Ze względu na kryterium źródła kompetencji sądu można wyróżnić:

- właściwość ustawową
- właściwość funkcjonalną
- właściwość umowną
- właściwość rzeczową
- właściwość delegacyjną

Zakres spraw rozpoznawanych przez dany sąd ze względu na jego siedzibę (podział kraju na okręgi
sądowe) to:
- właściwość miejscowa
- właściwość rzeczowa
- właściwość funkcjonalna
- właściwość delegacyjna

Do właściwości rzeczowej sądu rejonowego w I instancji należą:

- wyłącznie sprawy wyraźnie przekazane temu sądowi
- wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych
- sprawa o zapłatę alimentów przy WPS wynoszącym 76 000 PLN
-wszystkie sprawy o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej (bez względu na WPS)
- sprawa o zapłatę 80 000 PLN z tytułu naprawienie szkody na osobie wyrządzonej wypadkiem
komunikacyjnym;
- sprawa o zaniechanie publikowania nieprawdziwych informacji godzących w reputację spółki z o.o.,
opublikowanie sprostowania i zapłatę zadośćuczynienia w kwocie 25 000 PLN
- sprawa o uchylenie uchwały NWZA spółki akcyjnej
- sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez ujawnienie
w dziale II KW rzeczywistego właściciela nieruchomości o wartości 1 200 000 PLN
- wszystkie sprawy o zachowek (bez względu na WPS)
- sprawa o zapłatę 65 000 zł. z tytułu naprawienia szkody wyrządzonej przez naruszenie przepisów o
ochronie danych osobowych

Do właściwości rzeczowej sądu okręgowego w I instancji należą:

- wyłącznie sprawy wyraźnie przekazane temu sądowi
- wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych
- sprawa o zapłatę 95 000 PLN z tytułu naprawienia szkody wyrządzonej przez nienależyte wykonanie
umowy, wszczęta w elektronicznym postępowaniu upominawczym
- sprawa o zapłatę 44 000 PLN przeciwko Skarbowi Państwa z tytułu naprawienia szkody
wyrządzonej przez wydanie prawomocnego wyroku niezgodnego z prawem
- sprawy o ubezwłasnowolnienie
- sprawy o rozwód
- sprawy o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa
- sprawy o ustalenie nieistnienia małżeństwa
-sprawy o zaprzeczenie macierzyństwa
- sprawy o odszkodowanie z tytułu naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa bez względu na WPS
- sprawy o ochronę prawa do patentu bez względu na WPS

Wartość przedmiotu sporu (WPS) może wpływać na:

- opłaty sądowe, w tym od pozwu i środków zaskarżenia
- właściwość rzeczową
- możliwość rozpoznania sprawy w postępowaniu uproszczonym
- dopuszczalność apelacji
- dopuszczalność skargi kasacyjnej
- wysokość wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu
- wysokość wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru podlegającego zaliczeniu do kosztów procesu
- zakres uzasadnienia sporządzanego w postępowaniu uproszczonym
- obowiązkowe zastępstwo procesowe przez zawodowego pełnomocnika w postępowaniu w sprawach
własności intelektualnej

Wartość przedmiotu sporu:

- określa się wyłącznie w sprawach o roszczenia pieniężne
- określa się wyłącznie w sprawach z powództwa o świadczenie
- podlega zaokrągleniu w górę do pełnego złotego
- określa się w złotych bez względu na walutę, w której dochodzone jest świadczenie
- stanowi sumę dochodzonych jednym pozwem roszczeń (w wypadku kumulacji przedmiotowej)
- stanowi sumę dochodzonych pozwem należności głównych, odsetek, pożytków i kosztów
- podlega badaniu przez sąd wyłącznie na zarzut pozwanego zgłoszony przed wdaniem się w spór co
do istoty sprawy
- podlega badaniu przez sąd z urzędu w każdym stanie sprawy
- w sprawie o alimenty stanowi sumę należności okresowych z tytułu alimentów za okres 6 miesięcy

Skutkiem procesowym wniesienia pozwu jest:

- utrwalenie właściwości sądu
- utrwalenie jurysdykcji krajowej sądów polskich
- badanie przez sąd wartości przedmiotu sporu w sprawach o prawa majątkowe
- przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczenia
- ustanie zakazu naliczania odsetek od zaległych odsetek

Sąd bierze pod uwagę z urzędu:

- każdy rodzaj niewłaściwości sądu w każdym stanie sprawy
- każdy rodzaj niewłaściwości sądu do czasu doręczenia pozwu pozwanemu
- niewłaściwość miejscową ogólną i przemienną tylko do czasu doręczenia pozwu pozwanemu
- niewłaściwość rzeczową w każdym stanie sprawy
- niewłaściwość miejscową wyłączną w każdym stanie sprawy
- niewłaściwość miejscową ogólną i przemienną w każdym stanie sprawy

W razie stwierdzenia niewłaściwości:

-przewodniczący zwróci pozew zarządzeniem
- sąd odrzuci pozew wyrokiem
- sąd odrzuci pozew postanowieniem
- sąd przekaże sprawę do sądu właściwego wyrokiem
- sąd przekaże sprawę do sądu właściwego zarządzeniem
- sąd przekaże sprawę do sądu właściwego postanowieniem

Sąd, któremu sprawę przekazano jest związany postanowieniem o przekazaniu wydanym przez:
- sąd równorzędny
-sąd wyższego rzędu
- sąd niższego rzędu
- wyłącznie Sąd Najwyższy
- żaden sąd ze względu na zasadę niezależości sądów i niezawisłości sędziów
Na postanowienie o przekazaniu sprawy do sądu wyższego rzędu:
- przysługuje apelacja
- nie przysługuje żaden środek zaskarżenia
- przysługuje zażalenie do innego składu tego samego sądu
- przysługuje zażalenie do sądu wyższej instancji

Na postanowienie o przekazaniu sprawy do sądu równorzędnego:

- przysługuje apelacja
- nie przysługuje żaden środek zaskarżenia
- przysługuje zażalenie do innego składu tego samego sądu
- przysługuje zażalenie do sądu wyższej instancji

Na postanowienie o przekazaniu sprawy do sądu niższego rzędu:

- przysługuje apelacja
- nie przysługuje żaden środek zaskarżenia
- przysługuje zażalenie do innego składu tego samego sądu
- przysługuje zażalenie do sądu wyższej instancji

Nieważność postępowania zachodzi:

- zawsze w wypadku rozpoznania sprawy przez sąd niewłaściwy
- nigdy w wypadku rozpoznania sprawy przez sąd niewłaściwy
- zawsze w wypadku rozpoznania sprawy przez sąd niewłaściwy wg przepisów o właściwości
rzeczowej
- zawsze w wypadku rozpoznania sprawy przez sąd niewłaściwy wg przepisów o właściwości
miejscowej
- zawsze w wypadku rozpoznania sprawy przez sąd niższego rzędu niż sąd właściwy
- w wypadku rozpoznania przez sąd rejonowy sprawy o zapłatę wynagrodzenia z umowy o roboty
budowlane w kwocie 1 000 000 zł.
- w wypadku rozpoznania przez sąd rejonowy sprawy o unieważnienie małżeństwa
- w wypadku rozpoznania przez sąd okręgowy sprawy o naruszenie posiadania przy WPS w kwocie
100 000 PLN
- w wypadku rozpoznania przez sąd okręgowy sprawy o ustalenie ojcostwa
- w wypadku rozpoznania przez sąd rejonowy sprawy o stwierdzenie nieważności uchwały walnego
zgromadzenia członków stowarzyszenia
W wypadku wniesienia apelacji od wyroku sądu rejonowego oddalającego powództwo o sprostowanie
nieprawdziwej informacji prasowej sąd okręgowy:
- odrzuci pozew postanowieniem
- umorzy postępowanie postanowieniem
- uchyli wyrok i pozew odrzuci postanowieniem
- uchyli wyrok i postępowanie umorzy postanowieniem
- uchyli wyrok, zniesienie postępowanie dotknięte nieważnością i przekaże sprawę do ponownego
rozpoznania postanowieniem
- uchyli wyrok, zniesienie postępowanie dotknięte nieważnością i przekaże sprawę do ponownego
rozpoznania wyrokiem