UC Leuven Limburg

Lerarenopleiding Lager onderwijs

Voorbereidingsformulier

Naam student: Datum:

School: Uur: 9u40’ – 10u30’

Thema/lessenreeks: wiskunde (meetkunde) –
Klas/mentor:
kijklijnen en schuwen

beeld:
Voor iedereen is het belangrijk dat er goed bijgestuurd wordt deze les. De leerlingen hebben dit vorig jaar al
geleerd, maar dit tijdens de lockdown. Hierdoor is het nog niet duidelijk hoe goed ze dit tot nu toe al hebben
opgenomen.

Algemene doelen:

ZILL-doelen:
WDlw1 Inzien en vaststellen hoe men wiskunde en logisch denken kan
gebruiken om problemen uit het dagelijkse leven op te lossen
en daarbij waardering opbrengen voor wiskunde als dimensie
van menselijke inventiviteit
WDmk1 Inzicht verwerven in ruimtelijke oriëntatie en ruimtelijke relaties
• 8-12j   Ruimtelijke wiskundige problemen oplossen gebruikmakend van
 de relatie tussen de aanzichten (voor-, zij-, bovenaanzicht) en het
hoogteplan van een driedimensionale constructie en omgekeerd
 kijklijnen en standpunten
 schaduwbeelden
 ruimtelijke patronen en het verderzetten van patronen in één of
meerdere richtingen en/of volgens opgegeven voorschriften
 wiskundige coördinatenstelsels en coördinaten
 inzicht in meetkundige objecten en meetkundige relaties

SErv3 Samenwerken met anderen en zo bijdragen aan het realiseren van een
gemeenschappelijk doel
• 5-12j   Gericht samenwerken in duo of kleine groep - iets aan elkaar kunnen
uitleggen - voorstellen formuleren om tot een gezamenlijk antwoord te komen bij
vragen

Eindtermen:
WI ET 3.7 De leerlingen zijn in staat: zich ruimtelijk te oriënteren op basis van plattegronden, kaarten, foto’s
en gegevens over afstanden richting; zich in de ruimte mentaal te verplaatsen en te verwoorden wat ze dan
zien..
WI ET 4.2 De leerlingen zijn in staat om de geleerde begrippen, inzichten, procedures, met betrekking tot
getallen, meten en meetkunde, zoals in de respectievelijke eindtermen vermeld, efficiënt te hanteren in
betekenisvolle situaties
 WI ET 4.3 De leerlingen kunnen met concrete voorbeelden uit hun leefwe- reld aangeven welke de rol en het
praktisch nut van wiskunde is in de maatschappijnisvolle toepassingssituaties, zowel binnen als buiten de
klas.

Leerlijn:
Dit kwam vorig schooljaar aan bod:
 Kijklijnen of viseerlijnen en schaduwen (tijdens lockdown)
 Onderzoeken en vaststellen in de werkelijkheid en in tweedimensionale weergaven ervan wat er in
driedimensionale constructies wordt gezien vanuit diverse perspectieven bij mentale verplaatsing in de
ruimte en daarbij de termen richting, plaats, vooraanzicht, zijaanzicht, bovenaanzicht en hoogteplan
kennen en gebruiken
Dit komt later aan bod:
 Kijklijnen of viseerlijnen en schaduwen (verder uitwerken)

Concrete Doelen bij het aanbod: wat verwacht je te ZIEN aan het einde van je aanbod?
 De leerlingen kunnen kijklijnen tekenen op een schets.
 De leerlingen kunnen het gezichtsveld van de waarnemer aanduiden door gebruik te maken van de
kijklijnen.
 De leerlingen kunnen schaduwbeelden tekenen en verwoorden waarom de schaduw zo valt.

Uitwerking aanbod:

Inhouden
Introductie (5 min)
Spel: verstoppertje
Juul staat niet meer in het zicht van Yinthe, of anders
gezegd: Juul staat niet meer in het gezichtsveld van
Yinthe. Er staat een voorwerp (een kast, een bank…)
of een persoon voor Juul, waardoor Yinthe Juul niet
meer kan zien.
Aanpak
Introductie
Juul mag zich ergens in de klas gaan verstoppen
zodat Yinthe hem niet meer ziet. Juul mag zich niet
bukken, hij moet rechtop blijven staan.
Ik vraag aan Yinte hoe het komt dat hij Juul niet
meer ziet.

Doel van de les aanhalen: kijklijnen en schaduwen
Deze les gaan we herhalen hoe we het
zicht/gezichtsveld kunnen bepalen. Hoe wij kunnen
bepalen wat een persoon wel en niet kan zien vanuit
een bepaalde positie. Daarnaast gaan we ook
schaduwen tekenen.

Ik vraag aan de leerlingen wat zij nog weten over

kijklijnen en schaduwen van vorig jaar.
Kern Kern
Kijklijnen
a. Instructie: concrete fase (10 min) a. Klassikaal

Het gebied dat belicht wordt door de zaklamp vormt
het gezichtsveld van Kobe.
Bepalen van mijn gezichtsveld wanneer ik buiten de
deuropening van de klas sta. 2 leerlingen krijgen
opdrachten:
 Wout en Kyra gaan uit mijn gezichtsveld staan.
 Wout en Kyra gaan in mijn gezichtsveld staan.
Situatieschets:
Deze lijnen noemen we de kijklijnen/viseerlijnen (de
lijnen tot waar wij kunnen ‘kijken’). Door je kijklijnen
te tekenen kan je dus je gezichtsveld bepalen en op
die manier kan je bepalen wat je wel en niet zult zien
vanuit een bepaalde positie. We moeten dus niet
steeds werken met de zaklamp.
Ons gezichtsveld wordt steeds breder. We trekken
Ik duid 3 leerlingen (Lieke, Matthias, Charlotte) aan
en geef hen de opdracht zich ergens verspreid in de
klas te plaatsen.
Vervolgens duid ik 1 andere leerling aan (Kobe). Hij
zal de ‘kijker’ zijn en ik plaats hem op een vaste
plaats, hij mag zijn voeten niet bewegen. Ik geef de
zaklamp aan Kobe.
Ik vraag aan Kobe wie hij vanop zijn plaats kan zien.
Hoe noemen we het gebied dat Kobe kan zien vanuit
een bepaalde positie?
Met behulp van de zaklamp tonen we aan
dat … uit het gezichtsveld van Kobe staat.
Kobe houdt de zaklamp tegen het
voorhoofd. Als de straal op een leerling
schijnt, is deze zichtbaar.
Daarna verplaats ik Kobe en stel dezelfde vraag.
Kobe houdt opnieuw de zaklamp tegen zijn
voorhoofd.
Ik ga buiten de deuropening van de klas staan en
houd de zaklamp tegen mijn voorhoofd.
Ik geef enkele opdrachten aan Wout en Kyra.
 Waar ga je staan als je niet wil dat de juf jou kan
zien als je de deugniet gaat uithangen?
 Waar ga je staan als je wil dat de juf goed kan
zien dat jullie heel flink aan het werken zijn?
Aan de randen van de lichtbundel (stalen van de
zaklamp) kan je een lijn tekenen die jou gezichtsveld
begrensd/afsluit. Hoe noemen wij deze lijnen?
Ik toon de afbeelding van mijn kamer in de klas,
de kijklijnen vanuit onze ogen. De kijklijn is steeds
een recht lijn langs de randen van voorwerpen (of
personen), want wij kunnen niet in boogjes kijken.
Wij kunnen thuis bijvoorbeeld niet zien wat er om de
hoek van onze straat gebeurt. Hiervoor moet je van
positie veranderen.
Foto getrokken vanuit mijn standpunt, hoe ik mijn
kamer zie:
Bovenaanzicht:
Kijklijn Gezichtsveld Kijklijn
b. schematische fase (5 min)
Om te bepalen wie Yinthe allemaal kan zien, moeten
we vanuit de bol ‘Y’ de 2 kijklijnen tekenen. We
vertrekken vanuit het middelpunt van de bol en
trekken een rechte lijn die de rand/hoek van, in dit
geval de muur van de speelplaats, raakt (zie groene
lijnen). Het gebied tussen de groene lijnen is het
waarbij ik de kijklijnen heb aangeduid terwijl ik het
gezichtsveld aantoon met een zaklamp.
Ik maak de leerlingen erop attent dat deze foto
eigenlijk vanuit het bovenaanzicht moet getoond
worden, omdat je anders een foutief beeld kan
krijgen. Maar omdat ik niet groot genoeg was om
van bovenuit een foto te trekken, toon ik hen een
andere foto (een schets).
b. Klassikaal
Ik deel het opdrachtenblad uit en open dit zelf op
het digitaal bord zodat ik de opdracht samen met de
leerlingen kan maken.
De verschillende letters op het blad staan steeds
voor een naam van een leerling uit de klas.
Welke klasgenootjes kan Yinthe allemaal zien op de
speelplaats?
gezichtsveld van Yinthe. Niels en Daan liggen binnen
dit gezichtsveld.
Yinthe kan Daan en Niels zien op de
speelplaats
Om te bepalen of Matisse Lars kan zien, volstaat het
slechts 1 kijklijn te tekenen. We vertrekken vanuit
het middelpunt van de bol ‘M’ en trekken een rechte Kan Matisse Lars zien?
lijn die raakt aan de hoek van de langste muur (zie
rode lijn). Het gebied boven de rode lijn kan Matisse
zien, wat achter de muur ligt kan hij dus niet zien.
Ja, Matisse kan Lars zien .
Om te bepalen wie Niels kan zien, bepalen we
opnieuw het gezichtsveld van Niels door de 2
kijklijnen te bepalen. We vertrekken vanuit het Kan Niels Daan en/of Juul zien?
middelpunt van de bol ‘N’ en trekken een rechte lijn
die de hoeken van de muren raakt (zie blauwe
lijnen). Daan ligt binnen het gezichtsveld, Juul
erbuiten.
Niels kan enkel Daan zien.

Uiteindelijke bordschema:

c. Individuele inoefening (10 min)

Werkboek p. 41
Herhaling: kijklijnen vertrekken vanuit het oog, tot c. Heterogene groepen
aan het obstakel (een boom, muur, huis…), door De leerlingen werken samen in hun groepje. Elk
naar een verdergelegen punt. Wanneer we door een groepje maakt 2 oefeningen, hiervoor krijgen ze 5
raam kijken (zie oef. 1), moet je bij het tekenen van minuten de tijd.
je kijklijnen er rekening mee houden dat je niet door Vervolgens leggen 2 groepjes hun oefening(en) uit
de muren kan kijken. vooraan in de klas nadat ik hun oefeningen heb
nagekeken. De andere groepjes vullen de oefening
 Kobe, Charlotte, Wout, Juul die zij nog niet hadden gemaakt bij aan met behulp
Oef. 2
 Juline, Matthias, Lars van de uitleg van een ander groepje of verbeteren
 Kyra, Yinthe, Daan nog indien nodig.
Oef. 3
 Niels, Lieke, Matisse

Het groepje van Kobe komt oefening 2 uitleggen.

Het groepje van Kyra komt oefening 3 uitleggen.
Schaduwen
a. Instructie: concrete fase (5 min)
 De schaduw val aan de linkerkant.
 De schaduw wordt groter.
 De schaduw wordt groter.
 De schaduw val rondom het mannetje.
De schaduw valt dan aan de rechterkant.
b. Instructie: schematische fase (5 min)
Net zoals kijklijnen, kunnen we ook schaduwlijnen
tekenen. Ook schaduwlijnen worden gevormd door
rechte lijnen, langsheen de randen van voorwerpen
(of personen) vertrekkende vanuit het middelpunt
van de lichtbron. Door het tekenen van
schaduwlijnen kunnen we bepalen hoe groot de
schaduw is.
De schaduwen lopen vanaf het voorwerp tot aan de
schaduwlijn.
a. Groepswerk
Elk groepje krijgt een LEGO mannetje, een zaklamp
en een wit A4-blad. Het LEGO mannetje wordt op
het papier geplaatst. Ik geef hen enkele opdrachten:
 Schijn van rechtsboven op je mannetje. Waar
valt de schaduw?
 Houdt je zaklamp nog steeds aan de
rechterkant, maar nu meer naar beneden. Wat
gebeurt er met de schaduw?
 Houdt de zaklamp korter bij het mannetje. Wat
gebeurt er met de schaduw?
 Houdt de zaklamp recht boven je mannetje.
Waar val de schaduw?
Waar zal de schaduw vallen wanneer je van
linksboven op je mannetje schijnt?
De leerlingen testen dit uit.
b. Leergesprek (met ppt)
Ik toon de afbeelding van het LEGO mannetje met de
getekende schaduwlijn in de klas.
Ik vertel tegen de leerlingen dat er een verschil is
wanneer het licht afkomstig is van de zon ipv van
een lamp.
Bij een lamp vertrekken de lichtstralen vanuit het Ik toon de tweede dia van de PowerPoint. De
midden en de schaduwen vallen in alle richtingen. lichtbron is hier opnieuw een lamp.

Bij de zon lopen de lichtstralen evenwijdig, hier Ik toon de derde dia van de PowerPoint. De lichtbron
moeten we dus niet vertrekken vanuit het is hier de zon.
middelpunt. Dit komt omdat de zon een heel erg
grote lichtbron is die langs al de kanten licht
uitstraalt. Hierdoor vallen de schaduwen telkens in
dezelfde richting.

Ik toon de vierde dia van de PowerPoint.

Ik vertel tegen de leerlingen dat wanneer zij de
schaduw moeten teken wanneer de zon de lichtbron
is er altijd al 1 schaduwlijn getekend staat. De zon
zelf wordt niet getekend, omdat je de lichtstralen
niet vanuit de zon mag tekenen. Dit kan je zien in
oefening 5.

Ik toon 1 schaduwlijn van de zon op de PowerPoint

en vraag aan de leerlingen hoe ik nu de volgende
schaduwlijnen kan tekenen.

Wanneer 1 schaduwlijn getekend is, weet je dat je

de andere hier evenwijdig mee moet tekenen.

c. Individuele inoefening (10 min) c. Heterogene groepen

Werkboek p. 42 De leerlingen werken in dezelfde groepen als
Elk groepje maakt oefening 4 en 5. daarnet. Hiervoor krijgen ze enkele minuten de tijd.
 De verbetering gebeurt klassikaal.

Slot (3 min.) Slot

Filmpje: schaduwspel Ik toon een filmpje wat duidelijk maakt wat voor
https://www.funkyfish.nl/games-videos/2190/ leuke dingen je met schaduwen kan doen. Iedereen
handschaduw-met-muziek.html heeft dit wel al eens gedaan.

Controle op krachtige leeromgeving:

Is er een invulling gegeven aan de elementen van het didactisch model en zijn ze op elkaar afgestemd?
Didactisch model
De werkvormen zijn aangepast aan de doelen. Ik werk eerst concreet en vervolgens schematisch om op die
manier inzicht op te bouwen bij de leerlingen. Daarna mogen ze samenwerken om zelf hun verworven
kennis in te zetten, zodat zij zelf kijklijnen en schaduwlijnen kunnen tekenen.
De werkvormen zijn ook aangepast aan de beeldvorming. De leerlingen hebben namelijk al over kijklijnen en
schaduwen geleerd, maar dit tijdens de lockdown vorig schooljaar. Dit maakt dat het niet duidelijk is hoe ver
de leerlingen staan met betrekking tot deze leerstof, waardoor bepaalde leerlingen echt nog ondersteuning
nodig zullen hebben en andere leerlingen dit al meer begrijpen. Dan is het goed dat sterke en minder sterke
leerlingen in groepjes samen worden gezet voor het maken van oefeningen.
De inhouden sluiten aan bij de doelen. Ik werk tijdens het eerste deel van de les rond kijklijnen (concreet –
schematisch – individuele inoefening). Op die manier wordt inzicht opgebouwd en zijn de leerlingen op het
einde van dit deel in staat om zelf kijklijnen te tekenen + te verwoorden waarom zij die kijklijnen zo tekenen.
Dit geldt ook voor het deel van de les over schaduwen.
De werkvormen zijn aangepast aan de beeldvorming. De leerlingen werken goed samen in groepjes. Doordat
er wat verschil is tussen de leerlingen met betrekking tot het beheersen van deze leerstof, worden zij in
heterogene groepen geplaatst. Daarnaast weet ik dat een PowerPoint goed werkt voor de leerlingen,
waardoor ik ervoor gekozen heb de PowerPoint over schaduwen te gebruiken tijdens mijn les.

Controle op krachtige leeromgeving

Sfeer en relatie
De les begint met ‘verstoppertje’. De leerlingen mogen ook samenwerken tijdens het maken van de
oefeningen en op het einde van de les is er een leuk filmpje.

Voortbouwen op mogelijkheden
Ik heb voor een duidelijke opbouw van de les gezorgd (concreet – schematisch – individuele inoefening)
omdat ik weet dat verschillende leerlingen deze ‘uitgebreide’ uitleg nodig hebben omwille van de
omstandigheden waaronder zij deze leerstof vorig jaar hebben gezien.
Nabij de werkelijkheid
Ik werk met LEGO mannetjes tijdens het onderdeel over schaduwen, omdat ik weet dat dit iets is waar heel
wat leerlingen in de klas in geïnteresseerd zijn (leefwereld kinderen). Ook werk ik met een concrete situatie
in de klas, bijvoorbeeld: gezichtsveld aantonen met de zaklamp.
Voor het opgavenblad dat ik voorzien heb om klassikaal te maken, heb ik gewerkt met de namen van de
leerlingen uit de klas.
 Activiteit
De leerlingen mogen zelf van alles doen tijdens de concrete fase. Daarnaast krijgen zij de kans om actief
samen te werken in hun groepje en elkaar te helpen indien nodig.

Leerlingeninitiatief
Enkele leerlingen mogen vooraan in de klas hun oefening komen uitleggen (kijklijnen).

Benodigdheden voor dit aanbod (materiaal, visualisaties bordstructuur e.d.)

 4 LEGO mannetjes
 4x A4-blad Voor de les klaarleggen!
 13 x oefenblad (voor klassikale oefening)
 4x zaklamp
 1 grote zaklamp
 Afbeeldingen kijklijnen
 Afbeelding schaduwlijn
 Werkboek p. 41-42

 PowerPoint
 Filmpje schaduwspel https://www.funkyfish.nl/games-videos/2190/handschaduw-met-muziek.html