MECHANIK 7/2015 XIX Miedzynarodowa Szkola Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacii Dr int, Lukasz MIAZIO DOI: 10.178 14/mechanik.2015.7.269 Uniwersyter Warmitisko-Mazurski w Olsztynie, Wvdzial Nauk Technicznvch BADANIE WYTRZYMALOSCI NA ROZCIAGANIE PROBEK WYDRUKOWANYCH W TECHNOLOGII FDM Z ROZNA GESTOSCIA WYPELNIENIA Streszezenie: W niniejszym artykule przedstawiono pierwszy etap prac, kiéry dotyezyl zrywania probek wydrukowanych metodg FDM (Fused Deposition Modeling), = ré:nq gestosciq wypelnienia, = tworzywa PLA. Celem pracy jest zbadanie uphywn parametréw technologicznych na parametry wytr=ymalosciowe wytwarzanego obiektu. TENSILE STRENGTH TEST OF SAMPLES PRINTED IN FDM TECHNOLOGY WITH DIFFERENT FILLING DENSITY Abstract: This paper presents the first stage of works which concerned breaking samples primed in FDM (Fused Deposition Modeling) recimology, with different density of the filling, made of PLA. Examining the influence of teclmological parameters on the strength parameters of the produced object is the purpose of this work. Slowa kluczowe: szybkie prototypowenie, druk 3D, PLA, FDM Keywords: rapid prototyping, 3D printing, PLA, FDM 1. WPROWADZENIE Badania przedstawione w niniejszym artykule stanowia poczatkowy etap prac nad wytrzymaloéciq elementéw wydmkowanych na drukarkach przestrzennych w technologii FDM (ang. Fused Deposition Modeling — Modelowanie cieplym tworzywem) [1. 4]. Wartykule przedstawiono wyniki badai nad wytrzymaloscia na rozciaganie probek wydmkowanych z material PLA (ang. polylactic acid, polylactide). Aktualnie druk 3D jest bardzo popularny, wykorzystnje sie go miedzy innymi w metodach szybkiego prototypowania (RP — rapid prototyping) [2]. Ponadto ze wzgledu na swoja przystepna ceng (ok. 1500 z)), proste drukarki w technologii FDM coraz czesciej trafiajq do zwyklych uzytkownikow. Projekt drukarki RepRap [3] jest og6lnodostepny i kazdy moze wlasnoreeznie zlozyé swoja drukarke 3D. Podstawowe dane materialowe podawane przez producentéw i dystrybutoréw materialéw stosowanych w metodzie FDM, tj.: wytrzymaiosé na rozciaganie i modul Younga, dotyeza najkorzystniejszego ustawiania modelu podezas wydruku. Jednakze w technologiach przyrostowych i szezegdlnie w metodzie FDM, zbudowany obiekt jest bardzo silnie zrS2nicowany warstwowo (w kierunku Z). Istotny jest réwnie? kierunek nakladania material (w plaszezyénie XY). Na wytrzymalosé wplywa tez gestosé i rodzaj wypelniania wngtrza modelu oraz temperatura podezas drukowania. Z tych powodow Konieezne jest poznanie dla konkretnych materialéw zaleznosci pomigdzy parametrami technologicznymi a otrzymywangMECHANIK 7/2015 XIX Miedzynarodowa Szkola Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacii wyttzymaloseia, Przeprowadzone badania mialy na celu okreslenie wytzymalosci_na rozeiaganie probek wydrukowanych z r62nq gestoscia wypelnienia 2. TECHNOLOGIA FDM Technologia FDM (1, 4] polega na budowaniu modelu poprzez nakladanie kolejnych warstw roztopionego termoplastycznego materian przetlaczanego przez dysze. Dysza umieszczona jest pod termiczna glowica z podajnikiem (ekstruderem) materialu, tzw. filamentu, Dysza z glowiea przemieszeza sie w plaszezyénie poziome} (08 X i Y). Pionowo (08 Z) przemieszeza sig platforma robocza, taw. stolik. Pozwala to ua nakladanie warstw materialu zgodnie Zgeometria budowanego modelu, Nakladana warstwa material krzepnie, Iyezqc_ sig z warstwa poprzedui, W metodzie FDM stosuje sig kilka rodzajéw materialow: ABS, poliweglan, PLA, nylon itp. NajezeSciej wykorzystywanymi materialami sq ABS i PLA, Przelomowym wydarzeniem w przypadku technologii FDM bylo uwolnienie czeéci patentaw nalezaeych do firmy Stratasys. Wplynelo to na rozwéj projektu RepRap, ktory jest najpopularniejszym i do dzié najbardziej rozwinigtym systemem FDM typu Open Source (3). Wiedzac. ze Fused Deposition Modeling” i .FDM” sq zarejestrowanymi zuakami towarowymi firmy Stratasys, przy projekcie RepRap stosuje sig nazwe Fused Filament Fabrication, w skrocie FFF. 3. PROBA ROZCIAGANIA TWORZYW SZTUCZNYCH Warunki i sposob przeprowadzenia proby rozeiagania tworzyw sztueznych opisane sq wnonnie PN-EN ISO 527:1998, pt. Tworzywa sstuczne. Oznaczanie wlasciwosci mechanicznych pray statvezmm rozciaganiu. Probka, nazywana w normie ksztaltka, jest plaska i ma ksztalt ,.wioselka” (rys. 1). Wymiary probki nalezy przyjaé nastepujace: grubosé 4,040,2 mm, szerokosé czeSci pomiarowej 10+0.2 mm i dhigoéé calkowita powyzej 150 mm. W przypadku probek formowanych bezposrednio czes¢ pomiarowa ma diugosé 8022 mum (typ Al), a w przypadku ksztaltki obramianej mechanicznie 6040, mm (typ B1). W tabeli 1 przedstawiono wszystkie wymiary wykorzystanej w badaniach prébki typu BL Ls ie h u a | . Rys. 1. Uniwersalna ksztaltka 534MECHANIK 7/2015 XIX Miedzynarodowa Szkola Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacii Tabela 1. Wymiary ksztaltki Wymiary ksztalthi Typ BI 3 — dlugosé calkowita 150 mm LI — diugost ezesei ograniezong| Tiniami 40mm R—promiei 60 mm 2 — odleglos€ migdzy szerokimi rownolegle usyiuowanymi 106 mm cagsciami B2 — szeroko8é na koricach 20 mm Bl — szerokoSé waskiej ezesci 10mm H = zalecana grubosé 4mm_ LO — dhugosé pomiarowa 30 mm. TL —poczatkowa odlegiosé migdzy uchwytami 115 mm Ksctaltke zamodelowano w programie SolidWorks, w ktérym utworzono plik w formacie STL, niezbednym do stworzenia kodu maszynowego. W formacie STL powierzchnia modelu przyblizana jest siatka trojkatow. W pliku zapisane sq wspolzedne x, y. = kazdego wierzchotka trojkata oraz wektor normalny do powierzchni kazdego z trojkatow. Taki zapis powoduje niedokladnosei odwzorowania modelu, utworzone trojkaty nie oddaja idealnie rzeczywistej powierzchni. Przy czym im wigce trojkatow, tym wieksza dokladnos¢, ale takze wigkszy rozmiar pliku. Na podstawie pliku STL w programie Cura 14.12.1 [5] utworzono kod maszynowy, tzw. Geode. Prébki zostaly wydrukowane z tworzywa PLA firmy Noviplast (0 kolorze ezerwonym) na drukarce BIG Builder DUAL FEED holenderskie} firmy Builder 3D Printers HQ. Drukarka posiada dysze o Srednicy 0.4 mm, co pozwala drukowaé warstwy o wysokosci od 0,05 do 0,3 mm. Wszystkie ksztaltki zostaly wydrukowane na plasko, wzdluz osi Y drukarki, Aby zachowaé powtarzalnoéé probek, ksztaltki drukowano pojedynezo, zachowujge nastepujqce parametry drukowania = predkosé drukowania pierwszej warstwy: 20 mnys, — predkosé drukowania: 60 mm/s, — temperatura glowicy: 215°C. = wysokosé warstwy: 0,2 mm, — grubosé dolnej i gornej warstwy: 0,6 mm, = grubosé scian boeznych: 0,8 mm, Dodatkowo wykorzystano podgrzewany stolik, ua ktorym ustawiono temperature 6025°C. a) b) Rys. 2. Przekx6j probki wypelnionej krzyzowo pod katem 45° o gestosei wypelnienia a) 10%, b) 20%MECHANIK 7/2015 XIX Miedzynarodowa Szkola Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacii Podezas drukowania probek wykorzystano wypelnienie krzyzowe pod katem 45° (rys. 2) wagledem osi Y, Gestosé wypelnienia ksztaltek zmieniano od 0 do 100% co 10%. Pribke zwypelnieniem 0%, aby bylo modliwe je] otrzymanie, wydrukowano z wypelnieniem 10% io kacie wypelnienia rownym 90° w stosunku do osi wzdiuznej ksztaltki, Taki sposob wypelnienia nie wplywa na parametry probki przy rozeiganiu i mozna jq traktowaé jako niewypelniong w grodku. Z kazdym rodzajem wypelnienia wydrukowano po trzy probki. 4W IKI Otrzymane wyniki z prob rozciqgania w zaleznosei od gestosei wypelnienia zestawiono wtabeli 2. Wyniki otrzymane w trzech prébach byly powtarzalne, Swiadczy to o poprawnie wykonanej probie. Dodatkowo wykreslono wykres sredniej sily zrywajqcej w funkeji gestosei wypelnienia probki (rys. 3). Tabela 2. Zestawienie wartosei sil rozrywajgeyeh Gesto5e Proba I: sila Proba 2: sila Proba 3: sila] _Srednia wartose wypelnienia | rozrywajgea rozrywajaca rozrywajgea | sily rozrywajace) [201 iN] [kN] [uN] DN] 0 0.92 09) 0.88 0.90 10 0.84 0.78 0.76 0,79 20 0.68 0.65 0.68 0.67 30 1d 1.05 1,04 1.06 0 1 0.98 1d 1,03 30 094 0.97 0.94 0.95: 60 1.03 1.05) oss 0.97 70 1.08 1.26) Liz 80 137 1.47 149 90 1.66 Lat 7 100) 23 2.18 222 z Pll Rys. 3. Wykres Sredniej sily zrywajqcej w funkeji gestosei wypelnienia probki ‘onano réwniez wykresy sily rozciqgajqce| w fimkeji wydhuzenia, Na rysunku 4 przedstawiono przebieg sily dla proby rozeiqgania ksztaltki 0 ggstosei wypelnienia 100%, 536MECHANIK 7/2015 XIX Miedzynarodowa Szkola Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacii ezyli z pelnym wypelnieniem (tzw. solid), oraz dla najezgScie| stosowanego wypelnienia 30%. Z przedstawionych ponize) wykres6w wynika, 2e rozciqgane probki wykazuja wiasciwosci kruche. W przypadku probki z pelnym wypelnieniem granice plas poziomie R.= 46 MPa, z kolei wytrzymalosé na rozciqganie R, yemnosei mozna wyznaezyé na 53 MPa. Sa Wypelnignie 100%] == Wypetnienta 30" ry FIKN] — io \ LX At lfnm) Rys. 4. Wykres rozeiqgania ksztaitki Na rysunkach 5 i 6 zamieszezono wykresy naprezen rozciaganej probki uzyskane metoda elementéw skoiiczonych w programie SolidWorks. Ksztaltki rozciagano sila wzdhuzng © wartosei 700 N. Na wykresach moana zauwazyé, 2e w praypadku wypelnienia 20% wystepuja Koncentracje naprezer = Rys. 5. Wykres naprezeri glownych rozciqgane} ksztaltki o wypelnieniu 20% (przekr6j) 4MECHANIK 7/2015 XIX Miedzynarodowa Szkola Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacii Rys. 6. Wykres naprezeri gléwnych rozeiqganej ksztaltki o wypelnieniu 0% (przekr6j) 5, WNIOSKL Element powstaly w technologii FDM jest mniej wytrzymaly niz przedmiot wykonany na wtryskaree, ale mozna w pewnym stopnit sterowaé wytrzymaloseia poprzez gestosé i sposob wypelnienia, Mniejsza gestosé wypelnienia powoduje muniejsze zuzycie material modelowego, co znaezaco przeklada sig na koszty wydruku, Dodatkowo znaczaco skraca sig ezas wytworzenia, Przedmiot jest mnie} wytrzymaly, ale jest w dalszym ciqgu funkejonalny Z przeprowadzonych badaii wynika, ze dopiero powyzej 70% gestosei wypelnienia probki rosnie znaezqeo wytrzymalosé na rozeiqganie. W zakresie od 30 do 70% wytrzymalosé jest poréwnywalna. Wynika z tego, ze ze wzgledéw ekonomicznych optymalng gestosé wypelnienia mozna przyjaé na poziomie 30%. Nalezy rownie? nadmienié, 2e w technologii FDMFFF domysing gestosé wypelnienia przyjmuje sig na poziomie 20-30%. Spadek wartosci sily zrywajqce| dla probki o wypetnieniu 20%, w stosunku do wypelnienia 10% i 0%, zostal réwniez zaobserwowany w obliczeniach numeryeznych metodg elementow skoiezonych w programie SolidWorks. Krzyzowe wypelnienie prdbki w ksztalcie kratownicy powoduje Koncentracje naprezeri. Gestsze wypelnienie probki wplywa na gladszy rozklad naprezett oraz wzrost rzeczywistego pola przekroju prébki, co skutkuje spadkiem naprezei éwnyeh. LITERATURA 1] Choi 1, Medina F., Kim Ch., Espalin D., Rodriguez D., Stucker B., Wicker R. Development of a mobile fused deposition modeling system with enhanced manufacturing flexibility, “Sournal of Materials Processing Technology”, 211, 2011, s. 424-432. 2] Gebhardt A.: Rapid Prototyping, Cat] Hanser Verlag, Munich, 2003. 3] http:/reprap.org 4] http./;www.stratosys.com/ 5] http:/ultimaker.com/ B