Professional Documents
Culture Documents
Chuong1.1 Matran
Chuong1.1 Matran
Chuong1.1 Matran
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 1 / 66
Nội dung môn học gồm các chương sau
1) Ma Trận-Định Thức-Hệ Phương Trình
2) Không Gian Véc Tơ
3) Không Gian Euclide
4) Ánh Xạ Tuyến Tính
5) Trị Riêng - Véc Tơ Riêng
6) Dạng Toàn Phương.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 2 / 66
Tài liệu Tham khảo
1 Giáo trình: Đại số tuyến tính - Đặng Văn Vinh
2 Đỗ Công Khanh. Đại số tuyến tính. NXB Đại học quốc gia.
3 Elementary Linear Algebra with Applications - Howard Anton.
4 Matrix analysis and applied linear algebra- Carl D Meyer
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 3 / 66
Ma trận-Định thức- Hệ phương trình
Ma trận
Bộ môn toán Ứng dụng, Khoa Khoa học Ứng dụng, Trường Đại học Bách khoa TP. Hồ Chí Minh, 268 Lý Thường Kiệt,
Quận 10, TP. Hồ Chí Minh.
E-mail: nguyenhuuhiep@hcmut.edu.vn
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 4 / 66
Nội Dung
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 5 / 66
Bài toán dẫn nhập
Công ty X có 3 cơ sở I , II , III và bán loại 4 sản phẩm A, B, C , D cho các cửa hàng.
Số liệu được viết dưới dạng bảng
2 3 4 0
1 3 1 2
2 3 4 2
−→ ma trận.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 6 / 66
Bài toán dẫn nhập
−→ ma trận.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 7 / 66
Các khái niệm về ma trận.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 8 / 66
Các khái niệm về ma trận.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 9 / 66
Các khái niệm về ma trận.
Ví dụ 1
! " #
3 4 1 1+i 2
A= ,B =
2 0 5 3 − i 4i
2×3
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 10 / 66
Các khái niệm về ma trận.
Ma trận không
có tất cả các phần tử bằng 0
Ma trận không cỡ 2 × 3 !
0 0 0
02×3 = .
0 0 0
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 11 / 66
Các khái niệm về ma trận.
Phần tử cơ sở
Phần tử cơ sở của một hàng là phần tử khác 0 đầu tiên của hàng đó.
0 1 3 −1
0 0 2 0
0 0 0 0
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 12 / 66
Các khái niệm về ma trận.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 14 / 66
Các khái niệm về ma trận.
Ma trận chuyển vị
Chuyển vị của A = (aij )m×n là ma trận
! 1 2
1 2 3
A= =⇒ AT = 2 0
2 0 3
3 3
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 15 / 66
Các khái niệm về ma trận.
Ma trận vuông
Ma trận vuông là ma trận có số hàng bằng số cột: Mn (K ). n gọi là cấp của A.
Đường chéo chính của mt vuông A đi qua các phần tử
Vết ma trận
trace(A) = tr (A) = a11 + a22 + · · · + ann .
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 16 / 66
Các khái niệm về ma trận.
Ma trận
1 2 3 4
2 1 −2 0
A=
0 2 −3 2
−1 1 2 0
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 17 / 66
Các khái niệm về ma trận.
aij = 0, ∀i ̸= j
Ma trận đơn vị là ma trận chéo có các phần tử trên đường chéo bằng 1.
Thường được ký hiệu là In hoặc En .
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 18 / 66
Các khái niệm về ma trận.
1 2 3
A = 0 2 0 là ma trận tam giác trên.
0 0 −2
1 0 0
B = −3 0 0 là ma trận tam giác dưới.
3 2 −2
1 0 0
D = 0 0 0 là ma trận chéo
0 0 3
1 0 0 !
1 0
I3 = 0 1 0 là ma trận đơn vị cấp 3. Ma trận đơn vị cấp 2: I2 = .
0 1
0 0 1
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 19 / 66
Các khái niệm về ma trận.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 20 / 66
Biến đổi sơ cấp và hạng ma trận.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 21 / 66
Biến đổi sơ cấp và hạng ma trận.
hi → αhi ; α ̸= 0
hi → hi + βhj , ∀β
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 23 / 66
Biến đổi sơ cấp và hạng ma trận.
Mệnh đề
Mọi ma trận đều có thể đưa về dạng bậc thang bằng các phép biến đổi sơ cấp (theo
hàng hoặc cột).
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 24 / 66
Biến đổi sơ cấp và hạng ma trận.
Ví dụ 2
Tìm hạng của ma trận sau
1 1 −1 2 1 1 1 −1 2 1
h2 → h2 − 2h1
2 3 −1 4 5 h3 → h3 − 3h1 0 1 1 0 3
−−−−−−−−→
3 2 −3 7 4 h4 →h4 +h1 0 −1 0 1 1
−1 1 2 −3 1 0 2 1 −1 2
1 1 −1 2 1 1 1 −1 2 1
h3 →h3 +h2 0 1 1 0 3 h4 →h4 +h3 0 1 1 0 3
−−−−−−→ −−−−−−→
h4 →h4 −2h2 0 0 1 1 4 0 0 1 1 4
0 0 −1 −1 −4 0 0 0 0 0
=⇒ r (A) = 3.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 25 / 66
Biến đổi sơ cấp và hạng ma trận.
0 1 2 3 −1 1 3 0 −1 1 3 0
h1 ←→h3 h2 +2h1
B = 2 −1 −4 3 −− −−→ 2 −1 −4 3 −− −−→ 0 1 2 3
−1 1 3 0 0 1 2 3 0 1 2 3
−1 1 3 0
h3 −h2
−−−→ 0 1 2 3
0 0 0 0
=⇒ r (B) = 2.
−1 1 2 1
C = 2 1 4 −1
−4 1 0 m
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 26 / 66
Biến đổi sơ cấp và hạng ma trận.
Ví dụ 2
1 2 1 −1
2 2 3 2
D=
−1 3 −1 4
3 1 0 m
m 1 1
E = 1 m 1
1 1 m
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 27 / 66
Biến đổi sơ cấp và hạng ma trận.
Tính chất.
Cho A ∈ Mm×n
i) r (A) = r (AT )
ii) r (A) ≤ min{m, n}
Chú ý
Có nhiều ma trận bậc thang của ma trận A.
Số hàng khác 0 của các ma trận bậc thang này đều bằng nhau.
Có thể dùng bđsc theo cả hàng và cột để được mt bậc thang. Nhưng nếu biến đổi
theo cột thì ta không được ma trận tương đương.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 28 / 66
Biến đổi sơ cấp và hạng ma trận.
Ví dụ
Khẳng định nào sau đây đúng?
i) Chỉ có ma trận 0 có hạng bằng 0?
ii) Ma trận tam giác có hạng bằng cấp?
iii) Ma trận chéo có hạng bằng cấp?
iv) Ma trận đơn vị có hạng bằng cấp?
!
1 2 3
v) Hạng bằng 1 thì các hàng và các cột tỷ lệ ? như là A =
2 4 6
i,iv, v đúng
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 29 / 66
Các phép toán ma trận.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 30 / 66
Các phép toán ma trận.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 31 / 66
Các phép toán ma trận.
Ví dụ 3
Thực hiện phép toán
! ! !
1 2 −1 3 −2 1 4 0 0
a. + = .
2 −1 0 1 0 3 3 −1 3
! !
1 2 −1 2 4 −2
b. 2. = .
2 −1 0 4 −2 0
! ! !
1 2 −1 3 −2 1 −7 10 −5
c. 2 −3 =
2 −1 0 1 0 3 1 −2 −9
! −1 0
1 2 3
3 − 4 2 1 không thực hiện được vì không cùng kích cỡ.
d.
3 2 −1
−3 6
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 32 / 66
Các phép toán ma trận.
Tính chất
i. A + B = B + A.
ii. (A + B) + C = A + (B + C ).
iii. A + 0 = A.
iv. α(A + B) = αA + αB.
v. α(βA) = (αβ)A.
vi. (α + β)A = αA + βA.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 33 / 66
Các phép toán ma trận.
Nhân 2 ma trận
Cho A = (aij )m×p , B = (bij )p×n .
Tích A.B = C = (cij )m×n
... b1j ...
................ . . . . .
. . . b2j . . .
ai1 ai2 . . . aip . = . . . cij . . .
. . . . .
................ . . . . .
... bpj ...
Ví dụ 4
! 1 −2 2
2 −1 4
Cho A = ; B = 3 0 1 .
4 1 0
2 4 3
Tính chất
giả thiết kích cỡ các ma trận sau tương thích. Ta có tính chất
i. A(BC ) = (AB)C .
ii. A(B + C ) = AB + AC .
iii. (B + C )A = BA + CA.
iv. Im A = AIn = A.
v. α(AB) = (αA)B = A(αB).
vi. (AB)T = B T .AT
vii. trace(AB) = tr (BA)
viii. r (AB) ≤ r (A), r (AB) ≤ r (B)
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 36 / 66
Các phép toán ma trận.
Đa thức
Cho ma trận vuông A ∈ Mn và đa thức f (x) = a0 + a1 x + a2 x 2 + · · · + am x m . Định
nghĩa đa thức
f (A) = a0 In + a1 A + a2 A2 + · · · + am Am .
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 37 / 66
Các phép toán ma trận.
Ví dụ 5
!
2 −1
Cho A =
3 4
Ví dụ 6.
! −1 0 !
1 2 3 −1 2
Cho ma trận A = , B = 2 1 , C = . Tính
2 1 −1 3 4
3 2
a/ A + 2B; 3A − 2B T b/ AB, BA, ABC , BAC
c/ A.AT , AT .A d/ C 8 , f (C ) với f (x) = x 2 − 3x − 10. Tìm C 2022 .
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 39 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 40 / 66
Ma trận nghịch đảo.
AB = BA = I .
Ví dụ 7
! !
1 2 −3 2
Cho A = và B =
2 3 2 −1
! ! !
1 2 −3 2 1 0
Ta có AB = =
2 3 2 −1 0 1
! ! !
−3 2 1 2
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp)
1 0 Chương 1 2nd January 2023 41 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 42 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Ma trận sơ cấp
Một pbđ sơ cấp
I −−−−−−−−→ P
P gọi là mt sơ cấp của pbđ sơ cấp đó.
1 0 0 1 0 0
h3 →3h3
I = 0 1 0 −− −−→ 0 1 0 = P1 .
0 0 1 0 0 3
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 43 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 44 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 45 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 46 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Kiểm tra ! ! !
1 2 1 0 3 2
AP3 = = .
3 4 1 1 7 4
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 47 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 48 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 49 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Ví dụ 8
!
1 2
Tìm ma trận nghịch đảo của A = .
2 5
" # " #
1 2 1 0 h2 −2h1 1 2 1 0
−−−−→
2 5 0 1 0 1 −2 1
" #
h −2h
1 2 1 0 5 −2
−− −−→
0 1 −2 1
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 50 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Ví dụ 9
1 1 1
Tìm ma trận nghịch đảo B = 1 2 2
1 2 3
1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0
[B|I ] = 1 2 2 0 1 0 → 0 1 1 −1 1 0
1 2 3 0 0 1 0 1 2 −1 0 1
1 0 0 2 −1 0 1 0 0 2 −1 0
h3 −h2 h2 −h3
−− −→ 0 1 1 −1 1 0 −− −→ 0 1 0 −1 2 −1
h1 −h2
0 0 1 0 −1 1 0 0 1 0 −1 1
2 −1 0
−1
Vậy B khả nghịch và B = −1 2 −1 .
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 51 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Ví dụ 10
! 0 2 1
2 1
Tìm ma trận nghịch đảo A = B = −1 1 2
−1 3
3 1 −1
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 52 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Ví dụ 11
! !
1 2 3 1
Cho A = ,B = . Tìm ma trận X thoả a/ AX = 3B T + 2X b/
−1 2 −1 5
XA + 3B = AT + 2X c/ A(2X + B) = 3B T − X d/ AX − XB = 3AT
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 53 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Ví dụ 12
! !
0 1 2 1
Cho A = ,B = . Tìm ma trận X thoả a/ 2AX = B T − 3X b/
3 −1 1 3
2XA − 4B T = 2AT + 3X c/ A(3X + B T ) = B − 2X d/ AX + XB = 2B T
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 54 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Tổng kết
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 55 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Tổng kết
Tổng kết
Nhân 2 ma trận
Điều kiện......................
Cách nhân........................
Luỹ thừa ma trận......
Cho f (x) = 2x 3 + 6x − 7 ⇒ f (A) = ..............
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 57 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Tổng kết
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 58 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Tổng kết
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 59 / 66
Ma trận nghịch đảo.
1 2 1 1 1 2 1 1
C = 5 10 5 6 , D = 3 3 4 0.
3 6 3 4 1 5 0 m
1 1 2 1 m 1 1 1
2 2 m 0 1 m 1 1
E = ,F = .
1 2 0 m − 2 1 1 m 1
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp)
2 3 1 0 Chương 1 1 1 1 m 2nd January 2023 60 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 61 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Bài tập 3:
!
−1 2
Cho A = và f (x) = x 2 − 3x − 10.
3 4
a/ Tính A2 , A4 , A8 .
b/ Tính f (A)
c/ Tính A2021 .
Bài tập 4.
2 0 1
1 1 2 −1 1 2 3
3 1 −1
Cho A = 2 1 1 3 , B = , C = 3 2 1
−1 0 3
3 1 2 −2 1 1 1
−2 1 0
a/ Thực hiện các phép toán sau (nếu được): AB, BA, ABC , ACB, A2 , A.AT .
T T
b/ Tìm
Nguyễn Hữu vết của ma Hữu
Hiệp (Th.S.Nguyễn trận
Hiệp)AB, BA, AA , B Chương
B 1 2nd January 2023 62 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 63 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Bài tập 6.
! !
1 2 −1 0
Cho A = ,B = . Tìm ma trận X thoả
3 4 2 1
a/ 2AX = B T − 3X b/ 2XA − 4B T = 2AT + 3X c/ A(3X + B T ) = B − 2X
d/ AX + XB = 2B T s
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 64 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Bài tập 7.
! !
2 −1 2 3
Cho A = ,B = . Tìm ma trận X thoả
1 3 1 −2
a/ 3XA + 4AT = 2B − 2X c/ B(2X − AT ) = 3B T + 3X d/ AX − 2XB = 3AT
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 65 / 66
Ma trận nghịch đảo.
Nguyễn Hữu Hiệp (Th.S.Nguyễn Hữu Hiệp) Chương 1 2nd January 2023 66 / 66