Baikor 2 BATXILERGOA

Euskara eta Literatura

Batxilergoko 2. mailako Euskara eta Literaturarako Baikor 2

Erantzunak Zubia / Santillanaren Hezkuntza Argitalpenetarako
Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Enric Juan Redalen
zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.

Proiektu honetan egile-talde honek esku hartu du:

Josu Goikoetxea Gezuraga

Jon Ander Rojo García
Iratxe Ibarra Foruria
Gotzon Barandiaran Arteaga
Edorta Jimenez Ormaetxea
Imanol Haranburu Karrera
Idoia Aranberri Garzia
Rakel Kareaga Billelabeitia
Nerea Ziaurritz Ortuzar

EDIZIOA
Josu Goikoetxea Gezuraga
Joseba Santxo Uriarte

PROIEKTU ZUZENDARITZA
Ainhoa Basterretxea

Zubia
Santillana

833475 _ 0001-0003.indd 1 21/7/09 18:01:19

 Aurkezpena
PROIEKTUAREN EZAUGARRIAK
Erantzun-liburu hau BAIKOR 1 Euskara eta Literatura testu-liburuari dagokio.
Batxilergoko ikasleek izan ditzaketen beharrizanei begira taxututako proiektua da BAIKOR. Horregatik,
ikasketa-aldian ikasleek garatu duten hizkuntza-gaitasuna hobetzen eta doitzen lagunduko dien tresna
eraginkorra izango da, beti ere euskal curriculumaren ildoei jarraituz.
Halaber, Batxilergoa bukatu ondoren Unibertsitatera Sartzeko Hautaprobak gainditzen lagunduko die,
bai eta, begirada luzatuz gero, Euskararen Gaitasun Agiria (EGA) eskuratzen ere. Izan ere, tarteko bi
helmuga garrantzitsu horiek aintzat hartuta eraiki da BAIKOR proiektua.

ERANTZUNAK
BAIKOR 1 testu-liburuko ariketen erantzunak aurkituko dituzu hemen. Erantzunok lagungarri izango
dituzu ikasturtean zehar, ikasleen hizkuntza-gaitasuna balioesteko.
Testu-liburua bezala, bi zatitan banatuta duzu erantzun-liburu hau ere. Lehenik, HIZKUNTZA
LANTZEKO TESTUEI dagozkien ariketen erantzunak dituzu, lehen testutik berrogeigarrenera arte,
segidan jarrita.
ERANTZUNAK
1
Erantzun mota hauek aurkituko dituzu liburu honetan. Emakumezkoak elkarrizketatzearen magiaz

1
Emakumezkoak
elkarrizketatzearen magiaz
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu perpaus
hauek.
-8)6%896%
()7/9&6-89
29)2)%2
)(3
&)78)
)6%
&%8)6%
)7%2 0%
,366)/
(%/%66)2
()7+%78)%6)/-2
%9
(%
,%-2
0-8)6%896%

HIZKUNTZA
%966)>%66-8%/3
-69(-8-/
,%6%8%+3
&%-
-(%>0)
)8%
&%-8%
4)6873 HIZKUNTZA

a. Anak hainbat liburu argitaratu ditu.

(%
0-8)6%896%
2-6)
.%/-21-2%
%7)
>)>%/))2
-8966-%
>)0%
90)6 +98<-
(%+3
)1%/91)%6)2
-2+969/3
+%-)>
,%-2
+98<-
-(%8>-

89
29)2)%2
-(%>0)
374)879)-
)+-2-/3
)0/%66->/)8%/
-6%/96
8>)/3
4%6%(%
->%2
29)2
3&)68
6%:)7
3,2
37
%7737

36+)
9-7

1. parada: aukera
2%
&)>%0%
)6)

)8%
,)(%6%>-
(%
)>)2
)+-8)2
(-89+92%/
)8%
7)28-8>)2
(-89
8%
7)/6)89%
)0/%66->/)8%
+)2)63%2
(%+3)0%
()7/9&6-89

+92%/
0),)2)2+3>
+)68%89/3
&%0-6%
&)>%0%
&%-8%

36+)7
)36+)
)*)6-7
3,2
8)-2&)'/
#30%2(%
66-)8%/
)1%/91)>/3%/
.%73
3,-
(9)2
1)>9%>

Ariketak (98
0/%66->/)8%/
8)789-2+969
>),%8>
&%8)%2
0)/9/3%6)2
TESTUA ANTOLATZEN
)+-%
373%
)>%+98>)%
&%-89
,)0&969
8)789-2+969%6)2%
&%-

28,32=

96+)7
)8%
&)78)
,%-2&%8
0/%66->/)8%
,%-)/
>)6%
(-3
)1%/91)>/3%6-
*%1-0-%
)8<)%
0%2%
)8%
-2+969%

)()66%/
-69(-8>)2
>-8>%->/-(%2
373
3&6%>
+%-2
-(%>0)%
&)6%
,3&)8>)/3
.%6(92
&),%6
(9)0%
)7%8)2
>%-30%
8%
1)>9
,3 1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz eta azpiko hitzen 6&%-2%
&%8)>
)6)

ESAPIDEAK. 0)/9/3%6)2%

Aukeratu 8%
,366)8%6%/3
0)/9/3%6-

baliokidea.
+%0()8>)2
(-3
)8%
)>
8)789-2+969%
37%8>)2
(9)2
-2+9691% XX. MENDEKO POESIA KAIERAK

b. Leku askotako idazleak etorri dira.

)>%+98>)/3
%9/)6%
)1%8)2
>98)0%/3
-(%>0)%6)2
K&)78)L
66)/
&)6%/
)1%/91)%
-7-0%6%>-
)+-8)2
(9)0%
K$9/
)+-2L
sinonimoak aurkituko dituzu. Ez da makala liburuan agertzen direnek egindako guztia.

a) Ulermenari dagozkien erantzunak, testuaren gaia,

6-%6-
-6-8>-
%7/38%6-/3%6-
86-&9%6-
)/9/3%
&%-8%
-6-8>-
/9%
%,387%
()7/9&6-8>)/3
%9/)6%

+)689/3%+3%
)+-8)/3
)(3
)8%

-(%>0)%
4%4)6)8-/
/%243
9/-89
%,%0
->%8)/3
0/%66->/)8%

,%-)8%2
378)6%
K+->32%6)2L
)+-%
()7/6-&%8>)2
>)2
8%
2-/

)+92)2
&%8)%2
K)1%/91)%6)2L
)+-%
)6)
%-83689/3
>)0%

)7%8)2
31)2
>%-3
K)+-2%/
,-8>
)+-2+3
(9)8%L
%-2%
,36-

)>
31)2
(%
,366)0%
%9>%
%7/3
)8%
+9>8-32
32)6%/3
)+-
8)%/
)>
&%-89
)1%/91)%
%7/%8>)2
)>
)8%
)1%/91)%6)2
0%
2%
)66)/323>-8>)2

1. aukera
2. prestatu
3. agian
4. jo
5. gogoeta
6. edadetu
7. nabarmendu
8. kanpo
9. kemen
.)/89
❏
❏ Egindakoa
0-*-/%89%

,36-

hutsaren &%-8%

(9)2%
)/9/3%

)1%/91)%

Egindakoa
hurrengoa
%,%28>-%

ezer gutxi
da. 79&.)/89%
9&
&)2)8%/3

da. ->%2
(9+9
36%-2
%68)%2

36()%
>
(9+9
&)6)
%,387%
)>%+98>)2
)>
(%/-+9
&)6)
-/97
❏ Asko eta ona da egindakoa.
49289%
>)-2
()2
230%
7)28-8>)2
(9)2
230%
19+-8>)2
()2

Amaia Lasa heldu zen arte, emakumeak ez zeukan leku propiorik gure literaturan, Erdi Aroko poeta bikain
haien oihartzuna baino ez genuen emakumearen ahotsetik. Etxepareren faboreak geneuzkan, eta Oihenarte-
ren ganbera-joko sasi-libertinoak, eta Etxahunen aiherkundea. , gure poesia mo-
dernoan, emakumea aberriaren motiboetarik bat baino ez zen izan, eta Lauaxetaren
2. taxutu: prestatu
%1)789
29)2
396()7
P)()66%/
&)78)
/3289
%7/36)2
❏ Ez da lan mardula egindakoa. «molde frantseseko» zenbait poematan , familiaren euskarri eta kristautasuna-
2 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz egokiak >)6
4)287%8>)2
(9)2M
)>
&%-8-3+9
8)789-2+9698-/
%8
+%0()
%>)8%6-8>%
-/%7-
)>
&)78)
,%-2&%8
)0
/%66->/)8%
)+-8)%
)+3/-89
>-8>%-(%2

%7/38%6-/3%/
)+-2
2-89)2
)6%
13(9

)8%
%66%>3-
)>&)6(-2)/
&908>%89%/

%68)%2
)1%/91)%/
&)6)
&969%6-
K1)6)>-

(98L
%-83689
&),%6
(-30%
(-37/9
8%
-()-%

,32)/
#30%2(%
66-)8%/
)7%2(%/3%6)
/-2
&%8
)+-8)2
(9
396()7)2
-6-8>->

perpausa osatzeko.
Ana Urkizak Zortzi unibertso zortzi idazle liburuan
aitzindaritzat … emakumeak elkarrizketatu zituen.
89
%0()89>
+)63
79&.)/89
,366)/
)+-%
,%2(-%/
(-89
)7%8)
7 ORTOGRAFIA. Aukeratu zuzen idatzita dagoena.
/3
)+-%
&)66-%/
()7/9&6-8>)/3
+96)
192(9%>
(%9/%+92

a. Martxoaren 8an, larunbatean, ospatuko da
-69(-%
-6%90-
)8%
&)66-63
37%8>)/3
-2(%66%
(9
0/%66->/)8%89

Emakumearen Nazioarteko Eguna.
&%8)/
)7%8)2
>-(%2
&)>%0%
230%
.%/-2+3
(98)
&%(%
>)6
2%,-

ren eredu zelako genuen gizonezko

da harritzekoa,
emakumezkoen kantagai, Miranderen
amoranteek hori bera frogatu besterik ez dute egiten: apologetika batean geunden. Ez
, Amaia Lasak «a e i o u berri bat» asmatu nahi izana, bere lehen
poema liburuan dioen bezala. Ezerk ez zion balio, egindakotik. Dena zeukan 3. apika: agian c. Hogei urteko neskak idazle izan nahi du.
&%-2%
)1%/91)>/3)-
)+-2-/3)-
(%+3 )1%/91)%6-
&)8-
&)78))28>%/3
0%2
)+- ❏ hartu ahal izango genitzakeen. (9+92
)>
(-+98)
8an,
+%0()8>)2
)8%
-/
+%0()8>)/3

da 79)68)%

HIZKUNTZA
b. Martxoaren larunbatarekin, ospatuko zerotik eraiki beharra. , Amaia Lasaren poesia fundazionala da, gerora garatu
/-)2)%2
%>%0)/3%/
8%<989
2-89)2
7)2 8)%
)7/%89
->%2
>%-3
)8%
&)6%>
&)6) ❏ har daitezkeen. ->%2
(98
)8%
1%+-%
+)68%89
(%
emakumearen egun internazionala. den emakumezkoen literatura baten aldarria, laudorio faltsu guztien dekoratua suntsi-
87%>-3%
(%9/%8
%9
(%
)1%/91)>/3%
6)2
)7)28>-%
()7/6-&%8>)6%
,)0(9
)>

->%2%6)2%
)8-
)6)
%0&-78)+%66-
>-6)2

,)-2)%2
)0/%66->/)8%89
2-89)0%/3
%4-/%

8>%/3
()0%
978)
(9)2
>)6&%-8
)+-2

&),%6
(9)2)%2
()0%
%(-&-()>
-(%>
8)%
)1%/91)%
)>
31)2
(%
)6373

7)28-8>)2
8%
,366)+%8-/
,%78)2

❏ har ditzazkegun.
❏ hartu litezken.

3 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak ondoko

c. Martxoak 8n, larunbataz, ospatuko da Nazioarteko
emakume-eguna.
cb
a`_^b
#!+$
%0(->/%6-%

d. Martxoak 8, larunbat, ospatuko da Emakume
internazionalaren eguna.
tzeko behar zen aurreneko mailukada. Bera da gure literaturaren lehen emakumea, be-
rak dakarrelako lehenengoz emakumea gure letretara.

KOLDO IZAGIRRE 4. kolpatu: jo d. Bergaratik 15 kilometrora dago Arrasate.

),-2
,%%8-/
%(-2)%2
7%6898%/3
)1%/9 31)2
(%
)1%/91)%
)>/989%2
-(%>
1)
&%8)/
>),%63
/304%89
2-2(9)0%
+3+36% 8)2
,366)+%8-/
+%-2328>)/3
0%2
perpausei.

e. Liburu hori edozein dendatan aurkituko duzu.

8>)2
(98
)66-/3
1%61-8%/3
0),-%/)8%
-6% +9>8-%/
&9/%89
32(36)2
)8<) a. Nire ustez gaur ez du euririk egingo. 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu egokienak Testu-antolatzaileak
perpausa osatzeko.

5. hausnarketa: gogoeta
&%>-
->%2%+%8-/
)0/%66->/)8%89
2%,-/3
/3%/
*%1-0-%/3%/
0%2)/3%/M
b. Bihar aldiz elurra egingo omen du. 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Esan, esaldiko testu-antolatzaileak zer funtzio
29/))0%
%(-8>)6%
)1%2
2-32
8%
,%6/
&%-)8>
+%9%6-
36(9%/
0%4968>)2
3(9
c. Urtebetetze-jaira lagun guztiak etorri dira Oier, Ana Urkizak literaturaren inguruko … galdetu die zortzi t artean t gero t zentzu horretan daukan.
)8<)%2
,%689/3
2-2(9)0%
1%/91)%
>%-2
,32)8%2
)+-2(%/3
0%2%/
)6)
)>
Mikel, Ane, Nagore. emakumeoi, euren bizipenak …
t beraz t salbu t zein Aurkaritza adierazi / Ondorioa azaldu /
->%2
29)2
%66)6%
)+-2
>-(%2)%2
1%/-00%898%
31)2
(%/%6
-230%/3
)66)/323
d. Txikitan urtero joaten ginen Tuterara orain ❏ kontutaz azal ditzatela. Kausa adierazi / Informazioa gehitu
>)+3)0%
/32896%89
2-28>)2
3/%7-36%/3
.%28>-8%
>-1)2(96-/
)>8%
)1%/91)%/

bi urterik behin. ❏ kontuetaz azal ditzaten. 2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia.

f. Zein lagunekin joango zara kontzertura?

)8%
0966-2
*6)7/3>
+3>%89%
0/%66->/)8%6%
)6% &)6)
&969%6-
>36
(-32%
)6)

1%2
2-2(9)2
+%-%
>)0%)8%
79/%0(%6-8>%6%/3
0/%66->/)83/
)+-8)6%/3%2
)6%28>92
,%9)/
.%73 e. Aitor Naiaren ondoan esertzen dena ordezkaria ❏ kontuez azal ditzaten. t Ainhoari irakurtzea izugarri gustatzen zaio, batez ere/ Apologetika batean geunden. Ez da harritzekoa,
+9789%
)8%
()2&36%
232(-/
236%
%8)6%8>)2
>-89)2

+%0()89
2-32
8%
&)6)
)6%28>92%
>)6%
->%2
>)2
&378
7)1)
%0%&%
>-89)0%
)8%
0%2
%7/3
)+-2%
>)0%
&%-8%
)8<)8-/
/%243

)6)
%-2%
+%9>%
&%8
>%-2(9
)8%
1%-8%89
>9)0%
&)78)
3636)2

8>)6%/3%2
+3->)%2
+3->)8-/
)>4%-2%/
+366->
1%6+38>)2
>-
89)2
)1%/91)
%(-2)/3%
)8366-
>-8>%-(%2
&9696%
%9
(%

&-6()7/9&6-89
)+-2
29)0%/3
6%28<%
66)8%&->/%-%6)2
,-
8>)8%2
0),)2-/
)8%
&),-2
)1%/91)%/
&)6)
&969%
1%-8%89

da.
ULERMENA

4 BERRIDAZKETA.
parentesi
LANTZEN

1 Zer izan zenMoldatu testuko esaldi

Ana Urkizarentzat hauek,
literatura
artean emandako forma erabiliz.
deskubritzea?
94 LEXIKOA.
edadetu
tokiz
❏ kontuaz

Zer irakatsi zionzerrenda

Esan
hark?
kanpo.
elkarrizketatu
azal zezaten.

zuen zein
bakoitzean emakume
hitz dagoen
hala ere, eleberriak.
t Enekok ez du irabazi ipuin lehiaketa, izan ere/baina
pozik dago.
t Iaz argitaratutako liburuak arrakasta handia lortu du.
beraz, Amaia Lasak «a e i o u berri bat» asmatu
nahi izana.
t Egizu zerrendatxo bat funtzio bera daukaten
beste testu-antolatzaileekin.
6. adineko: edadetu
+%-2)8-/
&)6)
&969%
K-/
)+92)63
3,)8-/
.%-/-
)>
&)78)
&),%6
(9)0%

90)689
&%-8%
)1%/91)>/3%6)2
.%6(92%
)>
()0%
t 2Elkarrizketa haiek ederrak
Zergatik gustatu iruditzen
zitzaizkion zitzaizkidan
hainbeste oso,
hasiera 5 Zer
a. ideia
pintzela, orkatza, bolaluma,
nabarmentzen luma.
ditu Zortzi unibertso, zortzi Aurtengoak, ordez/ordea, batere ez.

laburpena…
&->-8>%
+9>8-%2
)+-2
->%2
(9(%2
0),)2)2+3
+%9>%
2)96)
&)6)
-2+969%
)()66)78)%
&%/%66-/
#30%2(%
66-)8%6)2
obraz gain, idazlea bera ezagutzeko aukera ematen

7. azpimarratu: nabarmendu
hartan irakurritako elkarrizketak? idazle libururako
b. fabula, egindako
eleberria, elkarrizketetatik?
saiakera, olerkia.
&969%
+%6&-89
366%>89
)8%
)>4%-2%/
+366->
4-28%8>)%
->%2
-()-%/
+3+36%89>
)8%
%(-2)%2
7%6898%/3
)1%/91)
,%6/
zutelako. (ez ezik… ere)
(%L
%6+-89
>-(%2
)6%/987-
>-(%0%/3
&)6)
&969%6-
1)6)>-
>9)0%
%-8368>)2
>-30%
❏ Bere gustuko idazleei eginiko elkarrizketak c. elkarrizketa,
6 Nola azaltzen dumahai-inguru, hitzaldi, solasaldi.
Urkizak elkarrizketa
t Emakumezkoei eginikoei dagokienean,

6 ESAPIDEAK. Ez da makala liburuan agertzen direnek

%(*0
+$(*)%
0%(*0
0"
0-&969%
46)78%8>)/3
>368>-
396()7
P)()66%6)2
-()-%
&)66%689>
zirelako. d. ausardia,
generoak duen erantzukizuna,
balioa? lotsa, beldurra.
azalekoak taxutu nituen sentsazioa daukat.
)1%/91)>/3
-(%>0)6-
)0/%66->/)8%/
)+-2
(->/-)8
0/%66-> $368>-
)0/%66->/)8%
,%9)8%2
)1%/91)>/3)/
1-/63*323%
❏ Idazleegon)
ospetsuenak eurak ezagutzeko bidea
/)83/-2
%7/3
-/%7-
(98
&%-
-(%>0)
&)>%0%
&%-
4)68732%
&)>% &)6)2+%2%89
)+-2
(98)
%>)9/%8)2
>)6
)7%2
7%8)/3
+3
(-(e)lakoan
ematen zutelako. 7 Pausoz pauso… Idazlana
t Herriko marmitako lehiaketa irabazi izanagatik
0%
)8%
&%-8%
)1%/91)
&)>%0%
)6)
6%/%87-
,%2(-%/
)1%2
+3%
>98)2
%>)/-8)2
>)6
)7%2
&),%6
>)2
)8%
230%
%(-8>)6%
❏ Emakumenahiko
idazleei eginikoaditzera
elkarrizketak t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
emanzirelako. 1 Irakurri Ana Urkizaren testuko pasarte hau eta 2 Aukeratu testu nagusian aipatzen diren

8. at: kanpo.
elkarrizketatu nukeela nion.
(->/-(%8)
>368>-
-(%>0)
,%9)/
%972%6/)8%6%/3
+%-
%2(%
2%
-/
,%-)/
)7%2(%/3)8%8-/
,-69
+%-
%-4%89
2%,-
2-89>/)

,32%/3%2

)1%2
2%,-
>98)2
(-&-()>
.37-8%
>-89>8)2
)6%28>92%/
-63
2-%>
+%-2)>/%
09>%>
-7-0(98%/3%/
3240->-8%8)
/)-29>
%>4- 3(-(e)lako)
Zer deritze kazetari lanetan emakumeei eginiko
t Bazeukaten zer esan. (-t(z)eko(rik))
1%66%89
(-89>8)
7%0%89
&),%66)/3%/
66-&%66)
)()66)>
1%6 lehen elkarrizketei? Zergatik?
t Egin testuaren laburpena (10 lerro).
erantzun galderei. emakumeetako bat eta bilatu Interneten hari
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren buruzko informazioa.
egindako guztia. Aukeratu baliokidea.
«Ez dugu bere ahotsa ezagutzen, ez dakigu bere
arteko harremana (gehienez 4 lerro).
)8-
()7/9&6-8>)2
%6-
()2
7)287%>-3%
(9)
b) Hizkuntza ariketen erantzunak.
c) Testu luzeetan, testu-antolatzaileak lantzeko
6%28<%
66)8%&->/%-%/
)1%/91)%
&)8-
()7/9&6-8>)2
%6-
+389
(98)
)+-2-/3
&-()%
)8%
-2(%66)>
-69(-/%89
)836/->92%
ikuspuntua zein den, nola sentitzen duen, nola – Datu biografikoak eta bibliografikoak.
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu itzazu perpaus mugitzen den, zer pentsatzen duen… ez baitiogu – Bere liburu baten gaineko jakingarriak: gaia, sinopsia…
()0%
%-4%8>)2
(9

)68732%
)+-2%/
)8%
,)0(9%/
%96/-89
(-898
2-/
-2+969%/

hauek. testuingurutik at galdetu. Galdetuz gero, subjektu
horrek egia handiak ditu esateko, egia berriak des-
9. indar: kemen
a. Anak hainbat liburuak argitaratu ditu. 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
kubritzeko, gure munduaz daukagun irudia irauli eta
b. Leku askoetako idazleak etorri dira. EMAKUMEA GIZARTEAN
✔ Asko eta ona da egindakoa.
berriro osatzeko indarra du».
6 Baikor 2 Baikorc.2 Hogei urteetako neskak idazle izan nahi du. 7 t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
d. Bergaratik 15 kilometrotara dago Arrasate. t Nortaz ari da egilea testu-zati honetan?
– Emakumearen rolak historian zehar.
e. Liburu hori edozein dendetan aurkituko duzu. t Zergatik gertatzen da hori, zure ustez? – Aurrera begirako erronkak.
f. Zein lagunarekin joango zara kontzertura? – Zure iritzia.
8 Baikor 2 Baikor 2 9
(6.-9. or.) 2 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz
7 ORTOGRAFIA. Aukeratu zuzen idatzita dagoena.
egokiak perpausa osatzeko.
a. Martxoaren 8an, larunbatean, ospatuko da
Ana Urkizak Zortzi unibertso zortzi idazle
Ulermena lantzen Emakumearen Nazioarteko Eguna.
4 1 Zer izan zen Ana Urkizarentzat literatura desku-
britzea?
Literatura bere jakin-mina ase zezakeen iturria zela
ulertzea.
Landarearena
t Atera testuaren gaia.
7 Pausoz pauso…
Zortzi unibertso, zortzi idazle elkarrizketa-libu-
ruaren bitartez, Ana Urkizak emakume idazleen,
liburuan aitzindaritzat … emakumeak
elkarrizketatu zituen.
✔ har daitezkeen.
Ariketak
3 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak
zortzi
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu
egokienak perpausa osatzeko.
Ana Urkizuk literaturaren inguruko … galdetu die
emakumeoi, t Landareekin ere, gakoa ez baitatza kalitatezko
ERANTZUNAK
perpaus hauei.
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen euren bizipenak ….
2 Zergatik gustatu zitzaizkion hainbeste hasiera
eta oro har, emakumearen ahotsa edo egia aur- sinonimoak aurkituko dituzu. ✔ kontuez momentu esporadikoetan eskaintzean.
azal ditzaten.
kitu du, orain arte ezkutuan egon dena. a. Nire ustez, gaur ez du euririk egingo.
hartan irakurritako elkarrizketak? t Lana dela eta, alabari kasu gehiegi egin ez eta
1. gogor:
b. Bihar, aldiz, elurra egingo omen erresistente
du. 9 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean
HIZKUNTZA
t Egin testuaren laburpena. gero umearen gutizia guztiak betetzen dituzte
zein hitz
✔ Idazle ospetsuenak ezagutzeko bidea ematen
4 Landarearena Ariketak
2. ziur: seguru
Ana Urkizak bere bizitzaren errepasoa egiten du
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
5 ESAPIDEAK. Aukeratu
norbait hil dela
c. Urtebetetze-jaira, lagun guztiak etorri dira: Oier, dagoen tokiz kanpo. guraso batzuek.
zutelako. 8<)
&)66-6%
%0(%89
2-28>)2)%2
%1%/
34%6-
&%8
)+-2
>-(%2

0%2(%6)
&%8
73
0%2(%6)
-2(%6879
)8%
)66)7-78)28)%
>)0%
%6+-89

-83/)6-%/
%2(%6)%
,-0(%
(%+3
)8%
2-
2%->
)669(92%
-
%6
1. gogor 4. aspaldi 7. tupustean jakinarazteko oharretan
Mikel, Ane, Nagore… 3. gauza izan: gai izan
(96%879
.3/%89/3
29)0%
2)96)
&969%6-
%+-2(9
2-32%
8%
)+-%
idatzi ohi dena:
HIZKUNTZA
>-(%2
$%-28>)2
)66%>%
6+-
2%896%0
%49 (%
%6(96%879
.3/%89
29)0%
0),)2)2+3
2. ziur 5. kezkatu 8. hitzeman
66%
)8%
%78)%2
&),-2
96)>8%8>)%6)/-2
2%,-
/3%
31)2
>9)2
&->-8>%
,32)8%2
%966)6%

)+-8)/3
)+969
2%->
>9/
)6)
)+-2
()>%/)
emakumeaz eta elkarrizketaz jarduteko. Litera-
%78)%2
)63
%,%2>896%6%
/32()2%89

29)2
0%2(%6)
+%-<3%
6)>8%8>)%6)2%

373
23->)%2
&),-2
)+-8)2
29)2

3. gauza izan 6. ezagutarazi

2 LEXIKOA. Lotu ezkerreko hitzak dagozkien

9. apeta ❏ Goian bego.
❏ Damu dut.
❏ Atsekabean lagun.
a. orkatza: ez da idaztekottresna.
Argi natural apurra eta astean behingo
3 Zer deritze kazetari lanetan emakumeei eginiko >90%
)7%2
>-(%2
1%08>96/- )-,3
32(38-/
/)2(9
29)2
73*%
&%8

turaren balioaz konturatu zenekoa aipatzen du antonimoekin. ❏ Arranopola.
d. Txikitan, urtero joaten4.ginen Tuterara;
aspaldi: orain, bi
behinola ureztatzearekin
helburu. nahikoa zuen landareak, itxuraz.
8%
>-2
(%+->9)8
2-/
)6)
+%-
-/978)2
29)0%
)637-
+)29)2)%2
)8%
->/-2%
-092
&%
indartsu t t zintzoki
2)96)
&969%
%2(%6)
,366)/
+96)%2
&-
>-8>%
34%63
)8%
>36-32879%
->%2+3
>9)0%

8)%2
/3/%89
86%&%
)+-2
)>
>)>%2
36-
&%-
0%2(%6)%>
+3+36%8>)2
2-2
zoriontsu t t alai 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz egokia
b. saiakera: ez du fikzioa sortzea
lehen elkarrizketei? Zergatik? 7)28-8>)2
29)0%
lehenik, eta orduz geroztik sortu zitzaion ame-
8>)2)%2
)()6/-
86%8%8>)2
29)2
-8>

)+-8)2
2-32
)8%
+9>8-
$)6
13(9>

triste t
maltzurki t
t eskas
t ahul
perpausa osatzeko.
Katixa Agirreri gertatu zaiona edonori… urterik behin. 5. kezkatu: larritu t Hostoak galdu zituenean
parte hasi nintzen larritzen.
6%-2
()0%
%78)
&%8>9/
36()%
0%2(%6)

❏ gerta ahal zaie.
0%>8%2%
%74)689
)+-8)2
>%6%
)+92

c. hitzaldi: ez du batek baino gehiago zertan

ariketen erantzunak.
&),-230%
&)6()%
,36-8>)2
,%7-
>)2
)2 duin t t zorigabe
&36%0(-
%0(%/)8%
>)8366)0%
)8%
/3036)
&) 373%
036)328>-
,366)8%2
7%6898%
-6%
❏ gerta diezaioke.

Azaleko deritze elkarrizketa horiei. Beharbada, al-

66-%/
463&%8>)%
)>
>)+3)0%
+%->/-
)7%2

2-32
2)96)
&969%6-
%2(-/
+98<-6%
&)6)
tsa: emakumeen sentipenak plazaratu eta za-
/%79
,%2(-6-/
)>
2-32
)+-2+3
&%-2%

&)6%6)/-2
2)2+3)2)%2
/%0-8%8)>/3

3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu.
❏ gerta dakioke.
❏ gertatu ahal zaizkio. e. Aitor, Naiaren ondoan 6. esertzen dena,errebelatu
ezagutarazi: ordezkaria
,3783)/
7%&%-6%
&)+-6%89
&),%66)%2
%2-
13%
+%0(9
)8%
4%6/)8%6-
&)+-6%8>)%
)6%&%
86%89%
)7/%-28>)2
2-32
a. sasia, mazusta, asuna, huntza.
hartu.
baltzea. Horretarako, elkarrizketara jotzen du,
%(%/-8
>96-/)6-%
,987%
()0%
%-8% 7 ESAPIDEAK. Osatu testua ondoko esapideak erabiliz.
b. gasi, gozo, geza, garratz.

biste ziren heinean elkarrizketatu zituelako. /-
>98)2
+3-&)0
-6%
)8<)/3
&%>8)6
&)

66-%/
)>%+989
2%,-/3
(-89
&%
3783%/

0)%6)/-2
)+32
)8%
+)63
)1%>8)%6)2
+%2%
&32&3-/%<%
&%8)/-2
-8>908>)2
c. zorrotz, kamuts, akatz, makatz. ➥ hitza jan ➥ hitza bete

da. 5 sentimendua.
ESAPIDEAK. Norbait hil dela jakinarazteko idatzi
+%08>)%
->%2
>)2
,966)2+3%
)8%
36(9%2

,%7-
2-28>)2
0%66-8>)2
9(%&)66-%2
,3783%/

+%08>)%
&%-23
+%9>%
86-78)%+36-/
()2
7)2%66%6)2
.3/%130()%
%2%+%

tresnarik onena delakoan. Hasierako elkarrizke-

8-/
%0%&%6-
/%79
+),-)+-
)+-2
)>
)8%

+)63
91)%6)2
+98->-%
+9>8-%/
&)8)
d. hosto, adaxka, surtoin, sustrai.

4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,

➥ hitzartu ➥ hitzeman

Pozik hartu nuen amaren oparia eta arduratsu jokatuko

nuela nion neure buruari. Horrela, hasteko,
7. tupustean: ziplo d. erantzukizuna: ez da
>
(98
%+32-%
373%6)2
/632-/%
)+-2+3
9/%)6%
)66)&)0%89/3
8>)2
(-89>8)2
+96%73)2
)786%8)+-% parentesi artean emandako forma erabiliz.

ohi diren oharretan:

bizikideok genuen noiz eta zenbat ureztatu,

4 Zer irakatsi zion elkarrizketatu zuen emakume

(->9)8
%>/)2)%2
,-0
)+-2
(%
0%2(%6)%
$-403
)8%
&)8-/3
% 1%-8>%
%+)6-/3%
(%
8%
86%+-/3%
%2(%6))/-2
4)68732)/-2
baina denbora joan ahala, zaintzeari utzi eta landarea

8. hitzeman: agindu
t Hostoek, sabaira begiratu beharrean, animoa galdu
498
-0)8%
(9-2
&%8
)+-2
+)2-32
>%&36
36+%2-/3%6)2
328>-6%
&38%

+)29)2
&->-8>%6)2
>-/03%
&)8)
>)(-2)(3
tak azalekoak baziren ere, idatzi berri duen libu-
&)>%0%
+%/3%
)>
(%8>%0%/3
/%0-8%8)>/3
131)289
)7436%(-/3%/

)7/%-28>)%2
&%->-/
)8%
96)>8%4)2
)8%
%6+->8%4)2
.%66%-89%2

6%-2(-/
)>
(-38
%1%6-
&)66-
8<%66%
)1%2
eta parketari begiratzea erabaki zuten. (ordez)
t Zurikeria da maitalearekin egon eta gero,
itsusten hasi zen. Neure buruari eman nion
nuen eta orain zalantzak dauzkat gai izango ote naizen
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
✔ Goian bego.
emaztearegana itzultzen denaren jokamoldea. inoiz neure . Landareekin ez , behintzat.

edadetu hark? ruan maisuki erabili du generoa zortzi emaku-

0*0+"%
%0(->/%6-%
d) Idazlana egiteko atalean, zenbait ariketa,
ikaslearen iritzia eta sormena indartze aldera
eginak direnez, erantzun askekoak dira
eta hala adierazita dago kasu bakoitzean.
PROSA
JOSE ANTONIO LOIDI (130. or.)
1 Zein dira testuan hizketan ari direnak? Zer gertatzen da?
Txomin, herriko ehorzlea, eta Maritxu, alkatearen emaztea, ari
dira hizketan. Egurmendi jaunaren heriotzari buruz ari dira, eta
hura lurperatzeko prestaketak egitean, Txominek esan du haren
emazte izandakoaren gorputzean, bekokian, tiro-marka bat iku-
si duela.
2 Eleberriko zein puntutan kokatuko zenuke goiko pasartea:
hasieran, erdian ala bukaeran? Zergatik?
Hasieran. Polizia-eleberrietan, krimena hasieran gertatzen da
beti; ondoren ikerketa ageri da eta, amaieran, argitu egiten da.
3 Zein da testuaren ezaugarri nagusia, forma aldetik?
Elkarrizketa tankeran emanda dago.
4 Azaldu zure hitzez esapide hauen esanahia.
t Horra bere barrua hustu!: barruan zeukan kezka azaldu.
t …erantzun zion itzulgai bat eman nahian bezala: (harekiko
elkarrizketa) saihestu nahian bezala.
t Arnasa bukatu zitzaion: arnasarik gabe geratu zen.
5 Loidik liburu bakarra argitaratu zuen. Hala ere, lekua du eus-
kal literaturaren historian. Zergatik?
Euskaraz idatzi eta argitara eman zen lehen polizia-eleberria izan
zelako, eta oraindik orain irakurgai atsegingarria delako.
6 Egin polizia-eleberri batek behar dituen gutxieneko elemen-
tuen zerrenda.
Polizia-eleberri batek oinarrizko elementu hauek izaten ditu,
besteak beste: delitu bat edo krimen bat (gutxienez), detekti-
bea edo krimena ikertzen duen pertsonaia, susmagarri multzo
bat, dedukzio logikoaren bidez eta susmagarrien eta detekti-
bearen arteko joko intelektualaren bidez gauzatzen den ikerke-
ta eta krimena argitzea, hau da, krimena nola egin den eta nork
egin duen azaltzea.
7 Asmatu detektibe batek susmagarri bati egiten dion galdeketa.
Estilo zuzena erabili. Hau duzu hasiera.
Detektibeak argiak ikusi zituen Ugarte jaunaren etxean. Leihotik,
xurgagailua pasatzen ikusi zuen. Ez zen normala, goizeko ordu
biak baitziren.
Erantzun askea.
106 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
2 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0001-0003.indd 2
(ondoren)
ERANTZUNAK
■ Bete hutsuneak.
Hamabost egun Urgainen polizia
eleberria da, generoaren arauei
modu dotore eta egokian jarraitzen
diena. Bada delitua, eta bada hori
argitzeko ikerketa garatzen duen
detektibea ere. Eta bada ustekabeko
amaiera ere. Den-dena hizkuntza
bizi, jator eta ulerterrazean idatzia.
Gogoan izan behar da liburua fran-
kismoaren urte ilunetan argitaratu
zela, hots, euskal literatura burua al-
txatu ezinik zebilelarik. Bada, orduan
euskaraz egiten zen literaturaren al-
dean berria izan zen Loidiren ele-
berria. Belaunaldi baten baino
gehiagoren ezinbesteko irakur-
gaia, eleberri honek denboraren
gainetik iraun du, egun ere atsegi-
nez irakurtzen baita. Beste zenbait
hizkuntzatara itzuli zen, hala nola
frantsesera eta katalanera. Zazpiga-
rren argitalpena 1990ean egin zen,
euskara batura moldaturik.
bW_Vb
Z_aa[

9. apeta:
forma gutizia
t Landareekin ere, gakoa ez datzalako kalitatezko 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu perpaus
momentu esporadikoak eskaintzean. (bait-)
t Lanagatik alabari kasu gehiegi egin ez, eta gero,
zuzena.
a. Hi, goseti hori, utz ezak zerbait besteontzat! parentesi artean emandako erabiliz.
Emakumeak bere burua maite behar duela eta ULERMENA LANTZEN
me idazleren gogoetak aurkezteko. Testuan, umearen gutizia guztiak betetzen dituzte guraso
batzuek. (-(e)la eta)
b. Etorri amamarekin, polit horrek!
c. Non daukazu mina, negarti hori?
1 Zer dela eta oparitu zion amak Katixari landare bat?
gogoeta aipagarrienak biltzen ditu.
6 Zein da testuaren helburua?
t Argi natural apurra eta astean behin ureztatzearekin
nahikoa omen zuen landareak. (itxuraz)
d. Zer gertatzen zaizu, mainontzi horri?
t Elkarrizketa haiek ederrak iruditzen zitzaizkidan
2 LEXIKOA. Lotu ezkerreko hitzak dagozkien 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz
merezi duena aitortu behar diola bere buruari.
e. Aizu, lizun hori, utzi ipurdia begiratzeari!
❏ Bere amari landarea hil zaiola esatea. t Hostoak galtzea izan zen hurrengoa eta orduan hasi f. Zer dakizu zuk, jakintsu hori?
2 Zer pentsatu zuen Katixak landarea hartzean?
nintzen larritzen. (-(e)nean)
3 Zer jarri zuen Katixa Agirrek landarea zegoen tokian?
❏ Animalien babeserako elkarteei bere
jokabidearen berri ematea. oso, obra ez ezik, idazlea bera ere ezagutzeko
egokia perpausa osatzeko.
❏ Armairu bat.
❏ Sofa bat.
t Azaldu izenburuarenIdazlana
jorratzea.
eta artikuluaren arteko
❏ Landarearena aitzakiatzat hartuta, gai sakonagoak
antonimoekin.
5 Zer ideia nabarmentzen ditu Zortzi unibertso, zor- ❏ Beste landare bat.
4 Zer dela eta hil zitzaion landarea Katixari?
7 Pausoz pauso… 1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei.
«Landareekin, pertsonekin bezala, gakoa ez datzala-
2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
BIZIMODU ESTRESAGARRIA
aukera ematen zutelako.
5 Zer esan nahi du Katixak landarea zabor organikoaren harremana.
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro). ko kalitatezko momentu esporadikoak eskaintzean, t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
indartsu: ahul Katixa Agirreri gertatu zaiona edonori…
tzi idazle libururako egindako elkarrizketetatik? ontzira botata bizitzaren zikloa bete zuela esaten
duenean?
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana (gehienez 4 lerro).
baizik eta ureztapen eta argiztapen jarraituan».
t Zer esan nahi du egileak esaldi horrekin?
– Estresa sorrarazten duten jokabideak.
– Estresak eragiten dituen kalteak.
t Emakumezkoei eginikoei dagokienean, azalekoak
✔ gerta dakioke.
t Ados al zaude? Zergatik?
Erantzun askea.
– Estresa saihesteko bideak.
Emakumea beti deskubritzen ari dela, bere burua zoriontsu: zorigabe
taxutu nituelakoan nengoen.
16
(16.-17. or.)
Baikor 2 Baikor 2 17
maitatu behar duela, bere jarduna ez dela inguru- triste:
t Herriko marmitako lehiaketa alai zuelako
irabazi 7 ESAPIDEAK. Osatu testua ondoko esapideak
koa ederrestea eta merezi duena aitortu behar elkarrizketatu nahiko nukeela aditzera
maltzurki: eman
zintzoki
zaiola. erabiliz.
nion. duin: eskas
t Bazeukaten esatekorik. Pozik hartu nuen amaren oparia eta arduratsu joka-
6 Nola azaltzen du Urkizak elkarrizketa generoak
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
tuko nuela hitzeman nion neure buruari. Horrela,
duen balioa?
hasteko bizikideok hitzartu genuen noiz eta zenbat
Ulermena
Elkarrizketak lekukoaren lantzen
testuingurua azaltzeaz dagoen gaizki idatzita eta zuzendu.
ureztatu baina denbora joan ahala, zaintzeari utzi eta
gain, lekukoa bera ezagutaraztea du helburu; le- a. mazusta: masusta. landarea itsusten hasi zen. Neure buruari eman nion
1 Zer
kukoaren egiak azaldu nahi ditu, nola
dela etasentitzen
oparitu zion amak Katixari landare 6 Zein da testuaren helburua? b. gasi: gazi.
hitza jan nuen eta orain zalantzak dauzkat gai izan-
den, bere ikuspuntua zein den
bat?eta abar. ✔ Landarearena aitzakiatzat hartuta, gai sakona- c. akatz: akats. go ote naizen inoiz neure hitza betetzeko. Landa-
Katixa etxe berrira aldatu zela-eta oparitu zion. goak jorratzea. d. surtoin: zurtoin. reekin ez , behintzat.
2 Zer pentsatu zuen Katixak landarea hartzean? 7 Pausoz pauso…
4 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ ■ BAIKOR Euskara
4 BERRIDAZKETA. 2 ■ © ZUBIA
eta Literatura BATX. Moldatu EDITORIALA,
testuko S. L.hauek,
esaldi 8 ZUZENTASUN
/ SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 5
GRAMATIKALA. Aukeratu perpaus
Gai ikusten zuela bere burua landarea zaintzeko t Atera testuaren gaia. zuzena.
parentesi artean emandako forma erabiliz.
eta landare horrek etxe berrian bizitza oparo eta Landareak eta gizakiak modu berean zaindu
zoriontsua izango zuela sentitu zuen. t Hostoek, sabaira begiratu ordez, animoa galdu eta d. Zer gertatzen zaizu, mainontzi horri?
behar dira: etengabe, ez noizean behin.
parketari begiratzea erabaki zuten.
3 Zer jarri zuen Katixa Agirrek landarea zegoen t Egin testuaren laburpena.
t Zurikeria da maitalearekin egon ondoren
tokian? Ia testu osoan zehar landarearen heriotzaren emaztearengana itzultzen denaren jokamoldea.
✔ Sofa bat. nondik norakoak nagusi badira ere, Katixak
amaieran aipatzen duena da kontua. Gure
4 Zer dela eta hil zitzaion landarea Katixari? artean hainbeste zabaltzen ari den utzikeria,
Lehenengo astean ondo zaindu bazuen ere, gero alegia. Landarearen gertakaria adibide bat bes- Idazlana
oso noizean behiz ureztatzen zuen eta leiho on- terik ez da, pertsonekin ere dugun jokabidea
dotik kendu zuen. azaltzeko. Utzikeriak gaitz asko ekartzen ditu 1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun. 2 Erantzun askea.
eta Katixak horrentzako botika eskaintzen du: t Zer esan nahi du egileak esaldi horrekin?
5 Zer esan nahi du Katixak landarea zabor orga-
pertsonekin, landareekin bezalaxe, etengabeko Landareekin, pertsonekin bezala garrantzi
nikoaren ontzira botata bizitzaren zikloa bete zainketak behar izaten dira. handikoa da etengabeko arreta izatea, tratu
zuela esaten duenean?
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko ona egunero ematea, alegia.
Zabor organikoarekin ongarria egin ohi denez, harremana. t Ados al zaude? Zergatik?
hildako landareak beste landare bati bizitza ema-
Erantzun askea. Erantzun askea.
teko balioko duela.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 13
12 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
PROSA
JOSE LUIS ALVAREZ ENPARANTZA TXILLARDEGI (131. or.)
ERANTZUNAK
Literatura atalean, testu-liburuko hurrenkerari jarraituko
1 Hautatu dugun testuan, liburuaren izenburua arrazoitzen
duen ezaugarriren bat aipaturik dago. Zein esalditan?
«Egunkaria irakur badeza, egin duke nereak».
■ Bete hutsuneak.
Europan modan zegoen existen-
tzialismoaren ildotik idatzia eta
diogu. Orrialde bakoitzean, egile baten testuari buruzko
2 Aditzen arloan Txillardegik joera kultua erakusten du. Eman
ariketen erantzunak aurkituko dituzu. Hemen ere,
1957an argitaratua, Txillardegiren
horren adibideak. Leturiaren egunkari ezkutua jotzen
Joera kultua aditz hauetan nabari da: etxera nintzen, irakur ba- da euskal nobelagintza modernoa-
ren lehenengotzat. Horren ostean
deza, egin duke.
Peru Leartzako eta Elsa Scheelen eto-
3 Sentimenduak adierazten dituzten hitzak asko dira testuan. rri ziren, 1960an eta 1969an, hurre-
nez hurren. Hiru horietako lehena-
zenbait ariketa, ikaslearen iritzia eta sormena indartze
Bilatu horietako bost.
Adibidez: xamurtasun, damua, errukia, beraxtasun, bigunkeria, rekin besterik gabe leku berezia
merezi izango luke euskal literatu-
goganbehar…
raren historian. Leturiak ekarri zuen
4 Zein da Txillardegiren testuaren gaia? haustura ulertzeko, esan behar da
eleberria ez dela baserri girokoa,
Bikote baten harremanaren haustura, maitasun ezak sorturiko
lehen pertsonan eta egunerokoa-
aldera eginak direnez, erantzun askekoak dira, eta hala
barne-zalantzak eta sufrimendua.
ren itxuraz idatzia dela eta kristau
LITERATURA
5 Zein dira existentzialismoaren ezaugarriak? Bilatu. ideologiatik aldentzen dela. Hurren-
go bi eleberriek lehenaren ildoan
Gizakiaren esperientzian oinarrituz, izateari buruz, oro har, haus-
sakondu zuten eta, gerora etorri di-
narketa egiten duen mugimendu filosofikoa da existentzialis-
ren lanek zabalago egin dute idaz-
moa. Hausnarketa horretan dio garrantzitsuena, esentzia edo
learen itzala. Saiakeraren arloan ere
adierazten da. Testu-liburuan ageri diren burutze-ariketak
zerizana bera baino, existentzia dela; eta ezagutzari buruz, ob-
aitzindari, oso gogoan hartu behar
jektibotasuna baino garrantzitsuagoa bizipen subjektiboa. (Har- dira Huntaz eta hartaz eta Hizkuntza
luxet). eta pentsakera lanek beren garaian
6 Txillardegi goitizena da. Ez da Jose Luis Alvarez Enparantza- izan zuten eragina.
ren bakarra. Bila ezazu besteren bat eta azaldu zergatik era-
biltzen ziren, zure ustez, garai batean, hainbeste goitizen.
Ezagunagoa den goitizen horrez gain, «Igara», «Usako» eta «La-
rresoro» goitizenak ere erabili zituen Jose Luis Alvarez Enparan-
tzak euskarazko zenbait argitalpenetan. Diktadura-garai hartan,
goitizenak erabiltzen ziren norberaren identitatea ezkutatzeko.
Zenbat eta goitizen gehiago erabili, zailagoa zen idazlea nor
ere behar bezala osatuta daude.
zen jakitea.
7 Idatzi komunikazio eza konpontzeko bost aholku.
Erantzun askea.
Liburuko eranskinari dagokion atalean, berriz, Euskalkiak
lantzeko fitxetako eta Ondo idazteko estilo-liburuko
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 107
erantzunak dituzu.
29/7/09 12:52:19
 Aurkibide orokorra

HIZKUNTZA LANTZEKO TESTUAK

1. Emakumeak elkarrizketatzearen magiaz … 4 31. Galiar menderakaitzen eskubideak ……… 79

2. Galeraren kantuaren minean ……………… 7 32. Bizilaguna, ez oparia ……………………… 82
3. Haizearen altzairuzko orrazia …………… 9 33. 68ko maiatza ……………………………… 84
4. Landarearena ……………………………… 12 34. Zizare erreplikatua ………………………… 87
5. Munstroak ………………………………… 14 35. Nafarroako erresumako hondar …………… 89
6. Gomina eta behatz tarteetako zaborra …… 17 36. Galdutako batailak ………………………… 92
7. Anjel Alkain ……………………………… 19 37. Hazi ez, hertu……………………………… 94
8. Gameluak eta irakasleak ………………… 22 38. Arlobiko menhirra ………………………… 97
9. Zein izan behar da…? …………………… 24 39. Liburua …………………………………… 99
10. Giza-mihisea ……………………………… 27 40. Begiak barrurantza itzulita ……………… 102
11. Kronobiologia …………………………… 29
12. Pijama marradunaz jantzitako mutikoa …… 32
13. Euskal Herriko sagardoa ………………… 34
14. Gasteiztxo ………………………………… 37 LITERATURA
15. Ordenagailuak, jokoak eta fantasia ……… 39
16. 1937: Bilbo. Robert Capa ………………… 42
A. Prosa …………………………………… 106
17. Kritika eta euskal literatura ……………… 44
B. Olerkigintza …………………………… 118
18. Delfos, iragarri gabeko etorkizuna ………… 47
C. Bertsolaritza …………………………… 130
19. Jendaurreko jarduna ……………………… 49
D. Antzerkigintza ………………………… 140
20. Biba pastorala! …………………………… 52
E. Saiakera ………………………………… 146
21. The Clash. Punk-kontzientzia …………… 54
22. Eleberri perfektua ………………………… 57
23. Animalien eskeletoak ……………………… 59
24. Empire State lapurtu zutenekoa ………… 62 ERANSKINA
25. Quo vadis, Polonia? ……………………… 64
26. Nire izena Drakula da, Vlad Drakula ……… 67
27. Arsène Wenger …………………………… 69 Euskalkiak lantzeko fitxak ………………… 153
28. A di da di, Ar Redadeg! …………………… 72 Ondo idazteko estilo-liburua II …………… 162
29. Kokaina, gutxietsitako arriskua …………… 74
30. 1942. Andereño …………………………… 77

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 3

833475 _ 0001-0003.indd 3 29/7/09 12:52:20

 1 Emakumezkoak elkarrizketatzearen magiaz
Emakumezkoak
1 elkarrizketatzearen magiaz
Literatura deskubritu nuenean edo, beste era batera esan- la, horrek dakarren desgastearekin. Hau da, hain literatura
HIZKUNTZA
aurrezarritako iruditik haratago, bai idazle eta baita pertso- HIZKUNTZA
da, literatura nire jakin-mina ase zezakeen iturria zela uler- gutxi dago emakumearen inguruko gaiez, hain gutxi idatzi
na bezala ere.
tu nuenean, idazle ospetsuei eginiko elkarrizketak irakur- eta hedarazi da, ezen egiten ditugunak eta sentitzen ditu-
Eta sekretua, elkarrizketa generoan dagoela deskubritu
tzeko parada izan nuen: Robert Graves, John Dos Passos, gunak lehenengoz gertatuko balira bezala baita.
Jorge Luis Borges, George Seferis, John Steinbeck, Yolanda Arrietak, emakumezkoak jaso ohi duen mezuaz
Ariketak dut. Elkarrizketak, testuinguru zehatz batean, lekukoaren TESTUA ANTOLATZEN
egia osoa ezagutzea baitu helburu: testuinguruarena bai
Anthony Burges, eta beste hainbat. Elkarrizketa haiek zera dio: emakumezkoari, familia, etxea, lana eta ingurua
ederrak iruditzen zitzaizkidan oso, obraz gain, idazlea bera hobetzeko jardun behar duela esaten zaiola. Eta mezu ho- 1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz eta azpiko hitzen 6baina, batez ere,
ESAPIDEAK. lekukoarena.
Aukeratu Eta horretarako, lekukoari
baliokidea.
sinonimoak aurkituko dituzu. galdetzen dio eta ez testuingurua osatzen duen inguruma- XX. MENDEKO POESIA KAIERAK
ezagutzeko aukera ematen zutelako: idazlearen «beste» rrek berak, emakumea isilarazi egiten duela. «Zuk egin»
riari,Eziritzi
da makala liburuan agertzen
askotarikoari, direnek
tribuari. egindako
Lekukoa baitaguztia.
iritzi kua- Amaia Lasa heldu zen arte, emakumeak ez zeukan leku propiorik gure literaturan, Erdi Aroko poeta bikain
ahotsa deskubritzeko aukera; gertukoagoa egiteko edo eta, esaten omen zaio, «eginak hitz egingo du-eta». Baina hori 1. aukera 4. jo 7. nabarmendu ❏ Egindakoa hutsaren baita
hurrengoa da. subjektua. Sub-
lifikatua duena. Lekukoa benetako haien oihartzuna baino ez genuen emakumearen ahotsetik. Etxepareren faboreak geneuzkan, eta Oihenarte-
idazlea, paperetik kanpo ukitu ahal izateko. Elkarrizketa ez omen da horrela. Gauza asko eta guztion onerako egi- 2. prestatu 5. gogoeta 8. kanpo jektu ❏ hori, emakumea,
Egindakoa ahantzia
ezer gutxi da. izan dugu orain artean,
haietan, ostera, «gizonaren» egia deskribatzen zen. Eta nik, teak, ez baitu emakumea askatzen ez eta emakumearen la- ren ganbera-joko sasi-libertinoak, eta Etxahunen aiherkundea. , gure poesia mo-
3. agian 6. edadetu 9. kemen ordea.❏Ez dugu
Asko etabere
ona ahotsa ezagutzen, ez dakigu bere ikus-
da egindakoa.
egunen batean, «emakumearen» egia ere aitortuko zela na errekonozitzen. dernoan, emakumea aberriaren motiboetarik bat baino ez zen izan, eta Lauaxetaren
puntua zein den, nola sentitzen duen, nola mugitzen den,
amestu nuen. Lourdes Oñederrak, beste kontu askoren ❏ Ez da lan mardula egindakoa. «molde frantseseko» zenbait poematan , familiaren euskarri eta kristautasuna-
2 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz egokiak zer pentsatzen duen… ez baitiogu testuingurutik at galde-
Kazetaritza ikasi ez beste, hainbat el- artean, emakumeak bere buruari «merezi ren eredu zelako genuen gizonezko emakumezkoen kantagai, Miranderen
perpausa osatzeko. tu. Galdetuz gero, subjektu horrek egia handiak ditu esate-
karrizketa egitea egokitu zitzaidan: dut» aitortu behar diola diosku. Eta ideia 7 ORTOGRAFIA. Aukeratu zuzen idatzita dagoena. amoranteek hori bera frogatu besterik ez dute egiten: apologetika batean geunden. Ez
Ana Urkizak Zortzi unibertso zortzi idazle liburuan ko, egia berriak deskubritzeko, gure munduaz daukagun
askotarikoak egin nituen, era, modu, honek, Yolanda Arrietak esandakoare- a. irauli
Martxoaren 8an, larunbatean, ospatuko da da harritzekoa, , Amaia Lasak «a e i o u berri bat» asmatu nahi izana, bere lehen
aitzindaritzat … emakumeak elkarrizketatu zituen. irudia eta berriro osatzeko indarra du. Elkarrizketatu
eta arrazoi ezberdinek bultzatuak, kin bat egiten du. Lourdesen iritziz, Emakumearen Nazioarteko Eguna.dute, bada, zer nahi poema liburuan dioen bezala. Ezerk ez zion balio, egindakotik. Dena zeukan
batek esaten zidan bezala, nola jakingo
baina emakumezkoei eginikoei dago- emakumeari beti besteentzako lan egi- ❏ hartu ahal izango genitzakeen. dugun, ez digute 8an,
b. Martxoaren galdetzen eta? Nik,
larunbatarekin, galdetzeko
ospatuko da suertea zerotik eraiki beharra. , Amaia Lasaren poesia fundazionala da, gerora garatu
kienean, azalekoak taxutu nituen sen- tea eskatu izan zaio eta, beraz, bere- ❏ har daitezkeen. izan dut, eta magia gertatu
emakumearen da.
egun internazionala. den emakumezkoen literatura baten aldarria, laudorio faltsu guztien dekoratua suntsi-
tsazioa daukat. Hau da, emakumezkoa- tzako dela uste duen zerbait egin
❏ har ditzazkegun. c. Martxoak 8n, larunbataz, ospatuko da Nazioarteko tzeko behar zen aurreneko mailukada. Bera da gure literaturaren lehen emakumea, be-
ren esentzia deskribatzera heldu ez behar duenean, dela, adibidez, idaz- Ana Urkiza, Emakunde aldizkaria
❏ hartu litezken. emakume-eguna. rak dakarrelako lehenengoz emakumea gure letretara.
izanarena. Beti ere, albistegarri ziren tea, emakumea ez omen da eroso
heinean elkarrizketatu nituelako, apika. sentitzen. Eta horregatik hasten d. Martxoak 8, larunbat, ospatuko da Emakume KOLDO IZAGIRRE
3 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak ondoko internazionalaren eguna.
Behin, haatik, adinean sartutako emaku- omen da emakumea ezkutuan idaz-
me batek zeharo kolpatu ninduela gogora- ten, horregatik, gainontzeko lan perpausei.
tzen dut. Herriko marmitako lehiaketa ira- guztiak bukatu ondoren (etxe- a. Nire ustez gaur ez du euririk egingo. 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu egokienak Testu-antolatzaileak
bazi izanagatik elkarrizketatu nahiko koak, familiakoak, lanekoak…), b. Bihar aldiz elurra egingo omen du. perpausa osatzeko. 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Esan, esaldiko testu-antolatzaileak zer funtzio
nukeela aditzera eman nion. Eta hark baietz, gauari orduak lapurtzen. Modu c. Urtebetetze-jaira lagun guztiak etorri dira Oier, Ana Urkizak literaturaren inguruko … galdetu die zortzi t artean t gero t zentzu horretan daukan.
etxean hartuko ninduela. Emakumea, zain honetan egindako lanak ere ez Mikel, Ane, Nagore. emakumeoi, euren bizipenak …
t beraz t salbu t zein Aurkaritza adierazi / Ondorioa azaldu /
izan nuen. Harrera egin zidanean, makillatuta omen dakar inolako errekono-
d. Txikitan urtero joaten ginen Tuterara orain ❏ kontutaz azal ditzatela. Kausa adierazi / Informazioa gehitu
zegoela konturatu nintzen, okasiorako jantzita zimendurik, ezta emakumeak
eta lurrin freskoz gozatua. Elkarrizketara era- bere buruari zor diona ere.
bi urterik behin. ❏ kontuetaz azal ditzaten. 2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia.

man ninduen gaia zela-eta, sukaldaritzarako Elkarrizketok egiterakoan, erantzun hauek jaso- e. Aitor Naiaren ondoan esertzen dena ordezkaria ❏ kontuez azal ditzaten. t Ainhoari irakurtzea izugarri gustatzen zaio, batez ere/ Apologetika batean geunden. Ez da harritzekoa,
gustua eta denbora nondik nora ateratzen zituen tzerakoan, goizean goizetik ezpainak gorriz margotzen zi- da.
ULERMENA LANTZEN ❏ kontuaz azal zezaten. hala ere, eleberriak. beraz, Amaia Lasak «a e i o u berri bat» asmatu
galdetu nion. Eta bere erantzuna zera izan zen: bost seme tuen emakume adinekoa etorri zitzaidan burura. Hau da, t Enekok ez du irabazi ipuin lehiaketa, izan ere/baina nahi izana.
-alaba zituela eta lan asko egina zela, baita etxetik kanpo birdeskubritu egin nuelako (Arantxa Urretabizkaiaren hi- 4 BERRIDAZKETA.
1 Zer izan zenMoldatu testuko esaldi
Ana Urkizarentzat hauek,
literatura 94 LEXIKOA.
Zer irakatsi zionzerrenda
Esan elkarrizketatu zuen zein
bakoitzean emakume
hitz dagoen pozik dago. t Egizu zerrendatxo bat funtzio bera daukaten
ere. Baina gauza bat zaindu eta maitatu zuela beste ororen tzetan), lehenik eta behin, emakumeak bere burua maitatu parentesi artean emandako forma erabiliz.
deskubritzea? edadetu
tokiz hark?
kanpo. t Iaz argitaratutako liburuak arrakasta handia lortu du. beste testu-antolatzaileekin.
gainetik: bere burua. «Nik, egunero, ohetik jaiki ez beste, behar duela; ulertu baita, emakumezkoaren jarduna ez dela t 2Elkarrizketa haiek ederrak
Zergatik gustatu iruditzen
zitzaizkion zitzaizkidan
hainbeste oso,
hasiera 5 Zer
a. ideia
pintzela, orkatza, bolaluma,
nabarmentzen luma.
ditu Zortzi unibertso, zortzi Aurtengoak, ordez/ordea, batere ez.
bizitza guztian egin izan dudan lehenengo gauza, neure bere ingurua ederrestea bakarrik (Yolanda Arrietaren obraz gain, idazlea bera ezagutzeko aukera ematen
hartan irakurritako elkarrizketak? idazle libururako
b. fabula, egindako
eleberria, elkarrizketetatik?
saiakera, olerkia.
burua garbitu, orraztu eta ezpainak gorriz pintatzea izan ideiak gogoratuz) eta adinean sartutako emakume hark zutelako. (ez ezik… ere)
da» argitu zidan. erakutsi zidalako, bere buruari merezi zuela aitortzen ziola ❏ Bere gustuko idazleei eginiko elkarrizketak c. elkarrizketa,
6 Nola azaltzen dumahai-inguru, hitzaldi, solasaldi.
Urkizak elkarrizketa
t Emakumezkoei eginikoei dagokienean,
Zortzi unibertso, zortzi idazle liburua prestatzeko, zortzi (Lourdes Oñederraren ideia berrartuz). zirelako. d. ausardia,
generoak duen erantzukizuna,
balioa? lotsa, beldurra.
azalekoak taxutu nituen sentsazioa daukat.
emakumezko idazleri elkarrizketak egin dizkiet. Elkarriz- Zortzi elkarrizketa hauetan, emakumezkoek mikrofonoa ❏ Idazleegon)
ospetsuenak eurak ezagutzeko bidea
ketokin asko ikasi dut, bai idazle bezala, bai pertsona beza- berenganatu egin dute. Bazeukaten zer esan. Esateko go-
(-(e)lakoan
ematen zutelako. 7 Pausoz pauso… Idazlana
t Herriko marmitako lehiaketa irabazi izanagatik
la, eta baita emakume bezala ere. Irakatsi handiak eman goa zuten. Bazekiten zer esan behar zen eta nola aditzera ❏ Emakumenahiko
idazleei eginikoaditzera
elkarrizketak t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
elkarrizketatu nukeela emanzirelako.
nion. 1 Irakurri Ana Urkizaren testuko pasarte hau eta 2 Aukeratu testu nagusian aipatzen diren
dizkidate zortzi idazle hauek. Hausnarketarako gai anda- eman nahi zuten. Adibidez josita zituzten erantzunak, iro- t Egin testuaren laburpena (10 lerro).
na. Nik, haiek esandakoetatik, hiru gai aipatu nahi nituzke niaz gainezka luzaz isildutakoak. Konplizitate keinuz azpi- 3(-(e)lako)
Zer deritze kazetari lanetan emakumeei eginiko erantzun galderei. emakumeetako bat eta bilatu Interneten hari
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren buruzko informazioa.
honakoan: marratu dituzte salatu beharrekoak. Irribarre ederrez mar- t Bazeukaten zer esan. (-t(z)eko(rik))
lehen elkarrizketei? Zergatik? «Ez dugu bere ahotsa ezagutzen, ez dakigu bere
arteko harremana (gehienez 4 lerro).
Arantxa Urretabizkaiak, emakumea beti deskubritzen ari gotu dute eginiko bidea eta indarrez irudikatu etorkizuna. ikuspuntua zein den, nola sentitzen duen, nola – Datu biografikoak eta bibliografikoak.
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu itzazu perpaus mugitzen den, zer pentsatzen duen… ez baitiogu – Bere liburu baten gaineko jakingarriak: gaia, sinopsia…
dela aipatzen du. Beti deskubritzen ari den sentsazioa due- Pertsona eginak eta helduak aurkitu ditut nik, inguruak
hauek. testuingurutik at galdetu. Galdetuz gero, subjektu
a. Anak hainbat liburuak argitaratu ditu. horrek egia handiak ditu esateko, egia berriak des- 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
kubritzeko, gure munduaz daukagun irudia irauli eta
b. Leku askoetako idazleak etorri dira. EMAKUMEA GIZARTEAN
berriro osatzeko indarra du».
6 Baikor 2 Baikorc.2 Hogei urteetako neskak idazle izan nahi du. 7 t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
d. Bergaratik 15 kilometrotara dago Arrasate. t Nortaz ari da egilea testu-zati honetan?
– Emakumearen rolak historian zehar.
e. Liburu hori edozein dendetan aurkituko duzu. t Zergatik gertatzen da hori, zure ustez? – Aurrera begirako erronkak.
f. Zein lagunarekin joango zara kontzertura? – Zure iritzia.

8 Baikor 2 Baikor 2 9
(6.-9. or.)

Ulermena lantzen
1 Zer izan zen Ana Urkizarentzat literatura desku- 7 Pausoz pauso…
britzea? • Atera testuaren gaia.
Literatura bere jakin-mina ase zezakeen iturria zela Zortzi unibertso, zortzi idazle elkarrizketa-libu-
ulertzea. ruaren bitartez, Ana Urkizak emakume idazleen,
2 Zergatik gustatu zitzaizkion hainbeste hasiera
eta oro har, emakumearen ahotsa edo egia aur-
kitu du, orain arte ezkutuan egon dena.
hartan irakurritako elkarrizketak?
• Egin testuaren laburpena.
✔ Idazle ospetsuenak ezagutzeko bidea ematen
zutelako. Ana Urkizak bere bizitzaren errepasoa egiten du
emakumeaz eta elkarrizketaz jarduteko. Litera-
3 Zer deritze kazetari lanetan emakumeei eginiko turaren balioaz konturatu zenekoa aipatzen du
lehen elkarrizketei? Zergatik? lehenik, eta orduz geroztik sortu zitzaion ame-
Azaleko deritze elkarrizketa horiei. Beharbada, al- tsa: emakumeen sentipenak plazaratu eta za-
biste ziren heinean elkarrizketatu zituelako. baltzea. Horretarako, elkarrizketara jotzen du,
tresnarik onena delakoan. Hasierako elkarrizke-
4 Zer irakatsi zion elkarrizketatu zuen emakume tak azalekoak baziren ere, idatzi berri duen libu-
edadetu hark? ruan maisuki erabili du generoa zortzi emaku-
Emakumeak bere burua maite behar duela eta me idazleren gogoetak aurkezteko. Testuan,
merezi duena aitortu behar diola bere buruari. gogoeta aipagarrienak biltzen ditu.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
5 Zer ideia nabarmentzen ditu Zortzi unibertso, zor-
harremana.
tzi idazle libururako egindako elkarrizketetatik?
Erantzun askea.
Emakumea beti deskubritzen ari dela, bere burua
maitatu behar duela, bere jarduna ez dela inguru-
koa ederrestea eta merezi duena aitortu behar
zaiola.
6 Nola azaltzen du Urkizak elkarrizketa generoak
duen balioa?
Elkarrizketak lekukoaren testuingurua azaltzeaz
gain, lekukoa bera ezagutaraztea du helburu; le-
kukoaren egiak azaldu nahi ditu, nola sentitzen
den, bere ikuspuntua zein den eta abar.

4 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 4 29/7/09 13:09:50

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu perpaus
sinonimoak aurkituko dituzu. hauek.
1. parada: aukera a. Anak hainbat liburu argitaratu ditu.
2. taxutu: prestatu b. Leku askotako idazleak etorri dira.
3. apika: agian c. Hogei urteko neskak idazle izan nahi du.

HIZKUNTZA
4. kolpatu: jo d. Bergaratik 15 kilometrora dago Arrasate.
5. hausnarketa: gogoeta e. Liburu hori edozein dendatan aurkituko duzu.
6. adineko: edadetu f. Zein lagunekin joango zara kontzertura?
7. azpimarratu: nabarmendu
6 ESAPIDEAK. Ez da makala liburuan agertzen direnek
8. at: kanpo.
egindako guztia. Aukeratu baliokidea.
9. indar: kemen
✔ Asko eta ona da egindakoa.
2 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz
7 ORTOGRAFIA. Aukeratu zuzen idatzita dagoena.
egokiak perpausa osatzeko.
a. Martxoaren 8an, larunbatean, ospatuko da
Ana Urkizak Zortzi unibertso zortzi idazle
Emakumearen Nazioarteko Eguna.
liburuan aitzindaritzat … emakumeak
elkarrizketatu zituen.
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu
✔ har daitezkeen. egokienak perpausa osatzeko.
Ana Urkizuk literaturaren inguruko … galdetu die
3 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak
zortzi emakumeoi, euren bizipenak … .
perpaus hauei.
✔ kontuez azal ditzaten.
a. Nire ustez, gaur ez du euririk egingo.
b. Bihar, aldiz, elurra egingo omen du. 9 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
c. Urtebetetze-jaira, lagun guztiak etorri dira: Oier, dagoen tokiz kanpo.
Mikel, Ane, Nagore…
a. orkatza: ez da idazteko tresna.
d. Txikitan, urtero joaten ginen Tuterara; orain, bi
b. saiakera: ez du fikzioa sortzea helburu.
urterik behin.
c. hitzaldi: ez du batek baino gehiago zertan parte
e. Aitor, Naiaren ondoan esertzen dena, ordezkaria
hartu.
da.
d. erantzukizuna: ez da sentimendua.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
• Elkarrizketa haiek ederrak iruditzen zitzaizkidan
oso, obra ez ezik, idazlea bera ere ezagutzeko
aukera ematen zutelako.
• Emakumezkoei eginikoei dagokienean, azalekoak
taxutu nituelakoan nengoen.
• Herriko marmitako lehiaketa irabazi zuelako
elkarrizketatu nahiko nukeela aditzera eman
nion.
• Bazeukaten esatekorik.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 5

833475 _ 0004-0028.indd 5 21/7/09 18:04:21

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

XX. MENDEKO POESIA KAIERAK

Amaia Lasa heldu zen arte, emakumeak ez zeukan leku propiorik gure literaturan, Erdi Aroko poeta
bikain haien oihartzuna baino ez genuen emakumearen ahotsetik. Etxepareren faboreak geneuzkan,
eta Oihenarteren ganbera-joko sasilibertinoak, eta Etxahunen aiherkundea. Gero, gure poesia mo-
dernoan, emakumea aberriaren motiboetarik bat baino ez zen izan, eta Lauaxetaren «molde frantse-
seko» zenbait poematan salbu, familiaren euskarri eta kristautasunaren eredu zelako genuen gizo-
nezko zein emakumezkoen kantagai, Miranderen amoranteek hori bera frogatu besterik ez dute
egiten: apologetika batean geunden. Ez da harritzekoa, beraz, Amaia Lasak «a e i o u berri bat» as-
matu nahi izana, bere lehen poema liburuan dioen bezala. Ezerk ez zion balio, artean egindakotik.
Dena zeukan zerotik eraiki beharra. Zentzu horretan, Amaia Lasaren poesia fundazionala da, gero-
ra garatu den emakumezkoen literatura baten aldarria, laudorio faltsu guztien dekoratua suntsitze-
ko behar zen aurreneko mailukada. Bera da gure literaturaren lehen emakumea, berak dakarrelako
lehenengoz emakumea gure letretara.

Koldo Izagirre

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Esan esaldiko testu-antolatzaileak zer funtzio
• artean • gero • zentzu horretan daukan.
• beraz • salbu • zein Apologetika baten geunden. Ez da harritzekoa,
beraz, Amaia Lasak «a e i o u berri bat» asmatu
2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia. nahi izana.
• Ainhoari irakurtzea izugarri gustatzen zaio, ✔ Ondorioa azaltzea.
batez ere, eleberriak.
• Egizu zerrenda bat funtzio bera daukaten
• Enekok ez du irabazi ipuin lehiaketa, baina beste testu-antolatzaileekin.
pozik dago.
Horrenbestez, hortaz, orduan, bada, horrela.
• Iaz argitaratutako liburuak arrakasta handia
lortu du. Aurtengoa, ordea, batere ez.

Idazlana
1 Irakurri Ana Urkizaren testuko pasartea eta eran- 2 Erantzun askea.
tzun galderei.
3 Erantzun askea.
• Nortaz ari da egilea testu zati honetan?
Emakumeaz, oro har.
• Zergatik gertatzen da hori, zure ustez?
Emakumearen zeregina besteei begirakoa izan
denez, bigarren mailan geratu izan delako.

6 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 6 21/7/09 18:04:21

 2 Galeraren kantuaren minean
2 Galeraren kantuaren minean
Triste daude gure bazterrak, penetan hegoak ebaki gabeko
txoria, tristuraz azal eta mami hainbat izaki, gertaera, toki…
beren mugaz haratago kantu bilakatuz hegan hedatu zituena
egun jada izarren hauts inertea bilaka-
tzeko bidean delako. Eta haiekin batera
gu, familia errotu eta irekiko senide hur-
bil edota sakabanatuak, bihotza bete
urradura mingarriz gelditzen garelarik
egun gris, hotz, triste, hits honetan hain
gauza ederrak sortu eta bizitu dituen bi-
daide, gogaide, bizikide eta adiskide
sentibera zen delako jadanik.
Eta orain dagokiguna galeraren minare-
kin kantuan segitzea da. Hitzak baino
haratagoko lurraldean sortu eta ondu
kantua, bizipozez eta bizi minez, maita-
sunez eta amorruz, beldurrez eta antsiaz,
sorkuntzaz, ametsez eta oroitzapenez…
eta hitzez adierazi ezin daitezkeen ha-
meka egitatez mamituriko lurraldean
sortu eta onduriko galeraren minaren
kantua.
Eta hor, utzitako uzta oparo eta joriaz
kantatzen hasi bainoago orain, begieta-
rat malkoa agertzen den bezala, bihotz zolan zimiko minga-
rria sentitzen den antzera, ausentziak uzten duen bete ezinez-
ko hutsune urratutik sortzen zaidana auhena da, pena, hura
ULERMENA LANTZEN
1 Zeren berri ematen du Jose Angel Irigarayren
testuak?
2 Zer proposatzen du Irigarayk gertakari horrek sortu
dion minaren aringarritzat?
3 Zein da testuaren egileak aurkitu duen
kontsolamendu bakarra?
4 Zein litzateke artikulugilearen iritziz oparirik
preziatuena Laboarentzat?
5 Zein da testuaren egilearen helburua?
❏ Familiari doluminak ematea, bere partez.
❏ Guztiok kantatzera bultzatzea.
❏ Gertakariak sortu dion mina adieraztea.
10
Ulermena lantzen
1 Zeren berri ematen du Jose Angel Irigarayren
testuak?
Mikel Laboa kantariaren heriotzaren berri ematen
du.
2 Zer proposatzen du Irigaraik gertakari horrek
sortu dion minaren aringarritzat?
Kantuan segitzea proposatzen du.
3 Zein da testuaren egileak aurkitu duen kontso-
lamendu bakarra?
Mikel Laboaren musikak denok haurride egiten
gaituela.
4 Zein litzateke artikulugilearen iritziz oparirik
preziatuena Laboarentzat?
Laboak eginikoa behar eta merezi bezala entzu-
ten eta aditzen ikastea.
5 Zein da testuaren egilearen helburua?
✔ Gertakariak sortu dion mina adieraztea.
6 Zer dela eta erabiltzen ditu egileak errenkada
luzeak testuan zehar?
✔ Laboaren handitasuna nabarmendu nahi due-
lako.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0004-0028.indd 7
bizirik ez dagoelako, hura ez delako gehiago gai maite zituen
bazterrak sentitzeko, usaintzeko, ikusteko, ez delako bizitzan
gehiago, zen delako jadanik. Norberaren mailatik haratago,
beraz, haren ausentziarekiko herri mai-
lako dolumina, umezurztasuna, beste
hainbatengan haien oihartzuna.
Kantua eginagatik, hala ere, ez da aise
hutsunea berdintzea, funtsean ezin da.
Kontsolamendu bakarra da haren zirra-
ra bereziz beteriko ahots gardenak, ha-
ren eguzki printzez bezainbat lanbroz
eta misterioz amultsuki bilduriko kan-
tuak, belaunaldiz belaunaldi eta tokiz
toki, iduri lukeen baino haurrideago
egiten gaituela sentitzea. Kontsolamen-
du eta arnasa. Gure aroan hainbat lu-
rralde eta arlo «oin puntetan» baina de-
liberamenduz zeharkatu dituenaren
heredentzia daitekeen oparoena izan
baitaiteke, behar eta merezi bezala en-
tzuten eta aditzen ikasten badugu. Lau-
dorio eta goraipamenak baino haratago,
hori dateke, hain segur, Mikel Laboa
zenarentzat oparirik preziatuena; gure-
tzat bidaide eta gogaide egokienak gale-
raren patupeko txangoan. Hori eta haren bizipozaren zentzu
sakona.
Jose Angel Irigaray, Berria egunkaria (2008ko abendua)
6 Zer dela eta erabiltzen ditu egileak errenkada luzeak
testuan zehar?
❏ Laboaren izaera deskribatzea zaila delako.
❏ Laboaren handitasuna nabarmendu nahi duelako.
❏ Laboaren izaeraz asko dakielako.
7 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez
15 hitz).
t Egin testuaren laburpena
(8 lerro).
t Azaldu izenburuaren
eta artikuluaren arteko
harremana (gehienez 4 lerro).
Baikor 2
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz eta azpiko hitzen 5 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
sinonimoak aurkituko dituzu. parentesi artean emandako forma erabiliz.
1. zabaldu 4. eratu 7. erraz t Kantaria izarren hauts inertea bilakatzeko bidean da.
2. bizigabe 5. ugari 8. maitekiro (-t(z)ekotan)
3. ekintza 6. hondo 9. ulertu t Hitzez adierazi ezin daitezkeen hameka egitatez
mamituriko lurraldean sortu den kantua. (-t(z)erik)
2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten perpausek. t Kantatzen hasi bainoago orain pena sortzen zait. (baino)
t Ez da aise Laboaren hutsunea berdintzea. t Bihotz zolan zimiko mingarria sentitzen den antzera,
HIZKUNTZA
❏ Ez da erraza Laboak utzitako hutsunea betetzea. pena sortzen zait. (moduan)
❏ Ez da erraza Laboak utzitako hutsunea ahaztea. t Kantua eginagatik, ez da aise hutsunea berdintzea.
(-da ere)
t Bankuarekiko zorrak berdindu nahi nituzke lehenbailehen.
t Hori dateke Mikel Laboarentzat oparirik preziatuena.
❏ Nik bankuek beste zor eduki nahi nituzke.
(izango)
❏ Bankuarekin dauzkadan zorrak kitatu nahi
nituzke. 6 LEXIKOA. Jaso testutik -(k)ide atzizkiaz sortutako hitzak
t Ondo berdindu genuen gosea afari hartan. eta osatu perpausak horietako batzuk erabiliz.
❏ Bapo afaldu genuen eta ase ginen. a. Txinara joatekotan, bila hasi beharko dut
❏ Afari hartan gose ginenok berdina afaldu genuen. lehenbailehen.
b. Alokairua ordaindu ahal izateko topatu
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
beharko dut nahitaez.
dauden gaizki idatzita eta zuzendu.
c. Gabonetan, guztiok batu ohi gara
a. abeslari, idazle, artezale, aitsindari. mahaiaren inguruan.
b. kontzertu, grabazio, ikuskisun, hitzaldi.
d. Kontu horretan ez nauzu izango, nik
c. atz, hats, hits, hotz. bestela pentsatzen baitut.
d. adierazi, abestu, oroitu, helerazi.
e. kamuts, hurratu, zakar, mehe.
4 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu perpausak.
a. Atzoko kontzertuan aurkeztu zidazun mutila oso
jatorra da.
b. Laboa eta Lete elkar aritu ziren Ez dok amairu taldean.
c. Joneri izugarri gustatzen zaizkio Laboaren kantak
abestea.
d. Lagun batzuk kantaldi bat egingo dute Laboaren omenez.
e. Etxean beti egoten ginen Benito Lertxundiren kantak
entzunez eta abestuz.
Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
«Gure aroan hainbat lurralde eta arlo «oin puntetan» baina ARTEAREN BEHARRAZ
deliberamenduz zeharkatu dituenaren heredentzia dai- t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
tekeen oparoena izan baitaiteke, behar eta merezi bezala
– Zer da, zure ustez, artea?
entzuten eta aditzen ikasten badugu».
– Zertarako balio digu arteak?
t Adierazi zeure hitzekin zer esan nahi duen egileak
– Zure jarrera artearekiko.
esaldi horrekin.
Baikor 2 11
(10.-11. or.)
7 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Mikel Laboaren heriotzak sortutako samina eta,
samin horretatik, haren lana gogoratzeko as-
moa.
• Egin testuaren laburpena.
Hasteko, Jose Angel Irigaray artikulugileak La-
boaren heriotzaren berri ematen digu eta kan-
tatzea proposatzen du aringarri gisa. Onartzen
du zaila izango dela kantariak utzitako hutsu-
nea betetzea, baina berak egindakoak izango
ditugu gure artean eta horiek ulertu eta aintzat
hartzea da Laboari egin dakiokeen omenaldirik
onena. Testu osoan zehar, samurtasunez, kan-
tari handiaren galerak sorturiko sentimenduez
ari zaigu.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
7
21/7/09 18:04:21
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen b. Laboa eta Lete elkarrekin aritu ziren Ez dok
sinonimoak aurkituko dituzu. amairu taldean.
c. Joneri izugarri gustatzen zaio Laboaren kantak
1. zabaldu: hedatu
abestea.
2. bizigabe: inerte
d. Lagun batzuek kantaldi bat egingo dute
3. ekintza: egitate
Laboaren omenez.
4. eratu: mamitu
e. Etxean beti egoten ginen Benito Lertxundiren
5. ugari: jori kantak entzuten eta abesten.
6. hondo: zola
7. erraz: aise 5 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,

8. maitekiro: amultsuki parentesi artean emandako forma erabiliz.

9. ulertu: aditu • Kantaria izarren hauts inertea bilakatzekotan da.
• Hitzez ez dago adierazterik hameka egitatez
2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten perpausek. mamituriko lurraldean sortu den kantua da.
• Ez da aise Laboaren hutsunea berdintzea. • Kantatzen hasi baino lehenago orain pena
✔ Ez da erraza Laboak utzitako hutsunea sortzen zait.
betetzea. • Bihotz zolan zimiko mingarria sentitzen den
moduan, pena sortzen zait.
• Bankuarekiko zorrak berdindu nahiko nituzke
lehenbailehen. • Kantua eginda ere, ez da aise hutsunea
berdintzea.
✔ Bankuarekin dauzkadan zorrak kitatu nahiko
nituzke. • Hori izango da Mikel Laboarentzat oparirik
preziatuena.
• Ondo berdindu genuen gosea afari hartan.
✔ Bapo afaldu genuen eta asetu ginen. 6 LEXIKOA. Jaso testutik -(k)ide atzizkiaz sortutako
hitzak eta osatu perpausak horietako batzuk
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz erabiliz.
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu.
a. Txinara joatekotan, bidaide bila hasi beharko
a. aitsindari: aitzindari. dut lehenbailehen
b. ikuskisun: ikuskizun. b. Alokairua ordaindu ahal izateko bizikidea
c. atz: hatz. topatu beharko dut nahitaez.
d. orhoitu: oroitu. c. Gabonetan, senide guztiok batu ohi gara
e. hurratu: urratu. mahaiaren inguruan.
d. Kontu horretan ez nauzu gogaide izango, neuk
4 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu bestela pentsatzen baitut.
perpausak.
a. Atzoko kontzertuan aurkeztu zenidan mutila
oso jatorra da.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun. 2 Erantzun askea.
• Adierazi zeure hitzekin zer esan nahi duen
egileak esaldi horrekin?
Laboa bezalako aitzindari xume bati egin ahal
diogun omenaldirik onena bere musikaren zen-
tzua ulertzea da.

8 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 8 21/7/09 18:04:22

 3 Haizearen altzairuzko orrazia

3 Haizearen altzairuzko orrazia

Iaz 30 urte, Eduardo Txillidak izena eman zion Donostiako Diagnosiaren premia «Haizearen orraziaren kasuan,
H I Z K Uarrisku
N T Z A nagusia inguruneko Bestalde, ez zuten aurkitu ingurune industrialetan ohikoak HIZKUNTZA
badiaren mendebaldeko ertzari, bere artelan begikoena han baldintzek eragindako korrosio-erasoak dira, eta, eraso ho- izaten diren orban belzkararik, ez eta sufrearen oxidoek
Eskulturaren kokalekua ederra dela inor gutxik ukatuko
jarri zuenean. Egun, Haizearen orrazia Donostiako gunerik riek, gero barrura sar badaitezke ere, kanpoan hasten dira» eragindako kolore horixkarik ere. Hala, eskulturaren ko-
du, baina hango kondizioak material asko kikiltzeko mo-
bisitatuenetako bat da, hiriaren ikono bat…
dukoak dira: haizea, euria, baina, batez ere, itsasoaren era-
dio Irisarrik. Ariketak kalekuko kondizioak, alde batetik, gogorrak badira ere, po- TESTUA ANTOLATZEN
Ez, hau ez da arteari buruzko aldizkari bat; baina, Haizearen luzioaren aldetik begiratuta leku egokia dela esan daiteke;
gina; fisikoa eta kimikoa. Denboraleetan gogor jotzen du
orraziak, artetik ez ezik, asko du teknologiatik ere. Hamaika
itsasoak, eta gainerakoan ere zipriztinez eta kresalez ingu-
Mikroegitura bistara izan ere,
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz eta azpiko «okerragoa litzateke
hitzen
poluitutako ingurune
5 BERRIDAZKETA. batean
Moldatu testuko esaldi hauek,
tona altzairu. Horixe da, funtsean, eskultura famatua osa- Haizearen orrazian erreplikasinonimoak
metalografikoen teknika apli- egotea, tximinietatik ateratzen diren sufrearen oxidoetatik BERE BURUA GARBITZEN DUEN ZEMENTUA
raturik dago beti. Eta, hezetasuna material askoren etsaia aurkituko dituzu. parentesi artean emandako forma erabiliz.
tzen duten hiru piezetako bakoitza. Baina ez da edozein al- katzeko lehenengo pausoa izan zen azalera txiki batean abiatuta azido sulfurikoa sortzen baita, eta horrek bai, ho-
bada, hezetasun gazia zer esanik ez. «Altzairu arrunt bati 1. agerkari 4. baldintza t Irisarrik. Eraikinek, egin berritan, itxura ederra izaten dute, , urte gutxiren buruan, gehienek hasierako disti-
tzairu ere: Patrizio Etxeberria industria-gizon legazpiarrak kanpoko oxido-geruza kentzea, altzairua bistan uzteko. rrek7.altzairua
tresneria jango luke» dio Kokalekua ederra dela inor gutxik ukatuko du.
gatzak eraso gogorra egingo lioke» dio Irisarrik. Horrega- (Ez dago…) ra hori galdua dute, zikindu egiten dira, ibilgailuek, industriak eta abarrek botatzen dituzten konposatu ku-
kasu horretarako bereziki pentsatu eta egin zuen altzairua
tik, kondizio horiek eta zenbat denbora pasatu den kontuan Lan hori kontu handiz egin2. zuten,
irmo eskulturan 5.ahalik aintzateta
hartu Baina8. atzeman
ez dago halako arazorik, eta ingurune horretako
tsagarrien ondorioz. , bere burua garbitzeko gai den zementu bat asmatu du Italcementi izeneko
da, Reco (Resistencia-corrosión) izenarekin patentatu zuena. 3. zehaztasun
kalterik txikiena eragiteko. Eta prozesu horretan6.kenduta-
hondatu t Arriskurik
9. urratshandienari dagokionez,
mehatxu balego, erremedio
korrosioari hain zuzen, egokiren bat aplikatu ahal
hartuta, materiala zein egoeratan zegoen jakitea komeni zementugile-taldeak. Argi ultramoreak berez egiten duen garbiketa-prozesu bat azkartzea izan da horren se-
Eta altzairu horren konposaketak berebiziko garrantzia ko oxidoa ere gorde egin zuten, gero hura ere laborategian badirudi Txillidaren eskulturak izateko.
ongi(egon)
eusten diola. Erre-
zen, eskulturarentzat arriskurik balego erremedio egokiren kretua.
izan zuen; batetik, Txillidak pentsatutako formak eman 2 LEXIKOA. Ordezkatu jarri aditza beste batez, t Materiala aztertzeari ekin zioten joan den urtarrilean.

HIZKUNTZA
bat garaiz aplikatu ahal izateko. aztertzeko. plika metalografikoetan ikusi dute mikroegiturak ez duela
ahal izateko, eta, bestetik, berriki jakin dugunez, eskultura- perpausaren zentzuari eutsiz. aldaketarik izan. Horretarako,(hasi)
ezinbestekoa izan da Lenbur Eguzki-argiak eta argi ultramoreak, , konposatu horiek guztiak de-
Hala, Inasmet-Tecnaliako ikertzaileek eskulturaren mate- Behin altzairua bistan utzi ondoren, ongi leuntzea izan zen sagerrarazten dituzte hainbat oxidazio-erredukzio erreakzio eraginda. Proze-
ri bizi luzea ziurtatzeko. t Txillidak Donostiako badian Fundazioak
jarri zuen artelan gordeta zuen jatorrizko
t Jakina, materialaren zati bate-hondatu. (ez)
ezin genuen eskultura
rialaren egoera aztertzeari ekin zioten joan den urtarrilean. hurrengo pausoa, hainbat lixa eta diamante hautsa erabi-
Hogeita hamahiru tona horiek bere tokian jartzea ere ez kin konparatzea. Konparaketa horri esker erabiltzeko
ikusi dute moduan
ma- su hori, , oso mantso gertatzen da, eta, gehienetan, kutsatzaileak
Kontuan hartu beharreko lehenengo gauza zen eskultura- liz. Aztertutako azalera 50x30begikoena.
mm-koa da, eta astebeteren t Ekipamendua dagoen
zen erronka makala izan. Jose Maria Elosegi ingeniariak teriala sortuegin
zen egunean bezalaxe dagoela; mikroegitura azkarrago metatzen dira desagertu baino.
ren diagnosia egiteko zein teknika erabil zitekeen. Izan ere, buruan berriz ere oxidoz estalirik
t Bide zegoela ikusi zuten,
batez, Txillidak gai-zion hain
izena jarri ezagun ala ez balioesteko erabiltzen den teknika da.
hartu zuen horren ardura. Txillidak helikoptero bat eskatu nerako eskulturaren gisa berean. den«Nonlekuari.egin genuen ez ba- osasuntsua duela. (-(e)netz) Erreakzio horiek azkartzeko bide bat aurkitu du Italcementik. , argi
«metalekin egiten diren azterketetan, ohikoena lagin bat
zuen AEBko enbaxadan, piezak garraiatzeko; baina ezez- dakizu, ez duzu ikusiko» dio «Nahiko ziur geunden ez zela arazorik egongo, baina, iza- ultramorearekin kontaktuan dagoenean aipatutako erreakzioak azkartzeko
hartu eta hura aztertzea izaten da. Baina, kasu horretan, t Irisarrik.
Artelanaren Beraz, esan daiteke
inaugurazioa Txillidaren familiak eta udalak t Ekipamendua ezin da kaltetu, gero ezingo bailitzateke
koa eman zioten. Orduan, Elosegik harkaitzen gainetik eskulturari eragindako kaltea hutsaren tekotan, tentsiopeko korrosioa deritzanak kezkatzen gin- gai den konposatu bat (foto-katalizatzaile deritze horrelako konposatuei)
lagin hori suntsitu egiten da. Haizearen orraziaren kasuan, jarri zuten.hurrengoa dela. gehiago erabili. (-(e)lako)
zihoan trenbide moduko 80 metroko zubi bat eraiki zuen. tuen» azaltzen du Irisarrik. Materialean barrura sartzen den gehitu diote zementu mota bati. , lortu dute zementu horrekin
jakina, ezin genuen eskultura hondatu, eta, horretarako, t Korrosio-erasoak
Zubi haren bidez, pieza bakoitza bere lekura eraman eta Lehen begiratuan
t Inaugurazio ekitaldian lurrean jarri zen bertaratutako
korrosioa da; «oso arriskutsua da, kanpotik ezbarrura sar badaitezke ere, kanpoan
da ikusten, egindako hormigoiak oso denbora luzean irautea garbi, metatu ahala zikin-
derrigorrezkoa zen teknika ez-suntsitzaile bat erabiltzea» jendetza. hastenerreplikaren
dira. (nahiz eta; ohi)ikusi
harkaitzean ongi finkatu zituen Elosegik. Geroztik han eta materiala apur dezake». Baina bidez keria garbitzen duelako.
azaltzen du Irisarri jaunak. Erreplika metalografikoa egiteaz gain, begiz ere ongi aztertu t Lehen pausoa kanpoko
dago Haizearen orrazia, itsasoaren astinduei eta haserre- t Egunkariek inaugurazioaren albisteadute
jarri ez
zuten lehenhalako arazorik,
dagoela eta materiala egoera oxido-geruza
onean kentzea izan zen,
zuten eskultura. Eskultura osoaorrialdean.
oxido-geruza gorrixka batez altzairua bistan geratzeko. (gera) OIHANE LAKAR, Elhuyar Zientzia eta Teknika aldizkaria
aldiei tinko eutsiz. Ez zuten, itxuraz, itsasoak eramango dagoela.
zuen beldurrik. Izan ere, denborak artelanei ematen dien
Erreplika metalografikoak estalirik dago. Geruza jarraitua da, eta ez du hutsune edo
t Haizearen orraziaren irudia udalak hiriaren armarrian t Esan daiteke eskulturari eragindako kaltea hutsaren
Inasmet-Tecnaliako adituek erreplika metalografikoen tek- putzu garrantzitsurik. Hori oso garrantzitsua da eskulturaren Egoitz Etxebeste,
balioaren zain egon izan balira bezala edo, iaz inaugura- jartzea nahi dute donostiar batzuek. hurrengoa dela. (eragin) Testu-antolatzaileak
nika aplikatu dute Haizearen orraziaren azterketa egiteko. kontserbaziorako; izan ere, putzutxoak izango balitu, haietan Elhuyar Zientzia eta Teknika aldizkaria (zatia)
tu zuten, ofizialki, Haizearen orrazia. Bere garaian inolako t Eskulturan ez zuten orban belzkararik aurkitu, ez eta 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Taldekatu jarraian dituzun testu-antolatzaileak
Teknika hori petrolio-findegietan eta zentral elektrikoetan harrapatutako urak korrosioa azkartuko luke.
ekitaldi ofizialik egin ez, eta 30. urteurrenaren ospakizunen 3 ESAPIDEAK. Aukeratu jarraipen egokia. sufrearen oxidoek eragindako kolore horixkarik ere. testuan duten funtzioaren arabera.
baitan, Chillida-Leku museoaren ekimenez, egin zuten aplikatzen da normalean, ekipamendua erabiltzen jarrai- t berez t bada t hala
Txillidaren eskulturak ongi eusten dio korrosioari, … (ere ez)
inaugurazioa. tzeko moduan dagoen ala ez balioesteko. Jakina, kasu ho- t baina t ordea t labur esanda Esandakoa azaldu / Ondorioa adierazi /
ULERMENA LANTZEN t Tentsiopeko korrosioa deritzanak kezkatu gintuen.
rretan ere, ezin da ekipamendua hondatu, gero ezin izango ❏ itxura duenez. Adibideak eman
Eta urteurren horretako ekintzen artean, teknologia, be- (sorrarazi)
bailitzateke gehiago erabili. ❏ antza. 2 Esan zerrenda bakoitzean zein testu-antolatzaile
rriz ere, eskulturaren zerbitzura jarri da. Hogeita hamar urte 1 Zergatik zeukan berebiziko garrantzia altzairuaren 6 Zein da erreplika metalografikoaren azken pausoa?
Erreplika metalografikoen bidez gainazaleko heterogeneo- ❏ norbait. dagoen lekuz kanpo eta arrazoitu. t beraz t kasu t bada
hauetan eskulturaren altzairuzko piezek nola iraun duten, eta konposaketak? Zer izan zen ezinbestekoa 6 ZUZENTASUN
horretarako? GRAMATIKALA. Aukeratu egokia.
zein egoeratan dauden jakiteko azterketa bat egin du Inasmet- tasunak eta akatsak detektatu daitezke, baita materialaren ❏ badirudi. a. berriz, hala, ostera, dena den. t alegia t orduan t esaterako
Tecnaliak. Zentro teknologiko horretako Angel Maria Irisarri mikroegituran gertatu diren aldaketak ere. Izan ere, gai- 2 Nola garraiatu zituzten piezak bere kokalekuraino? 7 Zer dio Irisarri ikertzaileak tartelanaren
Patrizio Etxeberriak lan handia egin zuen altzairu egokia
kokalekuari t adibidez t hau da t hots
b. gainera, ere, izan ere, halaber.
nazal baten topografia aztertzen du teknika horrek. Ho- Zein izan zen hasierako asmoa? buruz? lortuarren/ lortzearren.
ikertzaileak kontatu dizkigu azterketa horren xehetasunak, ar- 4 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
gitaratu berri duen Estado Actual de Conservación del Peine del rretarako, substantzia egoki bat jarri behar da aztertu nahi dagoen gaizki idatzita eta zuzendu. ❏ Poluzioaren aldetik lekutegokia
Orraziaren
dela.irudia hiriaren armarrian txertatuko delaren/
3 Nolako eragina du itsasoak artelanean?
Viento liburuan ere bildu dituenak. den gainazalaren gainean, ongi zanpatuz; eta gain-azalaren delako zurrumurrua zabaldu da.
a. olatu, kresal, harroka, enbata. ❏ Gatza dela eta, artelana arriskuan dagoela.
erliebe negatiboa lortzen da horrela. Erliebe hori mikros- 4 Zergatik ezin izan dute metalei egin ohi zaien t Gainazalean putzutxoak izanez gero/izatekotan, bertako
kopioz aztertu ondoren, hainbat informazio lor daiteke; b. burdina, haltzairu, txatar, aluminio. ❏ Itsasoaren eragin fisikoa ez dela
besteak beste, nekeagatiko hausturak eta korrosioak era-
azterketa-teknika erabili? hainbesterainokoa.
urak korrosioa azkartuko luke. Idazlana
c. substantzia, sufre, oxido, erdoil. t Kokalekuko kondizioak gogorrak izanagatik/izateagatik,
gindako kalteak detekta daitezke. 5 Zer datu jakingarri lortzen da erreplika 8 Pausoz pauso…
d. eskultore, injeniari, artisau, behargin. artelana onik dago. 1 Irakurri Egoitz Etxebesteren testuko pasartea eta 2 Sar zaitez www.elhuyar.es web gunean eta erantzun
Teknika horren mugarik garrantzitsuena da gainazala ba- metalografikoaren teknikari esker?
t Atera testuaren gaia t Udalak ukatu egin du orraziaren irudia erabiliko duenik/ erantzun galderei. galderei.
karrik aztertzen duela, eta, beraz, ez duela materialaren ❏ Gainazalean akatsik dagoen ala ez. (gehienez 15 hitz). duela. «Eta urteurren horretako ekintzen artean, teknolo- – Zer da Elhuyar Fundazioa eta zein helburu ditu?
barruko mikroegituraren berri ematen. Hala ere, korro- ❏ Mikroegituran aldaketarik dagoen ala ez. t Egin testuaren laburpenat Artelana inauguratu gabe egonez gero/zegoenez gero, gia, berriz ere, eskulturaren zerbitzura jarri da. Ho-
sio-erasoak eta nekeagatiko zartadura gehienak piezaren – Zure ustez, beharrezkoa al da Elhuyarren lana?
❏ Aurreko biak. (10 lerro). 30. urteurrenean ekitaldi bat egin zuten. geita hamar urte hauetan eskulturaren altzairuzko Zergatik?
periferian gertatu ohi dira; eta, beraz, fenomeno horiek
piezek nola iraun duten, eta zein egoeratan dauden
eragindako kalteak detektatzeko baliagarria da teknika. 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein bikote da zuzena? jakiteko azterketa bat egin du Inasmet-Tecnaliak».
Diagnosia egin… zein teknika erabil… pentsatu behar ELIKAGAI TRANSGENIKOAK
t Zein beste kasutan jartzen da teknologia artearen
zen. zerbitzura? Adibideak eman. t Idazlana egiteko, bilatu informazioa Elhuyar
12 Baikor 2 Baikor 2
❏ dezaten liteke 13 Fundazioaren www.zientzia.net web gunean
t Teknologia beti izaten al da mesedegarri
eta azaldu:
❏ zedin zitekeen gizakiarentzat?
❏ zitzaten zitzaketen – Zer diren elikagai transgenikoak.
t Zure ustez, ondo zaintzen al ditugu gure herri
– Aldeko eta aurkako iritziak.
❏ genezan zitezketen eta hirietako ondasunak?
– Zure iritzia.
❏ dedin daitekeen

14 Baikor 2 Baikor 2 15
(12.-15. or.)

Ulermena lantzen
1 Zergatik zeukan berebiziko garrantzia altzairua- 6 Zein da erreplika metalografikoaren azken pau-
ren konposaketak? sua? Zer izan zen ezinbestekoa horretarako?
Txillidak artelanari eman nahi zion forma eman Artelanaren jatorrizko materiala hartutako lagina-
ahal izateko eta, bestetik, eskulturari bizi luzea rekin konparatzea. Horretarako, ezinbestekoa izan
ziurtatzeko konposaketa berezia behar zelako. zen Lenbur fundazioak gordetako material zatia.
2 Nola garraiatu zituzten piezak bere kokaleku- 7 Zer esaten du Irisarri ikertzaileak artelanaren
raino? Zein izan zen hasierako asmoa? kokalekuari buruz?
Elosegi ingeniariak harkaitzen gainetik zihoan ✔ Poluzioaren aldetik leku egokia da.
trenbide moduko 80 metroko zubi bat eraiki
8 Pausoz pauso…
zuen, haren bidez, pieza bakoitza bere lekura era-
man eta harkaitzean ongi finkatu ahal izateko. • Atera testuaren gaia.
30 urteren ondoren, Haizearen orrazia eskultu-
3 Nolako eragina du itsasoak artelanean?
raren materiala zein egoeratan dagoen azter-
Eragin fisikoa eta kimikoa. Denboraleetan, gogor tzen duen azterketa teknikoaren azalpena.
jotzen du itsasoak, eta, gainerakoan ere, ziprizti-
• Egin testuaren laburpena.
nez eta kresalez inguraturik dago beti.
Egoitz Etxebeste testugileak Haizearen orra-
4 Zergatik ezin izan dute metalei egin ohi zaien ziaren berezitasunak (kokalekua, materiala…)
azterketa teknika erabili? aipatu ondoren, artelanaren egoera aztertzeko
Ohikoena metalekin egiten diren azterketetan, la- erabilitako tekniken nondik norakoak azaltzen
gin bat hartu eta hura aztertzea izaten da. Baina, dizkigu. Izan ere, teknika berezia erabili behar
kasu horretan, lagin hori suntsitu egiten da. Hai- izan dute, itsasoak 30 urteotan kalterik sortu
zearen orraziaren kasuan, jakina, ezin zen eskultu- ote dion jakiteko. Erreplika metalografikoaren
ra hondatu. teknikaren bidez hartutako laginak aztertuta-
koan, artelana egoera onean dagoela adierazi
5 Zer datu jakingarri lortzen da erreplika metalo- du Irisarri ikertzaileak.
grafikoaren teknikari esker?
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
✔ Aurreko guztia. harremana.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 9

833475 _ 0004-0028.indd 9 21/7/09 18:04:22

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Jakina, ez genuen eskultura hondatzerik.
sinonimoak aurkituko dituzu. • Ekipamendua erabiltzeko moduan dagoenetz
balioesteko erabiltzen den teknika da.
1. agerkari: aldizkari
• Ekipamendua ezin da kaltetu, gero ezingo
2. irmo: tinko
litzatekeelako gehiago erabili.
3. zehaztasun: xehetasun
• Nahiz eta korrosio-erasoak barrura sar daitezkeen,
4. kondizio: baldintza
kanpoan hasi ohi dira.
5. aintzat hartu: kontuan hartu
• Lehen pausoa kanpoko oxido-geruza kentzea izan
6. hondatu: suntsitu zen, altzairua bistan gera zedin.
7. tresneria: ekipamendua • Esan daiteke eskulturari eragin zaion kaltea
8. atzeman: detektatu hutsaren hurrengoa dela.
9. urrats: pauso • Eskulturan ez zuten orban belzkararik aurkitu, eta
sufrearen oxidoek eragindako kolore horixkarik ere
2 LEXIKOA. Ordezkatu jarri aditza beste batez, ez.
perpausaren zentzuari eutsiz. • Tentsiopeko korrosioa deritzanak kezka sorrarazi
• Txillidak Donostiako badian kokatu zuen artelan zigun.
begikoena.
• Bide batez, Txillidak izendatu zuen hain ezagun 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu egokia.
egin den lekua. • Patrizio Etxeberriak lan handia egin zuen altzairu
• Artelanaren inaugurazioa Txillidaren familiak eta egokia lortzearren.
udalak adostu zuten. • Orraziaren irudia hiriaren armarrian txertatuko
• Inaugurazioko ekitaldian lurrean eseri ginen delako zurrumurrua zabaldu da.
bertaratutako jendetza. • Gainazalean putzutxoak izanez gero, bertako urak
• Egunkariek inaugurazioaren albistea ekarri zuten korrosioa azkartuko luke.
lehen orrialdean. • Kokalekuko kondizioak gogorrak izanagatik,
• Donostiar batzuek udalak Haizearen orraziaren artelana onik dago.
irudia hiriaren armarrian txertatzea nahi dute. • Udalak orraziaren irudia erabiliko duela ukatu du.
• Artelana inauguratu gabe zegoenez gero, 30.
3 ESAPIDEAK. Aukeratu jarraipen egokia. urteurrenean ekitaldi bat egin zuten.
Txillidaren eskulturak ongi eusten dio korrosioari, …
✔ antza. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein bikote da
zuzena? Diagnosia egin… zein teknika erabil…
4 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz pentsatzea zen.
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu. ✔ zedin zitekeen
a. harroka: arroka.
b. haltzairu: altzairu.
c. erdoil: herdoil.
d. injeniari: ingeniari.

5 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,

parentesi artean emandako forma erabiliz.
• Ez dago inor kokalekua ederra dela ukatuko
duenik.
• Arriskurik egongo balitz, erremedio egokiren bat
aplikatu ahal izateko.
• Materiala aztertzen hasi ziren joan den urtarrilean.

10 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 10 21/7/09 18:04:22

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

BERE BURUA GARBITZEN DUEN ZEMENTUA

Eraikinek, egin berritan, itxura ederra izaten dute, baina, urte gutxiren buruan, gehienek hasierako
distira hori galdua dute, zikindu egiten dira, ibilgailuek, industriak eta abarrek botatzen dituzten
konposatu kutsagarrien bidez. Bada, bere burua garbitzeko gai den zementu bat asmatu du Italce-

HIZKUNTZA
menti izeneko zementugile-taldeak. Argi ultramoreak berez egiten duen garbiketa-prozesu bat az-
kartzea izan da horren sekretua.
Eguzki-argiak eta argi ultramoreak, berez, konposatu horiek guztiak desagerrarazten dituzte hain-
bat oxidazio-erredukzio erreakzio eraginda. Prozesu hori, ordea, oso mantso gertatzen da, eta,
gehienetan, kutsatzaileak azkarrago metatzen dira desagertu baino.
Erreakzio horiek azkartzeko bide bat aurkitu du Italcementik. Labur esanda, argi ultramorearekin
kontaktuan dagoenean aipatutako erreakzioak azkartzeko gai den konposatu bat (fotokatalizatzaile
deritze horrelako konposatuei) gehitu diote zementu mota bati. Hala, lortu dute zementu horrekin
egindako hormigoiak oso denbora luzean irautea garbi, metatu ahala zikinkeria garbitzen duelako.
Oihane Lakar, Elhuyar Zientzia eta Teknika aldizkaria.

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Taldekatu jarraian dituzun testu-antolatzaileak
testuan duten funtzioaren arabera.
• berez • bada • hala
• baina • ordea • labur esanda Ondorioa adierazi: beraz, bada, orduan.
Esandakoa azaldu: hau da, hots, alegia.
2 Esan zerrenda bakoitzean zein testu
Adibideak eman: kasu, adibidez, esaterako.
antolatzaile dagoen lekuz kanpo eta arrazoitu.
a. hala. Ondorioa adierazi.
b. izan ere. Kausa adierazi.

Idazlana
1 Irakurri Egoitz Etxebesteren testuko pasartea eta • Zure ustez, ondo zaintzen al ditugu gure herri
erantzun galderei. eta hirietako ondasunak?
• Zein beste kasutan jartzen da teknologia ar- Erantzun askea.
tearen zerbitzura? Adibideak eman. 2 Erantzun askea.
Musikan, bideo-ekoizpenean…
3 Erantzun askea.
• Teknologia beti izaten al da mesedegarri gi-
zakiarentzat?
Ez beti. Hainbat asmakizunek kaltea ere eka-
rri diote gizakiari; atomoaren fusioa, kasurako.
Energia-iturri bezala erabiltzen da, baita bonba
atomikoak sortzeko ere.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 11

833475 _ 0004-0028.indd 11 21/7/09 18:04:22

 4 Landarearena
4 Landarearena
Etxe berrira aldatu nintzenean amak opari bat egin zidan:
landare bat. Oso landare indartsu eta erresistentea zela argitu
zidan. Zaintzen erraza. Argi natural apu-
rra eta astean behin ureztatzearekin nahi-
koa omen zuen bizitza honetan aurrera
egiteko. Seguru naiz zuk ere egin dezake-
zula, esan zidan, maltzurki.
Eta zin dagizuet nik ere gai ikusten nuela
neure burua. Landare horrek, gurean, bi-
zitza oparo eta zoriontsua izango zuela
sentitzen nuela.
Orain dela aste batzuk, ordea, landare
behinola berdea, horitzen hasi zen. Den-
boraldi aldaketa zetorrela eta kolore be-
rriak probatzea ez zegoela gaizki esan
nion neure buruari. Handik gutxira bere
hostoek, sabaira begiratu beharrean, ani-
moa galdu eta parketari begiratzea eraba-
ki zuten, goibel. Tira, etxeko bazter be-
rriak ezagutu nahiko ditu ba! Hostoak
galtzea izan zen hurrengoa, eta orduan
hasi nintzen larritzen: udaberrian hostoak
galtzea baino gauza tristeagorik!
Ez dut agonia osoaren kronika egingo. Bukaera errebelatuko
dizuet: azkenean, hil egin da landarea. Ziplo eta betiko. Ka-
put.
Hileta duin bat egin genion: zabor organikoaren ontzira bota
genuen, bizitzaren zikloa bete zedin-edo.
ULERMENA LANTZEN
1 Zer dela eta oparitu zion amak Katixari landare bat?
2 Zer pentsatu zuen Katixak landarea hartzean?
3 Zer jarri zuen Katixa Agirrek landarea zegoen tokian?
❏ Armairu bat.
❏ Sofa bat.
❏ Beste landare bat.
4 Zer dela eta hil zitzaion landarea Katixari?
5 Zer esan nahi du Katixak landarea zabor organikoaren
ontzira botata bizitzaren zikloa bete zuela esaten
duenean?
16
Ulermena lantzen
1 Zer dela eta oparitu zion amak Katixari landare
bat?
Katixa etxe berrira aldatu zela-eta oparitu zion.
2 Zer pentsatu zuen Katixak landarea hartzean?
Gai ikusten zuela bere burua landarea zaintzeko
eta landare horrek etxe berrian bizitza oparo eta
zoriontsua izango zuela sentitu zuen.
3 Zer jarri zuen Katixa Agirrek landarea zegoen
tokian?
✔ Sofa bat.
4 Zer dela eta hil zitzaion landarea Katixari?
Lehenengo astean ondo zaindu bazuen ere, gero
oso noizean behiz ureztatzen zuen eta leiho on-
dotik kendu zuen.
5 Zer esan nahi du Katixak landarea zabor orga-
nikoaren ontzira botata bizitzaren zikloa bete
zuela esaten duenean?
Zabor organikoarekin ongarria egin ohi denez,
hildako landareak beste landare bati bizitza ema-
teko balioko duela.
12 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0004-0028.indd 12
Pitokeriak. Landarea hilda dago eta ni naiz erruduna. Ni, ar-
duratsu jokatuko nuela neure buruari agindu niona. Eta egia
da arduratsu jokatu nuela: lehenengo
astean. Gero, ahanzturara kondenatu
nuen landare gaixoa. Ureztatzearena
oso noizean behin egiten nuen.
Leiho ondotik kendu nuen sofa bat
erosi genuenean, eta izkina ilun ba-
tean kokatu, traba egin ez zezan.
Hori bai, landareaz gogoratzen nin-
tzenean, ederki tratatzen nuen. Hitz
egiten nion eta guzti. Zer moduz,
laztana, aspertu egiten zara, egun
osoa loreontzi horretan sartuta? Tira,
kasu handirik ez nion egingo, baina
berarekin nengoenean, kalitatezko
tratua eskaintzen nion.
Badakit zurikeria hutsa dela. Maita-
learekin egon eta gero emaztearen-
gana bonboi-kaxa batekin itzultzen
den senarraren jokamoldea. Lanaga-
tik alabari kasu gehiegi egin ez, eta
gero, umearen gutizia guztiak bete-
tzen dituzten gurasoen estrategia.
Emaitza agerikoa da. Eta tragikoa. Landareekin, pertsonekin
bezala, gakoa ez datzalako kalitatezko momentu esporadikoak
eskaintzean, baizik eta ureztapen eta argiztapen jarraituan.
(Oraindik ez diot amari berri txarra eman).
Katixa Agirre, Gaztezulo aldizkaria
6 Zein da testuaren helburua?
❏ Bere amari landarea hil zaiola esatea.
❏ Animalien babeserako elkarteei bere
jokabidearen berri ematea.
❏ Landarearena aitzakiatzat hartuta, gai sakonagoak
jorratzea.
7 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro).
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana (gehienez 4 lerro).
Baikor 2
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz eta azpiko hitzen 5 ESAPIDEAK. Aukeratu
sinonimoak aurkituko dituzu. norbait hil dela
jakinarazteko oharretan
1. gogor 4. aspaldi 7. tupustean
idatzi ohi dena:
2. ziur 5. kezkatu 8. hitzeman
3. gauza izan 6. ezagutarazi 9. apeta ❏ Goian bego.
❏ Damu dut.
2 LEXIKOA. Lotu ezkerreko hitzak dagozkien ❏ Atsekabean lagun.
antonimoekin. ❏ Arranopola.
indartsu t t zintzoki
6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz egokia
zoriontsu t t alai
perpausa osatzeko.
triste t t eskas
maltzurki t t ahul Katixa Agirreri gertatu zaiona edonori…
duin t t zorigabe ❏ gerta ahal zaie.
❏ gerta diezaioke.
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz ❏ gerta dakioke.
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu. ❏ gertatu ahal zaizkio.
a. sasia, mazusta, asuna, huntza.
7 ESAPIDEAK. Osatu testua ondoko esapideak erabiliz.
b. gasi, gozo, geza, garratz.
c. zorrotz, kamuts, akatz, makatz. ➥ hitza jan ➥ hitza bete
➥ hitzartu ➥ hitzeman
d. hosto, adaxka, surtoin, sustrai.
Pozik hartu nuen amaren oparia eta arduratsu jokatuko
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, nuela nion neure buruari. Horrela, hasteko,
parentesi artean emandako forma erabiliz. bizikideok genuen noiz eta zenbat ureztatu,
t Hostoek, sabaira begiratu beharrean, animoa galdu baina denbora joan ahala, zaintzeari utzi eta landarea
eta parketari begiratzea erabaki zuten. (ordez) itsusten hasi zen. Neure buruari eman nion
t Zurikeria da maitalearekin egon eta gero, nuen eta orain zalantzak dauzkat gai izango ote naizen
emaztearegana itzultzen denaren jokamoldea. inoiz neure . Landareekin ez , behintzat.
(ondoren)
t Landareekin ere, gakoa ez datzalako kalitatezko 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu perpaus
momentu esporadikoak eskaintzean. (bait-) zuzena.
t Lanagatik alabari kasu gehiegi egin ez, eta gero, a. Hi, goseti hori, utz ezak zerbait besteontzat!
umearen gutizia guztiak betetzen dituzte guraso b. Etorri amamarekin, polit horrek!
batzuek. (-(e)la eta) c. Non daukazu mina, negarti hori?
t Argi natural apurra eta astean behin ureztatzearekin d. Zer gertatzen zaizu, mainontzi horri?
nahikoa omen zuen landareak. (itxuraz) e. Aizu, lizun hori, utzi ipurdia begiratzeari!
t Hostoak galtzea izan zen hurrengoa eta orduan hasi f. Zer dakizu zuk, jakintsu hori?
nintzen larritzen. (-(e)nean)
Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
«Landareekin, pertsonekin bezala, gakoa ez datzala- BIZIMODU ESTRESAGARRIA
ko kalitatezko momentu esporadikoak eskaintzean, t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
baizik eta ureztapen eta argiztapen jarraituan».
– Estresa sorrarazten duten jokabideak.
t Zer esan nahi du egileak esaldi horrekin? – Estresak eragiten dituen kalteak.
t Ados al zaude? Zergatik? – Estresa saihesteko bideak.
(16.-17. or.)
Baikor 2 17
6 Zein da testuaren helburua?
✔ Landarearena aitzakiatzat hartuta, gai sakona-
goak jorratzea.
7 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Landareak eta gizakiak modu berean zaindu
behar dira: etengabe, ez noizean behin.
• Egin testuaren laburpena.
Ia testu osoan zehar landarearen heriotzaren
nondik norakoak nagusi badira ere, Katixak
amaieran aipatzen duena da kontua. Gure
artean hainbeste zabaltzen ari den utzikeria,
alegia. Landarearen gertakaria adibide bat bes-
terik ez da, pertsonekin ere dugun jokabidea
azaltzeko. Utzikeriak gaitz asko ekartzen ditu
eta Katixak horrentzako botika eskaintzen du:
pertsonekin, landareekin bezalaxe, etengabeko
zainketak behar izaten dira.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
29/7/09 13:09:52
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Landareekin ere, gakoa ez baitatza kalitatezko
sinonimoak aurkituko dituzu. momentu esporadikoetan eskaintzean.
• Lana dela eta, alabari kasu gehiegi egin ez eta
1. gogor: erresistente
gero umearen gutizia guztiak betetzen dituzte
2. ziur: seguru
guraso batzuek.
3. gauza izan: gai izan

HIZKUNTZA
• Argi natural apurra eta astean behingo
4. aspaldi: behinola ureztatzearekin nahikoa zuen landareak, itxuraz.
5. kezkatu: larritu • Hostoak galdu zituenean hasi nintzen larritzen.
6. ezagutarazi: errebelatu
7. tupustean: ziplo 5 ESAPIDEAK. Norbait hil dela jakinarazteko idatzi

8. hitzeman: agindu ohi diren oharretan:

9. apeta: gutizia ✔ Goian bego.

2 LEXIKOA. Lotu ezkerreko hitzak dagozkien 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz

antonimoekin. egokia perpausa osatzeko.
indartsu: ahul Katixa Agirreri gertatu zaiona edonori…
zoriontsu: zorigabe ✔ gerta dakioke.
triste: alai
7 ESAPIDEAK. Osatu testua ondoko esapideak
maltzurki: zintzoki
erabiliz.
duin: eskas
Pozik hartu nuen amaren oparia eta arduratsu joka-
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
tuko nuela hitzeman nion neure buruari. Horrela,
hasteko bizikideok hitzartu genuen noiz eta zenbat
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu.
ureztatu baina denbora joan ahala, zaintzeari utzi eta
a. mazusta: masusta. landarea itsusten hasi zen. Neure buruari eman nion
b. gasi: gazi. hitza jan nuen eta orain zalantzak dauzkat gai izan-
c. akatz: akats. go ote naizen inoiz neure hitza betetzeko. Landa-
d. surtoin: zurtoin. reekin ez , behintzat.

4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu perpaus

parentesi artean emandako forma erabiliz. zuzena.
• Hostoek, sabaira begiratu ordez, animoa galdu eta d. Zer gertatzen zaizu, mainontzi horri?
parketari begiratzea erabaki zuten.
• Zurikeria da maitalearekin egon ondoren
emaztearengana itzultzen denaren jokamoldea.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun. 2 Erantzun askea.
• Zer esan nahi du egileak esaldi horrekin?
Landareekin, pertsonekin bezala garrantzi
handikoa da etengabeko arreta izatea, tratu
ona egunero ematea, alegia.
• Ados al zaude? Zergatik?
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 13

833475 _ 0004-0028.indd 13 21/7/09 18:04:23

 5 Munstroak
5 Munstroak
I durraz. Geroxeago jakin nituen, Kate Caminok berak kon-
HIZKUNTZA
tuena. Izena du Leviatan. Hobbesek Bibliatik jaso zuen ize-
HIZKUNTZA
tatuta, xehetasunak. Unibertsitateko kirolarien festa zela, eta na, eta Estatuaren sinonimotzat erabili. Giza aberearen hel-
Halloween esaten zaion egunean ere gauaren zain, ohitura baita holako erronka bila azaldutako mutiletako batek pistola atera eta buru nagusia bortxazko heriotza ekiditea zela zioen
Estatu Batuetako munstro ma- egunez ilunarekin ateratzea eta etxez hiru pertsona hil zituela; bera bezalako hiru gazte. Hobbesek, eta horregatik uzten ziotela gizakiek Estatuari
kabro guztiak kalera ateratzen etxe mehatxuka ibiltzea: trick ó
Ariketak beren autoritatearen zati bat. Modu horretan, noski, muns- TESTUA ANTOLATZEN
Hurrengo egunean, Reno Gazette-Journaleko lehen orrial-
dira, eta badirudi bat-batean treat!, «goxoa guri, bestela krista- tro bat sortzen zen,4 ahalguztiduna eta erabat boteretsua, Le- hauek,
1 LEXIKOA.
dean zetozen hiltzaileen argazkiak eta izenak.
Aurkitu Hiltzailehitz
goiko multzoko zu- bakoitzaren BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi
bukatu egin dela Virgiliok lak hautsi!». Ez dute, halere, viatanen parekoa; munstro ona, ordea, baldin eta Legea eza-
zena, Samisoni Taukitoku, 19 urteko
sinonimoa behekosamoarra; laguntzailea,
multzoan. Ondoren, aukeratu parentesi artean emandako forma erabiliz. RIDLEY SCOTT, ZINEMA-ZUZENDARIA
aipatzen zuen ikara zahar erronda librea, baizik eta gura- rri eta bake soziala bermatzen bazuen.
adin bereko beste samoarra:
hamar Saili
hitz etaManu.
idatziEraildakoen izenak
horiekin esaldi bana. t Gure paseo bera emateko asmoz ateratako auzokidea
hura eta irrika ibil gaitez- soak orpotik dituztela egin beha- 1979. urtean zientzia fikzioaren gailurreko filma egin zuen: Alien. Filmeko lorpenik handiena, , off
ere hantxe zeuden: Nathan Viljoen, 23 urtekoa eta uniber- Hemen, Nevadan, Leviatanek dio heriotza-zigorra zilegi
keela, ardurarik gabe; pas- rrekoa. Izan ere, hala agintzen du makabro bailitzan. (bezala) espazioaren erabilera da, munstroa iradokitzen duena, erakutsi beharrean. Blade Runneren ondoren, 1985ean,
tsitateko ikasle ohia; Derek ospeaKyle Jensen, adin berekoa eta dela jende zintzoaren defentsarako, eta William Castillok
toralek deabruekin egin legeak –It's the law– eta poliziak jaramon t Legea defendatzen eroritako guardien eta polizien izen Legend zuzendu zuen, gaztetxoa zen Tom Cruise aktore nagusi zuela. Kritikariek argu-
unibertsitateko ikaslea; Charles Coogan Kelly,
kanposantu 21
hesteakurtekoa, –Halloweeneko hilketa kontatzen duen egunkarian dator–
bezala, pailazo bihur geneza- kartzelako bidean jar lezake umea zerrenda irakur zitekeen. (ahalBerndti
izan)
munduko onenetakoa bere elur kirolean –world-class
samoarra sega snow- asaldatzaile
bere biziarekin ordaindu behar duela Isabelle dio sorta ikaragarria zabaldu zuten, , Scotten filma «kaka zaharra» zela esateko.
keela Heriotza. bakarrik utzi duen nagusia. boarder–, zirkuitu profesionalera
zokomiranpasatzear zegoena. buila 1995ean
erronka bortxaz kendu t Mamut fosilaren
zion bizia. erreplika
Batzuek ikusi
atzera ahalde-
egin zen. (ikus) , Someone to Watch Over Me (1987) eta Black Rain (1989) filmatu zituen, baita
Carson Cityra joan ginen, ospea Esperientzia bizi izan duen guztiak da- latz kalabaza zan eskatzen diote, teta, egunkariko
Itzuli argazkiak
ginen Renora, eta builaerakusten
sentitu genuen berriro. Thelma & Louise (1991) goraipatua ere. 1992an film guztiz oportunista egin zuen, 1492:
harramazka
baitu hango Halloween jaiak, eta kien bezala, gauza gutxi bihotz-asalda- iduriz duenez, Nevadako presondegiaren
(-takoan) aurrean bildu eta pankar-
II giza aberea sasoikoa Conquest of Paradise. Oportunismoak, , porrot egin zuen txarteldegietan. Laurogei-
hain zuzen ere gala beltzez jantzita aur- tzaileago umearentzat errondan ibiltzea baino, tak altxatzen dituzte: «Bakeagatik gaude hemen, eta heriotza
t Beren gutizia ase ahal bada, orduan eta gehiago. ta hamarreko hamarkadan, film lotsagabeki komertzialak egin zituen: White Squall (1996) eta
kitu genuen Nevadako hiriburu txikia. Etxeen eta etxeak ezezagunenak baldin badira, eta bide ba- Bukatu da Halloween eguna,gizakia eta erretiratu dira hurrengo
atzaparkada zigorraren bukaeragatik». Baina aski da Leviatanen ordez-
(-(e)z gero) G.I. Jane (1997) –gaztelaniaz La teniente O’Neal, frantsesez À armes égales– Horiek ere, artisti-
aurreko lorategiak kanposantu bihurturik zeuden, gezurreta- tez beren gutizia –urre meatzarien sukar berbera– ase ahal urtera arte eskeleto, armiarma, urkatu eta gainerako muns-hilerrikariei entzutea bukaera hori atzeratu egingo dela jakiteko.
apustu kuia t Mutil koki zein komertzialki, porrot hutsak izan ziren. , azken film horren mezuan ageri
ko hilobiekin eta zein baino zein nazkagarriagoak ziren ins- bada, orduan eta gehiago. Eta holaxe ibili ginen gu ere Reno troak, eta Estatu Batuetakoitxurazbide guztiek, orain, Thanksgi- Barack
garaikoaObamak berak ere ezbatduhilkontua
zen alkohola eta drogak nahastu zituelako.
bere programaren
talazioekin. Batean, leporaino lurperatutako gizon baten bu- iparraldeko auzune batean barrena Kate Camino adiskidea ving jairantz eraman nahi gaituzte. Laranjazakar koloreko kalaba-
izugarri lerro nagusietan aipatzen.(-t(z)eagatik) den matxismo argiak –filmak, , zera esaten du: «gizonen munduan biziraun nahi
kasu erraiak baduzu, egin zaitez gizon»– pikutara bidali zituen Thelma & Louiseekin hainbatek Scotti ai-
rua zeukaten jarria, dena arratoiez inguratua; hurrengoan, gidari genuela, batzuk aurretik eta besteak atzetik; gero eta zaren ordez, indioilarra da orain ikur, oilasko munstrotsu
bila sona Samisoni Taukitoku thezur-haragizko
Han azaldutako party crasher batzuei buruz aritu ziren.
munstro bat bezala
begietatik odola zerion andre gazte baten figura; hirugarre- berotuago umeak, gero eta hotzituago gurasoak. Zeren ho- bat, erretzeko sei ordu behar omen dituena. Eta geroxeago zarata
kodaina (azaldu; hitz egin) eta betiko Heriotza tortu zioten «lurrin feminista». Handik gutxira, , arrakasta komertziala itzuli egin
aztoratzaile erne zen gezurretako munstroen artean,
nean –Mark Twain bere anaiarekin bizi izandako kalean– tza egin baitzuen Renon Halloween gauean. Santa Claus etorriko da, munstro txintxo bat iduriz, baina Samoakoa t Zirkuitu zen Scottenera, Hannibal (2001) filmari eta, , bost Oscar sari eskuratu zituen Gladia-
zaharra eman zien hiru lagunei.profesionalera
Bere etorkizunapasatzear
jakinazegoen.
da (zori)
cowboy bat, puskatua burua, agerian hesteak. Eta gainera: eskeletoak, armiarmak eta urkatuak baino siniestroagoa Po- (2000) film luzeari esker.
Batzuetan, atea jo beharrean gertatzen ziren umeak, baina orain: hemendik urte tbatzuetara
Estatuaren Leviatanen
sinonimotzatordezkariak
erabiltzenbila
da. (gisa)
eskeletoak, urkatuak etxeko portxeetan, Herio bere segare- lar Express bezalako
2 film arraro horietan.
ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten testukoetorriko
esaldi zaizkio, eta haiek ere ez dira gezurretakoak izango,
halere ez zien inork itxoinarazten. Auzo guztiak zain zeuden t Munstro ona da, baldin eta Legea ezarri eta bake ION OLANO, Argia aldizkaria
kin, black widow deitzen den armiarma pozoitsua tamaina Bada, ordea, aldi batekoa edo sasoikoa ez den munstro bat,
beren goxoki ontzi handiekin, eta segituan betetzen zizkie- hauek testu barruan. ez dute txantxetan aipatuko Heriotza
soziala zaharraren
bermatzen izena.
badu. (-t(z)ekotan)
erraldoian. denak baino boteretsuagoa,
ten eskuak. Adin handiko pertsonek ere, normalean ohean t Irrika denok bere baitan hartzen gai-
ibil gaitezke. t Leviatanek Testu-antolatzaileak 3 Ordezkatu perpausetako antolatzaileak multzotik
Heriotzaren inguruko buila hura guztia, ordea –eskeletoak, lo egongo ziratekeenek, barre-iduriz egiten zieten jaramon, Bernardodio heriotza-zigorra
Atxaga zilegi dela. (-(e)nez)
(bere blogetik)
❏ Barreka ibil gaitezke. t Bakeagatik gaude hemen, eta heriotza-zigorraren aukeratuz.
armiarmak, urkatuak–, desagertu egin zen hiriaren erdigu- baita ate-jotzaileak gaueko hamaikagarrenak izanda ere. 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz.
nera iritsi ginenean. Txukun eta beti bezala zeuden bertako Trick ó treat!, eta goxokiak poltsara. Batzuetan, hizketaldi la- ❏ Grinatsu ibil gaitezke. bukaeragatik. (alde; arazi) behintzat, berriz, halaber,
t bereziki t gero t nolabait
eraikuntza guztiak; gehienera, eskolaren batean, mamutxoak bur bat: «Oso polita kalabazari egin diozun marrazkia!». «Ba t Auzo guztiak zain zeuden. izan ere, oro har, osterantzean
t beharbada t ordea t artean
zeuzkaten leihoetan, edota Halloweeneko ikurrak, laranja ikusi egin behar zenituen nire senarra zenak asmatzen zitue- ❏ Auzokide guztiak zain zeuden. 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu egokia dena.
koloreko kalabazak. Halere, ez zegoen zokomiran hasi beha- nak!»… Euskal Eguberrietan bezalatsu, itxuraz. t azken finean t gainera t hala ere t Blade Runner filmak kritika ona jaso zuen. Legend,
ULERMENA LANTZEN❏ Auzune guztiak zain zeuden. t Zein baino zein/Zer baino zer nazkagarriagoak ziren.
rrik Heriotza gurekin zetorrela konturatzeko; ez noski, zo- ostera, kakatzat jo zuten kritikariek.
Baina hau dena, bizitzaren ertzetan daudenen Halloween t Kate Camino bere familiako neska batekin gertatu zen. t Leviatan Estatuaren sinonimotzat/sinonimolez erabiltzen 2 Esan perpaus honetako testu-antolatzaileak zer
rionez, itzal baten moduan, mehatxuz edo augurio txarrez, t Ridley Scottek film komertzialak alde batera utzi
gaua, umeena eta zaharrena, alde ekonomikotik sekulako 1 Zergatik joan ziren❏ 9 zen. da.eta zer zigor mota ezarri
baizik eta gure paseo bera emateko asmoz ateratako auzoki- Carson
… bere Cityra Atxaga
familiako etabatekin
neska bere elkartu Nor edo zer da Leviatan funtzio duen. zituen; bestela, ez zuen Oscarrik eskuratuko.
garrantzia duena, ez da jaiaren alde bakarra. Halloween gaua t Pastoralek deabruekin egin bezala/antzera.
dea bailitzan. lagunak? ❏ … bere familiako neska bati gertatu zitzaion. dio Samisoni Taukitokuri? Arrazoitu. G.I. Jane filmarekin ez zuen arrakastarik lortu; aitzitik, t Ridley Scottek feminismo kutsua duten filmak egin
ez da inongo Gabona bezalakoa, eta horretaz konturatzeko
t … baita ate-jotzaileak hamaikagarrenak izanda
Harri batek hemen, zuhaitz edo landare exotiko batek han, nahikoa zen, aurtengoan, zerura begiratzea: hantxe zebiltzan 2 Zer ikusi zutentCarson Cityko etxe
Hezur-haragizko bat bezala erne zen. a) Estatua da eta heriotza-zigorra ezarri dio.
aurreetan?
munstro feministen kritika gogorrak jaso zituen. zituen, baita mezu matxista dutenak ere.
mundu honetatik joandako norbaiten izena gogorarazten zi- poliziaren helikopteroak bere argi gorriekin; hantxe zekar- b) Polizia da eta ere bai/ere.
espetxeratu egin du.
❏ Hezur-haragizko munstro bat bezala azaldu zen.
3 Nola zegoen hiriaren erdigunea?
gun 5. kaletik gindoazenoi, eta haren lagunek bilatzen zuten tzan iluneko haizeak bere albiste eta ipuinak: «orain bost ur- c) Herritarrak t hil
dira eta Horretaz konturatzeko nahikoa zen zerura begiratu/
egin dute.
mira; aurrerago, Nevadako Gobernuaren eraikuntzaren al- ❏ Hezur-haragizko munstro bat bezala zegoen adi.
te ume koskor bat bahitu zuten, eta harrezkero ez du inork 4 Zer ikusi zuten museoan?
begiratzea.
boan, legea defendatzen eroritako guardien eta polizien izen ikusi»; «behin batez hiru neskatila bortxatu zituzten»; «iaz, 10 Pausoz pauso…
3 ORTOGRAFIA. Marratxoen erabilerari dagokionez, zein t Egunkariko lehen orrialdean zetozen/zetozten
zerrenda irakur zitekeen, «Elisondo» bat tartean; museoan, orgia batean parte hartzen ari zen mutil bat hil zen alkohola 5 Bakarrik al doaz umeak atez ate? t Atera testuaren gaiahiltzaileen izenak.
berriz, Black Rock Desert latzean azaldutako mamut fosila- eta drogak nahastu zituelako». Labur, Halloween gaueko aukeratakoak daude gaizki?
(gehienez 15 hitz).
Idazlana
ren erreplika ikusi ahal zen, eta animalia gizarajoak duela seinale batzuek zioten benetako munstroak ere egon zitez- 6 Nolako gaugiroa zegoen Halloween gauate-jotzaile.
❏ Bihotz-asaldatzaile; hartan?
t Egin testuaren6laburpena
ESAPIDEAK. Aukeratu jarraipen egokia. 1 Irakurri Atxagaren testuko azken esaldia eta erantzun 2 Jarri beste izenburu bat Atxagaren testuari.
milioika urte jokatutako lehia larriaren seinale, halaber fosil- keela eskeleto, armiarma eta urkatuen atzean. ❏ Batgaueko
batean;zeruan?
zirti zarta.
7 Zer ikusi zuen Atxagak Zeren (10 lerro). Buila sentitu genuen berriro, … galderei. Gogoratu:
dua: lurrean utzitako harramazka multzoa, lokatz putzu ba-
Itzulbidean gindoazen gure goxoki kargamentuarekin eta seinalea zen hura?❏ Hezur-haragizko; galde-erantzunak. t Azaldu izenburuaren eta
tetik atera nahian egindakoa.
Kate Camino bere familiako neska batekin gertatu zen. Ez ❏ sentitu genuen sentitu! «Samisoni Taukitoku hezur-haragizko munstro bat – Adierazkorra izan behar du.
8 Zer gertatu zen Unibertsitateko kirolarien festan?
artikuluaren arteko harremana bezala erne zen gezurretako munstroen artean, eta
Itzuli ginen Renora, eta buila sentitu genuen berriro. Baina nien hizketaldia erabat ulertu, baina bezperan egindako festa ❏ ondo sentitu ere! – Testua irakurtzeko gogoa piztu behar du.
(gehienez 4 lerro). betiko Heriotza zaharra eman zien hiru lagunei. Bere
umeak ziren orain, garrasika eskolako patioetan, aztoratuta bati buruz aritu ziren, eta han azaldutako party crasher edo ❏ bai sentitu gainera! – Testuari lotutakoa izan behar du.
beren soineko luzeekin txit cool sentitzen zirelako, eta denak etorkizuna jakina da orain: hemendik urte batzuetara
«festa hondatzaile» batzuei buruz, eta jendeak pasa zuen bel- ❏ ondo sentitu genuen! Leviatanen ordezkariak bila etorriko zaizkio, eta haiek 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
ere ez dira gezurretakoak izango, ez dute txantxetan HERIOTZA-ZIGORRA
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Jarri estilo zuzenean aipatuko Heriotza zaharraren izena».
testuan zehar-estiloan ageri den pasarte hau. t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
18 Baikor 2 Baikor 2 19 t Zer esan nahi du egileak testu-zati honetan? – Krimenaren larritasuna.
«Geroxeago jakin nituen, Kate Caminok berak kon-
tatuta, xehetasunak. Unibertsitateko kirolarien festa t Zein desberdintasun dago Halloween gaueko – Aldeko eta aurkako iritziak.
zela, eta erronka bila azaldutako mutiletako batek pis- Heriotzaren eta goiko «Heriotza zaharraren» artean? – Zure iritzia.
tola atera eta hiru pertsona hil zituela; bera bezalako
hiru gazte».

20 Baikor 2 Baikor 2 21
(18-21. or.)

Ulermena lantzen
1 Zergatik joan ziren Carson Cityra Atxaga eta be- 9 Nor edo zer da Leviatan eta zer zigor mota eza-
re lagunak? rri dio Samisoni Taukitokuri? Arrazoitu.
Hango Halloween jaiak ospea duelako. a) Estatua da eta heriotza-zigorra ezarri dio.
2 Zer ikusi zuten Carson Cityko etxe aurreetan? 10 Pausoz pauso…
Bizilagunek prestatutako instalazioak ikusi zituz- • Atera testuaren gaia.
ten, hala nola, kanposantuak eta hilobiak, eskele- Gezurrezko heriotzaren (gezurrezko muns-
toak, etab. troen) eta benetako heriotzaren (benetako
3 Nola zegoen hiriaren erdigunea?
munstroen) arteko talka, eta nola gailentzen
den bigarrena.
Erdiguneko eraikin gehienak beti bezain txukun
• Egin testuaren laburpena.
zeuden.
Atxaga eta bidaideek Nevadara egindako bi-
4 Zer ikusi zuten museoan? daian, Carson City bisitatu zuten. Izan ere, os-
Black Rock Desert latzean azaldutako mamut fosi- petsua da Halloween jaia dela-eta. Auzo bateko
laren erreplika ikusi ahal izan zuten. etxeen apaingarri izugarriak ikusitakoan, erdi-
gunera jo zuten. Han dena txukun, beti bezala
5 Bakarrik al doaz umeak atez ate?
zegoen eta, museoan egon ondoren, Renora
Ez, gurasoak atzetik dituztela doaz. abiatu ziren. Han, umeak etxez etxe gozoki eske
zebiltzan Halloweeneko ohiturari jarraituz. Eta
6 Nolako gaugiroa zegoen Halloween gau hartan?
gurasoak adi zer gerta ere. Etxerakoan, hilketa
Gaugiro hotza zegoen Halloween gau hartan. baten berri izan zuten eta horri jarraituko dion
7 Zer ikusi zuen Atxagak gaueko zeruan? Zeren heriotza-zigorraren inguruan hausnartu zuten.
seinalea zen hura? • Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
Poliziaren helikopteroak ikusi zituen zeruan, be- harremana.
netako munstroak, gaizkileak, alegia, egon zitez- Erantzun askea.
keen seinale.
8 Zer gertatu zen Unibertsitateko Kirolarien festan?
Festara azaldutako mutil batzuk erronka bila hasi
ziren. Haietako batek pistola atera eta hiru gazte
hil zituen.

14 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 14 29/7/09 13:09:52

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Goiko hitz multzoko hitz bakoitzak
bere sinonimoa du beheko multzoan. Aurkitu eta,
ondoren, idatzi esaldi bana.
Ospea-sona, makabro-izugarri, jaramon-kasu,
kanposantu-hilerri, hesteak-erraiak,
• Munstro ona da, Legea ezarri eta bake soziala
bermatzekotan.
• Leviatanek dioenez, heriotza zigorra zilegi da.
• Bakearen alde gaude hemen, eta
heriotza-zigorraren bukarazteagatik.

HIZKUNTZA
asaldatzaileak-aztoratzaileak, samoarra-Samoakoa,
sega-kodaina, buila-zarata, erronka-apustu, 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu egokia
zokomiran-bila, kalabaza-kuia, dena.
harramazka-atzaparkada, latz-zakar, • Zein baino zein nazkagarriagoak ziren.
iduriz-itxuraz, sasoikoa-garaikoa, giza aberea-gizakia. • Leviatan estatuaren sinonimotzat erabiltzen da.
• Pastoralek deabruekin egin bezala.
2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten testuko esaldi
• … baita ate-jotzaileak hamaikagarrenak izanda ere.
hauek testu barruan.
• Horretaz konturatzeko nahikoa zen zerura
• Irrika ibil gaitezke.
begiratzea.
✔ Barreka ibil gaitezke.
• Egunkariko lehen orrialdean zetozen hiltzaileen
• Auzo guztiak zain zeuden. izenak.
✔ Auzokide guztiak zain zeuden.
• Kate Camino bere familiako neska batekin gertatu 6 ESAPIDEAK. Buila sentitu genuen berriro, …
zen. Aukeratu jarraipen egokia.
✔ … bere familiako neska batekin elkartu zen. ✔ ondo sentitu ere!
• Hezur-haragizko munstro bat bezala erne zen.
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Jarri estilo
✔ Hezur-haragizko munstro bat bezala zegoen
zuzenean testuan zehar estiloan ageri den pasarte
adi.
hau.
3 ORTOGRAFIA. Marratxoen erabilerari dagokionez, «Geroxeago jakin nituen, Kate Caminok berak kon-
zein aukeratakoak daude gaizki? tatuta, xehetasunak. Unibertsitateko kirolarien fes-
ta zela, eta erronka bila azaldutako mutiletako ba-
✗ Bat batean; zirti zarta.
tek pistola atera eta hiru pertsona hil zituela; bera
✔ Bat-batean, zirti-zarta. bezalako hiru gazte».

4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,

«Unibertsitateko kirolarien festa zen eta erronka bila
azaldutako mutiletako batek pistola atera eta hiru
parentesi artean emandako forma erabiliz.
gazte hil zituen, bera bezalako hiru gazte».
• Gure paseo bera emateko asmoz ateratako
auzokidea balitz bezala.
• Legea defendatzen eroritako guardien eta polizien
izen zerrenda irakurri ahal zen.
• Mamut fosilaren erreplika ikus zitekeen.
• Renora itzulitakoan, buila sentitu genuen berriro.
• Beren gutizia ase ahal izanez gero, orduan eta
gehiago.
• Mutil bat hil zen alkohola eta drogak
nahasteagatik.
• Han azaldu ziren party crasher batzuei buruz hitz
egin zuten.
• Zirkuitu profesionalera pasatzeko zorian zegoen.
• Estatuaren sinonimo gisa erabiltzen da.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 15

833475 _ 0004-0028.indd 15 21/7/09 18:04:24

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

RIDLEY SCOTT, ZINEMA-ZUZENDARIA

1979. urtean zientzia fikzioaren gailurreko filma egin zuen: Alien. Filmeko lorpenik handiena,
beharbada, off espazioaren erabilera da, munstroa iradokitzen duena, erakutsi beharrean. Blade
Runneren ondoren, 1985ean, Legend zuzendu zuen, artean gaztetxoa zen Tom Cruise aktore nagusi
zuela. Kritikariek argudio sorta ikaragarria zabaldu zuten, nolabait, Scotten filma «kaka zaharra»
zela esateko.
Gero , Someone to Watch Over Me (1987) eta Black Rain (1989) filmatu zituen, baita Thelma & Louise
(1991) goraipatua ere. 1992an film guztiz oportunista egin zuen, 1492: Conquest of Paradise. Opor-
tunismoak, hala ere, porrot egin zuen txarteldegietan. Laurogeita hamarreko hamarkadan, film lo-
tsagabeki komertzialak egin zituen: White Squall (1996) eta G.I. Jane (1997) –gaztelaniaz La teniente
O’Neal, frantsesez À armes égales– Horiek ere, artistikoki zein komertzialki, porrot hutsak izan zi-
ren. Gainera , azken film horren mezuan ageri den matxismo argiak –filmak, azken finean, zera
esaten du: «gizonen munduan biziraun nahi baduzu, egin zaitez gizon»– pikutara bidali zituen
Thelma & Louiseekin hainbatek Scotti aitortu zioten «lurrin feminista». Handik gutxira, ordea, arra-
kasta komertziala itzuli egin zen Scottenera, Hannibal (2001) filmari eta, bereziki, bost Oscar sari
eskuratu zituen Gladiator (2000) film luzeari esker.
ION OLANO, Argia aldizkaria

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Ordezkatu perpausetako antolatzaileak
multzotik aukeratuz.
• bereziki • gero • nolabait
• beharbada • ordea • artean • Blade Runner filmak kritika ona jaso zuen.
Legend, berriz, kakatzat jo zuten kritikariek.
• azken finean • gainera • hala ere
• Rideley Scottek film komertzialak alde batera
2 Esan perpaus honetako testu-antolatzaileak utzi zituen; osterantzean, ez zuen Oscarrik
zer funtzio duen. eskuratuko.
G.I. Jane filmarekin ez zuen arrakastarik lortu; • Ridley Scottek feminismo kutsua duten filmak
aitzitik, filmen kritika gogorrak jaso zituen. egin zituen, halaber, mezu matxista dutenak
Aurkaritza adierazi. egin zituen.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun gal- • Zer ezberdintasun dago Halloween gaueko
derei. Heriotzaren eta goiko Heriotza zaharraren
artean?
• Zer esan nahi du egileak testu zati honetan?
Bata, Halloweenekoa gezurretakoa da; bestea,
(Gezurrezko) heriotza-irudien artean, Sami-
benetakoa.
soni Taukitoku benetako munstroa, erreala ,
azaldu zen. Hiru lagun (benetan) hil zituen, 2 Erantzun askea
eta laster (benetako) heriotza-zigorra jasoko
du ordainetan. 3 Erantzun askea.

16 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 16 21/7/09 18:04:24

 6 Gomina eta behatz tarteetako zaborra

HIZKUNTZA

6 Gomina eta behatz tarteetako zaborra Ariketak

1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz eta azpiko hitzen 6 ESAPIDEAK. Zein ez da zuzena?
sinonimoak aurkituko dituzu. ❏ Orain dela gutxi jakin dut.
Erosketa egiten ari nintzela entzun dut, saltokian irratia piz- nazka handiagoa sentitu dudala, esplizituagoa egin ote zaidan
tuta zeukaten-eta. Esataria erdi oihuka ari zen, telebistako go- edo. Lortu dute, beste behin ere: balizko musika belaunaldi 1. deiadarka 4. higuin 7. haserretuta ❏ Gutxi dela jakin dut.
mina iragarkietan bezalatsu. Zerrenda, igoerak eta jaitsierak, bat nahierara bataiatzea, ondoren etorriko diren antzeko pro- 2. jaki 5. jakitun 8. purtzil ❏ Duela gutxi jakin dut.
lehenengo postua eta antzeko hitzak gehiegitan errepikatzen posamenak zaku berean sartu eta euren antenetatik produk- 3. bekoki 6. gogoeta 9. ohar ❏ Aspaldi ez dela jakin dut.
dituzten irrati-kate horietako bat zen. Ni ordaintzera nindoan tuak barra-kode ezagun batekin saltzeko moduan: piiiiiiiiiiii!
eta kutxazain automatikoak piiiiiiiii! egiten zuen jangai bakoi- Berriz ere marketin adituak musika estiloen sailkapenera 2 LEXIKOA. Bereizi hitz atzizkidunak eta sortu lau hitz 7 ESAPIDEAK. Zerbaitekin
tzaren barra-kodea irakurtzean. emanak. Formula zaharra. Burutazio horiei bueltaka irten berri aurkitutako atzizki bakoitza baliatuz. gustura ez gaudenean,

HIZKUNTZA
Esataria irratsaio berezi bat iragartzen ari zen, azkenaldian naiz dendatik, apur bat ernegatuta eta nerabezaroan gertatu
t erosketa t saltoki t igoera zer ez genuke esango?
arrakasta handia duten talde batzuen ingurukoa: «¡Todo lo zitzaidana gogoan…
t esataria t telebista t abisu ❏ Kokoteraino nago!
que querías saber sobre la generación del flequillo!». Genera- Flashback. 90eko hamarkadako hasiera. Irratian Nirvanaren
ción del flequillo: ezinbestean gominaren iragarkiarekin gogo- Smells Like Teen Spirit etengabe. Beranduago, Heavier Than t iragarki t arrakasta t kopeta ❏ Nazka-nazka eginda
ratu naiz. Ezagun nituen kopetako ilea alde batera nabarmen Heaven biografia irakurtzerakoan jakin nuen Teen Spirit dela- t zaborra t gaztedi t proposamen nago!
orrazten duten taldeen ingurukoak. Ingeles musika aldizka- koa, Kurt Cobainen lehenbiziko neskalagunak erabiltzen zuen ❏ Leporaino nago!
rietan haircore deitzen dieten horiexek dira (betiko hardcorea lurrinaren izena baino ez zela. Alegia, guk «gaztediaren espiri- 3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen ❏ Asper-asper eginda
beharrean). Aitor dut, baina, gazteleraz entzundakoan are tua» uste genuena ez zela marka ziztrin bat baino. Agian Co- tokiz kanpo eta azaldu zergatik. nago!
bain beraren abisu subliminala izango zen, horrelako etikete- a. gomina, ezpainetakoa, lurruna, makillajea. ❏ Bururaino nago!
kin ez fidatzeko esanaz. Izan ere, handik gutxira Teen Spirit
b. gitarra, mikrofonoa, baxua, aho-soinua.
hori grunge belaunaldia bezala bataiatu zuten. Nirvana piloa 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz egokiak
maite nuen nik eta bat-batean grunge izatera behartuta ikus- c. belaunaldia, gizaldia, aldizkaria, hamabostaldia.
perpausa zuzen osatzeko.
ten nuen neure burua. Hori jada ez zitzaidan horrenbeste gus- d. azazkala, nagia, erakuslea, erpurua.
tatzen. Egunero garbituko …, ez … izango behatz tarteak zikin.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, ❏ bazenitu zenituzke
Orain dela gutxi jakin dut grunge hitzaren esanahi zehatza:
hala esaten omen zaio ingelesez, hanketako behatz tarteetan parentesi artean emandako forma erabiliz. ❏ bazina dituzu
pilatzen den zaborrari. Bada, konparazio egokia iruditu zait, t Ni jangaiak ordaintzera nindoan. (-t(z)ekotan) ❏ zinateke bazenitu
horixe baitira, nire ustez, musika sailkatzeko saiakera interesa- t Kopetako ilea alde batera nabarmen orrazten duten ❏ badituzu dituzu
tu hauek: hanketako behatz tarteetan pilatzen den zaborra. musikariak. (-tutako)
Grungea, besterik ez. ❏ balira zenituen
t Heavier Than Heaven biografia irakurtzerakoan jakin
Gorka Urbizu, Argia aldizkaria nuen. (irakurri) 9 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu itzazu gaizki
t «Gaztediaren espiritua» uste genuena ez zen marka dauden esaldi hauek:
Kurt Cobain ziztrin bat baino. (besterik ez zen) a. Erosketak egiten geunden deitu zenuenean.
t Horixe baitira, nire ustez, musika sailkatzeko saiakera b. Izen xelebrea jarrita bataiatu diote.
interesatu hauek. (-(e)lako)
ULERMENA LANTZEN c. Hobe duzu horrekin gogoeta egitea.
5 ESAPIDEAK. Aukeratu jarraipen egokiena: d. Hori egiteko behartu ninduten.
1 Zertan ari zen artikuluaren egilea bere idazkirako 6 Zer esan nahi du grunge hitzak eta zeri ezarri
e. Aitortzen naiz. Gaizki egin nuen.
gaia bururatu zitzaionean? zitzaion etiketa hori? Hori jada ez zitzaidan hainbeste gustatzen…
f. Irakasleak kanpora joanarazi zidan.
❏ Noski ezetz!
2 Zer motatako irrati-katea zegoen jarrita saltokian? 7 Pausoz pauso… g. Ama eta biok elkarri asko maite dugu.
❏ Hura esatea ere!
3 Zein sentimendu eragiten dizkio egileari Generacion t Atera testuaren gaia h. Begiralea uretara bota zen umea salbatzera.
(gehienez 15 hitz). ❏ Ez horixe!
del flequillo esamoldeak?
t Egin testuaren
4 Zer zen, ustez, Teen Spirit eta zer zen benetan? laburpena (8 lerro). Idazlana
Non irakurri zuen hori Gorka Urbizuk?
t Azaldu
5 Zer izan zitekeen izenburu hori, egilearen ustez, izenburuaren 1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
eta zer esan nahi du? eta artikuluaren «… horixe baitira, nire ustez, musika sailkatzeko saiakera MUSIKA ETA NERABEZAROA
arteko interesatu hauek: hanketako behatz tarteetan pilatzen
❏ Mezu paranormala. t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
harremana den zaborra. Grungea, besterik ez».
❏ Eskari pertsonala. – Musikaren garrantzia gazteen bizitzan.
(gehienez
❏ Abisu subliminala. t Zer esan nahi du egileak esaldi horrekin? – Musika motak.
4 lerro).
t Ados al zaude? Zergatik? – Zure gustuko musika.

22
(22.-23. or.)
Baikor 2 Baikor 2 23

Ulermena lantzen
1 Zertan ari zen artikuluaren egilea bere idatzira- 6 Zer esan nahi du grunge hitzak eta zeri ezarri zi-
ko gaia bururatu zitzaionean? tzaion etiketa hori?
Erosketa egiten ari zela bururatu zitzaion gaia. Ingelesez, grunge behatzetako tarteetan pilatzen
den zaborrari esaten zaio eta gazte belaunaldi
2 Zer motatako irrati-kate zegoen jarrita salto-
bati ezarri zitzaion etiketa izan zen.
kian?
Zerrenda, lehen postua eta antzeko hitzak gehie- 7 Pausoz pauso…
gitan errepikatzen dituzten irrati-kate horietako • Atera testuaren gaia.
bat zen. Musika sailkatzeko dagoen joera zaborra da,
3 Zein sentimendu eragiten dizkio egileari Gene-
moda-kontua, musikarekin zerikusirik ez duena.
ración del flequillo esamoldeak? • Egin testuaren laburpena.
Nazka handia eragiten dio. Artikuluaren egilea erosketa egiten ari zela,
irratian haircore musika-belaunaldiaren inguru-
4 Zer zen, ustez, Teen Spirit eta zer zen benetan? koak entzuteak etiketak jartzeko ohiturari buruz
Non irakurri zuen hori Gorka Urbizuk? pentsarazi dio eta bera ere halako talde baten
Ustez gaztediaren espiritua zena Nirvana musika- barruan sartu zutela garai batean eta inoiz ez
taldeko Kurt Cobainen lehen neskalagunak era- zitzaiola batere gustatu. Izan ere, sailkapen inte-
biltzen zuen lurrinaren izena zen. Musikari horren resatu horiek helburu komertziala izaten dute,
Heavier Than Heaven biografian irakurri zuen. batez ere, eta, sarri, mito hutsen gainean eraiki-
tzen dituzte. Grunge musika-belaunaldia, kasu.
5 Zer izan zitekeen izenburu hori, egilearen ustez,
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
eta zer esan nahi du?
harremana.
✔ Abisu subliminala.
Erantzun askea.
Ezarri ohi diren etiketei kasurik ez egiteko abisua
izan zitekeela dio artikuluaren egileak.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 17

833475 _ 0004-0028.indd 17 21/7/09 18:04:24

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Heavier Than Heaven biografia irakurri nuenean jakin
sinonimoak aurkituko dituzu. nuen.
• «Gaztediaren espiritua» uste genuena marka ziztrin
1. deiadarka: oihuka
bat besterik ez zen.
2. jaki: jangai
• Horixe direlako, nire ustez, musika sailkatzeko
3. bekoki: kopeta
saiakera interesatu hauek.
4. higuin: nazka
5. jakitun: aditu 5 ESAPIDEAK. Aukeratu jarraipen egokiena:
6. gogoeta: burutazio Hori jada ez zitzaidan hainbeste gustatzen…
7. haserretuta: ernegatuta ✔ Ez horixe!
8. purtzil: ziztrin
9. ohar: abisu 6 ESAPIDEAK. Zein ez da zuzena?
✗ Gutxi dela jakin dut.
2 LEXIKOA. Bereizi hitz atzizkidunak eta sortu lau
hitz berri aurkitutako atzizki bakoitza baliatuz. 7 ESAPIDEAK. Zerbaitekin gustura ez gaudenean,
erosketa: irakurketa, hizketa, luzaketa, asmaketa. zer ez genuke esango?
esataria: kirolari, arraunlari, pilotari, postari. ✗ Leporaino nago!
iragarki: jaki, hiruki, behiki, ardiki. ✗ Bururaino nago!
saltoki: bizitoki, ibiltoki, geltoki, umetoki.
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz
gaztedi: pagadi, lizardi, gorostidi, harizti.
egokiak perpausa zuzen osatzeko.
igoera: altxaera, jazoera, gertaera, egoera.
Egunero garbituko … ez … izango behatz tarteak
proposamen: irismen, prestamen, ukamen,
zikin.
hondamen.
✔ bazenitu zenituzke
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
9 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki
dagoen tokiz kanpo eta azaldu zergatik.
dauden esaldi hauek:
a. lurruna: ez du gorputza apaintzeko balio.
a. Erosketak egiten ari ginen deitu zenuenean.
b. mikrofonoa: ez da musika tresna.
b. Izen xelebrea jarrita bataiatu dute.
c. aldizkaria: ez du denbora adierazten.
c. Hobe duzu horrekin gogoeta egin.
d. azazkala: ez da hatz baten izena.
d. Hori egitera behartu ninduten
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, e. Aitortzen dut. Gaizki egin nuen.
parentesi artean emandako forma erabiliz. f. Irakasleak kanpora joanarazi ninduen.
• Ni jangaiak ordaintzekotan nengoen. g. Amak eta biok asko maite dugu elkar.
• Kopetako ilea alde batera nabarmen orraztutako h. Begiralea uretara bota zuen bere burua umea
musikariak. salbatzera.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun gal- • Ados al zaude? Zergatik?
derei. Erantzun askea.
• Zer esan nahi du egileak esaldi horrekin? 2 Erantzun askea.
Musika beren nahierara sailkatzen saiatzen
direnak hutsaren hurrengo direla eta ez di-
tuela atsegin.

18 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 18 21/7/09 18:04:24

 7 Anjel Alkain: «Bihurriarena egin nahi dut»
Anjel Alkain:
7 «Bihurriarena egin nahi dut»
Muturrera eramandako pertsonaia esperpentikoak
ezagutuko ditugu Brinkolan. Urtarriletik aurrera ETB1
katean ikusiko dugun telesail surrealista eta xelebrea da.
Lan honen atzean, Anjel Alkain aktore ipurtarina dago.
Esketxetik fikziora jauzi egin du, «aldatzeko gogoa»
baitzuen, eta ilusio handiz mintzatu zaigu bere proiektu
Brinkola telesaila grabatzen ari zarete. Nola definituko
zenuke?
Umorezko telesaila da. Pertsonaiak eta egoerak muturrera
eraman ditugu, eta guri asko gustatzen zaigun umorezko
telesaila da. ETBn behintzat, ez da oraindik halakorik
egin. Surrealista samarra da, gidoiak oso xelebreak baitira.
Baina, bestalde, pertsonaiak oso hemengoak dira.
Brinkolatarrek hortzak ustelduta dituzte, garbitzen ez
dituztelako. Zer nolako pertsonaiak ezagutuko ditugu?
Landako komedia bat da. Lehenik eta behin, esan nahi
nuke Brinkola berez existitu egiten dela, baina ez duela is-
torio honekin zerikusirik. Sonoritate aldetik polita iruditu
zitzaigulako erabili dugu hitza. Horrez gain, istorioa tren
geltoki batean oinarrituta dago, eta horregatik aukeratu
genuen. Izan ere, niretzat, Brinkola geltokiak txikitandik
izan du zerbait berezia. Jende askok jakin badaki tren gel-
toki bat dela baina ez du ezagutzen, eta horrek misterio
puntu bat ematen dio.
Esperpentoa eta umorea izango dira nagusi.
Bai, pertsonaiak esperpentikoak dira, baita itxuraz ere.
Nik, eta beste aktore batzuek ere bai, hiru pertsonaia egi-
ten ditugu. Aspalditik ari gara koadrila bera elkarrekin la-
nean, zazpi edo zortzi bat lagun, eta telesail honetan ere
elkarrekin jarraitzen dugu. Pentsatu genuen gure artean
egin genezakeela dena, bakoitzak pertsonaia bat baino
gehiago eginez, horretan ohituta baikaude.
24
Ulermena lantzen
1 Zer da, berez, telesailari izena eman dion Brin-
kola izena?
Legazpiko auzo bat da eta tren-geltokia du.
2 Zergatik aukeratu zuten izen hori?
Batetik, sonoritate aldetik polita iruditu zitzaiela-
ko. Horrez gain, istorioa tren-geltoki batean oina-
rrituta dago. Jende askok jakin badaki tren-geltoki
bat dela, baina ez du ezagutzen, eta horrek miste-
rio-puntu bat ematen dio.
3 Zein alde dago esketxetako eta oraingo pertso-
naien artean?
Pertsonaia landuak dira, nork bere izaera du; bila-
kaera bat dute, jarraipen bat. Une bakoitzean, zer-
bait berria pasako da, eta horrek eragina izango
du haiengan.
4 Nolako funtzionamendua dute telesaileko gra-
bazio-lanek?
Telebista egiten ari dira, baina funtzionatzeko
modua zinema-mundukoa da.
5 Zergatik da hain garrantzitsua makillajea tele-
sailean?
Pertsonaiak muturrera eramandakoak direnez,
makillajea behar-beharrezkoa da bakoitzari itxura
emateko eta haien arteko desberdintasunak azpi-
marratzeko.
6 Nolako garrantzia ematen dio lan-taldeari? Zer-
gatik?
Lantalde gatazkatsua ez izatea oso inportantea
da berarentzat. Egunero lanera gogoz joatea eta
ondo pasatzea, dibertitzea delako kontua.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0004-0028.indd 19
Topikoa bada ere, pertsonaia horietakoren batekin iden-
tifikatuta sentitzen zara?
Ez, inolaz ere ez. Une batzuetan, agian. Pertsonaia landuak
dira, nork bere izaera du, eta orain arte ez dugu horrelako-
rik egin, beti esketxak izan dira, istorio motzak. Orain be-
rriz, pertsonaiek bilakaera bat dute, jarraipen bat. Une ba-
koitzean zerbait berria pasako da, eta horrek eragina izango
du beraiengan. Baina ez dira «identifikatuta sentitzen naiz»
esateko adinako pertsonaiak. Oso muturrera eramanda-
koak direnez, oso zaila da identifikatzea, eta hala balitz,
kezkatzen ere hasiko nintzateke.
Nolakoa da grabazio egun bat?
Gogorra. Apustua zentzu askotan egin dugu; kanpoko lan-
gileak ditugu teknika aldetik, nahiz eta ETBko platoak
erabiltzen ditugun. Goizeko 8ak aldera grabatzen hasi, eta
10 bat ordu ematen ditugu egunero. Gabonak baino lehen
13 atal bukatuko ditugula uste dugu. Baina gauzak ondo
zaintzen ari gara. Zinemako jendeak egiten du lan gurekin,
bi zuzendariak, artean, eta ohituta daude intentsiboki eta
epe motzean lan egiten. Alde batetik, argi dugu telebista
egiten ari garela, baina funtzionatzeko modua zinema
mundukoa da. Zuzendariek lortu dute lantalde tekniko
osoa beraien ingurukoa izatea.
Makillaje aldetik ere lan ikaragarria omen dago.
Pertsonaiak muturrera eramandakoak direla esaten dugu-
nean, zentzu guztietan esaten dugu, baita beraien arteko
desberdintasunak azpimarratzeko moduan ere. Alderdi
horretatik, telesaila oso landuta dago: ordezko hortzak eta
abar jartzen dizkigute.
Sekuentzia asko grabatzen duzue egunero, ezta?
Dauzkagun baldintzekin, horrela grabatu behar dugu, bes-
tela ez gara iritsiko hamahiru atalak grabatzera. Urriaren
hasieran hasi ginen.
Langileen artean giro ona omen duzue. Lana errazten al
du horrek?
Bai, erabat, eta aurreko urteotan ere hala izan da. Lantalde
gatazkatsua ez izatea oso inportantea da niretzat. Egunero
lanera gogoz joatea eta ondo pasatzea, dibertitzea da kon-
tua. Eta hori transmititu egiten dela uste dut. Kasu hone-
tan, nahiz eta istorioa landuagoa izan, espiritu horrekin
joaten gara lanera. Teknikoki ere, aspalditik ezagutzen du-
te denek elkar, eta horrek asko errazten du lana.
Noiz gertatzen dira unerik dibertigarrienak, sekuentziak
grabatzean ala ikustean?
Sekuentziak ez ditugu askotan monitorean ikusten, zuzen-
dariek soilik. Guretzat, bakarren bat inprobisatzen hasi
edo hanka-sartzeren bat dagoen unea da dibertigarriena.
Baikor 2
Wazemank eta Noaoa egitetik fik-
ziora pasa zara. Zein ezberdinta-
sun dago esketxa eta telesailaren
artean?
Egia esan, aldaketa egiteko gogoa
nuen, bai nik, baita talde osoak ere.
Hainbeste urte istorio txiki eta es-
ketxak egin ondoren, urrats hori
ematea erabaki genuen, betiere gure
estiloa mantenduz. Eta, horrez gain,
erronka gisa planteatu dugu, fikzioa
egiteko gai ote ginen frogatu nahi
genuen. Lan egiteko orduan, ezber-
dintasun handia dago. Esketxak be-
rehala egiten dira eta hemen, berriz, askoz ere zainduago
dago dena. Dekoratuak daude, dena marko baten barruan
egiten da. Testua ere idatzita dago, nahiz eta inprobisatu
ere egin daitekeen. Lehen, aktore izateaz gain, sortzaileak
ere baginen. Orain lotuago gaude.
Umorezkoa ez den paper batean ikusten al duzu zeure
burua?
Bai, zergatik ez. Egia esan, une honetan ez da gehien atse-
gin dudana, baina tokatzen bada, probatu egingo nuke.
ULERMENA LANTZEN
1 Zer da, berez, telesailari izena eman dion
Brinkola izena?
2 Zergatik aukeratu zuten izen hori?
3 Zein alde dago esketxetako eta oraingo
pertsonaien artean?
4 Nolako funtzionamendua dute telesaileko
grabazio-lanek?
5 Zergatik da hain garrantzitsua makillajea
telesailean?
6 Nolako garrantzia ematen dio Alkainek
lan-taldeari? Zergatik?
Baikor 2
HIZKUNTZA HIZKUNTZA
Ariketak TESTUA ANTOLATZEN
Nire iritziz, euskaraz denetarik
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz
eginetabehar
azpikoda, toki guztietan 5 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
hitzen
DURANGON, UMOREZ
sinonimoak aurkituko dituzu.bezala, baina iruditzen zait as- parentesi artean emandako forma erabiliz.
1. bitxi 4. solas eginkotan euskaldunok
7. arduratuoso serioak t Sonoritate polita duelako erabili dugu hitza. Horrez Umorez esan didate hitz egin dezadala gaurkoan umoreaz. H-rik gabeko umoreaz. Umorea behar
garela, oso grisak. Nik bihu- da gero niri umoreaz hitz egin dezadala eskatzeko. , pentsatzen jarrita, umorea denetara-
2. ipurterre 5. nahiko 8. liskartsu gain, istorioa tren geltoki batean gertatzen delako.
rriarena egin nahi dut, ez dut ko behar da bizitza honetan. Gehiena, hiltzeko. Edo, , umore gehiago behar da bi-
3. salto egin 6. lan-taldeuste gauza9.serioak
iritsi egiteko gau- (-t(z)eaz)
zitzeko hiltzeko baino. Filosofiak eta literaturak asko laguntzen dute bizirauten. Baina bi
t Jende askok badaki geltoki bat dela baina
denik, nahiz eta egin, egin artemodu horiek ez dira umorea, . Umorea zer den ez dago esaterik. Abstrakzio
2 LEXIKOA. Ordezkatu egon aditza beste batez, ez du ezagutzen eta horrek misterioa ematen dio.
behar diren. Euskaraz, beste bat da, pittinka-pittinka, figuratibo bihurtzen dena. Garunetik ezpainetara doan ibai bihu-
(-t(z)eak)
perpausaren zentzuari eutsiz. tokietan bezala, komediak rri gardena izan liteke umorea. Eta , inteligentzia. Umorearen ahaideak dira ironia
t Grabazioetan giro ona egoten funtzionatu
da. egiten du, eta gure t Kanpoko langileak ditugu, nahiz eta ETBko platoak eta sarkasmoa, zorroztasuna, irudimena, poesia, edertasun klase oro. Babesleku bada, jakina, babes-
kasuan behar gehiago dugula erabiltzen ditugun. (arren) mekanismo eta bizileku, gizajende ahulon gotorleku. Umorea ez da aberrika bereizten, topiko huts eta hutsal
t Egunero egoten da zerbait barregarria.
uste dut. Askotan gauza elitis- t Gabonak baino lehen 13 atal bukatuko ditugula uste besterik ez da hori, koloreka baizik. Beltza eta txuria da, marroia, gorria, horia, urdinkara. Eta umoreak izenla-
t Jende asko egoten da grabazioetan.
tegiak egiten ditugu, eta lau dugu. (aurretik, -(e)lakoan egon) gun bat behar du beti alboan, goxo sentituko bada: filosofikoa, lodia, garratza, absurdoa, fina, inteligentea, zi-
t Telesaila egingo delako berria leku guztietan dago.
katuk ikusten dituzte soilik. t Lana bukatzen dudanean, oraindik barre gehiago kina, zuzena, militarra (barka kontradikzioa), eta halaxe, zerrenda mugagabea baita, gizabanakoak infinituak
t Telesailean zazpi edo zortzi lagun daude aktore garen bezalaxe. Umoreak etxeko marka behar du, ex-librisa edo armarria, eta ez du ametitzen globalizaziorik.
Egun osoan umorearen inguruan lan egin ondoren, etxe- egitea tokatzen zait. (-takoan)
lanetan. Umorea bost zentzumenetan dago, bost zentzumenak jartzen ditu martxan, eta oroimena ez herdoiltzeko boti-
ra iristean barre egiteko gogorik geratzen al zaizu orain- t Bestelako papera egitea tokatzen bada, probatu
t Lan-taldean
dik? betiko kideak daude. karik eraginkorrena da. Eta umorea, , Askatasunaren Hiribidea da.
egingo nuke. (-(e)z gero)
Bai. Lana bukatzen dudanean, etxera ailegatu eta, emaztea KARLOS LINAZASORO, Diario Vasco egunkaria
3 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak ondoko
eta bi alabatxo izanda, oraindik ere barre gehiago egitea to- 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Bereizi perpaus hauen
perpausei.
katzen zait. galdegaia.
a. Autoa edukiko banu etxera eramango zintuzket. Testu-antolatzaileak
t Jon Txindokira joan da gaur goizean.
Oihana orduPrado, Habe aldizkaria 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Uztartu perpausetako testu-antolatzaileak testuan
HIZKUNTZA
b. Gaixo dagoen arren gaueko txikietan heldu zen
t Jon gaur goizean joan da Txindokira.
etxera. t batik bat t ere t baina daukaten funtzioarekin.
t Gaur goizean Txindokira Jon joan da.
c. Jertse hori hain da polita ezen erosiko baitut. t akaso t batez ere t jakina Aurkaritza adierazi / Hasiera eman /
t Jon gaur goizean Txindokira joan doa.
d. Iñakik herriko plazan okindegia daukanak opil Ideia berriak txertatu
2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia perpaus
gozoak egiten ditu. 7 ESAPIDEAK. Aukeratu erantzun egokia ezezko biribila
bakoitzean.
emateko. t Lehenik eta behin, esan nahi nuke umorea
4 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo dagoen t Nik badakit ere/hain zuzen ere nork kontatu dion denetarako behar dela bizitza honetan.
Anjel, identifikatuta sentitzen al zara pertsonaiaren guztia zuen amari.
perpausa eta zuzendu gaizki daudenak: t Horrez gain, ironia eta sarkasmoa, irudimena
batekin?
a. Telesaila nahiko surrealista da, gidoiak oso xelebreak t Elurra mara-mara ari zuen, ostera/beraz, etxean eta zorroztasuna umorearen ahaideak dira.
bait dira. ❏ Ez esaten dizut. geratu ginen.
t Filosofiak eta literaturak asko laguntzen dute
7 Zer dela
b. Nik ezeta
dutesketxetatik fikziora egin
atal bat ere galduko, dutentelesailak
umorezko ❏ Axola ez bazaizu. bizirauten. Baina bi arte modu horiek ez dira umorea.
aldaketa? Zer ezberdintasun
asko gustatzen baitzaizkit. aurkitu dituzte? ❏ Ezetz!
c. «Aktoreon
8 Eman bukaeralana ez daperpausari.
ondoko esketxetakoa bezalakoa, orain ❏ Ezta pentsatu ere.
gidoiari lotuago baitgaude» esan du Alkainek.
Anjel Alkainek…
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Osatu perpausa aditz
d. Horrelako telesail baten parte hartzea gustuko nuke,
❏ etxera heldu eta ez du barre egiteko gogorik. egokiez. Idazlana
oso umorezalea baitnaiz.
❏ beste edozein pertsonaia mota antzeztuko luke. Alkaini beste mota bateko paperak proposatuko … ,
1 Irakurri Oihana Pradok Anjel Alkaini egindako 2 Gogoratu Anjel Alkain eta bere lankideek egindako
❏ gustuko du saio elitistak egitea. zalantzarik gabe, probatuko … elkarrizketaren pasarte hau eta erantzun galderei. esketxen bat eta prestatu ondokoak ahoz azaltzeko:
9 Pausoz pauso… ❏ bazioten luke. «Umorezko telesaila da. Pertsonaiak eta egoerak – Egoeraren deskribapen zehatza.
t Atera testuaren gaia ❏ baliote zuen. muturrera eraman ditugu, eta guri asko gustatzen – Pertsonaien deskribapena: jarrera, itxura, aurpegiera…
(gehienez 15 hitz). ❏ balizkiote lituzke. zaigun umorezko telesaila da. ETBn behintzat, ez
– Esketxaren kontaketa.
da oraindik halakorik egin. Surrealista samarra da,
t Egin testuaren laburpena ❏ badizkiote ditu.
gidoiak oso xelebreak baitira. Baina, bestalde, per- 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
(10 lerro). tsonaiak oso hemengoak dira».
9 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz TELEBISTAKO PROGRAMAZIOA
t Zer esan nahi du Anjel Alkainek egoerak
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu. t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
muturrera eraman dituztela esaten duenean?
a. antzesle, zuzendari, argazkilari, marrazkilari. – Telebista ondo erabiltzen al dugu?
t Nolako egoerak izango direla iruditzen
b. azpil, harraska, sartagin, ontzi-ikuzgailu. – Saio motak eta haien arrakasta.
zaizu?
25 c. jezarleku, espaloi, estolda, zaborrontzi. – Nolako saioak pantailaratuko zenituzke?
d. zilar, urre, alkol, zementu.
26 Baikor 2 Baikor 2 27
(24.-27. or.)
7 Zer dela eta esketxetatik fikziora egin duten al-
daketa? Zein ezberdintasun aurkitu dituzte?
Talde osoak aldaketa egiteko gogoa zuen. Hain-
beste esketx egin ondoren, erronka gisa plantea-
tu dute; fikzioa egiteko gai ote ziren frogatu nahi
zuten. Lan egiteko orduan, ezberdintasun handia
dago. Esketxak berehala egiten dira eta, hemen,
berriz, askoz ere zainduago dago dena. Badaude
dekoratuak; dena marko baten barruan egiten da.
Testua ere idatzita dago, baina inprobisatu ere
egin daiteke. Lehen, aktore izateaz gain, sortzai-
leak ere baziren. Orain lotuago daude.
8 Eman bukaera ondoko perpausari.
Anjel Alkainek …
✔ beste edozein pertsonaia mota antzeztuko luke.
9 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Anjel Alkainek Brinkola telesail berriaren bitar-
tez, umorea aldarrikatzen du, halako egitasmo
batean dagoen lana azpimarratzeaz gain.
• Egin testuaren laburpena.
Oihana Pradok Anjel Alkaini eginiko elkarrizke-
tan Brinkola telesailaren berri ematen digute.
Alkainek eta haren taldekideek umorezko saio
horretan fikziora jauzi egin dute eta esketxak
alde batera utzi. Erronka berri horretan, egoera
surrealistak eta pertsonaia xelebreak muturre-
ra eraman dituzte. Horretarako, makillajea eta
dekoratuak oso garrantzitsuak dira. Bestalde,
zinema-munduko grabazio-teknikak erabiltzen
ari dira eta platoan ordu asko ematen dituzte,
baina haien arteko giro onak arintzen du lana,
beti gertatzen baitzaie zerbait barregarria.
19
29/7/09 13:09:53
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
sinonimoak aurkituko dituzu. parentesi artean emandako forma erabiliz.
bitxi: xelebre • Sonoritate polita izateaz gain, istorioa tren-geltoki
lan-talde: koadrila batean gertatzen delako erabili dugu hitza.
ipurterre: ipurtarin • Jende askok badaki geltoki bat dela baina ez
arduratu: kezkatu ezagutzeak misterioa ematen dio.
salto egin: jauzi egin • Kanpoko langileak ditugu, ETBko platoak
erabiltzen ditugun arren.
liskartsu: gatazkatsu
• Gabonen aurretik 13 atal bukatuko ditugulakoan
solas egin: mintzatu
gaude.
iritsi: ailegatu
• Lana bukatutakoan, oraindik barre gehiago egitea
nahiko: samar tokatzen zait.
2 LEXIKOA. Ordezkatu egon aditza beste batez,
• Bestelako papera egitea tokatuz gero, probatu
egingo nuke.
perpausaren zentzuari eutsiz.
• Grabazioak giro onean egiten dituzte. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Bereizi perpaus
• Egunero gertatzen da zerbait barregarria. hauen galdegaia.
• Jende asko batzen da grabazioetan. • Jon Txindokira joan da gaur goizean.
• Telesaila egingo delako berria leku guztietan • Jon gaur goizean joan da Txindokira.
zabaldu da. • Gaur goizean Txindokira Jon joan da.
• Telesailean zazpi edo zortzi lagunek parte hartzen • Jon gaur goizean Txindokira joan doa.
dute aktore lanetan.
• Lan-taldean betiko kideek irauten dute. 7 ESAPIDEAK. Aukeratu erantzun egokia ezezko
biribila emateko.
3 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak
Anjel, identifikatuta sentitzen al zara pertsonaiaren
ondoko perpausei.
batekin?
a. Autoa edukiko banu, etxera eramango ✔ Ezta pentsatu ere.
zintuzket.
b. Gaixo dagoen arren, gaueko ordu txikietan 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Osatu perpausa
heldu zen etxera. aditz egokiez.
c. Jertse hori hain da polita, ezen erosiko baitut. Alkaini beste mota bateko paperak proposatuko … ,
d. Iñakik, herriko plazan okindegia daukanak, opil zalantzarik gabe, probatuko …
gozoak egiten ditu. ✓ balizkiote lituzke.

4 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo 9 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen perpausa eta zuzendu gaizki daudenak: dagoen gaizki idatzita eta zuzendu.
a. Telesaila nahiko surrealista da, gidoiak oso a. antzesle: antzezle.
xelebreak baitira.
b. sartagin: zartagin.
b. Nik ez dut atal bat ere galduko, umorezko
c. eztolda: estolda.
telesailak asko gustatzen baitzaizkit.
d. alkol: alkohol.
c. «Aktoreon lana ez da esketxetakoa bezalakoa,
orain gidoiari lotuago baikaude» esan du
Alkainek.
d. Horrelako telesail batean parte hartzea gustuko
nuke, oso umorezalea bainaiz.

20 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 20 29/7/09 13:09:54

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

DURANGON, UMOREZ
Umorez esan didate hitz egin dezadala gaurkoan umoreaz. H-rik gabeko umoreaz. Umorea behar da
gero niri umoreaz hitz egin dezadala eskatzeko. Baina, pentsatzen jarrita, umorea denetarako behar
da bizitza honetan. Gehiena, hiltzeko. Edo, akaso, umore gehiago behar da bizitzeko hiltzeko bai-

HIZKUNTZA
no. Filosofiak eta literaturak asko laguntzen dute bizirauten. Baina bi artemodu horiek ez dira umo-
rea, jakina. Umorea zer den ez dago esaterik. Abstrakzio bat da, pittinka-pittinka, figuratibo bihur-
tzen dena. Garunetik ezpainetara doan ibai bihurri gardena izan liteke umorea. Eta batik bat,
inteligentzia. Umorearen ahaideak dira ironia eta sarkasmoa, zorroztasuna, irudimena, poesia, eder-
tasun klase oro. Babesleku ere bada, jakina, babes-mekanismo eta bizileku, gizajende ahulon gotor-
leku. Umorea ez da aberrika bereizten, topiko huts eta hutsal besterik ez da hori, koloreka baizik.
Beltza eta txuria da, marroia, gorria, horia, urdinkara. Eta umoreak izenlagun bat behar du beti al-
boan, goxo sentituko bada: filosofikoa, lodia, garratza, absurdoa, fina, inteligentea, zikina, zuzena,
militarra (barka kontradikzioa), eta halaxe, zerrenda mugagabea baita, gizabanakoak infinitoak ga-
ren bezalaxe. Umoreak etxeko marka behar du, ex-librisa edo armarria, eta ez du ametitzen globali-
zaziorik. Umorea bost zentzumenetan dago, bost zentzumenak jartzen ditu martxan, eta oroimena
ez herdoiltzeko botikarik eraginkorrena da. Eta umorea, batez ere, Askatasunaren Hiribidea da.
KARLOS LINAZASORO, Diario Vasco egunkaria

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Uztartu perpausetako testu-antolatzaileak
testuan duten funtzioarekin.
• batik bat • ere • baina
• Lehenik eta behin, esan nahi nuke umorea
• akaso • batez ere • jakina
denetarako behar dela bizitza honetan.
2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia perpaus Hasiera eman
bakoitzean. • Horrez gain, ironia eta sarkasmoa, irudimena
• Nik badakit, hain zuzen ere, nork kontatu dion eta zorroztasuna umorearen ahaideak dira.
guztia zuen amari. Ideia beriak txertatu
• Elurra mara-mara ari zuen, beraz, etxean • Filosofiak eta literaturak asko laguntzen dute
geratu ginen. bizirauten. Baina bi artemodu horiek ez dira
umorea.
Aurkaritza adierazi

Idazlana
1 Irakurri Oihana Pradok egindako elkarrizketaren • Nolako egoerak izango direla iruditzen zaizu?
pasarte hau eta erantzun galderei. Erantzun askea.
• Zer esan nahi du Anjel Alkainek egoerak mu- 2 Erantzun askea.
turrera eraman dituztela esaten duenean?
3 Erantzun askea.
Egoerak oso xelebreak direla, gertatzeko zailak,
alegia.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 21

833475 _ 0004-0028.indd 21 21/7/09 18:04:25

 8 Gameluak eta irakasleak
8 Gameluak eta irakasleak
Duela hilabete batzuk César Vidal COPEko esatariak eus-
kararen gainean errandakoa zabaldu zen gure artean. Eus-
kara hizkuntza primitiboa dela ez baitu unibertsalik atze-
maten. Euskara partikularretan oinarritua dela (pagoak,
pinuak, makalak…), unibertsalik dagoenentz ere sumatzen
ez duen giza adimen erabat garatu gabeari lotua. Horrega-
tik, unibertsala adierazteko (arbola) hizkuntza mailegura jo
behar izan duela.
Anitz izan ziren erreakzioak eta erantzunak. Nik ez nion
erantzun, baina lagun filologo batzuen erantzun idatziak
irakurri eta gozatu nuen haiek emandako erantzunez.
Ia ahantzita nuen kontua, duela bi aste artio. Errefuxiatu
sahararren kanpamentuetara berriki egindako bidaia kon-
tatu nien Unibertsitateko lankide batzuei. Filologo eta an-
tropologo senak bultzaturik nola animatu nintzen, ohiko
agurrez gain, hassania hizkuntzaren hitz batzuk gehiago
ikastera. Sahararrek tea hartzearen zeremonia solasean ari-
tzeko bereziki probesten baitute, tea edaten ari gineneko
batean hasi nintzaien galdezka. Gamelua, adibidez: «Nola
erraten duzue gamelua?» galdegin nien. Eta haiek, bereha-
la erantzun ez eta galdegiten hasi zitzaizkidan: «Gamelu
arra ala emea? Gamelu umea ala gamelu heldua? Gamelu
bakarra ala gamelu-taldea? Gamelu ar-taldea, gamelu eme-
taldea ala gamelu ar-eme taldea?…». Guztietarako hitzak
zituzten. Adibidea egokia ez zela pentsaturik, bertze bat
eman nien: te ontzia, hain justu, tea edaten ari baikinen.
Haiek berriz: «Te ontzi handia ala txikia? Bertakoa ala
kanpotik ekarria? Egunerokoa ala berezia?». Horietarako
ere hitz andana zuten. Etsirik, gamelua eta te ontzia, edo-
zein, edonolakoa, edonongoa, edozertarakoa… nola erra-
ten duten ikasi gabe geratu nintzen.
ULERMENA LANTZEN
1 Non egin zituen Cesar Vidalek bere adierazpenak?
2 Zein ezaugarri ezarri zizkion Cesar Vidalek euskarari?
Eta euskaldunoi?
3 Zer dela eta galdetu zien Paula Casaresek sahararrei
gameluez eta te-ontziez?
4 Zergatik aipatzen du Paula Casares artikulugileak
sahararren hizkuntza?
28
Ulermena lantzen
1 Non egin zituen Cesar Vidalek bere adierazpe-
nak?
COPE irrati-katean egin zituen.
2 Zein ezaugarri ezarri zizkion Cesar Vidalek eus-
karari? Eta euskaldunoi?
Hizkuntza primitiboa dela eta euskaldunok giza
adimen erabat garatu gabea dugula adierazi
zuen.
3 Zer dela eta galdetu zien Paula Casaresek saha-
rarrei gameluez eta te-ontziez?
Filologo eta antropologo senak bultzaturik hassa-
nia hizkuntzan hitz batzuk ikasi nahi izan zituen
eta tea hartzearen zeremonia baliatu zuen horre-
tarako.
4 Zer dela eta aipatzen du Paula Casares artikulu-
gileak sahararren hizkuntza?
Hassania hizkuntzak gamelu edota te-ontzi adie-
razteko hitz asko dauzkalako baina orokorrean
izendatzekorik ez.
5 Zertan ari zen artikulugilea irrati-esatariaren hi-
tzak gogoratu zituenean?
✔ Unibertsitateko lankideei egindako bi-
daiaren berri ematen.
22 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0004-0028.indd 22
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
Lankide erdaldunei ari nintzaien pasadizoa kontatzen eta,
haien irri artean, bat-batean irrati ultra-katolikoko esatari 1. esan 4. ihardetsi 7. beste
hark errandakoaz oroitu nintzen. Momentu horretan saha- 2. bildu 5. berbetan 8. mordo
rar bat egon izan balitz gure artean eta galdegin izan baligu 3. ugari 6. galdetu 9. gogoratu
gure lanbideaz, begi bistaz denak unibertsitateko irakasleak
izanda ere, erantzun ezberdinen parrastada hasiko zen: ba- 2 LEXIKOA. Ordezkatu ondoko maileguak zeuk sortutako
tek unibertsitate irakasle katedraduna erranen zuen, ber- hitz elkartuen bidez.
tzeak irakasle titularra, hirugarrenak irakasle kontratatu t primitibo t kanpamentu t internazional
doktorea, bertze batek irakasle laguntzaile doktorea, edo
irakasle laguntzailea, edo irakasle elkartu doktorea, edo 3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz 6 LEXIKOA. Zein da ultra aurrizkiaren esanahia? Nola
irakasle elkartua… Auskalo zer pentsatuko zukeen sahara- adieraziko zenuke euskaraz ultra-katoliko adjektiboa?
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu.
rrak gaztelaniaren gainean, akaso, haiendako gameluak be-
a. lisar, haritz, hagin, mizpirondo, irasagarrondo. ❏ oso katoliko.
zain garrantzizkoak direla unibertsitate irakasleak gurean.
b. entzumen, dastamen, ukimen, usainmen, adimen. ❏ katoliko-katoliko.
Paula Casares, Argia aldizkaria c. ikerlari, zientzialari, albaitari, biologialari, kimikari. ❏ muturreko katoliko.
d. gamelua, oztruka, krokodiloa, kameleoia. ❏ katoliko amorratu.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, 7 LEXIKOA. Zerrendatu ezagutzen dituzun euskarazko
parentesi artean emandako forma erabiliz. aurrizkiak eta eman horiekin osatutako bina adibide.
t Unibertsalik dagoenentz ere sumatzen ez duen giza
8 ESAPIDEAK. Bukatu ondoko perpausa esamolde
adimenari lotua. (ala ez)
egokia aukeratuta:
t Gozatu nuen haiek emandako erantzunez. (eman)
Kazetari batzuk beti ari dira …
t Tea edaten ari gineneko batean hasi nintzaien galdezka.
a. ingurua prestatzen.
(-(e)la)
t Nola erraten duten jakin gabe geratu nintzen. (-t(z)eke) b. bazterrak nahasten.
t Begi bistaz denak unibertsitateko irakasleak izanda ere, c. lekuak arakatzen.
erantzun ezberdinen parrastada hasi zen. (arren) d. lagunak amorratzen.
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Osatu perpausa aditz 9 ORTOGRAFIA. Aukeratu zerrenda bakoitzean dauden
egokiez. forma zuzenak:
Momentu horretan saharar bat egon …, irakasleak a. zein nahi, zeinahi, zein-nahi, zeinnahi.
izendatzeko modu ezberdinen parrastada hasiko … b. nonahi, nonnahi, non-nahi, non nahi.
❏ izango balitz zatekeen. c. non-nahitik, nondik-nahi, nonahitik, nonnahitik.
5 Zertan ari zen artikulugilea irrati-esatariaren hitzak ❏ izan balitz litzatekeen. d. zenbatnahi, zenbanahi, nahi-zenbat, zenbat-nahi.
gogoratu zituenean? ❏ izango balitz zen.
❏ Errefuxiatu sahararrekin tea hartzen. ❏ izan balitz zatekeen.
❏ Unibertsitateko filologo eta antropologoen
biltzar batean parte hartzen.
❏ Unibertsitateko lankideei egindako bidaiaren
berri ematen.
Idazlana
6 Pausoz pauso… 1 Irakurri Paula Casaresen testuko pasartea eta erantzun. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz). «Filologo eta antropologo senak bultzaturik nola HIZKUNTZAK IKASTEA
t Egin testuaren laburpena (8 lerro). animatu nintzen, ohiko agurrez gain, hassania hiz- t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
kuntzaren hitz batzuk gehiago ikastera».
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren – Zergatik da hain garrantzitsua?
arteko harremana (4 lerro). t Zenbat hizkuntzatan dakizu agur esaten?
– Zein ikasiko zenuke?
t Besterik badakizu esaten hizkuntza horiek erabiliz?
– Nola ikasten da ondoen?
Baikor 2 Baikor 2 29
(28.-29. or.)
6 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Ez dago gutxiago balio duen kulturarik. Bakoi-
tzak mundu ikuskera eta hizkuntza propioak
ditu, beharrizanen araberakoak.
• Egin testuaren laburpena.
Paula Casares bere lankideei ari zitzaien egin-
dako azken bidaian bizitako pasadizo bat kon-
tatzen eta gogoratu zuen bidaian zegoela,
sahararrek erakutsi ziotela haiena hizkuntza
aberatsa dela, euskara eta beste batzuk be-
zain aberatsa, behintzat. Bada zehaztasun eta
aberastasun hori, hizkuntza garatugabearen
frogatzat hartu zuen esatari batek. Paulak bere
garaian ez zien erantzun esatariaren hitzei eta
orain testu horren bidez bere hausnarketa pla-
zaratu nahi du.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
21/7/09 18:04:25
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Osatu perpausa
sinonimoak aurkituko dituzu. aditz egokiez.
• esan: erran Momentu horretan saharar bat egon …, irakasleak
• galdetu: galdegin izendatzeko modu ezberdinen parrastada hasiko …
• bildu: atzeman ✔ izan balitz zatekeen

HIZKUNTZA
• beste: bertze
6 LEXIKOA. Zein da ultra aurrizkiaren esanahia?
• ugari: anitz
Nola adieraziko zenuke euskaraz ultra-katoliko
• mordo: andana adjektiboa?
• ihardetsi: erantzun
✔ muturreko katoliko.
• gogoratu: oroitu
• berbetan: solasean 7 LEXIKOA. Zerrendatu ezagutzen dituzun
euskarazko aurrizkiak eta horiekin osatutako bina
2 LEXIKOA. Ordezkatu ondoko maileguak zeuk adibide eman.
sortutako hitz elkartuen bidez. des-: desegin, desberdin.
• primitibo: garatugabea aurre-: aurrizki, aurreiritzi
• kanpamentu: kanpaleku azpi-: azpiegitura, azpigai.
• internazional: nazioarteko bir-: birjaio, birramona.
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
ber-: berregin, berreraiki.

dagoen txarto idatzita eta zuzendu. 8 ESAPIDEAK. Bukatu ondoko perpausa esamolde
a. lisar: lizar. egokia aukeratuta:
b. usainmen: usaimen. Kazetari batzuk beti ari dira …
c. biologialari: biologoa. b. bazterrak nahasten.
d. oztruka: ostruka.
9 ORTOGRAFIA. Aukeratu zerrenda bakoitzean
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
dauden forma zuzenak:
parentesi artean emandako forma erabiliz.
a. zeinahi, zein-nahi.
• Unibertsalik dagoen ala ez ere sumatzen ez duen b. nonahi, non-nahi.
giza adimenari lotua.
c. non-nahitik, nondik-nahi, nonahitik.
• Gozatu nuen haiek eman zuten erantzunez.
d. zenbanahi, zenbat-nahi.
• Tea edaten ari ginela hasi nintzaien galdezka.
• Nola erraten duten jakiteke geratu nintzen.
• Begi bistaz denak unibertsitateko irakasleak izan
arren, erantzun ezberdinen parrastada hasi zen.

Idazlana
1 Irakurri testuko hurrengo pasartea eta erantzun. 2 Erantzun askea.
• Zenbat hizkuntzatan dakizu agur esaten?
Erantzun askea.
• Besterik badakizu esaten hizkuntza horiek
erabiliz?
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 23

833475 _ 0004-0028.indd 23 21/7/09 18:04:25

 9 Zein izan behar da naturarekiko harremana?

Zein izan behar da naturarekiko

9 harremana?
HIZKUNTZA HIZKUNTZA
Gaur egun, naturarekiko harremanak ulertzeko modu na- ematen dio etxebizitza izateko eskubideari, lursailen pro-
gusi bi agertzen dira: naturaren gehiegizko erabilerak atze- pietatea edukitzeko eskubidearen gainetik. Honela, udalek nera, hauen ustez, Nafarroako Gobernuari dagokio Larrako dagoena egia bihurtzeko. Txosten horretan, ondasunekiko
Natur gunearen kudeaketa, eta ez Batzarrari. Beraz, Batza- beste harreman mota baten beharra planteatzen zen; ale-
ra bueltarik gabeko kalte eta arriskuak sortzen dituela dioen lurzoruak urbanizatzeko prozesuak abiatu ahal izango di- Ariketak
rrak ez du, gai honetan, azken hitzik. Nafar guztiei dago- gia, natur baliabideak ez agortzeko, datozen belaunaldieki- TESTUA ANTOLATZEN
teoria (Zero Hazkundearen Teoria), eta, bestetik, Zero tuzte hirigintza agenteen bitartez, lurraren propietarioak
Hazkundearen Teoria ezkorregia dela eta naturak berrizta- berak urtebetean abian jartzen ez badu. Bestalde, legeak kien erabakia da, Nafarroako Gobernuak hartu beharre- ko konpromisoa beharrezkoa
t Legeak dela eman
lehentasuna onartzen
dio zen.
etxebizitza eskubideari.
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz eta azpiko hitzen
tzeko eta baliabideak etengabe sortzeko gaitasun izugarria gehienez eraiki daitekeenari buruzko indizeak ezartzen di- koa. 1992. urtean, Nazio Batuen Erakundeak bultzatuta, Aniz-
(lehenetsi)
sinonimoak
Batzuen ustez, aurkituko
Mendialdeko dituzu. eta hiriko ekolo-
herritarren tasun Biologikoari buruzko hitzarmena sinatu zen Rio de
LORTUKO DU KIOTOKO PROTOKOLOAK LURRAREN BEROTZEA GELDITZEA?
duela (hazkunde esponentzialaren teoriak) diotenak. tu, garapen iraunkorraren aldeko ekimen bezala. Testuak t Eski estazioaren kontra sortutako Larra-Belagua taldeak
Ondasunekiko harremanak ulertzeko eta antolatzeko debekatu egiten du txaleten urbanizazioak erai- gisten borroka1. da
izadi
Larrako eski 4. eskualde inguruko
estazioaren 7. ezer
afera. Janeiron. Hitzarmen horretan ere garapen iraunkorrari bu- Zientzialari gehienen , protokoloaren helburuak txikiegiak dira eragina izateko. Berotegi-efektua
Europan aurkeztu du salaketa. (-(e)n)
bi modu hauen arteko gatazka gure artean ere kitzea 3.000 biztanletik gorako guneetan, Nire ustez, natur ondasunekiko5. alkate
2. nekazari harremanak antolatzeko
8. baliatu ruz hitz egiten zen, eta naturarekiko harmonian bizi- eragiten duten gasak %60 eta %70 artean murriztu beharko lirateke klima aldaketa gelditu ahal izateko.
ematen da. Euskal Herrian ere naturareki- zabalkunde-eremuan. modu desberdin biren arteko borroka
3. erdietsi 6. etorrida. 9. bestela tzearen tgarrantzia
Lurrak osoazpimarratzen.
garesti jartzen dira salgai eta laborari gazteek
, protokoloa garrantzitsutzat jotzen dute, , negoziazio marko orokorra sortzen duelako eta
ezin dituzte
1998. urtean, eskuratu.
Kioton sinatu(-(e)nez)
zen protokoloan ere,
ko harremanak ulertzeko modu desber- Batzuentzat, lurzoruaren lege ho- datozen urteotan isurketa murrizteko helburuak handitzeko aukera ematen duelako.
dinak agertzen dira. nek administrazio publikoentzat Azken 2gogoeta
ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu esaldiak: naturarekiko harremana aldatzeko proposamena Gaur formalki indarrean jarriko bada ere, gurpil zoroan kateatuta dago Kiotoko Protokoloa. Europar Batasu-
5 ESAPIDEAK. Lotu hitzak esapideak lortzeko eta
Alde batetik, aipatzekoa da lurraren berreskuratzen du hirigintza egin zen. Zehatzago esateko, atmosferara isur- nak 2012. urtetik aurrerako helburuak ezarri asmo zituen, protokoloa-
Nolako harremana izan behar
t Oporretarako dugu natur
etxebizitza bat ondasu-
erosi nahi dituztenak ondoren
inguruan sortzen diren eztabaidak. garapenaren kontrola, lursai- tzen denbete perpausetako
karbono hutsuneak
dioxidoa (CO esapideok
2) murrizteko ren lehen fasetik harantzago. Washington ontzira igoarazteko presio
nekin? Nork erabaki
bultzatubehar
dutedu lur, baso edo uren
espekulazioa. erabiliz:
Ipar Euskal Herrian, adibidez, la- len jabetza esku pribatutik zenbait erabaki hartu ziren. bidea zen, gaia serioa dela eta aurrera doala esateko modu bat. Joan
erabilerari buruz? Nork dulur
t Laborantzak horiek
gabekudeatzeko,
geratuko da ezer ez egiten ez Begizkoa
Azken t
urteotan, t jo bilera eta foro
protokolo,
borariak kexu dira nekazaritzara- ateraz. Are gehiago, Legeak erabiltzeko etabada.
ustiatzeko eskubidea? Galde- zen astean, , atzera egin zuen Bruselak, eta «gomendioak»
ko egokiak diren lurrak galtzen planteatzen dituen desjabe- ugari antolatu
Begitan t dira natur ondasunekiko
t izan baino ez zituen eman.
ra horiek ez dute erantzun
t Lursailen errazik.
jabetza esku pribatuei kentzen espekulazioa
ari direlako, hain zuzen ere, lurra tzeko formulek espekulazioa harreman
Begiko tmota berrieitburuz
hartu eztabaida- Gurpil zoroa: Kiotoko itunetik harantzago egin gabe, ezin Estatu Ba-
1987. urtean, Ingurumenaren
geldiaraziko da. eta Garapena-
etxeak eraikitzeko erabiltzen de- gelditzea ahalbidetuko dute. tzeko eta erabakiak hartzeko, baina orain- tuak konbentzitu, eta AEBak konbentzitu gabe zaila aurrera egitea.
ren Munduko Batzordeak (WCED) egin zuen Brundtland Begiz t t egin
lako. Laborarien sindikatuek sa- Ikuspuntu honen aurka en- t Neurriak ezarri ezean, ez daukagu espekulazioaren dik egoera argitu gabe dago. Nahi ditugun natur ondasu- protokolo honek nekez salbatuko duela Lurra. Baina bistan
Txostenak garapen iraunkorrari buruz hitz egiten zuen.
latu dutenez, turismoak eta opo- presaburuen elkarteak agertu kontra zer egiterik. nekiko harremanak
t Irakasle zehaztu
horrek gabe dauzkagueta oinarrian, eta dut
zaila izango
Hainbat arazo eta konponbide aurkezten ziren, baina da, , ez dagoela besterik.
rretarako bigarren etxebizitza bat ziren. Garai hartan Arabako hori arazo larriagainditzea.
izan daiteke epe ertainean.
oraindik pauso gutxi eman dira kontzeptu horren atzetik
3 LEXIKOA. Sortu elkarketak bide hitza eta jarraian t Alde zaharreko denda batean jaka polita www.ikasbil.net
nahi dutenek bultzatzen duten espe- Enpresaburuen Elkarteko (SEA)
dauzkazunak erabiliz. Patxi Juaristi,
kulazioaren ondorioz, laborantzarako Idazkari Nagusi zen Jose Manuel amari oparitzeko.
Karmel aldizkaria (Zatia)
egokiak diren lurrak oso garesti jartzen Fartok zera esan zuen Radio Vitorian ahal izan – baliatu – esku – konpondu t Emakume misteriotsu hark eta beldurrez Testu-antolatzaileak
dira salgai, eta lurrak behar dituzten gazteek eman zuen elkarrizketa batean: «Eusko ■ Bete perpausetan dauden hutsuneak arestian ibili naiz bolada batez. 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Lotu antolatzaileak perpausean duten funtzioarekin:
ezin dituzte eskuratu. Are gehiago, zenbaiten Jaurlaritzaren Lurzoruaren lege proiektuaren sortutako hitzekin. t Entrenatzaileak betidanik , horregatik t bistan da t ordea t edonola ere
ustez, lurrarekiko jarrera honek zonalde honetako euskal metodologia juridikoa espoliaziotik gertu dago». Aurkaritza adierazi / Kausa agertu /
t Etxebizitza edukitzeko lursailen jokatzen ditut partida guztiak.
identitatea eta kultura desagerrarazten ari da. Andde Da- Hauek ez dira lurraren inguruan Euskal Herrian ditugun t era berean t arabera t oro har Esandakoa azaldu / Indarra eman /
propietateari gailendu zaio.
rraidou-k, Ezpeletako auzapezak, Berria egunkarian zioen arazo bakarrak. Larran (Nafarroa) egin nahi den eski esta- 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Laburtu perpausak Ziurtasuna adierazi
t Legeak ekarri dituen desjabetzeko formulek 2 Esan zerrenda bakoitzean zein testu-antolatzaile
bezala: «Etxebizitza nagusiak dira %80, %10 bigarren etxe- zioaren inguruan ere natur ondasunak antolatzeko modu
espekulazioa gelditzea dute. birdeklinabidea erabiliz. dagoen lekuz kanpo eta azaldu zergatik. t alegia t berriz
bizitzak eta %6 inguru daude hutsik. Baina jende ugari ji- bi agertzen dira. Erronkariko Ibarreko Batzarra 90eko ha-
tea espero dugu, 2.000 metro koadroko etxea erosteko markadaren amaieran hasi zen bultzatzen Larran eski esta- t Kioton hainbat aurkeztu ziren t Naturarekin daukagun harremana nolakoa den a. behintzat, orobat, bederen, bestela. t argi dago t izan ere
ULERMENA LANTZEN
ametsarekin. Lur hori laborantzari kenduko zaio deus egi- zioa egiteko proiektua. Geroztik, Larrako auziak zer esan baina oraindik pauso gutxi eman dira. hausnartu behar dugu. b. dirudienez, halaber, itxuraz, antza. t kontuan hartu t edonola ere
ten ez bada. Etxearen mitoari bukaera eman behar zaio, asko eta ikuspuntu kontrajarri ugari sortu ditu. t Donostiara doan autobusa berandu irtengo da,
1 Zein dira
t Natur ez agortzeko,
naturarekiko harremanak beste
ulertzeko 5 Azaldu, zure hitzekin, ondoko baieztapenek esan
energia mota
teoria c. dakizuenez, esan bezala, bada, azpimarratzekoa da.
eta etxebizitza kolektiboa bultzatu. Laborantzak 200 lan- Alde batetik, Larrako eski estazioaren aldekoak daude. antza denez.
nagusiak?batzuk
Lotu erabiltzeko beharra azpimarratu zuten.
dagokien definizioarekin: nahi dutena.
postu galdu ditu sei urtean. Lurraren erabilera erabaki po- Nafarroako Gobernuaren eta Erronkariko Batzarraren ara- t Jaiotzetik daukagun izaera zaila da aldatzen.
t : neurriz kanpo ustiatzeak kalte t Lurrarekiko jarrera horrek euskal identitatea
litikoa da. Lur gutxiago ustiatu behar da eta alokairua edo bera, eski estazioak bailararen sustapen ekonomikoa ahal- 4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, t Gure du arbasoengandik jaso dugun ondarea
konponezinak ekartzen dizkio naturari. desagerraraziko Ipar Euskal Herrian.
epe batez saldu ezin den jabetza bultzatu. Bestela, euskal bidetuko du. Horrela, Nafarroako Parlamentuak 60 hekta- parentesi artean emandako forma erabiliz. oso aberatsa da.
kultura bera ere arriskuan egongo da. Biztanleriaren haz- reako eremua utzi du Larrako Naturgunetik at, eski-estazioa t : naturak baliabideak sortu eta t EAEko Legeak planteatzen dituen formulek
t Espekulazioaren ondorioz, laborantzarako lurrak oso t Elkarrengan
espekulazioa daukagun konfiantza
gelditzea ahalbidetuko dute. gero
kuntza kontrolatu behar da; bertzenaz, zer izanen da gure egin ahal izateko. Are gehiago, eski-estazioaren aldekoek berriztatzeko gaitasun agortezina dauka.
garesti jartzen dira salgai. (-(e)la eta) eta handiagoa da. Idazlana
kultura? Arrotzak gure herrian?». diote Larra eremu pribatua dela, eta Batzarrari dagokiola t Eski-estazioak bailararen sustapen ekonomikoa
2 Zergatik dira kexu
t Natur Ipar Euskal
baliabideak Herriko laborariak?
ez agortzeko, denon konpromisoa ahalbidetuko du.
Ipar Euskal Herrian ez ezik, Hego Euskal Herrian ere ez- kudeatzea; beste hitz batzuekin esanda, Erronkariko Ba- 7 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein
tabaidagai garrantzitsua da lurra. tzarrak eski-estazioaren aldeko iritzia agertu du eta hori da beharrezkoa da. (agor(tu))
3 Zerk eragin du Ipar Euskal Herrian espekulazio 1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei. 2 Zerrendatu zer konpromiso hartu ahal diren
6 Pausoz pauso…
hitz dagoen txarto eta zuzendu. ikastetxean ingurugiroa babesteko. Gogoratu:
2006ko ekainean Eusko Jaurlaritzak Lurzoruaren Legea balio duen iritzi bakarra. t Naturaren gehiegizko erabilerak kalteak ekartzen
neurrigabea? «1987. urtean, Ingurumenaren eta Garapenaren
ditu. (-t(z)eak) a. kutsatu, aurrestu, kontsumitu,
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz). birziklatu. Munduko Batzordeak (WCED) Brundtland Txos-
onartu zuen. Ikuspuntu kontrajarriak eta eztabaida bizia Eski-estazioaren kontra sortutako Larra-Belagua taldeak, – Arlo guztietan eragin: energia, ura, emisioak…
4 Zein bi eskubide daude lehian lurraren aferan? b. istilu, iskanbila,
(10gataska,
lerro). eztabaida. tena egin zuen. Txosten horretan, ondasunekiko
sortu zituen lege egitasmo honek. berriz, Europan aurkeztu du proiektuaren kontrako salake- t Sindikatuek salatu dutenez, turismoak bultzatu du t Egin testuaren laburpena – Ikastetxeko erabiltzaile guztiak inplikatu: ikasle,
Etxebizitza eta Gizarte Gaietarako Sailburu den Javier ta, eta Europak aintzat hartu du. Horien ustean, eski esta- Zeini eman dio lehentasuna
espekulazioa. Eusko Jaurlaritzak?
(-ren arabera) c. ustiatu, esarri, suspertu, berriztatu. beste harreman mota baten beharra planteatzen
irakasle, bestelako langileak…
Madrazoren esanetan, Lurzoruaren Legeak lehentasuna zioak kalte handia egingo dio Larrako Natur guneari. Gai- d. oihu, hots, garrazi, zalaparta. zen; alegia, natur baliabideak ez agortzeko, dato-
t Jende ugari jitea espero dugu, etxea erosteko
zen belaunaldiekiko konpromisoa beharrezkoa 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
ametsarekin. (-t(z)ekotan)
dela onartzen zen». ZER EGITEN DUZU INGURUMENA BABESTEKO?
t Zer esan nahi du datozen belaunaldiekiko t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi:
30 Baikor 2 Baikor 2 31 konpromisoak?
– Ohiko aholkuei kasu egiten diezu?
t Zein da egun daukagun hurrengo belaunaldiekiko
– Eta zure ingurukoek?
konpromisoa?
– Ohartarazi konpromisoak hartzeko beharraz.

32 Baikor 2 Baikor 2 33
(30.-33. or.)

Ulermena lantzen
1 Zein dira naturarekiko harremanak ulertzeko • EAEko Legeak planteatzen dituen formulek
teoria nagusiak? Lotu dagokien definizioarekin: espekulazioa gelditzea ahalbidetuko dute.
• Zero hazkundearen teoria: neurriz kanpo us- Legeak udalei ematen die hirigintzaren garape-
tiatzeak kalte konponezinak ekartzen dizkio na- naren kontrola, esku pribatuei kenduta. Horrela,
turari. errazagoa izango da prezioak kontrolatzea eta,
ondorioz, espekulazioa ere bai.
• Hazkunde esponentzialaren teoria: naturak
baliabideak sortu eta berriztatzeko gaitasun • Eski-estazioak bailararen sustapen ekonomi-
agortezina dauka. koa ahalbidetuko du.
Eski-estazioak ekarriko dituen bisitariek dirua
2 Zergatik dira kexu Ipar Euskal Herriko laborariak?
utziko dute bailarako herrietan. Horrela, garatu
Nekazaritzarako egokiak diren lurrak galtzen ari ahal izango dira zerbitzu gehiago eskaintzeko
direlako, hain zuzen ere, lurra etxeak eraikitzeko eta bertakoen bizimodua hobetzeko baliabi-
erabiltzen delako. deak eskuratzeko.
3 Zerk eragin du Ipar Euskal Herrian espekulazio 6 Pausoz pauso…
neurrigabea?
• Atera testuaren gaia.
Turismoak eta oporretarako bigarren etxebizitza Gizakiak naturarekin zein harreman mota izan
bat nahi dutenek eragin dute espekulazioa. behar duen ahalik eta azkarren argitu behar da.
4 Zein bi eskubide daude lehian lurraren aferan? • Egin testuaren laburpena.
Zeini eman dio lehentasuna Eusko Jaurlaritzak? Gizakiok naturarekin dugun harremanak no-
Lurzoruaren Legeak lehentasuna ematen dio lakoa izan behar duen eztabaidatzen ari da
etxebizitza izateko eskubideari, lursailen jabetza munduan. Testuan, Patxi Juaristik harreman
edukitzeko eskubidearen gainetik. hori gure inguruan nolakoa den azaltzen digu.
Batzuen iritziz, natura arriskuan dago eta, bera-
5 Azaldu, zure hitzekin, ondoko baieztapenek
rekiko harremana aldatu ezean, kalteak konpo-
esan nahi dutena. nezinak izango dira. Beste batzuen iritziz, aldiz,
• Lurrarekiko jarrera horrek euskal identitatea naturaren baliabideak agortezinak dira eta ho-
desagerraraziko du Ipar Euskal Herrian. riek ustiatzen jakin behar da. Nazioartean hain-
Lurra oporretarako etxebizitzez betetzeak biz- bat erabaki hartu dira, baina auzia oraindik ez
tanleriaren hazkunde itzela ekar lezake, eta ber- da erabat argitu.
tokoak eta bertakoen kultura arrotz bihurtu.

24 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 24 29/7/09 13:09:55

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Eski estazioaren kontra sortu den Larra-Belagua
sinonimoak aurkituko dituzu. taldeak Europan aurkeztu du salaketa.
• Lurrak oso garesti jartzen direnez salgai, laborari
• izadi: natura
gazteek ezin dituzte eskuratu.
• etorri: jin
• nekazari: laborari 5 ESAPIDEAK. Lotu hitzak esapideak lortzeko eta

HIZKUNTZA
• ezer: deus ondoren bete perpausetako hutsuneak esapideok
• erdietsi: eskuratu erabiliz:
• baliatu: ustiatu • Begizkoa egin • Begitan hartu
• eskualde: zonalde • Begiko izan • Begiz jo
• bestela: bertzenaz • Irakasle horrek begitan hartu nau eta zaila izango
• alkate: auzapez dut gainditzea.
• Alde zaharreko denda batean jaka polita begiz jo
2 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu esaldiak:
dut amari oparitzeko.
• Oporretarako etxebizitza bat erosi nahi dutenek • Emakume misteriotsu hark begizkoa egin dit eta
bultzatu dute espekulazioa. beldurrez ibili naiz bolada batez.
• Laborantza lur gabe geratuko da ezer egiten ez • Entrenatzaileak betidanik begiko izan nau,
bada. horregatik jokatzen ditut partida guztiak.
• Lursailen jabetza esku pribatuei kenduz
espekulazioa geldiaraziko da. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Laburtu perpausak
• Neurriak ezarri ezean, ez daukagu espekulazioaren birdeklinabidea erabiliz.
kontra ezer egiterik. • Naturarekiko harremana nolakoa den hausnartu
behar dugu.
3 LEXIKOA. Sortu elkarketak bide hitza eta jarraian
• Donostiarako autobusa berandu irtengo da, antza
dauzkazunak erabiliz. denez.
• Etxebizitza edukitzeko eskubidea lursailen • Jaiotzetiko izaera zaila da aldatzen.
propietateari gailendu zaio.
• Gure arbasoengandiko ondarea oso aberatsa da.
• Legeak ekarri dituen desjabetzeko formulek
• Elkarrenganako konfiantza gero eta handiagoa da.
espekulazioa gelditzea ahalbidetu dute.
• Kioton hainbat konponbide aurkeztu ziren baina 7 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
oraindik pauso gutxi eman dira. dagoen txarto eta zuzendu.
• Natur baliabideak ez agortzeko, beste energia a. aurrestu: aurreztu.
mota batzuk erabiltzeko beharra azpimarratu b. gataska: gatazka.
zuten.
c. esarri: ezarri.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, d. garrazi: garrasi.
parentesi artean emandako forma erabiliz.
• Espekulazioa dela eta, laborantzarako lurrak oso
garesti jartzen dira salgai.
• Natur baliabideak agor ez daitezen, denon
konpromisoa beharrezkoa da.
• Natura gehiegi erabiltzeak kalteak ekartzen ditu.
• Sindikatuen arabera, turismoak bultzatu du
espekulazioa.
• Jende ugari jitea espero dugu, etxea erostekotan.
• Legeak lehenetsi du etxebizitza eskubidea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 25

833475 _ 0004-0028.indd 25 21/7/09 18:04:26

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

LORTUKO DU KYOTOKO PROTOKOLOAK LURRAREN BEROTZEA GELDITZEA?

Zientzialari gehienen arabera, protokoloaren helburuak txikiegiak dira eragina izateko. Berotegi -
efektua eragiten duten gasak % 60 eta % 70 artean murriztu beharko lirateke klima aldaketa gelditu
ahal izateko. Edonola ere, protokoloa garrantzitsutzat jotzen dute, oro har, negoziazio marko oro-
korra sortzen duelako eta datozen urteotan isurketa murrizteko helburuak handitzeko aukera ema-
ten duelako.
Gaur formalki indarrean jarriko bada ere, gurpil zoroan kateatuta dago Kyotoko Protokoloa. Euro-
par Batasunak 2012. urtetik aurrerako helburuak ezarri asmo zituen, protokoloaren lehen fasetik
harantzago. Washington ontzira igoarazteko presio bidea zen, gaia serioa dela eta aurrera doala esa-
teko modu bat. Joan zen astean, ordea, atzera egin zuen Bruselak, eta «gomendioak» baino ez zi-
tuen eman.
Gurpil zoroa: Kyotoko itunetik harantzago egin gabe, ezin Estatu Batuak konbentzitu, eta AEBak
konbentzitu gabe zaila aurrera egitea. Bistan da protokolo honek nekez salbatuko duela Lurra. Bai-
na bistan da, era berean, ez dagoela besterik.

www.ikasbil.net

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Lotu antolatzaileak perpausean duten
• bistan da • ordea • edonola ere funtzioarekin:
• era berean • -ren arabera • oro har Aurkaritza adierazi: berriz, edonola ere.
Kausak agertu: izan ere.
2 Esan zerrenda bakoitzean zein testu-
Esandakoa azaldu: alegia.
antolatzaile dagoen lekuz kanpo eta azaldu
zergatik. Indarra eman: kontuan hartu.
a. bestela. Hautakaria. Ziurtasuna adierazi: argi dago.
b. halaber. Ideiak txertatu.
c. bada. Ondorioa edo kausa adierazi.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun gal- 2 Erantzun askea.
derei.
3 Erantzun askea.
• Zer esan nahi du datozen belaunaldiekiko kon-
promisoa?
Gure seme-alaben seme-alabei bizirik iraungo
duen natura utziko diegulako konpromisoa.
• Zein da egun daukagun hurrengo belaunal-
diekiko konpromisoa?
Erantzun askea.

26 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 26 29/7/09 13:09:55

 10 Giza mihisea
10 Giza mihisea
Suitzako hiritar batek tratua egin du arte-bildumagile bate-
kin: urtean hiru aldiz gutxienez erakusketa egingo du Wim
Delvoye artista belgikar eztabaidagarriak haren bizkarrean
egindako tatuaje batekin.
Tim Steiner-ek, 32 urteko zurichtarrak, bere bizkarra mihise
bat balitz bezala saldu berri du. Izan ere, Steinerrek urtean
gutxienez hiru erakusketa publiko zein pribatutan, bere biz-
karra erakutsiko du, bere azala saldu dio-
lako Rik Reinking arte-bildumagile ale-
maniarrari, 150.000 euroren truke. Ez
da kopuru makala. Salerosketa Suitzako
arte-galeria batek koordinatu du, egoitza
Zurichen duen De Pury&Luxembourg
galeriak hain zuzen.
Steinerrek ez du bizkar perfektua, ez.
Egia esan, artelana sorbalden eta gerrial-
dearen artean duen tatuajea da, Asiako
eta Afrikako zeinu eta sinboloz ingura-
tuta dagoen madonna bat da, Ama Birji-
naren irudi bat, Wim Delvoyek egina. Berrogeita hiru urteko
artista belgikar polemikoa munduko artistarik zakarrenetako-
tzat jotzen dute. Artista horren ekoizpen-lan eklektiko eta
polifazetikoak helburu bat du: erronka jotzen die goi-mailako
kulturaren eta maila apaleko kulturaren arteko mugei eta gu
guztion umore-senari.
Izan ere, Delvoyek hamarkada bat eman zuen gazta-marka
baten etiketak biltzen bere lanetako bat egiteko: Espezieen ja-
torria, biologiaren eta kapitalismoaren arteko harremanaren
gogoeta bisual eta ideologikoa, etiketa baten historiaren eta
marka baten garapenaren bitartez egina. Beste lanetako bat
Zazpi gogoeta X sexuari buruz izenekoa da, X izpien bidez
ULERMENA LANTZEN
1 Zein da Suitzako hiritar batek eta Devoye artista
belgikarrak egin duten tratua?
❏ Steinerrek 150 mila euro ordainduko dizkio artistari
tatuajea egiteagatik.
❏ Steinerrek dirutza jasoko du Delvoye artistak bere
bizkarrean egin dion tatuajea erakustearren.
❏ Suitzako arte-galeria batek 150 mila euro
ordainduko dizkio Delvoyeri tatuajea egiteagatik.
2 Zer gertatuko litzateke Steiner hilko balitz,
akordioaren klausula baten arabera?
3 Zein da Delvoyeren azken artelan horren aurrekaria?
34
Ulermena lantzen
1 Zer tratu egin dute Suitzako hiritar batek eta
Devoye artista belgikarrak?
✔ Steinerrek dirutza jasoko du Delvoye artistak bere
bizkarrean egin dion tatuajea erakustearren.
2 Zer gertatuko litzateke Steiner hilko balitz, akor-
dioaren klausula baten arabera?
Hori gertatzen bada, tatuajea daraman azal zatia
erauzi ahal izango dute, eta, horretarako, mihise
ibiltari horren familiak adostasuna sinatu behar
izan du.
3 Zein da Delvoyeren azken arte-lan horren au-
rrekaria?
Txinan, Delvoyek abeletxe bat dauka eta, han, txe-
rriak tatuatu eta arte-lan bihurtzen zituen.
4 Zergatik da ezaguna Delvoye artista belgikarra?
Delvoye artistarik zakarrenetakoa delako, adituen
ustez. Gainera, artista horren ekoizpen-lan eklekti-
ko eta polifazetikoak erronka jotzen die goi-maila-
ko kulturaren eta maila apaleko kulturaren arteko
mugei eta gu guztion umore-senari.
5 Zertarako bildu zituen Delvoyek gazta-marka
baten etiketak hamar urtez?
Biologiaren eta kapitalismoaren arteko harrema-
naren gogoeta bisual eta ideologikoa egiteko.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0004-0028.indd 27
hartutako maitasun-erakustaldien erradiografia erotikoak.
Hala ere, ezagunena agian, Estolda izenekoa da, gizakion di-
gestio-sistema imitatzen duen makina: mutur batetik elika-
gaia sartzen da eta bestetik gorozkiak ateratzen dira.
Artista horren lanaren errealismo-nahiak Txinaraino eraman
zuen; Txinan, Delvoyek abeletxe bat dauka eta, han, txerriak
tatuatu eta artelan bihurtzen ditu. Margotutako txerrien bil-
duma, hala ere, hasiera baino ez zen
izan. Delvoyek, 2006an, Tim Steine-
rren bizkarra jo zuen begiz. Bien artean
banatuko dituzte Ama Birjinaren tatua-
jeak ematen dituen etekinak. De
Pury&Luxembourg galeriakoen hitze-
tan, Suitzako gaztea artelan ibiltari
bihurtu du tatuaje horrek. Aurten bu-
katu duen tatuajea, performance artisti-
ko gisa irudikatu zuen artistak hasiera
batean.
Soinean daramala, Steinerrek Shanghai-
ra bidaiatu behar du asteon, eta han Asia Pacific Contempo-
rary Art Fair-en egongo da ikusgai; ondoren, Singapurrera
joan behar du; horrek erakusten du salmenta-akordio horrek
izan duen arrakasta. Halako akordio bitxiak badu klausula
bat, badaezpada, Steiner hilez gero. Hori gertatzen bada, ta-
tuajea daraman azal zatia erauzi ahal izango dute, eta horreta-
rako, mihise ibiltari horren familiak adostasuna sinatu behar
izan du. Horiek horrela, tatuajearen egileak, Delvoyek, prezio
bera jarri zien Timi (horrela izendatu baitzuen lana) eta txe-
rrien azalean egindako tatuajeei. Baina horrek ez dio, itxuraz,
axola izan Steiner jaunari.
I. Basaraz, Deia egunkaria
4 Zergatik da ezaguna Delvoye artista belgikarra?
5 Zertarako bildu zituen Delvoyek gazta-marka baten
etiketak hamar urtez?
6 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren
laburpena (8 lerro).
t Azaldu izenburuaren
eta artikuluaren arteko
harremana (gehienez
4 lerro).
Baikor 2
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. ikur 4. hondakin 7. tratu
2. zirikatzaile 5. abeltegi 8. larru
3. baxu 6. mozkin 9. ardura izan
2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten azal izenaz t Artista belgikar polemikoa munduko artistarik
osatutako esapide hauek. zakarrenetakotzat jotzen dute.
t Sumo borrokalaria azal betean dago. (Adituak… -(e)lakoan egon)
HIZKUNTZA
❏ Gizen dago. t Singapurrera joan behar du; horrek erakusten du
salmenta-akordioak izan duen arrakasta. (-t(z)eak)
❏ Sasoi onean dago.
t Irakasle horrek latz dauka azala. 5 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
❏ Irakasle hori hasi berria da. dagoen gaizki eta zuzendu.
❏ Irakasle hori zaildua da. a. eztabaidatu, erauzi, ekoitsi, erakutsi.
t Gaurko gazteria azal apainetan bizi da. b. mihise, ehun, ohial, zapi.
❏ Gazteria esne mamitan bizi da. c. tatuaje, ilaje, garage, birjin.
❏ Gazteriari itxura baino ez zaio ardura. d. zuhur, zikoits, iaio, zentzudun.
t Azal lodia eduki behar da, egindakoa gezurtatzeko.
6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Ordeztu nabarmenduta
❏ Irudimena behar da.
dagoena, mendeko perpausak erabiliz.
❏ Lotsagabea izan behar da.
a. Bihar lagun asko ikusiko ditugu.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen b. Igandeko partidan denok urduri egon ginen.
tokiz kanpo eta azaldu zergatik. c. Zure amak ere horrela egiten du?
a. erakusketa, iraganaldi, jaialdi, ikuskizun. d. Aitorrek urte asko daramatza lanean.
e. Bi koaderno erosi ditut eskolarako.
b. bizkar, lepo, zama, sorbalda.
f. Ainhoa ere horregatik joan zen etxera.
c. etekin, itogin, mozkin, irabazkin.
g. Oihuka ez zenuke ezer lortuko.
d. eraztun, aldaka, belarritako, lepoko.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki dauden
esaldi hauek.
parentesi artean emandako forma erabiliz.
t Bizkarra mihise bat balitz bezala saldu berri du. (bai-) a. Aneri ez zaio ahaztu gaur nire urtebetetzea denik.
t Artelanik ezagunena, agian, Estolda izenekoa da. (iritzi) b. Olatzek ez daki oporretan nora joango denik.
t Suitzar batek urtean hiru aldiz erakusketa egingo du c. Garbi dago bihar ez duenik euririk egingo.
Delvoyek egindako tatuaje batekin. (-(e)n). d. Ez dauka argi egin behar duena.
e. Nola bukatuko denetz filma ikusi nahi dut.
Idazlana
1 Irakurri testuko pasartea eta erantzun galderari. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
«Halako akordio bitxiak badu klausula bat, badaezpada, GORPUTZ APAINGARRIAK
Steiner hilez gero. Hori gertatzen bada, tatuajea dara- t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
man azal zatia erauzi ahal izango dute».
– Nola apaintzen dute gorputza egungo gazteek?
t Horrelakorik onartuko zenuke, dirua lortzeko? – Zein arrisku dute apaingarri berriok?
t Arte deritzezu Delvoyeren lanei? – Egingo zenuke tatuaje edota piercing bat?
(34.-35. or.)
Baikor 2 35
6 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Galderak planteatzen ditu testuak: Zer da artea?
Zein dira artearen mugak? Bihur liteke artelan
gizakia bera?
• Egin testuaren laburpena.
Testuak suitzar batek arte-bildumagile batekin
egin duen tratua du hizpide. Izan ere, suitzarrak
bizkarrean eginiko tatuajea saldu dio nolabait
Rik Reinking arte-bildumagileari. Berez, urtean,
hiru erakusketatan jarri beharko du ikusgai,
baina akordioaren klausula baten arabera, Tim
Steiner suitzarra hilez gero, azal zatia erauziko
diote, bere familiaren baimen eta guzti. Tatua-
jearen egilea maisu da bere arte-lanen oihar-
tzuna zabaltzen, gehienetan erronka jotzen
dielako artearen ohiko izaerari.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
27
21/7/09 18:04:26
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Suitzar batek urtean hiru aldiz erakusketa egingo
sinonimoak aurkituko dituzu. du Delvoyek egin dion/zion tatuaje batekin.
• Adituak artista belgikar polemikoa munduko
• ikur: sinbolo
artistarik zakarrenetakoa delakoan daude.
• mozkin: etekin
• Singapurrera joan behar izateak erakusten du
• zirikatzaile: zakar
salmenta-akordioak izan duen arrakasta.
• tratu: akordio
• baxu: apal 5 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
• larru: azal dagoen txarto eta zuzendu.
• hondakin: gorozki a. ekoitsi: ekoitzi.
• ardura izan: axola izan b. ohial: oihal.
• abeltegi: abeletxe c. garage: garaje.
d. zikoits: zikoitz.
2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten azal izenaz
osatutako esapide hauek. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Ordeztu
• Sumo borrokalaria azal betean dago. nabarmenduta dagoena mendeko perpausak
✔ Gizen dago. erabiliz.
• Irakasle horrek azala latz dauka. a. Kontzertua bukatutakoan lagun asko ikusiko
ditugu.
✔ Irakasle hori zaildua da.
b. Igandeko partidan denok geldi egon ezinik
• Gaurko gazteria azal apainetan bizi da.
egon ginen.
✔ Gazteria esne-mamitan bizi da.
c. Zure amak ere nik egiten dudan bezala egiten
• Azal lodia eduki behar da, egindakoa gezurtatzeko. du?
✔ Lotsagabea izan behar da. d. Aitorrek nik beste urte daramatza lanean.
e. Bi koaderno erosi ditut eskolan erabiltzeko.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
f. Ainhoa ere berandu zelako joan zen etxera.
dagoen tokiz kanpo eta azaldu zergatik.
g. Oihu egingo bazenio, ez zenuke ezer lortuko.
a. iraganaldi: ez du artearekin zerikusirik.
b. zama: ez da gorputz atala. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki
c. itogin: ez du ekonomiarekin zerikusirik. dauden esaldi hauek.
d. aldaka: ez da gorputz-apaingarria. a. Aneri ez zaio ahaztu gaur nire urtebetetzea dela.
b. Olatzek ez daki oporretan nora joan/ nora joango
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
den.
parentesi artean emandako forma erabiliz.
c. Garbi dago bihar ez duela/duena euririk egingo.
• Bizkarra mihise bat bailitzan saldu berri du.
d. Ez dauka argi zer egin behar duen.
• Arte-lanik ezagunena, agian, Estolda deritzona da.
e. Nola bukatuko den filma ikusi nahi dut.

Idazlana
1 Irakurri testuko hurrengo esaldia eta erantzun • Arte deritzezu Delvoyeren lanei?
galderei. Erantzun askea.
• Horrelakorik onartuko zenuke, dirua lortzeko? 2 Erantzun askea.
Erantzun askea.

28 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0004-0028.indd 28 21/7/09 18:04:26

 11 Kronobiologia: ordu guztiak ez dira jatordu

Kronobiologia: Ordu guztiak

11 ez dira jatordu
Elikagai bat eguneko une batean edo bestean jan, ez dio demiei (plasma lipidoen maila normalak aldatzetik sortzen Hhartu
IZKUN behar
T Z A genituzke, batik bat, karbohidrato konplexuak ra sustatzea eta gantzek zeregin anabolikoan parte hartzea HIZKUNTZA
berdin eragiten osasunari. da; batik bat, kolesterola eta triglizeridoak izaten dira), hi- dituztenak: arroza, pasta, lekaleak, ogia eta patata (integra- bada, funtzio horri etekin gehien zein jakirekin atera da-
Ez da gauza bera xerra bat eguerdiko hamabietan jatea edo pertentsioei, diabetesari, pisu gehiegizkoari edo minbiziari. lak ere izan daitezke jaki horiek guztiak). kiokeen jakin nahi dute, oso aintzat hartzekoa izan baitai-
iluntzeko bederatzietan, organismoarentzat ez, behintzat. Osasuntsu dauden pertsonek ere erantzun organiko hobea Ariketak teke hori muskulu masa handitzeko eta gorputzeko gan- TESTUA ANTOLATZEN
Une batean jan edo bestean jan, ez da berdin metaboliza- eman dezakete kronobiologiari esker, eta ondorio onak Gauean: elikagai plastikoak tzak gutxitzeko. Aurkikuntza horiek garrantzitsuak dira
tzen, eta ematen dituen elikagaiei ere gorputzak ez die ate- ekarriko lizkieke hainbat alderditan: hobeto kontzentra- 1 LEXIKOA. Aurkitu goiko multzoko hitz bakoitzaren 4 oso pisua eta odol Moldatu
BERRIDAZKETA. lipidoak testuko
hobeto kontrolatu ahal izateko,
esaldi hauek,
ratzen probetxu bera. Osasuntsu dagoen pertsona batek tzea, oroimen hobea izatea eta, txandaka lan egiten dute- Gizakiekin egin dituzten ikerketek erakutsi dute gorputzak eta, kirol-elikaduran, berriz, forma
muskuluen bilakaera doitze-
sinonimoa beheko multzoan. Ondoren, aukeratu parentesi artean emandako erabiliz. ELIKAGAIEN PIRAMIDEA BERRERAIKITZEN
digestio hobea egingo du xerra ilun- nek, adibidez, hobeto lo egin ahal gauez hobeto asimilatzen dituela aminoazidoak (proteinen ko. Izan ere, zenbait kiroletan pisuak eta gorputzeko gantz-
hamar hitz
oinarrizko eta idatzidira,
unitateak horiekin esaldi bana.
eta haragiak, arrainak eta arrau- t Elikagaiek eta botikek era bateko edomailatan
besteko ariko den. 1992an, AEBetako Nekazaritza Departamentuak (USDA) elikagai-piramidearen gida argita-
tzean janda, baina hori ere ez da izango lukete eta atseden gehiago masak erabakitzen dute bakoitza zein
beti-beti hala izaten: urdaila nola hartu. Gutako bakoitzak biorrit- tzak ugari izaten labore
dituzte). Lotan gaudela,
adibidez hazkunde hor- ondorio fisiologikoak
lagundueduki ditzakete. ratu zuen. Gidaren asmoa osasun ona izateko eta gaixotasun kronikoak prebenitzeko nu-

HIZKUNTZA
probetxu Hipogluzemiak egiten du hazkunde hormonaren
dabilkion ikusi behar da lehenik, mo bat du, eta horretara moldatu monaren jarioa handiagoa izaten da (somatotropina edo (ahal
jarioa. izan)
Proteinak dituzten elikagaiak gauerako utzita eta trizio-aholku batzuk ematea zen. , sendagile, dietista eta hezitzaile ugarik era-
gako horri) omen
eta hormonen gorabeherek nola eta egokitu behar dira otorduen GH esaten zaio hormona eta zenbaitastindu
neurotransmi- t Kronobiologiari
karbohidratoak eta elikadurari
dituztenak buruzko
baztertuta ikerketarik
edo neurrian janda bili dute mundu osoan, argia eta erabilgarria delako. , akats dezente dituela
eritasun
sorerena ere bai (melatoninarena, adibidez).
eragiten dioten. Botika batzuekin erritmoa eta jakien osagaiak, baita otordu funtsezko (gluzemia handitzen
berrienek horiek),
erakutsi dute badela mesede egin diezaguke
harremana konturatu dira, eta beste piramide bat proposatu dute.
ere antzera gertatzen da; aspirinak, bizi-erritmoa ere. Horixe da ga- GHri esker, gantz-ehuneko gantz azidoak askatu egiten fisiologikoki.
elikaduraren eta erritmo biologikoen artean. Piramidea egiteko, ordura arte egindako ikerketak hartu zituzten kontuan. Geroztik berrikuspenak argitaratu
osasuntsu
dira, eta helburu
horrek erraztu egiten aldarte
du konposatu horiek A-aze-
adibidez, gehiago eragiten die ur- koa. Esan liteke gauza jakin bat Eta (egindako)
proteinak dituzten elikagaiak janda (neurrian horiek dituzte, azkenekoa 2000. urtean. Horietan, nutrizio-arloan egindako azken ikerketen emaitzak eta ondorioak
dail mukosei goizetik hartuta (ul- egiteko dela egokia une bakoitza: tilkonentzima bihurtzea; zelulek
eraginenergia-iturri moduan ere), erraztu
zitu giltza ei t Horixe da egiten
gakoa. dugu
(dago)melatoninaren sintesia, eta iker- islatzen saiatu dira, baina oinarrian piramide bera erabili dute. Orain, , piramidea berriz eraikitzea
tzerazioak eta hemorragiak sor di- izan liteke jateko, digestioa egite- erabiltzen dute konposatu hori, eta, ondorioz, gorputzak ketek erakutsi dute neurotransmisore horrek lagundu egi-
t Ikerketa horiek frogatu dute, halaber, glukosa ere erabaki dute, eta datorren urterako berria aurkeztea espero dute.
tzake), gauez hartuta baino. ko, lotarako, hazteko, kontzentra- ez du jo umore
behar izaten glukogeno
xede jatordu
erreserbak (karbohidra- ten duela loaldi sakonagoa egin eta atseden gehiago hartu
toak)sendo
eta muskuluen proteinak erabiltzera. GH hormonak, ez duela berdin onartzen gorputzak eguneko une , piramide zaharrean akats nabarmenak daude. , gantzak ia debekatuta daude, piramidea egin
Elikagaiek eta botikek era bateko zio ariketak egiteko, gauzak me- gaitz dezagun. Melatonina serotoninatik abiatuz sintetizatzen
onura guztietan. (-(e)nez) zen garaian janariekin hartutako gantz-kantitatearen eta zirkulazio-arazoen artean erlazio zuzena zegoela ikusi
edo besteko ondorio fisiologikoak morian gordetzeko, eta abar. gainera, indarberritzen eta hazten (anabolismoa) laguntzen da, eta serotonina, berriz, triptofanotik abiatuz. Aminoazi-
eduki ditzakete ordu batean hartu die muskulu esaterako
zelulei, horiek, aldioinarrizko
berean, aminoazidoak ere t Hesteen mugimendua ere ez omen da berdina izaten.iza- zutelako. Baina hori herrialde garatuetan gertatzen da gehienbat, gantz aseak erabiltzen direlako. ,
doa da triptofanoa, eta proteinak dituzten elikagaietan
edo bestean hartu, eta horrek berebiziko garrantzia izaten lan horretara bidera ditzaten. Hori (antza
ten da denez)
ugari, modu naturalean, gainera: esnetan, oilo hara- ekialdean eta beste hainbat tokitan, gantz asegabeak hartzen dituzte, eta asko gainera. ez dituzte biho-
Noiz jan eta zer jan dela eta,zuzena.
ikerketa asko egiten tzeko eta zirkulazioko arazoak, alderantziz baizik. Argi dago, , gantz guztiak ez direla berdinak.
du, adibidez, dieta bereziki zaindu behar duten gaixoen- 2 ORTOGRAFIA. Aukeratu baliokide gitan eta arazorik
t Osasun arrainetan.
ez bada,Ikerketa askok
arratsaldean erakutsi dute
edo gauean
tzat. Jakien eta orduen artean zer-nolako harremana da- Herrialde aurreratuetan, oro har, egunean hiru otordu egi- ari dira egun, zehatz jakin melatoninak lagundu
baino hobeto egiten
onartzen diela
dute loaldia
zelulek normalizatzen
glukosa goizean. eta
t Proba hori arratsaldez eginda, adibidez, «okerreko
nahian nola eragiten dio- ANA GALARRAGA, Elhuyar Zientzia eta Teknika (zatia)
goen aztertzen duen zientziari kronobiologia esaten zaio. ten dituzte, gutxienez; hori hala izanik ere, azken ikerketek erregulatzen
(ezean) lo-arazoak dituztenei; besteak beste, txandaka
positiboak» ager daitezke.
Organismoaren funtzionamendua, bere osoan hartuta gauza jakingarriak atera dituzte argitara, noiz jatea komeni ten hazkunde hormonari lan egitenhori
dutenei, loezina daukaten adinekoei eta jet lag
❏ Proba hori arratsaldez egin ezkero.
gauez jaten diren elika- t Proba arratsaldez eginda, adibidez, «okerreko
–prozesu biokimikoak, psikologikoak edo biofisikoak–, den, zer jatea komeni den eta gisakoak. delakoa jasaten duten pertsonei ere bai. Testu-antolatzaileak
❏ Proba hori arratsaldez eginezgaiek;
gero. hormona horren positiboak» ager daitezke. (baldin bada)
erritmo biologikoen menpe dago: zirkadianoak dira batzuk 3 Esan esaldian dagoen testu-antolatzaileak zer
t Organismoak hobeto metabolizatukoConsumer
ditu elikagai 1 Bete testuko hutsuneak testu-antolatzaileokin.
(24 ordukoak) eta ultradianoak besteak (100-180 minutu- funtzioa gantzen erabile- aldizkaria
Egunean zehar: elikagai energetikoak t Azken ikerketek gauza deigarriak atera dituzte argitara. energetikoak, horiek intsulina behar baitute. (eta) t adibidez t hala ere t beraz
funtzio daukan.
koak). Kronobiologiari eta elikadurari buruzko ikerketarik
berrienek erakutsi dute badela harremana elikaduraren eta Pertsona osasuntsu baten organismoak hobeto onartzen du ❏ Azken ikerketek gauza deigarriak jakinarazi dituzte. t Zelulek energia-iturri moduan erabiltzen dute t batez ere t ordutik t izan ere Aurkaritza adierazi / Adibideak eman /
organismoak dituen erritmo biologikoen artean. Era asko- glukosa egunean zehar, eta intsulinaren jarduera ere han- ❏ Azken ikerketek gauza deigarriak jakinerazi dituzte. konposatu hori. (gisa) t alabaina t ordea t aldiz Esandakoa azaldu
tako jarduera fisiologikoak zehazten dituzte erritmo ho- diagoa izaten da organismoan; zelulek, nonbait, egunean t Ikerketa askok erakutsi dute melatoninak lagundu
riek; honako hauek, besteak beste: tasa metabolikoa, eta zehar sentsibilitate gehiago dute hormona horrentzat. 3 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz egokia 2 Aukeratu testu-antolatzaile egokiak perpausa Eguneko une guztietan hesteen mugimendua ez da
egiten diela loaldia normalizatzen eta erregulatzen
intsulinaren eta glukagoiaren hormona-jarduera (karbohi- Hainbat ikerketa egin dira glukosa ahotik hartu eta gorpu- ULERMENA
perpausa LANTZEN
osatzeko. osatzeko. berdina izaten, eta zenbait konposaturen kontzentra-
lo-arazoak dituztenei. (arabera)
dratoen metabolismoa erregulatzen dute, hazkunde hor- tzak nola onartzen duen ikusteko, eta emaitza horixe eman t Funtzio horri etekin gehien zein jakirekin atera … Xerra bat eguerdian edo gauean jatea ez da gauza zioa ere ez, hala nola serotonina eta melatoninarena.
monarena edo GHrena). Horrez gain, intsulinak eta glu- dute; azterketa horietako asko haurdun dauden emakumeei 1 Berdin al da elikagai bat eguneko une batean edo 5 Zer dira aminoazidoak eta zein jakitan daude ugari?
jakin nahi dute. 5 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz bera, bederen/bestela gorputzarentzat. Horregatik/ t Egizu zerrendatxo bat funtzio bera daukaten
kagoiak aminoazidoen eta kortisolaren erabileran duten egin izan zaizkie (modu sistematikoan egiten diete azter- bestean jatea? Zergatik?
❏ dezaiokeen ❏ lezaiokeen 6 dagoen gaizki, etadie
Zertan laguntzen zuzendu.
GH hormonak muskulu-zelulei? Izan ere, organismoak ez du berdin metabolizatzen. testu-antolatzaileekin.
jarduna ere erregulatzen dute bizi-erritmoek, eta makroeli- keta, haurdunaldiko diabetesik baduten edo ez ikusteko).
Osasun arazorik ez bada, arratsaldean edo gauean baino 2 ❏Zein erritmo biologikoren
dakiokeen menpe dago
❏ diezaioken a. urdail, heste, zabel, puxika.
kagaien metabolismoan duten eragina ere bai. Ikerketa ho- 7 Aukeratu kronobiologiaren definiziorik egokiena.
riek frogatu dute, halaber, glukosa ere ez duela berdin hobeto onartzen dute zelulek glukosa goizean. Datu hori organismoaren funtzionamendua? Zein da haien b. digestio, harnasketa, ugalketa, elikadura.
funtsezkoa da diabetesaren diagnostikoa zehatz egin ahal t Kronobiologiak
arteko aldea?osasuntsu dauden pertsonei ere ❏ Jakien eta orduen arteko harremana aztertzen
onartzen gorputzak eguneko une guztietan; hesteen mugi- c.duen
gantz, gihar, da.
ehun, suntz.
izateko; proba hori arratsaldez eginda, adibidez, «okerreko ondorio onak ekar … . zientzia
mendua ere ez omen da berdina izaten, eta zenbait konpo- 3 Zein da kronobiologia-ikerketak egiten dituzten
saturen kontzentrazioa ere ez, hala nola serotonina eta me- positiboak» ager daitezke. Emaitza horiek ikusita, honako ❏ diezaizkoke. ❏ liezaiokeen. ❏ d. haragi, itsazki,
Denborak barazki,
gizakien esneki. duen eragina
organismoan Idazlana
zientzialarien helburua?
latonina neurotransmisoreena (aldartea eta loaldia ondorio hau atera dute ikerlariek: egoera normalean, orga- ❏ liezazkieke. ❏ dakizkioke. aztertzen duen zientzia da.
6 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpausaren adiera 1 Irakurri Consumer aldizkaritik hartutako testuko esaldi 2 Jarri beste izenburu bat Consumer aldizkariko
erregulatzen dituzte). nismoak hobeto metabolizatuko ditu elikagai energetikoak; 4 Noiz ateratzen zaie etekin gehien karbohidratoei
8 zuzena.
Pausoz pauso… hau eta erantzun galderei. testuari. Gogoratu:
Zientzialariek hamarkadak daramatzate lanean, zehatz ja- besteak beste, karbohidratoak, horiek intsulina behar bai- energia lortzeko?
kin nahi baitute zer eragin fisiologiko dituen janariak une tute. t Proteinak
Atera testuaren
dituztengaia (gehienez
elikagaiak 15 hitz).
gauerako utzita eta «Gutako bakoitzak biorritmo bat du, eta horretara – Adierazkorra izan behar du.
❏ Batez ere, hamaiketakoan eta gauean.
batean edo bestean jan, gehiago edo gutxiago hartu eta eli- Gosaritan ogia edo laboreak hartzea, beraz, bat dator on- t karbohidratoak dituztenak baztertuta
Egin testuaren laburpena (10 lerro). edo neurrian janda, moldatu eta egokitu behar dira otorduen erritmoa – Testua irakurtzeko gogoa piztu behar du.
kadura-osaera bat edo bestea edukitzeak. Herrialde aurre- dorio horrekin, eta hala egitea gomendatzen dute, gainera: ❏ Gosaritan. mesede egin diezaguke fisiologikoki. eta jakien osagaiak, baita bizi erritmoa ere. Horixe da – Testuari lotuta joan behar du.
ratuetako gaixoak gogorren astintzen dituzten eritasunei karbohidratoei orduan ateratzen zaie etekin gehien energia ❏ Proteinak dituzten elikagaiak gauerako uzteak gakoa. Esan liteke gauza jakin bat egiteko dela ego-
dieta eraginkorragoekin aurre egitea da helburua: dislipi- lortzeko. Eta hamaiketakoan ere elikagai energetikoak kia une bakoitza: izan liteke jateko, digestioa egiteko, 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
eta karbohidratoak dituztenak baztertzeak
edo neurrian jateak, mesede egin ahal digu lotarako, hazteko, kontzentrazio-ariketak egiteko, FAST FOOD EDO JANARI ARINA DELAKOA
fisiologikoki. gauzak memorian gordetzeko, eta abar».
t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
36 Baikor 2 Baikor 2 37
❏ Proteinak dituzten elikagaiak gauerako uzteak t Nola antolatuko zenuke eguna zeure – Zergatik handitu da horrelako janariaren
eta karbohidratoak dituztenak baztertzeak biorritmoaren arabera? kontsumoa?
edo neurrian jateak, mesede egingo digu t Gaur egungo bizimodu estresagarriak posible – Zer ezaugarri dauzka janari horrek?
fisiologikoki. egingo luke antolamendu hori? – Gustuko al duzu?
❏ Aurreko biak dira zuzenak.

38 Baikor 2 Baikor 2 39
(36.-39. or.)

Ulermena lantzen
1 Berdin al da elikagai bat eguneko une batean 6 Zertan laguntzen die GH hormonak muskulu-
edo bestean jatea? Zergatik? zelulei?
Ez, ez da berdin, ez delako berdin metabolizatzen Indarberritzen eta hazten laguntzen die muskulu-
eta gorputzak ere ez dielako elikagaiei probetxu zelulei.
bera ateratzen.
7 Aukeratu kronobiologiaren definiziorik egokiena.
2 Zein erritmo biologikoren menpe dago orga-
✔ Jakien eta orduen arteko harremana aztertzen
nismoaren funtzionamendua? Zein da haien duen zientzia da.
arteko aldea?
Erritmo zirkadiano eta ultradianoen menpe dago. 8 Pausoz pauso…
Zirkadianoak 24 ordukoak dira eta ultradianoak • Atera testuaren gaia.
100-180 minutukoak dira. Kronobiologiak otorduen erritmoa eta jakien
3 Zein da kronobiologia-ikerketak egiten dituz- osagaiak, baita bizi-erritmoa ere, nor bere bio-
ten zientzialarien helburua? rritmora moldatzen eta egokitzen laguntzen
du.
Janariak une batean edo bestean jan, gehiago
edo gutxiago hartu eta elikadura bat edo bestea • Egin testuaren laburpena.
edukitzeak zer eragin fisiologiko dituen jakitea da. Elikagaiak eguneko une batean edo bestean
Horrela, herrialde aurreratuetako eritasunei aurre jateak ez dio berdin eragiten osasunari. Izan
egitea da helburua. ere, organismoaren funtzionamendua erritmo
biologiko batzuen mende dago. Hainbat iker-
4 Noiz ateratzen zaie etekin gehien karbohidra- ketak erakutsi dute elikagaiei ez zaiela etekin
toei energia lortzeko? bera ateratzen hartutako unearen arabera. Esa-
✔ Gosaritan. terako, glukosa gorputzak hobeto onartzen du
egunean zehar eta intsulinaren jarduera ere
5 Zer dira aminoazidoak eta zein jakitan daude handiagoa izaten da organismoan. Aitzitik, pro-
ugari? teinadun elikagaiak janda, loaldi sakonagoa eta
Proteinen oinarrizko unitateak dira, eta hara- atseden handiagoa hartzen dugu.
giak, arrainak eta arrautzak izaten dituzte.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 29

833475 _ 0029-0053.indd 29 21/7/09 18:07:43

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Goiko hitz multzoko hitz bakoitzak
bere sinonimoa du beheko multzoan. Aurkitu eta,
ondoren, idatzi esaldi bana.
Probetxu-onura, eritasun-gaitz, labore-zitu,
gako-giltza, omen-ei, adibidez-esaterako,
astindu-eragin, otordu-jatordu, osasuntsu-sendo,
helburu-xede, aldarte-umore, funtsezko-oinarrizko.
2 ORTOGRAFIA. Aukeratu baliokide zuzena.
5 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
• Proba hori arratsaldez eginda, adibidez, «okerreko
positiboak» ager daitezke.
✔ Proba hori arratsaldez eginez gero.
• Azken ikerketek gauza deigarriak atera dituzte
argitara.
✔ Azken ikerketek gauza deigarriak jakinarazi
dituzte.
6 ESAPIDEAK. Aukeratu ondoko perpausaren adiera
3 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz
egokia perpausa osatzeko.
• Funtzio horri etekin gehien zein jakirekin atera …
jakin nahi dute.
• Organismoak hobeto metabolizatuko ditu elikagai
energetikoak, horiek intsulina behar dute eta.
• Zelulek energia-iturri gisa erabiltzen dute
konposatu hori.
• Ikerketa askoren arabera/ Ikerketa askok erakutsi
dutenaren arabera, melatoninak lagundu egiten
die loaldia normalizatzen eta erregulatzen
lo-arazoak dituztenei.
dagoen gaizki eta zuzendu.
a. zabel: sabel.
b. harnasketa: arnasketa.
c. suntz: zuntz.
d. itsazki: itsaski.
zuzena.
Proteinak dituzten elikagaiak gauerako utzita eta
karbohidratoak dituztenak baztertuta edo neurrian
janda, mesede egin diezaguke fisiologikoki.

✔ dakiokeen ✔ Proteinak dituzten elikagaiak gauerako uzteak

eta karbohidratoak dituztenak baztertzeak
• Kronobiologiak osasuntsu dauden pertsonei ere
edo neurrian jateak mesede egin ahal digu
ondorio onak ekar … .
fisiologikoki.
✔ liezazkieke

4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,

parentesi artean emandako forma erabiliz.
• Elikagaiek eta botikek era bateko edo besteko
ondorio fisiologikoak eduki ahal dituzte.
• Kronobiologiari eta elikadurari buruz egindako
ikerketarik berrienek erakutsi dute badela
harremana elikaduraren eta erritmo biologikoen
artean.
• Hortxe dago gakoa.
• Ikerketa horiek frogatu dutenez, glukosa ere
ez du berdin onartzen gorputzak eguneko une
guztietan.
• Antza denez, hesteen mugimendua ere ez da
berdina izaten.
• Osasun-arazorik izan ezean, arratsaldean edo
gauean baino hobeto onartzen dute zelulek
glukosa goizean.
• Proba hori arratsaldez egiten baldin bada,
adibidez, «okerreko positiboak» ager daitezke.

30 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0029-0053.indd 30 21/7/09 18:07:44

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

ELIKAGAIEN PIRAMIDEA BERRERAIKITZEN

1992an, AEBko Nekazaritza Departamentuak (USDA) elikagai-piramidearen gida argitaratu zuen.
Gidaren asmoa osasun ona izateko eta gaixotasun kronikoak prebenitzeko nutrizio-aholku batzuk
ematea zen. Ordutik, sendagile, dietista eta hezitzaile ugarik erabili dute mundu osoan, argia eta era-

HIZKUNTZA
bilgarria delako. Alabaina, akats dezente dituela konturatu dira, eta beste piramide bat proposatu
dute.
Piramidea egiteko, ordura arte egindako ikerketak hartu zituzten kontuan. Geroztik berrikuspenak
argitaratu dituzte, azkenekoa 2000. urtean. Horietan, nutrizio-arloan egindako azken ikerketen emai-
tzak eta ondorioak islatzen saiatu dira, baina oinarrian piramide bera erabili dute. Orain, ordea, pira-
midea berriz eraikitzea erabaki dute, eta datorren urterako berria aurkeztea espero dute.
Izan ere, piramide zaharrean akats nabarmenak daude. Adibidez, gantzak ia debekatuta daude, pi-
ramidea egin zen garaian janariekin hartutako gantz-kantitatearen eta zirkulazio-arazoen artean erla-
zio zuzena zegoela ikusi zutelako. Baina hori herrialde garatuetan gertatzen da gehienbat, batez ere
gantz aseak erabiltzen direlako. Aldiz, ekialdean eta beste hainbat tokitan, gantz asegabeak hartzen
dituzte, eta asko gainera. Hala ere, ez dituzte bihotzeko eta zirkulazioko arazoak, alderantziz baizik.
Argi dago, beraz, gantz guztiak ez direla berdinak.
ANA GALARRAGA, Elhuyar Zientzia eta Teknika (zatia)

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak testu-antolatzaileokin. 3 Esan esaldian dagoen testu-antolatzaileak zer
funtzio daukan.
• adibidez • hala ere • beraz
• batez ere • ordutik • izan ere
Adibideak eman
• alabaina • ordea • aldiz
2 Aukeratu testu-antolatzaile egokiak perpausa Eguneko une guztietan hesteen mugimendua ez
osatzeko. da berdina izaten, eta zenbait konposaturen kon-
tzentrazioa ere ez, hala nola serotoninarena eta
Xerra bat eguerdian edo gauean jatea ez
melatoninarena.
da gauza bera, bederen gorputzarentzat.
Izan ere, organismoak ez du berdin meta- • Egizu zerrendatxo bat funtzio bera daukaten
bolizatzen. testu-antolatzaileekin.
Adibidez, esaterako, konparazio baterako, kasu…

Idazlana
1 Irakurri Consumer aldizkaritik hartutako testuko • Gaur egungo bizimodu estresagarriak posi-
esaldi hau eta erantzun galderei. ble egingo luke antolamendu hori?
• Nola antolatuko zenuke eguna zeure biorrit- Erantzun askea.
moaren arabera?
2 3 Erantzun askea.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 31

833475 _ 0029-0053.indd 31 21/7/09 18:07:44

 12 Pijama marradunaz jantzitako mutikoa
12 Pijama marradunaz jantzitako mutikoa
Era askotara irakur daiteke
errealitatea; eta liburu bat ere
era askotara irakur eta interpre-
ta daiteke. Era horietako ba-
koitzean errealitatearen arlo
bat aztertuko dugu noski,
ikuspegi bat nabarmenduko
dugu, testuinguru berezia
eraikiko dugu.
Pijama marradunaz jantzi-
tako mutikoa emozioz eta
edertasunez beteriko kon-
takizuna da; ume bat da
protagonista, eta bere
ikuspegitik interpreta-
tzen du, bere barne-
mundutik, begien aurrean
ikusten duena. Ipuin eta eleberri guztiek dute
irakaspenen bat, pertsonala dena, eta irakurleak berak egi-
ten duena.
Halaxe esaten zuen maisu sufi batek: «Ipuin bakoitzaren
esanahia azalduko banizue, mamurtutako fruta ematea be-
zalako zerbait izango litzateke hori».
Hala ere, Pijama marradunaz jantzitako mutikoa liburuan
ondorioztatu ditudan irakaspen batzuk ematen ausartuko
naiz:
t Haur-egozentrismoa (liburuan oso modu soil eta ar-
giz dago adierazita) mundua irakurtzeko era bat besterik ez
da: haurrak errealitatea nola ikusten duen adierazten du,
ULERMENA LANTZEN
1 Zer da Pijama marradunaz jantzitako mutikoa?
❏ Kontakizun bat.
❏ Antzezlan bat.
❏ Margolan bat.
2 Zein da protagonista eta zer egiten du?
3 Zer da haur-egozentrismoa aipatutako liburuan?
❏ Liburuaren atal baten izenburua.
❏ Protagonistak daukan ezaugarria.
❏ Liburua irakurtzeko erabili beharreko era.
4 Azaldu zer den egozentrismoa.
40
Ulermena lantzen
1 Zer da Pijama marradunaz jantzitako mutikoa?
✔ Kontakizun bat.
2 Zein da protagonista eta zer egiten du?
Ume bat da protagonista eta bere ikuspegitik
mundua interpretatzen du, bere barne-mundu-
tik.
3 Zer da haur-egozentrismoa aipatutako liburuan?
✔ Liburua irakurtzeko erabili beharreko era.
4 Azaldu zer den egozentrismoa.
Errealitate pertsonala eta errealitate objektiboa
bereizten ez dituenaren jarrera psikologikoa.
5 Noiz gainditzen da haur-egozentrismoa?
Diotenaren arabera, Lehen Hezkuntzarekin batera
garaitzen da.
6 Umeen kontua bakarrik al da errealitatea
norberaren bizipenetatik bakarrik ikustea?
Ez, helduok ere sarri izaten gara egozentrikoak.
32 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0029-0053.indd 32
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5 LEXIKOA. Aukeratu hitz egokia perpausa zentzuz
sinonimoak aurkituko dituzu. osatzeko.
bere bizipenetatik, bere ikuspegitik; berea baino ez dela
existitzen uste du, eta ez du pentsatzen besteek ere izan li- 1. ikertu 4. esperientzia 7. nozitu Ume bat da protagonista, eta bere interpre-
tzaketela bizipenak, bestelako ikusmoldea, errealitatearen 2. jakina 5. maiz 8. uko egin tatzen du, bere barne-mundutik, begien aurrean ikus-
beste ikuskera bat. 3. xehatu 6. gainditu 9. nahia ten duena.
t Helduok ere sarri ikusten dugu errealitatea garenetik ❏ ezinikusitik ❏ ikuspegitik ❏ begietatik
eta bizi dugunetik –nahiz eta esan diguten egozentrismoa 2 ORTOGRAFIA. Esan zein dagoen txarto idatzita.
Lehen Hezkuntzarekin batera garaitzen dela–, eta ez dugu 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
❏ Hartuz gero.
pentsatzen gugandik haratago badirela bestelako errealita-
❏ Honezkero. a. Zuk egondako parajeek guk ikusi genituenak baino
teak, badela jendea sufritu eta gozatzen duena, nahiz eta politagoak dirudite argazkietan.
guk jakin ez, eta nahiz eta zergatik eta nola gertatzen den ❏ Erori ezkero.
❏ Ordu biak ezkero. b. Zu egondako parajeek guk ikusi genituenek baino
hori ulertu ez.
politagoak dirudite argazkietan.
t Badago burbuila batean bizitzerik; horrelako batean
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen c. Zu egondako parajeek gu ikusi genituenak baino
ziur eta babestuta sentituko gara, baina muzin egingo die-
tokiz kanpo, eta azaldu zergatik. politagoak dirudite argazkietan.
gu gure inguruan bizi direnen barruko egiari eta diferen-
tziari. a. pijama, izara, lastaira, tapauka. d. Zuk egondako parajeek guk ikusi genituenek baino
politagoak dirudite argazkietan.
t Gure haurrei eman geniezaieke gehiegizko babesa, eta b. ipuin, eleberri, kazeta, komiki.
desberdintasuna ezkutatu, gustatzen ez zaigun errealitatea c. eraiki, birrindu, eraitsi, bota. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz egokia
estali. Baina horrek ez du esan nahi mundu hori ez dagoe-
d. irakurri, interpretatu, muzin egin, aztertu. honako perpausa osatzeko.
nik: mundua ez da gure sinismen, uste eta desioetara mu-
gatzen. t Neuri baino ez …, ez nizuke txintik ere esango.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
Mundua guk pentsatzen eta nahi duguna baino gehiago ❏ baletorkit ❏ balegokit ❏ balekarzkit
parentesi artean emandako forma erabiliz.
da. Bada zerbait gehiago, askoz ere gehiago, gure mundu
t Era askotara irakur daiteke errealitatea.
mugatua baino. Eta mundu horri ez ikusiarena egiten ba- 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
(ahal izan)
diogu geure baitan itoko gara, geure mugetan birrinduko a. Gauza horiek guztiak gaizki egiten dituzten bi anaia
gara, diferentzia izan badela jakin gabe, eta diferentzia hori t Ipuin eta eleberri guztiek dute irakaspenen bat,
ditut.
errealitatearen eguneroko osagai bat dela jakin gabe, eta, pertsonala dena, eta irakurleak berak egiten
duena. (-(e)n) b. Gauz guzti horiek gaizki egiten dituzten bi anaia ditut.
era berean, jakin gabe errealitate horretan eraikitzen dutela
pertsonek beren nortasuna. t Ipuin bakoitzaren esanahia azalduko banizue, c. Gauza guzti horiek gaizki egiten dituzten bi anai ditut.
mamurtutako fruta ematea bezalako zerbait izango d. Gauz horiek guztiak gaizki egiten dituzten bi anai ditut.
Juanjo Otaño, Jakingarriak aldizkaria litzateke hori. (-(e)z gero)
t Hala ere, Pijama marradunaz jantzitako mutikoa
liburuan ondorioztatu ditudan irakaspen batzuk
ematen ausartuko naiz. (ekin)
t Nahiz eta esan diguten egozentrismoa
Lehen Hezkuntzarekin batera garaitzen dela.
5 Noiz gainditzen da haur-egozentrismoa? (arren)
6 Umeen kontua bakarrik al da errealitatea
norberaren bizipenetatik bakarrik
ikustea?
7 Zer gerta liteke munduari gure Idazlana
ikuspegitik bakarrik begiratuz gero?
1 Irakurri Juanjo Otañoren testuko pasarte hau eta 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
8 Pausoz pauso…
erantzun galderei. HAURREKIKO HARREMANA
t Atera testuaren gaia
«Mundua guk pentsatzen eta nahi duguna baino t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
(gehienez 15 hitz).
gehiago da. Bada zerbait gehiago, askoz ere gehia-
t Egin testuaren laburpena – Nolakoa zinen haurtzaroan?
go, gure mundu mugatua baino».
(10 lerro). – Azaldu zerbait irakatsi zizun bizipen bat.
t Zein izan daiteke geure burua zabaltzeko modua? – Gehiegi babesten al dira haurrak?
(40.-41. or.)
Baikor 2 Baikor 2 41
7 Zer gerta liteke munduari gure ikuspegitik ba-
karrik begiratuz gero?
Gure baitan ito gintezke eta geure mugetan bi-
rrinduko ginateke.
8 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Pijama marradunaz jantzitako mutikoa elebe-
rriaren irakurketa psikologikoa: mundua nor
bere baitatik harago doan errealitatea da.
• Egin testuaren laburpena.
Liburua irakurrita ondorioztatu dituen irakas-
pen batzuk aipatzen dira. Adibidez, haur-ego-
zentrismoa, mundua irakurtzeko era bat beste-
rik ez da, eta norberarenak ez beste munduak
ezkutatzen ditu.
Gure umeak gehiegi babesten baditugu, ez di-
tuzte mundu horiek onartuko, ez dituzte bes-
teon errealitateak ulertuko.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
29/7/09 13:07:30
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Hala ere, Pijama marradunaz jantzitako mutikoa
sinonimoak aurkituko dituzu. liburuan ondorioztatu ditudan irakaspen batzuk
emateari ekingo diot.
1. ikertu: aztertu
• Egozentrismoa Lehen Hezkuntzarekin batera
2. jakina: noski
garaitzen dela esan diguten arren.
3. xehatu: birrindu

HIZKUNTZA
4. esperientzia: bizipena 5 LEXIKOA. Aukeratu hitz egokia perpausa zentzuz
5. maiz: sarri osatzeko.
6. gainditu: garaitu Ume bat da protagonista, eta bere
7. nozitu: sufritu interpretatzen du, bere barne-mundutik, begien
8. uko egin: muzin egin aurrean ikusten duena.
9. nahia: desio ✔ ikuspegitik

2 ORTOGRAFIA. Esan zein dagoen txarto idatzita. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?

✗ Erori ezkero. b. Zu egondako parajeek guk ikusi genituenek

3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen tokiz kanpo eta azaldu zergatik.
a. tapauka: ez da ohean erabiltzen.
b. kazeta: ez da literatura-generokoa.
c. eraiki: ez du suntsitzea adierazten.
d. muzin egin: ez du liburuekin zerikusirik.
baino politagoak dirudite argazkietan.
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz
egokia ondoko perpausa osatzeko.
• Neuri baino ez …, ez nizuke txintik ere esango.
✔ balegokit
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?

4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, a. Gauza horiek guztiak gaizki egiten dituzten bi
parentesi artean emandako forma erabiliz. anaia ditut.
• Era askotara irakurri ahal da errealitatea.
• Ipuin eta eleberri guztiek dute irakaspenen bat,
pertsonala dena, eta irakurleak berak egiten duen
interpretazioren bat.
• Ipuin bakoitzaren esanahia azalduz gero,
mamurtutako fruta ematea bezalako zerbait
izango litzateke hori.

Idazlana
1 Irakurri Juanjo Otañoren testuko pasarte hau eta 2 Erantzun askea.
erantzun galderei.
• Zein izan daiteke geure burua zabaltzeko
modua?
Erantzun askea. Nolanahi ere, beste errealitate
batzuk ezagutzea da bidea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 33

833475 _ 0029-0053.indd 33 21/7/09 18:07:44

 13 Euskal Herriko sagardoa

13 Euskal Herriko sagardoa

Teknika eta sormena. Hfikoko
I Z K U Nhainbat
TZA tresna, prozedura eta tradizio galdu ditugu; Sagardo-dolarerik zaharrena habekoa zen: enbor handi ba- HIZKUNTZA
baina, trukean, merkatuko beste edari ospetsuen pareko ten muturrean, harri astun batek presioa eragiten zuen pla-
Sagardoa nola egiten den kalitate-maila lortu du euskal sagardogintzak. taforma baten gainean. Baina dolarerik ohikoena burdi-
Sagardoaren elaborazio-prozesua prozesu teknikoa da, bai- Ariketak
Atzera begira jarriz gero, aldaketak prozesu osoan gertatu nazko ardatza duena da: torloju handi bat bailitzan, sagar TESTUA ANTOLATZEN
na baita sormenezkoa ere. Prozesu horretako urrats guztie- direla ikusiko dugu: sagarraren lanketatik hasi eta upeleta- birrinduzko orea dagoen ontzi angeluzuzenaren gaineko
tan egiten den kalitate-kontrol hertsia eta lehengaiaren 1 raino; lehenIrakurri
LEXIKOA. zurezkoak
testuaziren,
berriz,eta
etagaur egun
azpiko altzairu her-
hitzen 5 plataforma ixtenGRAMATIKALA.
ZUZENTASUN du. Prentsa Aukeratu
pneumatiko modernoek
jarraipen
aukeraketa zuhurra dira, hein handi batean, uztaren emai- doilgaitzezkoak.
sinonimoak aurkituko dituzu. errendimendua
egokia. areagotzen dute eta erabateko asepsia ber- SAGARDOA XX. MENDEAN
tza arrakastatsua bermatzeko funtsezko bi baldintzak. Lehen eskuz
1. arreta jarri jasotzen
4. itxi zen sagarra,7. banandu
orain, sistema matzen dute;bigarren
Sagardoaren izan ere, horietanbitartean,
hartzidura mamiak…ez du zurik ez 1930. urtetik guda zibila hasi arte, Gipuzkoako Aldundiak sagarrondo landaketa eta sagardoaren produkzioa
Sagardoa egiteko ez du edozein sagarrek balio; sagardoa mekanizatua erabiltzen da; eta gurdi tradi- ardatz metalikorik ukitzen, antzinakoetan ger- sustatzeko saiakerak egin zituen, gerra zibilean atzerakada izugarria gertatu zen berriro. Guda bukatu
2. leporatu 5. zorrotz 8. bertan behera utzi ❏ edozein mugimenduk prozesua zaputz lezake.
hiru motatako sagarren konbinazioa da: sagar mikatza, sa- zionalaren ordez, traktorea edo ka- tatzen zen bezala. ondoren leku gutxi batzuetan sagardoa egiten hasi ziren, baina sagastien suntsipena egina zegoen.
gar gozoa eta sagar garratza dira hiru sagarrok. Udaren 3. arierabiltzen
mioia izan 6. garai
dira. 9. txikitu
Antzina, fruta ❏ edozein mugimenduek prozesua
Ehun urtetik zapuztu
gorako ahalko
esperientziaren
azal-azaletik garbitzen zen; gaur luke. oinordekoa izanik, sagardogintzako Gipuzkoako baserritarrak papera egiteko eta eraikuntzarako erabiltzen zen egurra lortzeko pinua landatzearen
amaieran, sagardogileak sasoiko fruta aztertuko du, eta,
2 ESAPIDEAK. Zer esan nahi du esaldi honek? ❏ edozein mugimendu prozesua zapuztea dago. abantailez ohartu ziren eta sagastiak pinuz ordezkatu zituzten. Bere garaian artoak hasi zuena, pinuak bukatu
zaporearen, aromaren eta ezaugarri organoleptikoen arabe- egun, ordea, gauza jakina da hi- azkeneko teknologien kudeaketan
ra, sagardoa egiteko erabiliko duena hautatuko du. Urteko t Aurrekoan
gienea Mikelekfuntsezko
kalitatearen ziri ederra fak-
sartu zidan eta gaur odolkiak ❏ edozein mugimendurengatik prozesua
aditua ere badenez, gaur eguneko sa-
zapuztu zuen. , beste motako edarien kontsumoak, ardoa eta garagardoa , 1950eko hamarkadan gel-
sagarraren eta ekoizlearen hautaketaren ondorioz, sagardo toreaordainetan
dela. jasoko ditu. dezake. gardogilea lanbide zahar honen bila- ditzen ziren bizpahiru sagardotegien desagerpena bultzatu eta beste motako tabernak
Birringailua edo opari
matxaka irekitzen hasi ziren. 1967. urtean, Gipuzkoan 1.250.000 litro sagardo egin ziren,
guztiak desberdinak dira, eta bakoitzak bere nortasuna du, ❏ Aurrekoan politaerabil-
eman zidanez, neure herriko kaera luzearen adierazlea da.
Hiru afizio dituzte ezaugarri euskaldunek, Telesforo Aran- handiagoa nahiz txikiagoa. tzen hasi ziren ekarri
arte, dizkiot.
sagardogileak 6 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
inoiz baino gutxiago.
odolkiak
zadiren formula ezagunaren arabera: ibiltzea, pilotan ari- Upategian sartzean, sagarra ondo garbitzen da eta honda- eskuz❏birrintzen zuen sagarra. dagoen gaizki Txotx Egun sagardotegien berragerpena ikusten ari gara, baita sagardoaren kontsumoaren
tzea eta sagardoa edatea. Azken horri erreparatua zion bi
Lehengo batean engainatu ninduen baina gaur zeremonia
eta zuzendu.
tuta dauden aleak bereizi egiten dira. Hortik matxaka edo Metro bat edo biko luzerako haritz-zurezko igoera ere. 1980ko hamarkadatik aurrera sagardotegiak berriro modan jarri dira Gi-
neuk engainatuko dut. a. dastatu, usaindu, gozatu, murtzikatu.
mende lehenago Pierre de Lancrek ere, epaile sorgin-ehiz- birringailura doa, eta han ore bihurtuko ditu sagarrak. Ore kubeta batean, mazo edo sumila erabiliz, ore bihurtu Urterako botila-partidak hautatzeko, sagardotegietara puzkoan. Hainbat baserritan sagardoa beraien ekonomiarentzat osagai garrantzitsu
tari beldurgarriak, gure herrian sorginkeria eta bestelako ❏ Lehengo
arte xehatzen egunean
zuten fruta.kolpe ederra eman
Erresistentzia zidan, eskatzen
handia b. mikatz,
sagardoa mingotz,dastatzera
upeletatik garratz, gazi.
joaten ziren erosleentzat
sendo hori prentsatu egin behar da dolarean. Prentsaren bihurtu zitekeela ohartu ziren. , antzinako sagastiak desagerturik daude eta
heresiak izatearen arrazoia euskaldunok sagar-zuku hartzi- eraginez muztio gorrixka, arre, lodi eta gozo bat isurtzen zuen lanodolkirik
nekagarriaez niolako eskaini.
zen; izerdi asko galtzen zen, eta elika- c. hartzitu,
–txikizkako isuri, irentzi,
saltzaileak, gatzatu. elkarte gastronomikoak–
jatetxeak, sagardoa egiteko kanpotik, , Asturias, Galizia, Frantzia edo urrutiagotik sa-
tua edateko zaletasunari egotzi zionean, Adan eta Evaren da. Hori argitzeko, hondarra garbitu behar da; prozesu ho- dura eta atsedena atleten diziplinaz bete beharrekoak iza- egiten zen dastatze
d. zapuztu, pribatua
suntzitu, daherdoildu.
xehatu, txotx deiturikoaren jatorria. garrak ekarri behar dituzte. Horren inguruan Gipuzkoako Aldundia izugarrizko lana
gainbehera ekarri zuen deabruzko fruta bera, bestalde. 3 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, Urteak joan ahala, ekitaldi pribatu hori jendearentzat za-
rretan, esekiduran dauden materia solidoak kentzen dira. ten ziren. egiten ari da sagastien landaketa bultzatzeko.
Zeinek bere modura, sagardoa –Euskal Herri atlantikoan Zuku hori beste upel batzuetara aldatuko dute, bi hartzi- parentesi
Neke hori artean emandako
arintzeko, formasortu
birringailua erabiliz.
zuten, lehenengo 7 baldu zen, eta gaur
ZUZENTASUN egun ezagutzen
GRAMATIKALA. dugunaondo
Aukeratu bihurtu da: ur-
dagoen
behinik behin– tokiko gastronomiako produktua baino as- durak igaro ditzan. Lehenengo hartzidura alkoholikoa, gas t Sagardo-upela
eskuzkoa izan zen, nahita
eta,husten zuenak
geroago, bizitza eman
elektrikoa. Birringailu teperpausa
hasieran,eta
euskal lurretan
zuzendu gertatzen den gastronomia eta
besteak. JON GARMENDIA, Argia aldizkaria
koz gehiago dela eman zuten aditzera antropologoek nahiz karbonikoak isurtzean egiten duen zaratagatik hautematen elektrikoak
zezakeenkalapatxa
ordainetan.bat(ahal
zuen, haziek hartziduran sagar-
izan) kultura-arloko gertakari handia.
a. Lehen sagarra eskuz jaso behar zen; orain, aldiz,
epaileek. Edari «fresko eta atsegin» horren inguruan –hala- da, eta horregatik esaten zitzaion antzina, hartzidura zara- doari zapore txarra
t Ameriketara eman
joaten diezaioketenez,
ziren haiek hautsi gabe
euskal itsasontziek sistema
Antxonmekanizatua
Aguirre,erabili
Euskalahal dute.aldizkaria (zatia)
Herria Testu-antolatzaileak
xe definitu baitzuen Manuel Larramendik–, bizitzeko, er- tatsua. Horren ondoren, bigarren hartzidura gertatzen da, frutasagardo-upelak
leherrarazten eramaten
zuten arrabol edo ura
zituzten xafla batzuekin.
baino
lazionatzeko eta lan egiteko modua hezurmamitzen da: b. Asteburuan sagardotegira joan nintzen eta aurtengo 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Moldatu perpausak multzotik antolatzaile egokiak
eta horretan, azido malikoa azido laktiko bihurtzen da. hobeto kontserbatzen zelako. (bait-)
kultura-adierazpena da, hitzaren esanahirik zabalenean. sagardoa dastatu ahal nuen. aukeratuz.
Prozesu osoan –udazken osoa hartzen du– upategietan t Landaguneetan ohikoena familiek bere burua t harrezkero t bestalde
Sagardoa gure ohiko dietan zegoen jada Erdi Aroan. Hain- tenperatura egonkor eta homogeneoa izaten dute -12º in- c. Larunbatean mendira joango naiz; beraz, ezin dut
hornitzea zen. (ohi) t baina t hau da horregatik / izan ere / aldiz / horrez gain / alabaina
bat legek babesten zituzten sagastiak eta edari hartzituaren guru–, eta ez da ez bibraziorik, ez mugimendurik izaten. zurekin Astigarragara joan.
hornikuntza bermatzen zuten. Hain zen garrantzitsua gi- tULERMENA
Etxeko dolarean edo auzokideen artean partekatutakoan t gehienbat t zoritxarrez t Bertako sagastiak desagertu direnez, kanpotik
Izan ere, edozein alteraziok hartzidura zapuztu dezake. LANTZEN e. Sagardotegira joango bagara, lehenbailehen deitu
zartean, sagastiak suntsitzen zituena erbesteratu egiten prentsatzen zituzten sagarrak. (ondoren) behar dugu. ekartzen dituzte sagarrak.
Urtea amaitzear dela, sagardoak lortu du heldutasuna, eta 2 Esan ondoko perpauseko testu-antolatzaileak zer
baitzuten, eta sagardo-upela nahita husten zuenak bizia edan daiteke. Orduan, sagardogileak adituak eta lagunak t 1Sagardoaren
Nola babestenelaborazio-prozesua
zituzten legeekprozesu
sagardoa teknikoa
eta da, 4 Zerf. ekarri du prozesua
Sagardogintza teknifikatzeak?
teknifikatu denez, ezin dira hainbat funtzio duen. t Nahiz eta guda zibilak ia-ia desagerrarazi, egun
eman zezakeen ordainetan. Ameriketara joaten ziren eus- elkartuko ditu lehenengo dastatzea egiteko. Upeletik likido baina baita sormenezkoa
sagastiak Erdi Aroan? ere. (ez ezik… ere) tresna, prozedura eta tradizio gorde. sagardotegira joateko ohiturak bizi-bizirik dirau.
5 Aukeratu egia dena. Sagardotegiak ez ezik, sagardoaren kontsumoa ere
kal itsasontziek sagardo-upelak eramaten zituzten, ura bai- argia ateratzen da, 5 edo 6 alkohol-gradukoa, freskagarria t Upategian sartzean, sagarra ondo garbitzen da. (-(e)nean) t Guda zibila baino lehen 250 bat sagardotegi zeuden
2 Zergatik eramaten zituzten sagardo-upelak g. Sagardotegira joan nahiez gero, lehenbailehen deitu nabarmen gehitzen ari da.
no hobeto kontserbatzen zelako eta sagardoa edateak es- eta leuna, baina zapore bizikoa, eta fruta-aroma atsegine- t Urtea amaitzear dela, sagardoak lortu du ❏ Dolarerik ohikoenak zurezko torlojua zuen. Gipuzkoan eta guda eta gero bizpahiru, besterik ez.
Ameriketara joaten ziren euskal itsasontziek? behar dugu.
korbutotik babesten zituelako marinelak. koa. heldutasuna, eta edan daiteke. (-t(z)ekotan, ❏ Oraingo burdinazko tresnek ez diote zaporerik
Landa-guneetan ohikoena familiek beraien burua horni- Sagardo berria da, urtarrilean, zotza kentzeaz batera eta 3-t(z)ea
Zer egon)
esaten da testuan elaborazioa dela eta? gehitzen sagardoari.
tzea zen. Horretarako, zeinek bere sagastia lantzen zuen, Txotx! oihuarekin, gure sagardotegietan isurtzen hasiko ❏ Antzina sagarra garbitu ere ez zen egiten.
eta gero etxeko dolarean edo auzokideen artean partekatu- ❏ Hartzidura
t Sagardogileak adituak eta lagunak
bat baino gehiagoelkartuko
gertatzenditu
dira.lehen Idazlana
dena. dastaketa egiteko. ezinbestekoa
(egin)
takoan prentsatzen zituzten sagarrak. Aisiaz gozatzeko, ❏ Garbitasuna da prozesu osoan 6 Zertarako egiten zen txotx delakoa hasiera batean?
sagardotegietara –lehengo euskal tabernetara– joaten ziren t Haziekzehar.
hartziduran sagardoari zapore txarra 1 Irakurri Antxon Aguirreren testuko pasarte hau eta 2 Sar zaitez Euskal Sagardoaren Museoaren
baserritarrak edatera eta bertsotan jardutera. xx. mendeko
Artisautzatik teknologiara eman diezaioketenez,
❏ Sagar motak egoki haiek hautsi gabe
nahasteak frutabermatzen
emaitza
7 Pausoz pauso…
erantzun galderei. www.sagardoetxea.com webgunean eta erantzun:
hogeita hamarreko hamarkadan, Euskal Herri osoan 800 Mende bat baino gutxiago behar izan du sagardoaren ela- leherrarazten
du. zuten arrabol edo xafla batzuekin. t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz). «Hiru afizio dituzte ezaugarri euskaldunek, Telesforo – Non dago Museoa? Zer eskaintzen du?
bat sagardotegi zeudela kalkulatzen da, horietako heren borazioak artisau-prozesu izatetik prozesu erabat teknifi- (ahal izan, -t(z)eke) t Egin testuaren laburpena (10 lerro).
❏ Aurreko guztia. Aranzadiren formula ezagunaren arabera: ibiltzea, – Zer jarduera antolatzen ditu museora joaten diren
bat baino gehiago Gipuzkoan. katua izatera aldatzeko. Horren ondorioz, ondare etnogra- t Torloju handi bat bailitzan, ardatzak sagar birrinduzko pilotan aritzea eta sagardoa edatea. Azken horri erre- bisitarientzat?
orea dagoen ontzi angeluzuzenaren gaineko paratua zion bi mende lehenago Pierre de Lancrek
plataforma ixten du. (ba- … bezala) ere, epaile sorgin-ehiztari beldurgarriak, gure herrian 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
sorginkeria eta bestelako heresiak izatearen arrazoia SAGARDOTEGIETAKO GIROA
4 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen euskaldunok sagar-zuku hartzitua edateko zaletasu-
42 Baikor 2 Baikor 2
tokiz kanpo, eta azaldu zergatik. 43 nari egotzi zionean». t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
– Gustuko al duzu sagardotegietako giroa?
a. marrubi, sagar, udare, muxika. t Zer iruditzen zaizkizu euskaldunon gaineko topiko
horiek? – Nola azalduko zenioke ezagutzen ez duen bati?
b. ardo, zuku, muztio, esne.
t Beste topikorik ezagutzen al duzu? – Nolako jendea joaten da sagardotegietara?
c. sagasti, hurritz, mahasti, madariondo-sail.
d. udareondo, intxaurrondo, sagarrondo, mertxikondo.

44 Baikor 2 Baikor 2 45
(42.-45. or.)

Ulermena lantzen
1 Nola babesten zituzten legeek sagardoa eta sa- 7 Pausoz pauso…
gastiak Erdi Aroan? • Atera testuaren gaia.
Sagastiak suntsitzen zituena erbesteratu egiten Euskal sagardogintzaren historiaren azalpena
zuten eta sagardo-upela nahita husten zuenak bi- eta sagardoa egiteko teknikak izan duen gara-
zia eman zezakeen ordainetan. penaren azalpena.
2 Zergatik eramaten zituzten sagardo-upelak • Egin testuaren laburpena.
Ameriketara joaten ziren euskal itsasontziek? Euskaldunon artean, sagardogintza kultura-
Sagardoa ura baino hobeto kontserbatzen zelako adierazpena da eta antzinatik oso garrantzi
eta sagardoa edateak eskorbutotik babesten zi- handikoa. Haren elaborazio prozesuan, kalita-
te-kontrol hertsia egon izan da beti, baina,
tuelako marinelak.
orain, artisaua izatetik teknifikatua izatera alda-
3 Zer esaten da testuan elaborazioa dela eta? tu da, eta hainbat tradizio eta prozedura galdu
dira. Trukean, beste edari batzuen kalitate-mai-
✔ Aurreko guztia.
la lortu du. Jakina, sagardogilearentzat ere, me-
4 Zer ekarri du prozesua teknifikatzeak? sedegarria izan da eta ohiturarekin jarraitzeko
kemena eskuratu du.
Ondare etnografikoko hainbat tresna, prozedura
eta tradizio galdu ditugu eta, trukean, merkatuko • Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
beste edari ospetsu batzuen kalitate-maila lortu harremana.
du sagardoak. Erantzun askea.
5 Aukeratu egia dena.
✔ Oraingo burdinazko tresnek ez diote zaporerik
gehitzen sagardoari.
6 Zertarako egiten zen txotx delakoa hasiera ba-
tean?
Txikizkako saltzaileek, jatetxeek eta elkarte gastro-
nomikoek era pribatuan upeletatik dastatzeko.

34 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0029-0053.indd 34 29/7/09 13:07:30


Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. arreta jarri: erreparatu
2. leporatu: egotzi
3. ari izan: jardun
4. itxi: hertsi
5. zorrotz: zuhur
6. garai: sasoi
7. banandu: bereizi
8. bertan behera utzi: zapuztu
9. txikitu: birrindu
2 ESAPIDEAK. Zer esan nahi du esaldi honek?
• Aurrekoan Mikelek ziri ederra sartu zidan eta gaur
odolkiak ordainetan jasoko ditu.
✔ Lehengo batean engainatu ninduen baina
gaur neuk engainatuko dut.
3 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
• Sagardo-upela nahita husten zuenak bizitza
eman/galdu ahal zuen ordainetan.
• Ameriketara joaten ziren euskal itsasontziek
sagardo-upelak eramaten zituzten ura baino
hobeto kontserbatzen baitzen.
• Landaguneetan familiek bere burua hornitu ohi
zuten.
• Etxeko dolarean edo auzokideen artean partekatu
ondoren prentsatzen zituzten sagarrak.
• Sagardoaren elaborazio-prozesua prozesu
teknikoa ez ezik, sormenezkoa ere bada.
• Upategian sartzen denean/dutenean, sagarra ondo
garbitzen da.
• Urtea amaitzekotan dela, sagardoak lortu du
heldutasuna, eta edatea dago.
• Sagardogileak adituak eta lagunak elkartuko ditu
lehen dastaketa egin dezaten.
• Haziek hartziduran sagardoari zapore txarra
eman ahal diotenez, haiek hausteke fruta
leherrarazten zuten arrabol edo xafla batzuekin.
• Torloju handi bat balitz bezala, ardatzak sagar
birrinduzko orea dagoen ontzi angeluzuzenaren
gaineko plataforma ixten du.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0029-0053.indd 35
ERANTZUNAK
4 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen tokiz kanpo eta azaldu zergatik.
a. marrubi: ez da zuhaitzean sortzen.
b. esne: ez du landare-jatorria.
c. hurritz: ez da zuhaitz multzoa.
HIZKUNTZA
d. intxaurrondo: fruitu oskolduna ematen du.
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu jarraipen
egokia.
Sagardoaren bigarren hartzidura bitartean, …
✔ edozein mugimenduk prozesua zaputz lezake.
6 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen gaizki eta zuzendu.
a. murtzikatu: murtxikatu.
b. mingotz: mingots.
c. irentzi: irentsi.
d. suntzitu: suntsitu.
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo
dagoen perpausa eta zuzendu besteak.
a. Lehen sagarra eskuz jaso behar izaten zen;
orain, aldiz, sistema mekanizatua erabili ahal
izaten dute.
b. Asteburuan sagardotegira joan nintzen eta
aurtengo sagardoa dastatu ahal izan nuen.
c. Larunbatean mendira joango naiz; beraz, ezin
izango naiz zurekin Astigarragara joan.
d. Sagardotegira joango bagara, lehenbailehen
deitu behar dugu.
e. Sagardogintza teknifikatu denez, ezin izan/
izango dira hainbat tresna, prozedura eta
tradizio gorde.
f. Sagardotegira joan nahi izanez gero,
lehenbailehen deitu behar dugu.
35
21/7/09 18:07:45
 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

SAGARDOA XX. MENDEAN

1930. urtetik guda zibila hasi arte, Gipuzkoako Aldundiak sagarrondo landaketa eta sagardoaren pro-
dukzioa sustatzeko saiakerak egin zituen, baina gerra zibilean atzerakada izugarria gertatu zen berriro.
Guda bukatu ondoren leku gutxi batzuetan sagardoa egiten hasi ziren, baina harrezkero sagastien
suntsipena egina zegoen.
Gipuzkoako baserritarrak papera egiteko eta eraikuntzarako erabiltzen zen egurra lortzeko pinua lan-
datzearen abantailez ohartu ziren eta sagastiak pinuz ordezkatu zituzten. Bere garaian artoak hasi
zuena, pinuak bukatu zuen. Bestalde, beste motako edarien kontsumoak, ardoa eta garagardoa
gehien bat, 1950eko hamarkadan gelditzen ziren bizpahiru sagardotegien desagerpena bultzatu eta
beste motako tabernak irekitzen hasi ziren. 1967. urtean, Gipuzkoan 1.250.000 litro sagardo egin zi-
ren, inoiz baino gutxiago.
Egun sagardotegien berragerpena ikusten ari gara, baita sagardoaren kontsumoaren igoera ere.
1980ko hamarkadatik aurrera sagardotegiak berriro modan jarri dira Gipuzkoan. Hainbat baserritan
sagardoa beraien ekonomiarentzat osagai garrantzitsu bihurtu zitekeela ohartu ziren. Zoritxarrez,
antzinako sagastiak desagerturik daude eta sagardoa egiteko kanpotik, hau da, Asturias, Galizia,
Frantzia edo urrutiagotik sagarrak ekarri behar dituzte. Horren inguruan Gipuzkoako Aldundia izu-
garrizko lana egiten ari da sagastien landaketa bultzatzeko.
JON GARMENDIA, Argia aldizkaria

Testu-antolatzaileak 3 Moldatu perpausak multzotik antolatzaile

1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. egokiak aukeratuz.
• harrezkero • bestalde
horregatik / izan ere / aldiz / horrez gain / alabaina
• baina • hau da
• gehienbat • zoritxarrez • Kanpotik ekartzen dituzte sagarrak; izan ere,
bertako sagastiak desagertu dira.
2 Esan ondoko perpauseko testu-antolatzaileak • Gerra zibilak ia-ia desagerrarazi zuen, alabaina,
zer funtzio duen. egun sagardotegira joateko ohiturak
Sagardotegiak ez ezik, sagardoaren kontsumoa bizi-bizirik dirau.
ere nabarmen gehitzen ari da. • Gerra zibila baino lehen 250 bat sagardotegi
Ideiak txertatu eta hierarkizatzea. zeuden Gipuzkoan, eta gerra eta gero, aldiz,
bizpahiru, besterik ez.

Idazlana
1 Irakurri Antxon Aguirreren testuko pasarte hau Izaerari dagokionez, apustuzaleak, burugogo-
eta erantzun galderei. rrak eta astapotroak omen gara.
• Zer iruditzen zaizkizu euskaldunon gaineko 2 Erantzun askea.
topiko horiek?
3 Erantzun askea.
Erantzun askea.
• Beste topikorik ezagutzen al duzu?
Erantzun askea. Nolanahi ere, euskaldunon
gaineko hainbat topiko daude: sudur-handi,
musu-gorri…

36 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0029-0053.indd 36 21/7/09 18:07:45

 14 Gasteiztxo
14 Gasteiztxo
Halaxe du izena hiri domestiko honetan ibilbide turistikoa
egiten duen trenak. Kamera eskuan, bozgorailutik esaten
zaionari erne, bidaiariak hiriaren halako ikuspegi orokorra
jasoko du, baina ezin izango ditu hiriko hainbat gauza be-
gien bistako ikusi, ezin izango ditu hiriko hainbat ahots
zoli entzun. Esate batera, bidaiariak agian erreparatu egin-
go dio kaleetan, Alaves futbol taldearen iragarkietan ageri
den maskotari, hau da, azeriari; baina ez du jakingo gas-
teiztarrei gaztelaniaz ere «babazorro» esaten zaiela, eta ba-
ten batek noizbait «zorro» hori entzunik, zer eta azeri bat
hautatu zuela taldearen maskotatzat. Akaso «Barrancal»
bezalako kale-izenak irakurriko ditu, baina ez du jakiterik
izango «Barrenkale» izena dagoela horren jatorrian.
Hiriaren paisaia linguistikoak ez dio erraz pentsaraziko
bertan bi hizkuntza ofizial daudela. Ama Zuriaren Plazan
Mendia Optika ikusiko du, baina akatsa iritziko dio gero
eta ugaltzenago ari den k letrari; aitzitik, ez du ikusiko
dendaren kanpoaldean dagoen erakusleiho ttikia, eta are
gutxiago termometroa, barometroa eta higrometroaren az-
pian dagoen «Joera» euskarazko hitza. Bisitaria aldi batera-
ko etorria denez, ez da jabetuko hiritarron sentsibilitate
linguistikoa –jarrera, oro har– apaldu egin dela urteen po-
derioz, epeldu, eta denda nahiz taberna berrien kartelak
gaztelania hutsean daudela, eta euskara gaur egun ilusioa-
rekin ez, baina profilekin eta tituluarekin lotzen dela.
Lehen euskararen aterpe ziren pintadarik ere apenas ikusi-
ko duen… –Babazorroa, euskaldunagotzat jotzen dituen
Bilbo edo Donostiara joaten denean, harriduraz ohartzen
da haietan ere paisaia linguistikoan gaztelaniak duen nagu-
sitasun erabatekoaz–. Eta, hala ere, bidaiariak ez du entzu-
terik izango parkeetan guraso eta haurren artean gero eta
gehiago egiten den euskara –zinez miresgarria da hiritar
askok azken urteotan euskalduntzeko egindako ahalegin
isila, kasik intimoa–. Bidaiariarentzat kontraesan hutsal
ULERMENA LANTZEN
1 Zeren izena da Gasteiztxo?
2 Zein da Alaves futbol taldearen maskota?
❏ Lehoia.
❏ Otsoa.
❏ Azeria.
3 Zergatik aukeratu zuten piztia hori taldearen
maskotatzat?
4 Zertaz ohartzen da gasteiztarra Bilbora edo
Donostiara joaten denean?
46
Ulermena lantzen
1 Zeren izena da Gasteiztxo?
Gasteizen ibilbide turistikoa egiten duen trenarena.
2 Zein da Alaves futbol taldearen maskota?
✔ Azeria.
3 Zergatik aukeratu zuten piztia hori taldearen
maskotatzat?
Gaztelaniaz, gasteiztarrei babazorro esaten
dietelako eta noizbait baten batek zorro entzunik
hori aukeratu zuen maskotatzat.
4 Zertaz ohartzen da gasteiztarra Bilbora edo
Donostiara joaten denean?
Bilboko paisaia linguistikoan ere gaztelania dela
nagusi.
5 Nondik dator Barrancal kalearen izena?
Barrenkale izenetik dator.
6 Zer egon zen luzaroan gaur egun Baztertxo
taberna dagoen leku berean?
✔ Herrikoia liburu-denda.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0029-0053.indd 37
ikusezin eta entzungaitzak dira horiek. Gogo-
sabelak beterik, bertan goxo, bertan gris da-
goen hiria da gurea.
Tranbia berrirako ipintzen ari diren
errailen artetik doa Gasteiztxo, eta laster
Marianisten ikastetxera helduko da
trena. Eta bidaiariari bozgorailutik ja-
kinaraziko diote Iñaki Urdangarinek
bertan ikasi zuela, baina ez du jakite-
rik izango Ignacio Aldecoa idazleak
askoz lehenago ikasi zuela bertan.
Edo hirian badela euskaraz sortzen
duen idazle multzo –hiritar gehienentzat ulertezin– bat,
edota euskarazko liburuak hizpide dituen irakurle klub bat.
Parkeak eta hirigunea ezagutu ostean, kamera atzera pol-
tsan eta entzumena laxaturik, bidaiariak Gasteiztxotik po-
zarren jaitsi, eta Plaza Berrira joko du freskagarri bat har-
tzera. Baztertxo tabernako terrazan eseriko da akaso, eta ez
du jakiterik izango han Herrikoia liburu-denda egon zela
luzaroan –garai hauen sinbolo ezin hobea: liburu-denda-
taberna–, eta zenbait iragan minez oroitzen dela sasoi har-
taz, hango lagunarteaz, hango aurkezpen giroaz… Bitar-
tean babazorroak zorabioa sentituko du AHTren abiadura
bera baino azkarrago doan denboraren eraginez, eta pen-
tsatuko du, zentzu askotan, optikako «Joera» hitza ingura-
tzen duten bi triangeluetan –antizikloiaren gorantzako
berdea eta borraskaren beherantzako gorria–, seguruenik
beheranzkoa egongo dela pizturik, eta eguraldi gorria, egu-
raldi petrala datorkigula. Entzuna du udalean badela kafe
antzoki bat sortzeko asmorik, baina babazorroak konkludi-
tuko du berarentzat desio ez duen hiri domestikoa ikusi
duela bidaiariak, eta berak ere ohitu beharko duela hiri
arrotz, kanpoeder eta pitxiplastikozko hau ikustera.
Patxi Zubizarreta, Argia aldizkaria
5 Nondik dator Barrancal kalearen izena?
6 Zer egon zen luzaroan gaur egun Baztertxo taberna
dagoen leku berean?
❏ Marianisten ikastetxea.
❏ Herrikoia liburu-denda.
❏ Udalaren kafe antzokia.
7 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro).
Baikor 2
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. adi 4. babesleku 7. lasaitu
HIZKUNTZA
2. karrika 5. ia 8. zital
3. oker 6. mintzagai 9. ondorioztatu
2 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen gaizki eta zuzendu.
a. bozgorailu, abesbatsa, ahots, hizpide. c. Lana eta etxebizitza dira gazteak gehien kezkatzen
b. biztanle, hiritar, hatzerritar, arrotz. dituzten gaiak
c. azeri, azkonar, basakatu, otzo. d. Lana eta etxebizitza dira gazteei gehien kezkatzen
dizkieten gaiak.
d. zinez, mirezgarri, harridura, desio.
6 ADITZA. Aukeratu aditz egokia perpausa zentzuz
3 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
osatzeko.
Dendaren kanpoaldeko tresnak eguraldi gorria …
t Kamera eskuan, bozgorailutik esaten zaionari erne,
bidaiariak hiriaren halako ikuspegi orokorra jasoko du. ❏ datozkigula adierazten du.
(-(e)la) ❏ dakarrela adierazten du.
t Akatsa iritziko dio gero eta ugaltzenago ari den k letrari. ❏ datorkiguela adierazten du.
(iruditu) ❏ daramala adierazten du.
t Bisitaria aldi baterako etorria denez… (-(r)ik)
t Denda nahiz taberna berrien kartelak gaztelania 7 LEXIKOA. Aukeratu hitz egokia perpausa zentzuz
hutsean daudela. (bai… bai…) osatzeko.
t Plaza Berrira joko du freskagarri bat hartzera. (joan) Bitartean babazorroak sentituko du AHTren
abiadura bera baino azkarrago doan denboraren eraginez.
4 ESAPIDEAK. Esan zein den esaera zuzena.
❏ zoramena
❏ Txapela buruan eta ilea buruan. ❏ zorakeria
❏ Txapela buruan eta ibili munduan. ❏ zorabioa
❏ Txapela buruan eta dirua eskuan.
❏ Txapela buruan eta ahal dugun moduan. 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
a. Horrelakoak esanda engainatzen diogu geure buruari.
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
b. Pertsona apalenak ere laguntza handia eman
a. Lana eta etxebizitza dira gazteei gehien kezkatzen liezaioke ondokoari.
zaizkien gaiak. c. Ezagun ditudan jende guztiari gustatzen zaio mariskoa.
b. Lana eta etxebizitza dira gazteak gehien kezkatzen d. Edonon aurkitzen dira konponbidea oztopatzen
dieten gaiak. dituzten arauak.
Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
«Babazorroak konkludituko du berarentzat desio ez HIRIEN ITXURALDAKETA
duen hiri domestikoa ikusi duela bidaiariak, eta be- t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
rak ere ohitu beharko duela hiri arrotz, kanpoeder
– Zertan aldatu dira hiriak?
eta pitxiplastikozko hau ikustera».
– Nolako hiria duzu gustuko?
t Zer da egileak aipatutako kanpoeder?
– Eman zure iritzia Euskal Herriko hiriez.
t Nola lor daiteke hiri biziagoa?
Baikor 2 47
(46.-47. or.)
7 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia:
Gasteizko tranbia berriaren aitzakian, gaztela-
nia nagusi den hirian hiri euskalduna ere bade-
la aldarrikatzen du egileak.
• Egin testuaren laburpena.
Ibilbide turistikoetarako erabiltzen den Gasteiz-
txo trenean doazen bidaiariek paisaia linguisti-
koari erreparatuz ez dira jabetuko benetako
egoeraz, hiri horretan bi hizkuntza badirela,
alegia. Era berean, euskarak kalean uzten di-
tuen arrasto bakanak ere ez dituzte ikusiko.
Bestalde, babazorroek turistek ikusten duten
hiria bezalakoa dutela pentsatuko dute.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
37
29/7/09 13:07:31
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Bai denda bai taberna berrien kartelak gaztelania
sinonimoak aurkituko dituzu. hutsean daudela.
• Plaza Berrira joango da freskagarri bat hartzera.
1. adi: erne
2. karrika: kale 4 ESAPIDEAK. Esan zein den esaera zuzena.
3. oker: akats
✔ Txapela buruan eta ibili munduan.
4. babesleku: aterpe
5. ia: kasik 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
6. mintzagai: hizpide c. Lana eta etxebizitza dira gazteak gehien
7. lasaitu: laxatu kezkatzen dituzten gaiak
8. zital: petral
6 ADITZA. Aukeratu aditz egokia perpausa zentzuz
9. ondorioztatu: konkluditu
osatzeko.
2 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz Dendaren kanpoaldeko tresnak eguraldi gorria …
dagoen gaizki eta zuzendu. ✔ dakarrela adierazten du.
a. abesbatsa: abesbatza.
b. hatzerritar: atzerritar. 7 LEXIKOA. Aukeratu hitz egokia perpausa zentzuz

c. otzo: otso. osatzeko.

d. mirezgarri: miresgarri. Bitartean babazorroak sentituko du
AHTren abiadura bera baino azkarrago doan
3 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, denboraren eraginez.
parentesi artean emandako forma erabiliz. ✔ zorabioa
• Kamera eskuan duela, bozgorailutik esaten
zaionari erne, bidaiariak hiriaren halako ikuspegi 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
orokorra jasoko du. b. Pertsona apalenak ere laguntza handia eman
• Akatsa irudituko zaio gero eta ugaltzenago ari den liezaioke ondokoari.
k letrari.
• Bisitaria aldi baterako etorririk, …

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun gal- 2 Erantzun askea.
derei.
• Zer da egileak aipatutako kanpoeder?
Kanpotik itxura onekoa dela adierazi nahi du.
• Nola lor daiteke hiri biziagoa?
Erantzun askea. Nolanahi ere, ekintza parte-har-
tzaileak antolatuz, kaleko giroa susper daiteke.
Beste alde batetik, hiritarrek hiria hobetzeko
erabakietan parte hartuz, hiria haien beharreta-
ra egokituko da.

38 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0029-0053.indd 38 21/7/09 18:07:45

 15 Ordenagailuak, jokoak eta fantasia

15 Ordenagailuak, jokoak eta fantasia

Fantasioso
Etxeko liburutegian Star Warseko espazio-
ontzien maketak ditut. Erdiko lekua
hartzen dute eta jendeak salan sartu
eta ikusten duen lehendabiziko
gauza hori da. Behin Zarauz-
nahi…) ez da «benetakoa». Egia esan, memento horretan
gazte horiek jolasten ari dira, ez daude hor eserita, mundu
birtual batean daude, saltoka, korrika, borrokan, mendi ba-
tera igotzen ari dira, arrano baten gainean bidaia bat egiten
ari dira, batek daki. Agian elfo bihurtu dira, «benetako» elfo,
eta «benetako» basoetatik korrika ari dira.
Joko horiek oraindik ere sarean izaten dira eta arrakasta itze-
Erreala/Irreala
la daukate. Baina, azken batean, mugitzeko «fitxa» moduko
batzuk besterik ez dira. Azken batean, betiko «taula» da, ez Horrelako hiri populatu batean sartzeak harridura sortzen
da mundu bat. Hurrengoa mundu bat sortzea izan zen. Gu- du. Grafikoki oso ongi egina dago. Ez da errealista, marraz-
rea bezalakoa, hiru dimentsiokoa, bere larre, mendi, kietan oinarrituta dagoelako, baina era berean oso errea-

HIZKUNTZA
baso, aintzira, itsaso eta hiriekin. Jokoan dau- la da dena. Azken batean kalean gurutzatzen di-
ko hiru mutil (gizon) jator
Warcraft den pertsonaien bizitza izatea ahalbidetzen tuzun horiek pertsonak dira, zu bezala, eta
etorri ziren etxera eta ba-
duena. Orko gudari bat izatea, esaterako, haiekin hitz egin eta erlaziona zaitezke:
tek, maketak ikustean, ze- Txoratu ninduen, harrapatu ninduen, lehen ordenagailu-jo- HIZKUNTZA HIZKUNTZA
orkoen hiri batean bizitzea eta beste or- tratuak egin, gauzak oparitu, saldu, ero-
ra esan zuen: «Hara!, ikusten dut koa Warcraft izan zen. Estrategia-jokoa deitzen den atalean koekin batera gizatiarren hiriei eraso- si, helbideez galdetu, elkarrekin etsaien
fantasioso horietakoa zarela». Gero desenkusatu kokatzen zen. Orkoak, trolak eta abar, gizakien aurka. Ba- tzea. kontra egin… Beti daude egitekoak
zen maleziarik gabe esan zuela argudiatuz, eta nik sinetsi. koitza bere herri eta hiriekin, mapa handietan kokaturik. Ja- Ariketak eta, egiten badituzu, gauzak lortzen di- TESTUA ANTOLATZEN
Dena den ez zuen zertan desenkusatu. Niri fantasioso izena, da ez zegoen «taula» fisikorik. Ordenagailuek eskaintzen zi- World Of Warcraft jokoarekin hori guz-
tuzu, dirua barne. Wow-dirua esaten
edo adjektiboa, asko gustatu zitzaidan eta geroztik neure tuzten aukerekin «taulak» pantailan bizia hartua zuen, 1 LEXIKOA.
tia lortu zen. Interneten hiru dimentsio-
Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
zaio eta diru horrekin gauza asko eros
burua definitzeko erabili dut. Erabil nezake friki ere, baina mugimendua, soinuak. Pertsonaiak zure begi aurrean, eta ko mundu zabal sinonimoak
bat (geografikoki bene-
aurkituko dituzu. parentesi
ditzakezu,artean emandako forma
zure wow-bizitza asko erabiliz.
erraztu-
HIRU MOSKETARIAK BIDEO-JOKOA
politagoa eta bertakoagoa da fantasioso (orain, sanfermine- zure aginduetara, jaio, bizi eta hiltzen ziren. Zeuk eramaten tan handia da!) sortu zuten. Hiriz eta herriz Elhuyar Fundazioak bideo-joko batera ekarri du Alejandro Dumas idazle klasikoaren
1. egongela 4. hedatu 7. merkaturatu kotdutenak:
Dena den, ez zuen
armak, zertan desenkusatu.
zaldiak, (beharrik)
janaria eta abar.
tako zezen baten izena ere litekeela bururatzen zait). zenituen hemendik hara, talde handietan, benetako guda- josia, edozein pertsonaia izateko aukera ematen Hiru Mosketariak. Aisialdirako bideo-joko hau 19 herrialdetan argitaratu da, eta eus-
2. maltzurkeria 5. izugarri 8. harrera ona -diruak «benetako»
t Niri fantasioso balioa
izena, edoduadjektiboa,
eta, «benetako»
asko gustatu
Kontuak kontu, ni friki eta fantasioso izan naiz beti, fantasia- rosteak. Hiriak setiatu eta hartzen zenituen. Jada ez zen da- dizuna. Laburbilduz, WOW deitzen diote, wow! in- karazkoa Elhuyarrek argitaratu du. Hiru dimentsioko irudiak erabiltzen dituen euska-
3. arrazoitu 6. sinestezin 9. belardi balioa duenez, benetako
zitzaidaneuroekin
eta geroztikeros dezakezu
neure sarean. erabili dut.
burua definitzeko
zalea. Beraz, fantasiazko eta zientzia fikziozko liburu eta ko- doen joko soila. Aurrerapen itzela izan zen. Gainera, beste gelesez harridura oihua da. razko lehenengo plataforma-bideojokoa da, eta punta-puntako teknologia erabiltzen
1.000 wow-diru 17(harrezkero)
eurotan saltzen dute. Euroak «beneta-
mikiak beti izan ditut gustuko. Hori bai, ez dut nire frikis- jokalarien aurka egiten ahal zenuen, ez ordenagailuaren aur- Nik pertsonaia2 bat sortu eta mundu horretan sartu nintzen. koagoak» direla esango didazue, du. , hiru mosketari klasikoetan oinarritutako lehenengo jokoa bada.
ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu oker dauden t Fantasiazko etabaina ni fikziozko
zientzia ez nago liburu
hain ziur.
eta komikiak beti
moarekin sekula santan sozializatu. Esan nahi dut ez naizela ka bakarrik. Garai haietan bi ordenagailu kable bidez elka- Eta benetan harrigarria da. Bidean eta hirietan ikusten du- Joko honetan wow-dirua biltzea beste helbururik ez duten Istorioa Parisen gertatzen da, 1628. urtean. Xavier kondeak eta Orsini haren lagun-
esaldiak. izan ditut gustuko. (gustatu)
beste fantasiosoekin ezertarako bildu. Rol jokoak, adibidez, rrekin lotu eta bata bestearen kontra aritzen zen. Gero In- zun jendea «benetakoa» da. Haiekin hitz egin dezakezu eta jokalariak badaude: lanean arituko balira bezala, dirua ema- tzaile maltzurrak D’Artagnan eta Aramis eta Athos mosketariak bahitu dituzte eta
erakargarriak zitzaizkidan planteamenduan, baina, era be- ternetekin gauzak erraztu ziren, jada ez zen beharrezkoa gauzak egin. Jokoaka. denetarako
Etorkizuneko bulegoetako
ematen teknologia
du. Lanbideak hotza agintzen
ikas t Nik hor ez dut ez basorik ez elforik ikusten ahal. (ezin) gaztelu sekretu batera eraman dituzte, Frantziako koroa menderatzeko asmoarekin.
ten duten misioak betetzen dituzte behin eta berriro. Bildu
rean, atzeraka ematen zidaten. Mahai baten gainean, eta es- ordenagailuak fisikoki lotzea, Internet munduko ordenagai- ditzakezu, misioak egin, duelaarmekin
ematen baduen
trebatu,ere, ez da horrela.
bidaiak egin… eta gero, euro edo t dolarren
Pentsatzen dut saltzen
truke jokoan zehar
dute elfoa zarela,
(sarean bainobaso ilun Jokalariaren eginkizuna izango da Porthos mosketariari laguntzea bere lagunak sal-
tetikoki ezin itsusiagoa den jokatzeko taula baten gainean lu guztiak lotzeko gai zen!! Sinesgaitza baina egiazkoa. edo, nahi izanez gero,b. Bakoitzak
hiri handibere herrikarriketan
bateko eta hiriekin,dirua
mapaes-handietan batetikegiazko
merkeago), beraz, beren doana, eta abar eta
bizitzan abar. (barrena)
fantasiazko diruaz batzen. , berrehun eremutatik baino gehiagotatik igaro beharko du Portho-
dadoak botatzen imajinatzea… a zer gauza kutrea! Pentsa- katu! (nik horrelako kokaturik
bat ikusi jolasten
nuen!, zen.
eta txanpon batzuk t Etorkizuneko
bizi dira. Edo fantasiazko bulegoetako
lan batekin egiten teknologia hotzak agintzen
dute aurrera. sek: baso zabartuetatik, ikaragarrizko gazteluetatik, ziega ilun eta hezeetatik… Ere-
Jendearen erantzuna ikaragarria izan zen. Sarean milioika
tzen dut jokoan zehar elfoa zarela, baso ilun batetik doana, eman nizkion!). c. Batean goizeko bostak izango ziren, bestean duela ematen badu ere, ez da horrela. (nahiz eta) mu horietan guztietan, , ezusteko oztopoei egin beharko die aurre: salto egin beharko du,
pertsonak, Alaskatik Hegoafrikaraino, elkarrekin jokatzen Nik bezala.
eta abar eta abar. Baina nik hor ez dut ez basorik ez elforik arratsaldeko hiruak.direla mundu horre- t Beti daude egitekoak eta, egiten badituzu, gauzak
zaindariekin borroka egin, objektuak jaso… Aurrera joan ahala ere, zailtasun-maila handitzen joango da (ha-
zuten. Batean goizeko bostak izango ziren, bestean arratsal- Esan behar da 10 milioi pertsona «bizi»
ikusten ahal, nik ikusten dudan gauza bakarra frikiak dira, Xabier Larraburu, Nabarra aldizkaria mar maila pasatu beharko dira); , jokalariak bere abileziaz baliatu beharko du mosketariak salbatze-
deko hirurak. Sarean «eguzkia ez zen inoiz sartzen». Jokoen tan! d. Nik pertsonaia bat sortu eta mundu horretan sartu lortzen dituzu, dirua barne. (-(e)z gero)
mahai inguruan, eta mahaian jokatzeko taula bat eta dado ko. Jokoak hiru amaiera posible ditu, , horrez gain, hiru partida gordetzeko aukera ematen du. As-
Inperioa sortua zen. nintzen. t Gainera, beste jokalarien aurka egiten ahal zenuen,
batzuk. pertzeko paradarik ez dago, beraz, bideo-joko honekin.
ez ordenagailuaren aurka bakarrik. (egin)
3 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak perpausei. t Azken batean, mugitzeko «fitxa» moduko batzuk http://sustatu.com/
Ordenagailua ULERMENA LANTZEN
t Dena den ez zuen zertan desenkusatu besterik ez dira. (baizik)
Baina ordenagailua ailegatu da eta dena aldatu da, zeharo 1 Zeren zaletda Kontrakoa ematen
artikuluaren badu ere hau da etorkizuneko
egilea? 6 Zer da wow-dirua eta nola lor daiteke? Testu-antolatzaileak
aldatu ere. Orain Fantasiaren Aroan bizi garela ere esango bulegoetako teknologia hotzak agintzen duela ematen 5 LEXIKOA. Bereizi hitz atzizkidunak eta sortu lau hitz
2 Zer dira CampusParty horiek? ❏ Fantasiazko dirua da, jokoaren 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Esan testuko pasartean dagoen testu-antolatzaileak
nuke. Kontrakoa ematen badu ere, hau da: etorkizuneko bu- badu ere ez da horrela berri aurkitutako atzizki bakoitza baliatuz.
barruko egitekoak betez gero zer funtzio daukan.
legoetako teknologia hotza agintzen duela ematen badu ere, gazte horiek jolasten arilortzen dena.t espazio-ontzi t fantasiazale t sinesgaitz t eta t beraz t gainera
t Egia
3 Zein ataletan esan
sailka memento
daiteke horretan
Warcraft izeneko
ez da horrela. Ordenagailuei esker mundu birtualak, fanta- ordenagailu dira ez daude hor eserita mundu birtual batean daude t horretarako t ere t horrez gain Ondorioa adierazi / Esandakoa azaldu
jokoa? ❏ Fantasiazko tdiruaren
erakargarri
truke t irudi t ordenagailu
siazkoak gehienetan, egitea erraza eta oso erakargarria da, saltoka korrika borrokan mendi batera igotzen ari dirahainbatek ordaintzen
❏ Betiko mahai-jokoen taulak pantailara eraman t maleziaduten t jokalari t arrakasta 2 Esan zerrenda bakoitzean zein testu-antolatzaile Zailtasun-maila handitzen joango da; beraz, jokalariak
eta zinematik hasita ordenagailuetako jokoetaraino fanta- arrano batenatalean.
gainean bidaia bat egiten ari dira batekbenetako dirua.
zituzten bideo-jokoen t liburutegi t komiki t maketa dagoen lekuz kanpo eta azaldu zergatik.
siazko munduak gero eta zabalduago daude, gero eta han- daki bere abileziaz baliatu beharko du mosketariak salbatzeko.
diagoak egiten dituzte, eta populatuago, gero eta populatua- ❏ Estrategia-jokoen atalean kokatzen da; baina a. hau da, hots, alegia, alabaina.
t Gero
jokatzeko taulaInternetekin gauzak erraztu ziren jada ez 7zenPausoz pauso…
fisikorik ez duena. 6 ESAPIDEAK. Aukeratu testuko perpaus honen adiera
t Egizu zerrenda bat funtzio bera daukaten beste
go ere badaude. b. zeren, ere, izan ere, horregatik. testu-antolatzaileekin.
beharrezkoa ordenagailuak fisikoki lotzea Internett Atera testuaren gaia (gehienez
zuzena.
Kiroldegi erraldoiak betetzen dituzten CampusParty horiek 4 Sarean «eguzkia ez da ordenagailu
munduko inoiz sartzen». Zergatik?
guztiak lotzeko gai zen
WOW 15 hitz).
t Batek daki!
–alegia, ordenagailuen zaleen bilera handitzar horiek– ema- t Azken bateanInterneten
kalean gurutzatzen dituzun horiek t Egin testuaren laburpena (10 lerro).
5 Zeren bidez sortu zuten hiru ❏ Pertsona batek bakarrik dakiela esan nahi du.
ten duten irudi hotza eta hiperteknologikoa (ordenagailuak Gero Ages of Empires jokoa atera zuten. Warcraften antzekoa
lerrokatuta, kableak leku guztietatik, gazte guztiak eserita zen baina historiako zibilizazioetan oinarritua: erromatarrak, dimentsiokopertsonak
mundu zabaldira zu bezala eta haiekin hitz egin eta t Jarri beste izenburu bat artikuluari.
bat? ❏ Mezuaren hartzaileak badakiela adierazi nahi du.
erlaziona zaitezke tratuak egin gauzak oparitu
mikrofono eta kaskoekin, CDak eta eramangarriak no- greziarrak, egiptoarrak eta abar. saldu erosi helbideez galdetu elkarrekin etsaien ❏ Ez dela jakiten erraza esan nahi du.
kontra egin Idazlana
7 ADITZA. Osatu perpausak ahalera orainaldian,
iraganaldian eta alegiazkoan erabiliz. 1 Irakurri Xabier Larrabururen testuko pasarte hau eta 2 Testuak ordenagailu-jokoak ditu hizpide. Orain egin
48 Baikor 2 Baikor 2 49 ikus erantzun galderei. ezazu atzera eta gogoratu ordenagailuan aritzen ez
t Egongelan nire Stars Warseko maketa guztiak
«Behin Zarauzko hiru mutil (gizon) jator etorri ziren zinen garaietan zertan jolasten zinen.
.
etxera eta batek, maketak ikustean, zera esan zuen: – Irudimena oinarri zuten jokoak.
t Xabierrek fantasiazale edo friki adjektiboa erabil
«Hara!, ikusten dut fantasioso horietakoa zarela». Gero – Estrategia oinarri zuten jokoak.
bere burua definitzeko.
desenkusatu zen maleziarik gabe esan zuela argu-
t Nik Rol jokoei ezin zentzurik aurkitu. diatuz, eta nik sinetsi. Dena den ez zuen zertan de- 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
t Warcraft eta horrelako bideo-jokoek edonor harrapa senkusatu. Niri fantasioso izena, edo adjektiboa, asko BIDEO-JOKOETAKO MUNDU BIRTUALAK
. gustatu zitzaidan eta geroztik neure burua definitzeko t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
erabili dut. Erabil nezake friki ere, baina politagoa eta
t Bideo-joko horietan zure burua edozer bihur . – Bideo-jokoen egungo indarra.
bertakoagoa da fantasioso».
t Lagun guztiok Internet bidez elkartu – Alde onak eta arriskuak.
Warcraften aritzeko. t Zer dira zure ustez frikiak? Nola definituko – Bideo-jokoekin duzun harremana.
zenituzke?
t Jokalari batzuek euro asko ordain
wow-dirua saltzen dionari.

50 Baikor 2 Baikor 2 51
(48.-51. or.)

Ulermena lantzen
1 Zeren zale da artikuluaren egilea? 7 Pausoz pauso…
Fantasiazalea da. • Atera testuaren gaia.
Ordenagailuetako jokoei esker, fantasiak bizi
2 Zer dira CampusParty horiek?
ahal ditugu eta beste mundu bateko protago-
Ordenagailuen zaleen bilera erraldoiak. nista bihurtu.
3 Zein ataletan sailka daiteke Warcraft izeneko • Egin testuaren laburpena.
ordenagailu jokoa? Gaur egun, fantasiaren aroan bizitzeko aukera
✔ Estrategia-jokoen atalean kokatzen da; baina dugu ordenagailuen aurrean eta benetan ha-
rrigarria da. Oso egoera errealak bizi izaten dira
jokatzeko taula fisikorik ez duena.
horrelako jokoetan eta beste mundu batzuk
4 Sarean «eguzkia ez da inoiz sartzen». Zergatik? sortu ahal ditugu. Artikuluaren egileak gogora-
Edozein ordutan jokatzen zutelako, arratsaldean tzen ditu bera harrapatu zuen lehen ordena-
zein goizaldean. gailu-jokoa eta geroago erabili izan dituenak.
Izan ere, makina bat lagun bizi omen dira fan-
5 Zeren bidez sortu zuten Interneten hiru dimen- tasiazko jokoen mundu horretan.
tsioko mundu zabal bat? • Jarri beste izenburu bat artikuluari.
World Of Warcraft jokoaren bidez Erantzun askea.
6 Zer da wow-dirua eta nola lor daiteke?
✔ Fantasiazko dirua da, jokoaren barruko egite-
koak betez gero lortzen dena.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 39

833475 _ 0029-0053.indd 39 29/7/09 13:07:31


Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. egongela: sala 6. sinestezin: sinesgaitz
2. maltzurkeria: malezia 7. merkaturatu: atera
3. arrazoitu: argudiatu 8. harrera ona: arrakasta itzela
4. hedatu: zabaldu 9. belardi: larre
5. izugarri: itzel
2 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu oker
dauden esaldiak.
• Etorkizuneko bulegoetako teknologia hotzak
agintzen duela ematen badu ere, ez da horrela.
• Bakoitza bere herri eta hiriekin, mapa handietan
kokaturik jolasten zen.
• Batean goizeko bostak izango ziren, bestean
arratsaldeko hirurak.
• Ni pertsonaia bat sortu eta mundu horretan sartu
nintzen.
3 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak
perpausei.
• Dena den, ez zuen zertan desenkusatu.
• Kontrakoa ematen badu ere, hau da, etorkizuneko
bulegoetako teknologia hotzak agintzen duela
ematen badu ere, ez da horrela.
• Egia esan, memento horretan, gazte horiek
jolasten ari dira, ez daude hor eserita, mundu
birtual batean daude, saltoka, korrika, borrokan,
mendi batera igotzen ari dira arrano baten
gainean, bidaia bat egiten ari dira, batek daki.
• Gero, Internetekin, gauzak erraztu ziren, jada ez zen
beharrezkoa ordenagailuak fisikoki lotzea, Internet
munduko ordenagailu guztiak lotzeko gai zen.
• Azken batean, kalean gurutzatzen dituzun horiek
pertsonak dira, zu bezala, eta haiekin hitz egin eta
erlaziona zaitezke: tratuak egin, gauzak oparitu,
saldu, erosi, helbideez galdetu, elkarrekin etsaien
kontra egin…
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
• Dena den, ez zuen desenkusatu beharrik.
• Niri fantasioso izena, edo adjektiboa, asko gustatu
zitzaidan eta, harrezkero, neure burua definitzeko
erabili dut.
• Fantasiazko eta zientzia fikziozko liburu eta komikiak
beti gustatu zaizkit.
40 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0029-0053.indd 40
ERANTZUNAK
• Nik hor ezin dut ez basorik ez elforik ikusi.
• Pentsatzen dut jokoan zehar elfoa zarela, baso ilun
batean barrena doana, eta abar eta abar.
• Nahiz eta etorkizuneko bulegoetako teknologia
hotzak agintzen duela eman, ez da horrela.
• Beti daude egitekoak eta, eginez gero, gauzak
lortzen dituzu, dirua barne.
• Gainera, beste jokalarien aurka egin zenezakeen,
ez ordenagailuaren aurka bakarrik.
• Azken batean, mugitzeko «fitxa» moduko batzuk
baizik ez dira.
5 LEXIKOA. Bereizi hitz atzizkidunak eta sortu lau
hitz berri aurkitutako atzizki bakoitza baliatuz.
• fantasia-zale: gozozale, musikazale, zinemazale,
ardozale.
• sines-gaitz: ulergaitz, eramangaitz, ikusgaitz,
jasangaitz.
• erakar-garri: ikusgarri, barregarri, lasaigarri, salgarri.
• ordena-gailu: xurgagailu, hozkailu, lehorgailu,
igogailu.
• joka-lari: pilotari, aizkolari, misiolari, zamaketari.
• liburu-tegi: harategi, larategi, euskaltegi, apalategi.
6 ESAPIDEAK. Aukeratu testuko perpaus honen
adiera zuzena.
• Batek daki!
✓ Ez dela jakiten erraza esan nahi du.
7 ADITZA. Osatu perpausak ahalera orainaldian,
iraganaldian eta alegiazkoan erabiliz.
• Egongelan nire Stars Warseko maketa guztiak ikus
daitezke/zitezkeen/litezke.
• Xabierrek fantasiazale edo friki adjektiboa erabil
dezake/zezakeen/lezake bere burua definitzeko.
• Nik Rol jokoei ezin diezaieket/niezaiekeen/
niezaieke zentzurik aurkitu.
• Warcraft eta horrelako bideo-jokoek edonor
harrapa dezakete/zezaketen/lezakete.
• Bideo-joko horietan zure burua edozer bihur
dezakezu/zenezakeen/zenezake.
• Lagun guztiok Internet bidez elkartu gaitezke/
gintezkeen/gintezke Warcraften aritzeko.
• Jokalari batzuek euro asko ordain dieziokete/
ziezaioketen/liezaiokete wow-dirua saltzen dionari.
29/7/09 13:07:31
 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

HIRU MOSKETARIAK BIDEO-JOKOA

Elhuyar Fundazioak bideo-joko batera ekarri du Alejandro Dumas idazle klasikoaren Hiru Mosketa-
riak. Aisialdirako bideo-joko hau 19 herrialdetan argitaratu da, eta euskarazkoa Elhuyarrek argitaratu
du. Hiru dimentsioko irudiak erabiltzen dituen euskarazko lehenengo plataforma-bideojokoa da, eta

HIZKUNTZA
punta-puntako teknologia erabiltzen du. Horrez gain, hiru mosketari klasikoetan oinarritutako lehenen-
go jokoa ere bada.
Istorioa Parisen gertatzen da, 1628. urtean. Xavier kondeak eta Orsini haren laguntzaile maltzurrak
D’Artagnan eta Aramis eta Athos mosketariak bahitu dituzte eta gaztelu sekretu batera eraman di-
tuzte, Frantziako koroa menderatzeko asmoarekin. Jokalariaren eginkizuna izango da Porthos mos-
ketariari laguntzea bere lagunak salbatzen. Horretarako, berrehun eremutatik baino gehiagotatik
igaro beharko du Porthosek: baso zabartuetatik, ikaragarrizko gazteluetatik, ziega ilun eta hezeeta-
tik… Eremu horietan guztietan, gainera, ezusteko oztopoei egin beharko die aurre: salto egin
beharko du, zaindariekin borroka egin, objektuak jaso… Aurrera joan ahala ere, zailtasun-maila
handitzen joango da (hamar maila pasatu beharko dira); beraz, jokalariak bere abileziaz baliatu
beharko du mosketariak salbatzeko. Jokoak hiru amaiera posible ditu, eta, horrez gain, hiru partida
gordetzeko aukera ematen du. Aspertzeko paradarik ez dago, beraz, bideo-joko honekin.

http://sustatu.com/

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Esan testuko pasartean dagoen
testu-antolatzaileak zer funtzio daukan.
• eta • beraz • gainera
• horretarako • ere • horrez gain Ondorioa adierazi

2 Esan zerrenda bakoitzean zein Zailtasun-maila handitzen joango da; beraz,

testu-antolatzaile dagoen lekuz kanpo jokalariak bere abileziaz baliatu beharko du
eta azaldu zergatik. mosketariak salbatzeko.
a. alabaina. Aurkaritza edo kausa adierazteko. • Egizu zerrenda bat funtzio bera daukaten
b. ere. Ideiak gehitzeko. beste testu-antolatzaileekin.
Hortaz, horrenbestez, hala, orduan, bada…

Idazlana
1 Irakurri Xabier Larrabururen testuko pasarte hau tetan zaletasun hori muturrera eramaten dute
eta erantzun galderei. eta jokabide bereziak bereganatzen dituzte.
• Zer dira zure ustez frikiak? Nola definituko 2 Erantzun askea.
zenituzke?
3 Erantzun askea.
Erantzun askea. Nolanahi ere, beren zaletasuna
grina handiz bizi dutenak dira frikiak; hainba-

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 41

833475 _ 0029-0053.indd 41 29/7/09 13:07:32

 16 1937: Bilbo. Robert Capa

HIZKUNTZA

16 1937: Bilbo. Robert Capa
Andrei Friedmann deitzen da, baina Robert Capa sinatzen
ditu Parisko karriketan ateratzen dituen argazkiak. Errazago
saltzen ditu izen berriarekin, komenigarriagoa zaiolako egiten
du, nahiago du hala Hungariako friedmandarren orban judua
ostenduta. Zientzia politikoetan lizentziatua, bere kasa ikasi
ditu argazkigintzaren sekretu guztiak. Trotski-k 1932an Ko-
penhage-n iraultza sobietarraren historiaz emandako hitzal-
diaren irudiak izan ditu argitaratu dizkioten lehen lanak. Bai-
na Espainiako gerrak egin du ezagun munduaren aurrean.
36ko irailean Cordobako Cerro Muriano-n bala jaso berri
duen miliziar bati egin dion argazkiak bira osoa eman dio
mundu guztiari. Inork ez du inoiz antzeko ezer ikusterik izan.
Ordura arteko gerra argazki estatikoen aldean, halako mugi-
mendu bat dute Capak bere 35 mm-ko leika txikiarekin atera-
tzen dituenek.
Hogeita lau urte ditu Gernikaren bonbardaketaren berri izan
eta Euskal Herrira etortzea erabaki duenean. Madrildik Pari-
sera joanda, Espainiako enbaxadan lortu ditu lortu beharreko
baimen guztiak. Maiatz hasieran hartu du Miarritzerako bi-
dea. Handik era bakarra dago itsas armada frankistaren blo-
keoa hautsi eta oraindik Jaurlaritzaren esku dagoen Bizkaia
mendebaldean sartzeko: airez. Eta airez, aireplano frantses
batean heldu da Bilbora.
Gernika lurrarekin berdinduta eta Bermeo
italiar gezi beltzen esku, Sollubeko malde-
tan dago orain frontea. Euskal gudariek eta
asturiar miliziarrek ahal bezala eusten diete
Molaren brigada nafarrei. Halaxe, pinu
adarrez babestutako lubakietan Capak ha-
rrapatu bezalaxe agertu dira Frantziako Re-
gards aldizkarian. Askotan, lerro batzuk
idazten ditu argazkien lagungarri. Gehie-
netan, irudiaren indarra baino ez du igor-
ULERMENA LANTZEN
1 Zergatik aukeratu zuen Andrei Friedmannek izen
berria?
❏ Berea ez zuelako gustuko.
❏ Ezizen artistiko bat eduki nahi zuelako.
❏ Bere lana errazago saltzen zuelako jatorrizko
orban judua ostenduta.
2 Noiz eta zergatik egin zen ezagun munduaren
aurrean?
3 Zer bilatzen zuen Bilbon egindako
argazkietan?
Ariketak
tzen: soldaduak atseden hartzen, emakumeak harri garraioan
Bilboko burdinazko gerrikoa sendotzen, zibilen ihesa…
–Zure argazkiak ez badira nahiko onak, nahikoa hurbildu ez
zarelako da –du esaldirik maiteena.
Biktimen keinuak harrapatuta baizik ezin transmiti daiteke
gerrak norberaren baitan sorrarazten duen inpresio zaparrada.
Sollubeko maldetan, ordura arte Errepublikaren lerroetan
ikusi ez duena erretratatzen du estonaturik: abadea gudariei
meza ematen.
Bilbon, gerrara ohitzen ari den egunerokotasuna da kamera-
rekin ehizatzen duena. Jendeak egunkaria irakurtzen du
Arriaga kafetegiko mahaietan, umeak babesleku atarian jolas-
ten dira, jendea odol-ospitalearen aldeko diru bilketako ilare-
tan agertzen da Arenalean. Bat-batean, hegazkin faxistak da-
tozela iragartzen duen alarma hotsa eta aterpe bila doan
jendearen herioa da bere leikarekin betirako izozten duen
unea. Bilbo bizia da Capak erakusten duena, ez zaizkio pai-
saia hutsak interesatzen, jendez –eta beraz sentimenduz– jan-
tzitako hiria da ebatsi nahi duena.
Maiatz erdialdean, Bilbo hasia da umeak erbestera ateratzen
(Oskar Kokoschka espresionistak presakako margo solidario
bat ere egin du: «Lagundu euskal
umeei»). Abrako bokalean, Frantziako
gobernuak laguntza gisa bidalitako Ca-
rimare zama-ontziaren branka da Eus-
kal Herrian atera duen azkenetako ar-
gazkia. Caparentzat, Bilbo laster eroriko
da. Maiatzaren hamazazpian, iluntzean,
arrantza-ontzi batean igo eta Frantzia-
rako bidea hartu du. Hamabost egun
eskas egin ditu Euskal Herrian.
Iñigo Aranbarri, Gure mendea
4 Zein izan zen Euskal Herrian atera zuen azken
argazkietakoa?
❏ Oskar Kokoschkak egindako margo
solidario batena.
❏ Frantziak laguntza gisa bidalitako
Carimare zama-ontziaren branka.
❏ Bilboko argazki bat.
5 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (10 lerro).
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. onuragarri 4. iritsi 7. harriturik
2. ezkutatu 5. zelaitu 8. ibai-aho
3. hegazkin 6. zirrara 9. itsasontzi-aurre
2 ORTOGRAFIA. Zein dago euskara batuan zuzen
idatzita?
❏ Lautan hogeita hamabost.
❏ Lauretan hogeita hiru.
❏ Seirehun eta hamairu.
❏ Hirurehun ta hamazortzi.
3 LEXIKOA. Aukeratu hitz egokia perpausa zentzuz
osatzeko.
Oso mutil atsegina genuen Capa; jende guztiak maite
zuen, hain zen…
❏ maitabera. ❏ maitagarria.
❏ maitekorra. ❏ maitekoia.
4 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen tokiz kanpo eta azaldu zergatik.
a. general, argazkilari, lizentziatu, miliziar.
b. ospitale, embaxada, babesleku, erbeste.
c. ehizatu, ohitu, trasmititu, atseden hartu.
d. horban, aterpe, zama-ontzi, alarma-hotsa.
5 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
t Andrei Friedmann deitzen da. (izena)
t Inork ez du inoiz antzeko ezer ikusterik izan. (ezin izan)
t Hogeita lau urte ditu Gernikaren bonbardaketaren berri
izan eta Euskal Herrira etortzea erabaki duenean.
(-(e)z jakin)
t Euskal gudariek eta asturiar miliziarrek ahal bezala
eusten diete Molaren brigada nafarrei. (moduan)
Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei.
«Halaxe, pinu adarrez babestutako lubakietan Capak
harrapatu bezalaxe agertu dira Frantziako Regards
aldizkarian. Askotan, lerro batzuk idazten ditu argaz-
kien lagungarri».
t Zergatik idatziko zituen aipatutako lerro horiek?
t Zergatik erakartzen gaituzte hainbeste gerra-irudiek?
t Biktimen keinuak harrapatuta baizik ezin transmiti
daiteke gerrak norberaren baitan sorrarazten duen
inpresio zaparrada. (transmititu)
t Caparentzat, Bilbo laster eroriko da. (-t(z)ekotan egon)
t Errazago saltzen ditu izen berriarekin, komenigarriago
zaiolako egiten du. (bait-)
t Ordura arteko gerra argazki estatikoen aldean, halako
mugimendu bat dute Caparen argazkiek. (baino)
6 ESAPIDEAK. Aukeratu perpaus honetan dagoen
esapidearen baliokidea
Zientzia politikoetan lizentziatua, bere kasa ikasi ditu
argazkigintzaren sekretu guztiak
❏ Bere bizkar ikasi zuen.
❏ Bere bidez ikasi zuen.
❏ Bere kabuz ikasi zuen.
❏ Bere buruz ikasi zuen.
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu esaldi zuzena.
a. Iruñera ailegatzen zarenean deitu ahal bezain laster,
berantetsita egonen bainaiz.
b. Heldu eta Iruñera deitu ahal bezain laster,
berantetsita egonen bainaiz.
c. Iruñera ailegatzerako deitu ahal bezain laster,
berantetsita egonen bainaiz.
d. Iruñera ailegatuko zarenean deitu ahal bezain laster,
berantetsita egonen bainaiz.
2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
GERRA-KAZETARITZA
t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
– Zertarako egin? Nolako garrantzia
dauka?
– Arriskuak eta sariak.
– Zure iritzia.

52 Baikor 2 Baikor 2 53

(52.-53. or.)

Ulermena lantzen
1 Zergatik aukeratu zuen Andrei Friedmannek 5 Pausoz pauso…
izen berria? • Atera testuaren gaia.
✓ Bere lana errazago saltzen zuelako jatorrizko Argazkien bitartez, Euskal Herriko gerra garaiko
orban judua ostenduta. bizimodua harrapatu zuen Robert Capa argaz-
kilari ezagunak.
2 Noiz eta zergatik egin zen ezagun munduaren
aurrean? • Egin testuaren laburpena.
Espainian 36ko gerran miliziar bati atera zion Robert Capa argazkilaria Espainiako gerra zibi-
argazkiagatik. lak egin zuen ezagun. Izan ere, Gernikako bon-
bardaketa izan zenean, Euskal Herrira etortzea
3 Zer bilatzen zuen Bilbon egindako argazkietan? erabaki zuen eta, Bilbora heltzean Robert Ca-
Gerra ohi zenaren egunerokotasuna islatu nahi pak sentimenduz jantzitako hiria atera zuen
zuen, sentimenduz jantzitako hiria erakutsi nahi bere argazkietan. Jendea gerraren eguneroko-
zuen bere argazkietan. tasunean erakutsi nahi izan zuen bere kamera-
ren bitartez eta ederto egin zuen. Bilbon atera
4 Zein izan zen Euskal Herrian atera zuen azken zuen azken argazkian, Abrako bokalean, Fran-
argazkietakoa? tziako Gobernuak laguntza gisa bidalitako za-
✓ Frantziak laguntza gisa bidalitako Carimare ma-ontziaren branka ageri da.
zama-ontziaren branka.

42 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0029-0053.indd 42 21/7/09 18:07:46

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
sinonimoak aurkituko dituzu.. parentesi artean emandako forma erabiliz.
1. onuragarri: komenigarri • Andrei Friedmann izena du.
2. ezkutatu: ostendu • Ezin izan du inork inoiz antzeko ezer ikusi.
3. hegazkin: aireplano • Hogeita lau urte ditu Gernikaren bonbardaketaz

HIZKUNTZA
4. iritsi: heldu jakin eta Euskal Herrira etortzea erabaki duenean.
5. zelaitu: berdindu • Euskal gudariek eta asturiar miliziarrek ahal duten
moduan eusten diete Molaren brigada nafarrei.
6. zirrara: inpresio
• Biktimen keinuak harrapatuta baizik ezin izan da
7. harriturik: estonaturik
transmititu gerrak norberaren baitan sorrarazten
8. ibai-aho: bokale duen inpresio zaparrada.
9. itsasontzi-aurre: branka • Caparentzat, Bilbo erortzekotan dago.
• Errazago saltzen ditu izen berriarekin,
2 ORTOGRAFIA. Zein dago euskara batuan zuzen
komenigarriago baitzaio egiten du.
idatzita?
• Ordura arteko gerra-argazki estatikoek baino
✔ Lauretan hogeita hiru. mugimendu handiagoa dute Caparen argazkiek.
3 LEXIKOA. Aukeratu hitz egokia perpausa zentzuz 6 ESAPIDEAK. Aukeratu perpaus honetan dagoen
osatzeko. esapidearen baliokidea.
Oso mutil atsegina genuen Capa; jende guztiak
Zientzia politikoetan lizentziatua, bere kasa ikasi
maite zuen, hain zen…
ditu argazkigintzaren sekretu guztiak.
✔ maitagarria.
✔ Bere kabuz ikasi zuen.
4 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu esaldi
dagoen gaizki eta zuzendu.
zuzena.
a. general: jeneral.
a. Iruñera ailegatzen zarenean deitu ahal bezain
b. embaxada: enbaxada. laster, berantetsita egonen bainaiz.
c. trasmititu: transmititu.
d. horban: orban.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun gal- • Zergatik erakartzen gaituzte hainbeste gerra-
derei. irudiek?
• Zergatik idatziko zituen aipatutako lerro ho- Erantzun askea. Nolanahi ere, gizakia muturreko
riek? egoeretan ikustea erakargarri egiten zaigulako.
Harrapatutako irudia ulertu ahal izateko balia- 2 Erantzun askea.
garriak zirelako.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 43

833475 _ 0029-0053.indd 43 21/7/09 18:07:46

 17 Kritika eta euskal literatura

17 Kritika eta euskal literatura

Edozein literatur lan kontuan saiatuko da nolabait, eta gero
Tamalez, euskal literaturan ez dugu literatur kritikaren bai- blikatzen dira, sobera zenbaitzuen
hartzeko garaian, literatur teo- –horrek bereizten du gainontze-
tan kokatu dezakegun lan mugarririk. Arrazoiak askotari- aburuz, eta orain arazoa irakur-
riak hiru alderdi oinarrizko be- ko irakurleengandik– berau ida-
koak izango H Idira,
ZKUN baina
T Z A nagusiena, seguruenik, euskarazko leena omen da, edo beharbada, HIZKUNTZA
reizten ditu: idazlea, testua eta tziz emango du. Literatur kriti-
obra interesgarrienak azkeneko 50 urteetan idatzi direla zehatzago esanda, erosleena.
hartzailea. Hala, historikoki, karia, honenbestez, idazlea ere
da. Kritika lan hauek, indartsu eta eraginkorrak direnean, Kritikaz, ostera, ez dirudi inor
adibidez, Ariketak
idazlea eta berarekin erlazio- bada, buruan darabilena ahalik
garai batean bigarren mailakotzat jotzen zen arduratzen denik. «Euskal li- TESTUA ANTOLATZEN
natutako kontuak izan dira eta modu argi eta zehatzenean
idazle bat kanonaren lehen mailan kokatzea lortzen dute. teraturan kritika falta da» en-
ikerketa literarioetan lehenta- paperera eramaten saiatu behar 1 LEXIKOA. Emannekez
testuko hitzdaiteke
hauen sinonimoak 4 LEXIKOA.
Euskal literaturan, ordea, egin halakorik eta,tzuten da noiz edo noiz Esan esaldizerrenda bakoitzean zein hitz dagoen
suna. xix. mendetik xx. men- baita bera ere. Kritikaria, fun- ondoren, idatzi esaldi bana. tokiz kanpo eta azaldu zergatik. AMAREN ESKUAK
egun, bere historiaren mehartasunaren kariaz. Horregatik, errepikakor gisa, baina bene-
deko 50eko hamarkadara arte tsean, testu baten gainean berak
egungo oparotasuna aintzat hartuz,
1. oinarrizko zentzuzkoa da
4. goratze pentsa-
7. hondarrean tan, idazleren baten liburu
a. irakurle, idazle, jale, kritikari. Karmele Jaioren lehenengo nobelak 2004ko Igartza saria jasotzearen ikusi berri
idazlearen intentzioa zen obra idatzitakoa publikatzen duen
tzea hemendik2. urte batzuen buruan
intentzio 5. ezariansortu sortuko direla
8. maiz berriak kritika gogorren bat agiri, mailegu.
b. testu, idazki, du argia. Nerea protagonistaren amaren eskuak behin eta berriro agertzen dira istorioan
bat aztertzerakoan aintzat har- irakurlea da.
gisa honetako 3. lanaintzat
kritikariak, eta gaur egun sona handirik jasotzen duenean ardura- zehar, batzuetan alaba txikiaren kokotsa altxatzen, beste batzuetan ospitaleko izaretan
tu beharreko arazoa, salbues- hartu 6. sostengatu 9. behiala c. hamarkada, garai, mende, urte.
Gisa honetan, arestian aipatuta- ez duten idazleak euskal literaturaren go- tzen da norbait kritikaz. agertzen den izena estaltzen, ingurukoak ez kezkatzea bilatuko balu bezala.
pen ohoragarriak salbuespen. koarekin loturik, literatur kriti- renean kokatuko
2 ORTOGRAFIA. direla, baita beste Eztabaidatzen da idazleen kritika,
d. eztabaida, iruzkin, salbuespen.
amateuris- Horrelakoa baita, , orain arte literaturan eta errealitatean ezagutu dugun ama
Zer esan nahi du idazleak he- Aukeratu baliokide zuzena.
karia ezinbesteko elementua da zenbait arrakastatsu ahantziak izango moaz, industriaren balizko krisialdiaz, subentzio sistemaz, tipikoa, , dena barruan gordetzen duena familia lasai ibili dadin. ,
men? zen pasarte hermetiko literatura baten osaeran. Egon t Horrek guztiak aditzera ematen digu… 5 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
egile eskubideez, liburutegietako maileguen gaineko kano- Luisak beste dimentsio bat hartzen du, Nerea eta Xabierren ama izateaz , emakumea
baten aurrean irakurleak egin behar zuen galdera. Batez ere parentesi
daitezke idazle eta obra bikainak, argitaletxe indartsu eta di- ❏ Horrek guztiak jakin erazten digu…
Baina euskal literaturaren histo- naz eta abar, baina inorkartean
ez du emandako
salatzen euskal forma erabiliz
kritika orain- ere badelako, senarra ezagutu aurretik beste batekin maiteminduta ibili zen emakumea, memoriaren iragane-
estrukturalismoaren goratzearekin, ezarian, testuaren bera- rudunak, irakurle saldo bat, baina kritikaririk ezean, nola in- t Horrenmilitantzian
erakusle da Roland Barthesen
❏ Horrek guztiak jakinarazten
riari lotutako kontu digu…
horiek lan- dik, oro har bederen, oinarritzen dela.LaEta
mortezde l’auteur ra itzultzean amodio hura berritu duena.
ren garrantziaz ohartarazi zuten zenbait kritikarik, eta aurre- terpretatu obra hain bikain horiek? Nola bereizi obra kaskar izeneko artikulua,
da, ahalik
inpresioa dut ez dut hitz egiten bakarrik iruzkin non testuaren
kritikariak irakurketanpa-
egiteagatik
ko metodo biografiko-positibistari gerra deklaratu. Horren eta onen artean? Nola esplikatu obra batek benetan merezi t Buruan darabilena eta modu argidagoela
eta zehatzenean
gatzen diren ordainsari miserableez;
sostengatutako zeren,aldarrikatzen
kritika egitea zenbat sari baita.
eta (duena)
Sentimenduak ugari agertzen dira eleberri honetan, idazlea ez da hitz melengetan erori. Jaiok senti-
erakusle da Roland Barthes-en La mort de l’auteur izeneko gurean kritikaren gaineko
paperera eramaten saiatu behar da. menduak azaltzeko beste bide bat aurkitu du, konparazioek eskaini diotena. , oso ondo islatzen di-
duela? Bati baino gehiagori iruditu dakioke literatura kriti- beka antolatzen dira literatur
t Horrek guztiak lanak
aditzera sustatzeko?
ematen digu, Zenbat
besteaksaribeste, obra
artikulu famatua, non autorea bazterrean utzita testuaren benetako interesik. Behiala tu, , barne-barnean ditugun sentimenduak behin eta berriz margotutako armairuaren jatorrizko
karien eskutan uztea litzatekeela hori, kritikaria dela, eta ez ❏ Buruan darabilena ahalbait modu argi eta eta beka literatur
baten kritika laguntzeko?
esanahia ez duela Zenbat
ez idazleak subentzio?
ezta testuak ere
irakurketan sostengatutako kritika egitea aldarrikatzen baita. idazleak eta idazle onak kolorearekin konparatuz edota izekoaren bat-bateko hitz-jarioa xanpain botila irekitakoan ateratzen den apar
beste inor, obra onak zeintzuk diren erabakitzen duena. Ho- zehatzenean paperera eramaten saiatuho- Zein erakundeksoilik
behar da. defendatzen
ezartzen, ditu kritikariaren
testuaren eskubideak?
interpretazioak baizik. (arabera)
Azkenik, estrukturalismoaren mugez oharturik edo, harre- falta zitzaizkigun, geldiezinarekin. , atseginez irakurtzen den nobela da, iragana eta orainaren artean jauzika dabilena,
ri, jakina, ez da horrela, faktore ugari, horietako asko ez-lite- Zein fakultatetan ikasi daiteke
raren estetika delakoaren eskutik, 60ko hamarkadaren hon- ❏ Buruan darabilena nezkero
albait modubaditugunak,
argi eta zehatzenean t Adibide garbi batliteratur kritika
ematearren, DonEuskal
QuijoteHe-
de la Izaguirre jatetxetik ospitalera eta Luisa amarengandik Nerea alabarengana.
rarioak, baitaude liburu baten arrakastaren kausetan, baina rrian? Galdera horiei erantzutea besterik ez du euskarazko
darrean, ordura arteko elementu ahantziaren, hots, hartzai- paperera eramaten agidanez. Liburuak
saiatu behar da. pu- Mancharen esanahia XVI. mendean eta gaur egunean
ezin ukatuzkoa da kritikariaren garrantzia, hau da, idatzizko literatur kritika faltaz kexu denak. M. EGIMENDI, Aizu! aldizkaria
learen edo irakurlearen, garrantzia azpimarratu zen. Obra aski diferentea da. (aldera)
ariketa interpretatiboaren garrantzia, literaturan. Eta berezi- 3 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpaus hauen adiera
bat aztertzeko garaian ezinbestekoa da irakurlea kontuan ki nabarmena da hau modernismoaz –zentzu anglosaxonia- t KritikaririkBeñat Sarasola,
ezean, nola Argiaobra
interpretatu aldizkaria
hain bikain
hartzea, haren interpretazio lana, haren background kultu- zuzena. horiek? (dagoelarik) Testu-antolatzaileak
rrean– geroztik. Izan ere, norbaitek sinetsi al dezake James
rala, eta abar. Horrek guztiak aditzera ematen digu, besteak Joyce-n Ulyssesekin bat-batean eta inolako bitartekaririk ga- t Zentzuzkoa da pentsatzea hemendik urte batzuen buruan t Esan daiteke Genettez geroztik ezin dela aurretik bezala 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Taldekatu testu-antolatzaileak eta lotu testuan
beste, obra baten esanahia ez duela ez idazleak ezta testuak be gozatu daitekeela? Nola ukatu literatur teoria eta kritika- sortu sortuko direla gisa honetako lan kritikariak. irakurri Prousten obra. (ahal izan) duten funtzioarekin.
t ondorioz t hain zuzen t hots
ere soilik ezartzen, testuaren interpretazioak baizik, eta ho- ren garrantzia maisulan hori azaldu eta irakurtzeko orduan? ❏ Urte batzuk igaroz gero sortuko diren uste sendoa t Kritika-lanek artelan originalak nola eraldatzen dituzten
nenbestez, finko eta mugiezina baino, aldakorra dela. Adibi- t dena dela t gainera t baina Adibideak eman / Ideiak txertatu /
Badira literatur lan batzuk irakurlea behartzen dutenak ULERMENA LANTZEN adierazten du. erakusten duten bi adibide baino ez dira. (baizik)
de garbi bat ematearren, Don Quijote de la Mancharen esa- t izan ere t adibidez t finean Aurkaritza adierazi
hausnarketa konplexu eta sakonak egitera, eta makinaria ❏ Sortzekotan, hainbat urte pasatu eta gero bakarrik t Euskal literaturan, ordea, nekez egin daiteke halakorik
nahia xvi. mendean eta gaur egunean aski diferentea da; kritikari indartsua eduki ezean, ia ezinezko suertatzen da 1 Zeintzuk dira literatura-teoriak behatzen dituen 7 Zertan ahalegindu behar du kritikariak gaur egun?
sortuko direla adierazten du. egun, bere historiaren mehartasunaren kariaz. (dela-eta) 2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia azpiko
xvi. mendean zalduntza nobelei buruzko lan satirikoa zen t aitzitik t hala nola
obra horiek irakurleak bere egitea. Arte plastikoetan, gehie- alderdi oinarrizkoak lan bat aztertzean? perpausean.
t Behiala idazleak eta idazle onak falta zitzaizkigun, 8 Zer eragin izan zuen literatur kritikan
funtsean; xxi. mendean, ostera, literaturaren historiaren gai- t Euskal literaturaren historiari lotutako kontu horiez landa, t halaber t esaterako
gizka, Marcel Duchamp Arthur Danto arte kritikariari esker
lurretako bat da, zeinak bide ematen baitu Michel Foucalt- 2 Historikoki, zeri eman izan zaio lehentasuna inpresioa
estrukturalismoaren dut ez dagoela gurean kritikaren gaineko
goraldiak? t Nobelako emakumea euskal literaturan, t alabaina t hala ere
dela Marcel Duchamp esaten da maiz. Alegia, Dantoren honezkero baditugunak, agidanez.
ek Les mots et les choses liburuan egindako irakurketa gaurko- ikerketa literarioetan? benetako interesik. (kanpo) hortaz/ oro har, ageri den ama tipikoa da.
Bereiztezinen Teoriari esker ulertu izan dela, Duchampen ❏ Behiala idazleak eta idazle onak falta zitzaizkigun, ❏ Irakurlea kontuan hartzen hasi zen. t orobat t haatik
tuetarako. ready-made-ak zergatik diren artea –eta zergatik diren mai- ❏ Testuarentberaren
Liburuakgarrantzia
publikatzen dira, sobera zenbaitzuen aburuz,
3 Zein zen obra honezkero
bat aztertzean aintzat hartu
baditugunak, argibeharreko
dagoenez.
Literatur teoriaren barneko bilakaera honek, esan gabe doa, sulanak–. Era berean, antzeko zerbait esan daiteke, nahiz arazoa, joan❏den mendearen azpimarratueta zen. orain arazoa irakurleena omen da. (antza)
Behiala idazleakerdialdera
eta idazle arte?
onak falta zitzaizkigun,
eragina izan du literatur kritikan. xix. mendean, literatur eta, seguruenik, neurri askoz ere apalagoan, Marcel Prous- t Galdera horiei erantzutea besterik ez du euskarazko
4 Zein da gaur egun honezkero baditugunak,
kritikariaren itxura denez.
bereizgarria? 9 Pausoz pauso…
kritikaria, egileari buruzko xehetasunak biltzera dedikatu ten eta Gérard Genette kritikariaren artekoaz. Genettek literatur kritika faltaz kexu denak. (erantzun)
behar zen –berak idatziriko gutunak, beste testu batzuk, eta 60ko hamarkadan egin zuen Prousten À la recherche du temps t Arte plastikoetan, gehiegizka, Marcel Duchamp Arthur t Atera testuaren gaia
5 Zer azpimarratu zuen harreraren estetikak?
abar–, idazleak obrarekin benetan esan nahi zuena argitze perdu obraren interpretazioak berau irakurtzeko modu berria Dantori esker dela Marcel Duchamp esaten da maiz. 6 ADITZA.
(gehienez 15 hitz). Osatu perpausak subjuntibozko aditzak Idazlana
aldera. Gaur egun, ostera, literatur kritika askoz lotuago da- eskaini zuen; berriz ere gehiegizka, esan daiteke Genettez 6 Zerk ezartzen ❏ Dantok
du obra baten esanahia
gehiegitan kritika
azaldu zuen Duchampen lana, eta erabiliz.
t Egin testuaren laburpena
go ariketa interpretatibo batekin. Kritikaria, bere erreferen- geroztik ezin dela aurretik bezala irakurri Prousten obra. mugimendu horren arabera?
horregatik da Duchamp ezagun. (10 lerro). t Harreraren estetikaren arabera irakurlea kontuan hartu 1 Irakurri Beñat Sarasolaren testuko pasarte hau eta 2 Interneteko webgune batean hedabideetako
tzia literario, artistiko, sozial eta enparauen bidez, obraren Kritika-lanek artelan originalak nola eraldatzen dituzten erantzun galderei. euskarazko literatura-kritika guztiak ageri dira.
❏ Asko esatea bada ere, esaten da Duchampen lana behar da obra bat ondo azter .
irakurketa bat ematen ahaleginduko da, testua bere egiten erakusten duten bi adibide baino ez dira. «Kritikaria, bere erreferentzia literario, artistiko, sozial Ea gai zaren aurkitzeko. Gero, egin ondokoak.
Dantori esker ulertu dela. t Batzuek uste dute kritika beharrezkoa dela obra bati
benetako balioa aitor . eta enparauen bidez, obraren irakurketa bat ematen – Aukeratu kritiken artean bat eta irakurri.
ahaleginduko da, testua bere egiten saiatuko da nola- – Zer iruditu zaizu? Zein tonu hautatu du kritikariak?
t Beñat Sarasolak erakunde publiko zein pribatuek
bait, eta gero –horrek bereizten du gainontzeko ira-
kritikaz ardura nahi du. kurleengandik– berau idatziz emango du. Literatur 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
54 Baikor 2 Baikor 2 55
t Hainbat kritikarik kritika eskolak sor eskatu dute. kritikaria, honenbestez, idazlea ere bada, buruan dara- LIBURU EDO FILM BATEN KRITIKA
t Beñatek kritikari daukan garrantzia eman bilena ahalik eta modu argi eta zehatzenean paperera
eramaten saiatu behar baita bera ere». t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
eskatzen du.
t Beharrezkoa al da kritikarien lana? Zertarako? – Aukeratutako filma edo liburua zein den adierazi.
t Egungo kritikariek euskal literaturaren hazkundearekin
kritika ere ugaritu espero dute. t Edonor al da gai kritika bat egiteko? Nolakoa – Haren ahulguneak eta indarguneak azaldu.
t Jendeak Duchampen lanak uler behar du kritikari onak? – Ondorioa.
ezinbestekoa izan zen Arthur Dantoren kritika.

56 Baikor 2 Baikor 2 57
(54.-57. or.)

Ulermena lantzen
1 Zeintzuk dira literatura-teoriak behatzen dituen 8 Zer eragin izan zuen literatur kritikan estruktu-
alderdi oinarrizkoak lan bat aztertzean? ralismoaren goraldiak?
Idazlea, testua eta hartzailea. ✔ Irakurlea kontuan hartzen hasi zen.
2 Historikoki, zeri eman izan zaio lehentasuna 9 Egin ezazu:
ikerketa literarioetan? • Atera testuaren gaia.
Oro har, idazleari eta berarekin erlazionatutako Literatura-kritikaren historia eta euskarazko lite-
kontuei. ratura-kritikaren ahulezia.
3 Zein zen obra bat aztertzean aintzat hartu • Egin testuaren laburpena.
beharreko arazoa, joan den mendearen erdial- Kritikariek literatura-lanak aztertzeko orduan
dera arte? kontuan hartu dituzten alderdiak historian zehar
Idazlearen intentzioa. aldatu dira. Hasieran kritika idazlearen inguruan
oinarritzen zen, geroago, beste alderdi batzuek
4 Zein da gaur egun kritikariaren bereizgarria?
lortu dute garrantzia, hala testuak berak, nola
Kritikaria, funtsean, testu baten interpretazio ida- irakurleak. Kritika egin beharra azpimarratzen
tzia argitaratzen duen irakurlea da. du egileak, kritikaren funtzioaz ohartaraziz. Era
5 Zer azpimarratu zuen harreraren estetikak? berean, euskal kritikaren egoeraz jarduten du
eta berarekiko axolagabekeria salatu.
Hartzailearen edo irakurlearen garrantzia.
6 Zerk ezartzen du obra baten esanahia kritika
mugimendu horren arabera?
Testuaren interpretazioak.
7 Zertan ahalegindu behar du kritikariak gaur
egun?
Buruan darabilena ahalik eta modu argi eta zeha-
tzenean paperera eramaten.

44 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0029-0053.indd 44 29/7/09 13:07:32


Ariketak
1 LEXIKOA. Eman testuko hitz hauen sinonimoak
eta, ondoren, idatzi esaldi bana.
1. oinarrizko: funtsezko
2. intentzio: asmo
3. aintzat hartu: kontuan hartu
4. goratze: igotze
5. ezarian: geldiro
6. sostengatu: oinarritu
7. hondarrean: azkenean
8. maiz: sarri
9. behiala: aspaldi
2 ORTOGRAFIA. Aukeratu baliokide zuzena.
• Horrek guztiak aditzera ematen digu…
✔ Horrek guztiak jakinarazten digu…
• Buruan darabilena ahalik eta modu argi eta
zehatzenean paperera eramaten saiatu behar da.
✔ Buruan darabilena albait modu argi eta
zehatzenean paperera eramaten saiatu behar
da.
3 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpaus hauen adiera
zuzena.
• Zentzuzkoa da pentsatzea hemendik urte batzuen
buruan sortu sortuko direla gisa honetako lan
kritikariak.
✔ Urte batzuk igaroz gero sortuko diren uste
sendoa adierazten du.
• Behiala idazleak eta idazle onak falta zitzaizkigun,
honezkero baditugunak, agidanez.
✔ Behiala idazleak eta idazle onak falta
zitzaizkigun, honezkero baditugunak, itxura
denez.
• Arte plastikoetan, gehiegizka, Marcel Duchamp Arthur
Dantori esker dela Marcel Duchamp esaten da maiz.
✔ Asko esatea bada ere, esaten da Duchampen
lana Dantori esker ulertu dela.
4 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen tokiz kanpo eta azaldu zergatik.
a. jale: ez du liburuarekin zerikusirik.
b. mailegu: ez da idatzi bat.
c. garai: ez da denbora tarte zehatza.
d. salbuespen: ez du iritzia ematearekin loturarik.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0029-0053.indd 45
ERANTZUNAK
5 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz
• Horren erakusle da Roland Barthesen La mort de
l’auteur izeneko artikulua, testuaren irakurketan
sostengatutako kritika egitea aldarrikatzen duena.
HIZKUNTZA
• Horren guztiaren arabera, besteak beste, obra baten
esanahia ez du ez idazleak ezta testuak ere soilik
ezartzen, testuaren interpretazioak baizik.
• Adibide garbi bat emate aldera, Don Quijote de la
Mancharen esanahia XVI. mendean eta gaur
egunean aski diferentea da.
• Kritikaririk ez dagoelarik, nola interpretatu obra hain
bikain horiek?
• Esan ahal da Genettez geroztik ezin dela aurretik
bezala irakurri Prousten obra.
• Kritika-lanek artelan originalak nola eraldatzen
dituzten erakusten duten bi adibide baizik ez dira.
• Euskal literaturan, ordea, nekez egin daiteke
halakorik egun, bere historiaren mehartasuna
dela-eta.
• Euskal literaturaren historiari lotutako kontu
horietatik/horietaz aparte, inpresioa dut ez dagoela
gurean kritikaren gaineko benetako interesik.
• Liburuak publikatzen dira, sobera zenbaitzuen
aburuz, eta orain arazoa irakurleena da, antza.
• Galdera horiei erantzun diezaien besterik ez du
euskarazko literatur kritika faltaz kexu denak.
6 ADITZA. Osatu perpausak subjuntibozko aditzak
erabiliz.
• Harreraren estetikaren arabera irakurlea kontuan
hartu behar da obra bat ondo azter dadin.
• Batzuek uste dute kritika beharrezkoa dela obra bati
benetako balioa aitor diezaioten/dakion.
• Beñat Sarasolak erakunde publiko zein pribatuak
kritikaz ardura daitezen nahi du.
• Hainbat kritikarik kritika eskolak sor ditzatela eskatu
dute.
• Beñatek kritikari daukan garrantzia eman
diezaiotela eskatzen du.
• Egungo kritikariek euskal literaturaren
hazkundearekin kritika ere ugaritu dadin espero
dute.
• Jendeak Duchampen lanak uler ditzan
ezinbestekoa izan zen Arthur Dantoren kritika.
45
21/7/09 18:07:47
 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

AMAREN ESKUAK
Karmele Jaioren lehenengo nobelak 2004ko Igartza saria jasotzearen ondorioz ikusi berri du argia.
Nerea protagonistaren amaren eskuak behin eta berriro agertzen dira istorioan zehar, batzuetan ala-
ba txikiaren kokotsa altxatzen, beste batzuetan ospitaleko izaretan agertzen den izena estaltzen, in-
gurukoak ez kezkatzea bilatuko balu bezala.
Horrelakoa baita, hain zuzen, orain arte literaturan eta errealitatean ezagutu dugun ama tipikoa,
hots, dena barruan gordetzen duena familia lasai ibili dadin. Dena dela, Luisak beste dimentsio bat
hartzen du, Nerea eta Xabierren ama izateaz gainera, emakumea ere badelako, senarra ezagutu au-
rretik beste batekin maiteminduta ibili zen emakumea, memoriaren iraganera itzultzean amodio
hura berritu duena.
Sentimenduak ugari agertzen dira eleberri honetan, baina idazlea ez da hitz melengetan erori. Jaiok
sentimenduak azaltzeko beste bide bat aurkitu du, konparazioek eskaini diotena. Izan ere, oso on-
do islatzen ditu, adibidez, barne-barnean ditugun sentimenduak behin eta berriz margotutako ar-
mairuaren jatorrizko kolorearekin konparatuz edota izekoaren bat-bateko hitz-jarioa xanpain botila
irekitakoan ateratzen den apar geldiezinarekin. Finean, atseginez irakurtzen den nobela da, iragana
eta orainaren artean jauzika dabilena, Izaguirre jatetxetik ospitalera eta Luisa amarengandik Nerea
alabarengana.
M. EGIMENDI, Aizu! aldizkaria

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Taldekatu testu-antolatzaileak eta lotu testuan
• ondorioz • hain zuzen • hots duten funtzioarekin.
• dena dela • gainera • baina • Adibideak eman: hala nola, esaterako.
• izan ere • adibidez • finean • Ideiak txertatu: halaber, orobat.
• Aurkaritza adierazi: aitzitik, alabaina, hala ere,
2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia azpiko
haatik.
perpausean.
• Nobelako emakumea euskal literaturan,
oro har, ageri den ama tipikoa da.

Idazlana
1 Irakurri Beñat Sarasolaren testuko pasarte hau fakultaterik. Edonola ere, kritikariak gai izan
eta erantzun galderei. beharko du obraren interpretazioa paperean
argi azaltzeko. Horretarako, kanpoko errefe-
• Beharrezkoa al da kritikarien lana? Zertarako?
rentziak (artistikoak, sozialak…) erabili beharko
Bai, idatzitako liburu eta abarren balioaz ohar-
ditu.
tarazteko.
• Edonor al da gai kritika bat egiteko? Nolakoa 2 Erantzun askea.
behar du kritikari onak? 3 Erantzun askea.
Edozein izan daiteke kritikari, baina bere kasa
ikasi beharko du, ez baitago hori irakasten duen

46 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0029-0053.indd 46 21/7/09 18:07:47

 18 Delfos, iragarri gabeko etorkizuna

HIZKUNTZA
HIZKUNTZA

18 Delfos, iragarri gabeko etorkizuna
Kastri, Grezia, 1893. Herrixka horren azpian Delfoseko
arrastoak industen hasi zen espedizio frantziar bat. Antzi-
nako Greziako gune erlijioso eta politiko nagusietakoa ze-
na, indusketa arkeologiko ikusgarrienetakoa bilakatu zen
orduan.
Erromatar Inperioak behin eta berriro arpilatu zuen Apo-
loren jaioterria eta, azkenean, Teodosioren garaian (K.o.
iv. mendean), Delfos historiatik desagertu zen. Hamabost
mende geroago, frantziarrek kostata lortu zuten orakulua-
ren hiria argitara itzultzea.
Izan ere, aztarnategiaren maila
arkeologikoetara iristeko, Kastri
herrixka desagerrarazi behar zuten
lehenago. Soilik Frantziako gober-
nuaren erabaki batek ahalbidetu
zuen hori; 1891n 400.000 liberako
kreditua –kopuru izugarria garai
hartan– onartu zuten Kastriko biz-
tanleei ordaindu beharreko kalte-
ordainak berdintzeko.
Herrixka suntsitu eta gunea trenbi-
dez josi zuten, milaka metro kubiko
lur eta hondakin handik eramateko bide bakarra zelako.
Ehunka greziar langilek jardun zuten Eskola Frantziarreko
kideen aginduetara, aztarnategia prestatzeko. Baina azke-
nean, indusketak itxaropenik baikorrenak gainditu zituen.
Indusketa lanek Via Sacra delakoaren bidea egin zuten,
hots, Delfosera iristean beilariek egin ohi zuten bidea. Be-
ULERMENA LANTZEN
1 Zer zen Delfos Antzinako Grezian?
Ariketak
rehala eraikin txiki bat topatu zuten, atenastarren altxorra.
Ondoren, Sifnioen altxorra, antzokia eta Apoloren tenplua
agertu ziren, eta horietan hainbat eskultura, besteak beste,
Delfoseko brontzezko auriga ezaguna. Azkenik, aztarnate-
giaren goiko aldean estadioa topatu zuten eta Apoloren
tenplutik gertu, beste santutegi bat, egun Atenea Pronaia
izena duena.
Via Sacra bazterreko hormatan, estatuen oinarrietan, az-
tarnategi osoan barreiatutako harri zatietan, edonon ins-
kripzioak topatu zituzten arkeolo-
go frantziarrek, gehienak Apolori
eskerrak emateko bisitariek ida-
tziak. Beste batzuek egun orain-
dik guztiz interpretatu ez diren
musika notak zituzten. Azken ba-
tean, Delfos harrizko liburua bai-
litzan zabaldu zitzaien.
Frantziarrek museo bat eraiki zu-
ten bertan eta, zabaldu eta be-
rehala, 1903an, ekitaldi ospetsu
baten bidez, aztarnategi osoa gre-
ziar agintarien esku utzi zuten.
Lagapena bidezkoa eta logikoa izanagatik, ezohikoa zen.
Eta ezohikoa da oraindik. Baina behintzat Delfoseko al-
txorrak hantxe daude, eta ez Mendebaldeko museo eta en-
kante-etxeetan barreiatuta. Alegia, ez da orakuluak aurrei-
kusiko zukeen etorkizunik txarrena.
Nagore Irazustabarrena, Argia aldizkaria
3 Zer egin zuten frantziarrek 1903an?
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. aztarna 4. aurkitu 7. idazkun
2. zenbateko 5. hurbil 8. ulertu
3. erromes 6. sakabanatu 9. famatu
2 ORTOGRAFIA. Zein da zuzena?
a. K.a. IV. mendea.
b. K.a. IVgarren mendea.
c. K.a. IV. Mendea.
d. K.a. IV. Mendea.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen
tokiz kanpo eta azaldu zergatik.
a. museo, bisitari, beilari, altxorra.
b. indusketa, aztarnategi, arkeologia, errausketa.
c. arpilatu, barreiatu, lapurtu, erasotu.
d. tenplu, estadio, santutegi, auriga.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
t Antzinako Greziako gune erlijioso eta politiko
nagusietakoa zena, indusketa arkeologiko
ikusgarrienetakoa bilakatu zen orduan. (izandakoa)
t Erromatar Inperioak behin eta berriro arpilatu zuen
Apoloren jaioterria eta, azkenean, Teodosioren garaian,
Delfos historiatik desagertu zen. (ostean)
t Delfos harrizko liburua bailitzan zabaldu zitzaien.
(bezala)
t Frantziarrek museo bat eraiki zuten bertan eta, zabaldu
eta berehala, 1903an, … (bezain)
t Lagapena bidezkoa eta logikoa izanagatik, ezohikoa
zen. (arren)
t Aztarnategiaren mailara iristeko, Kastri herrixka
desagerrarazi behar zuten lehenago. (-t(z)ekotan)
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki dauden
esaldiak.
a. Lehorte honekin urarik ere ez dago errekan.
b. Ez dut giltzik aurkitzen.
c. Jatetxe famatua da baina ez dute ezta arrozarik ere.
d. Bota al diozu gatzik entsaladari?
6 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpaus honen adiera
zuzena.
Frantziarrek 1891n 400.000 liberako kreditua –kopuru
izugarria garai hartan– onartu zuten Kastriko biztanleei
ordaindu beharreko kalte-ordainak berdintzeko.
❏ Dirutza eman zuten Kastriko biztanleekiko zorrak
kitatzeko.
❏ Biztanleei mailegua eman zieten etxez aldatu ahal
izateko.
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
a. Amak sehaskari emeki eraginez lokartu
zuen haur jaioberria.
b. Euskaltegiko irakasleak esan dit
atarikoak egiten asko ikasten dela.
c. Lurdesi idatzi nion astebururako
nire planak azalduz.
d. Irakurriz eta irakurriz eman
zuen arratsalde osoa.
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA.
Zein esaldi dago zuzen idatzita?
a. Bihar, hilak 16an, irekiko da autobide
berriaren lehen zatia.
b. Uztailaren 25ean ez dugu lanik egiten
Ispasterren.
c. 2003ko martxoak 15ean bukatzen da
eskabideak aurkezteko epea.
d. Gaur zortzi, hilak 31a, urteak beteko ditut.

2 Esan ondoko baieztapenak egia ala gezurra diren.

t Apoloren jaioterria K.a. IV. mendean desagertu zen,
Teodosiok bultzatutako arpilatzeen ondoren.
t Frantziarrek dirutza eman zieten kastritarrei herria
uztearen truke.
t Aztarnategian topatutako hainbat eta hainbat
eskultura Mendebaldeko museoetan daude.
t Aztarnategiak uste baino etekin txikiagoak ekarri
zizkien frantziarrei.
❏ Aztarnategia greziarren esku utzi zuten.
❏ Harrietan topatutako inskripzio batzuen berri
eman zuten.
Idazlana
❏ Delfosen gaineko liburua aurkeztu zuten.
4 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro).
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren
arteko harremana (gehienez 4 lerro).
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei.
«Lagapena bidezkoa eta logikoa izanagatik, ezohikoa
zen. Eta ezohikoa da oraindik. Baina behintzat Delfo-
seko altxorrak hantxe daude, eta ez Mendebaldeko
museo eta enkante-etxeetan barreiatuta».
t Zer izaten zen ohikoa horrelako kasuetan?
2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
MUSEOAK
t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
– Bisitatzeko ohiturarik ba al duzu?
– Zein bisitatu duzu?
– Zer egin jendea museoetara erakartzeko?

58 Baikor 2 Baikor 2 59
(58.-59. or.)

Ulermena lantzen
1 Zer zen Delfos Antzinako Grezian? 4 Pausoz pauso…
Gune erlijioso eta politiko nagusienetakoa. • Atera testuaren gaia.
Delfoseko aztarnategiaren historiaren eta ezau-
2 Esan ondoko baieztapenak egia ala gezurra di-
garrien azalpena, han espoliaziorik gertatu ez
ren.
dela azpimarratuz.
• Apoloren jaioterria K.a. IV. mendean desagertu
• Egin testuaren laburpena.
zen, Teodosiok bultzatutako arpilatzeen ondo-
Delfoseko arrastoen indusketa frantziar espedi-
ren. Egia.
zio batek egin zuen eta, horretarako, Katri herria
• Frantziarrek dirutza eman zieten kastritarrei he- desagerrarazi egin behar izan zuten. Hainbat al-
rria uztearen truke. Egia. txor aurkitu bazituzten ere, ez ziren frantziarrek
• Aztarnategian topatutako hainbat eta hainbat uste bezainbeste. Museo bat eraiki zuten han
eskultura Mendebaldeko museoetan daude. eta aztarnategi osoa greziarren esku utzi. Ezohi-
Gezurra. koa izan zen hori eta, oraingo honetan han aur-
• Aztarnategiak uste baino etekin txikiagoak eka- kitutakoak ez baitzituzten Mendebaldeko en-
kante-etxe edo museoren batera eraman.
rri zizkien frantziarrei. Egia.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
3 Zer egin zuten frantziarrek 1903an? harremana.
✔ Aztarnategia greziarren esku utzi zuten. Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 47

833475 _ 0029-0053.indd 47 29/7/09 13:07:33

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Eman testuko hitz hauen sinonimoak • Frantziarrek museo bat eraiki zuten bertan eta,
eta, ondoren, idatzi esaldi bana. zabaldu bezain laster/pronto/azkar, 1903an, …
• Lagapena bidezkoa eta logikoa izan arren,
1. aztarna: arrasto
ezohikoa zen.
2. zenbateko: kopuru
• Aztarnategiaren mailara iristekotan, Kastri herrixka
3. erromes: beilari
desagerrarazi behar zuten lehenago.
4. aurkitu: topatu
5. hurbil: gertu 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu itzazu
6. sakabanatu: barreiatu gaizki dauden esaldiak.
7. idazkun: inskripzio a. Lehorte honekin urik ere ez dago errekan.
8. ulertu: interpretatu b. Ez dut giltzarik aurkitzen.
9. famatu: ospetsu c. Jatetxe famatua da baina ez dute ezta arrozik ere.
d. Bota al diozu gatzik entsaladari?
2 ORTOGRAFIA. Zein da zuzena?
a. K.a. IV. mendea. 6 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpaus honen
adiera zuzena.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz Frantziarrek 1891n 400.000 liberako kreditua –kopuru
dagoen tokiz kanpo eta azaldu zergatik. izugarria garai hartan– onartu zuten Kastriko
a. beilari: ez du museoekin zerikusirik. biztanleei ordaindu beharreko kalte-ordainak
b. errausketa: ez du arkeologiarekin loturarik. berdintzeko.
c. barreiatu: ez du zentzu txarra. ✔ Biztanleei mailegua eman zieten etxez aldatu
d. auriga: ez da leku bat. ahal izateko.

4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?

parentesi artean emandako forma erabiliz. a. Amak sehaskari emeki eraginez lokartu zuen
• Antzinako Greziako gune erlijioso eta politiko haur jaioberria.
nagusietakoa izandakoa, indusketa arkeologiko
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA.
ikusgarrienetakoa bilakatu zen orduan.
Zein esaldi dago zuzen idatzita?
• Erromatar Inperioak behin eta berriro Apoloren
jaioterria arpilatu ostean, Teodosioren garaian, b. Uztailaren 25ean ez dugu lanik egiten Ispasterren.
Delfos historiatik desagertu zen.
• Delfos harrizko liburua balitz bezala zabaldu
zitzaien.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun gal- 2 Erantzun askea.
derei.
• Zer izaten zen ohikoa horrelako kasuetan?
Mendebaldeko museo eta enkante-etxeetan
barreiatzea.

48 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0029-0053.indd 48 21/7/09 18:07:47

 19 Jendaurreko jarduna elkarrekin eraikitzen

Jendaurreko jarduna elkarrekin

19 eraikitzen
Gaur egungo gizartean, ezinbestekoa da komunikatzaile Konturatzen gara zeinen beharrezko den txiki-txikitatik ezin konforma gintezke komunikazio-gaitasuna hizkuntza Elkarrekintzan parte hartzen duten pertsonen ezaugarri psi-
eraginkorra izatea. Jendaurrean komunikatzeko izua gaindi- ahozko jarduna lantzea, izan geure lehen hizkuntzan, izan eskoletan bakarrik garatzearekin. Izan ere, elkartrukean an- kosozial eta hizkuntzazkoek eragiten dute komunikazioaren
tu beharra daukagu. Euskarak erabileran ugaritu eta zorroz- gainerako hizkuntzetan: alderdi ludikoa landuz lehenik, eta tolatzen ditugu
HIZKU munduarekiko
NTZA eginak dauzkagun errepre- eraikuntzan. John J. Gumperz adituak (1982) elkarrekintza- HIZKUNTZA
tu beharra dauka bere izatea… Helburu horiek erdieste bi- komunikazio konplexuagoetan murgilduz ondoren. sentazioak, pentsamoldeak, senti- ren ikuspegitik zorroztu zuen
dean, ahozko hizkuntzak aspaldi ez bezalako indarra hartu Hurrengo urratsa izaten da ahozkotasunean murgiltzea. Jen- menduak eta usteak… beraz, eduki konpetentzia komunikatiboaren
du geure diskurtsoetan. daurrean ahoz komunikatzen ikasteko tresnak ikasleei esku- bidez etaAriketak
elkarrekintzan ikasten azalpena: «Elkarrizketa-koopera- TESTUA ANTOLATZEN
Ezagun eta errepikatuak dira ahozkotasunaren aldarriaren ra jartzea. Eta garrantzitsuena, ahozko komunikazioaren dugu hizkuntza ere. zioa sortu eta iraunarazteko hiz-
1 LEXIKOA. Eman testuan dauden hitz hauen sinonimoak 5 LEXIKOA. Aukeratu egokia
tunek eduki den duten
behar hitza perpausa
konben- zentzuz
oihartzunak hizkuntza irakasle eta ikasleongan; komunika- lanketak samurrak eta gozagarriak izan daitezen lortzea. «Nik betidanik ikasi dut gelan isilik Kaixo, irakurle:
tzaileen artean ere bai, zalantzarik gabe. Deiadarrak izana- Malkarra gustuko tokian jartzea. Horretarako zer? Hausnar- eta, ondoren,
egon behar dugula irakasleakidatzi
azal-esaldi bana. osatzeko. tzio linguistiko eta komunikati-

HIZKUNTZA
gatik, ez dira egote hutsean dauden diskurtso antzuak. Gaia- keta, trebakuntza, talde-giro ona eta hizkuntzarekiko jarrera 1. ezinbesteko
pena eman bitartean, 4. hausnarketa
eta badakit 7. aztarna boen ezagutza
t Orkatzi Kattalinen gorputz da».
erakarkorra/erakargarria Eskerrik asko liburua eskuetan hartu eta irakurtzen hasteagatik. , ez naiz
ri erantzuten ari gatzaizkio Huhezi fakultatearen Mendeberri baikorra lortzea dira lehenesten ditugun eginkizunak. orain guztiz kontrakoa hordigarri zitzaion. asko harritu, aspaldian bainengoen zure zain: liburu hau idazteko asmoa amets huts
2. erdietsi dela. 5.Gu eginkizun 8. malkartsu Komunikazio-gaitasuna eragile
hezkuntza proiektuan (Mondragon Unibertsitatea), eta geu- garela hitz egin behar dugunak». askok baldintzatzen dute:itzul
pertso- zen une beretik. Ez zaitut ezagutzen, badakit gutxi gorabehera nor zaren,
3. aldarri 6. berbaldi 9. berariaz t Hitzok hizkera ulergarri/ulerkor batera itzazu.
re egitekoa ere bada hainbatentzat ezezagun diren asmo Bigarrenik, bakar-lana Aurten, 2. mailako ikasle bati har- nen jarrerak, komunikazioa ez dakidan arren ez nongoa zaren, ez zer adin duzun, ez lasaia edo urduria zaren…
t Aldakorra/aldagarria izango da eguraldia has-
goizetik
onen berri ematea. tutako hausnarketa idatziaren aipua honako perpaus hauen adiera Liburu hau hartu duzunez gero, , badakit noiz edo noiz jendaurreko egoera-
Ahozko hizkuntzaz dihardugunean, badaukagu ulerkuntza 2 ESAPIDEAK. Aukeratu arratsalderateko moduak, partaideen jato-
bitartean.
zen. Hizkuntza elkarlanean ulertu rriak, pentsamoldeak, hiztunek ren bati aurre egin behar izan diozula, eta iruditzen zaizu ez zarela behar bezain ondo
murriztaile bat: jendaurrean ahoz komunikatzen trebatzea, zuzena. t Agerkari horiek ez dira pozgarriak, gaitz ezkutuaren
Lehenik, konturatzea orobat, bakarlana da. Azalpen zientifiko bat ematea, ipuin
eta garatzen delako kontzientziaren euren arteko harremanaren gai-
adierazgarri/adierazkor izan daitezkeelako.
moldatzen. Oker ez banago, horrexegatik hartu duzu liburu hau eskuetan: jen-
t Malkarra gustuko lekuan jartzea. daurrean hobeto moldatzea nahi eta horretarako zer egin daitekeen jakin nahi duzulako.
aztarna adierazle bat. nean egin duten interpretazioak…
Irakasletza Ikasketak egiten hasten direnei euskara irakas- bat kontatzea, gertaera jakin baten berri ematea, bertso bat ❏ Zailtasuna gustuko lekuan jarri behar dela, t Hutsaren hurrengo azal atseginak, musika
Ahozko komunikazioa eta jakintza espezifikoak dialektikan Hizkuntzalaritza eta pedagogiaren alorrean jakintza ahazte- Hori horrela bada, gainerako xehetasunak ez dira niretzat axola handikoak. Zertan ari zaren
leok bi galdera egin ohi izan dizkiegu eskolara etortzearekin osatzea… hartzaile kopuru jakin baten aurrean eraginkorta- eramangarriagoa baita horrela. itsaskorrak/itsasgarriak bezala, gogaitu egiten gaitu
eraikitzen ere ikasi egiten da, eta horixe da hezkuntzaren zinak dira horiek. jakiteak, , ez lidake askorik lagunduko. , saiatu naiz asmatzen zein izan daitekeen jendaurrean
bat: «Zure ustez, beharrezkoa da ahozko hizkuntza ikastea? sunez ideiak adierazi eta eragitearekin lotzen dugu jardun luze gabe.
erronka nagusietako ❏ bat.
Gauza atsegina
Baina zeinzapuztearen parekobehar
estrategia erabili dela adierazi
Hizkuntza-elkarrekintzaren ikerketari berariaz dagokio, be- aritzera behartzen zaituen lanbidea, baina akaso harrigarri gertatuko zaizun honako ondorio hau atera dut
Eta ahozko hizkuntza irakastea?». Irakaslegaiek zalantza gu- mota hori.
ditu irakasleak ikasleen nahiahozko
du. jarduna susta dezan? Zein raz, ekintza azkenean: gaur egun ez dagoela lanbiderik, noiz edo noiz jendaurrean hitz egitera behartzen ez gaituenik.
txirekin erantzun ohi diote ustezko galdera errazari: «Ez, Oro har, ikasleek gisa horretako lanketa sistematikoak au- 6 komunikatiboetan
ADITZA. Eman aditzpertsonarteko harremanak
forma hauek lehenaldian
hitz egitea nahikoa da horretarako». tresna didaktiko ditu irakasleak
t Abiapuntu ikasleenzelaitzeari
malkartsuak diskurtsoaren
ekin. bide- aztertzea; arrakasta lortu edo porrot egin. Ahozkotasunaren Ikasle bazara, berriz, badakit zer gertatzen zaizun: irakasle batzuek ahozko azalpenak egiteko eskatzen dizu-
rrez egin izan ez badituzte ere, aurkezpenak egiten jarri izan eta egin esaldi bana.
ratzaile eta zuzentzaile lanetarako?
❏ Hasiera zailak errazteari lotu. lanketan, horretan ari gara burugogor. te. Izan ere, horretan gara trebe irakasleok: guk geuk egiten ez dakizkigun gauzak ikasleei eginarazten.
Haren ondotik, gure galderak: «Zenbat hitz egin izan duzu dira, beraz, lehenik, ezagun dituzten egoeretan prestatzen t Gatzaizkio
eskolan? Zer egiteko, nori erantzuteko hitz egin duzu? Nola ditugu. Aldaketa handiena egoeraren formaltasuna izan ohi ❏ Gune aldapatsuak zelai bihurtu.
t Dihardugu
JOXERRA GARZIA, Jendaurrean Hizlari
Josune Zabala, Argia aldizkaria
sentitu izan zara horrelakoetan? Ahozko azterketarik egin al da. Ikasleak unibertsitatean izaki, diskurtso formalak eraiki-
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen t Dezakegu
duzu sekula?». Eta erantzunetan, aurreko ukazioaren kon- tzen ikastea zilegi da, etorkizunean ere gisa horretako tes- Testu-antolatzaileak
traesanak: «Irakasleari erantzuteko hartu izan dut hitza; tuinguruetan ekoiztea egokituko baitzaie: gurasoei azalpe- tokiz kanpo eta azaldu zergatik. t Dagokio
t Dezan 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Ordezkatu perpausetako antolatzaileak multzotik
ikasgairen batean aurkezpenen bat egin izan dut; ahozko az- nak ematea, lanen aurkezpenak egitea… Jardun honetan, a. diskurtso, ezagutza, berbaldi, aipu.
terketarik ez dut sekula egin eta ez nuke egiterik nahi; oso egokitasunak hainbateko garrantzia hartzen du zuzentasu- aukeratuz.
ULERMENA LANTZEN b. lanketa, jarduera, ekintza, jakintza. t Gaitezke t egia esan t esaterako t baina
deseroso sentitu izan naiz jendaurrean hizketan». nak, jakina. t hain zuzen ere t ordea t izan ere Duela gutxi, nolanahi ere, ostera,
c. ikasi, trebatu, prestatu, azaldu.
Egoera ikusita ondorioztatzen duguna da eskolan ahozkota- Bakarlan horretan trebatzeko tresna nagusiena da Genevako 7 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz haatik, dirudienez, are gehiago
1 Zergatik da garrantzitsua ahozko hizkuntza ikastea 6 Eman bukaera perpausari.
d. estrategia, tresna, erronka, lanabes. dagoen gaizki idatzita, eta zuzendu. 2 Esan perpausetako testu-antolatzaileek zer funtzio
sunak, oraindik orain, ez duela toki handirik, egiaz deseroso eskolak proposatzen duen Sekuentzia Didaktikoa: azken eta irakastea? Komunikazio-gaitasuna… duten. t Horrela jakinarazi dute oraindik orain agertu den
egoten garela ahoz jendaurrean komunikatu behar dugu- helburu komunikatibo bat lortzeko eraikia den jarduera an- a. hiztun, ohiartzun, urrats, eginkizun.
nean… Horretan trebatu beharra daukagula sentitzen dugu. tolatu eta jarraitua. Ikasle gehienentzat ezezaguna, eta den- 2 Zein4eginkizun
BERRIDAZKETA. Moldatu
lehenesten testuko
dituzte esaldi hauek,
Mendeberri ❏ eragile askok baldintzatzen t Ez dakit amak ongi hartu zuen nire solasa; dena den, artikulu batean.
parentesi artean emandako forma erabiliz. b. hantzu, samur, konplexu, deseroso.
borak aurrera egin ahala ikasgela bezain eguneroko bihur- hezkuntza-proiektuan ahozkotasunean murgiltzeko? dute. irri batekin entzun zuen. t Antza denez, ez da bihar arte etorriko.
t Jendaurrean komunikatzeko izua gainditu beharra ❏ hiztunen arteko c. lehenetsi, murriztu, hauznartu, iraunarazi.
tzen dena. 3 Zein egoeratan prestatzen dituzte ikasleak t Horrenbestez, ez dugu aipatuko filmean ageri den t Zaharra zikoitza da; gaztea, aitzitik, hondatzaile
daukagu. (-ko …ba-)
lehendabizi? harremanakd.zailtzen
kontzientzia,
du haztarna, eraikuntza, pentsamolde. zabaldegi eguzkitsua. hutsa.
Etsaitzat jotzen dugun bideo-kamerarekin ikasten dugu
ikaskideak grabatzen, eta hark gordeak ikus-entzunez ohar- t Ahozko hizkuntzak aspaldi ez bezalako indarra hartu du beti.
❏ Formaltasun handiko egoeretan. 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki dauden
tzen gara nola eraikitzen ditugun geure ahozko berbaldiak geure diskurtsoetan. (izan ez) ❏ azalpen zientifiko onak
❏ Ikasleentzat arruntak diren egoeretan. perpaus hauek.
gorputz eta arima. Bakarlana taldelan bihurtzen hasten da, t Ezagun eta errepikatuak dira ahozkotasunaren ematean datza.
❏ Lagunarteko egoeretan.
aldarriaren oihartzunak hizkuntza-irakasle eta a. Ikasle gehienek oso txarto mintzatzen dute
eta abiapuntu malkartsuak zelaitzeari ekiten dio, nahiz asko- 7 Pausoz pauso… formaltasun handiko egoeretan.
rentzat penitentzia denik ezin uka dezakegun. ikasleongan. (artean)
4 Zein da ahozkotasunean trebatzeko baliatzen
t Komunikatzaileen artean eretresna
bai, zalantzarik t Atera testuaren gaia (gehienez
b. Ahozko azalpenak prestatzeko ikasleek taldeka Idazlana
duten tresna nagusia? Zertan datza hori? gabe. (baita)
Hirugarrenik, elkarlana 15 hitz). elkartu ohi dute eta elkarri lagundu ohi diote.
t Deiadarrak izanagatik, ez dira egoten hutsean dauden
5 Zer da komunikazio-gaitasuna John J. Gumperz t Egin testuaren laburpena (10 lerro).zuzen solastatzen dugu baina
c. Gehienetan
diskurtso antzuak. (arren) 1 Irakurri Josune Zabalaren testuko azken esaldia eta 2 Jarri beste izenburu bat Zabalaren testuari.
Baina, elkarrekintzan komunikatzen gara… bakarkako adituaren arabera? ez gara egoerara ondo egokitzen. erantzun galderei. Gogoratu:
ahozko berbaldiak komunikazioaren izkina txiki besterik ez t Irakaslegaiek zalantza gutxirekin erantzun
dira, eta, unibertsitatea ezagutza eraikitzeko gunea izaki, ohi diote ustezko galdera errazari. (dute) d. Ahozko jarduerak aurretik prestatu gabe «John J. Gumperz adituak (1982) elkarrekintzaren – Adierazkorra izan behar du.
burutzen saiatzen dugu sarritan. ikuspegitik zorroztu zuen konpetentzia komunikati-
t Konturatzen gara zeinen beharrezko den – Testua irakurtzeko gogoa piztu behar du.
txiki-txikitatik ahozko jarduna lantzea, izan geure lehen boaren azalpena: "Elkarrizketa-kooperazioa sortu eta – Testuari lotuta joan behar du.
9 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. iraunarazteko hiztunek eduki behar duten konben-
hizkuntzan, izan gainerako hizkuntzetan. (dela)
60 Baikor 2 Baikor 2 Osatu perpausa aditz egokiez.61 tzio linguistiko eta komunikatiboen ezagutza" da». 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
t Ikasle gehienentzat ezezaguna, eta denborak aurrera
egin ahala ikasgela bezain eguneroko bihurtzen dena. Ikasleek ez … ahozko azterketarik egingo, t Zergatik azpimarratzen dute adituek AHOZKO KOMUNIKAZIOA JENDAURREAN
(heinean) aukeran idatzizkoa emango … elkarrekintzaren garrantzia ahozko t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
❏ balu lukete. komunikazioan?
t Hiztunek euren arteko harremanaren gainean egin – Ahozkotasunaren garrantzia egun.
duten interpretazioak… (harremanaz) ❏ baliete zuten. t Zer iritzi duzu jendaurrean ahoz komunikatzeko – Nola erantzuten dio eskolak behar honi?
t Ahozkotasunaren lanketan, horretan ari gara ❏ liokete balute. eskolan jaso duzun hezkuntzaz?
– Zein lirateke hartu beharreko neurriak?
burugogor. (lantzen) ❏ lukete baliete.

62 Baikor 2 Baikor 2 63
(60.-63. or.)

Ulermena lantzen
1 Zergatik da garrantzitsua ahozko hizkuntza 6 Eman bukaera perpausari.
ikastea eta irakastea? Komunikazio-gaitasuna…
Gaur egungo gizartean ezinbestekoa delako ko- ✔ eragile askok baldintzatzen dute.
munikatzaile eraginkorra izatea.
7 Pausoz pauso…
2 Zein eginkizun lehenesten dituzte Mendeberri
hezkuntza-proiektuan ahozkotasunean murgil- • Atera testuaren gaia.
tzeko? Gaur egun, jendaurreko ahozko jarduna garran-
Hausnarketa, trebakuntza, talde-giro ona eta hiz- tzitsua denez, komunikazio mota hori hobetu
kuntzarekiko aldeko jarrera lortzea lehenesten di- egin behar da, hezkuntzaren bitartez.
tuzte.
• Egin testuaren laburpena.
3 Zein egoeratan prestatzen dituzte ikasleak Jendaurreko jardunari erreparatzea ezinbeste-
lehendabizi? koa da eta, horretarako, hainbat eginkizun
lehenesten dira: hausnarketa, trebakuntza, tal-
✔ Ikasleentzat arruntak diren egoeretan.
de-giro ona eta hizkuntzarekiko aldeko jarrera
4 Zein da ahozkotasunean trebatzeko baliatzen lortzea. Lehenik, ahozkotasunaren egoeraz
duten tresna nagusia? Zertan datza tresna hori? kontura behar dugu eta, gero, egoera arrunte-
Genevako eskolak proposatzen duen Sekuentzia tan erabilitako hizkuntza landu.
Horretarako, oso beharrezkoa izango da per-
Didaktikoa. Azken helburu komunikatibo bat lor-
tsonen arteko harremanak aztertzea, komuni-
tzeko jarduera antolatu eta jarraituak eraikitzean
kazio-gaitasuna eragile askok baldintzatzen
datza.
baitute.
5 Zer da komunikazio-gaitasuna John J. Gumperz • Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
adituaren arabera? harremana.
Elkarrizketa-kooperazioa sortu eta iraunarazteko Erantzun askea.
hiztunek eduki behar duten konbentzio linguisti-
ko eta komunikatiboen ezagutza da.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 49

833475 _ 0029-0053.indd 49 21/7/09 18:07:47

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Eman testuko hitz hauen sinonimoak 5 LEXIKOA. Aukeratu egokia den hitza perpausa
eta, ondoren, idatzi esaldi bana. zentzuz osatzeko.
1. ezinbesteko: beharrezko 6. berbaldi: hitzaldi • Orkatzi Kattalinen gorputz erakargarria hordigarri
2. erdietsi: lortu 7. aztarna: arrasto zitzaion.
3. aldarri: deiadar 8. malkartsu: aldapatsu • Hitzok hizkera ulergarri batera itzul itzazu.
4. hausnarketa: gogoeta 9. berariaz: propio • Aldakorra izango da eguraldia goizetik
5. eginkizun: zeregin arratsaldera bitartean.
• Agerkari horiek ez dira pozgarriak, gaitz
2 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpaus hauen ezkutuaren adierazgarri izan daitezkeelako.
adiera zuzena. • Hutsaren hurrengo azal atseginak, musika
• Malkarra gustuko lekuan jartzea. itsaskorrak bezala, gogaitu egiten gaitu
luze gabe.
✔ Zailtasuna gustuko lekuan jarri behar dela,
eramangarriagoa baita horrela.
6 ADITZA. Eman aditz-forma hauek lehenaldian eta
• Abiapuntu malkartsuak zelaitzeari ekin. egin esaldi bana.
✔ Hasiera zailak errazteari lotu. • Gatzaizkio: gintzaizkion.
• Dihardugu: geniharduen.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
• Dezakegu: genezakeen.
dagoen tokiz kanpo eta azaldu zergatik.
• Dagokio: zegokion.
a. ezagutza: ez da hitzezko adierazpena.
• Dezan: zezan.
b. jakintza: ez da ariketa bat, ezagutzen multzoa da.
• Gaitezke: gintezkeen.
c. azaldu: ez du ezagutzak jasotzearekin zerikusirik.
d. erronka: ez da zerbait lortzeko bitartekoa. 7 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
a. ohiartzun: oihartzun. b. hantzu: antzu.
parentesi artean emandako forma erabiliz.
c. hauznartu: hausnartu. d. haztarna: aztarna.
• Jendaurrean komunikatuko bagara, izua gainditu
beharra daukagu.
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki
• Ahozko hizkuntzak aspaldi izan ez duen indarra dauden perpaus hauek.
hartu du geure diskurtsoetan.
a. Ikasle gehienek oso txarto mintzatzen dira
• Ezagun eta errepikatuak dira ahozkotasunaren
formaltasun handiko egoeretan.
aldarriaren oihartzunak hizkuntza-irakasle eta
b. Ahozko azalpenak prestatzeko ikasleek taldeka
ikasleon artean.
elkartu ohi dira eta elkarri lagundu ohi diote.
• Baita komunikatzaileen artean ere, zalantzarik gabe.
c. Gehienetan zuzen solastatzen gara baina ez
• Deiadarrak izan arren, ez dira egoten hutsean
gara egoerara ondo egokitzen.
dauden diskurtso antzuak.
d. Ahozko jarduerak aurretik prestatu gabe
• Irakaslegaiek zalantza gutxirekin erantzun ohi dute
burutzen saiatzen gara sarritan.
ustezko galdera erraza.
• Konturatzen gara zeinen beharrezko den 9 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Osatu perpausa
txiki-txikitatik ahozko jarduna lantzea, dela geure aditz egokiez.
lehen hizkuntzan, dela gainerako hizkuntzetan.
Ikasleek ez … ahozko azterketarik egingo,
• Ikasle gehienentzat ezezaguna, eta denborak aukeran idatzizkoa emango …
aurrera egiten duen heinean ikasgela bezain
✔ lukete baliete.
eguneroko bihurtzen dena.
• Hiztunek euren arteko harremanaz egin duten
interpretazioak…
• Ahozkotasuna lantzen ari gara burugogor.

50 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0029-0053.indd 50 21/7/09 18:07:48

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

Kaixo, irakurle:
Eskerrik asko liburua eskuetan hartu eta irakurtzen hasteagatik. Egia esan, ez naiz asko harritu,
aspaldian bainengoen zure zain: liburu hau idazteko asmoa amets huts zen une beretik. Ez zaitut
ezagutzen, baina badakit gutxi gorabehera nor zaren, ez dakidan arren ez nongoa zaren, ez zer adin

HIZKUNTZA
duzun, ez lasaia edo urduria zaren…
Liburu hau hartu duzunez gero, ordea, badakit noiz edo noiz jendaurreko egoeraren bati aurre egin
behar izan diozula, eta iruditzen zaizu ez zarela behar bezain ondo moldatzen. Oker ez banago,
hain zuzen ere, horrexegatik hartu duzu liburu hau eskuetan: jendaurrean hobeto moldatzea nahi
eta horretarako zer egin daitekeen jakin nahi duzulako.
Hori horrela bada, gainerako xehetasunak ez dira niretzat axola handikoak. Zertan ari zaren jaki-
teak, esaterako, ez lidake askorik lagunduko. Izan ere, saiatu naiz asmatzen zein izan daitekeen
jendaurrean aritzera behartzen zaituen lanbidea, baina akaso harrigarri gertatuko zaizun honako
ondorio hau atera dut azkenean: gaur egun ez dagoela lanbiderik, noiz edo noiz jendaurrean hitz
egitera behartzen ez gaituenik.
Ikasle bazara, berriz, badakit zer gertatzen zaizun: irakasle batzuek ahozko azalpenak egiteko eska-
tzen dizute. Izan ere, horretan gara trebe irakasleok: guk geuk egiten ez dakizkigun gauzak ikasleei
eginarazten.
JOXERRA GARZIA, Jendaurrean Hizlari

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Ordezkatu perpausetako antolatzaileak
• egia esan • esaterako • baina multzotik aukeratuz.
• hain zuzen ere • ordea • izan ere Duela gutxi, nolanahi ere, ostera,
2 Esan perpausetako testu-antolatzaileek zer haatik, dirudienez, are gehiago
funtzio duten.
• Ez dakit amak ongi hartu zuen nire solasa; • Horrela jakinarazi dute duela gutxi agertu
dena den, irri batekin entzun zuen. Aurkaritza den artikulu batean.
• Horrenbestez, ez dugu aipatuko filmean ageri • Dirudienez, ez da bihar arte etorriko.
den zabaldegi eguzkitsua. Ondorioa
• Zaharra zikoitza da; gaztea, ostera,
hondatzaile hutsa.

Idazlana
1 Irakurri Josune Zabalaren testuko azken esaldia • Zer iritzi duzu jendaurrean ahoz komu-
eta erantzun galderei. nikatzeko eskolan jaso duzun hezkuntzaz?
• Zergatik azpimarratzen dute adituek elkarre- Erantzun askea.
kintzaren garrantzia ahozko komunikazioan?
2 3 Erantzun askea.
Pertsonen arteko harremanak oso garrantzitsuak
direlako hitz egiteko orduan.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 51

833475 _ 0029-0053.indd 51 29/7/09 13:07:34

 20 Biba Pastorala!
HIZKUNTZA

20 Biba Pastorala!
Jean Fabien Lexardoi,
pastorala errejenta esze-
natokitik atzealdera ate-
ratzen da, ukabila gora,
irri haundi bat ezpaine-
tan. Xiberoko jaunaren
azken kantua, erabat li-
braturik, antzezleek
ozenki ematen duten
unean. Beren parioa edo
apustua irabazi dutela baitakite. Horregatik hain kontent eta
harro ikusten dugu azken sei hilabeteotan pastoralaren harat-
hunatak eta filosofia antzezle amateurrei irakatsi dizkien erre-
jenta. Ezen Pettarra deitzen den Xiberoko beheko parte hun-
tan, ez baitzen begi-bistakoa pastorala baten muntatzea. Alde
batetik, baitzen ehun eta berrogeita hamar urte eremu huntan
ez zela pastoralarik egin. Bestetik, bertan, euskara galduz joan
baitzen azken bi belaunaldiotan. Orduan pentsa, euskara hu-
tsez obra baten taularatzea gai izanen ote zen Pettarra?
Uztailaren 27ko igande eder eta eguzkitsu hartan, baietz fro-
gatu dute Ainharbe, Ezpeize-Ündürein, Sarrikotapea eta
Ürrüstoi-Larrabile herriek. Laurek bat eginik «esküz eskü»
bertakoek diotenez, orain dela bi urte eta erdi, erabaki baitzu-
ten zerbait antolatu behar zutela; pastorala agian. Euskal kul-
tura beraien baitan dutela frogatu nahian neurri batean. Petta-
rra galdua ez dela adierazteko. Hots, Basabürüa (Xibero garaia
alegia) bezain euskalduna eta xiberotarra dela! Jean-Louis
Davant euskaltzaina eta gure kasuan bereziki pastorala idazlea
herritarra izanik (Ürrüstoi-Larrabiletarra) bide erdia ez bada,
parte bat bederen bazuten egina! Xiberoko jauna pastorala zu-
ULERMENA LANTZEN
1 Zein izan da Zuberoako Pettarra eskualdeko herri
horien erronka?
2 Zein izan zen Pastorala antzeztearen helburu
nagusia?
❏ Antzezleei euskaraz irakastea.
❏ Eskualdearen euskalduntasuna aldarrikatzea.
❏ Auzolana berpiztea.
3 Zergatik hautatu zuten Xiberoko jauna pastorala?
4 Nor izan zen Xiberoko jauna?
5 Zein izan ziren haren lorpen edo egintza
garrantzitsuenak?
Ariketak
tela taularatuko deliberatu zuten. Hau da, Erdi Aroan bizi
izan zen Oier hirugarren Xiberoko bizkonde ospetsuaren his-
toria antzeztuko zutela. Nafarroako armadaburu izan zena,
Etxarri Aranatz nafar hiria sortu zuena zein zuberotar Atha-
rratzeko hiria. Xiberoko foruak defendatu zituenaren memo-
ria berpiztuko zuten, hiru orduko ikusgarriaren bitartez, kan-
tuz, koplaz eta dantzaz.
Joan den abendutik hasi ziren testuak ikasten eta antzezten,
lau herrietako ehun eta hogeita bat lagun. Apiriletik landa,
dendarien esku ttipiek Errenderriko Erramun Garcia estilista-
ren laguntzaz aktoreen jantzien sorkuntzari ekin zioten. Beste
berrehun eta berrogeita hamar lagunek baino gehiagok anto-
lakuntzan parte hartuko zutelarik pastoralaren egunean den-
dena izigarri ontsa atera zedin.
Hau da pastoralaren magia. Beti obratzen dena. Lokarri so-
ziala sortzen duena. Auzolana berpizten duena. Eta euskal
senaren adierazle dena. Ezen egia bada antzezleen artean er-
diak edo ez dakiela euskaraz (besteek bezala –edo gehiago
berdin!– bihotzez eta kemenez papelak edo rolak ikasi duena),
egia ere bada lau herrietan euskal nortasunari prestigioa berriz
eman diotela. Euskaraz bizi, amestu eta ekin daitekeela froga-
tu baitiete herriko erdaldunei euskaldunek (euskaradunek).
Amankomuna daukaten Euskal kulturaren ondarea denen ar-
tean partekatu dute. Adin, jatorri, hizkuntza eta afiliazio poli-
tiko guzien gainetik. Herria egin dute. Eta Euskal Herriko
lau haizetara zabaldu dute beren euskaltzaletasuna.
Zer emozioa euskaldun zaharrendako! Zer esperantza geroari
begira. Eta herritarrek diotenez, abentura ez da hortan buka-
tzen. Pastorala iragan eta sortu giroa eta lokarriak ez baitituzte
desagertzen utzi nahi.
Allande Boutin, Kazeta aldizkaria
6 Zertan zetzan Xiberoko jauna pastorala?
7 Zenbat lagunek hartu zuten parte
antolakuntzan?
❏ Ehun eta hogeita batek.
❏ Ia laurehun lagunek.
❏ Berrehun eta berrogeita hamar bat lagunek.
8 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro).
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana (gehienez 4 lerro).
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. agertoki 4. gizaldi 7. erabaki
2. antolatu 5. herrikide 8. ondo
3. eskualde 6. behintzat 9. hedatu
2 LEXIKOA. Aukeratu hitz egokia perpausa zentzuz
osatzeko.
Xiberoko beheko parte huntan ez baitzen … pastoral
baten muntatzea.
❏ ikusgarria
❏ ohikoa
❏ izugarria
3 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki dauden
esaldiak.
a. Antzezle batzuk zeuden euskaraz ez zekitela.
b. Goazen azkar, autobusa badoala.
c. Eskerrak bihar ostirala dela.
d. Ez zait iruditzen euria egingo duela.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
t Errejenta eszenatokitik atzealdera ateratzen da, irri
handi bat ezpainetan. (-(e)la)
t Bertan euskara galtzen joan baitzen azken bi
belaunaldiotan. (-(e)lako)
t Hasieran ez zekiten Pettarra euskara hutsez obra baten
taularatzea gai izanen ote zen. (-(e)netz)
t Davant euskaltzaina herritarra izanik, bide erdia egina
zuten. (-(e)nez)
t Joan den abendutik hasi ziren testuak ikasten eta
antzezten. (-az geroztik)
t Dendarien «esku ttipiek» jantzien sorkuntzari ekin zioten.
(hasi)
Idazlana
1 Irakurri Allande Boutinen testuko pasarte hau eta
erantzun galderei.
«Ezen egia bada antzezleen artean erdiak edo ez dakie-
la euskaraz, egia ere bada lau herrietan euskal nortasu-
nari prestigioa berriz eman diotela».
t Zer da egileak aipatutako prestigioa?
t Nola lor lezake prestigioa euskarak ikastetxean?
5 ESAPIDEAK. Esan zein ez den zuzena.
❏ Herritarrak pozez zoratzen zebiltzan.
❏ Herritarrak pozarren zeuden.
❏ Herritarrak pozak zeuden.
❏ Herritarrak pozbeteta zeuden.
6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
❏ Egia da ere euskarari prestigioa eman diotela.
❏ Ere egia da euskarari prestigioa eman diotela.
❏ Egia ere bada euskarari prestigioa eman diotela.
❏ Egia ere da euskarari prestigioa eman diotela.
7 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen gaizki.
a. hogeita bat, hemezortzi, hamairu, laurehun.
b. bosna, mila bana, hutsna, hiruna milioi.
c. hamaikagarren, hogeita batgarren, boskarren,
ehungarren.
d. zazpi heren, seiren bat, lau bosten, bost lauren.
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Esan zerrenda
bakoitzean zein hitz dagoen gaizki, eta azaldu zergatik.
a. Nafarroakoa, Bizkaiakoa, Arabakoa, Zuberoakoa.
b. Iruñean, Basaurin, Hondarribian, Azkoitin.
c. zuberotarrak, arabarrak, nafartarrak, gipuzkoarrak.
d. Lasarte-Oria, Lizarra/Estella, Iruñea-Pamplona,
Ezkio-Itsaso.
2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
GAZTEAK ETA KULTURA
t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
– Zein kultur ekitaldi nahiago dituzte?
– Kultura-joera berriak vs. tradizionalak.
– Zure gustuak azaldu.

64 Baikor 2 Baikor 2 65

(64.-65. or.)

Ulermena lantzen
1 Zein izan da Zuberoako Pettarra eskualdeko 8 Pausoz pauso…
herri horien erronka? • Testuaren gaia:
Euskara hutsez obra bat taularatzea. Euskara galzorian dagoen eremu batean, pas-
2 Zein izan zen Pastorala antzeztearen helburu
toralak euskal nortasuna berpiztu du, auzolana-
ren bitartez.
nagusia?
• Egin testuaren laburpena:
✔ Eskualdearen euskalduntasuna aldarrikatzea.
Zuberoako Pettarra eskualdean herrikidea du-
3 Zergatik hautatu zuten Xiberoko jauna pastorala? ten Jean-Louis Davantek idatzitako pastorala
Jean-Louis Davant herrikideak egina delako. taularatzea lortu dute. Era horretan, erronka ba-
ti ekin diote, ehun eta berrogeita hamar urte
4 Nor izan zen Xiberoko jauna? baitziren eremu horretan ez zela pastoralik an-
Erdi Aroan bizi izan zen Oier Hirugarrenaren Xibe- tzezten.
roko bizkonde ospetsua. Ia laurehun lagunek parte harturik, auzolana
berpiztea lortu dute eta euskalduntasunak bi-
5 Zein izan ziren bere lorpen edo egintza garran- zirik dirauela erakutsi.
tzitsuenak? • Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
Nafarroako armadaburu izan zen, Etxarri Aranatz harremana.
nafar hiria sortu zuen eta Xiberoko foruak defen- Erantzun askea.
datu zituen.
6 Zertan zetzan Xiberoko jauna pastorala?
Hiru orduko ikuskizuna izan zen, kantuz, koplaz
eta dantzaz Xiberoko foruak jorratzen zituena.
7 Zenbat lagunek hartu zuten parte antolakun-
tzan?
✔ Ia laurehun lagunek.

52 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0029-0053.indd 52 29/7/09 13:07:34

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Davant euskaltzaina herritarra denez, bide erdia
sinonimoak aurkituko dituzu.: egina zuten.
• Joan den abenduaz geroztik hasi ziren testuak
1. agertoki: eszenatoki
ikasten eta antzezten.
2. antolatu: muntatu
• Dendarien «esku ttipiek» jantziak sortzen hasi ziren.
3. eskualde: eremu

HIZKUNTZA
4. gizaldi: belaunaldi 5 ESAPIDEAK. Esan zein ez den zuzena.
5. herrikide: herritar ✔ Herritarrak pozez zoratzen zebiltzan.
6. behintzat: bederen ✔ Herritarrak pozarren zeuden.
7. erabaki: deliberatu ✔ Herritarrak pozak zeuden.
8. ondo: ontsa ✗ Herritarrak pozbeteta zeuden.
9. hedatu: zabaldu
6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
2 LEXIKOA. Aukeratu hitz egokia perpausa zentzuz
✔ Egia ere bada euskarari prestigioa eman
osatzeko.
diotela.
Xiberoko beheko parte huntan ez baitzen …
pastoral baten muntatzea. 7 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
✔ ohikoa dagoen gaizki.
a. hamairu: hamahiru.
3 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki
b. hutsna: hutsean.
dauden esaldiak.
c. boskarren: bosgarren.
a. Antzezle batzuk zeuden euskaraz ez zekitenak.
d. bost lauren: bost laurden.
b. Goazen azkar, autobusa badoa eta.
c. Eskerrak bihar ostirala den(a)(ri). 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Esan zerrenda
d. Ez zait iruditzen euria egingo duenik. bakoitzean zein hitz dagoen gaizki eta azaldu
zergatik.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, a. Bizkaiakoa: Bizkaikoa.
parentesi artean emandako forma erabiliz. b. Azkoitin: Azkoitian.
• Errejenta eszenatokitik atzealdera ateratzen da, c. nafartarrak: nafarrak.
irri handi bat ezpainetan duela.
d. Iruñea-Pamplona: Iruñea/Pamplona.
• Bertan euskara galtzen joan zelako azken bi
belaunaldiotan.
• Hasieran ez zekiten Pettarra euskara hutsez obra
baten taularatzea gai izanen ote zenetz.

Idazlana
1 Irakurri Allande Boutinen testuko pasarte hau 2 Erantzun askea.
eta erantzun galderei.
• Zer da egileak aipatutako prestigioa?
Ospea, balioa…
• Nola lor lezake prestigioa euskarak ikaste-
txean?
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 53

833475 _ 0029-0053.indd 53 21/7/09 18:07:48

 21 The Clash. Punk-kontzientzia

21 THE CLASH. Punk-kontzientzia

«Bilatu eta suntsitu» leloaren ordez, «Bilatu, aztertu eta ir- Sex Pistolseko lagunak azaldu eta dena aldatu zuten. Punka
tenbideak eman» aldarrikatu zuen The Clash taldeak punk Malcolm McLarenen jantzi-denda batean sortu omen zen, Murvinen kantuaren bertsioak taldeak Jamaikako doinueki- deak bere pausorik garrantzitsuena. London calling –Rolling
garaian. 70 eko hamarkada amaierako haserrea eta amorrua baina bere eragina, estetikoa ez ezik, politikoa eta soziala ere ko izan zuen lotura azaltzen du lehenengo aldiz. Give’em Stones taldearen iritziz, 70eko hamarkadako diskorik onena–,
modu positiboan bideratu zitezkeela erakutsi zuen. The izan zen gizarte osoan. enough rope (78) hurrengo diskoan punketik rockerako bidea The Clashen hirugarren lana, klasiko bihurtu zen kalera ate-
Clash 1986ko egun batean hil zen, baina 17 urte geroago, Strummerrek ere Sex Pistolsi egozten zion punk-iraultzan egin zuen The Clashek, ereserkiak egiteari utzi gabe (Stay ra zen unetik beretik. Reggaea, soula, rockabillya, popa… dena
bere itzalak luzea izaten segitzen du. Joe Strummer taldeko buru-belarri sartu izana. The 101ers pub-rock taldean abes- free, Tommy Gun…), baina hurrengo urtean eman zuen tal- elkartu zen agortezina dirudien lan bikoitz horretan. Jimmy
abeslari, gitarrista eta konpositorearen heriotzak atzera egin HIZKUNTZA Jazz, Hateful, Spanish bombs, Lost in the supermarket, Revolu- HIZKUNTZA
ten zuen garai hartan, baina Mick Jonesek eta Paul Simono-
eta ezinbesteko talde baten nek London SS taldera tion rock… abestiek historiako disko onenetako bat osatzen
lana gogora ekartzeko aitza- dute. Eta diskoaren azala marko batean sartzeko modukoa
kia eman digu.
gehitzeko gonbitea luzatu Ariketak da. TESTUA ANTOLATZEN
ziotenean, ez zuen ezetzik
Gabon aurreko egunean ja- esan. Pixka bat lehenago 1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen t Kantuek
Sandinista! amorrua
(80), eta egoera
Nikaraguako aldatzeko
iraultzari gogoa ez ezik,
omenaldia
so genuen berria. Joe Strum- Sex Pistolsen telonero la- erakusten
esperimentu dute.bat
handi (aldarazi)
ere izan zen. Hiru disko (!!) eta dub DEBAGOIENEKO DANBAKA LEHIAKETA
sinonimoak aurkituko dituzu.
mer, The Clash taldeko nak egin zituen 101ers-e- eta tfunk
Thedoinuak
Clashen beste ezerenlana
hirugarren gainetik.
klasiko Kantu
bihurtubikainak
zen kalera iza-
1. baikor 4. eztanda 7. hezurmamitu Musikarena mundu aldrebesa da. Batzuek pastelaren zati handiena jaten dute,
aurpegia, abeslaria eta ideo- kin, eta bazekien hura ze- nagatik ere,zen
atera «arraroegia»
unetik beretik.
Sandinista! (berehala)izan zen taldearen ja-
logo nagusia, bihotzekoak la bere bidea. 2. musikagile 5. atzerakoi 8. sumindura rraitzaile askorentzat, eta Combat (82) hurrengo diskoan besteek apurrekin konformatu behar dute. , musika-enpresek ez dute arriskatu
t Kantu bikainak izanagatik ere,rock
Sandinista! «arraroegia»
jota hil zen bere etxean, So- 3. alderaketa 6. leporatu 9. aburu rock zuzenera itzuli zen. Hain zuzen ere, Should nahi eta talde hasiberrientzako aukerak urriak dira. Denek bezala ordu asko sartzen di-
Punkak iragana hausten izan zen taldearen jarraitzaile askorentzat. (arren)I stay or
merseten. Ordurako berro- disko horretan azaltzen tuzte entsegu lokalean, baina lehen mailako kontzertuetan jotzeko aukerarik ez dute.
zuen eta, ondorioz, 70eko should I go, aurrera
t Hortik dena erortzen joanden
zen. abestia,
Headonek taldearen
taldea , Danbaka Debagoieneko musika lehiaketak, aukera ematen die bailarako tal-
geita hamar urte zituen, eta 2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten testuko esaldi kanturik
hamarkadan indarrean utziarrakastatsuena
zuen. (-(e)netik) bihurtu da denborarekin.
jarraitzaileek The Clasheko hauek. deei musikari gisa hazteko, eta ilusioz beteriko gazteei estudioa zer den ezagutzeko mo-
zeuden rock-talde handi- Hortik aurrera dena
t Oinarrizko erortzen joan
hiru akordeak zen. Headonek
aldarrikatzen taldea utzi
zituen arren, dua eskaintzen die.
lau kideak noizbait berriro nahiak bere begi-puntuan t Bihotzekoak jota hil zen bere etxean. zuen, 1977
M. Jones botaklasikoen
abestiak zuten eta Simononek
kontra etazuen.
ere egiten Strummerrek
elkartzeko itxaropena gal- Danbaka lehiaketa, Goiena komunikazio kooperatiba eta Espaloia Kafe Antzokiak antola-
jarri ziren. Pink Floyd, ❏ Bihotzeko eritasunaren ondorioz hil zen. Cut the crap
(ba- (85) diskoa osatu zuten beste bi kiderekin. Zori-
…ere) tzen dute. Musika taldeei bultzada emateko sortu zen eta orain arte oso emaitza onak
dua bazuten ere, Strumme- Jethro Tull, Emerson, Lake txarrez, diskoa ez zegoen The Clashek urteetan mantendu
rrek sasoi betean segitzen ❏ Atsekabeak jota hil zen. izan ditu. , 400 lagun inguru egon dira emanaldi bakoitzean eta gero eta talde
& Palmer eta beste askok 5 ZUZENTASUN
zuen mailaren pare, eta taldearen azken
GRAMATIKALA. emaria
Aukeratu ondoizan zen.
dagoen
zuen Mescaleros taldearekin. gehiago lehiaketara begira ibiltzen dira abestiak prestatzen. Aurtengoa hirugarren lehiaketa da, eta parte hartu
punk gazteen ziztadak ja- t Strummerrek sasoi betean segitzen zuen Mescaleros perpausa eta zuzendu gaizki daudenak.
Mikel Lizarralde, Entzun! aldizkaria nahi dutenek irailaren 19a baino lehen aurkeztu beharko dituzte hiru abesti.
Nolanahi ere, Joe Strummerren izena beti egongo da The san behar zituzten, baina ez ziren bakarrak izan. Punkak rock taldearekin.
a. Joe Strummer 2007.eko abenduak 24ean hil zen 2008ko lehiaketak gainera, aldaketa nabarmenak izango ditu aurreko urteekin alderatuz gero. , De-
Clashi lotuta. Eta ez bakarrik berea. Mick Jonesek (gitarra), & rollaren oinarriak eta oinarrizko hiru akordeak aldarrika- ❏ Lanez gainezka jarraitzen zuen. bihotzekoak jota. bagoieneko taldeez gain, Debabarrena eta Durangaldekoek ere parte hartu ahal izango dute. , 20
Paul Simononek (baxua) eta Topper Headonek (bateria), tzen zituen arren, White riot The Clashen lehenengo sin- ❏ Osasuntsu eta indarrean jarraitzen zuen. b. 1986. urtean The Clash taldeko kideak banandu egin musika-talde sailkatu beharrean, aurten 24 izango dira taula gainean arituko direnak.
oinarrizko laukotea osatu zuten gainerako hiru lagunek ere, glearen B aldean azaltzen zen 1977 abestiak klasikoen kon-
ziren betiko. ENDIKA URLEZAGA, Berria egunkaria
hainbat musika-proiektu jarri zituzten abian taldea desegin tra ere egiten zuen: «No Elvis, no Beatles, no Rolling Stones». 3 ORTOGRAFIA. Aukeratu hitz zuzena marratxoen c. 70.eko hamarkadako punk mugimenduaren
ondoren, baina beren bakarkako proiektu horiek beti egon erabilerari dagokionez.
Baina, lehen esan bezala, The Clash punk-talde bat baino aldarrikapenak modu eraikitzailean plazaratu
dira The Clashekin konparazioak jasatera kondenatuak. Eta
gehiago izan zen. Oinarrizko hiru akorde horiek edukiz bete t Zaldiko-maldikoa jira-bira/jirabira itsuan dabil. zituzten. Testu-antolatzaileak 3 Lotu testu-antolatzaileak perpausean duten
modu horretan, jakina, beti atera dira galtzaile. ULERMENA LANTZEN
nahi zituzten, eta punk-talde batzuen ezaugarri nagusia ha- d. The Clash taldea XX mendeko musika talderik funtzioarekin eta eman adibide bana.
t Handi-nahiak/handinahiak ez du ezagutzen arriskurik. 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz.
Izan ere, punkaren leherketa garaian ere, punk-talde soil bat serrea eta nihilismoa zen bitartean, Strummerrek eta Jonesek garrantzitsuenetarikoa da askoren ustez.
baino askoz gehiago izan zen The Clash. Billy Braggek t1 Auzian buru-belarri/burubelarri
Zer erakutsi sartu gabe
zuen The Clash taldeak ezin aztertu
«Bilatu, jakin 6 Esan honako perpausak egia ala gezurra diren. t horrez gain t baina t alde horretatik Arrazoiak eman / Ideiak indartu
ideologia gorri eta iraultzailez jantzi zuten beren proposa-
xehetasun guztiak.eman» aldarriarekin?
eta irtenbideak Ideia berriak txertatu / Adibideak eman /
dioenez, «hemeretzi urte izatea zein ederra zen» jakin zuen mena. Strummerrek berak behin baino gehiagotan esan 6 tADITZA.
HeadonOsatu perpausaktaldetik
bateria-jotzailea baldintzazko
joateakaditzak erabiliz.
taldearen t alde batetik t izan ere t batez beste
t Eguzkia eta soilik
ilargiapunk-taldea.
begiz-begi/begiz begi jarrita ikustea Kontrakotasuna adierazi
Londreskoen lehenengo diskoa entzun zuenean. Kontu ja- zuen The Clash «faxismoaren, arrazakeriaren, ezjakintasu- ❏ Ez zela t bukaeraren hasierajotzen
The Clash taldeak markatu zuen.
jarraitu , egun
ez da ohikoa. 2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia perpaus bakoitzean.
kina da, halaber, Ingalaterrako kantautore gorri eta elektriko naren eta indarkeriaren aurkako taldea» zela. ❏ Garaiko ezinegona egoera aldarazteko balia t Taldeak punk estiloa baino ez zuen. landu
arrakasta handia eduki
ezagunenak The Clash izan zuela inspirazio iturri gitarra t Bere gauza guztiak soinean zeuzkan; beraz/ondorioz,
Taldearen ikuspegi irekia ez zen ideietan bakarrik gauzatu. zitekeela.
4 BERRIDAZKETA. t eta besteXX
Adituek askoren
. mendekoinspirazio-iturria
diskorik onenak aukeratu t
horrez gain t
hala nola t bestalde
hartu zuen lehendabiziko aldian. Ez zen bakarra izan, ordea. Moldatu testuko esaldi hauek, ez dute lapurtzeko hil.
Punkak ematen zion babesaz baliatuta, beste estiloetara ere ❏ Iraganarekiko
parentesi loturari eutsi
artean emandako forma nahi ziotela.
erabiliz. izan zen.
behar , The Clash taldearenak tartean egon t
era berean t horregatik t
dena dela
Modu batean edo bestean, The Clashen belaunaldiko zen- t Abesti gehienak erdaraz dira; batzuk, haatik/ordez,
ireki zen The Clash, eta reggaea, funka, rockabillya, ska, popa,
t Taldearen azken
. diskoan lehenagoko t
are gehiago
bait taldek (Stiff Little Fingers, The Jam), eta ondorengo bes- t2 Haserrea
Zer izaneta
zenamorrua modu positiboan
Joe Strummer bideratu
taldearentzat? euskaraz.
duba eta beste bide batzuk ere jorratu zituen, bere oinarri t arrakasta
The Clashberreskuratu zuten. itzuli
taldea agertokietara , zaleak
te askok (ska talde ugari, Manic Street Preachers, Redskins…) zitezkeela erakutsi zuen. (ahal izan)
iraultzaileei inoiz bizkarra eman gabe. 3 Zein izan zen punk-mugimenduaren eragina
Londreskoen bideari jarraitu zioten kontzientzia politikoa t Hainbat musika proiektu jarri zituzten abian taldea guztiz
7 Pausoz zoratu
pauso… .
abesti sendoen bitartez hedatzeko orduan. Ingalaterrako gizartean?
Punketik harago desegin ondoren. (abiarazi) tt Atera
Punk-zaleei galdetu
testuaren gaia ea mugimendua hilik
«No Elvis, no Beatles, no Rolling Stones» The Clash (1977), taldearen lehenengo diskoa, punk mugi- t4 Billy
ZeinBraggek
zen Strummerren eta Jonesen
dioenez, «hemeretzi urte ideologia?
izatea zein dagoen, eurek
(gehienez ezetz erantzun
15 hitz). guri.
ederra zen» jakin zuen Londreskoen lehenengo diskoa
70eko hamarkadaren erdialdean, Erresuma Batuko gazte- menduaren isla zuzena izan zen. Career opportunities, Lon- 5 entzun
Zein bihurtu da(esanean)
denboraren joanarekin The t Egin testuaren laburpena
zuenean. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo dagoen Idazlana
riak gizarte kontserbadore eta errepresore batek zapaldua don’s burning, White riot eta beste kantuek amorrua eta egoe- Clashen kantarik arrakastatsuena? (10 lerro).
t Londreskoen bideari jarraitu zioten kontzientzia perpausa eta zuzendu gaizki daudenak.
ikusten zuen bere burua, eta halako batean, John Lydon eta ra aldatzeko gogoa erakusten dute, eta Police & thieves Junior
politikoa abesti sendoen bitartez hedatzeko orduan. a. 70. hamarkada amaierako haserrea eta amorrua 1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei. 2 Bilatu Interneten The Clash taldearen inguruko
(lotu) modu positiboan bideratu zitezkeela erakutsi zuten. argibideak eta egin:
«Baina, lehen esan bezala, The Clash punk-talde bat bai-
t Punka Malcolm McLarenen jantzi denda batean sortu b. The Clash 1986ko egun batean hil zen, baina 17 urte no gehiago izan zen. Oinarrizko hiru akorde horiek edukiz – The Clash taldearen webgune ofiziala aurkitu.
omen zen. (antza) beranduago, bere itzala luzea izaten segitzen du. bete nahi zituzten, eta punk-talde batzuen ezaugarri na-
66 Baikor 2 Baikor 2 67 – Gustuko duzun abestiren baten testua aurkitu.
c. Gabon aurreko egunean bihotzekoak jota hil zen; gusia haserrea eta nihilismoa zen bitartean, Strummerrek
– Abestiak ba al dauka gaurkotasunik?
orduko berrogeita hamar urte zituen. eta Jonesek ideologia gorri eta iraultzailez jantzi zuten
d. Ordutik aurrera dena erortzen joan zen. beren proposamena». 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
t Zergatik izan zen berezia The Clash taldea punk ALDA AL DEZAKE MUSIKAK MUNDUA?
8 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen garaian? t Idazlana egiteko, jarraitu gidoi honi.
tokiz kanpo. t Zein desberdintasun dago The Clash taldearen – Musikaren zeregina al da mundua aldatzea?
a. abesti, marru, kanta, ereserki. eta garaiko beste punk-taldeen artean? – Zein da musikaren indarra?
b. reggaea, nihilismoa, rockabillya, popa. t Nolakoa zen garaiko egoera soziala? – Nola eragiten du musikak zugan?
c. abeslari, musikagile, aitzindari, jotzaile.
d. faxismoa, itxaropena, arrazakeria, indarkeria.

68 Baikor 2 Baikor 2 69
(66.-69. or.)

Ulermena lantzen
1 Zer erakutsi zuen The Clash taldeak «Bilatu, az- • Taldeak punk-estiloa baino ez zuen landu eta
tertu eta irtenbideak eman» aldarriarekin? beste askoren inspirazio-iturria izan zen. Gezu-
✔ Garaiko ezinegona egoera aldarazteko balia rra.
zitekeela. • Taldearen azken diskoan, lehenagoko arrakasta
berreskuratu zuten. Gezurra.
2 Zer izan zen Joe Strummer taldearentzat?
7 Pausoz pauso…
Taldeko aurpegia, abeslaria eta ideologo nagusia.
• Atera testuaren gaia.
3 Zein izan zen punk-mugimenduaren eragina
The Clash punk-taldearen historia eta nola eka-
Ingalaterrako gizartean?
rri zuen jarrera konprometituagoa punk-mugi-
Ingalaterrako kantautore gorri eta elektriko eza- mendura.
gunenak The Clash izan zuen inspirazio-iturri eta,
• Egin testuaren laburpena.
berak bezala, ondorengo beste batzuek ere Lon-
dreskoen bideari jarraitu zioten kontzientzia poli- The Clash taldeak erakutsi zuen 70eko hamar-
tikoa abesti sendoen bitartez hedatzeko orduan. kadan haserrea eta amorrua modu positiboan
bideratu zitezkeela.
4 Zein zen Strummerren eta Jonesen ideologia? Taldeko abeslaria 50 urte zituela bihotzekoak
Ideologia gorri eta iraultzailea, faxismoaren, arra- jota hil zela aitzakiatzat hartuta, taldeari buruz-
zakeriaren, ezjakintasunaren eta indarkeriaren ko zertzeladak ematen ditu testuak. Punk-talde
aurkakoa. soil bat baino gehiago izan zen; Strummerek
eta Jonesek, ideologia gorri eta iraultzailez jan-
5 Zein bihurtu da denboraren joanarekin The tzi zuten beren proposamena. Urteetan aurre-
Clashen kantarik arrakastatsuena? ra, taldekideen joanek taldearen gainbehera
Should I stay or should I go. ekarri zuten.

6 Esan ondoko perpausak egia ala gezurra diren.

• Headon bateria-jotzailea taldetik joateak taldea-
ren bukaeraren hasiera markatu zuen. Egia.

54 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 54 29/7/09 13:12:25


Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. baikor: positibo 6. leporatu: egotzi
2. musikagile: konpositore 7. hezurmamitu: gauzatu
3. alderaketa: konparazio 8. sumindura: amorru
4. eztanda: leherketa 9. aburu: iritzi
5. atzerakoi: kontserbadore
2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten testuko esaldi
hauek.
• Bihotzekoak jota hil zen bere etxean.
✔ Bihotzeko eritasunaren ondorioz hil zen.
• Strummerrek sasoi betean segitzen zuen Mescaleros
taldearekin.
✔ Osasuntsu eta indarrean jarraitzen zuen.
3 ORTOGRAFIA. Aukeratu hitz zuzena marratxoen
erabilerari dagokionez.
• Zaldiko-maldikoa jira-bira itsuan dabil.
• Handinahiak ez du ezagutzen arriskurik.
• Auzian buru-belarri sartu gabe ezin jakin
xehetasun guztiak.
• Eguzkia eta ilargia begiz begi jarrita ikustea ez da
ohikoa.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
• Haserrea eta amorrua modu positiboan bideratu
ahal zirela erakutsi zuen.
• Hainbat musika proiektu abiarazi zituzten taldea
desegin ondoren.
• Billy Braggen esanean, «hemeretzi urte izatea zein
ederra zen» jakin zuen Londreskoen lehenengo
diskoa entzun zuenean.
• Londreskoen bideari lotu zitzaizkion kontzientzia
politikoa abesti sendoen bitartez hedatzeko
orduan.
• Antza, punka Malcolm McLarenen jantzi denda
batean sortu zen.
• Kantuek amorrua erakusten zuten eta egoera
aldarazi nahi zuten.
• The Clashen hirugarren lana klasiko bihurtu zen
kalera atera eta berehala.
• Kantu bikainak izan arren, Sandinista! «arraroegia»
izan zen taldearen jarraitzaile askorentzat.
• Headonek taldea utzi zuenetik, dena erortzen joan
zen.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0054-0078.indd 55
ERANTZUNAK
• Oinarrizko hiru akordeak aldarrikatzen bazituen
ere, 1977 abestiak klasikoen kontra ere egiten
zuen.
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo
dagoen perpausa eta zuzendu gaizki daudenak.
HIZKUNTZA
a. Joe Strummer 2007ko abenduaren 24an hil zen
bihotzekoak jota.
✔ 1986. urtean The Clash taldeko kideak banandu
egin ziren betiko.
c. 70eko hamarkadako punk mugimenduaren
aldarrikapenak modu eraikitzailean plazaratu
zituzten.
d. The Clash taldea XX. mendeko musika talderik
garrantzitsuenetarikoa da askoren ustez.
6 ADITZA. Osatu perpausak baldintzazko aditzak
erabiliz.
• The Clash taldeak jotzen jarraitu (izan) balu, egun
arrakasta handia edukiko luke.
• Adituek XX. mendeko diskorik onenak aukeratu
beharko balituzte, The Clash taldearenak tartean
egongo lirateke.
• The Clash taldea agertokietara itzuliko balitz,
zaleak guztiz zoratuko lirateke.
• Punk-zaleei galdetuko bagenie ea mugimendua
hilik dagoen, eurek ezetz erantzungo ligukete guri.
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo
dagoen perpausa eta zuzendu gaizki daudenak.
a. 70eko hamarkada amaierako haserrea eta
amorrua modu positiboan bideratu zitezkeela
erakutsi zuten.
b. The Clash 1986ko egun batean hil zen, baina,
17 urte geroago, haren itzalak luzea izaten
segitzen du.
c. Gabon aurreko egunean, bihotzekoak jota hil
zen; ordurako, berrogeita hamar urte zituen.
✔ Ordutik aurrera dena erortzen joan zen.
8 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen tokiz kanpo.
a. marru: ez du musikarekin loturarik.
b. nihilismoa: ez da musika-estiloa.
c. aitzindari: ez da musikaria.
d. itxaropena: ez du zentzu txarra.
55
21/7/09 18:13:50
 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

DEBAGOIENEKO DANBAKA LEHIAKETA

Musikarena mundu aldrebesa da. Batzuek pastelaren zati handiena jaten dute, baina besteek apu-
rrekin konformatu behar dute. Izan ere, musika-enpresek ez dute arriskatu nahi eta talde hasibe-
rrientzako aukerak urriak dira. Denek bezala ordu asko sartzen dituzte entsegu lokalean, baina
lehen mailako kontzertuetan jotzeko aukerarik ez dute.
Alde horretatik, Danbaka Debagoieneko musika lehiaketak, aukera ematen die bailarako taldeei
musikari gisa hazteko, eta ilusioz beteriko gazteei estudioa zer den ezagutzeko modua eskaintzen
die.
Danbaka lehiaketa, Goiena komunikazio kooperatiba eta Espaloia Kafe Antzokiak antolatzen dute.
Musika taldeei bultzada emateko sortu zen eta orain arte oso emaitza onak izan ditu. Batez beste,
400 lagun inguru egon dira emanaldi bakoitzean eta gero eta talde gehiago lehiaketara begira ibil-
tzen dira abestiak prestatzen. Aurtengoa hirugarren lehiaketa da, eta parte hartu nahi dutenek iraila-
ren 19a baino lehen aurkeztu beharko dituzte hiru abesti.
2008ko lehiaketak gainera, aldaketa nabarmenak izango ditu aurreko urteekin alderatuz gero. Alde
batetik, Debagoieneko taldeez gain, Debabarrena eta Durangaldekoek ere parte hartu ahal izango
dute. Horrez gain, 20 musika-talde sailkatu beharrean, aurten 24 izango dira taula gainean arituko
direnak.
ENDIKA URLEZAGA, Berria egunkaria

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Lotu testu-antolatzaileak perpausean duten
• horrez gain • baina • alde horretatik funtzioarekin eta eman adibide bana.
• alde batetik • izan ere • batez beste • horrez gain: Ideia berriak txertatu
• hala nola: Adibideak eman
2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia perpaus
• bestalde: Kontrakotasuna adierazi
bakoitzean.
• era berean: Ideia berriak indartu
• Bere gauza guztiak soinean zeuzkan; ez dute
beraz, lapurtzeko hil. • horregatik: Arrazoiak eman
• Abesti gehienak erdarazkoak ditu; batzuk, • dena dela: Kontrakotasuna adierazi
haatik, euskarazkoak. • are gehiago: Ideiak indartu

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun gal- • Nolakoa zen garaiko egoera soziala?
derei. Jarrera atzerakoi nagusi zen gizartean eta talka
• Zergatik izan zen berezia The Clash taldea egiten zuen gazteriaren jarrerarekin.
punk garaian?
2 Erantzun askea.
Musika-talde baino gehiago izan zelako.
3 Erantzun askea.
• Zein desberdintasun dago The Clash taldea-
ren eta garaiko beste punk-taldeen artean?
Punk filosofiari ikuspegi positiboa gehitu zion;
Bilatu eta suntsitu leloaren ordez, Bilatu, aztertu
eta irtenbideak eman leloa bereganatuz.

56 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 56 21/7/09 18:13:50

 22 Eleberri perfektua
22 Eleberri perfektua
Pello Lizarraldek euskal literaturan oso toki berezia merezi
duela uste dut. Bere ibilbidea interesgarrienetako bat da, eta,
lau-bost urtean behin, narrazio-liburu bitxi bat eskaintzen die
euskal irakurleei. Kasu honetan Iragaitzaz –ilunbistan– izen-
burua duen nobelaren txanda izan da. Idazle honen literaturak
oso markatuak eta bere-bereak diren ezaugarri eta oinarri ba-
tzuk dauzka. Presentean, lehenaldirik eta ge-
roaldirik gabe, harrapatuta dagoen pertso-
naia batek, kasu honetan kamioilari batek,
bidaia bat egin behar du, bidaia arrunta,
kamioilari bati dagokion lan-bidaia nor-
mala, alegia. Argumentu txiki honekin
Lizarralde oso estetika pertsonalean oi-
narritutako literatura-lan miresgarria
eraikitzeko gai da. Protagonistak, Mar-
tinek, kamioia daraman bitartean iku-
siko du nola elurra ari duen zeharkatu
behar duen paisaiaren gainean. Idaz-
leak sentsazioei ematen die garrantzi
osoa, zer entzuten den, zer ikusten
den kontatzen baitu xehetasun guz-
tiekin. Bitartean, pertsonaiek ia ez
dute elkarrekin hitz egiten.
Idazleak, bestalde, uko egiten dio
pertsonaiek pentsatzen dutenaz ezer
kontatzeari, pertsonaien iraganaz ezer azaltzeari.
ULERMENA LANTZEN
1 Zein da Iragaitzaz –ilunbistan– liburuaren
argumentua?
2 Zeri eman dio garrantzia idazleak bere azken
liburuan?
❏ Pertsonaien izaeraren bilakaerari.
❏ Pertsonaien arteko elkarrizketei.
❏ Istorioaren bidez helarazten diren sentsazioei.
3 Zeri egin dio uko Lizarraldek istorioa garatzerakoan?
❏ Pertsonaiek hitz egiten dutena agertzeari.
❏ Pertsonaiek pentsatzen dutena azaltzeari.
❏ Pertsonaien elkarrizketak estilo zuzenean
emateari.
70
Ulermena lantzen
1 Zein da Iragaitzaz –ilunbistan– liburuaren argu-
mentua?
Orainaldian, lehenaldirik eta geroaldirik gabe, ha-
rrapatuta dagoen pertsonaia batek bidaia normal
bat egin behar du.
2 Zeri eman dio garrantzia idazleak bere azken
liburuan?
✔ Istorioaren bidez helarazten diren sentsazioei.
3 Zeri egin dio uko Lizarraldek istorioa garatze-
rakoan?
✔ Pertsonaiek pentsatzen dutena azaltzeari.
4 Aukeratu Lizarralderen literatura-lanen ezauga-
rririk nabarmenenak.
✔ Hizkuntza zehatz-zehatza erabiltzen du.
5 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Pello Lizarralderen azken eleberria –bere lan
osoa– berezia eta arreta exijitzen duena da; ar-
telana, azken batean.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0054-0078.indd 57
Gauzak honela, gertakariak, guztiz arruntak edo egunerokoak
badira ere, arroztasun berezi batez horniturik agertuko zaizki-
gu, ia misterioz beterik egongo balira bezala. Elkarrizketa
apur horiek eta gertakari arrunten kontaera zehatz horrek
osatzen duten mosaikoa bete beharko du irakurleak, gertaka-
rien eta hitzen atzean zentzuren bat dagoela sinetsi nahi baitu.
Pello Lizarralde maisua da honelako giro arrotzak eraikitzen,
eta ezaugarri honi gaineratu behar zaio erabiltzen duen litera-
tura-hizkuntza: uste dut euskal literaturan ez da-
goela hainbeste zehaztasunez idazteko gaita-
suna duen beste idazlerik. Izan ere, bere
liburuak arte lanak dira eta horrelaxe hartu
behar ditu irakurleak. Lizarraldek ez du idaz-
ten denbora-pasako istorio bat kontatzeko
edota euskal literaturaren merkatu berezian sal-
menta izugarriak izateko. Irakurlearen aldetik
jarrera berezia eskatzen duen literatura-lana da
berea. Bestalde, planteamendu estetiko zehatz
horietan bermatuta, idazleak giza existentziaren
metafora ere eskaintzen du bere liburuan, pertso-
naiaren bidaian (epikarik gabeko bidaia, bakarda-
dean egindako bidaia) islaturik ikus baitezakegu gi-
zakiaren bizitza.
Pello Lizarraldek bere printzipioetatik inoiz aldentzen
ez den liburu perfektua egin du.
Javier Rojo,
Correo egunkaria
4 Aukeratu Lizarralderen literatura-lanen ezaugarririk
nabarmenenak.
❏ Gertakari erabat fantastikoak kontatzen ditu..
❏ Hizkuntza zehatz-zehatza erabiltzen du.
❏ Iraganak baldintzatuta bizi diren pertsonaiak ditu
oinarri.
❏ Irakurketa berezia eskatzen duten liburuak dira.
5 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro).
t Izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana azaldu
(gehienez 4 lerro).
Baikor 2
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. nobela 4. laudagarri 7. ohiko
HIZKUNTZA
2. berezitasun 5. adierazi 8. arrazoibide
3. xume 6. zehaztasun 9. errotu
2 ORTOGRAFIA. Aukeratu zuzena marratxoaren
erabilerari dagokionez.
❏ neba-arreba, behinik behin, ozta-ozta. 5 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
❏ neba-arreba, behinik-behin, ozta ozta. dagoen gaizki eta zuzendu.
❏ neba arreba, behinik behin, ozta-ozta. a. merezi, mireztu, zehaztu, sinetsi.
❏ neba-arreba, behinik-behin, ozta-ozta. b. sentzazio, existentzia, xehetasun, ezaugarri.
c. arrotz, misteriotzu, berezi, bitxi.
3 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, d. narrazio, zentzu, txanda, historio.
parentesi artean emandako forma erabiliz.
t Pello Lizarraldek euskal literaturan oso toki berezia 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Esan zein den zuzena
merezi duela uste dut. (-(e)lako ustea eduki) eta zuzendu oker daudenak.
t Lau bost urtean behin, narrazio-liburu bitxi bat a. Gaur ezin dut, baina bihar begiratuko zaitut haurra.
eskaintzen die euskal irakurleei. (ohi) b. Gaur ezin dut, baina bihar lagunduko dizut etxeraino.
t Idazleak, bestalde, uko egiten dio pertsonaiek
c. Gaur ezin dut, baina bihar gonbidatuko dizut
pentsatzen dutenaz ezer kontatzeari. (nahi izan) afaltzera jatetxe eder horretan.
t Gertakariak, guztiz arruntak edo egunerokoak badira d. Gaur ezin dut, baina bihar itxarongo zaitut elkarrekin
ere, arroztasun berezi batez horniturik agertuko joateko.
zaizkigu. (arren)
t Ia misterioz beterik egongo balira bezala. (bai-) 7 ESAPIDEAK. Zein dago oker?
t Pertsonaiaren bidaian islaturik ikus baitezakegu ❏ Elurra mara-mara ari du.
gizakiaren bizitza. (-t(z)ea eduki)
❏ Elurra bota ahalean da.
t Elkarrizketa apur horiek eta gertakari arrunten kontaera
❏ Elurra gogotik egiten ari da.
zehatz horrek osatzen duten mosaikoa bete beharko
du irakurleak. (-tako) ❏ Elurra goian behean egiten ari du.
4 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu itzazu gaizki 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo dagoen
dauden esaldiak. perpausa eta zuzendu gaizki daudenak.
a. Munduko gauzik ederrena, jan eta lo egitea. Bai, alafede! a. Pellotaz galdetu du lehen telefonoz deitu duenak.
b. Urrezko katearik handiena erosi diot nire lagunari. b. Aspaldi ez dakit ezer herriko lagunen buruz.
c. Hartu duzu sakelako telefonoa? c. Eguraldiaz hitz egitea ohikoa da gure artean.
d. Iraken heriotz ugari gertatzen ari da egun. d. Gure gauzetaz hitz egiteko geratzen gara ostegun
arratsaldeetan.
Idazlana
1 Irakurri Javier Rojoren testuko pasarte hau eta erantzun. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
«Lizarraldek ez du idazten denbora-pasako istorio bat SORMENA ETA GAZTEAK
kontatzeko edota euskal literaturaren merkatu berezian
t Idazlana egiteko, jarraitu gidoi honi.
salmenta izugarriak izateko. Irakurlearen aldetik jarrera
– Artearen gaineko kezka gazteen artean.
berezia eskatzen duen literatura-lana da berea».
– Sormen esparru berriak: bideoa…
t Zer esan nahi du egileak esaldi horrekin? – Eskolan lantzen al da sormena?
Baikor 2 71
(70.-71. or.)
• Egin testuaren laburpena.
Javier Rojoren ustez, Pello Lizarraldek oso toki
berezia merezi du euskal literaturan, oso litera-
tura markatua idazten duelako eta bere-bereak
diren ezaugarriak agertzen dituelako.
Oso gertakari arruntak kontatzen baditu ere,
arroztasun berezia dute eta ez du pertsonaiek
pentsatzen dutena kontatzen. Horrexegatik,
hain zuzen ere, irakurleak ahalegin berezia egin
beharko du bere obra irakurtzean. Era berean,
Lizarraldek erabili ohi duen hizkuntzaren zehaz-
tasuna nabarmentzekoa da.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
57
29/7/09 13:12:25
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 4 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu itzazu
sinonimoak aurkituko dituzu. gaizki dauden esaldiak.
1. nobela: eleberri a. Munduko gauzarik ederrena, jan eta lo egitea.
2. berezitasun: ezaugarri Bai, alafede!
3. xume: txiki b. Urrezko katerik handiena erosi diot nire lagunari.
4. laudagarri: miresgarri ✔ Hartu duzu sakelako telefonoa?
5. adierazi: kontatu d. Iraken heriotza ugari gertatzen ari da egun.
6. zehaztasun: xehetasun
5 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
7. ohiko: eguneroko
dagoen gaizki eta zuzendu.
8. arrazoibide: planteamendu
a. mireztu: miretsi. b. sentzazio: sentsazio.
9. errotu: bermatu
c. misteriotzu: misteriotsu. d. historio: istorio.
2 ORTOGRAFIA. Aukeratu zuzena marratxoaren
6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Esan zein den
erabilerari dagokionez.
zuzena eta zuzendu oker daudenak.
✔ neba-arreba, behinik behin, ozta-ozta.
a. Gaur ezin dut, baina bihar begiratuko dizut
3 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, haurra.
parentesi artean emandako forma erabiliz. ✔ Gaur ezin dut, baina bihar lagunduko dizut
etxeraino.
• Pello Lizarraldek euskal literaturan oso toki berezia
merezi duelako ustea daukat. c. Gaur ezin dut, baina bihar gonbidatuko zaitut
afaltzera jatetxe eder horretan.
• Lau bost urtean behin, narrazio-liburu bitxi bat
eskaini ohi die euskal irakurleei. d. Gaur ezin dut, baina bihar itxarongo dizut
elkarrekin joateko.
• Idazleak, bestalde, ez du pertsonaiek pentsatzen
dutenaz ezer kontatu nahi izaten.
7 ESAPIDEAK. Zein dago oker?
• Gertakariak, guztiz arruntak edo egunerokoak
✗ Elurra goian behean egiten ari du.
diren arren/ izan arren, arroztasun berezi batez
horniturik agertuko zaizkigu. ✔ Elurra goian behean ari du/egiten ari da.
• Ia misterioz beterik egongo bailitzan.
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo
• Pertsonaiaren bidaian islaturik ikustea baitaukagu
dagoen perpausa eta zuzendu gaizki daudenak.
gizakiaren bizitza.
a. Pelloz galdetu du lehen telefonoz deitu duenak.
• Elkarrizketa apur horiek eta gertakari arrunten
kontaera zehatz horrek osatutako mosaikoa bete b. Aspaldi ez dakit ezer herriko lagunei buruz.
beharko du irakurleak. ✔ Eguraldiaz hitz egitea ohikoa da gure artean.
d. Gure gauzez hitz egiteko geratzen gara ostegun
arratsaldeetan.

Idazlana
1 Irakurri Javier Rojoren testuko pasarte hau eta eran- 2 Erantzun askea.
tzun.
• Zer esan nahi du egileak esaldi horrekin?
Irakurleak hausnarketa egin behar duela ira-
kurritakoan, ez dela istorio hutsa, interpreta-
tu egin behar dela.

58 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 58 29/7/09 13:12:26

 23 Animalien eskeletoak

23 Animalien eskeletoak
50.000tik gora espeziek artikulatzen dituzte beren mugi-
menduak eta eusten diete beren gorputz-masei hezur-ar-
mazoi gogor eta sendo baina malgu horiei esker. Patrick
Gries argazkilariak ornodunen aberastasun morfologikoa
dokumentatu du, horiek azalik gabe fotografiatuta.
Zientzialariek uste dute orain dela
zitza-egiturak sortu zirenean eta egungo faunaren oinarri
biologikoak ezarri zirenean. Horregatik, denbora luzean, Hmaina
I Z K U Nmilimetrikoko
TZA hortz formako hondakin horien ar- HIZKUNTZA
ornodunak eboluzioaren azken fasearen ordezkaritzat jo tean mota ugari zeudela, baina ia-ia ez zuten daturik
ziren. bakoitza zein animaliari zegokion jakiteko. Gero, mikrofo-
Kontzeptu horren baliotasuna ez zen 1999ra arte zuzendu;
Ariketak
silekin batera, forma lantzeolatutako izaki baten hatzak TESTUA ANTOLATZEN
izan ere, urte hartan, txinatar pa- aurkitu zituzten; zentimetro gutxi batzuetako luzera zuen,

HIZKUNTZA
490 milioi urte inguru sortu zirela leontologoen talde batek arrainen 1etaLEXIKOA. Irakurri
V formako gihartestua berriz, etaZientzialariek
artikulatuak. azpiko hitzen interpre- 5 ORTOGRAFIA Jarri puntuazio-marka egokiak perpausei.
organismoetako lehen atal gogo- taldeko izaki txiki-txiki batzuk –bi sinonimoak aurkituko dituzu.elikagaiak iragazteko erabil- SUNTSITU AL ZIREN BENETAN DINOSAUROAK?
tatu zuten hortz txiki horiek t Bestalde horrek ez ditu hustuko herri txikiak alderantziz
rrak, konodontoak agertu zirenean. zentimetro luze baino ez zirenak– tzen zituela eta ez4.hozka
1. bihurtu agian egiteko. Orduz
7. pilatugeroz, konodon- baizik herri horietan bizitzea ez da desabantaila izango Paleontologoek maiz azaltzen dute dinosauroak duela 65 milioi urte, Kretazeoaren bu-
Hezurrak ez dira euste-egitura hu- aurkitu zituen. Aurkikuntza hori toak hartzen dira
2. sostengu egitura mineralizatudun
5. aztarna 8. bizimodu lehen neska-mutilen prestaketan kaeran , desagertu zirela per secula seculorum. Ez ziren suntsitu, ,
tsa; zeregin garrantzitsua dute me- Txengjiang-etik hurbil dagoen sedi- ornoduntzat. t Hamarkada haiek azken urte hauek baino euritsuagoak hegaztiak. , txoritxoa eraldatutako dinosauroa bada, eta horrela froga-
3. oinarritu 6. jazoera 9. belarjale
tabolismoan, eta horixe da, hain mentu-aztarnategi batean gertatu Banako horiek aldaketa handia ekarri zuten garapen biolo- ziren hortaz Pirinioetan elur gehiago egiten zuen tzen omen dute bere hainbat ezaugarrik, dinosauroak ez zirela desagertu eta
zuzen, bizitza molekularraren oi- zen, Yunnan probintzian, eta kalku- gikoan: animalia bermiforme batetik (haikouichthys fosila- hegazti bihurtuta irautea lortu zutela esan beharko dugu.
2 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpaus hauen adiera t Berdindu edo galduz gero Bigarren Mailan izango da
narria. latzen da fosil horiek orain dela 530 rena bezalakoa) abiatuta, eboluzioaren bidez, arrain forma taldea Lehen Mailari eusteko irabazteaz gain aurkariek , badaude oraindik hipotesi hori onartzen ez duten paleontolo-
zuzena. gorputza elkarren artean lotutako hezur-xaflez estalita
«Har dezagun giza eskeletoa eta milioi urtekoak direla. Fosilei hai- zuen banako bat sortu zen; banako hori, hortz-aparatuari huts egin beharko dute goak. Horien ustean, hegaztien eta dinosauroen jatorria Arkosauroen,
egin ditzagun honako eragiketa kouichthys izena eman zieten. Burua t Ez gai
esker, bururik
zenez buztanik.
beste organismo batzuk harrapatzeko eta ja- daukate. Armadura edo oskol horrek hezur-elementuen
t Teresa da nobelaren gune nagusia etaaurre
narrazio-fokuak , duela 250 milioi urte bizi ziren oso narrasti primitiboen bi adar
hauek: tolestu pelbiseko hezurrak; eta hegala bereizita daukate eta, biz- ❏ Zentzugabea
teko. Hala, konodontoen edo hortz-morfologia
itxuragabea izan. bizirik irauteko hainbat geruza zituen eta harrapariei egiteko balio
pertsonaia batetik bestera etengabe mugituz badoa hipotetiko desberdinetan omen dago. Baina, bi adar horiek ez ditu inork aur-
femurren, tibiaren eta peronearen karraldeko hegalean, izpidun ele- harrapari-jardueraren
❏ Pentsatzen ez duenalehen izatea.
zantzutzat jotzen da. Gerora- omen zien.
ere harengana eramaten gaitu beti kitu eta ez dirudi inoiz benetan gertatu zirenik.
luzera laburtu; zabaldu oinak eta mentuak dituzte; beharbada, horiek go, bizibidea ateratzeko artearen barruan, animalia ehizta- Horregatik, paleontologoek uste dute ornodun primitiboen
t Horrek betiko lepotik burua. t Ipar Euskal
gorputza Herriko bertsolari
«babes-oskol» gazteekegongo
batez estalita Sustrai Colina
zela eta ho- Amaitzeko, bere garaian Archaeopteryxak Darwin-en teoriari bultzada eman zion be-
eskuak eta soldatu; luzatu masaile- notokordaren (kordatuen saileko riak agertu ziren, baina ezin da ondorioztatu haien hortzak
❏ Iritzietan, ohituretan… ez dela aldatu adierazten du. ez etakanpo-eskeletoak
rretan Amets Arzallus buru direla irauteko
bizirik ustekabekoa
abantaila handia zala, Argentinan eta Lleidan aurkitutako azken fosilek dinosauroen adar baten eboluzioa
zurra eta txikitu kopeta-hezurra; animaliek izaten duten bizkarralde- herbiboro bati dagozkionak direnik, Kanbriar aldian
eman dute frogatzen dutela esan dezakegu. , dinosauroak ez zirela guztiz suntsitu eta beste izaki-mota batean,
azkenik, bizkarrezurraren luzera ko soka modukoa; ornodunengan, ❏ Burua
baitzegoen lepo
dieta gainean duela adierazteko
begetarianorako erabiltzen da.
landare egokirik. ematen zuela. Orain arte, biologoek ez dute lortu hezurren
t Zuk aspaldi
–kanpokoen ikusibarrukoen–
nahiz zenuen mendia elurrez estalita berre-
eratze-mekanismoa hegaztietan alegia, bizirik irautea lortu zutela erakusten omen dute aurkikuntzok.
handitu. Hortik aterako genukeen bizkarrezur bihurtuz joan da ele- Konodontoen
t Hori besteenaroaren ondoren,
bizkar bizi da. badago denbora tarte bat
egitura ez litzateke gizaki batena, mentu hori) lehen aztarnak izan dai- dagoenean
raikitzea. eskiamineralizatutako
Baliteke baino lagun hoberik ez delamodu
egiturak eta inde-
material fosilen lekukorik ez duena. Ezagutzen diren euste- KOLDO NUÑEZ-BETELU, www.zientzia.net
zaldi baten hezurdura baizik». tezke. Fosilen hatzen bidez, ikerla- ❏ Besteak
egituradun zelatatzen
animalia bakarrakditu.
orain dela 470 eta 370 milioi
jarduera hori
pendentean sortumendizaleen artean talde
izana, ornodun zabaltzeari ekin bere
bakoitzean
❏ Besteek emandakotik bizi da.artean, zientziak ostra- zenionbereizgarriekin. Gaur egun ere, badago alde han-
ezaugarri
1753an, Georges Louis Leclerc de riek V alderantzikatuaren forma urte bitartean aurkitu ziren. Horien
Buffon frantziar naturalistak arra- duten hainbat segmentu berregin zi- codermi eta placodermi izendatu dituen arrain-formakoak dia barneko eta kanpoko hezur-sistemaren artean, en- Testu-antolatzaileak
3ditugu. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo dagoen
zoibide hori erabili zuen giza eskeletoa eta zaldiena aldera- tuzten; horiek enborraren bi aldeetan kokatuta zeuden eta, BERRIDAZKETA.
Horiek denek Moldatu testukokomuna
ezaugarri esaldi hauek,
dute: burua eta brioiaren garapen-fasean. 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Esan pasarte honetan dagoen testu-antolatzaileak
perpausa eta zuzendu gaizki daudenak.
tzeko, baina, orduan, garai zailak ziren horrelako konpara- seguru asko, giharrak izango ziren. Bestalde, animalia ho- parentesi artean emandako forma erabiliz.
Matthias Glaubrecht, GEO aldizkaria t ondorioz t alegia t hala ere zer funtzio daukan.
zioak egiteko. Sakrilegotzat jo ez zezaten, Leclerc de rien nerbio-sistema zentrala ere aurkitu zuten, eta noto- t 50.000tik gora espeziek artikulatzen dituzte beren a. Garai hartan animaliak jainkoaren kreazioa zirelako
teoria erabat nagusi zen. t dena den t ordea t hots Ondorioa adierazi /
Buffonek esan zuen antzekotasun horiek kreazioaren jain- kordak edo chordia dorsalisak babesten zuen hura. Noto- mugimenduak eta eusten diete beren gorputz-masei
kozko planaren seinale argiak zirela. Baina haren formula- korda gorputz malgu bat da, makila formakoa, eta b. Leclerc de Buffonen ideiak bide onetik zihoazen Esandakoa azaldu
hezur-armazoi gogor eta sendo baina malgu horiei 2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia perpaus bakoitzean.
zioak bide onetik zihoazen. 1859an, Charles Darwinek mesodermotik eratorritako zelula espezializatuek osatzen esker. (baino) baina garai hartan sakrilegoatzat har zezaketen hori
t Giza eskeletoa eta zaldiena alderatu zituen, baina/ Paleontologoek diote dinosauroak kretazeoa deritzon
frogatu zuen izaki biologikoak bilakatu egiten zirela eta dute; gorputzaren euskarri axial nagusia da. Hezurrekin tULERMENA
Zientzialariek uste dute orain dela 490 milioi urte esanda.
LANTZEN hala ere, orduan, garai zailak ziren horrelako aroaren bukaeran, duela 65 milioi urte; alegia, desa-
denak bizitza-forma primitiboagoetatik zetozela. Orduz batera ezaugarri horiek guztiak aintzat hartuta, Txengjian- inguru sortu zirela organismoetako lehen atal gogorrak. c. Ikertzaileek hainbat segmentuk berreginez, seguru konparazioetarako gertu zirela.
geroz, izaki bizidun guztien bilakaera luze eta komunaren gen aurkitutako izakia hautagai ezin hobea da Homo Sa- 1(duela)
Zientzialarien ustez, noiz sortu ziren asko giharrak
6 Zerk harritu direla adierazi
ditu ikertzaileak, zuten.
izaki horren fosilen
t Ez dugu eskeletoko zenbait elementuren frogarik,
sinbolotzat jotzen dugu ornodunen hezur-egitura. Anima- piensaren zuhaitz genealogikoaren lehen postuetan egote- t Sakrilegotzat jo ez zezaten,
organismoetako lehen atalLeclerc de Buffonek esan
gogorrak? d. Notokorda izeneko bizkarraldeko soka modukoa
kariaz? t Zerrendatu funtzio bera daukaten antolatzaileak.
hau da /adibidez, hezur fosilik.
lia horien sailkapen filogenetikoan, 50.000 espezie baino ko. zuen antzekotasun horiek kreazioaren jainkozko ornodunetan bizkarrezurra bihurtuz joan zen.
gehiago sartzen dira; balea urdinetik eta sasitsu etruriarre- Badago ikerlarien harridura pizten duen gertaera bat: hai- 2planaren
Zein izaki bizidunen hezurdurak alderatu zituen ❏ Ornodunen ohiko ezaugarri batzuk ez agertzeak.
seinale argiak zirela. (-t(z)earren)
tik hasi eta Photocorynus spinicepseraino (arrain lophiifor- kouichthysetan eta mota horretako beste fosil batzuetan fal- Leclerc de Buffon naturalistak? ❏
7 ADITZA.horiek
Izaki gaur egunera arte biziraun ez izanak.
t Biologoek uste dute elementu kartilaginosoak izango Osatu perpausak NOR-NORI saileko aditzak
mea; hezurrak edo teleosteoak ditu). Tamaina alde batera ta dira ornodunengan bereizgarriak diren ornoak, hezurrak ❏ Fosilak orain arte agertu ez izanak.
erabiliz.
3zituztela euskarri
Zer frogatu gisa.
zuen (-(e)lakoan
Charles egon)
Darwinek?
utzita, materiala eta sortze-printzipioak berak dira. Hezur- eta garezurra. Izaki primitiboek bizirik iraun zuten mota
t Banako hori gai zen beste organismo batzuk 7 t Kreazionistak
Zertarako balioBuff
zienoni ez
hainbat pozik
animaliari hurbildu.
burua eta
egitura karedun horiek ematen dituzten euskarria eta ber- horretako eskeletorik izan gabe. Biologoek uste dute ele- 4 Zergatik ez dakigu zer gertatu zen orain dela 500
mea oso begi-bistakoak direnez, ez dugu denborarik har- mentu kartilaginosoak izango zituztela euskarri gisa. Ho-
harrapatzeko eta jateko. (ahalmena)
milioi bat urte?
tgorputza elkarren
Ni zuei adarra artean
jotzen ari lotutako .hezur-xaflez Idazlana
tzen haien oinarriak zertan funtsatzen diren hausnartzeko. riek hezur bihurtzeko, naturak mineralak metatzeko me- t Badago denbora-tarte bat material fosilen lekukorik ez testalita edukitzeak? gaizki esaka ari
Zuek eboluzionistei .
Horren erantzuna Lurraren historia geologikoaren antzi- kanismoa sortu behar izan zuen eta hori askoz geroago 5duena. (duen)
Denbora luzean, ornodunak eboluzioaren azken 1 Irakurri GEO aldizkaritik hartutako testuko pasarte hau 2 GEO aldizkariko testuan Darwinen teoria aipatzen
8 t Atzo zu
Pausoz niri gezurretan ari
pauso…
nako garaietan galduta dago, ez baitugu eskeletoko zenbait gertatu zen. fasearenedo
t Armadura ordezkaritzat
oskol horrek johezur-elementuen
ziren. hainbat eta erantzun galderei. da. Bilatu www.zientzia.net webgunean ondoko
t Ni amamari
Atera bisitan
testuaren gaiajoango ospitalera.
(gehienez 15 hitz).
elementuren frogarik –hau da, hezur fosilik– jakiteko orain Orain dela 490 milioi urte, konodontoak (hortz formako geruza zituen
a) 1999an eta harrapariei
zuzendu aurre egiteko
zen kontzeptu balio omen
horren baliotasuna. «Sakrilegotzat jo ez zezaten, Leclerc de Buffonek esan informazioa:
zien. (uste da) t Gu
Eginenpresei
testuarenlanlaburpena
eske ari (10 lerro).garai hartan.
dela 500 milioi bat urte zer gertatu zen; hau da, ezin dugu kordatu fosilen saila) agertu zirenean, sortu ziren anima- b) Txengjiangen aurkitutako izakiak uste hori frogatu du. zuen antzekotasun horiek kreazioaren jainkozko plana- – Nolako harrera izan zuen teoriak hasiera batean?
jakin zer gertatu zen Aro Paleozoikoko Kanbriar aldian bi- lien lehen atal gogorrak. Paleontologoek aspaldi dakite ta- t Baliteke mineralizatutako egiturak modu t Zuek niri errespetuz mintzatu behar .
ren seinale argiak zirela. Baina haren formulazioak bide – Zer behatu zuen teoria gauzatzeko? Non?
independentean sortu izana. (beharbada) onetik zihoazen. 1859an, Charles Darwinek frogatu
zuen izaki biologikoak bilakatu egiten zirela eta denak 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
4 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen bizitza-forma primitiboagoetatik zetozela». ETORKIZUNEKO GIZAKIA
72 Baikor 2 tokiz
Baikor 2 kanpo. 73 t Nola deritzogu Leclerc de Buffonen garaian nagusi t Idazlana egiteko, jarraitu gidoi honi.
a. malgu, gogor, luze, sendo. zen teoriari? – Nolakoa irudikatzen duzu?
b. femur, tibia, perone, kaskezur. t Eta Darwinek ondoren taxututako teoriari? – Nolako bizimodua izango du?
c. balea, izurde, marrazo, itsas txakur. t Zein teoriarekin zatoz bat? – Zure iritzia.
d. orno, gihar, hezur, moko.

(72.-75. or.)
74 Baikor 2 Baikor 2 75

Ulermena lantzen
1 Zientzialarien ustez, noiz sortu ziren organis- 7 Zertarako balio zien hainbat animaliari burua
moetako lehen atal gogorrak? eta gorputza elkarren artean lotutako hezur-xa-
Orain dela 490 milioi urte inguru. flez estalita edukitzeak?
Horrek bizirik irauteko abantaila handia ematen
2 Zein izaki bizidunen hezurdurak alderatu zituen
zien, harrapariei aurre egiteko balio zien-eta.
Leclerc de Buffon naturalistak?
Giza eskeletoa eta zaldiarena. 8 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
3 Zer frogatu zuen Charles Darwinek?
Izaki ornodun guztiek dute jatorri bera, fosilen
Izaki biologikoak bilakatu egiten zirela eta denak azterketak eta ornodunen eboluzioak erakus-
bizitza-forma primitiboagoetatik zetozela. ten duten bezala.
4 Zergatik ez dakigu zer gertatu zen orain dela • Egin testuaren laburpena.
500 milioi bat urte? Zientzialariek uste dute organismoetako lehen
Ez daukagulako eskeletoko zenbait elementuren atal gogorrak duela 490 milioi urte sortu zirela.
frogarik, hau da, hezur-fosilik. Gero, izaki biologikoen bilakaerari esker, aldatu
eta egokitu egin ziren eta, horrela, ornodunek
5 Denbora luzean, ornodunak eboluzioaren az- arrakasta lortu zuten. Horregatik, eboluzioaren
ken fasearen ordezkaritzat jo ziren. azken fasearen ordezkaritzat jotzen dituzte.
✔ 1999an zuzendu zen kontzeptu horren baliota- Lehen egitura gogorren bilaketa horretan, zail-
suna. tasunik handiena froga falta da, fosil falta, ale-
6 Zerk harritu ditu ikertzaileak, izaki horren fosi- gia. Testuak dakartzan hainbat teoria berri fosi-
len kariaz? len aurkikuntzatik sortu dira.

✔ Ornodunen ohiko ezaugarri batzuk ez ager-

tzeak.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 59

833475 _ 0054-0078.indd 59 21/7/09 18:13:50

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen c. marrazo: ez da ugaztuna.
sinonimoak aurkituko dituzu. d. gihar: ez da gorputz atal gogor eta zurruna.
1. bihurtu: bilakatu 6. jazoera: gertaera
5 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak
2. sostengu: euskarri 7. pilatu: metatu perpausei.
3. oinarritu: funtsatu 8. bizimodu: bizibide
• Bestalde, horrek ez ditu hustuko herri txikiak;
4. agian: beharbada 9. belarjale: herbiboro alderantziz baizik, herri horietan bizitzea ez da
5. aztarna: arrasto desabantaila izango neska-mutilen prestaketan.
• Hamarkada haiek azken urte hauek baino
2 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpaus hauen euritsuagoak ziren; hortaz, Pirinioetan, elur
adiera zuzena. gehiago egiten zuen.
• Ez bururik ez buztanik. • Berdindu edo galduz gero, Bigarren Mailan izango
✔ Zentzugabea edo itxuragabea izan. da taldea. Lehen Mailari eusteko, irabazteaz gain,
aurkariek huts egin beharko dute.
• Horrek betiko lepotik burua.
• Teresa da nobelaren gune nagusia, eta,
✔ Iritzietan, ohituretan… ez dela aldatu narrazio-fokuak pertsonaia batetik bestera
adierazten du. etengabe mugituz badoa ere, harengana
• Hori besteen bizkar bizi da. eramaten gaitu beti.
✔ Besteek emandakotik bizi da. • Ipar Euskal Herriko bertsolari gazteek, Sustrai
Colina eta Amets Arzallus buru direla, ustekabekoa
3 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, eman dute.
parentesi artean emandako forma erabiliz. • Zuk aspaldi ikusi zenuen mendia elurrez estalita
• 50.000 espeziek baino gehiagok artikulatzen dagoenean, eskia baino lagun hoberik ez dela, eta
dituzte beren mugimenduak eta eusten diete jarduera hori mendizaleen artean zabaltzeari ekin
beren gorputz-masei hezur-armazoi gogor eta zenion.
sendo baina malgu horiei esker.
6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo
• Zientzialariek uste dute duela 490 milioi urte
dagoen perpausa eta zuzendu gaizki daudenak.
inguru sortu zirela organismoetako lehen atal
gogorrak. ✔ Garai hartan animaliak jainkoaren kreazioa
• Sakrilegotzat ez jotzearren, Leclerc de Buffonek zirelako teoria erabat nagusi zen.
esan zuen antzekotasun horiek kreazioaren b. Leclerc de Buffonen ideiak bide onetik zihoazen
jainkozko planaren seinale argiak zirela. baina garai hartan sakrilegotzat har zezaketen
• Biologoak euskarri gisa elementu kartilaginosoak hori esanda.
izango zituztelakoan daude. c. Ikertzaileek hainbat segmentu berreginez,
• Banako horrek beste organismo batzuk seguru asko giharrak direla adierazi zuten.
harrapatzeko eta jateko ahalmena zeukan. d. Notokorda izeneko bizkarraldeko soka modukoa
• Badago material fosilen lekukorik ez duen ornodunetan bizkarrezurra bihurtzen joan zen.
denbora-tarte bat.
7 ADITZA. Osatu perpausak NOR-NORI saileko
• Armadura edo oskol horrek hezur-elementuen
hainbat geruza zituen eta harrapariei aurre egiteko aditzak erabiliz.
balio ziela uste da. • Kreazionistak Buffoni ez zitzaizkion pozik hurbildu.
• Beharbada, mineralizatutako egiturak modu • Ni zuei adarra jotzen ari natzaizue.
independentean sortu ziren. • Zuek eboluzionistei gaizki esaka ari zatzaizkiete.
• Atzo zu niri gezurretan ari zintzaizkidan.
4 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
• Ni amamari bisitan joango natzaio ospitalera.
dagoen tokiz kanpo.
• Gu enpresei lan eske ari gatzaizkio garai hartan.
a. luze: ez du zurruntasunarekin zerikusirik.
• Zuek niri errespetuz mintzatu behar zatzaizkidate.
b. kaskezur: ez dago hankan.

60 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 60 21/7/09 18:13:51

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

SUNTSITU AL ZIREN BENETAN DINOSAUROAK?

Paleontologoek maiz azaltzen dute dinosauroak duela 65 milioi urte, Kretazeoaren bukaeran alegia,
desagertu zirela per secula seculorum. Ez ziren suntsitu, ordea, hegaztiak. Hala ere, txoritxoa eralda-
tutako dinosauroa bada, eta horrela frogatzen omen dute bere hainbat ezaugarrik, dinosauroak ez

HIZKUNTZA
zirela desagertu eta hegazti bihurtuta irautea lortu zutela esan beharko dugu.
Dena den, badaude oraindik hipotesi hori onartzen ez duten paleontologoak. Horien ustean, he-
gaztien eta dinosauroen jatorria Arkosauroen, hots, duela 250 milioi urte bizi ziren oso narrasti
primitiboen bi adar hipotetiko desberdinetan omen dago. Baina, bi adar horiek ez ditu inork aurki-
tu eta ez dirudi inoiz benetan gertatu zirenik.
Amaitzeko, bere garaian Archaeopteryxak Darwin-en teoriari bultzada eman zion bezala, Argentinan
eta Lleidan aurkitutako azken fosilek dinosauroen adar baten eboluzioa frogatzen dutela esan deza-
kegu. Ondorioz, dinosauroak ez zirela guztiz suntsitu eta beste izaki-mota batean, hegaztietan ale-
gia, bizirik irautea lortu zutela erakusten omen dute aurkikuntzok.

KOLDO NUÑEZ-BETELU, www.zientzia.net

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Esan pasarte honetan dagoen
• ondorioz • alegia • hala ere testu-antolatzaileak zer funtzio daukan.
• dena den • ordea • hots Esandakoa azaldu
2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia perpaus
bakoitzean. Paleontologoek diote dinosauroak kretazeoa
• Giza eskeletoa eta zaldiena alderatu zituen, deritzon aroaren bukaeran, duela 65 milioi urte;
baina, orduan, garai zailak ziren horrelako alegia, desagertu zirela.
konparazioetarako • Zerrendatu funtzio bera daukaten
• Ez dugu eskeletoko zenbait elementuren antolatzaileak.
frogarik, hau da, hezur fosilik. Hau da, hots, esan nahi baita…

Idazlana
1 Irakurri GEO aldizkaritik hartutako testuko pasar- • Zein teoriarekin zatoz bat?
te hau eta erantzun galderei. Erantzun askea.
• Nola deritzogu Leclerc de Buffonen garaian 2 Erantzun askea.
nagusi zen teoriari?
Kreazionismo. 3 Erantzun askea.

• Eta Darwinek ondoren taxututako teoriari?

Darwinismo edo eboluzioaren teoria.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 61

833475 _ 0054-0078.indd 61 21/7/09 18:13:51

 24 Empire State lapurtu zutenekoa

HIZKUNTZA

24 Empire State lapurtu zutenekoa Ariketak

1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5 ORTOGRAFIA. Lotu siglak bakoitzari dagokion izen
sinonimoak aurkituko dituzu. osoarekin. Gero, osatu perpausak sigla horiek zuzen
New Yorkeko egunkari bat etxe orratz ezagunaren jabe izan zituzten stolen hitzaren letrak, ingelesez, «lapurtua». Horrez 1. ostu 4. ziria sartu 7. itzaltsu deklinatuz.
da 24 orduz, agiri faltsuak erabiliz eta, lekuko gisa, King Kong gain, dokumentazioan bi izen idatzi zituzten: lekuko gisa, Fay AEB t t Nortasun Agiri
2. jomuga 5. aditzera eman 8. argibide
maitemindu zuen aktorea eta banku-lapur bat jarriz. Wray, hau da, Ann Darrowen papera egin zuen aktorea
3. kazeta 6. garai 9. apal HIES t t Euskal Autonomia Erkidegoa
Zalantzarik gabe, mendeko lapurreta da. Historiakoa. –King Kong maitemindu zuena, alegia–, eta, notario gisa,
Willie Sutton banku-lapur ospetsua. EAE t t Euskal Herriko Unibertsitatea
Laurogeita hamar minutu besterik ez dituzte behar 2 ESAPIDEAK. Baztertu Ahuntzaren gauerdiko eztula izan NA t t Ameriketako Estatu Batuak
izan, Babeleko Dorrearen ostean, munduko etxe Iruzurra duela bi egun gertatu zen, eta iruzurraren esapidearen baliokidea ez dena.
orratzik enblematikoena den Empire State sustatzaileek esan dutenez, salaketa egitea zen EHU t t Hartutako Immunoeskasiaren Sindrome
Building lapurtzeko. Bere 102 solairuak eta beraien helburua: izan ere, tokiko arautegian ❏ Atariko haizea izan.
t langile eta ikasleek errektorea aukeratuko
381 metroak (448,7 goiko antena kontuan lege-hutsunea dago, eta horren ondorioz, ez ❏ Txakurraren putza izan. dute datorren urriko hauteskundeetan.
hartuta) lapurtu dituzte. Entzun duzuena, da funtzionariorik eskatzen halako saleros- ❏ Astoaren arrantza izan. t Maialenek oraindik ez du ikasi bere zenbakia.
aizue. Etxe orratza ez da David Copper- ketetan aurkeztu beharreko informazioa ❏ Munta handikoa izan.
field-en ikuskizun bat balitz bezala desa- egiaztatzeko. t errepide sare nagusian arazorik gabe ibil
❏ Azaren azpiko orriak izan. daiteke, denboralea pasatu da eta.
gertu, ez. Empire State historiako iruzu- 24 orduren buruan itzulita
rrik ikusgarrienetakoaren jo-puntua izan t kutsatzen den pertsonen kopuruak gora
Lapurreta hau isilpean ez zela luzaroan 3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen
da: New Yorkeko egunkari batek, iruzur egin du azken urtean.
egongo jakina zen arren, eraikin xumea- tokiz kanpo.
eginez, etxe orratzaren jabetza lortu du or- t kazeta horren helburua arautegian dagoen
du eta erdi baino lehenago. goen kasuan litekeena da jabeak berak ere a. etxe orratz, borda, etxola, saltegi.
jakin gabe egitea salmentak, eta horixe zen lege-hutsunea salatzea zen.
The New York Daily Newsek idatzizko edi- b. eragotzi, eraiki, eraitsi, hipotekatu.
hain zuzen The New York Daily News-ek
zioan jakinarazi zuen nola lortu zuen c. salmenta, salaketa, eskualdaketa, alokairu. 6 ZUZENTASUN
salatu nahi zuena. Egunkariak ez zituen iru-
Manhattango 34. kaleko ikono-eraikinaren, zurraren xehetasun guztiak azaldu nahi izan, d. lapur, ebasle, sorosle, ohoin. GRAMATIKALA.
hiriko altuenaren, jabetza eskuratzea, agiri eta iruzurgileei biderik ez errazteko, eta 24 orduren Zuzendu esaldi hauek.
notario faltsuak erabiliz. Egunkariak azaldu due- 4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
buruan, jabeei itzuli zien eraikina, Empire State a. Lapurretaren berri
nez, kolpe handi honen egileek paper faltsu batzuk enpresari, alegia. parentesi artean emandako forma erabiliz. ematen duen
bete besterik ez zuten egin behar izan, eta laurogeita ha- t Etxe orratza ez da David Cooperfield-en ikuskizun bat artikulua kazetari
mar minuturen buruan, 1933an King Kong-ek igo zuen erai- Egunkariak dioenez, eskualdaketa onartutakoan, erraza da
hipoteka bat lortzea; izan ere, «ez bitartekariek, ez konpainien balitz bezala desagertu. (bai-) atzerritar batengatik
kinaren jabe berriak ziren. Hori bai, ahuntzaren gaueko eztula egina da.
ordezkariek, ez maileguak ematen dituzten bankuek, ez abo- t Lapurreta isilpean ez zela luzaroan egongo jakin arren,
ez diren 2.000 milioi dolarren truke (1.577 milioi euro).
katuek, ez hipoteka-prozesuarekin loturiko gainerako pertso- eraikin xumeagoen kasuan litekeena da jabeak berak b. Hemen ez dira
«Stolen» alderantziz nek ez dituzte egiaztatzen ez usurpatzaileen identitatea ez eta konturatu gabe egitea salmentak. (ba- …ere, -t(z)eke) horrelako berririk
Iruzurraren estalgarri, egunkariak Nelots Properties enpresa ze- gainerako informazioa ere». t Egunkariak dioenez, eskualdaketa onartutakoan, erraza entzuten.
lako itxurak egin zituen. Izena aukeratzeko, alderantziz ipini J. Haith, Deia egunkaria da hipoteka bat lortzea. (eta gero) c. Hurrengo artikuluan
t Egunkariak azaldu duenez, kolpe handi honen egileek lapurreta handietaz
paper faltsu batzuk bete besterik ez zuten egin behar hitz egingo dute.
izan. (-ren arabera, baino) d. Honezkero, zer
ULERMENA LANTZEN
t Laurogeita hamar minuturen buruan, 1933an King espero dezakegu
1 Nola lortu zuen The New York Daily News egunkariak 4 Zein zen egunkariaren helburua? Kong-ek igo zuen eraikinaren jabe berriak ziren. amerikarrengatik?
(-takoan)
Empire State eraikinaren jabetza eskuratzea? ❏ Araudiaren lege-hutsunea salatzea.
2 Zergatik jarri zioten Nelots Properties izena Empire ❏ Hipoteka bat lortzea zein erraza den
State erosi zuen enpresari? erakustea.
❏ Administrazioko langile gehiago Idazlana
3 Noren izena jarri zuen iruzurra egiteko baliatu zuten
eskatzea.
dokumentazioan?
5 Pausoz pauso… 1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
❏ Ann Darrow-en eta King Kong-en izenak.
❏ Ann Darrow-en papera egin zuen aktorearen eta t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz). «Iruzurra duela bi egun gertatu zen, eta iruzurraren GEZURRA
t Egin testuaren laburpena (8 lerro). sustatzaileek esan dutenez, salaketa egitea zen beraien
hainbat filmetako banku-lapur ospetsu baten izenak. t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
helburua».
❏ Willie Sutton banku-lapurraren eta King Kong filmean t Jarri beste izenburu bat artikuluari – Gezurraren definizioa.
parte hartu zuen Fay Wray aktorearen izenak. (gehienez lau hitz). t Zer deritzozu salaketa egiteko era horri?
– Gezurra pertsonen arteko harremanetan.
t Oihartzun handiagoa lortu dutela uste duzu? – Zer egin gezurraren aurrean?

76 Baikor 2 Baikor 2 77

(76.-77. or.)

Ulermena lantzen
1 Nola lortu zuen The New York Daily News egunka- 5 Pausoz pauso…
riak Empire State eraikinaren jabetza eskuratzea? • Atera testuaren gaia:
Paper faltsuak erabiliz eta tokiko arautegian da- Legedian iruzurra ahalbidetzen duten hutsune
goen lege-hutsunea erabiliz; izan ere, saleroske- asko daude.
tetako informazioa ez da egiaztatzen. • Egin testuaren laburpena.
2 Zergatik jarri zioten Nelots Properties izena Em- New Yorkeko egunkari batek iruzur eginez Em-
pire State erosi zuen enpresari? pire State etxe-orratzaren jabetza lortu zuen
ordu erdi eskasean. Enpresa baten izenean, do-
Alderantziz jarri zituztelako Stolen hitzaren letrak
kumentazio faltsua erabiliz, tokiko arautegiak
eta lapurtu esan nahi du. duen hutsunea agerian utzi zuten. Izan ere, ha-
3 Noren izena jarri zuen iruzurra egiteko baliatu lako salerosketetan ematen den informazioa ez
zuten dokumentazioan? da une berean bertan egiaztatzen. 24 orduren
buruan itzuli egin zuten eta horrela salatu eta
✔ Ann Darrow-en papera egin zuen aktorearen erakutsi ahal izan zuten eraikin xumeago baten
eta hainbat filmetako banku-lapur ospetsu ba- jabeari ere berdin gerta dakiokeela.
ten izenak.
• Jarri beste izenburu bat artikuluari.
4 Zein zen egunkariaren helburua? Erantzun askea.
✔ Araudiaren lege-hutsunea salatzea.

62 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 62 29/7/09 13:12:26

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Laurogeita hamar minutu pasatutakoan, 1933an
sinonimoak aurkituko dituzu. King Kong-ek igo zuen eraikinaren jabe berriak
ziren.
1. ostu: lapurtu
2. jomuga: jo-puntu 5 ORTOGRAFIA. Lotu siglak bakoitzari dagokion
3. kazeta: egunkari izen osoarekin. Gero, osatu perpausak sigla horiek

HIZKUNTZA
4. ziria sartu: iruzur egin zuzen deklinatuz.
5. aditzera eman: jakinarazi AEB • • Ameriketako Estatu Batuak
6. garai: altu HIES • • Hartutako Immunoeskasiaren
7. itzaltsu: ospetsu Sindrome
8. argibide: informazio EAE • • Euskal Autonomia Erkidegoa
9. apal: xume NA • • Nortasun Agiri
EHU • • Euskal Herriko Unibertsitatea
2 ESAPIDEAK. Baztertu Ahuntzaren gauerdiko eztula
• EHUko langile eta ikasleek errektorea aukeratuko
izan esapidearen baliokidea ez dena. dute datorren urriko hauteskundeetan.
✔ Munta handikoa izan. • Maialenek oraindik ez du ikasi bere NA-aren
zenbakia.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
• EAEko errepide sare nagusian arazorik gabe ibil
dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik. daiteke, denboralea pasatu da eta.
a. saltegi: ez da bizilekua. • HIESaz kutsatzen diren pertsonen kopuruak gora
b. eragotzi: ez du etxebizitzarekin zerikusirik. egin du azken urtean.
c. salaketa: ez du etxebizitzarekin zerikusirik. • AEBko kazeta horren helburua arautegian dagoen
d. sorosle: ez da besteen sinonimoa. lege-hutsunea salatzea zen.

4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA.

parentesi artean emandako forma erabiliz. Zuzendu esaldi hauek.
• Etxe orratza ez da David Cooperfield-en ikuskizun • Lapurretaren berri ematen duen artikulua kazetari
bat bailitzan desagertu. atzerritar batek egina da.
• Lapurreta isilpean ez zela luzaroan egongo • Hemen ez da horrelako berririk entzuten.
bagenekien ere, eraikin xumeagoen kasuan • Hurrengo artikuluan lapurreta handiez hitz egingo
litekeena da jabeak berak konturatzeke egitea dute.
salmentak.
• Honezkero, zer espero dezakegu
• Egunkariak dioenez, eskualdaketa onartu eta gero, amerikarrengandik?
erraza da hipoteka bat lortzea.
• Egunkariak azaldu duenaren arabera, kolpe handi
honen egileek paper faltsu batzuk bete baino ez
zuten egin behar izan.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun gal- • Oihartzun handiagoa lortu dutela uste duzu?
derei. Erantzun askea. Nolanahi ere, horrelako ekin-
• Zer deritzozu salaketa egiteko era horri? tzek oihartzun handia lortu ohi dute.
Erantzun askea. 2 Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 63

833475 _ 0054-0078.indd 63 21/7/09 18:13:52

 25 Quo vadis, Polonia?
25 Quo vadis, Polonia?
Tinky Winky homosexuala omen da, eta hori jasanezina da.
Are gehiago: debekagarria. Tinky Winky BBCk umeentzat
sortutako Teletubbie panpina-taldeko partaidea da, eta bat-
batean ospetsua egin da gay dela konturatu direlako. Polo-
nian gertatu da hori. Jakina da herrialde hartan pertsona
homosexualen aurkako sorgin ehizari ekin diotela go-
bernatzen ari diren agintari ultraeskuine-
koek, eta macarthismoarekin antza izuga-
rria duen kanpaina horren barruan zei-
nek eta adingabeen defendatzailea den
Ewa Sowinskak salaketa gogorra egin
du: Tinky Winkyren sexualitatea ikertu
behar da zeren eta homosexuala dela
dioten susmo eta zantzuek arrazoi badute,
eragin guztiz negatiboa izan dezake
adingabeengan homosexualitatearen
aldeko propaganda egiten ari baili-
tzateke eta gure umeak gaitz mada-
rikatu horrekin kutsa ditzake gure
panpinak.
Zertan oinarritzen da Sowinska ho-
rren salaketa larria egiteko Tinky
Winkyren aurka? Ba bere azalak ko-
lore morea duela, eta emakumezkoe-
na dirudien poltsa eramaten duela
berarekin. Kezkagarria benetan! Eta
orain arte inor ez konturatzea Tinky
Winky horren mehatxugarria izatea
gure neska-mutilentzat azal morea eta
poltsa dituelako! Sowinska, alabaina, des-
pistatu samar dabilelakoan nago, homose-
xualitatea, topiko eta estereotipo zaharrak
saihestuz, itxura berriak ari baita hartzen, eta
agian Tinky gizarajoa bidegabeki kondena-
tu du, agian bere lagunen bat delako
–Dipsy, Laa-Laa edo Poo– umeei homose-
xualitatea kutsatzearen erruduna. Sowinska
andreak –nabarmena da– ez daki gaur egun gizonezko ho-
mosexual askok gimnasioetan egiten dituztela ordu asko
giharrak elikatzen eta gizontasunaren ezaugarri nagusien
defendatzaile sutsu bihurtu direla. Kolore morea eta poltsa
metrosexual heteroak hasi ziren erabiltzen –Beckham, esa-
terako–, baina Sowinska ez da horretaz enteratu kobazulo
beltz batean bizi baita, eta koloreak eta dibertsitatea gorro-
to ditu.
Niri, edonola ere, oso kezkagarria iruditzen zait adingabeen
defendatzailea omen den emakume hau horren kezkatuta
egotea Tinky Winkyren poltsarekin, eta hitz erdirik ez esa-
tea nerabe homosexualek Polonian pairatzen duten egoera-
ren aurrean. Itsu egon nahi ez duenak badaki sexualitatea
78
Ulermena lantzen
1 Zerk harrotu ditu hautsak Polonian?
Umeentzako telebista-saio bateko panpina gay
omen delako berria zabaltzeak.
2 Nor izan da salatzailea?
Ewa Sowinska adingabeen defendatzailea.
3 Zein dira panpina homosexuala dela esateko
zantzuak?
Haren azalak kolore morea duela eta emakumez-
koena dirudien poltsa daramala.
4 Zer jarrera erakutsi izan du Ewa Sowinskak ho-
mosexualen jazarpenaren aurrean?
Oso jarrera kezkagarria, ez baitu hitz erdirik ere
esan nerabe homosexualek Polonian pairatzen
duten egoerari buruz.
5 Zein testuingurutan kokatzen du gertakaria
testuaren egileak?
Polonian gertatzen ari den homofobia-kanpaina
baten barruan.
6 Zein beste gertakari dira aipagarri?
Lege-proiektu bat iragarri zuten eskoletan propa-
ganda sexuala debekatzeko.
7 Zein da gertakari horien guztien jatorria?
Eskuin muturreko alderdien arteko koalizioaren
gobernua.
64 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0054-0078.indd 64
eta maitatzeko gaitasuna hamabi urtetik aurrera nabarmen-
tzen direla, eta joera homosexuala duten neska-mutilek ise- HIZKUNTZA HIZKUNTZA
ka, eraso eta jazarpen egoerak jasan behar izaten dituztela
sarri askotan. Arduratu al da Sowinska andrea noizbait Ariketak
adingabe horien eskubideez eta egoeraz? Salatu al TESTUA ANTOLATZEN
ditu noizbait homofobia eta transfobia? Eska-
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 4 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki dauden
tu al dio bere Gobernuari inoiz nerabe ho-
sinonimoak aurkituko dituzu. perpaus hauek. LESBIANISMOAK AURREIRITZI SOZIALEI AURRE EGIN BEHAR DIE ORAINDIK
mosexual eta transexualen eskubideak ba-
besteko helburuz hezkuntza arloan eta gi- 1. eramanezin 4. zigortu 7. jasan a. Seme-alabak eskolako patioan jolasean utzi diet. Inmaculada Mujikak lesbianismoari buruz egindako ikerketa aurkeztu dute gaur Donostian.
zarte osoan pertsona horien askatasun, duinta- 2. arrasto 5. bilakatu 8. bereganatu b. Irakasleek ikasleek ikasi nahi dute. Arartekoak aurrera eramandako ikerketaren , EAEko lesbianentzako arazo psiko-
sun eta berdintasunaren aldeko ekimen eta jar- 3. ekidin 6. aniztasun 9. helburu c. Jaizkibel ingurua bisitatzeak pena merezi du. logikoa eta emozionala da euren homosexualitatea onartzea.
duera zehatzak egitea? Ez, noski, nahikoa lan Ikerketak erakutsi , lesbianen ikuspegi sozialaren garapenak ez du bat egin azke-
d. Mikelek aspaldi ikasten utzi du.
dauka Tinky Winkyren poltsan zer dagoen 2 ESAPIDEAK. Esan zein den esapide okerra. naldian pertsona homosexualen alde aurrera eraman diren aurrerapen sozialekin.
, ikerketaren egileak 18 lesbiana elkarrizketatu ditu, euren bizipenak ezagutzeko.
❏ Hitz erdirik ez esan. 5 ESAPIDEAK. Aukeratu bukaera desegokia.
Aipatutako gertakari sinesgaitz eta lotsagarri , Mujikak frogatu ahal izan du emakume lesbianek oztopo asko dituztela; ,
❏ Zintzik ez esan. Parisera joan eta… «lotsa eta erruduntasuna» eta «ezberdintasun eta arrarotasun sentimenduak» izaten dituzte.
hori, dena dela, Polonian gertatzen ari den homo-
fobia kanpaina oso kezkagarri baten barruan ❏ Tutik ez esan. ❏ nor eta Jon ikusi nuen. , Mujikak adierazi duenez, lesbianak ez daude gizon homosexualen «plano sozial berean» kokatuta,
kokatu behar dugu. Herrialde hartan eskuin ❏ Fitsik ez esan. ❏ justu-justu Jon ikusi nuen. beste gauza batzuen artean, emakumeek familia-esparruan dauzkaten erantzukizunak direla eta. , eu-
muturreko alderdien arteko koalizioa ari da Quo vadis? izeneko eleberria idatzi zuen Sienkiewicz poloniarrak xix. mendearen bukaeran. Galdera egokia giza eskubideak ren homosexualitatea onartzea oraindik arazo psikologikoa eta emozionala da EAEko lesbianentzat.
❏ hara nor ikusi nuen; Jon.
gobernatzen, eta Kaczynski bikien Legea 3sendotu beharko liratekeen
BERRIDAZKETA. xxi. mende
Moldatu testuko esaldihonetan
hauek, Poloniari berari egiteko. Bronislaw Geremek, Jacek Kuron edo Ryszard , ikerketak erakutsi du azkeneko hiru hamarkadetan arlo honetan «garapen garrantzitsuak» izan
Kapucinski askatasunaren aldeko intelektual ❏ Jon ikusi ez nuen, bada.
eta Justizia alderdia (PIS) erasokorra parentesi artean emandako forma erabiliz. bikainak sortu dituen herriak ez luke onartu beharko giza eskubideen alorrean direla. Hori, , egungo emakume gazteetan nabaritzen da, horiek «euren homosexualitatea onartzeko
da pertsona homosexual eta transe- atzera egitea eta Europar Batasunaren zulo beltza bihurtzea. prestatuago daude eta».
t Zertan oinarritzen da Sowinskaren salaketa? (etzan) 6 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
xualen aurka, baina haien aliatua den t Sowinska despistatu samar dabilelakoan nago. dagoen gaizki, IñigoetaLamarca,
zuzendu. (Arartekoaren web gunetik)
www.eitb24.com
Familia Poloniarren Liga, gezurra ba- (uste izan)
dirudi ere, are gogorragoa da, homofo- a. saihestu, ahaztu, ausnartu, ezarri.
t Bere homosexualitatea agerikoa egiten zuten irakasleek b. hitz, zotz, hautz, hots. Testu-antolatzaileak
biaren lehia ikaragarri horren irabazleak
paradisuan leku pribilegiatua eskuratuko lukee- lanpostua gal zezaketen. (-t(z)ea eduki)
c. latz, zintxo, hits, zehatz. 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Taldekatu testu-antolatzaileak eta lotu testuan
la uste izango balute bezala. Ligako buruzagi, t Nahiz eta gutxirako balio duen, Europar Batasunak bere duten funtzioarekin.
d. pixa, harnas, eztul, zintz. t
hala nola t
batez ere t
horretarako
Gobernuburuordea eta hezkuntza ministro Ro- kezka eta protesta adierazi ditu. (ba… ere)
t
bide horretan t
arabera t
hortaz Aurkaritza adierazi / Esandakoa indartu /
man Giertych-ek izugarriak bota zituen joan den t Tinky Winky homosexuala omen da. (diote) 7 ESAPIDEAK. Esan zein ez den baliokidea.
t
hala ere t
halaber t
duenez Ziurtasuna adierazi
maiatzean. Lege-proiektu bat iragarri zuen eskole- t Sowinskak Tinky salatu du zeren eta ❏ Izugarriak bota.
tan «propaganda homosexuala» debekatzeko xedez, ULERMENA LANTZENaldeko propaganda egiten ari
homosexualitatearen 2 Aukeratu lokailu egokia perpausa zuzen osatzeko.
eta beren homosexualitatea agerikoa egiten zuten ❏ Sekulakoak esan.
t
are gehiago t
noski t
alabaina
baita. (-t(z)eagatik) t Lotara noa. Izan ere/horregatik, logura naiz.
irakasleek beren lanpostua gal zezaketela meha- 1 Zerk harrotu ditu hautsak Polonian? 9 ❏ Bere
Noren onenak eman.
jokaerarekin alderatzen du Polonian t
aipatu dugunez t
esan bezala t
dena dela
t Zertan oinarritzen da Sowinska horren salaketa larria t Ez dut gosaldu. Izan ere/horregatik, gose naiz.
txatu zuen. Eskandalu galanta piztu zuen ekimen ❏ Bereak eta bi esan.
gertatutakoa? t
edonola ere t
ziurrenez t
jakina da
2egiteko?
Nor izan (egin)
da salatzailea? t Haserre nago. Izan ere/horregatik, ez zaitut agurtu.
hark Europar Batasunean giza eskubide oinarriz- ❏ Quo vadis eleberriko protagonistaren jokaerarekin.
koenak zapalduko lituzkeelako. Giertych jaunak, 3 Zein dira panpina homosexuala dela esateko 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein ez da zuzena?
❏ Pederasten jokaerarekin.
halere, bere hutsa onartu ordez burugabekeria handiagoa zantzuak? ❏ Goitik behera begiratu nau dendari horrek.
❏ Nazien jokaerarekin.
bota zuen, homosexualak «pederasta nazkagarriak» direla
4 Zer jarrera erakutsi izan du Ewa Sowinskak ❏ Ainarak zinemara joatera gonbidatu du Jon.
esanez. Naziek maisutasun handiz zenbait kolektiboren 10 Pausoz pauso…
aurka (horien artean homosexualak, hain justu) erabili zu- homosexualen jazarpenaren aurrean? ❏ Kontzertua bukatu eta gero, sarreran itxarongo
t Atera testuaren
diogu elkarri.gaia
ten errepresio-sistema berpiztu da Europan: lehenengo to- 5 Zein testuingurutan kokatzen du gertakaria
piko faltsuak eta gezurrak zabaldu, gero demonizatu eta
testuaren egileak?
(gehienez 15 hitz).
❏ Orain arte inoiz ez dizut ikusi bizkarreko orban Idazlana
gorrotoa eragin, ondoren debekatu eta kriminalizatu, eta t Eginhori.
testuaren laburpena
azkenik eraso eta gaseztatu. Zorionez, Europako Batasuna 6 Zein beste gertakari dira aipagarri? (10 lerro). 1 Irakurri Iñigo Lamarkaren testuko pasartea eta 2 Jarri beste izenburu bat Arartekoaren testuari.
daukagu egun eta, nahiz eta gutxirako balio duen, behinik 9 t Azaldu izenburuaren
ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu hitz egokia erantzun galderei. Gogoratu:
7 Zein da gertakari horien guztien jatorria?
behin homosexualen aurkako eskubide urraketa larri horien eta artikuluaren
perpaus bakoizean. arteko «…lehenengo topiko faltsuak eta gezurrak zabaldu,
– Adierazkorra izan behar du.
aurrean kezka eta protesta adierazi ditu, eta bai Tinky 8 Zer egin du Europar Batasunak horren aurrean? a.harremana (4 lerro). gertatu zen auto-istripua.
Atzo gauean/gauan gero demonizatu eta gorrotoa eragin, ondoren de-
– Testua irakurtzeko gogoa piztu behar du.
Winkyren aurkako epaiketa, bai aipatu lege-proiektuaren bekatu eta kriminalizatu, eta azkenik eraso eta ga-
b. Urriaren hamalauan/hamalauean da Mirenen – Testuari lotuta joan behar du.
alderdi larrienak oraingoz geraraztea lortu du. seztatu».
urtebetetze eguna.
t Nork erabili zuen egileak deskribatzen duen 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
c. Gure gurasoen garaian/garaiean aisialdirako tarte
gutxi egoten zen. prozedura? SEXU-HEZIKETA
Baikor 2 Baikor 2 d. Amaiak edozein gaiz/gaiez hitz egiteko erraztasuna 79 t Zein da horren arabera iradokitzen duen t Idazlana egiteko, jarraitu gidoi honi.
dauka. konparaketa?
– Jorratzen al da gaia ikasgeletan? Nola?
t Neurriko konparaketa iruditzen zaizu?
– Nahikoa al da hori heziketa ona jasotzeko?
Azaldu zergatik.
– Zer gehiago egin liteke, zure iritziz?
80 Baikor 2 Baikor 2 81
(78.-81. or.)
8 Zer egin du Europar Batasunak horren aurrean?
Eskubide-urraketa larri horiek direla-eta, kezka eta
protesta adierazi ditu, eta bai Tinky Winkyren aur-
kako epaiketa, bai aipatu lege-proiektuaren alder-
di larrienak oraingoz geraraztea lortu du.
9 Noren jokaerarekin alderatzen du Polonian ger-
tatutakoa?
✔ Nazien jokaerarekin.
10 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Polonian pertsona homosexualen aurka egin
den sorgin-ehiza salatzea, absurdoa dirudien
gertakari batetik abiatuta.
• Egin testuaren laburpena.
Tinki Winky gay dela diote Polonian eta Ewa So-
winska adingabeen defendatzaileak salaketa go-
gorra egin du, eragin guztiz negatiboa izan deza-
keelako adingabeengan.
Guztiz kezkagarria da, Sowinska ez baita inoiz ar-
duratu Poloniako ume homosexualez. Hori guztia
gertatu da Polonian abian den homofobia-kan-
paina baten barruan. Europako Batasunak homo-
sexualen aurkako eskubide-urraketa larri horiek
direla-eta, kezka eta protesta adierazi ditu.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
29/7/09 13:12:27
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5 ESAPIDEAK. Aukeratu bukaera desegokia.
sinonimoak aurkituko dituzu. Parisera joan eta…
1. eramanezin: jasanezin ✗ justu-justu Jon ikusi nuen.
2. arrasto: zantzu
3. ekidin: saihestu 6 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz

HIZKUNTZA
4. zigortu: kondenatu dagoen gaizki eta zuzendu.
5. bilakatu: bihurtu a. ausnartu: hausnartu.
6. aniztasun: dibertsitate b. hautz: hauts.
7. jasan: pairatu c. zintxo: zintzo.
8. bereganatu: eskuratu d. harnas: arnas.
9. helburu: xede
7 ESAPIDEAK. Esan zein ez den baliokidea.
2 ESAPIDEAK. Esan zein den esapide okerra. ✗ Bere onenak eman.
✗ Zintzik ez esan.
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein ez da zuzena?
3 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, ✗ Goitik behera begiratu nau dendari horrek.
parentesi artean emandako forma erabiliz. ✔ Goitik behera begiratu dit dendari horrek.
• Zertan datza Sowinskaren salaketa?
• Sowinska despistatu samar dabilela uste dut. 9 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu hitz
egokia perpaus bakoitzean.
• Bere homosexualitatea agerikoa egiten zuten
irakasleek lanpostua galtzea zeukaten/zuten. a. Atzo gauean gertatu zen auto-istripua.
• Gutxirako balio badu ere, Europar Batasunak bere b. Urriaren hamalauan da Mirenen urtebetetze-
kezka eta protesta adierazi ditu. eguna.
• Tinky Winky homosexuala dela diote. c. Gure gurasoen garaian aisialdirako tarte gutxi
• Sowinskak Tinky salatu du homosexualitatearen egoten zen.
aldeko propaganda egiteagatik. d. Amaiak edozein gaiez hitz egiteko erraztasuna
• Zertan oinarritzen da Sowinska horren salaketa dauka.
larria egin dezan?

4 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki

dauden perpaus hauek.
a. Seme-alabak eskolako patioan jolasean utzi
ditut.
b. Irakasleek ikasleek ikastea nahi dute.
c. Jaizkibel ingurua bisitatzea merezi du.
d. Mikelek aspaldi ikasteari utzi dio.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 65

833475 _ 0054-0078.indd 65 29/7/09 13:12:27

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

LESBIANISMOAK AURREIRITZI SOZIALEI AURRE EGIN BEHAR DIE ORAINDIK

Inmaculada Mujikak lesbianismoari buruz egindako ikerketa aurkeztu dute gaur Donostian.
Arartekoak aurrera eramandako ikerketaren arabera, EAEko lesbianentzako arazo psikologikoa eta
emozionala da euren homosexualitatea onartzea.
Ikerketak erakutsi duenez, lesbianen ikuspegi sozialaren garapenak ez du bat egin azkenaldian per-
tsona homosexualen alde aurrera eraman diren aurrerapen sozialekin.
Horretarako, ikerketaren egileak 18 lesbiana elkarrizketatu ditu, euren bizipenak ezagutzeko. Bide
horretan, Mujikak frogatu ahal izan du emakume lesbianek oztopo asko dituztela; hala nola, «lotsa
eta erruduntasuna» eta «ezberdintasun eta arrarotasun sentimenduak» izaten dituzte.
Halaber, Mujikak adierazi duenez, lesbianak ez daude gizon homosexualen «plano sozial berean»
kokatuta, beste gauza batzuen artean, emakumeek familia-esparruan dauzkaten erantzukizunak direla
eta. Hortaz, euren homosexualitatea onartzea oraindik arazo psikologikoa eta emozionala da EAEko
lesbianentzat.
Hala ere, ikerketak erakutsi du azkeneko hiru hamarkadetan arlo honetan «garapen garrantzitsuak»
izan direla. Hori, batez ere, egungo emakume gazteetan nabaritzen da, horiek «euren homosexuali-
tatea onartzeko prestatuago daude eta».
www.eitb24.com

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Taldekatu testu-antolatzaileak eta lotu testuan
duten funtzioarekin.
• hala nola • batez ere • horretarako
• bide horretan • arabera • hortaz Aurkaritza adierazi: alabaina, dena dela,
edonola ere.
• hala ere • halaber • duenez
Esandakoa indartu: are gehiago, aipatu
2 Aukeratu lokailu egokia perpausa zuzen dugunez, esan bezala.
osatzeko. Ziurtasuna adierazi: ziurrenez, jakina da,
• Lotara noa. Izan ere, logura naiz. noski.
• Ez dut gosaldu. Horregatik, gose naiz.
• Haserre nago. Horregatik, ez zaitut agurtu.

Idazlana
1 Irakurri Iñigo Lamarcaren testuko pasartea eta • Neurriko konparaketa iruditzen zaizu? Azaldu
erantzun galderei. zergatik.
• Nork erabili zuen egileak deskribatzen duen Erantzun askea.
prozedura? 2 Erantzun askea.
Hitlerrek erabili zuen estrategia hori.
3 Erantzun askea.
• Zein da horren arabera iradokitzen duen kon-
paraketa?
Poloniako alderdi politiko batzuen jarrera ho-
mofoboa naziek izan zutenaren antzekoa dela.

66 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 66 21/7/09 18:13:52

 26 Nire izena Drakula da, Vlad Drakula
26 Nire izena Drakula da, Vlad Drakula
Xarmagarria, aristokratikoa eta amorala, hori da Drakula,
Bram Stoker-ek 1897ko bere klasiko unibertsalean sortu-
tako banpiroa –eta geroko zinemak eta literaturak ilunta-
suneko Don Juan bihurtu zutena, jatorrizkoa baino
erotomanoagoa eta erakargarriagoa–. Kontu
jakina da Stoker, neurri batean, Transilva-
niako noble bat izan zuela inspirazio itu-
rri, eta noble hura heroi askatzailetzat
jotzen dutela Errumanian, baina –hau
ere esan behar da– erreputazio za-
lantzagarria eta odoltsua ere badue-
la.
1972an argitaratu zen Drakularen
bila liburu klasikoan, Radu Flo-
rescu eta Raymond McNally adi-
tuek ziotenez, Irlandako idaz-
leak, beste iturri batzuk baztertu
gabe –Elizabeth Báthory konde-
sa odoltsuaren benetako existen-
tzia, esaterako–, bere mistifika-
zioaren jo-puntu hautatu zuen
Vlad III Drakula, Valakiako voivo-
da (1431-1476), turkiarrak bere lu-
rretatik kanporatzeko ekinagatik na-
barmendu zen printze gerlaria. Izan
ere, errumaniarrentzat, beste gauza ba-
tzuen gainetik, heroi nazionala da, Cid
Campeador edo Robin Hood diren bezala, eta
ohikoa da haren irudia etxeetan ikustea, gurutzeen
eta ex-votoen ondoan.
ULERMENA LANTZEN
1 Nor izan zuen inspirazio iturri Bram Stoker idazleak
Drakularen istorioak idazterakoan?
2 Zein borrokatan nabarmendu zen Vlad III Drakula?
3 Bukatu perpausa: Valakiar noble hura ezagun egin zen…
❏ bere ausardiagatik.
❏ gudu-eremuan jasandako sufrimenduagatik.
❏ gudu-eremuan aurkariei egindako
basatikeriengatik.
4 Zer egin ohi zien borrokan preso hartutakoei? Nola
izan dugu horren berri?
82
Ulermena lantzen
1 Nor izan zuen inspirazio iturri Bram Stoker idaz-
leak Drakularen istorioak idazterakoan?
Vlad Tepes, Transilvaniako noblea.
2 Zein borrokatan nabarmendu zen Vlad III. Dra-
kula?
Turkiarrak Valakiako bere lurretatik kanporatzeko
borroketan.
3 Bukatu perpausa: Valakiar noble hura ezagun egin
zen…
✔ gudu-eremuan aurkariei egindako basatike-
riengatik.
4 Zer egin ohi zien borrokan preso hartutakoei?
Nola izan dugu horren berri?
Burua moztu, paldoztatu, erre, gorputza moztu
eta beren familiei jaten ematen zien.
Strokerrek alemanek inguru hura inbaditu izana
justifikatzeko propaganda-lanek zekartzaten des-
kripzioak aurkitu zituen.
5 Zergatik kokatu zuen Stokerrek Transilvanian
banpiroen jatorria?
✔ Eskualde horretan izaki horren inguruko isto-
rioak ezagunak zirelako.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0054-0078.indd 67
Hala ere, haren balentriengatik baino gehiago, valakiar no-
ble hori gudu-eremuan egindako basatikeriengatik eta
errepresalia sadikoengatik egin zen ezagun. Ikaraz, Vlad
Tepes izena eman zioten, hau da, Paldoztatzailea.
Garai hartako grabatu batzuek erakusten dute
preso hartutakoen gorputzak zutoinetan
sartu eta haien ondoan bazkaltzeko zeu-
kan ustezko ohitura. Buru-mozketak,
paldoztatzeak, erreketak, gorputz-
mozketak eta bere biktimen gorpuz-
kinak euren familiei jaten emateko
ohitura; horiek dira, besteak beste,
Dragoiaren Ordenako (horixe esan
nahi baitu Drakula hitzak) noble
honen entretenimendu kutune-
nak. Drakulari 100.000 heriotza
baino gehiago egozten zaizkio.
Stokerrek Transilvanian kokatu
zuen banpiroaren jatorria, eskual-
de horretan izaki horien gaineko
tradizioak zirelako, eta Vlad Tepes
aukeratu zuen eredutzat, ankerke-
riaz eta sadismoz betetako munstro
gisa erakusten zuten deskribapenak
aurkitu zituelako. Hala ere, zuzen joka-
tu behar da; izan ere, haren maltzurke-
riak panfleto alemanetan kontatzen dira
bereziki, alemanek inguru hura inbaditu izana
justifikatzeko propaganda-lanetan.
Jesús Palacios, Qué leer aldizkaria
5 Zergatik kokatu zuen Stokerrek
Transilvanian banpiroen jatorria?
❏ Eskualde horretan izaki horren
inguruko istorioak ezagunak zirelako.
❏ Alemanek inguru hura inbaditu izana
justifikatzeko.
❏ Alemanek egindako propaganda-lanetan Vlad
Tepesen argazkiak ikusi zituelako.
6 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro).
Baikor 2
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Eman itzazu testuko hitz hauen sinonimoak. 5 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpausaren erantzun
1. xarmagarria 4. irudia 7. odoltsu egokia.
2. nabarmendu 5. zutoinetan 8. jatorri Drakularen bila liburua merke asko saldu dizute; hogei
eurotan.
3. maltzurkeria 6. balentria 9. egotzi
❏ Hori pagotxa, hori!
2 ESAPIDEAK. Aukeratu perpauseko esapidearen ❏ Harrapa ezazu hori!
baliokidea ez dena. ❏ Jai duzu, lagun!
HIZKUNTZA
Adituek ziotenez, Irlandako idazleak, bere mistifikazioaren ❏ Ziri ederra sartu dizute, txotxolo!
jo-puntu hautatu zuen Vlad III Drakula.
❏ Adituen arabera… ❏ Adituen buruz… 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu perpaus honen
jarraipen zuzena.
❏ Adituen iritziz… ❏ Adituek esan bezala…
Etxebizitza eta aisialdia dira…
3 ZUZENTASUN GRAMATlKALA. Aukeratu okerra den ❏ gazteei gehien kezkatzen zaizkien gaiak.
perpausa. ❏ gazteak gehien kezkatzen dieten gaiek.
a. Drakularen bila liburua garaiz argitaratu omen dute. ❏ gazteak gehien kezkatzen dituzten gaiak.
b. Drakularen bila liburua garaiz argitaratu ei dute. ❏ gazteei gehien kezkatzen dizkieten gaiak.
c. Drakularen bila liburua badirudi garaiz argitaratu
omen dutela. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu perpaus
d. Badirudi Drakularen bila liburua garaiz argitaratu zuzena.
dutela.
❏ Liburua 1972.eko otsailean argitaratu zen.
❏ Liburua 1972.ko otsailan argitaratu zen.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz. ❏ Liburua 1972ko otsailan argitaratu zen.
t Hori da Drakula, Bram Stokerrek 1897ko bere klasiko ❏ Liburua 1972ko otsailean argitaratu zen.
unibertsalean sortutako banpiroa. (-(e)n)
t Irlandako idazleak, beste iturri batzuk baztertu gabe
bere mistifikazioaren jo-puntu hautatu zuen Vlad III
Drakula. (-t(z)eke)
t Ikaraz, Vlad Tepes izena eman zioten, hau da,
Paldoztatzailea. (izendatu)
t Vlad Tepes aukeratu zuen eredutzat, ankerkeriaz eta
sadismoz betetako munstro gisa erakusten zuten
deskribapenak aurkitu zituelako. (moduan)
t Transilvanian kokatu zuen banpiroaren jatorria,
eskualde horretan izaki horien gaineko tradizioak
zirelako. (bait-)
Idazlana
1 Irakurri Jesús Palaciosen testuko pasartea eta 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
erantzun galderei. FIKZIOZKO GAIZKILEAK
«Xarmagarria, aristokratikoa eta amorala, hori da Dra- t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
kula, Bram Stokerrek 1897ko bere klasiko unibertsalean
– Fikziozko gaizkile famatuak.
sortutako banpiroa –eta geroko zinemak eta literaturak
– Gaizkilearen funtzioa fikzioaren
iluntasuneko Don Juan bihurtu zutena, jatorrizkoa bai-
no erotomanoagoa eta erakargarriagoa–». barruan.
– Zure fikziozko gaizkile gustukoena
t Zer esan nahi du egileak Drakula amoral eta
eta gustuko izatearen zergatiak.
Don Juana izan zela esaten duenean?
Baikor 2 83
(82.-83. or.)
6 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Bram Stokerrek Drakula pertsonaia sortzeko oi-
narritzat hartu zuen printze valakiarraren eza-
gutza / Literaturak eta Historiak errealitatea
moldatzeko duten joera.
• Egin testuaren laburpena.
Bram Stokerrek, Drakula pertsonaia sortzeko,
erreputazio zalantzagarria zuen noblea izan
zuen inspirazio-iturri. 1972an argitaratutako
Drakularen bila liburuaren bidez, haren ekintzak
mundu osora zabaldu ziren, baina, Transilva-
nian, ezagunak ziren eta are gehiago, han he-
roitzat zuten Vlad Tepes noblea. Izan ere, tur-
kiarren inbasioaren kontra borrokatu zen.
Noblearen krudelkeria alemanek ingurua inba-
ditzeko propaganda modura erabili zuten eta
idazlea horietan oinarritu zen mitoa sortzeko.
67
29/7/09 13:12:28
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Eman itzazu testuko hitz hauen • Ikaraz, Vlad Tepes izendatu zuten, hau da,
sinonimoak. Paldoztatzailea.
• Vlad Tepes aukeratu zuen eredu moduan,
1. xarmagarria: liluragarri
ankerkeriaz eta sadismoz betetako munstro gisa
2. nabarmendu: gailendu erakusten zuten deskribapenak aurkitu zituelako.
3. maltzurkeria: gaiztakeria • Transilvanian kokatu zuen banpiroaren jatorria,
4. irudia: imajina eskualde horretan izaki horien gaineko tradizioak
5. zutoinetan: paldoetan baitziren.
6. balentria: ausardia
5 ESAPIDEAK. Aukeratu ondoko perpausaren
7. odoltsu: anker
erantzun egokia.
8. jatorri: sorleku
«Drakularen bila» liburua merke asko saldu dizute;
9. egotzi: leporatu hogei eurotan.

2 ESAPIDEAK. Aukeratu perpauseko esapidearen

✔ Hori pagotxa, hori!
baliokidea ez dena. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu perpaus
Adituek ziotenez, Irlandako idazleak, bere honen jarraipen zuzena.
mistifikazioaren jo-puntu hautatu zuen Vlad III
Drakula. Etxebizitza eta aisialdia dira…
✗ Adituen buruz… ✔ gazteak gehien kezkatzen dituzten gaiak.

3 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu okerra 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu perpaus

den perpausa. zuzena.
✗ Drakularen bila liburua badirudi garaiz ✔ Liburua 1972ko otsailean argitaratu zen.
argitaratu omen dutela.
✔ Drakularen bila liburua garaiz argitaratu omen
dute.

4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,

parentesi artean emandako forma erabiliz.
• Hori da Drakula, Bram Stokerrek 1897ko bere
klasiko unibertsalean sortu zuen banpiroa.
• Irlandako idazleak, beste iturri batzuk baztertzeke,
bere mistifikazioaren jo-puntu hautatu zuen Vlad
III Drakula.

Idazlana
1 Irakurri Jesús Palaciosen testuko pasartea eta 2 Erantzun askea.
erantzun galderei.
• Zer esan nahi du egileak Drakula amoral eta
Don Juana izan zela esaten duenean?
Batetik, ez ziola jarraitzen inongo etikari eta,
bestetik, emakumezkoekiko harremanetan arra-
kasta zuela.

68 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 68 21/7/09 18:13:53

 27 Arsène Wenger, futbol-entrenatzailea

27 Arsène Wenger, futbol-entrenatzailea

Alsaziako herrixka batean bazen La Croix d'or izeneko osta- ta emaitzak nahiko beldurgarriak dira, %98ko eskola-porro- HAspaldion
I Z K U N T Z Aarrakastaren uztarritik zabiltza, baina zuk ere nean. Taldea eraikitzea etxea eraikitzea bezalakoa da, oina- HIZKUNTZA
tua. Ostatua, jatetxeaz gain, herriko futbol taldearen egoitza ta dago, kopuru suizida. Alta, futbolean goi mailako karrera biziko zenituen krisi momentuak… rriak sendoa izan behar du, eta talde teknikoa da oinarri hori.
ere bazen. Igandeko hamaikakoa ostegunerako afitxatzen egiteko inteligentea izan behar da. Eta ikasten segitzeak ez
zen ostatuko horman, eta etxeko mutiko txikia, txupetea zaitu agian inteligenteago bihurtzen, baina espiritua zabal- Ariketak
Asko. Krisi garaian introspekzio lan handia egin behar da, Zientziaren aurrerapenei, elikadurari, psikologiari… adi TESTUA ANTOLATZEN
distantzia pixka bat hartu, eta egoerari ongien doazkion era- al zaude?
ahoan, hamaikako hura osatzeko herritarren artean izaten tzen dizu.
1 bakiak hartzen
LEXIKOA. saiatu.
Aurkitu Batzuetan
goiko ez hitz
multzoko da aterabiderik
bakoitzaren egoten, t Pentsatzen dudalako bizitzan zabalduen dagoen
Bai, gertutik segitzen ditut. Lehen askoz ere gertuagotik se-
ziren eztabaida sutsuak entzuten egoten zen. Ai herritar Eskolara joan gabeko gazte batzuk eskutan eduki izan di- baina pentsatzen dutmultzoan.
entrenatzaile baten aukeratu
kalitatea krisi ga- gaitza nork beregan konfiantza falta izatea dela.
inozenteak, azkar asko isilduko ziratekeen, eta bat etorri, ja- sinonimoa beheko Ondoren, gitzen nituen, ez nuenean zuzenean parte hartzen fitxakete- ZIMBABWE EZ DAGO EUROKOPAN
tut, eta maiz galdetu diot neure buruari: «Mutiko horrek raiak minimizatzea ere badela. (bait-)
kin izan balute, mutiko txiki hura Arsène Wenger zela. hamar hitz eta idatzi horiekin esaldi bana. tan, kontratuen negoziaketetan eta horretan guztian. Baina Egunotan prentsan irakurri duzu hainbat eta hainbat ume hiltzen direla se-
zergatik ez du kontzentratzea lortzen?» Erantzun bakarra t Oso garrantzitsua da goizero taldearengana joan
Emozio garaiak ere berdin?
kasta txupete saiatzen naiz orain ere informatua egoten. Dena den pentsa- gundoro, eta bostetik bik ez dutela kandelak itzaltzeko aukerarik izango be-

HIZKUNTZA
aurkitu dut: mutiko horrek eskolak oso gazterik eskaintzen pasio baino lehen nork bere baitan pentsatzea non gauden.
Bai, jakina. tzen dut kirolak oraindik ere aurrerapen handiak egin behar ren bosgarren urtebetetzean. Ez bakarrik kandelarik eta tartarik eduki ez du-
duen kontzentrazioaren prestakuntzarako etapa huts egina ergelEmozionala hitzez komunikatzen
aurreiritzi pitzatuez den zerbait (aurretik)
dituela dopinaren aurka borrokatzeko. Nahiz eta jendeak telako, urtebetetzerik ospatuko ez dutelako baizik, hilik egongo
zuen. da, eta hitzezkoa ez den diskurtsoa jokalari guztiek ulertzen t Jokalari onak hautatzen baldin badituzu,
igarle
dute. etekin zaituzte,
Egunero ikusten badakiteerakarpen
huts egin zein egoeratan besterik pentsatzen duen gure kirola dopinbaina
kasutalde
askok zi- baitira.
Eskolan haurrei garrantzitsuena parte hartzea dela era-
zauden, beraz oso garrantzitsua da goizero taldearengana kindu dute. txarra,
tekniko hormaren
Eta dopina kontra
izugarri zoaz zuzenean.
injustua (arren)
da, pertsona baten Eta , irrati-telebista entzunda, badirudi eztabaida handiena honakoa
kusten zaie. Ados al zaude? irabazi edoskai zartatunon gauden, t Zientziaren
sakrifizioak eta aurrerapenei, elikadurari,
ametsak dopatutako psikologiari…
norbaitek pitzatzea oso dela: noren alde agertu behar duen futbolzaleak, politikoki zuzenena zer den, es-
joan baino lehen nork bere baitan pentsatzea
leinu adi al zaude?
mingarria baita. (jarraitu)
Beraz, gure lanbidean gogor borrokatu painiarren alde edo alemanen alde azaltzea (azkenean jakin duzu –beharko!– zeintzuk
Ez dut uste heziketa ona denik, haurrek ere irabazi egin nahi olatu
aztigainean ala zuloan. grina
izaten baitute. Nik esango nuke haurrarentzat garrantzitsue- inozo t Pentsatzen
behar dugu dopinaren
dut kirolakaurka. Horrek
oraindik ez du esanhandiak
ere aurrerapen nahi, jaki- jokalari aritu ziren korrika joko zelaian laurogeita hamar minutuz), ez da ikusten eztabaida antzua
na ausartzea dela, ez parte hartze hutsa. Bizitzako satisfazio Arsenalen talde teknikoa dozena bat lagunek osatzen du-
lilura egin behar
na, zientzia dituela
ahal dopinaren
bezainbat aurka
arakatu borrokatzeko.
behar ez denik, espekta- dela (nazionalismoen lehia gorabehera), eta komenigarria dela jakitea zein albiste estaltzen den futbolaren
ustel atera aitzinasmo
guztiak zerbait lortu nahian gure ahalen bururaino joan ga- zue. Zelaian baino gehiago zarete zelai inguruan! (borrokan)
kuluaren kalitatea era naturalean aberats dezakeen neurrian. parafernaliaren azpian, eta nongo ezbeharra ari garen ahazten.
ren sentsaziotik datoz. Gure azken mugaraino iritsi bagara, 2 Bai, eta ez gara. Esan
ESAPIDEAK hainbeste. Taldeduten
zein adiera teknikoaren
testukobaitan
esaldigiro ona t Horrek
Beste kirolez du esan
batzuk nahi, jakina,
dopinak zientzia
usteldu di- ahal bezainbat Egunotan Zimbabweko hauteskundeak izan dira, eta gaitzespen xumea eta apala izan du hedabideetan Ro-
beti onartuko dugu emaitza. Beraz garrantzitsuena parte sortzea
hauek.garrantzitsua da. Klub askotan daude arazoak talde arakatu behar
tu. Futbolak ez duez denik.
horren(beste)
arrisku- bert Mugabe diktadoreak. Hautesleek botoa ematera behartuta joan behar izan dutela aipatu da, eta aurkari
hartzea dela esanez ez dut uste haurrak ongi hezten ari gare- teknikoaren barruko giro hori ez delako perfektua. Nik zortea t Espektakuluaren kalitatea era naturalean aberats
rik? bakarrak erretiratu egin behar izan zuela mehatxuak zirela medio. , Mugabek estatuburu
Ostatuko semea zara zu, kasta berezikoa. Zer ikusi eta t Hori asmatuko den egunean, akabo kirola.
nik. Zorionik eta plazerik handienak, soil-soilik, aplikazio dut, nire ingururako nahi ditudan gizonak hautatzeko askata- dezakeen neurrian. (ahal izan) izatea lortu du boterean 28 urte egon ostean. , Europaren aztergai nagusia hauxe da: zergatik jausi
ikasten du haur batek ostatuan, heldu artean? ❏ Hori asmatuz gero, kirola amaituko da. Arrisku txikiagoa du, abilidade ki- ziren hain goiz Frantzia eta Italia, eta azken emaitza Espainiaren meritua edo Alemaniaren demeritua den.
psikologiko erabatekotik datoz. suna dudalako, eta uste dut denek badugula aski konfiantza t Hori asmatuko den egunean, akabo kirola. (gero)
Jatetxea haurrarentzat egon litekeen formatzaile psikologi- ❏ Hori asmatukoarazorik
dute, etagabe
orduan akabo kirola. rola baita, eta oraindik behintzat
Beren lanean asko aplikatuagatik ohikoa da entrenatzai-
gure iritzi ezberdinak mahai gaineratzeko.
ezin da xiringa baten bidez talentua LAURA MINTEGI, Gara egunkaria
korik onena da. Jendeak bata besteaz hizketan pasatzen du t Ez dio inork sosari txisturik botatzen. 4 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak perpausei.
eguna, eta zu, haurra, saiatzen zara ulertzen zergatik esaten leak taldeetatik botatzea. Ez dira aski errespetatzen? Jokalari onak fitxatzea bezain garrantzitsua al da talde gorputzera sartu. Hori asmatuko den
❏ Diruakfitxaketa
teknikorako ez ditu denak
onak arduratzen.
egitea? t Gure akabo
egunean, kirola.
azken mugaraino iritsi bagara beti onartuko dugu Testu-antolatzaileak
duen hark beste hura ergel hutsa dela, edo gezurtia dela. Niretzat entrenatzaile batek hiru mailatan eragiten du: lehe-
Herrixka batean familia guztiek ezagutzen dute elkar, denek nik gizakiarengan, hots jokalariarengan, bere karrera pertso- ❏ Diruari
Hori da inork ez dio
garrantzitsuena. muzinonak
Jokalari egiten.
hautatzen baldin badi-
emaitza
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Esan perpaus hauetan dauden testu-antolatzaileek
dituzte aurreiritziak besteekiko, eta horren arabera aritzen nalean; bigarrenik emaitzen lorpenean; eta hirugarrenik klu- tuzu, baina talde tekniko txarra, hormaren kontra zoaz zuze- t Lehenik gizakiarenganAmets Arzallus, Argia
hots jokalariarengan berealdizkaria
t berriz t baina t ordurako zer funtzio duten.
3 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, karrera pertsonalean Bigarrenik emaitzen lorpenean
dira hizketan. Haurrak horiek denak entzuten ditu, eta ho- bari ematen dion inpaktuan, zein balore ematen dizkion.
parentesi artean emandako forma erabiliz. eta hirugarrenik klubari ematen dion inpaktuan zein t tartean t alta t bitartean t Lehenik gizakiarengan, hots jokalariarengan, bere
rregatik diot herrixka bateko ostatua baino unibertsitate ho- Klub batek balore positiboak zabaltzen dituenean gazteen-
balore ematen dizkion karrera pertsonalean eragin behar da.
berik ez dagoela. gan erakarpen indar bat sortzen baitu. Benetako entrena- t Jatetxea haurrarentzat egon litekeen formatzaile 2 Esan zerrenda bakoitzean zein testu-antolatzaile
tzaileak hiru esparru horietan eragin behar du. Gaur egun, ULERMENA LANTZEN
psikologikorik onena da. (ahal izan) t Jokalari onak hautatzen baldin badituzu baina talde t Nire pasio horrek diru asko mugitzen du, eta beraz
Gaztea zinela, igarle batek, zure zeinu astrologikoak ira- dagoen lekuz kanpo eta arrazoitu. etekina atera diot.
askotan, taldearen berehalako emaitzen lorpenean duen era- t Horregatik diot herrixka bateko ostatua baino tekniko txarra hormaren kontra zoaz zuzenean
kurri eta «honek ez du inoiz dirurik irabaziko» esan omen a. kasu, hala nola, oro har, esaterako. t Dirua irabaztearena bizitzan gertatu zaidan istripu
gina baino ez du hartzen kontuan. 1unibertsitate
Arsène Wengerren
hoberik eziritziz, zergatik
dagoela. (esan)da herrixka 4 tZein esparrutan
Nahiz eragiten
eta jendeak dupentsatzen
besterik entrenatzaile onak?
duen gure kirola
zuen. Igarle oso ona ez zen izango… b. ezpabere, beharbada, agian, apika. bat izan da, zorioneko istripua hala ere.
bateko ostatua haurrarentzat egon litekeen dopin kasu askok zikindu dute
Talde berri batera iristen zarenean, aldagela berri batera, 5 Esan baieztapen hauek egia ala gezurra diren.
Ez zen beharbada igarle txarra, ikusi zuelako ez nintzela di- formatzaile psikologikorik onena?
ruaz bereziki interesatua, oroz gainetik nire baitan bizi zen sartu, eta zer esaten diezu jokalariei? t Wenger taldeGRAMATIKALA.
berri batera iristen deneanondo
jokalariei
❏ Haurrak herriko jende guztia ezagutzen duelako. 5 ZUZENTASUN Aukeratu dagoen
pasio horrek erakartzen ninduela, eta gertatu da, nire pasio Oso diskurtso positiboa edukitzen saiatzen naiz, pentsatzen konfiantza
perpausa eta helarazten saiatzen
zuzendu gaizki da.
daudenak.
❏ Haurra helduek esandakoak ulertzen saiatzen
horrek diru asko mugitzen duela, eta beraz etekina atera dudalako bizitzan zabalduen dagoen gaitza nor beregan t a.Wengerrek
delako. Bihar ordukrisi garaiak pasa
bi t’erdietan arte ez
joango ohijatetxe
gara du horretara
diodala. Dirua irabaztearena bizitzan gertatu zaidan istripu konfiantza falta izatea dela. Horregatik saiatzen naiz jokala- erabakirik hartzen.
❏ Herri txikietako haurrek unibertsitatera joaterik ez bazkaltzera.
bat izan da, zorioneko istripua hala ere, ez diot inoiz sosari riak konbentzitzen beraiek uste dutena baino hobeak direla. t b.
Wengerrek dopinaren arriskujaikitzen
handiazda ohartarazten
txisturik bota. Bestalde nire filosofia talde jokoan oinarritzen da. Eta en- dutelako. Mikel goizeko zortziretan
du.egunero lanera joateko.
ohetik Idazlana
trenamendu orotan ahalegintzen naiz taldeko kirolak lor de- 2 Bere ustez, zergatik ez dute zenbait mutikok
Hanketan distira berezia duten futbolari gaztetxoen ar- c. Gure amak arratsaldeko lauretan hartzen du 1 Irakurri Amets Arzallusek egindako elkarrizketako 2 Jarri beste izenburu bat ARGIA aldizkariko testuari.
zakeen edertasun magiko hori transmititzen. Batzuetan kirol 6 Pausoz pauso…
tean ere, ez dio inork sosari txisturik botatzen, ikasketei kontzentratzea lortzen? kafesnea lagunekin.
profesionala taldeko kirolaren esentziaren aurka joaten da, t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz). pasarte hau eta erantzun galderei. Gogoratu:
bai askok… d. Gaueko ordu batak ziren alde zaharreko tabernak
indibidualismoa laguntzen du, eta nik mutilei deskubriarazi 3 Haren esanean, zergatik ez da haurrak ongi heztea «Ez zen beharbada igarle txarra, ikusi zuelako ez nintzela – Adierazkorra izan behar du.
t Egin
itxitestuaren laburpena (10 lerro).
zituztenean.
Ni aspalditik saiatzen naiz gazteak animatzen ikasten segi nahi izaten diet talde-adierazpenak lor dezakeen edertasuna, haiei garrantzitsuena parte hartzea dela esatea? diruaz bereziki interesatua, oroz gainetik nire baitan bizi – Testua irakurtzeko gogoa piztu behar du.
dezaten. Futboleko prestakuntza-zentroetan dauden ikaske- eta haiei horrek sor diezaiekeen estasia. zen pasio horrek erakartzen ninduela, eta gertatu da, nire
6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein bikote da zuzena? – Testuaren ideia nagusia nabarmendu behar du.
pasio horrek diru asko mugitzen duela, eta beraz etekina
Ai herritar inozenteak, azkar asko…, mutiko txiki hura atera diodala. Dirua irabaztearena bizitzan gertatu zaidan 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
Arsène Wenger zela… istripu bat izan da, zorioneko istripua hala ere, ez diot FUTBOLAREKIKO GRINA
84 Baikor 2 Baikor 2 ❏ isilduko baziren jakingo zuten 85
inoiz sosari txisturik bota».
t Idazlana egiteko, jarraitu gidoi honi.
❏ isilduko balira jakingo zuketen t Zer iruditzen zaizu Wegnerren jarrera hori? Arrun- – Kirola ala zerbait gehiago da futbola?
❏ isilduko ziren jakin balute ta al da hori kirol munduko jendearen artean? – Zergatik mugitzen du hainbeste jende eta diru?
❏ isilduko ziratekeen jakin bazuten t Nolako eragina du diruak kirolean? – Zure iritzia.
❏ isilduko liratekeen jakingo balute

86 Baikor 2 Baikor 2 87
(84.-87. or.)

Ulermena lantzen
1 Arsène Wengerren iritziz, zergatik da herrixka • Wengerrek krisi garaiak pasa arte ez ohi du era-
bateko ostatua haurrarentzat egon litekeen bakirik hartzen. Gezurra.
formatzaile psikologikorik onena? • Wengerrek dopinaren arrisku handiaz oharta-
✔ Haurra helduek esandakoak ulertzen saiatzen razten du. Gezurra.
delako. 6 Pausoz pauso…
2 Bere ustez, zergatik ez dute zenbait mutikok
• Atera testuaren gaia.
kontzentratzea lortzen?
Eliteko kirolean, dirua ez ezik, balioak jorratzea
Hainbatek eskolak eskaintzen duen kontzentra- beharrezkoa da: gizatasuna, ikasketa eta lana.
zio-prestakuntzarako etapa huts egin dutelako.
• Egin testuaren laburpena.
3 Haren esanean, zergatik ez da haurrak ongi Elkarrizketan, Arsène Wengerrek bere lanaren
heztea haiei garrantzitsuena parte hartzea dela alde ezezagunena azaltzen digu, psikologikoa
esatea? alegia. Haren ustez, entrenatzaileak alde tekni-
Haren ustez, haurrarentzat garrantzitsuena ausar- koa ez ezik, zerbait gehiago eskaini behar die
tzea delako, ez parte-hartze hutsa. jokalariari eta klubari berari, arrakasta lortu ahal
izateko. Horretan datza entrenatzaile honen
4 Zein esparrutan eragiten du entrenatzaile
arrakastaren gakoa, antza.
onak?
Beste hainbat kontu aipatzen dira elkarrizketan,
Hirutan, jokalariarengan, emaitzak lortzean eta hala nola haren haurtzaroa, jaso zuen hezkun-
klubean sortzen duen eraginean, eskaintzen diz- tza eta kirolean gertatzen den dopinga.
kion balioetan, alegia.
5 Esan baieztapen hauek egia ala gezurra diren.
• Wenger talde berri batera iristen denean joka-
lariei konfiantza helarazten saiatzen da. Egia.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 69

833475 _ 0054-0078.indd 69 21/7/09 18:13:53


Ariketak
1 LEXIKOA. Goiko hitz multzoko hitz bakoitzak
bere sinonimoa du beheko multzoan. Aurkitu eta,
ondoren, idatzi esaldi bana.
Pasio-grina, kasta-leinu, txupete-edoskai, ergel-inozo,
aurreiritzi-antzinasmo, igarle-azti, etekin-irabazi, huts
egin-ustel atera, pitzatu-zartatu, erakarpen-lilura.
2 ESAPIDEAK . Esan zein adiera duten testuko esaldi
hauek.
• Hori asmatuko den egunean, akabo kirola.
✔ Hori asmatuz gero, kirola amaituko da.
• Ez dio inork sosari txisturik botatzen.
✔ Diruari inork ez dio muzin egiten.
3 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
• Jatetxea haurrarentzat egon ahal den formatzaile
psikologikorik onena da.
• Horregatik esaten dut herrixka bateko ostatua
baino unibertsitate hoberik ez dagoela.
• Pentsatzen baitut bizitzan zabalduen dagoen
gaitza nork beregan konfiantza falta izatea dela.
• Oso garrantzitsua da goizero taldearengana joan
aurretik nork bere baitan pentsatzea non gauden.
• Jokalari onak hautatu arren, talde tekniko txarra
bada, hormaren kontra zoaz zuzenean.
• Zientziaren aurrerapenei, elikadurari, psikologiari…
jarraitzen diezu?
• Pentsatzen dut kirolak oraindik ere aurrerapen
handiak egin behar dituela dopinaren aurkako
borrokan.
• Horrek ez du esan nahi, jakina, zientzia ahal beste
arakatu behar ez denik.
• Espektakuluaren kalitatea era naturalean aberastu
ahal duen neurrian.
• Hori asmatuz gero, akabo kirola.
70 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0054-0078.indd 70
ERANTZUNAK
4 ORTOGRAFIA. Jarri puntuazio-marka egokiak
perpausei.
• Gure azken mugaraino iritsi bagara, beti onartuko
dugu emaitza.
• Lehenik, gizakiarengan, hots, jokalariarengan,
bere karrera pertsonalean. Bigarrenik, emaitzen
lorpenean, eta hirugarrenik, klubari ematen dion
inpaktuan zein balore ematen dizkion.
• Jokalari onak hautatzen baldin badituzu, baina
talde tekniko txarra hormaren kontra zoaz
zuzenean.
• Nahiz eta jendeak besterik pentsatzen duen, gure
kirola dopin kasu askok zikindu dute.
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo
dagoen perpausa eta zuzendu gaizki daudenak.
a. Bihar ordu bi eta erdietan joango gara jatetxe
horretara bazkaltzera.
b. Mikel goizeko zortzietan jaikitzen da ohetik
egunero lanera joateko.
✔ Gure amak arratsaldeko lauretan hartzen du
kafesnea lagunekin.
d. Gaueko ordu bata zen alde zaharreko tabernak
itxi zituztenean.
6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein bikote da
zuzena?
Ai herritar inozenteak, azkar asko…, mutiko txiki
hura Arsène Wenger zela…
✔ isilduko ziren jakin balute.
21/7/09 18:13:53
 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

ZIMBABWE EZ DAGO EUROKOPAN

Egunotan prentsan irakurri duzu hainbat eta hainbat ume hiltzen direla segundoro, eta bostetik bik
ez dutela kandelak itzaltzeko aukerarik izango beren bosgarren urtebetetzean. Ez bakarrik kandela-
rik eta tartarik eduki ez dutelako, urtebetetzerik ospatuko ez dutelako baizik, ordurako hilik egon-

HIZKUNTZA
go baitira.
Eta tartean, irrati-telebista entzunda, badirudi eztabaida handiena honakoa dela: noren alde agertu
behar duen futbolzaleak, politikoki zuzenena zer den, espainiarren alde edo alemanen alde azaltzea
(azkenean jakin duzu –beharko!– zeintzuk jokalari aritu ziren korrika joko zelaian laurogeita hamar
minutuz), baina ez da ikusten eztabaida antzua dela (nazionalismoen lehia gorabehera), eta kome-
nigarria dela jakitea zein albiste estaltzen den futbolaren parafernaliaren azpian, eta nongo ezbeha-
rra ari garen ahazten.
Egunotan Zimbabweko hauteskundeak izan dira, eta gaitzespen xumea eta apala izan du hedabi-
deetan Robert Mugabe diktadoreak. Hautesleek botoa ematera behartuta joan behar izan dutela ai-
patu da, eta aurkari bakarrak erretiratu egin behar izan zuela mehatxuak zirela medio. Bitartean,
Mugabek berriz estatuburu izatea lortu du boterean 28 urte egon ostean. Alta, Europaren aztergai
nagusia hauxe da: zergatik jausi ziren hain goiz Frantzia eta Italia, eta azken emaitza Espainiaren
meritua edo Alemaniaren demeritua den.
LAURA MINTEGI, Gara egunkaria

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Esan perpaus hauetan dauden
testu-antolatzaileek zer funtzio duten.
• berriz • baina • ordurako
• tartean • alta • bitartean • Lehenik gizakiarengan, hots jokalariarengan,
bere karrera pertsonalean eragin behar da.
2 Esan zerrenda bakoitzean zein Azalpena eman.
testu-antolatzaile dagoen lekuz kanpo eta • Nire pasio horrek diru asko mugitzen du, eta
arrazoitu. beraz etekina atera diot.
a. oro har. Ideiak nabarmentzeko. Ondorioa adierazi.
b. ezpabere. Hautakaria. • Dirua irabaztearena bizitzan gertatu zaidan
istripu bat izan da, zorioneko istripua, hala ere.
Aurkaritza azaldu.

Idazlana
1 Irakurri Amets Arzallusek egindako elkarrizketa-
ko pasarte hau eta erantzun galderei.
• Zer iruditzen zaizu Wegnerren jarrera hori?
Arrunta al da hori kirol munduko jendearen
artean?
Ez da batere arrunta diruari baino garrantzi
handiagoa ematea sentimenduei.
• Nolako eragina du diruak kirolean?
Eragin handiegia du, batez ere, futbolean. Izan
ere, futbola etekinak ateratzeko negozioa bes-
terik ez da zenbaitentzat.
2 Erantzun askea.
3 Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 71

833475 _ 0054-0078.indd 71 21/7/09 18:13:53

 28 A di da di, Ar Redadeg!

HIZKUNTZA

28 A di da di, AR REDADEG!
Ez duzu izenburua ulertu, ezta? Baina Tipi-tapa, tipi-tapa,
Korrika! leloa ezaguna zaizu, ala? Bada, gauza bera da, baina
bretoieraz. Izan ere, bretoiera hizkuntza gutxitua da Fran-
tzian, euskara bezala, eta horregatik ospatu du berriki lehen
Korrika, edo hobeto esanda, Ar Redadeg ekitaldia.
Bretainiako Diwan elkarteak antolatu
du bretoieraren aldeko lasterketa hau.
Diwan elkartea gurasoek eramaten du-
ten eskola sarea da, Ipar Euskal Herri-
ko Seaskaren antzeko bat. Ar Redadeg
lasterketak Korrikak baino denbora gu-
txiago eman du errepideetan, lau egun
(apirilaren 30etik maiatzaren 3ra), bai-
na gainontzean antz handia du gure
Korrikarekin: kilometroak saldu egiten
dira, erosleek eramaten dute eskuz esku lekukoa eta, amaie-
ran, lekuko barruan doan mezua irakurtzen da. Antza eduki-
tzea ia ekidinezina da, Ipar Euskal Herriko AEK-k eman
diolako laguntza Diwan elkarteari ekitaldia antolatzeko, Ko-
rrikarekin duen esperientzia partekatuz. Hala ere, lasterketa
bretoiak baditu bere berezitasunak, adibidez, petoaren ordez
laranja koloreko kamiseta (gorria, lekuko eramaileak) janztea
edota gaueko hamabietan hastea eta ez arratsalde erdian.
Pasa den maiatzean egindako lehen Ar Redadeg hau Naoned
herritik abiatu zen, handik lau egunera Karaez-era iristeko,
guztira seiehun kilometro egin ondoren Bretainiako bost de-
partamenduetan barrena. Denbora guztian kamioitik bota-
tzen zituzten adore oihuez eta musika zeltaz lagundurik eta
Bretainiako banderez babesturik, osatu zuten distantzia korri-
kalariek, euren hizkuntzaren egoera larriaren aurkako borro-
kan. Bretoieraren ofizialtasuna aldarrikatzen zuten, Frantzia-
ULERMENA LANTZEN
1 Zein dira Korrika edota Ar Redadeg bezalako
ekitaldiak egiteko arrazoiak?
2 Zer da Diwan izeneko elkartea?
❏ Bretainiako ikastetxeetako guraso elkartea.
❏ Lehen edizioan lortutako dirua jasoko duen
ikastetxea.
❏ Bretoiera hutsean irakasten duen eskola sarea.
3 Zein dira Ar Redadeg lasterketa bretoiaren eta gure
Korrikaren arteko alde nabarmenenak?
4 Zein da hizkuntza gutxituen egoera Frantzian?
Ariketak
ko Konstituzioak frantsesa besterik ez duelako onartzen
estatuko hizkuntza ofizial bakar gisa. Hain zuzen ere, pasa
den maiatzaren 7an burutu zen Frantziako diputatuen ganbe-
ran hizkuntza gutxituei buruzko eztabaida, baina Frantziako
Gobernuak argi utzi zuen ez duela Konstituzioaren bigarren
artikulua, Frantziako hizkuntza ofizial
bakarra frantsesa dela dioena, aldatuko;
hala ere, hizkuntza gutxituei buruzko
lege-proiektu bat laster aurkeztuko
duela adierazi zuen Gobernuak. Hori
guztia dela-eta, hizkuntza gutxituen al-
deko lanean diharduten elkarteek mes-
fidantzaz eta zuhurtziaz hartu zuten
iragarpena.
Ar Redadeg delakora itzuliz, ibilbideko
seiehun kilometroak egindako lekukoa ireki zutenean mezua
Nolwenn Korbell poeta bretoiaren olerki bat zela jakin zen.
Hizkuntzaren etorkizunari buruzko esperantza mezua bazen
ere, bretoieraren berreskurapena lortzeko denbora eta indarra
beharko direla gogoratzen zuen testuak.
Hortik soberan du Ar Redadeg ekitaldiaren lehen edizioan lor-
tutako dirua jasoko duen Diwan elkarteak. Erakunde honek
3.000 ikasle biltzen ditu bretoiera hutsezko irakaskuntzan
diharduten 36 eskola, bost ikastetxe eta lizeo batean. Orain
badute erdietsitako diru hori non inbertitu, datorren urtean
lehen mailako bi eskola zabaltzeko asmotan direlako eta abian
dutelako dagoeneko seigarren ikastetxearen proiektua.
Beraz, Korrikari senide gaztea sortu zaio Bretainian. Momen-
tuz lehen edizioa burutu du, baina badirudi ez dela azkena
izango. Hurrengoa noiz? Ikusteko dago, baina izan izango da,
hori ziur.
M. Egimendi, Aizu! aldizkaria
5 Zer zeraman lekukoak bere barnean?
❏ Diwan elkartearen agiri bat.
❏ Frantziako Gobernuaren
lege-egitasmo bat.
❏ Nolwenn Korbell poeta
bretoiaren olerki bat.
6 Zer egingo dute Ar Redadeg-en lehen
ekitaldian lortzen den diruarekin?
7 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro).
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. prestatu 4. eskarmentu 7. tentuz
2. testigu 5. elastiko 8. adierazpen
3. saihestezin 6. auzi 9. lortu
2 ORTOGRAFIA. Aukeratu zuzena.
a. Hogeita hiru mila zazpiehun eta hemezortzi.
b. Hogeita hiru mila zazpirehun da hamazortzi.
c. Hogeita hiru mila zazpiehun ta hemezortzi.
d. Hogeita hiru mila zazpirehun eta hamazortzi
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen
tokiz kanpo, eta azaldu zergatik.
a. lelo, izenburu, mezu, ekitaldi.
b. antolatu, ospatu, erdietsi, abiatu.
c. esperantza, adore, zuhurtzia, iragarpen.
d. ikastetxe, elkarte, eskola, lizeo.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
t Bretoiera hizkuntza gutxitua da Frantzian, euskara
bezala. (gisa)
t Lehen Ar Redadeg hau Naoned herritik abiatu zen
handik lau egunera Karaez-era iristeko. (geroago)
t Pasa den maiatzaren 7an burutu zen Frantziako
diputatuen ganberan hizkuntza gutxituei buruzko
eztabaida. (gaineko)
t Hizkuntza gutxituei buruzko lege-proiektu bat laster
aurkeztuko duela adierazi zuen Gobernuak. (buruz)
t Hori guztia dela-eta, hizkuntza gutxituen aldeko lanean
diharduten elkarteek mesfidantzaz eta zuhurtziaz hartu
zuten iragarpena. (ondorioz)
t Hizkuntzaren etorkizunari buruzko esperantza mezua
bazen ere, bretoieraren berreskurapena lortzeko
denbora eta indarra beharko direla gogoratzen zuen
testuak. (arren)
Idazlana
1 Irakurri Egimendiren testuko pasarte hau eta erantzun
galderei.
«Izan ere, bretoiera hizkuntza gutxitua da Frantzian,
euskara bezala, eta horregatik ospatu du berriki lehen
Korrika, edo hobeto esanda, Ar Redadeg ekitaldia».
t Zertan laguntzen dute horrelako ekitaldiak
hizkuntza berreskuratzeko?
5 LEXIKOA. Aukeratu esaldi zuzena.
a. Robert de Niro oso ezaguna da; horregatik, esaten
dugu sona handiko pertsona dela.
b. Robert de Niro oso ezaguna da;
horregatik, esaten dugu oso
pertsona xelebrea dela.
c. Robert de Niro oso ezaguna
da; horregatik, esaten dugu
benetan pertsona xehea dela.
d. Robert de Niro oso ezaguna
da; horregatik, esaten dugu
kanporakoia dela.
6 ADITZA. Osatu perpausak
subjuntiboa erabiliz.
t Ar Redadeg bezalako ekimenek
hizkuntza gutxituak normaliza(tu)
laguntzen dute.
t Antolatzaileek jende askok parte har
nahi zuten.
t Diwan elkarteak umeak bretoiera hutsez
eskolara(tu) aholkatu zien gurasoei.
t Era berean, bretoiera ikasten ari diren helduei laguntzak
eman eskatu zieten gobernukoei.
t Lehen ekitaldian ahalegin handiak egin ziren
bretoieraren aldeko lasterketa abia .
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
❏ Dirua izatekotan, etxe hori erosiko nuke.
❏ Dirua izan ezik, etxe hori erosiko nuke.
❏ Dirua izan banu, etxe hori erosiko nuke.
❏ Dirua izango banu, etxe hori erosiko nuen.
❏ Dirua izanez gero, etxe hori erosiko nuke.
2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
HIZKUNTZA GUTXITUAK
t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
– Nola iristen da hizkuntza bat halako egoerara?
– Nolako laguntza eskaini beharko litzaieke?
– Zein egoeratan dago euskara, zure ustez?

(88.-89. or.)
88 Baikor 2 Baikor 2 89

Ulermena lantzen
1 Zein dira Korrika edota Ar Redadeg bezalako 7 Pausoz pauso…
ekitaldiak egiteko arrazoiak? • Atera testuaren gaia.
Hizkuntza gutxien alde egitea, hizkuntza bultza- Hizkuntza gutxituen alde ari diren elkarteen
tzea… arteko elkarlana, Korrikaren baliokide bretainia-
2 Zer da Diwan izeneko elkartea? rrean gauzatua.

✔ Bretoiera hutsean irakasten duen eskola-sarea. • Egin testuaren laburpena.

Bretainiako Diwan elkarteak bretoiera hutsez
3 Zein dira Ar Redadeg lasterketa bretoiaren eta irakasten duten 36 eskola biltzen ditu eta,
gure Korrikaren arteko alde nabarmenenak? lehenengo aldiz, hizkuntzaren ofizialtasuna al-
Korrikako petoaren ordez laranja koloreko kami- darrikatzeko Euskal Herrian antolatzen den Ko-
seta janzten du edota gaueko hamabietan hasten rrikaren antzeko lasterketa antolatu du. Beren
da eta ez arratsalde erdian. mezua Bretainia osora zabaldu dute eta, jasota-
ko diruarekin, eskola eta ikastetxe gehiago erai-
4 Zein da hizkuntza gutxituen egoera Frantzian? kiko dituzte. Horrela, hizkuntzaren biziraupena-
ren alde urrats garrantzitsuak egiten dituzte.
Hizkuntza gutxituak ez dira ofizialak; izan ere,
Frantziako Konstituzioak frantsesa estatuko hiz-
kuntza ofizial bakarra dela dio.
5 Zer zeraman lekukoak bere barnean?
✔ Nolwenn Korbell poeta bretoiaren olerki bat.
6 Zer egingo dute Ar Redadegen lehen ekitaldian
lortzen den diruarekin?
Datorren urtean, lehen mailako bi eskola zabal-
duko dituzte eta abian duten seigarren ikaste-
txearen proiektuarekin jarraituko dute.

72 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 72 21/7/09 18:13:53

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Gobernuak adierazi zuen lege-proiektu bat laster
aurkeztuko duela hizkuntza gutxituei buruz.
sinonimoak aurkituko dituzu.
• Horren guztiaren ondorioz, hizkuntza gutxituen
1. prestatu: antolatu
aldeko lanean diharduten elkarteek mesfidantzaz
2. testigu: lekuko eta zuhurtziaz hartu zuten iragarpena.
3. saihestezin: ekidinezin • Hizkuntzaren etorkizunari buruzko esperantza

HIZKUNTZA
4. eskarmentu: esperientzia mezua zen arren, bretoieraren berreskurapena
5. elastiko: kamiseta lortzeko denbora eta indarra beharko direla
gogoratzen zuen testuak.
6. auzi: eztabaida
7. tentuz: zuhurtziaz 5 LEXIKOA. Aukeratu esaldi zuzena.
8. adierazpen: mezu a. Robert de Niro oso ezaguna da; horregatik,
9. lortu: erdietsi esaten dugu sona handiko pertsona dela.

2 ORTOGRAFIA. Aukeratu zuzena. 6 ADITZA. Osatu perpausak subjuntiboa erabiliz.

a. Hogeita hiru mila zazpiehun eta hemezortzi. • Ar Redadeg bezalako ekimenek hizkuntza
gutxituak normaliza(tu) daitezen laguntzen dute.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
• Antolatzaileek jende askok parte har zezan nahi
dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik.
zuten.
a. ekitaldi: ez da hitzezko adierazpena.
• Diwan elkarteak umeak bretoiera hutsez
b. erdietsi: ez du jai bat egitearekin zerikusirik. eskolara(tu) zitzatela aholkatu zien gurasoei.
c. iragarpen: ez du zentzu ona zertan eduki. • Era berean, bretoiera ikasten ari diren helduei
d. elkarte: ez da ikasteko lekua. laguntzak eman ziezazkietela eskatu zieten
gobernukoei.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
• Lehen ekitaldian ahalegin handiak egin ziren
parentesi artean emandako forma erabiliz. bretoieraren aldeko lasterketa abia zedin.
• Bretoiera hizkuntza gutxitua da Frantzian,
euskararen gisa. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein da zuzena?
• Lehen Ar Redadeg hau Naoned herritik abiatu zen ✔ Dirua izanez gero, etxe hori erosiko nuke.
handik lau egun geroago Karaez-era iristeko.
• Pasa den maiatzaren 7an burutu zen Frantziako
diputatuen ganberan hizkuntza gutxituen
gaineko eztabaida.

Idazlana
1 Irakurri Egimendiren testuko pasarte hau eta 2 Erantzun askea.
erantzun galderei.
• Zertan laguntzen dute horrelako ekitaldiek
hizkuntza berreskuratzeko?
Bretoieraz ez dakiena ikastera bultzatzen lagun-
tzen du eta gurasoak seme-alabak bretoieraz
eskolaratzera animatzen ditu.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 73

833475 _ 0054-0078.indd 73 21/7/09 18:13:54

 29 Kokaina, gutxietsitako arriskua
29 Kokaina, gutxietsitako arriskua
Andere zuria, elurra, farlopa… niara eraman zuten. Hala, xvi. Hnaren
I Z K U Nkontsumoa
TZA glamourrarekin eta arrakasta duten per- lotura estua du giltzurruneko, gibeleko eta odoleko gaixota- HIZKUNTZA
izen ugari ditu kokainak. Ondorio mende amaieratik aurrera, sendagai tsonekin lotu da. sunekin eta, batzuetan, baita minbizi-kasuekin ere.
larriak eragin ditzakeen arren, az- gisa erabiltzen hasi ziren.
ken urteotan asko hazi da droga Ariketak
Oso arriskutsua Ondorio larriak TESTUA ANTOLATZEN
xix. mendean koka-landarea anali-
honen kontsumoa euskal gazteen zatzen hasi ziren hainbat zientzia- Substantzia ororekin gertatzen den moduan, kokainak ere Kokaina-menpekotasunaren ezaugarri nagusiei dagokienez,
1 LEXIKOA. Aurkitu goiko multzoko hitz bakoitzaren 3 ORTOGRAFIA. Irakurri arretaz eta zuzendu gaizki
artean. Nondik dator koka? Zein lari. Animaliekin eta zientzialarie- kalte handiak eragin ditzake pertsonengan. Gainera, gure- ostera, alderantzizko tolerantzia aipatu beharko genuke.
arrisku ditu? Irakur itzazue ondo- sinonimoa
gana heltzenbeheko multzoan.
den kokaina ez daOndoren, aukeratu
garbia. Droga-trafikatzai- deklinatuta
Izan dauden ehunekoak. duten gehienak ez dira
ere, kokaina-menpekotasuna MAITE HAUGU, ZORION
kin berekin frogak egin ondoren,
rengo orrialdeak. hamar
leek bestehitz eta idatzibatzue-
substantzia horiekin esaldi bana. t Aurten % 5a igoko da jakien salneurria.
gai kokainarik gabe euforia Askotan entzun izan dugu, bereziki ikerketa genetikoen gorakadaz geroztik, gure nortasuna
kokainaren efektuei buruzko ze-
Haxixa bezala, landare batetik da- rrenda bat egin zuten eta, hasieran, kin nahasten jatorriz
hazi dute kokaina, mikatz eta atsegin-sentsaziorik
t 18 urteko gazteen % 65ek drogaren bat kontsumitu du iza- jaiotzetikoa dela , eta aldatu ezinezko aiurriak egiten gaituela zoriontsu edo goibel.
tor kokaina ere, koka-landarearen ona zen droga horri buruz esaten drogarenbizkorgarri
salmentari etekin mastekatu noizbait. teko. Gainera, garai batean Seligman doktoreak, , ukatu egiten du muturreko tesi hori eta Authentic Happiness
kondaira
hostoetatik, hain zuzen. Jatorriz zen oro. Baina zientzialariak laster handiagoa ateratzeko. Hala, atsegingarri
t Batxilergoko ikasleen % 66ek dena zituzten
gainditzen du. egoere- (2002) liburuan esaten du jarrera baikorra ikasi egin daitekeela .
Ande mendietakoa da landare ho- konturatu ziren drogak menpeko- da kokainari zerlotu
zailagalarazi nahastu garbi tan, atsegina sentitzeko , pertsona zoriontsuenen gorabeherak aztertu ditu doktoreak, eta jakin nahi izan du
t Datozen 10 urteetan CO2-ren emisioa % 12an gutxitu nahi
ri, eta altuera handiko eskualde tasuna eragiten ziela kontsumitzai- dioten jakitea,
ostera eta horrek era-ahalmen erantsi ahalmena galtzen dute per- gustura eta alai bizi direnak zerk egiten dituen hain zorioneko: zer-nolako balioak dituzten, nola
dute herrialde garatuek.
bero eta hezeetan hazten da leei. Beraz, ordura arte lasai asko gin kaltegarriak ditu kontsu- tsona horiek. bizi diren egunerokoan, zer ohitura dituzten, etab. Aurrez pentsa liteke banako horiek erabat dife-
mingots osasunean.
mitzailearen aratz areagotu
gehienbat; Perun, Bolivian, Brasi- hartu ahal izan zituzten kokarekin Kokaina-hartzaile renteak izango direla beren artean; , bakoitzak bere bideak ditu zoriontsu izateko, nork
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, askok ez
len eta Txilen, batez ere. Dena den, egindako freskagarri eta edariak, Kokainamurtxikatu
kontsumitzen dute- debekatu uztartu dute erabiliz.
gozamenik sentitzen bere arrazoitxoak bilatzen ditu bizitzari zentzua emateko. Bada, , errealitatea bestelakoa da. Gizaki
parentesi artean emandako forma
nahiz eta landarea herrialde horie- baina, kokaren alde txarrak ezagutu nek intoxikazio larriz, edo aisian edota sexu-jarduere- zoriontsuak oso antzekoak dira beren artean.
berriz gehitu t
Inken kondaira batzuen arabera,
tan hazi, Kolonbian eta Ekuado- bezain laster, haren kontsumoa ga- zenbait droga motaren gaitasun
arteko tan. jainkoarengandik
Horrez gain, gizarte- Ikerketaren emaitzaren , erlatibitate morala ez da defendagarria. Banakoez gain, kultura gehienek ere
rren prozesatu ohi da koka-orea. larazi zuten herrialde askotan. eragin-trukeaz, omen dator koka landarea. (-(e)nez) iritzi bera dute zaindu beharreko bertuteei buruz, bai eta ohitura komenigarriei buruz ere. , hala dio
bizigarri bat-bateanizatez elezahar harremanak aldatu egiten
Lurralde horietatik, gehien kon- hiltzeko arriskua dute. Bestalde, arazo kardiobaskularren t
XIX
dira, . mendean
eta koka landarea
bakardaderako joera ereanalizatzen hasi ziren
handitu egiten da kokaina Seligmanek, ikerketak erakutsi du benetan zoriona ekartzen duela haiek praktikan jartzeak. , zein
tsumitzen den herrialdeetara ga-
Lehen kokainazaleak ondorioz, heriotza edo larrialdi kopuru asko eragiten ditu hainbat
gehiegi zientzialari. (ekin)
kontsumitzen dutenen artean. Adimen-gaitasuna dira bertute horiek? Sei hauexek: jakinduria, adorea, gizatasuna, justizia, neurritasuna eta transzendentzia.
rraiatzen dute kokaina, Europara Joan den mendean, hostoetatik ko- 2 kokainak, era horretako
ORTOGRAFIA. Aukeratu arazoak izateko
baliokide joera duten kontsu-
zuzena. eret
hondatu
Kokaren aldeegiten da; ganora,
txarrak ezagutuaditasuna eta kontzentrazioa
bezain laster, haren IGOR ARISTEGi, Elhuyar
eta Ameriketako Estatu Batuetara, kaina bakantzeko prozesua asmatu mitzaileen artean, batez ere. Bestalde, kokaina ebakitzeko galtzen dira, etagalarazi
kontsumoa burukozuten.
min kronikoak
(orduko) agertzen dira asko-
t Kokaina hartzeak hainbat kalte eragiten dizkie hartzaileei.
hain zuzen. zenean, kokaina sudurretik hartzeko ohitura zabaldu zen. erabiltzen diren osagai batzuek eragina izan dezakete osasu- tan. Bizitzako beste
t Merkatuan hainbat alorretan
drogak apatia batera,
sartzearekin nagusitzen
atzerada, eta
Landaretik atera eta tratatu ondoren, kristal zuri ezkatatsua- Orduan azaldu ziren lehenengo kokainazaleak. Hortik au- nean. ❏ Hainbat
Kasu kalte sorrarazten
batzuetan, dizkie. egin ondoren, ko-
drogaren azterketa sexu-ezintasuna ere agertzen
egin zuen kokaina da maiz.
kontsumoa. (-(e)nean)
Testu-antolatzaileak
ren itxura hartzen du kokainak. Gustuari dagokionez, zapo- rrera, gorabehera handiak izan ditu kokaren kontsumoak. kainari❏ denazetina
Hainbat kalte sortarazten
eransten dizkie.
zaiola frogatu da. Denazetinak 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Lotu antolatzaileak perpausean duten funtzioarekin
t Zaila da kokainari zer nahastu
Amaia dioten jakitea.
Sagasti, Horrek
Gaztezulo aldizkaria
re mikatz bereizgarria du. Odoletik zuzen-zuzenean sartzen Merkatuan beste droga batzuk sartzearekin batera, garai ba- t Zientzialariek kokainarekin frogak egin ondoren, t
gainera t
gehienbat t
izan ere eta eman adibide bana.
eragin kaltegarriak ditu. (-t(z)eak)
da nerbio-sistema zentralera, eta horrek sentsazio atsegin, tean atzera egin zuen kokaina kontsumoak, heroinarekin merkatutik kendu zuten.
t Kokaina-menpekotasuna duten gehienak ez dira gai t
antza denez t
ordea t
baina Hasiera eman / Jarraipena eman /
anestesiko eta bizkorgarria eragiten dio kontsumitzaileari. pasatu zen moduan. ❏ Merkatutik atera erazi zuten. kokainarik gabe atsegina lortzeko. (ezin izan) t
hein batean t
arabera t
horretarako Bukaera eman / Adibideak eman /
Koka-landarea aspalditik lantzen da Andeetan. Esaten de- 70eko hamarkadan, berriz ere, indar handiz sartu zen Euro- ❏ Merkatutik aterarazi zuten. t Hasieran inka nobleek eta apaizek bakarrik erabiltzen Ziurtasuna adierazi
nez, inka konkistatzaileek eskualde haietan lehenago egon- pako eta Estatu Batuetako merkatuan. Hala, gehien kontsu- 2 Aukeratu antolatzaile egokia.
tULERMENA LANTZEN
Kokainazaleen istorioek negargura ekartzen diote edonori. zuten. (baino ez)
dako biztanleengandik berenganatu zuten koka-hostoak mitzen diren drogen zerrendan, gaur egun hirugarrena da t dudarik gabe t demagun
kokaina, kalamuaren (Cannabis) eta anfetaminen atzetik. ❏ Negar eragiten dio edonori. t Katolikoek kokaren kontsumoa bekatutzat jo zuten. t Ikerketak gutxienez/behintzat zoriontasunaren
mastekatzeko ohitura. Ande mendien altuerak eragin zuze- 1 Zertarako hartzen zuten koka inkek? Nola hartzen 8 Aukeratu
Europar Batasunaren barruan, Espainiak eta Erresuma Ba- ❏ Negar eginarazten dio edonori. (iritzi) alderantzizko tolerantzia delakoaren gainean pentsaraztea lortu du. t horren haritik t zer esanik ez
na du odolaren presioan eta arnasa hartzean, eta hori area- zuten? definiziorik egokiena.
tuak dituzte kokaina-kontsumo tasarik altuenak. t Alderantzizko tolerantzia delakoak atsegina sentitzeko t Inkek koka hostoak mastekatzeko ohitura zuten. (ohi) t Egileak, ere/halaber, jarrera baikorra ikas daitekeela t horrenbestez t lehenik eta behin
gotu egiten da koka-hostoak mastekatzean, edota koka-tea
edatean. Testuinguru jakin batzuetan, asko igotzen da droga horren 2gaitasuna
Zer dela-eta zabaldu
galtzera daramazen herri xehearen artean
kokainazalea. Koka askotan
ta) Hasieran herri kontsumitutakoan
xeheak ezin izaten gorputzak
zuen koka hartu. dio.
sortzen ez)
duen drogarekiko tolerantzia eza da.
Inken kondaira batzuen arabera, jainkoarengandik omen kontsumoa. Diskoteketan, eta rave edo musika-jaialdietan, ❏koka hartzeko
Atsegina ohitura?
sentitzeko gaitasuna galerazten dio. (-t(z)erik
adibidez, kokaina asko kontsumitzen da. Medicus Mundi el- b) Menpekotasunaren eraginez atsegina
dator koka-landarea, eta, horregatik, inken artean, hasieran 3 ❏Europara
Atseginaekarri
sentitzeko gaitasuna
zutenean galarazten
zertarako erabilidio.
izan sentitzeko ezintasuna da.
karteak 1999an Frantzian egin zuen ikerketa baten arabera, 5 LEXIKOA. Aukeratu hitz egokia perpausa zentzuz
nobleek eta apaizek bakarrik erabiltzen zuten hosto hura. zen?
Baina, kokaren kontsumoak langileen produktibitatea han- tekno-musika entzun daitekeen jaietara joandako %56k ko- 9 osatzeko.
Pausoz pauso…
ditzen zuenez, azkenean herritarrengana ere zabaldu zen kaina hartu du bizitzan behin, gutxienez. 4 Gaur egun zein testuingurutan kontsumitzen da tt Kontuz ibili kutxagaia
horrekin barrukoa apurkorra/
Atera testuaren Idazlana
koka hartzeko ohitura. Ikerketen arabera, kokaina jostagarri gisa hartzen duen kon- gehien? apurgarria
(gehienez da 15 eta.
hitz).
tsumitzailea pertsona gaztea izan ohi da; gizartean ondo tt Mutil nekakorra/nekagarria
Sendagai gisa erabilia 5 Nolakoa da koka-kontsumitzailea? Egin laburpena (10 lerro). da Oier txikia. 1 Irakurri Amaia Sagastiren testuko pasartea eta 2 Begiratu Amaia Sagastiren testuari laguntzeko
txertatuta dagoena, lanean edo ikasten ari dena, eta aisiari tt Usain sarkorra/sargarria da disolbatzailearena.
xv. mendean, espainiarrak Ameriketara heldu zirenean, erli- garrantzi handia ematen diona. Askotan, drogak beren osa- 6 Zerk areagotzen du koka hartzeko arriskua? Izenburuaren eta artikuluaren erantzun galderei. aukeratu ditugun irudiei eta erantzun galderei.
t arteko
Eguraldi aldakorrak/aldagarriak
harremana azaldu ez dit onik egiten.
jio katolikoa zabaldu zuten bertan. Erlijio katolikoak landa- sunean izan ditzakeen ondorio kaltegarriak gutxiesteko joera «Frogak egin ondoren, kokainaren efektuei buruzko – Zer adierazi nahi digute lehen argazkiaren bidez?
7 Nolako kalteak ekartzen ditu koka kontsumitzeak? t Arropari
(gehienezleunkorra/leungarria
4 lerro). botatzea ahaztu zait eta
rearen erabilera kondenatu zuen; baina, nahiz eta katolikoek izan ohi dute pertsona horiek. Azken urteetan, heroina gi- zerrenda bat egin zuten eta, hasieran, ona zen droga – Prebentzio kanpaina bat egiteko egokiak iruditzen
kokaren kontsumoa bekatutzat jo, konkistatzaileek Espai- zartetik at dauden pertsonekin lotzen dugun bezala, kokai- latz geratu da. horri buruz esaten zen oro. Baina zientzialariak laster zaizkizu? Arrazoitu.
t Pasa iezadazu itsaskorra/itsasgarria, puskak itsatsi behar konturatu ziren drogak menpekotasuna eragiten ziela
ditut eta. kontsumitzaileei» 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
t Ba al du menpekotasunik sortzen droga ez den KALAMUAREN KONTSUMOA
Baikor 2 Baikor 2 6 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpausaren adiera zerbaitek?
90 91 t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
zuzena.
t Zer deritzozu testuaren tonuari? – Noiz hasten dira gazteak kontsumitzen?
Bukatuko ahal dugu drogaren arazoarekin!
t Zein da testuaren egilearen helburua? – Zertarako kontsumitzen dute?
❏ Bukatu ahal dugula adierazten du.
– Nolako arriskuak dakartza?
❏ Nahia, desioa adierazten du.

92 Baikor 2 Baikor 2 93

(90.-93. or.)

Ulermena lantzen
1 Zertarako hartzen zuten koka inkek? Nola har- 8 Aukeratu alderantzizko tolerantzia delakoaren
tzen zuten? definiziorik egokiena.
Odolaren presioa areagotzeko eta arnasa hobeto b) Menpekotasunaren eraginez atsegina senti-
hartzeko. Horretarako, koka-hostoak mastekatu tzeko ezintasuna da.
egiten zituzten.
9 Pausoz pauso…
2 Zer dela-eta zabaldu zen herri xehearen artean
• Atera testuaren gaia.
koka hartzeko ohitura?
Kokainaren historia eta ezaugarriak azalduz,
Koka hartzeak langileen produktibitatea handitu hura hartzeak dituen ondorio larriez ohartaraz-
egiten zuelako. tea.
3 Europara ekarri zutenean zertarako erabili izan • Egin testuaren laburpena.
zen? Koka-landarea aspalditik hartzen da bere jato-
Sendagai moduan erabiltzen zen. rrizko lurraldeetan. Han, Andeetan, altueraren
eragina gutxitzeko erabiltzen zen.
4 Gaur egun zein testuingurutan kontsumitzen Gero, mendebaldera heldu zenean, sendagai
da gehien? gisa erabili zuten, baina laster ohartu ziren ze-
kartzan arriskuez eta hura hartzea galarazi zu-
Diskoteketan, eta rave edo musika-jaialdietan.
ten. 70eko hamarkadan, debekuak debeku,
5 Nolakoa da koka-kontsumitzailea? gehiago hartzen hasi zen eta egun glamoura-
rekin lotu ohi da. Gainera, kokaina hartzeak da-
Pertsona gaztea, gizartean ondo txertatu dagoe-
kartzan arriskuak gutxietsi egiten dira sarritan
na, lanean edo ikasten ari dena, eta aisiari garran-
eta horrek ez du bere kontsumoa murrizten la-
tzi handia ematen diona.
guntzen.
6 Zerk areagotzen du koka hartzeko arriskua? • Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
Beste produktu batzuekin nahasteak. harremana.
Erantzun askea.
7 Nolako kalteak ekartzen ditu koka kontsumi-
tzeak?
Arazo kardiobaskularren ondorioz, hildako edo la-
rrialdi kopuru handia eragiten ditu. Bestalde, eba-
kitzeko erabiltzen diren osagai batzuek ere eragi-
na izan dezakete osasunean.

74 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 74 29/7/09 13:12:29


Ariketak
1 LEXIKOA. Goiko hitz multzoko hitz bakoitzak
bere sinonimoa du beheko multzoan. Aurkitu eta,
ondoren, idatzi esaldi bana.
Hazi-areagotu, jatorriz-izatez, mikatz-mingots,
bizkorgarri-bizigarri, kondaira-elezahar,
mastekatu-murtxikatu, galarazi-debekatu,
lotu-uztartu, garbi-aratz, ostera-berriz,
ahalmen-gaitasun, erantsi-gehitu.
2 ORTOGRAFIA. Aukeratu baliokide zuzena.
• Kokaina hartzeak hainbat kalte eragiten dizkie
hartzaileei.
✔ Hainbat kalte sorrarazten dizkie.
• Zientzialariek kokainarekin frogak egin ondoren,
merkatutik kendu zuten.
✔ Merkatutik aterarazi zuten.
• Kokainazaleen istorioek negargura ekartzen diote
edonori.
✔ Negar eragiten dio edonori.
• Alderantzizko tolerantzia delakoak atsegina
sentitzeko gaitasuna galtzera darama kokainazalea.
✔ Atsegina sentitzeko gaitasuna galarazten dio.
3 ORTOGRAFIA. Irakurri arretaz eta zuzendu gaizki
deklinatuta dauden ehunekoak.
• Aurten % 5 igoko da jakien salneurria.
• 18 urteko gazteen % 65ek drogaren bat kontsumitu
du noizbait.
• Batxilergoko ikasleen % 66k dena gainditzen du.
• Datozen 10 urteetan CO2-ren emisioa % 12 gutxitu
nahi dute herrialde garatuek.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
• Inken kondaira batzuek diotenez,
jainkoarengandik dator koka landarea.
• XIX. mendean koka landarea analizatzeari ekin
zioten hainbat zientzialarik.
• Kokaren alde txarrak ezagutu orduko, haren
kontsumoa galarazi zuten.
• Merkatuan beste drogak sartu zirenean, atzera
egin zuen kokaina kontsumoa.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0054-0078.indd 75
ERANTZUNAK
• Kokainari zer nahastu dioten jakitea zaila izateak
eragin kaltegarriak ditu.
• Kokaina-menpekotasuna duten gehienek ezin
dute kokainarik gabe atsegina lortu.
• Hasieran inka nobleek eta apaizek baino ez zuten
HIZKUNTZA
erabiltzen.
• Katolikoek kokaren kontsumoari bekatu iritzi
zioten.
• Inkek koka hostoak mastekatu ohi zituzten.
• Hasieran herri xeheak ez zeukan koka hartzerik.
5 LEXIKOA. Aukeratu hitz egokia perpausa zentzuz
osatzeko.
• Kontuz ibili kutxa horrekin barrukoa apurkorra da
eta.
• Mutil nekagarria da Oier txikia.
• Usain sarkorra da disolbatzailearena.
• Eguraldi aldakorrak ez dit onik egiten.
• Arropari leungarria botatzea ahaztu zait eta latz
geratu da.
• Pasa iezadazu itsasgarria, puskak itsatsi behar ditut
eta.
6 ESAPIDEAK. Aukeratu perpausaren adiera zuzena.
Bukatuko ahal dugu drogaren arazoarekin!
✔ Nahia, desioa adierazten du.
75
21/7/09 18:13:54
 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

MAITE HAUGU, ZORION

Askotan entzun izan dugu, bereziki ikerketa genetikoen gorakadaz geroztik, gure nortasuna jaiotze-
tikoa dela gehienbat, eta aldatu ezinezko aiurriak egiten gaituela zoriontsu edo goibel. Seligman
doktoreak, ordea, ukatu egiten du muturreko tesi hori eta Authentic Happiness (2002) liburuan esa-
ten du jarrera baikorra ikasi egin daitekeela hein batean.
Horretarako, pertsona zoriontsuenen gorabeherak aztertu ditu doktoreak, eta jakin nahi izan du
gustura eta alai bizi direnak zerk egiten dituen hain zorioneko: zer-nolako balioak dituzten, nola
bizi diren egunerokoan, zer ohitura dituzten, etab. Aurrez pentsa liteke banako horiek erabat dife-
renteak izango direla beren artean; izan ere, bakoitzak bere bideak ditu zoriontsu izateko, nork
bere arrazoitxoak bilatzen ditu bizitzari zentzua emateko. Bada, antza denez, errealitatea bestelakoa
da. Gizaki zoriontsuak oso antzekoak dira beren artean.
Ikerketaren emaitzaren arabera, erlatibitate morala ez da defendagarria. Banakoez gain, kultura
gehienek ere iritzi bera dute zaindu beharreko bertuteei buruz, bai eta ohitura komenigarriei buruz
ere. Gainera, hala dio Seligmanek, ikerketak erakutsi du benetan zoriona ekartzen duela haiek prak-
tikan jartzeak. Baina, zein dira bertute horiek? Sei hauexek: jakinduria, adorea, gizatasuna, justizia,
neurritasuna eta transzendentzia.
IGOR ARISTEGi, Elhuyar

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Lotu antolatzaileak perpausean duten
• gainera • gehienbat • izan ere funtzioarekin eta eman adibide bana.
• baina • ordea • antza denez • dudarik gabe: Ziurtasuna adierazi
• arabera • hein batean • horretarako • demagun: Adibideak eman
• horren haritik: Jarraipena eman
2 Aukeratu antolatzaile egokia.
• zer esanik ez: Ziurtasuna eman
• Ikerketak behintzat zoriontasunaren gainean • horrenbestez: Bukaera eman
pentsaraztea lortu du.
• lehenik eta behin: Hasiera eman
• Egileak, halaber, jarrera baikorra ikas
daitekeela dio.

Idazlana
1 Irakurri Amaia Sagastiren testuko pasartea eta • Zer deritzozu testuaren tonuari?
erantzun galderei. Erantzun askea.
• Ba al du mendekotasunik sortzen droga ez • Zein da testuaren egilearen helburua?
den zerbaitek? Zerk? Kokaina eta, oro har, drogak hartzearen arris-
Jokoak (txanpon-makinek, adb); bideo-jokoek, kuaz ohartaraztea.
Internetek eta beste gauza batzuek sor dezake-
2 3 Erantzun askea.
te mendekotasuna.

76 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 76 21/7/09 18:13:54

 30 1942. Andereño
30 1942. Andereño
Donibane Lohizunetik itzuli orduko ekin dio ondoen egiten
dakienari Elbiria Zipitriak. Donostian, ezkutuan eta ikasle
gutxi batzuekin hasi da eskolak ematen. Iparraldean egon de-
nean ere ibili da Antonio Maria Labaien idazlearen etxean.
Prefetenea-n bizi izan da, eta han izan ditu ikasle ho-
nen seme biak, Mattin eta Ramon. Ez da irakas-
kuntza aise ahazten den zerbait, igeri egitea edo
bizikletaz ibiltzea bezalaxe da, nahita ere gal-
tzen ez den arte zaila.
Migel Muñoaren proiektuan ibilia zen ge-
rra aurrean. Ikatz kaleko gela haietan. Haur
hezkuntzaren ardura zeraman, 70 ikasletik
gora guztira. Muñoarenean ez zen hasiera-
tik, naski. Zortzi urteko neska koskorra
zen artean Muñoak, txekiarrek alemanera-
ren nagusitasunaren aurrean antolaturiko
eskolen, Matitse Skolska haien irudira 1914an
sortu zuen gela biko lehen ikastola hura mar-
txan jarri zuenean, Koruko Andre Mariaren
Ikastetxea.
Ondoko urteetan, eta Oñatin sortutako giroak lagun-
duta, astiro baina hauskortasun zoragarriz azkartu ziren ikas-
tolak Euskal Herriko lau haizeetan. Tolosan sortu zen biga-
rrena 1922an, Errenterian hurrengoa 1928an, Soraluzen,
Bergaran, Iruñean eta Lizarran 32an…
Ilusioz hasi duen garai berrian, Elbira Zipitria ez da hutsetik
hasi. Gerra aurrean argitaratutako materiala berreskuratu du.
Armairu zaharren bihotzetatik, zolako oholen petik lortu ditu
han eta hemen ume euskaldunentzat kaleratu ziren liburu
ULERMENA LANTZEN
1 Zertan hasi zen Elbira Zipitria Donibane Lohizunetik
itzuli orduko?
2 Non ibili zen Elbira Zipitria gerra aurrean?
3 Zeren irudira sortu zuen Migel Muñoak lehen
ikastola?
4 Bukatu perpausa. Bigarren ikastola…
❏ Tolosan sortu zen 1928an.
❏ Oñatin sortutako giroak lagunduta sortu zen.
❏ Donibane Lohizunekoaren ondoren sortu zen.
5 Zer baliatu zuen Elbira Zipitriak lanean
hasteko?
94
Ulermena lantzen
1 Zertan hasi zen Elbira Zipitria Donibane Lohizu-
netik itzuli orduko?
Eskolak ematen hasi zen.
2 Non ibili zen Elbira Zipitria gerra aurrean?
Migel Muñoaren proiektuan ibili zen gerra aurrean,
haur-hezkuntzaren arduradun.
3 Zeren irudira sortu zuen Migel Muñoak lehen
ikastola?
Txekiarrek alemanaren nagusitasunaren aurrean
antolaturiko eskolen, Maritse Skolska izeneko es-
kola haien irudira sortu zuen lehen ikastola.
4 Bukatu perpausa. Bigarren ikastola…
✔ Oñatin sortutako giroak lagunduta sortu zen.
5 Zer baliatu zuen Elbira Zipitriak lanean hasteko?
Gerra aurrean argitaratutako materiala baliatu
zuen.
6 Noiz hasi zen lanean Elbira Zipitria Migel
Muñoak sortutako ikastolan?
✔ Ikastolako lehen zuzendariak alde egin
ondoren.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0054-0078.indd 77
guztiak. Bere etxean bildu dituen ikasleen gozagarri ekartzen
ditu gelara Ixaka Lopez Mendizabalek Tolosan argitara
emandako Xabiertxo, Martin Txilibitu eta Umeen laguna.
Haurren esku uzten ditu Permin Iturriotz apaizak idatzitako
eta Lutelesti, Eusko Ikaskuntzaren ba-
besean argitara emandako Zenbakizti-lengaien
… 2 ORTOGRAFIA. Aukeratu zuzena.
Eta liburuak biltzen dituen aldiro, Edesti
Deuna ume ikaslariyentzat, Josutxu, umien-
tzako otoi-idazkiñua, Daneurtitzia eta Zen-
bakiztiya jasotzen ditu azkenak. Alabaina,
aita Zabala-Aranarenak, nabarniztarrare-
nak dira guztiak. Muñoaren ikastolako
lehen zuzendari, hark alde egin ostean sar-
tu zen Zipitria Muñoarenean lanean. Aita
Zabala-Arana ez da gehiago irakaskuntzara
itzuliko: 36ko neguan desagertu zen Bilbotik
Santanderrerako trenean, beste eremu errepu-
blikarrean geratu ziren gainontzeko klaretarrak
toki seguruago batera, Euskal Herrira ekartzera
Garaiak franko aldatu dira. Ilunagoak izanagatik, gero eta
ume gehiago dituela jakiteak ematen dio indarra Elbira Zipi-
tria andereñoari. Badela merezi duen gezurrik da haurrei ira-
kasten dien lehen ikasgaia. Norbaitek kalean nora doazen gal-
detuz gero, gaztelaniazko eskoletara doazela erantzuten ikasi
dute Elbiraren ikasle guztiek. Horra ametsak bizirik segi de-
zan esatea merezi duen gezur ederra..
Iñigo Aranbarri, Gure mendea
6 Noiz hasi zen lanean Elbira Zipitria
Migel Muñoak sortutako ikastolan?
❏ Migel Muñoa bera zuzendari zela.
❏ Aita Zabala-Aranaren lanak argitaratu
baino lehen.
❏ Ikastolako lehen zuzendariak alde
egin ondoren.
7 Zein zen haurrei irakasten zien
lehen ikasgaia?
8 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro).
Baikor 2
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu itzazu gaizki
sinonimoak aurkituko dituzu. dauden esaldiak.
a. Baloiarengandik hurbil zegoen Athleticeko jokalaria.
1. erraz 4. emeki 7. haatik
2. atzendu 5. sustatu 8. asko b. Neguan hormatuta gelditzen dira eskuak
3. erantzukizun 6. eztigarri 9. itaundu esku-zorrorik gabe.
c. Nork bota du mahaira urreko seia?
d. Autoa hemendik utzi dut.
HIZKUNTZA
a. 1945eko ekainaren 11n.
b. 1.945.eneko ekainaren 11n. 6 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpaus honen adiera
c. 1945eko Ekainaren 11an. zuzena.
d. 1.945eko ekainaren 11an. Gezurrak buztana du laburra!
❏ Gezur txikiek ez dakartela ezer txarrik.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen ❏ Gezurrak erraz asko atzematen dira.
tokiz kanpo, eta azaldu zergatik.
a. apaiz, klaretar, maisu, elizgizon. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu esaldi zuzena.
b. gezur, esamesa, ziri, engainu. ❏ Ez digute erantzunik emango ahalik eta gure
c. ikasle, irakasle, zuzendari, andereño. txostena aurkeztu arte.
d. eskola, ikasgai, ohol, klarion. ❏ Ez digute erantzunik emango harik eta gure
txostena aurkeztu arte.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, ❏ Ez digute erantzunik emango zenbat eta gure
parentesi artean emandako forma erabiliz. txostena aurkeztu arte.
t Donibane Lohizunetik itzuli orduko ekin dio ondoen ❏ Ez digute erantzunik emango nahiz eta gure txostena
egiten dakienari Elbiria Zipitriak. (hasi) aurkeztu arte.
t Iparraldean egon denean ere ibili da Antonio Maria
Labaien idazlearen etxean. (bitartean) 8 ZUZENTASUN
t Igeri egitea edo bizikletaz ibiltzea bezalaxe da, nahita GRAMATIKALA.
ere galtzen ez den arte zaila. (gisako) Zein da zuzena?
t Haur hezkuntzaren ardura zeraman, 70 ikasletik gora a. Eparotz Nafarroako
guztira. (gehiago) iparraldean
t Muñoaren ikastolako lehen zuzendari hark alde egin erortzen da.
ostean sartu zen Zipitria. (eta gero) b. San Fermin eguna
ostiralean erortzen
t Eta liburuak biltzen dituen aldiro, Edesti Deuna ume
ikaslaria, Josutxo, umientzako otoi-idazkiñua jasotzen da.
ditu azkenak. (guztietan) c. Oso eroria ikusi
t Ilunagoak izanagatik, gero eta ume gehiago dituela nuen lehengoan
gure ama.
jakiteak ematen dio indarra… (arren)
Idazlana
1 Irakurri testuko azken pasartea eta erantzun galderei. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
«Badela merezi duen gezurrik da haurrei irakasten dien IRAKASLEEN LANA
lehen ikasgaia. Norbaitek kalean nora doazen galdetuz
t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
gero, gaztelaniazko eskoletara doazela erantzuten ika-
si dute Elbiraren ikasle guztiek. Horra ametsak bizirik – Zein da irakaslearen funtzioa?
segi dezan esatea merezi duen gezur ederra». – Zein abantaila eta zein zailtasun dute lanean?
t Zergatik kalean gezurra esan behar hori? – Zure iritzia.
Baikor 2 95
(94.-95. or.)
7 Zein zen haurrei irakasten zien lehen ikasgaia?
Norbaitek kalean nora zihoazen galdetuz gero,
gaztelaniazko eskoletara zihoazela erantzuten ira-
kasten zien.
8 Pausoz pauso…
• Testuaren gaia:
Garairik zailenetan, euskararen alde egin zuen
Elbira Zipitria andereñoaren gorazarrea.
• Egin testuaren laburpena:
Elbira Zipitria Donostian, ezkutuka, eskolak
ematen hasi zen. Hasiera hartan, ume gutxi zi-
ren eta baliabideak ere urri. Gero, ikastolak sor-
tzen hasi ziren han eta hemen, baina gerrak
eskola haiek eten zituen eta Elbira iparraldera
bidali zuen. Baina han ez zion utzi eskolak ema-
teari.
Gerra ondoren, Donostiara itzuli eta gerra au-
rrean argitaratutako materiala berreskuratuta,
atzera ere eskolak emateari ekin zion. Zoritxa-
rrez, lehen ikasgaia gezurrezkoa zen.
77
29/7/09 13:12:30
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Eta liburuak biltzen dituen guztietan, Edesti
Deuna ume ikaslaria, Josutxo, umientzako otoi-
sinonimoak aurkituko dituzu.:
idazkiñua jasotzen ditu azkenak.
1. erraz: aise
• Ilunagoak izan arren, gero eta ume gehiago
2. atzendu: ahaztu dituela jakiteak ematen dio indarra…
3. erantzukizun: ardura
4. emeki: astiro 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu itzazu

5. sustatu: azkartu gaizki dauden esaldiak.

6. eztigarri: gozagarri a. Baloitik hurbil zegoen Athleticeko jokalaria.
7. haatik: alabaina ✔ Neguan hormatuta gelditzen dira eskuak
esku zorrorik gabe.
8. asko: franko
c. Nork bota du mahaira seiko urrea?
9. itaundu: galdetu
d. Autoa hemen nonbait utzi dut.
2 ORTOGRAFIA. Aukeratu zuzena.
6 ESAPIDEAK. Aukeratu honako perpaus honen
a. 1945eko ekainaren 11n.
adiera zuzena.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
Gezurrak buztana du laburra!
dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik.
a. maisu: ez du erlijioarekin zerikusirik. ✔ Gezurrak erraz asko atzematen dira.
b. esamesa: ez da besteen sinonimoa. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu esaldi
c. andereño: ez du ikastearekin zerikusirik. zuzena.
d. ohol: ez du hezkuntzarekin loturarik.
✔ Ez digute erantzunik emango harik eta gure
4 BERRIDAKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
txostena aurkeztu arte.
parentesi artean emandako forma erabiliz. 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA.
• Donibane Lohizunetik itzuli orduko hasi da Zein da zuzena?
ondoen dakiena egiten Elbiria Zipitria. c. Oso eroria ikusi nuen lehengoan gure ama.
• Iparraldean egon bitartean ere ibili da Antonio
Maria Labaien idazlearen etxean.
• Igeri egitea edo bizikletaz ibiltzea gisakoa da,
nahita ere galtzen ez den arte zaila.
• Haur hezkuntzaren ardura zeraman, 70 ikasle
baino gehiago guztira.
• Muñoaren ikastolako lehen zuzendari hark alde
egin eta gero sartu zen Zipitria.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken pasartea eta erantzun gal- 2 Erantzun askea.
derei.
• Zergatik kalean gezurra esan behar hori?
Sasoi hartan debekatuta zegoelako euskaraz
ikastea eta hitz egitea.

78 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0054-0078.indd 78 21/7/09 18:13:55

 31 Galiar menderaezinen eskubideak

31 Galiar menderakaitzen eskubideak

Asterix edo Obelix izena daramaten Euskadiko bost saltegik
eta Nafarroako beste hiruk Editions Albert René Frantziako
argitaletxeak bidalitako burofax bat jaso dute ezustean uda
©
Frantziako argitaletxeak Euskal Herriko denda eta taberne-
HIZKUNTZA Hala ere, komunikazioan eta egile-eskubidean adituak dire- HIZKUNTZA
tara igorritako gutunean, haien kontra lege-araudi zabala
nak bat datoz Frantziako argitaletxearen jarrerarekin. Gogo-
dutela jakinarazten die. Bestelako xedapenen artean, honako

honetan. Enpresa hau galiar gerlari menderakaitzen komiki
ospetsuaren industria- eta egile-eskubideen jabea da eta ha-
mar eguneko epea eman zien izena aldatu eta pertsonaia ho-
rien edozein erreferentzia beraien lokaletatik, iragarkietatik
eta telefono-gidetatik kentzeko. Hala egin ezean, argitale-
txeak mehatxu egiten zien, esanez diru-konpentsazioa eska-
lege hauen babespean daudela diote: marken gaineko Esta- Ariketak
tuko eta Europar Erkidegoko legeriak, Konkurrentzia Des-
leialaren 3/1991 Legeak eta Jabetza Intelektualaren Legeak. 1 LEXIKOA. Taldekatu testuko hitz hauek eta azaldu zeren
Telefono bidezko elkarrizketa batean, Fabricio Miazzettok, arabera egin duzun.
Les Editions Albert René argitaletxearen abokatuetako ba-
t helarazi t gerlari t xedapen
©
rarazten dute ez Asterix eta ez Obelix ez zirela existitzen
Uderzok eta René Goscinny gidoilari zenak asmatu baino TESTUA ANTOLATZEN
lehen. Ikus-entzunezko sorkuntza-lanetan aditua den Joseba
t Heroi horiek duten ospea kaltetu daiteke, zorigaiztoko
Lopezortegaren iritziz, argitaletxeak «logikaz eta neurriz» EGILE-ESKUBIDEAK ETA INTERNET
gertakariren bat gertatuz gero. (ba-)
jokatu du, bere marka ordezkatzen duen «jabetza pribatua-
t Argitaletxearen agindua betetzea erabaki zuen, Internauta batek irudi polita ikusi du Interneten eta egilea nor den begiratu gabe
ren» jabea den heinean, eta, ondorioz, bera delako hori era-

HIZKUNTZA
tek adierazi du jarduera horien helburua ez dela dirua ira- aholkulariarekin kontsultatu ostean. (kasu egin) kopiatu du ordenagailuan. Egun batean blog bat irekitzea pentsatu du, eta irudi
t araudi t igorri t lege biltzeko baimena eman edo uka dezakeen bakarra. Javier
tuko zuela epaitegietan beraien marken prestigioa baliatzea- baztea, irudia zaintzea baizik. Izen horiek merkataritza-xe- t Asterix hori jarri du blogaren ikur moduan. Blog txukuna egin du, , eta ezagun
Diaz Noci,izenarekin
EHUkojarraituz gero, irabazterik
kazetaritzako irakasleakizango
gogorarazi di-
gatik eta egile-eskubideak urratzeagatik. Gehienek arazotan dearekin erabiltzea argitaletxeak esklusiboki bere markak t heroi t menderakaitz t jaso
ez nuenintelektualaren
borroka bateanlegeen
sartukobabespean
nintzela esan zidan. bihurtu da jendearen artean. , ordea, ezustean mezu elektroniko bat jaso du
gu jabetza dagoen edozein
ez sartzea erabaki dute, eta beste izen bat ipini diete euren ordezteko duen eskubidea urratzen du, Miazzetoren hitze- (ezin izan) gure blogariak; irudi politaren jabeak idatzi dio, ez oso pozik, . Irudia berea
2 ADITZA. Aldatu perpaus hauetako aditzak parentesi
lanen merkataritzako ustiaketaren babesa egilea hil eta hiru-
negozioei. tan. Horrez gain, saltegiak Albert Uderzo marrazkigileak dela jakinarazi dio, eta kentzeko eskatu dio, auzitara eramango duela bestela. Blogaria ataka es-
rogeita hamar urtera bitarte
t Egile-eskubideen jabeak luzatzen dela, baina
hamar eguneko epeamarka
eman jakin
Moulinsart Fundazioak –Tintinen eskubideen jabeak– debe- sortutako pertsonaien irudiak ikusgai baditu, arau-haustea artekoa erabiliz. tuan dabil orain: jendeak irudi horrekin ezagutu du bloga, eta kentzen badu, ikur nagusietako bat galduko
batzuen gaineko izena
zien, saltokiari eskubideak denbora
aldatzeko. hori gaindituta ere
(alda(tu))
katu egin zuen duela gutxi Euskal Herriko Unibertsitateko bikoitza izan daiteke, egilearen eskubidea ere urratzen due- deatzailea da, etahamar
t Argitaletxeak ezin dueguneko
ezkutatu hogei
epea emanurtean
zienliburu-den-
dendari du. Kentzen ez badu, , auzitara eraman dezakete legea hausteagatik, edo isun handia ordainarazi…
mantentzen
t Asterix eta direla.
pertsonaia horien erreferentzia lokaletatik
Antonio Altarriba katedratikoak pertsonaia horri buruzko lako. «Finean, errazagoa da Obelix izeneko taberna bat go- dak izena
izen alda
duenziezaioten.
Asterix izena
(emankendu behar
haiek guri; izanak
aldatu guk eragiten
hari) Bere garaian arreta gutxi jarri zion argazkiaren baimenari, eta orain buruhausteak! Argiago jokatu izan
dion haserrea. «Saltegi handi batzuk balira, tira, baina denda Beste alde batetik,
kentzera behartu Fernando Tarancón,(-arazi)
dituzte dendariak. Astiberri komiki-ar- balu, ohartuko zen aski zuela argazkiaren ondoan egilearen izena jarrita, askotan baldintza
kontakizun baten berrargitalpena eta horren ondoren dator goratzea, Pepe Sanchez izeneko bat baino», esan du bulegoa t Gaur egunera arte, lokal horietako hiru salatu dituzte
honek hogei metro koadro baino ez ditu», adierazi du. San- gitaletxearen
t Argitaletxeakordezkariak adierazi
logikaz eta neurrizdu inordu,
jokatu ez bere
litzatekeela ha- hori baino ez baitiote jartzen besteren eduki kulturalak erabili nahi dituenari.
heroi galiarren irudia zaintzeko ardura hori. Merkataritza- Alacanten duen abokatuak. epaitegietan. (haiek zuek)
turtzin, Encarni Gonzalezek, orain Chuches izena duen go- rrituko sortzaile
markaren hasiberri
jabetza batek merkataritza-kate
pribatuaren jabea den heinean.handi ba- Egoera hori guk asmatua da, baina gero eta sarriago gertatzen dira halakoak on-line sortzen ari diren ko-
sozietate horrek ez zuen onartu erreportari kastua ageriko Miazzetoren ustez, heroi horiek mundu osoan duten ospea t Saltegi horietan
zoki-dendaren zorigaiztoko
jabeak, balizkoagindua
argitaletxearen gertakariren batekera-
betetzea ten (neurrian)
kontra egingo balu haren obraren erabilera desegokia munikabideetan. Hasierako garaietan, ohikoa izaten zen besteren irudi eta testuak kezka handirik gabe
sexu-eszenak zituen abentura bateko partaide izatea. kaltetu egin daiteke saltegi horietan zorigaiztoko gertakariren ospea kalte diezaieke. (haiek zuei hura)
baki zuen, aholkulariarekin kontsultatu ostean. «Asterix salatzeko. erabiltzea. Asmoa ez zen izaten beste egile baten obraren jabe egitea, baina , horixe egiten ari
Izena aldatzeko eskaera jaso duten saltegien artean lau ta- bat gertatuz gero: Frantziako Obelix jatetxe batean haur batek t Izen horiek erabiltzeak argitaletxearen
t Sortutako
izenarekin pertsonaiaren
jarraituz irudiak ikusgai
gero, irabazterik izangoizango
ez nuenbalitu,
borroka Estela
merkataritza-eskubidea M. Suero,
urratzen du, baita País egunkaria
Elegilearen ziren, eta hori legez kanpokoa da.
berna eta jatetxe, gozoki-denda bat, liburu-denda bat, kios- izan zuen janari-intoxikazioa esaterako. Dena dela, saltegi ba- lege-haustea
batean bikoitzaesan
sartuko nintzela izan zidan».
zitekeen.Encarnik
(izan zuekbere
haiek)buruari eskubideak ere. (ez ezik … ere) Consumer aldizkaria
ko bat eta ostatu bat daude. Espainia osoan, ehun bat salte- koitzera helarazi dituzten bi oharrekin, espero du jabeek be-
galdetzen
t Mertxekdioezin
ea du
bestelako
ezkutatuepai-mehatxu batzukbehar
Asterix izena kendu saihesteko
giri eskatu die konpainiak izen aldaketa. Gaur egunera arte, raien borondatez erabakiko dutela akordioa lortzea.
Mickey saguaren
izanak eta Disneyko
eragin dion bestelako
haserrea. (hark panpina batzuen
niri hura) 5 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz Testu-antolatzaileak
lokal horietako hiru salatu dituzte epaitegietan –Euskadi Euskal Herriko saltegien jabeen artean haserrea nabari da, irudiak ere kendu beharko
t Komunikazioan adituak ote dituen
direnak baterakusleihotik.
datoz Frantziako dagoen gaizki eta zuzendu. 3 Taldekatu jarraian dituzun testu-antolatzaileak
edo Nafarroako bat ere ez– eta, horren ondorioz, izen hare- eta badakite argitaletxeari aurre egitea oso borroka desore- 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz.
kin jardun zuen bitartean negozio-kopuruaren % 1 ordain- argitaletxearen jarrerarekin. (zuek iraganaldian) a. ostatu, hotel, hospitale, haurtzaindegi. testuan duten funtzioaren arabera.
katua izango litzatekeela. Mertxe Abasolo orain Terix izena t agian t nonbait t itxuraz
tzera zigortu dute Valentziako jatetxe bat. duen Donostiako Ondarreta auzoko liburu-dendaren ku- t Marka da sorkuntza-lana erabiltzeko baimena eman b. babestu, salatu, selatatu, zigortu.
diezagukeen bakarra. (nik zuei hura) t ordea t egun batez t egiaz Balorazioak egin /
c. ikuzi, lohitu, lisatu, ezeki. Ondorioa azaldu /
t Inor ez litzateke harrituko, sortzaile hasiberri batek
d. mehe, artez, azal, lehun. 2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia perpausa zuzen Beharrizana adierazi
merkataritza-kate handi baten kontra egingo balu.
osatzeko.
(harritu zuk ni,
ULERMENA kontra egin zuk)
LANTZEN 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo dagoen
t Egile eskubideen auzia arlo askotara zabaldu t tamalez t funtsean
perpausa eta zuzendu besteak.
3 ORTOGRAFIA.
1 Zer eskatuAukeratu marratxoen
die Editions erabilerari
Albert René argitaletxeak 5 Zer iritzi dute komunikazioan eta egile-eskubidetan da, hala nola / dena den: musika, Internet, t nahitaez t ezinbestean
dagokionez, gaizki dagoen zerrenda eta zuzendu. a. Orain dela mende bat Orioko kostaldean balea bat argazkilaritza…
Euskadi eta Nafarroako zortzi saltokiri? adituak direnek? t horren kariaz t espero dezagun
hil zuten azkeneko aldiz. t Blog-egileek kontuz zaindu behar dituzte sareratzen
❏ Industria-eskubide, telefono-gida, gozoki-denda.
2 Zein da argitaletxearen ustezko helburua? Nola 6 Noiz arte luzatzen da sorkuntza-lanen
b. Gabonetan animali asko erosten dira oparitzeko eta dituzten edukiak. Izan ere /halaber, askotan
❏ argudiatzen
Bat-batean, batik-bat, ez ezik.
du hori argitaletxearen abokatuak? merkataritzako ustiaketaren babesa?
uda aldean asko kale gorrian abandonatzen dira. nahigabe legea urratzen ari dira.
❏ Polit-polita, zuri-beltza, zehatz-mehatz.
3 Zer erabaki dute oharra jaso duten Euskal Herriko 7 Pausoz
c. Ikasturte bukaeran bidai luzea egitea gure esku dago.
pauso…
saltegietakoMoldatu
4 BERRIDAZKETA. jabeek? testuko esaldi hauek, t d. Atzoko
Atera partidan
testuaren gaiapilotari zaildu horrek ez zuen mailik
eman. 15 hitz).
(gehienez
parentesi artean
4 Zer dela eta emandako
debekatu zionforma erabiliz. Fundazioak
Moulinsart
t Hala
Antonio Altarribari
egin ezean, Tintini buruzko
diru-konpentsazioa kontakizun
eskatuko zuelabat t Egin testuaren laburpena Idazlana
7 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen
berrargitaratzea?
mehatxu egin zien argitaletxean. (ba-) (10 lerro).
tokiz kanpo eta azaldu zergatik. 1 Irakurri Estela M. Sueroren testuko pasartea eta 2 Bilatu Interneten Copyleft mugimenduaren inguruko
t Azaldu izenburuaren
❏ Ez ziolako Fundazioari baimenik eskatu. a.eta
erreportari, kazetari,
artikuluaren artekosalatari, esatari. erantzun galderei. informazioa.
❏ Abenturak sexu-eszenak zituelako. b. mehatxu, xede, irain, birao. «Beste alde batetik, Fernando Tarancón, Astiberri komi- – Zer da mugimendu hori?
harremana
❏ Titin erreportariak irudi kastuegia ematen zuelako. c.(gehienez
aholkulari, ugazaba, nagusi, ebasle.
4 lerro). ki-argitaletxearen ordezkariak adierazi du inor ez litza- – Zer dela eta sortu da?
d. apal, salmahai, erakusleiho, salmenta. tekeela harrituko sortzaile hasiberri batek merkataritza-
– Zein helburu ditu?
kate handi baten kontra egingo balu haren obraren
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu itzazu gaizki erabilera desegokia salatzeko». 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
dauden esaldi hauek. t Zilegi irudituko litzaizuke aipatzen den kasuan INTERNET ETA PIRATERIA
96 Baikor 2 Baikor 2 a. Autobus gidaria larri zauritu da gidatzen zuen 97 salaketa jartzea? Zergatik?
t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
autobusak auto baten kontra jo eta gero. t Zein desberdintasun dago Asterix eta Obelixen
– Zer da pirateria zure ustez?
b. Asteazkenean arratsaldeko zortzietan auzokideon kasua eta azken paragrafo horretan deskribatzen
– Musika, filmak… sarean lortzen al dituzu?
bilera ospatuko da. den kasuaren artean?
– Zein eragin izan du Internetek?
c. Niretzat oso ondo dago Jokinek esan duena.
d. Utziozu tontoa egiteari eta adi egon!

98 Baikor 2 Baikor 2 99
(96.-99. or.)

Ulermena lantzen
1 Zer eskatu die Editions Albert René argitaletxeak 6 Noiz arte luzatzen da sorkuntza-lanen merkata-
Euskadi eta Nafarroako zortzi saltokiri? ritzako ustiaketaren babesa?
Izena aldatu eta pertsonaia horien edozein erre- Egilea hil eta hirurogeita hamar urtera bitarte lu-
ferentzia beren lokaletatik, iragarkietatik eta tele- zatzen da, baina marka jakin batzuen gaineko es-
fono-gidetatik kentzeko. kubideak denbora hori gaindituta ere manten-
tzen dira
2 Zein da argitaletxearen ustezko helburua? Nola
argudiatzen du hori argitaletxearen abokatuak? 7 Pausoz pauso…
Irudia zaintzea da ustezko helburua. Izen horiek • Atera testuaren gaia.
merkataritza-xedearekin erabiltzea argitaletxeak Oso ezagunak diren sorkuntzek industria- eta
esklusiboki bere markak ordezteko duen eskubi- egile-eskubideak izan ditzakete, eta ezin dira
dea urratzen du eta saltegiak sortutako pertso- jabeen baimenik gabe erabili.
naien irudiak ikusgai baditu, arau-hauste bikoitza
• Egin testuaren laburpena.
izan daiteke.
Frantziako argitaletxe batek hamar eguneko
3 Zer erabaki dute oharra jaso duten Euskal He- epea eman zien Euskadiko eta Nafarroako hain-
rriko saltegietako jabeek? bat saltegiri beren lokaletatik pertsonaia eza-
Gehienek arazoetan ez sartzea erabaki dute, eta gun batzuen erreferentzia kentzeko. Horrela,
pertsonaien irudia zaindu nahi dute. Neurria
beste izen bat ipini diete beren negozioei.
inoren gustukoa ez bada ere, pertsonaien jabe-
4 Zer dela eta debekatu zion Moulinsart Funda- tza pribatuaren jabe den argitaletxearekin bat
zioak Antonio Altarribari Tintini buruzko konta- datoz gaia aditu direnak. Hala, saltegien jabeek
kizun bat berrargitaratzea? izen berria jarri diote beren negozioari, arazoak
saihestekotan.
✔ Abenturak sexu-eszenak zituelako.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
5 Zer iritzi dute komunikazioan eta egile-eskubi- harremana.
detan adituak direnek? Erantzun askea.
Bat datoz Frantziako argitaletxearen jarrerarekin.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 79

833475 _ 0079-0103.indd 79 21/7/09 18:10:49

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Taldekatu testuko hitz hauek eta azaldu • Izen horiek erabiltzeak argitaletxearen
zeren arabera egin duzun. merkataritza-eskubidea ez ezik, egilearen
eskubideak ere urratzen ditu.
• helarazi, igorri, jaso. Gutunekin egiten dena.
• gerlari, heroi, menderakaitz. Gerra arlokoak. 5 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
• xedapen, araudi, lege. Zuzenbide arlokoak. dagoen gaizki eta zuzendu.
a. hospitale: ospitale.
2 ADITZA. Aldatu perpaus hauetako aditzak
b. selatatu: zelatatu.
parentesi artekoa erabiliz.
c. ezeki: eseki.
• Argitaletxekoek hamar eguneko epea eman
d. lehun: leun.
ziguten dendari izena alda geniezaion.
• Gaur egunera arte, lokal horietako hiru salatu 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo
zaituztete epaitegietan.
dagoen perpausa eta zuzendu besteak.
• Saltegi horietan zorigaiztoko balizko gertakariek
✔ Orain dela mende bat Orioko kostaldean balea
ospea kalte diezazuekete.
bat hil zuten azkeneko aldiz.
• Sortutako pertsonaiaren irudiak ikusgai izango
b. Gabonetan animalia asko erosten dira
bazenituzte, lege-haustea bikoitza izan zitekeen.
oparitzeko eta uda aldean asko kale gorrian
• Mertxek ezin diezadake ezkutatu Asterix izena abandonatzen dira.
kendu behar izanak eragin dion haserrea.
c. Ikasturte bukaeran bidaia luzea egitea gure esku
• Komunikazioan adituak zaretenak/zinetenak bat dago.
zentozten Frantziako argitaletxearen jarrerarekin.
d. Atzoko partidan pilotari zaildu horrek ez zuen
• Marka da sorkuntza-lana erabiltzeko baimena mailarik eman.
eman diezazuekedan bakarra.
• Zuk ez nindukezu harrituko, merkataritza-kate 7 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
handi baten kontra egingo bazenu. dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik.
a. salatari: ez du kazetaritzarekin zerikusirik.
3 ORTOGRAFIA. Aukeratu marratxoen erabilerari
b. xede: ez du zentzu txarrik.
dagokionez, gaizki dagoen zerrenda eta zuzendu.
c. ebasle: ez da langilea.
✗ Bat-batean, batik-bat, ez ezik. d. salmenta: ez da dendetako altzari edo gunea.
✔ Bat-batean, batik bat, ez ezik.
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu itzazu
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, gaizki dauden esaldi hauek.
parentesi artean emandako forma erabiliz.
a. Autobus gidaria larri zauritu da gidatzen zuen
• Hala egiten ez bazuten, diru-konpentsazioa autobusak auto baten kontra jota.
eskatuko zuela mehatxu egin zien argitaletxean. b. Asteazkenean, arratsaldeko zortzietan,
• Heroi horiek duten ospea kaltetu daiteke, auzokideon bilera egingo da.
zorigaiztoko gertakariren bat gertatzen bada. c. Nire ustez, oso ondo dago Jokinek esan duena.
• Argitaletxearen aginduari kasu egitea erabaki d. Utziozu tontoarena egiteari eta adi egon!
zuen, aholkulariarekin kontsultatu ostean.
• Asterix izenarekin jarraituz gero, irabazi ezin izango
nuen borroka batean sartuko nintzela esan zidan.
• Egile-eskubideen jabeak hamar eguneko epea
eman zien, saltokiari izena alda ziezaioten.
• Asterix eta pertsonaia horien erreferentzia
lokaletatik kenarazi diete dendariei.
• Argitaletxeak logikaz eta neurriz jokatu du, bere
markaren jabetza pribatuaren jabea den neurrian.

80 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0079-0103.indd 80 21/7/09 18:10:50

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

EGILE-ESKUBIDEAK ETA INTERNET

Internauta batek irudi polita ikusi du Interneten eta egilea nor den begiratu gabe kopiatu du ordena-
gailuan. Egun batean blog bat irekitzea pentsatu du, eta irudi hori jarri du blogaren ikur moduan. Blog
txukuna egin du, nonbait, eta ezagun bihurtu da jendearen artean. Egun batez, ordea, ezustean mezu

HIZKUNTZA
elektroniko bat jaso du gure blogariak; irudi politaren jabeak idatzi dio, ez oso pozik, itxuraz. Irudia
berea dela jakinarazi dio, eta kentzeko eskatu dio, auzitara eramango duela bestela. Blogaria ataka es-
tuan dabil orain: jendeak irudi horrekin ezagutu du bloga, eta kentzen badu, ikur nagusietako bat
galduko du. Kentzen ez badu, ordea, auzitara eraman dezakete legea hausteagatik, edo isun handia
ordainarazi…
Bere garaian arreta gutxi jarri zion argazkiaren baimenari, eta orain buruhausteak! Argiago jokatu
izan balu, agian ohartuko zen aski zuela argazkiaren ondoan egilearen izena jarrita, askotan baldin-
tza hori baino ez baitiote jartzen besteren eduki kulturalak erabili nahi dituenari.
Egoera hori guk asmatua da, baina gero eta sarriago gertatzen dira halakoak on line sortzen ari diren
komunikabideetan. Hasierako garaietan, ohikoa izaten zen besteren irudi eta testuak kezka handirik
gabe erabiltzea. Asmoa ez zen izaten beste egile baten obraren jabe egitea, baina egiaz, horixe egiten
ari ziren, eta hori legez kanpokoa da.
Consumer aldizkaria

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. • Blog-egileek kontuz zaindu behar dituzte
sareratzen dituzten edukiak. Izan ere, askotan
• agian • nonbait • itxuraz
nahigabe legea urratzen ari dira.
• ordea • egun batez • egiaz
3 Taldekatu jarraian dituzun testu-antolatzaileak
2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia perpausa
testuan duten funtzioaren arabera.
zuzen osatzeko.
Balorazioak egin: tamalez, espero dezagun
• Egile-eskubideen auzia arlo askotara
Ondorioa azaldu: horren kariaz, funtsean
zabaldu da, hala nola musikara, Internetera,
argazkilaritzara… Beharrizana adierazi: ezinbestean, nahitaez

Idazlana
1 Irakurri Estela M. Sueroren testuko pasartea eta 2 Erantzun askea.
erantzun galderei.
3 Erantzun askea.
• Zilegi irudituko litzaizuke aipatzen den ka-
suan salaketa jartzea? Zergatik?
Erantzun askea.
• Zein desberdintasun dago Asterix eta Obeli-
xen kasua eta azken paragrafo horretan des-
kribatzen den kasuaren artean?
Asterix eta Obelixen kasuan, handiak, enpresa bo-
teretsuak, alegia, txikiaren aurka egiten du. Beste
kasuan, txikiak egiten du handiaren kontra.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 81

833475 _ 0079-0103.indd 81 21/7/09 18:10:50

 32 Bizilaguna, ez oparia
32 Bizilaguna, ez oparia
Animaliaren bat eduki gura izaten dute askok, umeek,
helduek, zaharrek. «Begira zelako txakur polita! Katu ho-
ri oso mimozalea da!». Baina, bat etxera eroatea ez da gu-
tizia kontua bakarrik, ondo pentsatu beharrekoa baizik.
Eta Gabonetan mainatsu jartzen direnen kopuruak gora
egiten duen era berean, animaliak opari modura eska-
tzeak ere gora egiten du. Laster dira Gabonak, eta sentsi-
bilizazio kanpaina abiatu du Bilboko animalien babesera-
ko elkarteak (APA SOS Bilbao).
Elkarteko presidente Koldo Goioagak zaunka artean
erantzun ditu galderak, eta bi gomendio nagusi eman di-
tu: «Lehenik, txakur edo katu bat hartu behar badu, lehe-
nengo, txakurtegitik pasatzeko edo webgunera jotzeko;
eta bigarrenik, jakitea zer doazen sartzera etxera, zelako
ohitura aldaketak edukiko dituzten eta abar».
Katuekin eta txakurrekin jolastuz oso ondo pasa daiteke,
baina, ardura batzuk hartzea ere eskatzen du animaliak
edukitzeak. «Urte askotarako izango da, ez da bi edo hiru
hilabeterako jostailua, hamar edo hamabost urterako
etxeko bizilaguna baino».
Gabonetan, eskaera gehiago jasotzen dituztela esan du
Goioagak, eta gero askok «ezin dut gehiago» esan eta
batzuek lehenago,
osoan, apurka-
Gabonetan
keta». On
«Gabonetan
haize solida-
rioagoa dago.
Txakur bat edo
katu bat eduki nahi
duzu? Bai, bai-
na, kontuan
ULERMENA LANTZEN
1 Zer dela eta abiatu du kanpaina Bilboko animalien
elkarteak?
2 Aukeratu Koldo Goioagak emandako gomendioak.
❏ Txakur txikia eta mainatia erosi.
❏ Etxera sartuko duten animaliaren ohiturak ezagutu.
❏ Denda espezializatuetan erosi.
❏ Animalia elkartearen bidez lortu.
3 Zer egiten dute elkartekoek animalia oparitarako
dela esaten dietenean?
100
Ulermena lantzen
1 Zer dela eta abiatu du kanpaina Bilboko anima-
lien elkarteak?
Gabonak hurbiltzen ari direla eta, animaliak ez di-
rela jolasak ez opariak ohartarazi nahi diote jen-
deari.
2 Aukeratu Koldo Goioagak emandako gomen-
dioak.
✔ Animalia elkartearen bidez lortu.
3 Zer egiten dute elkartekoek animalia oparitara-
ko dela esaten dietenean?
Ez dute txakurrik ematen oparitarako.
4 Zein da Begoñaren ardura elkartean?
Argazkiak atera eta webgunean jarri, animaliei harre-
ra egingo dien familiarenganako bidea errazteko.
5 Zeintzuk izaten dira animaliak abandonatzeko
arrazoiak?
Batzuetan, gaixo daudelako abandonatzen dituz-
te, baita animalia bat edukitzeak ekartzen dituen
gastu eta ardurengatik ere.
82 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0079-0103.indd 82
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
eduki zer suposatzen duen». Txakurra egunero atera behar
da kalera. Katuak ere arreta eskatzen du. Eta gero, animalia- 1. nahi izan 4. funtsezko 7. erantzukizun
ren izaeraren arabera, egin ditzakeen bihurrikerien zerrenda 2. eraman 5. ekarri 8. nabaritu
luzea; laztan zintzoena eta adiskidetasun keinuena bezala. 3. aholku 6. gaiztakeria 9. ankerkeria
«Garrantzitsuena ardura da» 2 LEXIKOA. Bereizi hitz atzizkidunak eta sortu lau hitz
Bilboko elkarteak Basurtuko udal txakurtegiagaz egiten du berri aurkitutako atzizki bakoitza baliatuz.
lan, argazkiak atera eta harrera egingo dien familiarengana- t

garrantzi t

itsu t

bizidun 5 ESAPIDEAK. Aukeratu besteen baliokidea ez den
ko bidea aurkitu arte. Horretan dabil Begoña Isla, duela bi esapidea.
t

zakarrontzi t

mimozale t

jostailu
urtetik hona. Aurretik, animalia-denda batean ere aritu izan
t

bihurrikeria t

hilabete t

adiskidetasun ❏ Txakurraren gauerdiko aharrausia ez izan.
da beharrean, eta dendetan Gabonak oraindino gehiago
igartzen direla dio. «Dendetan eskaera askoz gehiago igo- t

txakurtegi t

mainatsu t

beharrizan ❏ Astoaren goizeko arrantza ez izan.
tzen da Gabonetan; hemen gutxiago». Iragazki zorrotzagoa ❏ Txakur txikirik ez izan.
pasatzen dute elkartekoek. «Opari baterako dela esaten badi- 3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz ❏ Ahuntzaren gauerdiko eztula ez izan.
gute, ez, guk ez dugu txakurrik ematen oparitzeko. Ez da dagoen gaizki eta zuzendu.
objektu bat, izaki bizidun bat da». a. apatx, herpe, hanka, atzapar. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz
Animalia bat oparitzea ez da etikoa, Islaren ustez. Dena de- b. zaunka, orroka, huluka, arrantzaka. egokienak perpausa zuzen osatzeko.
la, kasu batzuetan animalia baten konpainiak on asko ekar c. ahari, behor, ahuntz, bigantza. Begoña Islak … hainbat pertsonari animalia baten
dezakeela ere jakinarazi du: hor daude itsuei bidean lagun- konpainiak on asko…
d. aska, uztarri, zintzarri, sela.
tzen dieten txakurrak, edo umeek jolasean asko ikas dezakete
❏ oharrarazi du ekar liokeela.
animaliekin. «Garrantzitsuena ardura da».
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, ❏ jakinarazi du ekar diezaiokeela.
Elkarteak lan egiten duen zentroetan, animaliek dituzten parentesi artean emandako forma erabiliz. ❏ jakinerazi du ekarri diezaiola.
beharrizan nagusiez galdetuta, oinarrizkoenak aipatu ditu
t Txakur edo katu bat hartu behar badu, lehenengo, ❏ jakin arazi du ekarri ahal diola.
Islak: «Osasun arloa, batzuetan gaixo dagoelako abandona-
txakurtegitik pasatu. (-t(z)ekotan)
tzen dituzte, gastua suposatzen duelako; elikadura ere bai;
eta, noski, afektibitate arloak ere garrantzia du». t Horretan dabil Begoña, duela bi urtetik hona. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki dauden
(Badira bi urte…) esaldi hauek.
Jostailuak, aspertu eta gero, zakarrontzira bota ahal dira. Bi-
zidunekin hori egitea krudelkeria da. APA SOS Bilbao el- t Koldok webgunera jotzeko aholkatu die animalia bat a. Albistea telebista-kate denetan eman dute.
kartearen webgunean irakur daiteke –www.sosbilbao.org– hartu nahi dutenei. (jo) b. Mikelek urte guztia behar izan zuen liburua
Mahatma Gandhiren esaldi bat: «Animaliei ematen dien t Jostailuak, aspertu eta gero, zakarrontzira bota ahal bukatzeko.
tratuaren arabera neurtzen da herri baten kultura». dira. (-t(z)ea egon) c. Gasteizen, negu gorrian hotz asko egiten du.
t Gabonetan mainatsu jartzen direnen kopuruak gora d. Ideia on bat eduki du Jonek, euritakoa hartuta.
Ekaitz Goienetxea, Berria egunkaria
egiten duen era berean, animalien eskaerak ere gora
e. Ariketa ondo burutzeko eragiketa desberdinak
egiten du. (bezala)
erabili behar dira.
t Animaliaren bat eduki gura izaten dute askok, umeek,
helduek, zaharrek. (zein)
4 Zein da Begoñaren ardura elkartean?
5 Zeintzuk izaten dira animaliak abandonatzeko
arrazoiak? Idazlana
6 Pausoz pauso…
1 Irakurri Ekaitz Goinetxearen testuko pasartea eta 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
t Atera testuaren gaia (gehienez erantzun galderari.
ANIMALIAK ETXEAN
15 hitz).
«Osasun arloa, batzuetan gaixo dagoelako aban- t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
t Egin testuaren laburpena (8 lerro). donatzen dituzte, gastua suposatzen duelako;
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren – Zer funtzio betetzen dute etxeko animaliek?
elikadura ere bai; eta, noski, afektibitate arloak ere
arteko harremana (gehienez 4 lerro). garrantzia du». – Abantailak eta desabantailak.
– Animaliekiko dugun jarrera.
t Zer esan nahi du egileak afektibitate arloa hitzekin?
Baikor 2 Baikor 2 101
(100.-101. or.)
6 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Animaliek eskubideak dituzte eta ezin dira ob-
jektu bezala erabili.
• Egin testuaren laburpena.
Bilboko animalien elkarte honek abiatutako
kanpainak jendea sentsibilizatzea du helburu.
Izan ere, Gabonetan, animalien eskaera gehia-
go jasotzen dituzte, garaiotan oparitzeko. Elkar-
tearen asmoa da animaliak ez direla oparitara-
ko eta, bestetik, animalia bat edukitzeak zer
dakarren ondo azaltzea. Horrela, haien ustez,
sarri gertatzen diren abandonuak saihestuko
dira.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
29/7/09 13:10:14
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
sinonimoak aurkituko dituzu. parentesi artean emandako forma erabiliz.
1. nahi izan: gura izan • Txakur edo katu bat hartzekotan, lehenengo,
2. eraman: eroan txakurtegitik pasatu.
3. aholku: gomendio • Badira bi urte Begoña horretan dabilela.

HIZKUNTZA
4. funtsezko: oinarrizko • Koldok webgunera jo dezatela aholkatu die
5. ekarri: suposatu animalia bat hartu nahi dutenei.
6. gaiztakeria: bihurrikeria • Aspertu eta gero, badago jostailuak, zakarrontzira
botatzea.
7. erantzukizuna: ardura
• Gabonetan mainatsu jartzen direnen kopuruak
8. nabaritu: igarri
gora egiten duen bezala, animalien eskaerak ere
9. ankerkeria: krudelkeria gora egiten du.
• Animaliaren bat eduki gura izaten dute askok,
2 LEXIKOA. Bereizi hitz atzizkidunak eta sortu lau
umeek, zein helduek, zein zaharrek.
hitz berri aurkitutako atzizki bakoitza baliatuz.
• bizidun: bizardun, arduradun, hiztun, dirudun. 5 ESAPIDEAK. Aukeratu besteen baliokidea ez den
• mimozale: pilotazale, mendizale, ardozale, esapidea.
bertsozale. ✗ Txakur txikirik ez izan.
• jostailu: igogailu, hozkailu, irabiagailu, zorrozkailu.
• bihurrikeria: gaiztakeria, sineskeria, ergelkeria, 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz
lotsagabekeria. egokienak perpausa zuzen osatzeko.
• adiskidetasun: maitasun, askatasun, amatasun, Begoña Islak … hainbat pertsonari animalia baten
hurbiltasun. konpainiak on asko…
• txakurtegi: sagardotegi, apalategi, zabortegi, ✔ jakinarazi du ekar diezaiokeela
ordutegi.
• mainatsu: menditsu, urtsu, mamitsu, jendetsu. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki
dauden esaldi hauek.
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz a. Albistea telebista-kate guztietan eman dute.
dagoen gaizki eta zuzendu.
b. Mikelek urte osoa behar izan zuen liburua
a. herpe: erpe. bukatzeko.
b. huluka: uluka. c. Gasteizen, negu gorrian hotz handia egiten du.
c. bigantza: bigantxa. d. Ideia ona eduki du Jonek, euritakoa hartuta.
d. sela: zela. e. Ariketa ondo burutzeko hainbat eragiketa
erabili behar dira.

Idazlana
1 Irakurri Ekaitz Goinetxearen testuko pasartea eta 2 Erantzun askea.
erantzun galderari.
• Zer esan nahi du egileak afektibitate arloa hi-
tzekin?
Animaliarekiko sentimenduzko harremana.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 83

833475 _ 0079-0103.indd 83 21/7/09 18:10:50

 33 68ko maiatzak mundua aldatu nahi zuen

68ko maiatzak
33 mundua aldatu nahi zuen
Duela 40 urte, Frantziako gazteriaren parte bat zaharren hitz hartzearen askatasunaren tokia da. Kexu, 2.000 ikasle, Hda,
IZKUbatez
N T Z Aere emazteen egoera. Askatasun sexuala 68ko HIZKUNTZA
munduaren kontra eta «biziaren aldatzeko» altxatu zen. ezkertiarren alde ematen dira eta altxatze lehen gaua da: ba- maiatzak ekarritako aldaketa handi bat da: antisorgailuen
Frantzia bakean da 1968an, ez da langabeziarik, bizi baldin- rrikadak egiten dituzte, galtzada harriak botatzen dituzte onartzea, eta abortatzeko baimena, feminismoaren gara-
tzak hobetzen dira urtero; dena ongi doala dirudi. Duela ha- poliziaren aurka, eta hark bonba negar–eragileekin erantzu- Ariketak
tzea… 68ko maiatzaren eragina sozio-kulturala da. Balore TESTUA ANTOLATZEN
mar urte ospez betea den gizon batek herria gobernatzen du, ten du. Autoak erreak dira. berriak agertzen dira: autonomia, sormena… lege tradizio-
aberriaren salbatzailea, mundu osoan miretsia: Charles de Ondorioz Sorbona hetsia da. Berriz ere gobernuaren huts 1 nalen ez onartzea.
LEXIKOA. IrakurriBestalde, SMICa
testua berriz, eta (oinarrizko hilabete sa-
azpiko hitzen 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki dagoen FESTA ALDAMENEKO GELAN (KRITIKA)
Gaulle, 78 urte. Baina, gazteria ez da ongi sentitzen: ez du bat: 50.000 ikasle karrikara joateko libre dira, manifestatze- ria) %35 igo zen,
sinonimoak 600F dituzu.
aurkituko arte hilabetero, eta lan-sariak %10. perpausa.
Liburua, , belaunaldi oso baten gaztaroaren testigu gisa uler liteke. Esate baterako, Ramon Sai-
maite aspergarria atzematen duen gizarte hori, non lan egi- ko, eta haien kideen askatzearen aldarrikatzeko. Altxatze Gainera bakantza pagatuen laugarren astea sortu zen Gre-
1. aurre 4. nahaspila 7. itxi a. Maiatzaren 13an langile eta ikasleak poliziaren zarbitoriaren zenbait lanetako giroa gogorarazi dit niri: askapen sexualarekin loturiko kontuak, eztabaida
tea eta kontsumitzea bilakatu diren biziaren helburu nagu- gauak segitzen dira, maiatzaren 11ra arte, bortitzena. Mi- nellearen hitzarmenei esker. bortizkeriaren aurka borrokatzen dira.
2. asko 5. oztopatu 8. gasolina politikoak, euskaldunen hoztasuna sexu-harremanetan, atzerria Euskal Herriaren etorkizunerako eredu
siak; iruditzen zaie ez duela deus komunean helduekin. Bere lioika jendek zuzenean RTL eta Europe 1en segitzen dituzte b. Manifestazioak besta giroan egiten ziren eta jendea gisa… , aipatu behar da, orobat, hasieran batez ere halako deslilura batek blaitzen di-
3.Ana
pilatuBelen Etxepare,
6. esan Naia Andueza
9. emakume eta Marilou
zinema, bere musika (pop), bere irakurketak (komikiak, poe- gertakariak. Probintziako ikasleak ere galtzada harrietara tuela Landaren bizipenak, Paris amestuaren eta Paris errealaren arteko amildegia handiegia
Dumont. Kanboko XALBADOR Kolegioko ikasleak. dantzatzen zen etengabe.
sia…), bere jarrera (norbaitekin atera gorde gabe) … 35 ur- jausten dira. Herriko murruak afixaz, inskripzioz betetzen izango balitz bezala (Montmatreri buruz esaten dituenak lekuko).
2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duen perpausak.
Euskonews Gaztea c. Eskolak hetsiak ziren eta haurrek kalean jolasten
tekoen desberdinak dira. dira. Denetan jendea mintzatzen da, kritikatzen du, mun- , aipatzekoa da autobiografiaren eraikuntza nola gauzatua dagoen. Berau osatzeko
68ko maiatzean ez zen giro Frantziako gizartean. zuten lasai-lasai.
Gazteria honek zorte ona badu. Unibertsitatera aitzineko dua berriz egiten, askabideak egiten ditu, manifestatzen da, materiala ezkutatu beharrean (garai hartako eskutitz, eguneroko, argazkiak), kontakizu-
d. Greba egunean 9 milioi pertsona manifestatu zen
belaunaldia baino anitz gazte gehiago joaten dira. Zortzi ur- besta giro batean. ❏ Lasaitasuna nagusi zen. nean bertan azaltzen dira. , zenbaitetan kontakizunak jauzi egiten du plano
Pariseko kaleetatik.
tez, ikasle kopurua bikoiztu da, 500.000 ikasleko zenbakira Maiatzaren 13an, langile sindikatuek greba-egun bat presta- ❏ Egoera jasangaitza zen. Galtzadarrien e. 68ko maiatzeko egun haiek bizi izan zituztenek ez
batetik bestera (errealitatetik diskurtsora), eta agerian geratzen da memoriaren eta iraga-
iritsiz. Baina hori ez zen pentsatua. Ondorioz, anfiteatroe- tzen dute, hiri handien kaleetan desfilatzen dute, ikasleen ❏ Eguraldia kaskarra zen. katzea azpian, hon naren arteko distantzia. Eta , hainbatetan Landak berak zalantzan jartzen ditu
da debe
dituzte erraz ahaztuko.
tan, liburutegietan jendea metatzen da. Pariseko Sorbona liderrekin. Poliziaren bortizkeriaren aurka borrokatzen dira. dartza bere eguneroko edo eskutitzetan idatzitakoak, bere burua justifikatzeko idatzitakoak zi-
zaharra ttipiegia bilakatu da. Beraz, Nanterreko hiri ingu- Egun honetan Frantziako historiaren greba handiena egin
De bekatuaEsan zerrenda bakoitzean zein hitz
3 ORTOGRAFIA. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu zuzen dagoen
relako, adibidez; eta, , horrelako dokumentu intimoei sarritan ematen zaien
ruan unibertsitate berri bat eraikia da. Eta han, soziologiako
ikasle batzuk inarrosten hasten dira; haien artean Daniel
da: 9 milioi grebalari izan dira! Gauza arraroa, kategoria gu-
ziak hunkituak dira: langileak, enplegatuak, jornalariak…
dagoen gaizki eta zuzendu. rak gira
darperpausa.
harridurazko
Aleman
benetakotasun eta egiazkotasuna erlatibizatu egiten du. Uste dut alderdi hori dela libu-
ruko interesgarrienetakoa.
Cohn–Bendit, ilegorria. Haien programa ez da zehatza: Laster, ez da gehiago ezantzarik, ez azukrerik, ez telebista- Denak judu
a. holdartu, inarrosi, hetsi, hunkitu.
b. aberri, sorte, ospe, afixa.
❏ Zein jendetsuak izan zirela manifestazioak!
BEÑAT SARASOLA, Berria egunkaria
unibertsitatea aldatu, gizartea, bizia… Denek Amerikako programarik, zakarrontziak metatzen dira, eskolak hetsiak ❏ Bai jende pila egon zen manifestazioan!
Estatu Batuetan, Alemanian, Japonian gertatzen diren ikas- Er
c. sakon,
realis bortits, kexu, zauritu.
❏ Hura jendetza manifestazioan zegoena!
leen altxatzeak segitzen dituzte. Borroken bidez, anabasa
dira. Armadak kamioiak igortzen ditu jendeen garraiatzeko, tak iza
n, eziatzeman.
d. bikoiztu, miretzi, ondorioztatu, Irudimenak boterea hartzen du Testu-antolatzaileak
garraiobideak hetsiak baitira. Ikasleen krisia, krisi soziala bi- nezkoa ❏ Hori bai dela jende pila!
sortuz eta gelak okupatuz Nanterreko unibertsitatearen bizia lakatu da. Baina manifestaldiek segitzen dute. galdegin 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Ordezkatu perpausetako antolatzaileak multzotik
trabatzen dute. 4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
Maiatzaren 24an, barrikaden beste gau bat bada Parisen. 7 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen t horrenbestez t ez hori bakarrik aukeratuz.
Maiatzaren 2an, eskuin-muturreko talde baten atentatu bat parentesi artean emandako forma erabiliz.
Burtsa errea da, bi jende hiltzen dira. tokiz kanpo eta azaldu zergatik. t halaber t bestetik behintzat / besteak beste / nabarmentzekoa da /
izanen dela errana da. Hil batzuk izatearen beldurra baita, t Armadak kamioiak igortzen ditu jendeen garraiatzeko, a. hautetsi, hauteman, hautesle, hautagai.
Maiatzaren 27an, gobernamenduak sindikatuekin Grenelleko t nolanahi ere t horregatik izan ere / oro har / -ren esanean
fakultatua hetsia da. Maiatzaren 3an, Nanterrretik kanpora- garraiobideak hetsiak baitira. (-(e)lako)
Hitzarmena izenpetzen du, lan-sariak igotzea hitz emateare- b. karrika, garraiobide, etorbide, zumar-kale.
tuak direnez, Sorbonara joan dira Paris erdian, bilkura baten t Mintzatzen den bitartean, Gaullistak Champs 2 Esan perpauseko testu-antolatzaileak zer funtzio
kin. Baina grebalariek ez dute lana berriz hartu nahi. De Gau- ULERMENA c. olerki, eleberri, saiakera, afixa. t Esate baterako, Ramon Saizarbitoriaren zenbait
egiteko. Poliziak, jendea bortizki kanporatzen du eta 300
llek ez du irtenbiderik atzematen. Ezkerraldeko alderdiko ba- Ellyséesetan LANTZEN
manifestatzen dira. (-(e)la) duen. lanetako giroa gogorarazi dit niri.
gazte atxilotzen ditu. Huts handi bat da: Sorbona, tradizioz, d. murru, horma, espaloi, harresi.
tzuek, Mitterrandek bezala, lehendakariaren boteretik t Pixkanaka langileek lana berritz hasten dute. (ekin) Aipatu behar da, orobat, hasieran batez ere hala- t Aipatzekoa da autobiografiaren eraikuntza nola
1 Zein izan ziren 68ko gertakariak eragin zituzten 5 Zergatik ez ziren grebalariak lanera itzuli
ateratzea nahi dute. Orduan krisia politikoa bilakatu da ere. t Askatasun sexuala 68ko maiatzak ekarritako aldaketa
arrazoiak? 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA.
Grenelleko hitzarmena Aukeratu gaizki dagoen
izenpetutakoan? ko deslilura batek blaitzen dituela Landaren bizipe- gauzatua dagoen.
Maiatzaren 29an, De Gaulle desagertzen da. Geroago jaki- handi bat da. (denoi ekarri -(e)n) perpausa eta zuzendu. nak. t Beñat Sarasolaren arabera, Mariasun Landak
nen da Alemaniara joan zela. Parisera itzulita, egoera alda- t 2Duela
Zer 40
eredu
urte,izan zuen Frantziako
Frantziako gazteriarenikasle
parte bat zaharren 6 Zer dela eta bozkatu zuten hautesleek ekaineko
a. Hainbeste jende irten zen kalera, kaleak txiki geratu kontakizuna autobiografiaz jantzi du.
razten du. Frantsesak beldurtzen ditu asmatuz komunisten mugimenduak?
munduaren Zer helburu
kontra altxatu zituzten?
zen. (40 urte dira…) hauteskundeetan Gaullisten alderdiarentzat?
zirela.
estatu-kolpe bat. Asanblada Nazionala desegiten du. Min- t 3Nanterreko
Zerk piztuhirizuen
inguruan
lehenunibertsitate
altxatze-gaua?berri bat eraikia 7 b. Hain
Zein izan jendetsuak
ziren 68ko izan ziren manifestazioak,
maiatzaren ezen
lorpen nagusiak?
tzatzen den bitartean, Gaullistak Champs Elyséesetan mani- da. (eraiki) kaleak txiki geratu baitziren.
4 Zer gertatu zen maiatzaren 13an? 8 Pausoz
festatzen dira. t Nanterrretik kanporatuak direnez, Sorbonara joan dira c. Hainpauso…
jendetsuak izan ziren manifestazioak, kaleak txiki Idazlana
Ondorioz, Ekainaren 23–30eko hauteskundeetan hautes- a) Maiatzaren 3an hasi ziren
bilkura baten egiteko. (-(e)lako) borrokak bertan behera t Atera
geratutestuaren
ziren. gaia
leek Gaullisten alderdiarentzat bozkatzen dute, altxatzeaz geratu ziren. (gehienez
d. Hainbeste 15jende
hitz). irten zen kalera, non kaleak txiki 1 Irakurri Xalbador Kolegioko ikasleek idatzitako 2 Bilatu Interneten 68ko maiatzaren inguruko
beldurturik. Pixkanaka, langileek lana berriz hasten dute, ez b) Langile sindikatuek bat egin zuten ikasleekin eta t Egingeratu ziren. laburpena
testuaren testuko pasartea eta erantzun galderei. informazioa. Horretarako, arakatu www.gaztezulo.com
bortizkeriarik gabe, adibidez Peugeot lantegietan, hil bat greba-eguna prestatu zuten. e.(10 lerro).
Hain jendetsuak izan ziren manifestazioak, non kaleak webgunea.
«Baina, gazteria ez da ongi sentitzen: ez du maite as-
izan da. c) Burtsa erre zuten eta gobernamenduarekin txikibeste
t Jarri geratu ziren. bat
izenburu pergarria atzematen duen gizarte hori, non lan egi- – Munduko zein lekutara zabaldu zen iraultza?
Orotara, gertakariek bost hildako eta hamar bat zauritu on- hitzarmena izenpetu zuten. artikuluari. tea eta kontsumitzea bilakatu diren biziaren helburu
9 – Kultur arloan ere isla izan zuen?
dorioztatu dituzte, eta Frantzia sakonki hunkitu dute. Bes- ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz egokiak nagusiak; iruditzen zaie ez duela deus komunean
talde altxatze honi esker, gizartea aunitz aldatu eta hobetu perpausa zentzuz osatzeko. – Eta gure inguruan eraginik izan ote zuen?
helduekin. Bere zinema, bere musika (pop), bere ira-
68ko maiatzeko gertakariak …, orain ez … hainbat kurketak (komikiak, poesia…), bere jarrera (norbaite- 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
eskubide. kin atera gorde gabe) … 35 urtekoen desberdinak GAZTEON KEZKAK
102 Baikor 2 Baikor 2 ❏ jazoko ez baziren genuen izango 103
dira».
t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
❏ jazo izan ez baziren genituen izango t Zer esan nahi du egileak testu-zati honetan?
– Egungo gazteen egoera.
❏ jazo ez balira genukeen izango t Zein desberdintasun dago garai hartako gazteen
– Arazoak eta helburuak.
❏ jazo izan ez balira genuke izango eta egungo gazteen artean?
– Konponbideak.
❏ jazo ez balira genituzkeen izango

104 Baikor 2 Baikor 2 105

(102.-105. or.)

Ulermena lantzen
1 Zein izan ziren 68ko gertakariak eragin zituzten 6 Zer dela eta bozkatu zuten hautesleek ekaineko
arrazoiak? hauteskundeetan Gaullisten alderdiarentzat?
Lan egitea eta kontsumitzea biziaren helburu na- De Gaullek frantsesak beldurtu zituen komunis-
gusiak bilakatu ziren. Gazteriari iruditzen zitzaion ten estatu-kolpe bat iragarriz. Hori dela-eta, hau-
ez zutela zerikusirik helduekin eta gizarte osoa al- tesleek bozkatu zuten De Gaullen alde.
datzen saiatu ziren.
7 Zein izan ziren 68ko maiatzaren lorpen nagusiak?
2 Zer eredu izan zuen Frantziako ikasle mugi- Gizartea asko aldatu eta hobetu zen, batez ere
menduak? Zer helburu zituzten? emakumearen egoera. Askatasun sexuala 68ko
AEBn, Alemanian, Japonian gertatu ziren ikasleen maiatzaren lorpen garrantzitsua izan zen: antisor-
altxatzeak izan zituzten eredu. Haren helburua gailuak onartzea, abortua, feminismoa garatzea…
unibertsitatea, gizartea, bizia aldatzea zen. Bestalde, orduz geroztik, langileen eskubideak
hobetu ziren: oinarrizko saria igo, oporraldiaren
3 Zerk piztu zuen lehen altxatze-gaua?
laugarren astea lortu…
Ikasleak Nanterreko unibertsitatetik kanporatu zi-
tuztenez, Pariseko Sorbonara joan ziren bilera bat 8 Pausoz pauso…
egiteko asmoz. Orduan, poliziak bortizki kanpora- • Atera testuaren gaia.
tu zituen han bildutakoak eta ikasle asko atxilotu Gizarte zaharkituaren aurrean, gazteen aldake-
zituen. Horrek piztu zuen lehen altxatze-gaua. ta nahia Pariseko maiatzean egiaztatu zen.

4 Zer gertatu zen maiatzaren 13an? • Egin testuaren laburpena.

b) Langile-sindikatuek bat egin zuten ikasleekin Duela 40 urte, Frantziako gazteriaren parte bat
eta greba-eguna prestatu zuten. mundua aldatzeko asmoz altxatu zen, orduko gi-
zartearekin ez baitzen ondo sentitzen.
5 Zergatik ez ziren grebalariak lanera itzuli Gre- Soziologiako ikasle batzuk mobilizatzen hasi ziren
nelleko hitzarmena izenpetutakoan? beste herrialdeetako altxatzeak eredu hartuta.
Hainbat gertakari izan ziren geroago: greba-
De Gaulle presidenteak ez zuen irtenbiderik atze-
eguna, burtsa erre egin zuten…
man. Orduan, auzia krisi politiko bilakatu zen. Hori
Krisi sozial horren ondorioz aldaketa nabarmenak
dela-eta, ezkerreko alderdi batzuek De Gaulle bo-
egon ziren, batez ere, emakumeentzat. Halaber,
teretik kendu nahi zuten. langileen eskubideak asko hobetu ziren.

84 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0079-0103.indd 84 29/7/09 13:10:15

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu gaizki
sinonimoak aurkituko dituzu. dagoen perpausa.
1. aurre: aitzin ✗ Eskolak hetsiak ziren eta haurrek kalean jolasten
2. asko: anitz zuten lasai-lasai.
3. pilatu: metatu ✔ Eskolak hetsiak ziren eta haurrak kalean jolasten

HIZKUNTZA
ziren lasai-lasai.
4. nahaspila: anabasa
5. oztopatu: trabatu 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu zuzen
6. esan: aipatu dagoen harridurazko perpausa.
7. itxi: hetsi ✔ Hura jendetza manifestazioan zegoena!
8. gasolina: ezantza
9. emakume: emazte 7 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik.
2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duen perpausak. a. hauteman. Ez du hauteskundeekin zerikusirik.
68ko maiatzean ez zen giro Frantziako gizartean. b. garraiobide. Ez da hiri eta herrietako barruko
✔ Egoera jasangaitza zen. bidea.
c. afixa. Ez da literatura-testua.
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz d. espaloi. Ez du barruti bat ixteko balio.
dagoen gaizki eta zuzendu.
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu gaizki
a. holdartu: oldartu
dagoen perpausa eta zuzendu.
b. sorte: zorte.
c. bortits: bortitz. ✗ Hainbeste jende irten zen kalera, kaleak txiki
geratu zirela.
d. miretzi: miretsi.
✔ Hainbeste jende irten zen kalera, kaleak txiki
geratu ziren/baitziren.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
9 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu aditz
• Armadak kamioiak igortzen ditu jendeen egokiak perpausa zentzuz osatzeko.
garraiatzeko, garraiobideak hetsiak direlako.
68ko maiatzeko gertakariak …, orain ez … hainbat
• Mintzatzen ari dela, Gaullistak Champs Ellyséesetan eskubide.
manifestatzen dira.
✔ jazo izan ez balira genuke izango
• Pixkanaka langileek lanari berriz ekiten diote.
• Askatasun sexuala 68ko maiatzak denoi ekarri
digun/zigun aldaketa handi bat da.
• 40 urte dira Frantziako gazteriaren parte bat
zaharren munduaren kontra altxatu zela.
• Nanterreko hiri inguruan unibertsitate berri bat
eraiki dute.
• Sorbonara joan dira bilkura baten egiteko,
Nanterrretik kanporatuak direlako.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 85

833475 _ 0079-0103.indd 85 21/7/09 18:10:51

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

FESTA ALDAMENEKO GELAN (KRITIKA)

Liburua, halaber, belaunaldi oso baten gaztaroaren testigu gisa uler liteke. Esate baterako, Ramon
Saizarbitoriaren zenbait lanetako giroa gogorarazi dit niri: askapen sexualarekin loturiko kontuak,
eztabaida politikoak, euskaldunen hoztasuna sexu-harremanetan, atzerria Euskal Herriaren etorki-
zunerako eredu gisa… Nolanahi ere, aipatu behar da, orobat, hasieran batez ere halako deslilura
batek blaitzen dituela Landaren bizipenak, Paris amestuaren eta Paris errealaren arteko amildegia
handiegia izango balitz bezala (Montmartreri buruz esaten dituenak lekuko).
Bestetik, aipatzekoa da autobiografiaren eraikuntza nola gauzatua dagoen. Berau osatzeko materia-
la ezkutatu beharrean (garai hartako eskutitz, eguneroko, argazkiak), kontakizunean bertan azal-
tzen dira. Horregatik, zenbaitetan kontakizunak jauzi egiten du plano batetik bestera (errealitatetik
diskurtsora), eta agerian geratzen da memoriaren eta iraganaren arteko distantzia. Eta ez hori baka-
rrik, hainbatetan Landak berak zalantzan jartzen ditu bere eguneroko edo eskutitzetan idatzitakoak,
bere burua justifikatzeko idatzitakoak zirelako, adibidez; eta, horrenbestez, horrelako dokumentu
intimoei sarritan ematen zaien benetakotasun eta egiazkotasuna erlatibizatu egiten du. Uste dut al-
derdi hori dela liburuko interesgarrienetakoa.
BEÑAT SARASOLA, Berria egunkaria

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Ordezkatu perpausetako antolatzaileak

• horrenbestez • ez hori bakarrik multzotik aukeratuz.

• halaber • bestetik • Besteak beste, Ramon Saizarbitoriaren zenbait
• nolanahi ere • horregatik lanetako giroa gogorarazi dit niri.
• Nabarmentzekoa da autobiografiaren
2 Esan perpauseko testu-antolatzaileak zer
eraikuntza nola gauzatua dagoen.
funtzio duen.
• Beñat Sarasolaren esanean, Mariasun Landak
Aipatu behar da, orobat, hasieran batez ere kontakizuna autobiografiaz jantzi du.
halako deslilura batek blaitzen dituela Lan-
daren bizipenak. Ideia berriak txertatu

Idazlana
1 Irakurri Xalbador Kolegioko ikasleek idatzitako 2 Erantzun askea.
testuko pasartea eta erantzun galderei.
3 Erantzun askea.
• Zer esan nahi du egileak testu zati honetan?
Orduko gazteen gustuak eta pentsamoldea
oso ezberdinak zirela.
• Zein desberdintasun dago garai hartako gaz-
teen eta egungo gazteen artean?
Erantzun askea.

86 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0079-0103.indd 86 21/7/09 18:10:51

 34 Zizare erreplikatua: fikziotik errealitatera
Zizare erreplikatua:
34 fikziotik errealitatera
Pieza metalikoz,
z eta kablez
egindako ro-
boten amaiera
iristear dago.
Agertu berri
den espezie
dominante ba-
tek desagerrarazi-
ko ditu: robot «orga-
nikoen» belaunaldi berria
dira, ama naturaren esperientziaren bermearekin sortuak.
Izaki berri bat sortzerik izango bagenu, ez al litzateke logi-
koena izango milaka urtean eboluzioaren testa gainditu
duten ereduak erabiltzea? Arrazoiketa hori bera izan da
Tuftseko Unibertsitateko Mekanismo Biomimetikoen Di-
ziplina arteko Laborategiak (Medford, Massachusetts, Es-
tatu Batuak) erabili duena makina bigunen proiektua gara-
tzeko: animalien ereduan oinarritutako robot mota berria,
automaten mundua irauliko duena.
Ikerketaren zuzendaria den Barry Trimmer neurobiolo-
goak urteak daramatza bere makinei, gorputz biguneko or-
nogabeek duten aukera aniztasun berberarekin, mugitzea
eta maniobratzea ahalbidetuko dieten mekanismoak iker-
tzen. Robotikaren eremuan ezohikoak dira eredu horiek.
Hark egindako ikerketetan, eskeleto hidrostatikoa duten
animalien posizio-aldaketa behatu du, beldarrena hain zu-
zen, eta multzo horren barruan, Manduca sexta edo taba-
koaren zizare adardunarena.
ULERMENA LANTZEN
1 Lotu ideia bakoitza testuan dagokion
paragrafoarekin.
t Proiektuak medikuntzan eta hainbat eremutan
izango du aplikazio zuzena.
t Zizare horren kasuan, gihar eta nerbioek zuzeneko
erlazioa dute.
t Eredu ezohiko horiek neurobiologian aditu zaildu
batek aztertu ditu.
t Proiektu hau ez da biologia eta robotika uztartzen
dituen lehena.
t Ornogabe horiek mugitzeko sistema berria garatu
dute.
106
Ulermena lantzen
1 Lotu ideia bakoitza testuan dagokion paragra-
foarekin.
• Proiektuak medikuntzan eta hainbat eremutan
izango du aplikazio zuzena. 8. paragrafoa
• Zizare horren kasuan, gihar eta nerbioek zuze-
neko erlazioa dute. 6. paragrafoa
• Eredu ezohiko horiek neurobiologian aditu zail-
du batek aztertu ditu. 3. paragrafoa
• Proiektu hau ez da biologia eta robotika uztar-
tzen dituen lehena. 9. paragrafoa
• Ornogabe horiek mugitzeko sistema berria ga-
ratu dute. 5. paragrafoa
• Urteek diseinu egokia dutela erakutsi dutelako
aukeratu dituzte eredutzat animaliok.
2. paragrafoa
• Proiektuak neuromekanikaren bidez mugitzeko
teknologia berria garatu nahi du. 7. paragrafoa
• Tabakoaren zizare adarduna izan da eredua.
4. paragrafoa
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0079-0103.indd 87
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5 ESAPIDEAK. Aukeratu erantzun egokia.
HIZKUNTZA
sinonimoak aurkituko dituzu. Ba al dakizu zer den zizarea?
1. samur 4. aztertu 7. gihar ❏ Noski baietz.
«Ornogabe horiek, ez dituenez mugatzen exoeskeleto edo he- 2. higitu 5. burmuin 8. erabilera ❏ Jakin badakit.
zur artikulatu batek, lokomozio-sistema espezializatua garatu 3. posible egin 6. kendu 9. alor ❏ Jakingo ez dut, ba!
dute, eta horri esker, oso egitura konplexuetan mugi daitezke,
enborretan eta adarretan, esaterako» adierazi du Trimmerek. ❏ Baita nahi ere!
2 LEXIKOA. Sortu plazaratu bezalako aditzak honako
Horrez gain, Manduca sextaren garuna hain sinplea denez, perpausak osatzeko. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein dira zuzenak?
nahiz eta hura erauzi, animaliak mugitzen jarraitzen du ga- t Naiaren ordez Ane du entrenatzaileak.
runik gabe. Horrek esan nahi du animalia horren hanken Etxeko lan guztiak robot batek …, denok pozago …
t Ibonek irakaslea haserretu zuen eta honek gelatik
mugimendua garunak prozesatzen ez dituen nerbio-bulka- ❏ egin balitzake biziko ginateke.
zuen.
dekin erlazionatuta dagoela. Hau da, muskuluaren eta ner- ❏ egin ahal izango balu biziko ginateke.
bioaren zuzeneko erlazioa dagoela, eta hori erraz aplika t Hegazkina bi orduko atzerapenez zen.
❏ egingo balizkigute biziko lirateke.
daiteke robot-eredu batean. t Marinelak erabaki tinkoa hartu zuen eta biharamunean
zen. ❏ egingo balitu biziko gintezke.
Proiektu horren helburua, lekualdatzeko modu askotari-
koak imitatzea ez ezik, neuromekanikaren bidez teknolo- t Antza denez, oso ona da bakarlari horrek
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu esaldi hauek.
gia berriak diseinatzea eta tresnak kontrolatzea ere bada. duen lan berria.
a. Etxeko taldeak gol berri bat sartu zuen partidaren
Horrela, neuronek eragiten dituzten bezalako bulkada t Oier bart oso berandu zen eta gaur
bigarren zatian.
elektrikoek muskulu-formako malguki txikien erreakzioa makal dabil.
eragin dezakete, artikulazio baten engranajeak behar duen b. Zizare mota batek paper garrantzitsua bete zuen
uzkurdura- eta zabaltze-efektua sortzeko. 3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz ikerketan.
dagoen txarto idatzita eta zuzendu. c. Taldekideek proiektu zuzendari bezala aukeratu dute
–Robot horiek aplikazio zuzena izango dute hainbat ere-
ikerlari ezagun hori.
mutan, espazioan ontziak mantentzeko eta konpontzeko a. eltzo, erle, liztor, euli.
lanetatik hasi eta mediku-diagnostiko eta tratamenduetara d. Denbora txarrak bi taldeen arteko neurketa
b. sugandila, musker, siraun, uhandre.
–esanez bukatu du. baldintzatu zuen.
c. ezpara, zorri, labe-zomorro, arkakuzo.
Biologia nazioarteko robotika-zentroetako inspirazio-itu- e. Ikerlari taldeak bilera garrantzitsua ospatu zuen
d. marisorgin, inurri, matxinsalto, zits.
rri bihurtu da. Esate baterako, Suitzako Teknologiako Ins- proiektuarekin jarraitu ala ez erabakitzeko.
titutu Federaleko Jan Ijspeert-ek dagoeneko sortua du 4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
arrabio artifiziala, eta Bostoneko Northeastern Unibertsi-
parentesi artean emandako forma erabiliz.
tateko Joseph Ayers-ek, otarrain bat.
t Pieza metalikoz eta kablez egindako roboten amaiera
GEO aldizkaria
iristear dago. (zorian)
t Izaki berri bat sortzerik izango bagenu, ez al litzateke
logikoena izango milaka urtean eboluzionatu duten
ereduak erabiltzea? (ahal izan)
t Urteek diseinu egokia dutela erakutsi dutelako t Hori erraz aplika daiteke robot-eredu batean. (robot
aukeratu dituzte eredutzat animaliok. eredu bati aplika(tu))
t Proiektuak neuromekanikaren bidez mugitzeko t Nahiz eta garuna erauzi, animaliak mugitzen jarraitzen
teknologia berria garatu nahi du. du. (ba-…ere)
t Tabakoaren zizare adarduna izan da eredua.
2 Pausoz pauso… Idazlana
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
1 Irakurri GEO aldizkariko testuko pasartea eta 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
t Egin testuaren laburpena
erantzun galderei. TEKNOLOGIA GURE EGUNEROKOAN
(8 lerro).
t Azaldu izenburuaren eta «Robot "organikoen" belaunaldi berria dira, ama natu- t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
artikuluaren arteko harremana raren esperientziaren bermearekin sortuak».
– Nolako garrantzia du teknologiak gure bizimoduan?
(gehienez 4 lerro). t Zer esan nahi du egileak testu-zati horretan?
– Zertan laguntzen digu teknologiak?
t Zer da naturaren berme hori?
– Jakingo al genuke teknologiarik gabe bizitzen?
Baikor 2 Baikor 2 107
(106.-107. or.)
2 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia:
Natura aztertuz eta imitatuz, teknologia gara
daiteke.
• Egin testuaren laburpena.
Neuromekanikaren bidez, robotak sortu dituz-
te, animalien ezaugarriak kontuan hartuta.
Barry Trommerrek urteak daramatza arlo hone-
tan ikerketak egiten, eta hainbat eremutan
aplikatu ahal izango direla uste du.
Proiektu horren helburua lekualdatzeko, mugi-
tzeko modu askotarikoak imitatzea da. Horreta-
rako, Manduca sexta deritzon zizarea hartu du-
te eredu.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
87
29/7/09 13:10:16
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
sinonimoak aurkituko dituzu. parentesi artean emandako forma erabiliz.
1. samur: bigun • Pieza metalikoz eta kablez egindako roboten
2. higitu: mugitu amaiera iristeko zorian dago.
3. posible egin: ahalbidetu • Izaki berri bat sortu ahal izango bagenu, ez
4. aztertu: behatu al litzateke logikoena izango milaka urtean
eboluzionatu duten ereduak erabiltzea?
5. burmuin: garun
• Hori erraz aplika dakioke robot-eredu bati.
6. kendu: erauzi
• Garuna erauzten badiote ere, animaliak mugitzen
7. gihar: muskulu
jarraitzen du.
8. erabilera: aplikazio
9. alor: eremu 5 ESAPIDEAK. Aukeratu erantzun egokia.
Ba al dakizu zer den zizarea?
2 LEXIKOA. Sortu plazaratu bezalako aditzak
ondoko perpausak osatzeko. ✔ Jakingo ez dut, ba!

• Naiaren ordez Ane zelairatu du entrenatzaileak. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zein dira zuzenak?
• Ibonek irakaslea haserretu zuen eta honek gelatik
Etxeko lan guztiak robot batek …, denok pozago …
kanporatu zuen.
✔ egin balitzake biziko ginateke.
• Hegazkina bi orduko atzerapenez aireratu zen.
• Marinelak erabaki tinkoa hartu zuen eta 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu esaldi
biharamunean itsasoratu zen.
hauek.
• Antza denez, oso ona da bakarlari horrek
a. Etxeko taldeak beste gol bat sartu zuen
argitaratu duen lan berria.
partidaren bigarren zatian.
• Oier bart oso berandu etxeratu/oheratu zen eta
b. Zizare mota batek lan garrantzitsua egin zuen
gaur makal dabil.
ikerketan.
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz c. Taldekideek proiektu-zuzendari aukeratu dute
dagoen txarto idatzita eta zuzendu. ikerlari ezagun hori.
d. Eguraldi txarrak bi taldeen arteko neurketa
a. eltzo: eltxo.
baldintzatu zuen.
b. siraun: ziraun.
e. Ikerlari taldeak bilera garrantzitsua egin zuen
c. arkakuzo: arkakuso.
proiektuarekin jarraitu ala ez erabakitzeko.
d. zits: sits.

Idazlana
1 Irakurri GEO aldizkariko testuko pasartea eta 2 Erantzun askea.
erantzun galderei.
• Zer esan nahi du egileak testu zati horretan?
Robot organikoez ari da, animaliak eredutzat
hartzen direlako.
• Zer da naturaren berme hori?
Bermea dute urteetako eboluzioaren emaitza
direlako.

88 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0079-0103.indd 88 21/7/09 18:10:51

 35 Nafarroako erresumako hondar eta ondare
Nafarroako Erresumako hondar
35 eta ondare
Nafarroako ondare kulturala eta historikoa ezagutzeko pa-
rada izango dugu ondorengo proposamenaren bidez. Paraje
anitzetan barrena murgilduko gara: hegoaldeko basamortu
idorretik iparraldeko zelai berdeetara igaro eta herri jende-
tsu zein lurralde bakartietan zehar ibiliko gara. Nafarroako
Erresuma babesteko eraikitako gazteluak izango dira ardatz
ibilbide miragarri honetan.
Nafarroa gazteluen lurraldea izan da bere jatorritik 1512an
konkistatu zuten arte. Erresuma okupatu zutenean Cisne-
ros kardinalak gaztelu guztiak suntsitzeko agindu zuen,
arrisku estrategikoa suposatu zezaketelako eta Erresumako
independentziaren oroitzapen zirelako. Horiek dira Iñaki
Sagredo (Irun, 1967) egile duen Navarra. Castillos que de-
fendieron el Reino liburuaren sarreran ageri diren lehen hi-
tzak.
Iñaki Sagredok urteak eman ditu gure herriaren ondarea
aztertzen eta ikertzen, eta lan horren fruitu da arestian ai-
patu dugun liburua. Haren eskutik egin dugu jarraian dato-
zen Nafarroako parajeetako lau gaztelu hauen aukeraketa:
Bardeak: Peñaflor gaztelua
Herrialdeko hego-ekialdean, Aragoiko mugan, kokatzen
den lurralde idor eta bakartia osatzen dute Bardeek. Peña-
flor Gaztelua Bardea Zuria izeneko eremuan zutitzen da,
euriak eta haizeak higatutako mendixkek eraketa berezi eta
ikusgarriak sortu dituzten lurraldean. Bertan da, besteak
beste, Piskerra izeneko dorre ezaguna.
Gaztelura iristeko, Arguedas herritik abiatzen den errepi-
dea hartu Yugoko Ama Birjinaren ermitara iritsi arte. Ber-
tara iritsitakoan, ekialderantz jotzen duen bidexkan zehar
2 km egin ondoren bidegurutze batekin egingo duzue topo:
«Hiru Borda» norabidea hartu eta laster izango duzue gaz-
telua begi bistan.
Legendak dioenez, Nafarroako erregearen gaztelua izan zen
honakoa, Nafarroako Blankaren aitarena. Erregeak alaba
Aragoiko printzearekin ezkontzera behartu nahi zuen, bai-
na Blankak tinko eutsi zion ezetzari, ez baitzegoen gazte
hartaz maiteminduta. Zigor gisa, Blanka gazteluko dorrean
giltzapetu zuten eta ogia eta ura besterik ez zioten ematen
elikatzeko. Bazen, ordea, Valtierrako artzain bat gauero
printzesari esnea eta gazta eramatera joaten zitzaiona. Blan-
kak, giltzapetik ateratakoan, esker onez gazteluaren inguru-
ko lurrak oparitu omen zizkion artzain onbera hari eta ho-
rregatik dira gaur egun Valtierrako herri-lurrak.
Mendixka baten gainean 15 metro luze duen dorre bat ageri
da. Dorrearen gunea estua da, pareten egitura zabala medio.
Barrura sartzeko aukera badago, pareta batean egindako zulo
batetik. Jatorrizko atea ordea, goraxeago zegoen. Dorre ba-
108
Ulermena lantzen
1 Zergatik agindu zuen Cisneros kardinalak Nafa-
rroako gaztelu guztiak suntsitzeko?
Arrisku estrategikoa ekar zezaketelako eta Erresu-
mako independentziaren oroitzapen zirelako.
2 Zer dela eta dira egun Peñaflor gaztelu inguru-
ko lurrak Valtierrako herri-lurrak?
✔ Blanka Nafarroako printzesak Valtierrako artzain
bati eman zizkiolako.
3 Zerk eduki du eragin nabarmena Lizarrerriko
arte-ondarean?
Done Jakue bidea handik igarotzeak.
4 Zeren arabera diseinatu zuten Lizarrako espa-
rru defentsiboa?
Eremuko erliebeak sortutako muinoen arabera.
5 Zer gogorarazten du Amaiur gaineko muinoan
dagoen oroitarriak?
Orain dela 500 urte gertatutako setioa.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0079-0103.indd 89
rruan hainbat solairu ikusten dira, gora begiratuta. Zuen oi-
netan berriz, zulo txiki bat antzemango duzue eta soka baten
laguntzaz behera eginez gero, soto batera iritsiko zarete.
Erriberriko merindadea: Artaxoa
Galsoro eta mahasti artean kokatzen dira Erriberriko me-
rindadeko herriak Artaxoan hasi eta Uxueraino bitartean.
Inguru honetan gaztelu ugari eta ikusgarriak daude, eta Ar-
taxoakoaz gain, gomendagarria litzateke Olite, Rada eta
Santacarako gazteluak ere bisitatzea.
Artaxoan gaur egun arte iraun duen Erdi Aroko eraikin zo-
ragarri bakanetako bat bisitatzeko aukera izango dugu.
Muino militar honen perimetroa hemeretzi dorretzarrek
osatzen zuten: horietatik bederatzik iraun dute zutik. Erai-
kin honek 250 metroko luzera eta 100 metroko zabalera du.
Erdigunean San Saturnino Eliza dago kokaturik, xii. men-
dean eraikia. Inguru defentsiboa orain urte gutxi berritu da
Vianako Printzea Instituzioaren eskutik.
Dirudienez, Iruñeko artzapezpiku Rodako Pedrok Fran-
tziako Tolosako kalonjeen esku utzi zuen Artaxoako parro-
kia. Herrira etorritakoan, kalonjeen buru Konkeseko Hu-
gok agindu zuen San Saturnino eliza eta gotorlekuaren
eraikuntza. Lanak 1085. urtean hasi ziren, eta 1109. urterai-
no iraun zuten.
Abuztuan Erdi Aroko jardunaldiak ospatu ohi dituzte Ar-
taxoan xi. mendeko bizimodua girotuz eta besteak beste,
azoka, antzezpenak eta irakurraldiak antolatzen dituzte
egun horietan zehar.
Lizarrerria
Nafarroako mendebaldean kokatuta, Lizarrerriaren erdialdean
dago, Iruñetik 44 kilometrora. Ega ibaiak sortutako meandro
handi baten inguruan egituratzen da Lizarra, eta Jurramendi,
Peñaguda, Gazteluen Gurutzea, Santa Barbara eta Belastegi
mendiek inguratzen dute. Done Jakue bidea bertatik igaro-
tzeak eragin nabarmena izan du arte-ondarean.
Baikor 2
Lizarrak esparru defentsibo konplexua eratu zuen erasoeta-
tik babesteko. Hiriak hiru gaztelu zituen bere defentsarako:
Gaztelu Nagusia, Zalatanborrekoa eta Belmercher izenekoa
–auzo juduan dagoena–. Eta horiez gain, Talaia izeneko gu-
neak, Santo Domingo, San Pedro de la Rua eta San Migel
eliza gotortuek eta dorrez osatutako esparru batek osatzen
zuten barruti militarra. Badirudi Lizarrako Gaztelu Nagu-
sia xi. mendean eraiki zela, eta Nafarroak Gaztelako Erre-
sumarekin izandako gerra guztietan konkistatzen ahalegin-
du ziren. Gaztelu honetan ostatu hartu zutenen artean dau-
de Frantziako erregea edota Nafarroako errege-erreginak.
Nafarroako konkistan gaztelua defendatu zuten 1575ean
erabat suntsitu zuten arte.
Gazteluen kokapena eremuko erliebeak osatutako muinoen
arabera diseinatu zuten. Horrela Gaztelu Nagusia Gazte-
luen Mendixka izenekoan dago kokaturik, San Pedro Eli-
zaren gainean. Bertan ikusgai diren aztarnen artean harre-
siaren zenbait elementu, ur-tanga eta lurrazpiko gela dira.
2006. urtetik indusketa arkeologikoak egiten ari dira Liza-
rrako Gaztelu Nagusian. Horretaz gain, bisita gidatuak ere
egiten dituzte.
Mendialdea: Amaiur
Amaiur Baztango haraneko zelai berdeetan barrena koka-
tzen den azkeneko herria da, eta Urdazubi, Ainhoa, Ezpe-
leta eta Zugarramurdirako bidean dago. Herriaren gaineko
muino batek menderatzen du ingurua eta tontorrean orain
500 urte gertatutako setioaren oroitarria ageri da. Bertan
izan zen gazteluaren aztarnak oso eskasak izan arren, harre-
sia eta beste zenbait elementu antzeman daitezke.
HIZKUNTZA
Ariketak
ULERMENA LANTZEN
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
1 Zergatik agindu zuen
sinonimoak Cisneros
aurkituko kardinalak
dituzu. 4 Zeren arabera diseinatu
Nafarroako gaztelu guztiak
1. aukera suntsitzeko?
4. hondatu 7. gailur
2. eta
2 Zer dela lehor 5. marruskatu 8. urri
5 Zer gogorarazten
dira egun Peñaflor gaztelu inguruko
3. zoragarri herri-lurrak?
lurrak Valtierrako 6. eremu 9. saiakera
❏ Aragoiko printzeak herriari oparitu zizkiolako.
2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten esaldi hauek. 6
❏ Blanka Nafarroako printzesak Valtierrako artzain
batiteman
Nire baitan mila dorre eta gaztelu egin ohi ditut.
zizkiolako.
❏ Gehiegi
❏ Nafarroako erregeakpentsatu ohi ditut
Aragoikoari gauzak.
irabazi zizkiolako.
❏ Gauza asko eta onak ditut besteei eskaintzeko.
3 Zerk eduki du eragin nabarmena Lizarrerriko
❏ Ezinezkoak diren gauzekin amesten dut.
arte-ondarean?
t Haizezko dorreak dira gizon horrenak.
❏ Istorio faltsuak kontatzen ditu.
❏ Bere handikeria erraz desegiten da.
❏ Bere aberastasuna hutsetik lortu du.
Baikor 2
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen
tokiz kanpo eta azaldu zergatik.
a. gari, olo, leka, garagar.
b. zelai, landa, langa, larre.
c. judu, ijito, mairu, azti.
d. soro, muino, gailur, tontor.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz.
t Erregeak alaba Aragoiko printzearekin ezkontzera
behartu zuen. (-arazi)
t Blanka giltzapetik ateratakoan, gazteluaren inguruko
lurrak oparitu zizkion. (ondoren)
t Soka baten laguntzaz behera eginez gero, soto batera
iritsiko zarete. (ba- )
t Artaxoakoaz gain, gomendagarria litzateke, Olite,
Riala eta Santacarako gazteluak bisitatzea.
(ez ezik… ere)
t Dirudienez, Iruñeko Artzapezpikuak Frantziako
Tolosaren esku utzi zuen Ataxoako parrokia.
(badirudi)
t Abuztuan Erdi Aroko jardunaldiak ospatu ohi dituzte.
(ohitura)
t Bertan izan zen gazteluaren aztarnak eskasak izan arren,
harresia eta beste zenbait elementu antzeman
daitezke. (ba- …ere, -t(z)ea egon)
t Bazen Valtierrako artzain bat gauero printzesari esnea
eta gazte eramatera joaten zitzaiona. (zein… bait-)
t Ega ibaiak sortutako meandro baten inguruan
egituratzen da Lizarra. (-(e)n)
t Badirudi Lizarrako Gaztelu nagusia XI. mendean eraiki
zela. (antza)
110
Gaztelarrek Nafarroa eskuratzeko saio
ugari egin zituzten. 1521ekoa izan
zen behin betikoa, Amaiurko gazte-
luari dagokionez. Noain galdu on-
doren, Amaiur hartu zuen Bonivet
Almirante frantziarrak. Beau-
HIZKUNTZA
montarrek hamar hilabetez ingu-
raturik eduki zituzten gazteluan
zeuden soldaduak, eta setio luze
horren ondoren menpean hartu
zuten gaztelarrek Amaiurko gaz-
telua, 1522ko uztailaren 19an,
hain zuzen.
Amaiurkoa mendiko gaztelua zen:
omenaldi-dorre laukia zuen eta harre-
sia zabalera handikoa eta baxua zen,
4 metro ingurukoa. xvi. mendean zaharbe-
rritu zuten artilleria-erasoak jasan eta soldadu kopuru han-
diagoa hartu ahal izateko.
2006. urtean burututako indusketa arkeologikoetan gazte-
luko egitura azaleratzea lortu zuten. Bestalde, gazteluko
atea Arraiotzeko jauregian ageri da egun, Pedro Esarte his-
torialariak egindako lanari esker jakin dugunez. Uxoako
jaunak bere jauregira eraman zuen ate hura, 1522. urteko
setioaren ondoren.
Amaia San Vicente, Aizu! aldizkaria
HIZKUNTZA
TESTUA ANTOLATZEN
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu egokiena ERDI AROKO AHAIDE NAGUSIEN OIHARTZUNA
perpausa zuten
zuzen Lizarrako esparru
bukatzeko.
Plentziak 1299an lortu zuen hiribildu izaera. Bilbok baino urtebete lehenago
defentsiboa?Artaxoan 13 dorreetatik …
, bertakoek harro gogorarazten dutenez. Garai hartan ohikoak ziren hirita-
❏ bederatzik
rren eta landako jauntxoen arteko liskarrak, eta Plentzia ez zen salbuespena izan. Ez
du Amaiurzutik daude.
gaineko muinoan
zitzaien etsai makala egokitu, . Muxika-Butroeko jaunek, Bizkaiko oinaztar
❏ bederatziek zutik darraite.
dagoen oroitarriak?
guztien buruek, , kilometro gutxira eduki zuten gotorleku nagusia: Butroe-
❏ bederatzik zutik diraute.
Pausoz pauso… ko gaztelua, izen bereko auzoan, Gatikan.
❏ bederatzi zutik datzate. Butroetarrek, , Plentzian bertan eduki zuten etxe bat –herriko lehenengo
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
❏ bederatziak zutik dira. udatiarrak ote?–: Torrebarri dorrea, Eliza Enparantzan. Jatorrizko eraikina –XIV. men-
t Egin testuaren laburpena (10 lerro).
dekoa– bota egin zuten, eta haren ordez etxebizitza eraiki. , etxaurreko ar-
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
6 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz marria gorde da, euskarazko testu epigrafikorik zaharrenetako bat daukana: «Muxica
harremana (gehienez 4 lerro).
dagoen txarto idatzita, eta zuzendu. areriocaz agica, Butrón celangoa da oroc daquie garaia nago eria gordeazo». Gaurko euskarara ekarrita, «Mu-
a. induzketa, aztarna, arrasto, zundaketa. xika arerioakaz haginka, Butroe zelangoa den orok dakite. Herria, kontuz ibili». Orduko jauntxoek zelako
aldartea zuten ederto adierazten du, , testutxoak.
b. bidexka, bidegurutze, bidesidor, bidesari.
Bideak lasaixeagoak dira gaur egun, eta beraz beldurrik gabe proposatuko dizuegu Butroeko gazteluraino
c. iserbera, hozbera, sentibera, onbera. txangoa. Ez dago galtzerik, GR 280 multzoko ibilbidea da eta. , oso ondo adierazita dago, marra
d. gaztelu, harresi, armaila, harlandu. zuri-gorriz osatutako ikurren bitartez.
109 UNAI BREA, Argia aldizkaria
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu esaldi hauek.
a. Gurasoek seme-alabak etxerako lanak egiten behartu
dituzte. Testu-antolatzaileak
b. Miren eta biok haserretu gara eta elkarrekin ibiltzen 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Lotu testu-antolatzaileak perpausean duten
utzi dugu. funtzioarekin.
t hortaz t zinez t beraz
c. Alaitzek ere nahiago du ostiralean abiatzea, t izan ere t gainera t alegia Zalantza adierazi / Balorazioa egin / Hasiera eman /
Galizarako bidea luzea da eta. Jarraipena eman / Ziurtasuna adierazi
t hala ere
d. Asierrek iaz ikasteari utzi zion eta orain atzera ere
ikasten ekin dio. 2 Esan zerrenda bakoitzean zein testu-antolatzaile t lehenik eta behin t ildo beretik
e. Arantza buruz ikasteko ohitu da eta arlo batzuetan dagoen lekuz kanpo eta azaldu zergatik. t itxuraz t tamalez
kosta egiten zaio emaitza onak lortzea. a. bestela, ezpabere, berriz, osterantzean. t zer esanik ez t nonbait
f. Nafarroaren historia ezagutzea nahi nuke, gure b. izan ere, zeren, hain zuzen, halaber.
herriaren historia baita.
Idazlana
1 Irakurri Amaia San Vicentek egindako testuko 2 Jarri beste izenburu bat Amaia San Vicenteren
pasartea eta erantzun galderei. testuari. Gogoratu:
«Abuztuan Erdi Aroko jardunaldiak ospatu ohi di- – Adierazkorra izan behar du.
tuzte Artaxoan XI. mendeko bizimodua girotuz eta – Testua irakurtzeko gogoa piztu behar du.
besteak beste, azoka, antzezpenak eta irakurraldiak – Testuari lotuta joan behar du.
antolatzen dituzte egun horietan zehar».
3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
t Zure eskualdean egiten al da Erdi Aroan
girotutako azokarik? Non? Noiz? ZURE HERRIKO ONDAREA
t Zein dira azoka horretan egiten diren ekintzak? t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
t Nola irudikatzen duzu garai hartako bizimodua? – Herriko ondareaz dakizuna (historia, egoera…)
t Ba al dago zure eskualdean Erdi Aroko aztarnarik? – Herriak bere ondarearekiko duen jarrera.
Baikor 2 Baikor 2 111
(108.-111. or.)
6 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Nafarroako ondare kulturala eta historikoa eza-
gutzea.
• Egin testuaren laburpena.
Nafarroa gazteluen lurraldea izan da bere jato-
rritik 1512an konkistatu arte. Bardean, Peñaflor
gaztelua dago, Piskerra izeneko dorre famatua
duena.
Artaxoan, Erriberriko merindadean, Erdi Aroko
eraikin zoragarria dago, San Saturnino eliza.
Lizarrerrian, esparru defentsibo konplexua era-
tu zuten eremuko erliebeak osatutako mui-
noen arabera.
Mendialdean, berriz, Amaiurren, orain dela 500
urte gertatutako setioaren oroitarria dago.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
89
29/7/09 13:10:16
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Bazen Valtierrako artzain bat zein(a) gauero
sinonimoak aurkituko dituzu. printzesari esnea eta gazte eramatera joaten
baitzitzaion.
1. aukera: parada
• Ega ibaiak sortu duen meandro baten inguruan
2. lehor: idor
egituratzen da Lizarra.
3. zoragarri: miragarri
• Lizarrako Gaztelu nagusia XI. mendean eraiki zen,
4. hondatu: suntsitu antza.
5. marruskatu: higatu
6. eremu: esparru 5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu egokiena
7. gailur: tontor perpausa zuzen bukatzeko.
8. urri: eskas Artaxoan 13 dorreetatik …
9. saiakera: saio ✔ bederatzik zutik diraute.

2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten esaldi hauek. 6 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz

• Nire baitan mila dorre eta gaztelu egin ohi ditut. dagoen txarto idatzita eta zuzendu.

✔ Ezinezkoak diren gauzekin amesten dut. a. induzketa: indusketa.

b. bidesidor: bidezidor.
• Haizezko dorreak dira gizon horrenak.
c. iserbera: izerbera.
✔ Bere handikeria erraz desegiten da.
d. armaila: harmaila.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu esaldi
dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik.
hauek.
a. leka: ez da zereala.
a. Gurasoek seme-alabak etxerako lanak egitera
b. langa: ez da besteen sinonimoa.
behartu dituzte.
c. azti: ez da herri edo etnia bateko kide.
b. Miren eta biok haserretu gara eta elkarrekin
d. soro: ez da lurrazaleko goragunea. ibiltzeari utzi diogu.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
c. Alaitzek ere nahiago du ostiralean abiatu,
Galiziarako bidea luzea da eta.
parentesi artean emandako forma erabiliz.
d. Asierrek iaz ikasteari utzi zion eta orain atzera
• Erregeak alaba Aragoiko printzearekin ezkonarazi
ere ikasteari ekin dio.
zuen.
e. Arantza buruz ikastera ohitu da eta arlo
• Blanka giltzapetik atera ondoren, gazteluaren
batzuetan kosta egiten zaio emaitza onak
inguruko lurrak oparitu zizkion.
lortzea.
• Soka baten laguntzaz behera egiten baduzue,
f. Nafarroaren historia ezagutu nahi nuke, gure
soto batera iritsiko zarete.
herriaren historia baita.
• Artaxoakoa ez ezik, gomendagarria litzateke Olite,
Riala eta Santacarako gazteluak ere bisitatzea.
• Badirudi Iruñeko Artzapezpikuak Frantziako
Tolosaren esku utzi zuela Artaxoako parrokia.
• Abuztuan Erdi Aroko jardunaldiak ospatzeko
ohitura dute.
• Bertan izan zen gazteluaren aztarnak eskasak
badira ere, harresia eta beste zenbait elementu
antzematea dago.

90 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0079-0103.indd 90 21/7/09 18:10:52

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

ERDI AROKO AHAIDE NAGUSIEN OIHARTZUNA

Plentziak 1299an lortu zuen hiribildu izaera. Bilbok baino urtebete lehenago, beraz, bertakoek ha-
rro gogorarazten dutenez. Garai hartan ohikoak ziren hiritarren eta landako jauntxoen arteko liska-
rrak, eta Plentzia ez zen salbuespena izan. Ez zitzaien etsai makala egokitu, gainera. Muxika-Bu-

HIZKUNTZA
troeko jaunek, Bizkaiko oinaztar guztien buruek, alegia, kilometro gutxira eduki zuten gotorleku
nagusia: Butroeko gaztelua, izen bereko auzoan, Gatikan.
Butroetarrek, izan ere, Plentzian bertan eduki zuten etxe bat –herriko lehenengo udatiarrak ote?–:
Torrebarri dorrea, Eliza Enparantzan. Jatorrizko eraikina –XIV. mendekoa– bota egin zuten, eta ha-
ren ordez etxebizitza eraiki. Hala ere, etxaurreko armarria gorde da, euskarazko testu epigrafikorik
zaharrenetako bat daukana: «Muxica areriocaz agica, Butrón celangoa da oroc daquie garaia nago
eria gordeazo». Gaurko euskarara ekarrita, «Muxika arerioakaz haginka, Butroe zelangoa den orok
dakite. Herria, kontuz ibili». Orduko jauntxoek zelako aldartea zuten ederto adierazten du, zinez,
testutxoak.
Bideak lasaixeagoak dira gaur egun, eta beraz beldurrik gabe proposatuko dizuegu Butroeko gazte-
luraino txangoa. Ez dago galtzerik, GR 280 multzoko ibilbidea da eta. Hortaz, oso ondo adierazita
dago, marra zuri-gorriz osatutako ikurren bitartez.
UNAI BREA, Argia aldizkaria

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Lotu testu-antolatzaileak perpausean duten
funtzioarekin.
• hortaz • zinez • beraz
• izan ere • gainera • alegia Zalantza adierazi: itxuraz, nonbait.
• hala ere Balorazioa egin: tamalez.
Hasiera eman: lehenik eta behin.
2 Esan zerrenda bakoitzean zein Jarraipena eman: ildo beretik.
testu-antolatzaile dagoen lekuz kanpo eta Ziurtasuna adierazi: zer esanik ez.
azaldu zergatik.
a. berriz. Aurkaritza adierazi.
b. halaber. Ideia berriak txertatu.

Idazlana
1 Irakurri Amaia San Vicentek egindako testuko • Nola irudikatzen duzu garai hartako bizimodua?
pasartea eta erantzun galderei. Erantzun askea.
• Zure eskualdean egiten al da Erdi Aroan giro- • Ba al dago zure eskualdean Erdi Aroko aztar-
tutako azokarik? Non? Noiz? narik?
Erantzun askea. Erantzun askea.
• Zein dira azoka horretan egiten diren ekin-
2 Erantzun askea.
tzak?
Erantzun askea. 3 Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 91

833475 _ 0079-0103.indd 91 29/7/09 13:10:17

 36 Galdutako batailak
36 Galdutako batailak
Orokorrean nahikoa positiboa izan ohi naiz. Bizitzako
hainbat pasartetan, umorea eta positibotasuna erabiliaz, au-
rrera egitea lortu dut, edo aurrera egiten lagundu izan diet
nire gertukoei. Eta horregatik ez naiz hobeagoa sentitzen.
Hau da, hori da aurrera egiteko nire leit motifa, beste ba-
tzuek ezkortasuna edota tristezia duten bezala. Hala ere,
gaur, ezkor eta tristetik gehiago izango dut,
alai eta positibotik baino. Baina hori, dagoe-
neko atzera bueltarik ez duten hainbat gairi
buruz idatziko dudalako. Hasteko eta behin,
kiroldegietako musika eskaintzak hartuko
ditut hizpide. Normalki (nahiz eta ez maiz-
tasun zorrotzarekin) kiroldegietara joatea
egokitu izan zait. Nire eskualdean badira he-
rri bakoitzeko bat, baina gerora izan naizen
hainbat kiroldegitan gertatzen den zer edo
zer dela ohartu naizenez, egoera estrapolatu-
ko dut (nahiz eta zientifikotasun soziologi-
koa alde batera utzi behar izango dudan ho-
rretarako). Imajinatu egoera: zure gogo one-
narekin izerdia botatzera leku batera zoaz,
bertan horretarako azpiegitura baitago. Baina ekintzarako
prest zaudenean, halako batean, supituki, bozgorailuetatik
Camela entzun dezakezu, edo Cindy Lauper, edo bestelako
abesti pastelen bat. Eta zergatik? Bada harreran dagoen
pertsonak, Kiss FM gustuko duelako, eta kolateralki kirol-
degi osoak entzun behar duelako zabor hori. Niri aukera
emanez gero, baliteke Anestesia edota Dillinger Scape Plan
bezalako taldeak jarri izatea, baina orduan bazkideen ze-
rrendak beheraka egingo zuela uste dut. Musikarik onena
honelako lekuetan, norberaren edo albokoaren arnasestua,
dagokion kirol-makinaz lagundua. Beste bataila galdu bat,
ULERMENA LANTZEN
1 Zergatik irizten dio Eñaut Gantxegik gaur bere
buruari ohi baino ezkorrago?
2 Zer izan du hizpide testuaren egileak bere
artikuluan?
❏ Kiroldegietara joateko ohitura dutenak.
❏ Taberna batzuetan bezeroekin duten utzikeria.
❏ Oro har, leku batzuetan jartzen duten musika.
❏ Aurreko guztia.
3 Zein litzateke musikarik onena kiroldegietan,
Eñauten iritziz?
112
Ulermena lantzen
1 Zergatik irizten dio Eñaut Gantxegik gaur bere
buruari ohi baino ezkorrago?
Atzera bueltarik ez duten hainbat gairi buruz ida-
tzi duelako.
2 Zer izan du hizpide testuaren egileak bere arti-
kuluan?
✔ Oro har, leku batzuetan jartzen duten musika.
3 Zein litzateke musikarik onena kiroldegietan,
Eñauten iritziz?
Norberaren edo albokoaren arnasestua, dagokion
kirol-makinaz lagunduta.
4 Zein dira tabernetan musika dela eta bete beha-
rreko oinarrizko arauak, egilearen esanean?
Ordubete baino gutxiago igaro aurretik abesti
bera entzutea, abestia rayatua-kaltetua izatea eta
norberak esan beharra barran dagoenari zer edo
zer ez doala ondo musikarekin, ordenagailua ondo
manejatzen ez dakitenek 4 hilabete programazio
berarekin aritzea (ordurako abestien ordena zein
den dakielarik hara doan bezero batek), eta abar,
eta abar…
92 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0079-0103.indd 92
eta antzeko norabidean, taberna askotan –musikari dago-
kionez behintzat– dagoen utzikeria litzateke. Badakit asko-
tan musika koltxoi bezala erabiltzen den zerbait dela, baina
batzuetan koltxoi edota kuxin horrek ito egiten gaitu. Ez
dut eskatuko majisteritza musikala ikasi duen jendez beteak
egon daitezela tabernak (bestela nork egingo zuen lan ka-
rrera horrek eskaintzen duen abaniko zaba-
lean; hau da, aseguru-saltzaile, igeltsero, erre-
leboetako lana,…. kar-kar), baina badira oina-
rrizko arau batzuk, leku batzuetan behin eta
berriro hausten dituztenak –eta Nazio Batuek
ez dute esku hartzen–. Hala nola: ordubete
baino gutxiago igaro aurretik abesti berbera
entzutea, abestia rayatua-kaltetua izatea eta
norberak esan beharra barran dagoenari zer
edo zer ez doala ondo musikarekin, ordena-
gailua ondo manejatzen ez dakitenek 4 hilabe-
te programaketa berberarekin aritzea (ordura-
ko abestien ordena zein den dakielarik bertara
doan bezero batek), eta abar, eta abar… Eta ez
dezagun hitz egin telebista-kate bateko musi-
kaz baliatzen diren horietaz. Pekatari alaenak! Musika kol-
txoi bat izan daiteke, eta une batzuetan beharrezkoa giroa
jartzeko; baina mesedez, koltxoiak ere tarteka errebisatu
behar dira, bestela burniren bat bizkarretik sartu eta bihotza
ebaki dezake (Bereterretxeri «armarik gabe» gertatu zitzaion
bezala). Edo bestela Euskal Herriko hainbat tabernatan
egiten den bezala egizu: ez jarri ez musikarik ez ostiyik.
Izan dadila isiltasuna koltxoi bat, eta musika nahi duenak
abestu dezala, buila egin dezala edota beatbox. Baina auke-
ran, nahiago dut. Eta ez dut uste bakarra naizenik.
Eñaut Gantxegi, Nabarra aldizkaria
4 Zein dira tabernetan musika dela eta bete
beharreko oinarrizko arauak, egilearen
esanean?
5 Zergatik konparatzen du musika koltxoi
batekin? Nola azalduko zenuke metafora hori?
6 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro).
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana (gehienez 4 lerro).
Baikor 2
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. baikor 4. deblauki 7. esaterako
2. hurbil 5. gudu 8. berraztertu
3. irudikatu 6. lastaira 9. zalaparta egin
2 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu.
a. izerdi, arnasestu, axubeta, saintiratu. 5 ESAPIDEAK. Aukeratu beste esapideekin bat ez
datorrena.
b. hurratu, hondatu, hautsi, zarratatu.
c. ezkor, ahanzkor, amezlari, hozbera. ❏ Bekatari madarikatua!
❏ Bekatari alajainkoa!
d. bizkar, sahiets, orno, zango.
❏ Bekatari alaena!
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen ❏ Bekataria halakoa!
tokiz kanpo, eta azaldu zergatik.
a. lastaira, burko, tapauka, ohazal. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu perpaus
zuzena.
b. nekatu, nardatu, unatu, akitu.
c. bozgorailu, entzungailu, jogailu, ehogailu. ❏ Horregatik ez naiz hobeagoa sentitzen.
d. bazkide, harpidedun, ahaide, erkide. ❏ Horregatik ez naiz onagoa sentitzen.
❏ Horregatik ez naiz hobea sentitzen.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, ❏ Horregatik ez naiz hobe sentitzen.
parentesi artean emandako formak erabiliz.
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Osatu perpausa.
t Ordubete baino gutxiago igaro aurretik, abesti berbera
entzutea gorrotagarria da. (baino lehen) Testuaren egilearen iritziz, kiroldegietan entzun … den
t Burniren bat bizkarretik sartu eta bihotza ebaki dezake. musika … da.
(-t(z)ea eduki) ❏ al txarra bezain txarra
t Niri aukera emanez gero, baliteke Anestesia bezalako ❏ bide ezin txarra
taldea jarri izatea. (ba-) ❏ omen txarra-txarra
t Nire eskualdean badira herri bakoitzeko bat. (bana) ❏ ohi txarra baino txarragoa
t Bada harreran dagoen pertsonak Kiss FM gustuko
duelako. (gustatu) 8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu perpaus
t Bestela burniren batek bihotza ebaki dezake, hauek.
Berreteretxeri «armarik gabe» gertatu zitzaion bezala. a. Ohera joatean hortzak garbitzen ditugu.
(-tako eran) b. Bihar etorriko zarenean kontatuko dizut dena.
t Dagoeneko atzera bueltarik ez duten hainbat gairi c. Ahizpak bost urte dituen bitartean, nik hamabi ditut.
buruz idatziko dudalako. (bait-)
d. Bazkaltzen dudanean telebista ikusten dut.
Idazlana
1 Irakurri Eñaut Gantxegiren testuko pasartea eta 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
erantzun galderari. ITXURAREN GARRANTZIA
«Eta horregatik ez naiz hobeagoa sentitzen. Hau da, hori t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
da nire aurrera egiteko leit motifa, beste batzuek ezkor-
– Zer egiten dugu itxura ona edukitzeko?
tasuna edota tristezia duten bezala».
– Zergatik du hainbesteko garrantzia?
t Zer esan nahi du egileak leit motif delakoarekin?
– Gaixotasunak: anorexia, bulimia, bigorexia.
Baikor 2 113
(112.-113. or.)
5 Zergatik konparatzen du musika koltxoi bate-
kin? Nola azalduko zenuke metafora hori?
Bi gauzak tarteka errebisatu beharrekoak dira,
bestela, min eman diezaiokete erabiltzaileari.
6 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Nonahi eta noiznahi jartzen digute musika, bai-
na utzikeriaz, jendearen belarriak eta gogoa
zaindu gabe.
• Egin testuaren laburpena.
Testuaren egilea oso baikorra izan arren, testu-
ko hausnarketak kontrakoa pentsarazten digu.
Izan ere, konponbiderik ez duten gauzak ekarri
ditu lerrootara. Hainbat leku eta egoeratan en-
tzuten den musikaz ari da, hain zuzen ere.
Kiroldegietan eta zenbait tabernatan jartzen
duten musika onartezina dela salatzen du eta,
entzuleon eskubideak errespetatzeko, hainbat
arau proposatzen ditu.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
21/7/09 18:10:52
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Niri aukera emango balidate, baliteke Anestesia
sinonimoak aurkituko dituzu. bezalako taldea jarri izatea.
• Nire eskualdean badira herri guztietan bana.
1. baikor: positibo
• Bada harreran dagoen pertsonari Kiss FM
2. hurbil: gertu
gustatzen zaiolako.
3. irudikatu: imajinatu

HIZKUNTZA
• Bestela burniren batek bihotza ebaki dezake,
4. deblauki: supituki
Berreteretxeri «armarik gabe» gertatutako eran.
5. gudu: bataila
• Dagoeneko atzera bueltarik ez duten hainbat
6. lastaira: koltxoi gairi buruz idatziko baitut.
7. esaterako: hala nola
8. berraztertu: errebisatu 5 ESAPIDEAK. Aukeratu beste esapideekin bat ez

9. zalaparta egin: buila egin datorrena.

✗ Bekatari alajainkoa!
2 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu. 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu perpaus

a. saintiratu: zaintiratu zuzena.

b. hurratu: urratu. ✔ Horregatik ez naiz hobea sentitzen.
c. amezlari: ameslari.
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Osatu perpausa.
d. sahiets: saihets.
Testuaren egilearen iritziz, kiroldegietan entzun …
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz den musika … da.
dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik. ✔ ohi txarra baino txarragoa
a. tapauka: ez du ohearekin loturarik.
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu perpaus
b. nardatu: ez da besteen sinonimoa.
hauek.
c. ehogailu: ez du musika entzuteko balio.
a. Ohera joaterakoan hortzak garbitzen ditugu.
d. ahaide: familiarekin dauka lotura.
b. Bihar etortzen zarenean kontatuko dizut dena.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, c. Ahizpak bost urte ditu eta nik, berriz, hamabi.
parentesi artean emandako forma erabiliz. d. Bazkaltzen dudanean telebista ikusten dut.
• Ordubete baino gutxiago igaro baino lehen,
abesti berbera entzutea gorrotagarria da.
• Burniren bat bizkarretik sartu eta bihotza
ebakitzea dauka.

Idazlana
1 Irakurri Eñaut Gantxegiren testuko pasartea eta 2 Erantzun askea.
erantzun galderari.
• Zer esan nahi du egileak leit motif delakoare-
kin?
Bere bizitzako motibazioa, kemena, kuraia.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 93

833475 _ 0079-0103.indd 93 21/7/09 18:10:52

 37 Hazi ez, hertu:
gutxiagorekin hobeto bizitzeko

Hazi ez, hertu: gutxiagorekin

37 hobeto bizitzeko
Hazkunde ekonomikoa, planeta Asisko Frantzisko edo Mahatma
HUdalaren
I Z K U N T Zlaguntzarekin
A 15 urterako plana egin dute Kinsa- nak. Irabazien kurba gero eta gorago doa eta aldiz zoriontsu HIZKUNTZA
mugatuaren neurrietara egokitu Gandhirekin, eta munduko leku as-
nahiko lukeen hazkunde iraunkorra kotan diruaren ordez bestelako truke len, elikagaiak, nekazaritza, energia, eraikuntzako materia- sentitzen direnenak berdintsu dirau. Kasserrek gehiegizko
barne, kritikatzetik hasi eta beren moduak erabiltzen dituzten jarduera lak… lehen oso hurbil egiten zen eta orain oso urrunetik kontsumoa esplikatzen du segurtasun faltarekin, publizita-
Ariketak
garraiatzen den guztia berriro etxean ekoizteko. Mugimen- teak eta gizarte barruko norgehiagokak jendeengan eragiten TESTUA ANTOLATZEN
bizimodua gutxiagorekin pasatzeko alternatiboetaraino.
moduan antolatu dutenak asko dira dua gero Ingalaterrako Totnes herrira zabaldu zuten, eta da- duen estutasunarekin.
Hautu hori egin dutenetan badira t Kontsumoa adikzio moduan psikologo eta psikiatra KONTSUMOA INTERNETEN
munduan. Produkzioa eta kontsu- 1 goeneko 21Irakurri
LEXIKOA. herri daude
testua trantsizioan, gehienak
berriz, eta azpiko hitzen Britainia Baina kontsumoa ez da erabaki edo arazo pribatua soilik.
adin eta ofizio guztietakoak, sarritan askok aztertu izan dute. (ba- bezala)
moa txikiagotzea eskatzen duten Handian.
sinonimoak aurkituko dituzu. George Monbiot idazle eta ekologista ezagunak idatzi du: Merkataritza elektronikoa ikusmin handiena zuen kontsumorako tresna izatea espe-
bizi-maila oneko jendeak, lan asko- t Gobernuek asko maite dute hazkundea, horrekbaimentzen
jendeak dira. rekin asko irabazita gaizki bizitzea Kontsumoaren
1. kolpe kontrako4. eta txikiagotzearen
miatu aldeko mugi-
7. bultzatu «Gobernuek asko maite dute hazkundea, horrek ro zen. azken urteetako esperientziak mito eta fantasia asko bertan behera
menduon baimentzen dielako desberdintasunak ezAEBtako
borrokatzea. utzi du. Merkataritza elektronikoa oso ongi dabil, erosketa zentralen bidez hornidu-
Décroissance kontzeptua nola eman baino gutxiago egin, gutxiago gastatu 2. aukeraestiloak maiteko dituzu ala ez,8.baina
5. ogibide abiatueguneroko dielako desberdintasunak ez borrokatzea. Funts
bizimoduaz zure buruari zorrotz galdetzera eramango zai- (bait-) buru izandako Henry Wallich-ek aitortu zuen
Federaleko rak erosten eta saltzen dituzten enpresen artean, azkartasuna eta salneurri onak iza-
euskaraz? Gaztelaniaz «decreci- eta bizimodu askeagoa gozatzeko 3. apaltasun 6. gehitu 9. jarri
miento» aipatzen dute, ingelesez erabakia hartu dutenak. Horiei eran- tuzte. Ez herritarrak bakarrik, indar ekonomikoak ere hasi hazkundea dela batzuen eta besteen irabazien artean dagoen ten baitituzte; baina ez du hain ongi funtzionatzen kontsumo pribatuan.
dira kezkatzen kritiko horien eraso ideologikoarekin. 5 ezberdintasunaren
ZUZENTASUN GRAMATIKALA.
ordezkoa. Bai, Aukeratu
hazkundeabeste
protesta itotzen hutsune handiak daude alor horretan.
«downsizing». Gure artera ideia oso tsi behar zaizkie azken urteotan pre- 2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten testuko esaldi perpausen
duen baliokidea
droga politikoa da,ezestatuei
dena. baimentzen die aberatsak , kontsumitzaile pribatuei zuzenduriko merkataritza elektronikoak pro-
aspaldi ez dela iritsi zen, eta euska- zioen garestitze orokorrarekin eta Eguberriotan
hauek. Suediako patronalak orri osoko publizitateak
raz irakurri ditugu «gutxiagotzea» azken hilabeteotan gainera krisi eko- paratu ditu egunkari nagusietan, kontsumismoaren kritika ❏ Diskurtso
estuago ez hartzea. Ekonomia
politikoa zuzenagoa
antolatzen duteneketaberen
iraunkorragoa duktu kopuru mugatua du, erabiltzaileak aurrez ukitu behar ez duen haietara muga-
t Askok lan murrizketa baliatzen dute norbere burua eraikitzeko oztopoa da hazkundea».
buruetan ez daukate diru gehiago irabaztea besterik. tzen da. Informazio osoa dugun produktu horietara mugatzen da.
eta «txikiagotzea». Bada beste hitz nomikoaren zantzuekin estuago bi- egiten dutenei erantzuteko. Haurrentzako ipuin moduan
janzteko. , logistika, , produktua erabiltzaileari denbora egokian helarazte-
bat oso egokia litzatekeena: «her- zitzea erabaki dutenak. osatutako iragarkiak izan omen dira, kontatuz nola Egube- ❏ Diskurtso
Monbioten ustez, hazkundea
politikoa gelditzeko
antolatzen unea
dutenek dagehiago
diru hau. Baina
tzea». Hertu da puzturen kontrakoa, ❏ Arropa
rrietako berriak
erosketak erosteko gero,
boikotatuz aprobetxatzen
mundukodute.beste mutu- diskurtso politikoa
irabaztea bainoantolatzen
ez daukatedutenek
buruan. beren buruetan ez ko behar diren mekanismo guztiak, erabat garatu gabe dago oraindik, azken urteetan asko aurreratu den arren.
Beste batzuek aldaketa egin dute Oraindik on line erositako produktuak entregatzeko hutsuneak ugariak dira.
zartako bat jasotakoan behatza han- kontzientzia ekologikoak eramanda. rrean ❏ Gauza berriak
beharrean ikasten
ari den dituzte.
langile gizagaixoari bere lanpostua daukate diru gehiago
❏ Diskurtso irabaztea
politikoa antolatzen dutenek beste diru
kentzen zaion. Antza, polemika bizia izan da ondoko egune- besterik. Zer suntsitu , ordaintzeko sistemek ere eragin negatiboa izan dute. Diru-transakzioak egiterakoan segurtasuna
ditu egiten zaigu eta sendatu ahala Garapen jasangarri edo iraunkorra t Kontzeptu beraren inguruan hamaika hitz erabiltzen gehiago irabazteadagoen
daukate buruan.
hertu. tan Suediako prentsan. bitartean, aurrera dirau antolatzen
gero handiagoa den arren, sistemak ahulak dira oraindik, eta arriskutsua da banketxeko kontuaren edo kreditu txar-
bezalako kontzeptuek kasik deus be- dira munduan. ❏ Diskurtso politikoa dutenek diru gehiago telen datuak sarean jartzea.
Kontsumoa eta gehiago irabazteko laster-
Hori da hain zuzen ere garapenaren kritiko askok proposa- rririk ekarri ez dutelakoan, asko dira dagoeneko sinesten ez ❏ Moduadikzio
askotanmoduan psikologo
izendatzen eta psikiatra
da kontzeptu bera. askok ketak.
irabaztea baizik ez daukate beren buruan. www.hiru.com
tzen dutena. Frantzian aspalditik da ezaguna Décroissance dutenak eguraldiaren eta ekologiaren krisia konpondu ahal aztertu izan dute. Tim Kasser da horietako bat. Psikologo
❏ Europako 11 herrialdetan garatu da
aldizkaria, izena mugimenduari hartu diona, giro alternati- izango direla teknologia berri mirakuluzkoei eta energia be- amerikar honek grafiko berean ipintzen ditu kurba batean 6 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen
Pello Zubiria,
boetan ezaguna. Baina garapenaren kritikak halako indarra rriztagarriei esker, aitzitik, gutxiago kontsumitu beharra da- irabaziakkontzeptua.
biztanleko eta bestean «oso zoriontsu» direla diote- tokiz kanpo, Argia
eta azaldu zergatik.
Testu-antolatzaileak
aldizkaria
hartu du, ezen Courrier International astekari formalak ere goela, eta kontsumitu ere bestela. 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Moldatu perpaus hauek multzoko antolatzaile
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz a. egunkari, agerkari, hilabetekari, astekari.
–Le Monde egunkariaren enpresarena da, horrela orekatu egokiak erabiliz.
dagoen txarto idatzita, eta zuzendu. b. ekoiztu, erosi, erantsi, saldu. t azkenik t hau da
nahi dute Le Monde Diplomatique hilabetekari erradikalagoa- Ugazabak dio pedalei eragiteko.
ren zama– zenbaki berezia eskaini baitio: «Lan gutxiago egin, a. hazi, hetzi, hezi, hustu. c. gizendu, mehetu, mamitu, argaldu. t baina t oraindik ere horrenbestez / izan ere / haatik /
Kontsumoa gizendu ordez mehetzeko jokabidea mila eratan
gutxiago irabazi eta hobeto bizitzeko». b. puztu, murriztu, zuzpertu, sustatu. d. alor, esparru, arlo, ildo. t hasteko t bestetik horrez gain / bestela
mamitzen da. Batzuek lan-orduen murrizketa hitzartu dute
Astekariaren orrietan ohartzen da irakurlea kontzeptu bera- beren enpresekin. Edo autoak partekatzen hasi dira bestere- c. erantsi, jantsi, jaitsi, etsi. 2 Esan ondoko perpauseko testu-antolatzaileak zer t Merkataritza elektronikoa oso ongi dabil hornidurak
ren inguruan hamaika hitz erabiltzen direla munduan. Mu- kin. Jatetxeen ordez taldean antolatutako otordu eta festak 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo dagoen saltzen eta erosten dituzten enpresen artean,
d. nahastu, ahaztu, mikastu, marraztu. funtzio duen.
gimenduak ere anitzak baitira. Anglosaxoi jendeak downshif- deskubritu dituzte beste batzuek. Badira bakarka edo taldeka ULERMENA LANTZEN esaldia eta zuzendu besteak. azkartasuna eta salneurri onak izaten baitituzte.
Internet bidez egiten diren erosketetan segurtasunak
ters eta downsizers izenez bataiatu ditu bizimodu xumeagoa- baratzeak lantzen hasi direnak. 4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, a. Medikuak argi azaldu zuen nola ebakuntza t Diru-transakzioetan segurtasuna handiagoa den
1 Esan baieztapen hauek egia ala gezurra diren. 4 Zer ez dio George Manbiot handiagoa izan behar du, ezpabere, kontsumo pri-
ren aldeko apustua egin dutenetako batzuk, mantsotzearen Gainerako alorretan bezala konpromiso sozialari dagokionez parentesi artean emandako forma erabiliz. beharrezkoa zen, aitona idazle ekologistak
biziko bazen. arren, sistemak ahulak dira oraindik.
hazkunde ekonomikoari buruz? batua ez da haziko.
edo txikiagotzearen aldekoak alegia. ere jarrera ezberdineko downsizerrak daude. Askok lan mu- t Décrossance kontzeptua euskaratzeko ez dago hitz b. Nola eguraldi txarra egingo duen, etxean film bat t Ordaintzeko sistema hobetu behar da, baita
t Gure artera ideia oso aspaldi ez dela iritsi zen.
Kontsumismoaren kritikatik abiatuta egin diren hautu per- rrizketa baliatzen dute familian gehiago egoteko, haurren egokirik. ❏ Hazkundeak
ikusiko dugugizataldeen
arratsaldeaarteko aldeak
pasatzeko. banatzeko sistema ere.
(duela)
tsonalak bezala munduan antolatu diren taldeak oso anitzak hezkuntzan murgiltzeko, edo norbere burua janzteko. Beste t Le Monde egunkariak mugimendu berri onen
t Zartako bat jasotakoan, behatza handitu egiten c.ahalbidetzen ditu. zail horiek nola egin behar ditugun
Irakasleak ariketa
dira. Frantsesezko Wikipedian begiratzen baduzu, décroissan- batzuk askoz militanteagoak dira, auzo baratzeak sustatzen inguruko artikulua argitaratu du. ❏ Hazkundeak
argitu digu.protestak sorrarazten ditu.
zaigu eta sendatu ahala hertu. (neurrian)
ce da kontzeptu politiko, ekonomiko eta sozial bat gaurko dituzte, edo kontsumoaren kontrako aktibismoan eragiten t Décrossance mugimendua egungo estatus ❏ d.Ekonomia-eredu bidezkoa
Epaileak nola errudun lortzekotan,
jo zuen, hazteariezarri
zigor gogorra
kontsentsu politikoari kontrajartzen zaiona, hazkunde eko- dute, kritika sozial gogorragoan. t Kontzeptu beraren inguruan hamaika hitz
ekonomiko, sozial eta politikoari kontrajartzen zaio. utzi egin behar zaio.
zion.
nomikoa ona dela dioenari, alegia. Txikiagotzearen aldekoek erabiltzen dira, mugimenduak ere anitzak baitira.
Badira joera anarkistakoak, badira kristauak. AEBko San t Krisi ekonomikoak eragin du mugimenduaren
proposatzen dute kontsumoa eta produkzioa gutxitzea, oina- Frantziscon bada Compact izeneko talde bat urtean behin ezer
(-(e)lako)
sorrera.
5 Pausoz pauso… Idazlana
rrituz borondatezko xumetasunean horrela baimentzeko kli- t Garapen iraunkorrak kasik deus berririk ekarri ez t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
erosi gabeko eguna ospatzen hasi eta 2005etik aurrera taldeka
ma, ekosistema eta gizakiekiko errespetua. antolatzen duena ezer erosi gabe urte oso batez irautea. 2duelakoan, asko dira sinesten
Zer dira transition ez dutenak ekologiaren
town izenekoak? 1 Irakurri Pello Zubiriaren testuko pasartea eta erantzun 2 Zerrendatu ikastetxeak kontsumoa murrizteko har
t Egin testuaren laburpena (10 lerro).
«Borondatezko xumetasun» horretan –ingelesez simple living krisia energia berriztagarriei esker konpondu ahal galderei. ditzakeen neurriak.
Beste mugimendu bat transition town edo aldatzen ari diren 3izango
Zer egin t Jarri beste izenburu bat artikuluari
esaten dute, bizimodu xume edo xaloa–, arakatzen hasiz gero, dela.du Suediako patronalak kontsumismoari
(iritzi) «Eguberriotan Suediako patronalak orri osoko publizita- – Papera, argindarra eta ura murrizteko proposamenak.
herriena da. Irlandako Kinsale herrian hasi ziren, permakultu- egin zaizkion kritiken aurrean? (gehienez bost hitz).
berriz, munduan ezin konta ahala talde eta iritzi aurkituko t Badira bakarka edo taldeka baratzea lantzen hasi teak paratu ditu egunkari nagusietan, kontsumismoaren – Zer egin ekoizten dugun zaborrarekin?
ra lantzen zuten ikasle batzuek herrian gero eta energia gu-
dituzu. Hasi erlijio nagusietako profeten aipamenetatik, segi direnak. (bada) kritika egiten dutenei erantzuteko. Haurrentzako ipuin
txiago kontsumitzeko egindako proiektu batetik partiturik. – Nola piztu neurriak hartzeko kontzientzia?
t Mugimenduok eguneroko bizimoduaz galdetzera moduan osatutako iragarkiak izan omen dira, kontatuz
eramango zaituzte. (pentsarazi) nola Eguberrietako erosketak boikotatuz gero, munduko 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
t Iragarkiak izan omen dira, kontatuz nola Eguberrietako beste muturrean beharrean ari den langile gizagaixoari KONTSUMOA
114 Baikor 2 Baikor 2 115 bere lanpostua kentzen zaion».
erosketak boikotatuz gero, munduko beste muturrean t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
beharrean ari den langileari lanpostua kentzen zaion. t Zer iruditzen zaizu Suediako Patronalak
– Zein toki du kontsumoak egungo gizartean?
(ba- , -(e)la) egindakoa?
– Kontsumo orekatua vs. kontsumismoa.
t Antza, polemika bizia izan da ondoko egunetan t Zergatik bidali die bere mezua haurrei?
Suediako prentsan. (badirudi)

116 Baikor 2 Baikor 2 117

(114.-117. or.)

Ulermena lantzen
1 Esan baieztapen hauek egia ala gezurra diren. 4 Zer ez dio George Manbiot idazle ekologistak
• Décrossance kontzeptua euskaratzeko ez dago hazkunde ekonomikoari buruz?
hitz egokirik. Gezurra. ✗ Hazkundeak protestak sorrarazten ditu.
• Le Monde egunkariak mugimendu berri onen 5 Pausoz pauso…
inguruko artikulua argitaratu du. Gezurra.
• Atera testuaren gaia.
• Décrossance mugimendua egungo estatus
ekonomiko, sozial eta politikoari kontrajartzen Hondamendia datorkigu natura-baliabideekin
zaio. Egia. orain arte bezala jarraituz gero; kontsumoa urri-
tuz, hobeto biziko gara denok.
• Krisi ekonomikoak eragin du mugimenduaren
sorrera. Gezurra. • Egin testuaren laburpena.
Gero eta jende gehiagok jartzen du zalantzan
2 Zer dira transition town izenekoak?
garapen iraunkorra izenekoak munduaren
Kontsumo-ohiturak aldatzeko bidean dauden he- arazoak konponduko dituela. Asko eta askota-
rriak dira eta oso urrunetik ekartzen den guztia rikoak dira; hau da, arrazoi ezberdinengatik ai-
berriro han bertan ekoizteko jarrera hartu dute. legatu dira ondorio horretara, eta planteatzen
dituzten irtenbideak, era askotakoak.
3 Zer egin du Suediako patronalak kontsumis-
Argi dagoena da kontsumo eredu honek ez
moari egin zaizkion kritiken aurrean?
gaituela bide onetik eramango eta, hala ere,
Publizitatea paratu du egunkari nagusietan eta zaila izango da egoera iraultzea; izan ere, inte-
han umeei ipuin baten bidez azaltzen zaie Egu- res ekonomiko eta politikoak tartean dira.
berrietako erosketak boikotatuz gero, munduko
• Jarri beste izenburu bat artikuluari.
beste muturrean dagoen langile gaixoak bere
lanpostua galduko duela. Erantzun askea.

94 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0079-0103.indd 94 21/7/09 18:10:52

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Iragarkiak izan omen dira, kontatuz Eguberrietako
sinonimoak aurkituko dituzu. erosketak boikotatzen baditugu/badira, munduko
beste muturrean beharrean ari den langileari
1. kolpe: zartako
lanpostua kenduko zaiola.
2. aukera: hautu
• Badirudi polemika bizia izan dela ondoko
3. apaltasun: xumetasun

HIZKUNTZA
egunetan Suediako prentsan. (badirudi)
4. miatu: arakatu • Kontsumoa adikzioa balitz bezala psikologo eta
5. ogibide: ofizio psikiatra askok aztertu izan dute.
6. gehitu: erantsi • Gobernuek asko maite dute hazkundea, horrek
7. bultzatu: sustatu baimentzen baitie desberdintasunak ez
8. abiatu: partitu borrokatzea.
9. jarri: paratu
5 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu beste

2 ESAPIDEAK. Esan zein adiera duten testuko esaldi

perpausen baliokidea ez dena.
hauek. ✗ Diskurtso politikoa antolatzen dutenek beste
diru gehiago irabaztea daukate buruan.
• Askok lan murrizketa baliatzen dute norbere burua
janzteko.
6 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
✔ Gauza berriak ikasten dituzte.
dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik.
• Kontzeptu beraren inguruan hamaika hitz erabiltzen
a. agerkari: ez du zenbatean behin agertzen den
dira munduan.
adierazten.
✔ Modu askotan izendatzen da kontzeptu bera.
b. erantsi: ez du kontsumoarekin loturarik.
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
c. mamitu: ez du pisuarekin loturarik
dagoen txarto idatzita eta zuzendu. d. ildo: ez da eremu edo barrutia.
a. hetzi: etzi, etsi, hetsi.
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu ondo
b. zuzpertu: suspertu. dagoen esaldia eta zuzendu besteak.
c. jantsi: jantzi.
a. Medikuak argi azaldu zuen ebakuntza
d. mikastu: mikaztu. beharrezkoa zela, aitona biziko bazen.
b. Eguraldi txarra egingo duenez (gero), etxean
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
film bat ikusiko dugu arratsaldea pasatzeko.
parentesi artean emandako forma erabiliz.
✔ Irakasleak ariketa zail horiek nola egin behar
• Gure artera ideia duela gutxi iritsi zen. ditugun argitu digu.
• Zartako bat jasotakoan, behatza handitu egiten d. Epaileak errudun jo zuenez (gero), zigor
zaigu tea sendatzen den neurrian hertu. gogorra ezarri zion.
• Kontzeptu beraren inguruan hamaika hitz
erabiltzen dira, mugimenduak ere anitzak direlako.
• Garapen iraunkorrak kasik deus berririk ekarri ez
duelakoan, askoren iritziz, ekologiaren krisia
energia berriztagarriei esker konpondu ahal
izango da.
• Bada bakarka edo taldeka baratzea lantzen hasi
denik.
• Mugimenduok eguneroko bizimoduaz
pentsaraziko digute.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 95

833475 _ 0079-0103.indd 95 21/7/09 18:10:53

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

KONTSUMOA INTERNETEN
Merkataritza elektronikoa ikusmin handiena zuen kontsumorako tresna izatea espero zen. Baina azken
urteetako esperientziak mito eta fantasia asko bertan behera utzi du. Merkataritza elektronikoa oso ongi
dabil, erosketa zentralen bidez hornidurak erosten eta saltzen dituzten enpresen artean, azkartasuna eta
salneurri onak izaten baitituzte; baina ez du hain ongi funtzionatzen kontsumo pribatuan. Oraindik ere
hutsune handiak daude alor horretan.
Hasteko, kontsumitzaile pribatuei zuzenduriko merkataritza elektronikoak produktu kopuru mugatua
du, erabiltzaileak aurrez ukitu behar ez duen haietara mugatzen da. Informazio osoa dugun produktu
horietara mugatzen da.
Bestetik, logistika, hau da, produktua erabiltzaileari denbora egokian helarazteko behar diren mekanis-
mo guztiak, erabat garatu gabe dago oraindik, azken urteetan asko aurreratu den arren. Oraindik on line
erositako produktuak entregatzeko hutsuneak ugariak dira.
Azkenik, ordaintzeko sistemek ere eragin negatiboa izan dute. Diru-transakzioak egiterakoan segurtasu-
na handiagoa den arren, sistemak ahulak dira oraindik, eta arriskutsua da banketxeko kontuaren edo
kreditu txartelen datuak sarean jartzea.
www.hiru.com

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Moldatu perpaus hauek multzoko antolatzaile
• azkenik • hau da egokiak erabiliz.
• baina • oraindik ere • Merkataritza elektronikoa oso ongi dabil
hornidurak saltzen eta erosten dituzten
• hasteko • bestetik
enpresen artean; izan ere, azkartasuna eta
2 Esan ondoko perpauseko testu-antolatzaileak salneurri onak izaten dituzte.
zer funtzio duen. • Diru-transakzioetan segurtasuna handiagoa
Internet bidez egiten diren erosketetan segur- da; haatik, sistemak ahulak dira oraindik.
tasunak handiagoa izan behar du, ezpabere, • Ordaintzeko sistema hobetu behar da; horrez
kontsumo pribatua ez da haziko. Hautakaria gain, banatzeko sistema ere.

Idazlana
1 Irakurri Pello Zubiriaren testuko pasartea eta tik, gaurko haurrak geroko gurasoak dira. Horre-
erantzun galderei. la, etorkizuneko negozioa ere ziurtatzen dute.
• Zer iruditzen zaizu Suediako Patronalak egin- 2 Erantzun askea.
dakoa?
3 Erantzun askea.
Erantzun askea.
• Zergatik bidali die bere mezua haurrei?
Ideia haurren buruan sartuz gero, horiek gura-
soengan eragin dezaketelako. Beste alde bate-

96 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0079-0103.indd 96 29/7/09 13:10:18

 38 Arlobiko menhirra.
Gorbeiako beste erraldoia
Arlobiko menhirra.
38 Gorbeiako beste erraldoia
4.500 kilo eta ia bost metro luze ditu Arlobiko megalitoak.
2004an aurkitu zuten eta Euskal Herriko handienetakoa
da. Egun, errestauraturik, Gorbeiako Parke Naturala zain-
tzen du Arlobiko lepotik.
Historiaurreko aztarnak ez dira falta Gorbeian. Paleoli-
tokoko gizakien arrastoak aurkitu izan dira hainbat
kobazulotan eta megalitoak ere ugari dira. Hamar
bat trikuharri daude inguruan, horietako asko
loturik daude artzain saroiekin. Baina hemen
ez da ezer apartekorik esan. Gorbeiak aparte-
ko zerbait badu, menhirrak dira.
Iturralde y Suitek 1894an lehen menhirra
ikertu zuenetik, hamarnaka gehiago aurkitu
dira Euskal Herrian, baina gehienak Ekial-
deko lurraldeetan pilaturik daude. Horrega-
tik, harrigarria da hainbeste menhir topatzea
Gorbeian. Azkena 2004an aurkitu zuten,
Arabako partean, Sarrian. Hiru puskatan
hondaturik zegoen harritzarra, eta errestaura-
tu ondoren, Arlobiko lepoan jaso dute berriro,
aurkitu zuten lekutik metro gutxira.
Paseo ederra eginez irits liteke bertara. Sarriako
Parketxeko aparkalekutik pista bat abiatzen da Baias
errekari kontra eginez. Bide laua basopean doa gehienean,
eta ganaduaren zintzarriek musika atsegina jartzen dute.
Hainbat zubi eta etxe pasa ostean, Arlobiko zubira iristen
da pista, leku horretan batzen da Baiasekin Padrobaso erre-
ka. Gogoratu izen horrekin. Pixka bat aurrerago, mendian
gora egiten duen beste bide batek eramaten du zuzenean
Arlobiko muinora. Haren atzean dago erraldoi bakartia.
ULERMENA LANTZEN
1 Zergatik da harrigarria Gorbeian menhirrak
aurkitzea?
2 Nola aurkitu zuten Arlobiko menhirra? Zein
egoeratan aurkitu zuten?
3 Nola berriztatu zuten menhirra? Eta nola kokatu?
4 Esan baieztapen hauek egia ala gezurra diren.
t Arlobikoa bezain handia den menhirrik ez dago
Euskal Herrian.
t Indusketak egin ahal izateko, menhirra ez da bere
jatorrizko kokalekuan jaso.
118
Ulermena lantzen
1 Zergatik da harrigarria Gorbeian menhirrak aur-
kitzea?
Euskal Herrian gehienak Ekialdeko lurraldeetan
pilaturik daudelako.
2 Nola aurkitu zuten Arlobiko menhirra? Zein
egoeratan aurkitu zuten?
Inguruan sasitik garbitu zutenean, agertu ziren
puskak. Hiru puskatan hautsita zegoen.
3 Nola berriztatu zuten menhirra? Eta nola kokatu?
Burdinazko lau barraz lotu zituzten harri puskak
eta, ondoren, zementua eta kareharria bota zituz-
ten denborak desitxuratutako menhirraren zuloe-
tan. Gero, 54 lagunen artean, Arlobiko lepoan jaso
zuten berriro, aurkitu zuten lekutik metro gutxira.
4 Esan ondoko baieztapenak egia ala gezurra diren.
• Arlobikoa bezain handia den menhirrik ez da-
go Euskal Herrian. Gezurra.
• Indusketak egin ahal izateko, menhirra ez da
bere jatorrizko kokalekuan jaso. Gezurra.
• Indusketek ez dute oraindik argitu zertarako
erabili izan zen menhirra antzinaroan. Egia.
• Arlobiko lepoan, suharrizko tresnak eta defen-
tsarako eraikin bat ere aurkitu dituzte.
Gezurra.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0079-0103.indd 97
Itzal luzeko monolitoa
Ez zen erraz aurkitzekoa. 2002. urtean, ingurua sasitik gar-
bitu zutenean, harriaren puskak agerian geratu ziren. Inor
ez zen ohartu, ordea. Bi urte geroago, lagun batzuek aurkitu
zuten monumentua eta Arabako Arkeologia Museoak on-
dare arkeologiko izendatu zuen. Parketxera eraman
zituzten harri puska guztiak, eta han, burdinazko
lau barraz lotu zituzten. Ondoren, zementua eta
kareharria bota zuten denborak desitxuratutako
menhirraren zuloetan.
Behin monumentua osaturik, 54 lagunen artean
bere lekura itzuli zuten. Harriaren zati bat ha-
sierako posizioan zegoenez –lurrean erdi sartu-
ta–, menhirraren kokaleku eta norabide zeha-
tza zein zen jakin dute arkeologoek. Horrela,
gaur egun duela milaka urte bezalaxe ikus de-
zakegu; baina operazio horren nahitaezko zau-
riak –zementuzkoak– ez dizkio likenak estali
oraindik.
Errestaurazioaz gain, indusketak ere egin dira Ar-
lobiko lepoan. Suharrizko tresnak aurkitu dira eta
harrizko eraikin arraro baten aztarnak ere bai. Eraikin
hori enigma da oraindik, indusketa kanpaina berriek esango
dute zertarako erabili izan zen antzinaroan. Jakin, ezer gutxi
baitakigu menhirren inguruan. Arlobiko lepotik mandazai-
nen bide zahar bat pasatzen da; leku estrategiko horretatik
ikus daitezke, alde batean Baias harana eta bestean Austin-
garmingo saroia –Oderiaga mendiak (1245 m) babesturik–.
Garbi dago menhirra ez zutela kasualitatez jarri: errituak
egiteko tresna ote zen? Muga jartzeko seinalea?
Urko Apaolaza, Argia aldizkaria
t Indusketek ez dute oraindik argitu zertarako erabili
izan zen menhirra antzinaroan.
t Arlobiko lepoan suharrizko tresnak eta defentsarako
eraikin bat ere aurkitu dituzte.
5 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez
15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (10 lerro).
t Azaldu izenburuaren eta
artikuluaren arteko harremana
(gehienez 4 lerro).
Baikor 2
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
antonimoak aurkituko dituzu.
1. galdu 4. zeharka 7. zail
2. sakabanaturik 5. ñimiño 8. lohitu
3. malkartsu 6. jendetsu 9. ezkutuan
2 LEXIKOA. Lotu jarraian dauzkazun sinonimoak.
HIZKUNTZA
kobazulo t t zati
batu t t ezinbesteko
puska t t behiala
nahitaezko t t elkartu
antzina t t haitzulo
5 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen dagoen gaizki idatzita, eta zuzendu.
tokiz kanpo, eta azaldu zergatik. a. amildegi, ubide, harrobi, mehategi.
a. itsasarte, kai, itsasargi, itsaskor. b. itsasadar, ibaiertz, urmael, ezegune.
b. mendate, gailur, aitzur, zintzur. c. hodi, hondakin, haraztegi, iragazki.
c. harribitxi, trikuharri, harrespil, menhir. d. uholde, euri-jasa, izurketa, itsasaldi.
d. indusketa, zintzarri, aztarnategi, aurkikuntza.
6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aldatu perpaus hauetako
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, aditzen denbora eta iraganean jarri.
parentesi artean emandako forma erabiliz. t Bide laua basopean doa gehienean.
t Harritzarra errestauratu ondoren, Arlobi lepoan jaso t Horrela, gaur egun duela milaka urte bezalaxe ikus
dute. (-takoan) dezakegu.
t Gaur egun duela milaka urte bezalaxe ikus dezakegu. t Jakin, ezer gutxi baitakigu menhirren inguruan.
(-t(z)ea eduki) t Leku estrategiko horretatik ikus daitezke, alde batean
t Harriaren zati bat hasierako posizioan zegoenez, Baias harana eta bestean Austigarmingo saroia.
menhirraren kokaleku eta norabide zehatza zein zen
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu perpaus
jakin dute arkeologoek. (izan ere)
t Errestaurazioaz gain, indusketak ere egin dira Arlobiko hauek.
lepoan. (ez ezik… ere) a. Atzoko hitzaldian urdurien antzean ikusi zintudan.
t Suharrizko tresnak aurkitu dira eta harrizko eraikin b. Oporretan Nafarroako mendien barrena ibiliko gara.
arraro baten aztarnak ere bai. (baita… ere) c. Anaiaren laguntzaren esker lortu dugu lanak
t Parkeko aparkalekutik pista bat abiatzen da Baias bukatzea.
errekari kontra eginez. ((zein)… -(e)n(a)) d. Esan duten arabera, lagun asko egon da jaian.
Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro).
«Paseo ederra eginez irits liteke bertara. Sarriako NATURA-PARKEAK
Parketxeko aparkalekutik pista bat abiatzen da Baias t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
errekari kontra eginez».
– Nola definituko zenituzke?
t Menditik ibiltzeko ohiturarik ba al duzu? – Zure inguruko naturguneak.
t Zer egiten duzu aisialdian? – Zure gustuko lekua.
Baikor 2 119
(118.-119. or.)
5 Pausoz pauso…
• Atera testuaren gaia.
Gorbeiak duen aberastasun arkeologikoa, ba-
tez ere paleolitoko menhirrei esker.
• Egin testuaren laburpena.
Gorbeiak historiaurreko hainbat aztarna baditu
ere, menhirrak izatea aparteko zerbait da. Izan
ere, Euskal Herriko Ekialdeko lurraldeetan pila-
turik daude.
2002an, Arlobiko lepoan menhir erraldoia aur-
kitu zuten. Hiru puskatan hautsita zegoen, bai-
na burdinarekin eta zementuarekin lotu eta ja-
sotako leku berean jarri zuten.
Zaharberritzeaz gain, indusketak ere egin dira
Arlobiko lepoan, Suharrizko tresnak aurkitu dira
eta harrizko eraikin arraro baten aztarnak ere
bai, baina ikerlariek oraindik ez dute igarri
menhirraren kokalekuaren arrazoia.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
97
29/7/09 13:10:18
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen zen jakin dute arkeologoek; izan ere, harriaren zati
antonimoak aurkituko dituzu. bat hasierako posizioan zegoen.
• Errestaurazioa ez ezik, indusketak ere egin dira
1. galdu: aurkitu
Arlobiko lepoan.
2. sakabanaturik: pilaturik
• Suharrizko tresnak aurkitu dira, baita harrizko
3. malkartsu: lau
eraikin arraro baten aztarnak ere.
4. zeharka: zuzenean
• Parkeko aparkalekutik pista bat abiatzen da, zeinak
5. erraldoi: ñimiño Baias errekari kontra egiten baitio/dion.
6. jendetsu: bakarti
7. zail: erraz 5 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
8. lohitu: garbitu dagoen gaizki idatzita eta zuzendu.
9. ezkutuan: agerian a. mehategi: meategi.
b. ezegune: hezegune.
2 LEXIKOA. Lotu jarraian dauzkazun sinonimoak. c. haraztegi: araztegi.
kobazulo • • haitzulo d. izurketa: isurketa.
batu • • elkartu
puska • • zati 6 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aldatu perpaus
hauetako aditzen denbora eta iraganean jarri.
nahitaezko • • ezinbesteko
antzina • • behiala • Bide laua basopean zihoan gehienean.
• Horrela, gaur egun duela milaka urte bezalaxe ikus
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz genezakeen.
dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik. • Jakin, ezer gutxi baikenekien menhirren inguruan.
a. itsaskor: ez du itsasoarekin loturarik. • Leku estrategiko horretatik ikus zitezkeen, alde
b. aitzur: ez du mendiarekin zerikusirik. batean Baias harana eta bestean Austigarmingo
saroia.
c. harribitxi: ez da megalitoa.
d. zintzarri: ez du arkeologiarekin loturarik. 7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu perpaus
hauek.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz. a. Atzoko hitzaldian, urduri antzean ikusi zintudan.
b. Oporretan, Nafarroako mendietan barrena
• Harritzarra errestauratutakoan, Arlobi lepoan jaso
ibiliko gara.
dute.
c. Anaiaren laguntzari esker lortu dugu lanak
• Gaur egun duela milaka urte bezalaxe ikustea
bukatzea.
daukagu.
d. Esan dutenaren arabera, lagun asko egon da
• Menhirraren kokaleku eta norabide zehatza zein
jaian.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun gal- • Zer egiten duzu aisialdian?
derei. Erantzun askea.
• Menditik ibiltzeko ohiturarik ba al duzu?
2 Erantzun askea.
Erantzun askea.

98 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0079-0103.indd 98 21/7/09 18:10:53

 39 Liburua

39 Liburua
Zazpi neba-arreba ginen eta korrespontsalari, honek be
bera hirugarrena. Laukizen erretratuak egin gura ebazala- HJesuita
I Z K U Nbat
T Z Ajoan ei jakon azkenengo gabean zeldara. Bera be Jesuita hori barriro sartu ei zan zeldara goizeko seietan, sol- HIZKUNTZA
bizi ginen, baina han ez ko Gernikan. Juan Ajuriage- josulaguna izatekotan egon zala esan eutson gure nebak, daduak Estebantxuren bila heldu orduko. Gure nebea, libu-
egoela bizimodurik esan rrak berak eskatuta joan ei gero gerra ostean jesuitak berak kontau euskunez. Gure ne- rua mahai gainean itxi eta soldaduen zain zutunik geratu
eban aitak eta Mungiara zan gure Estebantxu kazetari Ariketak
bak beragaz berba egiteko gogorik ez ebala ikusita, jesuitak zala kontetan eban. Eta boten zaratea pasilloan entzuten TESTUA ANTOLATZEN
etorri ginen. Hemen biziko haregaz. Automobila Gernika lo egin gura eban preguntau ei eutson. hasi zan momentuan, liburua eskuan hartu, orriak pasatu eta
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen 5markagailua
LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean Nola irakurri poema bat? Poesia beti izan da literatur generoetako errauskinena. Baina nik uste dut baztertzera
ginen harrezkero, Mungiara sarreran gelditu behar izan –Leiduten geratuko naz –esan ei eutson Estebantxuk. sartu ebala orrien artera,zein hitz dagoen
leidutea geroko ixten
sinonimoak aurkituko dituzu. tokiz kanpo eramaten gaituen arrazoi nagusiena zera dela: ez dugula ezagutzen.
Gatikatik datorren bidean. zan, dana jausita egoen eta danean egiten eta
danazaldu
moduan,zergatik.
liburua mahai gainean ixteko
Eta leiduten geratu zan. Bonbilla izetuta itxi eutsien, beste , gaur egun azken urteetako euskal poesia aberatsena dugu begien aurrean. , nondik hasi ez
Etxeko beheko partean ta- pasatu ezin. Estebantxu eta 1. jolas 4. ziega 7. berriro atzera. Eta Esteban
a. barrua, eroan
bizkarra, ebenean,
argitalpena, zeldan geratu zela apur
azala.
mesede hori be egingo eutsien behintzat azken orduetarako. dakigunerako hor dugu tradizioak ematen digun aukera zabala ere: hitz-jokoak, aho-korapiloak, zotz egiteko
bernea gendun, eta ganeko kazetari frantsesa Gernikan baten,
b.eta
ale,liburua zabaldu ebala, harrituta, badaezpadan, Es-
Eta2. bera
hondatuta 5. piztu
izarrik geratuko 8. urduriheriotzaren
zan, liburua leiduten, hitzaurre, atal, aurkibide.
formulak, dramatizazioak, ipuin erritmikoak edota asmakizunak. Folkloreak poesiaren hainbat eta hainbat hazi
pisuan bizilekua. Hantxe eu- barrura sartu ziran, ziudade 3. eraman tebanek markagailua
bilduma, itxi
sail, ebalako
izenburu.liburuan, ate haretatik ur-
aurreko bakardade itzel 6.haretan.
esna 9. zalantza c. sorta, ezagutzeko aukera eskaintzen. , horietatik abiatzea onena, poesiari beldurra kentzen hasteko.
kiten ebazan Estebantxuk erreko hondamendi paisajean ten ezkero bueltarik ez eukala jakin arren.
d. apal, liburutegi, mailegu, liburu-denda.
liburuak, Paul Verlaine, Xa- inor agertu ez arren. Txoferra 2 ESAPIDEAK. Lotu era egokian bi zutabeetako Ekainaren hogeita bostean hil eben, goizeko bost eta erdiak Behin folklorearekin beroketa-jokoak egin ondoren, gaur egun egiten den poesiara egin dezakegu salto. Zer bila-
bier Lizardi, Maurice Mae- zain geratu zan, baina pasatu tzeko? , bi gauza. Bat, emozioa. Bi, gauzak ikusteko eta esateko beste era bat.
elementuak beldurra adierazten duten esapideak 6aldera, Santa IsabelEkarri
BERRIDAZKETA. kanposantuko hormaren
euskara batura kontra.
jarraian duzunGure
terlinck, Agirre’tar Txomin, zen denbora eta ez ziran buel- Estebantxuk hogeita hamabi urte bete orduko. Poema labur batek mundu oso bat gorde dezake bere baitan. , , ondo legoke bere atzean
osatzeko.

HIZKUNTZA
orduan eskribietan zan lez, Federico García Lorca eta hala- tetan. Txoferra zain egon ei zan hantxe luzaroan harik eta testuko pasartea.
Zein zen liburua galdetu neutson, gordetzen den irudia bilatzea. Marrazki bat egin dezakegu irakurtzen goazela, eta, nola jarraitu ez
koenak. Gelea atonduteko sartu eta berak leiduten erabilen tanke bat etorten ikusita billurtu eta alde egin ei eban arte. beldur t t hartu «Badira beste ofi zio batzuk, bainabaina ahaztuta
idaztea egoen je-
gustetan badakizu, galdetu zure seme edo alabari, halako xehetasunetan umeak azkarrak bezain trebeak
beldurra t t egon
suita
jate,hori. Ezin
esaten zalaisildutea
eban, ejekuzinoak bertatik
eta berba egiteabertara
biak ba-ikusten
liburua zabalduten neban. Berak markagailua itxi eban Gernika espainolek hartu eben eta hurrengo egunetan zain izaten direlako.
ohitu,
tera esan eustan
dalako artega.
idaztea. Eta Derrigorrez egon zalaixten
euskaraz eskribiduta bertan ha
orrialdea leiduten neban nik. Berak erakutsi eustan berba egon ginen, ea horrenbaten agertuten ziren, Bizkargitik beldurrak t t eduki
jazo zanean.
ebazan Eta ez mahai
papelak ebala zein liburugero
ganean, zan begitu be egin, gure
neuk atondu
, zer eman diezaguke poesiak? Irudiak ikusteko eta sortzeko bidea, hitze-
hori, markagailua. Ba nik, orrialdea leidu eta, arreba txike- zehar eskapatuta edo, albistea entzun gendun arte. Euren beldurrak airean t t izan nebak momentu
beharko haretan
nebazala orrien
jakinda. Gukartean itxi eban
euskereari markagailua
ez geun-
kin jolas egiteko modua, emozioei izena jartzeko aukera, eta, nola ez, mun-
rraren olgetea zan han, markagailua orriz kanbietan neu- irratian izan zan, tropa nazionalek kazetari frantses bat eta beldurrez t t egon geratu dua hankaz gora ikustean sortzen den sorpresa eta barregura.
tson. gorri separatista bat harrapau ebezela Gernikara biktoriosa- tson jakola
orduanbakarrik
jaramongogoan.
handirikEzbaia, ea zegatik
egiten, erderara itxi eban
errez
markagailua orrien
pasetan ginen, etaartean, gauzekigual
gure nebeak bueltarik ez ebela
apropos itxiko jakin- YOLANDA ARRIETA, http://irakurzaletasuna.blog.com
Bilbon hasi zan ibilten eta han geratzeko ohiturea hartu mente sartutean. Periodista frantsesa libre itxiko eben, Ger- 3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz da.ebazan euskerazko papelok eta liburuak be markagai-
eban, euskerearen, literaturaren eta aberriaren alde lanean, nika euskaldun sobietikoek erre ebela izenpetu ostean. Es- dagoen gaizki idatzita eta zuzendu.
berak serio antzean aitatzen ebazan hiru gauzok. Badira teban Urquiaga Bitoriara eroan eben. Billurgarria zan or- luagaz». Joseba Sarrionandia, Nabarra aldizkaria
a. orri, ohitura, hogeitairu, frantses.
beste ofizio batzuk, baina idaztea gustetan jate, esaten eban, duan Bitoria, militarrak, erreketeak, alargunak, politikoak, Testu-antolatzaileak
b. jazo, jausi, jaitsi, jezarri. 7 ORTOGRAFIA. Lotu laburdurak dagokien izen
isildutea eta berba egitea biak batera dalako idaztea. Eta abade ernegatuak, Condor Legioa bera be hantxe egoan. 1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Taldekatu testu-antolatzaileak eta lotu testuan
euskaraz eskribiduta ixten ebazan papelak mahai ganean, Guk hara joan ezin eta, ez gendun Estebantxu barriro iku- c. hiloba, suhia, ahizpa, lehengusina. osoarekin.
duten funtzioarekin.
gero neuk atondu beharko nebazala jakinda. Guk euskerea- siko. etab. t t zenbakirik gabea t laburtuz t beraz t batez ere
d. itzal, itzel, itxaso, itsusi.
ri ez geuntson orduan jaramon handirik egiten, erderara adib. t t Kristo aurreko t aitzitik t ondorioz t era berean Hasiera eman / Kausa azaldu /
Bitoriako Karmeldarren Komentuan sartu eben preso. Jen-
errez pasetan ginen, eta gure nebeak igual apropos itxiko de asko afusiletan eben orduan, bulegoren baten listak egin 4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, or. t t ezkerra t lehenengo eta behin Aipamenak egin
ebazan euskerazko papelok eta liburuak be markagailuagaz. eta halako, eta halako, eta halako. Norbere izena entzungo parentesi artean emandako forma erabiliz. uzt. t t igandea 2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia perpausa zuzen t hori dela eta t -ren esanean
Estebantxu zuhurra zan eta, pentsetan dot, markagailua ete eban billurrez biziko zan presoa, halako, halako, halako, tULERMENA
Gerra aurreraLANTZEN
joan ahala, bera Eusko Jaurlaritzan hasi
neuk leidutea gura eban orrialdean ixten ebala. etorb. t t eta abar osatzeko.
entzungo zan gero kartzela barruan. Bera gaztea zan, buru- zen Intendentzia Komandante karguan. (neurrian) t -ren aburuz t lehenik
Espainiako militarrak Afrikan errebelau eta, gerra aurrera duna, balientea, Gernikako bonbardeoko testigua, dena ba- zk. g. t t orrialdea t Poesia irakurtzeak zirrara sorrarazten digu eta
t 1Juan
ZerAjuriagerrak
egiten zuenberak
Esteban Urkiaga
eskatuta joanLauaxetaren
omen zen 7 Aukeratu testuarekin bat datorren baieztapena. t zeren t ezer baino lehen
joan ahala, bera Euzko Jaurlaritzean hasi zan Intendentzia- tera hartu eta begi bistakoa da bere izenak ez ebala eskape- ig. t t adibidez orobat/hortaz hizkuntza aberasten digu.
arrebak nebaren
Estebantxu gelara sartzen
kazetari harekin. zenean?
(Badirudi) ❏ Estebanek etsita pasa zituen azken orduak,
ko Komandante karguan. Horra edo hara joan behar izaten tako bitarterik, eta han egongo zan denpora guztian Este- ezk. t t etorbidea t Umeak irudimen handikoak izaten dira, haatik/hala,
t 2Gernikan barrura sartu ziran, ziutate erreko hondamendi noizK.a.
hilkot zuten bazekielako. galdetu sema-alabari poema jarraitzen ez badakizu.
eban sarritan, gerrea zelan ebilen ikusteko, baina ez zan ban Urquiaga Basaras bere izen-abizenak osorik adituteko Zergatik hasi zen Esteban Bilbora joaten? t uztaila
paisaian inor agertu ez arren. (ba- … ere) ❏ Bere arrebaren iritziz, Estebanek bazekien
egundo gerrea ondo ibiliko. Gernika bon- billur haregaz eta egun baten ez bazen hurrengoan argi en-
bardatu ebenean, bera hainbat bider ber- tzungo ebazala jakinda. t 3Periodista
Zer nahiago zuenlibre
frantsesa Estebanek, idatziGernika
utziko zuten, ala hitz egin? liburuetako GRAMATIKALA.
8 ZUZENTASUN markagailua tokizZuzendu
aldatzen perpaus
Zergatik?
euskaldun sobietikoek erre zutela izenpetu ostean. ziola.
taratu zan, bonbardeo egunean eta biha- Gureak suertea eukin eban, bezperatik jakin ebalako afusi- hauek.
munean, han dana kiskalita eta dana (-takoan) ❏ a.Esteban berarekin
latuko ebela, beste batzuk abisurik bako tiroa hartu eta zu- 4 Zer dela eta joan behar izan zuen Estebanek Amaia txikitan betijesuita ibilitako batekin egon
laskituta ikusteko. Edozelan be, hainbat lora, gureak jakin eban behintzat, gauzak jakitea konsueloa t Gureak suertea
Gernikara izan zuen, bezperatik
bonbardaketaren jakin zuelako
biharamunean? zen bere negarrez.
zebilen azken gauean. Idazlana
periodista juntetan zan ondino hor Bil- bada. Preso hilabete bi emonda, agurra eskribietako astia be fusilatuko zutela. (eta)
5 Zer gertatu zitzaion Estebanekin Gernikara joan 8 Pausoz
b. Jonpauso…
eta biok urte asko
boko Carlton hotelean Gernikara joate- ez jakon falta. Agur Euzkadi, Jaunak naroa Aberri eder ar- t Bera ere josulaguna izatekotan egon zela esan zion 1 Irakurri Joseba Sarrionandiaren testuko pasartea eta 2 Jarri beste izenburu bat Sarrionandiaren testuari.
zennebak.
frantsesari? Nola lortu zuen aske geratzea? daramazkigu
t Atera testuareningelesa
gaia (gehienez 15 hitz).
ko asmoagaz, eta apirilaren hogeta bede- gira, eskribidu eban, eta etxean egiten eban moduan itxiko gure (asmotan) erantzun galderari. Gogoratu:
ikasten.
ratzian, halako bati lagundu behar eban papela mahai ganean, eder jatazan euzko bazterrak, t 6Gure nebak berba egiteko gogorik ez zuela t Egin testuaren laburpena (10 lerro).
Zertan eman zuen azken gaua Estebanek? Norekin c. Lanera zijoan Ane, «Zein zen liburua galdetu neutson, baina ahaztuta – Adierazkorra izan behar du.
izan eutson gure Estebanek eder itsaso zabala, baina oraintxe ederrago jat eriotz onen ikusita,
egonjesuitak
zen gau lo hartan?
egin gura zuen galdetu omen zion. atzo elkar agurtu egoen jesuita hori. Ezin zala ejekuzinoak bertatik berta- – Testua irakurtzeko gogoa piztu behar du.
Le Petit Gironde periodikoko itzala… (-(e)nez) genuenean. ra ikusten ohitu, esan eustan artega. Derrigorrez egon – Testuari lotuta joan behar du.
t Jesuita hori berriro sartu omen zen zeldara, soldaduak d. Umeak korrika zala bertan ha jazo zanean. Eta ez ebala zein liburu zan
Estebantxuren bila etorri orduko. (baino) begitu be egin, gure nebak momentu haretan orrien 3 Egin idazlan bat gai honekin (25-30 lerro).
dabiltzate hara eta
t Gure neba, liburua mahai gainean itxi eta soldaduen hona. artean itxi eban markagailua geratu jakola bakarrik go- IRAKURZALETASUNA
120 Baikor 2 Baikorzain
2 zutunik geratu zela kontatzen zuen. (noiz… zain) 121 goan. Ezbaia, ea zegatik itxi eban markagailua orrien
t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
t Eta boten zarata pasilloan entzuten hasi zen artean, gauzek bueltarik ez ebela jakinda».
– Gero eta gutxiago irakurtzen omen da. Zergatik?
momentuan, orriak pasatu eta markagailua sartu zuen t Zure ustez zergatik utzi zuen Lauaxetak
– Zer irakurri ohi duzu? Zertarako?
orrien artera. (-t(z)ean) markagailua orrien artean?
– Liluratu zaituen liburua.
t Sarreran gelditu behar izan zen, dana jausita zegoen
eta pasatu ezin. (-(e)nez, -(e)lako)

122 Baikor 2 Baikor 2 123

(120.-123. or.)

Ulermena lantzen
1 Zer egiten zuen Esteban Urkiaga Lauaxetaren 7 Aukeratu testuarekin bat datorren baieztape-
arrebak nebaren gelara sartzen zenean? na.
Haren gela atontzera sartzen zenean, haren libu- ✔ Bere arrebaren iritziz, Estebanek bazekien li-
rua zabaldu, irakurtzen ari zen orrialdea irakurri buruetako markagailua tokiz aldatzen ziola.
eta markagailua lekuz aldatzen zuen.
8 Pausoz pauso…
2 Zergatik hasi zen Esteban Bilbora joaten?
• Atera testuaren gaia.
Euskararen, literaturaren eta aberriaren alde lan Erantzun askea. Aukera posible pare bat:
egiteko.
1. Gizakiaren izatea ohitura edo jarrera txikietan
3 Zer nahiago zuen Estebanek, idatzi ala hitz dago, eta heriotzaren aurrean ere ez ditu ja-
egin? Zergatik? rrera horiek galdu behar.
2. Literatura heriotza baino gehiago da: gorputza
Idatzi nahiago zuen; izan ere, isiltzea eta hitz egi-
hilko da, baina espiritua idatzita geratuko da.
tea biak batera da idaztea.
• Egin testuaren laburpena.
4 Zer dela eta joan behar izan zuen Estebanek
Lauaxeta idazle laukiztarra Mungiara joan zen
Gernikara bonbardaketaren biharamunean?
bizitzera bere senideekin batera. Arreba gela
Intendentziako Komandante izanik, Le Petit Giron- atontzera joaten zitzaionean, liburuko orrialdea
de egunkariko berriemaileari Gernikara lagundu irakurri eta markagailua lekuz aldatzen zion.
behar izan zion. Bien arteko jolasa zen, bere hura hil arte iraun-
go zuena.
5 Zer gertatu zitzaion Estebanekin Gernikara joan Lauaxeta Bilbon, literaturaren, euskararen eta
zen frantsesari? Nola lortu zuen aske geratzea? aberriaren alde lan egiten hasi zen eta, gerra-
Estebanekin preso hartu bazuten ere, gero aske garaian, Intendentziako Komandante izan zen.
utzi zuten, Gernika euskaldun sobietikoek erre zu- Gernika bonbardatu zutenean, kazetari frantses
tela izenpetu ondoren. bati hara joaten lagundu zion eta, han, biak
preso hartu zituzten. Handik bi hilabetera fusi-
6 Zertan eman zuen azken gaua Estebanek? No- latu egin zuten.
rekin egon zen gau hartan?
Liburu bat irakurtzen eman zuen gau hura. Jesuita
bat joan omen zitzaion berekin berba egitera, bai-
na Estebanek nahiago izan zuen irakurtzen geratu.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 99

833475 _ 0079-0103.indd 99 29/7/09 13:10:18

 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Gure neba, liburua mahai gainean itxi eta
sinonimoak aurkituko dituzu. soldaduak noiz etorriko zain zutunik geratu zela
kontatzen zuen.
1. jolas: olgeta 6. esna: izarrik
• Eta boten zarata pasilloan entzuten hastean, orriak
2. hondatuta: laskituta 7. berriro: atzera
pasatu eta markagailua sartu zuen orrien artera.
3. eraman: eroan 8. urduri: artega
• Dana jausita zegoenez, sarreran gelditu behar
4. ziega: zelda 9. zalantza: ezbai izan zen, ezin izan zelako pasatu.
5. piztu: izetu
5 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
2 ESAPIDEAK. Lotu era egokian bi zutabeetako dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik.
elementuak beldurra adierazten duten esapideak a. argitalpena: ez da liburuaren zatia.
osatzeko.
b. ale: ez da liburuaren atala.
• beldur izan
c. izenburu: ez da liburu multzoa.
• beldurra eduki
d. mailegu: ez du libururik biltzen.
• beldurrak egon
• beldurrak airean izan 6 BERRIDAZKETA. Ekarri euskara batura jarraian
• beldurrez egon duzun testuko pasartea.
«Badira beste ofizio batzuk, baina idaztea gusta-
3 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz tzen zait, esaten zuen, isiltzea eta berba egitea
dagoen gaizki idatzita eta zuzendu. biak batera delako idaztea. Eta euskaraz idatzita
a. hogeitairu: hogeita hiru. uzten zituen paperak mahai gainean, gero neuk
b. jezarri: jesarri. atondu beharko nituela jakinda. Guk euskarari ez
genion orduan jaramon handirik egiten, erdarara
c. hiloba: iloba.
errez pasetan ginen, eta gure nebak igual apro-
d. itxaso: itsaso. pos utziko zituen euskarazko paperok eta libu-
ruak be markagailuarekin».
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako forma erabiliz. 7 ORTOGRAFIA. Lotu laburdurak dagokien izen
• Gerra aurrera zihoan neurrian, bera Eusko osoarekin.
Jaurlaritzan hasi zen Intendentzia Komandante etab. • • eta abar
karguan.
adib. • • adibidez
• Badirudi Juan Ajuriagerrak berak eskatuta joan zela
or. • • orrialdea
Estebantxu kazetari harekin.
uzt. • • uztaila
• Gernikan barrura sartu ziran, ziutate erreko
hondamendi paisaian inor agertu ez bazen ere. etorb. • • etorbidea
• Periodista frantsesa libre utziko zuten, Gernika zk. g. • • zenbakirik gabea
euskaldun sobietikoek erre zutela izenpetutakoan. ig. • • igandea
• Gureak suertea izan zuen, bezperatik jakin ezk. • • ezkerra
zuen-eta fusilatuko zutela. K.a. • • Kristo aurreko
• Bera ere josulaguna izateko asmotan egon zela
8 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Zuzendu perpaus
esan zion gure nebak.
hauek.
• Gure nebak berba egiteko gogorik ez zuela
ikusi zuenez, jesuitak lo egin gura zuen galdetu a. Amaia txikitan beti ibiltzen zen negarrez.
omen zion. b. Jonek eta biok urte asko daramatzagu ingelesa
• Jesuita hori berriro sartu omen zen zeldara, ikasten.
soldaduak Estebantxuren bila etorri baino lehen. c. Lanera zihoan Ane, atzo elkar agurtu genuenean.
d. Umeak korrika dabiltza hara eta hona.

100 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0079-0103.indd 100 29/7/09 13:10:19

 ERANTZUNAK

TESTUA ANTOLATZEN

Nola irakurri poema bat? Poesia beti izan da literatur generoetako errauskinena. Baina nik uste dut
baztertzera eramaten gaituen arrazoi nagusiena zera dela: ez dugula ezagutzen.
Aitzitik, gaur egun azken urteetako euskal poesia aberatsena dugu begien aurrean. Era berean, non-
dik hasi ez dakigunerako hor dugu tradizioak ematen digun aukera zabala ere: hitz-jokoak, aho-kora-

HIZKUNTZA
piloak, zotz egiteko formulak, dramatizazioak, ipuin erritmikoak edota asmakizunak. Folkloreak poe-
siaren hainbat eta hainbat hazi ezagutzeko aukera eskaintzen digu. Beraz, horietatik abiatzea onena,
poesiari beldurra kentzen hasteko.
Behin folklorearekin beroketa-jokoak egin ondoren, gaur egun egiten den poesiara egin dezakegu sal-
to. Zer bilatzeko? Batez ere, bi gauza. Bat, emozioa. Bi, gauzak ikusteko eta esateko beste era bat.
Poema labur batek mundu oso bat gorde dezake bere baitan. Ondorioz, lehenengo eta behin, ondo
legoke bere atzean gordetzen den irudia bilatzea. Marrazki bat egin dezakegu irakurtzen goazela, eta,
nola jarraitu ez badakizu, galdetu zure seme edo alabari, halako xehetasunetan umeak azkarrak bezain
trebeak izaten direlako.
Laburtuz, zer eman diezaguke poesiak? Irudiak ikusteko eta sortzeko bidea, hitzekin jolas egiteko
modua, emozioei izena jartzeko aukera, eta, nola ez, mundua hankaz gora ikustean sortzen den sor-
presa eta barregura.
YOLANDA ARRIETA, http://irakurzaletasuna.blog.com

Testu-antolatzaileak
1 Bete testuko hutsuneak hitz hauek erabiliz. 3 Taldekatu testu-antolatzaileak eta lotu testuan
• laburtuz • beraz • batez ere duten funtzioarekin.
• era berean • ondorioz • aitzitik Hasiera eman: lehenik, ezer baino lehen
• lehenengo eta behin Kausa azaldu: hori dela eta, zeren
Aipamenak egin: -ren aburuz, -ren esanean
2 Aukeratu testu-antolatzaile egokia perpausa
zuzen osatzeko.
• Poesia irakurtzeak zirrara sorrarazten digu eta,
orobat, hizkuntza aberasten digu.
• Umeak irudimen handikoak izaten dira, hala,
galdetu sema-alabari poema jarraitzen ez
badakizu.

Idazlana
1 Irakurri Joseba Sarrionandiaren testuko pasartea 2 Erantzun askea.
eta erantzun galderari.
3 Erantzun askea.
• Zure ustez zergatik utzi zuen Lauaxetak mar-
kagailua orrien artean?
Bazekielako gero arrebak irakurriko zuela.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 101

833475 _ 0079-0103.indd 101 29/7/09 13:10:19

 40 Begiak barrurantza itzulita
40 Begiak barrurantza itzulita
2001-05-25 Wadi Rum
Basamortu gorriaren bazter batean pa-
satu dugu gaua. Gaur basakatu, kata-
motz edo antzeko baten marruxkak es-
natu gaitu ilunean. Egunsentian, begi
bat nekez zabaldu dut: lautada zabal ba-
tean eta forma bitxiko arroka artean
gaude, eta argiak beste segurtasun bat,
lasaitasun bat ematen digu. Zer goza-
mena naturarekin horrelakoetan senti-
tzen den lotura; guk, erosotasunaren ti-
tulupean, bizitza lau pareten artera kon-
denatzen dugunok.
Petra, harrizko herri famatua ezagutu
genuen atzo.
2001-05-29 Aqaba
Batzuetan egunek luze jotzen dute. Mi-
nutuak, Aqabako haizea bezain lodi
egiten dira. Biharkoaren zain beti.
Biharkoaren zain, eta bihar ere biharkoa-
ren zain, eta denbora gizendu egiten zaigu. Eta oraina,
oharkabean galtzen zaigun plazer atsegina da. Itsaso Go-
rriaren ertzean, itsas haizea gozo-gozo dabilela, zurezko
banku batean egonean nago. Baina beti biharkoaren zain.
Edo bestela, zein ondo nagoen konturatzeko, etxean zau-
detenekiko konparaketara jotzen dut: han arituko dira la-
nean, etsaminak egiten, zereginez eta konpromisoz beteta,
ni berriz… mmmmm… plazera.
ULERMENA LANTZEN
1 Zerk asaldatu die loa Maialeni eta bere lagunei
basamortuan igarotako gauean? Eta zerk lasaitu
ditu?
2 Zer egiten du Maialenek bizitzen ari denaz are
gehiago gozatzeko?
❏ Ez du hurrengo egunaz pentsatzen.
❏ Egun luzeak goizetik gauera ibilian ematen ditu.
❏ Etxean dauden pertsonen egoera bere egoerarekin
konparatzen du.
3 Zein dira, Maialenen ustez, zorionaren eta patxadaren
seinale diren objektuak?
124
Ulermena lantzen
1 Zerk asaldatu die loa Maialeni eta bere lagunei
basamortuan igarotako gauean? Eta zerk lasai-
tu ditu?
Basakatu, katamotz edo antzeko baten marruxkak
asaldatu ditu eta egunsentiaren argiak lasaitu ditu.
2 Zer egiten du Maialenek bizitzen ari denaz are
gehiago gozatzeko?
✔ Etxean dauden pertsonen egoera bere egoe-
rarekin konparatzen du.
3 Zein dira, Maialenen ustez, zorionaren eta patxa-
daren seinale diren objektuak?
Hamaka, ur gardena, olatu txikiak…
4 Zer adierazten da testuan?
✔ Maialeni itsasoak kemena ematen dio.
✔ Maialenek gustuko du aire zabalean lo eginda
naturarekin sentitzen duen lotura.
5 Pausoz pauso…
• Testuaren gaia:
Mendebaldeko bizimodu larritik irtetean kon-
turatzen gara zein ederra den unea bizitzea eta
sentitzea.
102 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0079-0103.indd 102
Baina zer balio du okerrago dagoenare-
kiko konparazioak, norberak bere mo-
mentuaz, uneoroko orainaz gozatzen ez
badaki?
2001-05-31 Nuweiba (Egipto)
Maitale batekin etortzeko lekua da hau.
Badira objektu batzuk, irudi bakarrean
zorion eta patxadaren adierazle. Hemen
daude.
Arbolatik arbolara lotutako hamaka; eta
itsasertzean, palmera hostoen itzalean,
alfonbraz eta kuxinez egindako txokoa.
Ur gardena, eta olatu txikiak belarri er-
tzean lehertzen. Patxada. Bakea. Lasai-
tasuna. Plazera. Halakoxea da Nuwei-
bako Itsaso Gorriaren ertza, eta ez dago
inor. Pelikano bat eta gamelu pare bat
hara- hona.
Maitale batekin etortzeko lekua. Edo
birekin… edo lagun minekin, kuxinen gainean erdi etza-
nean kontu kontari aritzeko; bainatu ostean, itzalaren go-
xoan.
Badu itsasoak energia berezi bat. Droga ikusezin bat bezala
sartzen da zentzumen guztietatik eta zorion sentsazio betea
ematen. Piztu egiten nau, biziberritu.
Itsasoa, besterik gabe; itsasoa bere horretan parean izan eta
ez da ezer gehiagorik behar. Maitale bat gehienez ere…
Maialen Lujanbio, Bertsolari aldizkaria (zatia)
4 Zer adierazten da testuan?
❏ Nuweiba maitalearekin joateko tokia da; izan ere,
bertan ez da inor egoten.
❏ Maialeni itsasoak kemena ematen dio.
❏ Maialenek gustuko du aire zabalean lo
eginda naturarekin sentitzen duen lotura.
5 Pausoz pauso…
t Atera testuaren gaia (gehienez 15 hitz).
t Egin testuaren laburpena (8 lerro).
t Azaldu izenburuaren eta artikuluaren
arteko harremana (gehienez 4 lerro).
Baikor 2
HIZKUNTZA
Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen
sinonimoak aurkituko dituzu.
1. itzartu 4. ustekabean 7. lasaitasuna
2. goiz-argi 5. azterketa 8. seinale
3. haitz 6. eginbehar 9. suspertu
2 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
dagoen gaizki, eta zuzendu.
a. segundu, minutu, puntu, gradu zentigradu.
b. miloi, kilogramo, zentimetro, bilioi.
5 ESAPIDEAK. Esan zer adiera duten testuko esaldi
c. zentimo, tantu, miliar, milia.
hauek.
d. urte-argi, iaz, etzi, biharamun.
t Zurezko banku baten egonean nago.
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen ❏ Egonezinik dago.
tokiz kanpo, eta azaldu zergatik. ❏ Ezer egin gabe dago.
a. hondar, harea, lur, soro. ❏ Zer egin ez dakiela dago.
b. basurde, basoilar, basaran, basahuntz. t Itsasoa bere horretan parean izatea, besterik ez dut behar.
c. garden, lauso, lei, zikin. ❏ Itsasoa dagoen-dagoenean nahi du.
d. aintzira, putzu, urmael, itsaski. ❏ Itsasoa bare-bare gustuko du.
❏ Itsasoa bere etzaulkiaren aurre-aurrean nahi du.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek,
parentesi artean emandako formak erabiliz. 6 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
t Zertarako balio du besteekiko konparazioak, norberak dagoen gaizki eta zuzendu.
bere momentuaz gozatzen ez badaki. (ezean) a. zentzumen, sentzazio, sentipen, sinesmen.
t Badira objektu batzuk, irudi bakarrean zorion eta b. etzan, itxoin, itzaron, itzali.
patxadaren adierazle. Hemen daude. (badaude…-(e)nak)
c. itsasertz, hostertz, hosto, hareatza.
t Maitale batekin etortzeko lekua. Kuxinen artean erdi
d. kuxin, bezaulki, etzaulki, jesarleku.
etzanean kontu kontari aritzeko; bainatu ostean,
itzalaren goxoan. (-takoan)
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu egokia.
t Droga ikusezin bat bezala sartzen da zentzumen
t Beste egunean / Aurreko egunean Egiptori buruzko
guztietatik. (moduan)
erreportaje interesgarria irakurri nuen.
t Itsasoa bere horretan parean izan eta ez da ezer
t Guzti hau / Hau guztia Itsaso Gorriaren ertzean dago.
gehiagorik behar. (besterik ez)
t Nik ez dut hangoa bezalako/bezainbeste lasaitasuna
t Arbolatik arbolara lotutako amaka; eta itsasertzean,
beste inon sentitu.
itzalean, alfonbraz eta kuxinez egindako zokoa. (-(e)n)
t Aitorren gurasoak leku beretan/berdinetan egon ziren.
Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun galderei. 2 Egin idazlan bat gai honekin (gutxienez 20 lerro)
«Zer gozamena naturarekin horrelakoetan sentitzen BIDAIATZEA
den lotura; guk, erosotasunaren titulupean, bizitza
t Idazlana egiteko jarraitu gidoi honi.
lau pareten artera kondenatzen dugunok».
– Zertarako bidaiatu?
t Zer esan nahi du egileak esaldi horrekin? – Bidaia motak.
t Ados al zaude? Zergatik? – Zugan arrastoa utzi zuen bidaia.
Baikor 2 125
(124.-125. or.)
• Egin testuaren laburpena:
Oporretan, egunerokoa idatzi zuen Miaialenek
eta hor bizipenak, sentsazioak eta burutapenak
paratu zituen.
Basamortuan lo egin, herriak ezagutu, itsaso
epelean bainatu… Baina batzuetan, egunek
luze jotzen zuten eta, orduan, pentsatzeari ekin
zion. Etxean zeudenak gogoratu zituen eta ho-
riek baino hobeto zegoela pentsatzeak ondo
sentiarazi zuen. Baina haien falta sumatzen
zuen, nahiz eta itsasoa ondoan edukitzeak sen-
timendu hori ederto arindu zion.
• Azaldu izenburuaren eta artikuluaren arteko
harremana.
Erantzun askea.
21/7/09 18:10:54
 ERANTZUNAK

Ariketak
1 LEXIKOA. Irakurri testua berriz, eta azpiko hitzen • Maitale batekin etortzeko lekua. Kuxinen
sinonimoak aurkituko dituzu. artean erdi etzanean kontu kontari aritzeko;
bainatutakoan, itzalaren goxoan.
1. itzartu: esnatu
• Droga ikusezin baten moduan sartzen da
2. goiz-argi: egunsenti
zentzumen guztietatik.
3. haitz: arroka

HIZKUNTZA
• Itsasoa bere horretan parean izan besterik ez da
4. ustekabean: oharkabean behar.
5. azterketa: etsamina • Arbolatik arbolara lotutako hamaka; eta
6. eginbehar: zeregin itsasertzean, itzalean, alfonbraz eta kuxinez
7. lasaitasun: patxada eginda dagoen/ egin duten zokoa.
8. seinale: adierazle
5 ESAPIDEAK. Esan zer adiera duten testuko esaldi
9. suspertu: biziberritu
hauek.
2 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz • Zurezko banku baten egonean nago.
dagoen gaizki eta zuzendu. ✓ Ezer egin gabe dago.
a. segundu: segundo. • Itsasoa bere horretan parean izatea, besterik ez dut
b. miloi: milioi. behar.
c. tantu: tanto. ✓ Itsasoa dagoen-dagoenean nahi du.
d. urte-argi: argi-urte.
6 ORTOGRAFIA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz
3 LEXIKOA. Esan zerrenda bakoitzean zein hitz dagoen gaizki eta zuzendu.
dagoen tokiz kanpo, eta azaldu zergatik. a. sentzazio: sentsazio.
a. soro: ez da gai edo materi bat. b. itzaron: itxaron.
b. basaran: ez da animalia. c. hostertz: ostertz.
c. lei: ez da nolakotasun bat. d. bezaulki: besaulki.
d. itsaski: ez da ura biltzen duen tokia.
7 ZUZENTASUN GRAMATIKALA. Aukeratu egokia.
4 BERRIDAZKETA. Moldatu testuko esaldi hauek, • Aurreko egunean Egiptori buruzko erreportaje
parentesi artean emandako forma erabiliz. interesgarria irakurri nuen.
• Zertarako balio du besteekiko konparazioak, • Hau guztia Itsaso Gorriaren ertzean dago.
norberak bere momentuaz gozatzen jakin ezean. • Nik ez dut hangoa bezalako lasaitasuna beste
• Badaude hemen objektu batzuk, irudi bakarrean inon sentitu.
zorion eta patxadaren adierazle direnak. • Aitorren gurasoak leku beretan egon ziren.

Idazlana
1 Irakurri testuko azken esaldia eta erantzun gal- • Ados al zaude? Zergatik?
derei. Erantzun askea.
• Zer esan nahi du egileak esaldi horrekin? 2 Erantzun askea.
Etxeetan bizi garenez gero, ez dugula natura-
rekiko lotura sentitzen. Erosotasunak hainbat
gauza galarazi dizkigula.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 103

833475 _ 0079-0103.indd 103 21/7/09 18:10:54

833475 _ 0104-0117.indd 104 21/7/09 18:15:51
 EUSKAL LITERATURA
GARAIKIDEA

AURKIBIDEA

A. Prosa C. Bertsolaritza
Jose Antonio Loidi ………………… 106 Jose Manuel Lujanbio Txirrita ……… 130
Txillardegi …………………………… 107 Basarri eta Uztapide ………………… 131
Ramon Saizarbitoria ………………… 108 Balendin Enbeita …………………… 132
Arantxa Urretabizkaia ……………… 109 Fernando Aire Xalbador …………… 133
Anjel Lertxundi ……………………… 110 Joxe Miel Iztueta Lazkao Txiki ……… 134
Bernardo Atxaga …………………… 111 Jon Lopategi eta Jon Azpillaga ……… 135
Joseba Sarrionandia ………………… 112 Xabier Amuriza ……………………… 136
Koldo Izagirre ……………………… 113 Andoni Egaña ……………………… 137
Xabier Montoia ……………………… 114 Maialen Lujanbio …………………… 138
Edorta Jimenez ……………………… 115 Igor Elortza eta Amets Arzallus ……… 139
Harkaitz Cano ……………………… 116
Eider Rodriguez ……………………… 117 D. Antzerkigintza
Toribio Altzaga ……………………… 140
B. Olerkigintza Katalina Eleizegi …………………… 141
Jose Maria Agirre Xabier Lizardi …… 118 Piarres Larzabal ……………………… 142
Estepan Urkiaga Lauaxeta ………… 119 Gabriel Aresti ………………………… 143
Jon Mirande ………………………… 120 Xabier Mendiguren ………………… 144
Gabriel Aresti ……………………… 121 Aizpea Goenaga …………………… 145
JosAnton Artze ……………………… 122
Xabier Lete ………………………… 123 E. Saiakera
Amaia Lasa …………………………… 124 Jean Etxepare ……………………… 146
Bernardo Atxaga …………………… 125 Salbatore Mitxelena ………………… 147
Joseba Sarrionandia ………………… 126 Koldo Mitxelena …………………… 148
Itxaro Borda ………………………… 127 Jakin aldizkaria ……………………… 149
Jose Luis Otamendi ………………… 128 Joxe Azurmendi …………………… 150
Castillo Suarez ……………………… 129 Jon Alonso …………………………… 151

105

833475 _ 0104-0117.indd 105 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
JOSE ANTONIO LOIDI (130. or.)

1 Zein dira testuan hizketan ari direnak? Zer gertatzen da?

■ Bete hutsuneak.
Txomin, herriko ehorzlea, eta Maritxu, alkatearen emaztea, ari
dira hizketan. Egurmendi jaunaren heriotzari buruz ari dira, eta Hamabost egun Urgainen polizia
hura lurperatzeko prestaketak egitean, Txominek esan du haren eleberria da, generoaren arauei
emazte izandakoaren gorputzean, bekokian, tiro-marka bat iku- modu dotore eta egokian jarraitzen
si duela. diena. Bada delitua, eta bada hori
argitzeko ikerketa garatzen duen
2 Eleberriko zein puntutan kokatuko zenuke goiko pasartea: detektibea ere. Eta bada ustekabeko
hasieran, erdian ala bukaeran? Zergatik? amaiera ere. Den-dena hizkuntza
Hasieran. Polizia-eleberrietan, krimena hasieran gertatzen da bizi, jator eta ulerterrazean idatzia.
beti; ondoren ikerketa ageri da eta, amaieran, argitu egiten da. Gogoan izan behar da liburua fran-
kismoaren urte ilunetan argitaratu
3 Zein da testuaren ezaugarri nagusia, forma aldetik? zela, hots, euskal literatura burua al-
Elkarrizketa tankeran emanda dago. txatu ezinik zebilelarik. Bada, orduan
euskaraz egiten zen literaturaren al-
4 Azaldu zure hitzez esapide hauen esanahia. dean berria izan zen Loidiren ele-
berria. Belaunaldi baten baino
• Horra bere barrua hustu!: barruan zeukan kezka azaldu. gehiagoren ezinbesteko irakur-
• …erantzun zion itzulgai bat eman nahian bezala: (harekiko gaia, eleberri honek denboraren
elkarrizketa) saihestu nahian bezala. gainetik iraun du, egun ere atsegi-
• Arnasa bukatu zitzaion: arnasarik gabe geratu zen. nez irakurtzen baita. Beste zenbait
hizkuntzatara itzuli zen, hala nola
5 Loidik liburu bakarra argitaratu zuen. Hala ere, lekua du eus- frantsesera eta katalanera. Zazpiga-
kal literaturaren historian. Zergatik? rren argitalpena 1990ean egin zen,
Euskaraz idatzi eta argitara eman zen lehen polizia-eleberria izan euskara batura moldaturik.
zelako, eta oraindik orain irakurgai atsegingarria delako.
6 Egin polizia-eleberri batek behar dituen gutxieneko elemen-
tuen zerrenda.
Polizia-eleberri batek oinarrizko elementu hauek izaten ditu,
besteak beste: delitu bat edo krimen bat (gutxienez), detekti-
bea edo krimena ikertzen duen pertsonaia, susmagarri multzo
bat, dedukzio logikoaren bidez eta susmagarrien eta detekti-
bearen arteko joko intelektualaren bidez gauzatzen den ikerke-
ta eta krimena argitzea, hau da, krimena nola egin den eta nork
egin duen azaltzea.
7 Asmatu detektibe batek susmagarri bati egiten dion galdeketa.
Estilo zuzena erabili. Hau duzu hasiera.
Detektibeak argiak ikusi zituen Ugarte jaunaren etxean. Leihotik,
xurgagailua pasatzen ikusi zuen. Ez zen normala, goizeko ordu
biak baitziren.
Erantzun askea.

106 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0104-0117.indd 106 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
JOSE LUIS ALVAREZ ENPARANTZA TXILLARDEGI (131. or.)

1 Hautatu dugun testuan, liburuaren izenburua arrazoitzen

■ Bete hutsuneak.
duen ezaugarriren bat aipaturik dago. Zein esalditan?
«Egunkaria irakur badeza, egin duke nereak». Europan modan zegoen existen-
tzialismoaren ildotik idatzia eta
2 Aditzen arloan Txillardegik joera kultua erakusten du. Eman 1957an argitaratua, Txillardegiren
horren adibideak. Leturiaren egunkari ezkutua jotzen
Joera kultua aditz hauetan nabari da: etxera nintzen, irakur ba- da euskal nobelagintza modernoa-
ren lehenengotzat. Horren ostean
deza, egin duke.
Peru Leartzako eta Elsa Scheelen eto-
3 Sentimenduak adierazten dituzten hitzak asko dira testuan. rri ziren, 1960an eta 1969an, hurre-
Bilatu horietako bost. nez hurren. Hiru horietako lehena-
Adibidez: xamurtasun, damua, errukia, beraxtasun, bigunkeria, rekin besterik gabe leku berezia
goganbehar… merezi izango luke euskal literatu-
raren historian. Leturiak ekarri zuen
4 Zein da Txillardegiren testuaren gaia? haustura ulertzeko, esan behar da
Bikote baten harremanaren haustura, maitasun ezak sorturiko eleberria ez dela baserri girokoa,
barne-zalantzak eta sufrimendua. lehen pertsonan eta egunerokoa-
ren itxuraz idatzia dela eta kristau

LITERATURA
5 Zein dira existentzialismoaren ezaugarriak? Bilatu. ideologiatik aldentzen dela. Hurren-
Gizakiaren esperientzian oinarrituz, izateari buruz, oro har, haus- go bi eleberriek lehenaren ildoan
sakondu zuten eta, gerora etorri di-
narketa egiten duen mugimendu filosofikoa da existentzialis-
ren lanek zabalago egin dute idaz-
moa. Hausnarketa horretan dio garrantzitsuena, esentzia edo
learen itzala. Saiakeraren arloan ere
zerizana bera baino, existentzia dela; eta ezagutzari buruz, ob-
aitzindari, oso gogoan hartu behar
jektibotasuna baino garrantzitsuagoa bizipen subjektiboa. (Har- dira Huntaz eta hartaz eta Hizkuntza
luxet). eta pentsakera lanek beren garaian
6 Txillardegi goitizena da. Ez da Jose Luis Alvarez Enparantza- izan zuten eragina.
ren bakarra. Bila ezazu besteren bat eta azaldu zergatik era-
biltzen ziren, zure ustez, garai batean, hainbeste goitizen.
Ezagunagoa den goitizen horrez gain, «Igara», «Usako» eta «La-
rresoro» goitizenak ere erabili zituen Jose Luis Alvarez Enparan-
tzak euskarazko zenbait argitalpenetan. Diktadura-garai hartan,
goitizenak erabiltzen ziren norberaren identitatea ezkutatzeko.
Zenbat eta goitizen gehiago erabili, zailagoa zen idazlea nor
zen jakitea.
7 Idatzi komunikazio eza konpontzeko bost aholku.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 107

833475 _ 0104-0117.indd 107 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
RAMON SAIZARBITORIA (132. or.)

1 Laburtu ezazu lau lerrotan testuan azaltzen dena.

■ Bete hutsuneak.
Kontalariak eta haren lagunak Red-ox izeneko jatetxe edo taber-
nara joateko ohitura zuten. Abelek, lagunak, hango jabearen Ramon Saizarbitoriaren lehen ele-
alaba, Marga, gustuko zuen. Horregatik joaten ziren hara. Marga, berriaren izenburua, Egunero has-
alabaina, kontalariarekin ibili zen. ten delako, literatura-idazketaren
zereginaren definizio egokia litza-
2 Identifikatu Saizarbitoriaren testuan ageri diren pertsonaia teke. Zeren eta idazketa etengabe
guztiak. Ondoren, testuan oinarrituz, saiatu bakoitza nolakoa ari baita aldatzen, eta literatura
den azaltzen. behin eta berriro saiatzen baita bi-
Kontalariaren ama: emakume goibela, negarrari emana. de berrietan. Saizarbitoria ere ho-
Abel: kontalariaren laguna, Margarekin gustaturik zebilen, ukatu rrexetan saiatu zen, euskaraz baina.
arren. Egunero hasten delako eleberrian
kontzientziaren jarioaren teknika
Marga: Red-ox tabernako alaba. Nortasun gogorreko emakumea
landu zuen; Ehun metro izenekoan
dirudi, kontalariarekin ibili baitzen Abeli muturrean emateagatik.
ikuspuntu eta pertsonen aldaketa
Max: tabernako jabea, sukaldari trakets samarra.
etengabea erabili zuen; Ene Jesus!
Kontalaria: Ez zuen gustuko Red-oxeko janaria. Ez dio Marga delakoan ia- ia absurdora iritsi zen,
gustuko zuenik, baina harekin ibili zen, lagunaren sentimenduak Samuel Becketten ildoan. Gerora
kontuan hartu gabe. ere, Saizarbitoriak gogoangarriak
3 Testua irakurrita, non uste duzu gertatzen dela eleberria? diren lanak eman ditu; Hamaika
pauso, Bihotz bi eta Gorde nazazu
Paseo Maritimoa aipatzen da; beraz, kostaldeko herri batean. lurpean hain zuzen. Lehenengo
Idazlea bera donostiarra denez, Donostia izan liteke toki hori. biak eleberriak dira, eta hirugarrena
4 Zer esan nahi du testuko esaldi honek? gero banaka argitaratu zituen ele-
berrien bilduma da.
Halakoetan Red-oxera ihes egiten nuen. Ez zegoen
etxetik gertu baina orduan seiehun edo zazpiehun
metro salto bateko gauza zen niretzat.
Gaztea zenean, distantzia luzeak ez zitzaizkiola luze egiten. Gaz-
tea zeneko indarra gogoratzen du.
Kontuan izan behar da, gainera, Ene Jesus! nobelako protagonista
ohean mugitu ezinik datzala istorioa kontatzen ari den unean.
5 Zeri deritzo barne-bakarrizketa?
❏ Narratzaileak bere buruarekin duen eztabaidari.
✓ Narratzailearen pentsamenduen isuriari.
❏ Pertsonaia guztien pentsamenduen isuriari.
6 Entziklopedian, bilatu Samuel Becketten biografia laburra
Idazle irlandarra (Foxrock, Dublin, 1906 - Paris, 1989). Ingelesez
hasieran eta frantsesez 1947tik aurrera, giza existentziaren zen-
tzugabekeriari buruzko nobelak eta antzerkiak idatzi zituen
(Malone hil da, 1951; Molloy, 1951; Godoten zain, 1953; Joko
amaiera, 1957). Literaturako Nobel saria 1969an. (Harluxet).
7 Azaldu atseden une batean, ikastetxeko patioan gertatutako
egoera bat, barne-bakarrizketaren teknika erabiliz. Zure pen-
tsamenduez gain, txertatu, Saizarbitoriaren testuan bezala,
besteren hitzak.
Erantzun askea.

108 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0104-0117.indd 108 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
ARANTXA URRETABIZKAIA (133. or.)

1 Zein antzekotasun dute Urretabizkaiaren eta Saizarbitoriaren

■ Bete hutsuneak.
testuek? Zein dira desberdintasunak?
Antzekotasunak: nagusiki, bietan erabilitako teknika narratiboa, Arantxa Urretabizkaiaren ibilbide
barne-bakarrizketaren teknika, alegia. Desberdintasunak: per- luzea ez dugu nobela bakar bate-
tsonaiak (batean gizonezkoa eta bestean emakumea), gaia ra mugatu behar, nahiz eta delako
(Urretabizkaiaren testuan emakume baten kezkak ageri dira: se- lan hori, Zergatik Panpox, mugarri-
mea, banaketak eragindako sentimenduak, bikote-harrema- tzat jo izan den. Nobela laburra da
na…) eta kontatzen denaren izaera (Saizarbitoriaren testua na- Zergatik Panpox. Hala ere, eragin
rratiboa da, ekintzak kontatzen ditu nagusiki. Beste testuan, handia izan du. Barne-bakarrizke-
ordea, egoerak eta sentimenduak deskribatzen dira). taren teknikaz eraikia, senarrak
etxetik alde egin ondoren, amak
2 Nor da narratzailea eta zertan ari da? Pozik al dago? semeaz arduratzen den artean di-
Emakume bat, ama bat, da narratzailea. Bere senarra, Txema, tuen gogoetak, asmoak, itxarope-
kanpoan dago lanean eta amak Antxon semea zaintzen pasa- nak eta korapiloak kontatzen ditu.
tzen du eguna, etxeko lau pareten artean. Nahitaez ama zorion- Horren ostean ere, Arantxa Urreta-
tsu eta baketsu izan behar horrek itotzen du kontalaria. bizkaiak emakumezkoen mende
amaierako kezkak literatura-lan
3 Aipatu irakurri duzun testuan haurrei hitz egiteko erabiltzen bilakarazten jardun du, Saturno

LITERATURA
diren esamoldeak. eta Koaderno gorria nobelen bidez,
Semearekin aritzean, honako hitz hauek erabiltzen ditu egileak, nahiz Egunero bakarrik ez nagoelako
esaterako: panpox, aitatxo… nobela laburren bildumaren bidez.
Hala ere, hona ekarri dugun lagina
4 Zer egiten zuen Txemak gauez Antxon negarrez hasten ze- lehenengo lan hartakoa da, Txillar-
nean? Erantzun testua berrirakurri gabe. degi, Saizarbitoria eta aldi bertsuan
✓ Lo jarraitzen zuen belaunak sabeleraino jasota. argitaratzen hasi ziren Bernardo
Atxaga eta Koldo Izagirreren lane-
❏ Lo jarraitzen zuen sabela hormaren kontra jarrita.
kin batera, euskal literaturaren ga-
5 Testuko zein esaldi dira amak haurrari zuzenean esaten dizkio- raiko ate-zabaltzearen berri ema-
nak? ten baitigu.
«Panpox, ama nekatuta dago gaur, baina ez tristerik. Bainatu
behar duzu gaur gauean, sinfalta. Aitatxori erakutsi behar diozu
nola ari zaren igeri egiten ikasten».
6 Urretabizkaiaren zein eleberri bilakatu da film? Bilatu.
✓ Zergatik panpox?
❏ Albaniako konkista
❏ Koaderno gorria
Zergatik panpox eleberria bilakatu zen film (Xabier Elorriaga,
1985). Idazleak berak egin zuen filmerako gidoia. Horrez gain,
Albaniako konkista (Alfonso Ungría, 1983) filmeko gidoia ere
hark idatzi zuen, baina filma ez zen Urretabizkaiaren eleberri ba-
tean oinarritutakoa.
7 Zure lagun batek haur baten ardura utzi zizun lehengo ba-
tean. Gaur, berriz zaintzeko eskatu dizu e-mailez. Idatz iezaio-
zu 20 lerroko erantzuna.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 109

833475 _ 0104-0117.indd 109 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
ANJEL LERTXUNDI (134. or.)

1 Ezagutzen al zuten altzibartarrek aurrez Jose Larreina? Nola

■ Bete hutsuneak.
dakizu hori?
Ez. Eskekoa zela uste zuten, honako pasartean azaltzen denez: Anjel Lertxundi beti bila ari den
idazlea da, etengabe gogoeta-
«Altzibartarrak, eskuzabal jokatzeko, ez dira ate joka datorrena-
gaietan eta hizkuntzaren baliabi-
ren eskuzabaltasuna ezagutu zain egoten».
deetan arakatzen: halaxe erakusten
2 Testuan dagoen informazioaren arabera, zergatik hil ote du digute saiakeraren arloan argita-
Josek etxeko nagusia? ratu dituen lanek, baita ere heda-
bideetan ia egunero argitaratzen
Etxeko nagusiak armairua zabaldu duenean, distira egin duen dituen artikuluek. Bilaketa hori sor-
zerbait ikusi eta kaosa egin delako beraren buruan. kuntza-lanetan ere antzematen da.
3 Hautatutako testua orainaldi bukatuan idatzia da. Horrela, Horrela, 80ko hamarkadan mun-
duan modan egon zen Hego Ame-
hurbilago ala urrunago sentitzen duzu kontatzen dena? Zer-
rikako nobelagintza berriaren ai-
gatik?
reak arnastu zituen. Horrela bada,
Hurbilago. Zeure begiez ikusten ari izango bazina bezala, unean- Hamaseigarrenean aidanez sortu
unean gertatzen ari denaren lekuko bazina bezala sentitzen zuen. Eleberriak iragarritako herio-
zara. tza baten berri ematen digu. Irakur-
tzen hasi bezain laster irakurleak
4 Zer esan nahi du testuko gorostian gorosti horrek?
badaki heriotza bat izan dena. Ez
Atsotitz baten zatia da («Donostian Donosti eta gorostian goros- dakiena da, ordea, nola izan den.
ti»): edonora joanda ere, bertako ohiturak hartuta, nabarmendu Horixe kontatzen dio eleberrigi-
gabe jokatzea komeni dela esan nahi du. Gaztelaniazko «Allá leak, kontatzen denaren gainetik
donde fueres, haz lo que vieres» esaeraren baliokidea da. kontatzeko moduari emanez ga-
rrantzia.
5 Anjel Lertxundi, goiko testua idazteko, benetan gertatu omen
zen gertakari batean oinarritu zen. Bada bertso-sorta zahar eza-
gun bat ere gertakari hari buruz.
■ Bilatu bertso-sorta eta irakurri. Zein desberdintasun dago Ler-
txundiren testuaren eta bertsoen artean?
Anjel Lertxundik hirugarren pertsonan kontatzen ditu gertaka-
riak, narratzaile orojakilearen gisan. Bertsoetan, ordea, lehen
pertsonan emanda daude gorabehera guztiak. (Ikus bertsoak:
Xabier Kaltzakorta, Bertso jarrietatik ahozkora. www.mendebal-
de.com)
6 Narratzaileak ehiza-zakur baten portaera ematen dio Jose La-
rreinari testuaren hasieran. Asmatu egoera bat non protago-
nistari animalia baten ezaugarriak erantsiko dizkiozun.
Erantzun askea.

110 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0104-0117.indd 110 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
BERNARDO ATXAGA (135. or.)

1 Lotu ezkerreko hitzak sinonimo egokiekin.

■ Bete hutsuneak.
huri • • koaderno/liburu
Munduko hizkuntza askotan irakur
sahats • • simaur/zume daiteke Obabakoak. Hizkuntza ho-
urmael • • errauts/zerrauts rietan guztietan liburuaren titulua
belaze • • hiri/auzo jatorrizkoa da. Euskarazkoa, alegia,
kaiera • • desertu/antzu hain berezia baita liburua, eta hain
apartekoa bertan ageri den mun-
mortu • • putzu/uharka
dua. Liburu berezia diogu, ez baita
hausterre • • belardi/belartegi. eleberria, ezta ere istorioen bildu-
Huri: hiri; sahats: zume; urmael: uharka; belaze: belardi; kaiera: koa- ma hutsa. Egitura berezia duen li-
derno; mortu: antzu; hausterre: errauts. burua da, zinez. Eta mundu oso
bat da Obaba, mundu horren al-
2 Zein da Bernardo Atxagaren testuaren gaia? daera literarioa Obabakoak dela-
Bizi izandakoari zentzua ezin aurkitzeak eragiten duen samina. koan bildua. Mundu hori non da-
goen eta horretan gertatzen diren
3 Azaldu zer esan nahi duen honako esaldiak. gehienak zehazki noiz gertatzen di-
ren ez dakigu, eta magikoa dela

LITERATURA
«Hausterrea hausterrearen gainean, horixe besterik ez ziren ha-
maika kaiera haiek». esan daiteke. Bernardo Atxagaren
beste lan batzuk ere mundu horre-
Hamaika koadernoak eta han bildutakoa, hots, idatzi zituenaren
tan kokatuak dira, baina ez guztiak.
bizitza, baliorik gabekoak zirela aditzera ematen digu. Obabakoak liburuan oinarrituta
4 Deskribatu Werfell jauna: nolakoa da itxuraz eta zein da bere Montxo Armendariz zuzendari na-
izaera? Deskribapena egiteko, testuko informazioaz gain, ba- farrak filma egin zuen.
liatu zeure irudimena.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 111

833475 _ 0104-0117.indd 111 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
JOSEBA SARRIONANDIA (136. or.)

1 Zer kontatzen da Sarrionandiaren testuan?

■ Bete hutsuneak.
Acushnet itsasontziaren bidaiaren hasieraren berri ematen zaigu
hor eta, estreinako unetik, inguruan ageri diren zantzu txarren Joseba Sarrionandiaren literatura-
lanen lehenengo iturria munduko
berri.
literatura da. Horrela, eta askotan,
2 Zure ustez, zer gertatuko zaio Acushnet horri? meta-literatura deritzona egiten
du. Horren adibidea da Narrazioak
Erantzun askea.
liburua, non Kafka, Melville, Joyce
3 Sarrionandiaren lexikoaren hautaketa guztiz pertsonala dela edo Poe bezalako idazleen lanekin
esan dugu. Bada, testuko hitzetan, erdaratik hartutakorik. jolas egiten duen. Bestetik, Sarrio-
Esan zein diren. nandiak ahozko euskal tradizioa
zein idatzia hartzen du gogoan,
Adibidez: grumete, silioka, brisara, belero, suabea… betiere bere-berea duen hizkera
4 Sarrionandiaren narrazioetan giroaren garrantzia aipatu dugu. literarioaren bila. Hizkera horren
Zein da irakurri duzun narrazioaren giroa? ezaugarrietako batzuk dira eus-
kalki guztien artetik egiten duen
Misterioz eta suspensez beteriko giroa, zerbait txarra gertatuko lexikoaren hautaketa guztiz per-
dela iragartzen diguna. tsonala, perpausetan igartzen den
5 Joseba Sarrionandiaren zein liburutakoa da Arima naufrago
euskal klasikoen eragina eta gi-
roen lanketa guztiz berezia. Guzti-
bakartiak izeneko ipuina? Eta zein ezaugarri ditu liburu ho-
guztia kontatu nahi duenaren
rrek? mende, hots, azalaren ederra ma-
❏ Atabala eta euria. miaren mesederako erabiliz.
❏ Marinel zaharrak.
✓ Narrazioak.
Narrazioak liburukoa. 1983koa da Narrazioak arrakastatsua, Jo-
seba Sarrionandiaren lehenengo ipuin-liburua. Irudi eta metafo-
ra iradokitzaileez beteriko prosa poetikoan, fantasiarako eta ira-
ganeko legendetarako zaletasuna erakusten du idazleak. Hor
kausitzen ditu irakurleak sirenak eta marinel zaharrak, ziklo Artu-
rikoari gorazarre egiten dioten pertsonaiak: Ginebra, Galahad…
geltoki bakartiak eta literaturari buruzko hausnarketa, hots, me-
ta-literatura. (Olaziregi, M.J. www.basqueliterature.com).
6 Aieru txarreko zeinua da zauririk gabe hilik agertzen den ka-
latxoriarena. Asmatu halako beste bost zeinu, testuan ondo
txertatuko liratekeenak.
Erantzun askea.

112 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0104-0117.indd 112 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
KOLDO IZAGIRRE (137. or.)

1 Hautatu dugun testuan Cánovas ageri da, baina nor zen Cá-
novas eta nork eman zion heriotza? ■ Bete hutsuneak.
Politikari eta idazle espainola (Málaga, 1828 - Santa Agedako Koldo Izagirreren prosa guztiz per-
bainu-etxea, Arrasate, Gipuzkoa, 1897). Diputatu, ministro eta tsonala eta landua da, beste ino-
alderdi kontserbadoreko buru izan zen. 1874-97 bitartean, zen- renarekin nahastezina. Klasikoetatik
bait alditan, gobernuko presidente izan zen. Michelle Angiolillo hartu duenaz gainera, herri hizke-
izeneko anarkista italiarrak hil zuen Arrasateko Santa Ageda bai- ratik asko du haren prosak. Herria-
nu-etxean, 1897ko abuztuaren 8an. ren ahotik hitzak eta esamoldeak
ez ezik, kontatzeko moduak ere
2 Zer gertatu zitzaion Cánovasi heriotza eman zionari? Testuan
hartu ditu. Horrekin batera herria-
horren arrastorik antzematen al duzu? ren istorioak eta historia ere hartu
–Heriotza-zigorra ezarri eta Bergarako espetxean hil zutela, garro- ditu. Koldo Izagirrek harako hura
tez. Michele Angiolillo deitzen zen Cánovas hil zuena, eta kazetari egiten baitu: norberaren sorleku-
italiar anarkista zen. Bartzelonan anarkisten aurka egindako erre- koa kontatuz benetako literatura
presioagatik mendekua hartu nahi izan zuen. egin. Sua nahi, mister Churchill na-
–Pasarte hauetan ageri da exekuzioaren berri: rrazio-liburua esandako guztiaren
«Orduan, nire aitak familia osoa eta neskameak eta morroiak gailurra da. Hona ekarri dugun pa-
hartu eta Segurara eroan zituen, leiho hauetatik inork ikus ez ze- sartea, aldiz, Nik ere Germinal! egin

LITERATURA
zan haren hiltzailea zelan hiltzen zuten». gura aldarri eleberritik hartua da.
«Inguruko herri guztietatik alogeratu ziren omnibusak hona Eleberria gertaera historikoetan
etortzeko, zure exekuziora tenoreko iritsi gura zutenendako tren oinarritua da.
berezi batek urten zuen Donostiatik goizean goiz. Zeu izan zi-
nen San Roke festetako numero nagusia, anarkista italiar bat ur-
kamendian, inoiz ikusi ez lakoa, leiho hauek itxiak azalduagatik».
3 Nolako ikusmira sortu zuen hiltzailearen exekuzioak?

Ikusmira handia. Jendea inguruko herrietatik eta Donostiatik

etorri zen exekuzioa ikustera, idazlearen hitzetan.
4 Bi garai ageri dira testuan eta denbora-tarte luzea dago bien ar-
tean. Zein bi elementuri esker dakigu hori?
Omnibusari eta polaroid-ari esker.
Omnibus: autobusaren aurrekaria. 1825ean asmatua eta XX.
mende hasiera arte erabili zena. Gaur egun hala esaten zaie
Hego Amerikan autobusei.
Polaroid: Berehalako argazkia ateratzen duen argazki-makina, XX.
mendeko asmakizuna. 1947an aurkeztu zen lehenengoz eta
arrakasta handia izan zuen argazki digitala azaldu zen arte.
5 Zein elementuri esker jakin liteke kontalaria urduri dagoela
Olasoneko jaunaren zain dagoen bitartean?
Aulki elektrikoan balego bezala zegoela dio.
6 Bizkaieraren ezaugarriak ageri dira testuan. Identifikatu ho-
rietako bost.
Lexikoa: emoten, halanbe, eroan, zelan, gura, urten, jesar. Dekli-
nabide-markak: zutenendako, bategaz.
7 Atera ikastetxean argazki bat, ahalik eta esanguratsuena. On-
doren, deskribatu hitzez argazki horretan ageri den egoera.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 113

833475 _ 0104-0117.indd 113 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
XABIER MONTOIA (138. or.)

1 Adierazi, testuak ematen duen informazioagatik, zein garai-

■ Bete hutsuneak.
tan kokatzen den kontaketa.
Gerra Zibilaren garaian. «Not the singer, but the song», ho-
rrelaxe dio Xabier Montoiak bere
2 Leku bi dira aipaturik testuan. Zein dira leku horiek eta, garai lanaz galdetuta erantzunik eman
hartan, zerk lotu zitzakeen elkarrekin toki horiek? duen bakanetan. Alegia, ez dela
kantaria –edo idazlea– baizik eta
Gasteiz eta Gernika aipatzen dira. Izan ere, Gasteizen egon zen
haren kantua gogoan hartu behar
Kondor Legioaren kuartier nagusia (Wolfram von Richthofen-ek,
dena. Bada, Montoiaren kantu na-
Kondor Legioaren estatu nagusiko buruzagiak, eta zenbait ofi- rratiboaren ezaugarri nagusia ger-
zialek hiri horretako Hotel Frontón izenekoan hartu zuten osta- tuan dagoena hartuz literatura sor-
tu), eta hango hegazkinek bonbardatu zuten Gernika. tzeko gaitasuna da. Beste ezaugarri
3 Nor ote da Hans eta zer gertatu zen Gernikan Hans bezala- bat, pertsonaia negatiboen ugari-
tasuna da. Montoiaren lanetan ape-
koen eraginez?
nas dagoen heroirik. Hizkera narra-
Hans Kondor Legioko ofiziala da. Kondor Legioak, Aviazione Le- zioaren mende jarrita eta Historia
gionaria italiarraren laguntzaz, Gernika bonbardatu zuen, baita handia osatzen duten istorio txikiei
guztiz suntsitu ere. Erasoak hiru ordu baino gehiago iraun zuen adi beti, eguneroko errealitatea fik-
eta 250 zibil hil ziren han. ziora hotz eta zorrotz ekartzen daki.
Horren adibidea da Gasteizko Hon-
4 Nor ote da testuko kontalaria? Zer deritzozu bere jarrerari? dartzak liburuko hasierako ipuina.
Testuko kontalaria Hotel Frontóneko zerbitzaria da.
Erantzun librea.
5 Testuko eszena batean elipsi bat dago. Zein da eszena hori
eta zer isiltzen du elipsi horrek?
Elipsia testuko azken bi paragrafoen artean gertatzen da eta zer-
bitzariaren eta Hansen arteko sexu-harremana isiltzen du.
6 Xabier Montoia, idazleaz gain, musikaria ere bada. Hiru talde
hauetatik, zeinetan ez du hartu parte?
✓ Delirium Tremens.
❏ M-ak.
❏ Hertzainak
7 Asmatu, testu labur batean, Hansen koadernoan idatzita da-
goena.
Erantzun askea.

114 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0104-0117.indd 114 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
EDORTA JIMENEZ (139. or.)

1 John Marychurch ontziko zein lanpostutan egiten zuen lan

■ Bete hutsuneak.
Juan Paredesek?
Edorta Jimenezen lan garrantzi-
Galdara-gelan egiten zuen lan.
tsuenetakoa Piztien Itsasoa trilogia
2 Zer nabaritu zuen Paredesek ospitale berriaren aurrean? da. Baleen berbaroa, Sukar ustelaren
urtea eta Azeria eta Lehoia eleberri
Heriotzaren presentzia nabaritu zuen. historiko eta abenturazkoek osa-
3 Zer gogorarazten zion Paradesi oilartokiko giroak? tzen dute trilogia. Bere prosazko
lehen lana Atoiuntzia izeneko ipuin-
✓ Galdara-gelako giro astuna.
bilduma izan zen. Handik jasoa da
❏ Ontzi barruko giro itoa. ondoan duzun pasartea. Jimene-
❏ Zirkuko giro irreala. zen lanean etengabe ageri diren
elementuak aurki daitezke testuan:
4 Zein sentipen igorri nahi du egileak bere kontaketan?
itsasoko bizimodua, hiria eta ira-
Estutasuna, nolabaiteko klaustrofobia islatzen da kontaketako gana. Ez da kostunbrismo nagia
giroan. Jimenezena, baizik eta sakonago jo
nahi duen gizartearen erretratua,
5 Hizkuntzaren erabilera errealista darabil egileak goiko tes- izadi eta giza paisaiaren kontenpla-

LITERATURA
tuan. Zertan nabaritzen da hori? zioarekin bat. Horrez gain, hautatu-
Gaztelaniaz erabiltzen ditu hala zeuden kartel eta seinaleetako tako pasartean idazlearen konstan-
izenak (Pistolas; Gran Pelea de Gallos; once de la mañana; Alame- te bi ageri dira; euskara batuari
da mazarredo; Gallerías de los señores Zuvillaga y Vizcaíno, bizkaieraren ekarpena egiteko eta
Anchon). ahozko hizkeraren indarra emate-
ko ahalegina antzeman ahal dira.
6 Zein dira Edorta Jimenezen literaturaren ezaugarri nagusiak?
❏ Bizkaiera batua eta ahozko hizkera.
✓ Bizkaieraren ekarpena eta ahozko hizkera.
❏ Ahoskera batua eta bizkaierazko hizkera.
7 Saia zaitez deskribatzen XX. mende hasierako zure auzoa eta
orduko biztanleak.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 115

833475 _ 0104-0117.indd 115 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
HARKAITZ CANO (140. or.)

1 Nor ziren Jim Morrison eta Jon Mirande? Zein lotura dago bien artean?
■ Bete hutsuneak.
Bilatu.
Jim Morrison The Doors rock-talde amerikarreko abeslaria izan zen. Jon Harkaitz Canoren ibilbide opa-
Mirande, berriz, euskal idazlea izan zen. Biak bizi izan ziren Parisen eta roan nobelak eta olerki-libu-
ruak badira ere, ipuinak lantze-
biek idatzi zuten poesia. Urtebeteko aldeaz hil ziren biak, Mirande bere
ko gaitasunean aitortu zaio
buruaz beste eginda, eta Morrison egoera nahiko misteriotsuan. Biak hil
maisutasuna eta, besteak bes-
ziren Parisen. te, Julio Cortazarren eragina
2 Hogeigarren mendeko literaturaren zein ezaugarri dago Canoren antzeman izan diote. Argenti-
lanean? narrak bezalaxe, Canok gene-
roaren barruan eroso eta sor-
Ironiaren erabilera eta meta-literatura. tzaile sentitzen dela frogatu du
3 Canok testuan Miranderen testutxo bat tartekatu du. Zer dio testu Neguko Zirkua izenekoan. Ho-
horrek? rretan, Canok, hogeigarren
mendeko literatura mendebal-
Gizabideak behartuta egiten diogula uko gizakiok gure alde basatiari. darraren ezaugarrietako batzuk
4 Zerk mintzen du Canok irudikatutako Mirande? orain bizi dugun honetan inda-
rrean dirautela erakutsi du. Iro-
Duela hogei urteko pentsamolde bera izateak, jarrera immobilista duela niaren erabilera eta meta-lite-
pentsatzeak. ratura lirateke horietako bi.
5 Bihurtu Miranderen grafia gaur egungo grafiara. Hautatu dugun prosa-zatian
Canok biekin egiten du jolas,
Lehenago sorginak, heretikoak eta beste gaizkigileak agerian urkatu, erre bide batez bere erreferentziaz-
edo zintzur-egiten zituzten, ikusle kristau onen jolaserako; urkamendiak ko bi izenekin jolastuz. Literatu-
orduko antzoki eta zinemak ziraden. Baita oraindik ere aspaldi ez dela, ra sortzean jolas egitea baita
kalean gillotinatzen zituzten frantsesek hiltzera epaitutakoak: ene ezagun hogeigarren mendeko literatu-
halako lepo-ebaketa batean so egile gertatu zen batek sarri esan dit poz rak utzi digun beste ezaugarrie-
asko hartu zuela ikuskizun bakan horretan… Ezen gizakia hala da jaio- tako bat.
tzaz, atsekabe ematen baitio urko lagunari min eragiteak. Gizabideak
behartzen gaitu, baiki, gure jaidura basa horri uko egitera; gizartean bizi-
tzekotan emetu, malgutu, otsandu, a.d. «zibilizatu» behar gara, irrits sadi-
koak zapalduz, gure beste grina txarrak bezala.
6 Zein talderen barruan agertu zen plazan Harkaitz Cano? Zein ezauga-
rri zituen talde horrek? Bilatu.
Lubaki Bandaren barruan. Euskal idazle gazte talde batek sortu zuen Luba-
ki Banda 90eko hamarkadaren estreinako urteetan lanak argitaratzeko zail-
tasunak salatu eta literatura hedatzeko hainbat ekintza egin zituzten, hala
nola, poesia errezitaldiak antolatu edo Susa aldizkaria berriro martxan jarri.
7 Canoren lanaren ezaugarrietako bi dira ironia eta meta-literatura. Ba al
dago horrelakorik goiko testuan?
Meta-literatura: idazle bati buruz idatzi du ipuina eta haren literatur testua
txertatu du literatur testu batean. Alegia, literatura egiten ari da literatura
bera aitzakia hartuta.
Ironia: begizuloekin ere irakurtzen zuela baitzirudien; suomiera ikasteko
eskuliburu alemaniar baten aldamenean biak (Miranderen jakituria, lite-
ratura zaletasuna eta hainbat hizkuntza jakitea ironiaz aipatzen ditu).
8 Aukeratu miresten duzun artista bat. Ondoren, testu labur batean, as-
matu bere bizitzako pasarte bat.
Erantzun askea.

116 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0104-0117.indd 116 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
PROSA
EIDER RODRIGUEZ (141. or.)

1 Zein da irakurri duzun pasartean planteatzen den egoera?

■ Bete hutsuneak.
Emakume batek senarra uzteko erabakia hartuta dauka eta ho-
rri buruz pentsatzen ari da: zer egingo duen egun horretan, zer Eider Rodriguezek Irène Nemi-
rovsky-ren lehen liburua, Le bal
egingo duen aurrerantzean… Bien bitartean, senarra ETBko ka-
(Dantzaldia) euskaratu zuen
zetari batzuekin ari da berbetan.
2006an. Ez da kasualitatea Ro-
2 Aldera ezazu Golfaren ondoko etxea ipuineko goiko pasartea driguezek liburu hori itzuli iza-
133. orrialdeko Zergatik Panpox eleberriko testu zatiarekin. na. Irene naziek hil zuten,
Auschwitzen. Lehenago, hogei-
■ Edukiari eta formari erreparatu ondoren, zein dira bi testuen ta bost urterekin, liburu hura
arteko antzekotasunak eta zein desberdintasunak? idatzi zuen. Nemorovskyk ama-
Edukiaren aldetik, badute antzik bi testuek, bietan planteatzen alaben arteko hartu-eman isti-
baita bikotearen haustura. Horrezaz gain, testu bietan emaku- lutsuak jorratu zituen liburu
meak eta haien kezkak dira protagonista nagusiak. Formaren al- hartan. Bada, Rodriguezek Ne-
detik, bietan erabiltzen da barne-bakarrizketaren teknika, baina mirovskiren adin bertsuan argi-
Eider Rodriguezen ipuinean, harekin batera, gertakarien azalpen taratu zuen Eta handik gutxira
narratiboa ere ageri da eta diskurtsoa errazago ulertzen da: «pen- gaur. Ipuin-bilduma hartan ha-
sitako bideari jarraituz, Haragia

LITERATURA
tsamendua» antolatuagoa ageri da, ez da hain kaotikoa.
izeneko bilduman gaurko gizar-
3 Zer esan nahi du egileak esaldi honekin? teko jendearen arteko egune-
roko istiluak eta bizimoduaren
«Hemen maite nauzula esaten du, aldamiotik labaindu eta
alderdi gordinak lantzen segi-
hoditik zintzilik gelditu den langilearen antzera».
tu du. Gaien tratamenduan, na-
Gutunean maitasunezko hitzik esanez gero, hitz horiei atxikiko rrazio tekniken erabilera doitua
zaiela senarra etsi-etsian. eta estilo berritzailea dira Eider
Rodriguezen ekarpen nagu-
4 Zer sinbolizatzen dute etxearen aurka talka egiten duten gol-
siak.
feko pilotek? Hausnartu eta erantzun.
Bikotearen bizikidetza, maitasuna edo harremana kolpatzen eta
kaltetzen duten inguruabarren eta arazoen metaforak dira.
5 Demagun testuan ageri den ETBko kazetaria zarela. Eman,
idatziz, albiste hori.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 117

833475 _ 0104-0117.indd 117 21/7/09 18:15:51

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
JOSE MARIA AGIRRE LIZARDI (148. or.)

1 Zer esan nahi dute galena eta inara hitzek?

■ Bete hutsuneak.
Galena: zigorra, nahigabea
Lizardiren poesia harrigarria da, be-
Inara: enara rritzailea. Ordura arte ia lirikotasun
2 Bilatu poeman agertzen diren hitz hauen sinonimoak. gabeko poesia egiten zen, bertso-
laritzatik oso hurbila, teknika lite-
• ihar: 1: lehor, eihar, idor; 2: zimel, rario gutxikoa, baliabide estilistiko
• laga: utzi mugatukoa. Lizardik eta Lauaxetak,
• gogo: hats, arima, espiritu. XIX. mendetik Frantzian eta Europa

• erbeste: deserri, desterru, atzerri ia osoan nagusi ziren joerak ekarri

zituzten gure poesiara: Euskal He-
• jausi: erori, amildu
rrian arrotz ziren sinbolismoa, par-
• lore: lili nasianismoa edo inpresionismoa
bezalako mugimenduen ekarpe-
3 Poema irakurrita, zer deritzozu Lizardiren aldarteari?
nak gure poesian arrunt bilakatze-
Malenkoniatsu dago idazlea. ko ahalegina egin zuen Lizardik.
Haatik, euskal tradizioa kanpoko
4 Zerekin alderatzen ditu Lizardik enarak?
joerekin uztartze aldera, Arnaud
Urrezko ametsekin, hau da, lortzen gaitz diren edo lortu ezin di- Oihenarten proposamenak berres-
ren ametsekin alderatzen ditu. kuratu zituen: hitz laburrak, aditz
trinkoak, esanahi handiko esaldi
5 Zein da Udazken olerkiaren gaia? Idatzi labur.
trinkoak, errima ugari…
Iragana, eta iraganeko asmo eta indarrak, gordetzeko nahia eta
ezina.
6 Erbestea aipatzen du Lizardik poeman. Guda zibilaren ondo-
rioz, erbestea ezagutu zutenetako bat Nikolas Ormaetxea Ori-
xe izan zen, Lauaxeta eta Lizardirekin batera euskal pizkundea
eragiteko ardura izan zuena.
■ Orixek, beste zenbaitekin, euskal literaturan oso garrantzitsua
izan den aldizkaria sortu zuen erbestean, Guatemalan. Zein?
Euzko-Gogoa: Iritzi- eta literatura-aldizkaria, euskaldun naziona-
lista atzerriratuek gerraostean sortua (Guatemala, 1950). Jokin
Zaitegi izan zen sortzailea, Orixe eta Andima Ibinagabeitiaren
laguntzaz. 1956az geroztik, Miarritzen finkatu eta euskal gaien
inguruko artikuluak kaleratu zituen. 1959an desagertu zen.
(Harluxet)
7 Poema honetan enarak legez, Lizardiren poema oso ezagun
batean, Parisen ikusten zituen beste txori batzuk hartu zituen
gogoan Lizardik. Zein dira? Bilatu.
Txolarreak, artatxoriak, hormatxoriak edo kurloiak dira. Lizardiren
poema hori Parisko txolarrea da.
8 Egin, hitz lauz, udazkenaren deskribapena.
Erantzun askea.

118 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0118-0129.indd 118 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
ESTEPAN URKIAGA LAUAXETA (149. or.)

1 Olerkiko zenbait hitzek zenbakiak dituzte. Azpian baliokideak

■ Bete hutsuneak.
dituzu. Zein da zein?
1. naroa: narama 9. zagoz: zaude Estepan Urkiaga poeta eta politika-
ria izan zen, EAJko propaganda ar-
2. neuzan: nituen 10. zoruna: zoriona
duraduna izan zen. Ardura horien
3. eutsoen: zioten 11. euskoa: euskotarra karietara Gernikara joan eta Le Petit
4. jakon: zitzaion 12. daitean: dadin Gironde Frantziako kazetako Geor-
5. eutson: zion 13. jatazan: zitzaizkidan ges Berniardekin batera atxilotu zu-
6. gentza: bake 14. jat: zait ten. Gasteizko kartzela batean
7. eban: zuen 15. oldea: nahia eman zituen azken 55 egunetan
8. opaldu: eskaini 16. boa: bihoa etsipena zein euforia erakusten
duten testamentu edo azken gura-
2 Olerkian, bizkaieraren zein ezaugarri aipa litezke? ri legezko poemak idatzi eta auto-
Bizkaierazko aditz-formak. erretratuak marraztu zituen. 1937ko
Zenbait hitzen aldaerak: mosu, bildur, sinistu. ekainaren 25ean fusilatu zuten Gas-
teizko kanposantuaren kontra. Be-
Izenordain indartuak: neure, zeuretzat.
re figura eta bere heriotza tragikoa

LITERATURA
3 Zein egoeratan idatzi zuen, zure ustez, Lauaxetak olerki hau? gure poesiaren gai izatera heldu
zaizkigu. Ugariak izan dira Lauaxeta
Bere azken orduetan idatzi zuen poema hau Lauaxetak, Gasteiz-
kantatu duten poetak: Eusebio Er-
ko kartzelan, fusilatu aurretik. kiaga, Ibon Sarasola, Bernardo Atxa-
4 Zer maite du Lauaxetak? ga, Omar Nabarro…
Aberria eta jainkoa maite ditu. Bi kontzeptuak hertsi-hertsi lo-
tzen ditu.
5 Zein da Agur, Euzkadi! olerkiaren gaia? Zer iritzi duzu olerki
honi buruz?
Poetak bere aberriari azken deia egiten dio, hurbil baitu herio-
tza, eta jainko kristauaren legea gordetzeko erregutzen dio, as-
katasuna lor dezan.
Azpigai bezala: gazterik hil beharrak dakarren samina eta aldi
bereko fededunaren poza jainkoarekin elkartuko delako.
6 Idazle hauetako batek izenburu bereko eleberria argitaratu
zuen SUSA argitaletxearekin. Zeinek?
Juan Luis Zabalak Agur, Euzkadi eleberria idatzi zuen (Susa,
2000). Sinopsia: Lauaxeta Gernikan berpiztu da 1997ko irailean,
eta Julen Lamarain kazetaria ezagutu du. Elkarrekin ibilbide luzea
egingo dute egungo Euskal Herrian barna.
7 Guda zibilaren gogorrean, fusilatzera kondenatu zaituzte.
Kartzelan zaudelarik, zure azken hitzak idatzi behar dituzu.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 119

833475 _ 0118-0129.indd 119 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
JON MIRANDE (150. or.)

1 Zer esan nahi dute hitz hauek?

■ Bete hutsuneak.
hegoan: hego haizean
Bizi zen garaian jendarteak onar-
euskal hitzak: euskarazko hitzak tzen ez zituen eta euskal literaturan
2 Nori kantatzen dio Mirandek? Zer gertatzen zaio? azaltzen ez ziren jokabide sexualei
buruz idatzi zuen Jon Mirandek.
Aspaldi, Zuberoan, maite izan zuen neska bati. Ez daki neska Horrek etsai andana sorrarazi zion.
hura non dagoen. Ostera, bizirik zela libururik argita-
3 Esan non antzematen diren: ratu ez bazioten ere, bere poesia-
ren eragina handia izan da ondo-
• Erotismoa: zeure ezpainetik, belarri-goxo, hitz bero, norekilan, rengo euskal poeta zein musikari
zure gelan. askorengan. Mirande proboka-
• Herrimina: Zuberoan (errepikapenez), euskal hitzak hegalez, lu- tzailea zen, arau zurrunak apur-
rreko egun batean. tzearen zalea, erotismoa edertasun
• Denboraren joana: behin batez, zurekin nintzan (eta jada ez formal zoli zein agerikoz laudatzen
nago), urte bat… urte bi… , hainbat eguzki harrezkero, nun zai- zuena. Mirande agertu arte, sexua
ezkutatuta edo zeharka agertu
tut gaur?
izan da euskal literaturan. Ordai-
4 Aurkitu testuan ageri diren konparaketak eta antitesiak. nez, Mirandek gordinki egiten du
Eman adibideak. hitz sexu jarduerez, gorputzaren
plazeraz. Gordinki baina ez zakarki.
Kontraesanak: belarri goxo ziraden –eta mingarri batean; zuri en-
Izan ere, aipatzekoa da zenbat me-
tzuki eta entzukor; hainbat hitz bero eta gezur hotz. tafora, izenondo eta izen ezberdin
Konparazioak: euskal hitzak hegalez nola erleak hegoan. darabiltzan, zeinen ondo uztartzen
dituen lirikotasuna eta gordintasu-
5 Zein jolas egiten du Mirandek poemaren lehen ahapaldian?
na.
Irakurri berriz eta hausnartu.
Hoskidetasun-jolasa egiten du, udaroan, beroz eta Zuberoa
hitzen bitartez. Kanpoko eta barruko berotasuna islatzen ditu
poetak modu horretan.
6 Jon Miranderen obra munduko idazleren batekin alderatzean,
Vladimir Nabokov datorkigu gogora.
■ Zein dira argumentu aldetik antz handia duten Nabokoven
eta Miranderen liburuak?
Navokoven liburua Lolita da eta Miranderena Haur besoeta-
koa. Liburu biek dute pedofilia ardatz: gizon heldu bat neska-
tila batez maitemintzen da. Garai bertsuan daude idatzita
(1955 eta 1959), baina Miranderena 1970ean argitaratu zen.
7 Miranderen poema askotan legez, gauzatu ezinezko maita-
suna ageri zaigu hemen ere.
■ Demagun poema zuri idatzi dizula, zeu zarela hartzailea. Idatz
iezaiozu ezezko erantzuna. Azaldu zergatik esaten diozun
ezetz maitasun-eskariari.
Erantzun askea.

120 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0118-0129.indd 120 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
GABRIEL ARESTI (151. or.)

1 Ordezkatu olerkiko egia hitza gezur hitzaren ordez. Zenbat

■ Bete hutsuneak.
aldatu da poemaren zentzua?
Erantzun askea. Hala ere, laburbilduz: erabat aldatzen da poesia- Gabriel Arestiren hainbat poema
ren zentzua. Gezur hitza egia hitzaren ordez jarrita, indar eta sinbolo bihurtu dira euskaldunen-
mezu guztia galtzen du poemak. Horrek erakusten du poesian tzat, haren hizkuntza ereduak hu-
hitz bakoitzak duen garrantzia. rrengo belaunaldiak eta euskara
bera markatu ditu, bere adimen ke-
2 Zerrendatu Arestiren poesia definitzen duten bost hitz. Adie- mentsuak mugarri den obra zabala
razi zergatik aukeratu duzun hitz bakoitza. utzi digu.
Erantzun askea.
Nabarmentzekoa da poeta asko-
3 Aukeran dituzun hitzetatik egokiak aukeratzen badituzu, rentzat ezinbesteko iturria izan
Arestiren olerki ezagun bat osatuko duzu: den Harri eta Herri liburua. Estreina-
Esanen dute ko liburu guztiak bezala, ikur bila-
katu zen, eta itzal egin dio egilea-
hau
ren obra osoari.
poesia
Hemen dago gizona

LITERATURA
ez dela,
Paper honetan dago
baina nik
Nago.
esanen diet
poesia Deklarazio xume bezain zintzo ho-
mailu bat nekin hasi zuen Gabriel Arestik be-
re obra nagusia. Poeta eta gizona
dela.
bat dira, ez dago bereizkuntzarik,
4 Irakurri Arestiren Nire aitaren etxea poema eta alderatu Egia artistak uko egin dio izaki berezia
bat esateagatik poemarekin. Zein antzekotasun dute? Ezta- izateari. Poesia «enplego txar bat»
baidatu denon artean. da, ez gutxiago, ez gehiago. Eta
hau ezinbesteko giltza da Aresti-
Oro har, biek egiten dute norberaren buruarekiko ren obra poetikoa ez ezik bere ja-
zintzotasunaren defentsa, nahiz eta horrek nahigabea sorrarazi. rrera publikoa ulertzeko.
Bietan ageri da arerio indartsua. Poeta (poeta-gizona esan behar
litzateke, agian, oso ikuspegi maskulinoa dutelako bi poemek)
bakarrik dago. Galera azaltzen da bietan, materiala eta morala,
baina bietan, galeraren erdian, garaile amaitzen du poetak, ez
duelako etsi.
5 Olerkiko ereduari jarraituz, osatu esaldia zuk asmatutako bost
eratara:
Erantzun askea.
6 Ados al zaude Arestik bere poeman esaten duenarekin?
Hausnartu ondoren, idatzi zure arrazoiak.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 121

833475 _ 0118-0129.indd 121 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
JOSANTON ARTZE (152. or.)

1 Eman olerkiko hitz hauen sinonimoak:

■ Bete hutsuneak.
• bazter: txoko, zoko.
JosAnton Artze Ez dok amairu talde-
• lanbro: behe-laino, laino, gurma ko sortzaile eta kide izan zen. Eus-
• piztu: isiotu, irazeki, izeki, klikatu. karazko kulturgintzaren historian
• ezkutatu: gorde, kukutu, ostendu, desagertu. horren garrantzia handia izan zuen
• miresgarri: miragarri, txundigarri, liluragarri… talde horretan bestelako sorkun-
tza adierazpenekin izan zuen harre-
• barru: barne, barren, barnealde.
manaren giroan, poesia liburuetatik
2 Zein izan daiteke Artzeren olerkiaren gaia? eszenatokietara eroateko hautua
egin zuen. Bere anaia Josemarirekin
Ezkutuan dagoenaren misterioak giza gogoa pizten du.
batera ahanzturan zegoen txalapar-
3 Izkutatu eta ikusi aditzekin kontraesana bilatzen du Artzek ta eguneratu zuen. Zumeta mar-
poeman. Zein da kontraesana? golariarekin elkarlanean aritu zen.
Auzolanean sortutako harreman
Lanbroak paisaia ezkutatzen dio poetari. Ezin du aurrean duena oparo bezain entzutetsua izan zen
fisikoki ikusi. Hala ere, ezin ikuste horrek, poeta etsiarazi beha- Mikel Laboaren eta bien artekoa.
rrean, barneko «begiak» –arima, gogo, memoria, bihotzarenak– Artzek idatzi eta Laboak musikatu-
ernarazten dizkio poetari. Eta barneko begi horiekin ikusten has- tako kantu askok herri kantutegiko
ten da. ezinbesteko erreferentzia izatea lor-
tu dute.
4 Euskaldunok gehien kantatzen dugun poemetako baten egi-
lea da Artze. Txoria txori kantuaz ari gara.
hegoak ebaki banizkio,
nerea izango zen,
ez zuen aldeginen.
bainan
honela
ez zen gehiago txoria izanen
eta nik…
txoria nuen maite.
■ Zein izan daiteke poema honen gaia? Zein zerikusi izan dezake
gizakiarekin? Eztabaidatu denon artean.
Gaia: Izakien eta gizakien askatasunak –osotasunak– egiten
gaitu gu geu ere aske.
Txoriaz ari da poeta, baina gizakiei buruz ere mintzo da.
5 Egin txoriek iradokitzen dizuten 10 hitzeko zerrenda eta adie-
razi zein esanahi duen hitz bakoitzak zuretzat.
Erantzun askea.

122 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0118-0129.indd 122 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
XABIER LETE (153. or.)

1 Norekin ari da hizketan poeta? Nor izan daiteke zu hori poe-

■ Bete hutsuneak.
ma honetan?
Hil den hurbileko pertsona bati ari zaio hizketan poeta. Hainbat Xabier Letek bere liburuetan gai
erreferentzia daude: hilator; joan zinen, hain maiteak zenituen; ne- anitzi kantatu diela jakinik, nabar-
guan (gauzak nolabait hiltzen diren urtaroan); espanturik gabe menena pertsonen izateari berari
aldegin zenuen… buruz edo existentzialismoari buruz
Gogoratu behar da Xabier Leteren emaztea, Lourdes Iriondo duen kezka da: Pertsonok nolakoak
kantaria, 2005ean hil zela, gaixotasun larri baten ondorioz. garen, zergatik jokatzen dugun era
batera edo bestera… Kezka horiek
2 Maitasuna, bakardadea eta heriotza nagusi dira olerkian. Iden- samina sortzen diotenez, bizitzak
tifikatu bakoitzari dagozkion hitz eta esaldiak eta sailkatu: heriotza dakarrela dakienez, arima,
hilezkortasuna, Jainkoa… bere
Maitasuna: irrifarre leun haiek; bizitza baten argazkiak; bizi zaitez,
poemetako ohiko bizilagunak dira.
esan zenidan; fereka nazazu; saia gauza ederrak, maitatu jendea.
Abstraktua deritzon estilotik hurbi-
Bakardadea: mihiseak hotz gelditu ziren, etxe bakartian zure az-
len dauden poemak dira horiek. Os-
tarrenak; itxaroten egonen natzaizu; bila nabilkizu. tera, euskal herriko egoera sozio-po-
Heriotza: Neguan izan zen; oinazearen malutek; hilator; orduan litikoari zein euskal herritarrei
joan zinen; mihiseak hotz; bizitza baten argazkiak (heriotzaren buruzko poemetan zehaztasuna

LITERATURA
ondoren argazkiak baino ez daude); espanturik gabe aldegin. da nagusi. Euskal Herriarekiko duen
maitasun-gorroto sentimendua
3 Aditzei arreta jarriz, alde batetik joan, aldegin, hotz gelditu, al-
ahozko herri-literaturatik oso hurbi-
dendu… eta bestetik bizi, maitatu, ferekatu… Zer sentiarazten
lekoa den moldeetan agertzen da.
dizute batzuek eta besteek? Zer uste duzu lortu nahi duela
poetak aditz horiek erabilita?
Erantzun askea: Nolanahi ere:
Aditz «ezkorren» eta «baikorren» arteko borroka ageri da. Aditz
ezkorrek heriotzak dakartzan samina eta bakardadea adierazten
dituzte. Aditz baikorrek, berriz, hildakoak poetarengan utzi duen
maitasunezko arrastoa –oroimena– adierazten dute.
4 Olerkian anafora bat dago. Zein da eta zer adierazi nahi du
poetak baliabide horrekin?
Neguan izan zen da anafora. Urtaro hotz eta beltzena da negua,
eta azkena. Izadia lozorroan dago, nolabaiteko heriotzan.
5 Esanahi aldetik, ilun samarrak dira lerro hauek:
bila nabilkizu goizaldeko ordu isiletan
dirudien guztiaren beste aldetik
■ Saia zaitezte denon artean lerro horien esanahia argitzen.
Erantzun askea. Nolanahi ere:
Itxura batean, poeta maite duen pertsona horren bila ari da,
baina, hilda dagoenez, ezin du errealitatearen maila honetan
aurkitu. Horregatik, errealitate dirudien guztia utzi eta beste
aldera egiten du jauzi, maila immaterialera, poetarentzat
errealitatea baino errealagoa den beste maila batera. Fedea
edo oroimena izan daiteke beste alde hori.
6 Sortu testu bat –olerkia edo hitz lauz egin dezakezu– non herio-
tzari zuzen-zuzenean hitz egingo diozun. Zer diozu esateko?
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 123

833475 _ 0118-0129.indd 123 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
AMAIA LASA (154. or.)

1 Zein ez dira poetaren lur eta urak? Nondik egin behar du ihes,
■ Bete hutsuneak.
zure ustez?
Poetak poema honetan bere pentsamendua islatzen du. Bere Amaia Lasa heldu zen arte, emaku-
meak ez zeukan leku propiorik gu-
mina azaltzen du. Jada ez dio ezerk balio eta mundu honetatik
re literaturan. Ez da harritzekoa, be-
askatzeko beharra adierazten du. Askatasuna bilatzen du.
raz, Amaia Lasak alfabeto berri bat,
2 Zeren metafora da haitz sendoaren biribiltasuna? Eztabaidatu hizkera berri bat asmatu nahi izana.
denon artean. Ezerk ez zion balio, dena zeukan
zerotik eraiki beharra. Horregatik,
Erantzun askea. Nolanahi ere, haitza eta biribila hitzek sendota-
Amaia Lasaren sorrera-poesia da,
suna eta perfekzio edo segurtasuna adierazten dute, hurrenez gerora garatu den emakumezkoen
hurren. Babes horren barruan eraiki nahi du poetak bere mundu literatura baten aldarria. Bera da
berria. gure literaturaren lehen emaku-
3 Zein da olerki honen gaia? mea, berak dakarrelako lehenen-
goz emakumea gure letretara.
Inposatutakoa baztertuta, izaera berria eraiki nahia. Emakumeak iraultza ekarri zuen
4 Zer da, zure ustez, egileak aipatzen duen a, e, i, o, u berri
maitasunaren aldarrian eta Amaia
Lasak beldurrik gabe agertzen diz-
hori?
kigu bere sentimenduak, apain-
Poetak sortu nahi duen hizkera, alfabeto berri hori. Inposatuta- durarik gabe. Maitasuna bi bakar-
koarekin bukatu nahi du eta mundu berri bat sortu. Mundu be- daderen bizikidetza baino ez dela
rri horrek hizkera berria ere izango du. frogatzerakoan, mina duen ema-
kumea azaltzen da. Hori ere berria
5 Poema 1971koa da. Zure ustez, zein alde dago orduko ema-
genuen.
kumeen egoeraren eta gaurkoaren artean?
Orduko emakumeak ez zuen leku propiorik literaturan ezta bes-
te arloetan ere. Gaur egun, berriz, emakumearen presentzia eta
garrantzia arlo askotan ikus daiteke; besteak beste, literaturan.
6 Amaia Lasaren poema emakumeei dagokie soilik ala gizon
eta emakume guztiei? Eztabaidatu.
Erantzun askea. Nolanahi ere, argi dago emakumeen egoera ga-
rai hartan eta gaur egun ere emakumeei zein gizonezkoei dago-
kiela. Izan ere, edozein gizakiren askatasuna gizaki guztiei dago-
kien gaia da.
7 Asmatu bokal bakoitzarekin hasten diren eta zuk zoriontsu
izateko behar zenituzkeen bost gauza.
Erantzun askea.

124 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0118-0129.indd 124 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
BERNARDO ATXAGA (155. or.)

1 Euskal Herriko zein hiri deskribatzen ote du Atxagak bere

■ Bete hutsuneak.
olerkian? Eztabaidatu denon artean, arrazoiak emanez
Erantzun askea. Nolanahi ere, hiri urbanoa eta kostaldekoa (kala- Pil-pilean zegoen Hego Euskal He-
rria Bernardo Atxagak Etiopia poe-
txorien aipamena) izan behar du. Bilbo izan liteke, izan ere, garai
ma-liburua argitaratu zuenean. Or-
batean, Atxaga Bilbon bizi izan zen. Beraz, Bilboko gauari buruz-
duan arreta handirik jaso ez bazuen
ko deskribapen bat izan daiteke. ere, obra hark XX. mendearen
2 Hiru hauetatik zein da metafora? Arrazoitu. amaierara bitarteko euskarazko
poesian eragin handia izan du.
Erantzun zuzena: ziutate honen soinekoa udazkenetan lanbroa da. Etiopiak abangoardia ekarri zuen,
Metaforak esplizitua ez den konparazioa dauka barnean. Beraz, arau-urratzea, irudiaren nagusita-
lanbroa hiriaren soineko bihurtzen duenez, poetak lanbroa hi- suna, bazterrekoaren edertasuna.
riaren soinekoa bezalakoa dela esan nahi du. Poesia sozialari bezala poesia exis-
tentzialari uko egin zion, baita
3 Bilatu olerkian ageri diren pertsonifikazioak.
sentimentalismoari edota baikorta-
Pertsonifikazioa: Gizakia ez den izaki edo gauza bati giza ezau- sunari ere. Poesia egiteko proposa-
garriak ematea. men berria zekarren Etiopiak: poeta
sukalde proletarioa. ez da inoiz mintzo lehen pertso-

LITERATURA
murraila erraldoiaren begi. nan, sentimenduak gorde edo in-
ilargiaren badaezpadako agonia. telektualizatu egiten ditu inozota-
apatridak bailiran trenak. suna ekiditearren; maite ditu
baztertuak eta lur-jotakoak; egun-
4 Zer iradoki nahi digu poetak olerki honetan? karietako, liburuetako eta filmetako
Erantzun askea. Nolanahi ere: hiri erraldoi batean, txikia eta baz- erreferentzia ugarien bitartez, in-
terrekoa dena ikusezin bihurtzen da begietarako. Egileak begia gurua collagearen teknikaz deskri-
zorroztu eta hiriaren beste alde hori, ezkutukoa, ordu txikieta- batzen du.
koa, erakusten digu.
5 Etiopia plazaratu zenean, Bernardo Atxaga POTT Banda zeri-
tzon taldeko kide zen. Nortzuk osatzen zuten taldea? Zein as-
morekin sortu zuten? Bilatu.
1978. urtean, Bilbon, POTT Banda sortu zen. Talde hartako par-
taideak: Bernardo Atxaga, Joseba Sarrionandia, Ruper Ordorika,
Joxemari Iturralde, Jon Juaristi eta Manu Ertzilla. Literatura-aldiz-
kari bat sortu zuten, Pott izenekoa. Aldizkariak estetika berritzai-
lea eta abangoardista zuen. Euskal literaturaz gain, literatura ga-
raikidea eta Europako joerak ere jorratzen zituzten. Kontrakultura
eta bazterrekoa zen guztia interesatzen zitzaien.
6 POTTeko kide batek Atxagaren poemekin disko osoa egin zuen.
Zein da kide hori eta zein da diskoaren izena?
Ruper Ordorikak Hautsi da anphora diskoa egin zuen Atxagaren
olerkiekin.
7 Egin zure hiri edo herriaren gaueko giroaren deskribapen
poetikoa.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 125

833475 _ 0118-0129.indd 125 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
JOSEBA SARRIONANDIA (156. or.)

1 Zein da olerkiaren gaia?

■ Bete hutsuneak.
Erantzun askea. Nolanahi ere:
Ametsak, bizipenak, desirak… atzean utzi dituen denbora geldo Munduko poesia osoari begirunea,
lirikaren beharra egoera pertsonal
–eta era berean geldiezina– geldiarazteko desira.
gogorraren eztigarritzat, eta dese-
2 Azaldu zer esan nahi duen Sarrionandiak lerro hauetan. rri saihestezina dira Joseba Sarrio-
nandiak egun arte sorturiko poesia-
eta zenbat aldiz galdu naizen behelainotan
ren zenbait ezaugarri nabarmen.
basoilar izateko ametsetan dabiltzan kurloiekin. Metaforak, kontrasteak, mezukeria-
Ene desirak jada ez dira habia abandonatuak besterik ri ihes egitea… Gogoeta sakonak
ageri dira bere poemetan. Sorterria-
ene bihotzean. Eguzkia gurpil ahul bat da.
rekiko urruntasunak samina sortzen
Kurloiekin, txolarreekin, txori txikiekin alderatzen du poetak bere dio; itzultzen ez diren trenek, atzean
burua. Haiek bezala, zerbait gehiago nahi zuen izan (basoilar utzitako portuek, galdutako lagu-
ederra). Baina utzi egin zituen desira edo amets haiek; habia nek eta berreskuratzen ez den den-
abandonatuak dira orain. Horrez gain, beroa eta babesa ematen borak sortzen diote melankolia.
zituen eguzkiak indarra galdu du; jadanik ez du berotzen. Poeta Baina oroz gain, dogmaren aurka-
hotz da, beraz. koa da, eta irakaspenak eman bai-
no nahiago du irakurleari askatasu-
3 Aukeratu gehien gustatu zaizun olerkiko esaldia eta azaldu na eman.
aukeratzearen arrazoiak.
Erantzun askea.
4 Atxagaren testuekin bezala, Sarrionandiaren poemetan oina-
rritutako musika-lan bat plazaratu zuen POTTeko kide izan
zuen Ruper Ordorikak.
■ Zein lan da hori? Eta zein diskotan musikatu zuen Ordorikak
Ene begiek poema?
– Memoriaren mapan (2006) izan zen Sarrionandiaren poeme-
tan oinarritutako musika-lana. Sarrionandiak argitaratu gabe
zeuzkan zenbait olerki musikatu zituen disko horretan Ordori-
kak.
– Sarrionandiaren Ene begiek poema Ez da posible diskoan musi-
katu zuen Ordorikak.
5 Gogora ekarri zure haurtzaroko oroitzapen bat eta idatzi pau-
so hauei jarraituz.
• Idatzi oroitzapena esaldi batean.
• Sortu konparazio bat oroitzapen horrekin.
• Konparazioa baliatuz, oroitzapena metafora bihurtu.
Erantzun askea.

126 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0118-0129.indd 126 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
ITXARO BORDA (157. or.)

1 Aurkitu poeman honako hitzen sinonimoak.

■ Bete hutsuneak.
• ohe: ohantze • gorpu: hilotz • mesedez: otoi
• lapurtu: ebatsi • ahaztu: ahantz • arnasa: hats Luzien Etxezaharretak esan beza-
la, Itxaro Bordaren tristura etsi-
2 Ipar Euskal Herrian erabiltzen den aditz forma da honakoa: pen-sortzailea da. Hala ere, tris-
Aitonak eraiki etxea ➥ Aitonak eraikitako etxea tura ez da poetika negarti
■ Bilatu horrelako aditz-formak Bordaren olerkian. baterako estakurua edo bizitza-
rekiko goibeltasun literarioa.
baratz aberatsetan ebatsi sagarrak Itxaro Bordak bere gain hartzen
belar bustiek egin maitasun ohantzan ditu emakumea izatearen kon-
3 Itxaro Bordaren poemak Lasturko Miliaren eresian du oinarria. Bilatu tzientzia eta Euskal Herri aliena-
eresi horri buruzko informazioa. tuarekiko hastio kritikoa. Poemei
darien akidura konformismoa
Milia Lasturkoren eresia XV. mendean euskaraz egindako eresia edo hi- inarrosteko modu berezi bat
leta-kanta da. Erdi Aroko eresiak edo hileta-kanta askok bandoen arte- baino ez da. Ez dago kexamendu
ko gerra zuten sorburu. Nahiz eta kalitate onekoak eta tradizio zaharre- errazik edo malko merkerik. Eus-
koak izan, gutxi mantendu dira, Elizari edo botere publikoei kritika kararen gozoa eta aberatsa das-

LITERATURA
zorrotza egiten zietelako. tatzen ahal dugu poeta honen
Eresia horretan, hil berri den Lasturko Miliaren ahizpak, dolua agertzeaz lanetan, lengoaia guztiz adieraz-
gain, bere koinatuaren jarrera saltzen du. Senarrak ez omen du ondo kor eta zuzenean idazten baitu.
zaindu haren ahizpa. Gainera, zain zeukan beste emakume bat hil ondo- Poesia librea, kopla, zortzikoa,
ren hura ordezkatzeko. Horregatik, Lasturrera eraman nahi du gorpua. prosa poetikoa… molde guztiak
landu ditu malgutasun handiz
4 Zein da Itxaro Bordaren olerkiaren gaia? Eztabaidatu denon artean. eta ikaragarrizko maisutasuna
Gizonak emakumeari mendetan emandako tratuaren ordaina da. Ira- erakutsi izan du beti bertsokera
gan mingarria ahaztuz, etorkizun berria eraiki behar du emakumeak. berriak sortzeko.
Lasturko Miliari egindako bidegabekeria konpontzera dator olerki hau.
Agian gogora daiteke, olerkiak duen kutsu erotikoagatik, olerkiaren
egilea, Borda, lesbiana dela.
5 Izenburuari erreparatuz, zein baliabide darabil egileak izenburuan?
Zergatik?
Ironia darabil. Bordaren olerkia Milia Lasturkoaren eresiaren berrirakur-
keta da. Horretarako, eta eresiak duen kutsu zaharraren aldean, izenbu-
ru garaikidea ematen dio bere olerkiari, munduko hizkuntza indartsue-
na erabiliz, ingelesa, alegia. Euskal Herri zaharra (Milia Lasturkoa) eta
ingeles modernoa uztartzen ditu eta kontraste ironikoa sortu.
6 Egitura berezia du olerki honek. Saiatu errima eta metrika aldetik
olerki honek dituen ezaugarriak azaltzen, azpian dituzun bi kon-
tzeptuak baliatuz.
• Zortziko txikiko bertso-lerroen neurria dute olerkiko bertso-lerroek:
13 silabakoak dira (7-6). Hala ere, errima ez da zortziko txikiarena, so-
netoarena baizik.
• Sonetoaren egiturari jarraitzen dio. Bi lauko nagusi ditu eta bi hiruko
nagusi. Poemaren eskema, errimaren aldetik, hau litzateke: ABAB-
CDCD- EFE-FEF. Errima kontsonantea da.
7 Aukeratu gustuko duzun beste garai bateko pertsonaia bat eta eka-
rri gure garaira. Asmatu egoera bat berarentzat.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 127

833475 _ 0118-0129.indd 127 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
JOSE LUIS OTAMENDI (158. or.)

1 Zein da Jose Luis Otamendiren olerkiaren gaia?

■ Bete hutsuneak.
Erantzun askea. Nolanahi ere: puskatutako harremanak maita-
leetako baten eguna betetzen jarraitzen du. Ezin du maitatua Azken lirikoa deitu izan diote Jose
Luis Otamendiri. Bere garaiko poe-
burutik kendu.
tengan antzekotasunik ez duen
2 Zeren irudia da tximeleta eriarena? poesia da Otamendirena. Lirikota-
sunaren helburu nagusietakoa hi-
Tximeleta eria hautsitako maitasunaren irudia izan liteke.
tza hizkeraren kutsaduratik libra-
3 Kendu olerkitik azpiko hitzak eta jarri horien ordez aurkako tzea dugu, poetak bere bihotza
esanahia dutenak. Nola geratu da olerkia? biluzten duen bezalaxe soiltzen du
testua; benetakotasuna aurkitu
• ez • euria • heriotza • eria
nahi du. Edertasuna askotan ez bai-
gaur ikusi zaitut ta sublimea; aitzitik, hutsala, zen-
deitu didazu tzugabea ere izan daiteke. Ota-
eta orduak zurekin bezala eman ditut mendik, poesiari «poetikoa» den
oro kenduta, gelditzen den kristal
gaur
garden horixe eskaintzen digu.
maitasunez Lortzea oso zaila den sinpletasun
bizitzaz hitz egin dugu horretan definitzen da bere poesia.
eta gelan tximeleta osasuntsu bat sartu zaigu Korronteetatik urruti, modatik at,
sortzeko kemen egoskorraz jardun
gaur
du, ofizio-kide dituenen joeretatik
eguzkia egin du… urruti. Hala lortu du Jose Luis Ota-
Olerkiaren zentzua erabat aldatzen da. Maitaleek elkar ikusten mendik literaturan dagoen gauza-
dute eta haien harremana ona eta osasuntsua da. Gelan sartzen rik zailenetako bat: estilo propioa.
den tximeleta jada ez dago eri, osasuntsu baizik. Horrek erakus-
ten du zein garrantzitsua den hitz bakoitza olerki batean.
4 «…Hil dira ametsak, orain denbora kristalezkoa da» esanez
amaitzen da Jose Luis Otamendiren poemetako bat. Zer esan
nahi ote du?
Erantzun askea. Nolanahi ere: ametsak –edo helburuak– ge-
nituenean sendoak ginen. Ametsok galtzean, euskarria galdu
dugu eta denbora eta bizitza hauskorrak dira; gu geu hauskorrak
gara.
5 Bide Ertzean musika-taldearen lan batean, Jose Luis Otamen-
direnak dira hitz guztiak. Zeinetan?
■ Aukeratu disko horretako poema bat eta irakurri ikasgelan.
Zure minari diskoan (Gaztelupeko hotsak, 1999). Taldearen lehen
disko luzea izan zen.
6 Demagun poema bi pertsonaren arteko elkarrizketa dela.
Baten sentimenduak irakurri ditugu. Idatzi bestearenak. Zer
erantzungo zenioke?
Erantzun askea.

128 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0118-0129.indd 128 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
OLERKIGINTZA
CASTILLO SUAREZ (159. or.)

1 Noren arreta bereganatu nahi du poetak?

■ Bete hutsuneak.
Maite duen pertsonaren arreta bereganatu nahi du.
Castillo Suarezek orbanak erakus-
2 Zer esan nahi du Castillo Suarezek bere poeman? teko joera du. Ez ostera, exhibizio-
Baietzaren eta ezetzaren arteko borroka da olerkikoa. Baietza, nismoagatik, zaurietatik ikasi due-
na konpartitzeko baino, zaurien
pertsona bat maite duelako. Ezetza, hura lortu eta gero galtzen
edertasunean sinesten baitu poe-
utziko duelako.
tak. Distantziatik harrotasunez
Baietza, negar egin nahi duelako; ezetza, ez delako negar egiten
erakusten diren orbanak dira, soilta-
duten horietakoa. sunean arinkeriatik ihes egiteko
Azken batean, olerkian bertan esaten den bezala: ezinezkoa nahi ahalegina da, soiltasunean zeresan
dugu, hain zuzen ere, ezinezkoa delako. sakona dagoela frogatzeko ardura.
3 Zein da olerkian ageri den kontraesan nagusia? Poeta askoren xedea izaten dena
Castillorena ere bada: hitz gutxire-
Azken ahapaldi osoan dago kontraesana: Horregatik egiten dut kin gauza asko esatea lortzea. Egu-
negar, / nahiz eta ez naizen / negar egiten duten horietakoa. neroko hizkuntzan oinarritutako
prosazko poesiagintzan, nabarmen-
4 Asmatu azpiko pertsonaien ezinezko lau nahikari.
tzekoa da antzekotasun gutxiko

LITERATURA
■ Guraso batena ■ Inurri batena elementuak metaforaren bidez lo-
■ Pailazo batena ■ Zurea tzeko joera, irakurleak nekez uztar-
tutako lituzkeen kontzeptuak ko-
Erantzun askea. rapilatzekoa. Jose Luis Otamendiren
5 Eman arbuiatu aditzaren sinonimo bat. Ondoren, zerrendatu antzera, lirika jorratzen du baina
idazkera narratiboa du espresiobide
arbuiatzen dituzun bost jarrera.
Castillo Suarezek.
Arbuiatu: mespretxatu, ukatu, errefusatu, gutxietsi.
Erantzun askea.
6 Hara zer deritzon Castillok poemak idazteari:
Poemak idaztea gurasoen etxera bueltatzea bezalakoa da
eta haurra zineneko gelan lo egin
Amak panpina guztiak gordetzen ditu ordenatuta
Poema berririk ez dugu gordetzen gure baitan
■ Zer esan nahi du?
Erantzun askea. Nolanahi ere: poemak idaztea haurtzarora itzul-
tzea da. Gurasoen etxea bezala, babeslekua da; dena dago or-
denan. Poema guztiak haurtzaroko bizipen eta sentipenetatik
sortzen dira.
7 Aukeratu azpiko izenburuetako bat eta egin idazlana.
• Behar zaitut, amets.
• Ametsari arbuio.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 129

833475 _ 0118-0129.indd 129 21/7/09 18:13:22

 ERANTZUNAK
BERTSOLARITZA
JOSE MANUEL LUJANBIO TXIRRITA (166. or.)

1 Zer kantatzen du eta nori ari zaio kantatzen Txirrita bere bi

■ Bete hutsuneak.
bertsoetan?
Lehen bertsoan, Antonio Cánovas del Castillo politikariaren he- Ezaguna da Txirritak Norteko fe-
riotzari eta, bigarren bertsoan, haren emazteari. rrokarrilari egindako bertso-sorta.
Bertso asko dira hemen sartzeko,
2 Zein jarrera du bertsolariak bertso bakoitzean? eta bat hautatu dugu, ferrokarrila
Lehen bertsoan, politikariaren aurkako jarrera azaltzen du; biga- nola deskribatzen duen ikusteko:
rrenean, berriz, haren emazteak sentitzen duen minaren aurre- Modu horretan jarri zuenak
ran nolabaiteko errukia erakusten du. Norteko ferrokarrila,
jakinduria haundia zuen,
3 Hainbat literatura-baliabide daude Txirritaren bertsoetan.
entendimentu abila;
Denon artean, identifika itzazue, gutxienez, horietako hiru. gizonik ezin hasi liteke
Epitetoa: pikaro gaizki hezia. zaldi hobearen bila:
Anafora: lehen bertsoan, bertso-lerro hasieran galdu hitzaren goizean irten Irundik eta
iluntzerako Madrila.
bitartez; bigarren bertsoan, bertso barruan hiru
hitzaren bitartez. Karbonerarik ez dute behar
fogonerorik hain gutxi;
Paralelismoa: lehen bertsoko lehen lerroan:
hor behar dana: begiak erne
Hil da Cánovas, fuera Cánovas eta llabeari eutsi;
abiatzean iriki eta
eta lehen bertsoko bigarren eta hirugarren puntuetan: ailegatutzean itxi,
galdu zituen gari-zelaiak, gau eta egun gelditu gabe
gailendu zaio sasia; dabil txistu ta irrintzi.
galdu zituen ipar garbiak,
gailendu trumoi nahasia
Antitesi edo kontrastea. gari-zelaiak ➥ sasia
ipar garbiak ➥ trumoia
Konparazioa: hiru doblako (txanponeko) amorioa
tximista bezain zorrotza.
Metafora: hiru ezpatak zulatzen dute (andreak duen mina hiru
ezpatak egingo lioketen mina bezalakoa da).
Apostrofea: señora.
Metonimia: zure bihotza (metonimia kasu honetan pertsonaren
zati bat, bihotza, izate osoaren ordez ageri da).
4 Azal ezazu, ikuspegi historikotik, honako esaldiaren esanahia.
galdu zituen fueroak eta
Jaungoikoaren grazia.
Cánovas del Castillok, Espainiako gobernuko buru zelarik, Fo-
ruak ezeztatu zituen, bigarren Gerra Karlista amaitu ostean. Eus-
kal Herrian foruen alde borrokan ibili ziren karlisten lema Jaun-
goikoa eta Foruak izanik, haiek ezeztatzean Jaungoikoaren
grazia ere galdu zuela uste du Txirritak.
5 Egin bertso bat batere maite ez duzun pertsonaia bati, Txirri-
tak egin zuen bezala, eta salatu zure ustez pertsonaia horrek
gaizki egindakoak.
Erantzun askea.

130 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0130-0139.indd 130 29/7/09 13:15:00

 ERANTZUNAK
BERTSOLARITZA
IÑAKI EIZMENDI BASARRI ETA MANUEL OLAIZOLA UZTAPIDE (167. or.)

1 Jarri, ordena egokian, Uztapideren lehen bertsoari falta zaiz-

■ Bete hutsuneak.
kion oin hauek.
• tente • dexente • presente • derrepente Bertsokera eta izaera desberdinak
izanik, bikote osagarria osatzen
Basarri hori etorria da zuten Uztapidek eta Basarrik. Ba-
deitu eta derrepente sarriren bertsogintza intelektua-
horrenbestean agertutzea lagoa da, nolabait esateko. Juan
ez al degu egin dexente? Mari Lekuonak adierazi bezala, ongi
Lotsa gutxikin egongo zinan definitutako proiektu baten ondo-
danen aurrean presente rioa da bertsogintza hori. Bertsozale
ordu bete hontan zai zegoen hau arruntak, ordea, nahiago du Uzta-
bertsotan hasteko tente. pide. Basarriren gidaritzaren ondo-
tik, Uztapidek ez zuen aukerarik
2 Non da Basarri eta Uztapideren bertso-saioa? Zer gertatu da? galtzen Basarrik ateratzen zuen gai
Getarian. Basarriren eta Uztapideren saioa hasteko zain zeuden orori buruzko iruzkinen bat edo
getariarrak. Basarri prest zegoen, jendaurrean, baina Uztapide ez beste egiteko. Uztapideren bertso-
zen ageri. Jendea kexaka hasi da eta Basarrik altabozetik edo mi- kera Basarrirena baino herrikoia-
goa eta errazagoa da. Basarriren

LITERATURA
krofonotik deitu behar izan dio bertsokideari. Azkenean iritsi da
kezka intelektualik ez bazuen ere,
Uztapide.
errezildarraren osagarri bikaina zen.
3 Bat-batean egina da da goiko bertso-sorta. Eman bertsoen bat- Egungo bertsolari zaharrenek go-
batekotasuna frogatzen duten arrazoiak. goan dute bikotearen saioek beti
zutela bilakaera bertsua. Basarrik
1. Unean bertan gertatu denari buruz ari dira bertsotan.
gidari-lana egiten zuen, bide
2. Elkarri erantzuten diote. Elkarrizketan ari dira. eginez: hark erabakitzen zuen noiz
3. Ahozko hizkera darabilte, ahozko aldaera eta kontrakzioz betea. eta nola landu gai bakoitza. Saioak
gai-jartzailerik gabekoak izaten zi-
4 Zer esan nahi du Uztapidek ondoko arrazoiarekin? renez, bertsolariek erabakitzen
hau ere ez zan hemen egongo zuten zein gairi kantatu eta zenbat
gonbidatu izan bazuten. bertso osatu.
Bertsolarien hitzetan oinarrituz Uztapide tabernan izan da den-
bora horretan, herritar talde batek gonbidatuta (arrunta da hori
bertsolarien herriz herriko ibilian). Basarrik «horregatikan aurki-
tutzen da / nahikoa xamar bustia» diotso jendeari, Uztapideri
buruz ari dela. Azken bertsoko azken puntuarekin Uztapidek
esan nahi duena da Basarri ere ez zela jende aurrean zain egon-
go bera ere tabernara gonbidatu izan balute.
5 Bertsoetan oinarrituz, egin ezazu bi bertsolarien izaeraren
deskribapena.
Basarri serioagoa da, bien artean, burutsu eta arduratiena. Uzta-
pide, berriz, lasaiagoa da, estutzen ez den horietakoa, eta lagu-
na baino zorrotzagoa.
6 Egin egoeraren kontaketa plazan dagoen entzulearen
ikuspegitik.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 131

833475 _ 0130-0139.indd 131 29/7/09 13:15:00

 ERANTZUNAK
BERTSOLARITZA
BALENDIN ENBEITA (168. or.)

1 Zein helbururekin idatzi zituen Balendin Enbeitak hiru

■ Bete hutsuneak.
bertsoak?
❏ Bere auzoko jaien berri emateko. Gerra osteko lehenengo txapelke-
ta 1958an egin zen Bizkaian. Eus-
❏ Jaietako gehiegikeriez ohartarazteko. kaltzaindiak eratu zuen, eta Al-
✓ Aurreko biak. fontso Irigoien euskaltzaina ibili
Aurreko biak. Auzoko jaien berri emateko eta, batez ere, jaietako zen antolakuntzan buru-belarri.
gehiegikeriez ohartarazteko idatzi zituen Enbeitak bere ber- Balendin Enbeitak irabazi zuen
tsoak. txapela. Baina, bigarren geratu zen
bertsolariak, Juan Ormaetxe Take-
2 Zein bertsolari ezagunen semea zen Balendin? Eta ba al dauka tek, bertso-sorta bat idatzi zuen
Balendin Enbeitak ondorengo bertsolaririk? Nor? bere desadostasuna agertzeko.
Balendin Enbeita Kepa Enbeita Urretxindorra bertsolariaren Soka luzea ekarri zuen horrek, eta
seme zen eta bi seme bertsolari izan zituen: Abel eta Jon Enbei- garai hartan epaimahaian zegoen
ta. Bilobak ere bertsolari atera zaizkio; ezagunenak Oihane En- Gabriel Aresti idazlea izan zen
beita eta Onintza Enbeita dira. erantzun ziotenetako bat. Sorta
luzea idatzi zuenez, bertso bakarra
3 Zein garaitan kokatuko zenituzke Enbeitaren bertsoak? Arra- hautatu dugu:
zoitu.
Kexaka zabiz kopa nausia
Hogeigarren mendearen lehen erdialdean, ardoz beteriko zara- ez deutsugulako emon
giak aipatzen baititu eta zaragiak aspaldidanik erabiltzen ez bai- bere zortea ezin onartu
tira. Bestalde, bertsoetan, data bat ageri da, irailaren 14a, or- leikiana ez da gizon.
duantxe ospatzen dira eta, oraindik, Ariatzako Santikurtze jaiak. Bigarrena da zuretzat ona
4 Zer esan nahi du bigarren bertsoko duban horrek? hartuizu ta arratsalde on,
hurrengorako ondo preparau,
❏ Tabernan ❏ Dudan irabazi ta hor konpon.
❏ Dendan ✓ Doan
Bertsoa euskara batura ekarrita:
5 Asmatu kopla bat edo zortziko txiki baten hasiera zure herriko Kexaka zabiltza (ari zara) kopa nagusia
jaien inguruan, lehen bertsoa eredu hartuta. Jarri data, jaien ez dizugulako eman
izena… bere zortea ezin onartu
lezakeena ez da gizon.
Erantzun askea. Bigarrena da zuretzat ona
har ezazu eta arratsalde on,
hurrengorako ondo prestatu,
irabazi eta hor konpon.

Bertsoak euskara batura ekarrita:

1.- 2.- 3.-

Ariatzako jaiak Santakurtze bezperan Denek egiten diote
Santakurtzeetan hasten dira jaiak ardoari tira
irailaren hamalauan orduan egiten dira eta bizkortzen ditu
urte guztietan. barrabaskeriak. gizon eta agure (gizon zahar).
Nahiz aberatsetan Zahagi handiak Gero hasten dira
berdin txiroetan gure gaztediak jira eta bira
jan-edanen faltarik jaietan edateko gorputza astun baina
ez da etxeetan, dauzka ekarriak, bizkor jarri gura (nahi),
nahiz eta eskas ibili doan edan dezaten ardoa ez duk mutilak
beste egunetan. datozen guztiak. iturriko ura.

132 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0130-0139.indd 132 29/7/09 13:15:00

 ERANTZUNAK
BERTSOLARITZA
FERNANDO AIRE XALBADOR (169. or.)

1 Zer neurritakoak dira Xalbadorren bertsoak? Zergatik daude

■ Bete hutsuneak.
lau lerrotan emanak?
Zortziko handiak dira. Iparraldeko tradizioa da hori. Iparraldean, Xalbador bertsolaria bere omenal-
bertsoak puntuka ematen dira; hegoaldean, berriz, bi lerrotan di egunean hil zen. Hala kontatu
idazten da puntu bakoitza. zuen Jose Mari Aranalde lagunak
egun lazgarri hura: «Bazkalondoko
2 Zer kontatzen du Xalbadorrek bere bertsoetan? Azaldu zure bertso-saioa ari zuen. Bera oho-
hitzekin. rezko lekuan zegoen jarrita. Jaiki,
Gauez, etxera zihoala, sorgin bat –bere maitearen ama– atera lagunak han utzi eta kanpora atera
zitzaion bidera eta harrika hartu zuen. Biharamunean galde egin zen. Metro batzuk aldarka-maldar-
zion ea bart gaueko txangoaz damutu ote zen eta hurrengoan ka egin, eta han bertan erori zen.
etxean geratzeko gomendatu zion, inongo maiteminduren bi- Kanpoan, jaialdira sartu gabe,
dera irten gabe. haurrak zaintzen eta abar zeuden
norbaitzuek ikusi eta jaso zuten eta
3 Zer esan nahi du «Mikela, ez al zaizu dolutu bart egin duzun frontoiaren pareko udaleku-etxera
ertera» esaldiak? eraman.
Ea ez zaion bart irtetea damutu. Handik ordubete ingurura gorpu
zen. Doi-doi izan zuen astia emaz-

LITERATURA
4 Zure ustez, egoki erantzuten al dio Xalbadorrek jarritako teari enkarguren bat emateko.
gaiari? Zergatik? Ondoan gertatu zen batek esanda
Erantzun askea. Nolanahi ere, oso modu askean jokatu du Xal- dakit, «ez dizkiat erremertsiatzen
badorrek, ez baitzaio gai-jartzaileak esandakoari atxiki, adibidez: ahal» esaten omen zuela. Ezin
emakumea hasieratik ezagutu duela aditzera ematen du eta ez izango zuela, alegia, jenderik esker-
du aipatu ere egiten biharamuneko aurpegiko zapia. Hala ere, tu. Ez zuen jendearekin konplitzerik
kontuan izan behar da bat-bateko bertsoak direla Xalbadorre- izan. Alferrik izan ziren Labegerie
nak. Alde horretatik, bertsoen kalitate formalaz gain, aipatzekoa abeslari eta medikuaren ahaleginak,
da sorgina eta haren maitearen ama parekatzeko burutazioa. eta herriko medikuarenak. Astinal-
di ederrik eman zioten, baina ez
5 Gaur egunean, gaizki ikusita egongo lirateke Xalbadorren zuten bihotza martxan jarri ahal
bertsoak. Zergatik? Eta zergatik bere garaian ez zen horre- izan. Gelditua zen betiko».
lakorik gertatu?
Bertsoak oso onak dira baina gaur eguneko ikuspegitik ez
lirateke onargarriak izango, emakumearenganako irainaz gain,
indarkeria ere azaltzen baitute. Lehengo garaietan ez zitzaion
zuzentasunari gaur adinako garrantzirik ematen eta umorerako
bide izango zirela pentsatuko zuen bertsolariak.
6 Asma ezazu Mikelak Xalbadorrik emango liokeen erantzuna.
Erantzun askea.

Bertsoak euskara batura ekarrita:

1.- Hona mutil bat eta hura ni, gauak etxera darama
hantxe utzi behar nuela basoan hartutako zama (lan egin eta gero, deskantsatu behar zuela, alegia).
Sorgin bat hortxe atera zait, nire maitearen ama
bazuen hark, lehendik ere, sorgin handiaren fama.

2.- Gero zenbaitek esaten dute orain ez dela sorginik 3.- Mikela, ez al zaizu damutu bart egin duzun irteera?
hona ni zuei hitz egiten hasia, frogak ongi eginik. Hobe izango duzu hemendik aurrea etxean egoten bazara.
Ez da, ez, sorgin horietan Mikela horren berdinik Zurea pasatu zen eta horrela ibiltzea kaltegarri da
bi harri ere botako nizkion hilko nuela jakinik. zuhurra bazara, berriz ez atera maitemindu baten bidera.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 133

833475 _ 0130-0139.indd 133 29/7/09 13:15:00

 ERANTZUNAK
BERTSOLARITZA
JOXE MIEL IZTUETA LAZKAO TXIKI (170. or.)

1 Nori edo zeri ari zaio kantuan Lazkao Txiki eta zein jarrera du
■ Bete hutsuneak.
harekiko?
Ispiluari ari zaio kantuan. Ispiluan ikusten duena ez du bere bu- Ezagunak dira Lazkao Txikik bere
umore biziaren erakusgarri bota-
rutzat hartzen; beste pertsona bat izango balitz bezala jokatzen
tako puntu erantzunak. Lehenen-
du.
go hau, tabernan sekula ordain-
2 Bertso tristeak al dira Lazkao Txikirenak, ala ironiaz beteak? tzen ez zuen erdaldun batek jarri
Arrazoitu. omen zion:
Ironiaz betetako bertsoak dira. Umore finez eratutako arrazoibi- Puntua:
deak adierazten ditu bertsolariak haietan bere buruaren gainean: Lazkao Txiki tú eres
aspalditxotik ezagutzen duela, zimurtzen hasia dela… un sakilipotros
Erantzuna:
3 Har itzazu hiru bertsoetako azken arrazoiak eta azal ezazu zer
y tú siempre bebiendo
esan nahi duen Lazkao Txikik bukaera bakoitzarekin.
a cuenta de otros.
1. zahartutakoan ez da beiratzen Bigarren hau tabernan eskailerako
hau gaztetan bezin sarri. goi partetik beste ezagun batek
Zahartzean dugun itxura ez dugula gustuko, horregatik ez dio- bota omen zion:
gula hainbeste begiratzen ispiluari. Puntua:
2. hik ez nauk noski ni ikusiko Hamaika lotsagabe
badago munduan…
bainan nik ikusten haut hi.
Erantzuna:
Ispiluan ageri dena ez dela pertsona, haren isla baino; irudi hutsa.
zeu bakarrik zinela
3. azal-zimurtzen ari haiz motel uste al zenduan?
Lazkao Txiki bezela.
Lazkao Txiki bera zaharturik dagoela.
4 Sar zaitezte www.bertsoplaza.tv webgunean eta entzun
ezazue Lazkao Txikiren bertsoaldia. Zer iruditu zaizue bere
kantaera eta bere jarrera?
Webgune horretan, ikusi eta entzun bertsoak historikoak este-
kan. Erantzun askea.
5 Jar zaitez ispiluari begira. Kopla edo bertso labur pare batean
egin ezazu zeure buruaren deskribapena, itxura zein izaera
aldetik.
Erantzun askea.

134 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0130-0139.indd 134 29/7/09 13:15:00

 ERANTZUNAK
BERTSOLARITZA
JON LOPATEGI ETA JON AZPILLAGA (171. or.)

1 Zeri buruz ari dira kantuan Lopategi eta Azpillaga?

■ Bete hutsuneak.
Diktadura-garaian bertsotan plazaz plaza bizi izandakoaz eta
orduko errepresio-giroaz. Frankismo garaian, Jon Lopategi-
Jon Azpillaga bikoteak kutsu poli-
2 1997an Bermeon kantatu zituzten goiko bertsoak Lopategik tikoko bertsoak botatzen zituen
eta Azpillagak. Bertsoak irakurrita, zein izan daiteke gai- sarritan. Bere ausardia eta politika-
jartzaileak eman zien gaia? rekiko erakusten zuten konpromi-
soagatik nabarmendu ziren. Ahal
Hauxe izan zen Jose Mari Lejardi Gabixolak Azpillaga eta Lopate-
zuten guztietan, gizarteari eta po-
giri jarri zien gaia: «Hogeita hamar urte atzera egin dezazuen eska- litikari buruzko bertsoak egiten zi-
tu behar dizuet. Francoren garaiak dira. Zer oroimen dituzue?» tuzten, bizi zen egoera salatzeko
3 Zer nabarmenduko zenuke bertso sortatik? Zergatik? asmotan. Bertsolaritza eta euskal
abestia herri zapalduaren kultura
Erantzun askea. Nolanahi ere: eta askatasuna defendatzeko ba-
Bi bertsolarien arteko elkar ulertzea, bat etortzea. Elkarrizketa liabide bilakatu ziren. Horren on-
tankeran emanda egon gabe, pertsona berak egindakoak dorioz, bertsolariek zigor eta isun
dirudite bertsoek, ideiak bata bestearen jarraipena dira. ugari jaso zituzten publikoak en-
tzun nahi zuena kantatzearen or-

LITERATURA
Bestelakoak: oroitzapen gozo eta garratzen batuketa; abertzale-
dainetan.
tasuna; gaur egungo egoerarekin alderatzea…
4 Lopategi eta Azpillaga bezala, hainbat bertsolari-bikote izan
dira bertsolaritzaren historian zehar. Eman horrelako bost
bikoteren izen-abizenak.
Erantzun askea. Adibidez: Txirrita eta Pello Errota, Basarri eta
Uztapide, Xalbador eta Mattin, Joxe Lizaso eta Joxe Agirre,
Sebastian Lizaso eta Andoni Egaña, Amets Arzallus eta Sustrai
Colina, Unai Iturriaga eta Igor Elortza, Beñat eta Unai Gazte-
lumendi…
5 Aldatu Lopategiren bertsoko lerro bikoitiak, oinak bere ho-
rretan utzita eta esanahia gehiegi aldatu gabe.
Animo asko ez zan izaten,
ugari,
baina bihotzak hala aginduta
nagi.
Zazpi probintzi pasa genduzan
kantari,
ze egun eder gozoak haiek
pregoilari! (bis)

Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 135

833475 _ 0130-0139.indd 135 29/7/09 13:15:00

 ERANTZUNAK
BERTSOLARITZA
XABIER AMURIZA (172. or.)

1 Egin Amurizak bere bertsoetan dioenaren laburpena.

■ Bete hutsuneak.
Itsaso zakarraren erdian naufrago bat dago, itolarrian. Itsasontzi
bat ikusi du, baina ondotik pasatu da, jaramonik ere egin gabe. 1980ko eta 1982ko txapelketetan,
Xabier Amurizak berritasun handia
Hori ikusirik, naufragoa negarrez eta otoika hasi da, salba deza-
ekarri zion bertsogintzari. Haren
ten eskatuz. Azkenean, alabaina, negarra alde batera utzi eta
hizkera, irudi eta metafora-mun-
egin diotena munduaren aurrean salatzea erabaki du. dua eta, oro har, bertsoak egitu-
2 Egin, denon artean, bertsoen neurri eta errimaren azalpena. ratzeko modua bereziak ziren,
ordura artekoak ez bezalakoak.
Hona hemen bertsoen eskema: . Neurri eta doinuetan ere berri-
- - - - - - - - - - 10A kuntza handiak ekarri zituen: estro-
- - - - - - - - - - 10A fa eta doinu asko sortu zituen,
- - - - - - - - - - 10 ordura artekoetatik oso desberdi-
- - - - - - - - 8a nak. Amurizarekin, bertsolaritza bes-
- - - - - - - - 8a te aro batean sartu zen. Halaber,
- - - - - - - - 8a bera izan zen urte haietako bertso-
- - - - - - - - 8a eskolen eragile eta irakasle nagusia
- - - - - - - - - - 10 ere.
- - - - - - - - 8a
- - - - - - - - - - 10
- - - - - - - - 8a
Neurri bereziko bertsoak dira hauek, zortzi puntukoak. 10 silaba-
ko hasierako bi lerroetan eta, gainerakoan, zortzi silabatakoetan
du errima. Errima multzo bakarra du. Errima aberatsa da.
Izan ere, txapelketa horretan Amurizak berak asmatutako bertso-
molde berriak dira; teknikoki oso zailak dira.
3 Bat-batean kantatutakoak dira Amurizaren bertsoak. Hori
kontuan izanik, zein zailtasunen aurrean aurkitzen da bertso-
laria horrelako bertsoak kantatu behar izanez gero?
Neurria berez da konplikatua, eskemaren arabera modu berezian
txandakatzen baititu hamar eta zortzi silabako bertsoak (oso zaila
da silabak zenbatu eta bertsoak modu berezi horretan txandaka-
tzea). Horrezaz gain, puntu asko ere badituenez, oso zaila da erri-
ma osatzea eta, are zailago, horren errima aberatsa erabiltzea.
Azkenik, are zailagoa da erriman menpekotasun erabateko ho-
rretan, Amurizak lortu zuen diskurtso koherentea osatzea.
4 Erreparatu bertsoetako lehen lau lerro edo puntuei. Zertarako
baliatzen ditu Amurizak?
Egoera aurkezteko. Hasierako lerroetan egiten du gertakari na-
gusien narrazioa.
5 Imajina ezazu uharte batera heldu den naufragoa zarela. Uhartean
ez da gizakirik bizi. Zurekin batera iritsitako maleta batean koa-
derno bat aurkitu duzu. Idatz ezazu egunerokoa balitz beza-
la, lehen egunean gertatu zaizuna eta pentsatu duzuna.
Erantzun askea.

136 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0130-0139.indd 136 29/7/09 13:15:00

 ERANTZUNAK
BERTSOLARITZA
ANDONI EGAÑA (173. or.)

1 Nori kantatu zizkion Andoni Egañak goiko bertsoak?

■ Bete hutsuneak.
Lazkao Txiki bertsolariari.
Amurizaren eraginetik abiatuta,
2 Noiz kantatutakoak dira eta zer gertatu zen? bertsolaritzari maila gorena eman
1993ko otsailean, ebakuntza baten ondoren, Lazkao Txiki koma- dion bertsolaria da Andoni Egaña.
Plazaz plaza erritmo harrigarrian
egoeran zegoen ospitalean. Otsailaren 13an, Zestoako bertso-
jarduteaz gain, bertsolaritza eta
jaialdian, gai bezala «Lazkao Txiki» jarri zioten Andoni Egañari, ber-
ahozkotasunaren gaineko ekarpen
tso batzuk para zitzan. Bertsoak abestu eta hilabete eta erdira hil
teoriko interesgarriak ere eginak
zen Lazkaoko bertsolaria. ditu.
3 Egin bigarren bertsoko baliabideen azalpena. 80ko hamarkadaren bukaeratik au-
rrera, 90eko hamarkadan batik bat,
Hasierako bertso-lerroetan, galdera erretorikoak ageri da, hots,
bera izan da bat-bateko bertso-
erantzunik espero ez duten galderak: (Non galdu zaigu bertso on gintzaren ordezkari nagusietakoa.
baten / ondoreneko marmarra? / Non galdu zaigu ziri sartzea? / Bertsolari ez ezik, ikertzaile, az-
Non galdu da irriparra?). tertzaile eta teorizatzaile moduan
Onomatopeia: txirri-txarra. ere nabarmendu da Andoni Egaña.
Metafora: motor zaharra (bihotza) Bereziki azpimarratzekoa da bat-

LITERATURA
Kontrastea: txikiaren bihoztzarra bateko bertsoa sortzeko prozesua
azaltzeko eta ezagutarazteko egin
Azken lau bertso-lerroetan, berriz, kiasmoa ageri da, hau da, hitz
duen ekarpena. Bat-bateko bertsoa
berez osatutako bi perpausa ageri dira, baina ordena eta zen- beste kultura-adierazpide batzuekin
tzua guztiz bestelakoa da bietan (umorea da zu esperantzan (dantza, trikitia, poesia, musika…
mantentzen zaitun indarra / ta esperantza da gu umoretsu man- uztartzeko egin diren esperientzia
tentzen gaitun bakarra). askotan parte hartu du.
Horrez gain, lehengo eta oraingo
4 Zer esan nahi du «Ze leku gutxi behar zun harek gurekin
bertsolarien arteko zubi-lana egi-
zegon orduan / ta falta zaigun garaian, berriz, ze hutsune utzi
ten dihardu plazaz plaza.
duan!» puntuak.
Lazkao Txiki bertsolariaren tamainaz ari zaigu Egaña: berez ez
zuela leku handirik behar, gorputz txikia zuelako, baina, gizata-
sunagatik eta bertsolari bezala zuen mailagatik, hutsune handia
utzi duela.
5 Zer esan nahi du esaldi honekin?
Umorea da zu esperantzan / mantentzen zaitun indarra,
ta esperantza da gu umoretsu / mantentzen gaitun bakarra.
Umore handiko eta fineko gizona zen Lazkao Txiki. Egañaren
hitzetan, umorea galtzen ez badu, bizirik irauteko esperantzarik
ez du galduko Lazkao Txikik eta, era berean, hark bizirik dirauen
esperantza dugun bitartean, gu umore oneko egongo gara.
6 Egin 5. eta 6. galderetan agertzen diren hitz-jokoen antze-
koak. Baliatu horretarako hitz bikote hauek.
bizitza ➥ amestu musua ➥ kolpea
ikusi ➥ itsu arnasa ➥ hitza
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 137

833475 _ 0130-0139.indd 137 29/7/09 13:15:00

 ERANTZUNAK
BERTSOLARITZA
MAIALEN LUJANBIO (174. or.)

1 Bete lehen bertsoko hutsuneak ondorengo hitzekin.

■ Bete hutsuneak.
• gugan • joskuran • dudan • zugan
Plazarik plaza kantuan dabiltzan
• loturan • liluran • abenturan • mugan emakumeen lehen belaunaldikoa
«Kaixo Maialen: zer moduz? dugu Maialen. Oso gazterik hasi
Oroimena daukat zugan, zen kantuan eta bera izan zen le-
presente zauzkadalako hen emakumea Euskal Herriko Txa-
nere mendi abenturan. pelketa Nagusiko finalera iristen.
Zorionean gabiltza Bidea ez zen erraza izan, ordea.
mendiarekin loturan; Horren adierazle da 1993ko Ber-
badakizu, beti gisa, tsolari Egunean, Victoria Eugenia
nahi ta ezinaren mugan. antzokian, Estitxu Arozena eta
Iratxe Ibarrarekin egindako saioan
Makaluko gailur horrek
emakume bertsolarien inguruan
gu jartzen gaitu liluran;
bota zuen bertsoa:
etzirako egongo gera
gailurrarekin joskuran. Sinbolikoki jarri gaituzte,
Har zazu muxu bero bat, maskota gisan ere bai
jarri konfiantza gugan». ta borobila atera zedin
Zein bero zen muxua ta azken saioa gure zai.
nik zeinen hotz hartu dudan! Neska maskota saiorikan ez,
bagera gehiorako gai,
2 Eskema batera ekarri Lujanbioren hiru bertsoen egitura eta
gizonezkoen tarta honetan
ideiak.
ginda ez degu izan nahi.
Habanera izeneko bertso-neurrikoak dira. Neurri bereko bertso-
lerroak ditu Habanerak, zortzi silabakoak guztiak. Oinak bertso-
lerro bikoitietan daude. Oro har, hauek dira bertsoetan ageri di-
ren ideiak: lehenengoan, lagunaren postala eta bertsolariaren
hausnarketa; bigarrenean, heriotzak sorturiko samina eta horri
eutsi nahia; hirugarrenean, lagunaren oroitza eta agurra, hots,
karta egiteko asmoa.
3 Zer iruditu zaizkizu Maialen Lujanbioren bertsoak? Azaldu
hiru lerrotan.
Erantzun askea.
4 Aukera ezazu hiru bertsoetatik gehien gustatu zaizun zatia
eta azaldu aukeraketaren zergatia.
Erantzun askea.
5 2001eko finalean kantatu zituen bertso hauek Lujanbiok,
kartzelako lanean. Zein beste bertsolari zegoen kartzelan eta
zein bertso kantatu zituen? Bilatu.
Andoni Egaña zen beste bertsolaria. Berak jantzi zuen 2001eko
txapela. Egañak, bere bertsoetan, aurreko urtean Himalayan hil
zen Felix Iñurrategi izan zuen gogoan.
Bertsoak: http://www.bertsozale.com/liburua/tn2001/bi/bi101.htm
6 Asma ezazu Lujanbiok lagunari egin behar dion gutuna edo
karta, azken puntuan aipatzen duena.
Erantzun askea.

138 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0130-0139.indd 138 29/7/09 13:15:00

 ERANTZUNAK
BERTSOLARITZA
IGOR ELORTZA ETA AMETS ARZALLUS (175. or.)

1 Azaldu, zure hitzekin, zertaz ari diren Elortza eta Arzallus.

■ Bete hutsuneak.
Nor bere euskalkian ari dira bertsolariak euskara batuari eta eus-
Oso gazterik heldu zen Igor Elortza
kalkiei buruz. Lehen bertsoan, Elortzak dio bakoitzak bere eus-
Bizkaiko finalera, 15 urterekin, hain
kalkian jardunda, lagunari erdia ulertu eta beste erdia imajinatu zuzen. Garai hartan, ez zegoen
egiten duela. Ametsek erantzun dio euskara baturik ez zenean zertan 18 urte beteta izan txapel-
ere ongi elkar ulertzen zutela bertsolariek/euskaldunek. Igorrek, ketan parte hartzeko, eta horri
berriz, baietz, horixe aditu duela, baina, hala ere, batuari esker esker, Igor Elortza eta Unai Iturriaga
errazagoa dela elkar ulertzea. Ametsek, azkenik, nork bere eus- Bilboko Arriagan izan ziren kan-
kalkiari eutsi eta aurrera egitea proposatu du. tuan. Unaik bigarren postua lortu
zuen, eta Igorrek ere aurrean bu-
2 Zein euskalkitan ari dira kantuan Elortza eta Arzallus? Eman
katuko zukeen, laprastada haren-
zure erantzuna frogatzen duten arrazoiak.
gatik izan ez balitz. Bakarkako
Elortza, bizkaieraz, eta Arzallus, berriz, lapurteraz. Lexikoan lanean, bertso baten erdian geratu
nabari da hori: ei, berba, erau, aittu, be, oin… / eskuara, erran, egin zen, ez aurrera ez atzera. 15
jin, untsa… Baita aditzen erabileran ere: dautset, ibilten, dozu, urteko mutikoa horrela ikusita,
naz / jinen, aldeginen, joaiten zira… . entzuleek txalo zaparrada jo zio-
ten, eta txaloak amaitzerakoan

LITERATURA
3 Ba al dago bertsoetan euskara batuaren aldeko arrazoirik? bertsoa berriro hasi eta amaitu
Bai. Elortzak hauxe dio: «baina oin hobeto esplikatzen naz zure egin zuen. Kolpe latza izan zen
herrira noanean»; euskara batuari esker errazagoa dela elkar Igor gaztearentzat, baina lehenen-
ulertzea, alegia. go finalean laprastada egin zuen
mutiko huraxe da gaur egun,
4 Azal ezazu honako esaldi honen esanahia: etxean Bizkaiko txapel gehien gor-
Aro onarekin ikusten dira / Irati eta Anboto. detzen dituena.
Erantzun askea. Nolanahi ere, euskararen gaineko gogoeta dago
esaldi horretan: euskara hizkuntza bakarra izanik, aldaera eta
guzti, euskaldun guztiok elkar ulertzeko gai garela eman nahi
du aditzera nolabait bertsolariak.
5 Sar zaitez www.bertsozale.com webguneko bertso bilatzailean
eta aukera ezazu Arzallus edo Elortzaren bakarkako lan bat.
Ondoren, kanta ezazu denen aurrean eta azaldu aukera-
ketaren zergatia.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 139

833475 _ 0130-0139.indd 139 29/7/09 13:15:00

 ERANTZUNAK
ANTZERKIGINTZA
TORIBIO ALTZAGA (182. or.)

1 Pasartea irakurrita, zein da zure ustez antzezlanaren gaia?

■ Bete hutsuneak.
✔ Ezkontza.
Toribio Altzagak hogeita hamar bat
❏ Familiarteko harremanak. antzezlan idatzi zituen, genero edo
2 Goragoko andregaia bilatu, mailaz aldatu… Toribio Altzaga mota ezberdinetakoak. Ulergarria
zein sasoikoa den jakinik, zer adierazten dute esaldi horiek? den moduan, azken aldikoak hasie-
rakoak baino helduagoak dira.
Hizketan ari dena aberastu egin dela eta gizartean beste maila Gehienetan umorearen baliabi-
bat lortu duela, eta horrexegatik nahi duela bere mailako emaz- deak erabiltzen ditu, eta aipagarriak
tegai bat (dirua duen bat, alegia). Izan ere, Toribio Altzagaren dira elkarrizketak, biziak eta zirika-
garaian, arras ongi bereizita zeuden gizarte-mailak, eta, jaiotzaz daz josiak, herriaren hizkeratik hur-
ez bazen, maila altuago batera igarotzeko modu bakarra abe- bil. Pertsonaia gogoangarririk ez
rastea zen. zuen sortu, ordea. Azken batean
nahikoa zitzaion publikoari barre
3 Zein dira pertsonaia bakoitzaren ezaugarriak? Zerrenda itzazu.
eragingo zizkioten egoera, korapi-
Joxe Joakin (Andregaiaren aita): gizon haserrekorra, emaztearen lo eta ateraldiekin. Alde horretatik
esanetara makurtua. Toribio Altzagaren antzezlanen egi-
tura ez da oso konplexua. Geroari
Koxme (Joxe Joakinen eta Mañaxiren alabarekin ezkontzekotan
ateak zabaldu zizkion, nolanahi ere,
zen gaztea): bat-batean aberastua, Mañaxirekin eta Joxe Joaki-
eta ateotatik sartu ziren Bitoriano
nekin haserre, emaztegai hobea nahi du.
Iraola, Jose Artola eta beste antzer-
Talo: pertsonaia zirikatzailea, guztiek astotzat dutena. kigile euskaldun batzuk antzokie-
Mañaxi (Etxekoandrea, andregaiaren ama): izaera zorrotzekoa, tan. Ikusleen artean sortu nahi iza-
ondasunei garrantzi handia ematen diena. ten zuen giroaren erakusgarri, hona
hemen Burruntzia antzezlanaren
4 Zerrendatu testuko adjektiboak eta eman bakoitzaren sino- amaiera.
nimo bat.
petral ➥ lotsagabe
eder ➥ itzel
zirtzil ➥ doilor
alferrikako ➥ alferreko
maltzur ➥ gaizto
kaiku ➥ tentel
gaizto ➥ zital
asto ➥ kirten
5 Idatzi haserre zaudenean erabiltzen dituzun esamoldeen ze-
rrenda.
Erantzun askea.

140 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0140-0145.indd 140 21/7/09 18:15:47

 ERANTZUNAK
ANTZERKIGINTZA
KATALINA ELEIZEGI MAIZ (183. or.)

1 Zein sasoitan lekutuko zenuke pasartea? Zegatik?

■ Bete hutsuneak.
Erdi Aroan kokatzen da ekintza (egileak XIII. mendean kokatua
dela dio obraren hasieran). Pertsonaiek, tartean gudariak ere Katalina Eleizegi emakume argia
zen, euskara maite zuena. Eta irakas-
badaude, ezpatak erabiltzen dituzte. Horrezaz gain, hasierako
le-ikasketak amaituta laster hasi zi-
konplimenduak oso dira garai hartan jauntxoek elkarrekiko
tzaigun antzerkia idazten. Hogeita
tratuan erabiltzen zituztenen tankerakoak. zazpi urte zituela saritu zioten lehe-
2 Zer gertatu zaio Larraini eta zein da bere jarrera gertaera ho- nengo antzezlana, Garbiñe, 1916an
rren aurrean? Eta bere alabarena? Donostiako Udalak antolatu zuen
sariketan hain zuzen. Hurrengo ur-
Larraini emaztea hil zaio eta samin handia du gertaera hori dela- tean Loreti izenekoa saritu zioten.
eta. Alabak aitak baino era etsiagoan darama egoera; hala diru- Antzezlanok herriz herri ibili ziren,
di, behintzat. Gipuzkoan barrena, urteetan. Hiru-
3 Zer esan nahi du testuko esaldi honek? garren antzezlan bat ere ondu zuen,
Jatsu, Gaztelak Nafarroako Erresuma
Zuri beste horrenbeste egiteko zaletuta nago. mendean hartu zuen garaira gara-
Haren etxera joandakoan, Larraini tratu bera emateko asmoa matzana. Harrera arras ona ukan
duela Egurtza jaunak. zuten Katalina Elizegiren antzezla-

LITERATURA
nok.
4 Erreparatu pasartearen hasierari. Elkarri laudorioak esaten
Elizegi andrearen antzezlanak azter-
dihardute luzaroan. Gaur egun egiten al da antzekorik? Zerga- tu dituztenek elkarrizketarako gaita-
tik galdu da ohitura hori? suna eta euskara jatorraren erabi-
Ez, gaur egun ez dugu aztura hori; abegi-ohiturak galdu egin lera trebea aipatu izan dituzte
dira jadanik. Erantzun askea. bereizgarri modura.
5 Jarri bikoteka eta idatzi laudorioz jositako elkarrizketa bat;
zuek izango zarete protagonistak eta bota elkarri zein baino
zein laudorio handiagoak.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 141

833475 _ 0140-0145.indd 141 21/7/09 18:15:47

 ERANTZUNAK
ANTZERKIGINTZA
PIARRES LARZABAL (184. or.)

1 Zer aitortu dio Ganixek erretoreari? Zer deritzozu egindakoari?

■ Bete hutsuneak.
Mixel artzaina hil egin duela eta, gorpuaz libratzeko, su eman
diola. Erantzun askea. Piarres Larzabal euskal antzerkigile
jori eta aberatsena dugu, idatzi zi-
2 Zer erantzuten dio erretoreak? Zer deritzozu erretorearen tuen antzezlanak hainbat izateaz
erantzunari? gainera –ehundik gora- horietariko
asko taularatu ere egin direlako.
Jainkoarekin eta hildakoaren arimarekin zorretan dagoela, baina
Larzabali eta beste batzuei esker,
ez duela zertan bere krimena epailearen aurrean aitortu edo
eta talde profesionalik gabe ere, Ipar
onartu. Euskal Herrian euskal antzerkiak He-
3 Demagun Jainkoa Ganixi agertu zaiola. Idatzi bien arteko el- goaldean baino sustrai sendoa-
karrizketa. goak erakutsi ditu. Bada, Larzabalek
antzezle ez-profesionalek eta talde
Erantzun askea. amateurrek antzezteko sortu zi-
4 Definitu: tuen lan gehienak. Horrela, herria-
ren eguneroko kezkei buruz min-
• errua • zigorra • konfesioa tzo da, antzerkia errealitatean
• barkamena • damua • kontzientzia eragiteko tresnatzat hartzen baitu.
Helburuak nolakoak, bitartekoak
Erantzun askea. Hona hemen Harluxet hiztegiak dakartzan defi- halakoak; horrelako piezetan herria-
nizioak: ren beraren hizkera eta umorea
Errua: Hutsegitea; bereziki hutsegitearen erantzukizuna. darabiltza Larzabalek. Bestela,
Barkamena: Barkatzeko ekintza eta horren ondorioa. Eliza katoli- Etxahun, Matalaz, Berterretxe, Bor-
daxuri eta beste batzuen bizitzak
koaren irakatsien arabera, bekatuari, barkatu eta gero ere, ordain
ere erabili izan ditu bere teatroan.
gisa dagokion pena barkatzea; indulgentzia.
Zigorra: Hutsegite edo delituren baten ordainetan horretarako
esku duenak ezarritako betebeharra.
Damua: Hobenak errudunarengan, ezbeharrak pairatzailearen-
gan eragiten duen atsekabea.
Konfesioa: Aitortza.
Kontzientzia: Giza espirituak bere buruaren existentziaz eta kan-
poko errealitateaz duen nolabaiteko ezagutza edo pertzepzioa.
Norberaren ekintzen zintzotasun edo gaiztotasunaz epaitzea
edo epaitzeko ahalmena. Kontzientzia gabeko gizakiak. Gauzen
gogoeta bidezko ezagutza zehatza.
5 Antzeko gertakizunei buruz betetzen dituzte telebista-kate
askotako saioak. Egin ezazu Ganixi egingo dioten epaiketa-
ren kronika.
Erantzun askea.

142 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0140-0145.indd 142 21/7/09 18:15:47

 ERANTZUNAK
ANTZERKIGINTZA
GABRIEL ARESTI (185. or.)

1 Zein herritar aipatzen ditu atabalariak?

■ Bete hutsuneak.
Zehazki, apaiza, maisua eta alkatea. Orokorrean herritar guztiak
«entzun bezate herri honetako andre-gizon, neska-mutil eta Antzerkiarekin zeukan zaletasunak
atso-agure guztiek» esaldiaren bitartez. Pedro Ignazio Barrutia Arrasateko
eskribauaren Gabonetako Ikuskizu-
2 Zer deritzozu atabalariaren jarrerari? Zein adjektibo egokitu- na, lehenbiziko euskal teatro-lana,
ko zenioke haren diskurtsoari? sakonki aztertzera bultzatu zuen
Erantzun askea. Nolanahi ere: harroa, lotsagabea eta agintzailea. Gabriel Aresti. Horrela, XVIII. mende
hasierako obra zokoratu horren lite-
3 Napoleon aipatzen da pasartearen sarreran. Zer dakizu Na- ratura-balio ezkutu eta harrigarriak
poleoni buruz? Zer zerikusi izan zuen euskaldunokin? nabarmendu zituen. Bada, euskal
Frantziako enperadorea (1804-15). Armada Handia antolatu eta literaturaren aztertzaile trebea ere
Europa osoa bere mende hartzen saiatu zen. Europako hainbat bazelarik, bere lehen antzezlanean
frontetan zabalduriko gerrak galdu eta Santa Helenara atzerri- –Mugaldeko herrian eginikako tobe-
ratu zuten. Hantxe hil zen 1821. urtean. ra– toberak zer diren gogorarazi
zien euskaldunei, eta gure antzer-
Europa osoa bere mende hartzeko proiektua gauzatzeko
kiaren historian arakatu beharra
asmoz, 1807. urtean sartu ziren Napoleon eta bere gudarostea
aldarrikatu. Herriari zuzenduriko

LITERATURA
Euskal Herritik Iberiar Penintsulara. Napoleonen tropak ere
antzerkigintza nahi zuen Arestik,
jabetu ziren Hego zein Ipar Euskal Herriaz. Baiona gune
baina antzerkigintza osoa, sakona,
garrantzitsua izan zen eta kuartel nagusia bertan finkatu zuen.
garaian garaiko arazoei lotua eta
4 Zer antzekotasun izan zezakeen Napoleonen garaiak Aresti- ez inondik ere folklorikoa, hots, or-
renarekin? dura arteko ohiturazko teatroaren
erabat bestelakoa. Hautatu dugun
Sasoi bietan askatasun eza nagusitu zen Euskal Herrian, bietan
pasartea aipaturiko lan horretakoa
agintari zorrotzen mende baitzegoen herria.
da.
5 Arestik Frankoren zentsurari aurre egin behar izan zion bere
lanak argitaratzeko. Honako pasartean ageri direnek zer sin-
bolizatzen dute zure ustez?
• Atabalaria
• Buruzagitza Nagusia
• Mandatari Berezia
Zentsurari aurre egiteko asmoz, bere garaiko hainbat erakunde
ordezkatzen zituzten pertsonaiek; Napoleonen garaian kokatu
zituen Arestik bere antzezlanak. Hala izanik, atabalariak Aresti-
ren garaiko hedabide ofiziala sinbolizatzen du; Buruzagitza Na-
gusia orduko Gobernu Zibila da eta Mandatari Berezia, berriz,
Gobernadore Zibila.
6 Testuan, non antzematen da Arestiren umorea?
Azken pasartean, kapitainak, mandatari bereziak eta atabalariak
ostatu non hartuko duten eta bakoitzak zer nahi duen azaltzen
duenean.
7 Idatzi herritar horiek atabalariaren esanaren ostean izango
luketen elkarrizketa.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 143

833475 _ 0140-0145.indd 143 21/7/09 18:15:47

 ERANTZUNAK
ANTZERKIGINTZA
XABIER MENDIGUREN ELIZEGI (186. or.)

1 Non daude Miren eta Aitor? Deskribatu agertokia.

■ Bete hutsuneak.
Erantzun askea. Testuko azken akotazioan ohea aipatzen dela
kontuan izanik, asmatu eta nahi duten eran deskribatuko dute Xabier Mendigurenen antzerkigin-
tzaren ezaugarriak definitzeko or-
ikasleek agertokia.
duan haren lanetako baten izen-
2 Aitorrek eta Mirenek elkarrekiko dituzten sentimenduak ezber- burura jotzea da nahikoa. Ankerki
dinak dira. Zertan? da titulu hori. Antzerki eta anker hi-
tzekin jolas egiten du, haren an-
Biek elkar maite duten arren, Aitor etsi samar ageri da; Mirenek,
tzerkigintzaren ezaugarrietako bat
berriz, Aitor animatu nahi du. antzerkia bera ere jolas modura
3 Egin maitasunezko hitzen zerrenda eta idatzi arbelean. Ondo- hartzea baita. Jolasa bai, elkarriz-
ren, eman denon artean hitz horien sinonimoak. ketan ere horrelako jokoak ugariak
baitira, baina ez horregatik sakon-
Erantzun askea. tasunik gabekoa. Mendigurenen
4 Binaka, idatzi elkarrizketaren segida. beste ezaugarrietako bat ankerke-
riaren erabilera da, modu ironikoz
Erantzun askea. eta ukitu beltzez, askotan absur-
5 Bikote harremanetan, zerk eman dezake min? Idatzi min egin dora joz. Absurdoaren erabilerak,
ostera, egungo gizartearen gaitze-
dezaketen bost gertaera.
tan sakontzea du helburu, eta ho-
Erantzun askea. rretarako erabiltzen dituen elkarriz-
ketetan eta pertsonaiei beren
6 Aukeratu idatzitako gertaeretako bat eta asmatu gertaera
taxua ematean maisutasuna era-
hori bizi duten bi pertsonen arteko elkarrizketa, antzerki-lana
kusten du.
balitz bezala.
Erantzun askea.

144 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0140-0145.indd 144 21/7/09 18:15:47

 ERANTZUNAK
ANTZERKIGINTZA
AIZPEA GOENAGA (187. or.)

1 Zer gertatzen da Aizpea Goenagaren antzerki-lanaren pasar-

■ Bete hutsuneak.
te honetan?
Sukaldean sartuta, kafea prestatzen dihardu (lehenik kafearen bila Aizpea Goenagak antzerkirako sor-
turiko lanen artean aipagarria da
ibili da) eta erre egin da.
Santxa, 2005. urtean Euskaltzain-
2 Noren etxea da testuan ageri dena? Nola dakizu hori? diaren Toribio Altzaga saria jaso
zuen antzezlana. Iratxe Retolaza az-
❏ Aliziarena.
tertzaileak aipatu duen bezala,
❏ Aliziaren amarena. Goenagak lehen aldiz ekin dio His-
✔ Aliziaren eta Edurneren amarena. toriaren pitzaduretan arakatzeari
eta honela, Historia handiaren dis-
Amak kafetera berria erosi beharko lukeela dio Aliziak eta, egiten kurtso nagusiak ukaturiko ahotse-
duen azken iruzkinaren arebera, Edurnek ere ongi ezagutzen du tarik bat (eta gertakarietarik bat)
etxea, Aliziak bezala. agertokira igoarazi du. Hain zuzen
3 Konparatu Aliziaren hasierako bakarrizketa eta Arestiren Mu-
ere, Santxa Kondesaren ahotsa bi-
ziarazi nahi izan du, eta aldi be-
galdeko herrian eginikako tobera laneko atabalariaren baka-
rean, Iruñeko artzapezpiku izan zen
rrizketa. Zer alde dago bi bakarrizketen artean? Eman adibi- emakume honen ekintzak ere eza-

LITERATURA
deak. gutarazi nahi izan ditu. Hortaz, an-
Alizia bere buruarekin ari da; atabalaria, berriz, jendeari ari zaio tzezlan hau Santxaren emakume-
hizketan. Atabalariak hauxe dio bere parte hartzearen hasieran: begietatik gertakari historikoak
"Erreboluzioaren izenean, entzun bezate herri honetako nola konta litezkeen irudikatzeko
andre-gizon, neska-mutil eta atso-agure guztiek…" eta, gero, saioa da eta, pertsonaiaren norta-
bere abisuarekin jarraitzen du. Alizia bere buruarekin dabilela suna historiaren muinean mami-
agerikoa da, ez baitzaio inori zuzentzen, ez baitu inolako tzen da. Hain zuzen ere, horiek dira
solaskiderik aipatzen eta (batez ere) ideia solteak, gogoetak, antzezlan honen berritze ariketarik
aipagarrienak. Hona ekarri dugun
adierazten baititu.
testua, berriz, Agur betiko antzezla-
4 Berridatzi testuko pasartea kontakizuna balitz bezala. Baliatu naren hasiera da.
horretarako parentesi artean ageri diren argibideak.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 145

833475 _ 0140-0145.indd 145 21/7/09 18:15:47

 ERANTZUNAK
SAIAKERA
JEAN ETXEPARE (192. or.)

1 Zer zerikusi dute Inaziok, Azpeitiak eta Jesuitek?

■ Bete hutsuneak.
Inazio Loiolakoa Azpeitian jaio zen eta hark sortu zuen Jesusen
Lagundia. Jean Etxepare XX. mendeko prosa-
lari finenetakoa dugu eta, zalantza-
2 Zer esan nahi du Etxeparek testu zati honetan? rik gabe, Ipar Euskal Herriko mende
hasierako idazlerik handiena. Eus-
«Bakar batzuendako hobeki zitakeen, orobat, zen bezala begiratu
kalduna astekarian gaztetatik
balute etxea, zen bezala Inazio bere aita-ama eta haurrideekin han
idazten hasia, artean euskal kaze-
bizi izan zenean. Bainan jendeak sinetsiko zukeena halako jauregi
taritzan ia landu gabeak ziren
xume batek ohatu zuela noizbait, eta moldatu, saindu handieneta- gaiak jorratu zituen. Estilo bizia
rik baten arima?». zuen; baxenafarrera hautatu zuen
Gutxi batzuen iritziz, jesuitek zen bezala utzi behar izan zutela idazteko eredu gisa, nahiz eta la-
Inazio Loiolakoaren etxea. Hala ere, Etxeparek uste du etxe xume purtera zen garai hartan eredu na-
hura ikusita jendeak ez lukeela sinetsiko santu handi hura han gusia. Bizi zelarik liburu bi argitara-
sortu zenik. tu zituen; Buruxkak eta Beribilez.
Lehena Euskalduna aldizkarian ar-
3 Testuaren bukaeran, Etxeparek idazten du: «…Ideiek nola gitaratutako lanen antologia da,
solasek, nola idaztiek, ez ote duten beren garaia edo sasoi- idazleak berak paratua. Esan beha-
na…». rrekoa da Etxepareren kazeta-lan
■ Zer deritzozue gogoeta honi? Zuen ustez, ideia batzuek zen- guztiak hura hil ondoren argitaratu
direla; bigarrena Nafarroa Beherean
tzua galtzen al dute denborak aurrera egin ahala? Eztabaida-
abiatuta Nafarroa Garaian eta Gi-
tu denon artean.
puzkoan barrena autoz –beribi-
Erantzun askea. lez– egindako bidaiaren kronika da.
Kronika horretatik Loiolari dagoz-
kion atalaren pasarte bat hautatu
dugu.

146 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0146-0151.indd 146 21/7/09 18:20:12

 ERANTZUNAK
SAIAKERA
SALBATORE MITXELENA (193. or.)

1 Abendats, abenda (aberriaren enda, aberriaren arraza) eta

■ Bete hutsuneak.
hats hitzekin osatua da. Zer adierazi nahi du, zure ustez, neo-
logismo horrek? Olerkari handia zen Salbatore Mi-
txelena. Eta egin zuen saiakera lu-
Erantzun askea. Oro har, euskaldun guztiek geure baitan omen
ze bakarrean, Unamuno eta Aben-
dugun «euskal arima» edo izaera adierazi nahi du.
dats izenekoan, hizkuntza eta
2 Zein ezizenekin sinatu zuen Salbatore Mitxelenak lan hau? iritzi-gaiak gutxik bezala mendera-
Zergatik eta zertarako? tzen zituela erakutsi zuen. Saiakera
horretan Mitxelenak bere burua
Inurritza ezizenez. Izan ere, horixe zen Salbatore Mitxelena jaio eta ordurako hila zen Unamuno el-
zen auzoaren izena. Ezizenez sinatu zuen zentsuraren jazarpena karrizketan jartzen ditu, Euskal
saihesteko. Arimari buruzko gogoetan sartze-
3 Zer polemika piztu zuen Unamunok euskarari buruz? ko, saiakeraren azpitituluak dioen
moduan. Gogoan izan behar da
1901ean, Bilboko Lore-jokoetan gonbidaturik zegoela, euskara Unamuno bera euskalduna zela
berez hizkuntza traketsa zela eta desagertu egingo zela esan umetako hizkuntzaz, eta euskarari
zuen eta hurrengo urtean La cuestión del vascuence artikuluan buruzko pentsamendu polemi-
sakonago azaldu zuen bere pentsaera. Unamunoren ustez, ba- koak agertu zituela. Halako batean

LITERATURA
lio eskaseko hizkuntza zen euskara, filosofia, zientzia eta bizitza- euskararen alde egin zitekeen ho-
ren goi-mailako kontzeptuak adierazteko gauza ez zena. Ho- berena hileta on bat prestatzea
rrenbestez, euskara hiltzera kondenatua zegoela pentsatzen zela idatzi zuen. Horra bada libu-
zuen Unamunok, desagertu egingo zela, alegia. ruan Mitxelenak hartzen duen ai-
tzakia. Gaia alde batera, Mitxelena-
4 Zer esan nahi du Zenbat buru, hainbat aburu esaera zaharrak? ren saiakera harrigarria da, hala
Eta zer esan nahi du «ez dugu jo behar etsaia etsai, baizik hizkuntzaren aldetik nola edukien
anai» esapideak? aldetik. Saiakera ezizenez sinatu
Esaera zahar horrek esan nahi du nork bere ideiak eta pentsa- izanak zentsurak eragiten zion
kezka adierazten du.
moldea dituela. Beste esamoldeak, berriz, zera esan nahi du: gu-
reaz besteko iritziak dituztenak ez ditugula etsaitzat jo behar.
5 Egunkari bat hartuta, hautatu kezkatu, tristatu edo haserrara-
zi zaituen berria. Ondoren, idatzi aurkako ideia defendatzen
duen testu bat.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 147

833475 _ 0146-0151.indd 147 21/7/09 18:20:12

 ERANTZUNAK
SAIAKERA
KOLDO MITXELENA (194. or.)

1 Taldeka, hausnartu Mitxelenaren ideia hauek.

■ Bete hutsuneak.
• Hizkuntza bitartekoa da.
Eskola sortu zuen Koldo Mitxele-
• Berez, ez dago hizkuntza kamutsik.
nak, hizkuntzalaritzaren arloan ez
Erantzun askea. ezik, baita euskarazko prosaren ere-
muan ere. Horrela, 1972an, euskara
2 Koldo Mitxelenak lan eskerga egin zuen euskara batuaren
batuari buruzko lehenengo arauak
alde. Egin zuen lanak fruiturik eman al du? Merezi izan zuela sortu berritan, haren Idazlan hauta-
uste duzue? Zergatik? tuak argiratu zituen Patxi Altunak.
Erantzun askea. Liburua oharrez josia dago eta oha-
Koldo Mitxelena Elissalt (Errenteria, Gipuzkoa, 1915eko abuztua- rrotan Altunak Mitxelenaren mai-
ren 20a - Donostia, Gipuzkoa, 1987ko urriaren 11) euskal hizkun- sutasunaz ohartarazten gaitu. Mi-
tzalari eta idazlea izan zen. Euskal Herriko Unibertsitateko Filolo- txelenak, saiakeretan, euskararen
baliabide guztiak jartzen ditu jo-
gia fakultatean irakasle eta Euskaltzaindiko kide izan zen.
koan, beste edozein hizkuntzatako
Euskara batuaren sortze-prozesuan, eragile nagusia izan zen.
estilo jaso, dotore eta noranahi-
Euskal Herriko Unibertsitatearen sorreran ere parte hartu zuen.
koa lortzeko helburuz. Joskeraz
Urte luzeetan, euskal hiztegia prestatzen jardun zuen Mitxele- aberatsa, lexikoaren aldetik orojaki-
nak. Azkenean, 1987an, Orotariko Euskal Hiztegiaren lehen alea le, ironia finez jantzia, eragin sako-
argitaratu zen, baina berak ezin izan zuen inprimaturik ikusi, na ukan du euskarazko saiakeraren
lehenxeago hil baitzen, urte horretan bertan. estiloan. Azken urteetan Orotariko
3 Nor izan zen Mitxelenak pasartean aipatzen duen Axular
Euskal Hiztegia proiektu erraldoia
abiarazi zuen. Haren lan guztien
hori? Zergatik aipatzen ote du?
bilduma hura hil ondoren argitara-
Pedro Agerre Azpilkueta edo "Axular" (Urdazubi, 1556- Sara, tu zen.
1644ko apirilaren 8a) apaiza izan zen eta inoizko euskal idazle
handienetakotzat jo da. Salamancako Unibertsitatean, goi-mai-
lako prestakuntza izan eta apaiztu egin zen. Donibane-Lohizu-
nen bost urtez bizi izan zen eta predikari gisa nabarmendu zen.
Sarako erretore izendatu zuten, bere babesle izan zen Bertrand
Etxauz Baionako apezpiku baigorriarrak lagunduta (1600). XVII.
mendearen hasieran Saran sortutako Sarako Eskolako kide izan
zen eta, Villasanteren ustez, literatura-bilera horietan, Axular zen
guztien buru edo gidari. Han idatzi zuen Guero, bi partetan parti-
tua eta berecia liburu ospetsua (1643); liburu horri esker lortu
zuen predikari handi eta jakintsuaren irudi ia mitikoa.
Euskal idazle entzutesua, gure literaturako klasiko handia eta ja-
kintsu ospekoa zelako aipatzen du Mitxelenak.
4 Amaitu esaldia: «Hizkuntza bat ez da galtzen ez dakitenek
ikasten ez dutelako, ».
■ Nork idatzi zuen? Zer deritzozu?
«Hizkuntza bat ez da galtzen ez dakitenek ikasten ez dutelako,
dakitenek hitz egiten ez dutelako baizik». Bitoriano Gandiagak
idatzi zuen. Erantzun askea.
5 Asma itzazu honakoak.
• Asmakizun argi bat. • Kirtenkeria itzela.
• Gogoeta zoragarria. • Esaera gordina.
Erantzun askea.

148 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0146-0151.indd 148 21/7/09 18:20:12

 ERANTZUNAK
SAIAKERA
JAKIN ALDIZKARIA (195. or.)

1 Hala dio goiko testuak: «Andersek beti jo zuen ezmoraltzat kla-

■ Bete hutsuneak.
se akademikoarentzat soilik idaztea, okinak ogia okinentzat
bakarrik egingo balu bezain ezmoral eta zentzugabetzat…». Jakin pentsamendua eta kultura
jorratzen dituen aldizkaria da. Go-
■ Bat zatozte baieztapen horrekin? Eztabaidatu.
goetarako, kritikarako nahiz azter-
Erantzun askea. ketarako parada eskaintzea da
aldizkariaren egiteko nagusia. Kul-
2 Jakin aldizkariak bere lekua du interneten:
turako eztabaida intelektualen pa-
www.jakingunea.com. Sartu eta egin webguneak eskaintzen
noramika eskaini nahi du, euskal
duenaren iruzkina. kulturako nahiz munduko gora-
Erantzun askea. beherak argitzeko asmoz. Jakinen
sortzaileek euskara eta kultura uz-
3 Ikaskideak taldetan bilduta, talde bakoitzak azpiko pentsala-
tartu nahi izan zituzten. Aipatze-
rietako bat aukeratu eta hari buruzko informazioa eskuratuko koa da Rikardo Arregi eta Karlos
du. Santamaria izan zirela lehenengo
a) Günther Anders b) Theodor Adorno kudeatzaileak. Bestela, aldizkaria-
c) Jean Paul Sartre d) Hans Magnus Enzensberger ren 50 urtetik gorako historian,
euskarazko letretan saiakera landu

LITERATURA
Günther Anders ezizenez ezaguna, Günter Stern (1902 -1992), duten izenetatik ez da ia bat ere
XX.mendeko intelektual eta filosofo ospetsua izan zen. Bigarren falta haren orrialdeetan. Aldizkaria-
Mundu Gerratik aurrera sortutako aurrerapen teknikoek eragin- ren ardura izan dutenen artean, ai-
dako erronka etikoez arduraturik, teknikaren eta bitartekarien fi- pagarriak dira Paulo Agirrebaltzate-
losofiaren aitzindaria izan zen. Giza zibilizazioa suntsituko zela- gi, Joxe Azurmendi edota Joseba
eta kezkaturik, bakezale militantea izan zen. Filosofoaz gain, Intxausti, besteak beste. Aldizkariak
idazlea ere izan zen. bideratutako lanen artean aipaga-
rria da urteetan euskal bibliogra-
Theodor Adorno: Filosofo, soziologo eta musikologo alema-
fiari eskaini dion lekua, Joan Mari
niarra (Frankfurt am Main, 1903 - Visp, Suitza, 1969). Marxismoan
Torrealdairen bidez eskaini ere. Az-
eta Freuden teorian oinarrituz, estetikaren kontzeptua berritu ken urteotan Jakinek pentsamen-
zuen (Izaera agintzailea, 1950; Teoria estetikoa, 1970). Musikan, duaren arloko liburuak ere argitara-
Wagner, Berg eta Mahler-i buruzko lanak idatzi zituen. tzen ditu, Irakurgaiak izenpean.
Jean Paul Sartre: Filosofo eta idazle frantsesa (Paris, 1905-80).
Nobelaz, antzerkiaz nahiz saiakera filosofikoaz baliatu zen bere
ideiak agertzeko. S. de Beauvoir-ekin batera Les Temps Modernes
aldizkaria sortu zuen (1945). Frantziako existentzialismoko filo-
sofo nagusia eta eraginik handienekoa izan zen. Bigarren Mun-
du Gerraren ondoren Frantziako ezker politikoaren gidari inte-
lektual bihurtu zen. Obrak: Goragalea (1938), Izatea eta ezereza
(1943), Arrazoimen dialektikoaren kritika (1960). Literaturako No-
bel saria eman zioten 1964an, baina uko egin zion.
Hans Magnus Enzensberger: poeta eta saiakeragile alemania-
rra. Germanistika, Literatura eta Filosofia ikasi zituen Alemaniako
hainbat unibertsitatetan. Stuttgarteko irratian, erredaktore eta
irakasle gisa ere aritu zen. Gaur egun, Die andere Bibliothek (Beste
liburutegia) izeneko literatura-bilduma zuzentzen du.
4 Jaitsi Internetetik Jakin aldizkariaren aleren bat. Aukeratu nahi
duzuen artikulua eta haren laburpena egin. Ondoren, egin
azalpena ikaskideen aurrean.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 149

833475 _ 0146-0151.indd 149 21/7/09 18:20:12

 ERANTZUNAK
SAIAKERA
JOXE AZURMENDI (196. or.)

1 Zer dio Joxe Azurmendik bere testuan? Ados al zaude dioena-

■ Bete hutsuneak.
rekin? Zergatik?
XVI.-XVII.
mendeetan inork gutxik ezagutzen zuela Euskal Herria, Haize berriak hedatu ziren mun-
duan 1960ko hamarkadan. Haizeok
Bai, ordea, hemendik kanpo, Gaztelan (edo haren zerbitzuan) ba-
euskal kulturara ere hedatu ziren
tik bat, zebiltzan euskaldunak. Orduko garai hartan, erdaldunek
eta, horretan, Joxe Azurmendiren
basati eta ezjakintzat zituzten euskaldunak eta uste zuten gazte- eragina erabatekoa izan da. Mar-
laniaz ondo ez zekiten erromanizatu gabeko arloteak zirela. xismoaz, kultura proletarioaz,
Erantzun askea. iraultzen izaerez, arteak gizartean
duen funtzioaz, euskal literaturako
2 Argitu ezazu hitz hauen esanahia.
zenbait izen handiren lanez eta
«Baina Errenazimentua da, eta humanismoa-eta, oso modan da- beste gai askori buruz jardun izan
biltza. Eta barbaroak arlote, ezjakinak dira, …». du, beti ere bere pentsamendua
garaian garaiko kezka eta arazoei
Europan, XV. eta XVI. mendeetan gailendu zen mugimendu kul-
erantzun nahiak abiarazita. Horrela,
turala izan zen Errenazimentua. Antzinako Grezia eta Erromako
luma maisutasunez zorroztu du,
kultura klasikoetatik edanda, artearen eta filosofiaren loratzea
eta hizkera ulergarri bezain abe-
gertatu zen, baita aldaketa sozio-politikoak ere. Jakintzak, zien- rats eta sakona erdietsi du. Bere
tziak eta arteak berebiziko garrantzia hartu zuten garai hartan, obra oparoaren barruan nazioen
eta kultura-mugimendu horretatik kanpo zeudenak (hots, arte izaeraz eta identitate auziei eta ez-
landurik, literaturarik… ez zutenak) barbaroak ziren. tabaidei buruz idatzi dituenak gai-
lentzen dira.
3 Joxe Azurmendik Manifestu atzeratua poema idatzi zuen. Bi-
latu Interneten eta, irakurri ondoren, esan ea pasarte honekin
zein antzekotasun duen.
Irakurri poema www.basquepoetry.net webgunean. Poemaren
zati batean, hauxe dio Azurmendik "Gure jendea bulgaritate hu-
tsa da. Inpresionistek bakarrik pintatu dute. Edozein etnologoren
armario batean dago, eskuliburu batean deskribatzen da". Testuan
aipatzen duen ideiarekin bat dator baieztapen hori: Euskal He-
rria ezagutu ere egin gabe, euskaldunak deskribatu eta epaitu
egin dituztela, alegia, eta deskribapen hori, iritzi hori, Historiaren
orrietan bildurik gelditu dela.
4 Taldeka, osatu munduan ezagunak izan diren 10 euskaldu-
nen zerrenda. Ondoren, azaldu zergatik egin ziren ezagun.
Erantzun askea.
5 Itzuli euskarara honako esaldia: «Para un humanista o para un
espiritu ilustrado del Siglo de las Luces el vascuence era una
lengua oscura, hablada en un ámbito reducido y sin ningún
brillo literario…».
■ Zer deritzozu baieztapen horri? Eman aldeko edo aurkako 5
arrazoi.
Argien mendeko humanista batentzat edo ilustratu batentzat,
hizkuntza iluna zen euskara, eremu txiki batean erabiltzen zena
eta inolako literatura-distirarik gabea.
Erantzun askea.

150 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0146-0151.indd 150 21/7/09 18:20:12

 ERANTZUNAK
SAIAKERA
JON ALONSO (197. or.)

1 Sorkuntza-lanei buruzko erreferentzia agertzen du pasarteak.

■ Bete hutsuneak.
Sorkuntza-lan horietako bat, idaztea da. Zein dira besteak?
Oro har, artearekin zerikusia duten guztiak: pintura, argazkilaritza, Alonsok Camembert helburu izene-
ko liburu berezia argitaratu zuen;
eskultura, musikagintza…
saiakera eta nobela beltzaren arte-
2 Sormen intelektuala aipatzen du Alonsok. Zer esan nahi du, ko nahasketa da lan hura. Hain zu-
zure ustez, intelektual hitzak? Erantzun ondoren, bilatu hitza zen ere, jatorrizko artelanaren eta
hiztegian. kopia borobilaren artean egon
daitekeen aldeaz, museoez eta ar-
Erantzun askea. Hona Harluxet hiztegian ageri den definizioa: tearen funtzioez dihardu liburuan
Intelektual: 1. izond. Adimenari dagokiona. Lan intelektuala. 2. iz. egileak. Hots, arteari buruzko go-
Eskulaneko lanbideetan dihardutenei kontrajarririk, bereziki adi- goeta da. Gogoeta-hari horri ez
mena erabili beharreko lanbideetan –zientzietan eta letretan– dio inoiz utzi Alonsok. Idiaren era-
diharduen pertsona. man handia liburuak, adibidez, ar-
telanaren jatortasunaz, plagioaz
3 Noiz, zenbat eta zergatik idazten duzue? eta sormen prozesuaz dihardu. Li-
Erantzun askea. buru horretako pasarte bat duzu
ondoan, idazteaz diharduena, hain

LITERATURA
4 Ikas daitekeen guztia irakats daitekeela dio egileak, eta, ho- zuzen.
rrenbestez, idazle izaten ere bai. Zein da zuen iritzia? Eztabai-
datu ikasgelan.
Erantzun askea.
5 Demagun unibertsitateko ikasketen artean idazlea izateko
ikasketak egon daitezen eskatzeko bildu zaretela. Manifestu
labur bat idaztea bururatu zaizue. Launaka batu eta idatzi tal-
dean.
Erantzun askea.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 151

833475 _ 0146-0151.indd 151 21/7/09 18:20:13

 ERANSKINA

AURKIBIDEA

Euskalkiak lantzeko fitxak

1. Bertoko ogia (Bakio) ……………………………………………………………………… 153
2. Ura ekartzeko ontziak (Errigoiti) ……………………………………………………………… 153
3. Antzinako ezkontza (Markina-Etxebarri) …………………………………………………… 154
4. Artoa eta garia (Eibar) ……………………………………………………………………… 154
5. Langosta otarrak (Deba) ……………………………………………………………………… 155
6. Jentilak (Ataun) ……………………………………………………………………… 155
7. Oilo kolka, txitak eta zapelaitza (Lasarte) …………………………………………………… 156
8. Artzainaren bizimodua (Leitza) ……………………………………………………………… 156
9. Gurdia, orgak eta lerak (Azkaine)……………………………………………………………… 157
10. Kartierak (Arrangoitze) ……………………………………………………………………… 157
11. Aterraldia, axerien ezteiak eta zeru-zaharra (Irisarri) ………………………………………… 158
12. Phekadak (Domintxaine-Berroeta) …………………………………………………………… 158
13. Enterrua eta «juntziyoko bazkaia» (Dorrao) ………………………………………………… 159
14. Ultzia egiten (Suarbe) ……………………………………………………………………… 159
15. Zerrien bila (Sunbilla) ……………………………………………………………………… 160
16. Beleak: «belazarrak eta belatsak» (Zugarramurdi) …………………………………………… 160
17. Erphai (Larraine) ……………………………………………………………………… 161
18. Bortuko bizitza (Montori/Berorize) …………………………………………………………… 161

Ondo idazteko estilo-liburua II

1. Mendeko perpausek esaldia iluntzeko arriskua dute. ………………………………………… 162
2. Testua puztea ez da informazio gehiago ematea. …………………………………………… 163
3. Testu argiak ez du alferreko elementurik behar. ……………………………………………… 164
4. Esaldi laburregiak batzuetan oztopo izaten dira. …………………………………………… 165
5. Aposizioek, segidan, traba egin dezakete. …………………………………………………… 166
6. Antzeko ideiak egitura paralelotan ematea komeni da. ……………………………………… 167
7. Hobe da baiezko esaldiak erabiltzea ezezkoak baino. ……………………………………… 168
8. Izenaren ordez aditza erabil daiteke. ………………………………………………………… 169
9. Sintaxia moldatuz informazioa argitzen da I. ………………………………………………… 170
10. Sintaxia moldatuz informazioa argitzen da II. ………………………………………………… 171

833475 _ 0152-0161.indd 152 21/7/09 18:18:05

 ERANTZUNAK

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

1. BERTOKO OGIA. Mungialdea: Bakio. Bizkaia (210. or.)

Ulermena Idazkera
1 Zer berezitasun zeukan Bakioko tremesak? 4 Berridatzi perpaus hau, arauzko idazkera
✓ Kolore ilunekoa zela. erabiliz.
• Askos illunau. Ara, ikusteosu diferentzixa
2 Zergatik zeukan ogiak aipatutako berezitasun
emen,
hori? selan dauen? An antzeko sera.
✓ Bertako gariak irin iluna ematen zuelako.
✓ Askoz ilunago. Hara, ikusten duzu
Aberastasuna diferentzia hemen, zelan dagoen? Han
3 Eman perpauseko esapidearen baliokidea.
antzeko zera.

• Lebadure barik estau, esilei eser in, baye esan

gurotena…

Legamiarik gabe ezin liteke ezer egin,

baina…

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

ERANSKINA
2. URA EKARTZEKO ONTZIAK. Busturialdea: Errigoiti. Bizkaia (211. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Esan baieztapen hauek egia ala gezurra diren. 3 Zer da testuan aipatzen den lixiba egitea?
• Galdarak kantaro edo pegarrak baino ✓ Arropak garbitzea.
handiagoak ziren. Egia.
• Kantaroak lurrezkoak ziren eta kantinak baino Idazkera
geroagokoak. Gezurra.
4 Berridatzi testuko zati hauek, arauzko idazkera
• Kantinak latorrizkoak ziren eta kantaroak baino erabiliz.
iraunkorragoak. Egia.
• maixen ganien: mahaiaren gainean
2 Zerrendatu testuan aipatzen diren ontziak eta • andi txorrotik eo olan utzittu: handik,
ordenatu handitik txikira. txorrotik edo horrela hustu
Galdara, kantaroa, kantina (tarrina), pitxar, katilu,
baso.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 153

833475 _ 0152-0161.indd 153 21/7/09 18:18:05

 ERANTZUNAK

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

3. ANTZINAKO EZKONTZA. Lea-Artibai: Markina-Etxebarria. Bizkaia (212. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Noiz egiten zen eztei-jai nagusia? 4 Aukeratu mokorrien artute esapidearen
Eztei-bidaiatik itzuli eta hurrengo larunbatean. baliokidea.
✓ Gerritik helduta.
2 Zerez lagunduta egiten zen ibilbidea?
Gurdiaz lagunduta joaten ziren ezkonduak, Idazkera
gonbidatuak, simeradunak eta boteroak. 5 Berridatzi hitz hauek arauzko idazkera erabiliz.
3 Ordenatu ondokoak testuaren arabera. • len: lehen • ameikak: hamaikak
• Ezkondu. • urrungo: hurrengo • bete iñdde: bete eginda
• Hamaiketakoa egin. • soñu: soinu • eltze: heltzen
• Eztei-bidaia egin.
• Gurdiaz lagunduta kalez kale ibili.
• Afaldu.

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

4. ARTOA ETA GARIA. Deba ibarra: Eibar. Gipuzkoa (213. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Zer zen estimatuago garai batean, artoa ala 5 Aukeratu ondoko perpausaren baliokidea.
garia? • Artuari goixak laundu in bitzan.
Garia zen estimatuagoa. ✓ Eguraldia lagun izan behar izaten zuen artoak.
2 Zein garaitan jan zuen lekukoak artoa? Idazkera
Gerra-garaian jan zuen.
6 Berridatzi hitz hauek, arauzko idazkera erabiliz.
3 Zein zen garia ereiteko aldeko argudioa? • geiago: gehiago • baño: baino
✓ Eguraldia edozein zela ere, uztak nahiko onak • ortxe: hortxe • beiñ: behin
zirela. • noisian: noizean • onaño: honaino
4 Nola presatzen zuten artoa, jaten zutenean?
Labeko sutan erreta prestatzen zuten eta
esnearekin jan.

154 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0152-0161.indd 154 21/7/09 18:18:05

 ERANTZUNAK

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

5. LANGOSTA OTARRAK. Deba ibarra: Deba. Gipuzkoa (214. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Zer material erabili zituen otarreak egiteko? 5 Aukeratu testuko perpaus honen adiera.
Hasieran, gaztainondo-egurra, eta gero, sare • Jende dana asi san… Da, akabo! Nere irureun
galbanizatua. peztak, ala…

2 Zertarako erosi zuen hasiera batean sarea? ✓ Nire negozioarenak egin zuen!

Balkoian ipintzeko, umea erori ez zedin. Idazkera

3 Zein egoeratan dago mota horretako arrantza? 6 Berridatzi hitz hauek, arauzko idazkera erabiliz.
Orain arte debekatuta egon da eta orain • seittun: segituan • arraskeo: harrezkero
mugatua da. • irureun: hirurehun • oañ: orain
4 Zer lortu berri dute inguruko arrantzaleek? • proittuta: proibituta (debekatuta)
✓ Arrantzaleentzako arrantza kopurua zehaztea. • bier: bihar

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

6. JENTILAK. Goierri: Ataun. Gipuzkoa (215. or.)

ERANSKINA
Ulermena Idazkera
1 Zeri esker bizirauten zuten jentilek mendian? 5 Berridatzi hurrengo zatiak, arauzko idazkera
Ehizari esker bizirauten zuten. erabiliz.
• beñipeñ: behinik behin
2 Zertarako pizten zituzten suak mendietan?
• eiñez keo: eginez gero
Ehiza uxatuz, haiek egindako zuloetara
• ondau gattuk: hondatu gaituk
bideratzeko.
3 Bukatu perpausa. Jentilak…
✓ kobetan bizi omen ziren.

Aberastasuna
4 Aukeratu ondoko perpausaren baliokidea.
• Da eize re maneraz eitte men tzuen.
✓ Ehizan oso ondo moldatzen ziren, antza.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 155

833475 _ 0152-0161.indd 155 21/7/09 18:18:05

 ERANTZUNAK

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

7. OILO KOLKA, TXITAK ETA ZAPELAITZA. Beterri: Lasarte. Gipuzkoa (216. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Zer da oilo kolka? 5 Aukeratu testuko perpaus honen baliokidea.
Arrautzak txitatzen ari den oiloa da. • Gorde ordun azkar asko.
2 Zer egin behar da oiloa kolka dagoenean? ✓ Orduan ziztu bizian ezkutatu.

Ura eta janaria ondoan utzi behar zaizkio. Idazkera

3 Zer egiten du oiloak harrapari baten mehatxua 6 Berridatzi testuko perpausa, arauzko idazkera
sentitzen duenean? erabiliz.
Zarataka hasten da eta ziztuan gorde egiten dira • Bea kuk… kook… iñez aste a ta ordun txito
oiloa eta txitak. guzik gorde itte ia baztarreta.

4 Zergatik ez dio zapelatzak oiloari erasorik ✓ Bera kuk… kook… eginez hasten da eta
egiten? orduan txito guztiak gorde egiten dira
bazterretara.
✓ Oiloa handiegia delako zapelatzarentzat.

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

8. ARTZAINAREN BIZIMODUA. Basaburua: Leitza. Nafarroa (217. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Esan hurrengo baieztapenak egia ala gezurra 3 Zer adierazi nahi du lekukoak esaldi horren
diren. bidez?
• Ardiak, udan, gauean baino ez dituzte • Nola etorriko da, ba, azindai otordu bet eman da
bordetan sartzen. Gezurra. berriz bestea emattea yoateko?
• Egun, oraindik, borda batzuek ez daukate ✓ Desadostasuna.
sukalderik. Gezurra.
Idazkera
• Neguan, artzainak egunean bizpahiru aldiz
ematen die jana ardiei. Egia. 4 Berridatzi testuko perpausa, arauzko idazkera
• Garaiaren eta ganadu motaren arabera erabiliz.
aukeratzen dira bazkalekuak. Egia. • Baño borda ortatik aparte izaten tzuen leno
txabola ttiki bet.
2 Zer eragiten dio artzainari elurrak?
Elurra eginez gero, artzainak hiru aldiz joan behar ✓ Baina borda horretatik aparte izaten zuten
du ardiei janaria ematera. txabola txiki bat.

156 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0152-0161.indd Sec1:156 21/7/09 18:18:05

 ERANTZUNAK

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

9. GURDIA, ORGAK ETA LERAK. Lapurdi itsas hegia: Azkaine. Lapurdi (218. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Zein zen gurdiaren eta orgaren arteko 5 Bilatu testuan hitz hauen sinonimoak.
ezberdintasuna? • sarritan: maiz • gurpil: arroda
✓ Gurdiak gurpil beteak zituen. • ohol: taula • joan: gan
2 Zertarako erabiltzen dira egun gurdi-gurpilak? • malkartsu: patar • nekazaria: laboraria
Mahaiak egiteko erabiltzen dituzte. 6 Irakurri testuingurua eta aukeratu esaldi horren
3 Zer garraiobide erabiltzen zen mendiko adiera.
lanetarako? • Ah eh ze tokitan ziñen!
Gurdiak. ✓ Zeunden tokiaren arabera.

4 Zertarako erabiltzen zen lera?

Ongarria zabaltzeko lanetan, soroetan marka
handirik ez uzteko.

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

10. KARTIERAK. Lapurdi erdia: Arrangoitze. Lapurdi (219. or.)

ERANSKINA
Ulermena Aberastasuna
1 Zer gertatu da azken hamabost urteotan 5 Bilatu testuan hitz hauen sinonimoak.
Arrangoitzen? • ugari: anitz • etorri: jin
Biztanle kopurua bikoiztu egin dela azken • bat: baga • esan: erran
hamabost urteotan.
• garesti: kario • nekazaria: laboraria
2 Zenbat biztanle dira egun herrian?
6 Irakurri testuingurua, eta aukeratu esaldi
Bi mila eta seiehun bat biztanle.
horren adiera.
3 Zertaz da kexu lekukoa? • Eh! zer nauzu, han ibilki lanean, ezin sinetsia
Kanpoko jende askok egin duela etxea herrian da.
eta, horretarako, laborarien lurrak erosi dituzte. ✓ Zer nahi duzu, han ibilita lanean, …
Gainera, lo egitera baina ez dira herrira joaten.
4 Aukeratu egiazkoa.
✓ Jende askok saldu ditu lurrak etxeak egiteko.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 157

833475 _ 0152-0161.indd Sec1:157 21/7/09 18:18:05

 ERANTZUNAK

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

11. ATERRALDIA, AXERIEN EZTEIAK ETA ZERU-ZAHARRA. Irisarri. Nafarroa Beherea (220. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Lotu testuko termino hauek beren 4 Bilatu testuan hitz hauen sinonimoak.
definizioarekin. • zaparrada: uhar • urdin: blu
aterrarte • • euritik eurira dena • apur: poxi • atera: erten
azerien ezteiak • • euri zaparrada • gaixotasun: eritasun • zoritxar: malur
zeru zaharra • • ostarteak
5 Irakurri azken paragrafoa, eta aukeratu
2 Zein beste testuingurutan erabiltzen da zeru testuinguru horretan erabiltzeko esaera.
zaharra esapidea?
✓ Ekaitzaren ondoko barealdia.
Zorigaitza eteten denean esaten da.
3 Nondik hartu da adiera hori?
Frantsesetik hartutako adiera da.

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

12. PHEKADAK. Pettarra: Domintxaine-Berroeta. Zuberoa (221. or.)

Ulermena Idazkera
1 Nolako lekuak atsegin ditu oilagorrak? 4 Berridatzi testuko perpausa, arauzko idazkera
erabiliz.
✓ Sasiz betetako oihanak gustatzen zaizkio.
• ze iten düt harma eskitan, esküñan.
2 Zer gertatu zaio aurten lekukoari ehizan
✓ zer egiten dut nik arma eskutan, eskuinean.
zebilela?
✓ Oilagorrak hilarena egin eta ihes egin ziola.
Aberastasuna
3 Aukeratu testuko perpaus honen baliokidea.
• Phekada hilaina inik…
✓ Oilagorrak hil plantak egin zituen.

158 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0152-0161.indd Sec1:158 21/7/09 18:18:05

 ERANTZUNAK

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

13. ENTERRUA ETA «JUNTZIYOKO BAZKAIA». Ergoiena: Dorrao. Nafarroa (222. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Noiz egiten zen juntziyoko bazkaia? 5 Proposatu testuko esaldi hau ordezkatzeko
✓ Hileta, meza eta besteak bukatutakoan. hainbat esapide.
• Bazkaya bea, de Cristo padre!
2 Nola jakiten zuen jendeak bazkariaren berri?
Bazkaria sekulakoa, itzela, kristorena, izugarria…
Etxeko buruak abisua eman behar izaten zuen.
Idazkera
3 Nor joaten zen juntziyoko bazkaira?
6 Berridatzi hurrengo zatiak, arauzko idazkera
Senide hurbilak eta urrunak, bigarren
erabiliz.
lehengusurainokoak.
• biyamunien: biharamunean
4 Zer besterik egiten zen elizatik ateratakoan?
• iltze naizenien: hiltzen naizenean
Bazkari itzela egiten zen; eta, gero, abestu, gitarra
jo, musean aritu… Parranda handia egiten zuten, • ezpaziñuen otseitten: ez bazenuen hots
alegia. egiten
• nei zuenak: nahi zuenak

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

14. ULTZIA EGITEN. Ultzama: Suarbe. Nafarroa (223. or.)

ERANSKINA
Ulermena Aberastasuna
1 Zertarako erabiltzen zen behien kaka? 6 Bilatu testuan hitz hauen sinonimoak.
Zementu moduko bat egin, larrean zabaltzeko, • gorotz: kaka • jarri: paratu
horrela, gari-pikorra ez zen lurrean sartzen.
• ale: pikor • soro: alor
2 Zein lanabes erabiltzen zituzten ultzia egiteko? • zoru: zola • pila: montonera
Estrazia, zarria (otar).
Idazkera
3 Nola esaten zaio gari-pikorrak duen azalari?
7 Berridatzi hitz hauek, arauzko idazkera erabiliz.
Ilauna esaten zaio.
• beyek: behiek • bera iñ: behera egin
4 Zertarako egiten zen aizetzea?
• xetu: xehatu • aotza: ahotza
✓ Ilauna eta pikorra banatzeko.
• lemixiko: lehenbiziko • aizetu: haizatu
5 Zer da ultzia ematea? Eman definizioa.
Behi-kakaz egindako orea, lurrean zabaltzea da;
gogortu ondoren, sorotik ekarritako laboreak hor
zabaltzeko.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 159

833475 _ 0152-0161.indd Sec1:159 21/7/09 18:18:05

 ERANTZUNAK

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

15. ZERRIEN BILA. Malerreka: Sunbilla. Nafarroa (224. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Zertara joan ziren Antonio eta Joxe mendira? 4 Bilatu testuan hitz hauen sinonimoak.
Zergatik? • gizon zahar: attun (aiton) • elkartu: juntatu
Zerritara joan ziren; zerriak bilatzera, alegia. Izan • asko: aunitz • atzeman: harrapatu
ere, Antoniok aspalditik falta zituen zerri batzuk.
• eroan: eraman • jarri: patu (paratu)
2 Non zeuden txerriak esamesen arabera? Idazkera
Frantzia aldeko basoetan. 5 Berridatzi hitz hauek, arauzko idazkera erabiliz.
3 Zein zen txerriak alde egin izanaren ustezko • arraptu: harrapatu • goiti petti: goitik behetik
arrazoia? • lenbizko: lehenbiziko • emen: hemen
✓ Sorginek Frantzia aldera eraman zituztelako. • agitz: hagitz • orxe: hortxe

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

16. BELEAK: «BELAZARRAK ETA BELATSAK». Baztan ibarra: Zugarramurdi.
Nafarroa (225. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Zein dira bertako eta pasoko beleen arteko 4 Eman testuko perpaus honen baliokidea.
ezberdintasunak? • Eztuzu, usoa ta bedatxa prepaatu ta eztuzu
Pasoko beleak txikiagoak dira eta hanka gorriak zautuko pitsik, deus.
dituzte.
Ez duzu usoa eta belatza bereiziko jateko
2 Zein da ereindako sorotik beleak urruntzeko orduan; ez duzu aldea inola ere igarriko.
aipatzen den modua?
Idazkera
Ziri baten puntan, hildako bi belezar sartu
eta soroaren erdian jarrita ez da horra ezer 5 Berridatzi hitz hauek, arauzko idazkera erabiliz.
hurbilduko. • eldu: heldu • zernai: zernahi
3 Esan hurrengo baieztapenak egia ala gezurra • urbilduko: hurbilduko • tzar: txar
diren. • illak: hilak • xixari: zizare
• Hainbatek beleak jaten dituzte usoak balira bezala.
Egia.
• Beleak oso mokofinak dira jateko orduan.
Gezurra.
• Beleen usaina ez da hagitz ona. Egia.

160 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■

833475 _ 0152-0161.indd Sec1:160 21/7/09 18:18:05

 ERANTZUNAK

EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK

17. ERPHAI. Basabürüa: Larraine. Zuberoa (226. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Aukeratu erpai terminoaren definizio egokiena. 3 Lotu testuko hitzok beren sinonimoekin.
✓ Adi, zelatan, zain dagoena erpai da. usu • • maiz
2 Zer definitzeko erabili ohi da hitz hori?
hun • • on
üngüian • • inguruan
✓ Pertsonak, animaliak eta hodeiak.
prefosta • • jakina
buxi • • apur
goaitan • • zain

ERANSKINA
EUSKALKIAK LANTZEKO FITXAK
18. BORTUKO BIZITZA. Basabürüa: Montori/Berorize. Zuberoa (227. or.)

Ulermena Aberastasuna
1 Noiz esan behar izaten zen Benedikamus! 4 Lotu testuko hitzok sinonimoarekin.
esaera? igan • • igo
✓ Ura zeramala, gaztea bordan sartzen zenean. boti • • elkarrekin
2 Nork esan behar izaten zuen esaera hori? agitu • • egokitu
Ura zekarren mutilak esan behar izaten zuen. kostüma • • ohitura
xahütu • • gastatu
3 Zer gertatzen zen esaten ez bazuen?
xerkha • • bila
✓ Ontzia husten ziotela.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 161

833475 _ 0152-0161.indd Sec1:161 21/7/09 18:18:05


ONDO IDAZTEKO ESTILO-LIBURUA II
1. MENDEKO PERPAUSEK ESALDIA ILUNTZEKO ARRISKUA DUTE (236. or.)
1 Bi esaldi hauetatik zein da, zure ustez, argia eta
zein nahasia? Zergatik?
❏ Udan ez dago gauza hoberik, eguraldi ona
egiten baldin badu, behintzat, hondartzara
joatea baino, zeren hantxe izaten baita, goizez
zein arratsaldez, jende gazteaz gain, girorik
onena ere.
❏ Udan, eguraldi ona egiten duenean, gauzarik
onena hondartzara joatea da. Hantxe egoten
da, goizean eta arratsaldean, jende gaztea eta
girorik onena.
2 Hiru esaldi hauetatik, zein da gaztelaniazko
esaldiaren kalkoa?
❏ Baserrian bizi den neska bat ezagutzen dut.
❏ Ezagutzen dut neska bat bizi dela baserrian.
❏ Ezagutzen dut neska bat baserrian bizi dena.
1 Nahasia: Udan ez dago gauza hoberik, eguraldi
ona egiten baldin badu, behintzat, hon-
dartzara joatea baino, zeren hantxe iza-
ten baita, goizez zein arratsaldez, jende
gazteaz gain, girorik onena ere.
Perpaus bakarrean, mendeko perpausen erabile-
ra nahasia dago: baldintza- (badu), konparazio-
(hondartzara joatea baino) eta kausazko (zeren
hantxe izaten baita) perpausak pilatzen dira. Apo-
sizioa (goizez zein arratsaldez) anbiguoa da,
zehaztasun gabekoa.
Argia: Udan, eguraldi ona egiten duenean, gauza-
rik onena hondartzara joatea da. Hantxe
egoten da, goizean eta arratsaldean, jende
gaztea eta girorik onena.
Ahapaldia bi zatitan dago banatuta. Lehenengo
perpausa elkartua da eta bigarrena bakuna.
Perpaus elkartuan, mendeko perpaus bakarra
dago, denborazkoa (eguraldi ona egiten due-
nean), perpaus nagusiari lotuta. Baiezko perpau-
sa izateak ere ulerterrazago bihurtzen du.
Bigarren perpausa bakuna da, eta aposizio zeha-
tza duena (goizean eta arratsaldean).
162 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0162-0176.indd 162
ERANTZUNAK
3 Berridatzi azpiko testu nahasgarriak era ar-
gian.
• Gauza jakina da drogen kontsumoak luzaroko
gaitzak jasateko arriskua gehitzen duela, droga-
zaleen bizi-itxaropena murrizten eta drogarik
hartzen ez dutenen bizimodua arriskuan jar-
tzen duela ikusirik dago.
• Nahiz eta dakigun bakoitzak nahi duena egin
dezakeela, ez irakurtzeak arriskua du, izan ere
irakurtzen ez dutenek erakusten duten legez,
gehiengoak gaizki idazten du. Ikus-entzunez-
koak aukera bakarra balira bezala jokatzen ba-
dugu, irakurketa baztertuta utziz, gero, nabaria
denez, ez dugu bide egokirik aurkituko adierazi
ahal izateko ahoz zein idatziz.
2 Ezagutzen dut neska bat bizi dela baserrian.
Gaztelaniazko Conozco una chica que vive en un
caserío/en el campo esaldiaren kalkoa da.
Perpaus erlatiboaren erabilera okerra da. Gazte-
laniaren eraginez, erlatiboa eta konpletiboa
nahasi dira.
3 • Drogen kontsumoak luzaroko gaitzak jasateko
arriskua gehitzen du eta drogazaleen bizi-itxa-
ropena murrizten du. Gainera, drogarik hartzen
ez dutenen bizimodua arriskuan jartzen du.
• Bakoitzak nahi duena egin dezake, baina ez ira-
kurtzeak arriskua du. Izan ere, irakurtzen ez du-
ten gehienek gaizki idazten dute. Ikus-entzu-
nezkoak aukera bakartzat hartzen baditugu eta
irakurketa baztertzen badugu, gero zailtasunak
izango ditugu ahoz eta idatziz komunikatzeko.
21/7/09 18:23:16

ONDO IDAZTEKO ESTILO-LIBURUA II
2. TESTUA PUZTEA EZ DA INFORMAZIO GEHIAGO EMATEA (237. or.)
1 Hona hemen testu puztua. Irakurri arretaz eta
berridatzi, zure ustez soberan dagoena kendu-
ta.
Batetik, petrolioaren prezioaren erorpena eta,
bestetik, zorraren krisia dira, lehen analisian,
ekialdeko Europako herrialde gehienak nazioar-
teko merkataritza- eta finantza-fluxuetatik zoko-
raturik geratzeko eragile nagusiak.
2 Berridatzi galdera hauek, soberan dauden
apaindurak kenduta.
• Zein ondorio izango lituzke zure eguneroko bi-
zitzan argindarra edo elektrizitatea moztuko
balitz?
• Nor izan zen, kapitaina hil eta gero, geratzen
ziren marinelekin batera, mundua lehenbizi in-
guratu zuen itsasgizon gipuzkoarra?
1 Europako herrialde gehienak nazioarteko merka-
taritza eta finantzatatik zokoratzeko bi eragile na-
gusi daude: petrolioaren beherakada eta krisia.
2 • Zein ondorio izango lituzke argindarra moz-
teak?
• Nor izan zen, kapitaina hil eta gero, mundua
lehenbizi inguratu zuen itsasgizon gipuzkoa-
rra?
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0162-0176.indd 163
ERANTZUNAK
3 Irakurri testu puztu hauek eta saiatu era uler-
garriagoan idazten.
• Azken bolada honetan, edozein egunetan,
mota guztietako komunikabideetan, gure he-
rriarentzat zama larria den langabeziari buruz-
ko hainbat aburu eta iritzi agertu dira.
• Zuzendari jauna, komenigarria ez ezik, beha-
rrezkoa, areago, ezinbestekoa ere delakoan,
gutun honen bidez, eskolako berokuntza kon-
pontzeko eskatu nahi dizugu.
• Azken azterketen ondoriozko nota txarrei buruz
hainbat iritzi agertu direla ikusirik –eta guzti-
guztiak begirunez entzutea merezi dutela–, da-
torren ebaluazioari aurre egiteko neurriak ahaz-
tu gabe, berreskuratu ahal izateko aukera
ematea komenigarria ez ezik, beharrezkoa,
areago, ezinbestekoa ere delakoan gaude.
3 • Aspaldion, edozein egunetan, hainbat komu-
nikabidetan, langabeziari buruzko hainbat iritzi
agertu dira.
• Zuzendari jauna, ezinbestekotzat jotzen dut
eskolako berogailua konpontzea. Hori dela eta,
ERANSKINA
gutun honen bidez, eskabidea egiten dut.
• Azken azterketen emaitza txarrak ikusita, be-
rreskuratzeko aukera ezinbestekoa da eta dato-
rren ebaluazioarako neurriak hartuko ditugu.
163
21/7/09 18:23:16

ONDO IDAZTEKO ESTILO-LIBURUA II
3. TESTU ARGIAK EZ DU ALFERREKO ELEMENTURIK BEHAR (238. or.)
1 Lehen testua bigarrena baino askoz korapila-
tsuagoa da. Zergatik? Erabili adibideak azal-
tzeko.
a. Azken bolada honetan, edozein egunetan,
mota guztietako komunikabideetan, gure he-
rriarentzat zama larria den langabeziari buruz-
ko hainbat aburu eta iritzi agertu direla ikusirik
(eta guzti-guztiak begirunez entzutea merezi
dutela), langabeziari aurre egiteko gure haus-
narketak, gogoetak eta neurriak agertzea ere
komenigarria ez ezik, beharrezkoa delakoan
gaude eta gure gai lazgarri honetarako jarrera
eta jitea helarazi nahi dugu.
b. Azkenaldi honetan, langabeziari buruzko iri-
tziak sarri agertu dira komunikabideetan. Ezin
ukatu iritzi guztiak entzutea merezi duela;
ezinbestekoa da, arazo larria baita gure he-
rrian. Horregatik, gure hausnarketak adierazi
nahi ditugu, gure jarrera agertzeko eta langa-
beziari aurre egiteko zein neurri hartu edo
proposatu ditugun azaltzeko.
1 Perpaus bakarrean hainbat mendeko esaldi era-
bili ditu eta oso nahasgarria da hori. Horrez gain:
Hainbat aburu eta iritzi: errepikatu egiten du.
Mota guztietako komunikabideetan: Gehiegizko
elementuak erabili ditu.
Hausnarketak, gogoetak eta…: sinonimoak erabili
ditu.
Jarrera eta jitea: errepikatzea.
2 Bibliotekariak egin duen azterketaren arabera, li-
burutegian sartzen diren hainbat liburuk bi sa-
rrera-zenbaki izaten ditu. Hemendik aurrera, be-
raz, liburuek bizkarreko zenbakia besterik ez dute
edukiko.
164 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0162-0176.indd 164
ERANTZUNAK
2 Hurrengo testuan informazio asko soberan da-
go. Berridatzi testua gehiegizko elementuak
kenduz eta informazio argiagoa emanez.
Orain dela gutxi eskolako bibliotekariak egin
duen azterketa baten arabera, liburutegian sar-
tzen diren hainbat liburuk sarrera-zenbaki bi iza-
ten dituzte. Bikoiztasun hori beharrezkoa ez dela
ikusirik, liburu berari sarrera emateko aukera es-
kaintzen duen sistema aldatzeko behar diren
neurriak hartu beharko liratekeela irizten dio bi-
bliotekariak hori da lanak bitan ez egiteko bide
bakarra. Hemendik aurrera, beraz, bizkarrean, eta
ez beste inon, eramango dute zenbakia libu-
ruek.
3 Zein da esaldi argiagoa? Zergatik?
❏ Udala izango da kiroldegiari dagozkion kon-
ponketa lanak ordainduko dituena.
❏ Udalak ordainduko ditu kiroldegiko konpon-
keta-lanak.
3 ❏ Udala izango da kiroldegiari dagozkion kon-
ponketa lanak ordainduko dituena.
✔ Udalak ordainduko ditu kiroldegiko konpon-
keta-lanak.
Lehenengo esaldiak beharrezkoak ez diren
elementuak dituelako. Kasu horretan ez da
beharrezkoa erlatibozkoa erabiltzea.
21/7/09 18:23:16

ONDO IDAZTEKO ESTILO-LIBURUA II
4. ESALDI LABURREGIAK OZTOPO IZATEN DIRA BATZUETAN (239. or.)
1 Berridatzi esaldi nahasi hauek, perpausak luza-
tuz.
• Arrantzaleek aldez aurretik pentsaturiko harra-
paketa-kopurua gainditu egin da.
• Bekadunei emandako aurrerakinak kenduko
zaizkie.
• Zuk hiru egun har ditzakezu, nik ez.
• Sarrera lortuko du, lehenengoa da.
2 Idatzi eskutitz bat, eta azaldu zure azken opo-
rrak, lehenbizi esaldi laburrak eta gero esaldi
luzeak erabiliz. Gogoratu bietan informazio
bera eman behar duzula.
1 • Arrantzaleek arrain kopuru bat harrapatuko zu-
tela aurreikusi zuten, baina gainditu egin da.
• Beka dutenei eman dizkieten aurrerakinak ken-
duko dizkiete.
• Zuk hiru egun har ditzakezu; nik, ostera, ez.
• Sarrera lortuko du, lehengoa da-eta.
2 Erantzun askea. Nolanahi ere:
• Aupa Iñaki:
Zelan? Ni oso ondo. Idatzi dizut nire azken oporrak kon-
tatzeko. Aurten Menorcara joan nintzen gurasoekin eta
lagun batekin. Oso ondo pasatu genuen. Egunero joaten
ginen hondartzaren batera eta gero, arratsaldean, baz-
kaldu ostean izozkitxo bat jaten genuen eta hoteleko
igerilekuan egoten ginen. Oso leku interesgarriak ezagu-
tuko ditugu eta jende interesgarria ere bai. Eguraldi ede-
rra egin zuen Menorcan eman genituen egun guzti-guz-
tietan. Eskerrak!, bestela, ez dakit zer egingo genuen.
Datorren urtean ere, seguruenik, beste lagun batekin
joaten utziko didate gurasoek. Beraz, animatzen bazara,
ederto!
Bueno, utzi behar zaitut, etxerako lan batzuk ditut egite-
ko eta. Badakizu institutuan beti lanak egiteko! Gero arte.
• Aupa Iñaki:
Zer moduz zaude? Ni oso ondo. Azken oporrei buruzkoa
kontatzeko idatzi dizut gutun hau. Aurten, Menorcara
joatea erabaki genuen eta horrelaxe egin genuen. Gura-
soekin eta lagun batekin joan nintzen. Benetan oso ondo
pasatu genuen denok. Egunero, hondartzaren batera jo-
tzen genuen eta, gero, arratsaldero, bazkaldutakoan,
izozkitxo bat jaten genuen eta hoteleko igerilekuan ema-
ten genuen eguna. Oso leku interesgarriak ezagutu ditu-
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0162-0176.indd 165
ERANTZUNAK
3 Hona hemen zenbait esaldi labur. Erabili esaldi
luzeak eta eman informazio berbera.
• Aurrean behartsu bat diru eske, eta bitartean
nire anaia telefonoz galdezka.
• Antxoaren kanpainari buruzko datu zehatzik ez
eta kontserba-enpresek zer egin jakin ezean.
4 Erantsi esaldi labur hauetan ematen ez den in-
formazioa.
• Ordenagailua itzaltzeko esan eta botoia aurki-
tu ez.
• Hiru aldiz joan zen laguntza eske eta Mikelek,
behintzat, baietz.
gu hemen eta jende interesgarria ere ezagutu dugu.
Eguraldi ederra egin zuen Menorcan eman genituen
egun guzti-guztietan. Eskerrak! Bestela, ez dakit zer egin-
go genuen!
Datorren urtean ere, seguruenik, beste lagun batekin
joaten utziko didate gurasoek. Beraz, badakizu, anima-
tzen bazara, ederto!
Bueno, utzi behar zaitut, zeren eta etxerako lan batzuk
baititut egiteko. Badakizu, institutuan beti izaten ditugu
lanak egiteko! Gero arte!
3 • Aurrean behartsu bat zegoen dirua eskatzen,
eta bitartean nire anaia telefonoz galdezka ari
ERANSKINA
zitzaidan.
• Antxoaren kanpainari buruzko datu zehatzik ez
dago eta kontserba-enpresek ere ez dakite zer
egin.
4 • Ordenagailua itzaltzeko esan zidan/nion eta
ezin izan nuen/zuen botoia aurkitu.
• Hiru aldiz joan zen laguntza eskatzera eta Mi-
kelek, behintzat, lagunduko ziola esan zion
(edo baietz esan zion).
165
21/7/09 18:23:16

ONDO IDAZTEKO ESTILO-LIBURUA II
5. APOSIZIOEK, SEGIDAN, TRABA EGIN DEZAKETE (240. or.)
1 Berridatzi honako esaldi hauek aposiziorik era-
bili gabe.
• Miren Larrinaga, mendigoizalea, idazlea da.
• Miren Larrinaga, iazko Bilbo saria irabazi zuen
idazlea, mendigoizalea da.
• Udalak herriko jaietako txupinera izateko auke-
ratu du Miren Larrinaga, idazlea eta mendigoi-
zalea.
2 Aurreko hiru esaldiak batuta, honako bi testu
hauek sor daitezke. Zein da zuretzat argiagoa?
Zergatik?
❏ Miren Larrinaga idazlea, mendigoizalea, iazko
Bilbo sariaren irabazlea, txupinera izateko au-
keratu du Udalak aurtengo jaietarako.
❏ Udalak Miren Larrinaga idazlea izendatu du
aurtengo jaietako txupinera izateko. Miren
mendigoizalea da eta iaz Bilbo saria irabazi
zuen.
1 • Miren Larrinaga mendigoizalea eta idazlea da.
• Miren Larrinagak iazko Bilbo saria irabazi zuen.
Miren idazlea eta mendigoizalea da.
• Udalak herriko jaietako txupinera izateko auke-
ratu du Miren Larrinaga. Miren idazlea eta
mendigoizalea da.
2 ❏ Miren Larrinaga idazlea, mendigoizalea, iazko
Bilbo sariaren irabazlea, txupinera izateko au-
keratu du Udalak aurtengo jaietarako.
✔ Udalak Miren Larrinaga idazlea izendatu du
aurtengo jaietako txupinera izateko. Miren
mendigoizalea da eta iaz Bilbo saria irabazi
zuen.
Testua naturalagoa delako; aurrekoan informa-
zioa horrela emanda astuna egiten delako.
166 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0162-0176.indd 166
ERANTZUNAK
3 Berridatzi esaldi hauek aposizioak ondo jarriz.
• Idazle asko, herrialde guztietatik etorriak, bildu
ziren atzo Frankfurten.
• Datorren igandean Goierrira, amaren sorterrira,
joango gara.
• Gure itsasontzia itsasoaz beste alderaino, New
York hiriraino, iritsi zen.
• Pila bat kazetari, kameraz hornituak, aktorearen
zain zeuden atarian.
4 Hona hemen aposizioz beteriko agiria. Saiatu
testua ulergarriago idazten.
Agiri honek, Antton Sarriegi jaunak, Donostian
2009ko urtarrilaren 17tik 19ra, hogeita bat or-
duz, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak anto-
latutako «Erdi Aroko Merkataritza» gaiari buruz-
ko ikastaroan parte hartu duela egiaztatzen du.
3 • Herrialde guztietatik etorritako idazle asko bil-
du ziren atzo Frankfurten.
• Datorren igandean amaren sorterrira joango
gara, Goierrira.
• Gure itsasontzia itsasoaz beste alderaino iritsi
zen, New Yorkeraino.
• Kameraz hornitutako pila bat kazetari aktorea-
ren zain zeuden atarian.
4 Agiri honek egiaztatzen du Antton Sarriegi jau-
nak «Erdi Aroko Merkataritza»ri buruzko ikasta-
roan parte hartu duela. Ikastaroa Donostian izan
zen 2009ko urtarrilaren 17tik 19ra; 21 ordu iraun
zuen, eta Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak
antolatu zuen.
21/7/09 18:23:16
 ERANTZUNAK
ONDO IDAZTEKO ESTILO-LIBURUA II
6. ANTZEKO IDEIAK EGITURA PARALELOETAN EMATEA KOMENI DA (241. or.)

1 Zein da egitura egokiagoa? Zergatik?
❏ Institutuak honelako ikastaroak antolatu nahi
ditu datorren urtean:
1.- Artisautzako materialak erabiltzekoak.
2.- Teknologia berriak garatzekoak.
3.- Taldean lan egitekoak.
Norentzat:
1- DBHko 3. eta 4. mailakoentzat.
2- Batxilergoko 1. eta 2. mailakoentzat.
❏ Institutuan ikastaro hauek antolatuko dira da-
torren urtean:
1.- Artisautzako materialen erabilera.
2.- Teknologia berrien garapena.
3.- Taldekako lana
Ikastarora joan daitezkeenak:
1- DBHko 3. eta 4. mailakoak.
2- Batxilergoko 1. eta 2. mailakoak.
■ Egin ezazu eskolako jai baten egitaraua horre-
lako egitura erabiliz.
2 Gelako kideek bidaia antolatu nahi duzue eta
horretarako idatzi bat egin behar duzue, ibilbi-
dea, prezioa eta abar azalduz. Saiatu informa-
zio guztia ematen egitura paraleloak erabiliz.
3 Berridatzi testua egitura paraleloak erabiliz.
Bartzelonan Bruce Springsteen-ek emango
duen kontzertura joateko autobusak Donos-
tian, Amara Plazatik aterako dira arratsaldeko
lauretan; Bilbon, Arriaga plazatik aterako dira,
arratsaldeko 5etan; Gasteizen Lovaina plaza-
tik aterako dira, arratsaldeko 5etan eta
Iruñean, Foruen plazatik, arratsaldeko 6etan.
Autobusean sartu ahal izateko, bidaia-txartela
eta kontzerturako sarrera eraman behar dira.
Itzulerako autobusak, denak ordu berean ate-
rako dira, hau da, goizeko ordu batean, Sans-
eko geltokitik.

1 ✔ Institutuan ikastaro hauek antolatuko dira da- 2 Erantzun askea. Nolanahi ere:
torren urtean: Zuzendari hori:
1.- Artisautzako materialen erabilera. Bigarren mailako ikasleok ikasketa-bidaia antolatu
2.- Teknologia berrien garapena. nahi genuke. Horretarako, idatzi bat prestatu dugu

ERANSKINA
3.- Taldekako lana guk nahi dugun bidaiari buruzkoa.
NORA : Menorca
Ikastarora joan daitezkeenak:
NOIZ: Aste santuko oporretan
1- DBHko 3. eta 4. mailakoak.
IBILBIDEA: Institututik Menorcara zuzenean. Han,
2- Batxilergoko 1. eta 2. mailakoak.
txangoak antolatuko ditugu.
■ Erantzun askea. Nolanahi ere:
PREZIOA: Agentzietara joko dugu prezio eske.
Institutuan hainbat ekitaldi antolatu ditugu biharko
jairako: 3 Bruce Springsteen-ek emango duen kontzertura
joateko autobusak antolatu dira.
17: 00 Gitarra-ikasleen entzunaldia.
DONOSTIA: Arratsaldeko 4etan Amara plazatik.
Parte-hartzaileak:
– Aurtengo eta iazko ikasleak. BILBO: Arratsaldeko 5etan Arriaga plazatik.
18:00 Bertso-saioa. GASTEIZ: Arratsaldeko 5etan Lovaina plazatik.
Parte-hartzaileak: IRUÑEA: Arratsaldeko 6etan Foruen plazatik.
– Bertako ikasleak eta nahi duten Itzulerako autobusak: goizeko ordu batean
guztiak. Sans-eko geltokitik.
19:00 Txokolate-jatea denontzat.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 167

833475 _ 0162-0176.indd 167 21/7/09 18:23:16


ONDO IDAZTEKO ESTILO-LIBURUA II
7. HOBE DA BAIEZKO ESALDIAK ERABILTZEA EZEZKOAK BAINO (242. or.)
1 Hiru esaldi horietako zeinetan ematen da in-
formazio nahasiagoa? Zergatik? Zein erabiliko
zenuke zuk? Zergatik?
❏ Ez dute azterketa teorikoa gainditu zuten ikas-
leen erdiek azterketa praktikoa gainditu.
❏ Azterketa teorikoa gainditu zuten ikasleen er-
diek ez dute gainditu azterketa praktikoa.
❏ Azterketa praktikoa ez dute gainditu azterketa
teorikoa gainditu zuten hautagaien erdiek.
2 Idatzi debeku horiek argiago.
• Debekatuta dago txakurrak sartzea.
• Igotzea ezinezkoa da.
• Sartzea debekatuta dago.
• Botoa emateko eskubidea ukatuta dago.
1 ❏ Ez dute azterketa teorikoa gainditu zuten ikas-
leen erdiek azterketa praktikoa gainditu.
✔ Azterketa teorikoa gainditu zuten ikasleen er-
diek ez dute gainditu azterketa praktikoa.
❏ Azterketa praktikoa ez dute gainditu azterketa
teorikoa gainditu zuten hautagaien erdiek.
2 • Ez txakurrik sartu.
• Ez igo/Ezin da igo.
• Ez sartu.
• Ez eman botoiari.
168 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0162-0176.indd 168
ERANTZUNAK
3 Berridatzi honako perpaus hauek, baiezko
esaldiak erabiliz.
• Ez dugu uste hamasei urte baino gutxiago du-
tenak ezin direnik jaialdira sartu.
• Gure herriko jendea ez da futbol-zelai berria ez
egitearen aldeko.
4 Berridatzi galdera hauek hobeto uler daitezen.
• Horretaz kanpo, ez duzu beste koadrorik pinta-
tu?
• Ez al zaizkizu beldurrezko pelikulak baino gus-
tatzen?
• Ez al duzu behar beste denbora ikasteko?
3 • Uste dugu hamasei urte baino gutxiago dute-
nak jaialdira sar daitezkeela
• Gure herriko jendea futbol-zelaia egitearen al-
dekoa da.
4 • Horretaz kanpo, beste koadrorik pintatu duzu?
• Beldurrezko pelikulez gain, bestelakoak gusta-
tzen (al) zaizkizu?
• Behar beste denbora duzu ikasteko?
21/7/09 18:23:16

ONDO IDAZTEKO ESTILO-LIBURUA II
8. IZENAREN ORDEZ ADITZA ERABIL DAITEKE (243. or.)
1 Bi esaldi hauetatik zein da, zure ustez, argia eta
zein nahasia? Zergatik?
❏ Azterketetarako ikasleen aurkezpena beha-
rrezkoa den kasuetan, zehazki adieraziko da
deian tokia, data eta ordua.
❏ Ikasleek azterketetara aurkeztu behar dute-
nean, zehazki adieraziko zaie deian zein gela-
tan, zein egunetan eta zein ordutan agertu
behar duten.
2 Berridatzi ondoko ohar hauek errazago uler-
tzeko moduan.
• Kanpoaldi edo gaixotasunaren kasuan, eskola
hutsegitea izan duen ikasleak gurasoek sinatu-
tako agiria aurkeztu behar du.
• Ikasleak, kanpora joateagatik edota gaixorik
egoteagatik, eskolara huts egin badu, gurasoek
sinatutako agiria aurkeztu behar du.
1 ❏ Azterketetarako ikasleen aurkezpena beha-
rrezkoa den kasuetan, zehazki adieraziko da
deian tokia, data eta ordua.
✔ Ikasleek azterketetara aurkeztu behar dute-
nean, zehazki adieraziko zaie deian zein gela-
tan, zein egunetan eta zein ordutan agertu
behar duten.
Bigarrena argia da, ekintzak adierazteko aditzak
erabili dituelako eta era horretan ulergarriagoa
delako.
2 • Kanpoan edo gaixorik egon bada, eskolara huts
egin duen ikasleak gurasoek sinatutako agiria
aurkeztu behar du.
• Ikasleak, kanpora joan delako edota gaixorik
egon delako, eskolara huts egin badu, gura-
soek sinatutako agiria aurkeztu behar du.
■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0162-0176.indd 169
ERANTZUNAK
3 Bi esaldi hauek erdarazko testu baten itzulpe-
nak dira. Zein da, zure ustez, zuzenagoa? Zer-
tan bereizten dira bi testuak?
❏ Eskola Kontseiluko ordezkarien hautaketarako
irizpide subjektiboen erabilpenaren salaketa
egin dute Kataluniako ikasleek.
❏ Eskola Kontseiluko ordezkariak hautatzeko,
irizpide subjektiboak erabili direla salatu dute
Kataluniako ikasleek.
4 Berridatzi esaldi hauek aditzak erabiliz.
• Ikastaroak hamar orduko iraupena du.
• Bisitariek atzetik egin behar dute sarrera.
• Loteriaren salmenta kalez kale burutzen da.
• Institutuak notak emateko buletinak aldatzeari
ekin dio.
3 ❏ Eskola Kontseiluko ordezkarien hautaketarako
irizpide subjektiboen erabilpenaren salaketa
egin dute Kataluniako ikasleek.
✔ Eskola Kontseiluko ordezkariak hautatzeko,
irizpide subjektiboak erabili direla salatu dute
ERANSKINA
Kataluniako ikasleek.
Bigarrena zuzenagoa da naturalagoa delako eta
horren ondorioz, hobeto ulertzen delako.
Lehenengoaren aldean, bigarren honetan ize-
nen ordez aditzak erabili dira ( hautatzeko eta
erabili).
4 • Ikastaroak hamar ordu iraungo du.
• Bisitariek atzetik sartu beharko dute.
• Loteria kalez kale saltzen da.
• Institutuak notak emateko buletinak aldatu ditu.
169
21/7/09 18:23:16

ONDO IDAZTEKO ESTILO-LIBURUA II
9. SINTAXIA MOLDATUZ INFORMAZIOA ARGITZEN DA I (244. or.)
1 Berridatzi esaldi hauek perpaus laburragoak
erabiliz.
• Azterketariek Unibertsitatera sartzeko egiten
diren azterketetan Autonomia Erkidegoko edo-
zein hizkuntza ofizial erabiltzeko aukera izango
dute.
• Bidaia egiteko autobusak alokatu behar badira,
eta klaserik klase bildutako dirua autobusok
ordaintzeko nahikoa ez baldin bada, Udalak
%100era iristeko behar den diru-laguntza
emango du.
2 Idatzi, esaldi laburrak erabiliz, Italiara ikastera
joateko beka eskatzeko eskabidea. Esaldirik lu-
zeenak, gehienez, hamabi hitz izan ditzake.
1 • Azterketariek Unibertsitatera sartzeko azterke-
tak egingo dituzte. Azterketa horietan, Auto-
nomia Erkidegoko edozein hizkuntza ofizial
erabiltzeko aukera izango dute.
• Bidaia egiteko autobusak alokatuko dira eta,
klaserik klase, dirua bilduko da. Hala ere, nahiko
dirua ez bada, Udalak %100era iristeko behar
den diru-laguntza emango du.
2 Erantzun askea. Nolanahi ere:
XXXX institutuko ikaslea naiz eta, Batxilergoko ikas-
ketak amaitu eta gero, Italiara ikastera joateko beka
eskuratu nahi nuke.
Horretarako, ditudan agiri guztiak erantsi dizkiot es-
kaera orri honi.
Besterik gabe, nire eskaera kontuan hartuko duzue-
lakoan, eskerrik asko.
170 ■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■
833475 _ 0162-0176.indd 170
ERANTZUNAK
3 Esaldiak laburtzeko era bat, mendeko perpau-
sen ordez juntagailuak eta puntuazio-zeinuak
erabiltzea da. Laburtu testu nahasi honetako
esaldiak informazioa argiago emateko.
Gizartean ezberdintasunean oinarrituriko mezuak
jaso dituen gaztearentzat beste gizarte maila ba-
teko gazteekin ibiltzea zaila den arren, kirol tal-
deak sarri ezabatu egiten ditu oztopo horiek, ze-
ren eta taldeko kiroletan aritzen diren gazteentzat
elkarkidetza ohikoa baita, halako eran non, asko-
tan erabiltzen den kirola tratamendu psikologi-
koen barruan, talde-kiroletan parte hartzeko go-
mendioa egiten baitzaie nerabeei, besteekiko
harreman eta komunikaziorako terapia gisa.
3 Gizartean ezberdintasunean oinarrituriko mezuak
jaso dituen gaztearentzat, beste gizarte maila ba-
teko gazteekin ibiltzea zaila da. Hala ere, kirol-tal-
deak, sarri, ezabatu egiten ditu oztopo horiek,
taldeko kiroletan aritzen diren gazteentzat elkar-
kidetza ohikoa delako. Izan ere, askotan erabiltzen
da kirola tratamendu psikologikoen barruan eta
talde-kiroletan parte hartzeko gomendioa egiten
zaie nerabeei, besteekiko harreman eta komuni-
kaziorako terapia gisa.
29/7/09 13:12:53
 ERANTZUNAK
ONDO IDAZTEKO ESTILO-LIBURUA II
10. SINTAXIA MOLDATUZ INFORMAZIOA ARGITZEN DA II (245. or.)

1 Bi esaldi hauetatik zein da, zure ustez, argia eta
zein nahasia? Zergatik?
❏ Realeko jokalari atzerritar berriak Euskal Herrira
erraz moldatuko dela eta taldeari laguntzeko
prest dagoela esan du.
❏ Realeko jokalari atzerritar berriak esan du Eus-
kal Herrira erraz moldatuko dela eta taldeari
laguntzeko prest dagoela.
2 Esaldi honetan aditza galdegaia da. Berridatzi
esaldia informazioa argitzeko.
Iruñera autobusez Institutuko ikasleok egingo du-
gun bidaiara joango direnen zerrenda argitaratu
egin da.
3 Berridatzi ondoko esaldi hau galdegai faltsua
ezarrita.
Jauna/Andrea: pasaportea atera dezazun
beharrezkoak diren agiriak bidaltzen dizkizut
eskutitz honen bidez.
4 Berridatzi esaldia informazioa hobeto antola-
tuz.
Kaixo, Maitane:
Pasa den astean bidali zenidan kamisetari dago-
kionez, eskatu nizun kolorea berdea zela esan
behar dizut.

1 ❏ Realeko jokalari atzerritar berriak Euskal Herrira 3 Jauna/Andrea:

erraz moldatuko dela eta taldeari laguntzeko Atsegin handiz bidaltzen dizkizut, eskutitz honen
prest dagoela esan du. bidez, pasaportea atera dezazun beharrezkoak
✔ Realeko jokalari atzerritar berriak esan du Eus- diren agiriak.
kal Herrira erraz moldatuko dela eta taldeari
4 Kaixo, Maitane:
laguntzeko prest dagoela.
Pasa den astean kamiseta berdea eskatu nizula
2 Argitaratu egin da Institutuko ikasleok autobusez jakinarazi nahi dizut.

ERANSKINA
Iruñera egingo dugun bidaiara joango direnen
zerrenda.
Are argiago:
Iruñera autobusez egingo dugu bidaia institutu-
ko ikasleok eta joango direnen zerrenda argitara-
tu egin da.

■ BAIKOR Euskara eta Literatura BATX. 2 ■ © ZUBIA EDITORIALA, S. L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. ■ 171

833475 _ 0162-0176.indd 171 29/7/09 13:12:53

 Oharrak

833475 _ 0162-0176.indd 172 21/7/09 18:23:16

 Oharrak

833475 _ 0162-0176.indd 173 21/7/09 18:23:16

 Oharrak

833475 _ 0162-0176.indd 174 21/7/09 18:23:16

 Oharrak

833475 _ 0162-0176.indd 175 21/7/09 18:23:16

 Arte-zuzendaritza: José Crespo

Proiektu grafikoa:
Azala eta barrualdea: CARRIÓ/SÁNCHEZ/LACASTA, Rosa Barriga, Jorge Gómez

Proiektu-burua: Rosa Marín

Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda
Garapen garfikoa: José Luis García, Raúl de Andrés

Zuzendaritza teknikoa: Ángel García Encinar

Koordinazioa teknikoa: Maitane Barrena, Julio del Prado

Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero, Josu Goikoetxea

© 2009 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

Legizamon poligonoa
Gipuzkoa kalea, 31
48450 Etxebarri (Bizkaia)
Inprimatzailea

ISBN: 978-84-8147-927-0
EK: 833475
Lege-gordailua:

Lan hau edozein modutan erreproduzitzeko, banatzeko, jendaurrean

erakusteko edo aldatzeko, nahitaezkoa da beraren jabeen baimena izatea,
legeak aurreikusitako kasuetan izan ezik. Lan honen zatiren bat fotokopiatu
edo eskanerretik pasatu nahi izanez gero, jo CEDROra (Centro Español de
Derechos Reprográficos / Erreprografia Eskubideetarako Espainiako Zen-
troa, www.cedro.org).

833475 _ 0162-0176.indd 176 21/7/09 18:23:17