Professional Documents
Culture Documents
Dönem Deneyi Son
Dönem Deneyi Son
DÖNEM DENEYİ
NÖ 02 – J Grubu
Yapılan literatür araştırmaları doğrultusunda bu deneyde parametre olarak bir maden olan
kaya tuzu seçilmiştir. Büyük parçalar halinde çıkarılan madenin gıda alanında, tıbbi açıdan
yararlı olan tuz lambasında ve yol tuzlama çalışmalarında kullanılan kaya tuzunun endüstriyel
alanda öğütülmesi gerektiğinden kaya tuzunun araştırılması ve öğütülmesi uygun
görülmüştür. Deneyin genel amacı ise kaya tuzu numunesiyle kömür numunesinin farklı ve
aynı boyuttaki bilye sayıları ile deneysel güçleri, tanecik çapları, ortalama hacimsel yüzey
alanları ve tanecik sayıları bakımından karşılaştırılmasıdır. Bu deneyde hesaplamalar
yapılırken kaya tuzu ve kömür numunelerinin şekil faktörleri dikkate alınmıştır; bu değer
kaya tuzu için 1,12 ve kömür için 0,73’tür.
Önceden kırma işlemi gerçekleştirilmiş kömür ve kaya tuzu numunesinin öğütme işlemi
bilyeli değirmende gerçekleştirilmiştir. Bilyeler değirmenin içerisinde merkezkaç kuvveti
sayesinde hareketini sağlamaktadır. Farklı boyuttaki bu parçacıkların sınıflandırılması ise,
farklı delik boyutlarındaki elekler sayesinde gerçekleştirilmiştir. Boyut ufaltma işlemi için
bilyeli değirmende Watt-metre yardımıyla gereken güç okunarak bulunan deneysel güçler
karşılaştırılmıştır. Tüm deneyler sırasında 100 g numune değirmene yüklenmiştir fakat
yapılan öğütme işleminden sonra 94,8 g numune elde edilmiştir. Öğütme işlemi için kömür
numunesinde optimum bilye sayısı 30, kaya tuzu numunesinde ise optimum bilye sayısı 45
olduğu gözlemlenmiştir. Kömür numunesi için 30 bilye sayısında ortalama parçacık çapı 1.45
mm ve kaya tuzu numunesi için ise 45 bilye sayısında 1,17 mm’dir.
i
İÇİNDEKİLER
ÖZET.............................................................................................................................................................i
İÇİNDEKİLER.............................................................................................................................................ii
ŞEKİLLER LİSTESİ...................................................................................................................................iv
TABLOLAR LİSTESİ..................................................................................................................................v
1. KURAMSAL TEMELLER....................................................................................................................1
2. DENEYSEL...........................................................................................................................................9
3. VERİ SAYFASI...................................................................................................................................12
4. HESAPLAMALAR..............................................................................................................................20
5. BULGULAR........................................................................................................................................26
6. TARTIŞMA ve YORUM.....................................................................................................................34
7. SONUÇLAR........................................................................................................................................36
8. ÖNERİLER..........................................................................................................................................37
9. SEMBOLLER......................................................................................................................................38
ii
10. KAYNAKLAR.....................................................................................................................................39
11. EKLER.................................................................................................................................................40
iii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Çeneli Kırıcı ........................................................................................................................2
Şekil 6. 15 Bilya+Kömür için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği.............26
Şekil 7. 15 Bilya+Kaya Tuzu için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği.......26
Şekil 8. 30 Bilya+Kömür için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği.............27
Şekil 9. 30 Bilya+Kaya Tuzu için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği.......27
Şekil 10. 45 Bilya+Kömür için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği...........28
Şekil 11. 45 Bilya+Kaya Tuzu için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği.....28
Şekil 13. Kömür Numunesi İçin Bilye Sayısı- Ortalama Tanecik Çapı Grafiği............................29
Şekil 14. Kaya Tuzu Numunesi İçin Bilye Sayısı-Tanecik Sayısı Grafiği.....................................30
Şekil 15. Kaya Tuzu Numunesi İçin Bilye Sayısı- Ortalama Tanecik Çapı Grafiği......................30
Şekil 17. 15 Bilya ile Kömür ve Kaya Tuzu Numunesi için Zaman-Güç Grafiği..........................31
Şekil 18. 30 Bilya ile Kömür ve Kaya Tuzu Numunesi için Zaman-Güç Grafiği..........................32
Şekil 19. 45 Bilya ile Kömür ve Kaya Tuzu Numunesi için Zaman-Güç Grafiği..........................32
Şekil 20. Farklı Boyutta Bilyeler ile Kömür ve Kaya Tuzu Zaman-Güç Grafiği...........................33
iv
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2. Bilyalı Değirmende 15 Bilya+ 100g Kömür Numunesi ile Zamana Bağlı Güç Verileri..............12
Tablo 3. Bilyalı Değirmende 15 Bilya+ 100g Kaya Tuzu Numunesi ile Zamana Bağlı Güç Verileri........13
Tablo 5. Bilyalı Değirmende 30 Bilya+ 100g Kömür Numunesi ile Zamana Bağlı Güç Verileri..............14
Tablo 6. Bilyalı Değirmende 30 Bilya+ 100g Kaya Tuzu Numunesi ile Zamana Bağlı Güç Verileri........14
Tablo 8. Bilyalı Değirmende 45 Bilya+ 100g Kömür Numunesi ile Zamana Bağlı Güç Verileri..............15
Tablo 9. Bilyalı Değirmende 45 Bilya+ 100g Kaya Tuzu Numunesi ile Zamana Bağlı Güç Verileri........16
Tablo 16. Kömür numunesi için türevsel elek analizi sonucu hesaplanan kütle kesirleri...........................20
Tablo 17. Kömür numunesi için kümülatif elek analizi yöntemiyle elek çapına göre kütle kesirleri.........22
Tablo 18. Kaya tuzu numunesi için türevsel elek analizi sonucu hesaplanan kütle kesirleri......................23
Tablo 19. Kaya tuzu için kümülatif elek analizi yöntemiyle elek çapına göre kütle kesirleri.....................25
v
1. KURAMSAL TEMELLER
Endüstride katı maddeler çeşitli amaçlar için çeşitli yöntemlerle ufaltılırlar. Parçacık
boyutlarının küçültülmesi, katıların tepkimeye girme yeteneğini artırır, istenmeyen
kısımlardan mekanik yollarla ayrılmayı sağlar ve katılara daha kolay işlenme olanağı
verir.
Katılarda boyut küçültme baskı, vurma, aşındırma ve kesme şeklindedir. Genellikle baskı
kaba kırmada kullanılırken vurma ile orta ya da ince ürünler elde edilir. Aşındırma ile
yumuşak ve aşındırıcı olmayan malzemeden çok ince ürünler elde edilir. Kesme işlemi ile
belirli parçacık büyüklüğü ve şekli elde edilir.
1
2. Öğütücüler (orta ve ince)
A) Yuvarlanan baskı değirmenleri
a) Toplu değirmenler
b) Tekerli değirmenler
B) Çekiçli değirmenler
C) Aşındırıcı değirmenler
D) Döner değirmenler
a) Çubuklu değirmenler
b) Bilyalı değirmenler, çakıl taşlı değirmenler
c) Borusal değirmenler, bölmeli değirmenler
3. Aşırı ince öğütücüler
A) İç sınıflandırmalı çekiçli değirmenler
B) Akışkan enerjili değirmenler
4. Kesme makineleri
2
Şekil 2. Çubuklu ve Bilyalı Değirmen [4]
3
1.3. Katı Taneciklerin Özellikleri
Katı bir madde büyüklüğü, şekli ve yoğunluğu ile tanımlanabilir. Büyük katı parçaların
kırılmasıyla elde edilen daha küçük boyutlu ancak homojen olmayan katı tanecik karışımı
için bu özelliklerin tanımı mümkün olmayacaktır. Bu durumda, tanımlanmış şekil
faktörleri ve boyutlar kullanılmaktadır. Bu nedenle literatürde şekil ve boyut için farklı
tanımlara rastlamak mümkündür.
(1)
Eşdeğer çap, aynı hacimdeki küpün çapı olarak tanımlanır. Ancak çok ufak tanecikli
karışımlar için hacmi tam doğru olarak bulmak mümkün değildir. Bu durumda D P elek
analizine dayalı olarak belirlenen nominal çap kullanılır. Yüzey alanı adsorpsiyon
deneylerinden veya dolgulu kolondaki basınç düşmesinden yararlanılarak bulunabilir.
Kırılmış katı tanecikler için ∅ s değeri 0,6 ile 0,8 aralığında değişmektedir. Ancak
taneciklerin aşınmaya uğraması durumunda ∅ s 0,95 değerine kadar çıkar. Tablo 1’
de çeşitli maddeler için şekil faktörleri verilmiştir.
Şekil ∅s
4
1.3.2. Karışık Tanecik Boyutu ve Boyut Analizi
DP çaplı taneciklerden oluşan bir numunede taneciklerin toplam hacmi m / ρ p (m:
numunelerin toplam ağırlığı, ρ p: taneciklerin yoğunluğu) olur. Tek bir taneciğin hacmi vP
olduğuna göre, numunedeki toplam tanecik sayısı;
(2)
(3)
(4)
(5)
5
Her bir kesirde tanecik sayısının bilinmesi durumunda aşağıdaki eşitlik kullanılabilir:
(6)
(7)
Rittenger yasası,
(8)
Birim kütledeki katı için verilmesi gerekli enerji çok büyük olmadığında Rittenger Yasası
tutarlıdır ve önce belli bir makinede belli bir maddeyi kırma deneyi ile K r bir kere
belirlendikten sonra gerçek kırma işlemlerinde yaklaşık bir hesap yapmayı olanaklı kılar.
6
Bu kanun aşağıdaki gibi ortaya konmuştur;
(9)
(10)
Bu çalışma için Bond Ei çalışma indeksi önermiştir. Ei olarak birim ağırlıktaki iri taneleri
100 µm elekte %80 geçecek şekilde ufaltmak için gerekli kW-h/ton cinsinden enerjiyi
tanımlamıştır.
Buna göre E, %80‟ i XF µm‟ den geçen birim miktar beslemeden %80‟ i XP µm‟ den
geçen ürün elde etmek için gerekli enerji miktarı olmaktadır. İngiliz birim sisteminde
Bond eşitliğin en son aşağıdaki şekle dönüşmektedir [6].
(11)
Küçük açıklık boyutu en alttadır. Toz, en üstteki eleğe konur ve elek takımı 15 dakika süre
ile sarsılır. Titreşimden sonra, her bir boyut aralığındaki toz miktarı tartılır ve aralıktaki
yüzde, her bir bölüm için hesaplanır. Bir elekten geçen toz- işareti ile, eleğin üzerinde
kalan ise + işareti ile belirtilir. Ömeğin, -100/+200 eleklik toz, 100 boyutlu bir elekten
geçmiş, fakat 200 boyutlu elekten geçmemiştir. Dolayısıyla parçacıklar 150 pm ile 75
boyut aralığındadır. 45 pm'dan (-325 mesh) küçük tozlar genellikle elek altı toz olarak
adlandırılır.
7
Çok kısa eleme süresi, küçük parçacıkların elek serisinin tamamından geçmesi için yetersiz
olacaktır. Çok uzun eleme süresi ise parçacıkları aşındıracak, boyut dağılımını belirgin
biçimde daha küçük boyutlara doğru kaydıracaktır. Diğer taraftan, çok küçük elek
açıklıklarında yapılan aşırı yükleme tozun elek açıklıklarından geçişine engel olacaktır. Bu
durum ise, boyuta ait verileri daha büyük toz boyutu lehine büyütür. Bu zorluklar
sebebiyle, standartlaştırılmış test yöntemi kullanılır.
Kaya tuzu, önemli tuz kaynaklarından birisidir ve canlılar için yaşamsal önem arz etmektedir.
Dünya’da kaya tuzu mağaraları; tuz çıkarılmasının yanı sıra speleoterapi, güzel sanatlar
uygulamaları, turizm, rekreasyon ve depolama amaçlarıyla kullanılmaktadır. Speleoterapi
(yunan sözünden “speleo” mağara), mağara ortamından yararlanılarak yapılan bir tedavi
türüdür. Bugün dünyada 15 ülkede yer altı tuz mağaralarında tıbbi klinikler bulunmaktadır.
Bu kliniklerin en bilinenleri Azerbaycan’da Nahçıvan, Polonya’da Wieliczka, Beyaz
Rusya’da Soligorsk ve Kırgızistan’da Çon-Tuz’dur. Kliniklere gelen hastaların konaklama
ihtiyacını karşılamak için ise, mağaraların hemen üzerinde, içinde veya yakın çevrelerinde
otel vb. yapılar inşa edilmiştir[8].
8
2. DENEYSEL
Bu deney kapsamında öncelikle bilyeli değirmende kaya tuzu ve kömür numunelerinin
kullanılmasına karar verilmiştir.
15, 30 ve 45 adet farklı veya aynı boyuttaki bilyeler değirmene koyulur.
İlk olarak numune koyulmadan yalnızca bilyelerle değirmen çalıştırılır ve 10 dk
boyunca watt-metre yardımıyla değirmenin gücü okunur.
Daha sonrasında tartılan 2,5-3 mm boyutlarındaki 100g Kaya tuzu numunesi
değirmene koyulur ve 10 dk boyunca öğütme işlemi devam ederken watt-metre
yardımıyla güç okunur.
Öğütme işlemi tamamlandıktan sonra değirmenden alınan numune tekrardan tartılır.
Tartımdan sonra eleme işlemi için numune en büyük delik boyutuna sahip eleğe
koyulur.
Elekler büyükten küçüğe alt alta sıralanarak titreşimli elek makinasına yerleştirilir ve
2-3 dk sonra alınır.
Daha öncesinde boş olarak tartılan elekler işlem bittikten sonra yeniden tartılır ve her
bir elekte kalan numune miktarı kaydedilir.
9
Şekil 6. Farklı Boyutta Bilyeler
10
Şekil 8. Titreşimli Elek Makinesi
11
3. VERİ SAYFASI
Tablo 2. Bilyalı Değirmende 15 Bilyalı Numunesiz Zamana Bağlı Güç Verileri
Tablo 3. Bilyalı Değirmende 15 Bilya+ 100g Kömür Numunesi ile Zamana Bağlı Güç
Verileri
12
Tablo 4. Bilyalı Değirmende 15 Bilya+ 100g Kaya Tuzu Numunesi ile Zamana Bağlı Güç
Verileri
13
Tablo 6. Bilyalı Değirmende 30 Bilya+ 100g Kömür Numunesi ile Zamana Bağlı Güç
Verileri
Tablo 7. Bilyalı Değirmende 30 Bilya+ 100g Kaya Tuzu Numunesi ile Zamana Bağlı Güç
Verileri
14
Tablo 8. Bilyalı Değirmende 45 Bilyalı Numunesiz Zamana Bağlı Güç Verileri
Tablo 9. Bilyalı Değirmende 45 Bilya+ 100g Kömür Numunesi ile Zamana Bağlı Güç
Verileri
15
Tablo 10. Bilyalı Değirmende 45 Bilya+ 100g Kaya Tuzu Numunesi ile Zamana Bağlı Güç
Verileri
Elek Çapı (mm) Elek Ağırlığı (g) Elek+Numune (g) Numune (g)
94,8
16
Tablo 12. 15 Bilya+Kaya Tuzu için Elek Analizi Deney Verileri
Elek Çapı (mm) Elek Ağırlığı (g) Elek+Numune (g) Numune (g)
2 429,2 497,2 68
1 406,4 424,4 18
94,8
Elek Çapı (mm) Elek Ağırlığı (g) Elek+Numune (g) Numune (g)
94,8
17
Tablo 14. 30 Bilya+Kaya Tuzu için Elek Analizi Deney Verileri
Elek Çapı (mm) Elek Ağırlığı (g) Elek+Numune (g) Numune (g)
94,8
Elek Çapı (mm) Elek Ağırlığı (g) Elek+Numune (g) Numune (g)
94,8
18
Tablo 16. 45 Bilya+Kaya Tuzu için Elek Analizi Deney Verileri
Elek Çapı (mm) Elek Ağırlığı (g) Elek+Numune (g) Numune (g)
1 406,4 447,4 41
94,8
19
4. HESAPLAMALAR
4.1 Elek Analizi
Türevsel Analiz
Kömür Numunesi
Tablo 17. Kömür numunesi için türevsel elek analizi sonucu hesaplanan kütle kesirleri
20
ρp=1,63g/cm3
Фs=0,73
6 6
6
Aw=
ρ p ×Фs ∑ ∆DpΦn
= 1,63 g
× 0,73 ×0,052cm-1 = 0,262 cm2
g
n =1 3
cm
6
6
Ds= = 1,63 g ×0,73 × 0,262 cm 2 = 19,218 cm
ρ p ×Фs × Aw
cm 3 g
Tanecik Sayısı
6 1
1
N=
ρ p×a
∆ Φ n 1,63 g
∑ Dp 3 = ×2 ×1,627 mm-3× 1000 mm3
1 cm3
= 499,17
n =1 3
cm
Kümülatif Analiz
72,6
= 94,8 = 0,766
72,6+17,5
= 94,8 = 0,950
72,6+17,5+1,9
= 94,8 = 0,970
21
( 2+ 1+ 0,50+0,25 ) mm elekte kalan kömür miktarı
∆Φ4=
Toplam kömür miktarı
72,6+17,5+1,9+1
= 94,8 = 0,981
72,6+17,5+1,9+1+0,8
= 94,8 = 0,766
Tablo 18. Kömür numunesi için kümülatif elek analizi yöntemiyle elek çapına göre kütle
kesirleri
Dp(mm) ∆Φ
2 0,766
1 0,950
0,5 0,970
0,25 0,981
0,125 0,989
- 0,766
Toplam 1
22
0,25 mm elekte kalan kömür miktarı 2,2
∆Φ4=
Toplam kömür miktarı
= 94,8
= 0,023
Tablo 19. Kaya tuzu numunesi için türevsel elek analizi sonucu hesaplanan kütle kesirleri
ρp=2,17g/cm3
Фs=1,12[9]
6 6
6
Aw=
ρ p ×Фs ∑ ∆DpΦn
= 2,17 g
× 1,12 ×0,0594 cm-1 = 0,147 cm2
g
n =1 3
cm
6
6
Ds= = 2,17 g × 1,12× 0,147 cm 2 = 16,85 cm
ρ p ×Фs × Aw
cm 3 g
Tanecik Sayısı
6 1
1
N=
ρ p×a
∆ Φ n 2,17 g
∑ Dp 3 = ×2 ×2,864 mm-3× 1000 mm3
1 cm3
= 659,84
n =1 3
cm
23
Kümülatif Analiz
68
= 94,8 = 0,717
68+18
= 94,8 = 0,907
68+18+3,4
= 94,8 = 0,943
68+18+3,4+ 2,2
= 94,8 = 0,966
68+18+3,4+ 2,2+1,4
= 94,8 = 0,981
24
Tablo 20. Kaya tuzu için kümülatif elek analizi yöntemiyle elek çapına göre kütle kesirleri
Dp(mm) ∆Φ
2 0,717
1 0,907
0,5 0,943
0,25 0,966
0,125 0,981
- 0,717
Toplam 1
25
5. BULGULAR
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
Türevsel Analiz Kümülatif Analiz
Şekil 10. 15 Bilya+Kömür için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
Türevsel Analiz Kümülatif Analiz
Şekil 11. 15 Bilya+Kaya Tuzu için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri
Grafiği
26
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
Türevsel Analiz Kümülatif Analiz
Şekil 12. 30 Bilya+Kömür için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
Türevsel Analiz Kümülatif Analiz
Şekil 13. 30 Bilya+Kaya Tuzu için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri
Grafiği
27
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
Türevsel Analiz Kümülatif Analiz
Şekil 14. 45 Bilya+Kömür için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri Grafiği
1.2
0.8
0.6
∆Φ
0.4
0.2
0
2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0
dP (mm)
Türevsel Analiz Kümülatif Analiz
Şekil 15. 45 Bilya+Kaya Tuzu için Türevsel ve Kümülatif Elek Çapına- Kütle Kesri
Grafiği
28
Kömür
1400
1000
800
600
400
200
0
10 15 20 25 30 35 40 45 50
Bilye Sayısı
Kömür
2.5
2
Dp,ortalama
1.5
0.5
0
10 15 20 25 30 35 40 45 50
Bilye Sayısı
Şekil 17. Kömür Numunesi İçin Bilye Sayısı- Ortalama Tanecik Çapı Grafiği
29
Tuz
1600
1400
1200
Tanecik Sayısı (N)
1000
800
600
400
200
0
10 15 20 25 30 35 40 45 50
Bilye Sayısı
Şekil 18. Kaya Tuzu Numunesi İçin Bilye Sayısı-Tanecik Sayısı Grafiği
Tuz
1.8
1.6
1.4
1.2
Dp,ortalama
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
10 15 20 25 30 35 40 45 50
Bilye Sayısı
Şekil 19. Kaya Tuzu Numunesi İçin Bilye Sayısı- Ortalama Tanecik Çapı Grafiği
30
0.006
0.005
0.004
Güç(kWh)
0.003
0.002
0.001
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
zaman(dk)
0.006
0.005
0.004
Güç (kWh)
0.003
0.002
0.001
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
zaman (dk)
Şekil 21. 15 Bilya ile Kömür ve Kaya Tuzu Numunesi için Zaman-Güç Grafiği
31
0.006
0.005
0.004
Güç (kWh)
0.003
0.002
0.001
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Zaman (dk)
Şekil 22. 30 Bilya ile Kömür ve Kaya Tuzu Numunesi için Zaman-Güç Grafiği
0.007
0.006
0.005
0.004
Güç (kWh)
0.003
0.002
0.001
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
zaman (dk)
Şekil 23. 45 Bilya ile Kömür ve Kaya Tuzu Numunesi için Zaman-Güç Grafiği
32
0.007
0.006
0.005
0.004
Güç (kWh)
0.003
0.002
0.001
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Zaman (dk)
Şekil 24. Farklı Boyutta Bilyeler ile Kömür ve Kaya Tuzu Zaman-Güç Grafiği
33
6. TARTIŞMA ve YORUM
Deneyde farklı numunelerin tanecik sayısı, özgül yüzey alanı, hacim-yüzey ortalama çapı ve
parçacık ortalama çapı hesaplanmıştır.
Öncelikle 10 dakikalık ölçüm sonucunda değirmende sadece 15,30 ve 45 bilyaler varken
ölçülen kWh değerleri aynı çıkmıştır ve bu değer 0,005 kWh’dir. İlk olarak kömür numunesi
eklendikten sonraki ölçülen kWh değeri bilya sayıları değiştiğinde yine aynı olan 0,005 kWh
olarak sabit kalmıştır. Bunun sebebinin sistemin eski olmasından kaynaklı olarak hassas
ölçüm yapamaması olduğu düşünülmektedir. Kaya tuzu numunesi eklendikten sonra ölçülen
kWh değerleri 15 ve 30 bilya için 0,005 kWh iken 45 bilya için 0,006 kWh olarak
okunmuştur. Bilya sayıları arttığında güç değerlerinin de artması bekleniyordu. Yani en fazla
güç değerinin ağırlığından kaynaklı olarak 45 bilya ile yapılan deneyde olması
beklenmektedir. Fakat deney verilerine bakıldığında bilya sayıları ile gücün fazla bir artışı
olduğu gözlemlenememiştir. Bunun sebebinin watt-metrenin hassas ölçüm yapamaması
kaynaklı olduğu düşünülmektedir.
Bilyeli değirmene sırasıyla 5 adet büyük, 5 adet orta ve 5 adet küçük boy bilya ;10 adet
büyük, 10 adet orta ve 10 adet küçük boy bilya; 15 adet büyük, 15 adet orta ve 15 adet küçük
boy bilya ile önce 100 g kömür numunesi daha sonra 100 g kaya tuzu numunesi yüklenmiş ve
öğütme işlemi başlatılmıştır. İşlem bittikten sonra alınabildiği kadar numuneler alınmıştır ve
yapılan tartım sonucu 94,8 g numuneler tartılmıştır. Aradaki kaybın sebebi değirmenin
içerisine tam anlamıyla erişemediğimiz için ve tam anlamıyla yalıtım olmadığı için değirmen
dönerken etrafa saçılan numuneler olduğu kanısına varılmıştır. Değirmenden alınan
numuneler elek analizi yapılarak her bir elekte kalan numune miktarı bulunmuştur.
Ürünün boyut dağılımını incelemek için öğütme ve eleme işlemleri bittikten sonra her bir
elekte kalan kömür ve kaya tuzu miktarları yardımıyla türevsel elek analizi yapılmıştır.
Kömür numunesi için bilya sayılarına karşı tanecik sayıları grafiğe geçirildiğinde optimum
bilye sayısının 30 olduğu gözlemlenmiştir (Şekil 12). Şekil 13’te 30 bilye sayısına karşılık
parçacık çapı ortalama değeri 1,45 mm’dir. Bu iki grafik birbirini doğrulamaktadır. Aslında
bilya sayısı arttıkça parçacık çapı ortalama değerinin minimum değer olması beklenmektedir.
Ama bu deneyde bilya sayısı arttığında bilyalar değirmen içinde birbirine daha fazla çarptığı
için kömür numunesini verimli öğütememiştir. Kaya tuzu numunesi için ise bilya sayılarına
karşı tanecik sayıları grafiğe geçirildiğinde kömür numunesinde olduğu gibi optimum bilye
sayısı görülmemektedir (Şekil 14). Fakat grafiğe bakıldığında ve Şekil 15’ten yararlanılarak
45 bilye sayısına karşılık parçacık çapı minimum değeri 1,17 mm’dir. Bu sebeple kaya tuzu
numunesi için 45 bilya sayısı optimum değer olarak kabul edilmektedir.
34
45 bilya+ kaya tuzunun türevsel ve kümülatif elek çapına- kütle kesri grafiğine (Şekil 11)
bakıldığında türevsel analiz için elek çapının 1 mm’lik elekte daha fazla biriktiği sonucuna
varılmaktadır. Kümülatif analiz sonucunda kütle kesrinin 1’e ulaşması bu iki analizi
doğrulamaktadır.
35
7. SONUÇLAR
36
8. ÖNERİLER
Gümümüzde gelişen teknoloji ile beraber seramik, boya, gıda ve kozmetik gibi alanlarda ince,
çok ince veya süper ince olarak adlandırılan boyutlardaki malzemeye olan ihtiyaç giderek
artmaktadır. Madencilik sektöründe de tane boyutu çok ince olan düşük tenörlü cevher
yatakları ve tesis atıkları ekonomik açıdan değer kazanmaktadır. Bu durumlar malzemelerin
ince boyutlara kadar öğütülmesi ihtiyaçlar arasındadır. Tesislerde kullanılan mevcut
ekipmanlarla (bilyalı değirmenler) malzemeleri ekonomik olarak çok ince boyutlara
öğütmenin fiziksel olarak mümkün olmaması halinde karıştırmalı ve titreşimli bilyalı
değirmen kullanılması önerilebilir.
37
9. SEMBOLLER
∅ S: Şekil Faktörü
n: Aralık sayısı
P: Güç, hp
38
10. KAYNAKLAR
[1] Arın, G., “Ayırma Teknikleri -1”, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas, 2003.
[7] Dikmen, S., & Ergün, Ş. L. (2004). Karıştırmalı Bilyalı Değirmenler. Bilimsel Madencilik
Dergisi, 43(4), 3-15.
[8] [x] Timur, U. P., Orhan, M., & Aksüt, A. (2014). Çankırı kaya tuzu mağarasının ve yakın
çevresinin turizm ve rekreasyonel amaçlı kullanımının irdelenmesi. Ormancılık
Dergisi, 10(1), 97-113.
[9] Zieger, P., Väisänen, O., Corbin, J. C., Partridge, D. G., Bastelberger, S., Mousavi-Fard,
M., ... & Salter, M. E. (2017). Revising the hygroscopicity of inorganic sea salt particles.
Nature Communications, 8(1), 1-10.
39
11. EKLER
EK-1: 30 Bilye+ Kömür Numunesi için Hesaplamalar
40
41
42
EK-2: 30 Bilye+ Kaya Tuzu Numunesi için Hesaplamalar
43
44
EK-3: 45 Bilye+ Kömür Numunesi için Hesaplamalar
45
46
EK-4: 45 Bilye+ Kaya Tuzu Numunesi için Hesaplamalar
47
48