Lenda : Fizike

Tema : Drita

Drita dhe perhapja e saj

Drita gwzon tw gjitha vetitw e tingullit. Ajo eshte nje valw elektromagnetike qw
perveçse udhwton nw mjedis, mund te udhwtoje edhe ne boshllwk. Ajo pwrhapet
ne vijw te drejtw dhe dukuritw qe vwrtetojne kwtw jane hija dhe shwmbwllimi.
Burimet e dritws i kemi natyrore dhe artificiale. Burimet natyrore e prodhojne
driten, ndersa ato artificiale e pasqyrojne ate. Disa burime natyrore janw dielli,
yjet, zjarri apo xixwllonja. Disa burime artificiale janw hwna dhe llamba.

Lenda dhe drita

Kur drita bie mbi njw trup, nw varwsi tw lwndws pwrbwrwse tw tij, mund tw
ndodhin dukuri tw ndryshme.

- Drita mund ta pwrshkojw trupin. Nw kwtw rast thuhet se drita tejçohet dhe
lwnda quhet e tejdukshme ( transparente ).
- Drita mund tw pwrthithet nga trupi ( i cili ngrohet paksa ). Nw kwtw rast,
lwnda wshtw jo e tejdukshme ( opake ).
- Drita gjithashtu mund tw kthehet nga trupi, pra ajo pasqyrohet. Trupi quhet
pasqyrues.

Ndonjwherw, mund tw ndodhin dy nga kwto dukuri ose tw tria njwherwsh. Pwr
shembull, xhami e tejçon dritwn, por edhe mund ta pasqyrojw njw pjesw tw saj.

Hija

Hija wshtw njw pjesw e errwt qw del pas trupit. Ajo formohet kur drita bie mbi
njw trup jo tw tejdukshwm. Hijet nuk mund tw formohen nga objekte transparente
pasi rrezet kalojnw pwrmes tyre. Kur burimi eshte i madh, mund tw ketw edhe
gjysmwhije. Pwermasat e hijes varen nga burimi i dritws. Sa mw afwr tw jetw
burimi i dritws, aq mw e madhe wshtw hija. Kur jemi jashtw nw njw ditw me diell,
mund tw shikojmw se si hija jonw ndryshon. Kur dielli wshtw lart nw qiell hijet
tona janw tw shkurtra, ndwrsa kur dielli ndodhet pranw vijiws sw horizontit hijet
tona janw te gjata.
Shembellimi

Shwmbwllimi eshte njw imazh qw shfaqet nw ekran. Ai tregon se drita pwrhapet

nw vijw tw drejtw. Karakteristikat e shembellimit mund te jene real, virtual, i
drejtw, i pwrmbysur, i zmadhuar ose i zvogwluar. Shwmbwllimi quhet real nwse
pwrftohet nga pikwprerja e rrezeve tw dritws dhe quhet virtual nwse pwrftohet nga
pikwprerja e zgjatimit tw rrezeve. Shwmbwllimi i njw qiriu tw ndezur nw njw
pasqyrw tw rrafshwt eshte virtual, i drejtw dhe i njwjtw.

Pasqyrimi

Ne i shohim objektet me ane te pasqyrimit. Rrezja renese bie mbi nje objekt dhe
reflektohet. Rrezja e pasqyruar arrin ne syte tone dhe keshtu dallojme
objektin.Pasqyrimi eshte dukuria ku rrezja renese, pingulja dhe rrezja e pasqyruar
ndodhen ne te njejtin mjedis.Rrezja e drites qe bie mbi pasqyre quhet rrezja
renese.Rrezja e drites qe largohet nga pasqyra quhet rreze e pasqyruar.Vija e drejte
qe formon kend te drejte me pasqyren quhet normalja. Kendi i renies eshte i
barabarte me kendin e pasqyruar.

Perthyerja

Pwrthyerja wshtw ndryshimi i drejtimit tw rrezeve sw dritws, kurhyn apo del nga
njw lwndw e tejdukshme, quhet pwrthyerje e dritws. Ja se si mund ta tregojmw me
njw shembull.

Kur një monedhë ndodhet brenda në ujë, rrezet që bien mbi të vijnë tek syri ynë
në këtë mënyrë:

Rrezja përhapet në vijë të drejtë derisa takon sipërfaqen e ujit. Këtu ajo përthyhet
duke ndryshuar drejtimin. Pastaj, përhapja e saj vazhdon në drejtim të syrit
tonë.Për të kuptuar se si përthyhet ajo, ndërtojme normalen me siperfaqen ndarëse
të dy mjediseve, në pikën e rënies. Normalja formon këndin 90° me sipërfaqen
ndarëse. Këndi i eshte kendi i renies dhe kendi r është këndi i përthyerjes. Pasi del
nga uji, rrezja përthyhet duke iu larguar normales.

Pasqyrimi i plote i brendshem

Me rritjen e këndit të rënies, rritet dhe këndi i përthyerjes. Këndi i rënies, për të
cilin këndi i përthyerjes është 90°, quhet këndi kritik.
Me rritjen e mëtejshme të këndit të rënies, rrezja e dritës nuk përthyhet por
pasqyrohet e gjitha në brendësi të mjedisit të dendur (qelq ose ujë). Kjo dukuri
quhet pasqyrim i plotë i brendshëm.

Pasqyrimi i plotë i brendshëm përdoret në fibrat optike. Ato janë fije të holla me
përbërje plastike.
Drita e futur ne njërin skaj te saj, përhapet duke pësuar pasqyrim te plotë të
brendshëm dhe për rrjedhojë mbetet githmonë brenda saj. Kwto fibra pwrdoren nw
mjekwsi pwr tw parw organet e brendshme te njeriut, si dhe ne telekomunikacion.

Zberthimi i drites

Ngjyrat e ylberit mund te pwrftohen nga lwshimi i njw rrezeje tw bardhw mbi njw
prizwm qelqi. Kur drita depwrton nw prizwm, pwrthyhet. Por edhe kur del nga
prizmi, pwrthyhet swrish. Tufa e dritws sw bardhw zbwrthehet nw tufa drite me
ngjyra, duke krijuar kwshtu atw qw quhet spektwr. Kwto ngjyra janw tw njwjta si
tw ylberit. Ndarja e dritws sw bardhw nw ngjyra tw vecuara quhet zbwrthim. Qelqi
nuk i jep ngjyra dritws, por drita e bardhw wshtw njw pwrzierjw e tw gjitha dritave
me ngjyra tw ndryshme tw spektrit. Ngjyrat e ndryshme perhapen nw drejtime tw
ndryshme. Kjo wshtw arsyeja qw janw tw vecuara nga njwra-tjetra. Vjollca
pwrthyhet mw shumw, ndwrsa e kuqja mw pak.

Dritat me ngjyre

Ngjyrat kryesore janw e kuqja, bluja dhe e gjelbra. Po te mbivendosen ata

formojnw ngjyra tw tjera. Nwse bashkojmw blunw me tw gjelbrwn formohet e
kaltra. Nwse bashkojmw tw kuqen me blunw formohet vjollca. Nwse bashkojmw
tw gjelbrwn me tw kuqen formohet e verdha. Nwse bashkojmw tw trija ngjyrat
kryesore formohet drita e bardhw. Kur shikojme nje objekt psh. blu, ai na duket blu
pasi pasqyron dritwn blu dhe pwrthith tw gjithw ngjyrat e tjera tw kwsaj drite.
Trupat e bardhw pasqyrojnw tw gjitha ngjyrat e dritws, ndwrsa trupat e zinj i
pwrthithin tw gjitha ngjyrat e saj.
Punoi : Aldo Kodra, Gersi Meti, Erdis Alushi, Mirsi Kiri, Stjuard Ramaj, Paolo Gjoni, Emeli
Bilali