Chuyen de 2 Quang Hoc Thau Kinh Level 2 Le Dinh Tu

TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN VẬT LÝ 9 NĂM HỌC 2020-2021
Chuyên đề: THẤU KÍNH
I. LÝ THUYẾT:
1. CÁC ĐỊNH NGHĨA:
a. Thấu kính: Là một môi trường trong suốt đồng chất được giới hạn bởi hai mặt cầu, hoặc một mặt cầu và một
mặt phẳng.
b. Phân loại thấu kính: Có hai loại thấu kính:
b.1: Thấu kính có phần rìa mỏng hơn phần giữa là thấu kính hội tụ.
Khi chiếu chùm ánh sáng song song qua thấu kính này thì cho chùm tia ló hội tụ tại một điểm.
b.2: Thấu kính có phần rìa dày hơn phần giữa là thấu kính phân kì.
Khi chiếu chùm ánh sáng song song qua thấu kính này thì cho chùm tia ló loe rộng ra.
c. Trục chính:
Đường thẳng đi qua tâm của hai mặt cầu giới hạn thấu kính hoặc một mặt cầu và vuông góc với mặt phẳng giới
hạn thấu kính gọi là trục chính của thấu kính.
d. Quang tâm: Để thu được ảnh rõ nét qua thấu kính thì thấu kính phải rất mỏng, coi như trục chính chỉ cắt thấu
kính tại một điểm O gọi là quang tâm của thấu kính.
e. Trục phụ: Tất cả các đường thẳng đi qua quang tâm O mà không phải trục chính thì đều được gọi là trục phụ
của thấu kính.
f. Tiêu điểm chính: Một chùm tia tới song song với trục chính của thấu kính cho chùm tia ló cắt nhau hoặc có
đường kéo dài cắt nhau tại điểm F nằm trên trục chính điểm đó gọi là tiêu điểm chính của thấu kính. Mỗi thấu
kính có hai tiêu điểm chính F và F’ nằm trên trục chính và đối xứng nhau qua thấu kính.
g. Tiêu điểm phụ: Tất cả các tiêu điểm chính và tiêu điểm phụ tạo thành một mặt phẳng tiêu diện vuông góc với
trục chính tại tiêu điểm chính.
* Chú ý:
+ Khi tiêu điểm ở trên tia tới hay phần kéo dài của tia tới thì gọi là tiêu điểm vật.
+ Khi tiêu điểm ở trên tia ló hay phần kéo dài của tia ló thì gọi là tiêu điểm ảnh.
h. Với thấu kính hội tụ thì tiêu điểm nằm bên tia tới là tiêu điểm vật còn tiêu điểm nằm bên tia ló là tiêu điểm
ảnh. Ngược lại với thấu kính phân kì thì tiêu điểm ảnh nằm bên tia tới.
Mặt phẳng Mặt phẳng

tiêu diện tiêu diện
F O F/ O
F
F /
i. Điểm vật và điểm ảnh:

Điểm vật: là giao của các tia sáng tới. Có hai loại :
+ Điểm vật tạo ra chùm sáng phân kì tới thấu kính là điểm vật thật ( là giao của các tia sáng tới có thật)
+ Điểm vật tạo ra chùm sáng hội tụ tới thấu kính là điểm vật ảo (là giao của các tia sáng tới do kéo dài gặp nhau)
S S Vật ảo
Vật thật F’
F O F O F’
* Điểm ảnh là giao của các tia ló

Có hai loại :
+ Điểm ảnh của chùm tia ló hội tụ là điểm ảnh thật (là giao của các tia ló có thật)
Trang 1
+ Điểm ảnh của chùm tia ló phân kì là điểm ảnh ảo (là giao của các tia ló do kéo dài gặp nhau).
S
O
F F’ S F O
Ảnh thật F’
Ảnh ảo
2. ĐƯỜNG ĐI CỦA CÁC TIA SÁNG:
a. Tất cả các tia sáng song song với trục nào thì tia ló đi qua hoặc có đường kéo dài đi qua tiêu điểm nằm trên
trục đó.
Tia sáng song song
với trục chính I
S I
S
F O F/ O F/
/ F
/
Tia sáng song song
với trục phụ
I
I
S F1’ S
F O F’ F
/
O F/
F1
* Đường truyền của tia sáng có tính chất thụân nghịch

b. Tia sáng đi qua hoặc có đường kéo dài đi qua tiêu điểm chính, phụ thì tia ló song song với trục chính, phụ
tương ứng.
Với tiêu điểm chính

I
S I S
F O F/ O F/
/ F
/
I I
S
S F1’ Với tiêu điểm phụ
F
/
F O F’ O F/
F1
Trang 2
c. Tia sáng tới qua quang tâm cho tia ló truyền thẳng.
S S
F’
F O
F O F’
d. Ba tia sáng đặc biệt qua thấu kính:

- Tia sáng song song với trục chính cho tia ló đi qua hoặc có đường kéo dài đi qua tiêu điểm chính.
- Tia sáng đi qua hoặc có đường kéo dài đi qua tiêu điểm chính thì tia ló song song với trục chính.
- Tia sáng đi qua quang tâm cho tia ló truyền thẳng.
e. Đường truyền của tia tới bất kì qua thấu kính.
Một tia tới bất kì có thể coi như:
+ Song song với trục phụ, tia ló đi qua hay có phần kéo dài đi qua tiêu điểm phụ trên trục phụ đó.
+ Đi qua hoặc hướng tới tiêu điểm phụ, tia ló sẽ song song với trục phụ tương ứng.
* Từ tính chất trên ta có thể suy ra nếu biết tia tới ta có thể vẽ được tia ló và ngược lại.
3. CÁCH VẼ ẢNH CHO BỞI THẤU KÍNH:
a. Cách vẽ ảnh của một điểm vật S đứng trước thấu kính
a.1: Vẽ ảnh của một điểm vật S không thuộc trục chính
Ta sử dụng hai trong ba tia sáng đặc biệt xuất phát từ S hay có phần kéo dài qua S tới thấu kính và vẽ hai tia ló
tương ứng, thì giao của hai tia ló có thật thì ta có ảnh thật S’ hoặc giao của hai tia ló do kéo dài gặp nhau ta có ảnh
ảo S’ của S
S S
I
S’ I
F’
F O
F O F’
S: Vật thật S’ S: Vật thật

S’: Ảnh thật S’: Ảnh ảo
S I S’
S I
S’
F’
F O
F O F’
S: Vật ảo S: Vật ảo
S’: Ảnh thật S’: Ảnh thật
a.2: Vẽ ảnh của một điểm vật S nằm trên trục chính:
Ta sử dụng tia tới thứ nhất là tia sáng SO trùng với trục chính tia này truyền thẳng
Tia thứ hai là tia SI bất kỳ tới thấu kính và vẽ tia ló tương ứng thì giao của tia ló này với trục chính có thật hoặc
kéo dài gặp nhau là ảnh S’ của S.
I
F1’ I
S S’
S F S’
F O F’
O F/
F1 Trang 3
S: Vật thật
S: Vật thật
S’: Ảnh thật
S’: Ảnh ảo
b. Vẽ ảnh của một vật AB
b.1: Vẽ ảnh của một vật sáng AB vuông góc với trục chính tại A.
Nhận xét:
A ở trên trục chính nên ảnh của A là A’ ở trên trục chính. Do AB là đoạn thẳng vuông góc với trục chính thì A’B’
cũng là một đoạn thẳng vuông góc với trục chính tại A’. Do đó muốn vẽ ảnh của AB ta sử dụng hai trong ba tia
sáng đặc biệt để vẽ ảnh B’ của B qua thấu kính, rồi từ B’ ta hạ đường thẳng vuông góc với trục chính cắt trục chính
tại A’ là ảnh của A. Và A’B’ là ảnh của AB. Đường nối A’B’ là nét liền nếu A’B’ là ảnh thật; là nét đứt nếu A’B’
là ảnh ảo.
b.2: Kết quả
B I B I
B’
F’ A’ A
A F O F O
A’
B’
: Vật thật - Ảnh thật : Vật thật - Ảnh ảo
B’
B’
I B I
B
x A y A’
A’ F O F’ A O F’
F
: Vật thật - Ảnh ảo

: Vật ảo - Ảnh thật
B I
B
B’
F F’ A’
A A’ O A O F
F
B’
: Vật ảo - Ảnh thật : Vật ảo - Ảnh ảo
b.3: Nhận xét.
b.3.1: Với thấu kính hội tụ ta có 4 trường hợp.
a. Vật thật ở ngoài OF cho ảnh thật ngược chiều với vật.
b. Vật thật ở trong OF cho ảnh ảo cùng chiều và lớn hơn vật.
c. Vật ảo luôn cho ảnh thật cùng chiều và nhỏ hơn vật.
d. Vật ở vô cực cho ảnh thật tại mặt phẳng tiêu diện. Độ lớn A’B’ = f.α (α là góc nhìn vật ở ∞)
 Như vậy thấu kính hội tụ chỉ cho ảnh ảo cùng chiều và lớn hơn vật khi và chỉ khi vật thật nằm trong khoảng OF .
b.3.2: Với thấu kính phân kì ta có 3 trường hợp.
a. Vật thật luôn cho ảnh ảo cùng chiều, nhỏ hơn vật và nằm trong khoảng OF.
b. Vật ảo ở ngoài OF cho ảnh ảo ngược chiều với vật.
c. Vật ảo ở trong OF cho ảnh thật lớn hơn và cùng chiều với vật.
Trang 4
 Như vậy thấu kính phân kì chỉ cho anh thật cùng chiều và lớn hơn vật khi và chỉ khi vật ảo nằm trong khoảng OF .
b.4: Vẽ ảnh của một vật AB bất kì trước thấu kính.
Ta sử dụng hai trong ba tia sáng đặc biệt để vẽ ảnh B’ của B và A’ của A qua thấu kính, thì A’B’ là ảnh của AB.
Đường nối A’B’ là nét liền nếu A’; B’ là ảnh thật; là nét đứt nếu A’; B’ là ảnh ảo.
B I B
A’ B’ I
F’ F
F O
O F’
A’
A B’
A
: Vật thật - Ảnh thật : Vật thật - Ảnh ảo
II CÁC DẠNG BÀI TẬP
DẠNG 1: TOÁN VẼ
1. Dấu hiệu nhận biết loại bài toán này:
Là thông thường bài toán chưa cho biết vị trí thấu kính, tiêu tiêu điểm chính, mà chỉ cho trục chính, vật, ảnh hoặc
các yếu tố khác yêu cầu bằng phép vẽ hãy xác định vị trí quang tâm O, thấu kính, tiêu điểm chính…
2. Phương pháp giải
- Phải nắm vững đường đi của các tia sáng qua thấu kính hội tụ, phân kì, tính chất của vật và ảnh rồi dùng phép vẽ
(dựng hình) để xác định quang tâm O, tiêu điểm F, F’; loại thấu kính…
3. Các ví dụ minh hoạ
Ví dụ 1. Trong các hình vẽ sau xy là trục chínhcủa thấu kính, S là điểm sáng, S’ là ảnh. Với mỗi trường hợp hãy
xác định: quang tâm O. Tiêu điểm F và F’
S*
S* S*
S’ *
x y y y
S’ * x x
S’ *
Hình a Hình b Hình c
Hướng dẫn giải:
L
L I L
S’ * S’ * I
I * S
x S* F y x F y x S’ * y
F O F O F O F
S*
Trang 5
Ví dụ 2:
Trong các hình vẽ sau xy là trục chínhcủa thấu kính, AB là vật, A’B’ là ảnh. Với mỗi trường hợp hãy xác định:
a. Quang tâm, tiêu điểm bằng phép vẽ. Nêu cách vẽ
b. Xác định loại thấu kính, tính chất của ảnh (thật hay ảo)
B’ B B’
B B
x A A’ y y x A y
x A’
A A’
B’
B/
B I B I
I
A’ B
x y B/ y
x F’ y A x A
A O O F A O F’
F F F’
’
B/
Giả sử quang tâm O, tiêu điểm F và F’, thấu kính L được xác định như hình vẽ.
*Cơ sở lí luận:
Vì mọi tia sáng tới đều đi qua vật, tia ló có phương đi qua ảnh, tia tới qua quang tâm truyền thẳng. Vậy B, O, B’
thẳng hàng và O nằm trên trục chính nên O là giao điểm của BB’ với xy.
Do tia tới song song với trục chính cho tia ló đi qua tiêu điểm chính mà tia ló lại có phương đi qua ảnh nên B’, I,
F thẳng hàng. Vậy F là giao điểm của IB’ với xy
Do F và F’ đối xứng nhau qua thấu kính nên ta lấy F’ đối xứng với F qua thấu kính.
* Cách dựng
Nối BB’ cắt xy tại O thì O là quang tâm của thấu kính.
Qua O ta dựng đoạn thẳng L vuông góc với xy thì L là thấu kính
Từ B kẻ BI song song với xy, nối IB’ cắt xy tại F
Lấy F’ đối xứng với F qua thấu kính.
b, Căn cứ hình vẽ ta thấy
Với hình a : Do AB, A’B’ ở khác phía so với xy nên là trường hợp vật thật cho ảnh thật của thấu kính hội tụ.
Do , S’ ở cùng một phía so với xy và ảnh xa trục chính hơn so với vật nên là trường hợp vật thật cho ảnh ảo của
thấu kính hội tụ.
Với hình b : : Do AB, A’B’ ở cùng một phía so với xy và ảnh A’B’ lớn hơn vật nên là trường hợp vật thật cho ảnh
ảo của thấu kính hội tụ.
Trang 6
Với hình c : Do AB, A’B’ ở cùng một phía so với xy và ảnh A’B’nhỏ hơn vật nên là trường hợp vật thật cho ảnh
ảo của thấu kính phân kì.
Ví dụ 3: Cho A’B’ là ảnh thật của vật thật AB qua thấu kính.
Dùng phép vẽ hãy: (1)
a. Xác định quang tâm, dựng thấu kính và trục chính, Xác định tiêu điểm . ()
x O
b. Cho xy là trục chính của thấu kính. Cho đường
đi của tia sáng (1) qua thấu kính. Hãy trình bày cách vẽ đường đi tiếp của tia sáng (2).
Hướng dẫn giải: (2)
a. Giả sử ta xác định được quang tâm, dựng được thấu kính
K
Trục chính, và tiêu điểm của thấu kính như hình vẽ
* Cơ sở lí thuyết
B I
Do tia tới đi qua vật, tia ló đi qua ảnh, tia tới đi
A’
qua quang tâm truyền thẳng. Vậy A, O, A’ thẳng F
hàng, B, O, B’ thẳng hàng nên O là giao của O F’
AA’ và BB’. Một tia sáng tới dọc theo AB A B’
(tức là đi qua cả A và B) thì cho tia ló truyền
dọc theo ảnh A’B’ (tức là đi qua cả ảnh A’ và B’).
Vậy kéo dài AB và A’B’ cắt nhau tại K là một điểm tới trên thấu kính
Nối KO ta xác định được vị trí của thấu kính (L). Qua O kẻ đoạn thẳng vuông góc với thấu kính ta xác định được
trục chính (xy).
Do tia tới song song với trục chính cho tia ló đi qua tiêu điểm chính mà tia ló lại có phương đi qua ảnh nên B’, I, F
thẳng hàng. Vậy F là giao điểm của IB’ với xy
Do F và F’ đối xứng nhau qua thấu kính nên ta lấy F’ đối xứng với F qua thấu kính.
* Cách dựng
+ Kéo dài AB và A’B’ cắt nhau tại K. X2
+ Nối AA’, BB’ cắt nhau tại O (1) I F1’’ X1
+ Nối OK được vị trí thấu kính
F1’
+ Kẻ xy vuông góc OK tại O
S S’
+ Kẻ BI ∥ xy; Nối IB’ cắt xy tại F’ x F O F’ y
+ Lấy F đối xứng với F’ qua OK.
(2) I’
b. Giả sử ta đã vẽ xong đường truyền của
tia sáng ( 2 ) như hình vẽ.
* Căn cứ lí thuyết
Ta kéo dài tia sáng ( 1 ) cắt trục chính xy tại S và ta coi tia sáng ( 1 ) xuất phát từ nguồn sáng điểm S.Ta dựng ảnh
S’ của S qua thấu kính như hình vẽ. Qua O ta dựng trục phụ Ox1 ∥ SI cắt IS’ tại F1’ là tiêu điểm phụ của Ox1. Từ
F1’ dựng mặt phẳng tiêu diện vuông góc với xy cắt xy tại F’ là tiêu điểm chính của thấu kính.
Do phương của tia tới ( 1 ) xa trục chính hơn phương của tia ló tương ứng nên thấu kính đã cho là thấu kính hội tụ.
Kẻ trục phụ Ox2 song song với tia sáng ( 2 ) cắt mặt phẳng tiêu diện tại F1’’ là tiêu điểm phụ của trục phụ Ox2 vậy
tia ló của tia sáng ( 2 ) đi qua F1’’ nên ta nối I’ với F1’’ ta được đường truyền của tia sáng ( 2 ) cần vẽ.
* Cách dựng
Trang 7
+ Kéo dài tia sáng ( 1 ) cắt xy tại S; kéo dài tia ló của tia sáng ( 1 ) cắt xy tại S’.
+ Vẽ đường Ox1 ∥ SI cắt IS’ tại F1’; dựng mặt phẳng tiêu diện qua F1’ và vuông góc với xy
+ Vẽ trục phụ Ox2 ∥ tia sáng ( 2 ) cắt mặt phẳng tiêu diện tại F1’’.
Nối I’F1’’ ta được tia ló của tia sáng ( 2 ) cần vẽ.
Ví dụ 4:(Trích bài Cs4/27 tạp trí Vật lý & Tuổi trẻ)
Trong hình vẽ sau đây, xy là trục chính của một thấu kính, A là điểm sáng, A’ là ảnh của A qua thấu kính. F’ là
tiêu điểm ảnh của thấu kính.
Bằng phép vẽ, hãy vẽ xác định vị trí quang tâm O, tính chất ảnh và loại thấu kính A F’ A’
x y’
Cho AF’= 3,5cm. F’A’= 4,5cm. Tính tiêu cự thấu kính và cho biết loại thấu kính .
a. Ta ph¶i xÐt hai trêng hîp: thÊu kÝnh héi tô vµ thÊu kÝnh ph©n kú.
- §èi víi thÊu kÝnh héi tô th× A lµ ¶nh thËt. I
- §èi víi thÊu kÝnh ph©n kú th× A lµ ¶nh ¶o.

A F’ A’ O
Gi¶i sö ta ®· dùng ®îc thÊu kÝnh nh h×nh vÏ:
F1
§èi víi c¶ hai thÊu kÝnh ta lu«n cã:
AF1 AF   I
IO // F1 F    F1
AI AO  AF  AO
    (1) A A’
A F1 A O  AO AA O F’
AI // OF1  
AI A¢ 
 AO 2  AF   AA

Tõ ®ã suy ra çch dùng quang t©m O nh sau: Qua A kÎ ®êng vu«ng gãc víi AA . Trªn ®ã lÊy 2 ®iÓm M, N
n»m ë hai phÝa kh¸c nhau víi: AM  AA vµ AN  AF
§êng trßn ®êng kÝnh MN c¾t xy t¹i O1 vµ O2 . Khi ®ã O1 lµ quang t©m cña thÊu kÝnh héi tô, O2 lµ quang t©m
cña thÊu kÝnh ph©n kú cÇn dùng.
Chøng minh: ThËt vËy theo çch dùng ta ®îc O1 MN vu«ng t¹i O1 , O1 A l¹i lµ ®êng cao nªn:
O1 A 2  AN  AM
N
 O1 A2  AF  AA ®óng víi (1). x A O1 O2
y
A’
Chøng minh t¬ng tù víi O2 . F’
b. Tõ (1)  AO 2  AF  AA  AO 2  4,53,5  4,5  36  AO  6

M
- Víi thÊu kinh héi tô O1 ta cã: O1 F   AO1  AF   6  4,5  1,5cm 
 f  1,5cm 
- Víi thÊu kÝnh ph©n kú O2 ta cã: O2 F   O2 A  AF  6  4,5  10,5cm 
 f  10,5cm 
Ví dụ 5:(Trích bài CS4/38. tạp trí Vật lý & Tuổi trẻ)
Trªn h×nh vÏ, S lµ nguån s¸ng ®iÓm vµ S 1 lµ ¶nh cña nã qua thÊu kÝnh héi tô, F lµ tiªu ®iÓm vËt cña thÊu kÝnh. BiÕt
SF  l vµ SS 1  L . X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña thÊu kÝnh vµ tiªu cù cña thÊu kÝnh. Chó ý: kh«ng sö dông c«ng thøc thÊu
kÝnh.
Trang 8
S F S1
• • •
Gi¶ sö ta ®· dùng ®îc ¶nh thËt S 1 nh h×nh vÏ: I
F1
Ta cã: 1
SF SF  S F O S1
IO // FF1  1 
SI SO   SF  SO  SO 2  SF .SS (1)
SF SO  SO SS1
1
OF1 // IS1  1  
SI SS1 
Víi S 1 lµ ¶nh ¶o cña S, vÏ h×nh vµ chøng minh t¬ng tù, ta còng ®îc kÕt qu¶ nh trªn.
Suy ra çch dùng quang t©m O nh sau: Qua S kÎ ®êng vu«ng gãc víi SS 1 . Trªn ®ã lÊy 2 ®iÓm M, N n»m ë 2
phÝa kh¸c nhau sao cho SM  SS1 , SN  SF .
§êng trßn ®êng kÝnh MN c¾t trôc chÝnh t¹i O1 vµ O2 . Khi ®ã O1 lµ quang t©m cña thÊu kÝnh khi S 1 lµ ¶nh thËt,
O 2 lµ quang t©m cña thÊu kÝnh khi S 1 lµ ¶nh ¶o.
Chøng minh: ThËt vËy, theo çch dùng ta ®îc O1 MN vu«ng t¹i O1 , O1 S lµ ®êng cao nªn:
O1 S 2  SM .SN  Ll N
 O1 S  Ll O2 S O1 S1
F
L¹i cã O1 F  O1 S  FS  Ll  l  f  Ll  l
VËy thÊu kÝnh cã tiªu cù f  Ll  l
M
Trêng hîp S 1 lµ ¶nh ¶o, ta ®îc kÕt qu¶ f  Ll  l (B¹n ®äc tù chøng minh)
Bài tập vận dụng:
Bài 1: (Trích bài 42-43.2 sách bài tập Vật lý 9) S
Cho biết là trục chính của một thấu kính, S là
điểm sáng, S’ là ảnh của S tạo bởi thấu kính đó. S’
a. S’ là ảnh thật hay ảnh ảo?
b. Vì sao em biết thấu kính đã cho là thấu kính hội tụ? Bằng phép vẽ hãy xác định quang tâm O, hai tiêu điểm F
và F’ của thấu kính đã cho.
Bài 2: (Trích bài 42-43.3 sách bài tập Vật lý 9)
Trên hình bên có vẽ trục chính , quang tâm O F’
Hai tiêu điểm F, F’ của một thấu kính, hai tia ló 1, 2 F O (1)
Cho ảnh S’ của điểm sáng S. S’
a. Vì sao em biết thấu kính đã cho là thấu kính hội tụ ?
(2)
b. Bằng phép vẽ, hãy xác định điểm sáng S
Cho biết là trục chính của một thấu kính, S là
S S’
điểm sáng, S’ là ảnh của S tạo bởi thấu kính đó.
a. S’ là ảnh thật hay ảnh ảo? Vì sao?
b. Thấu kính đã cho là hội tụ hay phân kì?
c. Bằng phép vẽ hãy xác định quang tâm O, tiêu điểm F và F’ của thấu kính đã cho.
Trên hình bên có vẽ trục chính, quang tâm O
Trang 9
Hai tiêu điểm F, F’ của một thấu kính, hai tia ló 1, 2 (1)
của hai tia tới xuất phát từ một điểm sáng S. F’
a, Thấu kính đã cho là hội tụ hay phân kì ?
F O
b, Bằng phép vẽ, hãy xác định ảnh S’ và điểm sáng S.
Bài 5: (2)
Trong các hình vẽ sau xy là trục chính, AIB là đường đi của tia sáng truyền qua thấu kính.
a. Hãy xác định loại thấu kính. Giải thích
b. Định các điểm O, F’, F bằng cách vẽ. Nêu cách vẽ.
B A
I
A
I y
B y x
x
(1) (2) A B’
Bài 6:
Cho AB và A’B’ là vật và ảnh tạo bởi thấu
kính L; AB∥ A’B’ và có độ lớn như hình vẽ.
A’
Hãy xác định quang tâm, tiêu điểm, loại thấu kính.
B
DẠNG 2:CÁC LOẠI BÀI TẬP THƯỜNG GẶP VỀ THẤU KÍNH

* Dấu hiệu nhận biết: Bài toán thường cho một vài đại lượng sau: d; f ; d’; AB = h; A’B’ = h’…vv và yêu
cầu tìm các đại lượng còn lại.
PHƯƠNG PHÁP CHUNG
Bước 1: Vẽ hình cho trường hợp của bài toán
Bước 2: Căn cứ vào hình vẽ, dùng bài toán phụ chứng minh công thức thấu kính cho trường hợp của bài toán.
Bước 3: Từ công thức thấu kính đã có ta có thể kết hợp với các điều kiện khác của bài toán (nếu cần) để giải và
tìm ra ẩn số của bài toán.
* Sau đây là bài toán phụ cho các trường hợp thường gặp:
1. Trường hợp vật thật cho ảnh ảo qua thấu kính hội tụ.
Giả sử ta đã vẽ xong ảnh A’B’ của AB như hình vẽ
Đặt OA = d; OA’ = d’ B I
Ta có ABO ∽ A’B’O (g – g)
 AB = OA = d (1) F’ A’
A’B’ OA’ d’ A F O
Ta có OIF’ ∽ A’B’F’ (g - g)
B’
 OI = AB = OF’ = OF’ = f (2)
A’B’ A’B’ F’A’ OA’-OF’ d’-f
Từ (1) và (2) ta có d = f  1=1 + 1 (*)

d’ d’-f f d d’
2. Trường hợp vật thật cho ảnh ảo qua thấu kính hội tụ.
Đặt OA = d; OA’ = d’
Trang 10
Ta có ABO ∽ A’B’O (g – g) B/
 AB = OA = d (1)
A’B’ OA’ d’ K
B
Ta có OKF’ ∽ A’B’F’ (g - g) A/ A
OK = OF’  AB = OF’ = f (2) F O F/
A’B’ A’F’ A’B’ OF’+OA’ f+d’ /
Từ (1) và (2) ta có d = f  1 = 1 - 1 (*)

d’ f+d’ f d d’
3. Trường hợp vật thật cho ảnh ảo qua thấu kính phân kỳ
Đặt OA = d; OA’ = d’
Ta có ABO ∽ A’B’O (g – g)
 AB = OA = d (1) B
A’B’ OA’ d’ I
B’
A
Ta có OIF ∽ A’B’F (g - g) F A’ O
OI = FO  AB = FO = f (2)
A’B’ FA’ A’B’ FO-A’O f-d’
Từ (1) và (2) ta có d = f  1 = 1 - 1 (*)

d’ f-d’ f d’ d
4. Các công thức về thấu kính:

a. Công thức thấu kính
* Công thức về vị trí ảnh - vật:
1 1 1
 
d d' f
d > 0 nếu vật thật
d < 0 nếu vật ảo
d’ > 0 nếu ảnh thật
d' < 0 nếu ảnh ảo
b. Công thức về hệ số phóng đại ảnh:
d' A' B '
k  ; k 
d AB
(k > 0: ảnh, vật cùng chiều; k < 0: ảnh, vật ngược chiều.)
( | k | > 1: ảnh cao hơn vật, | k | < 1: ảnh thấp hơn vật )
c. Hệ quả:
d. f d '. f d .d ' f f d '
d' ; d f  ; k 
d f d ' f d d' f d f
4. Chú ý
- Tỉ lệ về diện tích của vật và ảnh:
Trang 11
- Nếu vật AB tại hai vị trí cho hai ảnh khác nhau A1B1 và A2B2 thì: (AB)2 = (A1B1)2.(A2B2)2
- Điều kiện để vật thật qua thấu kính cho ảnh thật là: L≥4.f
-Công thức Bensell:
Vật AB đặt cách màn một khoảng L, có hai vị trí của thấu kính cách nhau l sao cho AB qua thấu kính cho ảnh rõ
nét trên màn thì tiêu cự thấu kính tính theo công thức
B. CÁC LOẠI BÀI TẬP THƯỜNG GẶP VỀ THẤU KÍNH

I. CÁC VÍ DỤ VỀ XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ ẢNH VÀ VẬT
1. Học sinh cần lưu ý:
Căn cứ vào bài toán phụ trên ta thấy nếu đề bài cho 2 trong ba đại lượng có mặt trong biểu thức (*) ta luôn tìm
được đại lượng còn lại và nếu biết thêm độ lớn AB = h thì từ (1) ta tìm được A’B’ = h’ và ngược lại. Tuy nhiên có
những bài khá đơn giản thì ta không cần thực hiện đủ bước 2 mà có thể chỉ cần sử dụng hai cặp tam giác đồng
dạng để tìm ra ẩn số.
Ví dụ 1 (Đề thi HSG Tỉnh Hà Nam 2009 - 2010)
Mét vËt s¸ng nhá cã d¹ng ®o¹n th¼ng AB ®Æt vu«ng gãc víi trôc chÝnh cña mét thÊu kÝnh héi tô vµ n»m ë ngoµi
kho¶ng tiªu cù cña thÊu kÝnh ®ã.
a. Gäi d lµ kho¶ng çch tõ vËt ®Õn thÊu kÝnh, d’ lµ kho¶ng çch tõ ¶nh ®Õn thÊu kÝnh, f lµ tiªu cù cña thÊu kÝnh.
1 1 1
H·y vÏ ¶nh cña vËt qua thÊu kÝnh vµ chøng minh c«ng thøc: + =
d d f
b. §Æt vËt s¸ng trªn ë mét phÝa cña thÊu kÝnh héi tô cã tiªu cù f = 20 cm, song song víi trôc chÝnh vµ çch trôc
chÝnh mét ®o¹n l = 20 cm. BiÕt çc ®iÓm A vµ B çch thÊu kÝnh lÇn lît lµ 40 cm vµ 30 cm. TÝnh ®é lín ¶nh
cña vËt AB qua thÊu kÝnh.
a) - VÏ h×nh
- XÐt hai tam gi¸c OA/B/ vµ OAB ®ång d¹ng cã hÖ thøc:
A / B / OA / d /
  (1)
AB OA d
- XÐt hai tam gi¸c OIF/ vµ A/B/F/ ®ång d¹ng cã hÖ thøc:
A / B/ F/ A / d /  f B
  (2) I
OI OF / f
b) - VÏ h×nh
1 1 1
- Tõ ( 1) vµ (2) rót ra :  / 
d d f A F
. O
F/
. A/
- V× OI = OF/  tam giác OIF/ vu«ng c©n  gãc OF/I = 450

 gãc CA/B/ = 450  tam giác A/CB/ vu«ng c©n
d Bf dAf B/
/ / /
- TÝnh ®îc A C = d B – d A =   20 cm
dB  f dA  f
A B
- §é lín cña ¶nh : I
A C  B C
. .
2 2
A/B/ = / /
= 20 2 cm
F/
F O
dB
A/
dA d/A C
d/B
Ví dụ 2 (Đề thi HSG Tỉnh ĐẮK LẮK 2010 - 2011) B/
Trang 12
Vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ có tiêu cự 20cm tạo ảnh A’B’
1. Biết A’B’ = 4AB. Vẽ hình và tính khoảng cách từ vật tới thấu kính (xét trường hợp: ảnh thật và ảnh ảo).
2. Cho vật AB di chuyển dọc theo trục chính của thấu kính. Tính khoảng cách ngắn nhất giữa vật và ảnh
thật của nó.
1.
Trường hợp vật AB tạo ảnh thật:
- Vẽ hình đúng (H.1) B I
A'B' OA' F’ A’
- A’OB’ đồng dạng AOB   (1) A O
AB OA
A'B' F'A' OA' - OF'
- OF’I đồng dạng A’F’B’    (2)
AB F'O OF' (H.1)
B’
- Thay A’B’ = 4AB và OF’ = 20cm vào (1) và (2), tính được: OA = 25cm; OA’ = 100cm
* Trường hợp vật AB tạo ảnh ảo: B’
B I
- Vẽ hình đúng (H.2) F’
A'B' OA' A’ A O
- A’OB’ đồng dạng AOB   (3)
AB OA
A'B' F'A' OA' + OF'
- OF’I đồng dạng A’F’B’    (4) (H.2)
AB F'O OF'
- Thay A’B’ = 4AB và OF’ = 20cm vào (3) và (4), tính được: OA = 15cm; OA’ = 60cm
2. Đặt OA = d, OA’ = l – d với l là khoảng cách giữa vật và ảnh, thay vào (1) và (2), ta được:
A'B' OA' - OF' OA' l-d-f l-d
     d2 - ld + lf = 0 (*) -
AB OF' OA f d
Để phương trình (*) có nghiệm :  = l2 – 4lf  0  l  4f -
Vậy lmin = 4f = 80cm.

Ví dụ 3 (Đề thi tuyÓn sinh líp 10 THPT chuyªn NguyÔn Tr·i - n¨m häc 2008 - 2009)
§Æt mét mÈu bót ch× AB = 2 cm ( ®Çu B vãt nhän ) vu«ng gãc víi trôc chÝnh cña mét thÊu kÝnh héi tô, A n»m trªn
trôc chÝnh. Nh×n qua thÊu kÝnh ngêi ta thÊy ¶nh A’B’ cña bót ch× cïng chiÒu víi vËt vµ cao gÊp 5 lÇn vËt.
a. VÏ ¶nh A’B’ cña AB qua thÊu kÝnh. Dùa vµo h×nh vÏ chøng minh c«ng thøc sau :
1 1 1 B
 
OF OA OA'
X F A O Y
Khi mÈu bót ch× dÞch chuyÓn däc theo trôc chÝnh l¹i gÇn thÊu kÝnh th× ¶nh ¶o cña nã dÞch chuyÓn theo chiÒu nµo ?
V× sao ?
b. B©y giê ®Æt mÈu bót ch× n»m däc theo trôc chÝnh cña thÊu kÝnh, ®Çu A vÉn n»m ë vÞ trÝ cò, ®Çu nhän B cña nã
híng th¼ng vÒ quang t©m O. L¹i nh×n qua thÊu kÝnh th× thÊy ¶nh cña bót ch× còng n»m däc theo trôc chÝnh vµ cã
chiÒu dµi b»ng 25cm. H·y tÝnh tiªu cù cña thÊu kÝnh.
c. DÞch chuyÓn ®Çu A cña mÈu bót ch× ®Õn vÞ trÝ kh¸c. Gäi A’ lµ ¶nh ¶o cña A qua thÊu kÝnh , F lµ tiªu ®iÓm vËt
cña thÊu kÝnh ( h×nh 5 ). B»ng phÐp vÏ, h·y x¸c ®Þnh quang t©m O vµ tiªu ®iÓm ¶nh F’ cña thÊu kÝnh.
H×nh 5
A' F A
X Y
Trang 13
Hướng dẫn giải
XÐt hai cÆp tam gi¸c ®ång d¹ng : OAB vµ OA’B’ ta cã :
A' B ' OA'
 (1)
AB OA
B' I
FAB vµ FOI ta cã :
OI A' B ' OF B
  (2)
AB AB FA
OA' OF X A' F A O Y
=>  (3)
OA FA
Tõ h×nh vÏ : FA = OF – OA ( 4 )
OA' OF
Tõ (3),(4) =>  (5)
OA OF  OA
A' B ' OF
Tõ (1),(5) =>  (6)
AB OF  OA
1 1 1
Tõ (5) => OA’.OF – OA’.OA = OA.OF =>   (7)
OF OA OA'
Tõ (7) ta nhËn thÊy OF kh«ng ®æi nªn khi OA gi¶m th× OA’ còng gi¶m. VËy khi vËt dÞch chuyÓn l¹i gÇn thÊu kÝnh
th× ¶nh ¶o cña nã còng dÞch chuyÓn l¹i gÇn thÊu kÝnh .
b. §Æt OF = f ; OA = d1 ; OA’ = d1’ thay vµo ( 6 ) ta ®îc :
A' B ' f

AB f  d1
f
V× A’B’ = 5AB nªn ta cã : 5  => d1 = 0,8f => d1’ = 5d1 = 4f
f  d1
Khi ®Æt bót ch× däc theo trôc chÝnh , ®Çu nhän B cña bót ch× ë vÞ trÝ B2 trªn trôc chÝnh cho ¶nh ¶o B2’, cßn ®Çu A
cña bït ch× vÉn cho ¶nh ë vÞ trÝ cò A’ .
XÐt sù t¹o ¶nh qua thÊu kÝnh cña riªng ®Çu nhän B2 cña mÈu bót ch× :
Theo nhËn xÐt ë phÇn a , ta cã : M
d2 = OB2 = d1 – 2 = 0,8f - 2
I
d2’ = OB2’ = d1’ – 25 = 4f – 25
Thay vµo ( 7 ) ta ®îc :
1 1 1
  X A' O1 F A O F' Y
f 0,8 f  2 4 f  25
=> f = 10 ( cm )
c. Tõ h×nh vÏ ta thÊy :
OA’ = OA + AA’ ( 8 )
OF = AF + OA (9)
Thay (8), (9) vµo (3) ta ®îc:
OA  AA' AF  OA
 => OA2 = AF. AA’ ( 10 )
OA AF
Sö dông mèi liªn hÖ ( 10 ) ta suy ra çch vÏ sau ( h×nh vÏ ) :
- VÏ ®êng trßn ®êng kÝnh AA’
- KÎ FM vu«ng gãc víi trôc chÝnh xy c¾t ®êng trßn ®êng kÝnh AA’ t¹i I .
- Nèi A víi I
- Dùng ®êng trßn t©m A, b¸n kÝnh AI, giao cña ®êng trßn nµy víi trôc chÝnh xy t¹i hai vÞ trÝ lµ O1 vµ O2 .
Ta lo¹i vÞ trÝ O1 v× thÊu kÝnh ®Æt t¹i vÞ trÝ nµy sÏ cho ¶nh thËt . VËy O2 lµ vÞ trÝ quang t©m O cÇn t×m cña th©ó kÝnh.
- LÊy F’ ®èi xøng víi F qua quang t©m O ta ®îc tiªu ®iÓm ¶nh cña thÊu kÝnh.
3.Các bài tập vận dụng
Trang 14
Bài 1. Cho một thấu kính có tiêu cự f = 40 cm. Vật sáng AB đặt thẳng góc với trục chính và cách thấu kính một
khoảng d = 60 cm.
a. Xác định vị trí, tính chất và vẽ ảnh.
b. Nhận xét về sự di chuyển của ảnh khi vật tiến lại gần thấu kính.
Bài 2. Một vật sáng AB đặt thẳng góc với trục chính của thấu kính phân kỳ có tiêu cự bằng 12cm, cho ảnh cao
bằng nửa vật. Tìm vị trí của vật và ảnh.
Bài 3. Một vật sáng AB = 1cm đặt thẳng góc với trục chính của thấu kính hội tụ có tiêu cự f = 20cm, cho ảnh A’B’
= 2cm. Xác định vị trí của vật và ảnh. Vẽ hình.
Bài 4. Ảnh thật S’ của điểm sáng S cho bởi thấu kính hội tụ có tiêu cự f = 10cm được hứng trên màn E vuông góc
với trục chính. S’ cách trục chính h’ = 1,5cm; cách thấu kính d’ = 15cm. Tìm khoảng cách từ S đến thấu kính và
đến trục chính.
Bài 5. Một vật sáng AB đặt thẳng góc với trục chính của một thấu kính hội tụ tiêu cự f = 20cm có ảnh cách vật
90cm. Xác định vị trí của vật, vị trí và tính chất của ảnh.
Bài 6. Một điểm sáng nằm trên trục chính của một thấu kính phân kỳ tiêu cự bằng 15cm cho ảnh cách vật 7,5cm.
Xác định vị trí của vật, vị trí và tính chất của ảnh.
Bài 7. Vật sáng AB đặt vông góc với trục chính của thấu kính hội tụ có tiêu cự f = 10cm, cho ảnh thật lớn hơn vật
và cách vật 45cm.
a. Xác định vị trí của vật, ảnh. Vẽ hình.
b. Thấu kính dịch chuyển ra xa vật. Hỏi ảnh dịch chuyển theo chiều nào?
Bài 8. Vật sáng AB hình mũi tên đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ có tiêu cự 20cm, cho ảnh
rõ nét trên màn đặt cách vật một khoảng L.
a. Xác định khoảng cách ngắn nhất của L.
b. Xác định các vị trí của thấu kính trong trường hợp L = 90cm. So sánh độ phóng đại của ảnh thu được trong
các trường hợp này.
Bài 9. Một vật sáng AB cho ảnh thật qua một thấu kính hội tụ L, ảnh này hứng trên một màn E đặt cách vật một
khoảng 1,8m. Ảnh thu được cao bằng 1/5 vật.
a. Tính tiêu cự của thấu kính.
b. Dịch chuyển thấu kính trong khoảng AB và màn. Có vị trí nào khác của thấu kính để ảnh lại xuất hiện trên
màn E không?
II. CÁC VÍ DỤ VỀ DI CHUYỂN VẬT, THẤU KÍNH HOẶC MÀN
1. Học sinh cần lưu ý:
Thông thường khi gặp loại bài toán này thì ta phải thực hiện đầy đủ 3 bước trong phương pháp chung và một số
lưu ý sau đây.
Hoặc từ biểu thức (2) ở trên ta thấy: Độ phóng đại của ảnh là tỉ số giữa chiều cao của vật và chiều cao của ảnh
Kí hiệu: k = A’B’ = d’ :
AB d
+ AB = OF’ = f  k = A’B’ = d’ = f
A’B’ OA’-OF’ d’-f AB d d-f
+ AB = OF’ = f  k = A’B’ = d’ = f
A’B’ OF’+OA’ f+d’ AB d f-d
+ AB = FO = f k= A’B’ = = f
d’
A’B’ FO-A’O f-d’ AB d f+d
Đây là biểu thức rất quan trọng trong mỗi trường hợp sau khi ta đã giải quyết xong bài toán phụ, nó có thể giúp
ta giải bài toán một cách nhanh nhất khi điều kiện đề bài cho độ lớn của ảnh hoặc tỉ số độ lớn của ảnh so với vật
hoặc tỉ số độ lớn của hai ảnh trước và sau khi dịch chuyển vật hoặc dịch chuyển thấu kính.
Ví dụ 1: (Đề thi tuyển sinh Quốc học Huế 2007 - 2008)
Một vật sáng AB đặt tại một vị trí trước một thấu kính hội tụ, sao cho AB vuông góc với trục chính của thấu kính
và A nằm trên trục chính, ta thu được một ảnh thật lớn gấp 2 lần vật. Sau đó, giữ nguyên vị trí vật AB và dịch
chuyển thấu kính dọc theo trục chính, theo chiều ra xa vật một đoạn 15cm, thì thấy ảnh của nó cũng dịch chuyển
đi một đoạn 15cm so với vị trí ảnh ban đầu. Tính tiêu cự f của thấu kính (không sử dụng trực tiếp công thức của
thấu kính).
Trang 15
B I' B I
F' A'' F' A'

A F O' A F O
B''
d2 d'2
B'
Hình B Hình A
- Gọi khoảng cách từ vật đến thấu kính là d, khoảng cách từ ảnh đến thấu kính là d’.
Ta tìm mối quan hệ giữa d, d’ và f:
 AOB ~  A'OB'
AB OA d
 = = ;
AB OA d
 OIF' ~  A'B'F'
AB AF AB d - f d
 = = ; hay =  d(d' - f) = fd'
OI OF AB f d
 dd' - df = fd'  dd' = fd' + fd ;
1 1 1
Chia hai vế cho dd'f ta được: = + (*)
f d d
AB d
- Ở vị trí ban đầu (Hình A): = = 2  d’ = 2d
AB d
1 1 1 3
Ta có: = + = (1)
f d 2d 2d
- Ở vị trí 2 (Hình B): Ta có: d 2 = d + 15 . Ta nhận thấy ảnh AB không thể di chuyển ra xa thấu kính, vì nếu di
chuyển ra xa thì lúc đó d2 = d , không thoả mãn công thức (*). Ảnh AB sẽ dịch chuyển về phía gần vật, và ta có:
O’A” = OA’ - 15 - 15 = OA’ - 30
hay: d2 = d - 30 = 2d - 30 .
1 1 1 1 1
Ta có phương trình: = + = + (2)
f d2 d2 d + 15 2d - 30
- Giải hệ phương trình (1) và (2) ta tìm được: f = 30(cm).
Ví dụ 2: (Đề thi HSG Tỉnh Hải Dương năm học 2010 - 2011)
§Æt mét vËt s¸ng AB vu«ng gãc víi trôc chÝnh cña mét thÊu kÝnh héi tô, A n»m trªn trôc chÝnh, ta thu ®îc ¶nh
A1B1 râ nÐt trªn mµn çch thÊu kÝnh 15cm. Sau ®ã gi÷ nguyªn vÞ trÝ thÊu kÝnh, dÞch chuyÓn vËt däc theo trôc chÝnh
l¹i gÇn thÊu kÝnh mét ®o¹n a, th× thÊy ph¶i dêi mµn ¶nh ®i mét ®o¹n b = 5cm míi thu ®îc ¶nh râ nÐt A2B2 trªn
mµn. BiÕt A2B2 = 2A1B1. TÝnh kho¶ng çch a vµ tiªu cù cña thÊu kÝnh .
Mµn
Lóc ®Çu tríc khi dÞch chuyÓn vËt ( h×nh vÏ ) B
Do  AOB   A1OB1 nªn ta cã : I
A1B1 OA1 d1 ' 15 F' A1
   (1) A F O
AB OA d 1 d 1 f
Do  OIF’   A1B1F’ nªn ta cã : d1
A1B1 A1F' OA1  OF' d1 ' f d' 1 B1
  
OI OF' OF' f
A1B1 d1 ' f
Do OI = AB =>  (2)
AB f
Trang 16
d ' d ' f
Tõ ( 1 ) vµ ( 2 ) ta ®îc: 1  1
d1 f
=> d1 ' f  d1d1 ' d1f
1 1 1 1 1
Chia c¶ hai vÕ cho d1.d1’.f ta ®îc :   =  (3)
f d1 d1 ' d1 15
Khi dÞch chuyÓn vËt l¹i gÇn thÊu kÝnh mét ®o¹n a th× kho¶ng çch tõ vËt tíi thÊu kÝnh lóc nµy lµ: d2 = d1 - a
Kho¶ng çch tõ ¶nh tíi thÊu kÝnh lóc nµy lµ:
d2’ = d1’ + b = 15 + 5 = 20(cm)
¸p dông çc c«ng thøc (1) vµ (3) cho trêng hîp sau khi dÞch chuyÓn vËt ta ®îc:
A 2B 2 d2 ' 20
  (4)
AB d 2 d1  a
1 1 1 1 1
    (5)
f d 2 d 2 ' d1  a 20
Do A2B2 = 2A1B1 nªn tõ ( 1 ) vµ ( 4 ) ta ®îc:
2 3
=>  (6)
d1  a d1
Tõ ( 3 ) vµ ( 5 ) ta ®îc:
1 1 1 1
 =  (7)
d1 15 d1  a 20
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh ( 6 ),( 7 ) ta ®îc: a = 10(cm) ; d1 = 30(cm).
Thay d1 = 30(cm) vµo ( 3 ) ta ®îc tiªu cù cña thÊu kÝnh lµ f = 10 cm.
Ví dụ 3:
Một vật sáng AB đặt tại một vị trí trước một thấu kính hội tụ, sao cho AB vuông góc với trục chính của thấu kính
và A nằm trên trục chính, ta thu được một ảnh thật lớn gấp 2 lần vật. Sau đó, giữ nguyên vị trí vật AB và dịch
chuyển thấu kính dọc theo trục chính, theo chiều ra xa vật một đoạn 15cm, thì thấy ảnh của nó cũng dịch chuyển
đi một đoạn 15cm so với vị trí ảnh ban đầu. Tính tiêu cự f của thấu kính (không sử dụng trực tiếp công thức của
thấu kính).
- Gọi khoảng cách từ vật đến thấu
B I
kính là d, khoảng cách từ ảnh đến
thấu kính là d’. F' A'
Ta tìm mối quan hệ giữa d, d’ và f: A F O
 AOB ~  A'OB'
AB OA d B'
 = = ; Hình A
AB OA d
B I'
 OIF' ~  A'B'F'
AB AF AB F' A''
 = = ; A F O'
OI OF AB
B''
d2 d'2
d - f d
hay =  d(d' - f) = fd' Hình B
f d
 dd' - df = fd'  dd' = fd' + fd ;
1 1 1
Chia hai vế cho dd'f ta được: = + (*)
f d d
Trang 17
AB d
- Ở vị trí ban đầu (Hình A): = = 2  d’ = 2d
AB d
1 1 1 3
Ta có: = + = (1)
f d 2d 2d
- Ở vị trí 2 (Hình B): Ta có: d 2 = d + 15 . Ta nhận thấy ảnh AB không thể di chuyển ra xa thấu kính, vì nếu di
chuyển ra xa thì lúc đó d2 = d , không thoả mãn công thức (*). Ảnh AB sẽ dịch chuyển về phía gần vật, và ta có:
O’A” = OA’ - 15 - 15 = OA’ - 30
hay: d2 = d - 30 = 2d - 30 .
1 1 1 1 1
Ta có phương trình: = + = + (2)
f d2 d2 d + 15 2d - 30
- Giải hệ phương trình (1) và (2) ta tìm được: f = 30(cm).
Ví dụ 4: Mét vËt ph¼ng nhá AB ®Æt vu«ng gãc víi trôc chÝnh cña thÊu kÝnh héi tô, sao cho ®iÓm A n»m trªn trôc
chÝnh vµ çch quang t©m cña thÊu kÝnh mét kho¶ng OA = a. NhËn thÊy nÕu dÞch chuyÓn vËt l¹i gÇn hoÆc ra xa thÊu
kÝnh mét kho¶ng b = 5cm th× ®Òu thu ®îc ¶nh cã ®é cao b»ng ba lÇn vËt, trong ®ã cã mét ¶nh cïng chiÒu vµ mét
¶nh ngîc chiÒu víi vËt. H·y x¸c ®Þnh kho¶ng çch a vµ vÞ trÝ tiªu ®iÓm cña thÊu kÝnh.
¶nh cïng chiÒu víi vËt lµ ¶nh ¶o, vËt n»m trong tiªu cù.
¶nh ngîc chiÒu víi vËt lµ ¶nh thËt, vËt n»m ngoµi kho¶ng tiªu cù cña thÊu kÝnh.
XÐt trêng hîp ¶nh ¶o.

OA1 B1 ®ång d¹ng víi OA'1 B'1
A'1 B'1 OA'1 OA'1
 3  OA'1  3a  5 (1)
A1 B1 OA1 a 5
F 'OI1 ®ång d¹ng víi F ' A'1 B'1

A'1 B'1 F ' A'1 OF 'OA'1 OA'1
   3  1  OA'1  2 f (2)
OI1 OF ' OF ' f
3(a  5)
Tõ (1) vµ (2) ta cã: 2 (3)
f
B’1
B1 I1 B2 I2
F’
F’ A’2
A’1 F A1 O A2 O
XÐt trêng hîp ¶nh ngîc chiÒu víi vËt: B’2

OA2 B2 ®ång d¹ng víi OA' 2 B' 2
A' 2 B' 2 OA' 2 OA' 2
 3  OA' 2  3a  5 (4)
A2 B2 OA2 a5
F 'OI 2 ®ång d¹ng víi F ' A' 2 B' 2
A' 2 B' 2 F ' A' 2 OA' 2 OF ' OA' 2
  3  1  OA' 2  4 f (5)
OI 2 OF ' OF ' f
Trang 18
3(a  5)
Tõ (4) vµ (5) ta cã: 4 (6)
f
Tõ (3) vµ (6) ta cã: a = 15cm; f = 15 cm
Ví dụ 5:
Một nguồn sáng điểm đặt trên trục chính của thấu kính hội tụ có tiêu cự bằng 8cm, cách thấu kính 12cm. Thấu
kính dịch chuyển với vận tốc 1m/s theo phương vuông góc trục chính thấu kính. Hỏi ảnh của nguồn sáng dịch
chuyển với vận tốc là bao nhiêu nếu nguồn sáng được giữ cố định.
Ta dựng ảnh của S qua thấu kính bằng cách vẽ thêm trục phụ OI song song với tia tới SK. Vị trí ban đầu của
thấu kính là O.
Sau thời gian t(s) thấu kính dịch chuyển một quãng đường OO1 , nên ảnh của nguồn sáng dịch chuyển quãng
đường S1S 2
K
I
H
S O S1
F’
O1
S1O OI S2
Vì OI // SK   (1)
S1 S SK
SO OH
Vì O1 H // SK  2 1  1 (2)
S2 S SK
Xét tứ giác OO1 HI có OI // O1 H và OO1 // IH  OO1 HI nên là hình bình hành, suy ra OI  O1 H
(3)
SO S O OO1 SO 12
Từ (1), (2), (3)  1  2 1  OO1 // S1 S 2    (4)
S1 S S2 S S1 S 2 SS1 12  S1O
SI SO SO
Mặt khác: OI // SK  1  1  1 (*)
IK SO 12
S I S F S O  8
IF  // OK  1  1  1 (**)
IK OF  8
S1O S1O  8 8
Từ (*) và (**)    2
12 8 4
 S1O  12.2  24 cm (5)
OO1 12 1
Từ (4) và (5)   
S1S 2 12  24 3
Ký hiệu vận tốc của thấu kính là v , vận tốc của ảnh là v1 thì
OO1 v.t 1
   v1  3v  3 m / s
S1S 2 v1 .t 3
Vậy vận tốc ảnh của nguồn sáng là 3 m/s
Trang 19
Ví dụ 6: ( Đề thi HSG Tỉnh Lâm Đồng năm học 2010 - 2011)
Một vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính của thấu kính hội tụ có tiêu cự f cho ảnh thật A'B' hứng được trên
một màn E đặt song song với thấu kính. Màn E cách vật AB một khoảng L, khoảng cách từ thấu kính tới vật là d,
từ thấu kính tới màn là d'.
1 1 1
1. Chứng minh công thức:  
f d d
2. Giữ vật và màn cố định, cho thấu kính di chuyển giữa vật và màn sao cho thấu kính luôn song song với màn
và vị trí trục chính không thay đổi. Gọi l là khoảng cách giữa hai vị trí của thấu kính cho ảnh rõ nét trên màn
E. Lập biểu thức tính f theo L và l.
Hướng dẫn giải :
- Vẽ hình
AB OA d 
1/  AOB   A'OB'    ;
AB OA d
AB AF  AB
 OIF'   A'B'F'    ;
OI OF AB
d- f d 
hay   d(d' - f) = fd'  dd' - df = fd'  dd' = fd' + fd ;
f d
1 1 1
Chia hai vế cho dd'f ta được :   (*)
f d d l
2/Di chuyển thấu kính : d d'
A O O' A'
d' d
Ll Ll
rên hình vẽ ta có: d  và d   ;
2 2
1 1 1 2 2 L
    
f d d L  l L  l
L2  l 2
 L2  l 2  4Lf  f 
4L
Ví dụ 7: (Đề thi vào THPT Chuyên Tỉnh Thái Bình năm học 2008 - 2009)
Mét vËt s¸ng AB ®Æt vu«ng gãc víi trôc chÝnh cña mét thÊu kÝnh héi tô (A n»m trªn trôc chÝnh) cho ¶nh thËt A1B1
cao 1,2cm. Kho¶ng çch tõ tiªu ®iÓm ®Õn quang t©m cña thÊu kÝnh lµ 20cm. Gi÷ nguyªn thÊu kÝnh, dÞch chuyÓn
vËt ®ã ®i mét ®o¹n 15cm däc theo trôc chÝnh th× thÊu kÝnh cho ¶nh ¶o A2B2 cao 2,4cm. X¸c ®Þnh kho¶ng çch tõ
vËt ®Õn thÊu kÝnh tríc khi dÞch chuyÓn vµ ®é cao cña vËt.
Hướng dẫn giải : B2
Do A2B2 lµ ¶nh ¶o nªn AB ph¶i dÞch chuyÓn vÒ phÝa thÊu kÝnh.
Gi¶ sö vÞ trÝ ban ®Çu cña vËt lµ AB, A’B’ lµ vÞ trÝ sau B B’ I
khi ®· dÞch chuyÓn.
F A1
A A2 A’ O
B1
Trang 20
OA1 A1B1 Do AB = OI
- Cã OAB ~ OA1B1   (1)
OA AB OA1 FA1
 
FA1 A1B1 OA FO
FOI ~ FA1B1    OA1.FO = OA(OA1 OF)
FO OI
OA.OF
 OA1 = (2)
OA  OF
Do A’B’ = OI
A 2 B2 OA 2
Cã OA’B’ ~ OA2B2   (3) OA 2 FA 2
A ' B ' OA '  
OA ' FO
FA 2 A 2 B2  OA2.FO = OA’(FO+OA2)
FOI ~ FA2B2  
FO A ' B '
OA '.OF
 OA2 = (4)
FO  OA '
A1B1 OA1 OA '
- Tõ (1) vµ (3):  .
A 2 B2 OA OA 2
1, 2 OF FO  OA '
Thay (2) vµ (4) vµo biÓu thøc trªn:  .
2, 4 OA  OF FO
1 FO  OA '
  (*)
2 OA  FO
§Ò cho: FO = 20cm vµ OA  OA’ = 15  OA’ = OA  15
1 20  OA  15
Thay vµo (*): 
2 OA  20
 OA  20 = 70  2OA  OA = 30 (cm)
30.20
- Thay OA = 30cm vµo (2): OA1 = = 60 (cm)
30  10
- Thay OA = 30cm, OA1 = 60 cm vµo (1):
60 1, 2
  AB = 0,6 (cm)
30 AB
VËy vËt AB cao 0,6cm vµ ban ®Çu nã çch quang t©m O: 30cm.
Ví dụ 8: (Đề thi HSG Tỉnh Nghệ An 2010 - 2011)
Vật AB xác định (A nằm trên trục chính) đặt trước một thấu kính hội tụ và vuông góc với trục chính của thấu kính
cho ảnh thật lớn gấp 4 lần vật. Nếu đưa vật lại gần thấu kính thêm 4cm cũng như gần thêm 6cm sẽ cho ảnh có
cùng độ lớn.
a. Không dùng công thức thấu kính, hãy tính khoảng cách ban đầu của vật so với thấu kính và tiêu cự của thấu
kính đó.
b. Nghiêng vật AB (A cố định) về phía thấu kính sao cho đầu B cách trục chính 5cm và cách thấu kính 20cm. Hãy
vẽ ảnh của AB? Ảnh này gấp mấy lần vật?
Hướng dẫn giải
Trang 21
A/O A/ B /
- Từ hình vẽ ta có: AOB ~ A / OB /    4  A / O  4 AO
AO AB
A / B / A / B / OA /  f 4.OA  f
∆ONF/ ~ ∆ A/B/F/    4  4  f  0,8.OA (1)
ON AB f f
Do cùng một vật đặt trước 1 TKHT không thể có 2 ảnh thật bằng nhau nên:
- Khi OA1 = OA – 4, thấu kính cho ảnh thật
- Khi OA2 = OA – 6, thấu kính cho ảnh ảo.
B N
Trường hợp ảnh thật:
A
A1/ B1/ F / A1/ F / B1/ F O F/ A
Do ∆IOF ~ ∆B 1A 1F 
/ / / /
  (*)
A1 B1 OF / IF /
Do ∆F/OB/1 ~ ∆IB1B/1
F / B1/ OF / F / B1/ OF / f
 /
  / / /
 /
 B
IB1 B1 I IB1  F B1 B1 I  OF OA1  f
F / B1/ f
hay /
 (**)
IF OA1  f
A1/ B1/ f B/2
Từ (*) và (**)   (2)
A1 B1 OA1  f
Trường hợp ảnh ảo: Ta có ∆KOF/~∆B/2A/2F/ và ∆B/2KB2~∆B/2F/O K

/ / /
B2
AB OF f
Tương tự như trên ta có: 2 2  /
 (3)
A/2 A2
A2 B2 OF  B2 K f  A2 O
Mặt khác: A/1B/1 = A/2B/2 ; A1B1 = A2B2 = AB (4) F O F/
Từ (2), (3), (4)  OA1 – f = f – OA2 (5) /
Mà OA1 = OA – 4; OA2 = OA – 6  OA – f = 5 (6)

Từ (1) và (6)  OA = 25cm, f = 20cm
Theo kết quả câu a thì B nằm trên đường vuông góc với trục chính tại tiêu điểm (tiêu diện).
Bằng phép vẽ ( H.vẽ ) ta thấy ảnh B/ ở vô cùng (trên IA/ kéo dài) và ảnh A/ trên trục chính.
Suy ra độ lớn ảnh A/B/ vô cùng lớn, mà AB xác định.
A/ B /
Vì vậy tỷ số:  I
AB
B
N A/
A
F O F/
3. Các bài tập vận dụng

Bài 1
Trang 22
Một điểm sáng S đặt trước một thấu kính hội tụ có tiêu cự f = 40cm. Di chuyển S một khoảng 20cm lại gần thấu
kính người ta thấy ảnh S’ của S di chuyển một khoảng 40cm. Tìm vị trí của vật và ảnh lúc đầu và lúc sau khi di
chuyển.
Bài 2.
Đặt một điểm sáng S trên trục chính của một thấu kính phân kỳ có tiêu cự f = –10cm, thu được ảnh S’. Di chuyển
S một khoảng 15cm lại gần thấu kính ta thấy ảnh S’ di chuyển một khoảng 1,5cm. Tìm vị trí của vật và ảnh lúc
đầu và lúc sau khi di chuyển.
Bài 3.
Một vật sáng AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ và cách thấu kính 36cm ta thu được ảnh
A1B1 trên màn E đặt vuông góc với trục chính. Tịnh tiến AB vầ phía thấu kính 6cm theo trục chính thì phải dịch
chuyển màn E như thế nào để thu được ảnh A2B2? Cho biết A2B2 = 1,6A1`B1. Tính tiêu cự của thấu kính và độ
phóng đại của các ảnh A1B1 và A2B2.
Bài 4.
Một vật AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính phân kỳ và cách thấu kính khoảng d1 cho một ảnh
A1B1. Cho vật tiến lại gần thấu kính 40cm thì ảnh bây giờ là A2B2 cách A1B1 5cm và có độ lớn A2B2 = 2A1B1. Xác
định tiêu cự của thấu kính, vẽ hình.
Bài 5.
Một vật AB đặt trước thấu kính O cho một ảnh rõ nét trên màn E. Dịch vật lại gần thấu kính 2cm thì phải dịch
màn một khoảng 30cm mới lại thu được ảnh rõ nét, ảnh này lớn bằng 5/3 ảnh trước.
a) Thấu kính là thấu kính gì? Màn E dịch chuyển theo chiều nào?
b) Tính tiêu cự của thấu kính và độ phóng đại trong mỗi trường hợp.
Bài 6.
Một thấu kính hội tụ cho ảnh thật S’ của điểm sáng S đặt trên trục chính. Khi dời S, kể từ vị trí đầu tiên, gần thấu
kính 5cm thì ảnh dời 10cm. Khi dời S, kể từ vị trí đầu tiên, ra xa thấu kính 40cm thì ảnh dời 8cm. Tính tiêu cự của
thấu kính.
Bài 7.
Vật thật đặt trên trục chính và vuông góc với trục chính của một thấu kính cho ảnh ảo bằng 1/2 vật. Dời vật 100cm
dọc theo trục chính. ảnh của vật vẫn là ảnh ảo nhỏ hơn vật 3 lần. Xác định chiều dời của vật, vị trí ban đầu của vật.
Tính tiêu cự.
Bài 8.
Một thấu kính hội tụ có f = 12cm. Điểm sáng A trên trục chính có ảnh A’. Dời A gần thấu kính thêm 6cm, A’ dời
2cm và không đổi tính chất. Định vị trí vật và ảnh lúc đầu.
Bài 9.
Thấu kính phân kỳ có tiêu cự 10cm. Vật AB trên trục chính, vuông góc với trục chính, có ảnh A’B’. Dịch chuyển
AB lại gần thấu kính thêm 15cm thì ảnh dịch chuyển 1,5cm. Định vị trí vật và ảnh lúc đầu.
Bài 10.
Vật đặt trước thấu kính, trên trục chính và vuông góc với trục chính, ảnh thật lớn bằng 3 lần vật. Dời vật xa thấu
kính thêm 3cm thì ảnh vẫn thật và dời đi 18cm. Tính tiêu cự của thấu kính.
Bài 11.
Vật AB đặt vuông góc với trục chính của một thấu kính hội tụ có ảnh thật A1B1 cao 2cm. Dời AB lại gần thấu kính
thêm 45cm thì ảnh thật A2B2 cao 20cm và cách A1B1 đoạn 18cm. Hãy xác định tiêu cự của thấu kính và vị trí ban
đầu của vật.
Bài 12.
Vật cao 5cm. Thấu kính tạo ảnh cao 15cm trên màn. Giữ nguyên vị trí của thấu kính nhưng rời vật ra xa thấu kính
thêm 1,5cm. Sau khi rời màn để hứng ảnh rõ của vật, ảnh có độ cao 10cm. Tính tiêu cự của thấu kính.
Bài 13.
Vật AB đặt cách thấu kính hội tụ một đoạn 30cm. ảnh A1B1 là ảnh thật. Dời vật đến vị trí khác, ảnh của vật la ảnh
ảo cách thấu kính 20cm. Hai ảnh có cùng độ lớn. Tính tiêu cự của thấu kính.
Bài 14.
Một vật sáng AB đặt thẳng góc với trục chính của một thấu kính cho ảnh thật. Nếu cho vật dịch lại gần thấu kính
một khoảng 30cm thì ảnh của AB vẫn là ảnh thật nằm cách vật một khoảng như cũ và lớn lên gấp 4 lần.
a. Hãy xác định tiêu cự của thấu kính và vị trí ban đầu của vật AB.
Trang 23
b. Để có được ảnh cho bằng vật, phải dịch chuyển vật từ vị trí ban đầu đi một khoảng bằng bao nhiêu, theo chiều
nào?
III. CÁC VÍ DỤ VỀ THẤU KÍNH VỚI MÀN CHẮN SÁNG
Học sinh cần lưu ý:
Khi gặp bài toán loại này thì ta sử dụng cách vẽ tia ló của tia sáng tới hai mép giới hạn thấu kính hoặc có thể dựng
ảnh của vật (không cần trình bày cách dựng) rồi dựa vào tính chất tia ló qua thấu kính luôn có phương qua ảnh để
vẽ 2 tia ló tương ứng của hai tia sáng tới hai đều mép thấu kính và giao của hai tia ló tương ứng với màn chắn ta
được vệt sáng trên màn. Sau khi vẽ xong hình thì cách giải bài tập như phương pháp giải bài tập về định luật
truyền thẳng của ánh sáng đã học trong chương trình vật lý lớp 7.
Ví dụ 1:
Một điểm sáng S ở cách màn ảnh một khoảng L. Trong khoảng giữa S và màn đặt một thấu kính O1 sao cho trục
chính của thấu kính đi qua S và vuông góc với màn ảnh. Thấu kính có rìa hình tròn.
1. Khi L = 100cm, xê dịch thấu kính trong khoảng giữa S và màn ta chỉ tìm được một vị trí của thấu kính mà tại đó
có ảnh rõ nét của S trên màn. Xác định vị trí của thấu kính khi đó và tính tiêu cự f của thấu kính?
2. Khi L = 81cm, xê dịch thấu kính trong khoảng vật – màn thì vết sáng trên màn không bao giờ thu lại một điểm,
nhưng khi thấu kính cách màn một khoảng b thì vết sáng trên màn có bán kính nhỏ nhất. Xác định b?
* Thấu kính có thể cho ảnh rõ nét của vật trên màn do đó là TKHT.
1 1 1
* Chứng minh công thức thấu kính trong trường hợp TKHT cho ảnh thật:  
f d d'
với: f = OF; d = OS; d’ = OS’.
* Giả sử thấu kính tạo ảnh thật của vật trên màn. Đặt L là khoảng cách giữa vật và ảnh thì:
df
L  d d' d   d 2  Ld  Lf  0
df
+ Điều kiện để TK cho ảnh rõ nét của vật trên màn là phương trình trên phải có nghiệm đối với d:
  L2  4Lf  0  L  4 f
+ Nếu L = 4f thì   L2  4Lf  0 : phương trình có nghiệm duy nhất, tức là tồn tại chỉ một vị trí của TK cho ảnh
thật của vật trên màn.
+ Theo bài thì khi L = 100cm chỉ có một vị trí thấu kính cho ảnh rõ nét trên màn, vậy: f = L/4 = 25(cm).
+ Khi đó thấu kính ở vị trí cách S là: d = OS = 2f = 50cm.
Khi L = 81cm.
Đặt đường kính rìa thấu kính là 2a, bán kính vết sáng là r.
L = 81cm < 4f = 100cm: không có vị trí của TK để thu được ảnh thật của S trên màn. Khi đó tùy theo vị trí của TK
có thể tạo được ảnh thật của vật nhưng ở khoảng cách tới S lớn hơn khoảng cách từ màn tới S, hoặc tạo ảnh ảo của
S.
* Xét khi thấu kính di chuyển từ S tới vị trí cách S là OS = f = 25cm: thấu kính cho ảnh ảo, chùm ló khỏi thấu kính
tới màn là chùm phân kỳ; khoảng cách từ ảnh tới thấu kính tăng dần do đó đường kính vết sáng trên màn giảm dần
từ   2a. Khi OS = f = 25cm thì chùm ló là chùm song song, đường kính vết sáng là 2a.
* Khi d = OS > f: thấu kính cho ảnh thật S’ cách thấu kính là d’ = OS’ và cách vật: l = d + d’  4f > L.
+ Từ hình vẽ thì:
r S ' O ' S ' O  OO ' OO ' L d ( L  d )(d  f )
   1  1  1
a S 'O S 'O S 'O d' d. f
r d 2  Ld  Lf  d L  L
     
a d.f f d f
Đặt: y = r/a, áp dụng BĐT Cô si (a+b>=2 căn (ab) )
Trang 24
 d L d L L  d L L L L
    2. .  2.  y       2. 
 f d f d f  f d f f f
 d L d L
 y min     min    d  Lf
 f d f d
Khi y min thì ta có r = (a.y) min => Vết sáng trên màn có bán kính nhỏ nhất khi d  Lf  45(cm) .
 L L  81 81  9
* Xét: rmin  a. ymin  a. 2.     2.  a  a  rmin  a
 f f   25 25  25
=> rmin là bán kính nhỏ nhất của vết sáng. Khi đó ta có: d = L – b => b = 81cm – 45cm = 36cm.
9
Vậy khi TK cách màn là b = 36cm thì vết sáng trên màn có bán kính nhỏ nhất rmin  a .
25
Hình vẽ
a
S O O’ r
S O O’ S S’
Ví dụ 2:
Một chùm sáng song song có đường kính D = 5cm được chiếu tới thấu kính phân kì O1 sao cho tia trung tâm
của chùm sáng trùng với trục chính của thấu kính. Sau khi khúc xạ qua thấu kính này cho một hình tròn sáng có
đường kính D1 =7cm trên màn chắn E đặt vuông góc với trục chính và cách thấu kính phân kì một khoảng là l.
a. Nếu thay thấu kính phân kì bằng thấu kính hội tụ O2 có cùng tiêu cự và nằm ngay vị trí của thấu kính phân
kì thì trên màn chắn E thu được hình tròn sáng có đường kính là bao nhiêu?
b. Cho l =24cm. Tính tiêu cự của thấu kính hội tụ.
Khi dùng TKPK ta có hình vẽ:
Dùng tam giác đồng dạng để có:
F ' O1 AB M
 A
F ' E MN
F’ O1 E
f 5
   f  2,5l (1)
f l 7 B
khi thay TKPK bằng TKHT có f=2,5l N
ta có được hình vẽ dưới đây:
Dùng tam giác đồng dạng để có:
F ' O2 AB
 A P
F ' E PQ F’
O2 E
f 5
  (2)
f l x B Q
Thế (1) vào (2) ta được:

2,5l 5 5 5
(2)    
2,5l  l x 3 x
 x  3cm
Vậy: hình tròn sáng trên màn khi dùng TKHT có đường kính là 3cm
b/ khi l=24cm,thế vào (1) ta được f=2,5.24=60cm
vậy TKHT có tiêu cự f = 60 cm
Trang 25
3. Các Bài tập vận dụng:
Bài 1. Một thấu kính hội tụ có tiêu cự f = 25cm. Điểm sáng A trên trục chính và cách thấu kính 39cm; màn chắn E
trùng với tiêu diện ảnh.
a. Tính bán kính r của vệt sáng trên màn. Biết bán kính vành thấu kính R = 3cm.
b. Cho điểm sáng A dịch chuyển về phía thấu kính. Hỏi bán kính vệt sáng trên màn thay đổi như thế nào?
Bài 2. Điểm sáng A trên trục chính và cách thấu kính d = 15cm. Về bên kia và cách thấu kính một đoạn a = 15cm
đặt một màn chắn vuông góc với trục chính của thấu kính thì trên màn thu được vệt sáng tròn có đường kính bằng
1/2 đường kính vành thấu kính. Tính tiêu cự của thấu kính.
Câu 3. Điểm sáng A trên trục chính của một thấu kính hội tụ. Bên kia đặt một màn chắn vuông góc với trục chính
của thấu kính. Màn cách A một đoạn a = 64cm. Dịch thấu kính từ A đến màn ta thấy khi thấu kính cách màn 24cm
thì bán kính vệt sáng trên màn có giá trị nhỏ nhất. Tính tiêu cự của thấu kính.
Bài 4. Một điểm sáng trên trục chính của một thấu kính hội tụ cách thấu kính 30cm. Tiêu cự của thấu kính là 10cm.
Rìa thấu kính có dạng hình tròn đường kính 5cm.
a. Xác định vị trí của màn để hứng được ảnh rõ nét.
b. Từ vị trí trên đây dịch màn 5cm. Tính đường kính vệ sáng.
Bài 5. Một thấu kính hội tụ L được đặt song song với màn E. Trên trục chính có một điểm sáng A và màn E được
giữ cố định. Khoảng cách giữa vật A và màn E là a = 100cm. Khi tịnh tiến thấu kính theo trục chính trong khoảng
giữa vật và màn. Người ta thấy vệt sáng trên màn không bao giờ thu lại thành một điểm. Khi L cách E một khoảng
b = 40cm thì vệt sáng trên màn có bán kính nhỏ nhất. Tính tiêu cự của thấu kính.
Bài 6. Điểm sáng A đặt trên trục chính trước một thấu kính hội tụ L tiêu cự f = 20cm và cách thấu kính một đoạn
OA = 30cm. Một màn chắn E được đặt vuông góc với trục chính và sau thấu kính một đoạn OH = 40cm.
a. Dời A trên trục chính, kích thước vệt sáng trên màn thay đổi nhưng tới một vị trí thì vệt sáng có kích thước
như cũ. Xác định chiều dịch chuyển và độ dời của A.
b. A phải có vị trí nào thì kích thước vệt sáng trên màn bằng kích thước của thấu kính?
BÀI TỔNG HỢP. XÁC ĐỊNH TIÊU CỰ CỦA THẤU KÍNH
Bài 1.Một vật sáng AB qua thấu kính cho ảnh trên màn cao gấp 3 lần vật. Màn cách vật L = 80cm. Tính tiêu cự
của thấu kính.(Đ/S: f = 15 cm)
Bài 2. Vật sáng AB đặt ở hai vị trí cách nhau a = 4cm trước một thấu kính đều cho ảnh cao gấp 5 lần vật. Tính tiêu
cự của thấu kính..(Đ/S: f = 10 cm)
Bài 3. Vật sáng AB cách màn một đoạn L = 100cm. Thấu kính đặt ở hai vị trí trong khoảng vật và màn đều thu
được ảnh rõ nét. Hai vị trí này cách nhau l = 20cm.
Tính tiêu cự của thấu kính...(Đ/S: f = 24 cm)
Bài 4. Vật sáng AB cách màn L = 50cm. Trong khoảng vật và màn có hai vị trí của thấu kính để thu được ảnh rõ
nét. Tính tiêu cự của thấu kính, biết ảnh này cao gấp 16 lần ảnh kia...(Đ/S: f = 8 cm)
Bài 5. Hai vật sáng cao bằng nhau và cách nhau một đoạn L = 72cm. Một thấu kính hội tụ đặt trong khoảng hai
nguồn ở vị trí thích hợp sao cho ảnh của nguồn này nằm ở vị trí của nguồn kia. Biết ảnh này cao gấp 25 lần ảnh
kia. Tính tiêu cự của thấu kính.(Đ/S: f = 10 cm)
Bài 6. Hai vật sáng AB và CD cách nhau L = 36cm, nằm về hai phía của một thấu kính, vuông góc với trục chính
của thấu kính. Thấu kính cho hai ảnh A’B’ và C’D’ có vị trí trùng nhau, ảnh này cao gấp 5 lần ảnh kia. Tính tiêu
cự của thấu kính. (Đ/S: f = 10 cm)
Bài 7. Vật sáng AB và màn hứng ảnh cố định. Thấu kính đặt trong khoảng cách vật và màn. Ở vị trí 1, thấu kính
cho ảnh có kích thước a1 = 4 cm; ở vị trí 2 thấu kính cho ảnh có kích thước a2 = 1 cm. Hai vị trí thấu kính cách
nhau một đoạn l = 30cm. Tính tiêu cự của thấu kính.(Đ/S: f = 20 cm)
Bài 8. Điểm sáng A trên trục chính của một thấu kính hội tụ cho ảnh thật A’. Khi dịch A về phía thấu kính một
đoạn a = 5cm thì ảnh A’ dịch đi một đoạn b = 10cm. Khi dịch A ra xa thấu kính một đoạn a’ = 40cm thì ảnh A’
dịch đi một đoạn b’ = 8cm. Tính tiêu cự của thấu kính.(Đ/S: f = 10 cm)
Bài 9.
Vật sáng AB qua thấu kính cho ảnh thật với độ phóng đại k1 = 5. Dịch vật ra xa thấu kính một đoạn a = 12 cm thì
ảnh có độ phóng đại k2 = 2. Tính tiêu cự của thấu kính.
(Đ/S: f = 30 cm)
Trang 26
Trang 27

Chuyen de 2 Quang Hoc Thau Kinh Level 2 Le Dinh Tu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuyen de 2 Quang Hoc Thau Kinh Level 2 Le Dinh Tu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN VẬT LÝ 9 NĂM HỌC 2020-2021

Chuyên đề: THẤU KÍNH

Mặt phẳng Mặt phẳng

i. Điểm vật và điểm ảnh:

* Điểm ảnh là giao của các tia ló

* Đường truyền của tia sáng có tính chất thụân nghịch

Với tiêu điểm chính

d. Ba tia sáng đặc biệt qua thấu kính:

S: Vật thật S’ S: Vật thật

: Vật thật - Ảnh ảo

Hướng dẫn giải:

Hướng dẫn giải:

- §èi víi thÊu kÝnh ph©n kú th× A lµ ¶nh ¶o.

 AO 2  AF   AA

b. Tõ (1)  AO 2  AF  AA  AO 2  4,53,5  4,5  36  AO  6

DẠNG 2:CÁC LOẠI BÀI TẬP THƯỜNG GẶP VỀ THẤU KÍNH

Từ (1) và (2) ta có d = f  1=1 + 1 (*)

Từ (1) và (2) ta có d = f  1 = 1 - 1 (*)

Từ (1) và (2) ta có d = f  1 = 1 - 1 (*)

4. Các công thức về thấu kính:

B. CÁC LOẠI BÀI TẬP THƯỜNG GẶP VỀ THẤU KÍNH

- V× OI = OF/  tam giác OIF/ vu«ng c©n  gãc OF/I = 450

Ví dụ 2 (Đề thi HSG Tỉnh ĐẮK LẮK 2010 - 2011) B/

* Trường hợp vật AB tạo ảnh ảo: B’

Vậy lmin = 4f = 80cm.

F' A'' F' A'

XÐt tr­êng hîp ¶nh ¶o.

F 'OI1 ®ång d¹ng víi F ' A'1 B'1

XÐt tr­êng hîp ¶nh ng­îc chiÒu víi vËt: B’2

Trường hợp ảnh ảo: Ta có ∆KOF/~∆B/2A/2F/ và ∆B/2KB2~∆B/2F/O K

Mà OA1 = OA – 4; OA2 = OA – 6  OA – f = 5 (6)

3. Các bài tập vận dụng

Thế (1) vào (2) ta được:

You might also like

XÐt trêng hîp ¶nh ¶o.

XÐt trêng hîp ¶nh ngîc chiÒu víi vËt: B’2