Si Tandang Bacio Macunat
ni Miguel Lucio y Bustamante
- Nakasulat ang libro sa wikang espanyol sapagkat
prayle ang may akda nito.
Mga Tauhan:
Tagapagsalaysay:
- Miguel Lucio y Bustamante
Gervasio Macunat “Tandang Basio”
- Matalino, masiyahin, at mabait.
- Anak ng mahirap, ngunit aniya, may takot sa Diyos.
- Nag-iisang anak
Gregorio “Yoyo”
- Ama ni Tandang Basio
- Istrikto sa pagpapaaral sa magkakapatid
- Iniibig sa kanilang bayan
Andres Baticot “Kabesang Dales”
- Galing sa mayamang pamilya.
- Ama ni Proper
Maria Dimaniuala “Kabesang Angi”
- Ina ni Proper
Prospero “Proper”
- Hindi gaano katalinuhan at may pagka-tuso.
Felicitas “Pili”
- Matalino, matalas ang bait at pag-iisip.
Unang Bahagi
- Ang tagapagsalaysay ay naglalakbay sa Pilipinas at
siya ay napadaan sa Tanay sa Distrito ng Morong.
Doon niya nakilala si Gervasio Macunat “Tandang
Basio”.
- Ang tagapagsalaysay ay pumaparoon sa bahay ni
Tandang Basio at nagk-kuwentuhan sila doon.
- Isang araw ay biglang nabanggit ng tagapagsalaysay
kay Tandang Basio na kung sakali ma’y nakapag-aral
siya sa Maynila at nakahanap ng magandang trabaho
ay hindi na siya maghihirap pa kumayod sa
pagsasaka sa tulong ng kaniyang mga kalabaw at may
maisusustento pa sa kanyang pamilya.
- At kung sakali rin na nakapag-aral si Tandang Basio
ng wikang Kastila ay di hamak mas maganda ang
buhay niya ngayon (Directorcillo).
- Itinanong ng tagapagsalaysay ang kuwento ng buhay
ni Tandang Basio at doon nagsimula ang istorya.
Ikalawang Bahagi
- Lumaki sa striktong pamilya si Tandang Basio dahil
sa kaniyang ama.
- Sila’y kumakain “nang walang ulam”, o mayroon
mang ulam, konting bayabas, dulong, saging, o hipon
lamang.
- Ang mga magulang niya ang nagtuturo sa kaniya ng
mga aral/leksiyon sa eskwelahan at patungkol sa
relihiyong kristiyano.
- Hindi siya pinayagan ng kaniyang ama na mag-aral
sa Maynila dulot ng panganib doon at aniya na
maghanap na lang siya ng mapapangasawa at ihiling
iyon sa Diyos.
- Masipag ang pamilya sa pagsasaka ngunit kulang pa
rin at kulang ang kanilang nakakain sa
pang-araw-araw
- Umibig siya sa kaniyang kapitbahay na kasing edaran
niya na ang pangalan ay “Cecilia” na anak ni
Alguacil Juancho Catouiran.
- Sila ay ikinasal at nagkaroon ng pitong anak lahat sila
ay marunong magdasal, bumasa, sumulat, kumwenta,
mag-araro, magtanim, manahi, at mangusina ngunit
bawal silang magsalita ng wikang kastila sapagkat
pinagbabawal ito ni Tandang Basio.
- Ang paniniwala (stereotype) nila ay ang mga indio na
nag-aaral ng wikang Kastila at humihiwalay sa
kalabaw ay napahihiwalay sa kaniyang sarili at
nagiging mapagmataas na tao.
Ikatlong Bahagi
- Pumunta ang tagapagsalaysay sa bahay ni Tandang
Basio upang basahin ang sulat na nais ipabasa sa
kaniya ni Tandang Basio.

Ikaapat na Bahagi (Buhay ng isang mag-anak na nakatira
sa tanay)
- Mayroong isang mag-anak na mayaman at mabait.
Sila’y apat: ang nanay at tatay, at ang dalawang anak.
- Nais paluwasin ni Kabesang Dales si Proper sa
Maynila upang mag-aral ngunit ayaw ni Pili sapagkat
bali-balita sa kanila na ang mga lumuluwas ng
Maynila, pag-uwi ay sumasama ang ugali at tumataas
ang tingin sa sarili.
- Ayon kay Pili, upang ika’y makarating ng langit ay
hindi naman kinakailangang mag-aral ng isang
partikular na wika o maging bihasa sa kahit anong
bagay.
- Ayon kay Padre Cura “Ang karunungan ay hindi
nakabibigat kundi nakagagaan ng mga pasan natin
dito sa mundo.”
- Humingi ng tulong sa pagdedesisyon si Kabesang
Dales sa Padre Cura kung paluluwasin pa si Proper sa
Maynila. Ayon sa Padre Cura, huwag nang paluwasin
si Proper sapagkat maaaring mabago ang kaniyang
pag-uugali sapagkat siya’y hindi katalinuhan at may
pagka-pilyo. Ayon naman kay Kabesang Dales, bakit
daw ipinagkakait sa kanilang mga indio ang pag-aaral
sa Maynila na makapagbibigay impormasyon sa
kanila gaya ng mga impormasyong nalalaman ni
Padre Cura.
- Luluwas na si Proper sa Maynila.
Unang Sulat ni Prospero
- Ani ni Proper na kakaiba ang pamumuhay sa Maynila
kumpara sa probinsya. Ayon sa kaniya ay ang mga
nasa Maynila ay may mas nakaaangat na
pamumuhay.
- Siya ay nasa mabuting kalagayan.
- Naiyak si Felicitas sa sulat ni Proper sapagkat para sa
kaniya ay tumataas na ang tingin ni Prospero sa
kaniyang sarili at nalilihis na sa tuwid na daan.
- Pumunta si Felicitas kay Padre Cura upang humingi
ng payo sapagkat hindi siya natuwa sa sulat ni Proper.
- Ani ni Padre Cura na ipagdasal si Proper na huwag
lumihis ng landas sapagkat ang kalagayan niya
ngayon doon sa Maynila ay tila isang kalagayan ng
batang nangungulila at malaya; walang ama at ina.
- Payo ni Padre Cura na ang isulat ni Pili sa sulat niya
kay Proper ay huwag limutin ang mga pangaral sa
kaniya ng kaniyang mga magulang, huwag mawili sa
mga mabubulaklak na salita ng kaniyang mga
kinakasama, at huwag magpadala masiyado sa
kagandahan ng mundo.
Sulat ni Felicitas
- Winika niya kay Proper na huwag siyang makalimot
at aniya rin na si Proper ay unti-unti nang nagbabago
na hindi naman dapat. Aniya na huwag masiyadong
magpabihag sa mabubulaklak na salita ng mga tao
roon.
Ikalawang Sulat ni Prospero
- Aniya na siya ay nasa tamang pangangatwiran ay si
Pili ay wala.
- Pumunta ulit si Felicitas kay Padre Cura at aniya na
ipanalangin si Proper na siya ay iligtas sa dilang
masasama at Diyos na ang bahala.
Sulat ni Kabesang Angi
- Tinanong niya kay Proper kung ano ang tunay niyang
kalagayan at sinabing huwag banggitin ang pangalan
ni Pili sa sulat.
Ikatlong Sulat ni Prospero
- Aniya na siya ay nasa mabuting kalagayan at aniya sa
kaniyang ina na huwag siyang mag-alala.
Pagbabakasyon ni Prospero
- Napansin ng kaniyang ina na siya ay malinis nang
manamit; nagsusuklay na at nagsisipilyo araw-araw,
ngunit, tuwing gabi ay hindi na siya sumasabay sa
hapag-kainan at hindi manlang tumutulong sa
kaniyang ama sa mga gawaing pambahay.
Pagluwas Muli ni Prospero sa Maynila
- Pagdating niya sa Maynila ay pagligaw na lang at
pag-aalis ang kinaabalahan niya.
- Siya ay nagkaroon ng mga utang at ipinadalhan siya - Nangumpisal naman si Felicitas bago mamatay
ng nota ng reprobado or note of reprobation. sapagkat aniya masama ang kaniyang loob sa
- Dahil sa awa ng kaniyang ina ay ipinadadalhan niya kaniyang kapatid at kinaaawaan niya ito.
si Prospero mula sa perang binibigay sa kaniya ni - Naging mag-isa ng mga saglit na araw si Kabesang
Andres at Pili. Angi at kalaunan ay namatay rin.
- Dumating ang araw na dinakip siya ng Justicia at
ibinilango. Katapusan
- Matagal bago dumating si Prospero at hinantay siya - Dahil sa pagpupumilit ng dalawang mag-asawang sa
ng kaniyang mga magulang at kapatid ngunit sila’y Maynila mag-aral si Proper ay nasira ang kanilang
nabagabag nang hindi pa siya dumarating. pamumuhay.
- Napagdesisyunan na nilang pumunta ng Maynila.
- Ani nila na babayaran nila ang mga utang ni Proper at Ikalimang Bahagi
piniyansa nila siya. - Natapos na ang pagk-kuwento ni Tandang Bacio sa
- Kung hindi sila makakapagbayad ay gagapusin ang tagapagsalaysay ngunit sabi niya na babalik pa siya
dalawang mag-asawa at si Proper, ipapaluwas siya sa kinabukasan.
Maynila kasama ng isa officiales.
- Pagkaipon ni Kabesang Dales ng salapi ay iniluwas Ika-anim na Bahagi
niya ito sa Maynila at binayaran niya lahat. - Ayon sa tagapagsalaysay, hindi raw lahat ng
- Magmula noon, nasira ang kapayapaan sa nag-aaral sa Maynila ay napasasama ang kalagayan
sangbahayan nina Kabesang Angi at Kabesang Dales. kundi iilan lamang ang mga estudyanteng
Sila na lamang ay namili mamuhay nang simple: si nagkakaganoon.
Kabesang Dales na kasama ni Prospero ay gumagawa - Ngunit para raw kay Tandang Bacio ay hindi niya pa
sa bukid, si Kabesang Angi ay nagbibigas o lumalala rin papayagan ang kaniyang mga anak na mag-aral sa
ng banig, at si Felicitas ay nagluluto ng pagkain at Maynila.
itinitinda sa plaza. Ang lahat ng kailangan nila ay - Hindi alam ng tagapagsalaysay ang kaniyang
mayroon na sila. sasabihin kaya binale niya na lang ito sa pagwika na
- Minsa’y ginapos si Proper ni Kabesang Andres at siya ay luluwas na sa Maynila.
tumigil lang nang sila’y patigilin nina Felicitas at
Kabesang Angi
- Namatay si Kabesang Andres dahil sa isang hindi
malaman na sakit.
- Sa tulong ng kaniyang ina, ipinangako ni Proper na
siya’y magtitino na.
- Nangako rin si Proper na siya na ang mangangasiwa
sa lahat (Bahay, gastusin)
- Wala pang isang buwan ay namatay na ang isang
kalabaw ni Proper, hindi na natamnan ang mga
palayan; ibinayad niya sa pinagkakautangan niya.
- Dinakip uli si Proper.
- Upang mabayaran muli ang mga utang nila’y binenta
ni Kabesang Angi ang lahat ng kanilang ari-arian.
- Ipinadala sa Balabac si Proper at doon siya namatay.