Sinir sistemi

hastalıklarında temel
lezyonlar

DR. ÖĞR. ÜYESİ

Ahmet Tuğrul ERUYAR
KOÜ TIP FAKÜLTESİ
Patoloji Ana Bilim Dalı
Sinir sisteminde kan-beyin
bariyeri
•Pia damarlarla birlikte beyin dokusu içine girintiler
yapar.
•Pia ile damarlar arasındaki Virchow Robin aralığı,
subaraknoid boşluğun benzerini oluşturur.
•Astrositlerin ayaksı uzantıları, pia ve damarlar
çevresinde seçici bir “kan-beyin bariyeri” oluşturur.
•Bu engelin bir tarafında nöroektoderm kökenli nöronlar,
nöroglial hücreler, diğer tarafında mezoderm kökenli kan
damarları, meninksler ve makrofajlar bulunur.
•Mikroglial hücreler, embriyolojik gelişme sırasında beyne
geçen makrofajlardan gelişir.
Nöroektodermal hücreler, zedelenme ve dejeneratif olaylardan
etkilenir. Mezodermal hücreler yangısal yanıtta görev alır.
usnews.healthline.com
pathguy.com
neurowissenschaft.blogspot.com
 Sinir Sisteminde
Temel Patolojik Olaylar
•İskemi
• Nöronal •Dejenerasyon
dejenerasyon •Nekroz
• Nöronal ölüm
• Apoptoz
•Atrofi
• Fetal beyin gelişim •Ödem
sırasında
nöronların •Kanama
eleminasyonu •Gliozis
• Akut ya da
kronik progresif •İnflamasyon (Yangı)
hücre •Onarım
zedelenmesi
• Hasar sonrası •Neoplazi
onarım ile •Pigment birikimi
ilişkili
reaksiyonlar
 Beyin dokusu zedelenmesinin
belirtileri

• İşlev kaybı (Duyusal ve motor)

• Epilepsi
• Temel yaşam fonksiyonlarının yitimi
– Solunum,
– Düzenleyici işlevler,
– Hormonal denge
• Ölüm
 Beyinde doku zedelenmesinin
özellikleri
• 86-100.000.000.000 nöron var.
• Nöron sayısının yaklaşık 10-50 katı kadar da glial hücre
var
• Olgun hücreler, çoğalamıyorlar.

• Onarım sırasında ortaya çıkan kök hücreler var.

• Fibroblastlar beyindeki büyük damarlar ve

meninksler çevresinde yerleşmişler.
• Yara iyileşmesine katkıları sınırlı.

• Subdural hematom ve abse boşluğunun

organizasyonunda rol alırlar.
Zedelenmeye Karşı SSS Reaksiyonları

Nöron Reaksiyonları
Astrosit Reaksiyonları
a) Akut nöronal
zedelenme
b) Subakut ve kronik
nöronal zedelenme
(Dejenerasyon)
c) Aksonal reaksiyon
d) Nöron içi
değişiklikler ve
inklüzyonlar
f. Reaktif astrositler
(Tip II astrositler)
 Akut nöron hasarı (kırmızı nöron)

1. Akut iskemi • Geri dönüşümü olmayan hasarlarda

/ hipoksi (hipoksi / iskeminin) ardından 12-24 saat
içinde “kırmızı nöronlar” görülür.
2. Akut • Hücre büzüşmüştür, nükleus
infeksiyon küçülür(piknoz), nükleol kaybolur. Nissl
cisimcikleri kaybolur, sitoplazma koyu
3. Toksik eozinofiliktir.
zedelenme • Deneysel çalışmalarda 4-8 saat içinde
küçük vakuollerden oluşan geri dönü-
şümü olmayan nöron zedelenmesi.
 Subakut ve kronik nöronal
hasarlanma(“dejenerasyon”)
• Seçici olarak belli bir fonksiyona
• Uzun sahip nöronların kaybı ve gliozis
süreli görülür. Başlangıçta nöron kaybı fark
etkiler edilmeyebilir. Daha çok glial
reaksiyonla (Gliozis) tanınabilir.
• Yavaş • Bir grup nörona gelen uyarıların
ilerleyen tümüyle yok olması nedeniyle
hastalıklar nöronlarda yitim olabilir
(Transsinaptik dejenerasyon)
Örneğin; Göz çıkarımı sonrası
lateral genikulat çekirdekte
oluşan dejenerasyon.
 Dejenere nöron

Normal nöron
 Aksonal reaksiyon
Aksonda meydan gelen hasar
sonucunda, ait olduğu nöron
gövdesi içinde aksonun
rejenerasyonunu sağlama çabası.
Ör: medulla spinalis ön
boynuzundaki motor nöronlarda
görülür.
Artmış protein sentezi ilişkili bu
reperatif sürecin en önemli
bulgusu aksonal tomurcuklanma
ve dallanma.

Perikaryonda genişleme ve yuvarlaklaşma

Nükleusun perifere itilmesi
Nükleolün belirgin hale gelmesi
Nissl cisimciklerinin perifere göçü

Santral kromatolizis
kromatolizis
N

C
 C

Nöroflaman ile
kromatolizis
 Nöron içi
değişiklikler ve
inklüzyonlar
 Yaş : kompleks
lipid (lipofuscin)
 Genetik geçişli
metabolik hastalıklar:
(Tay-sachs hast:
gangliosidoz birikimi)
NEGRI
 Viral enfeksiyonlar:
(Herpes enfeksiyonu:
Cowdry cisimciği,
Kuduz enf: Negri
cisimciği, CMV:
İntranükleer ve
intrasitoplazmik
inklüzyonlar)
 Nörodejeneratif
hastalıklar (Alzheimer:
Fibriler iplikcikler,
Parkinson: Lewy
Cowdry
cisimcikleri, Distrofik
nörit)
Lewy cisimciği
Alzheimer nörofibriler
iplikcikler
Nöron zedelenmesi
Nöronlar

anoksi, hipoglisemi, viral infeksiyonlar,

metabolik bozukluklar
zedelenir

•Bu zedelenmenin hızına bağlı olarak iki tür değişiklik

olur:
1. Hızlı olursa nekroz gelişir. Hücrelerde ani işlev
yitimi olur. Çekirdek ve sitoplazma önce büzüşür, sonra
da parçalanarak fagosite edilir.
2. Yavaş olursa atrofi gelişir. Hücreler yavaş yavaş
işlevini yitirir. Genellikle küçülür. Ancak sitoplazmik
birikimler olursa hücre şişebilir.
Yaşlanma sırasında nöronlarda genel bir atrofi ve azalma olur.
Bu değişiklik hızlı gelişirse “presenil demans”la sonuçlanır.

Nekroza giden nöronlarda rejenerasyon olmaz.

 Astrosit
reaksiyonları

Gliozis:
 Astrositlerde hipertrofi ve hiperplazi
 Veziküle nükleus, nükleol irileşmesi
 Sitoplazmada genişleme ve eozinofili
 Sitoplazmadan çok sayıda
şişkin dallanan uzantılar
(Gemistositik astrositler ):
immünohisyokimyasal olarak Gemistositik astrositler
GFAP +
 Uzun süreli gliozis durumlarında
fibriler astrositler oluşur.
 Rosenthal fibrilleri: kronik
gliozis ve bazı düşük dereceli
astrositomlarda ortaya çıkan
astrositlerde kalın, uzun, parlak
eozinofilik protein agregatları.
Fibriler astrosit
ve rosenthal

fibrilleri

UZUN SÜRELİ GLİOZİS,

SEREBELLAR PİLOSİTİK
ASTROSİTOM,
KRANİOFARİNJİOMA VE
SİRİNKS KAVİTELERİ
ÇEVRESİ, ALEXSANDER
LOKODİSTROFİSİ
 Bergmann gliozis
Anoksik zedelenmeye eşlik eden serebellar moleküler tabaka ve granüler tabaka
arası artmış
gliozis ve purkinje hücrelerinin ölümü
 Astrosit reaksiyonları
Hücre şişmesi:
• Hipoksi, hipoglisemi ve toksik
hasarlar nedeniyle hücre
membranında bulunan iyon
pompalarının yetmezliği ile
karakterize sitoplazmik şişme
Korpora amilasea veya poliglukozan cisimcikler
• Yuvarlak hafif bazofilik konsantre
lamellar yapılari subpial perivasküler
astrosit sonlanmalarına birikir.
• Astrositlerdeki dejenerasyon bulgusu
• Yaşlılık ve erişkinin poliglukozan hastalığı
• Glikozaminoglikan polimerleri, ısı şok
proteinleri ve ubiquitin
• Lafora cisimciği myoklonik epilepside
nöronlarda birikir.
Alzheimer Tip II astrositi:
• Büyük gri cevher astrositi hiperamonemisi
olan hastalıklarda görülür
 Diğer glial hücrelerin hasara karşı
reaksiyonları

• Oligodendrosit hasarı > demyelinizasyon

bulanıklaşma ve inklüzyonlar
• Ependim zedelenmesi > çoğalarak
ependimal
granülasyonları oluştururlar.
– CMV ependim hücrelerinde yaygın zedelenmeye ve
inklüzyonlara neden olur.
 Mikroglial hücre
reaksiyonları

SSS yerleşik fagositleri

Doku hasarı,
enfeksiyon, infarktüs,
travma gibi
faktörlerle çoğalırlar ve aktive
olurlar.
Nörosifiliz vb.
enfeksiyonlarda uzamış
nukleus geliştirirler
(çomak hücreler).
Çomak hücre
kümelerine mikroglial
nodüller denir. Bu
kümelenmiş mikroglial
nodüllerin Hasarlı nöronları
fagosite etmesine
nöronofaji denir.
eglobalmed.com
 FAMİLYAL TÜMÖR
SENDROMLARI
(Nörokutanöz sendromlar)

Dr. Öğr. Üyesi

Ahmet Tuğrul
 ERUYAR
KOÜ TIP FAKÜLTESİ
Patoloji Ana Bilim
Dalı
 Familyal tümör sendromları
• Ön planda sinir sistemi ve deri
olmak üzere tüm vücudu tutan,
hamartomlar ve neoplaziler ile
karakterize hastalıklar grubu a. Nörofibromatozis Tip
• Kalıtsal, genellikle otozomal 1
dominant
(OD)
b. Nörofibromatozis Tip
• Tümör süpressör genlerle ilişkili 2
• Semptomlar: c. Tuberoz skleroz
– Kısmen hamartom ve
neoplazmların
d. Von Hippel Lindau
lokalizasyonunda bağlı hast.
– Bazı olgular ileri derecede e. Sturge Weber
retarde
Sendromu
– Nöbet sık görülen bir bulgu
 Nörofibromatozis Tip 1(NF1)
• OD geçişli • Pleksifom nörofibromlar
hariç NF1 de görülen
• 1/3000 sıklıkta neoplazmların histolojik
görülür özellikleri sporadik
– Nörofibromlar
olgularda görülenlerle
(pleksiform ve soliter) aynı
– Optik gliomlar • NF1 li olgularda görülen
– İriste pigmente nodüller neoplazmların (öz.
(Lisch lekeleri) Pleksiform nörofibrom)
– Deride malignleşme eğilimi
hiperpigmente normal popülasyonda
maküller (cafe au
lait lekeleri) görülenlere göre daha
yüksek
 Nörofibromatozis Tip 1(NF1)
• NF1 geni kromozom 17q11.2 dokular.
yerleşimli
• adlı proteini
kodlar.
• RAS ailesinden GTPaz aktive
edici proteinler ile ortak
noktaları var. (güçlü bir
onkoprotein olan RAS ın
negatif regülatörü)
• Nörofibrominin sinyal
iletimini düzenleyici rolü
olduğu düşünülmekte
• Nöral dokular Nörofibrominin
en
yüksek düzeyde olduğu
 Nörofibromatozis Tip 1(NF1)
• NF1 geni tümör supressör gen
• NF1 li olgularda bu gende
heterozigosite kaybı söz
konusu
• Ancak NF1 geninde
saptanan mutasyonların
tipi ve lokalizasyonu ile
klinik fenotip arasında
ilişki yok.
• Klinik seyir değişken
– Mutant geni taşıyan bazı
olgularda semptom yokken,
diğerlerinde spinal deformiteler,
şekil bozuklukları ve spinal kord
sıkışması gibi ilerleyici
semptomlar görülebilir
Multipl
nörofibrom ile
karakterize NF1
OLGUSU
NÖROFİBRO
M
HİSTOLOJİK
GÖRÜNÜM
 NÖROFİBROMATOZİS
TİP 2 (NF2)
• OD geçişli – Schwannozis
• Sıklık: 1/40000-1/50000 – Meningiomatozis
• Neoplastik lezyonlar: – Glial hamartomlar
– En sık bilateral VIII.
kranial sinir
schwannomu (akustik
nörinom)
– Multipl meningiomlar
– Gliomlar
– Spinal kord
ependimomları
• Nonneoplastik lezyonlar:
• NF 2 geni: kromozom
22q12
yerleşimli
• Merlin isimli bir
sitoskeletal protein
kodlar. (E kaderin ilişkili
kontakt inhibisyonu)
• Bu NF1 den farklı
olarak NF2 genindeki
mutasyon tipiyle
semptomlar arasında
ilişki mevcut
• Ayrıca sporadik
meningiomlar ve
schwannomlarda NF2 geni
mutasyonu yaygın olarak
izlenmektedir.
NF 2
olguda
kutanöz
schwannom
 Tuberoz skleroz
• Diğer lezyon ve neoplazmlar:
• OD geçişli
• Sıklık: 1/5000-
• Subependimal hamartom
10000
• Beyinde kortekste yumru hücrelerden oluşur.
şeklinde (“tuber”) ve sert
kıvamlı (“skleroze”) alanlardan
adını alır.
• Serebral kortekste normal
korteksin kıvamına göre
oldukça sert kıvamlı patatese
benzer (yumrular=tüber)
hamartomlar.
• Mikroskopik olarak neokorteksin
laminer dizilimine sahip olmayan
gelişigüzel dizilmiş nöronlar,
glial hücreler ve hem glial hem de
nöronal özellik gösteren büyük
• Subependimal dev hücreli
astrositoma
• Böbrekte angiomyolipoma
• Retinal glial hamartom
• Pulmoner ve
kardiyak
rabdomyomlar
• Karaciğer, pankreas ve
böbrekte
kistler
• Deride angiofibrom, kösele
şeklinde kalınlaşma ile
karakterize yamalar (shagreen
patches) hipopigmente alanlar
• Subungual fibromlar
Serebral kortekste kortikal tüber oluşumu
Tuberosklerozlu olguda yaygın kutanöz anjiofibrom
 Tuberoz skleroz
• Mutasyonlarının • Bu iki protein bir
Tuberoskleroza neden olduğu
bir çok gen lokusu kompleks oluşturarak
saptanmıştır: hücre besin durumu ve
• TSC1 gen lokusu metabolizmasını
– kromozom 9q34 düzenleyen bir kinaz olan
yerleşimli mTOR (rapamisin protein
– “Hamartin” proteinini
kompleksinin memeli
kodlar.
• TSC2 gen lokusu
hedefi) u negatif regüle
– kromozom 16p13.3 eder.
yerleşimli • Bu iki proteinden
– “Tuberin” proteinini birinin kaybı mTOR
kodlar. aktivitesini sağlar.
 Von Hippel Lindau hastalığı
(VHL Hast)
• OD geçişli hücreli karsinom
• Sıklığı 1/30000-40000 gelişim riski yüksek
• Serebellar hemisferler,
retina, beyin sapı ve
spinal kordda kapiller
hemanjioblastomlar ile
karakterize
• Ayrıca karaciğer,
pankreas
ve böbrekte kistler
• Böbrekte renal
• VHL geni kromozom 3p25- oluşumlara ve polistemiye
26 neden olur..
yerleşimli tümör supressör
gen
• Hücre fonksiyonlarının
çeşitli aşamalarında
düzenleyici rol alan pVHL
proteinini kodlar.
• Bu protein bir
transkripsiyon faktörü olan
hipoksiyle indüklenen
faktör (HIF) yıkımında rol
alır.
• Sonuç olarak pVHL
yokluğunda yüksek HIF
ekspresyonuna, bu da
VEGH ve eritropoietin artışı
ile vasküler tümöral
 Von Hippel Lindau hastalığı
(VHL
Hast)
• Serebellar hemangioblastom:
• Kapiller endotelden gelişen,
damardan zengin, yavaş
büyüyen kistik bir tümördür.
• Serebellar ataksi, vertigo,
başağrısı ve diğer KİBAS
bulguları vardır.
• Beyincikteki tonsiller
fıtıklaşmaya bağlı ölümlere
neden olabilir.
• Eritropoetin benzeri bir
etken salgılayarak sıklıkla
polistemiyle birlikte ortaya
çıkabilir.
• Mikroskopide yaygın
kapiller damar ağı
arasında uzanan tekdüze
köpüksü hücre katmanları
izlenir.
 Sturge-Weber send.
• Sporadik • Mezodermal ve
• Genetik defekti ektodermal
gelişim bozuklukları
bilinmiyor.
• Meninkslerde
• Sıklık: 1/10000 ipsilateral venöz
• VIII. Kranial sinirin angiomatöz kitleler
yayıldığı sahada • Aynı tarafta yüzde porto
şarabı renginde
lezyonların görülmesi ile hemanjiom (nevus
karakterizedir. Bu flammeus)
nedenle • Zeka geriliği, epilepsi,
ensefalotrigeminal inme, kafatasında
angiomatozis olarak da radyoopasiteler
görülebilir.
adlandırılır. • Zihinsel gelişimi geri
olan çocukta yüzde
damar gelişim
bozukluğu varsa daha
yaygın damarsal bir
hastalık araştırmak
gerekir.