23245674ÿ92

62ÿÿ5  6ÿ3 6 5

69 ÿ433 3 ÿ
232 ÿÿ3ÿ 32532677ÿ5 53 ÿ
ÿ 9762326ÿ
ÿ!"#"$!ÿ!%"ÿ&'($ÿ)*+,!ÿ-$.ÿ!-"ÿ/0ÿ$-1(-ÿ+!$"!$ÿ.*ÿ.%ÿ
-$.ÿ2ÿ/!-"0ÿ3**ÿ-$.4ÿ#('4ÿ5674ÿ!8!!$!9ÿ-$.ÿ9+$!-!$-"0ÿ:!9ÿ
-,ÿ-$.$ÿ-,ÿ&$ÿ-$.ÿ1)$-ÿ$ÿ*-!$!!ÿ;!-ÿ-0ÿ
<=!$&ÿ9ÿ-$>$ÿ-,$ÿ'.#ÿ.$4ÿ*=##$$ÿÿ+>+ÿ-$>$ÿÿ+>+$!ÿ
9!,!$!!ÿ(*$+.ÿ&'(&-$ÿ*+$+0ÿ?+#ÿ/8!ÿ!/*#ÿ+!$"-","$-!4ÿ(.#ÿ
*#1!'1ÿÿ*=##ÿ(.$,ÿ(.#-0ÿ6$>ÿ'.1>ÿ#!$"$ÿ9ÿ-/8ÿ9!,"ÿ
*#!#!("ÿ/ÿ==!$&ÿ9ÿ&#ÿ!"$-!ÿ9++$#!#!("ÿ&0ÿ@(ÿ=!-ÿ8!$"">"ÿ'.1#ÿ
8!2"#"%ÿABCDEÿ
ÿ

ÿ F0Gÿ6$.ÿ
ÿ
ÿ
9762ÿ624ÿ493 6ÿ
6$.ÿ-,ÿ#!!."ÿ;#!ÿ!!;"$-!$ÿÿ%-ÿ90ÿ
6$.ÿ-,ÿ-$>$ÿ1)$ÿ!!#!!ÿ8!)""0ÿ
6$.ÿ-,ÿ-$>$ÿ1)$ÿ%!$$ÿ$ÿ*-!"ÿÿ90ÿ
ÿ

ÿ F0Hÿ
6$.ÿ1)IJKLMÿNÿ
G07$ÿO!$-"PO$>ÿ(!8"ÿ
H07$ÿO!$-"PQ$>ÿ(!8"ÿ
R07$ÿO!$-"PS!2!$ÿ
T07$ÿO!$-"PU*!$(ÿ*!!ÿ+!$"#!!-"ÿ

ÿ 0ÿ
ÿ

ÿ
234567ÿ9
 ÿ ÿÿÿ
ÿ  !ÿ "#$%#&ÿ '(ÿ
)*+,-.ÿ /ÿ /ÿ:;ÿ 0123ÿ
45657ÿ /ÿ 89:8ÿ 01<3ÿ
#= ÿ /ÿ 899 01>ÿ
-?@Aÿ 9ÿ 898ÿ /ÿ
@AB)C)*D-ÿ 8ÿ 89;ÿ 01<ÿ
E=6=F=ÿ ;ÿ 890ÿ 012ÿ
'GCG*HGÿ 0ÿ 89Jÿ /ÿ
I=ÿ Jÿ 89Lÿ /ÿ
K7
ÿ Lÿ 89Oÿ 013M>ÿ
N@B-ÿ Oÿ 89Qÿ 013M2>ÿ
NPCÿ Qÿ 89Sÿ 013M<ÿ
RC-ÿ Sÿ 89Uÿ 013M3>ÿ
T)?@.ÿ Uÿ 89ÿ /ÿ
ÿ $ ÿ= =ÿ6Vÿ 
ÿ ÿV= ÿWÿÿX=  ÿ7 =YÿZ

[
ÿ ÿ
V\Mÿ
]5657Mÿ= ÿ ]
ÿ^ÿ

[
ÿ ÿ]5657ÿ^ÿ= ÿ ]
ÿ =6FYÿ9
 [
ÿV_== = ÿ55ÿ7ÿ

Vÿ ÿ\ÿ

ÿ[ÿV =ÿF=ÿ

Yÿ̀ÿF6 ÿV=ÿaV  ÿ 
ÿ= =7= ÿ
b-++@cÿ)cd)+ÿD)C)+-Ceÿ
ÿ
fghijkÿ
8eT@*blÿ@AB)C)*D-ÿ 8ÿ
;eT@*blÿ-?@Aÿ 9ÿ
mYZ nÿE=6=F=ÿ 89;ÿ
oYZ nÿ45657ÿ 01<3ÿ
ÿ
ÿ
pqÿstgihuthÿsivigtÿwxxxÿyÿz{wxÿ|}htÿw~ ÿ€‚ÿ
ÿ
ƒ„…†‡ˆÿ~‰Š‰‹‰ÿ
9
 ÿÿ5F

ÿ6
ÿ6aÿV=6=Vÿ

 ÿWÿ
 [
ÿÿ

6

ÿWYÿE6a
ÿ]a[W
ÿWÿ_6=ÿ
 ÿW

ÿ^
Yÿ9
 ÿ=ÿ
]

6ÿ^ÿ=6ÿŒ a
ÿ
ÿ=6ÿ^ÿ]

6ÿV= ÿ ==Yÿ#V =ÿF6 ÿV5ÿ-C)*H-ÿ
V
ÿ Vÿ =[W=ÿ]

ÿ7

ÿ Vÿ^F]
6Fÿ
ÿ6 =Yÿ
ÿ Žÿ
‘
ÿ^ÿÿ = ÿ6  ÿ

ÿÿ

YÿZ
ÿ 
Xÿ=6= ÿ
 WÿVÿ ==ÿ5 5’ÿ 
Xÿ=6ÿ
ÿ= ÿaFÿ
ÿ6ÿ6^[Yÿ
Z
ÿ
ÿ

ÿ5F
 ÿ] ÿ=6=ÿ6W 
ÿ ÿ
F]

ÿ^
ÿV_=ÿÿ Œ
ÿ
a 57565 5ÿ]7
6
YÿZÿ
ÿ=6ÿ_6ÿaF
W
ÿF ==Yÿ

ÿ 0ÿ
 23456789ÿ
 9
ÿÿÿÿÿ!ÿ"#$ÿ%$ÿ#ÿ#ÿ&ÿ
%ÿ'"%(ÿÿ#ÿÿÿÿ'#ÿÿ%%'ÿÿ)ÿÿ%*ÿÿ+ÿÿ,-ÿÿ
,#ÿ#%%ÿ#ÿ'ÿ.ÿÿ%ÿ-#ÿ%)/0#1293ÿ4555ÿ
ÿ-ÿÿ-ÿ)$ÿ-ÿ-(#ÿ%ÿÿ'"$ÿÿ%ÿÿ)'ÿÿ%ÿ
#0ÿÿ.#ÿ-ÿÿ0*ÿ0%ÿ'ÿ&6$ÿ%ÿ-ÿ(ÿÿ7898:;ÿ
=>=?@$ÿ%ÿÿ&6ÿA)Bÿ&-8ÿCD9E:FÿGHGFCÿÿ)*ÿIÿ,ÿÿ%ÿJK?LÿN86593ÿ
O%ÿ%0#%#ÿ-0ÿÿ#ÿÿ6-%ÿ'#ÿ00%%#*ÿ
I0ÿÿ0ÿ/ÿÿ/ÿÿ0"ÿ%ÿ#ÿ*ÿI00ÿ-ÿ
52#%#ÿ%##6ÿ,%%#ÿ0%0ÿ&#ÿ6-%ÿ'"$ÿÿ#ÿ)'ÿ
#%%'"ÿ#%%%ÿ#ÿ*ÿIÿ/ÿAÿ#ÿ'"Bÿ&ÿ
PQQÿ,%ÿÿ-#*ÿIÿ0-ÿÿ.ÿ'#0*ÿR,%%#ÿ0-ÿÿ
ÿ)ÿ0ÿ.ÿÿÿ6-'ÿA-0ÿÿPQQÿ,%ÿÿ-Bÿÿ%*ÿ
S%ÿ00ÿ'/ÿ&6ÿÿ##ÿ'"%*ÿTÿ&6ÿÿ&6ÿ'%ÿÿ
&6ÿÿÿ&6)ÿUV5U457593ÿ

W*XÿIÿTÿ
ÿ
YZ[\][^]_`aÿ
c##.ÿ%ÿ)$ÿ#ÿ'ÿ#%$ÿ"#.ÿ#ÿ%ÿ%/'ÿ
0ÿ+%ÿÿ/ÿ'#ÿÿÿ'%(ÿÿ#ÿ),ÿ0(ÿÿ)ÿ
%*ÿd#ÿ'ÿ"'%ÿ6ÿ,"#*ÿ#6ÿ%ÿÿ0ÿ
eÿ-ÿ'ÿÿ*ÿf##ÿ"ÿ0%*ÿeÿ%'ÿÿÿ%.ÿ)ÿ
%.ÿ%'ÿÿÿ".ÿÿ-ÿ0ÿ%*ÿcÿÿ.ÿ)*ÿIÿ
ÿ.ÿ%.ÿPQQQÿ#*ÿ
#6ÿ%ÿ#ÿ,%%#ÿÿ'"*ÿ#6ÿÿ)ÿÿ,%%#ÿ
ÿÿ"ÿ.ÿ,%ÿÿ&6#*ÿ#6ÿ%ÿ$ÿ,%%#ÿ)ÿ"ÿÿ
#6ÿÿ(gÿ%ÿ*ÿc#ÿÿÿ(gÿ%ÿÿ-ÿÿ"%ÿ'"ÿ)ÿ
#6ÿ%ÿÿ#ÿÿ&'ÿ(*ÿ#6ÿ0ÿÿ(gÿ00ÿ#ÿ
0-ÿ#ÿÿÿ#6ÿ6/ÿ("ÿÿ#ÿ'6ÿ/ÿ(gÿ%ÿ,ÿ00ÿ
*ÿ#6ÿ6-ÿÿ#ÿ'"ÿ,ÿ,,#ÿ0*ÿ
436N#6ÿ'"ÿ#ÿ%%'ÿ&6ÿ.*ÿIÿ(ÿ
#6ÿ(0hÿP*ÿi)ÿj*ÿ#ÿX*ÿkÿl*ÿf#ÿm*ÿ+#ÿn*ÿoÿp*ÿ
d##ÿq*ÿf'#ÿr*ÿS%ÿPQ*ÿk'ÿ&ÿ#6ÿ-(#ÿ%)/0##0*ÿ

ÿ 0ÿ
 2345678ÿ
 ÿ34635ÿ ÿ
ÿ
ÿ
ÿ ÿ!"ÿ
34$ÿ
ÿ

234567%ÿ
 ÿ&34ÿ
 6'ÿ34ÿ
ÿ
ÿ

 ÿ&34ÿ
 6'ÿ
()*+ÿ 3,3ÿ'-'ÿ.''ÿ/01)23*4ÿ5ÿ601738ÿ
9:;3<ÿ =ÿ =ÿ >=ÿ ÿ
?3<6)2)*@:ÿ Aÿ Aÿ Aÿ A==ÿ

'B'C'ÿ >ÿ >ÿ >ÿ >==ÿ
/D2D*EDÿ Fÿ Fÿ Fÿ F==ÿ
G'ÿ Hÿ Hÿ Hÿ H==ÿ
I3J56ÿ 0ÿ 0ÿ 0ÿ 0==ÿ
K36:ÿ Lÿ Lÿ Lÿ L==ÿ
K02ÿ Mÿ Mÿ Mÿ M==ÿ
N2:ÿ Oÿ Oÿ Oÿ O==ÿ
P);3Qÿ Rÿ Rÿ Rÿ R==ÿ
S6'ÿ ÿ =TAÿ 0ÿ A===ÿ
UVBVJÿ ÿ =T=Aÿ A=ÿ >===ÿ
()*+4:Qÿ ÿ ÿ >=ÿ 0==ÿ
ÿ
G3B54ÿ4 635ÿ34ÿ4 6'ÿJ,' ÿW356 5,5ÿX5Y5 57ÿZ55[5ÿ34ÿG'[46'4ÿ4.''ÿ \ÿ
45ÿ]ÿ34ÿ\64'ÿ53ÿ 3,3ÿY3653ÿ3463 57ÿGÿ\64ÿ53ÿ63'ÿX357ÿ

ÿ 0ÿ
ÿ

ÿ
ÿ
2345678ÿ
 ÿ34ÿ
 6ÿ34ÿ
ÿ
ÿ
ÿ !"#ÿ
ÿ ÿ 45464ÿ
$%&'ÿ ()ÿ /*+ %,-&.ÿ *+2%,-&.ÿ
0ÿ)1ÿ6ÿ /0ÿ)1ÿ33ÿ 46ÿ
7789:ÿ
;<=->ÿ ?ÿ @ÿABÿ Aÿ7Cÿ Bÿ
D->E%,%&F<ÿ ?Bÿ @?ÿ ÿ GHBÿ

IJÿ ?BBÿ @Aÿ ÿ GKBÿ
*L,L&MLÿ ?BBBÿÿ ÿ G?NBÿ
4ÿ ÿ ÿ ÿ GAABÿ
O3P56ÿ ÿ @Nÿ BQNÿ7Cÿ GHHBÿ
R-E<ÿ ÿ ÿ ÿ GSTBÿ
R+,ÿ ÿ ÿ ÿ GTNBÿ
U,<ÿ BQB?ÿÿ BQANÿ7Cÿ HBÿ
V%=-Wÿ BQ?ÿ @?Bÿ ?QBÿ7Cÿ NBBÿ
ÿ
ÿ
X#ÿZ!"[ÿ
4535 6ÿ\ÿ43ÿ]3ÿ3^_3ÿ 6_ÿ566ÿ333ÿ`5ÿ55aJ 7ÿb5aJÿ3J35 345ÿ4I3ÿ]3ÿcP6ÿ
6 I66ÿ33563ÿ5665ÿ_3654ÿ]3ÿ134ÿ 3d35ÿ 3d5P5563`5657ÿe33663 3ÿ53563ÿ134ÿ]3ÿ
_3654ÿ 3d35 3ÿ\ÿ53563ÿ 6_ÿ5)55ÿ36 3ÿ3 56I355ÿd67ÿ3d5ÿf0gJÿ/00Ihi6c4ÿ`5ÿ
535 6ÿ 6_6ÿ134ÿ]3ÿ_3565Iÿ6ÿ563ÿ36 3ÿ3 3`5655J7ÿ
ÿ
jklmnjomknÿ
pJ35 3ÿ 3]3635ÿa3a_5ÿ̀5ÿ63a5Iÿ_3345I3 3ÿ4cc6 cdcÿ6)6 7ÿq ÿ3J35 3ÿ545ÿ^3P5ÿ
66ÿ] 7ÿqc6 ÿ̀55555ÿ_3^ÿ666 7ÿqcÿ666 45ÿ̀563P5Iÿ46ÿ66ÿ6 3ÿ̀5`55ÿ563ÿ
4ÿ 3]3ÿ 3P36ÿ6 3ÿ53ÿ^4ÿ 3]3 5637ÿr336ÿ64ÿ̀5ÿ 3]35ÿ̀363I3ÿ]3ÿ)4ÿa6ÿ5^5ÿ
4c66667ÿ
s4555ÿ^3P5ÿ66ÿ53ÿ363Iÿ666 7ÿqcÿ666ÿ̀5`55ÿ563ÿ 3P36ÿ6 3ÿ4ÿ 3]3\ÿ66ÿ6 3ÿ^4ÿ
3]3 5637ÿr336 3ÿfÿ 3ÿ̀563P5Iÿ4ÿ̀c6cc7ÿqcÿfÿ4ÿ̀5`55ÿ563ÿ4ÿ 3]3 57ÿe5d3ÿ363Iÿ
666ÿ563ÿ6 ÿ̀5ÿ̀t6c4ÿ] 7ÿqcÿ̀P6c4ÿ33_3ÿ 3]3635ÿ̀54ÿ6d ÿc6_cÿP3456 3ÿ
5J6ÿ3 56I5P57ÿuPd ÿ6ÿ]3ÿ33ÿ_33P635ÿ]356I5P57ÿ

ÿ 0ÿ
ÿ
ÿ
ÿ
2345678ÿ
3  ÿ3ÿÿ

234567ÿ
3  ÿ6ÿÿ
ÿ  45ÿ6 ÿ4ÿ4ÿ3ÿ4ÿ44ÿ6ÿ56536ÿ64ÿ355ÿ356343 57ÿ
ÿ
!"ÿ#3463ÿ
$4ÿ % 5ÿ &3/31ÿ5ÿ '355ÿ
()*+ÿ ,-.ÿ /0/6ÿ ,ÿ
2(3+ÿ 4,5.ÿ /9ÿ/0 4ÿ
3(7+ÿ 5,8.ÿ ? /0 5ÿ
:;<+ÿ =>=.ÿ /0ÿBÿ =ÿ
@(<+ÿ A,=.ÿ /0ÿ ÿ Aÿ
);CDÿ E>FGÿ /0ÿH9ÿ )ÿ
I()3DÿJ,K5Gÿ /0ÿ/ÿ Iÿ
L()+ÿ M,K.ÿ /0ÿ ÿ L +ÿ
L(*;ÿ M,K>ÿ /0ÿN9ÿN
/ ÿ Lÿ
*+O3;ÿ K,P5>ÿ /0ÿNHÿ :ÿ
@;C;ÿ A>FF>ÿ /0ÿNBÿ @ÿ
@;)7DÿA>K8Gÿ /0ÿN?ÿ Qÿ
O+ODÿ P.PGÿ /0ÿN/9ÿ Oÿ
2;)Dÿ 4>KGÿ /0ÿN/6ÿ 2ÿ
R(@3DÿS,A5Gÿ/0ÿN/1ÿ Rÿ
+33Dÿ .55Gÿ /0ÿ +ÿ

ÿ 0ÿ
 2345627587ÿ

ÿ ÿÿÿÿ ÿÿÿ!"!ÿÿÿÿ#ÿ
ÿ!ÿ$%ÿ
ÿ&ÿ%ÿÿ&ÿÿÿ"ÿÿÿÿ&ÿ
ÿ#ÿ'ÿ&!ÿ$$ÿ$%ÿ("ÿÿÿÿ(ÿ
&!!ÿÿÿ)ÿ$%#ÿ
ÿ ÿÿ&"ÿÿÿÿ*ÿÿ
#ÿ
ÿ ÿ((ÿÿÿÿÿÿ$ÿ$ÿ(ÿ#ÿ
$ÿÿ
ÿÿ)"ÿÿ&#ÿ
ÿ
+,ÿÿ -ÿ./01ÿ2ÿ341ÿ2ÿ3/41ÿ2ÿ.//41ÿ2ÿ3/1ÿ
+,ÿ5678984ÿ -ÿ:./ÿ4;ÿ2ÿ:<.4;ÿ2ÿ3/;ÿ2ÿ./;ÿ2ÿ:./;ÿ2ÿ3///;ÿ2ÿ.///;ÿ
1,ÿ5678984ÿ -ÿ:<.;ÿ2ÿ3/;ÿ2ÿ./;ÿ2ÿ:./;ÿ2ÿ3///;ÿ2ÿ.///;ÿ
=>4ÿ -ÿ?@ÿ3ÿ2ÿ?ÿ@ÿ3//ÿ2ÿ?ÿ@ÿ3////ÿ
ÿÿ

ÿ
A#BÿCÿ
ÿ

ÿ ÿÿÿÿÿÿ)ÿ*(ÿ((ÿ)ÿ( ÿÿ!$!!ÿ!!ÿÿ
$%#ÿDÿ!!ÿÿÿÿ(*ÿ$ÿ$%(ÿ#ÿCÿ
$ÿEFFFÿGÿHIÿJÿEFFFFÿGÿHIÿJÿÿ")#ÿKÿ&ÿ(ÿ$ÿ"ÿ
:////ÿGÿHIÿJ#ÿ
ÿ$ÿ$ÿDLÿÿÿ#ÿI&ÿ$ÿ%ÿ
"ÿ%ÿ(ÿ"#ÿMÿ(ÿÿÿÿÿ
ÿ$ÿ)ÿÿÿÿ$ÿÿÿ%ÿ#ÿCÿ"ÿÿ
&ÿ(ÿ#N(ÿÿ%ÿ!ÿ(#ÿ

ÿ 0ÿ
 23435ÿ78ÿ9
 ÿ5
ÿ
ÿÿ
ÿÿ!"#ÿ$!ÿ%&'#ÿ(%)%"%'*'ÿ+!)+ÿ!+#!&ÿ
ÿ
ÿ
,-ÿ.ÿ/,/0,-ÿ
ÿ 12ÿ45ÿ67ÿ&%(*%8'ÿ
92ÿ:;<=>?@=A@ÿ
B2ÿ4!*7"!ÿ
ÿ
ÿ
C0ÿ,DEÿ
ÿ
78ÿG!&"ÿHIHÿJ!&ÿJ!$!J!&ÿ+6#ÿ7!$!"!ÿ7*ÿKLÿ$!ÿ+6#ÿJ686#"!ÿ7*ÿ5LÿJ!*&"!#"!*ÿ
(%M'*'MIÿ
N8ÿG!&"ÿHIOÿJ!&ÿJ!$!J!&ÿ+6#ÿ!"!#%*"%'*ÿ%&'#ÿ$!ÿ!"#"!*ÿ!)%P"%('*'MIÿ
Q8ÿG!&"ÿHIRÿJ!&ÿJ!$!J!&ÿ+6#ÿ!"!#%*"%'*ÿ%&'#ÿ$!ÿ!"#"!*ÿ!)%P"%('*'MIÿ
S8ÿG!&"ÿHITÿJ!&ÿ+6#ÿ!"!#%*"%'*ÿ%&'#ÿ$!ÿ!"#"!*ÿ!)%P"%('*'MIÿ
U8ÿ4!*!(J!ÿ(%P'"%%&ÿV6+6*ÿ%J'#"%'*ÿ)#6"%)(*J%ÿ!7!&"!W+*Mÿ$!ÿX*ÿ7%"'W#%*'M%ÿ
@Y<@Z>[>\2ÿ
]/^-_`ÿa_,b_ÿ
ÿÿ
c"!&+&ÿJ!$!"!**ÿ%*%"Mÿ7*ÿÿ(%)%"%'ÿ"%%&ÿ%J"%*J''"%*ÿ&ÿ+!#!"ÿ(%)%ÿ$%J'Iÿ
de*"%ÿÿf&'#ÿg%)%)'ÿhÿ5e!*+ÿL%ijÿ5Lkÿ$!ÿÿl!"#ÿg%)%)'ÿ
hÿK"+%!ÿL%ijÿKLkÿJ'Iÿÿl!"#ÿg%)%)'ÿVÿ!"!&+&ÿJ!$!)**ÿ7!$!"!*!ÿ
e(e"%*'ÿ$!ÿWeÿW!&"J!ÿ%J!ÿ!J"mÿ
ÿ nopqrstuÿvupÿwrxryzÿ{o|po}oÿtopuyu~yopusÿovup€oyÿ‚xyr~zÿ€zƒzp}zp„ÿ
ÿÿ
…;ÿZ†‡†ÿ?†=@?†=>Y‡@<ÿˆ<†A†Yÿ‰ŠY‹ÿŒÿW!&"*J!ÿ%J!ÿ!J"Iÿ
*!8*ÿW!&"ÿHIHÿJ!&ÿJ!$!J!ÿfd54fÿ7!$!)*!ÿÿl!"#ÿg%)%)'ÿe(e"%*')%mÿ
ÿ
ÿ
Ž121ÿÿŽ929ÿÿŽ‘2‘ÿ’ÿŠÿ“ÿ”ÿ

ÿ 0ÿ
ÿ ÿ
34567899ÿ ÿ ÿ45ÿ54ÿ544ÿ54ÿ 5ÿÿÿ4ÿ49ÿ445ÿ
!"#$%&'ÿ)'"ÿ*+,+-*!.'ÿ$./-0$"/%ÿ1!)'"2!0ÿ3450$-/ÿ2/6/"*/"7ÿ
ÿÿ
9:ÿ;<=<ÿ><?@><?AB=@CÿDC<E<BÿFGBHÿ1ÿ4ÿ49ÿ445Iÿ
J4ÿKIKÿ4ÿLÿÿ34567899ÿ ÿ ÿ 5ÿ
G0ÿMÿGNÿMÿGOÿHÿ1ÿ
Pÿÿ4Q4ÿ
GOÿMÿGRÿMÿGSÿHÿ1ÿ
ÿ
ÿ
TUVUWXVÿWYZ[\[][ÿ
ÿ
ÿ
^[_` abbÿcU_X\XdÿWYeYe[ÿ
ÿÿ
fgÿJ4ÿKIiÿ4ÿ54ÿ85ÿj54ÿB:E:k:lmÿ
ngÿoQÿ  ÿQ  ÿ54444ÿÿpÿ4564ÿ544ÿ544ÿ45ÿ4ÿqQIÿ
rQjÿ554ÿs8ÿKtÿ4ÿÿÿ5444ÿ4ÿ544ÿ544ÿ
8u  ÿ5  5 Iÿ

ÿ 01ÿ
 23456788ÿ
23ÿ

3ÿ
ÿ
ÿÿÿÿÿÿ!"#ÿ$%&%'%()ÿ
*ÿ+,-.-ÿ,#ÿ/ÿÿÿ0.0ÿ12!#ÿÿ-ÿ34ÿ$567879')ÿ
ÿ

ÿ
ÿ
:ÿÿ;ÿÿÿÿ!"#ÿ,,#,"ÿ<!.ÿ. #0#ÿ0.ÿÿ=.#ÿ
12ÿ<ÿ4ÿ$567879')ÿ
ÿ

ÿ 00ÿ
 34546ÿ8ÿ94
ÿ 3ÿ
ÿ
ÿÿ ÿ
ÿ ÿ
!"#$%!$"ÿ$'$(%!$ÿ)ÿ
ÿ
ÿ
ÿ
ÿ
ÿ
*!"!+ÿ,'$'-"""ÿ,ÿÿ .(/'ÿÿ
ÿ
ÿ
01213ÿ41567156ÿ8ÿ
ÿÿ
ÿ
9:;<=ÿ0ÿ
*$!">ÿ 0?@@0@ÿÿ A?@1@ÿÿ ?Bÿ ?Dÿ ?Cÿ F::Gÿ
E9ÿ 
C@@ÿ 1@@ÿ 0@@ÿ <Hÿ
Eÿ<Hÿÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ
*IJI(Iÿ
KELÿ
ÿ
9:;<=ÿ1ÿ
ÿ
*$!">ÿ ?0ÿ ?1ÿ ?Bÿ ?Dÿ
0@@@ÿ A@@ÿ C@@ÿ 1@@ÿ
,M(ÿN,Oÿ ÿ ÿ ÿ ÿ
ÿ
9:;<=ÿBÿ
ÿ
P?0ÿ P?1ÿ P?Bÿ P?Dÿ P?Cÿ P?Qÿ PERÿ
ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ
E?0ÿ E?1ÿ E?Bÿ E?Dÿ E?Cÿ E?Qÿ ERÿ
ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ

ÿ 01ÿ
 3454678ÿ
4 
65ÿ4 4ÿ34546ÿ
ÿ ÿÿ!ÿ"#$%#ÿ&'(ÿ)ÿ*(#$ÿ+ÿ,!$-ÿ./ÿ01!ÿ234$4ÿ
&5!!#!ÿ64778%'8ÿ98$:ÿ0'%!ÿ;!(ÿ<'=5!$%#>ÿ
ÿ  ÿ?4ÿ4@445@ ÿ
ÿÿ
0/!AÿBCD(EÿCÿFCG(ECÿHI(Eÿ
JKLMKNOKPQÿR0SÿTRÿUÿRVSÿ0WRÿ
ÿ X5ÿ@YZ@ ÿ
ÿÿ
[\ÿ^!(_(ÿ01!ÿ&_`##ÿ64778%'8ÿ98$ÿ2!#a#>ÿ
b\ÿc(!ÿd>Bÿ0(ÿ01ÿe0fÿBCD(ECÿeVSÿFCGÿ&ECÿe1ÿfÿHI(ECÿ+0SÿTRUÿRVfÿHI+ÿ0"!ÿ
./ÿ98(ÿ234$ÿg7##>ÿ
h\ÿ0'ÿ'7#!i(ÿ̀4_4ÿ#$!#ÿ%$4!%'8ÿ=/(!a_ÿ1ÿ3ÿ/!#a$#ÿ
jNOjLkMklmÿ
n\ÿg7_#"##ÿ98(ÿ2!#a$'#ÿ0'ÿoiÿ.!=!ÿ*a_#$ÿ,31!%ÿ9%!$ÿpqkMklmÿ
ÿ
ÿ
4 rÿs@tÿ
ÿÿ
ÿ!ÿ%!$ÿ&'"#ÿ6u7ÿ08"5%!ÿ)v-ÿ01!ÿ234$44ÿ
&8!'!a_#ÿÿ98$>ÿ"#$%#ÿ,!$ÿ&'(!#ÿ&#%w01Cÿ"#$%#ÿ*(#$ÿ
&'(!#ÿ*/#(w01ÿ!>ÿxÿy%#ÿ̀ÿ('(ÿ%(ÿ1ÿ_(ÿ('($#aÿzk{kÿjOjÿ
!##>ÿiÿ('(ÿ/ÿ(#$ÿ1ÿ=!$!ÿu%7!#>ÿ94$ÿ('(!ÿ/ÿ'#ÿ'#ÿu%7ÿ
'7#!#(_ÿ%8ÿ1ÿ_4$4'!ÿ/34!$4aÿ8!5>ÿ5!5ÿ(#$ÿ1ÿ=!$!ÿi`%!ÿ
_87!$#ÿu%7!#>ÿ*'#ÿ'3(ÿ(#$!ÿ_87!#|ÿ#_ÿ'3(ÿ(#$!ÿ/#(#!#>=!$!ÿÿ
'#ÿa!$!ÿ5'=5!#>ÿ

ÿ 01ÿ
ÿ
34567ÿ9
4ÿ6466ÿ 64
5ÿ74 7ÿ

ÿ
ÿ6465
5ÿ6664
ÿ

ÿ
ÿ0ÿ0ÿ0ÿ
!ÿ!ÿ!"ÿ
#ÿ#ÿ#"ÿ

ÿ0$ÿÿ-ÿ%ÿÿ )0ÿ
*
% '%ÿ+,
% ÿ-ÿ
ÿ)0ÿ
'ÿ%ÿ'ÿ&ÿ!ÿ !ÿ # %ÿ6.ÿ
&0ÿ 0 %ÿ!ÿ'%#ÿ'%&!ÿ
ÿ
ÿ ÿ

%#ÿ
!/ÿ 0ÿ
%&!0ÿ%!0ÿ%#ÿ

ÿ 01ÿ
 345ÿ364ÿ
789
ÿ 709ÿ
345ÿ3645ÿ38ÿ
ÿ
ÿ 38ÿ
70
ÿ 74ÿ
3605ÿ305ÿ38ÿ
ÿ
ÿ
ÿÿ ÿ
7ÿ4ÿÿÿ3ÿ ÿ3ÿÿÿ
4ÿ ÿ4ÿ
ÿ
64ÿ 4 ÿ3060 380ÿ 3680ÿ 3ÿ

3 3 
3 ÿ ÿ
ÿ
ÿ
305ÿ360ÿ
78
ÿ 74ÿ
305ÿ360538ÿ
ÿ
ÿÿ!"ÿ
ÿÿ
$%ÿ '()*+ÿ)-./.-01ÿ2)-3/-)0ÿ1-304)3-ÿ()50ÿ6ÿ7)4809ÿ:(2);ÿ<9ÿÿ=>?@A@6Bÿ
ÿ
ÿ
ÿÿ
C%ÿ D)-3/-)0ÿ1-304)3)ÿEF-)ÿ9Gÿ1F-ÿ10H-ÿ;)I/I3I09ÿ

ÿ
ÿ
J%ÿ <KL9ÿ)IFÿF(H0(M5ÿ45F(350ÿNÿ6ÿOÿ;)(3(Fÿ(1)(01535)(0ÿ0;F/()(35ÿ2-3)/-33FÿF5.(ÿ163ÿ
H(P50ÿQEF-)ÿ41ÿ

ÿ 01ÿ
ÿ ÿ
ÿ
34ÿ6789ÿ ÿ  ÿÿÿÿÿÿÿÿ!ÿÿ6789ÿÿ ÿÿ "ÿ
# $ÿ%&ÿ" ÿ#ÿ'ÿ(ÿ)ÿ ÿ ÿÿ#ÿ*ÿ(ÿ
#ÿ"ÿ%+ÿ,-ÿ./,0-0123ÿ
ÿ44ÿ 6ÿ ÿ ÿ#ÿÿ "ÿ(ÿÿÿ ÿ)ÿ ÿ
70ÿÿ#ÿ $ÿ%ÿ&ÿ80ÿ ÿ ÿ%ÿ+ÿ,-ÿ ÿ' ÿ%ÿ
ÿ  ÿ9:ÿ;-ÿ7<ÿ#ÿ ÿ%ÿ8:ÿ;-ÿ=<ÿ#ÿ ÿ%ÿ
>?ÿ
ÿ 7<ÿ 7:ÿ
=:ÿ@ÿ=Aÿ =<ÿ@ÿ=Aÿ
7:Bÿ7<ÿ 7:Bÿ7<ÿ
ÿC4ÿ D ÿ+7ÿ ÿÿ%ÿÿ# ÿÿ ÿ#ÿ%ÿ ÿÿ
ÿ ÿ(ÿ#ÿ#ÿ"ÿ ÿ!ÿ678ÿ ÿ#ÿ "ÿ
%"ÿ(ÿ( ÿ# ÿÿ#ÿE#ÿ(ÿÿÿ%+ÿ,-ÿ
./,0-0123ÿ
ÿF4ÿ678 ÿ#ÿ "ÿ(ÿ# $ÿ'ÿÿ(ÿÿ)ÿÿ#ÿÿ%GÿÿHÿÿ(ÿÿIÿÿ
# ÿÿÿÿ*%&ÿ" ÿ#ÿÿ#ÿ*ÿ
(ÿ#ÿ"ÿ%+ÿ,-ÿ./,0-0123ÿ
ÿJ4ÿ D ÿ+Kÿ ÿÿ%ÿ#ÿ& ÿ ÿÿ9:ÿÿ ÿ ÿÿ
 ÿ"ÿ(ÿ90ÿ;-ÿ7<ÿÿ%"ÿ ÿÿD ÿ+Kÿÿ ÿ"ÿ(ÿ
ÿGÿ

ÿ 01ÿ
ÿ ÿ
ÿ
34ÿ 678ÿ
8ÿ87 ÿ78 7ÿ78ÿ78 ÿ7ÿ ÿÿÿ7ÿ7  ÿ
ÿ77878 ÿ7ÿ7 ÿ87 78ÿ  ÿ!87 " ÿ 7 ÿ77 ÿÿ#$%ÿ&'()ÿ
87 " ÿ78 ÿ#$%ÿ78ÿ#8ÿ*7 ÿ!87 " ÿÿ 7$%ÿ7+ÿ78ÿ 7$%ÿ
,(-&.&/ÿ0.1-12ÿ2134(4&56ÿ705-1ÿ89:;ÿÿ* ÿ
* ÿ7ÿ<=ÿ7ÿ$78ÿ
+ÿ
7878ÿ ÿ>$ ÿ7878ÿ7
 ÿ#88ÿ
ÿ?@4ÿ A1B.0ÿCÿ3(ÿ*7$$ ÿÿ7ÿ7878 ÿ"7
87ÿ$# ÿ7* ÿ
67 ÿ77878ÿ$
#*ÿ* ÿDÿ7ÿEÿ8 ÿ8F;ÿÿ* ÿ
* ÿ79ÿ7ÿ
#ÿ
ÿEÿ7877ÿ78ÿ
8ÿ87 " ÿ8 ÿ78ÿ ÿ>7 ÿ7878ÿ
"7
87ÿ$#ÿ$$8ÿ#8ÿ>7 ÿ77878ÿ$
#ÿ<ÿ3(ÿ2134(4&56ÿ

ÿ 01ÿ
 3454678ÿ
 ÿÿ
ÿ
ÿÿ ÿ!"#$%&"'ÿ()*+ÿ ,!$-.//001//0ÿ
3*45ÿ ÿÿ
67!'8$ÿ9+:*ÿ ÿ
ÿ
ÿ
ÿ
ÿ
ÿ
ÿ;%$%<''ÿ;.ÿ =>#%.ÿ
ÿ
ÿ
?@ÿ
 A ÿ
ÿ
ÿ
BCDEF7Gÿ
ÿ 4EHICJECKÿ LMLNOLNPÿ QORSOLTÿLMLNOLNÿ
UGÿ VWXYZÿ ÿ
U[ÿ \W]YZÿ ÿ
U^ÿ _`YZÿ ÿ
ÿ
ÿ
ÿ
BCDEF7[ÿ
ÿ
ÿ PNLTRÿ dLefgOfTfTÿYhiÿ aHbCcECJCJÿjHKkEkIÿ QORSOLTÿlLNPOPiÿ
ÿ aHbCcECJCJÿ mGÿ m[ÿ m^ÿ nGÿ n[ÿ n^ÿ nGÿ n[ÿ n^ÿ
QORSOLTÿ
oÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ
pÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ
qÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ
rÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ
sÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ
tÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ
Guÿ BFcECIÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ ÿ

ÿ 01ÿ
 Thevenin

1
2 Dijital multimetre
3 , 270 , 470 , 560 , 680 , 820 )
4 Board
5 1k Potansiyometre
HAZIRLIKLAR

1.
ekleyiniz.

19
 devre).

1. n devreye ait 6 ni ve tablo kaydediniz.

2. , geril
L1 y L gerilimini

20
3. uz. Y ve
2. tablo kaydediniz.
4. RL2 ile iz. 2. ve 3. a
5. RL3 ile iz. 2. ve 3. a

6. . Bu

VTH olarak kaydediniz.

7.
tablo kaydediniz.
8.
kaydediniz.
9.
.
10. L1, RL2 ve RL3 ni
ekleyiniz v

11. L1, RL2 ve

RL3

21
Deneyin :
Grup :

: :

Deney Verileri :

Tablo 3.1
Elemanlar
R1 270
R2 560
R3 680
RL1 150
RL2 470
RL3 820

Tablo 3.2
Hesaplanan
VL1
VL2
VL3
VTH
RTH

Tablo 3.3 9)
Hesaplanan
VL1
VL2
VL3

22
Deneyin :
Grup :

: :

Deney Verileri :

Tablo 3.1
Elemanlar
R1 270
R2 560
R3 680
RL1 150
RL2 470
RL3 820

Tablo 3.2
Hesaplanan
VL1
VL2
VL3
VTH
RTH

Tablo 3.3 9)
Hesaplanan
VL1
VL2
VL3

22
HAZIRLIKLAR
yoktur

yatay

verilecek.

etmektir.

23
 osiloskop (HAMEG)

man ise X

-
yar

24
 - Cathode Ray Tube (CRT)

gerilime

nyal
-

25
n

time base sinyaline yan

26
Ekran :

27
Time/div

gibi S

28
 diye tarif edilen

Volt/div

kalibrasyo

r.

29
Y POS

-POS

X-POS

-POS

Intens ve Focus

30
 -

31
 -

AC konumund

32
 - otomatik)

osiloskobun

33
34
DENEY 5: İŞLEMSEL KUVVETLENDİRİCİLER ve UYGULAMA DEVRELERİ
AMAÇ: Bir işlemsel yükselteç olan çeşitli OP-AMP devrelerinin incelenmesi
ÖN ÇALIŞMA
Deneyde yapılması istenen her adımın teorik ve benzetim(simülasyon) çalışmasını ayrı ayrı açıklayarak
yapınız.
ARAÇLAR & ELEMANLAR
1. Dirençler: 1k, 10k, 100k
2. 1 adet osiloskop
3. 1 adet  12V’ luk simetrik güç kaynağı
4. 1 adet AC güç kaynağı
5. 1 adet 741 tipi OP-AMP
UA741 Ayak Bağlantıları
TEORİK BİLGİ
Basit bir OP-AMP iki girişli çok yüksek kazançlı bir gerilim yükseltecidir. Bir giriş evirmeyen olarak
adlandırılır ve (+) işareti ile gösterilir. Diğer giriş eviren olarak adlandırılır ve (-) işareti ile gösterilir.
OP-AMP bu iki giriş arasındaki gerilim farkını yükseltir ve bu farkın OP-AMP ın açık çevre kazancıyla
çarpımına eşit bir çıkış üretir.
V0 = A 0 [V1 - V2 ]
V0 = Çıkış gerilimi
A0= OP-AMP ın açık çevrim kazancı
V1=Evirmeyen girişteki gerilim
V2= Eviren girişteki gerilim
Eğer girişler aynı potansiyelde ise, çıkış sıfırdır. İdeal bir OP-AMP aşağıdaki karakteristiklere sahiptir:
Sonsuz gerilim kazancı [A0=sonsuz]: Eviren ve evirmeyen girişler arasındaki potansiyel farkı çok az bile
olsa maksimum çıkış gerilimi oluşur.
Sonsuz giriş direnci [Ri = sonsuz] : Eviren ve evirmeyen girişler arasındaki potansiyel farkı giriş ucuna
veya giriş ucundan akım akışına neden olmaz.
Sıfır çıkış direnci [R0 = sıfır] : OP-AMP çıkışının eşdeğer devresi, seri direnci olmayan mükemmel bir
gerilim kaynağıdır.
Sonsuz band genişliği : OP-AMP tüm frekansları eşit olarak yükseltir.
Sıfır offset : Girişler arasındaki potansiyel fark sıfır olursa çıkış sıfır olur.
NOT: Hiçbir gerçek OP-AMP bu beş karakteristiği sağlamaz ama çok yaklaşır.
741 OP-AMP’IN AYAK BAĞLANTILARI

Şekil 2.1 UA741 Ayak Bağlantıları

EVİREN VE EVİRMEYEN OP-AMP DEVRELERİ
Şekil 2.2a) daki devreden
Vi = RiI
V0 = -RfI
Av=V0/Vi =-Rf / Ri
elde edilir.

Şekil 2.2a) Eviren Op-amp Devresi b) Evirmeyen Op-amp Devresi

Şekil 2.2b) deki devreden

Vi = RiI
V0 = (Ri+Rf)I
Av= V0/Vi = (1+Rf / Ri)
elde edilir.
TOPLAMA DEVRESİ
Şekil 2.3b) de eviren OP-AMP toplama devresi gösterilmiştir. Toplama devresi için düğüm noktası
denklemi,
( - V0 + R f ) = ( V1 / R 1 ) + ( V2 / R 2 ) + ( V3 / R 3 )
şeklinde olur. Rf = R1 =R2 =R3 olması halinde,
V0 = -( V1 + V2 + V3 )
olur.

Şekil 2.3 a) Eviren Op-amp Devresi b) Eviren Op-amplı Toplama Devresi

GERİLİM TAKİPÇİSİ
OP-AMP ın diğer bir uygulaması Şekil 2.4a) da gösterilmiş olan gerilim takipçisi (voltage follower)
veya buffer devresidir. Buradaki çıkış gerilimi, giriş gerilimine eşittir. Bu devrenin giriş direnci, 100M
dan büyük ve çıkış direnci 1 dan küçüktür. Böyle bir devre ile giriş kaynağı çıkıştaki yükten izole
edilmiş olur.
Şekil 2.4b) de ise bir fark yükselteci devresi gösterilmiştir. R1=R2=R3=Rf olması halinde,
V0=V2-V1
Bağıntısı elde edilir. Dirençlerin eşit olmaması halinde ise,
R 3R f 1 1 Rf
V0 = ( )( + ) V2 - ( ) V1
R 2 + R 3 R f R1 R1
bağıntısı geçerlidir.

Şekil 2.4 a) Gerilim Takipçisi b) Fark Yükseltici

İNTEGRAL VE TÜREV ALICI DEVRELER

Şekil 2.5a) da bir integral ve b) de ise bir türev alıcı devre gösterilmiştir.
İntegratörde çıkış gerilimi,
V0 = -(1 / RC) ∫Vi dt
olup, giriş geriliminin integrali ile orantılıdır. Türev alıcıda çıkış gerilimi, giriş geriliminin türevi ile
orantılı olup,
V0 = -RC (dVi / dt)
şeklinde ifade edilir.

Şekil 2.5 a) İntegral alıcı Devre b) Türev alıcı devre

DENEYİN YAPILIŞI

1. Şekil 2.1 deki eviren OP-AMP devresinde Ri=1k ve Rf = 10k olmak üzere,devrenin girişine 1V
(tepeden tepeye) genlikli ve GRUPDEĞER kHz frekanslı, sinüsoidal işaret uygulayarak, çıkış işaretini
osiloskopta ölçüp Tablo 2.1’e ölçekleyerek kaydediniz. Bu OP-AMP’ın giriş ve çıkış işaretleri
arasındaki faz farkını belirtiniz.

Şekil 2.1 Eviren Op-amp Devresi

2. Şekil 2.2 deki evirmeyen OP-AMP devresini kurun. Ri= 1k ve Rf =10k değerlerini kullanınız.
Girişe 1V (tepeden tepeye) ve GRUPDEĞER kHz lik bir sinüs işareti uygulayarak, çıkış işaretinin
genlik ve fazını belirtiniz. (Değerleri Tablo 2.2’ye ölçekleyerek kaydediniz.)

Şekil 2.1 Evirmeyen Op-amp Devresi

3. Şekil 2.3’deki toplama devresini kurunuz. Girişe 1V (tepeden tepeye) ve GRUPDEĞER kHz lik bir
sinüs işareti uygulayarak Vo çıkış gerilimini Tablo 2.3’e kaydediniz. Çıkış gerilimini osiloskopta
gözleyerek, ortalama ve tepe değerlerini tespit ediniz.

Şekil 2.3 Toplama devresi

4. C= 1µF ve farklı direnç değerleri ile Şekil 2.4’deki İntegral alıcı devreyi kurunuz. Girişine 1V
(tepeden tepeye) genlikli, GRUPDEĞER kHz frekanslı bir kare dalga uygulayınız. R direncini daha
fazla arttırınca değişen ne olur? Giriş ve çıkış işaretlerinin faz bağıntılarını göz önüne alarak, Tablo
2.4‘e çiziniz.

Şekil 2.4 İntegral alıcı devre

5. 4.adımdaki değerlere göre, bir diferansiyel alıcı devre kurunuz. Girişine 1V (tepeden tepeye) genlikli,
GRUPDEĞER kHz lik bir üçgen dalga uygulayınız. Uygun bir diferansiyel işlemi için gerekli olan
direnci seçiniz. Giriş ve çıkış işaretlerini Tablo 2.5’e çiziniz.

Şekil 2.5 Türev alıcı devre

Veri Değerlendirme Tablosu GRUP ADI :

1. Adım
Tablo 2.1 Eviren devre giriş ve çıkış işareti

Faz Farkı (girişe göre)=____

2. Adım
Tablo 2.2 Evirmeyen devre giriş ve çıkış işareti

Faz Farkı (girişe göre)=____

3. Adım
Tablo 2.3 Toplama devresi giriş ve çıkış işareti

V0 (ort) = ___________
V0 (tepe) = ___________
4. Adım
Tablo 2.4 İntegral alıcı devre giriş ve çıkış işareti

5. Adım
Tablo 2.5 Türev alıcı devre giriş ve çıkış işareti

Yapmış olduğunuz simülasyon çalışmasıyla mukayese ederek yorumlarınızı buraya ekleyiniz

DENEY 6 RLC DEVRELERİNDE GEÇİCİ DURUM ANALİZİ

AMAÇ: RLC devrelerinin geçici durum davranışlarının incelenmesi

ÖN ÇALIŞMA

RLC deneyinden önce bölümümüzün sayfasında ön çalışma şablonu paylaşılacaktır. Ön çalışma şablonu,
öğrencilerin ön çalışmayı yapması için baz alacakları şablondur. Bu şablonun dışına çıkılmayacaktır. Şablonda
önce verilen R L ve C değerlerine göre teorik çözüm yapılacak ve bir kapasitörün tranzient analiz denklemi Vc(t)
elde edilecektir. Daha sonra MATLAB programı kullanılarak plot komutuyla bu Vc(t) ifadesi çizdirilecektir. Elde
edilen grafik belirtilen yere yerleştirilecektir. Bunun yanında; bir de simülasyon programlarından herhangi birini
kullanarak (MATLAB simulink, proteus, multisim vb.) simülasyon yapılacak ve ön çalışmaya eklenecektir.
Bununla ilgili bilgiler deneyden önceki duyuruda bir sunu şeklinde verilecektir.
TEORİK BİLGİ

Devre iki tane enerji depolayan eleman, bir bobin ve bir kondansatör veya seri veya paralel eşdeğeri tek bir
elemana eşit olmayan aynı cins iki eleman içeriyorsa, ikinci dereceden bir diferansiyel denklem devreyi tanımlar.
İkinci dereceden devreleri tanımlayan ikinci dereceden diferansiyel denklemler genel olarak

d2x dx
 a1  a 0 x  f(t)
dt 2 dt

şeklindedir. a lar reel sabitlerdir. x akım veya gerilim olabilir, f (t) bağımsız kaynaklar tarafından belirlenen
zamana bağlı bir fonksiyondur.
Devrenin toplam cevabı:

x(t)  x n (t)  x f (t)

dır. xn(t); f(t)=0 yapılarak elde edilen doğal cevap, xf (t) zorlanmış cevaptır. xn doğal cevap ise, zorlanmamış (veya
homojen) diferansiyel denklemi sağlamalıdır:

d2x n dx n
 a1  a0x n  0
dt 2 dt

Yukarıdaki denklemde türevler, karşılık gelen s kuvvetleri ile yer değiştirilerek karakteristik denklem elde edilir.
x in ikinci türevi s2, birinci türevi s ve sıfırıncı türevi yani kendisi s0=1 ile değiştirilir. Bu işlemlerin sonucunda
elde edilen karakteristik denklem:
 s 2  a 1s  a 0  0

Karakteristik denklemin s1 ve s2 olmak üzere iki kökü vardır.

 a1  a12  4a 0
s1,2 
2

İkinci dereceden sistemlerde karakteristik denklemin kökleri olan s1 ve s2 , reel veya karmaşık olabilir. Köklerin
durumu karakteristik denklemin diskriminantı tarafından belirlenir, Diskriminant pozitif, negatif veya sıfır
olabilir. Karakteristik denklemi bu durumlar için düzenlersek

s 2  2ζ 0 s  ω0 2  0

0 sönümsüz doğal frekans ve  sönüm oranıdır. 02= a0 ve 20=a1 dir. s1 ve s2, 0 ve  cinsinden ifade
edilebilir.

Karakteristik denklem : s 2  a1s  a 0  0

Sönümsüz dogal frekans : ω0   a 0
a
Sönüm oranı : ζ 1
2 a0

Karakteristik denklemin kökleri : s1,2   ζ  (ζ 2  1)  ω0

 

Üç durum söz konusudur: karakteristik denklemin köklerinin reel ve ayrık olması(>1), reel ve eşit olması (=1)
veya kompleks eşlenik olması (<1). s in reel kısmını  ve imajiner kısmını  ile ifade edersek
s =  + j
Aşırı Sönümlü Durum (>1)

>1 için diskriminant 2 –1>0 olduğundan kökler reel ve ayrıktır. Bu durumda s sadece reel bileşene sahiptir.

s1  σ1 s2  σ2

Doğal cevap:

x n (t)  K1e σ1t  K 2eσ 2 t

Az Sönümlü Durum (<1)

<1 için karakteristik denklemin kökleri karmaşıktır:

s1  σ  jω s 2  σ  jω ω0

Kökler kompleks eşleniktir(reel kısımları eşit, imajiner kısımları eşit fakat ters işaretli). Doğal cevap:

x n (t)  e σt (K1e  j t  K 2e  j t )

Bu osilasyonların genliği et ile azalmaktadır bu yüzden sönüm oranı  ile ters orantılıdır. =0 için azalma olmaz.
Bu, sönüm oranı =0 olduğunda meydana gelir ve sönümsüz durumdur. Sönümsüz durumun doğal cevabı  =0
frekanslı sabit genlikli bir sinüzoiddir. 0 sönümsüz doğal frekans olarak adlandırılmasının nedeni budur.

Kritik Sönümlü Durum (=1)

=1 için kökler reel ve eşittir. Bu durum kritik sönümlü olarak adlandırılır.

s1  s 2  σ
Doğal cevap:

x n (t)  K1eσ t  K 2 teσ t

ARAÇLAR & ELEMANLAR

Deney sırasında belirtilecektir.

DENEYİN YAPILIŞI

1. Şekil 3.1 deki seri RLC devresini oluşturunuz. Devreyi oluştururken gerekli olan direnç değerlerini deney seti
üzerindeki 10k değişken direnci kullanarak elde ediniz. Kısa sürede meydana gelen geçici durumu
görebilmek için gerekli anahtarlamayı yapmak üzere kare dalga üretecini(Sinyal jeneratörü) kullanınız. Tepe
değeri 2V periyodu 6ms olan kare dalgayı devreye uygulayınız.
 Şekil 3.1 RLC devresi

2. R= 100, R=2k, R=10k için Vc(t) grafiğini osiloskopta gözleyiniz. Her durum için elde ettiğiniz grafikleri
veri kağıdına çiziniz.

Şekil 3.2 RLC devresi

 Grup Üyeleri 1. 4.
(isim/imza) 2. 5.
3. 6.

Grup No Asistan İmza

Direnç: Yatay Scala: aniye/div Sönümsüz doğal frekans:

Bobin: Düşey Scala: Volt/div Sönüm oranı:
Kondansatör: Tepe değeri: Sönüm tipi: ⃝ Az sönümlü
Kaynak Frekansı: Taban değeri: ⃝ Kritik sönümlü ⃝ Aşırı sönümlü
Kaynak Genliği: Karakteristik denklem:

Direnç: Yatay Scala: aniye/div Sönümsüz doğal frekans:

Bobin: Düşey Scala: Volt/div Sönüm oranı:
Kondansatör: Tepe değeri: Sönüm tipi: ⃝ Az sönümlü
Kaynak Frekansı: Taban değeri: ⃝ Kritik sönümlü ⃝ Aşırı sönümlü
Kaynak Genliği: Karakteristik denklem:

Direnç: Yatay Scala: aniye/div Sönümsüz doğal frekans:

Bobin: Düşey Scala: Volt/div Sönüm oranı:
Kondansatör: Tepe değeri: Sönüm tipi: ⃝ Az sönümlü
Kaynak Frekansı: Taban değeri: ⃝ Kritik sönümlü ⃝ Aşırı sönümlü
Kaynak Genliği: Karakteristik denklem:
DENEY 7 : PASİF FİLTRE DEVRELERİ

AMAÇ: Alçak geçiren, yüksek geçiren, band geçiren ve band durduran filtre devrelerinin
karakteristiklerinin karşılaştırılması, T ve  filtrelerinin yapısı ve frekans cevaplarının incelenmesi.

ÖN ÇALIŞMA

Deneyde yapılması istenen her adımın teorik ve benzetim(simülasyon) çalışmasını ayrı ayrı açıklayarak
yapınız.
ARAÇLAR & ELEMANLAR

6. Dirençler: 680 , 1.6 k

7. Kondansatörler: 0.033 F, 2x 0.1F

8. Bobinler: 100 mH

TEORİK BİLGİ

Birçok devrede farklı frekanslar vardır. Belli frekanslar istenmiyorsa, filtreler olarak adlandırılan özel
devreler ile bu frekanslar ortadan kaldırılabilir. Filtreler alçak ve yüksek frekansları geçirmek için
tasarlanabilir. Örneğin haberleşme devrelerinde bir ses-frekans (AF) sinyali, bir radyo frekans (RF)
sinyali ile birlikte bulunabilir. Alçak geçiren bir filtre, AF sinyalini geçirip RF sinyalini geçirmez. Bir
yüksek geçiren filtre tersini yapacaktır: RF sinyalini geçirip AF sinyalini engelleyecektir. Bazen
ilgilenilen frekanslar istenmeyen frekansların arasında olabilir. Örneğin bir radyo veya televizyon alıcısı
için bu durum söz konusudur. İstenen frekanslar alıcıya gelen diğer birçok frekans ile birliktedir. Bir
rezonans devresi, mevcut frekans bandından istenen frekansları seçmek için kullanılır. Bir banddan
sadece seçilmiş frekansları geçiren bir devre bir band geçiren (bandpass) filtre olarak adlandırılır. Bir
band geçiren filtrenin tersi band durduran (band- reject veya notch) filtredir. Bir band durduran filtrenin
tipik bir uygulaması, istenen frekans bandından belirli etkileşen frekansları çıkarmaktır. Şekil 5.1 de
çeşitli filtre devreleri ve frekans cevapları gösterilmektedir.

Şekil 5.1 Çeşitli filtre devreleri ve frekans cevapları

En basit filtreler seri RC ve RL devreleridir. Bu devreler uygulanan ve çıkarılan giriş ve çıkış
gerilimlerine bağlı olarak yüksek geçiren veya alçak geçiren filtreler olarak kullanılabilir. Basit RC veya
RL filtrelerinin bir problemi, band geçirenden band durdurana yavaş yavaş değişmeleridir.

Düzeltilmiş filtre karakteristikleri, birkaç filtre parçasını birleştirerek elde edilebilir. Ne yazık ki cevabı
düzeltmek için benzer parçaları basitçe bir araya getiremezsiniz çünkü hesaba katılması gereken
yükleme etkileri vardır. İki yaygın düzeltilmiş filtre T ve  filtreleridir, elemanların devredeki
yerleşiminden dolayı bu şekilde adlandırılmışlardır. T ve  filtre örnekleri Şekil 5.2 de gösterilmektedir.
Alçak geçiren filtrelerin yükle seri bir bobine ve yüke paralel bir kondansatöre sahip olduklarına dikkat
edin. Yüksek geçiren filtre, alçak geçiren filtrenin dualidir.

Şekil 5.2 T ve  filtre örnekleri

T veya  filtre seçimi yük direnci ve kaynak empedansı tarafından belirlenir. Yük direnci kaynak
empedansından çok büyükse, T-tipi filtre en iyisidir. Yük direnci kaynak empedansından çok küçükse,
 filtre en iyisidir.

DENEYİN YAPILIŞI

1. Tablo1-1 de belirtilen elemanları alın. Bu deney için eleman değerlerinin listede belirtilen eleman
değerlerine yakın olması önemlidir. Tüm elemanları ölçün ve değerlerini Tablo 1-1 e kaydedin.
Ölçemediğiniz elemanlar için listede belirtilen değerleri kullanın.

2. Şekil 5.3 de gösterilen  filtreyi oluşturun. Osiloskobu kullanarak sinyal üretecini 6.0Vpp 500Hz
sinüs dalgasına ayarlayın. Üreteç gerilimi, üreteç devreye bağlı iken ölçülmelidir. Gerilim ve
frekansın her ikisini de osiloskop ile kontrol edin. Bu deneydeki tüm gerilimler tepeden tepeye
(peak-to-peak) değerler olarak belirlenip kaydedilecektir.
 Şekil 5.3  filtre

3. 500 Hz de yük direnci uçlarındaki tepeden tepeye (peak-to-peak) gerilimi (VRL1) ölçün. Ölçülen
gerilimi Tablo 1-2 ye kaydedin.

4. Üretecin frekansını 1000Hz e değiştirin. Üretecin genliğini 6.0VPP ayarlayın ve gerilim ve frekansı
osiloskop ile kontrol edin. VRL1 ölçün ve Tablo 1-2 ye kaydedin. Tablo 1-2 de listelenen her frekans
için aynı işlemi tekrar edin.

5. Yük direnci gerilimini (VRL1) frekansın fonksiyonu olarak Grafik 1-1 e çizin.

6. Şekil 5.4 de gösterilen T filtreyi oluşturun. Sinyal üretecini 6.0Vpp , 500Hz sinüs dalgasına ayarlayın.
Üreteç gerilimi, üreteç devreye bağlı iken ölçülmelidir. Daha önce olduğu gibi gerilim ve frekansı
osiloskop ile kontrol edin.

Şekil 5.4 T filtre

7. Tablo 1-3 de listelenen her frekans için yük direnci gerilimini (VRL2) ölçün ve kaydedin. Üreteç
gerilimini 6.0Vpp değerinde tutun. Tepeden tepeye yük direnci gerilimini (VRL2) frekansın
fonksiyonu olarak Grafik 1-2 ye çizin.
DENEY 5 VERİ KAĞIDI
DENEY 5 : SERİ RL VE RC DEVRELERİNİN TRANZİENT ANALİZİ

AMAÇ : Akım ve gerilim depolayan bobin ve kondansatör elemanlarının doğru akım ve kare
dalgaya karşı davranışlarının zaman kuşağında incelenmesi

DENEYDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER :

1. Dirençler :
2. Bobinler :
3. Kondansatörler :
4. Osiloskop
5. Osilatör (Sinyal Jeneratörü)

ÖN ÇALIŞMA :
1. Bobin ve kondansatör uç akım ve gerilim denklemlerini yazınız.
2. Aşağıdaki devrede E=10V, R=2.2k: ve C=150PF olmak üzere deney föyünün Teorik Bilgi
kısmından da yararlanarak zaman sabitini bulunuz ve kondansatörün gerilim eğrisini çiziniz.
(Vc(0) = 0)

3. Aşağıdaki devrede E=10V, R=2.2k: ve L=20mH olmak üzere deney föyünün Teorik Bilgi
kısmından da yararlanarak zaman sabitini bulunuz ve bobinin akım eğrisini çiziniz. (IL(0)= 0)

4. Deneyde yapılacak bütün adımların simülasyonda gerçekleştiriniz ve ön çalışmanıza

ekleyiniz.

35
TEORİK BİLGİ :

5.1 RC DEVRESİNİN AÇMA-KAPAMA ANINDAKİ DAVRANIŞI

5.1.1 RC Devresinin Açma Anındaki Analizi

Şekil 5.1
Şekil 5.1 deki RC devresinde t=0 anında A anahtarı kapatılır yani 1 konumuna alınır ve
devreden I akımının akışı sağlanır. Anahtar kapalı iken devrenin durum denklemi kondansatör
gerilimi için (1) deki gibidir:
-E+VC+VR=0
dVC 1 1
 V  E (1)
C
dt RC RC
Bu differansiyel denklemin çözümü ile kondansatör üzerinde düşen gerilim hesaplanır.
Dif. Denklemi çözüldüğünde
 t. t
VC E.(1  e RC ) E.(1  e W ) elde edilir.

Burada W zaman sabitidir ve değeri seri RC devresi için W=R.C ile hesaplanır. R’nin birimi
ohm ve C’nin birimi farad alındığında W’nun birimi saniye olur.

Anahtar kapalı iken kondansatörden geçen akım ise

E t / RC
IC e amper olarak elde edilir.
R
Anahtarın kapatıldığı yani devreye DC gerilimin uygulandığı anda kondansatör akım ve
geriliminin değişimi aşağıdaki gibi olacaktır.
Gerilim ve Akım Değişimi:
 t. t t
VC E.(1  e RC
) E.(1  e ) denkleminin çözümünde tof ‘a gittikçe e
W W bileşeni SIFIR’a

gider. Dolayısıyla kondansatörün gerilimi maksimum değeri olan E değerine ulaşır yani
kondansatör dolar. t= W anında ise maksimum değerin %63’üne ulaşır. Devre zaman sabitinin
5 katından sonraki süre içinde ise geçici hal durumu ihmal edilerek sürekli hal
durumu incelenmeye başlanır. Sürekli hal devrede tof ‘a giderken incelenir. Mesela R=1k

36
ve C=100PF ise W=RC=1k.100PF=100ms =0.1 s. Devre eğer anahtar kapatıldıktan sonra 1s
geçtiyse sadece sürekli hal incelenir. Çünkü devre 5 zaman sabiti olan 5.W=5*0.1=0.5s zamanı
çoktan geçmiştir. Devre artık sürekli haldedir. Şekil 5.2’de anahtar açıldıktan sonra
kondansatörün 5W süresindeki değişimini ve Şekil 5.3’de anahtar açıldıktan sonra kondansatör
akım ve geriliminin değişimini vermektedir.

Şekil 5.2

Şekil 5.3
5.1.1 RC Devresinin Kapama Anındaki Analizi
RC devresinde belli bir süre sonra anahtar kapatıldıktan sonra yani anahtar 2 konumuna
alındıktan sonra kondansatör üzerinde endüklenen gerilim direnç üzerinde boşalır. Bu
durumda kondansatörün akımı ve gerilimi aşağıdaki gibi değişir.

Şekil 5.4

37
5.2 RL DEVRESİNİN AÇMA-KAPAMA ANINDAKİ DAVRANIŞI
5.2.1 RL Devresinin Açma Anındaki Analizi

Şekil 5.5
Şekil 5.5 teki RL devresinde t=0 anında A anahtarı kapatılır yani anahtar 1 konumuna alınır
ve devreden I akımının akışı sağlanır. Anahtar kapalı iken devrenin durum denklemi (2) deki
gibidir:
dI
I.R + L. -E =0 (2)
dt
Bu diferansiyel denklemin çözümü ile devreden akan akım hesaplanır:
t.R t
E E
I= (1 e L )  (1  e W )
R R
burada W zaman sabiti olarak adlandırılır ve seri RL devresi için değeri W = L/R dir.
L bobini (endüktans, self) üzerindeki gerilim ise
dI t
VL = L E.e W olarak elde edilir.
dt
Anahtarın kapatıldığı yani devreye DC akımın uygulandığı andan itibaren akım ve gerilimin
değişimleri aşağıdaki gibi olacaktır.
Akım ve Gerilim Değişimi :
Devre seri olduğundan kaynak akımı ile direnç ve bobinden aynı akım geçer.
I = IR = IL
t.R t t
E E
I = (1 e ) 
L (1  e W)
çözümünde tof ‘a gittikçe e W bileşeni SIFIR’a gider
R R
dolayısıyla akım da maksimum değer olan E/R değerine ulaşır. I akımı, t=W saniyede ise
maksimum değerin %63’üne ulaşır. Devre zaman sabitinin 5 katından sonraki süre içinde ise
geçici hal durumu ihmal edilerek sürekli hal durumu incelenmeye başlanır. Sürekli hal
devrede tof ‘a giderken incelenir. Şekil 4.6 da bobinden geçen akımın 5W zaman
süresindeki değişim eğrisi ve şekil 5.7 de ise bobinden geçen akımın ve üzerinde
endüklenen gerilimin uzun süre içindeki değişimi verilmektedir.

38
 Şekil 5.6

Şekil 5.7
5.2.2 RL Devresinin Kapama Anındaki Analizi
RL devresinde belli bir zaman sonra anahtar 2 konumuna getirilirse, yani gerilim kaynağı
devreden çıkarılırsa, bobin üzerinde depolanan akım RC devresinde olduğu gibi direnç
üzerinde boşalır. Şekil 5.8’de anahtar 2 konumuna alındığında akımın değişimini
göstermektedir.

Şekil 5.8

39
DENEYİN YAPILIŞI :
Osiloskopta devrenin DC cevabını (tranzient analizini) görmek zor olduğundan deneyde kare
dalga kullanılacaktır. Kare dalgada anahtarın hem açma hem de kapama anının periyodik
olarak izlenmesi mümkündür. Deneyde frekansı ve genliğini kendimizin belirleyebileceği bir
osilator yardımıyla elde edilen devrenin cevabını inceleyebiliriz.

1. Şekil 5.9’daki devreyi board üzerine kurunuz.

Şekil 5.9
2. Osilatör istediğiniz bir frekans ve genliğe ayarlayınız.
3. Devredeki kondansatör ve direnç elemanı üzerindeki gerilimleri osiloskop yardımıyla elde
ediniz. Bulduğunuz eğrileri uygun şekilde Tablo 5.1’ e kaydedin.
4. Değişik direnç ve kondansatör değerleri için adım 3’ ü tekrarlayın. Elde ettiğiniz eğrileri
Tablo 5.2 ye kaydedin.
5. Şekil 5.10’daki devreyi board üzerine kurunuz.

Şekil 5.9
6. Devredeki bobin ve direnç elemanı üzerinden geçen akımı osiloskop yardımıyla elde
ediniz. Bulduğunuz eğrileri uygun şekilde Tablo 5.3’ e kaydedin.
7. Değişik direnç ve bobin değerleri için adım 6’ yı tekrarlayın. Elde ettiğiniz eğrileri
Tablo 5.4 ye kaydedin.

40
DENEY 5 VERİ KAĞIDI

Deneyin adı :
Grup :
Öğrencilerin isimleri :

Deney Asistanının Adı : İmzası :

DENEY VERİLERİ :

Tablolarda kullanılan Değerler:

Tablo1 Tablo2 Tablo3 Tablo4 Kaynak Deneydeki Değer
Direnç Frekans
Bobin Genlik
Kondansatör

Tablo 5.1 Tablo 5.2

Tablo 5.3 Tablo 5.4

41