Libër mësuesi për tekstin “Gjuha Shqipe 9”

Test tremujori III (Prill – Qershor)

Lexoni fragmentin e mëposhtëm dhe zgjidh a përgjigju për kërkesat e mëposhtme.

Autobiografia e Darvinit

Ai lindi në vitin 1809, në qytetin e vogël Shreubbury. Babai, dr. Robert Darvini, ishte një mjek i njohur i vendit
dhe njeri shumë pedant për sa i përket edukimit të djalit të tij. Kur Çarli shkoi në shkollën e përgjithshme të
qytetit, drejtori e përmendte si një djalë që lëvizte lart e poshtë, duke qeshur e folur pa mend, pa u marrë
me ndonjë gjë të dobishme. Me “të dobishme”, ky drejtor kuptonte zgjedhimin e foljeve latine dhe greke. Me
“lëvizje lart e poshtë”, kuptonte midis të tjerash, lëvizjet e Çarlit për të mbledhur kacabunj të të gjitha llojeve.
Edhe më vonë, kur studionte teologji, Darvini ishte më i interesuar për gjahun e zogjve dhe për mbledhjen e
fluturave, sesa për studimet. Kështu që nuk mori nota të mira në provimin e teologjisë. Por, krahas studimeve
në teologji, ai arriti të bënte një punë të mirë si natyralist. Jo më pak u mor me gjeologji, që ndoshta ishte për
kohën shkenca më e përhapur. Në vitin 1831, me të mbaruar provimet e teologjisë në Kembrixh, ai udhëtoi në
Uellsin Verior, për të studiuar formacionet malore dhe për të kërkuar fosile. Në gusht të të njëjtit vit, kur ishte
vetëm 22 vjeç, mori një letër që ndryshoi të gjithë rrjedhën e jetës së tij ...
Letra ishte nga miku dhe mësuesi i tij John Steven Henslov. Ai i shkruante: “Më kanë kërkuar ... për të
shoqëruar kapiten Ficroin, që është ngarkuar nga qeveria për të vizatuar hartat e brigjeve jugore të Amerikës.
Unë sugjerova... se ju konsideroj personin më të kualifikuar që mund të mendohet, për të marrë përsipër një
detyrë të tillë. Për sa i përket anës financiare, nuk kam ndonjë të dhënë. Udhëtimi do të vazhdojë dy vjet ...”.
Anija H. M. S. “Beagle” u nis nga porti i Plimuthit më 27 dhjetor të vitit 1831 me kurs për në Amerikën e Jugut,
dhe nuk u kthye në Angli përpara tetorit të vitit 1836. Dy vjetët u bënë pesë vjet të plotë. Por edhe udhëtimi për
në Amerikën e Jugut u kthye në udhëtim rreth botës. Po flas për udhëtimin më të rëndësishëm të zbulimeve
shkencore të kohëve të reja. Nga Amerika e Jugut rruga vazhdoi nëpër Oqeanin Paqësor deri në Zelandën
e Re, Australi dhe Afrikën e Veriut. Prej andej udhëtuan përsëri në Amerikën e Jugut, para se të ktheheshin
përsëri në Angli. Vetë Darvini shkroi se “udhëtimi me Beagle-n” ishte padyshim udhëtimi më domethënës në
jetën e tij. Vitet e para “Beagle” lundroi lart e poshtë nëpër brigjet e Amerikës së Jugut. Kjo i dha dorë Darvinit
të njihej me kontinentin dhe tokën në brendësi. Një rëndësi të madhe kishin ekspeditat në ishujt e Galapagosit,
në perëndim të Amerikës së Jugut. Në këtë mënyrë ai mblodhi material të mjaftueshëm, të cilin pak nga pak e
dërgoi në Angli. Sidoqoftë, reflektimet për natyrën dhe shumë histori të jetuara, ai i mbajti për vete. Kur u kthye
në atdhe, në moshën njëzeteshtatëvjeçare, ishte tashmë i njohur si shkencëtar natyralist. Që në atë kohë ai
e kishte në kokë atë që do të bëhej më vonë teoria e evolucionit. Por kaluan shumë vjet pas kthimit të tij në
atdhe, para se të publikonte kryeveprën e tij: “Origjina e llojeve me ndihmën e seleksionimit natyral dhe ruajtja
e racave të favorizuara në luftën për jetë.”
Marrë nga romani i Jostein Gaarder-it“Bota e Sofisë”

Pjesa I. Njohuri letrare

Rretho përgjigjen e saktë.
1. Në paragrafin I informacionet që kërkon të theksojë autori janë: 1 pikë
vendi dhe viti ku u lind Darvini;
natyra dhe profesioni i të atit;
fakte dhe opinione të drejtorit të shkollës për Darvinin;
natyra dhe pasioni i Darvinit të ri.

2 Në paragrafin II, shkenca e re pas së cilës i përkushtua Darvini, ishte: 1 pikë

teologjia;
gjeologjia;
natyralizmi;
antropologjia.
275
 Libër mësuesi për tekstin “Gjuha Shqipe 9”

3. Gjej cilat janë fjalitë e paragrafit II, që shtjellojnë informacione të paragrafit I. 1 pikë
Ishte më i interesuar në gjahun e zogjve dhe mbledhjen e fluturave;
Arriti të bënte një punë të mirë si natyralist;
Në vitin 1831 udhëtoi në Uellsin Verior;
Në gusht të vitit1831 mori një letër.

4. Shkruaj numrin e paragrafit dhe nënvizo vendin ku mund të vendosësh fjalinë e mëposhtme, që të
qëndrojë kuptimisht. 1 pikë
të rekomandoj një natyralist, _______________________________________________________________

5. Në paragrafin IV, Darvini pohon “udhëtimi me Beagle-n” ishte padyshim udhëtimi më domethënës
në jetën e tij. Rretho arsyen: 1 pikë
se lundroi në vende të panjohura për të;
u përball me vështirësi dhe rreziqet e jetës në oqean;
bëri zbulimet shkencore të kohëve të reja;
njohu zakone e tradita të popullsisë së Amerikës së Jugut, Zelandës së Re, Australisë dhe Afrikës së Veriut?

6. Ndihmuar nga titulli i veprës së Darvinit, rretho cila nga tezat e mëposhtme është parashtruar në
veprën e tij. 1 pikë
bimët dhe kafshët vijnë nga forma të hershme primitive nëpërmjet evolucionit biologjik;
evolucioni ndodh si rezultat i përzgjedhjes natyrale;
evolucioni biologjik i bimëve dhe kafshëve nuk varet nga përzgjedhja natyrale;
bimët dhe kafshët janë krijuar njëherë e përgjithmonë nëpërmjet një akti të krijimit të posaçëm.

7. Rretho me cilin nga katër kuptimet e dhëna është përdorur fjala kurs? 1 pikë
tërësia e mësimeve brenda një kohe të caktuar;
çmimi në treg i aksioneve dhe letrave me vlerë;
drejtimi i lëvizjes së një mjeti;
rruga që ndjek një shtet a parti.

8. Shpjego arsyen e vërtetë pse Darvini nuk kishte rezultate të mira në mësime. 2 pikë
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
9. Shkruaj gjykimin tënd për vlerësimin që drejtori bën për Darvinin. 2 pikë
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
10. Shkruaj vlerësimin tënd për rëndësinë e udhëtimit të Darvinit rreth botës. 2 pikë
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
11. Cili është qëllimi i Darvinit gjatë studimit të formacioneve malore dhe kërkimit të fosileve?
1 pikë
_____________________________________________________________________________
12. Shkruaj argumentet tuaja, se pse ishte i rëndësishëm për Darvinin udhëtimi me “Beagle-n”?
_____________________________________________________________________________ 1 pikë

13. Përcakto llojin e këtij teksti dhe shpjego çfarë e dallon një tekst rrëfyes joletrar nga një tekst
rrëfyes letrar. Ilustro me shembuj. 2 pikë
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
276
 Libër mësuesi për tekstin “Gjuha Shqipe 9”

14. Pse miku dhe mësuesi i tij sugjeron emrin e Darvinit për udhëtimin në Amerikën e Jugut, duke e
konsideruar si personin më të kualifikuar? 2 pikë
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

Pjesa II. Njohuri gjuhësore

1. Veçoni nga teksti i dhënë një fjali të ligjërimit: 2 pikë

bisedor: ___________________________________
libror: ____________________________________

2. Gjej tri fjalë a grupe fjalësh të stilit shkencor. 3 pikë

____________________________________________
_______________________________________________
_______________________________________________

3. Me fjalën udhë ndërtoni: 2 pikë

folje (të prejardhur) → ________________________
emër (të përbërë) → ________________________

4. Veçoni elementet trajtëformues e fjalëformues në fjalën provimet. 3 pikë

elementi trajtëformues _____________________________________
elementi fjalëformues ` _____________________________________

5. Korrigjoni dy fjalët e shkruara gabim në grupet e dhëna: 2 pikë

kështu që mori nota jo të mira ________________________________
për të marrë për sipër ________________________________
nuk kam ndonjë të dhënë ________________________________
në moshën njëzet e shtatëvjeçare ________________________________

6. Gjej kuptimin e shprehjes së mëposhtme frazeologjike? Cilës klasë i përket? 2 pikë

Kjo i dha dorë Darvinit.
kuptimi: __________________________________________________
klasa: ____________________________________________________

7. Në ç’kuptim janë përdorur dhe cilat figura letrare ndërtojnë: 4 pikë

- emri rrjedhë në GE: rrjedhën e jetës
- mbiemri të reja ne GE: zbulimet e kohëve të reja
kuptimi: figurat letrare
______________________ ________________________
_______________________ ________________________
8. Shkruaj gjegjësen në shqip të fjalës së huaj publikonte në fjalinë: 1 pikë
...para se të publikonte kryeveprën e vet.
_____________________________________________________________________________
Tabela e vlerësimit
% 0 -24 25 - 38 39 - 51 52 - 64 65 - 77 78 - 90 91 - 100
Pikët 0-9 10 - 14 15 - 19 20 - 24 25 - 29 30 - 34 35 -38
Nota 4 5 6 7 8 9 10

277