UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU

FILOZOFSKI FAKULTET

Seminarski rad
TEMA: RELJEF ZEMLJE

Mentor: Prof. dr Jelena Golijanin Student: Darko

Karlić
 Pale, decembar 2022.
Sadržaj:
Uvod............................................................................................................................................3

1. Reljef...................................................................................................................................4

1.1. Nastanak reljefa............................................................................................................5

1.2. Vrste zemljine kore......................................................................................................7

2. Kopneni reljef......................................................................................................................8

2.1. Planine..........................................................................................................................8

2.2. Visoravan.....................................................................................................................9

2.3. Brdo............................................................................................................................10

2.4. Ravnice.......................................................................................................................10

3. Okeanski reljef...................................................................................................................11

4. Klasifikacija prema porijeklu............................................................................................12

4.1. Klasifikacija strukturnog reljefa.................................................................................13

4.2. Klasifikacija nestrukturnog reljefa.............................................................................13

Zaključak...................................................................................................................................14

Literatura...................................................................................................................................15

2
Uvod

Na prvim geografskim kartama reljef je bio prikazivan u vidu humki ili sličnih znakova,
samostalno ili poređanih u nizove. Od antičkih vremena pa kroz čitav srednji vijek reljef je
prikazivan u vidu raznih skica, crteža i sl. Bilo je važno da se na karti prikaže položaj
pojedinih planinskih vjenaca i dolina između njih. Ni na jednoj od tih karata nisu izražene
morfološke niti kvantitativne karakteristike reljefa. Noviji metodi koji su to omogućili javili
su se krajem XVII vijeka. Površinski sloj zemlje je od svog postanka bio izložen djelovanju
atmosferskih pojava kao što su vjetar, kiša, temperaturne promijene, zatim dejstvu riječnih
tokova, morskih struja i talasa. Posljedica svih tih, po prirodi agresivnih pojava, je erozija. U
praksi se kao sinonim upotrebljava i termin “denudacija”, što nije ispravno jer to znači
ogoljavanje.Razlika je u tome što erozija postoji na svakom mjestu, dok se ogoljavanje javlja
samo na onim mjestima gdje je erozionim procesima potpuno uništen opstanak bilo kakve
vegetacije i podloga je ogoljena.

Reljef čine sva uzvišenja i udubljenja na Zemlji. Reljef može biti planinski tamo gdje su
planine, nizinski tamo gdje su nizine i primorski tamo gdje je more. Reljef se oblikuje
erupcijama vulkana, potresima, puhanjem vjetra, udaranjem valova, prolazom ledenjaka kroz
dolinu. Reljef Zemlje vrlo je složen, nastao je kao rezultat tektonskih gibanja (gibanja kore i
unutrašnjosti Zemlje), vulkanizma, erozije i sedimentacije.

3
 1. Reljef

Reljef je zajednički naziv za sve ravnine i neravnine na površini Zemlje. Iako postoji i reljef
morskog dna, pod ovim pojmom češće mislimo na geomorfološke oblike na kopnu, poput
planina, nizija, brda, dolina, visoravni itd. Reljef je nastao uzajamnim djelovanjem endogenih
(unutrašnjih) i egzogenih (vanjskih) sila. Dok unutrašnje sile (epirogeni pokreti, orogeneze,
vulkanizam i seizmizam) kreiraju najveće reljefne oblike, vanjski procesi potaknuti Sunčevom
energijom kroz agense kao što su temperatura zraka, padavine, tekućice, morska voda, led ili
vjetar obično oblikuju manje morfoforme, posepeno snižavajući teren. U posljednjim
vijekovima rastuću ulogu u preoblikovanju reljefa ima i čovjek. Na njegov izgled naravno
veliki uticaj ima i geološka osnova, odnosno petrografski sastav - neke stijene se brže
erodiraju u odnosu na druge. Reljefne oblike možemo podijeliti prema tipu dominantne
erozije (npr. fluvio-denudacioni, glacijalni, krški, eolski itd.)...1

Slika 1. Reljef zemlje

1
https://kerchtt.ru/hr/soobshchenie-na-temu-relef-doklad-relef-zemli-formirovanie-relefa/

4
Pojam reljefa možemo okarakterisati kao spoj svih nepravilnosti Zemljine površine koje imaju
različite karakteristike: starost, istoriju nastanka, uzrok nastanka, oblik. To se može pripisati
zemljopisnim faktorima koji utiču na formiranje ekosustava, lokalnoj klimi i vremenu.

Topografska karta prikazuje reljef koristeći zakrivljene linije zatvaranja (prstena). Oni
povezuju tačke na zemljinoj površini koje su na istoj visini iznad nivoa mora, uzete kao nula u
visinskom koordinatnom sistemu. Te se linije nazivaju horizontale. Za potpuni opis terena na
kartama koriste se dodatni simboli radi lakšeg čitanja.

Obično se navodi:

a) apsolutna visina;
b) karakteristične tačke na tlu;
c) glavne horizontale;
d) elementi reljefa koji se mogu izraziti u numeričkom formatu: dubina, visina, širina.

Koncept apsolutne visine odnosi se na visinu određene tačke, izraženu u metrima iznad
površine mora. Uobičajeno je da se kao referentna tačka za visine smatra Baltičko more.2

1.1. Nastanak reljefa

Nastajanje reljefa nastaje kao rezultat interakcije dva procesa koji utiču na promjene na
površini Zemlje, a koje se događaju iznutra (endogeno) i izvana (egzogeni). Zajedno se
nazivaju sredstvima za stvaranje reljefa. Pojava promjena uzrokovanih djelovanjem
endogenih procesa temelji se na toplinskoj energiji koja nastaje u zemljinoj unutrašnjosti.
Reljef zemlje je prikazan u boji i može se jasno pratiti na karti.

Oni su uzrok takvih pojava kao što su:

a) tektonski pomaci zemljine kore;

b) formiranje kvara;
c) pojava bora;
d) magmatizam;
e) pomicanje blokova zemljine kore.

2
https://podarilove.ru/bs/formirovanie-relefa-zemli-faktory-relefoobrazovaniya/

5
Glavni razlog za pojavu egzogenih uticaja je sunčevo zračenje. Dospijevajući na površinu
Zemlje, mijenja karakter i postaje energija vode; litosferske i zračne stvari. Potonji, zauzvrat,
utječu na reljef. Potoci svježe (rijeke) i velike mase slane (okeanske) vode, vjetar, led – sve to
ostavlja trag na površini Zemlje. Takođe, egzogeni procesi uključuju:

a) uticaj kosmičkih sila;

b) vitalna aktivnost živih organizama;
c) antropogeni uticaj kroz gospodarsku aktivnost.

Svi oblici modernog reljefa nastali su i uz učestvovanje prirodnih procesa:

a) djelovanje vjetra;
b) erozija;
c) izloženost prirodnim hemikalijama;
d) kišni potoci;
e) ledene mase.

Današnji izgled Zemljine površine posljedica je djelovanja unutaršnjih sila i vanjskih procesa
koji neprestano mijenjaju reljefne oblike. Unutrašnje sile uzrokuju pokrete Zemljine kore,
vulkanizam i potrese te je razlamaju, spuštaju i izdižu njezine dijelove. Vanjski procesi
sravnjuju Zemljinu površinu.3

Slika 2. Faktori koji utiču na formiranje reljefa

Svoj trag ostavile su i prirodne katastrofe koje ne tako često, ali vrlo značajno utiču na
formiranje reljefa. To uključuje: zemljotrese, vulkanske erupcije, orkanske vjetrove.

3
https://podarilove.ru/bs/formirovanie-relefa-zemli-faktory-relefoobrazovaniya/

6
 1.2. Vrste zemljine kore

Zemljina kora je površinski dio Zemlje, koja zajedno s gornjim dijelom plašta sačinjava
stjenovitu cjelinu - litosferu. Razlikuju se dva tipa:

a) kontinentalna i
b) okeanska kora.

Stare konsolidirane mase ili kratoni (štitovi i platforme) čine dijelove kontinentalne kore. Ona
se sastoji pretežno od granita, a naziva se i SIAL po glavnim elementima siliciju i aluminiju.
Prosječne je debljine 35 km, a najviše do 70 km. Izrazito je heterogenog sastava, a sadrži i
veliku količinu tzv. inkompatibilnih elemenata (Cs, Rb, K, Ba, Pb, La, Ce, U, Th, Ta, Nb i P).
Inkompatibilni elementi su elementi koji imaju ionske polumjere i/ili ionske naboje takve da
ne dozvoljavaju njihovim ionima da se lako izmjenjuju i uključuju u glavne kristalizirane faze
plašta. Zbog toga su, pri diferencijacijskim procesima, za vrijeme taljenja zaostali u magmi.

Kontinentalna kora se konvencionalno dijeli u granitni gornji sloj i gabroidni donji sloj, koji
su međusobno odijeljeni Conradovim diskontinuitetom. Ta podjela je pogrešna jer gabro ne
može postojati pri uslovima temperature i pritiska kakvi vladaju u donjem dijelu kore, nego bi
morao preći u eklogit, no gustoća eklogita je previsoka za vrijednost dobijenu seizmičkim
mjerenjima. Ako bi postojalo dovoljno vode, gabroidne stijene bili bi amfiboliti, koji imaju
tražena seizmička svojstva. Alternativa je da je donja kontinentalna kora sastavljena od
gnajsova i granulita različitog sastava.4

Okeanska kora izgrađuje čvrstu podlogu okeana. Seizmičkim mjerenjima pokazalo se da ne

varira ni vodoravno ni okomito u sastavu, nego da se sastoji većinom od bazalta s malim
količinama serpentinita. Naziva se i SIMA po glavnim elementima siliciju i magneziju.
Debljine je svega 10 do 12 km. Granična zona između kore i plašta je Mohorovičićev
diskontinuitet. Prosječna debljina Zemljine kore iznosi 35 km na kontinentima i oko 7 km
ispod okeanskog dna. Približni sastav joj je:

a) kisik - 47 %
b) silicij - 28 %
c) aluminij - 8 %
d) željezo - 4,5 %
e) kalcij - 3,5 %
4
https://hr.wikipedia.org/wiki/Zemljina_kora

7
 f) natrij - 2,5 %
g) kalij 2,5 %
h) magnezij 2,2 %.

2. Kopneni reljef

Kombinacija elementarnih oblika koji imaju slično porijeklo i protežu se na određenom

prostoru određuje vrstu reljefa. Na velikim područjima našeg planeta moguće je kombinovati
nekoliko zasebnih vrsta na temelju sličnog porijekla ili razlike. U takvim slučajevima
uobičajeno je govoriti o skupovima tipova reljefa. Kada se asocijacija vrši na temelju
njihovog nastanka, onda se govori o genetskim tipovima elementarnih oblika. Najčešći tipovi
kopnenog reljefa su ravničarski i planinski. Postoje 4 glavne vrste:

1) planina;
2) plato (visoravan);
3) brdo;
4) ravnice.

Manji oblici uključuju: doline, kanjone, kotline, ostatke, grebene itd.

2.1. Planine

Planine ili gore su u geografskom smislu uzdignuti dijelovi Zemljine kore, viši od 500 m.
Prema starosti dijelimo ih na stara i mlada gorja. Mlada su uglavnom strmija i viša, a stara
blaža i niža. Planine nastaju i oblikuju se tektonskim procesima koje dijelimo na endogene ili
unutrašnje (sizmička i vulkanska aktivnost) i egzogene ili vanjske (erozija, denudacija,
korazija). Sedam glavnih dijelova, ili ploča, koji čine Zemljinu koru, guraju se preko Zemljine
kugle brzinom rasta nokta, ali silom koju ljudski um ne može pojmiti. Svaka od njih
predstavlja kontinent ili okean. Budući da Zemljine ploče neprekidno plove planetom stalno
udaraju jedna o drugu. Upravo u tim sudarima nastaju veliki planinski lanci. Kad se okeanska
ploča podvuče pod kontinentalnu,njezine stijene se počinju taliti jer bivaju gurnute u dublje,
toplije dijelove zemlje, a dio tih rastaljenih stijena pretvara se u niz vulkana na površini. Tako
nastali vulkani tvore lanac mlađih planina, poput Anda na zapadnoj obali Južne Amerike i

8
gorja Cascades na zapadnoj obali Sjeverne Amerike.Istodobno,kontinentalna ploča koja je
nasjela na okeansku počinje se gužvati na rubu i tako nastaju nove planine. Sudarom dviju
kontinentalnih ploča nastaje nabrano gorje. Svi veliki svjetski planinski lanci stvoreni su
velikim nabiranjem i gužvanjem stijena. Intenzitet nabiranja je manji što je planina udaljenija
od zone sudara, pa tu nastaju manje nabrane planine. Najveća,a ujedno i jedna od mlađih
planina Himalaja, nastala je sudarom dviju kontinentalnih ploča. S obzirom na to da se
indijski potkontinent podvlači pod ostatak Azije, Himalaja i dalje raste i to 1 cm na godinu. Iz
tog razloga Azija se diči najvišim vrhovima na svijetu. Čak 14 njih viših je od 8.000 metara.5

2.2. Visoravan

Pod visoravni se podrazumijeva ravnica koja se uzdiže iznad ostatka terena i ima ravnu ili
valovitu površinu. Ograničena je jasnim izbočinama koje odvajaju plato od ostalih područja
ravnice. Takva formacija može nastati ne samo djelovanjem tektonskih sila, već i vulkanskih.
U ovom slučaju se zove plato lave. Nalaze se u blizini vulkana, klisura ili u planinskim
područjima. Sedimentne i vulkanske stijene služe kao matični sloj za plato.

Prema položaju, plato se razlikuje:

1) U vodi.

Vodeni platoi - uzvišenja na okeanskim grebenima ili na padini kopna. Nastao kao rezultat
porasta okeanskog dana na izravnanoj površini. Ograničeno strmim padinama.

2) Na zemlji.

Imaju oblik ravnog brda s malim valovima. Uglavnom s blagim padinama koje se odvajaju od
reljefnih udubljenja.

Prema građi, plato se dijeli na:

a) vulkanski;
b) akumulativni;
c) uzvisina;
d) strukturni;
e) denudacija.

5
https://hr.wikipedia.org/wiki/Planine

9
 2.3. Brdo

Brdo ili grič je uzvisina srednje visine (do 500 m) na površini Zemlje. Obično je prilično
okruglog oblika i prekriveno biljkama. Brdo je manje od gore ili planine, ali obično veće od
stijene. Obično nisu viša nego što su široka. Brdo može biti dio planine u podnožju. Ako se
brda javljaju skupno, onda to zemljište nazivamo pobrđe.6

Brda mogu nastati:

a) erozijom;
b) kretanjem ledenjaka;
c) zemljotresom i drugim geološkim aktivnostima;
d) vulkanizmom;
e) udarom asteroida ili vulkanskog materijala;
f) djelovanjem vjetra- ili vegetacije (kao primjerice pješčana dina);
g) djelovanjem živih bića (mravi, termiti);
h) ljudskim radom, kao naprimjer: smetlišta i naselja, koja su tokom hiljade godina
sagrađena na ostacima starih naseobina.

2.4. Ravnice

Ravnica je jedan od glavnih reljefa Zemlje i zauzima više od polovice cjelokupne kopnene
površine. Najveće ravne površine povezane su s položajem velikih platformi i ploča. Ovaj
oblik reljefa karakteriše mala kolebanja visine, koja ne prelazi 0,2 km i blagi nagib do 5-6º.
Ravnicu možete sresti i na kopnu i na dnu mora. Posebnost ravnog terena je otvorena, dobro
vidljiva linija horizonta. Može biti ravna ili valovita. Takođe na ravnicama postoje velika
naselja ljudi. To je zbog prikladnijih životnih uslova.

Prema nadmorskoj visini razlikuje se nekoliko vrsta ravnica:

a) Nizinski (manje od 200 m);

b) Uzvišen (200-500 m);
c) Uzvisina (više od 500 m);
6
https://sites.google.com/site/zemlja5049/reljef

10
 d) Udubljenja (ispod nivoa mora);

3. Okeanski reljef

Smatra se dijelom ove skupine, zemaljskim plaštem koji se nalazi na dnu okeana. Poznat je i
kao reljef mora, podvodni reljef ili okeansko dno. Unutar formacija okeanskog reljefa
nalazimo:

1. Kontinentalni pojas - obalni dio mora i okeana, koji leži između obale i kontinentalne
padine. Inače, ova nekadašnja obalna ravnica u topografiji okeanskog dna izražena je
plitkom, blago brežuljkastom ravnicom. Njegovo formiranje uglavnom je povezano s
slijeganjem pojedinih kopnenih površina. Potvrda ᴛᴏga je prisutnost podvodnih
dolina, obalnih terasa, fosilnog leda, permafrosta, ostataka kopnenih organizama itd.
unutar kontinentalnih plićaka. U prosjeku padaju od 0 do 200 m, ali u njihovim
granicama mogu se pojaviti dubine veće od 500 m. Reljef kontinentalnog plićaka usko
je povezan s reljefom susjednog kopna. Na planinskim obalama kontinentalni pojas
tradicionalno je uski, a na ravnim obalama širok. Kontinentalni pojas doseže svoju
najveću širinu od obale Sjeverne Amerike - 1400 km, u Barentsovom i Južnokineskom
moru - 1200-1300 km. Obično je polica prekrivena klastičnim stijenama koje su rijeke
donijele s kopna ili nastale tijekom uništenja obale..7
2. Kontinentalna padina - podrazumijeva nagli pad ili spuštanje između kontinentalnog
pojasa do nivoa dubokog između 3000 i 4000 metara. To je zona taloženja sedimenata,
koju kontrolira gravitacija, posebno strujama koje teku u smjeru kosine kosine, do dna
gdje se sedimenti talože u obliku slojeva ili naslaga i potječu iz podvodnih ventilatora.
(Lepezaste nakupine sedimenata prema dubljim područjima mora. Nagib, zajedno s
kontinentalnim šelfom, zauzima 78 miliona kvadratnih kilometara površine, gotovo
četvrtinu morskog dna.)
3. Podvodni bazeni - to je velika depresija na kopnenoj površini dna okeana, koju
logično zauzima okean, čiji vrste reljefa Osnovni su sljedeći:
a) Ponorne ravnice-prostrana ravna područja formirana sedimentima kontinentalnog
porijekla.

7
https://www.recursosdeautoayuda.com/bs/vrste-reljefa/

11
 b) Okeanski rovovi - to su dugačke i uske depresije, gdje su ploče litosfere uništene
subdukcijom. Kada se sudare dvije ploče zemljine kore, okeanski, koji je najgušći,
stavlja se ispod kontinentalne ploče, koja je manje gusta, stvarajući rovove i
područja seizmičke aktivnosti.
c) Okeanski grebeni - kordiljere su nastale na dnu okeana oko dna proširenja, kada se
odvoje dvije ploče, otvori se pukotina kroz koju se magmatski materijal uzdiže i na
obje strane središta pukotine stvori se simetrija koja postane središte. U tim
grebenima postoji, dakle, velika vulkanska i seizmička aktivnost.
d) Morske planine - vulkanska brda i gujoti. Podmorske visine su uzvišenja morskog
dna vulkanskog porijekla koja dosežu i do 1000 metara iznad spomenutog
dna. Vulkanska brda Slične su okeanskim planinama, ali njihova visina u prosjeku
iznosi dvjesto pedeset metara. Gujoti Oni su krnji vulkanski čunjevi (ravni vrhovi).

4. Klasifikacija prema porijeklu

Nejednakosti kontinentalnog reljefa dijelom su posljedica djelovanja endogenih sila, čija su

najočitija očitovanja dijastrofizam i vulkanizam. Nazvan je skup procesa koji proizvode ove
sile tektonizam. Iz tektonske aktivnosti nastaje vrsta reljefa poznata kao strukturni reljef. 8

Pored endogenih sila u formiranju kontinentalnog reljefa, interveniraju i egzogeni procesi kao
što su vremenski uslovi, erozija i taloženje, vođeni solarnom energijom. Zahvaljujući tim
procesima, olakšanje gradacije. Oblik reljefa tada zavisi o njegovoj genezi i strukturi: ,rezultat
je endogenih sila; naprotiv ublažavanje erozije uključuje nestrukturne oblike koji su proizvodi
modeliranja.

4.1. Klasifikacija strukturnog reljefa

U strukturnom reljefu mogu se razlikovati tri glavne kategorije:

8
https://www.recursosdeautoayuda.com/bs/vrste-reljefa/#Clasificacion_del_relieve_estructural

12
 a) Cratons relativno su stabilni dijelovi kontinenata, drevna su jezgra kontinenata. Oni su
u osnovi sastavljeni od štita i donjeg zakopanog proširenja poznatog kao postolje ili
platforma.
b) Planine i tektonski reljefi. Oni su nastali orogenezom, koja je proces formiranja
planina, naborima ili rasjedima i epirogenim pokretima, pokretima podizanja i tonjenja
zemljine kore.
c) Planine i druge nesreće nastala nakupljanjem rastaljenih stijena (lave) koja se uzdiže
erupcijom iz unutrašnjosti litosfere.9

4.2. Klasifikacija nestrukturnog reljefa

Ona potiče iz djelovanja vanjskih ili egzogenih sila koje se takođe nazivaju gradacija, a koje
su suprotne endogenim silama koje potiču iz tektonizma. Te sile teže smanjenju nezgoda ili
nepravilnosti na površini uzrokovanih tektonizmom.

Sile gradacije potiču iz hidrosfere (rijeke, valovi, plima i oseka, okeanske struje) u kriosferi
(glečeri), u atmosferi (vjetrovi) i u biosferi (životinje i biljke). Ovi agensi energiju preuzimaju
sa sunca i djeluju gravitacijom. Snage gradacije očituju se kroz tri glavna procesa:

a) Weathering: proces kroz koji se stijene raspadaju otapaju se djelovanjem egzogenih

sila.
b) Erozija. Skup procesa modeliranja zemljine površine prirodnim agensima kao što su:
voda, led i vjetar, uključuje transport materijala, ali ne i vremenske uticaje.
c) Sedimentacija: taloženje kamenih materijala obrađenih erozijom, usitnjenih i
povučenih agensima poput rijeka, talasa, vjetra, ledenjaka, kao i nakupina mrtvih
organizama ili hemijskih supstanci.

Zaključak

Zemlja je nastala prije 4600 miliona godina, a kroz svoju istoriju transformirala se i
podvrgavala se modifikacijama koje su posljedica različitih pojava koje se javljaju kao
9
https://www.recursosdeautoayuda.com/bs/vrste-reljefa/

13
rezultat interakcije između njezinih komponenata. Kad se osvrnemo oko sebe, vidimo iste
planine, iste doline cijelog svog života, međutim to ne znači da se cijelo vrijeme kad su ostale
takve, lice zemlje uvijek mijenja, iako to ne možemo opaziti od tada. Mnoge su to promjene
koje se događaju polako i postepeno, ali ponekad su promjene nasilnije i možemo ih brzo
dokazati. Sile koje potiču od ovih promjena u zemljinoj kori i oblikuju je poznate kao
dijastrofizam, a događaju se kao način da se kora sama uravnoteži, jer se čestice koje se
istroše na jednom mjestu moraju taložiti na drugom, što proizvodi propadanje i pokreće
pritisak od devet, što za posljedicu ima da drugo mjesto na površini zemlje raste. Reljef je
skup različitih oblika i geografskih obilježja koja čine površinu kopna i dna okeana, a
uključuje razliku u nadmorskoj visini visokih i donjih točaka bilo koje površine. Raznovrsni
oblici koje zemlja predstavlja predstavljeni su reljefom i to je podijeljeno u dvije velike
skupine: kontinentalni i okeanski reljef.

Literatura

14
1. https://kerchtt.ru/hr/soobshchenie-na-temu-relef-doklad-relef-zemli-formirovanie-
relefa/
2. https://podarilove.ru/bs/formirovanie-relefa-zemli-faktory-relefoobrazovaniya/
3. https://hr.wikipedia.org/wiki/Zemljina_kora
4. https://hr.wikipedia.org/wiki/Planine
5. https://sites.google.com/site/zemlja5049/reljef
6. https://www.recursosdeautoayuda.com/bs/vrste-reljefa/

15