16
0 15
0
14 13 22
0 0 21
17
0 7 18 20 19
0
6 23
7 3 24
8
4
3 5 4 4 0
8 0
2 5
1
1 6 0 0
5 3
6 10 0
9 0
2
1 8 7
0 11
0
12 y
0 2 z
0 0
0 0
0 0 0 x
0
0
Uzay çerçeve TaĢıyıcı sistemin düğümlerindeki deplasmanların numaralanması
117
Kodlama Tablosu
1 1-5 0000000123456
2 2-6 0 0 0 0 0 0 7 8 9 10 11 12
3 3-7 0 0 0 0 0 0 13 14 15 16 17 18
4 4-8 0 0 0 0 0 0 19 20 21 22 23 24
5 5-6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
6 7-8 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
23 24
7 5-7 1 2 3 4 5 6 13 14 15 16 17 18
8 6-8 7 8 9 10 11 12 19 20 21 22 23
24
E=1, A=1, Ix=1, Iy=1 J=1 ve L ise elemanın boyu alınacaktır.
Sistemin çözümü için yapılan ara iĢlemler uzun olduğundan burada sadece sonuçlar verilmiĢtir.
Düğümlerin deplasman ve dönmeleri
Düğüm no U (x) U (y) U (z) R (x) R (y) R (z)

1 0 0 0 0 0 0
2 0 0 0 0 0 0
3 0 0 0 0 0 0
4 0 0 0 0 0 0
5 1022 D1 1022 D2 -3000 D3 - D4 987.7 D5 0 D6
987.7
6 -1022 D7 1022 D8 -3000 D9 - D10 -987.7 D11 0 D12
987.7
7 1022 D13 -1022 D14 -3000 D15 987.7 D16 987.7 D17 0 D18
8 -1022 D19 -1022 D20 -3000 D21 987.7 D22 -987.7 D23 0 D24
Eleman Uç Kuvvetleri
Eleman Düğü Normal 1-2 Düzleminde 1-3 Düzleminde

No m Kuvvet
no
i-j Kesme Moment Kesme Moment Burulma
Kuvveti Kuvveti
1 i -1000 -204.36 -22.71 204.36 22.71 0
j -204.36 -635.79 204.36 635.79 0
118
2 i -1000 -240.36 -22.71 -204.36 -22.71 0
j -204.36 -635.79 -204.36 -635.79 0
3 i -1000 204.36 22.71 204.36 22.71 0
j 204.36 635.79 204.36 635.71 0
4 i -1000 204.36 22.71 -204.36 -22.71 0
j 201.36 635.79 -204.36 -635.79 0
5 i -204.36 500 -635.79 0 0 0
j -500 -635.79 0 0 0
6 i -204.36 500 -635.79 0 0 0
j -500 -635.79 0 0 0
7 i -204.36 500 -635.79 0 0 0
j -500 -635.79 0 0 0
8 i -204.36 500 -635.79 0 0 0
j -500 -635.79 0 0 0
Kesit Tesirleri
Elemanların kesit tesirleri uç kuvvetleri tablosundan okunabilir. Burada bir kolon ve bir de kiriĢ için uç
kuvvetleri Ģekil üzerinde gösterilmiĢtir. ġekilde taralı yüzeyler bakıĢ yönünü göstermektedir.
Uzay çerçeve çubuğunda eksen kuvvet, iki yönde kesme kuvveti, burulma momenti ve iki yönde
eğilme momenti olmak üzere toplam 6 adet kesit tesiri bulunmaktadır. Momentler çift okla
gösterilmiĢtir. Ayrıca sistemin deforme olmuĢ Ģeklide abartılı bir Ģekilde verilmiĢtir.
119
120
Örnek 15
Düzlemine dik yüklü sistemler (ızgara temel, kaset döĢeme) içinde bir örnek rijitlik matrisi yöntemi ile
çözülmüĢtür. Ara iĢlemlerin tamamı yerine sonuçlar verilmiĢtir.
q = 100 kN/m
1m
1m
1m z
y
1m 1m 1m
Düzlemine dik yüklü taĢıyıcı sistem
9 0 0
0 0
y 0 0
z
8 7
x 11 12
11
12
3
0 7 8 8 9 9 10 10
0
2 1 0 0
6 7 0 0
0
3 3 4 4 5 5 6
0 12
0 0
1
2
0 1
0 0 11 10
0 2
0 0 6
0 0
5 4
Düzlemine dik yüklü taĢıyıcı sistemde düğüm serbestlik derecelir ve kod numaralrı
121
Kodlama Tablosu
1 1-4 000123 90
2 2-5 000456 90
3 3-4 000123 0
4 4-5 123456 0
5 5-6 456000 0
6 4-8 123789 90
7 5-9 4 5 6 10 11 12 90
8 7-8 000789 0
9 8-9 7 8 9 10 11 12 0
10 9-10 10 11 12 0 0 0 0
11 8-11 789000 90
10 9-12 10 11 12 0 0 0 90
E=1, A=1, Ix=1, Iy=1, J = 1 ve L ise elemanın boyu alınmıĢtır.
Eleman Uç Kuvvetleri
Izgara sistemde bir elemanda her düğümde kesme, eğilme ve burulma olmak üzere üç adet uç kuvveti
vardır. Izgara sistem çözülerek elde edilen uç kuvvetleri aĢağıda verilmiĢtir.
Eleman Düğü Normal 1-2 Düzleminde 1-3 Düzleminde

No m Kuvvet
no
i-j Kesme Moment Kesme Moment Burul
Kuvveti Kuvveti ma
1 i 0 0 0 50 -34.85 3.79
j 0 0 0 50 15.15
2 i 0 0 0 50 -34.85 -3.79
j 0 0 0 50 15.15
3 i 0 0 0 50 -35.85 -3.79
j 0 0 0 50 15.15
4 i 0 0 0 50 11.36 0
j 0 0 0 -50 11.36
5 i 0 0 0 -50 15.15 3.79
j 0 0 0 -50 -34.85
6 i 0 0 0 50 11.36 0
j 0 0 0 -50 11.36
7 i 0 0 0 50 11.36 0
j 0 0 0 -50 11.36
8 i 0 0 0 50 -34.85 3.79
j 0 0 0 50 15.15
9 i 0 0 0 50 11.36 0
j 0 0 0 -50 11.36
10 i 0 0 0 -50 15.15 -3.79
j 0 0 0 -50 -34.85
11 i 0 0 0 -50 15.15 -3.79
j 0 0 0 -50 -34.85
12 i 0 0 0 -50 15.15 3.79
j 0 0 0 -50 -34.85
122
Düğümlerin deplasman ve dönmeleri
Elemanları birbirine rijit olarak bağlanmıĢ olan ve yüklerin xy düzlemine dik olarak z yönünde
etkidiği ızgara sistemde her düğümde z yönünde ötelenme, x etrafında dönme ve y etrafında dönme
olmak üzere 3 serbestlik derecesi vardır. Bu serbestlik dereceli doğrultusunda da kesme, eğilme ve
moment olmak üzere üç adet uç kuvveti bulunacaktır.
Ele alınan örnek taĢıyıcı sistem için hesaplanan düğüm deplasmanları aĢağıda verilmiĢtir.
Düğüm no U (z) R (x) R (y)

1 0 0 0
2 0 0 0
3 0 0 0
4 -9.09 D1 -9.84 D2 -9.84 D3
5 -9.09 D4 -9.84 D5 -9.84 D6
6 0 0 0
7 0 0 0
8 -9.09 D7 9.84 D8 9.84
D9
9 -9.09 D10 9.84 D11 9.84
D12
10 0 0 0
11 0 0 0
12 0 0 0
123
Kesit Tesirleri
Izgara sistemin iki çubuğu için kesit tesirleri Ģekil üzerinde gösterilmiĢtir. Taralı yüzler bakıĢ yönünü
göstermektedir.
Izgara sistemin yük altındaki davranıĢı
124
BÖLÜM VIII
8. AÇI METODU
8.1 GİRİŞ
Rijitlik matrisi yöntemi, açı yöntemi diye bilinen ve deformasyonları bilinmeyen olarak ele
alan klasik bir yöntemin genelleĢtirilmiĢ halidir. Açı yöntemi deplasman yönteminin özel bir
uygulamasıdır. Düzlem çerçevelerin ve sürekli kiriĢlerin yaklaĢık çözümünde
kullanılmaktadır. Özellikle çubuklardaki boy değiĢimleri ihmal edilerek çözüm yapıldığından
yazılan denge denklemlerinin sayısı az olmaktadır. Ancak elde edilen çözüm yaklaĢık
olmaktadır. Kesit tesirlerinin kavranması ve davranıĢ bilgisin geliĢtirilmesine yönelik olarak
kullanılmaktadır. Çoğu zaman bilgisayar gerektirmeden çözüm yapabilme imkanı
sunmaktadır.
Günümüzde her sahada kullanılan bilgisayarların yapı analizi derslerinde de kullanılması

kaçınılmazdır. Bu kitabın esas içeriği, rijitlik matrisi yöntemi ile yapı analizinin yapılabilmesi
üzerine bina edilmiĢtir. Ancak rijitlik matrisi yönteminin özel hali olan açı yöntemi de bir
bölümde ele alınmamıĢtır. Açı yöntemi ile yapılan çözümlerin gerçek çözümlerden ne kadar
uzaklaĢtığı ayrıca irdelenecektir.
8.2 Rijitlik Matrisi Yöntemi ile ilişki

y
2 5
6 x
3 e
1 4
i j
E, A, I, L
ġekil 8.1. Bir düzlem çerçeve çubuğunda genel halde serbestlik dereceleri
ġekil 8.1‟de verilen iĢaret kabulüne göre, bir düzlem çerçeve çubuğunun uç kuvvetleri ve uç
deplasmanları arasında denge denklemi ve çubuk birim deplasman sabitleri daha önce elde
edilmiĢti Ara yük de bulunan bir düzlem çerçeve çubuğunun rijitlik denklemi (çubuk denge
denklemi);
é ù
ê EA
0 0 −
EA
0 0 ú
ê L L ú
ê − úì
ê
0
L3 L2
0
L3 L2 úï d1 ü ì f1 ü ì p1 ü
ï ï ï ï ï
ê 6EI 4EI 6EI 2EI úï d2 ï ï f2 ï ï p2 ï
ê 0 0 − 2 úï ï ï ï ï ï
ê L2 L L L úï d3 ï ï f3 ï ï p3 ï
ê ú. í ý+í ý=í ý (8.1)
úï
EA EA d4 ï ï f4 ï ï p4 ï
ê −
úï d5 ï ï f5 ï ï p5 ï
0 0 0 0
ê L L
ê úï ï ï ï ï ï
ú ïî d6 ïþ ïî f6 ïþ ïî p6 ïþ
12EI 6EI 12EI 6EI
ê 0 − − 0 −
ê L3 L2 L3 L2 ú
ê 0 0 − 2 ú
êë L2 L L L úû
idi. Eksenel deformasyonlar ihmal edilirse çubuk denge denklemi;
122
(8.2)
olur. 8.2 ifadesini açık formda;
(8.3)
Ģeklinde yazabiliriz.
d4, j
d2,i
d3, j i
d1, 
j
i A,E,I,L j
a) Eksenel deplasmanlar ihmal, b)Sadece dönme serbestlik derecesi olması hali

ġekil 8.2. Düzlem çerçeve çubuğunun deformasyondan sonraki durumu
Denklem 8.3‟de i uçundaki uç momenti p2, j ucundaki uç momenti ise p4 olmaktadır. i ve j

uçlarındaki dönmeler de sıra ile d2 ve d4 deplasmanları olmaktadır. i ucundaki uç momenti
Mij, dönme i, ve j ucundaki uç momenti Mij, dönme j olmak üzere;
(8.4)
elde edilir. Uçlardaki relatif ötelenme d=d1-d3 olmak üzere 8.4 ifadesi;
123
(8.5)
olur. Bu denklem çubuk için yazılmıĢ olan uç momentleri denge denklemi olmaktadır.
Açı yöntemi ile sistemler incelenirken iki kısma ayrılmaktadır;
a) Düğüm noktası sabit sistemler

b) Düğüm noktası hareketli sistemler
Denklem 8.5 düğüm noktası hareketli sistemler için denge denklemleri olmaktadır.
8.3 Düğüm noktası sabit sistemlerin Açı yöntemi ile çözümü

Düğüm noktaları sabit sistemler, düğüm noktalarındaki ötelenmelerin sıfır, fakat dönmelerin
serbest olduğu sistemlerdir. Bu sistemlerde eksenel kuvvet ve kesme kuvvetlerinden dolayı
meydana gelen deformasyonlar, eğilme momentinden dolayı meydana gelenlere göre ihmal
edilmektedir.
Bu gru ptaki sistemler iki Ģekilde oluĢabilir.
a) Sistemin Ģekli nedeni ile bütün yüklemeler için düğümlerdeki lineer deplasmanların sıfıra
eĢit olduğu sistemler
q = 100 kN/m
E, 2I ,A E, I, A
4m 3m
0 0 0
0 1 2
0 0 0
1 2
1 2 3
ġekil 8.3. Düğüm noktaları sabit kabul edilebilen sürekli kiriĢ
124
q =100 kN/m 0
0 0
0 1
1
0
E,A,2I 1 2
E, A, I h=3m 2
0
3 0
0
L=4m
ġekil 8.4. Düğüm noktaları sabit kabul edilebilen düzlem çerçeve
b) Sistemin ve yüklemenin özellikleri nedeni ile düğümlerdeki ötelenmelerin sıfır olduğu

taĢıyıcı sistemler
q =150 kN/m 0
1 0
0 2
0
E,A,2I 4 3 3
E, A, I h=5m 1 2
E, A, I
0 0
1 0 2 0
0 0
L=8m
ġekil 8.5. Simetrik sistem ve yüklemeden dolayı düğüm noktaları sabit kabul edilebilen
düzlem çerçeve
Ancak bu sistemlerdeki elemanların eksenel deplasmanlarının sıfır olduğu kabul

edilmektedir. ġu unutulmamalıdır ki, sonuçlar açısından gerçek çözüm olan rijitlik matrisi
yöntemi ile açı yöntemi arasında farklılıklar olacaktır.
Denklem 8.2 ile verilen eleman denklemlerinde d1 ve d2 deplasmanlarının sıfır olduğu kabul
edilirse;
(8.6)
ifadesi elde edilir. Burada uç dönmeleri , uç momentleri ise M ile gösterilmiĢtir. Denklem
(8.6) aynı zamanda uçlarında sadece dönme serbestlik derecesi bulunan çubukların rijitlik
denklemi olmaktadır. Açık formda;
125
(8.7)
olur.
Bir düzlem çerçeve taĢıyıcı sistemin her düğümü için 2 kuvvet ve 1 moment denge denklemi
olmak üzere üç denge denklemi yazılabilir. Düğümlerdeki lineer deplasmanlar sıfır kabul
edilirse bu denge denklemlerinde yalnızca moment denge denklemi yeterli olacaktır.
Bir i düğümünde 4 durum için moment oluĢur;
1. Bütün dönmeler sıfır iken düğüme gelen dıĢ yükler, direk momentler Mi ankastrelik uç
kuvvetleri; Maij+Mi
2. i0 ve diğer bütün dönmeler ve dıĢ kuvvetler sıfır durumu; i.kii
3. j0 ve diğer bütün dönmeler ve dıĢ kuvvetler sıfır durumu; j. kij
4. i ve j „den baĢka ‟lar 0; 0( Bu durumda i düğümünde, diğer düğümlerdeki
dönmelerden dolayı moment oluĢmaz)
Mi
j
i
ġekil 8.6. Düzlem çerçeveni i düğümü
Dört durumun birlikte düĢünülmesi (süperpozisyon) düğüm denge denklemi;
(8.8)
Ģeklinde elde edilecektir. Burada ;
Maij: i-j çubuğunun i düğümündeki ankastrelik uç momenti

Mi; i düğümüne etki eden direk dıĢ moment
i: i düğümündeki dönme
j: j düğümündeki dönme
kii: i-j düğümü arasında uzanan herhangi bir çubuğun, diğer bütün deplasmanları sıfır iken i
düğümünde birim deplasman meydana gelmesi için i düğümüne etkimesi gereken
moment. (birim deplasman sabiti)
kji: i-j düğümü arasında uzanan herhangi bir çubuğun, diğer bütün deplasmanları sıfır iken i
düğümünde birim deplasman meydana gelirken j düğümünden etkimesi gereken moment
(birim deplasman sabiti)
126
8.3.1 Düğüm noktası sabit sistemlerin Açı yöntemi ile çözümü İçin Takip
edilecek adımlar
Düğüm noktaları sabit sistemleri açı yöntemi ile çözümünde iĢlem sırası aĢağıda verilmiĢtir.
1. TaĢıyıcı sistemin düğümleri numaralanır

2. Düğümlerde tutulmuĢ olan dönmeler ve bilinmeyen düğüm dönmeleri iĢaretlenir
3. Eleman birim deplasman sabitleri hesaplanır
4. Eleman ankastrelik uç momentleri hesaplanır. Bölüm 6‟da verilen tablo kullanılabilir

5. Bilinmeyen dönme bulunan her düğüm için düğüm denge denklemi yazılır
6. Düğümlerde yazılan denge denklemlerinden oluĢan denklem sistemi çözülerek

bilinmeyen düğüm dönmeleri hesaplanır
7. Eleman denklemleri kullanılarak, eleman uç momentleri hesaplanır
8. Eleman uç kesme kuvvetleri, denge denklemi ile hesaplanır
9. Sistemin taĢıma Ģeması çizilerek uç kuvvetleri Ģekil üzerinde gösterilir. Bu arada

düğümlerde denge Ģartı da dikkate alınarak çubuk eksenel kuvvetleri belirlenir
(düğümlerin incelenmesi)
10. Diyagramlar çizilir
127
Örnek 1
Yedinci bölümde rijitlik matrisi yöntemi ile çözülmüĢ olan çerçeve, yukarıda verilmiĢ olan
iĢlem sırası kullanılarak açı yöntemi ile de çözülecektir.
q =100 kN/m
1
2
1
E,A,2I 1 2
E, A, I h=3m 2
3
3
L=4m
Sistemin 1 ve 3 numaralı düğümleri ankastre olduğundan dönmeler tutulmuĢtur. Yalnız 2

numaralı düğümde 2 dönmesi sistemin bilinmeyenidir.
Eleman birim deplasman katsayıları
Birinci eleman için
Ġkinci eleman için
Yalnız birinci elemanda yük vardır
Düğüm denge denklemleri
Sistemin bilinmeyen tek dönmesi 2 numaralı düğümdeki 2 dir. Bunun için 2 düğümde denge
denkleminin yazılması yeterli olacaktır.
Düğüm denge denklemi ve 2 dönmesi;
128
M aij  M i   i . kii   kij . j  0
M a 21  0   2 .[( k11 )1  (k11 ) 2 ]  1.( k12 )1   3.( k12 ) 2  0
 133.33  0   2 (2 EI 0  1.333EI 0 )  0  0  0
133.33 39.99
2   rad
3.333EI 0 EI 0
Ģeklinde hesap edilir.
Eleman Uç Momentleri
Eleman uç momentleri için ifade;
Ģeklinde idi
Her eleman için bu denklemi uygulayarak iki adet uç momenti elde edebiliriz.
1 numaralı eleman (1-2 arasında)
2 EI 0 39.99 2 EI 0
M 32  (2. 3   2 )  M a 32  (0  )  26.66kNm
L EI 0 3
Eleman Uç kesme Kuvvetleri
Eleman uç kesme kuvvetleri için denklem;
idi
1 elemanın uç kuvvetleri
129
Kesit Tesirleri
q =100 kN/m
0 kN 53.35 kNm
0 kN
173.32 kNm
229.993 kN 170.007 kN
53.32 kNm
53.35 kNm 26.66 kN
26.66
53.32 kNm
170.007 kN
26.66 kN
26.66
26.66 kNm
170.007 kN
130
Örnek 2
ġekilde verilen sürekli kiriĢi açı yöntemi ile çözelim. KiriĢin yükleme durumu ve
düğüm serbestlik dereceleri aĢağıda verilmiĢtir.
q = 100 kN
E, 2I ,A E, I, A
4m 3m
1 2 3
1 2
1 2 3
Sistemin 1 düğümü olduğundan 1 dönmesi tutulmuĢtur. 2 ve 3 numaralı düğümlerindeki 2

ve 3 dönmeleri sistemin bilinmeyenidir.
Eleman birim deplasman katsayıları
Birinci eleman için
Ġkinci eleman için
131
Yalnız birinci elemanda yük vardır
Düğüm denge denklemleri

2 ve 3 numaralı düğümlerde bilinmeyen 2 adet dönme olduğundan bu düğümlerde
denge denklemleri yazılacaktır.
2 Düğümünde denge denklemi
3 Düğümünde denge denklemi
Ģeklinde hesap edilir.
Deplasmanların Hesabı
1 ve 2 numaralı denklemler birlikte çözülerek;
düğüm dönmeleri hesaplanabilir.
Eleman Uç Momentleri
Her eleman için moment denge denklemi uygulayarak iki adet uç momenti elde edebiliriz.
132
Eleman Uç Kesme Kuvvetleri

Eleman uç kesme kuvvetleri için denklem;
idi
Kesit Tesirleri
q =100 kN/m
177.784 kNm 44.422 kNm 0 kNm
44.422 kNm
0 kN 0 kN 0 kN 0 kN
166.66 kN 14.807 kN 14.807 kN

233.34 kN
133
134
8.4 Düğüm noktası Hareketli sistemler
Açı yöntemi ile çözümde, düğüm noktası hareketli sistemler için yapılan formülasyon sonuçta
rijitlik matrisi yöntemindeki algoritmaya ulaĢmaktadır. Her düğüm noktası için iki kuvvet bir
de moment olmak üzere üç denge denklemi yazılabilmektedir. Bilindiği gibi, rijitlik matrisi
yönteminde de her düğüm için 3 serbestlik derecesi mevcuttur. Eksenel deplasmanlar ihmal
edilecek olursa, biri ötelenme ve diğeri dönme olmak üzere her düğümde iki serbestlik
derecesi oluĢur.
d4, j
d2,i
d3, j i
d1, 

i A,E,I,L j
ġekil 8.7. Düzlem çerçeve çubuğunun deformasyondan sonraki durumu
Bazen, tüm bina kolonlarının düĢey olması dolayısıyla, yatay yükler için çözümde, aynı
kattaki düğümlerin aynı yatay ötelenme yaptıkları kabul edilebilir.
ġekil 8.7b‟de verilen sistemde çubuklardaki eksenel deformasyonlar ihmal edilirse,

sistemin serbestlik derecesi 3 olacaktır.
0
p =100 kN 1 0
3 2
3 3
E,A,2I 4 3 3
E, A, I h=5m 1 2
E, A, I
0 0
1 0 2 0
0 0
L=8m
ġekil 8.7b.Düğüm noktası hareketli sistem
Sistemin çözümü için; 4 ve 3 düğümünde moment denge denklemleri ve yatayda kesme

kuvveti dengesi yazılmalıdır. Diğer taraftan her eleman için eleman uç deplasmanları, birim
deplasman sabitleri, ankastrelik uç kuvvetleri ve uç kuvvetleri için de;
135
Ģeklindeki denge denklemleri yazılabilir (). Düğümlerde denge ve uygunluk Ģartları da dikkate
alınarak bilinmeyen deplasmanlar bulunabilir. Düğüm noktası hareketli sistemlerin açı
yöntemi ile formülasyonunun sonunda elde edilen denklemler, rijitlik matrisi ile aynı
olacaktır. Bu nedenle bu sistemlerin çözümünün daha sistematik ve anlaĢılması kolay olan
rijitlik matrisi yöntemi ile yapılması tavsiye edilmektedir.
136
BÖLÜM IX
9. CROSS YÖNTEMİ
9.1 GİRİŞ
Cross metodu, esas bakımından, açı metodundaki denklem takımının ardıĢık iĢlemlerle
çözülmesinden ibarettir. Fakat Cross metodunda denklem yazılmadan adım adım denge
durumuna yaklaĢılmaktadır. Bu metotta bilinmeyen olarak çubuk uçlarındaki kuvvetler
seçilmektedir.
Cross yönteminde de taĢıyıcı sistemler iki Ģekilde ele alınmaktadır;
a) Düğüm noktası sabit sistemler

b) Düğüm noktası hareketli sistemler
Düğüm noktası sabit sistemlerde, düğümlerdeki lineer ötelenmeler ihmal edilmektedir.

Dolayısıyla, çözümler yaklaĢık olacaktır. Düğüm noktaları hareketli sistemlerde ise çözüm
için yapılan formülasyon sonunda rijitlik matrisi ile yapılan ile aynı olmaktadır. Bu nedenle
düğüm noktası hareketli sistemler ele alınmayacaktır.
9.2 Düğüm Noktaları Sabit Sistemler

Bir sistem kendine etkiyen yükler altında deformasyon yapar ve denge durumuna gelir. Bu
durumda düğüm noktaları  kadar dönmüĢtür. Düğüm noktaları sabit olduğundan lineer
deplasmanlar sıfırdır. Çubuklar, düğüm noktalarına uç momentleri uygulayacaklardır. Her
düğüm noktası, bu uç momentleri ve varsa dıĢ momentler altında dengededir. Düğüm
noktaları sabit sistemlerde düğümlerin dengesi için yalnız moment denge denklemi yazılır.
Kuvvetler dengesi, momentler belirlendikten sonra kesme ve eksenel kuvvetlerin
belirlenmesinde kullanılır.
BaĢlangıçta sistemin bütün düğüm noktalarının dönmeye karĢı kilitlendiği varsayılır. Bu

durumda düğümlerde birleĢen çubukların uçlarında yalnız ankastrelik uç momentleri
olacaktır. DıĢ kuvvetler ve kilitlere uygulanan momentler ile, sistem deformasyon yapacak ve
denge durumuna gelecektir. Ancak bu denge durumu gerçek denge durumu değildir.
Düğüm noktalarından birisindeki kilit açılarak serbest bırakılırsa, bu düğüm bir miktar
dönecek ve denge konumuna ulaĢacaktır. Bu dönmeden dolayı düğümde birleĢen çubukların
uçlarında momentler oluĢacak ve bu momentlerden bir kısmı da komĢu düğümlere bağlı olan
çubukların diğer uçlarına geçecektir. Geçen bu momentler, kilit momentlerine ilave
edilecektir. Kilidi kaldırılarak kilitsiz olarak dengede duran bu düğüme tekrar kilit takalım.
Aynı Ģekilde mesnetler hariç tüm düğümlerde sıra ile kilit kaldırma iĢlemi yapılsın. Ġlk
düğüme tekrar gelindiğinde, kilitsiz iken dengede olan ve kilitlenen düğüme yeni kilit
momentleri gelmiĢ olacaktır. Ġlk düğüm ikinci kere serbest bırakılınca bir miktar döner ve
denge konumuna ulaĢır. Bu seferki dönme daha az olacaktır. BaĢlangıçtaki gibi, bu dönme
dolayısıyla yine çubukların uçlarında momentler meydana gelir. Bu uç momentlerinin bir
miktarı komĢu düğümlere kilit momenti olarak aktarılır. Bu iĢlemlere kilit momentleri sıfıra
yaklaĢana kadar devam edilir.
135
ġekil 9.1.
9.2.1 Moment Dağıtma ve geçiş katsayıları
ġekil 9.1'de verilen sistemde 1 numaralı düğüm dengesini yazalım;
(9.1)
elde edilir. Uç momentleri formülleri;
(9.2)
şeklinde idi. 9.2 ifadelerinde i=1 ve j=0 yazılırsa Mij momentleri için;
(9.3)
ifadeleri elde edilir. 1 yerine 9.1‟deki ifadesi yazılırsa;
(9.4)
136
Benzer Ģekilde Mji momentleri;
(9.5)
ifadeleri elde edilir.
1 yerine 9.1‟deki ifadesi yazılırsa;
(9.6)
elde edilir. Burada;
:GeçiĢ sayısı
:Dağıtma katsayısı olmaktadır.
GeçiĢ, ancak ankastre kenar mesnette veya ara mesnette söz konusudur. Moment
taĢımayan basit mesnetlere moment geçiĢi olmaz. Bu mesnetlerde dıĢ moment var ise,
komĢu ara düğüme geçiĢ olacaktır. Bu geçiĢ katsayıları çubukları birim deplasman
sabitleri ile ilgili olduğu için sabittir ve 0.50'dir.
2EI
4EI k ji 
k ii  L
L
i=1
i j
ġekil 9.2 Birim deplasman sabiti
3EI
k ii 
L
i=1
i j
ġekil 9.3 Bir ucu basit mesnet olan çubukta birim deplasman sabiti
9.2.1 Düğüm Noktası Sabit Sistemlerin Çözümünde İşlem Sırası

Cross yöntemi ile çözümde Ģu aĢamalar takip edilir;
1. Sistemin düğümleri ve elemanları numaralanır.

2. Çubukların ara yüklerinden dolayı oluĢan ankastrelik mesnet momentleri hesaplanır.
3. Çubuk rijitlikleri hesaplanır.
137
4. Moment dağıtılacak olan (kilit vurulacak olan) ara düğümler için dağıtma katsayıları rij
değerleri hesaplanır.
5. Kenarlarda basit mesnette konsol momenti var ise ilgili yüze yazılır. Dağıtma katsayısı 1
alınarak dengeleme kenarlarda yapılır.
6. Düğümlerde moment farkı sıfıra yaklaĢana kadar dengeleme iĢlemine devam edilir.
7. TaĢıyıcı sistem taĢıma Ģeması çizilerek uç kuvvetleri belirlenir.
8. Kesit tesiri diyagramları çizilir.
1/2 1/2
1/2
1 1 2 2 3
3
5
1/2
4
ġekil 9.4. GeçiĢ katsayıları
Örnek 1
ġekilde verilen sistemin kesit tesiri diyagramlarını cross yöntemi ile çizelim.
P1 = 200 kN
P2 = 100 kN
A I B
I h = 4 m
L= 5 m
Çubuk Ankastrelik Uç Momentleri
MaAB=-MaBA=(PL/8)=125 kNm
Çubuk Rijitlikleri
138
Dağıtma Katsayıları
Dağıtma sadece B düğümünde yapılacaktır.
Moment Dengelemesi
1/2
0.444
125.0 1/2 - 125.0 0.556
27.75 55.5 69.5
152.75 - 69.5
34.75
Taşıma Şeması ve Diyagramlar
200 kN
152.75 69.5
100 kN
100 100 69.5

26.06
16.65 16.65
116.65 83.35
26.06
34.75
139
NOT: Cross Yöntemi ile düğüm noktaları hareketli sistemin çözümü yerine, rijitlik matrisi
yönteminin tercih edilmesi tavsiye edilmektedir.
140
BÖLÜM X
1 0 . B İ L G İ S A YA R İ L E M O D E L L E N E R E K Ç Ö Z Ü M Ü
YA P I L A N Ç E Ş İ T L İ T A Ş I Y I C I S İ S T E M L E R
10.1 SAP90 İLE İLGİLİ BİLGİLER
Bilgisayar ile yapı analizi yapılması için Ģüphesiz bir çok paket program bulunmaktadır. Bu
sahada yaygın olarak referans alınabilecek olan yazılımlar, orjini ABD‟nin Kaliforniya
eyaletindeki Berkeley Üniversitesi ĠnĢaat Mühendisliği bölümünde geliĢtirilen ve halen
ComputersStructures ve ComputersEngineering Firmalarınca geliĢtirilerek
pazarlanmakta olan SAP (Structural Analysis Programs) serisi programların eğitimde
kullanılması tercih edilmiĢtir.
Bu programların en son SAP 2000 serisi lisanslı olarak bölümümüzde mevcuttur. Ayrıca
eğitim versiyonu da ögrencilere verilmiĢtir.
Yapı analizinde sonlu elemanlar yöntemi yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu kısımda, sonlu
elemanlar yöntemi ile çözüm yapan SAP 90 programında data hazırlama ile ilgili kısaca bilgi
verilmiĢtir. SAP90 ile yapı sistemlerinin çözümü için, sistemin bilgisayara tanıtılması
gerekmektedir. Bunun için gerekli olan DATA dosyası ASCII text olarak herhangi bir editör
programında yazılabilir.
SAP90 ile her tür yükleme altında çubuklar, kabuklar, plaklar ve üç boyutlu eleman
kullanılarak modellenen katı cisimler çözülebilmektedir.
DATA dosyasında, bilgiler ayıraç denilen ana baĢlıklar altında yazılmaktadır. Problemin
türüne göre bu ayıraçlardan gerekli olanlar kullanılmaktadır. En genel Ģekilde SAP 90 için
yazılabilecek ayıraçlar (baĢlıklar) aĢağıda verilmiĢtir.
PROBLEMĠN BAġLIĞI (Çıktı sayfasının en üstüne yazılması istenen açıklama)

SYSTEM
JOINTS
RESTRAINTS
SPRINGS
MASSES
POTENTIAL
CONSTRAINTS
FRAME
SHELL
ASOLID
SOLID
LOADS
DISPLACEMENTS
PRESTRESS
SPEC
TIMEH
COMBO
SELECT
141
Yapı Statiği II dersi kapsamında çubuklardan oluĢan taĢıyıcı sistemlerin statik yükler altında
çözümü yer almaktadır. Bu nedenle çubuklardan oluĢan taĢıyıcı sistemlerin çözümü için
gerekli olan baĢlıklar ve açıklamalar aĢağıda kısaca ele alınacaktır. Daha detaylı bilgi için
program kullanım klavuzuna bakılabilir.
PROBLEMĠN BAġLIĞI (Çıktı sayfanın en üstüne yazılması istenen açıklama)
SYSTEM
L= yükleme sayısı
JOINTS
Düğüm koordinatları bilgisayar tanımlanmaktadır. Her düğümün koordinatı;
J1 x=..... y= z=
ġeklinde girilebileceği gibi,
J2 x=..... y= z= G= Q= A= F= L= S=
Gibi genelleĢtirme ifadeleri ile de düğümler otomatik türetilebilir.
:
Düğüm koordinatlarının tanımlanması ile ilgili örnek
100 kN q=100 kN/m
y
1 1 2 3
2 4 2
x A=0.18 m , I=0.0211 m
A=0.18 m2 , I=0.0211 m4
6m E=30,000,000 kN/m2 3
A=0.160 m2
4
4 I=0.0663 m
6m 6m
ġekil 10.1
sistem koordinatlarının baĢlangıç noktası olarak 1 düğümü alınır ve çerçevenin xy düzleminde

yer aldığı kabul edilirse, yukarıdaki sistemin düğüm koordinatları aĢağıdaki Ģekillerde tarif
edilebilir
1 x=0 y=0
2 x=6 y=0
3 x=12 y=0
4 x=6 y=-6
veya
1 x=0 y=0
3 x=12 y=0 G=1,3,1
4 x=6 y=-6
RESTRAINTS
Düğümlerin serbestlik dereceleri bu satırda tanımlanmaktadır.

D R=X, Y, Z, X, Y, Z
veya
142
D1,D2,ARTIM R=X, Y, Z, X, Y, Z
Ģeklinde tanımlanabilir.
X X ekseni doğrultusundaki ötelenme

Y Y ekseni doğrultusundaki ötelenme
Z Z ekseni doğrultusundaki ötelenme
X X ekseni etrafındaki dönme
Y Y ekseni etrafındaki dönme
Z Z ekseni etrafındaki dönme
olmaktadır. Herhangi bir serbestlik derecesi doğrultusundaki deplasmanın önlenip

önlenmediğinin bilgisayara tarif edilmesi için 1 ve 0 rakamları kullanılmaktadır.
ġekil 10.1‟de verilen sistemin düğüm serbestlik derecelerini tanımlayalım;
1,3,1 R=1,1,1,1,1,1
4 R=1,1,1,1,1,0
4. düğüm, mafsal olduğundan z ekseni etrafındaki dönme serbesttir.
SPRINGS
Belirli serbestlik dereceleri doğrultusundaki yay katsayıları bu baĢlık altında
tanımlanmaktadır. Elastik mesnetler yay katsayıları ile modellenebilir.
D K=KX, KY, KZ, KX, KY, KZ

veya
D1,D2,ARTIM K=KX, KY, KZ, KX, KY, KZ
Ģeklinde tanımlanabilir.
KX X ekseni doğrultusundaki ötelenmeye karĢı koyan yay katsayısı

KY Y ekseni doğrultusundaki ötelenmeye karĢı koyan yay katsayısı
KZ Z ekseni doğrultusundaki ötelenmeye karĢı koyan yay katsayısı
KX X ekseni etrafındaki dönmeye karĢı koyan yay katsayısı
KY Y ekseni etrafındaki dönmeye karĢı koyan yay katsayısı
KZ Z ekseni etrafındaki dönmeye karĢı koyan yay katsayısı
olmaktadır. Herhangi bir doğrultuda yay katsayısı yok ise o doğrultuda sıfır yazılacaktır. Bu
yay katsayıları, sistem rijitlik matrisinde ilgili serbestlik derecesinin bulunduğu satırda
köĢegen üzerindeki terime ilave edilmektedir.
CONSTRAINTS
143
Bazı serbestlik derecelerinin birbirine eĢitlenmesi bu baĢlık altında yapılmaktadır. Rijit
diyafram kabulünde bir kattaki tüm yatay ötelenmelerin aynı olması, çubuklardaki eksenel
deformasyonların ihmal edilmesi gibi hususlar bu baĢlık altında tanımlanır.
D1, D2, Ġ C=c1, c2, c3, c4, c5, c6 I=i1, i2, i3, i4, i5, i6
c1 nolu düğümün birinci deformasyonunu D1 nolu düğümün birinci deformasyonuna eĢitle.

Bu eĢitleme iĢlemini c2, c3, c4, c5, c6 için de yap.
FRAME
Çubukların kesit özellikleri, ara yükler ve çubukların sistem içinde hangi düğümler arasında
yer aldıkları bu baĢlık altında verilmektedir.
Genel formu;
NM=....NL= X=s1, s2, ... snld, Y=s1, s2, ... snld Z=s1, s2, ... snld P= s1, s2, .... snld NSEC=
Ģeklindedir.
Kullanılan indislerin açıklamaları tabloda yapılmıĢtır.
NM Farklı kesit özelliği olan tipik çubuk sayısı

NL Tipik açıklık yükü sayısı
X s1, s2, ........ snld yüklemelerde zati ağırlığın X yönü çarpanı
Y s1, s2, ........ snld yüklemelerde zati ağırlığın Y yönü çarpanı
Z s1, s2, ........ snld yüklemelerde zati ağırlığın Z yönü çarpanı
P s1, s2, ........ snld yüklemelerde öngerme kuvvet çarpanı
NSEC Çubukta sonuç istenen ara nokta sayısı
si Yükleme numarası
Yukarıda belirtilen NM kadar kesit özellikleri ayrı ayrı tanımlanmalıdır.
i A= J= I=I2,I3 AS=A‟2,A‟3 E= G= W= M= TC=
kullanılan indislerin açıklamaları tabloda verilmiĢtir.

i Tipik çubuk kesit numarasu
A En kesit alanı
J Burulma atalet momentı
I Atalet momentleri
AS Kayma en kesit alanı
E Elastisite modülü
G Kayma modülü
W Birim boydaki zati ağırlık
M Birim boydaki kütle
TC Isıl genleĢme katsayısı
Ġstenilirse en kesit özellikleri bilgisayara da hesaplattırılabilir. Bunun için A,J,I ve AS yerine

SH=........... T=...... Ģeklinde iki terim ilave edilebilir.
144
ÇeĢitli tip kesitler için SH ve T‟nin tarifi tabloda verilmiĢtir.
Kesit ġekli YazılıĢı Kesit ġekli YazılıĢı

SH=R T= t3, t2 SH=P T=t3,tw
tw 3 2
3 2 t3
t3
t2
t2t SH=I T=t3,t2t,tft,tw,t2b,tfb tf SH=C T= t3,t2,tf,tw

tft tw 3 2
t3
3 2 t3
tf
tw tfb t2
t2b
t2 SH=T T=t3,t2,tf,tw tw SH=L T= t3,t2,tf,tw
tf
3 2 t3 3 2
t3
tf
tw t2
tf SH=B T= t3,t2,tf,tw
tw 2
3 tw t3
tf
t2
1 ekseni çubuk boyunca uzanmaktadır
Çubuklarda uç kuvvetleri ve bakıĢ yönü ile ilgili pozitif değerler aĢağıda verilmiĢtir.
Pozitif Eksenel kuvvet ve burulma momenti
145
1-2 düzleminde Pozitif moment ve kesme
kuvveti
1-3 Düzleminde pozitif moment ve pozitif kesme kuvveti
Kesit özelikleri tanımlandıktan sonra, tipik açıklık yükleri NL kadar alt alta tanımlanır.
i WL=q1, q2, q3 T=T1, T2, T3 PLD=(d,P2-2, P3-3), (.....)
Yayılı yükler sistem koordinatlarında girilecekse, WL=q1, q2, q3 yerine WG=qx, qy,qz
Ģeklinde yazılmalıdır.
Kesit ve ara yük çeĢitleri tanımlandıktan sonra, her elemanın hangi tipik en kesite sahip
olduğu, sistemin hangi düğümleri arasında hangi bakıĢ yönünde yer aldığı ve varsa üzerine
hangi tür ara yükün etkidiği tarif edilmelidir.
e,i,j M=tip1,tip2,v LP=j1,j2 NSL=tip1,tip2,.....tipnld G=n,noartım,iartım,jartım
Burada e eleman numarası, i; elemanın ilk ucu, j; elemanın son ucundaki düğüm numaraları
olmaktadır. M ile elemanın hangi malzeme grubunda yer aldığı, NSL ile de elemanın üzerinde
hangi tür tipik yükün bulunduğu tarif edilmektedir. G ile benzer elemanlar türetilmektedir.
LP:j1 ve j2 düğümleri arasında bir vektör tarif etmektedir. Bu vektör 1 ekseni ve 3

eksenlerinin pozitif yönleri ile tarifli çeyrek dilimin içinde herhangi bir yönü belirlemelidir.
Eğer 3 ekseni global eksenlerden biri ile çakıĢık ise, yardımcı vektör tarif etme yerine
aĢağıdaki seçeneklerden birisi kullanılır.
3 EKSENĠ J1,J2 3 EKSENĠ J1,J2

Z‟ye paralel ise 1,0 -Z‟ye paralel ise -1,0
Y‟ye paralel ise 2,0 -Y‟ye paralel ise -2,0
X‟e paralel ise 3,0 -X‟e paralel ise -3,0
146
LOADS
Düğümlere etkiyen direkt yükler bu baĢlık altında verilir.

d1,d2,artım L=yükleme no F=Px,Py,Pz,Mx,My,Mz
Ģeklinde direkt düğüm yükleri tanımlanır
DISPLACEMENTS
Sistemin bazı serbestlik derecesi doğrultusundaki deplasmanları biliniyorsa, bu deplasmanlar

nedeni ile oluĢacak kesit tesirlerinin de hesabı mümkündür. Bir nevi, bu bilinen deplasmanlar
da taĢıyıcı sisteme dıĢ yük olarak etki etmektedir. Bu duruma mesnet çökmeleri Ģeklinde
rastlamak mümkündür.
Düğümlerde bilinen deplasmanlar aĢağıdaki Ģekilde tarif edilebilmektedir
D D=X, Y, Z, X, Y, Z

veya
D1,D2,ARTIM D=X, Y, Z, X, Y, Z
Burada, X, Y, Z, X, Y, Z , altı serbestlik derecesi doğrultusunda bilinen deplasmanların
nümerik değerleri olmaktadır.
COMBO
Birden fazla yüklemelerin katsayılar ile çarpılarak topanması iĢlemi bu baĢlık altında yapılır.
i C= s1, s2, ... snld
Ģeklinde her kombinasyon için bir satır yazılabilir. Burada si, i. yüklemenin süperpozisyon
çarpanı olmaktadır.
Bu kısımda, yapı statiği II dersi kapsamında anlatılan proplemlerin SAP90 ile çözümünde
bazı bilgiler kısaca ele alınmıĢtır. ġüphesiz ilgili programın kullanım klavuzunda ve/veya
çeĢitli kiĢilerce düzenlenen kurslarda anlatılan kurs notlarında daha detaylı bilgiler yer
almaktadır. Okuyucuların bu kaynaklardan da yararlanmaları tavsiye edilmektedir. Ancak
bazı problemler için hazırlanan data dosyaları ve çözümlerinden elde edilen Ģekiller aĢağıda
verilmektedir. Bu DATA dosyaları da yukarıda verilen kısa bilgilerin ıĢığı altında incelenirse,
konu daha iyi anlaĢılacaktır.
10.2 BAZI PROPLEMLER İÇİN SAP90 DATA DOSYALARI
YAPI STATIGI II SINAV95

SYSTEM
L=1
RESTRAINTS
1,3,2, R=1,1,1,1,1,1
2 R=0,0,1,1,1,0
JOINTS
1 X=0 Y=0
147
2 X=0 Y=5
3 X=6 Y=5
:
FRAME
NM=2 NSL=1
1 A=500 I=1200 E=1
2 A=500 I=1800 E=1
1 WL=0,-5
1,1,2 M=1 LP=1
2,2,3 M=2 LP=1 NL=1
:
LOADS
2 F=10,-2,0,0,0,-10 L=1
SORU1 A:CERCEVE
SYSTEM
L=1
RESTRAINTS
1,3,2 R=1,1,1,1,1,1
:
JOINTS
1 X=0 Y=0
2 X=0 Y=4
3 X=10 Y=4
:
FRAME
NM=2 NSL=1
1 A=1 E=1 I=1
2 A=1 E=1 I=2
1 WL=0,-2
1,1,2 NM=1 LP=1,0
2,2,3 NM=2 LP=1,0 NL=1
:
LOADS
2 F=10,0
Y
Y X
2 2 3
SINAV961
SINAV961 UNDEFORMED
SHAPE
FRAME
LOADS
LOAD 1
1
OPTIONS
MINIMA JOINT IDS
w -.2000E+01 ALL JOINTS
1
P .0000E+00
ELEMENT IDS
MAXIMA
WIRE FRAME
w -.2000E+01
P .0000E+00
SAP90 SAP90
Yükleme Eleman ve Düğüm numaraları:
148
Y
Y
X
X
SINAV95
SINAV95
FRAME
OUTPUT M33 DEFORMED
SHAPE
LOAD 1
LOAD 1
ENVELOPES
MINIMA
MIN < 2>
X .0000E+00
-.4213E+02
Y -.6874E-01
AT 6.00
Z .0000E+00
MAX < 2>
MAXIMA
.2032E+02 X .6609E-01
AT 1.50 Y .0000E+00
Z .0000E+00
SAP90 SAP90
Moment Diyagramı Deforme olmuĢ Ģekli
YAPI SATTIGI II
SYSTEM
L=1
RESTRAINTS
1,3,1 R=1,1,1,1,1,1
4,9,1 R=0,0,1,1,1,0
JOINTS
1 X=0 Y=0
3 X=8 Y=0 G=1,3,1
7 X=0 Y=6 G=1,7,3
8 X=4 Y=6 G=2,8,3
9 X=8 Y=6 G=3,9,3
:
FRAME
NM=2 NSL=2
1 A=2 I=1 E=1
2 A=1 I=2 E=1
1 WG=0,-2
2 WG=0,-1
1,1,4 M=1 G=1,3,3,3
2,2,5 M=1 G=1,3,3,3
3,3,6 M=1 G=1,3,3,3
7,4,5 M=2 NL=1 G=1,1,1,1
9,7,8 M=2 NL=2 G=1,1,1,1
:
: LOADS
: 4,7,3 F=5
149
Bilgisayar ile çözümü yapılan bazı taşıyıcı sistemlerin modelleri verilmiştir. Çözümde
SAP 90 veya SAP2000 kullanılmıştır.
Z
Y X
sun
UNDEFORMED
SHAPE
OPTIONS
WIRE FRAME
SAP90
17 Z
18 37 36 16
20 39
19 38
16
35 15
34 14
Y X
21 40 18 17 26 15 14 33 13
41 19 27 25 24 13 32
20 28 12
21 22 31 30 29 23 22 11 12
11 10 10 9 9 8 8 7 7 6 6 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1
2314656
226
2455 2
225
2 444 2314 306

224
243 22 133 305

223
242 212 304

3
23
222
303 290545
41 211
185
2
2231 302 044 17

23
221
184
40 210 3010 3 2973 294

2230 97032 1
220
2 2
183
9 09 2 2 0 1 293
3 2 9 1
219
182
22289 9 292
201 171 UNDEFORMED
2
0
22302878 2
19
181
298 291 156434

218
0
144
0
1
0
2190 17 290 633 13
19
180
377 2 297
217
143
22026 99 169 2898 2 1532 282 SHAPE

1189 53621 1
179
1 1
142
216
296 8 6 8 2 1 6 1 281
9 1 87 1
178
141
295 11878 160 130 280

1
6
11968767 1
15
140
286 279 112233

177
9
103
9
0
5
1149 12 278 11222 91
15
139
966 1 285
176
102
1685
1 58 128
1148 2776 11211 91 1 270
138
101
175
284 7 2 7 2 1 2 0 1 0 269
57 1 75 9
137
100
114 119 89 268

283 26
0
11524656 1
11
274 267
136
8 8212
99
9
1 88
1108 811 57
62
266
10
555 1 273
135
98
1244 17 87 2654 800 57 0 258

61
1 1107
134
97
272 257
60
6
16 8
110 6 263 7 9 47 9
256
96
78 48
59
271 5 8 5 OPTIONS
69
1
1140 5 26 25 1
58
2 7 47 5 4
1310
95
767
21
254
68
144 8 261 400

57
830 6 46 2532
94
20
1 766 39 93
38 829
56
260 ELEMENT IDS

19
5 45
93
7 251
65
55
37 7
18
259 4
76434 4
28
250
17
6 6 WIRE FRAME
54
326
27
3 4 249
16
4723 5 5
53
6 325
248
15
52
4 4
324
14
247
3233 3
13
32 22 2
12
1
11
SAP90
150
Z
Y X
osma
UNDEFORMED
SHAPE
OPTIONS
WIRE FRAME
SAP90
GeniĢ açıklıklı bir sanayi veya sanat yapısı modeli
Üç boyutlu bir çelik bina çerçevesi modeli
151
Uzay Kafes sistemin SAP2000‟de çözümü
10.3 SAP2000 İLE YAPI ANALİZİ
Bugün itibarı ile, SAP serisinin en geliĢmiĢ versiyonu SAP2000‟dir. Eğitim versiyonunda
sınırlı büyüklükteki taĢıyıcı sistemin analizi yapılmaktadır. Pamukkale Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi ĠnĢaat Mühendisliği Bölümü Yapı Ana Bilim Dalında, SAP2000
lisanslı olarak kullanılmaktadır. Sonlu elemanlar yöntemi ile her tür yapının, her tür yükleme
altında analiz ve boyutlamasını yapan program Windows altında çalıĢmaktadır. Veri giriĢi ve
sonuçların izlenmesi grafik ekrandan kolayca yapılabilmektedir. Programın kullanımı ile ilgili
bilgiler kullanım klavuzlarında geniĢ bir Ģekilde yer almaktadır. SAP 90 ile çözüm yapmayı
bilenler için bir hatırlatma yapılmak istenmiĢtir.
Yapı analizinde bilgisayar kullanımı zorunlu hale gelmiĢtir. Yapı statiği II dersi kapsamında
da temel davranıĢ ve kavramlar verildikten sonra, öğrencinin bir program yardımı ile her tür
yapı sistemini analiz edecek bilgiye ulaĢması hedeflenmeketedir. Bunun için uygulamaların
ve öğrencilerin ders dıĢındaki çalıĢmaların büyük faydası olacaktır.
152
a
SAP2000 de taĢıyıcı sistemler kolayca tanımlanabilmektedir.
153
154

Yapı Statiği II (PDFDrive)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Yapı Statiği II (PDFDrive)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yapı Statiği II (PDFDrive)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YAPI STATİ Ğİ

(İlk Baskı 1999-Gözden Geçirilmekte olan Taslak Kitap)

Birinci bölümde, çubuk taĢıyıcı sistemler ve hiperstatiklik dereceleri, ikinci bölümde,

Yapıların taĢıyıcı sistemlerinin analizinde deplasman yöntemine dayalı yazılımlar

Faydalı olması ümidi ile

Hasan KAPLAN, 2013

a) Sürekli kiriş b) Düzlem kafes kiriş

ġekil 1.1 Çubuklardan oluĢan taĢıyıcı sistemler

Bilgi ve iletiĢim çağının en vazgeçilmez aracı bilgisayarlar olmaktadır. Her alanda

Bir köprü (kiriş)

Bir sanayii yapısında düzlem kafes sistem kullanılması

Hasar görmüĢ bir taĢıyıcı sistem

ġekil 1.2 Çubuklarla teĢkil edilen çeĢitli yapılar

1.1.1 Yapılan Kabuller

Gerçekte, betonarmeden teĢkil edilen taĢıyıcı sistemlerde malzemenin yük-deplasman iliĢkisi

1.1.2 Statikçe Hiperstatiklik

Bir taĢıyıcı sistemin analizi, “yüklerden dolayı oluĢan; mesnet reaksiyonlarının,

Dıştan hiperstatik sistemler; Bir sistemin mesnet reaksiyonlarının sayısı denge

ġekil 1.3 Hiperstatik düzlem sistemler

ġekil 1.5 Ġçten hiperstatik taĢıyıcı sistemler

ġekil 1.6 DıĢtan ve içten Hiperstatik taĢıyıcı sistemler

ġekil 1.8 Izgara sistem

1.1.3 Hiperstatiklik Derecesi (HSD)’nin Belirlenmesi İçin Formüller

Yukarıdaki paragrafta çeĢitli sistemlerin hiperstatiklik dereceleri, denge denklemleri ve

1.1.3.1 Düzlem Kafes Sistem

Fx=0, Fy=0 (1.3)

ġekil 1.9 Hiperstatik düzlem kafes sistem

1.1.3.2 Uzay Kafes Sistem

Uzay kafes sistemde her düğüm için 3 denge denklemi;

Fx=0, Fy=0, FZ=0, (1.4)

ġekil 1.10 Ġzostatik ve hiperstatik uzay kafes sistemler

1.1.3.3 Düzlem Çerçeve

Ģeklinde hesaplanır. Burada m eleman sayısını, r mesnet reaksiyonları sayısını j ise

Örnek olarak Ģekil 1.11‟de verilen düzlem çerçevelerin hiperstatiklik derecelerini

1.1.3.4 Uzay Çerçeve

ġekil 1.12 Bir yapının taĢıyıcı sisteminin üç boyutlu olarak modellenmesi

ġekil 1.13 Hiperstatik uzay çerçeve sistemler

1.1.3.5 Izgara sistem

Düğümlerde denge: Düğümde birleĢen çubukların uç kuvvetleri (düğüme aktardıkları

Dönme ve ötelenmelerin hepsine birden deplasman denilecek ve sistem deplasmanları Di ile

Düğüm serbestlik derecesi: Düğümlerde birbirinden bağımsız deplasmanların sayısına

Sistem serbestlik derecesi: Sistemin düğümlerindeki bağımsız deplasmanların toplam

2.2 Çubuklar ve Serbestlik Dereceleri

TaĢıyıcı Sistem Çubuk Serbestlik Derecesi ve uç

Uzay kafes: Uzay kafes çubuğu, yerel y

uzayda herhangi bir konumda A,E,L

olabileceğinden, her düğümdeki bir Yerel koordinatlarında

serbestlik derecesini xyz eksen ’

düğümde 3 Serbestlik derecesi vardır. d1 A,E,L y’ SD=6

Tablo 2.2 Çubuklar ve uç kuvvetleri

Uzay Çerçeve Çubuğu: Uzay çerçeve

Düzlem Çerçeve Çubuğu: Düzlem

Düzlem Izgara Çubuğu: Çubuklar

2.3 Sistem Serbestlik Derecesi

Sistem Serbestlik derecesi: TaĢıyıcı sistemin düğümlerindeki bağımsız deplasmanlarının

TaĢıyıcı sistemin mesnetlerinde bazı deplasmanları önlenmiĢtir. Bu sistemin mesnet Ģartlarına

2.3.1 Düzlem Kafes Sistemin Serbestlik Derecesi

Sistemin serbestlik derecesi; SD=10*2 -4=16 dır.