MENYRAT E TË USHQYERIT TË ORGANIZMAVE

Dy janë mënyrat kryesore autotrofe dhe heterotrofe.

Autotrofët janë prodhuesit, janë bimët e gjelbërta(fotoautotrofe) dhe disa baktere qe energjine e
fitojnë me zbërthimin e disa materieve inorganike ky process quhet kemosintezë ndërsa
baketeriet kemosintetike.
Heterotrofët marrin ushqim të gatshëm(shtazët dhe këpurdhat), shumica e baktereve etj.
Ndahen në: parazit dhe saprofit. Parazit- parazitojnë në organizma të gjallë, saprofit zbërthejnë
kufomat.
Bimëngrënës(herbivore), karnivorët(mishngrënës), omnivorë(gjithqkangrënës), miksotrofia – kur
bima autotrofe ushqehet nganjëhere edhe me insekte(pinguiclla lectocersa).
Simbioza – jetë e përbashkët me dobi reciproke(likeni, alga +këpurdha, mikoriza, këpurdha me
rrënjen e bimës së lartë dhe simbioza e baktereve rizobium me bishtajore).

FOTOSINTEZA endoenergjetik,anabolik

6CO2 + 6H20 ------ > C6H12O6 + 6O2

Proces gjatë të cilit materiet inorganike kthehen në ato organike, është process
endoenergjetik(lidh energjinë) e kryn bimët e gjelbërta me klorofil, kryhet vetëm
ditën.Fotosinteza kryhet ne dy faza:
1.faza e drites (fotokimike) qe kryhet ne grana te kloroplastit
2.faza e erresires(biokimike)-cikli I calvinit –qe kryhet ne strome
sistemi I pare fotosintetik-Ps 700/700nm
Sistemi I dyte fotosintetik-Ps 680/680 nm---te dy sistemet jane grumbullues energjie
Gjate fazes se drites transportohen elektrone-transporti ciklik I elektroneve(fosforilimi
ciklik),grumbullohet energjia (ATP)+kryhet fosforilimi aciklik(fotoliza e ujit)-ketu si akceptor I
elektroneve eshte NADPja
Gjate ciklit te Calvinit behet fiksimi I CO2 dhe krijohen karbohidrate te thjeshta.
7 lloje te klorofilideve;a,b.c…por klorofili a eshte kryesori,ndertohet nga 4 unaza piroli +Mg.

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
KEMOSINTEZA

E kryejnë disa bakterie dhe zbërthejnë materiet inorganike duke fituar energji quhen baktere
kemosintetike si psh. Nitrifukeset- shëndrrojn amoniakun në kripra të acidit nitric, hekurore-
zbërthejnë komponimet e hekurit , sulfurike- fitojnë H2S dhe hidrogjenore bëjnë oksidimin e
hidrogjenit në prani të oksigjenit të ajrit.

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
FRYMËMARRJA(RESPIRAcIONI) ekzoenergjetik,katabolik

C6H12O6 + 6O2 --- 6CO2 + 6H2O + E

Është process ku komponimet organike(glukoza) në prani të oksigjenit shëndrrohen në

komponime inorganike dhe lirohet energjia. Shkon në 3 variante: lidhje e oksigjenit për ndonjë
komponim, lirimi I H2 nga ndonjë komponim , dhe transport i elektroneve.
Kryhet me ndihmën e enzimeve dhe përveq glukozës si substrat I frymëmarrjes mund të jenë
edhe proteinat dhe yndyrnat pasi të jenë zbërthyer në njësi më të thjeshta(aminoacide dhe acide
yndyrore).
Varësisht se në cilën pjesë të qelizës kryhet dhe a në prani a në munges të oksigjenit frymëmarrja
ndahet në frymëmarrje anaerobe dhe aerobe.
Frymëmarrja anaerobe-glikoliza kryhet në citoplazmë të qelizës në munges të O2 dhe si product
I fundit fitohen dy molekula acid piruvik.Te njeriu eshte aerobe.
Në kushte të rëndë të punës së muskujve në munges të O fitohet acidi llaktik që shkakton lodhje
të muskujve i cili largohet me qlodhje.
Frymëmarrja aerobe-cikli i krebsit kryhet në mitokondrie në prani të O2 me qrast dy molekulat e
acidit piruvik futen në mitokondrie dhe shëndrrohen në CO2 dhe H2O dhe lirohet energjia e cila
50% deponohet si ATP 50% humbet si nxehtësi.Gjatë glikolizës dhe ciklit të krebsit fitohen 38
molekula ATP ( 2 harxhohen ) 36 mbesin.

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
FERMENTIMI

Zbërthimi i glikozës deri ne alkool etilik në kushte anaerobe e kryejnë disa bakerie deri te acidi
piruvik është i ngjashëm me glikolizën.Produkt përfundimtar është alkooli etilik. Gjatë procesit
lirohen dy molekula ATP.,kryhet ne citoplazme.

ENZIMET

Enzimet janë biokatalizator për nga natyra kimike janë proteina veprojnë në sasi të vogël, pjesa e
enzimit që lidhet për substrat quhet qendër active e enzimit.Ndahen në endoenzime- krijohen dhe
veprojnë në qelizë dhe egzoenzime krijohen në qelizë veprojnë jashtë saj.
Emertohen me prapashtesën –aza(maltaza, llaktaza por edhe ptialina, pepsina etj).

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
Ndahen në: protein enzyme të thjeshta dhe proteid enzyme të përbëra.
Protein enzyme ndërtohen vetëm nga aminoacidet.
Proteid enzimi ndërtohet nga apoenzimi (pjesa proteinike) dhe koenzimi(pjesa joproteinike)
Apoenzimi zgjedh substratin, koenzimi zgjedh llojin e reaksionit.
Kur enzimi lidhet me substrat formohet enzim-substrati.
E+ S  E + P1 + P1

Enzimet më së miri veprojnë në temperature 36 – 37 grad dhe ph neutral. Aktivatorët dhe

inhibitorët e enzimeve e rrisin ose zvoglojnë aktivitetin e enzimeve.
Si grupe të mëdha të enzimeve hidrolazat (proteazat, esterazat, glikozidaza) dhe
oksidoreduktazat.

HORMONET

Bashk me enzimet dhe vitaminat janë biokatalizator, stimulojn dhe inhibojnë proceset e
ndryshme. Ndahet në bimore fitohormone dhe shtazore zoohormone.
Fitohormonet – krijohen në një vend në bimë e veprojnë në vende tjera.Veprojnë në sasi të vogël.

I ndajmë në: stimulator të rritjes dhe inhibitor të rritjes.

Stimulatore të rrijes janë auksinat- krijohen në majë të kërcellit dhe lëvizin nëpër të (lart-posht)
ndihmojnë zhvillimin e sythave pengojnë rëninen e frutava.
Giberelinet- ndikojnë sidomos në rritjen e kërcellit.
Citokininet – stimulojnë ndarjet qelizore(rritjen).
Inhibitorë të rritjes janë etileni i cili stimolon pjekjen e frutave dhe rënien e gjetheve dhe
frutave9i vetmi hormone qe lirohet ne gjendje te gazte) dhe acidi apsicinik- stimulon rënien e
gjetheve,
Vernalizim(jarovizim)-te induktuarit e lulezimit perms temperaturave te uleta9te bimet
dyvjeqare si panxhari,karrota…)
Tropizmat –levizje e bimeve drejt burimit te zegles
Nastiet-levizje te bimeve tevarura nga intensiteti I zegles

VITAMINAT

Janë substaca esenciale nuk i sintentizon njeriu(por vetëm bimët dhe disa bakterie).
Mungesa e vitaminave quhet avitaminoz (hipovitaminoz) ndërsa teprica hipervitamoniz.
Provitaminat janë formë joaktive e vitaminave të cilat shëndrrohen në vitamin pasi të futen në
trupin e njeriut. Të njohura janë: Provitaminat e vitaminës A, dhe ato të vitaminës
D(STERINAT) të cilat në ndikimin e rrezeve të diellit transformohen në vitamin D.
Ndahet në liposolubile(A,D,E,K,F) dhe hidrosolubile(kompleksi B, C)

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
Vitamina A – Për rritje dhe pengon infeksionin, në munges të saj shfaqet terri i pulave me qrast
nuk sintentizohet pigmenti rodopsin që e përshtat retinën për të pamurit në terr(DOMATE,
KAJSI, PJESHK, MISH).
VITAMINA D (ANTIRAHITIKE) – Mundëson metabolizmin e fosforit dhe kalciumit dhe
lidhjen e tyre për eshtra , në munges të saj shfaqet rahitisi.(Këmbët O).
VITAMINA E(TOKOFEROLI) – E rëndësishme për funksionin e gjëndrrave seksuale.
VITAMINA K(ANTIHEMORAGJIKE) – Në fotosintezë ka rol si bartëse e elektroneve, te
njeriu në koagolim të gjakut, sintetizohet edhe nga bakteriet që gjenden në zorrën e trashë.
VITAMINA F –Rolin e saj e luajn acidet e pangopura yndyrore.
Kompleksi B(B1,B2,B3,B5,B6,B9,12) – Kanë rol në absorbimin e materieve organike dhe
metabolizmin e tyre.
B1 – Tiamina rol në metabolizmin e glukozës në mungesë të saj shfaqet sëmundja beri-beri, e
cila shfaqet me atrofizëm të muskujve(ngërrq, rrudhje), paralizë.
B2 (RIBOFLAVINA) – Merr pjesë në metabolizmin e sheqernave, lipideve, proteinave. Si
avitaminoz shfaqet tek fëmijët që ushqehen me qumsht artificial.
B12(ANTIANEMIKE) Vegjetarianët.
B6(PYRIDOKSINE) – Në absorbimin e materieve organike dhe për imunitet.
VITAMINA C(acidi askorbinik) – Në mungesë të saj shfaqet skorbuti , gjakderdhje nga mishi i
dhembeve , qrregullime në rritje të eshtrave.

METABOLIZMI QELIZOR
Metabolizem do te thote kembim I materies dhe energjise midis organizmit dhe mjedisit.
Proceset metabolike kryhen perms enzimeve por edhe katalizatoreve tjere (Hormonet ,
Vitaminat). Dallojme procese anabolike dhe katabolike.Proceset e caktuara kryhen ne pjese te
ndryshme te qelizes psh.ne mitokondrie kryhet oksidimi I ciklit te krebsit,beta oksidimi I acideve
yndyrore,oksidimi fosforilues,ne citoplazme kryhet glikoliza.ne ribosome biosinteza e proteinave
etj.
Ne proceset Katabolike materiet e perbera shendrrohen ne te thjeshta. Ekziston lidhje e ngushte
mes anabolizmit dhe katabolizmit

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
Proceset katabolike jane ekzoenergjentike (egzergone) dhe zberthehen me oksidim biologjik , ku
akumuloohet ATP dhe nxehtesi. ATP-ja eshte lidhje e pasur me energji.
Zberthimi I materieve organike behet ne 3 etapa:
1) Sheqeri zberthehet ne monosakaride , lipidet zberthehen ne glicerine dhe acide te larta
yndyrore , proteinat zberthehen ne aminoacide.
2)Heksozat ,gliceroli zberthehen ne 3 atome karboni (Glicein aldehid trefosfat ose acid piruvik)
e me pas ne acetil COA me dy atome karboni.
3)prej acetil COA me ciklin e krebsit te githa komponimet organike zberthehen ne CO2 , H2O
+ATP.

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
Oksidimet biologjike jane : Anaerobe dhe Aerobe ku hidrogjeni I liruar gjate ketyre proceseve
lidhet me oksigjenin ne frymemarrje duke u fituar uji metabolik.
Gjate katabolizmit anaerob fitohet acidi laktik ndersa gjate katabolizmit aerob fitohen CO2 ,
H2O ,F.
Procese Katabolike jane :

Anaerobe Aerobe
1.Glukoliza 4.Cikli I Krebsit
2.Glukogjenoliza 5.Cikli Pentozik
3.Fermentimi alkoolik

Ne proceset Anabolike prej substancave te thjeshta fitohen substancat e perbera , ku proceset

anabolike jane endoenergjetike (endergone). . Anabolizmi e Katabolizmi kane te perbashket
etapen e 2-te-rruge amfibolike.Kjo etape mundeson oksidimin e plote te produkteve te zberthyerz
te ushqimit si dhe siguron perberesit kryesor te nevojshem per sintezen e makromolekulave.
Procese Anabolike jane :

1.Glukogjeneza

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
 2.Glukoneogjeneza

Frymemarrja kryhet ne dy faza:

1.Faza Iniciale e cila eshte glukoliza

2.Faza Terminale e cila eshte zberthimi I acidit piruvik.
Proceset Katabolike :
1.Glukoliza
Eshte proces katabolik ku behet zberthimi I glukozes ne dy mole acid piruvik .Ne glukolizen
anaerobe fitohet acidi laktik (Fermentimi acidolaktik) dhe 2 molekula ATP kurse ne glukolizen
aerobe fitohen 8 molekula ATP dhe behet zberthimi deri te acidi piruvik I cili ndahet ne acid
laktik dhe CO2,H2O +E. Ky process ndodh ne Citoplazme.te njeriu glikoliza kryhet ne kushte
aerobe pra fitohen 8ATP

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
2.Glukogjenoliza
Eshte zberthimi I glukogjenit dhe behet lirimi I G 1 fosfat perms enzimi fosforilaze.G 1 P me
vone shendrrohet neG 6 fosfat. Ky proces ndodh ne Melqi e Muskuj.
3.Fermentimi alkoolik
Kete proces e kryejne disa mikroorganizma , bakterie ne mungese te oksigjenit . Ketu fitohen
glukoza dhe 2 mole alkool etilik dhe lirohen dy molekula ATP.Ky proces kryhet ne citoplazme
dhe(Retikulum Endoplazmatik).Zberthimi vazhdon deri te acidi piruvik , dmth eshte process I
njejte me Glukolizen.
4.Cikli I Krebsit ( Cikli I Acidit Citrik,cikli I acideve trekarboksilike)
2 Mole te Acidit Piruvik (te fituara gjate glukolizes) ne kushte aerobe ne mitokondrie
shendrrohen ne Acetil CoA dhe ky shendrrohet ne CO2, H20 +ATP . Energjia ne fillim

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
akumulohet ne kooenzime ( NADH2 dhe FADH2 ) pastaj si molekula ATP . Ne kete process
lirohen 30 molekula ATP + 8 molekula ATP te glukoliza aerobe pra gjtihsej 38 molekula ATP
gjate oksidimit te plote ten je molecule glykoze.
Kur krijohet shume Acetil CoA ky nuk mund te oksidohet prandaj mbetet si teprice e trupave
ketone.

Nje forme e fitimit te ATp eshte edhe fosforilimi oksidues(kryhet ne mitokondrie)

5.Cikli Pentozik ( Cikli I Fosfopentozave)

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
Cikli Pentozik este oksidimi I drejtperdrejte I glukozes ne te cilin ftohen pentozat e
fosforiluar.Ky proces fillon dhe mbaron me G 6 P.Produkte te ndermjetme jane C3,C4,C5,C6,C7
e ne fund perseri G 6 P
Per zberthimin e plote te nje mol.glukoze cikli kryhet 6 here dhe kryhet ne citoplazme.
36 ATP  6 x 6 ATP.
Proceset Anabolike;
1.Glukogjeneza
Eshte sinteza e Glukogjenit nga Glukoza. Glukoza hyn ne procese anabolike dhe katabolike si
G 6 P ku nepermjet disa reaksioneve shendrrohet ne Glikogjen.(muskuj.melqi)
2. Glukoneogjeneza
Eshte Glukolize ne kah te kundert. Glukoneogjeneza eshte sinteza e glukogjenit jo nga glukoza
por nga aminoacidet glukogjene, acid piruvik , laktik ,acide yndyore, glicerine.Ky process ndodh
ne melqi e
veshka.Ne muskujt skeletor nuk mund te krijohet Glukoza nga Acidi Laktik prandaj ky kalon ne
gjak ,e me pas ne melqi zberthehet nepermjet glukoneogjenezes.
METABOLIZMI I SHEQERNAVE
2/3E- Tri monosakaride qe I resorbon zorra jane : glukoza , fruktoza dhe galaktoza , te gjitha ne
melqi shendrrohen ne monosakaride. Fruktoza e galaktoza shendrrohen ne glukoze.

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
Enzimet : Amilaza , Maltaza ,Sakaraza , Laktaza
Sheqernat apsorbohen ne zorren e holle vetem si monosaharide
Me se lehti apsorbohet galaktoza a e mandej glukoza e fruktoza.
Ne melqi te gjitha monosaharidet kthehen ne glukoze.
Perqindja e sheqerit ne gjak quhet Glikemi ( 4-6,5 mmol/l ). Kemi hiperglikemi dhe
hipoglikemi.
Glukoza ne qelize kthehet ne G6P ( forme e fosforiluar),e cila nuk munde te rikthehet ne gjak pa
u bere defosforilimi I saj. sasia e madhe mbetet si ind dhjamor ndersa nje pjese deponohet ne
glikogjen (melqi e muskuj).
METABOLIZMI I YNDYRNAVE
Yndyrnat mund te jene te thjeshta (rezerve) dhe te perbera (strukturore).Ato kalojne neper 3
etapa :

 Tretja dhe absorbimi

 Metabolizmi intermediar I lipideve
 Lirimi I produkteve te zberthimit jashte organizmit

Tretja e yndyrnave behet ne zorren e holle.Me emulgim kuptojme shendrrimin e pikave te

medha te yndyres ne pika te vogla perms acideve biliare. Emulgimi behet permes lipazave
(pankreatike , zorrore) , triacil glicerolit – glicerol +acid yndyror , glicerofosfatidet – gliceroli ,
acidi yndyror , acidi fosforik + baze azotike.Gliceroli tretet ne uje dhe absorbohet lehte kurse
acidet yndyrore absorbohen pasi te lidhen me acide biliare ose kolesterol.

Hilomikronet jane pikat e vogla te yndyres ne gjak , ato shkojne ne depo – ind nenlekuror , rreth
veshkave etj.

Fosfolipidet dhe Glukolipidet mund te sintetizohen ne organizem.

METABOLIZMI I GLICEROLIT

Burim kryesor per sintezen e glicerolit jane Heksozat dhe fosfotriozat : DHAP
(Dihidroksiaceton fosfati) dhe glicerinaldehid 3 fosfati .Oksidimi I acideve yndyrore eshte
process katabolik ndersa sinteza e acidit yndyror eshte procss anabolik.

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
 Zberthimi I acideve yndyrorederi ne CO2 dhe H2O (Beta Oksidimi I Knoopit) kryhet ne melqi :

Acid yndyror  CO2 +H2O , lirohet energji.

Ndersa kur Beta Oksidimi kryhet ne mitokondrie acidi yndyror humbet 2 atome karboni

Kapitulli I-Metabolizmi qelizor

Termi metabolizëm-greq.ndryshim:ndryshimet molekulare ne qelize gjete te cilave lëndët ushqyese

shenderrohen në lëndë më të thjeshta qe me pas përsëri përdoren për të prodhuar lëndë të reja dhe pë
te liruar energji kimike e cila transportohet në pika të ndryshme në formë të ATPsë-e cila prodhohet
gate fotosintezës dhe gjatë frymëmarrjes qelizore.Të gjitha këto procese kryhen me enzime.

Format e energjise:e drites,kimike(lidhjet e atomeve ne

molekule),mekanike,kinetike,potenciale,diellore(e cila kapet nga klorofili dhe ne koloroplast
shëndërrohët në energji kimike)

Në qelize kryhen procese anabolike dhe katabolike njekohësisht por rritje të organizmit kemi kur
mbizotërojne proceset anabolike ndaj atyre katabolike.

Reaksionet ekzotermike-çirojne energji ndersa ato endotermike-kane nevoje per energji pra
marrin energji psh gjate djeg’jes se gllukozes dhe shenderrimit te saj ne CO2 dhe H2O lirohen
2870kJ per molecule ose per 180 g glukoze ndersa per prodhimin e 1 mol glukoze nga H2O dhe
CO2 gjate fotosintezes nevojiten 2870kJ

Energjia qe lirohet gjate proceseve katabolike shfrytezohet ne sintezen e ATP dhe NADPH-
se(koenzime qe transporton elektronet dhe H).Shembull I proceseve anabolike është biosinteza e
proteinave.

Roli I ATPsë në qelizë:per të tranferuar energjine nga nje reaksion ekzotermik ne nje reaksion
endotermik përdoret mol.e ATP-nje nukleotid I perbere nga baza azotike-adenine,sheqeri riboze
dhe tri grupe fosfate te lidhura mes vete me lidhje kovalente.Me hidrolizene e ATPse lirohet
fillimisht nje grup fosfat duke u shenderruar ne ADP dhe lirohen 28 kJper nje mol ATP te hidrolizuar
dhe e njejta sasi kur ADP hidrolizohet ne AMP.(nje mol ATP ka perafersishte 6x1023molekula
ATP).Nje qelizë active çdo sekonde perdore 10 milion molekula ATP.Hidroliza e ATPse me
pjesmarrjen e enizmeve-adenozintrifosfataza.

ATP prodhohet ne mitokondri gjate shperberjes se glukozes ose gjate fotosintezes kur energjia
diellore shenderrohet ne energji kimike.ATP prodhohet permes fosforilimit-ku nje grup fosfat shtohet

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
tek ADPja-ky process behet ne nivel te substratit dhe kryhet ne citoplazme(substrat sherben psh
glukoza ose ndonje substance tjeter) ose me kimioosmoze(fosforilimi kimiosintetik) qe kryhet ne
membrane e mitokondrieve dhe ne ate te kloroplasteve.

Roli I enzimeve-Enzimat e sigurojne energjine e aktivizimit per proceset e ndryshme kimike-pra

veprojne si katalizator.jane me natyre proteinike.Enzima mund ta shpejtoj reaksionin per deri 10
milion herë.Lenda ku vepron enzima quhet substrat:emri I enzimeve-substrati +prapashtesa aza).vendi
I enzimit qe lidhet per substrat quhet qender aktive.Pjesa joproteinike e enzimit quhet kofaktor ose
koenzime(psh Fe,Cu,Ca,Zn).Vitaminat jane koenzime. Koenzimat me te shpeshta jane
vitaminat,NAD dhe FAD(nikotin amin dinukleotidi dhe flaviamid adenine dynukleotidi)

Shembull I veprimit te enzimeve:ne plazmen e gjakut CO2 lidhet me H2O dhe krijon acidin
karbonik H2CO3 (enzimi qe e kryen këtë process është anhidraza karbonike)I cili perseri ne
mushkeri shenderrohet ne dioksid.C dhe ujë.

Faktoret qe veprojne ne veprimtarine e enzimit:temperatura(disa e durojne deri 100 grade psh a,blu te
gjelberta),vlera pH(pepsina e lukthit vepron ne mes acidic)

FOTOSINTEZA

Zhvillohet ne tre hapa:1.energjia diellore perthithet nga mol e klorofilit,2.energjia diellore

shenderrohet ne energji kimike qe perkohesisht ruhet ne ATP dhe NADPH,3.energjia e ruajtur
perdoret per formimin e materieve organike duke perdorur CO2.Fotosinteza kryhet ne kloroplaste(te
bakteret fotosintetike ne membrane qelizore).Hapi I pare I fotos.eshe absorrbimi I drites(faza e
drites).Klorofili thithe ngjyrat nga blu deri te e kuqja dhe reflekton te gjelberten.klorofili a gjendet te te
gjitha bimet e gelberta ndersa klorofili b gjindet vetem te bimet enesore.Pigmentet qe prodhojne ngjyre
te verdhe,te kuqe dhe portokalli quhen karotinoide.ne nje qelize ka 40-50 kloroplaste.Energjia kapet
nga klorofili ne tilakoidin e kloroplastit me çrast elektronet kalojne nga nje nivel ne tjetrin.Ne brendesi
te tilakoidit ne prani te nje enzime ndodhe fotoliza e ujit-nga ku lirohet oksigjeni I lire.

H20→2H++2e- +1/2 O2-----oksigjeni qe ne thithim ka origjinë nga uji*

Transferimi I elektroneve prej nje niveli ne tjetrin quhet zinxhiri transportues I elektroneve.NADPH-
eshte bartes(transportues)I elektroneve.Jonet e hidrogjenit formohen gjate fotolizes se ujti ne nrendesi
te tilakoidit dje si rezultat I gradientit kane prirj e te difundojne jashte tilakoidit permes proteinave
bartese process ky qe shoqerohet me lirim energjie –ATP(kjo eshte rruga e dyte e formimit te ATP
qe quhet fosforilimi kimioosmotik)Zingjiri tjeter I ATP jep energji per formimin e NADPH-bartesee
elektroneve.Te ghitha keto reaksione kryhen ne drite

Fiksimi I CO2 nuk varet nga drita prandaj quhet faza e erresires(cikli I kalvinit)-kryhet ne
strome.Fillimisht formohet nje molecule me 5 karbone RDP(ribuloze difosftat),me pas nje me 6 e
cila zberthehet ne dy molekula me tre karbona(acid fosfoglicerik ose PGA)-njihet edhe si rruga C3 e
fotosintezes,PGA shenderohet ne PGAL(aldehidfosfoglicerik).Ne ciklin kalvin hyjne tri mol CO2

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
duke formuar kështu 6 mol.me nga tri karbone.Nje nga 6 mol.me tri karbone perdoret per te
perfituar glykoze e kjo me pas shenderohet ne sakaroze

Pese mol tjera me tri karbone perdoren per te rigjeneruar RDP(me pesë karbone)I cili lidhet me
CO2 dhe cikli perseritet

Faktoret qe ndikojne ne fotosinteze:drita,%CO2,temperature

KEMOSINTEZA

Paraqet konvertimin e lendeve inorganike ne organike duke shfrytezuar energjine e ketyre

perberësve inorganic psh H2S+CO2 kthehet ne H2O dhe S dhe glykoze

Disa krimba gjgant jetojne ne simbioze me bakteriet kemosintetike(Venenivibrio

stagnispumantis)

FRYMËMARRJA AEROBE-Proceset metabolike qe realizohen ne prani te te oksigjenit quhen

aerobe e ato ne mungese te oksigjenit anaerobe

Frymëmarrja qelizore:Procei I frymemarrjes qelizore kryhet 25 etapa qe permbildhen ne dy

faza:glikoliza dhe frymemarrja qelizore qe ka dy faza:cikli I Krebsit dhe oksidimi fosforlik.Ne
fazen e pare glykoza kthehet ne acid piruvik duke formuar sasi te vogla te energjise dhe faza e
dyte zhvillohet ne prani te oksigjenit me çrast ATP dhe NADH perdoren per te formuar sasi me
te medha energjie.Frymëmarrja aerobe ndodhe ne mitokondrie te q.eukariote ose ne membrane
qelizore te q.prokariote. Glikoliza-eshte proces anaerob,zberthimi I glukozes deri ne dy mol.acid
piruvik.Acisi piruvikështë nje jon I përbërë nga tri karbone.Gjate zberthimit te glykozes atomet e
hidrogjenit transferohen ne nje bartes të elektroneve që eshte NAD(NADH).

Glykoliza kryhet me keta hapa:1.grupet fosfate nga ATP transferohen te glukoza,2.perberja me

6C zberthehet ne dy mol me nga 3C ku secila ka nga nje grup fosfat,3.formohen dy mol
NADH,4.secila perberje me 3C shenderrohet ne ac.piruvik duke formuar 4 molekula ATP.

Gjate glikolizes formohen 4 ATP,dy harxhohen keshtu qe neto mbesin 2ATP

CIKLI I KREBSIT-Ac.piruvik qe u formua ne glikolizë hynë në mitokondri dhe gradualish

shëndërrohet në CO2 dhe H2O.Mitokondria perbehet nga dy shtresa-e brendshmja formon kreshtat
mitokondriale,dhe hapesirat mes kreshtave formojne matriksin mitokondrial.

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
 Kur oksigjeni eshte I pranishem acidi piruvik hyn ne mitokondrie dhe shenderrohet ne nje molecule
me dy karbone.Gjate ketij reaksioni formohet nje mol CO2,nje mol NADH dhe nje grup acetil me dy
karbone – I cili bashkohet me mol qe quhet koenzima A(CoA) duke formuar nje përbërjë qe
quhet:acetil koenzima A

Cikli I Krebsit kryhet ne matrixin mitkondrialku hyn acetil koenzima dhe permes nje cikli te gjate
fitohen 2 ATP.Bartes te elektroneve jane NADH dhe FADH Zingjiri I transportit te elektroneve-
ndodhe ne membrane e brendshme te mitokondris ndersa jonet e H perqendrohen ne hapesiren e
jashtmeNdodhe edhe foforilimi kimioosmotik per formimin e ATP(si ne rastin e fotosintezes).Kapesi
I fundit I elektroneve eshte oksigjeni.

Ne fund te procesit te oksidimit fosforilik formohen 10 molekuka NADH+2FADH+34 molekula

ATP

Meqenese ne procesin e fosforilimit kimioosmotik merr pjesë oksigjeni procesi .quhet dhe
oksidim fosforilik dhe lirohen 34 ATP .

Bilanci I frymemarrjes:2 ATP ne glikolize,2 ATPne ciklin e Krebsit dhe 34 ATP-oksidimi

fosforilik –

Shikone kete link:https://ëëë.youtube.com/ëatch?

app=desktop&feature=youtu.be&v=U2Kvl_7_G_ë&fbclid=IëAR19se3LdR6ËG4DXSyIHMTJfXxëu
Ka-lbun2EvOslo5HNoRuY7ëpbBqJAeM

METABOLIZMI I LIPIDEVE DHE I PROTEINAVE

Përbërësit kryesor të yndyrnave janë alkkoloigliceroli,kolesteroli etj)dhe acidet yndyrore molekulat e

të cilave perbehen nga nje zingjir prej rreth 14-32atomesh te C te lidhura me atome te H

Tretja e yndyrnave dhe vajerave fillon ne zorren 12gishtore sepse ne goje dhe lukth nuk ka enzyme
lipolitike.Emulgimi I ynd.behet perms acideve biliare qe prodhohen ne mëlçi me çrast pas emulgimit
yndyrnat formojne micelle.Permes enzimeve lipaza dhe acideve biliare ne zorren e holle hidrolizohen
50-60% e ynd.ne 2 monoacilglicerole kurse pjesa tjeter ne glycerol dhe acide yndyrore.Piklat e vogla
te yndyres quhen hilomikrone(triacilglicerole).Acidet yndyrore dhe gliceroli nga triacilgliceridet
transportohen ne melçi.

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
 Fosfolipidet emulgohen ne zorren e hollë dhe hidrolizohen nen veprimin e fosfolipazave ne glycerol
dhe acide yndyrore

β-oksidimi I acideve yndyrore

Pas zbërthimit hidrolitik të yndyrnave perfitohet gliceroli dhe acidet yndyrore.Gliceroli ne mëlçi
nën veprimin e glicerolkinazes dhe ATPse fosforilohet deri ne glycerol 3-fosfat I cili I
nenshtrohet procesit te glykoneogjenezes dhe sintetizohet ne glykozë.Një pjesë e ac.ynd.zberthehen
ne citoplazmen e qelizave,para zberthimit aktivizohen duke u lidhur me koenzimen A shenderrohen ne
acil-CoA,process ky qe katalizohet nga acil-CoA-ligaza

Si te tilla te aktivizuara acidet yndyrore transportohen ne mitokondri ku behet zberthimi I

tyre.Transporti I acil-CoA neper membrane e mitokondrieve behet me ndihmen e enzymes
aciltransferaza.

Beta oksidimi I ac.ynd paraqet nje cikel te gjate reaksionesh dhe per oksidimin e plote te ac.yndyrore
ky cikel prej 4 reaksionesh kryhet shume here dhe si produkt perfundimtar fitohet acetil CoA,e cila
mund te perdoret:

-ne mitokondri ne c.e Krebsit shenderrohet ne CO2 dhe H2)

-biosintezen e acideve ynd.joesencial

-prodhimin e trupave ketonik qe furnizojne melçine dhe trurin me energji

METABOLIZMI I PROTEINAVE

Koha eekzistences se nje protein eshte nga disa minuta deri ne disa dite andaj ripertrihen
vazhdimisht.Kolagjenet nuk mund te ripertrihen.Gjate dites ne trupin e njeriur sintetizohen
400gr.proteina dhe poaq zberthehen me ndihmen e enzimeve proteolitike.Zberthimi I proteinave fillon
ne lukth me ndihmen enzymes pepsine e cila eshte active ne pH 1,5-2 dhe mbi 5 nuk është
active.Produkt I zberthimit ështe nje perzierje polipeptidesh qe klon ne zorren 12 gishtore dhe vazhdon
zberthimin me ndihmen e enzimeve tripsine,kemotripsinë,elastaze etj.rezerva e aminoacideve ne gjka
eshte konstante:50mg-100ml gjak.Produktet e zberthimit te aminoacideve jane te ndryshme dhe
perfshihen ne ciklin e krebsit.Procese te zberthimit te aminoacideve jane dekarboksilimi,dezaminimi
dhe transaminimi

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar
 FRYMËMARRJA ANAEROBE

Në mungesë të oksigjenit acidi piruvik pëson fermentim.Ne mungese te oksigjenit zingj.transportues

nuk funksionon,elektronet nuk transferohen nga NADH keshtuqe NAD+ nuk mund te
riciklohet,oksigjeni nuk eshte kapes I fundit I elektroneve.Ne kushte anaerobe elektronet e bartura nga
NADH transferohen ne acid piruvik

Varesisht nga produkti kemi dy lloje fermentimesh:laktik dhe alkoolik.Fermentimi laktik

kryhet me shume nga bakteret dhe dhe qelizat shtazore kurse ai alkoolik nga tharmet dhe
qelizat bimore

Fermentimi laktik product te fundit e ka acidin laktik,ndodhe nganjehere edhe ne muskuj ne

mungese te oksigjenit .

Fermentimi alkoolik si produkt e ka alkoolin etilik(etanol)qe eshte product me dy karbone.

*Kursi I biologjise,prof.msc.Teutë Gashi Blakaj

*Ndalohet perdorimi dhe kopjimi I paautorizuar