63461egitim Bilimleri

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 90

KPSS 2021

EĞİTİM BİLİMLERİ

GELİŞİM
PSİKOLOJİSİ
KONU ANLATIMLI

Uygulamasını indir
VİDEO DERSLERİ HEMEN İZLE
Lütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz.

VİDEO DERSLER
ÜCRETSİZDİR.
Komisyon

KPSS Eğitim Bilimleri Konu Anlatımı / Gelişim Psikolojisi

ISBN 978-0-2020-0004-6

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.’ye aittir. Anılan kuru-
luşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manye-
tik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür ve Turizm
Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize
bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten ulusla-
rarası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim
kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan
WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslen-
mektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları
ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

41. Baskı: Eylül 2020, Ankara

Proje-Yayın: Ümit Dilaver


Dizgi-Grafik: Arzu Orhan Kaya
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.


İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA
(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306


Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
ÖN SÖZ
Değerli Öğretmenlerimiz,

Kendini eğitime ve öğretime adamanın kutsallığını yaşamak için çıktığınız bu yolda iyi bir başlangıç yapmak ve
mutlu yarınlara ulaşmak için ilk adım çalışmaya karar vermeniz ve doğru bir şekilde çalışmaya başlamanızdır. Bu
doğrultuda hazırladığımız yayınlarımızla sizi en uygun şekilde amacınıza ulaştırmayı hedefliyoruz.

Pegem Akademi

Pegem Kampüs Uygulamasını Kullanabilmeniz İçin


Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Uygulamamızı Üyelik ekranına erişebilmek için;


“Hesabın yok mu? Hemen Üye Ol”
1. Adım butonuna tıklayarak, üyelik formunu
2. Adım
mağazalarından Uygulama eksiksiz doldurduktan sonra
Üyelik
“Pegem Kampüs” İndirme uygulamayı kullanmaya
yazarak indirebilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Üye girişi yaptıktan sonra açılan Aktivasyonunu yapmış


pencerede sağ altta bulunan olduğunuz kitabınızı
aktivasyon menüsünden kitabınız 3. Adım 4. Adım “Aktif Kitaplar” sekmesinden
ile birlikte size iletilen aktivasyon Aktivasyon Aktif görüntüleyebilir ve
kodu ile aktivasyon işlemlerini Kitaplar videolarınızı izlemeye
yapabilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Sağ tarafta bulunan QR kodu 5. Adım


okutarak kitabınızla ilgili videolara QR Kod
kısayoldan erişebilirsiniz. Okutma

Pegem Kampüs Web Sitesi Üzerinden Videolarınıza


Erişebilmek İçin Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

1 Mevcut tarayıcınıza pegemkampus.com yazarak web sitemiz üzerinden erişim sağlayabilirsiniz.

Pegem Kampüs üyeliğiniz yoksa “Kayıt Ol” butonuna tıkladıktan sonra formu doldurarak üyelik
2
işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Üyelik bilgileriniz ile giriş yaptıktan sonra sağ üst köşede yer alan “ad-soyad” bilgilerinize tıklayarak “aktivasyonlarım”
3
sekmesinden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.
Aktivasyon işleminizi tamamladıktan sonra video derslerinizi aynı menü üzerinde yer alan “Aldığım Eğitimler”
4 sekmesinden görüntüleyebilirsiniz.

Aktivasyon Kodu Gelişim Psikolojisi kitabınızın ilk sayfasında yer almaktadır.


Aktivasyon Kodu ile aktif ettiğiniz video dersler 31 Ağustos 2021 tarihine kadar geçerlidir.
İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM ERGENLİK (9,12-18)������������������������������������������42

PSİKOLOJİYE GİRİŞ GENÇ YETİŞKİNLİK (18-30)�������������������������������45


Psikoloji����������������������������������������������������������������1 YETİŞKİNLİK (30-60)������������������������������������������45
Psikolojik Yaklaşımlar�����������������������������������������1 YAŞLILIK (65-ÜSTÜ)�����������������������������������������47
Araştırma Desenleri��������������������������������������������6 Gelişim Görevleri���������������������������������������������47
CEVAPLI TEST ���������������������������������������������������8 Biyolojik Gelişim Dönemleri������������������������������47
ÖZET�����������������������������������������������������������������48

2. BÖLÜM ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������49


ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������54
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ
CEVAPLI TEST - 1���������������������������������������������56
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ ��������������������������������������10 CEVAPLI TEST - 2���������������������������������������������60
TEMEL KAVRAMLAR����������������������������������������12
Büyüme�����������������������������������������������������������12
4. BÖLÜM
Olgunlaşma�����������������������������������������������������12
BİLİŞSEL GELİŞİM
Deneyim (Yaşantı)��������������������������������������������12
Hazırbulunuşluk������������������������������������������������12 BİLİŞSEL GELİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR�������64
Öğrenme���������������������������������������������������������12 Biliş����������������������������������������������������������������64
Kritik Dönem ��������������������������������������������������13 PIAGET’DE BİLİŞSEL GELİŞİM���������������������������64
Bireysel Farklılık�����������������������������������������������15 Temel Kavramlar����������������������������������������������65
EN TEMEL KAVRAMLAR�����������������������������������15 BİLİŞSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER����68
Yaş�����������������������������������������������������������������15 1. Olgunlaşma�������������������������������������������������68
Dönem������������������������������������������������������������15 2. Deneyim (fiziksel deneyim)����������������������������68
GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER�������������������16 3. Sosyal (Kültürel) Aktarım�������������������������������69
Kalıtım������������������������������������������������������������16 4. Dengeleme��������������������������������������������������69
Genotip���������������������������������������������������� 17 EVRELER�����������������������������������������������������������69
Fenotip����������������������������������������������������� 17 Duyu-Devinim Evresi (0-2 Yaş)��������������������������70
Mutasyon�������������������������������������������������� 18 İşlem Öncesi Evre (2-7 Yaş)�������������������������������72
Çevre������������������������������������������������������������� 18 Odaklanma������������������������������������������������������73
Tarihsel Zaman����������������������������������������������� 19 Tersine Çevrilemezlik����������������������������������������74
Bölük������������������������������������������������������������� 19 Görünüm���������������������������������������������������������75
İkiz Araştırmaları�������������������������������������� 19 Özelden Özele Akıl Yürütme�����������������������������75
GELİŞİMİN İLKELERİ����������������������������������������� 21 Yanlış Bağdaştırma (Senkretik Düşünme)������������77
ÖZET�����������������������������������������������������������������24 İsimlendirmede Gerçeklik����������������������������������77
ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������25 Animizm���������������������������������������������������������77
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������28 Yapaycılık (Artifikalizm)�������������������������������������77
CEVAPLI TEST - 1���������������������������������������������30 Benmerkezcilik�������������������������������������������������77
CEVAPLI TEST - 2���������������������������������������������34 Monolog����������������������������������������������������������79
Tek Yönlü Düşünme (Sıralama / Sınıflandırma)���79
3. BÖLÜM Geçişlilik����������������������������������������������������������79
BİYOLOJİK GELIŞIM SOMUT İŞLEMLER EVRESİ (7-11 YAŞ)��������������80
Odaktan Uzaklaşma������������������������������������������80
BİYOLOJİK GELİŞİM������������������������������������������38 Tersine Çevirebilirlik�����������������������������������������81
DOĞUM ÖNCESİ�����������������������������������������������38 Çıkarsanmış Gerçeklik��������������������������������������81
BEBEKLİK DÖNEMİ 0-2 YAŞ�����������������������������39 Mekanik Düşünme/Mantıklı Düşünme����������������81
I. ÇOCUKLUK (2-6)��������������������������������������������41 Tümevarımsal Düşünme������������������������������������81
II. ÇOCUKLUK (6-12)�����������������������������������������41

v
İÇİNDEKİLER

Perspektif Alma�����������������������������������������������82 6. BÖLÜM


Kollektif Oyun��������������������������������������������������82 KİŞİLİK GELİŞİMİ
Çoklu Sınıflama������������������������������������������������82
KİŞİLİK GELİŞİMİ ��������������������������������������������144
Dönüşümsel Düşünme��������������������������������������83
Kişiliğin Boyutları�������������������������������������������144
SOYUT İŞLEMLER EVRESİ -
FREUD’UN KİŞİLİK KURAMI����������������������������144
ÖNERMELİ İŞLEMLER (11-18 YAŞ)��������������������84
Yapısal Kuram�����������������������������������������������145
Soyutlama�������������������������������������������������������85
Kişilik Mekanizmalarına Göre
ERGEN BENMERKEZCİLİĞİ��������������������������������89
Kişilik Tipleri��������������������������������������������������146
VYGOTSKY: KÜLTÜREL YAKLAŞIM�����������������90
Topografik Kuram������������������������������������������147
DİL GELİŞİMİ�����������������������������������������������������97
Psikodinamik Kuram���������������������������������������148
DİLİN NASIL ÖĞRENİLDİĞİNE
Psikoseksüel Kuram����������������������������������������153
İLİŞKİN GÖRÜŞLER�������������������������������������������97
ERİKSON PSİKOSOSYAL KİŞİLİK KURAMI������156
Davranışçılık����������������������������������������������������97
Temel Güvene Karşı Güvensizlik (0-2) �������������156
Sosyal Öğrenme�����������������������������������������������97
Özerkliğe Karşı Utanç ve Kuşku (2-4)���������������157
Chomsky ve Psikolinguistik Kuram���������������������98
Girişimciliğe Karşı Suçluluk (4-7)����������������������157
CHOMSKY’NİN DİL GELİŞİMİ
TABLOSUNA EKLEDİKLERİ����������������������������100 Başarıya Karşı Aşağılık (7-12)��������������������������158
ÖZET���������������������������������������������������������������101 Kimliğe Karşı Rol Karmaşası (12-18)����������������158
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������102 Yakınlığa Karşı Uzaklık (18-30)������������������������160
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������107 Üretkenliğe Karşı Durgunluk (30-60)����������������161
CEVAPLI TEST - 1�������������������������������������������111 Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (60+)�����162
CEVAPLI TEST - 2�������������������������������������������115 MARCIA’NIN KİMLİK STATÜLERİ��������������������164
BAĞLANMA KURAMLARI�������������������������������167
Çocuk Bağlanması������������������������������������������167
Yetişkin Bağlanması���������������������������������������169
5. BÖLÜM
DENETİM ODAĞI�������������������������������������������� 170
AHLAK GELİŞİMİ
ÖZET���������������������������������������������������������������173
AHLAK GELİŞİMİ���������������������������������������������118 ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������174
BİREYİN AHLAKI NASIL EDİNDİĞİNİ ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������178
AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR���������������������������118 CEVAPLI TEST 1���������������������������������������������180
Davranışçılık��������������������������������������������������118 CEVAPLI TEST 2���������������������������������������������183
Sosyal Öğrenme���������������������������������������������118
Psikanaliz������������������������������������������������������118
7. BÖLÜM
Piaget���������������������������������������������������������118
Piaget’ye Göre Ahlaki Gelişim Dönemleri�����119 MERAKLISINA
Kohlberg’in Ahlak Gelişimi����������������������������121 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ TEMEL KAVRAM.......... 188
Gelenek Öncesi Düzey����������������������������������122 GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE ARAŞTIRMA ............
Geleneksel Düzey�����������������������������������������123 YÖNTEMLERİ.................................................. 188
Gelenek Ötesi Düzey������������������������������������124 BİYOLOJİK GELİŞİM İLE İLGİLİ
EKSTRA KAVRAM VE KONULAR.................... 194
ÖZET���������������������������������������������������������������129
EKSTRA KAVRAMLARLA
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������130
İLGİLİ ÇÖZÜMLÜ TEST................................... 223
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������135
ÇÖZÜMLER..................................................... 228
CEVAPLI TEST 1���������������������������������������������138
KAYNAKÇA.................................................... 233
CEVAPLI TEST 2���������������������������������������������141

vi
1.
Psikolojiye Giriş

PSİKOLOJİ W. Wundt (1812-1920), psikolojiyi felsefeden ayırarak


ayrı bir bilim olmasını sağlamıştır. Psikoloji ayrı bir bi-
lim olduktan sonra bu bilim içerisinde neyin incelen-
Psikolojinin Tanımı ve Çalışma Konuları
mesi gerektiği ya da neye önem verilmesi gerektiği
En genel tanımıyla psikoloji, gözlenen ve gözleneme- konusu birçok ekolün ortaya çıkmasına neden olmuş-
tur ve uzun süre bu ekollerin tartışma konusu olmaya
yen insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilim
devam etmiştir. Bu ekollerin bazıları günümüzde de
dalıdır. Psikolojinin çalışma alanı insanın düşünce,
insan gelişimini açıklarken bireyin gelişiminin farklı
duygu ve davranışları ile ilgilidir. Yani psikoloji bu üç
yönlerine vurgu yaparak gelişimi açıklamada kullanıl-
temel yapı üzerinde yoğunlaşır. Psikolojinin 3d’si ola- maktadırlar. Gelişim psikolojisindeki temel yaklaşım-
rak adlandırabileceğimiz bu yapılar genellikle birbirin- lar bu şekilde sınıflandırılabilir.
den ayrı değil, birlikte işlemektedir.
1. Yapısalcılık-Wundt, Titchener
2. İşlevselcilik-Angell, James
Bir Bilim Dalı olarak Psikolojinin Kısa Tarihçesi
3. Olgunlaşma Kuramı-Gessell
Psikoloji biliminin tarihi, insanlık tarihi kadar eski ol- 4. Psikoanalitik Kuram-Freud
makla birlikte psikolojinin özellikle felsefeden ayrı bir
5. Sosyal Öğrenme Kuramı-Bandura
bilim dalı olarak gelişmesi 19. yüzyılın son çeyreğine
6. Davranışçı Kuram-Pavlov, Skinner, Watson
rastlamaktadır.
7. Gestalt-Koffka, Köhler, Weitheimeir
19. yüzyılın son çeyreğinde psikolojinin kullandığı 8. Bilişsel Gelişim Kuramı-Piaget, Vygotsky
bilimsel yöntemlerin değişmesi ile psikoloji doğa bi-
9. İnsancıl Kuramlar-Rogers, Maslow
limleri (kimya, biyoloji vb.) gibi bir pozitif bilim olarak
10. Ekolojik Sistem Kuramları-Borenfenbrenner,
kabul görmeye başlamıştır. Biyoloji, fizik gibi diğer
Bernstein, Barker
doğa bilimlerinin yararlandığı kontrollü gözlem ve de-
11. Kültürlerarası Yaklaşım-Markus, Kitiyama, Kağıt-
ney gibi bilimsel yöntemleri kullanmaya başladığında
çıbaşı
psikoloji felsefeden koparak ayrı bir disiplin hâline ge-
Yapısalcılık
lebilmiştir. Bu konudaki en ilk ve önemli adımlardan
biri Alman bir fizyolog olan Wilhelm Wund’un 1879’da Bu ekollerden biri olan
Almanya’nın Leipzif şehrinde ilk psikoloji laboratuva- yapısalcılık (strüktüra-
rını kurmasıdır. lizm), bilincin yapı bakı-
mından incelenmesi ola-
Avrupa’daki bu hareketlenmeyi izleyen tarihlerde rak da tanımlanmaktadır.
Amerika’da da belirgin bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. 19. yy.ın ikinci yarısında
Bu hareketlenmeler 1982 yılında ilk bilimsel psikoloji ortaya çıkan, Wilhelm
organizasyonu olan Amerikan Psikoloji Derneği’nin Wundt ve Titchener’ın
(PA) kurulmasına vesile olmuştur. öncülüğünü yaptığı bir
yaklaşımdır. Yapısalcılar
Wundt psikolojinin temel ilgi
PSİKOLOJİK YAKLAŞIMLAR
alanının insan zihni, zih-
Bir gelişim kuramı, “İnsan gelişiminin bir boyutunu nin parçaları ve onun bileşenleri olduğunu kabul et-
açıklamak için tasarlanmış, birbirleri ile ilişkili deney- mekteydiler. Bu yaklaşıma göre doğada olduğu gibi
sel olarak büyük ölçüde doğrulanmış ifadeler bütünü- bilinç olayları da birtakım daha yalın ruhsal parçalar-
dür.” biçiminde tanımlanabilir. Gelişim psikolojisinde dan meydana gelmiştir. Psikolojinin amacı, bilinç de-
insan gelişimini açıklamak için yaklaşımlar bulunmak- nilen bu karmaşık olayı çözümlemek, zihnin en yalın
ögelerini araştırmak, zihnin ögelerini en küçük parça-
tadır. Bu yaklaşımların genel özelliği, insan gelişimini
larına bölerek incelemek ve bunlar arasındaki ilişkileri
belli bir bakış açısıyla ele alıp açıklamalarıdır. Örne-
bulup yasalar hâlinde formüle etmektir. Bu amaçla
ğin biyolojik yaklaşım tüm insan gelişimini bireyin bi-
uyarıcılar, duyumlar, algılar, anılar, eşik değerler gibi
yolojik özellikleri ile bilişsel yaklaşım ve bilişsel süreç-
konuları pozitif bilimler açısından bir laboratuvar orta-
ler ile açıklar.
mı içinde ele alıp incelediler. Yapısalcılar her ögenin
bir duyum olması gerektiğini düşünmekteydiler ve içe
bakış yöntemi adı verilen bir yöntem kullandılar. İçe
bakış yönteminde deneğe çeşitli uyarıcılar verilerek

1
Psikolojiye Giriş

bu uyarıcıları mümkün olduğunca ayrıntılı tanımlama- Davranışçı Yaklaşım


ları isteniyordu. Örneğin deneğe laboratuvarda bir
1910’lu yıllarda ortaya çıkan ve öncülüğünü Watson,
ses veriliyor daha sonra ses biraz yüksek olarak veri-
Pavlov, Skinner’ın yaptığı davranışçı yaklaşıma
liyordu. Bu sesteki değişimi fark edip etmediği sorulu-
göre psikolojinin bilim hâline gelebilmesi için herkes
yordu. Denek sesteki değişimi fark edip etmediğini
tarafından gözlenebilir ve ölçülebilir fenomenlerin,
düşünüp söylüyordu. Buna içe bakış denir, yani de-
yani davranışların, doğa bilimlerinde kullanılan objek-
nek zihnine bakıp farkı fark edip etmediğini söylüyor-
tif ve bilimsel metotlarla incelenmesi gerekmektedir.
du. Böylece karmaşık zihinsel yaşantıların, ögeleri
Davranışçılar, çevresel uyarıcılar ve bu uyarıcılara
yoluyla anlaşılabileceğini kabul etmekteydiler. Bu
organizmanın verdiği tepkileri incelemişlerdir. Bunun
yöntem davranışçılar tarafından nesnel olamayacağı
için dış çevreden gelen uyarıcılar ve bu uyarıcıların
için bilimsel olmamakla eleştirilmiştir. Çünkü düşünüp
organizmadaki tepkilerini inceleme yöntemini kullan-
söylemek nesnel olarak sınanamaz.
mışlardır. Davranışçılar, davranışı oluşturan ögeler
İşlevselcilik (Fonksiyonculuk) olarak koşullu reflekslerin önemini vurgulamışlar,
öğrenmenin üzerinde durmuşlar ve insan davranışla-
Bir başka psikoloji okulu
rının anlaşılmasında bir yol olarak hayvan davranış-
ise Darwin’in evrim ku-
larını incelemişlerdir. Bundan dolayı temel konuları
ramından çok etkilenmiş
davranışlar ve öğrenmedir. Öğrenme psikolojisinin
olan, işlevselcilik (fonk-
oluşumu ve gelişimini sağlamışlardır. Bu yaklaşım
siyonculuk)tir. 20. yüz-
bütün insan davranışlarını ödül-ceza ve alışkanlıklar
yılda, John Dewey, An-
ile açıklar. Bir öğretmenin ders anlatımında yeni yön-
gell, William James gibi
William James tem kullanmamasının sebebi bu yaklaşıma göre alış-
bilim adamlarının ortaya
kanlıktır. Bir kişinin kızgınlığını bağırarak ya da kavga
koyduğu bir yaklaşımdır.
ederek sergilemesi ve daha önceki sorunlarını böyle
İnsan davranışlarını anlamak için bilincin ögelerini
çözüp ödüllendirilmesi de alışkanlığa yol açmıştır.
değil, insanın ihtiyaçlarını daha iyi karşılamak ve in-
sanın çevresine uyumda başvurduğu çevreye uyum Sosyal Öğrenme Kuramı
sağlama davranışları ve öğrenme gibi yolların ince-
Sosyal öğrenme kuramı davranışçı yaklaşımla para-
lenmesi gerektiğini savunmuşlardır. Bu yaklaşım, Av-
leldir. Bandura’nın sosyal biliş kuramı olarak da anılan
rupa’daki psikoloji ekol ve kuramlarından farklı olarak
gelişim kuramına göre hem kişisel hem de çevresel
bir konunun “ne olduğu, nasıl olduğu, nelerden oluş-
faktörler gelişim açısından önem taşımaktadır ve bu
tuğu” sorularını sorup bunlarla ilgilenmez ”ne işe ya-
iki etmen birbiri ile etkileşim içinde işlev görmektedir.
radığını sorar”. Bu yaklaşımda “Zekâ nedir, zekânın
Davranış çevre tarafından biçimlendirilmekte ancak
parçaları nelerdir, zekânın ögelerinin birbirleri ile iliş-
birey de çevreyi biçimlendirmektedir. Davranış, bire-
kileri nelerdir?” soruları ile ilgilenilmez, “Zekâ ne işe
yin çevreyi gözlemlemesi ve taklit etmesi, bunun so-
yarar? Nerede, nasıl kullanırız?” soruları ile ilgilenilir.
nucunda da ödül ya da ceza alması ile kazanılmakta-
Avrupa’da Wundt “Görme algısının ögeleri nelerdir?”
dır. Davranışın kalıcılığını belirleyen etmen, davranış
şeklinde sorar ve cevaplar: “Görme algısı: renk algı-
sonucunda bireyin çevreden alacağı ödül ya da ce-
sı, şekil algısı, hareket algısından oluşur…” İşlevsel-
zadır. Bandura’ya göre bireyin davranışı kazanması
cilik akımı ise bu kuramsal çalışma yerine “Görme
ile onu gerçekleştirmesi eş zamanlı olmak zorunda
algısı nerede işe yarar, nasıl işe yarar?” şeklinde in-
değildir. Birey kazandığı davranışı, davranışın kendi-
celemesini yapar. “Görme algısı nerede işe yarar:
sini ödüle götüreceğini ya da cezadan kurtaracağını
Pilotlukta ince hassas işler yapılırken işe yarar.” “O
düşündüğü zaman tekrar edecektir.
hâlde keskin görüşlü bireyleri nasıl seçeriz şeklinde
hareket edip görme keskinliğini ölçen araçlar geliştir- Gestalt Psikolojisi
mesinin nasıl olduğunu inceler. Bu yaklaşımda uygu- Psikolojide etkili olan bir başka yaklaşım da gestalt
lamalı psikoloji alanları çıkmıştır. Zekâ nerede kulla- (bütüncül) psikolojisidir. Davranışlardan çok zihin-
nılır? Eğitimde, buradan eğitim psikolojisi ve okul sel süreçlerle ilgilenen, bireyin algılamaları üzerin-
psikolojisi çıkmıştır. Klinik psikoloji, endüstri ve örgüt de duran bir yaklaşımdır. 20. yüzyılın ilk yarısında
psikolojisi vb. uygulamalı alanlar büyük ölçüde bu Almanya’da ortaya çıkmıştır ve kuramın öncüleri ara-
yaklaşımın etkisi ile oluşmuşlar. Bu ekol, psikolojinin sında Wertheimer, Köhler ve Koffka gibi bilim adam-
uygulama alanlarının ortaya çıkmasının yanında ları yer almaktadır. Hem yapısalcılara hem de davra-
davranışçılık ve öğrenme psikolojisinin oluşmasında nışçılara, duyumlar ve koşullu reflekslerle ilgilendikleri
önemli bir rol oynamıştır. için karşı çıkmışlardır. Davranışların ve yaşantıların

2
Psikolojiye Giriş

bütünlük içinde ele alınması gerektiği, ögeler ara- noktasına kadar kullanarak kendini gerçekleştirebil-
sındaki ilişkinin çok önemli olduğunu vurgulayan bir me yeteneğine sahiptir. Birey kendini geliştirmiyorsa
kuramdır. Gestalt psikologları algı, algılama yasaları, ya da yanlış yapıyorsa ya nasıl kendini geliştireceği-
dikkat, içgörüsel öğrenme, unutma gibi zihinsel sü- ni bilmediğinden ya da benlik saygısı, yani kendine
reçlerle ilgilenmişlerdir. Bu yaklaşım, her şeyi algı ile duyduğu saygı düşük olduğu içindir. Bu yüzden bireye
açıklar. Problem çözme olaylar arasındaki ilişkilerin nasıl yapılacağı konusunda yardım edilmelidir, yani
farklı bir şekilde algılanmasıdır, psikolojik sorunlar bi- yol gösterilmeli ve nasıl yapacağı anlatılmalıdır. Bu
reyin dünyayı bozuk olarak algılamasıdır. yaklaşım, en çok iletişim üzerinde durur.

Psikodinamik Yaklaşım Bilişsel Yaklaşım


Bilişsel yaklaşım, bireyi bilgiyi işleyen, dış dünyanın
Hem psikiyatriyi hem de psikolojiyi önemli düzeyde
bir iç modelini oluşturan ve amaçlarına ulaşmak için
etkileyen bir kuram olan psikodinamik (psikoanali-
planlar ve stratejiler geliştiren bir organizma olarak
tik) yaklaşım, 20. yüzyılın başlarında Sigmund Freud
görür. Temel konusu zihin problemi çözme ve ka-
tarafından ortaya konulmuştur. Temel konu kişilik duy-
rar vermedir. Piaget, Vygotsky, Kohlberg, Bruner ve
gular ve psikolojik sorunlardır. Bu yaklaşım, tüm insan
Chomsky bu yaklaşımın en önemli temsilcileridir.
davranışlarını cinsel güdüler, toplumsal baskılar gibi
İnsanın, mantıklı, dikkatli ve enerjik olduğunu ve sa-
bilinç dışı etkiler açısından ele almaktadır. Erken ya-
dece bilgi alıcı değil, aynı zamanda bilgiler üzerinde
şam deneyimlerinin yetişkinlik döneminde uyum açı-
işlemin yapıcı bir varlık da olduğunu savunurlar. Bu
sından önem taşıdığını öne süren Freud, tanımladığı
kuram, bireyin zihninin, kalıtımsal olarak getirdiği yapı
psikoseksüel gelişim aşamalarında sosyal çevrenin
ile çevrenin etkileşiminin sonucunda oluştuğunu vur-
ve anne-baba tutumlarının bireyin kişilik gelişimi üze-
gulamaktadır. Bu kurama göre olgunlaşma gelişimin
rindeki etkilerinin önemini vurgulamıştır. Freud, insan
hızını belirlerken deneyim bilişsel yapının oluşumunu
gelişiminin çeşitli evrelerini tutarlı bir sistem hâlinde
ve niteliğini belirler. Bu yaklaşım, problem çözme ve
betimleyen ilk bilim adamıdır. Psikanaliz insanın ey-
karar verme sürecini, şemalar ve şemaların bir ara-
lemlerinin ve düşüncelerinin ilk bakışta görüldüğün-
ya gelip oluşturduğu karmaşık yapılar olan dizinlerle
den daha karmaşık olduğunu öğretmiştir. Hasta in-
(script) açıklar. Bir marketten değil de diğer marketten
sanların vaka analizinden oluşturulmuş kuramlardır.
bireyin alışveriş yapmasını, bir problemi belli bir yön-
Yaklaşımın en büyük sorunu hastalarda elde edilen
temle çözmesini bireyin bu olgulara ilişkin şemaları ile
bulguların normal insanlara genellenemeyeceğidir.
açıklar.
Hümanistik Yaklaşım
Biyolojik Yaklaşım
Günümüz psikoloji dünyasında ve insan anlayışın-
Bu yaklaşım, psikolojideki en eski yaklaşımdır. Bu
da önemli bir yere sahip olan hümanistik yaklaşım,
yaklaşım içindeki ilk kuram, Gesell olgunlaşma kura-
Abraham Maslow ve Carl Rogers tarafından ortaya
mı, psikolojinin gelişmesinde son derece önemli bir
konulan, insanın doğasının olumlu özelliklerden oluş-
yeri olan kuramdır. Günümüzde de nöropsikoloji ve
tuğunu, insanın biricik ve kendini geliştirme potansiye-
genetik biliminin ilerlemesi ile tekrar en önemli yakla-
line sahip bir varlık olduğunu savunan bir yaklaşımdır.
şım hâline gelmiştir.
Temel konu kişiliktir, özellikle benliktir. Bu yaklaşıma
göre insan doğasına ilişkin üç büyük kabulü vardır: Bu yaklaşım, tüm insan davranışlarını insan bedeni-
İnsan doğuştan iyidir. Bütün insanlar bir potansiyelle nin özellikleri, kalıtım, hormonlar ve beynin özelikleri
(gizil güçle) dünyaya gelir, bu potansiyel de bireyin ile açıklar. İnsan alet yapan bir varlıktır; çünkü insan
kendini daha iyiye, mükemmele kendini geliştirmeye eli karmaşık aletler yapmaya uygundur. Birey sinirle-
doğru gitmesine yol açar. Roger bu daha iyiye gitme nir; çünkü sinirlenmeyi sağlayan hormonlar salgılar.
isteğini şöyle açıklar: Bir bebek yürümeye başlarken a) Olgunlaşma Kuramı
sürekli düşer, hiçbir bebek düştüğü için yürümekten Olgunlaşma kuramı, Arnold Gesell tarafından 1920’ler-
vazgeçmez. Üçüncü olarak insanda irade vardır. İn-
de yapılan bir dizi sistematik ve periyodik çalışmalar
sanda iradenin olması demek bireyin kendi yanlışla-
sonucunda geliştirilmiştir. Gesell, çocuklarda fiziksel,
rının sorumluluğunun kendisine ait olması demektir.
Bireyin aile yaşantısı, yetiştiği çevre bozuk olabilir duygusal, sosyal, dil ve motor gelişimini uzun zaman
ancak bireyin arkadaşına hakaret etmesinin sorum- dilimlerinde periyodik olarak sistematik çalışmalarla
luluğu bireye aittir. Öte yandan bireyin iradesinin ol- test etmiştir. Gesell’e göre gelişim biyolojik bir süreçtir
ması demek birey hasta bile olsa kendini düzeltebilir ve olgunlaşma tarafından yönlendirilir. Bireyde zaman
demektir. Bireyde bu üç özellik doğuştan olduğu için içinde ortaya çıkan değişiklikler önceden belirlenmiş
birey uygun çevresel koşullarda bu potansiyeli en üst bir plan doğrultusunda ve kendiliğinden ortaya çıkar.

3
Psikolojiye Giriş

Çevresel faktörler gelişimde önemli bir rol oynamaz. 1. İnsan ve hayvan arasında nitelik değil nicelik ya
Bireysel farklılıklar dahil da derece farkı vardır. Tüm canlılar bir tek canlı-
gelişimi belirleyen genler- dan evrimleşti ise o zaman insan ve hayvan ara-
dir. Gelişim evrensel bir sında derece farkı vardır.
süreçtir ve tüm bireylerde 2. Eğer insan ve hayvan arasında derece farkı varsa
olgunlaşma sonucu orta- o zaman insanı en büyük özellikleri olarak görü-
ya çıkar. Olgunlaşma ku- len problem çözme, düşünme, duygular, zekâ vb.
ramının en büyük katkısı bir noktaya kadar hayvanlarda da var demektir. O
gelişim psikolojisindeki zaman hayvanlar üzerinde araştırma yapıp bunu
Arnold Gesell dönemlerdir. İnsan gelişi- bir noktaya kadar insana genelleyebiliriz demektir.
mi dönemlerine bakıldığında doğuştan gelen doğal bir 3. İnsan ve hayvan arasında derece farkı varsa bunun
planın açığa çıktığı açıkça görülmektedir. Bütün in- tersi de doğrudur, hayvanda var olan özelikler insan-
sanlar bebek, çocuk, ergen, yetişkin ve yaşlı olmakta- da da var demektir. Hayvanlarda, refleksler, içgüdü-
dırlar. Gesell’in bakış açısı, fiziksel ve motor gelişimi ler, beslenme, saldırganlık ve neslin devamı için
açıklamakta oldukça tutarlı sonuçlar vermekle birlikte harekete geçme gibi davranışlar vardır. O zaman
diğer gelişim alanlarını açıklamak yetersiz kalmıştır. insanlar da bunlardan dolayı harekete geçiyordur.
b) Nöropsikolojik Yaklaşım
4. Bir canlı türü, herhangi bir canlının herhangi bir
Biyolojik gelişim içindeki bu yaklaşım, tüm insan dav-
organı, davranış ya da özelliği varsa birdenbire
ranışlarını beyin, beynin bölümleri, sinirler arası iletimi
ortaya çıkmaz, bunun mutlaka tarihsel uzun bir
sağlayan kimyasal parçacıklar (nörotransmittterler)
gelişim süreci vardır. Bu ifadeyi kabul ettiğiniz za-
ile açıklar. Örneğin birey mutludur çünkü beyninde
man zekâ, duygular, tüm insani özellikler zaman
mutluluk ve rahatlık veren serotonin miktarı artmıştır.
içinde aşama aşama oluşuyor demektir.
Birey halüsinasyon görmektedir çünkü beyninde do-
5. Aynı tür içinde neden bu kadar çok çeşitlilik var?
pamin miktarı artmıştır.
Yani tüm kediler, tüm köpekler, tüm serçeler ne-
Teknolojideki gelişmeler sayesinde birey bir resme
den birbirinin aynısı değil? Evrim kuramının buna
baktığında beyninde hangi bölgelerin aktif hâle gel-
cevabı şöyledir; eğer tüm tür birbirinin aynısı olur-
diği MR cihazı ile eş zamanlı olarak görülmektedir.
sa ortama giren bir virüs ya da ısı değişimi tüm
Bugün psikolojide en popüler yaklaşım budur.
türü yok eder. Bundan dolayı bireysel farklılıklar
c) Psikogenetik
yaşamın sigortasıdır. Buradan farklılıklar psikolo-
Biyolojik yaklaşım içindeki bu yaklaşım genler ve bire-
jisi ya da bireysel farklılıklar incelemesi çıkmıştır.
yin psikolojisi arasındaki ilişkiyi incelemektedir.
Evrimsel Yaklaşım 6. Evrimsel yaklaşımın psikoloji biliminin oluşması
Darwin’in evrim kuramından ve gelişimine çok sayıda katkısı vardır. Ancak en
ortaya çıkan bir yaklaşımdır. büyük katkısı, kalıtım ve bireysel farklılıkların, dö-
Darwin’in evrim kuramı, psiko- nemlerin araştırılmasıdır.
lojideki hemen hemen tüm ku-
İşlevselcilik, biyolojik ve evrimsel yaklaşımın ortak
ramları etkilemiş, gelişmelerine özelliği çevreye uyum üzerinde durmalarıdır. Biyo-
katkıda bulunmuş bir kuramdır. lojik yaklaşım şu an içinde bulunulan çevreye uyum
Evrim kuramı tüm türlerin uzun üzerinde durur. Örneğin hava ısınınca insan terle-
tarihsel süreç içinde çevreye yip vücut ısısını düşürerek çevreye uyum sağlar. İş-
Charles Darwin levselci yaklaşım sosyal çevreye uyum üzerinde du-
uyum sonucunun geliştiğini sa-
rur. Birey çalıştığı şirkete, eğitim aldığı okula uyum
vunmaktadır. Bütün canlılar ilk oluşan bakteri benzeri sağlamaktadır. Evrimsel yaklaşım “uzun tarihsel
bir canlıdan uzun çevreye uyum sürecinde oluşmuş- süreç içindeki” çevreye uyum üzerinde durur. İn-
lar ve oluşmaya devam etmektedirler. sanlar aile ve toplum hâlinde yaşarlar çünkü uzun
tarihsel uyumda bu şekilde hayatta kalma oranları
Bu kuramın ayrıntıları bizim konumuzu doğrudan il-
daha fazla olmuştur.
gilendirmemektedir. Bu kuramdan çıkan sonuçlar
psikoloji biliminin gelişmesi üzerinde çok büyük etki
yaratmıştır. Bunları şöyle özetleyebiliriz:

4
Psikolojiye Giriş

Ekolojik Sistem Kuramı Kültürel Sistem Kuramı


Kuramın en önemli temsilcileri Bronfenbrenner, Bern- 1980’lerden sonra en önemli yaklaşımlardan biri
stein ve Barker’dır. Bu kuram insan gelişiminin ekolo- hâline gelmiştir. Bu yaklaşım, üç temel bakış açısı
jisi üzerine odaklanır. Gelişim sürecinde insanın eko- üzerinde durur. Bunlardan ilki: Farklı kültürlerde aynı
lojik çevresinin önemini vurgular. Bu ekolojik çevreyi olan nedir?
aileden ekonomik ve politik yapılara kadar genişletir. 99 Fiziksel gelişim, cinsiyet gibi biyolojik özellikler
Bireysel gelişimi anlamak için bireyin ekolojik çevresi tüm kültürlerde aynıdır.
ile ilişkilerini anlamak gerekir. Bronfenbrenner, ekolo- İkinci olarak bir kültürden diğerine toplumsal yapıdaki
jik çevreyi dört alt sistem içinde ele alır ve bu sistem- kurumlar, bireyin davranışları, duygu ve düşünceleri
lerin birbirleri ile karşılıklı etkileşimleri olduğunu ifade nasıl değişmektedir? Örneğin aile her kültürde var-
eder. dır ama Batı kültüründe anne baba ve çocuklardan
oluşan çekirdek aile bulunurken Doğu toplumlarında
a) Mikrosistem: Ebeveynler, arkadaşlar, öğretmen-
büyükanne ve büyükbabaların da bulunduğu geniş ai-
ler, komşular gibi günlük ev, okul, iş çevresidir.
leler bulunmaktadır. Batı kültüründe bireyler bağımsız
b) Mezosistem: Kişinin yaşamındaki sistemlerin ke- olduklarında mutlu olurken Doğu toplumlarında çok
sişimidir. Ev, okul, iş gibi sistemlerin birbirleri ile sayıda arkadaşı ve akrabası ile birlikte olduklarında
bağlantılarıdır. mutlu olunur. Batı kültüründe günlükler, mektuplar vb.
yazılı malzemelere önem verilirken Doğu toplumların-
c) Ekzosistem: Bireyin gelişimini sadece dolaylı
da sözel hikâyelere önem verilmektedir. Örneğin Türk
olarak etkileyebilecek dış çevredir. Babanın çalış-
toplumunda evlenmeden önce kız istemeye damat
tığı iş yeri, medya, devlet gibi.
giderken Çerkez toplumunda damat adayları kız iste-
d) Makrosistem: Geniş kültürel bağlamı ifade eder. meye gitmez, Batı toplumunda ise kız isteme diye bir
Doğu-Batı kültürleri, ulusal, ekonomik, alt kültürler şey hiç yoktur.
gibi. Örneğin Batı kültüründe bir kişiye, öğretmene soru
Bireyin biyolojik alt yapısı mikrosistemin bir parçasıdır. sormak ya da söylediklerini eleştirmek; söylediklerini
Bu nedenle bu kuram zaman zaman biyolojik sistem daha açık hâle getirmesi için bir gereklilik olarak gö-
olarak da adlandırılır. Her sistem, gelişimi biçimlendi- rülürken Doğu toplumlarında bir kişiyi eleştirmek hoş
recek rollerden, normlardan ve kurallardan oluşur. Bu karşılanmamaktadır.
kuramın temel varsayımı, ekolojik sistemlerin gelişim Üçüncü olarak yalnızca bir tek kültürden olup diğer
üzerinde çok önemli bir etkisi olduğu ve gelişimin in- hiçbir kültürde olmayan bir özellik ya da davranış biçi-
sanın çevresindeki bu sistemlerle etkileşimi sonucu mi var mıdır? Buna kültürel psikoloji denir. Örneğin
ortaya çıktığıdır. yalnızca Japon toplumunda birey saygı ifadesi olarak
Psikolojinin amacı, çevre, insan ve davranış arasında- eğilerek selam verir. Bazı dinler ve onların uygulama-
ki etkileşimi incelemektir. Tanımından da anlaşılacağı ları yalnızca tek bir kültüre özgüdür.
gibi psikolojinin çok geniş bir alanı vardır ve psiko-
Kurgusal Örnek
lojinin deneysel psikoloji, sosyal psikoloji, psikometri,
Çiğdem Kağıtçıbaşı dünya çapında teorisi kabul edil-
uygulamalı (eğitim, klinik, danışma, endüstriyel, din
miş iki Türk psikoloğundan biridir. Kağıtçıbaşı’nın ku-
vb.) psikoloji gibi birçok alt dalı bulunmaktadır. Bu alt ramına göre Türk toplumu hem Batı toplumları gibi
dallardan biri olan eğitim psikolojisi, eğitim ile psikolo- bireyci özellikler sergilemekte hem de Doğu toplumla-
jinin kesiştiği alandır. Psikolojinin bulgularının eğitim rı gibi toplulukçu özellikler
alanına uygulanması ile gelişmiştir. Eğitim ortamında sergilemektedir. Bunun ti-
öğrenme olgusunu ve öğrencinin taşıdığı özellikler ile pik örneği olarak insanlar
bu özelliklerin öğrenmeyi nasıl etkilediğini araştırır. Bu da çekirdek aile hâlinde
nedenle öğretmenlik meslek bilgisi dersleri arasında yaşamaktadır ancak duy-
yer alır. Öğretmene yardımcı en önemli alanlardan bi- gusal olarak anne babala-
ridir. Eğitim psikolojisi gelişim ve öğrenme psikolojisi rı, akrabaları ve yakın arkadaşlarıyla yoğun ilişki kur-
maktadırlar.
alanlarını kapsamaktadır.

5
Psikolojiye Giriş

Araştırma Desenleri “Yaşla birlikte teknolojik alet kullanımı artar mı?” Bu


Gelişim psikolojisi alanında çalışan araştırmacılar; araştırmacı farklı yaşlardaki bireylere anket uygulayıp
çocukluktan yetişkinliğe, orta yaşa ve yaşlılığa doğru sorar. Sonuçlara göre;
meydana gelen değişiklikleri belirlemeyi amaçlamak- 99 0-2 yaş arasındaki bireyler 1,
tadırlar. Bu değişikliklerin gelişimin bir sonucu olarak 99 2-7 yaş arasındaki bireyler 10,
mı (yani yaşa, zamana, kuşak farklılığına) ortaya çık- 99 7-18 yaş arasındaki bireyler 18,
tığını bilmek isterler. Bu amaçla da araştırma yöntemi 99 18-40 yaş arasındaki bireyler 10,
ne olursa olsun, değişik yaştaki denekleri farklı biçim- 99 40-60 yaş arasındaki bireyler 5 farklı teknolojik alet
lerde düzenleyerek farklı araştırma desenleri oluştur- kullanmaktadır.
muşlardır. Bu araştırma desenleri kesitsel, boylamsal
Bu sonuçlarda en fazla hangi yaş aralığında (7-18)
ve sırasal desen olmak üzere üç grupta toplanabilir.
teknolojik alet kullanıldığı görülmekte fakat bunun ne-
1. Kesitsel Desen: Farklı yaştaki farklı bireylerden
deni görülmemektedir.
tek seferde ölçüm almaktır.
2. Boylamsal Araştırma: Aynı bireyden ya da birey-
Örnek
lerden uzun bir süre boyunca tekrar tekrar ölçüm al-
“Çocuklar farklı yaşlarda farklı oyunları oynarlar.” var- maktır. Örneğin bir kişi ya da birkaç kişi ele alınır ve
sayımını ele alan araştırmacı 0-2, 2-4, 4-7, 7-12 ve 12- 20 yıl gözlemlenir. İdeal olan, bu bireyleri sürekli göz-
18 yaşlarında olan farklı çocukları ele alıp tek seferde lemlemektir ancak bu pratik olarak mümkün olmadığı
gözlem yapar. Sonuçta 0-2 yaşlarındaki çocukların ha-
için 6 ayda bir bireyler gözlemlenir.
reket oyunu, 2-4 yaşındaki çocukların sembolik oyun, 4-7
yaşındakilerin paralel oyun, 7-12 yaşındakilerin toplu
oyun ve 12-18 yaşındakilerin sözel oyun oynadıklarını Bu araştırma bireyler, yani denekler hakkında derin-
bulacaktır. Bu kesitsel bir araştırmadır. lemesine bilgi verir. Derinlemesine bilgi verdiği için
bu araştırmadan kuramlar çıkar. Buna örnek olarak
Piaget’nin bilişsel gelişim kuramı verilebilir. Bu araş-
Örnek
tırmanın asıl önemi, bölük etkisi hakkında çok sayıda
Yaşla beraber güdülenme artmakta mıdır? konusunu bilgi vermesidir. Örneğin bir birey doğumundan itiba-
inceleyen bir araştırmacı bunu incelemek amacı ile bir ren 20 yıl boyunca gözlemlendiğinde bu çocuğun 10
güdülenme ölçeğini alıp 7-12, 12-18 ve 18-24 yaşındaki- yaşına kadar 10 tane arkadaşı olduğu, 10 yaşında
lere tek seferde uygulayıp sonuçları karşılaştırır. So-
iken evine İnternet girdiği ve arkadaş sayısının 2’ye
nuçta örneğin güdülenmenin yaşla arttığı ya da azaldı-
ğı bulunur. Bu araştırma farklı yaştaki farklı bireyler düştüğü görüldüğünde İnternetin arkadaşlık ilişkilerini
üzerinde yapılan kesitsel bir araştırmadır. olumsuz etkilediği yargısına ulaşılabilir.
Kesitsel araştırmalar bir evrede ya da dönemde ne- Bu araştırmanın İzmit’te yapıldığı varsayılırsa bu ço-
ler olduğu hakkında çok sayıda bilgi verir. Dönem ve cuk 16 yaşında 1999 depremine maruz kalmış ve 17
evrelerin özelliklerini belirlemek açısından uygundur. yaşında panik atak olmuşsa artık rahatlıkla “Deprem
Bu araştırmanın başka avantajları da vardır. Çok sa- panik atak yapar.” çıkarımı yapılabilir. Bu araştırma,
yıda bireye ulaşılabilir, ekonomiktir. Ölçeğin İnterne- bireyin hayatına nelerin girip nelerin çıktığını ayrın-
te konması maliyeti neredeyse sıfıra indirebilmekte- tılı olarak verdiği için daha rahat neden-sonuç ilişkisi
dir. Uygulaması daha kolaydır ve daha çabuk sonuç kurmayı sağlar.
vermesi açısından avantajlıdır. Ancak bu araştırma
Bu araştırmanın temel sorunu, denek sayısının iki üç
deneysel yöntemle yapılsa bile neden-sonuç ilişkisi
kişi ile sınırlı olmasıdır. Pratik nedenlerden dolayı de-
kurmak açısından zorluklar taşır.
Kurgusal Örnek nek sayısı az olmaktadır. Araştırma 20 yıl boyunca
süreceği için 200-300 kişi üzerinde bu araştırma ya-
İnsanların boylarının zamanla uzayıp uzamadığını in-
celemek amacı ile farklı yaşlardan insanlar seçilmiş ve
pılamaz. Denek sayısı iki üç kişi olduğunda bireysel
kişilerin boyları ölçülmüştür. 1940’ta doğanların boy farklılıkların etkilerini bu araştırma yansıtmaz. Eliniz-
ortalamaları ile 1950, 1960, 1970, 1980, 1990’da deki deneklerin tepkileri ile sınırlılık söz konusudur.
doğanların boy ortalamaları karşılaştırılmıştır. Araştır- Bir kişi depreme karşı panik atak tepkisi verirken bir
macı, insanların boylarının uzamasının çocukluktan diğeri kapalı alanda kalma korkusu tepkisi verebilir.
itibaren daha kaliteli bir diyetle beslenmeye bağlı oldu- Araştırma, deneğin verdiği tepki ile sınırlıdır. Bu araş-
ğunu düşünmektedir. Araştırmaya katılan insanların tırmanın maliyeti de çok yüksektir; çünkü araştırma
verdiği cevaplara göre de zaman içinde boyları daha uzun sürer. Ayrıca araştırma denek kaybı ile yarıda
çok uzayan insanların daha kaliteli diyetlerinin olduğu kesilebilir. Örneğin iki üç deneğin başka bir şehir ya
görülmüştür. da ülkeye taşınmasıyla araştırma yarım kalabilir.

6
Psikolojiye Giriş

3. Sırasal Desen: Sırasal desende farklı yaş grup- Çözüm: Gelişim psikolojisinde en yaygın araştırma de-
larının bir süre boyunca tekrar tekrar test edilmesi seni, aynı anda farklı yaş gruplarındaki bireylerin belli bir
söz konusudur. Böylece hem kuşak farklılıkları soru-
gelişimsel özellik açısından farklılık gösterip gösterme-
nu ortadan kaldırılmış olunur hem de tek bir doğum
diğini inceleyen kesitsel desendir. Buna göre çocukların
bölüğü nedeniyle ortaya çıkan genelleme sorununa
yaşa bağlı konuşma gelişimi örüntüsünün incelenmesi
çözüm bulunmaya çalışılır. Bu araştırma, toplumun
amacıyla iki, dört ve altı yaşlarından ellişer çocuğu rast-
farklı katmanlarındaki (köy, kent, farklı bölgeler, farklı
gele seçerek hepsinden tek seferde veri toplanması, ke-
sosyo - ekonomik düzeyler) gelişim özelliklerini ortaya
sitsel desen kullanıldığını göstermektedir. Cevap B
çıkarmak için idealdir.

Kesitsel Boylamsal
Örnek desen desen
Sırasal desen

“Sosyo-ekonomik düzey ile dil gelişimi arasında ilişki var Birçok yaş Bir bireyi birçok Birçok yaş

Yöntem
mıdır?” sorusunu araştıran bir araştırmacı, üst sosyo- grubunu bir seferde gözlem- grubu ve bölüğü
ekonomik düzeyden ailelerin çocuklarının gittiği bir seferde göz- leme birçok seferde
anaokuluna gider. Üst sosyo-ekonomik düzeydeki ailele- lemleme gözlemleme
rin çocukları anaokuluna 3 yaşında başlar. Bu çocuklar
7 yaşına kadar 6 ayda bir gözlemlenir. Araştırmacı, alt Davranışta Davranışta Davranışta yaşa

Bulgular
sosyo-ekonomik düzeyden ailelerin çocuklarının olduğu yaş zaman içindeki bağlı değişimler
anaokuluna gider. Buradaki çocuklar anaokuluna orta- farklılıkları değişimler
lama 5 yaşında başlamaktadır. Bu çocuklar da 7 yaşına
kadar gözlemlenir. Sonuç olarak iki grubun dil gelişim- Dönem Gelişimsel eği- Daha çok
leri karşılaştırılır ve sosyo-ekonomik düzey ile dil ilişkisi ve evreler limleri gösterir. toplumun farklı
ortaya çıkarılmaya çalışılır. Bu araştırmada hem grup- hakkında çok Bireylerdeki katmanları ara-
Faydaları

lar hem yaşlar farklıdır. sayıda bilgi değişimleri sındaki farklılıkla-


verir. Çabuk gösterir. Bölük rı ortaya çıkarır.
Boylamsal araştırma; izleme olarak sırasal araştır- ve ucuzdur. etkisini verir. Yaşın, bölüğün ve
ma; sıra dizisel olarak da kullanılmaktadır. toplumdaki deği-
şimlerin etkilerini
Soruda “farklı yaştaki bireyler”den söz ediliyorsa ortaya çıkarır.
yanıt kesitsel araştırmadır. Soruda “aynı bireyler- Farklılıklar Farklılıklar Araştırmalar kesit-
den farklı zamanlarda ölçüm alındığı” belirtili- gelişimsel de- toplumdaki sel araştırmalara
yorsa boylamsal araştırmadır. Soruda “hem farklı ğişimlerden değişimleri göre uzun süreli
bireylerden hem farklı yaşlardakilerden farklı çok, bölük yansıtabilir. ve pahalıdır.
değişimlerini Araştırmalar Boylamsal
Sınırlılıkları

zamanlarda ölçüm alındığı” belirtiliyorsa bu


araştırma sırasal araştırmadır. yansıtabilir. uzun süreli ataştırmalara
Neden-sonuç ve pahalıdır. göre kısa süreli
ilişkisi kurma- Yinelenen uygu- ve ucuzdur.
da sıkıntılıdır. lamanın etkisi
ve denek kaybı,
KPSS’de Çıkmış Soru örneklemi
bozabilir.
Bir araştırmacı çocukların yaşa bağlı konuşma geli-
şimi örüntüsünü incelemek ister. Bu amaçla iki, dört Metaanaliz: Tamamen istatistiksel bir yöntemdir.
ve altı yaşlarından ellişer çocuğu rastgele örnekleme
Türkiye’de yapılamaz çünkü Türkiye’de aynı konu
yöntemiyle seçerek toplam 150 çocuktan tek seferde
ile ilgili (örneğin büyüme ve beslenme ilişkisi) çok
veri toplar. Daha sonra verileri çözümleyerek farklı
sayıda araştırma bulunmamaktadır. Avrupa, ABD ve
yaşlarda dil gelişimine ilişkin genellenebilir sonuçlar
Japonya’da aynı konu ile ilgili çok sayıda araştırma
ortaya koyar.
olduğundan bu ülkelerde metaanaliz yapılabilir ya da
Bu araştırmacının kullandığı araştırma yöntemi
dünya genelinde aynı konu ile ilgili tüm araştırmala-
aşağıdakilerden hangisidir?
rın sonuçlarından ortak bir sonuç çıkarılır. Örneğin
A) Meta-analiz B) Kesitsel C) Örnek olay
beyazların siyahilere karşı olumsuz tutumları üzerine
D) Nitel E) İzleme
ABD’de 20.000 araştırma yapılmıştır. Bu araştırmala-
rın sonuçlarının birleştirilip ortak bir sonuç çıkarılması
meta-analizdir.

7
Psikolojiye Giriş

CEVAPLI TEST
3. Bütün dünyada milliyetçi ve muhafazakâr eğilimin
artıp artmadığını incelemek amacı ile dünya
1. Aşağıdakilerden hangisi boylamsal desenin genelinde 1989-2009 tarihleri arasında yapılan
özelliklerinden biri değildir? milliyetçilik ve muhafazakârlıkla ilgili yapılan 1500
A) Uzun bir zamanı kapsar. kadar araştırma toplanıp bu araştırmaların sonuç-
ları birleştirilerek milliyetçilik ve muhafazakarlığın
B) Gelişimdeki eğilimleri gösterir.
hızla yükselmekte olduğu bulgusuna ulaşılmıştır.
C) Araştırmalar ekonomik değildir.
Bu araştırmada uygulanan araştırma yöntemi
D) Bireyleri tek seferde inceler. aşağıdakilerden hangisidir?
E) Denek kaybına yol açabilir. A) Deneysel
B) Korelasyon
C) Vaka analizi
D) Örnek olay
E) Metaanaliz

4. Anne-baba tutumlarının çocukların kişilik özellik-


leri üzerindeki etkilerini araştıran bir araştırmacı,
üç aileyi bebekleri olduktan itibaren 17 yaşına
kadar 6 ayda bir gözlemlemiştir.
Bu araştırmacının uyguladığı araştırma
yönteminin aşağıdakilerden hangisi olduğu
söylenebilir?
A) Korelasyon
B) Deneysel
C) Kesitsel
D) Boylamsal
E) Sırasal

2. Ortaokul 6, 7. ve 8. sınıflardaki öğrencilerin


mecaz anlamları anlama düzeylerinin incelenmesi
amacı ile yapılan bir araştırmada öğrencilere 20
mecaz anlamlı cümle sorulmuş ve bu cümlelerden
5. Sınıftaki sıra düzeni, ısı ve ışık miktarı gibi fiziksel
ne anladıklarını yazmaları istenmiştir. Daha sonra
koşulların, öğrencilerin akademik başarıları
öğrencilerin cevapları çözümlendiğinde 6. ve 7.
üzerindeki etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada
sınıf öğrencilerinin cümlelerdeki mecaz anlamları
öğrencilerin yedi hafta süreyle farklı sıraların oldu-
anlamaları arasında anlamlı bir fark bulunamamış
ğu ısı ve ışık açısından iyileştirilmiş ortamlarda
ancak 8. sınıf öğrencileri ile 6. ve 7. sınıf öğren-
ders dinlemeleri sağlanmış ve ardından akademik
cileri arasında puan ortalaması çok daha yüksek
başarı düzeylerindeki değişim incelenmiştir.
bulunmuştur.
Bu çalışmada kullanılan araştırma yöntemi
Bu araştırmada kullanılan araştırma deseni
aşağıdakilerden hangisidir?
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Betimsel
A) Sırasal
B) Deneysel
B) Boylamsal
C) Gözlem
C) Kesitsel
D) Nitel
D) Vaka analizi
E) Meta analiz
E) Meta analiz

8
Psikolojiye Giriş

6. Ders yılının başından itibaren 8. sınıf öğrencilerini 8. Bir araştırmada bebeklerin beyin gelişimini ince-
yıl sonuna kadar fiziksel gelişimleri açısından in- lemek amacıyla yeni doğmuş, iki aylık, üç aylık ve
celeyen bir araştırmacı, kız öğrencilerin erkekler- 6 aylık bebeklerden oluşan bir grup denekten tek
den daha hızlı geliştikleri bulgusuna ulaşmıştır. seferde veri toplanmıştır.
Araştırmacının kullandığı araştırma yöntemi Bu araştırmada uygulanan araştırma yöntemi
aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru aşağıdakilerden hangisidir?
olarak verilmiştir?
A) Deneysel
A) Boylamsal
B) Korelasyon
B) Deneysel
C) Kesitsel
C) Gözlem
D) Örnek olay
D) Nitel
E) Metaanaliz
E) Meta analiz

9. Bir MEB projesinde ilköğretim birinci kademedeki


7. Hamilelik sırasında yapılan aerobik egzersizlerinin çocukların psikososyal gelişiminde okul yaşamı-
yeni doğan bebeğin soluk alma ve uyku örün- nın etkilerini incelemek amacıyla 1000 öğrenci
tülerine etkilerini incelemek için yapılan birden birinci sınıftan beşinci sınıfa kadar izlenmiştir.
fazla araştırmanın sonuçlarını bir araya getiren bir
Yapılan bu projede kullanılan yöntem aşağı-
araştırmacı yeni verilere ulaşmıştır.
daki seçeneklerden hangisinde doğru olarak
Bu çalışmada uygulanan araştırma yöntemi verilmiştir?
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Örnek olay
A) Metaanaliz
B) Vaka incelemesi
B) Korelasyon
C) Boylamsal
C) Vaka analizi
D) Kesitsel
D) Örnek olay
E) Metaanaliz
E) Deneysel

1. D 2. C 3. E 4. D 5. B 6. A 7. A 8. C 9. C

9
KPSS 2021
EĞİTİM BİLİMLERİ

ÖĞRENME
PSİKOLOJİSİ
KONU ANLATIMLI

Uygulamasını indir
VİDEO DERSLERİ HEMEN İZLE
Lütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz.

VİDEO DERSLER
ÜCRETSİZDİR.
Komisyon

KPSS Eğitim Bilimleri Konu Anlatımı / Öğrenme Psikolojisi

ISBN 978-0-2020-0004-6

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.’ye aittir. Anılan
kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi,
manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür
ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten ulusla-
rarası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim
kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan
WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indeks-
lenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi
Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

41. Baskı: Eylül 2020, Ankara

Proje-Yayın: Ümit Dilaver


Dizgi-Grafik: Arzu Orhan Kaya
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.


İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA
(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306


Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
ÖN SÖZ
Değerli Öğretmenlerimiz,

Kendini eğitime ve öğretime adamanın kutsallığını yaşamak için çıktığınız bu yolda iyi bir başlangıç yapmak ve
mutlu yarınlara ulaşmak için ilk adım çalışmaya karar vermeniz ve doğru bir şekilde çalışmaya başlamanızdır. Bu
doğrultuda hazırladığımız yayınlarımızla sizi en uygun şekilde amacınıza ulaştırmayı hedefliyoruz.

Pegem Akademi

Pegem Kampüs Uygulamasını Kullanabilmeniz İçin


Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Uygulamamızı Üyelik ekranına erişebilmek için;


“Hesabın yok mu? Hemen Üye Ol”
1. Adım butonuna tıklayarak, üyelik formunu
2. Adım
mağazalarından Uygulama eksiksiz doldurduktan sonra
Üyelik
“Pegem Kampüs” İndirme uygulamayı kullanmaya
yazarak indirebilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Üye girişi yaptıktan sonra açılan Aktivasyonunu yapmış


pencerede sağ altta bulunan olduğunuz kitabınızı
aktivasyon menüsünden kitabınız 3. Adım 4. Adım “Aktif Kitaplar” sekmesinden
ile birlikte size iletilen aktivasyon Aktivasyon Aktif görüntüleyebilir ve
kodu ile aktivasyon işlemlerini Kitaplar videolarınızı izlemeye
yapabilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Sağ tarafta bulunan QR kodu 5. Adım


okutarak kitabınızla ilgili videolara QR Kod
kısayoldan erişebilirsiniz. Okutma

Pegem Kampüs Web Sitesi Üzerinden Videolarınıza


Erişebilmek İçin Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

1 Mevcut tarayıcınıza pegemkampus.com yazarak web sitemiz üzerinden erişim sağlayabilirsiniz.

Pegem Kampüs üyeliğiniz yoksa “Kayıt Ol” butonuna tıkladıktan sonra formu doldurarak üyelik
2
işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Üyelik bilgileriniz ile giriş yaptıktan sonra sağ üst köşede yer alan “ad-soyad” bilgilerinize tıklayarak “aktivasyonlarım”
3
sekmesinden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.
Aktivasyon işleminizi tamamladıktan sonra video derslerinizi aynı menü üzerinde yer alan “Aldığım Eğitimler”
4 sekmesinden görüntüleyebilirsiniz.

Aktivasyon Kodu Gelişim Psikolojisi kitabınızın ilk sayfasında yer almaktadır.


Aktivasyon Kodu ile aktif ettiğiniz video dersler 31 Ağustos 2021 tarihine kadar geçerlidir.
İÇİNDEKİLER

Genelleme�������������������������������������������������������53
1. BÖLÜM Ayırt Etme�������������������������������������������������������54
Öğrenme Psikolojisine Giriş Gölgeleme�������������������������������������������������������55
Engelleme�������������������������������������������������������56
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ��������������������������������������1
KOŞULLU TEPKİLERİ ORTADAN KALDIRMA
Öğrenme Nedir?������������������������������������������������1
YÖNTEMLERİ����������������������������������������������������59
Öğrenmenin Özellikleri���������������������������������������1
Sönmesini Bekleme������������������������������������������59
DAVRANIŞ TÜRLERİ�������������������������������������������2
Karşıt Koşullama����������������������������������������������59
Doğuştan Getirilen Davranışlar����������������������������2
İtici Uyarıcılara Koşullama���������������������������������60
Geçici Davranışlar����������������������������������������������3
Sistematik Duyarsızlaştırma�������������������������������60
Öğrenme Ürünü Olan Davranışlar������������������������3
Karşı Karşıya Getirme (Maruz Bırakma-Taşırma)��61
ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER���������������7
ÖZET�����������������������������������������������������������������62
Öğrenenle İlgili Faktörler�������������������������������������7
ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������63
Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler�������������������14
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������66
Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler����������������17
CEVAPLI TEST - 1���������������������������������������������68
ÖĞRENME KURAMLARI������������������������������������20
CEVAPLI TEST - 2���������������������������������������������71
Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım
CEVAPLI TEST - 3���������������������������������������������74
Arasındaki Temel Farklar����������������������������������21
ÖZET�����������������������������������������������������������������22
ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������23
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������29
3. BÖLÜM
CEVAPLI TEST - 1���������������������������������������������32
CEVAPLI TEST - 2���������������������������������������������35
Bağlaşımcılık Kuramı
(Deneme-Yanılma Yoluyla Öğrenme)

BAĞLAŞIMCILIK (BAĞ KURAMI / ARAÇSAL


KOŞULLANMA)�������������������������������������������������77
Deneme Yanılma Yoluyla Öğrenme�������������������77
2. BÖLÜM
Küçük Adımlar İlkesi�����������������������������������������78
Klasik (Tepkisel) Koşullanma
THORNDİKE’IN ÖĞRENME İLE İLGİLİ ÜÇ
TEMEL YASASI�������������������������������������������������79
KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA�������������������38
Etki Yasası�������������������������������������������������������79
KLASİK KOŞULLANMANIN BEŞ TEMEL ÖGESİ. 38
Hazırbulunuşluk Yasası (Kanunu)������������������������80
TEMEL KAVRAMLAR����������������������������������������43
Tekrar (Alıştırma) Yasası (Kanunu)����������������������81
Bitişiklik����������������������������������������������������������43
ÖĞRENMENİN İKİNCİL YASALARI��������������������81
Garcia Etkisi����������������������������������������������������43
Tepki Çeşitliliği������������������������������������������������81
Habercilik��������������������������������������������������������44
Tutumlar���������������������������������������������������������82
Olumlu ve Olumsuz Habercilik���������������������������46
Ögelerin Gücü�������������������������������������������������82
Birleşik Koşullanma������������������������������������������47
Benzetim Yoluyla Tepkide Bulunma
Üst Düzey (Dereceli) Koşullanma������������������������48
(Tepki Analojisi)�����������������������������������������������82
Duyusal Ön Koşullanma������������������������������������49
Çağrışımsal Geçiş���������������������������������������������83
Sönme������������������������������������������������������������51
Etkinin Yayılması����������������������������������������������83
Pekiştirme�������������������������������������������������������52
Ait Olma���������������������������������������������������������84
Kendiliğinden Geri Gelme���������������������������������53
Çağrışamsal Zıtlık���������������������������������������������84

v
İÇİNDEKİLER

ÖZET�����������������������������������������������������������������85 5. BÖLÜM
ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������86 Edimsel (Operant) Koşullanma
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������88
CEVAPLI TEST �������������������������������������������������89 EDİMSEL KOŞULLANMA���������������������������������107
Tepkisel Davranış������������������������������������������ 107
Edimsel Davranış������������������������������������������� 107
Etki Yasası ve Edimsel Koşullanma������������������ 108
EDİMSEL VE TEPKİSEL KOŞULLANMANIN
KARŞILAŞTIRILMASI���������������������������������������109
PEKİŞTİRME ���������������������������������������������������110
OLUMLU VE OLUMSUZ PEKİŞTİRME��������������111
Olumlu Pekiştirme����������������������������������������� 111
4. BÖLÜM Olumsuz Pekiştirme��������������������������������������� 112
Bitişiklik Kuramı Ceza������������������������������������������������������������ 113
(Uyarıcı - Tepki Bitişikliği) PEKİŞTİRME VE CEZA TÜRLERİNİN
KARŞILAŞTIRILMASI���������������������������������������116
BİTİŞİKLİK KURAMLARI������������������������������������91 Birincil ve İkincil Pekiştireçler�������������������������� 117
WATSON��������������������������������������������������������91 PEKİŞTİREÇ TÜRLERİ�������������������������������������118
Korku Koşullanması (Küçük Albert Deneyi)��� 92 Sosyal Pekiştireçler���������������������������������������� 118
En Son ve En Sık İlkesi������������������������������� 92 Nesne Pekiştireçleri��������������������������������������� 118
Bulmaca Kutusu Deneyi������������������������������ 93 Etkinlik Pekiştireçleri�������������������������������������� 118
GUTHRIE������������������������������������������������������ 93 Sembolik Pekiştireçler������������������������������������ 118
Bitişiklik İlkesi�������������������������������������������� 93 Sönme�������������������������������������������������������������118
Tek Denemede Öğrenme��������������������������� 94 Kendiliğinden Geri Gelme����������������������������������121
Sonunculuk İlkesi��������������������������������������� 94 GENELLEME (ÖĞRENMENİN GENELLENMESİ)122
GUTHRIE’NİN ALIŞKANLIKLARI YOK ETME Uyarıcı Genellemesi��������������������������������������� 122
YÖNTEMLERİ����������������������������������������������������95
Tepki Genellemesi����������������������������������������� 122
Eşik Yöntemi�������������������������������������������������� 95
Ayırt Etme���������������������������������������������������� 124
Bıktırma Yöntemi�������������������������������������������� 96
Davranışta Kontrast��������������������������������������� 126
Zıt Tepki Yöntemi������������������������������������������� 97
PEKİŞTİRME TARİFELERİ��������������������������������127
MERAKLISINA���������������������������������������������������98
Sürekli���������������������������������������������������������� 128
ÖZET�����������������������������������������������������������������99
Sabit Oranlı�������������������������������������������������� 128
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������100
Değişken Oranlı�������������������������������������������� 128
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������102
Sabit Aralıklı������������������������������������������������� 128
CEVAPLI TEST �����������������������������������������������104
Değişken Aralıklı������������������������������������������� 128
Diğer Pekiştirme Tarifeleri������������������������������ 133
Artan Oranlı Pekiştirme���������������������������� 133
Artan Aralıklı Pekiştirme��������������������������� 133
Katışık Tarifeler��������������������������������������� 133
Kademeli Yaklaşma�������������������������������������������135
Davranış Biçimlendirme��������������������������������� 135
Zincirleme���������������������������������������������������� 136

vi
İÇİNDEKİLER

Koşullu Anlaşma............................................... 138 7. BÖLÜM


Premack İlkesi.................................................. 138 Bilgi İşleme Kuramı
Simgesel Ödülle Pekiştirme............................... 140
Batıl Davranış.................................................. 141 BİLGİ İŞLEME KURAMI������������������������������������201

KAÇMA VE KAÇINMA KOŞULLANMASI........ 142 BİLGİ DEPOLARI���������������������������������������������204

Öğrenilmiş Çaresizlik........................................ 143 BİLİŞSEL SÜREÇLER���������������������������������������206

Kendini Gerçekleştiren Kehanet......................... 144 Bilginin Duyusal Bellekten Kısa Süreli


Belleğe Aktarılması���������������������������������������� 207
EĞİTİMDE CEZANIN KULLANILMASI............. 145
Bilginin Kısa Süreli Bellekte Saklanması����������� 208
Cezanın Olumsuz Yönleri............................... 145
Bilginin Kısa Süreli Bellekten Uzun Süreli
Ceza Uygularken Dikkat Edilecek Noktalar...... 146
Belleğe Aktarılması���������������������������������������� 208
Ara Verme................................................... 146
Bilginin USB’den KSB’ye Aktarılması�������������� 213
Cezaya Alternatif Davranış Kontrol Teknikleri.. 147
YÜRÜTÜCÜ SÜREÇLER����������������������������������218
MERAKLISINA................................................ 149
Yürütücü Kontrol Sistemi������������������������������� 218
ÖZET.............................................................. 153
Yürütücü Biliş Bilgisi�������������������������������������� 218
ÇÖZÜMLÜ TEST............................................ 155
MERAKLISINA�������������������������������������������������219
ÇÖZÜMLER.................................................... 161
ÖZET���������������������������������������������������������������220
CEVAPLI TEST - 1.......................................... 165
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������221
CEVAPLI TEST - 2.......................................... 169
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������224
CEVAPLI TEST - 3.......................................... 173
CEVAPLI TEST - 1�������������������������������������������226
CEVAPLI TEST - 2�������������������������������������������228

6. BÖLÜM
Gestalt Kuramı 8. BÖLÜM
(İçgörüsel / Kavrayarak / Sezgisel İşaret Gestalt Kuramı
Öğrenme / Kavrama / Kavrayış / Seziş (Amaçlı Davranışçılık - Beklenti Kuramı)
Yoluyla Öğrenme)
İŞARET GESTALT KURAMI�����������������������������231
GESTALT KURAMI������������������������������������������177
Amaçlı Davranışçılık�������������������������������������� 231
İçgörüsel (kavrama yoluyla) Öğrenme Deneyi�� 177
Beklenti�������������������������������������������������������� 233
GESTALT YAKLAŞIMIN TEMEL İLKELERİ�������181
Denence������������������������������������������������������� 233
ÜRETİCİ DÜŞÜNME ����������������������������������������182
Ödül Beklentisi���������������������������������������������� 234
YARATICI DÜŞÜNME��������������������������������������183
Örtük Sönme������������������������������������������������ 234
ALGI YASALARI����������������������������������������������184
Gizil Öğrenme���������������������������������������������� 234
ALGISAL DEĞİŞMEZLİK����������������������������������188
Yer Öğrenme������������������������������������������������ 238
BELLEK VE UNUTMA��������������������������������������189
Bilişsel Harita������������������������������������������������ 240
ALAN KURAMI������������������������������������������������190
MERAKLISINA�������������������������������������������������241
ÖZET���������������������������������������������������������������191
ÖZET���������������������������������������������������������������244
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������192
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������245
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������196
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������248
CEVAPLI TEST������������������������������������������������198
CEVAPLI TEST������������������������������������������������250

vii
İÇİNDEKİLER

9. BÖLÜM
Sosyal Öğrenme Kuramı
Gözlem Yoluyla Öğrenme
Model Alma Yoluyla Öğrenme
Dolaylı Öğrenme

SOSYAL ÖĞRENME NEDİR?����������������������������253


DOLAYLI ÖĞRENMEYİ SAĞLAYAN DOLAYLI
YAŞANTILAR��������������������������������������������������256
Dolaylı Pekiştirme����������������������������������������� 256
Dolaylı Ceza������������������������������������������������� 256
Dolaylı Güdülenme���������������������������������������� 257
Dolaylı Duygu����������������������������������������������� 257
MODEL ALMA YOLUYLA NELER
ÖĞRENİLEBİLİR?���������������������������������������������258
GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ���262
Dikkat���������������������������������������������������������� 262
Hatırda Tutma���������������������������������������������� 262
Davranışı Meydana Getirme��������������������������� 263
Güdülenme��������������������������������������������������� 263
SOSYAL BİLİŞSEL KURAMIN TEMEL
İLKELERİ���������������������������������������������������������265
Karşılıklı Belirleyicilik������������������������������������� 265
Sembolleştirme Kapasitesi������������������������������ 265
Öngörü Kapasitesi����������������������������������������� 266
Dolaylı Öğrenme Kapasitesi��������������������������� 266
Öz-Yargılama (öz-yansıtma) Kapasitesi������������� 266
Öz-Yeterlik Algısı (yetkinlik beklentisi)�������������� 266
Öz-Düzenleme Kapasitesi������������������������������� 268
ÖZET���������������������������������������������������������������268
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������269
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������272
CEVAPLI TEST - 1�������������������������������������������274
CEVAPLI TEST - 2�������������������������������������������277

KAYNAKÇA����������������������������������������������������280

viii
1.
Öğrenme Psikolojisine Giriş

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Yaşantı kazanma dışında organizmada davranış


değişikliğine yol açabilecek bazı faktörler vardır.
• Olgunlaşma,
Öğrenme Nedir? • büyüme,
• sakatlanma,
Öğrenme; organizmanın davranışlarında yaşantı yo- • hastalık,
luyla meydana gelen, nispeten (göreli olarak) kalıcı • yorgunluk,
• ilaç ya da alkol alma
değişikliklerdir.
gibi nedenlerle ortaya çıkan davranış değişiklikleri
öğrenme olarak kabul edilmez. Çünkü bu davranış
Bu tanıma göre;
değişiklikleri organizmanın çevreyle girdiği etkile-
� Öğrenme bir davranış değişikliğidir. şim sonucunda kendisinde kalan ize bağlı olarak
değil bedensel bir değişikliğe bağlı olarak meyda-
� Ancak her davranış değişikliği öğrenme değildir. na gelmektedir.
Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul Hastalık, yüksek ateş ya da sakatlanma gibi du-
edilmesi için bu değişikliğin şu ya da bu nedenle rumlarda organizmada davranış değişikliği gözle-
değil yaşantı yoluyla gerçekleşmiş olması gerek- nebilir. Ateşi yükselen bir kişi sayıklayabilir, ayağını
mektedir. inciten birinin yürüyüşü değişebilir vb. Ancak bu
davranış değişiklikleri yaşantı kazanma sonucun-
� Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul da oluşmadığı için öğrenme olarak kabul edile-
edilebilmesi için gerekli olan son koşul bu değişik- mez. Benzer şekilde ilaç, alkol ya da uyuşturucu
liğin nispeten kalıcı olması yani süreklilik göster- gibi maddeler de organizmada davranış değişikliği
oluşturabilir. Kişi kanına karışan bu maddenin et-
mesidir.
kisiyle sendeleyerek yürüyebilir, sayıklayabilir vb.
Ancak bu davranış değişiklikleri de yaşantı kazan-
ma ürünü olmadıkları için öğrenme olarak kabul
edilemezler.
NOT Organizmada davranış değişikliğine yol açacak
Öğrenmenin üç temel özelliği: etkenlerden biri de olgunlaşmadır. Olgunlaşma,
� Davranışta değişiklik organizmanın kendisinden beklenen fonksiyonları
yerine getirecek düzeye erişmesidir. Yaşın ilerleme-
� Yaşantı yoluyla meydana gelme siyle birlikte organizma içinde var olan yetenekle-
rin öğrenme olmaksızın kendiliğinden ortaya çık-
� Nispeten kalıcı olma
masına olgunlaşma denir. Dolayısıyla olgunlaşma
sonucunda organizmada bir fonksiyon değişikliği
Peki, bir davranış değişikliğinin yaşantı yoluyla mey-
yani bir davranış değişikliği meydana gelmektedir.
dana gelmesi ne demektir ve yaşantı kazanma dışın- Ancak bu değişikliğin nedeni çevreyle girilen etkile-
da organizmada davranış değişikliğine yol açabilecek şimler sonucunda organizmada kalan iz (yaşantı)
faktörler nelerdir? Yaşantı, organizmanın çevresiyle değildir. Örneğin bir bebeğin doğumdan hemen
girdiği etkileşimler sonucunda kendisinde kalan iz- sonra başını dik tutması beklenmez ancak 3 aylık
olduğunda bu yeterliğe ulaşması beklenir. Bu dav-
dir. Öğrenme tanımında yaşantı sözcüğünün yerine,
ranış değişikliği öğrenme olarak kabul edilemez.
“yaşantı” kavramının tanımını koyarsak şu şekilde bir Çünkü bebekte gözlenen davranış değişikliğinin
tanım elde etmiş oluruz: nedeni yalnızca olgunlaşmadır ve yaşantı kazan-
ma neticesinde oluşmamıştır.
Öğrenme; organizmanın davranışlarında çevresiyle
girdiği etkileşimler sonucunda kendisinde kalan izlere Öğrenmenin Özellikleri
bağlı olarak meydana gelen, nispeten kalıcı değişik- � Davranışta gözlenebilir bir değişiklik olmalı.
liklerdir. � Davranıştaki bu değişiklik yaşantı kazanma sonu-
cunda gerçekleşmiş olmalı.
� Davranıştaki bu değişiklik nispeten kalıcı ve sü-
rekli olmalı.
NOT
� Davranıştaki bu değişiklik sakatlanma, hastalık,
Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul edi-
yorgunluk, uykusuzluk, ilaç, alkol ya da uyuştu-
lebilmesi için bedensel bir değişiklik nedeniyle orta-
ya çıkmış olmaması gerekir. rucu gibi bir nedenle geçici bir biçimde meydana
gelmiş olmamalı.
� Davranıştaki bu değişiklik yalnızca olgunlaşma
neticesinde meydana gelmiş olmamalı.

1
Öğrenme Psikolojisine Giriş

NOT
Olgunlaşma öğrenme için ön koşuldur. Organizma- Ö rnek Soru
nın herhangi bir davranışı öğrenmesi için gerekli
olgunluk düzeyine ulaşmış olması gerekir. Fakat Aşağıdakilerden hangisi öğrenmenin özelliklerin-
organizmada gözlenen davranış değişikliği çevrey- den biri değildir?
le girdiği etkileşim sonucunda kendisinde kalan ize A) Davranışta gözlenebilir bir değişiklik olması
bağlı olarak değil yalnızca olgunlaşma sonucunda
B) Nispeten kalıcı olması
ortaya çıkıyorsa bu değişiklik öğrenme olarak kabul
edilmez. C) Yaşantı kazanma neticesinde oluşması
D) Hastalık, yorgunluk, sakatlanma vb. bedensel bir
değişikliğe bağlı olarak ortaya çıkmış olmaması
Bir çocuğun okuma ve yazmaya başlaması öğren-
E) Olgunlaşma neticesinde oluşmuş olması
me olgusuna iyi bir örnektir.
Davranışta bir değişiklik olacak, Çözüm: Öğrenme yaşantı yoluyla meydana gelen nispe-
 Daha önce okuyup yazamayan çocuk artık bu ten kalıcı davranış değişikliği olarak tanımlanır ve yaşantı
kazanma dışında davranış değişikliğine neden olan baş-
becerileri sergileyebilmektedir. ka etkenlerle (olgunlaşma, büyüme, hastalık, sakatlanma,
Bu değişiklik kalıcı ve sürekli olacak, yorgunluk, uykusuzluk, alkol, uyuşturucu ya da ilaç) ortaya
çıkan davranış değişiklikleri öğrenme olarak kabul edilmez.
 Okuma ve yazma davranışı büyük ihtimalle ya- Bu durumda A seçeneği öğrenmenin bir özelliği iken ol-
şam boyunca sürecektir. gunlaşma ile ortaya çıkmak, öğrenmenin özelliği değildir.
Öğrenme davranış değişikliği olarak tanımlandığı için öğ-
Bu değişiklik organizmanın yaşantı kazan- renilmiş davranış organizmanın önceki davranışlarından
ması sonucunda çıkacak. farklı olmalı yani A seçeneğinde belirtildiği gibi davranışta
Çocukta görülen bu davranış değişikliği okul- bir değişiklik olmalıdır. Bu davranış değişikliğinin nispeten
kalıcı olması ve süreklilik göstermesi gerekir ki bu durum da
da gerçekleştirdiği faaliyetler (çizgi çalışması, B seçeneğinde belirtilmiştir. Cevap E

fişleri görme ve öğretmenin bu fişleri okuması
vb.) sırasında çevresiyle girdiği etkileşimler so-
nucunda yani yaşantı kazanma sonucunda ger-
çekleşmiştir. DAVRANIŞ TÜRLERİ

Öğrenme hem insanlarda hem de hayvanlarda göz-


Ö rnek Soru lenen bir olgudur. Meyve sineğinden tutun da karga-
lara, maymunlara kadar tüm hayvanlarda öğrenilmiş
Öğrenme olgusunun en uygun tanımı aşağıdakiler- davranışlara rastlamak mümkündür. Diğer taraftan
den hangisidir? insanlarda ve hayvanlarda öğrenme ürünü olmayan,
A) Öğrenme, kişinin içerisinde yaşayıp yetiştiği kül- doğuştan getirilen kimi davranışlar da mevcuttur. İn-
türün değerlerini kazanma sürecidir. san ya da hayvan davranışlarını üç başlık altında in-
B) Öğrenme, organizmanın çevresiyle etkileşiminde celemek mümkündür:
meydana gelen değişmedir. � Doğuştan getirilen davranışlar
C) Öğrenme, doğru ve kalıcı bilgilerin edinilmesi sü- � Geçici davranışlar
recidir.
� Öğrenilmiş davranışlar
D) Öğrenme, yaşantı kazanma yoluyla oluşan nis-
peten kalıcı davranış değişikliğidir.
Doğuştan Getirilen Davranışlar
E) Öğrenme, istendik davranış değişikliğini oluştur-
mak ama­cıyla gösterilen bilinçli çabadır. İnsanlarda ya da hayvanlarda öğrenilmemiş doğuştan
getirilen bazı davranışlar bulunmaktadır. Bunları ref-
Çözüm: Öğrenme; organizmanın davranışlarında yaşantı
yoluyla meydana gelen, nispeten (göreli olarak) kalıcı deği- leksif davranışlar ve içgüdüler (türe özgü davranışlar)
şiklik olarak tanımlanmaktadır. Öğrenme tanımının üç temel olmak üzere iki başlık altında incelemek mümkündür.
bileşeni (1) organizmanın davranışlarında değişiklik olması
(2) yaşantı yoluyla meydana gelme ve (3) nispeten kalıcı Refleksler
olmadır. Seçeneklerde öğrenme tanımının bu üç temel bile-
şenini içeren tek tanım, “Yaşantılar yoluyla meydana gelen Doğuştan getirilen ve dolayısıyla öğrenme gerektir-
nispeten kalıcı davranış değişikliği” ifadesidir. Cevap D
meyen, belli uyarıcılar karşısında istemsiz (otomatik)
ve basit bir tepki şeklinde ortaya çıkan oldukça hızlı
ve tutarlı davranışlardır.

2
Öğrenme Psikolojisine Giriş

� Türün tüm üyelerinde gözlenir: Uygun koşul-


Örnek larda, türün tüm normal üyeleri bu davranışı aynı
şekilde sergiler.
Öksürmek, hapşırmak, kusmak, iğne batan ya da � Karmaşık davranış örüntüleridir: Göç etmek,
ateşe değen elimizi aniden çekmemiz, ani bir ses yuva yapmak gibi davranışlar reflekslerle kıyasla-
karşısında irkilmemiz ya da gözümüze rüzgâr gel- namayacak ölçüde karmaşık davranışlardır.
diğinde gözümüzü kırpmamız reflekslere örnektir.
Geçici Davranışlar
99 Doğuştan getirilirler: Öğrenilmiş değildir. Fakat Doğuştan getirilmeyen ancak yaşantı kazanma nede-
reflekslerin hepsi doğumla birlikte görülmeyebilir. niyle değil de başka etkenler nedeniyle oluşan ve bu
Bebeklerde gözlenen reflekslerin bazıları olgun- nedenle de öğrenme ürünü olarak kabul edilemeyecek
laşma ile zamanı geldiğinde ortaya çıkar. Bazı ref- davranışlardır. Hastalık, yorgunluk, uykusuzluk, sa-
leksler de daha sonra ortadan kalkabilir. Ancak bu katlanma, ilaç, alkol ya da uyuşturucu gibi nedenlerle
değişiklikler olgunlaşma sonucunda oluştuğu için meydana gelen ve ortaya çıkmasına yol açan etken
öğrenme olarak kabul edilmez ortadan kalktığında kaybolan davranış değişiklikleridir.
99 İstemsiz tepkilerdir: Bilinçli olmayıp istemli kont- Bu tür davranış değişiklikleri nispeten kalıcı ya da sü-
role tabi değildirler. rekli olsalar dahi öğrenme olarak kabul edilemez çün-
99 Basit davranışlardır: Refleks mekanizması omu- kü davranıştaki değişikliğin nedeni yaşantı kazanma
rilik tarafından yönetilir ve bazı kas gruplarını içe- değildir.
ren basit davranış örüntüleridir.

Organizmanın denge (homeostaz) durumunu koruma- Örnek


ya yönelik istem dışı davranışları da refleksif davranışlar
kapsamında ele alınabilir. Organizmanın normal beden- � Alkol aldığında sendeleyerek yürümek
sel durumunu (vücut ısısı, kan basıncı, kan şekeri vb.) � Hastalanıp ateşi çıktığında sayıklamak
istikrarlı bir denge düzeyinde tutmaya yönelik davranış- � Bileğini incittiği için topallayarak yürümek
ları da doğuştan getirilir ve öğrenilmeleri gerekmez. Vü-
� Diş tedavisi nedeniyle diş ağız bölgesi uyuştu-
cut ısısı düştüğünde titreme, yükseldiğinde terleme, kan rulduğu için konuşamamak vb.
şekeri düştüğünde kana şeker salgılanması vb.

Öğrenme Ürünü Olan Davranışlar


İçgüdüler (Türe özgü davranışlar)
Organizmanın çevreyle girdiği etkileşimler sonucunda
Doğuştan getirilen ve bir hayvan türüne özgü tipik kendisinde kalan izlere bağlı olarak edindiği göreli ola-
davranış örüntülerine denir. rak kalıcı olan davranışlardır. Öğrenilmiş davranışlar
NOT istendik olabileceği gibi istenmeyen davranışlar da
Hayvanların çevreye uyumlarında içgüdülerin önemi olabilir. İnsanlar okuma-yazmayı, aritmetiği, öz-bakım
büyüktür ancak insanlarda içgüdü niteliğinde davra- becerilerini öğrendikleri gibi küfür etmeyi, başkalarına
nışlar bulunmamaktadır. İnsan davranışlarının çok eziyet etmeyi ya da sahtekârlık yapmayı da öğrenirler.
büyük bir kısmı öğrenilmiş davranışlardır. İnsanda Hem istendik davranışlar hem de istenmeyen davra-
içgüdü niteliğinde davranışlar bulunmadığı için do-
nışlar aynı iki yolla edinilir. Planlı Eğitim ve Kültürlenme
ğuştan getirdiğimiz, hayatta kalmaya ve türü devam
ettirmeye yönelik davranış eğilimlerimize içgüdüsel (Toplumsallaşma).
davranış adı verilmektedir.
NOT
Hem istendik davranışlar hem de istenmeyen dav-
Örnek ranışlar öğrenilebilir. Öğrenme ille de istendik yönde
bir davranış değişikliği olmak zorunda değildir.
Farklı türlerin üreme davranışı, kuşların yuva
yapmaları, memelilerin yavrularını büyütme dav-
ranışı içgüdülere örnektir. Planlı eğitim yoluyla insanlara okuma-yazma, bilgisa-
yar kullanma, yabancı dil gibi şeyler öğretilebilmekte-
� Doğuştan getirilir: Öğrenilmiş değildir. Güçlü bir dir. Kopya çekmek ya da okulda gerçekleşen hatalı
genetik temeli vardır ve organizma yeterli olgunlu-
öğrenmeler ise planlı eğitimin hatalı yan ürünü olan
ğa eriştiğinde ortaya çıkar.
istenmeyen davranışlardır.

3
Öğrenme Psikolojisine Giriş

İnsanlar gelişigüzel kültürlenme yoluyla anadillerini et-


kili şekilde kullanmayı, sosyal becerileri, yemek yap-
mayı ya da yaşamlarını sürdürmelerine yardımcı ola-
Ö rnek Soru

cak birçok bilgi ve beceriyi kazanabilmektedirler. Küfür


Öğrenme, en geniş anlamıyla yaşantı ve pratik so-
etmek, sahtekârlık, başkalarına eziyet etme, hırsızlık,
nucunda davranışlarda meydana gelen, göreli olarak
sigara ya da uyuşturucu kullanmak gibi istenmeyen kalıcı bir değişmedir.
davranışlar da olumsuz kültürel koşullar altında kaza-
Buna göre, aşağıdakilerden hangisinde verilen dav-
nılan öğrenme ürünü olan davranışlardır. ranış değişikliği öğrenme olarak nitelendirilemez?
A) Sürekli olarak sıra arkadaşına vurarak onu
rahatsız eden Ali’nin öğretmeni kendisini azarla-
Örnek
yınca bu davranışından vazgeçmesi
B) Biberonla beslenmeye başlayan 12 aylık Ceren’in
Davranış Türü önceleri bibero­nu görünce bir tepki vermezken bir
süre sonra biberonu görünce sevinmesi
Doğuştan Getirilen C) Aşırı sıcak ve yakıcı güneş ışığına maruz kaldığı için
Gözümüze rüzgâr geldiğinde
(Refleksif) hastalanan bir bireyin artık çok sıcak ve güneşli gün-
gözümüzün yaşarması
lerde açık havada bulunmamaya özen göstermesi
D) Aslında enerjik ve hareketli bir çocuk olan 3 ya-
Köpek gördüğümüzde
Öğrenilmiş şındaki Emre’nin diş çıkardığı için ateşi yükseldi-
korkmamız
ğinde hareketsiz ve halsiz davranması
E) Bir horoz tarafından gagalanan bir çocuğun bu
Yetişkinlik çağına erişen
Doğuştan Getirilen olaydan sonra ne zaman horoz görse korkudan
kırlangıcın çiftleşip yuva
(İçgüdü) ağlaması
yapması
Çözüm: Sorunun açıklama kısmında da verilmiş olan öğren-
Bisikletten düşen bir me tanımı dikkate alındığında “Aslında enerjik ve hareketli
çocuğun ayağını incitip Geçici bir çocuk olan 3 yaşındaki Emre’nin diş çıkardığı için ateşi
yükseldiğinde hareketsiz ve halsiz davranması” ifadesinin
pedal çevirememesi
öğrenme ürünü olmayan, hastalık ve yüksek ateşe (be-
densel bir değişikliğe) bağlı geçici bir davranış olduğu gö-
Ağzımıza bir parça yiyecek
Doğuştan Getirilen rülmektedir. Diğer seçeneklerde meydana gelen davranış
aldığımızda ağzımızın değişiklikleri organizmanın çevresiyle girdiği etkileşimler
(Refleksif)
sulanması sonucunda ortaya çıkan nispeten kalıcı değişikliklerdir ve
öğrenme ürünü olan davranışlardır. Cevap D
Yeşil (ekşi) elma gördüğü-
Öğrenilmiş
müzde ağzımızın sulanması

Kolumuza enjekte edilen


Ö rnek Soru

uyuşturucu iğne nedeniyle


Geçici
kolumuzu ve parmaklarımızı Aşağıdakilerden hangisi öğrenme sonucu oluşan
bir davranış değildir?
oynatamamamız.
A) Bir sürücünün aniden önüne bir yaya çıktığını
Bizi utandıracak bir
görünce frene basması
söz duyduğumuzda Öğrenilmiş B) Bir öğrencinin ödevlerini düzenli yapması
yanaklarımızın kızarması C) Bir öğretmenin öğrencilerinin ismini listeye bak­
madan söylemesi
Bir bebeğin kendisini ısırarak D) Bir çocuğun her gece yatmadan önce dişlerini
seven bir yetişkini görünce Öğrenilmiş fırçalaması
ağlamaya başlaması E) Bir gencin çok şiddetli bir gök gürültüsünü du-
yunca irkilmesi
Aslında sakin ve uslu olan Çözüm: Şiddetli bir gürültü karşısında irkilme doğuştan
bir bebeğin hastalanıp, Geçici getirilen, öğrenme ürünü olmayan refleksif bir davranıştır.
ateşi çıktığında ağlamaya Diğer seçeneklerde yer alan örnekler ise yaşantı yoluyla
başlaması meydana gelen öğrenme ürünü davranışlardır. Cevap E

4
Öğrenme Psikolojisine Giriş

Duyarlılaşma ve Duyarsızlaşma
Duyarlılaşma
Ö rnek Soru
Organizmanın, belli bir uyarıcıya maruz kalmasının
sonucu olarak bu uyarıcıya ya da başka uyarıcılara İlkokul birinci sınıfları okutan Baki Öğretmen, öğren-
daha fazla tepki vermeye başlamasıdır. cisi Çağan’a düzenli olarak ödev yapma alışkanlığı
kazandırmak amacıyla her ödev yapışında onu
arkadaşlarının önünde överek ödüllendirmektedir.
Örnek Bunun sonucunda Çağan ödevlerini düzenli olarak
yapmaya başlar. Ancak bir süre sonra, Baki öğretmen
Şiddetli bir patlama sesinden sonra patlama se- Çağan’ı aynı şekilde ödüllendirmeye devam et­tiği
sine ya da diğer seslere daha duyarlı hâle geliriz. hâlde Çağan’ın ödev yapmayı ihmal etmeye başladığı
Duyarlılaşma (duyarlılık kazanma) uyarıcılardan görülür.
kolaylıkla etkilenmeye başlamak anlamına gel- Çağan’ın ödev yapmayı ihmal etmeye başlaması
mektedir ve duyarlılaşma sonucunda oluşan dav- aşağıdaki süreçlerden hangisiyle açıklanabilir?
ranış değişikliği öğrenme olarak kabul edilir. A) Alışma B) Sönme
Farelere çok şiddetli bir ses ya da elektrik şoku
C) Kendiliğinden geri gelme D) Koşullanma
verildiğinde, hayvanlar daha sonra gelen seslere
daha fazla irkilme tepkisi vermeye başlamaktadır. E) İleri doğru ket vurma
Çözüm: Pekiştireç olarak kullanılan bir uyarıcı çok sık ve-
rildiğinde pekiştiricin değerini yitirir. Bunun nedeni alışma
Duyarsızlaşma (Alışma ve Duyusal Adaptasyon) olgusudur. Alışma, bir uyarıcının tekrar tekrar verilmesi
sonucunda bu uyarıcının organizmayı etkileme gücünün
Duyarsızlaşma uyarıcının yol açtığı duygularda ya da
ve organizmanın da uyarıcıya verdiği tepkinin azalmasıdır.
tepkilikte azalma olmasıdır. İki tür duyarsızlaşma var- Eğer organizmayı etkileme gücü olan bir uyarıcı çok sık pe-
dır. (1) Alışma (2) Duyusal Adaptasyon. kiştireç olarak kullanılır, yani organizmaya sık sık sunulursa
zamanla organizmayı etkileme gücünü kaybeder. Diğer bir
Alışma ifadeyle organizma pekiştirece alışır. Örnekteki öğrencinin
Bir uyarıcının tekrar tekrar sunulması sonucunda bu ödev yapmayı ihmal etmeye başlamasının nedeni onun
öğretmenin övgüsünden eskisi kadar etkilenmemeye baş-
uyarıcıya verilen tepkinin zayıflaması eğilimine alış-
laması yani övgüye alışmış olmasıdır. B seçeneğinde ve-
ma adı verilir. Alışma olgusu duyarsızlaşmaya yol rilen sönme kavramı doğru yanıt olamaz. Çünkü sönme,
açar. Duyarsızlaşmayla kastedilen şey, daha önce bir davranışın pekiştirilmemesi nedeniyle azalarak ortadan
tepki verdiğimiz bir uyarıcıya artık tepki vermemeye kalkmasıdır. Örnekte öğretmenin öğrencisini pekiştirmeye
devam ettiği özellikle vurgulanmaktadır. Cevap A
başlamamızdır.

Ö rnek Soru
Örnek
Organizmanın bir uyarıcıyla tekrar tekrar karşılaşması
Acil serviste çalışmaya başlayan bir hemşire ilk sonucunda bu uyarıcı karşısında sergilediği koşullu
günlerde serviste yaşanan olaylardan çok etkile- tepkinin giderek azalması aşağıdaki süreçlerden
necek ancak serviste çalışma süresi uzadıkça ve hangisiyle en iyi açıklanabilir?
bu tür olaylarla defalarca karşılaştıkça bu olay- A) Duyarlılaşma
lar onu ilk günlerdeki kadar etkilemeyecektir. Bu
B) Alışkanlık kazanma
durumda söz konusu hemşire acil serviste karşı-
laştığı durumlara alışmış olacaktır. Alışma ve so- C) Alışma
nucunda ortaya çıkan duyarsızlaşma, yaşantı ka-
D) Homeostasis
zanma sonucunda davranışta kalıcı bir değişiklik
olduğu için öğrenme olarak kabul edilir. E) Davranışta kontrast
Bir öğretmeninin öğrencisini hep aynı şekilde
ödüllendirmesi durumunda bir süre sonra ödülün Çözüm: Verilen tanım koşullu bir uyarıcıya verilen tepkinin
öğrenciyi etkileme gücünü yitirmesi de alışma bu tepkiyi ortaya çıkaran uyarıcının tekrar tekrar sunulma-
kavramına örnektir. Çünkü bu durumda öğrenci sı sonucunda organizmanın bu uyarıcıya verdiği tepkideki
azalma eğilimini içerdiği için yanıt alışma olacaktır. Bir uya-
sürekli olarak aynı ödül kullanıldığı için ödüle alı-
rıcının sürekli olarak organizmaya sunulması durumunda
şacak yani ödüle verdiği tepkide bir azalma ola-
organizmanın söz konusu uyarıcıyı hissetmemeye başla-
caktır. ması duyusal adaptasyon olarak adlandırılır. Aşağıda bu
kavrama yer verilmiştir. Cevap C

5
Öğrenme Psikolojisine Giriş

Duyusal Uyum (Duyusal Adaptasyon) Alışkanlık (Alışkanlık Kazanma)

Alışmayı, duyusal uyum (duyusal adaptasyon) kav- Aynı eylemin sık sık yapılması sonucu neredeyse oto-
ramı ile karıştırmamak gerekir. Duyusal uyum, duyu matikleşen ve kolayca, çabasızca gerçekleştirilebilen
organlarımızdaki alıcıların ve nöronların duyarlılığın- kalıcı bir öğrenilmiş davranış yapılarına da alışkanlık
da meydana gelen farklılaşmaya bağlı olarak oluşan denir. Alışkanlık niteliğindeki davranışların düzenli ve
bir duyarsızlaşma biçimidir ve öğrenme ürünü olarak sürekli olarak yinelenmesi sonucunda yerleşmesine
kabul edilmez. de alışkanlık kazanma denir.

Örnek Örnek

Karanlık bir ortamdan aydınlık bir ortama çıkıldı- Oturduğumuz apartmana girip asansöre yönel-
ğında (ya da tam tersi) kişi adeta körleşir ancak memiz ve asansöre bindiğimizde evimizin bulundu-
bir süre sonra bu yeni duruma uyum sağlayarak ğu katın düğmesine basmamız ya da işe giderken
tekrar etkili şekilde görmeye başlar. hep aynı yolu kullanmamız genellikle düşünmeden
Güneş altında uzunca bir süre kaldıktan sonra yaptığımız alışkanlık niteliğindeki davranışlardır.
havuza girdiğimizde havuzun suyunun soğukluğuna
dayanmak zor gelebilir ama bu durum kısa sürer
ve bir süre sonra suyun ısısına uyum sağlarız. Karşılaştırmalı Örnekler
Yeni boyanmış bir odaya girdiğimiz ilk anda boya
kokusunu yoğun bir şekilde hisseder ve rahatsız Davranış Türü
oluruz. Ancak içerde bir süre kaldığımızda bur- Yüksekten tedirgin olan bir ki- Öğrenilmiş
numuzdaki alıcıların ve koku alma işini yürüten
şinin bir gökdelenin 18. katında (alışma)
nöronların duyarlığında meydana gelen değişiklik
nedeniyle kokuyu hissetmemeye başlarız. çalışmaya başladıktan sonra
bu korkusunun giderek azal-
Aydınlığa ya da karanlığa, sıcaklığa ya da soğuğa ması
ilk andakinden farklı tepkiler vermeye başlamamızın Balık pazarına girdiğinde yo- Geçici (duyusal
nedeni duyusal uyumdur. Diğer bir ifadeyle duyusal ğun balık kokusu alan bir kim- adaptasyon)
uyum aynı uyarıcıya maruz bırakılma durumunda senin birkaç dakika sonra ko-
duyu alıcılarının giderek daha az tepki vermesi şek- kuyu hissetmemeye başlaması
linde meydana gelen bir duyarsızlaşmadır. Öğretmeninden ilk kez aferin Öğrenilmiş
alan bir çocuğun bu duruma (alışma)
NOT
çok sevinmesi ancak ilerleyen
Duyusal uyum geçici bir davranış değişikliğidir. Alış-
ma olgusunda ise nispeten kalıcı bir davranış deği- günlerde öğretmeni kendisini
şikliği söz konusudur ve bu değişiklik yaşantı kazan- hep aynı şekilde ödüllendirme-
maya bağlıdır. ye devam ettiği için, artık aferin
Alışmayla meydana gelen duyarsızlaşmada organiz- aldığında sevinmemesi
ma uyarıcı hissetmeye devam etmektedir ancak his- Kişinin, evinin kapısını açarken Öğrenilmiş
setse bile daha önce verdiği tepkiyi artık vermemeye anahtarı ne yöne çevirdiğini (alışkanlık)
başlamıştır. düşünmeye gerek duymadan
Duyusal adaptasyonla meydana gelen duyarsızlaş- bu davranışı yapabilmesi
mada ise organizma uyarıcıya maruz kalmasının Bulunduğu odada çalışmaya Geçici (duyusal
sonucu olarak duyarlığını yitirmekte ve uyarıcıyı his- başlayan klimanın sesini fark adaptasyon)
setmemeye başlamaktadır. eden bir kimsenin bir süre son-
Duyusal adaptasyon, bedensel bir değişikliğe (duyu ra bu sesi fark etmemeye baş-
organlarındaki alıcıların duyarlılığındaki geçici deği- laması
şime) bağlı olarak oluşmaktadır. Alışmada meydana Arabasıyla evine giderken kişi- Öğrenilmiş
gelen sinirsel süreçler ise alıcılar seviyesinde olma- nin evine giden yolu düşünme- (alışkanlık)
yıp merkezî sinir sisteminde (beyin kabuğunda - kor-
ye ihtiyaç duymadan kolaylıkla
tekste) gerçekleşir ve yaşantı kazanmayla meydana
gelir. seçerek bu yoldan gitmesi

6
Öğrenme Psikolojisine Giriş

ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER


Ö rnek Soru Öğrenmeyi etkileyen (destekleyen ya da engelleyen)
etkenleri üç ana grupta toplayabiliriz.
Yaklaşık beş yıldır aynı iş yerinde çalışan İlker Bey, her � Öğrenenle ilgili etkenler: Öğrenen kişi ya da or-
öğle tatilinde yemeğini iş yerinin bulunduğu pasajda, zemin ganizmanın sahip olduğu kimi özellikler onun öğ-
katta yer alan bir kafede yemektedir. Bu kafenin kapanması
üzerine İlker Bey öğle yemeklerini iş merkezinin teras ka- renmesini kolaylaştırabilir ya da zorlaştırabilir.
tında yer alan bir başka kafede yemeye karar vermiş ancak � Öğrenme yöntemi ile ilgili etkenler: Öğrenen
İlker Bey kafenin teras katında olduğunu bilmesine rağmen kişinin nasıl bir yol izlediği, yani kullandığı strateji,
birkaç kere öğle tatilinde asansöre bindiğinde zemin katın
düğmesine basmış ve zemin kata inmiştir. onun öğrenmesine olumlu ya da olumsuz şekilde
İlker Bey’in kafenin teras katında olduğunu bilmesine etki edebilir.
rağmen asansöre bindiğinde zemin katın düğmesine � Öğrenme malzemesi ile ilgili etkenler: Öğrenil-
basmayı sürdürmesi aşağıdaki kavramlardan hangisiy-
mek üzere ele alınan malzemenin kendine özgü
le açıklanabilir?
kimi özellikleri o malzemenin öğrenilmesini kolay-
A) Algısal kurulum
laştırabilmekte ya da zorlaştırabilmektedir.
B) Duyarlılaşma
Öğrenenle İlgili Faktörler
C) Alışma
Türe Özgü Hazıroluş
D) Öğrenmenin olumlu aktarımı
Organizmanın herhangi bir davranışı öğrenebilmesi
E) Alışkanlık
için gerekli olan biyolojik donanıma sahip oluşuna
Çözüm: Sık sık tekrarlandığı için büyük ölçüde otomatik- türe özgü hazır oluş denir. Diğer bir ifadeyle organiz-
leşen ve düşünmeden, kolayca gerçekleştirilen öğrenilmiş
davranış yapılarına alışkanlık denir. Her gün düzenli olarak manın öğrenme kapasitesi tür olarak sahip olduğu ve
gittiğimiz bir mekâna ulaşmak için asansöre bindiğimizde genetik olarak aktarılan kimi özelliklerle sınırlıdır. Bir
hangi düğmeye basacağımızı pek düşünmeyiz. Bu düğme-
ye defalarca bastığımız için elimiz otomatik olarak basıl- organizma ancak sahip olduğu genetik donanımın
ması gereken düğmeye doğru gider. Bu durum alışkanlık izin verdiği davranışları öğrenebilir.
kavramına bir örnektir Cevap E

Örnek

� Köpeklere havaya fırlatılan bir frizbiyi havada


yakalamaları öğretilebilirken bir koyuna bunu
öğretmek mümkün değildir. Çünkü söz konusu
davranışı öğrenebilmek için gerekli biyolojik do-
Ö rnek Soru nanıma bir tür sahipken diğer tür bu niteliklere
sahip değildir.
Ayşe Hanım çalıştığı okula giderken kullandığı yolda doğal
� Şempanzelere öğretilebilen birçok davranışı di-
gaz çalışması olduğu için bir hafta boyunca daha uzun
olan bir başka yolu kullanmak zorunda kalmıştır. Bir hafta ğer hayvanlara öğretmek mümkün değildir.
sonra doğal gaz çalışması sona erdiği hâlde Ayşe Hanım
uzun yolu kullanmaya devam ettiğini fark etmiştir.
Ayşe Hanım’ın uzun yolu kullanmaya devam etmesi
aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
Ö rnek Soru

A) Olumsuz aktarma
Bazı papağan türlerine insanların kullandıkları kelime-
B) Alışkanlık kazanma
leri tekrar etmeyi öğretmek mümkündür. Ancak ne ka-
C) Alışma dar uğraşılırsa uğraşılsın bir güvercine bunu yapmayı
D) Gizil öğrenme öğretmek mümkün değildir.

E) Duyarlılık kazanma Öğrenme açısından papağanla güvercin arasında gö-


rülen bu fark aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
Çözüm: Kişi işine giderken kullandığı yolu defalarca kullan-
A) Türe özgü hazıroluş
mış olduğu için bu yolu kullanırken hangi dönüşleri kulla-
nacağını hangi yollara gireceğini pek düşünmeden bu yolu B) İçgüdü (türe özgü davranış)
takip eder. Bu bir alışkanlıktır. Bu yolda tamirat başlayınca
bir süre başka bir yolu kullanmaya başlaması ise yeni bir C) Güdülenme
alışkanlığın kazanılmasına yol açar. Bir süre sonra evine
giden kısa yol açıldığı hâlde kişinin yeni oluşan alışkanlığı D) Olgunlaşma
nedeniyle uzun yolu kullanmaya devam etmesi alışkanlık E) Transfer
kazanma kavramına örnektir. Cevap B

7
KPSS 2021
EĞİTİM BİLİMLERİ

ÖĞRETİM İLKE
VE YÖNTEMLERİ
KONU ANLATIMLI

Uygulamasını indir
VİDEO DERSLERİ HEMEN İZLE
Lütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz.

VİDEO DERSLER
ÜCRETSİZDİR.
Komisyon

KPSS Eğitim Bilimleri Konu Anlatımı / Öğretim İlke ve Yöntemleri

ISBN 978-0-2020-0004-6

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.’ye aittir. Anılan
kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi,
manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür ve
Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayı-
nevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten ulusla-
rarası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim
kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan
WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslen-
mektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları
ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

41. Baskı: Ekim 2020, Ankara

Proje-Yayın: Ümit Dilaver


Dizgi-Grafik: Arzu Orhan Kaya
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.


İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA
(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306


Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
ÖN SÖZ
Değerli Öğretmenlerimiz,

Kendini eğitime ve öğretime adamanın kutsallığını yaşamak için çıktığınız bu yolda iyi bir başlangıç yapmak ve
mutlu yarınlara ulaşmak için ilk adım çalışmaya karar vermeniz ve doğru bir şekilde çalışmaya başlamanızdır. Bu
doğrultuda hazırladığımız yayınlarımızla sizi en uygun şekilde amacınıza ulaştırmayı hedefliyoruz.

Pegem Akademi

Pegem Kampüs Uygulamasını Kullanabilmeniz İçin


Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Uygulamamızı Üyelik ekranına erişebilmek için;


“Hesabın yok mu? Hemen Üye Ol”
1. Adım butonuna tıklayarak, üyelik formunu
2. Adım
mağazalarından Uygulama eksiksiz doldurduktan sonra
Üyelik
“Pegem Kampüs” İndirme uygulamayı kullanmaya
yazarak indirebilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Üye girişi yaptıktan sonra açılan Aktivasyonunu yapmış


pencerede sağ altta bulunan olduğunuz kitabınızı
aktivasyon menüsünden kitabınız 3. Adım 4. Adım “Aktif Kitaplar” sekmesinden
ile birlikte size iletilen aktivasyon Aktivasyon Aktif görüntüleyebilir ve
kodu ile aktivasyon işlemlerini Kitaplar videolarınızı izlemeye
yapabilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Sağ tarafta bulunan QR kodu 5. Adım


okutarak kitabınızla ilgili videolara QR Kod
kısayoldan erişebilirsiniz. Okutma

Pegem Kampüs Web Sitesi Üzerinden Videolarınıza


Erişebilmek İçin Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

1 Mevcut tarayıcınıza pegemkampus.com yazarak web sitemiz üzerinden erişim sağlayabilirsiniz.

Pegem Kampüs üyeliğiniz yoksa “Kayıt Ol” butonuna tıkladıktan sonra formu doldurarak üyelik
2
işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Üyelik bilgileriniz ile giriş yaptıktan sonra sağ üst köşede yer alan “ad-soyad” bilgilerinize tıklayarak “aktivasyonlarım”
3
sekmesinden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.
Aktivasyon işleminizi tamamladıktan sonra video derslerinizi aynı menü üzerinde yer alan “Aldığım Eğitimler”
4 sekmesinden görüntüleyebilirsiniz.

Aktivasyon Kodu Gelişim Psikolojisi kitabınızın ilk sayfasında yer almaktadır.


Aktivasyon Kodu ile aktif ettiğiniz video dersler 31 Ağustos 2021 tarihine kadar geçerlidir.
İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM 2. BÖLÜM
EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR, ÖĞRETİM YAKLAŞIMLARI VE MODELLERİ
ÖĞRETİM İLKELERİ VE ÖĞRETİM
YAPILANDIRMACILIK����������������������������������������29
STRATEJİLERİ
ÇOKLU ZEKÂ����������������������������������������������������32
ÖĞRETME - ÖĞRENME SÜRECİNDE TEMEL PROJE TABANLI ÖĞRENME������������������������������35
KAVRAMLAR������������������������������������������������������1 PROBLEME DAYALI ÖĞRENME (PDÖ)��������������37
1. Yaklaşım/Model���������������������������������������������1 AKTİF ÖĞRENME����������������������������������������������39
2. Strateji����������������������������������������������������������1 OKULDA ÖĞRENME�����������������������������������������40
3. Yöntem���������������������������������������������������������1
TAM ÖĞRENME������������������������������������������������42
4. Teknik�����������������������������������������������������������1
ETKİLİ ÖĞRETİM MODELİ���������������������������������45
5. Taktik�����������������������������������������������������������1
TEMEL ÖĞRETME MODELİ�������������������������������46
ÖĞRETİM İLKELERİ���������������������������������������������1
İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRETİM
1. Hedefe Görelik (Amaca uygunluk)��������������������2 MODELİ�������������������������������������������������������������47
2. Öğrenciye Görelik (Çocuğa uygunluk)���������������2 ÖĞRETİM DURUMLARI MODELİ�����������������������49
3. Yaşama Yakınlık (Hayatilik)�����������������������������2
BASAMAKLI ÖĞRETİM��������������������������������������52
4. Somuttan Soyuta��������������������������������������������2
KUANTUM ÖĞRENME��������������������������������������53
5. Bilinenden Bilinmeyene����������������������������������3
BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME�������������������������������54
6. Kolaydan Zora (Basitten Karmaşığa)�����������������3
İNTERNET TABANLI ÖĞRENME������������������������55
7. Yakından Uzağa���������������������������������������������4
UZAKTAN EĞİTİM���������������������������������������������55
8. Açıklık (Alenilik)���������������������������������������������4
HARMANLANMIŞ (KARMA) EĞİTİM�������������������56
9. Etkin Katılım (Aktivite/İş)��������������������������������5
YAŞAM BOYU ÖĞRENME���������������������������������56
10. Güncellik (Aktüalite)��������������������������������������5
11. Ekonomiklik�������������������������������������������������6 TERS-YÜZ ÖĞRENME���������������������������������������57

12. Bütünlük������������������������������������������������������6 FARKLILAŞTIRILMIŞ ÖĞRETİM ANAHTAR


KAVRAMLAR����������������������������������������������������57
13. Sosyallik������������������������������������������������������6
14. B
 ilgi ve Becerilerin Güvence Altına
Alınması������������������������������������������������������7 ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������58
ÖĞRETİM STRATEJİLERİ�������������������������������������7 ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������63
A. Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi����������������������7 CEVAPLI TEST��������������������������������������������������65
B. Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi�����������������������9
C. A
 raştırma - İnceleme Yoluyla Öğretim
Stratejisi������������������������������������������������������10

“FARKI NASIL BULDUM ?” SORULARININ


ÇÖZÜMLERİ������������������������������������������������������15
ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������16
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������22
CEVAPLI TEST��������������������������������������������������25

iv
İÇİNDEKİLER

3. BÖLÜM 4. BÖLÜM
ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ÖĞRETİM TEKNİKLERİ

ANLATIM YÖNTEMİ������������������������������������������69 A. GRUPLA ÖĞRETİM TEKNİKLERİ�������������������94


ÖRNEK OLAY YÖNTEMİ�����������������������������������70 1. Beyin Fırtınası����������������������������������������������94
PROBLEM ÇÖZME��������������������������������������������72 2. Fikir Taraması����������������������������������������������96
GÖSTERİP-YAPTIRMA���������������������������������������73 3. Beyin Eseri/Ürünü���������������������������������������96
TARTIŞMA YÖNTEMİ����������������������������������������74 4. Soru-Cevap�������������������������������������������������96
1. Büyük Grup Tartışması���������������������������������75 5. Mikro Öğretim���������������������������������������������97
2. Vızıltı Grupları����������������������������������������������75 6. Ekiple Öğretim���������������������������������������������98
3. Zıt Panel������������������������������������������������������76 7. Benzetim (Simülasyon)����������������������������������98
4. Kollegyum���������������������������������������������������76 8. Analoji ve Metafor����������������������������������������99
5. Münazara����������������������������������������������������77 9. Sinektik (İlişkilendirme)��������������������������������100
6. Panel����������������������������������������������������������78 10. Argümantasyon (Dayanaklandırma)������������100
7. Forum���������������������������������������������������������79 11. Kartopu���������������������������������������������������101
8. Sempozyum (Bilgi Şöleni)������������������������������80 12. Altı Düşünce Şapkası��������������������������������101
9. Seminer������������������������������������������������������80 13. Altı Uygulama Ayakkabısı��������������������������102
10. Sokrat Semineri�����������������������������������������81 14. Eğitsel Oyunlar�����������������������������������������103
11. Sokratik Tartışma���������������������������������������82 15. İstasyon���������������������������������������������������104
12. Fikir Taraması��������������������������������������������83 16. Gösteri (Demonstrasyon)���������������������������105
13. Açık Oturum����������������������������������������������83 17. Görüş Geliştirme��������������������������������������105
14. Çember Tartışma���������������������������������������84 18. Köşelenme����������������������������������������������106
15. Çalıştay (Workshop)������������������������������������84 19. Konuşma Halkası�������������������������������������107
20. Rol Oynama��������������������������������������������107
ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������87 21. Drama�����������������������������������������������������109
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������90 22. Tahmin Gözlem Açıklama (TGA Diyagramı)111
CEVAPLI TEST��������������������������������������������������92 23. 5N 1K�����������������������������������������������������111
24. Tarihsel Empati����������������������������������������111
25. Akrostiş���������������������������������������������������112
26. Öykü Oluşturma/Tamamlama�������������������112
27. Arkası Yarın��������������������������������������������113
28. Dedikodu�������������������������������������������������113
29. Pazaryeri�������������������������������������������������113
30. Akvaryum������������������������������������������������114
31. Philips 66������������������������������������������������114
32. Düşün-Eşleş-Paylaş�����������������������������������114
B. BİREYSEL ÖĞRETİM TEKNİKLERİ���������������115
I. Programlı Öğretim���������������������������������������115
II. Bilgisayar Destekli Öğretim��������������������������116
III. Bireyselleştirilmiş Öğretim (Keller Planı)�������118
IV. Bilişsel Çıraklık������������������������������������������118
V. Tutor Destekli Eğitim����������������������������������120
VI. Akran eğitimi��������������������������������������������120

v
İÇİNDEKİLER

C. SINIF DIŞI ÖĞRETİM TEKNİKLERİ���������������121 KAVRAM ÖĞRETİM TEKNİKLERİNE


YÖNELİK İPUÇLARI����������������������������������������164
I. Gezi�����������������������������������������������������������121
FARKI NASIL BULDUM SORULARININ
II. Gözlem������������������������������������������������������122
ÇÖZÜMLERİ����������������������������������������������������167
III. Görüşme ��������������������������������������������������123
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������168
IV. Sergi��������������������������������������������������������123
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������170
V. Ev ödevi����������������������������������������������������124
CEVAPLI TEST������������������������������������������������171
ÖĞRETİM TEKNİKLERİNE YÖNELİK İPUÇLARI125
FARKI NASIL BULDUM SORULARININ
ÇÖZÜMLERİ����������������������������������������������������131
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������132
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������136
CEVAPLI TEST������������������������������������������������138

5. BÖLÜM
6. BÖLÜM
KAVRAM ÖĞRETİMİ
ÖĞRENME STİLLERİ VE ÜST DÜZEY
OLGU KAVRAM VE İLKE İLİŞKİSİ��������������������142 DÜŞÜNME BECERİLERİ
KAVRAM ÖĞRETİMİ TEKNİKLERİ�������������������143
A. ÖĞRENME STRATEJİLERİ���������������������������174
I. KAVRAM HARİTALARI������������������������������143
B. ÖĞRENME STİLLERİ�����������������������������������175
Kavram Haritası Türleri���������������������������� 144
I. Yaşantı Temelli Öğrenme Modeli (Kolb)���������177
1. Örümcek Ağı Harita ���������������������������� 144
II. Dunn ve Dunn Öğrenme Stilleri Modeli��������179
2. Olaylar Zinciri�������������������������������������� 144
III. Gregorc’un Öğrenme Stilleri Modeli �����������180
3. Hiyerarşik Harita (Akış Şeması)������������� 145
C. ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİ����������181
II. ZİHİN HARİTALARI�����������������������������������146
I. Eleştirel Düşünme����������������������������������������181
III. BİLGİ HARİTALARI����������������������������������147
II. Yaratıcı Düşünme��������������������������������������182
IV. V- DİYAGRAMI����������������������������������������149
III. Yansıtıcı düşünme �������������������������������������184
V. KAVRAM KARİKATÜRLERİ����������������������149
IV. Metabilişsel Düşünme��������������������������������185
VI. K
 AVRAM KARGAŞASI YARATMA
V. Bilimsel Düşünme Becerileri������������������������186
TEKNİĞİ��������������������������������������������������151
VI. Yakınsak ve Iraksak Düşünme Becerileri������189
VII. KAVRAM AĞI (Semantik Ağ)��������������������151
VII. Yanal Düşünme���������������������������������������189
VIII. BALIK KILÇIĞI���������������������������������������152
VIII. Analitik Düşünme������������������������������������189
IX. ANLAM ÇÖZÜMLEME TABLOSU������������154
BÖLÜME YÖNELİK İPUÇLARI�������������������������190
X. YAPILANDIRILMIŞ GRİD��������������������������156
FARKI NASIL BULDUM SORULARININ
XI. KAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİ���������157 ÇÖZÜMLERİ����������������������������������������������������193
XII. İKİ AŞAMALI TEŞHİS TESTLERİ�������������158 ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������194
XIII. TEKZİP (ÇÜRÜTME) METİNLERİ������������159 ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������196
XIV. K
 ELİME İLİŞKİLENDİRME CEVAPLI TEST������������������������������������������������198
TESTLERİ (KİT)�������������������������������������160
XV. TANILAYICI DALLANMIŞ AĞAÇ (TDA)��160 KAYNAKÇA����������������������������������������������������200
XVI. ÇALIŞMA YAPRAKLARI������������������������161
XVII. ÖĞRETİM YAPRAKLARI����������������������163

vi
1.
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri

ÖĞRETME-ÖĞRENME SÜRECİNDE
TEMEL KAVRAMLAR KPSS’de Çıkmış Soru
Bir dersin;

1. Yaklaşım/Model: Öğretimin temelini oluşturan • genel çerçevesinin çizilmesinde,


temel felsefeyi açıklayan genel bir bakış açısıdır. • öğrenci ve öğretmen rollerinin belirlenmesinde
Yaklaşım/model öğretimin nasıl olması gerektiği • amacın gerçekleştirilmesine yönelik işlemlerin belir-
hakkında öğrenme kuramlarını temele alarak ge- lenmesinde
nel görüş bildirir. Öğretim yaklaşımlarının sayısı
aşağıdakilerden hangisi temel belirleyicidir?
oldukça fazladır. Örneğin; yapılandırmacılık, tam
öğrenme, işbirliğine dayalı öğrenme ve yaşam A) Değerlendirmenin amacı
boyu öğrenme birer yaklaşımdır. B) Dersin gün içindeki saati
2. Strateji: Amaçlara ulaşmayı sağlayan ve öğren- C) Okulun sosyoekonomik şartları
me ve öğretim yönteminin seçimine yön veren D) Öğretim stratejisi
genel bir plan ve tasarımdır. Öğretim stratejisi bir
E) Yıllık çalışma planı
yandan işlenecek dersin genel bir çerçevesini çi-
zerken bir yandan da ders esnasında öğretmen Çözüm: Öğretim stratejisi, dersin kazanımlarına ulaşmak

ve öğrencilerin rollerini belirler. Öğretim stratejileri için izlenen genel yoldur. Yani o günkü ders ya da ders

üç tanedir; Sunuş yoluyla öğretim, buluş yoluyla saatlerinin işlenişindeki genel çerçeveyi belirler. Ayrıca öğ-

öğretim ve araştırma-inceleme yoluyla öğretim. retim stratejisi, öğretmen ve öğrencilerin dersteki rollerini
belirler. Örneğin sunuş yolu stratejisinde öğretmen aktif, or-
3. Yöntem: Amaçlara ulaşmak için bilinçli olarak se-
ganize edici ve aktarıcı, öğrenciler alıcı rolündeyken, buluş
çilen ve izlenen düzenli yoldur. Öğrenme ünitesi-
yolu stratejisinde öğretmen rehber, öğrenciler aktif öğrenici
nin hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla öğretim
rolündedir. Tüm bunlarla birlikte öğretim stratejisi, amacın
stratejisine uygun şekilde kullanılan bir öğretme
gerçekleştirilmesine yönelik yöntem, teknik ve araç-gereç-
yoludur. Öğretim yöntemleri beş tanedir: Anlatım,
lerin belirlenmesine yön verir. Örneğin sunuş yolu stratejisi
tartışma, örnek olay, problem çözme ve gösterip-
kullanılacaksa beraberinde anlatım yöntemi, soru-cevap
yaptırma.
tekniği ve kavram haritası kullanılabilir. Cevap D
4. Teknik: Bir öğretme yöntemini uygulamaya koy-
ma biçimi ya da sınıf içinde yapılan işlemlerin ÖĞRETİM İLKELERİ
bütünüdür. Teknikler, öğretme biçimini ve yönte- Öğretim ilkeleri “hedef ve kazanımlara ulaştıran, doğ-
mini uygulamaktır. Öğretim tekniklerinin sayısı ruluğu bilimsel olarak kanıtlanmış, her yaş ve düzey
çok fazladır. Çünkü dersi farklı tekniklerle işlemek için genel kabul görmüş öğretim sürecini düzenleme
önemlidir. Örneğin; istasyon, soru-cevap, görüş uygulamalarıdır.” Öğretim ilkeleri içeriğin ve ders
geliştirme, drama, benzetim ve beyin fırtınası bi- kitaplarının düzenlenmesinde, öğrenme-öğretme
rer tekniktir. sürecinin planlanması, uygulanması ve değerlendi-
5. Taktik: Sınıfta belirli bir konu işlenirken geçen bir rilmesinde önemli rol oynar. Başlıca öğretim ilkeleri
kavram ya da ilkenin ne olduğuna ilişkin sorulan şunlardır;
soruyu yanıtlarken seçilen kısa yoldur. Çevre ko- 99 Hedefe görelik (Amaca uygunluk)
şulları üzerine kurulmuş planlı, ayrıntılı ve özel bir 99 Öğrenciye görelik (Çocuğa uygunluk)
eylem planıdır. Örneğin, öğrencilerinin düşünme 99 Yaşama yakınlık (Hayatilik)
99 Somuttan soyuta
becerilerini geliştirmek isteyen bir öğretmenin be-
99 Bilinenden bilinmeyene
yin fırtınası, görüş geliştirme ve altı şapkalı düşün-
99 Kolaydan zora (Basitten karmaşığa)
me gibi teknikleri kullanmaya karar vermesi birer 99 Yakından uzağa
taktiktir. Seçilen taktikler öğretmenden öğretmene 99 Açıklık (Alenilik)
farklılık gösterebilir. 99 Etkin katılım (Aktivite/İş)
99 Güncellik (Aktüalite)
99 Ekonomiklik
99 Bütünlük
99 Sosyallik
99 Bilgi ve becerinin güvence altına alınması

1
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri

1. Hedefe Görelik (Amaca uygunluk)


Öğrenciye görelik ilkesi program geliş-
Eğitimin temel gayesi bireyde istendik davranış tirmenin psikolojik ve bireysel temelleri
TMA
UNU
değişiklikleri oluşturarak hedeflere ulaşmaktır. ile ilişkilidir. Program geliştirmede öğ-
renciye görelik ilkesi ulaşılabilirlik/öğre-
Hedeflere ulaşmak için amaca hizmet eden ve
nilebilirlik kavramları ile kullanılır.
hedefe ulaşmayı kolaylaştıran uygulamalar dü-
zenlenmelidir. Derste ulaşılacak kazanımlar doğ-
rultusunda öğrenme-öğretme sürecinin yapılandı- 3. Yaşama Yakınlık (Hayatilik)
rılmasına hedefe görelik denir. Bu yüzden hedefe
uygun düzenlemeler yapmak için öğretmenler ön- Yaşama yakınlık ilkesi, okulda verilen eğitimin
celikle hedefin hangi alanda olduğunu (bilişsel, gerçek hayatla ilişkilendirilmesi veya gerçek ya-
duyuşsal, devinişsel) belirlemeli sonrasında ise şamda işlevsel olması, işe yaraması anlamına
hedefin hangi düzeyde olduğunu saptamalı ve gelmektedir. Bireye ihtiyaç duyduğu gerekli bilgi-
buna uygun yöntem/teknikler seçmelidir. lerin öğretilmesi hayatilik ilkesi ile ilgilidir.

Örnek Örnek

99 “Denge hareketleri yapar.” kazanımı devinişsel 99 Toplama ve çıkarma işlemini öğrenen çocuklara
alanda bir kazanımdır. Dolayısıyla daha çok bilişsel performans görevi olarak ebeveynleri ile birlikte
alanda etkili olan anlatım yöntemi ve hem bilişsel gittikleri bir markette alışverişi yapma, alınanları
hem de duyuşsal alanda etkili olan tartışma yön- hesaplama, ödeme yapma ve para üstü alıp-verme
temi bu kazanım için uygun değildir. Öğretmen bu ödevinin verilmesi okulda öğrenilenlerin gerçek ya-
kazanım için devinişsel alanda etkili olan gösterip- şamla ilişkilendirilmesine yönelik uygulamalardır.
yaptırma yöntemini seçmelidir. Dersin giriş bölümündeki işlemlerden
biri de güdülemedir. Güdüleme yap-
TMA
UNU
Görüldüğü gibi hedefe görelik sorularında dikkat mak için öğretmen konunun önemini
veya ulaşılacak kazanımın gerçek
edilmesi gereken hedefle, öğretim süreci arasın-
hayatta ne işe yarayacağını açıklar. Bu
daki uyumluluk düzeyidir. sebeple hayatilik ilkesi güdüleme işle-
mi ile yakından ilişkilidir.
2. Öğrenciye Görelik (Çocuğa uygunluk)
Öğretmenlerin öğrenme-öğretme sürecini düzen- 4. Somuttan Soyuta
lerken öğrencilerin gelişim düzeyi, hazırbulunuş-
Somuttan soyuta ilkesi, bilgilerin öncelikle çok sa-
luğu, ihtiyaç, ilgi, yetenek, beklenti ve bireysel
yıda (özellikle de dokunma duyusu) duyu organı-
farklılıklarını dikkate alması, öğrenciye görelik il-
nı harekete geçirecek şekilde somut, sonrasında
kesidir. Bu yüzden farklı eğitim düzeylerinde farklı
soyut olarak öğretilmesidir. Piaget’in zihinsel ge-
süreçler düzenlenir. Çağdaş eğitim kuramlarına
lişim dönemleri dikkate alındığında işlem öncesi
ve programlarına göre öğrenci öğrenme-öğretme
dönem (okul öncesi) ve somut işlemler dönemi (il-
sürecinin merkezinde yer almalı, öğretmen öğren-
kokul) öğrencileri için soyut kavramlar çok anlamlı
cilere rehberlik etmelidir.
değildir. Yine Edgar Dale’nin yaşantı konisi dik-
kate alındığında çok sayıda duyu organına hitap
Örnek eden somut öğrenmeler daha kalıcıdır. Dale’ye
göre öğrenme somuttan soyuta ve basitten kar-
99 Okul öncesi eğitim çocukları “işlem öncesi dönem-
maşığa doğru düzenlenmelidir. Öğrenme-öğret-
de” oldukları için programda dört işlem becerisi ile
çözülebilen problemlere yer verilmemesi öğrenciye me sürecini somutlaştırmak için gerçek nesneler,
görelik ilkesi ile ilgilidir ya da okul öncesi dönem- numuneler, modeller, maketler, eşyalar ve nesne-
de anlatım yöntemi kullanmak yerine oyuna da- ler kullanılabilir.
yalı etkinliklerle sürecin işlenmesi öğrenci görelik
ilkesinin gereğidir. Çünkü bu dönemdeki çocuklar Örnek
dinleyerek öğrenmek yerine yaparak-yaşayarak
öğrenme eğilimindedir. 99 İlkokul birinci sınıf öğrencilerine toplama işlemi
öncelikle fındık, fasulye vb. gerçek nesnelerle veya
abaküs gibi araçlarla yaptırılıp, sonrasında rakam
sembolleriyle yaptırılması somuttan soyuta ilkesi
ile ilgilidir.

2
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri

Somuttan soyuta ilkesi özellikle işlem 5. Bilinenden Bilinmeyene


öncesi ve somut işlemler dönemi
A
Bilinenden bilinmeyene ilkesi, öğrencilerin bildik-
T M öğrencileri için vazgeçilmezdir. Dola-
UNU yısıyla okul öncesi ve sınıf öğretmenli leri konulardan yola çıkarak bilmedikleri kavramı
ÖABT sınavında somuttan soyuta anlamlandırmalarını kolaylaştırılır. Bunun için he-
ilkesi sorulabilir. def kavrama (bilinmeyen) ulaşmada kaynak kav-
ram (bilenen) kullanılır. Öğrencilere ön bilgilerinin
Ö rnek Soru hatırlatılması bilinenden bilinmeyene ilkesi ile ilgi-
lidir. Çünkü etkili ve kalıcı bir öğrenme, önceden
Bir sınıf öğretmeni, ilkokul birinci sınıftaki öğrencileri- öğrenilenlerle yeni öğrenilenler arasında bağ ku-
nin, zihinlerinde sayı kavramını oluşturmalarına yardım rulabildiği oranda gerçekleşir.
etmek için sayı boncukları ile oluşturduğu kümelerle
rakamları eşleştirmiştir. Örnek
Buna göre, öğretmen aşağıdaki öğretim ilkelerin-
den hangisini kullanmıştır? 99 Öğretmenin “denk küme” kavramını öğretmeden
A) Açıklık önce öğrencilerin küme, eleman ve eleman sayısı
B) Yakından uzağa kavramlarını hatırlamasını sağlaması bilinenden bi-
C) Bilinenden bilinmeyene linmeyene ilkesi ile ilişkilidir.
D) Somuttan soyuta
E) Bütünlük
Analoji/metafor bir kavramın başka bir
Çözüm: İlkokul birinci sınıf öğrencileri somut işlemler dö- kavrama benzetilmesi yoluyla öğretil-
TMA
nemindedir. Matematik dersi konuları ise oldukça soyut
UNU
mesidir. Örneğin, insan beyninin yapı-
kavramlardan oluşur. Sayı kavramı bunlardan biridir. Bu sının cevize benzetilerek öğretilmesin-
yüzden sınıf öğretmenleri ilkokula yeni başlamış öğrenci- de, insan beyninin yapısı bilinmeyen
lerin zihinlerinde sayı kavramı oluşturmalarına yardım et- hedef kavram, ceviz ise bilinen kaynak
mek için sayı boncukları kullanarak konuyu somutlaştırma kavram olarak kullanılabilir.
yoluna girmiştir. Görüldüğü gibi soruda önemli bir çeldirici
bulunmamaktadır. Cevap D

Ö rnek Soru

Ö rnek Soru
Ümit Öğretmen “Doğal Afetlerden Korunma Yöntemleri
1” konusunu işlemeden önce öğrencilerin doğal afetler
Bir okul öncesi öğretmeni matematik etkinliği içerisinde
“Nesneleri sayar” kazanımı kapsamında yer alan “İleri- hakkındaki ön bilgilerini ele almıştır.
ye doğru birer birer ritmik sayar” göstergesine yönelik Ümit Öğretmen’in kullandığı öğretim ilkesi aşağıda-
olarak çocukların önce sayı çubuklarını kullanarak kilerden hangisidir?
saymalarını sağlar, sonra çocukları okul bahçesine A) Bilinenden bilinmeyene
çıkararak ağaçları saydırır.
B) Yakından uzağa
Öğretmenin bu süreçte başvurduğu öğretim ilkeleri
C) Somuttan soyuta
aşağıdakilerin hangisinde doğru sırada verilmiştir?
A) Somuttan soyuta - Hayatilik D) Basitten karmaşığa
B) Somuttan soyuta - Açıklık E) Aktüalite
C) Hayatilik - Soyuttan somuta
Çözüm: Bilinenden bilinmeye ilkesinde yeni konu işlenme-
D) Açıklık - Bilinenden bilinmeyene
den önce öğrencilerin ön bilgileri harekete geçirilir. böylece
E) Somuttan soyuta – Güncellik
yeni bilgiler, ön bilgilerle ilişkilendirilmiş olur.
Çözüm: Soru öncülünde görüldüğü gibi öğretmen kazanı-
ma yönelik olarak iki etkinlik düzenlemiştir. Etkinliklerden Cevap A
ilki öğrencilerin bir kümedeki elemanların sayısını belirle-
mek için sayı çubuklarını kullanmalarıdır. Bu etkinlik sayı
kavramının somutlaştırılmasını sağlamıştır. İkinci etkinlikte 6. Kolaydan Zora (Basitten Karmaşığa)
ise öğretmen, öğrencilerden okul bahçesindeki ağaçları
Basitten karmaşığa ilkesi, öğrenme-öğretme sü-
saymalarını istemiştir. Ağaçlar gerçek yaşamın bir parçası-
dır ve dolayısıyla yapılan etkinlik hayatilik ilkesi ile ilişkilidir. recinin öğrencilerin kolayca yapabileceği işlem ya
Yani öğretmen ilk olarak somuttan soyuta ve ikinci olarak da becerilerden başlayıp kademe kademe zorla-
hayatilik ilkesine başvurmuştur. şacak şekilde düzenlenmesidir. Bu ilke öğrenci-
Bu tarz sıralama sorularında öğretmen adaylarının dikkatli lere özgüven kazandırır ve öğrenilmiş çaresizlik
olması gerekir. Sıralama sorularında öğretmen adaylarının yaşanma olasılığını azaltır. Öğretime zor konular-
soru öncülünde yapılan etkinliklerin üzerine sıra numarası dan başlanması öğrencilerde başarısızlık algısı
vermeleri sorunun çözümünü kolaylaştıracaktır.
oluşturabilir.
Cevap A

3
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri

Öğretmenler sınav yapmak için ölçme


TM A aracı hazırladıklarında kolay soruları ilk
UNU sorulara yerleştirmelidir.
KPSS’de Çıkmış Soru
“Öğretim üyesi Kerem Bey; öğrencilerine, bir köyde
öğretmenlik yaptığı yıllarda başından geçen aşağıdaki
7. Yakından Uzağa anısını anlatır:
“Yıllar önce bir pazartesi günü öğrencilerime hafta
Yakından uzağa ilkesi, öğrenme-öğretme süreci-
sonu ne yaptıklarını sorduğumda öğrencilerimin çoğu
ni yakın tarihten uzak tarihe veya yakın çevreden
“Çimdik, yattık.” dediler. Ben “çimmek” sözcüğünün ne
uzak çevreye doğru düzenlenmek için kullanılır. anlama geldiğini bilmediğimden onlara bakakaldım.”
Bu nedenle öğretme-öğrenme süreci düzenlenir-
Ardından “Eğer siz de derslerinizde öğrencilerinizin
ken, örnekler verilirken öğrencinin yakın çevresin-
bilmediği kavramları ve terimleri kullanırsanız, onlar
den, yakın ilgilerinden başlanmalıdır. Bu yakınlık da benim gibi hiçbir şey anlayamaz.” diye öğrencilerini
hem mekân, hem de zaman açısından dikkate uyarır.
alınmalıdır. Çünkü öğrencilerin yakın çevre ve ya- Buna göre Kerem Bey’in uyarısı aşağıdaki öğretim
kın zamanla ilgili daha fazla yaşanmışlıkları vardır ilkelerinden hangisine örnektir?
ve çocuğun içinde bulunduğu çevre onun öğren-
A) Bilimsellik
me süreçlerini etkiler.
B) Somuttan soyuta
C) Yakından uzağa
Ö rnek Soru
D) Açıklık
“Çevremizi Tanıyalım” konusunda sırasıyla “Köyü- E) Bilinenden bilinmeyene
müz, İlçemiz, İlimiz, Bölgemiz, Yurdumuz” ile ilgili Çözüm: Öğretmenlerin anlatım yaparken anlaşılır bir dil
çalışmalar yaptıran bir öğretmen aşağıdaki öğretim kullanması açıklık ilkesi ile ilgilidir. Öğretmenler sade ve
ilkelerinden hangisini dikkate almış olur? anlaşılır bir dil kullanmadıklarında anlatım açık olmaz ve
A) Somuttan soyuta öğrenciler anlatılanları anlayamaz.
B) Aktüalite Cevap D
C) Günümüzden geçmişe
D) Genelden özele
E) Yakından uzağa Açıklık ilkesi ile somuttan soyuta ilkesi
sorularda sizi çeldirebilir. Somuttan
TMA
UNU
Çözüm: “Çevremizi Tanıyalım” konusunda öğretmen dersin soyuta ilkesinde kavramlar önce somut
işlenişini yakın çevreden, uzak çevreye doğru sıralamıştır. hâle getirilir, sonra soyut olarak verilir.
Açıklık ilkesinde ise kavram öğretilir-
Cevap E
ken görsel materyallerle katkı sağlanır.
Farkı anlamak için aşağıdaki tabloda
verilen iki soruyu inceleyiniz ve “Farkı
8. Açıklık (Alenilik) Nasıl Buldum Bölümüne” cevabı nasıl
bulduğunuzu yazınız ve arkadaşları-
Açıklık (alenilik) ilkesi, öğretmenin bir yandan ko- nızla paylaşınız.
nuyu açık ve anlaşılır bir dille anlatırken bir yandan
örnekler vermesi ve görsel materyaller kullanarak
öğrenmenin kalıcılığını artırmasıdır. Öğretmenler
konuyu veya yapılacakları öğrencilerin anlayabile-
ceği bir dille anlatırken, görme duyusunu harekete
geçirecek materyalleri de devreye sokmalıdır. Ör-
neğin öğretmen anlatım yöntemiyle ders işlerken
anlatımını sunumla desteklemesi öğrencilerin ko-
nuyu anlamasını kolaylaştırır. Yapılan araştırma-
larda görme duyusunun öğrendiklerimiz üzerinde
% 75 oranında etkili olduğu bulunmuştur. İşitme
duyusunun öğrendiklerimiz üzerindeki etkisi ise
% 13 olarak gösterilmektedir. Bu durumda açıklık
ilkesi hem görme hem de işitme duyusunu devre-
ye soktuğu için önemlidir. Elbette öğrenme süre-
cine katılan duyu organı sayısı ne kadar artarsa
öğrenmenin kalıcılığı o düzeyde artar.

4
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri

NOT
“Farkı Nasıl Buldum” sorularının cevapları bölüm sonun-
dadır.

Örnek Soru 1 Örnek Soru 2

Orta Karadeniz Bölgesinde görev yapan bir Bir sınıf öğretmeni birinci sınıf matematik
sınıf öğretmeni ilkokul birinci sınıf öğrencilerine dersinde öğrencilere rakamları tanıtırken
ritmik sayma çalışmaları yaptırırken sayıları rakamı sembolle ve resimle gösteren kartlar
daha iyi kavramaları için öğrencilerin çalışmayı kullanmıştır.
fındıklarla yapmasını sağlamıştır. Sınıf öğretmeninin uygulamaya koyduğu öğretim
Sınıf öğretmeninin uygulamaya koyduğu öğretim ilkesi aşağıdakilerden hangisidir?
ilkesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Güncellik
A) Güncellik B) Ekonomiklik
B) Ekonomiklik C) Somuttan soyuta
C) Somuttan soyuta D) Açıklık
D) Açıklık E) Yakından uzağa
E) Yakından uzağa

Farkı Nasıl
Buldum?

9. Etkin Katılım (Aktivite/İş)


Etkin katılım (Yaparak-yaşayarak/Aktivite/İş) il- Ö rnek Soru
kesi öğrencilerin yaparak yaşayarak öğrenme-
öğretme sürecinin aşamalarına dâhil olması ve Özellikle okul öncesi ve ilkokul düzeyindeki öğren-
kendi öğrenme sorumluluğunu üstlenmesidir. Bu ciler ve bilişsel öğrenmeler için en etkili ve verimli
yüzden öğrenciler derste pasif dinleyici olmaktan öğrenme yolu aşağıdakilerden hangisidir?
çıkarılmalı ve okuyan, yazan, soran, cevaplayan, A) Dramatizasyon yoluyla öğrenme
düşünen, yapan, değerlendiren konumuna getiril- B) Model veya numunelerden öğrenme
melidir. Yani öğrenci öğrenme-öğretme sürecinin C) Okuyarak öğrenme
planlama, uygulama ve değerlendirme aşamala- D) İzleyerek öğrenme
rında aktif görev almalıdır. E) Yaparak-yaşayarak öğrenme

Çözüm: Edgar Dale’ye göre de en iyi öğrenmeler doğrudan


Yapılan araştırmalara göre birey ken- doğruya edinilen maksatlı yaşantılar sonucu oluşmaktadır.
disinin yapıp söylediklerinin % 90’ını
TMA
Maksatlı yaşantılar; planlı şekilde gerçekleşen yaparak-ya-
UNU
hatırlar. Edgar Dale’nin yaşantı konisi- şayarak öğrenmeler manasına gelir. Soruda etkisi en az
ne göre en iyi öğrenme doğrudan elde olan şeklide sorulsaydı cevap okuyarak öğrenme olurdu.
edilen maksatlı yaşantılarla yani yapa- En etkili ve verimli öğrenme yolu sorulduğu için cevap ya-
rak-yaşayarak öğrenme ile sağlanır. parak-yaşayarak öğrenmedir.
Cevap E

10. Güncellik (Aktüalite)


Aktüalite (güncellik) ilkesi, güncel olayların sınıf
ortamına taşınmasıdır. Bunun en iyi yolu konu uy-
gun medya haberlerinin ele alınmasıdır. Bununla
birlikte derste belirli gün ve haftalara yönelik ola-
rak yapılan etkinlikler de aktüalite ilkesi ile ilgili-
dir. Güncellik ilkesi sayesinde öğrenciler yakın ve
uzak çevrede olup bitenlerin farkında olmaktadır.

5
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri

Güncellik ilkesi ile hayatilik ilkesi birbiri ile yakın ilişki içindedir ve karıştırılma ihtimali vardır. İkisini
ayırt etmedeki püf noktası ise hayatilik ilkesinde genellikle öğrenilen bilginin gerçek yaşama akta-
TMA
UNU
rılması gerçekleşirken, güncellik ilkesinde ise gerçek yaşamla ilgili bir olay veya haberin sınıfa ta-
şınması durumu vardır. Farkı anlamak için aşağıdaki tabloda verilen iki soruyu inceleyiniz ve “Farkı
Nasıl Buldum Bölümüne” cevabı nasıl bulduğunuzu yazınız ve arkadaşlarınızla paylaşınız.

NOT
“Farkı Nasıl Buldum” sorularının cevapları bölüm sonundadır.

Örnek Soru 3 Örnek Soru 4

Bir sınıf öğretmeni, öğrencilerinden okudukları Bir sınıf öğretmeni derste “Sokakta Yaşayan
gazetelerden önemli gördükleri olayların Hayvan Dostlarımız” haberini okuduktan sonra
kupürlerini kesip dosyalamalarını ve işleyeceği öğrencilerinden performans görevi olarak
konuya uygun olan haberi seçerek sınıfta sesli sokakta yaşayan hayvanlar için bir su kabı yapıp,
okumalarını ister. bunu hayvanların su içebileceği bir yere
Sınıf öğretmeninin uygulamaya koyduğu öğretim koymalarını ister.
ilkesi aşağıdakilerden hangisidir? Sınıf öğretmeninin öğrencilere verdiği perfor-
A) Güncellik mans görevi aşağıdaki öğretim ilkelerinden
B) Ekonomiklik hangileri ile ilişkilidir?
C) Basitten karmaşığa A) Hayatilik
D) Hayatilik B) Ekonomiklik
E) Yakından uzağa C) Basitten karmaşığa
D) Güncellik
E) Yakından uzağa

Farkı Nasıl
Buldum?

11. Ekonomiklik Program geliştirme dersinde yer alan


Ekonomiklik ilkesi, kısa sürede, az emek harcaya- geniş alan tasarımı (birbirine nitelik
TMA
UNU
rak çok sayıda kazanıma ulaşmaktır. olarak benzeyen derslerin önemli ko-
nularının bir araya getirilerek yeni bir
ders oluşturulması) ve disiplinler arası
Ekonomiklik ilkesinin devreye sokul-
A ması için öğrenme-öğretme sürecinin
tasarım (Farklı derslerin işlenişinde
TM
UNU
ilişkiler kurularak bütünlük sağlanması)
planlanması çok önemli bir öncüldür. bütünlük ilkesi ile ilişkilidir.
13. Sosyallik
12. Bütünlük Sosyallik (otoriteye itaat ve özgürlük) ilkesi, öğ-
Bütünlük ilkesi, öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve rencilerin bir yandan kural ve kanunlara uyarken
devinişsel alanların tamamında geliştirilmesi ile bir yandan da seçme haklarını kullanıp kendi ka-
ilgilidir. Çağdaş eğitim programları, öğrencilerin rarlarını alabilmelerini içerir.
bütüncül olarak gelişmesine odaklanır. Bütünlük
ilkesi Mustafa Kemal Atatürk’ün “ben sporcunun
zeki, çevik ve aynı zamanda ahlaklı olanını seve- Örnek
rim.” sözünden aklınıza gelebilir.
Proje görevlerinin belirtilen süre içinde tamamlanma-
sının gereği otoriteye itaat, öğrencilerin proje görevi
içinde çalışacağı konuyu seçmesi ise özgürlüktür.

6
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri

Öğrenci sosyallik ilkesi sayesinde top- ÖĞRETİM STAREJİLERİ


lum içinde kanun ve kurallara uymanın
TMA
Strateji, genel olarak bir şeyi elde etmek için planlı
UNU
gerekliliğini ve kendi seçimlerini yapıp,
kararlar alabilmenin önemini öğrenir. şekilde izlenen yoldur. Öğretim stratejisi ise belirlenen
Öğrenciler bu sayede sosyalleşir ve hedef ve kazanımlara ulaşmayı sağlayan, uygulana-
yeni şartlara uyum sağlar. cak olan yöntem-tekniklerin belirlenmesi ile kullanıla-
cak araç gereçlerin seçilmesine yön veren genel yol
14. Bilgi ve Becerilerin Güvence Altına Alınması
olarak tanımlanmaktadır.
Bilgi ve becerinin güvence altına alınması ilkesi-
nin temeli daimicilik ve esasicilik eğitim felsefele- Öğretmenler derste hangi öğretim stratejisini kullana-
rine dayanmaktadır. Bu iki eğitim felsefesi gele- caklarına kendileri karar verir. Bu kararın verilmesin-
neksel anlayışa sahip ve çağdaşlıktan uzaktır. Bu deki en temel ölçüt hedeflerdir. Örneğin bilgi düzeyin-
yüzden bilgi ve becerinin güvence altına alınma deki bilişsel kazanımlar için en uygun öğretim stratejisi
ilkesi günümüz çağdaş eğitiminde geçerliğini yitir- sunuş yoluyla öğretimdir. Bununla birlikte sunuş yo-
miştir. Çünkü yapılandırmacılık gibi çağdaş eğitim luyla öğretim stratejisi bilişsel alanın uygulama, analiz,
anlayışlarında bilgi özneldir ve öğrenen tarafından
sentez ve değerlendirme düzeylerinde etkisizdir.
oluşturulmaktadır.
Öğretim stratejileri üçe ayrılır. Stratejilerle ilgili ipucu
kelimeler aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Ausubel-Anlamlı öğrenme - Bilgi aktarımı


SUNUŞ
- Anlatım - Ön Örgütleyiciler - Sınıf içi
çalışmalar - Öğretmen aktif aktarıcı -
Öğrenci aktif alıcı - Tümdengelim

Bruner-Sezgisel düşünme - Keşfetme -


BULUŞ
Merak - Belirsizlik - Özel örneklerden
ilkelere ulaşma - Sınıf içi çalışmalar -
Tümevarım

Dewey - Bilimsel düşünme - Hipotez


ARAŞTIRMA
İNCELEME kurma - Veri toplama - Verileri analiz
etme - Üst düzey düşünme - Sınıf içi ve
dışı çalışmalar

99 Öğrenciler dinler, not alır ve kendi örneklerini verir.


A. SUNUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM STRATEJİSİ
99 Sınıf içi uygulamalardan oluşur.
1. Sunuş Yoluyla Öğretimin Genel Özellikleri 99 Açıklık (alenilik) ilkesi devreye sokularak anlatı-
99 Ausubel tarafından geliştirilmiştir. lanlar görsel materyallerle desteklenir.

99 Bilişsel öğrenme kuramına dayanır. 99 Kavram haritaları en çok sunuş yoluyla öğretimde
kullanılır.
99 Öğretmen merkezlidir.
99 Bilişsel alanın bilgi ve kavrama düzeylerinde et-
TM A Sunuş yoluyla öğretim stratejisi “alış
UNU
kilidir. yoluyla öğretim” ve “anlamlı öğrenme”
99 Bilgiler öğretmen tarafından organize bir şekilde olarak da kullanılır.
öğrencilere aktarılır.
99 Tümdengelim anlayışı ile kullanılır. Yeni bilgilerle eski bilgiler arasında iliş-
99 Kavramlardan örneklere ulaşılır. ki kurulmasına anlamlı öğrenme denir.
TMA
UNU
Anlamlı öğrenme oluşabilmesi için yeni
99 Yeni bilgiler, ön bilgilerin üzerine kurulur. Bu yüz- bilgiler kendi içinde tutarlı ve eski bilgi-
den ön örgütleyiciler kullanılır. lerle ilişkilendirilmiş olmalıdır.
99 Öğretmen sırasıyla kavramları, tanımları ve ör-
nekleri sunar.

7
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri

2. Sunuş Yoluyla Öğretimin Derste Uygulanış


Sunuş yolunda yapılan bu işlemler ön
Aşamaları
TM A organize edici bilgileri sunma, ilke ve
99 Öğretmen ön örgütleyiciler yoluyla ön bilgileri ha- UNU bilgi birimlerini sunma ve bilişsel yapıyı
rekete geçirir. Ana ve alt kavramların neler oldu- güçlendirme amaçlıdır.
ğunu belirtir.
99 Öğretmen ana kavramı tanımlar ve açıklar. Öğret- Sunuş yoluyla öğretimde dersin başın-
TM A da “ön organize edicilerin” verilmesinin
UNU
men alt kavramları tanımlar ve açıklar.
temel nedeni yeni bilgilere temel oluş-
99 Öğretmen konuyla ilgili olan örnekler verir. turmaktır.
99 Öğretmen konuyla ilgili olmayan zıt örnekler verir.
99 Öğrenciler konuyla ilgili olan ve olmayan örnekler
MA larken kavram haritaları veya bilgisayar
Öğretmen ana ve alt kavramları açık-
verir. T
UNU
99 Öğretmen konuyu özetler. sunum desteği kullanılır.

99 Öğretmen değerlendirme yapar.

Konuyla ilgili olmayan örneklerin veril-


TMA hatası” içine düşmemelerini sağlamak-
mesinin amacı öğrencilerin “genelleme
KPSS’de Çıkmış Soru UNU
Ümit Öğretmen sunuş yoluyla öğretim stratejisi yoluyla tır. Örneğin, ikiz kenar üçgen konusu-
nu öğreten bir öğretmen ders boyunca
dersini işlerken şu işlemleri uygulamıştır:
sadece ikizkenar üçgen örnekleri
• İklim değişikliği hakkında öğrencilerin ön bilgileri- kullandığında bazı ilkokul öğrencileri
gördüğü her üçgeni ikizkenar üçgen
ni ortaya çıkarmış sanabilir. Bu duruma “öğrenmede ge-
nelleme hatası” denir.
• İklim değişikliği kavramını açıklamış

• İklim değişikliği kavramına ait en belirgin özellikle-


MA örnek kullanılması öğrencilerin konuyu
Sunuş yoluyla öğretimde çok sayıda
T
ri açıklamış UNU
daha iyi anlamasını sağlar.
Sunuş yoluyla öğretim stratejisinin uygulanış
aşamaları dikkate alındığında Ümit Öğretmen’in
aşağıdakilerden hangisi ile dersin işlenişine devam
etmesi gerekir?
MA me nesneldir ve süreç sonunda öğret-
Sunuş yoluyla öğretimde değerlendir-
T
UNU
A) Öğrencilere konuyla ilgili örnekler vererek
B) Öğrencilere konuyla ilgili olmayan zıt örnekler men tarafından yapılır.
vererek
C) Öğrencilerin ilke ve genellemelere ulaşmasını
sağlayarak 3. Sunuş Yoluyla Öğretimin Kullanım Alanları
D) Öğrencilerden konuyla ilgili örnekler isteyerek
99 Bilgi düzeyindeki hedef davranışların kazandırıl-
E) Öğrencilere konuyla ilgili bilimsel araştırma görevi
vererek masında

Çözüm: Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin uygulanış 99 Ön öğrenmelerin yeterli olmadığı veya konunun
adımları aşağıdaki gibidir: ilk kez öğrenileceği durumlarda
1. Öğretmen ön örgütleyiciler yoluyla ön bilgileri ha¬rekete 99 Kalabalık mevcutlu sınıflarda
geçirir. Ana ve alt kavramların neler oldu¬ğunu belirtir.
99 Öğretime ayrılan zamanın kısa olduğu zamanlarda
2. Öğretmen ana kavramı tanımlar ve açıklar. Öğret¬men
alt kavramları tanımlar ve açıklar. 99 Soyut kavramların öğretiminde
3. Öğretmen konuyla ilgili olan örnekler verir. 99 Dersin genellikle giriş ve sonuç bölümlerinde
4. Öğretmen konuyla ilgili olmayan zıt örnekler verir.
4. Sunuş Yoluyla Öğretimin Yararları
5. Öğrenciler konuyla ilgili olan ve olmayan örnekler verir.
6. Öğretmen konuyu özetler. 99 Anlamlı öğrenme sağlar. (En Önemli Getirisi)
7. Öğretmen değerlendirme yapar. 99 Ekonomiktir. Kısa sürede, az emek ve maliyetle
Ümit Öğretmen’in ilk iki işlemi yaptığı görülmektedir. Bu se- çok bilgi aktarılmasını sağlar.
beple dersin işlenişini üçüncü aşama olan “Öğretmen ko-
nuyla ilgili örnekler verir.” işlemi ile sürdürmelidir.
99 Soyut kavramların öğretilmesinde en etkili öğretim
stratejisidir.
Cevap A

8
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar, Öğretim İlkeleri ve Öğretim Stratejileri

99 Bilişsel alanın bilgi düzeyindeki kazanımlara ulaş- 2. B


 uluş Yoluyla Öğretimin Derste
mada en etkili öğretim stratejisidir. Uygulanış Aşamaları
99 Kalabalık mevcutlu sınıflarda da kullanışlıdır. 99 Öğretmen, konuyla ilgili olan örnekleri sunar ve
örneklerle ilgili sorular sorar.
5. Sunuş Yoluyla Öğretimin Eğitsel Sınırlılıkları
99 Öğrenciler, konuyla ilgili örnekleri açıklar.
99 Yaparak-yaşayarak öğrenme imkânı sunmaz. Bu
99 Öğretmen, konuyla ilgili ek örnekleri sunar ve ör-
yüzden öğrenilenlerin kalıcılık düzeyi nispeten dü-
neklerle ilgili sorular sorar.
şüktür. (En Önemli Sınırlılığı)
99 Öğrenciler, konuyla ilgili ek örnekleri açıklar ve ilk
99 Üst düzey düşünme becerilerinin kazandırılması
örneklerle karşılaştırır.
ve geliştirilmesinde etkisi azdır.
99 Öğretmen, konuyla ilgili olmayan zıt örnekler su-
99 Yaratıcı ve bağımsız düşünmeyi sınırlandırabilir.
nar ve örneklerle ilgili sorular sorar.
99 Öğrencilerin sıkılmasına neden olabilir.
99 Öğrenciler, konuyla ilgili olmayan zıt örnekleri
99 Ezbere öğrenmelere yol açabilir. açıklar ve konuyla ilgili olan örneklerle karşılaştırır.

6. Sunuş Yoluyla Öğretimin Etkili Kullanılmasına 99 Öğrenciler, öğretmen rehberliğinde ilke ve genel-
Yönelik İlkeler lemeleri tanımlayıp açıklar.
99 Öğrenciler, kendi örneklerini oluşturur.
99 Sunu içeriği öğretmen tarafından bütün-parça-bü-
tün şeklinde organize edilmelidir Konuyla ilgili olmayan örneklerin veril-
TM A mesinin amacı öğrencilerin “genelleme
UNU
99 Öğretmen görsel (materyaller) ve sözel (örnekler
hatası” içine düşmemelerini sağlamak-
ve mizah) destek kullanmalıdır.
tır.
99 Soru-cevap tekniği ile öğrencilerin aktif katılım
oranı yükseltilmelidir.
3. Buluş Yoluyla Öğretimin Kullanım Alanları
99 Öğretmen; beden dili, jest ve mimiklerini etkili kul-
lanmalı, etkili ve beden dili ile uyumlu bir ses to- 99 Dersin gelişme aşamasında
nuyla konuşmaya özen göstermelidir. 99 Kavrama ve üzeri olan bilişsel kazanımlara ula-
şılmasında
B. BULUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM STRATEJİSİ 99 İlke ve genellemelere öğrencilerin ulaşmasının
1. Buluş Yoluyla Öğretimin Genel Özellikleri amaçlandığı derslerde

99 Bruner tarafından geliştirilmiştir. 4. Buluş Yoluyla Öğretimin Yararları


99 Öğrenci merkezlidir. 99 Sunuş yoluna göre daha kalıcı öğrenmeler sağlar.
99 Bilişsel alanın kavrama, uygulama, analiz, sentez (En önemli getirisi)
ve değerlendirme basamaklarında etkilidir. 99 Öğrencilere sezgisel yolla problem çözme bece-
99 Sürecin sonunda ilke ve genellemelere öğrenciler risi kazandırır.
kendileri ulaşır. 99 Meraklandırma sayesinde öğrencilerin güdülen-
mişlik düzeyini üst düzeye çıkartır.
99 Tümevarım anlayışı kullanılır.
99 Öğrenci merkezli öğrenmeler sağlar.
99 Örneklerden kavramlara ulaşılır.
99 Üst düzey düşünme becerilerini ve işbirliğini geliştirir.
99 Öğretmen sorularla, örneklerle ve ipuçları ile öğ-
99 Dersi ilgi çekici ve eğlenceli hâle getirir.
rencilerin keşfetmelerine yardım eder.
99 Öğrenciler keşfederek öğrenir. 5. Buluş Yoluyla Öğretimin Eğitsel Sınırlılıkları

99 Belirli bir oranda belirsizlik oluştuğundan öğrenci- 99 Her ders ve konu için uygun değildir. (En önemli
lerin merak ve güdülenmişlik düzeyleri yüksektir. sınırlılığı)
99 Sınıf içi uygulamalardan oluşur. 99 Ön öğrenmelerin yetersiz olduğu ve soyut bilgi
düzeyindeki konuların öğretiminde etkisi düşüktür.
99 Kalabalık sınıflarda uygulanması zordur.
Sunuş yoluyla öğretimde ilke ve genel- 99 Sunuş yoluyla öğretime göre daha fazla zaman
A lemeler dersin başında öğretmen tara-
UTM
alır ve maliyetlidir.
UN fından sunulurken, buluş yoluyla öğre-
timde öğrenciler ilke ve genellemelere 99 Belirsizlik süreci uzadığında öğrencilerin motivas-
dersin sonunda kendileri ulaşır. yonları düşebilir.

9
KPSS 2021
EĞİTİM BİLİMLERİ

PROGRAM
GELİŞTİRME
SINIF YÖNETİMİ
ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYAL TASARIMI

KONU ANLATIMLI

Uygulamasını indir
VİDEO DERSLERİ HEMEN İZLE
Lütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz.

VİDEO DERSLER
ÜCRETSİZDİR.
Komisyon

KPSS Eğitim Bilimleri Konu Anlatımı / Program Geliştirme -


Sınıf Yönetimi -
Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı

ISBN 978-0-2020-0004-6

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.’ye aittir. Anılan
kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi,
manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür
ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten ulusla-
rarası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim
kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan
WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslen-
mektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayın-
ları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

41. Baskı: Ekim 2020, Ankara

Proje-Yayın: Ümit Dilaver


Dizgi-Grafik: Arzu Orhan Kaya
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.


İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA
(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306


Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
ÖN SÖZ
Değerli Öğretmenlerimiz,

Kendini eğitime ve öğretime adamanın kutsallığını yaşamak için çıktığınız bu yolda iyi bir başlangıç yapmak ve
mutlu yarınlara ulaşmak için ilk adım çalışmaya karar vermeniz ve doğru bir şekilde çalışmaya başlamanızdır. Bu
doğrultuda hazırladığımız yayınlarımızla sizi en uygun şekilde amacınıza ulaştırmayı hedefliyoruz.

Pegem Akademi

Pegem Kampüs Uygulamasını Kullanabilmeniz İçin


Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Uygulamamızı Üyelik ekranına erişebilmek için;


“Hesabın yok mu? Hemen Üye Ol”
1. Adım butonuna tıklayarak, üyelik formunu
2. Adım
mağazalarından Uygulama eksiksiz doldurduktan sonra
Üyelik
“Pegem Kampüs” İndirme uygulamayı kullanmaya
yazarak indirebilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Üye girişi yaptıktan sonra açılan Aktivasyonunu yapmış


pencerede sağ altta bulunan olduğunuz kitabınızı
aktivasyon menüsünden kitabınız 3. Adım 4. Adım “Aktif Kitaplar” sekmesinden
ile birlikte size iletilen aktivasyon Aktivasyon Aktif görüntüleyebilir ve
kodu ile aktivasyon işlemlerini Kitaplar videolarınızı izlemeye
yapabilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Sağ tarafta bulunan QR kodu 5. Adım


okutarak kitabınızla ilgili videolara QR Kod
kısayoldan erişebilirsiniz. Okutma

Pegem Kampüs Web Sitesi Üzerinden Videolarınıza


Erişebilmek İçin Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

1 Mevcut tarayıcınıza pegemkampus.com yazarak web sitemiz üzerinden erişim sağlayabilirsiniz.

Pegem Kampüs üyeliğiniz yoksa “Kayıt Ol” butonuna tıkladıktan sonra formu doldurarak üyelik
2
işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Üyelik bilgileriniz ile giriş yaptıktan sonra sağ üst köşede yer alan “ad-soyad” bilgilerinize tıklayarak “aktivasyonlarım”
3
sekmesinden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.
Aktivasyon işleminizi tamamladıktan sonra video derslerinizi aynı menü üzerinde yer alan “Aldığım Eğitimler”
4 sekmesinden görüntüleyebilirsiniz.

Aktivasyon Kodu Gelişim Psikolojisi kitabınızın ilk sayfasında yer almaktadır.


Aktivasyon Kodu ile aktif ettiğiniz video dersler 31 Ağustos 2021 tarihine kadar geçerlidir.
İÇİNDEKİLER

4. BÖLÜM
PROGRAM GELİŞTİRME
Program Geliştirme ve Program
Geliştirmenin Kuramsal Temelleri
1. BÖLÜM
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar PROGRAM GELİŞTİRME������������������������������������41
PROGRAM GELİŞTİRMENİN TEMEL
EĞİTİM ���������������������������������������������������������������1 ÖZELLİKLERİ�����������������������������������������������������41
Eğitim Türleri ����������������������������������������������������2 PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL
EĞİTİM-KÜLTÜR İLİŞKİSİ ������������������������������������5 TEMELLERİ ������������������������������������������������������42

BİR SİSTEM OLARAK EĞİTİM �����������������������������6 ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������51

EĞİTİMİN İŞLEVLERİ �������������������������������������������7 ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������54

ÇÖZÜMLÜ TEST ������������������������������������������������9 CEVAPLI TEST �������������������������������������������������56

ÇÖZÜMLER ������������������������������������������������������11
CEVAPLI TEST �������������������������������������������������12

5. BÖLÜM
2. BÖLÜM Program Geliştirme Yaklaşım,
Türk Eğitim Sistemi Model ve Tasarımları
PROGRAM GELİŞTİRME MODELLERİ����������������59
TÜRK MİLLÎ EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL PROGRAM TASARLAMA YAKLAŞIMLARI���������62
YAPISI ��������������������������������������������������������������15
ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������68
TALİM VE TERBİYE KURULUNUN GÖREVLERİ15
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������71
MİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARI ����������������������������������15
CEVAPLI TEST��������������������������������������������������73
TEVHİD-İ TEDRİSAT KANUNU
(ÖĞRETİM BİRLİĞİ YASASI) ������������������������������16
1739 SAYILI TÜRK MİLLÎ EĞİTİM TEMEL 6. BÖLÜM
KANUNU ����������������������������������������������������������16
Program Tasarısının
ÇÖZÜMLÜ TEST ����������������������������������������������18
Hazırlanması
ÇÖZÜMLER ������������������������������������������������������21
PROGRAM GELİŞTİRME ÇALIŞMA
CEVAPLI TEST �������������������������������������������������22 GRUPLARININ OLUŞTURULMASI �������������������75
PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİNİN
PLANLANMASI��������������������������������������������������76
3. BÖLÜM
PROGRAM TASARISININ HAZIRLANMASI���������77
Eğitimde Program Kavramı
EĞİTİM İHTİYAÇLARININ SAPTANMASI������������77
ve Program Türleri
PROGRAM HEDEFLERİNİN (KAZANIMLARININ)
YAZILMASI��������������������������������������������������������82
PROGRAM �������������������������������������������������������25
İÇERİĞİN (KAPSAMIN) SEÇİMİ VE
POSNER’IN PROGRAM TANIMLAMALARI���������26 DÜZENLENMESİ������������������������������������������������91
EĞİTİM PROGRAMI ÖGELERİ����������������������������28 EĞİTİM DURUMLARININ (ÖĞRENME-ÖĞRETME
İYİ BİR EĞİTİM PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ����30 YAŞANTILARININ) DÜZENLENMESİ������������������99
ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������33 ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������103
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������36 ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������108
CEVAPLI TEST �������������������������������������������������38 CEVAPLI TEST 1���������������������������������������������111
CEVAPLI TEST 2���������������������������������������������114

v
İÇİNDEKİLER

7. BÖLÜM
Programın Denenmesi
Değerlendirilmesi Programa Süreklilik
Kazandırılması

PROGRAMIN DENENMESİ (UYGULANMASI)....117


PROGRAMIN DEĞERLENDİRİLMESİ����������������119
PROGRAMLARA SÜREKLİLİK
KAZANDIRILMASI�������������������������������������������123
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������124
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������127
CEVAPLI TEST������������������������������������������������129

8. BÖLÜM
Program Geliştirmede
Yeni Anlayışlar ve Yönelimler

PROGRAM GELİŞTİRMEDE YENİ


ANLAYIŞLAR VE YÖNELİMLER.......................131
2005 YILINDA YENİLENEN PROGRAMLARIN
ÖZELLİKLERİ................................................... 131
2018’DE YENİLENEN ÖĞRETİM
PROGRAMLARININ TEMEL ÖZELLİKLERİ�������134
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������135
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������137
CEVAPLI TEST������������������������������������������������138

9. BÖLÜM
Eğitim Öğretimde Planlama

EĞİTİM ÖĞRETİMDE PLANLAMA ...................140


ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������143
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������145
CEVAPLI TEST������������������������������������������������147

KAYNAKÇA����������������������������������������������������149

vi
İÇİNDEKİLER

SINIF YÖNETİMİ
SINIF YÖNETİMİNİN AMAÇLARI����������������������152 ÖĞRENCİ TİPLERİ ve ÖZELLİKLERİ�����������������162

SINIF YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER���152 ÖĞRETMEN TİPLERİ���������������������������������������163

1. Sınıf Dışı Faktörler��������������������������������������152 ÖĞRETMEN DAVRANIŞLARI���������������������������163

2. Sınıf İçi Faktörler����������������������������������������152 DİSİPLİN YAKLAŞIMLARI��������������������������������163

SINIF YÖNETİMİNİN BOYUTLARI��������������������152 DİSİPLİN MODELLERİ��������������������������������������164

1. Plan ve Program Boyutu�����������������������������152

2. Fiziksel Boyut���������������������������������������������153 ÇÖZÜMLÜ TEST - 1����������������������������������������165

3. Davranış Boyutu�����������������������������������������155 ÇÖZÜMLÜ TEST - 1 ÇÖZÜMLERİ��������������������167

4. İlişki ve İletişim Boyutu��������������������������������155 ÇÖZÜMLÜ TEST - 2����������������������������������������169

5. Zaman Boyutu�������������������������������������������155 ÇÖZÜMLÜ TEST - 2 ÇÖZÜMLERİ��������������������173

SINIF YÖNETİMİNİN YAPISAL ÖZELLİKLERİ���156 CEVAPLI TEST������������������������������������������������175

SINIF YÖNETİCİSİ OLARAK ÖĞRETMEN


ÖZELLİKLERİ���������������������������������������������������157

1. Kişisel Özellikler�����������������������������������������157

2. Mesleki Özellikler���������������������������������������157

SINIF İÇİ İLETİŞİMİ OLUMSUZ YÖNDE


ETKİLEYEN ÖĞRETMEN DAVRANIŞLARI��������157

İSTENDİK YÖNDEKİ ÖĞRENCİ


DAVRANIŞLARININ YÖNETİLMESİ�������������������158

İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINI


ORTAYA ÇIKMADAN ÖNLEME
UYGULAMALARI��������������������������������������������158

SINIF KURALLARININ OLUŞTURULMASI VE


ÖĞRETİLMESİ�������������������������������������������������159

1. Sınıf Kurallarının Oluşturulması��������������������159

2. Sınıf Kurallarının Öğretilmesi�����������������������159

3. Sınıf Kurallarının Uygulanması���������������������159

ÖĞRENCİLERİN SERGİLEDİKLERİ İSTENMEYEN


DAVRANIŞLARA MÜDAHALE YOLLARI���������160

GÜDÜLEME KURAMLARI��������������������������������161

1. Davranışçı�������������������������������������������������161

2. Bilişsel�������������������������������������������������������161

3. Sosyal�������������������������������������������������������161

4. İnsancıl������������������������������������������������������161

SINIF YÖNETİMİ MODELLERİ��������������������������161

vii
İÇİNDEKİLER

ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE
MATERYAL TASARIMI
TEMEL KAVRAMLAR, HEDEFLERİN AŞAMALI Venn şeması�������������������������������������������� 188
SINIFLANDIRILMASI, YAŞANTI KONİSİ�����������179 Kavram haritası���������������������������������������� 188
Temel Kavramlar��������������������������������������������179 GRAFİK TÜRLERİ��������������������������������������������189
Hedeflerin Aşamalı Sınıflandırılması�����������������179 Resimli Grafikler�������������������������������������� 189
Yaşantı Konisi������������������������������������������������179 Pasta Grafikler����������������������������������������� 189
ÖĞRETİM ARAÇ-GEREÇLERİNİN Çizgi Grafikler������������������������������������������ 189
SINIFLANDIRILMASI����������������������������������������181
Sütun Grafikler���������������������������������������� 189
ÖĞRETİM ARAÇLARININ SEÇİMİNİ ve
Çubuk Grafikler���������������������������������������� 189
HAZIRLANMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER��182
YAZILI MATERYAL HAZIRLAMA İLKELERİ������189
ÖĞRETİM MATERYALİNDE BULUNMASI
GEREKEN ÖZELLİKLER�����������������������������������182 YANSI SUNUMU HAZIRLAMA İLKELERİ���������190

MATERYAL TASARLAMA SÜRECİNDEKİ ÖĞRETİM MATERYALLERİNİN


İŞLEM BASAMAKLARI�������������������������������������182 DEĞERLENDİRİLMESİ��������������������������������������191

MATERYAL TASARIM İLKELERİ ve Materyalde Süreç Değerlendirmesi�������������������191


ÖZELLİKLERİ���������������������������������������������������183 Materyalde Ürün Değerlendirmesi��������������������191
Bütünlük��������������������������������������������������������183 Materyalde Süreç ve Ürün
Denge�����������������������������������������������������������183 Değerlendirmesinin Karşılaştırılması�����������������191

Vurgu������������������������������������������������������������183 BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİM


MATERYALLER����������������������������������������������192
Hizalama�������������������������������������������������������183
TEKNOLOJİ DESTEKLİ EĞİTİME YÖNELİK MA-
Yakınlık���������������������������������������������������������183
TERYALLER TEKNİKLER���������������������������������193
Zıtlık�������������������������������������������������������������183
DERS KİTAPLARI��������������������������������������������194
Oran-orantı����������������������������������������������������183
Ders Kitaplarında Bulunması
Vurgu İlkesi İçin Uygulama Örnekleri����������������183 Gereken Özellikler������������������������������������������194
GÖRSEL TASARIM ÖGELERİ ve ÖZELLİKLERİ� 184 Ders Kitapların Faydaları���������������������������������194
Çizgi�������������������������������������������������������������184 ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������195
Şekil�������������������������������������������������������������184 ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������201
Alan��������������������������������������������������������������184 CEVAPLI TEST-1���������������������������������������������207
Doku�������������������������������������������������������������184 CEVAPLI TEST-2���������������������������������������������212
Renk�������������������������������������������������������������184

GÖRSEL TASARIM TÜRLERİ ve ÖRNEKLERİ���185 SINIF YÖNETİMİ KAYNAKÇA��������������������������216


Gerçekçi Görseller������������������������������������������185 ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE
Benzeşik Görseller������������������������������������������185 MATERYAL TASARIM KAYNAKÇA�����������������216

Şematik görseller��������������������������������������������185
Örgüt şeması������������������������������������������� 186
Zihin haritası�������������������������������������������� 186
Akış şeması��������������������������������������������� 187
Puko döngüsü������������������������������������������ 187

viii
1.
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar

EĞİTİM
Ö rnek Soru
Eğitim; bireyin davranışlarında kendi yaşantıları yo-
Eğitim, bireyin davranışında yaşantıları yoluyla istendik
luyla, kasıtlı olarak istendik davranış değişikliği mey-
değişmeler oluşturma sürecidir.
dana getirme sürecidir (Ertürk, 1977).
Bu tanımda, “istendik” sözcüğü ile anlatılmak istenen
temel koşul aşağıdakilerden hangisidir?
Tanımda geçen kritik kavramlar
A) Eğitimin hedefleriyle ilgili olma
Eğitim; B) Bireyin hedefleriyle ilgili olma
C) Güncel gereksinimleri karşılama
99 Yaşam boyu devam eden bir süreçtir.
D) Bireye ekonomik güç kazandırma
99 Davranışlarda değişiklik meydana getirir.
E) Toplumda dayanışmayı artırma
99 Davranış değişiklikleri yaşantı yoluyla gerçekleş- Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: istendik değişim, eği-
mektedir. tim hedefleri

99 Bu değişikliklerin istendik (beklentilere ve he- Çözüm: “İstendik değişmeler”den kasıt eğitimin hedefleri
ile ilgilidir. Eğitim hedefleri, bireylere kazandırılacak isten-
deflere uygun) olması istenir ve beklenir; ancak
dik nitelikteki bilgi, beceri, tutum ve alışkanlıkları tanımlar.
istenmedik davranışlar da oluşabilir. Cevap A
99 Eğitim kasıtlı (planlı ve programlı) olabileceği
gibi gelişigüzel de olabilir. Kasıtlı olarak yapılan
eğitime formal, gelişigüzel gerçekleşen eğitime
informal eğitim denilir.
99 Eğitim, bireyi kültürleme sürecidir.
99 Okullardaki öğrenmelerle sınırlı değildir.

SÖZÜN ÖZÜ
Eğitimin tanımında altı çizilecek kavramlar; “kendi
yaşantıları yoluyla”, “kasıtlı olarak”, “istendik davra-
nış değişikliği” ve “süreç”tir.
Kendi yaşantısı yoluyla: Öğrenci merkezliliğe ve
yaparak yaşayarak öğrenmeye işaret eden bir kav-
ramdır.
Kasıtlı olarak: Eğitim-öğretim etkinliklerinin planlı
ve programlı yapılması gerekliliğine işaret eder.
İstendik: Eğitimin bireyin, toplumun ve konu alanı-
nın ve hatta doğanın beklenti, ihtiyaç ve özelliklerine
uygun hedeflere yönelik olmasına işaret eder.
Eğitim programları eğitimi kasıtlı, planlı ve dü-
zenli hâle getirir.

1
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar

Eğitim Türleri
EĞİTİM

İNFORMAL EĞİTİM
FORMAL EĞİTİM (Kendiliğinden gelişigüzel,
(Planlı ve programlı) plansız ve programsız)

ÖRGÜN EĞİTİM YAYGIN EĞİTİM


Belli yaş gruplarına göre, aşamalı ve Yaş sınırlaması, aşamalı ve kademeli olmaksızın
kademeli olarak okullarda yapılır. ilgi ve gereksinimlere uygun olarak yapılır.

OKUL ÖNCESİ HALK EĞİTİMİ

ZORUNLU TEMEL EĞİTİM HİZMET İÇİ EĞİTİM

İlkokul 4 yıl
İŞ BAŞINDA EĞİTİM
Ortaokul 4 yıl

Lise 4 yıl
KURSLAR
YÜKSEK ÖĞRETİM

Formal Eğitim (Kasıtlı Eğitim) Örgün Eğitim


99 Okullarda ya da kurumlarda belli bir plan ve 99 Bireylerin yaşama atılmadan, iş ve meslek
program çerçevesinde gerçekleştirilen eği- kollarında çalışmadan önce okul ya da okul
timdir. niteliği taşıyan yerlerde, genel ve özel bilgi,
beceriler bakımından yetişmelerini sağlamak
99 Amaçlıdır.
amacıyla belirli yasalara göre düzenlenen
99 Önceden hazırlanan bir program çerçeve- eğitimdir.
sinde planlı olarak yapılır.
99 Belli yaş gruplarına göre düzenlenir. Öğrenci
99 Öğretim yoluyla gerçekleştirilir. grubu, yaş ve hazır oluş bakımından aşağı
99 Eğitim süreci öğretmen tarafından planlanır, yukarı homojen yapıdadır.
uygulanır ve izlenir.
99 Belli eğitim programları çerçevesinde yürü-
99 Özel ve kontrollü bir çevrede ya da ortamda tülür.
yürütülür.
99 Aşamalı ve kademelidir. Örgün eğitim kurum-
99 Yapılandırılmış ve sınırlandırılmış zaman ları arası geçişler bir önceki örgün eğitim ku-
dilimlerinde (bir ders saati, bir öğretim döne-
rumundaki öğrenim süresini başarıyla tamam-
mi, öğrenim süresi gibi) yapılır.
lamaya bağlıdır. Örgün eğitim kurumları okul
99 Sürecin belli aşamalarında ve sonunda de- öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğ-
ğerlendirilir. retim kurumları olarak yapılandırılmıştır.
99 Formal eğitim, örgün ve yaygın eğitim ku- 99 Her örgün eğitim kurumunun temel görevi bi-
rumlarında yapılır. reyleri hayata ve bir üst örgün eğitim kurumu-
na hazırlamaktır. Bazı örgün eğitim kurum-
SORU ÇÖZDÜREN KAVRAMLAR ları temel bilgi ve becerilerin kazanılmasına
ve gelişimin desteklenmesine odaklanırken
(okul öncesi ve ilkokul, ortaokul kurumları
Amaçlı, İstendik sonuçlara dönük
Plan/program, Öğretim gibi), bazıları da iş ve meslek kollarında ça-
Özel öğrenme ortamı lışmadan önce gerekli mesleki becerileri ka-
Yapılandırılmış zandırıcı hizmet öncesi eğitim vermektedir.
Örgün ve yaygın iki biçimde

2
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar

Yaygın Eğitim Türleri


Yaygın Eğitim
Çeşitli kurslar yoluyla (bu kurslar resmî
99 Örgün eğitim dışında kalan ve yanında dü-
ve özel olabilir) okuma-yazma ve temel
zenlenen planlı ve programlı eğitim faaliyet-
Halk bilgiler kazandırma, mesleki bilgi ve
leridir.
Eğitimi beceri kazandırma kişisel gelişmeyi ve
99 Örgün eğitim olanaklarından hiç yararlan- toplumsallaşmayı sağlama amacıyla
mamış olanlara, gittikleri okullardan erken yapılan eğitimdir.
ayrılanlara ya da örgün eğitim kurumların-
da okumakta olanlara ve meslek dallarında Bir bireyin hizmet öncesi eğitimi bitirip
daha yeterli duruma gelmek isteyenlere uy- bir hizmete girmesi ve hizmet vermeye
gulanan eğitimdir. Örgün eğitime hiç gitme- başlaması eğitimin bittiği anlamına gelmez.
den, örgün eğitim devam ederken ya da ör- Bireyin hizmette bulunduğu süre içerisinde
gün eğitim süreçleri tamamlandıktan sonra gördüğü eğitime hizmet içi eğitim denir.
yaygın eğitimden yararlanılabilir. Hizmet içi eğitim, bireyler alanları dışında
99 Yaş sınırlaması, aşamalılık ve ön koşulluk istihdam edildiklerinde, bu alanda yeterli
ilişkisi taşımaz. hâle gelmeleri, hizmet öncesi dönemde
aldıkları bilgilerin hizmet için yetmemesi,
99 Yaygın eğitim süreçlerine katılanlar yaş ve
hazır oluş düzeyleri bakımından heterojenlik değişmesi ya da yeni gelişmelerin olması

gösterir. durumlarında gereken bir eğitimdir. Eğitim


bireylerin istihdam edildikleri kurum
99 Yaygın eğitim halk eğitimi, çeşitli kurslar, hiz-
tarafından verilmekte ya da sağlanmaktadır.
met içi eğitim ve işbaşında eğitim şeklinde Hizmet
yapılan eğitimdir. İşbaşında eğitim
İçi
Eğitim Hizmet içi eğitimin türlerinden biridir. Bu
99 Okuma-yazma ve temel bilgiler kazandır-
madan, mesleki bilgi ve beceri kazandırma, eğitim türünde, eğitimin, bireylerin işi bırakıp
kişisel gelişmeyi sağlama ve toplumsallaş- belli bir eğitim merkezine alınmaları ya da
mayı sağlama, örgün eğitimi destekleme ve işi ile ilgili eğitimin model, maket ya da
tamamlama yanında, yaşam boyu öğrenme- benzetişim üzerinde verilmesi gerekmez.
yi destekleme ve geliştirmeye kadar uzanan Bu eğitimde bireyler çalışma ortamında,
geniş bir amaç yelpazesi vardır. ofiste, atölyede, makine başında eğitilirler.
Özellikle beceri gerektiren işlerde çalışacak
ya da çalışmakta olan personeli işin getirdiği
nitelikte yetiştirmek amacıyla en yaygın bir
biçimde kullanılmaktadır. Örneğin mesleğe
yeni atanan aday öğretmenlerin eğitim
denetmenlerince çalıştıkları okulda ve
sınıfta yetiştirilmeleri.

Temel eğitim kapsamındaki açık okullar,


açık öğretim lisesi, mesleki teknik açık
öğretim okulu, açık öğretim fakülteleri
Uzaktan de, özellikleri incelendiğinde yaygın
Eğitim eğitim mantığına daha yakındır; ancak bu
eğitim türünün aşamalılık, uzun sürelilik,
diplomaya dönüklük özellikleri onun örgün
eğitime benzeyen yönleridir.

3
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar

Eğitim kişi iş ve meslek yaşamına girmeden hizmet


Örgün ve Yaygın Eğitim Karşılaştırması öncesi eğitim biçiminde yapılabileceği gibi hizmet
içinde de devam etmektedir; ancak hizmet son-
rasında da devam etmelidir. Hizmet sonrasında
da emekliliğe uyum, ilgi ve hobi eğitimleri yoluyla
eğitim devam etmelidir.

99 Örgün eğitim
dışında her İnformal Eğitim (Gelişigüzel, Doğal Eğitim)
99 Okul sistemi türlü planlı
içinde yapılır. eğitimdir.
Her ikisi de; 99 Belli bir kasıt ya da hedefe yönelik olmayan,
99 Yaş grup- 99 Yaş grupları
99 Formal,
larına göre
heterojen planlı ve programlı olmadan, sokakta, evde,
99 Planlı olabilir.
düzenlenir. programlı,
işyerlerinde, televizyonda kısacası yaşamın
99 Sertifikaya
99 Aşamalı ve 99 Kasıtlı, dönük türdür.
içerisinde gelişigüzel gerçekleşen bir süreç-
ön koşulludur. 99 İstendik 99 Daha kısa tir.
öğrenmelere sürelidir.
99 Diplomaya
dönüktür.
99 Bunun yanında okullarda da öğretmenler ders-
99 Aşamalı ve
dönüktür. lerin yanında farkına varmadan kendi düşünüş
ön koşullu
değildir. biçimlerini, değerlerini ve davranışlarını öğren-
cilere geçirebilirler. Amaçlı ve planlı olmayan bu
eğitime doğal eğitim de denmektedir.
99 Bu eğitim türünde gözlem ve taklit iki önemli
öğrenme yoludur.
99 Bu öğrenme yolunda öğrenmeler illaki istendik
Kurgusal Örnek
ve olumlu olacak diye bir şey yoktur. İstenme-
Mete bir anadolu lisesinde son sınıf öğrencisidir. Üni- yen olumsuz, kötü ve zararlı alışkanlıklar da
versite giriş sınavlarına hazırlanmaktadır. Hafta sonları öğrenilebilir.
dershanede üniversite hazırlık kursuna gitmektedir.
Ayda bir kez de Rehberlik ve Araştırma Merkezi’nden
sınava hazırlık süreci ile ilgili rehberlik hizmeti almak- SORU ÇÖZDÜREN KAVRAMLAR
tadır. Rehberlik Araştırma Merkezi’nde yaptığı son
görüşmede, merkezdeki psikolojik danışman Mete’nin Doğal eğitim, Gelişigüzel
babası ile görüşmek istemiştir; ancak Mete babasının Doğal ortamda kendiliğinden,
il dışında çalıştığı şirketin bir eğitimine katıldığını iki Etkileşim, taklit ve model alma yoluyla
hafta sonra döneceğini söylemiştir.

Örnek incelendiğinde Mete’nin lise son sınıf öğrencisi


olması örgün eğitim süreci içinde olduğunu, üniversi-
Ö rnek Soru
te hazırlık kursuna gitmesi ve Rehberlik ve Araştırma
Merkezi’nden de destek alması aynı zamanda yaygın Aşağıdakilerden hangisi “formal eğitim”in özellikle-
eğitim sürecinde de olduğunu göstermektedir. Bu ör- rinden biridir?
nek örgün ve yaygın eğitimin birbirini tamamlayıcı ve A) Kendiliğinden ve doğal ortamlarda oluşur.
destekleyici olduğunu da göstermektedir. Öte yandan
B) Edinilen bilgi ve beceriler için belirlenmiş belli stan-
Mete’nin babasının da bir hizmet içi eğitim sürecinde
dartlar yoktur.
olduğu ve yaygın eğitim kapsamına giren bir eğitim
aldığı anlaşılmaktadır. C) Öğrenilenler olumlu ya da olumsuz olabilir.
D) Planlı ve programlıdır.
E) Öğrenme için düzenlenmiş belli bir yer ya da me-
kan gerektirmez.
Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Formal eğitim planlı
ve programlıdır.

Çözüm: İnformal öğrenme, doğal, gelişigüzel, belli bir


mekâna bağlı olmayan eğitimdir. Informal eğitim planlı,
kasıtlı ve programlı değildir. Soruda D seçeneği dışındaki-
ler informal eğitim ya da öğrenme için geçerlidir.
Cevap D

4
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar

EĞİTİM-KÜLTÜR İLİŞKİSİ Kültürlenme

99 Formal ya da informal eğitim ya da etkileşim-


KÜLTÜR lerle bireyin içerisinde yaşadığı ya da etkileştiği
kültürün özelliklerini kazanması sürecidir.

KÜLTÜRLEME

Kasıtlı Kültürleme Gelişigüzel Kültürleme

Örnek
EĞİTİM
Belli bir yaşa kadar köyde büyümüş olan bir bireyin
köy ya da kırsal kültür ögeleri ile kültürlendikten son-
İNFORMAL EĞİTİM
ra, öğrenim, iş ya da askerlik nedeniyle şehre gelmesi
FORMAL EĞİTİM (Kendiliğinden gelişigüzel, ve şehir kültürü ile de kültürlenip köy ve şehir kültürü-
(Planlı ve programlı) plansız ve programsız) nün özelliklerini kendi bünyesinde bütünleştirmesi.

ÖRGÜN EĞİTİM YAYGIN EĞİTİM


Belli yaş gruplarına göre, Yaş sınırlaması, aşamalı
aşamalı ve kademeli ve kademeli olmaksızın
olarak okullarda yapılır. ilgi ve gereksinimlere
uygun olarak yapılır. Kültürleşme

Okul Öncesi 99 Başka kültürlere sahip birey, grup ya da kurumların


Halk Eğitimi karşılıklı etkileşmeleri sonucu her iki birey, grup ya
da kurumun değişmesi ve birbirlerinin kültürel özel-
Zorunlu Temel Eğitim
Zorunlu Temel Eğitim likleri ile kültürlenmeleridir.
İlkokul 4 yıl
Ortaokul 4 yıl İş Başında Eğitim

Lise 4 yıl
Kurslar
Yüksek Öğretim

Kaynak: (Duman, 2008:10 (yeni gelişmelere göre uyarlan- Örnek


mıştır.))
• Aynı mahallede oturan farklı etnik kökenden ge-
len toplulukların zamanla birbirini etkilemesi, bir-
Kültür birlerinden öğrenmeleri,
99 İnsanlığın tarihsel süreç içinde ürettiği ve kuşaktan • Farklı ülkelerin çeşitli ekonomik, siyasi birlikler
kuşağa aktardığı her türlü maddi ve manevi ürün- oluşturarak birbirleri ile kültürel etkileşime gir-
lerin toplamıdır. meleri,
• Son dönemde yaygınlaşan öğrenci ve öğretim
Kültürleme elemanı değişimi gibi programların temel hedefi
kültürleşmeyi sağlamaktır.
99 Kültürel değerlerin ve ürünlerin bireye kazandırıl-
ması ya da aktarılması sürecidir.

99 Toplumun bireylerini kendi yaşam biçimleri, istek


ve beklentilerine göre etkilemesi ve değiştirmesidir.

5
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar

Ö rnek Soru

KÜLTÜRLEŞME
KÜLTÜR KÜLTÜR Eğitim ile kültür arasındaki ilişkiyi konu alan aşağı-
daki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A B A) Eğitim hem kültürü etkiler hem de kültürden etkilenir.
B) Eğitim ve kültür, değişmeye karşı aynı ölçüde
dirençlidir.
C) Okul, işlevini yerine getirirken kültürel olanaklardan
yararlanır.
D) Eğitim uygulamalarında, kültürel değerlerin izleri
KÜLTÜRLEME vardır.
KÜLTÜRLENME
E) Okul, kültürün aktarılmasında önemli bir görev
yapar.

ZORAKİ Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Eğitimle kültür arasın-


daki çift yönlü ilişki, kültürün eğitime göre değişime daha
fazla dirençli olması

Çözüm: Eğitimle kültür arasında çift yönlü bir ilişki vardır.


KASITLI Kültürden etkilenir, kültürü etkiler. Okul, işlevini yerine geti-
rirken kültürel olanaklardan yararlanır. Eğitim ve okulun en
önemli görevlerinden biri kültürü aktarmaktır; ancak eğitim
ve kültür değişimden aynı oranda etkilenmez. Kültür eğiti-
me göre değişime daha fazla dirençlidir.
GELİŞİGÜZEL
Cevap B

Kaynak: (Demirel, 2006, 9)

KÜLTÜR ÜRÜN BİR SİSTEM OLARAK EĞİTİM


99 Sistem, mantıki bir bütünlüğü ve tutarlılığı olan fikir
KÜLTÜRLEME SÜREÇ
ve prensipler topluluğu, karşılıklı ilişki ve etkileşim
KÜLTÜRLENME SENTEZLEME içerisinde bulunan parçaların meydana getirdiği
bir bütün veya belirli kurallara göre işleyen bir me-
KÜLTÜRLEŞME KARŞILIKLI ETKİLEŞİM kanizmadır.
VE DEĞİŞİM NOT
Kaynak: (Duman, 2008: 12)
Eğitim sisteminin öğrenci, öğretmen ve program ol-
mak üzere üç temel ögesi bulunmaktadır. Bu açıdan
bakıldığında program en temel eğitim sistemi ögele-
Ö rnek Soru
rinden biridir. Eğitim çevresi ile çift yönlü bir etkileşi-
me sahip olan açık bir sistemdir.
Göçmenlerin, göç ettikleri yerlerde ev sahibi toplulukla
kurdukları temaslar sonucu, ev sahibi toplumun dil ve
kültür ögelerini öğrenmeleri, ev sahibi toplumunda göç-
menlerden kendi kültürlerinde olmayan bazı özellikleri
öğrenmeleri söz konusudur.
Çevre (diğer sosyal sistemler)
Bu durum aşağıdakilerden hangisine örnek olarak
verilebilir?
Diğer sistemlerden girdi alır. Diğer sistemlere çıktı verir.
A) Kültürleşme B) Örgütleme C) Kültürlenme
D) Bireyselleştirme E) Zoraki kültürleme
Girdi İşlem Çıktı
Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Birinden öğrenme, et-
kileşim, her iki bireyde de davranış değişikliği olması
Dönüt
Çözüm: Soruda göçmenler ve ev sahibi topluluklar arasın-
da etkileşime dayalı karşılıklı alışveriş ve öğrenme vardır. İki
birey ve iki kültürün etkileşimleri sonucu her ikisinde birden Açık bir sistem olan eğitim
meydana gelen değişimler kültürleşme ile açıklanır. sistemi şeması
Cevap A

6
Eğitimle İlgili Temel Kavramlar

Eğitim Sistemi Ögeleri

Girdiler (Kaynaklar) İşlemler (Süreçler) Çıktılar (Sonuçlar, Çıktılar)


99 Öğretmen 99 Öğretim yöntem, teknik 99 İstenilen davranış
99 Öğrenci ve etkinlikleri değişiklikleri (bilişsel,
99 Öğrenme-öğretme duyuşsal, devinişsel
99 Öğretim programı
yaşantılar öğrenme ürünleri)
99 Eğitim felsefesi
99 Eğitim durumu 99 Uzmanlık
99 Eğitim amaçları
değişkenleri (pekiştireç, 99 Yeterlilik
99 Bilgi ve kültürel birikim ipucu, dönüt-düzeltme, 99 Mezunlar (mezunların
99 Bina, tesis, donanım, sınıf etkin katılım) ürettiği hizmetler)
ortamı fiziksel özellikler
99 Sınav sonuçları (LGS,
99 Maliyet TYT-AYT, PISSA vb.)
99 Personel

Süreçlerin eksiklik ve aksaklık-


Girdilerin özellik ve yeterlikleri- Sonuçlara ve ürünlere değer
larını belirleme amaçlı Biçim-
ni belirleyen Tanıma Yerleştir- biçme amaçlı Düzey Belirle-
lendirme Yetiştirmeye dönük
me Amaçlı değerlendirmeler me amaçlı değerlendirmeler
değerlendirmeler

Dönüt

Ölçme ve
değerlendirme

EĞİTİMİN İŞLEVLERİ
KPSS’de Çıkmış Soru
Eğitimin Toplumsal (Sosyal) İşlevleri
Eğitimin açık bir sistem olduğu düşünüldüğünde
aşağıdakilerden hangisi eğitim sisteminin girdi- Eğitimin bu işlevi, toplumun eğitimden beklentilerini kar-
lerinden biri değildir? şılama ve ihtiyaçlarına cevap verme ile ilgilidir. Eğitimin
A) Öğrencilerin cinsiyet dağılımı bu işlevi yerine getirmesi eğitimin toplumsal temeli ve
paydaş memnuniyeti ile de ilgilidir. Toplum devamlılığı,
B) Öğrencilerin dersle ilgili tutumları
toplumsal değişim ve gelişim eğitimin bu işlevini yerine
C) Okullara gönderilen sınıf geçme yönetmeliği getirmesine bağlıdır. Bu işlevler:
D) Ailenin öğrencinin ihtiyacını gidermek için harca-
99 Bireyin toplumla uyumlu hâle getirilmesi (sosyalleş-
dığı para
tirilmesi)
E) Soruyu cevaplayamayan öğrenciye verilen ipucu
99 Toplumsal kültürün bireylere aktarılması (kültürleme)
99 Toplumun insan gücü gereksinimlerinin karşılanması
Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Yöntem, teknik, etkin- 99 Toplumsal gelişime ve değişime hizmet
lik, süreç, pekiştireç, ipucu, dönüt, düzeltme, katılım vb işlem
boyutu ile ilgilidir
Çözüm: A, B, C ve D basamağında verilenler sistemin gir-
di, E seçeneğinde verilen ifade ise sistemin işlem ögesi ile
ilgilidir.
Cevap E

7
KPSS 2021
EĞİTİM BİLİMLERİ

ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
KONU ANLATIMLI

Uygulamasını indir
VİDEO DERSLERİ HEMEN İZLE
Lütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz.

VİDEO DERSLER
ÜCRETSİZDİR.
Komisyon

KPSS Eğitim Bilimleri Konu Anlatımı / Ölçme ve Değerlendirme

ISBN 978-0-2020-0004-6

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.’ye aittir. Anılan kuru-
luşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manye-
tik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür ve Turizm
Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize
bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten ulusla-
rarası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim
kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan
WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmek-
tedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile
ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

41. Baskı: Eylül 2020, Ankara

Proje-Yayın: Ümit Dilaver


Dizgi-Grafik: Arzu Orhan Kaya
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.


İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA
(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306


Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
ÖN SÖZ
Değerli Öğretmenlerimiz,

Kendini eğitime ve öğretime adamanın kutsallığını yaşamak için çıktığınız bu yolda iyi bir başlangıç yapmak ve
mutlu yarınlara ulaşmak için ilk adım çalışmaya karar vermeniz ve doğru bir şekilde çalışmaya başlamanızdır. Bu
doğrultuda hazırladığımız yayınlarımızla sizi en uygun şekilde amacınıza ulaştırmayı hedefliyoruz.

Pegem Akademi

Pegem Kampüs Uygulamasını Kullanabilmeniz İçin


Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Uygulamamızı Üyelik ekranına erişebilmek için;


“Hesabın yok mu? Hemen Üye Ol”
1. Adım butonuna tıklayarak, üyelik formunu
2. Adım
mağazalarından Uygulama eksiksiz doldurduktan sonra
Üyelik
“Pegem Kampüs” İndirme uygulamayı kullanmaya
yazarak indirebilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Üye girişi yaptıktan sonra açılan Aktivasyonunu yapmış


pencerede sağ altta bulunan olduğunuz kitabınızı
aktivasyon menüsünden kitabınız 3. Adım 4. Adım “Aktif Kitaplar” sekmesinden
ile birlikte size iletilen aktivasyon Aktivasyon Aktif görüntüleyebilir ve
kodu ile aktivasyon işlemlerini Kitaplar videolarınızı izlemeye
yapabilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Sağ tarafta bulunan QR kodu 5. Adım


okutarak kitabınızla ilgili videolara QR Kod
kısayoldan erişebilirsiniz. Okutma

Pegem Kampüs Web Sitesi Üzerinden Videolarınıza


Erişebilmek İçin Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

1 Mevcut tarayıcınıza pegemkampus.com yazarak web sitemiz üzerinden erişim sağlayabilirsiniz.

Pegem Kampüs üyeliğiniz yoksa “Kayıt Ol” butonuna tıkladıktan sonra formu doldurarak üyelik
2
işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Üyelik bilgileriniz ile giriş yaptıktan sonra sağ üst köşede yer alan “ad-soyad” bilgilerinize tıklayarak “aktivasyonlarım”
3
sekmesinden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.
Aktivasyon işleminizi tamamladıktan sonra video derslerinizi aynı menü üzerinde yer alan “Aldığım Eğitimler”
4 sekmesinden görüntüleyebilirsiniz.

Aktivasyon Kodu Gelişim Psikolojisi kitabınızın ilk sayfasında yer almaktadır.


Aktivasyon Kodu ile aktif ettiğiniz video dersler 31 Ağustos 2021 tarihine kadar geçerlidir.
İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM Düzey Belirleme Değerlendirmesi (Değer Biçme


Sonuç ya da Summative Değerlendirme) ������������21
Ölçme ve Değerlendirmede ÖZET�����������������������������������������������������������������24
Temel Kavramlar ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������26
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������28
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN CEVAPLI TEST��������������������������������������������������29
EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ���������������1
EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME�����������������������������������������������2
EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN
HANGİ AMAÇLAR İÇİN YARARLANILABİLİR?�����2
ÖLÇME ���������������������������������������������������������������3 2. BÖLÜM
Ölçme Tanımından Çıkarılabilecek Sonuçlar���������3
Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken
Ölçme İşlemi Ögeleri������������������������������������������3
Nitelikler
Değişken ����������������������������������������������������������3
Özelliklerine Göre Değişkenler�����������������������������4
ÖLÇME ARAÇLARINDA BULUNMASI
Yapılarına Göre Değişkenler��������������������������������4 GEREKEN NİTELİKLER��������������������������������������33
Araştırmaya Konu Oluşlarına Göre Değişkenler�����4 GEÇERLİK���������������������������������������������������������33
Ölçme Kuralı ����������������������������������������������������6 GEÇERLİK TÜRLERİ������������������������������������������34
Birim ���������������������������������������������������������������6 Kapsam Geçerliği ��������������������������������������������34
Doğal Birim�������������������������������������������������������6 Kapsam Geçerliğini Belirleme Yolları�����������������35
Yapma / Standart birim��������������������������������������7 Görünüş Geçerliği��������������������������������������������37
Türetilmiş Birim�������������������������������������������������7 Ölçüt Geçerlikleri���������������������������������������������38
Birimin Taşıması Gereken Nitelikler ��������������������8 Yordama Geçerliği ������������������������������������������38
Ölçme Türleri ���������������������������������������������������8 Uygunluk Geçerliği (Mevcut durum,
eş zaman, zamandaş geçerlik)����������������������������40
Doğrudan Ölçme������������������������������������������������8
Yapı Geçerliği��������������������������������������������������40
Dolaylı Ölçme����������������������������������������������������9
Sonuçsal Geçerlik���������������������������������������������42
Türetilmiş Ölçme������������������������������������������������9
Geçerliği Etkileyen Faktörler������������������������������43
Ölçmede Ölçek������������������������������������������������11
GÜVENİRLİK�����������������������������������������������������45
Sınıflama Ölçeği�����������������������������������������������11
Ölçmede Hata ve Güvenirlik������������������������������46
Sıralama Ölçeği������������������������������������������������12
Ölçmede Hata Kaynakları���������������������������������47
Eşit Aralıklı Ölçekler�����������������������������������������13
Hata Türleri�����������������������������������������������������48
Eşit Oranlı Ölçek ���������������������������������������������14
Güvenirlik Belirleme Yolları�������������������������������52
DEĞERLENDİRME���������������������������������������������16
Test - Tekrar Test Yöntemi
Değerlendirme Türleri���������������������������������������17
(Kararlılık Katsayısı)������������������������������������������52
Ölçütüne Göre Değerlendirme Türleri����������������17
Mutlak Değerlendirme��������������������������������������17
Bağıl Değerlendirme�����������������������������������������18
Amacına Göre Değerlendirme Türleri ����������������20
Tanıma Yerleştirme (Diagnastik) Değerlendirme��20
Biçimlendirme Yetiştirme Değerlendirmesi
(İzleme, Formative Değerlendirme)���������������������21

v
İÇİNDEKİLER

Eş Değer Formlar Yöntemi Doğru - Yanlış Testleri��������������������������������������95


(Paralel Testler Yöntemi - Eş Değerlik
Çoktan Seçmeli Testler�������������������������������������96
Katsayısı ya da Tutarlılık Katsayısı)���������������������54
Çoktan Seçmeli Testlerde Geçerlik ve
Eş Değer Yarılama (Testin iki yarıya bölünmesi)
Güvenirlik��������������������������������������������������������99
(İç Tutarlılık Katsayısı) Yöntemi��������������������������55
Çoktan Seçmeli Testlerin Puanlanması�������������102
İç Tutarlılık Katsayıları Yoluyla
Güvenirliğin Belirlenmesi�����������������������������������56 Sözlü Sınavlar������������������������������������������������102
Standart Hata��������������������������������������������������58 Sözlü Sınavlarda Geçerlik, Güvenirlik ve
Kullanışlılık����������������������������������������������������103
GÜVENİRLİĞİ ARTTIRMAK İÇİN
YAPILMASI GEREKENLER���������������������������������60 TAMAMLAYICI ÖLÇME ANLAYIŞI�������������������104
GEÇERLİK VE GÜVENİLİRLİK Kavram Haritaları�������������������������������������������106
ARASINDAKİ İLİŞKİ�������������������������������������������62
Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA)����������������������108
KULLANIŞLILIK�������������������������������������������������63
Kelime İlişkilendirme Tablosu (KİT)�������������������109
ÖZET�����������������������������������������������������������������64
Yapılandırılmış Grid����������������������������������������110
ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������66
Performans Değerlendirme�����������������������������111
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������70
Performans Ödevleri ��������������������������������������113
CEVAPLI TEST��������������������������������������������������73
Proje Ödevleri������������������������������������������������114
Ürün Seçki Dosyası (Portfolyo)������������������������114
Portfolyo Türleri���������������������������������������������115
Portfolyoların Sınırlılıklarını Ortadan
Kaldırmak İçin Yapılması Gerekenler����������������118
3. BÖLÜM TAMAMLAYICI ÖLÇME ANLAYIŞINDA
PERFORMANSI PUANLAMA ARAÇLARI����������119
Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçları
Kontrol Listesi������������������������������������������������119
Dereceli Puanlama Ölçeği (Rubric)�������������������120
TESTLERİN SINIFLANMASI��������������������������������78
Gözlem Formları��������������������������������������������125
Ölçtükleri Özelliklere Göre
Testlerin Sınıflanması ���������������������������������������78 Anekdot Kayıtları�������������������������������������������125

Tipik Davranış Testleri ����������������������������������������78 Görüşmeler (Mülakatlar)����������������������������������125

Maksimum Performans Testleri ����������������������������79 ÖĞRENCİNİN DEĞERLENDİRME SÜRECİNE


KATILIMINI SAĞLAMA ARAÇLARI������������������126
Cevaplama Tepkisine Göre Testler��������������������80
Öz Değerlendirme Formları�����������������������������126
Ayrılan Zamana Göre Testler����������������������������80
Akran Değerlendirme Formu���������������������������127
Hız Testleri���������������������������������������������� 80
Grup Değerlendirme Formu����������������������������128
Güç Testleri �������������������������������������������� 81
ÖZET���������������������������������������������������������������129
Puanlama Biçimine Göre Testler������������������������81
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������131
Testi Alan Birey Sayısına Göre Testler���������������81
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������136
Test Planı������������������������������������������������ 81
CEVAPLI TEST������������������������������������������������138
KLASİK ÖLÇME ARAÇLARI�������������������������������82
Yazılı Yoklama�������������������������������������������������82
Yazılı Yoklamalarda Geçerlik ve Güvenirlik���������87
Yazılı Yoklamalarda Puanlama���������������������������88
Kısa Cevaplı Testler������������������������������������������91
Kısa Cevaplı Testlerde Geçerlik ve Güvenirlik������93
Eşleştirmeli Testler��������������������������������������������93

vi
İÇİNDEKİLER

4. BÖLÜM

Test ve Madde İstatistikleri

TEST VE MADDE İSTATİSTİKLERİ�������������������143


MERKEZÎ YIĞILMA - TOPLANMA -
MERKEZÎ EĞİLİM ÖLÇÜLERİ���������������������������143
Aritmetik Ortalama�����������������������������������������143
Medyan���������������������������������������������������������147
Mod (Tepe Değer) �����������������������������������������149
MERKEZÎ YAYILIM (DEĞİŞİM, FARKLILAŞMA,
DAĞILIM) ÖLÇÜLERİ���������������������������������������153
Ranj��������������������������������������������������������������153
Çeyrek Sapma ����������������������������������������������155
Standart Sapma���������������������������������������������156
Varyans (Değişkenlik)��������������������������������������157
Bağıl Değişkenlik Katsayısı������������������������������157
Çarpıklık Katsayısı������������������������������������������158
Normal ya da Simetrik Dağılım������������������������158
Sağa Çarpık Pozitif Kayışlı Dağılım �����������������159
Sola Çarpık Negatif Kayışlı Dağılımlar��������������160
STANDART PUANLAR (Z VE T PUANI) �����������163
Z Puanı���������������������������������������������������������163
T Puanı���������������������������������������������������������164
MADDE İSTATİSTİKLERİ ��������������������������������169
Basit Yöntemle Madde Analizi�������������������������171
Madde Güçlük İndeksi�������������������������������������171
Madde Ayırt Edicilik İndeksi�����������������������������172
Korelasyon Yöntemi ile Madde
Ayırt Ediciliğinin Hesaplanması������������������������177
Diğer Madde İstatistikleri���������������������������������178
Madde Varyansı ve Madde Standart Sapması����178
Madde Güvenirlik Katsayısı������������������������������179
Meraklısına����������������������������������������������������179
ÖZET���������������������������������������������������������������181
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������184
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������190
CEVAPLI TEST������������������������������������������������194

KAYNAKÇA����������������������������������������������������199

vii
1.
Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Eğitim belli uzak, genel ve özel amaçlara ulaşmak üzere oluşmuş bir sistemdir. Eğitim sistemi girdiler, işlemler,
çıktılar ve dönüt ögelerinden oluşmaktadır. Eğitim sisteminin belli noktalarında dönütleri olan ve başka sistemlerle
de ilişkileri olan açık bir sistemdir.

GİRDİLER İŞLEMLER ÇIKTILAR

 Öğrenci özellikleri  Öğrenme-öğretme  Bilişsel, duyuşsal


 Öğretmen nitelikleri uygulama, iş ve davranış değişiklikleri
 Öğretim programı işlemleri  Öğrenme ürünleri
 Eğitim amaçları  Öğrenme - öğretme  İstenilen davranış
 Bilgi ve kültürel birikim yaşantıları değişiklikleri ile donanmış
 Eğitim felsefesi  Öğretim etkinlik, bireyler
yöntem ve teknikleri  Ulaşılan yeterlikler

DÖNÜT
Ölçme ve Değerlendirme

Ölçme ve değerlendirme;

99 Girdilerin niteliklerinin belirlenmesi,


99 Sistemin işlemler öğesi kapsamındakilerin (yöntem, etkinlik, vb.) etkili olup olmadığı ve eksikliklerinin belir-
lenmesi
99 Hedeflere ve belirlenen yeterliklere ulaşma düzeyinin belirlenmesi yolu ile eğitim sistemine dönüt sağlamak-
tadır.

Ölçme ve değerlendirmeden dönüt alan unsurlar ve aldıkları dönütün niteliği aşağıdaki gibi tablolaştırılabilir:

99 Hazır oluş ve ön öğrenme düzeyi,


99 İlgi ve yetenekleri,
ÖĞRENCİYE 99 Öğrenme eksiklikleri,
99 Güçlü ve zayıf yönleri,
99 Hedef ve yeterliklere ulaşma düzeyi hakkında dönüt sağlar.

99 Öğrencilerin gelişimi ve nitelikleri,


99 Öğrencilerini tanıma, gelişimlerini izleme ve öğrenme düzeylerini
belirleme,
ÖĞRETMENE
99 Kendi mesleki yeterlikleri,
99 Öğretimi planlama, uygulama ve değerlendirme konusundaki ye-
terlikleri hakkında dönüt sağlar.

99 Etkili öğrenme sağlayıp sağlamadığı,


ÖĞRETİM YÖNTEM-TEKNİK, 99 Aksayan, eksik kalan yönleri olup olmadığı,
ARAÇ GEREÇ VE ORTAMINA 99 Biçimlendirilmesi ve değiştirilmesi gereken yönlerinin olup olma-
dığı yönünde dönüt sağlar.

99 İstenilen öğrenmeleri saptamadaki araçsal ve yapısal değeri hak-


ÖĞRETİM PROGRAMINA
kında dönüt sağlar.

1
Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar

EĞİTİM PROGRAMI VE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Ölçme ve değerlendirme (sınama durumları) eğitim programları ögelerinden biri-


dir. “Ne kadar öğrettik?” sorusu temelinde desenlenir. Ölçme ve değerlendirmenin
hangi ölçme araçları ile nasıl yapılacağı programların sınama durumları ögesinde
uygulayıcılara açıklanır.

Hedefler / Kazanımlar
DEĞERLENDİRME

İçerik ÖLÇME

Eğitim Programı Ögeleri


Eğitim Durumları

Sınama Durumları

Tamamlayıcı Ölçme Anlayışı


Klasik Ölçme Araçları
Ölçme Araçları

Uzun Cevaplı ve Kısa Cevaplı Testler Performans Ödevleri

Çoktan Seçmeli, Doğru Yanlış, Proje Ödevleri


Eşleştirme Tipi Testler

Sözlü sınavlar Öğrenci Ürün Dosyaları


(Portfolyo)

Rubric, Gözlem Formları, Ak-


ran Değerlendirme Formları,
Grup Değerlendirme Formları
vs.

EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDEN HANGİ AMAÇLAR İÇİN


YARARLANILABİLİR?

99 Eğitim gereksinimlerinin saptanması, Sözün Özü

99 Belli bir dersle ilgili davranışları kazanabilmeleri için Ölçme değerlendirmeden;


gerekli olan davranışlara önceden sahip olup olma- 99 Tanıma,
dıklarının belirlenmesi, 99 Seçme,

99 Öğretme - öğrenme sürecinde oluşan eksikliklerin 99 Yöneltme,

belirlenmesi, sürecin biçimlendirilmesi ve iyileştiril- 99 Yerleştirme,


mesi, 99 İzleme,
99 Düzey belirleme,
99 Öğrencilerin kazanımlara ulaşma düzeylerinin belir-
lenmesi, 99 Dönüt alma,
99 Program değerlendirme,
99 Öğretim programlarının değerlendirilmesi,
99 İhtiyaç saptama,
99 Rehberlik ve yönlendirme amacıyla (ilgi ve yetenek- 99 Rehberlik ve yönlendirme
lerin değerlendirilmesi) yararlanılabilir. amacıyla yararlanılmaktadır.

2
Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar

ÖLÇME
Örnek
Ölçme, en geniş anlamı ile “belli bir nesnenin ya da
Ölçmenin ögeleri aşağıdaki tablodaki gibi
nesnelerin belli bir özelliğe sahip olup olmadığının
örneklenebilir:
gözlenerek sonuçlarının sayılarla ya da başka sem-
bollerle gösterilmesidir.” Ölçülen Özellik Akademik Başarı
Ölçme tanımı aşağıdaki gibi şemalaştırılabilir: (Değişken) (Matematik dersi için)

Ölçmeye konu Gözlem sonucu Testte 25 soru vardır.


Ölçme Kuralı
olan özellikler Gözlem ortaya çıkan sayı Her soru 4 puandır.
(Değişken) ya da sembol (Ölçüm)
Çoktan Seçmeli Matematik
Ölçme Aracı
Testi

Ölçme İşlemi Birim 4 puan

Ölçme Tanımından Çıkarılabilecek Sonuçlar Gözlemi Yapan Matematik öğretmeni

99 Ölçme işlemine en az bir özellik konu edilir. Ölç- Ali 80 aldı.


Ölçüm
meye konu edilen bu özelliklere değişken denir. 80 puan
99 Ölçme işlemi bir gözlemdir.
Ölçme işlemine örnekler
99 Ölçme işleminin sonucunda gözlenilenlerin sayı
ve sembolle ifade edilmesi gerekir. 99 Deniz, bu dönem 8 gün devamsızlık yaptı.
99 Sayı ve sembolle ifade edilen bu sonuca ölçüm 99 Çağdaş, Türkçe dersinde 4 kez söz aldı.
denir.
99 Kaan’ın yazdığı kompozisyonda 6 yerde yazım yanlışı
99 Ölçme “Ne kadar?” sorusuna yanıt aramaktadır. var.
99 Matematik testinde en yüksek puanı Zeynep aldı.
Ölçme İşlemi Ögeleri
99 Kız öğrencilerin en uzunu Merve’dir.
Ölçülen Özdelik
(Değişken) 99 Feyza’nın göz rengi kahverengidir.
Ölçüm

Ölçme Ö rnek Soru


Ölçen
Kuralı
Aşağıdakilerden hangisi ölçmenin ögelerinden biri değil-
dir?
A) Ölçülecek nitelik
Birim Ölçme B) Birim
Aracı
C) Ölçme aracı
D) Ölçüt
Sözün Özü E) Ölçen kişi ya da makine
Fark kavramı ölçme için temeldir. Çünkü ölçme farktan Çözüm: Ölçme ögeleri arasında ölçüt, yorum ve karar bulun-
doğmuştur. Ölçmenin yapılış gerekçesini aynı varlıkların farklı maz. Bunlar değerlendirme ile ilgili kavramlardır. Cevap D
derecelerde özelliklere sahip olmasıyla açıklayabiliriz.
Ölçme işlemi bu farklılıkları; Değişken
99 miktara dönüştürme,
99 Bir ölçümden diğerine farklılık gösterirler.
99 puanlama,
99 sayma, 99 Gözlemden gözleme farklı değer alabilirler. En az
99 sıralama, 2 değer alır.
99 niteleme, 99 Ölçmeye konu olan özelliklerdir.
99 adlandırma,
99 Cinsiyet, yaş, boy uzunluğu, akademik başarı,
99 gruplama
şeklinde yapabilir. zekâ, yetenek puanları bir bireyden diğerine fark-
lılık gösterdiğinden her biri bir değişkendir.

3
Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar

Değişkenleri aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz: Yapılarına göre değişkenler


Sürekli (kesiksiz) değişkenler
99 İki ayrı ölçüm arası kuramsal olarak sonsuz par-
Değişken
çaya bölünebilir.
99 Değişken değerleri her zaman tam değeri alma-
Nitel yabilir. Örneğin boy uzunluğu 180 cm olabileceği
Özelliklerine
göre gibi, 177,5 cm de olabilir.
Nicel
99 Boy uzunluğu, akademik başarı, zekâ, yetenek
Sürekli puanları sürekli değişkendir.
Yapılarına
göre Süreksiz (kesikli) değişkenler
Süreksiz
99 Miktar yönünden değişiklik yerine tür yönünden
Bağımlı değişiklik gösterir.
Araştırmaya
konu oluşlarına
göre Bağımsız 99 Dolayısıyla bir obje ya da birey bir özelliğe sahiptir
ya da değildir.
Özelliklerine göre değişkenler
Nitel değişken 99 Yani kesin değerler alırlar. Nitel değişkenlerin he-
men hepsi süreksiz değişkendir.
99 Kalite, kategori, adlandırma ve çeşit yönünden
ifade edilebilirler (Cinsiyet, kan grubu, medeni du- 99 Temel saymaya dayalı ölçmelerde de sadece tam
rum, meslek, doğum yeri, ilgi, öğrenme stili gibi). sayılı değer alınabileceği için (kardeş sayısı, sa-
hip olunan kitap sayısı vb. değişkenler 1.5 kardeş,
99 Sembol ve sıfatlarla gösterilirler.
44.2 kitap şeklinde belirlenemeyeceği için sürek-
99 Gruplama (kategorilendirme), sıralama ve dere- siz değişkenlerdir.)
celemeye uygun düşerler.
Nicel değişken Araştırmaya konu oluşlarına göre değişkenler

99 Sayısal olarak gösterilen değişkenlerdir. (Boy Bazı değişkenler başka hiçbir değişkene bağlı olma-
uzunluğu, kilo, sınav puanı, sınıftaki öğrenci sa- dan değişebilirken bazıları başka bir veya birkaç de-
yısı vb.) ğişkene bağlı değerler alabilirler. Başka bir değişkene
99 Bu değişkenleri göstermede kullanılan sayılar ma- bağlı olmadan değerler alabilen değişkenlere bağım-
tematiksel olarak miktar belirtir. sız, başka bir değişkene veya değişkenlere bağlı ola-
99 Eşit aralıklı ve eşit oranlı ölçekle elde edilen de- rak değerler alabilen değişkenlere de bağımlı değiş-
ğişkenlerdir. ken denir (Baykul, 2000:11).
Nicel olarak ifade edilen bir değişken nitel olarak
da ifade edilebilir. Bağımsız değişken Bağımlı değişken
(Etkileyen) (Neden) (Etkilenen) (Sonuç)
Örnek Araştırmacı Etkilenme düzeyi araştırılır.
Deniz’in boyu Ölçülen özellik (değişken) tarafından belirlenir.
187 cm’dir. boy uzunluğudur. Sayısal Neden olan ve etki Sonuç değişkenidir.
(187 cm) olarak ifade edil-
eden değişkendir.
diği için değişken niceldir.
Deniz uzun Ölçülen özellik yine boy Diğer değişkenlerden Araştırmanın sonunda
boyludur. uzunluğudur. Ancak sonuç bağımsızlaştırılır ve bağımsız değişkenden
sıfatla ifade edildiği için de- araştırma sürecinde etkilenme düzeyi ölçülür.
ğişken niteldir. etkileri gözlenir.
Bunun tersi de söz konusu olabilir. Nitel bir değişken
uygun bir ölçme aracı ile gözlenerek sayısallaştırılıp
nicel değişken hâline getirilebilir. Ancak bu durum her Örnek
nitel değişken için söz konusu değildir. Örneğin bir anke-
tin kişisel bilgiler bölümünde; Bağımsız değişken Bağımlı değişken
Cinsiyetiniz: (1) Erkek (2) Kadın Sigara Kanser
biçiminde 1 ve 2 ile adlandırılsa da bu cinsiyet nitel değiş- Ders çalışma saati Ders başarısı
kenini nicel hâle getirmez. Burada 1 ve 2 rakamları miktar Spor Sağlık
belirtmek için değil adlandırmak için kullanılmıştır.

4
Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar

Örnek Ö rnek Soru

Bir fen ve teknoloji öğretmeni performans ödevlerinin Bir fen bilimleri öğretmeni, öğrencilerin bilgi edinme
öğrencilerin öğrenme düzeylerine etkisini araştırmak yolları, öğrenme stilleri, yaptıkları deney sayısı, oku-
istediğinde, bu araştırmada en son öğrenme düzeyini
dukları bilimsel yazı sayısının bilimsel süreç becerileri-
ölçecek ve araştırma sonucunu öğrenme düzeyindeki
artma ya da azalmadan alacaktır. Dolayısıyla öğren- ni yordama gücünü incelemiştir.
me düzeyi, sonuç değişkeni yani bağımlı değişkendir. Bu araştırmanın bağımlı değişkeni aşağıdakilerden
Öğrenme düzeyi üzerinde etkisi araştırılan değişken de hangisidir?
bağımsız değişkendir. Öğretmen bu araştırmayı deney-
A) Bilgi edinme yolları
sel yapacaktır. Araştırmada iki örneklem grubu oluştu-
racak, bunların biri deney biri kontrol grubu olacaktır. B) Öğrenme stilleri
Bu iki grubu oluştururken öğrenme düzeyini etkilemesi C) Yapılan deney sayısı
olası diğer değişkenler bakımından öğrencilerin hazır
oluş düzeyleri, sosyoekonomik düzeyleri vb. bakımından D) Okunan bilimsel yazı sayısı
aynılaştıracak, performans ödevi uygulamasını bu di- E) Bilimsel süreç becerileri
ğer değişkenlerden bağımsızlaştıracaktır. Sonrasında Çözüm: İlgili ifadede öğretmenin yordamak istediği davra-
deney grubuna performans ödevi uygulaması ile ders
nış bilimsel süreç becerileri düzeyidir. Ancak bu davranı-
yaparken diğer kontrol grubuna geleneksel araştırma
ödevleri ile ders yapacaktır. Araştırmanın sonunda her şın üzerinde öğrencilerin dönem boyunca okudukları bilgi
iki grubun da öğrenme düzeyini ölçecektir. Eğer perfor- edinme yolları, öğrenme stilleri, deney sayısı ve bilimsel
mans ödevi uygulaması yaptığı grupta öğrenme düzeyi- yazı sayısı bu beceriyi etkileyen değişkenler olarak dik-
ni yüksek bulursa öğrenme düzeyinde performans ödevi kate alınmıştır. Dolayısıyla soruda bağımlı değişken, bi-
uygulamasının etkili olduğu, anlamlı bir fark oluşmaz ise limsel süreç becerileri düzeyidir. Çünkü bağımlı değişken
etkili olmadığı sonucuna ulaşacaktır. deneysel bir araştırmada bağımsız değişkenin etkilediği
değişken olarak bilinir. Bir başka deyişle bağımsız değiş-
ken araştırmanın etkilenenidir.
Ö rnek Soru
Cevap E

Ahmet Öğretmen matematik dersinde sınıfta demokra-


tik tutum sergilediğinde öğrencilerinin derse daha fazla
katıldıklarını, otoriter tutum sergilediğinde ise öğrenci-
lerinin derse katılımlarının azaldığını gözlemlemiştir. Ö rnek Soru

Ahmet Öğretmen’in bu gözlemine göre bağımlı ve Bir araştırmacı bir sınıfa geleneksel yöntemleri diğer
bağımsız değişkenler aşağıdakilerin hangisinde sınıfa ise düşünme becerilerini geliştiren yöntemle-
doğru verilmiştir? ri uygulamıştır. Her iki sınıftaki öğrencilerin yaratıcı
Bağımsız değişken Bağımlı değişken düşünme becerilerini uygulama öncesi ve uygulama
A) Matematik dersi Öğretmen tutumları sonrası ölçmüş ve yaratıcı düşünme puanları arasın-
B) Öğretmen tutumları Matematik dersi daki farkları incelemiştir.
C) Öğretmen tutumları Derse katılım
D) Matematik dersi Derse katılım Bu araştırmadaki bağımsız değişken aşağıdaki-
E) Demokratik tutum Otoriter tutum lerden hangisidir?

Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Bağımsız değişken A) Uygulama öncesi yaratıcı düşünme becerisi puan-
etkileyen, neden; bağımlı değişken etkilenen, sonuçtur. ları
Çözüm: Bağımsız değişken, etkileyen neden değişkeni- B) Öğrencilerin hazır oluş düzeyleri
dir. Bağımlı değişken, bağımsız değişkenden etkilenerek C) Yaratıcı düşünme becerisi puan farkları
artan ya da azalan sonuç değişkenidir. Araştırmada so-
D) Uygulanan öğretim yöntem ve teknikleri
nuç veren değişken bağımlı değişkendir. Bağımlı değiş-
ken sonuç verici olduğu için araştırmacının artma, azalma E) Öğrencilerin düşünme becerilerine ilişkin görüşleri
veya etkilenme derecesini merak ettiği, gözlediği ve ölç-
tüğü değişkendir. Bağımsız değişken bağımlı değişkenin
nedenidir. Soruda sonuç olarak arttığı ya da azaldığı göz-
lenen durum “derse katılım”dır, öğretmen tutumları bunun
nedenidir. Bu durumda “öğretmen tutumları” bağımsız,
“derse katılım” bağımlı değişkendir.
Cevap C

5
Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar

Cevaba Ulaştıran Anahtar Kelimeler: Bağımsız değişken


neden (etkileyen), bağımlı değişken sonuç (etkilenen) değiş- Örnek
kendir. 1. Eğitim Bilimleri Testi için verilen toplam cevapla-
Çözüm: Bağımsız değişken; araştırmacı tarafından kontrol ma süresi 100 dakikadır (1 saat, 40 dakika).
edilen, bağımlı yani sonuç değişkenini etkileme gücünde
2. Bu testte 80 soru vardır.
olan değişkendir. Bağımlı değişken etkilenen araştırmacı-
nın araştırma sonucunda artacak mı ya da azalacak mı diye 3. Cevaplamaya istediğiniz sorudan başlayabilirsiniz.
en son ölçtüğü, sonuç veren değişkendir. Araştırmada en Her soru ile ilgili cevabınızı, cevap kâğıdında o soru
son düşünmeyi geliştiren “yöntem ve teknikleri kullanma” için ayrılmış olan yere işaretlemeyi unutmayınız.
durumu sonunda “yaratıcı düşünme becerilerini” ölçecektir.
4. Sınavda uyulacak diğer kurallar bu kitapçığın arka
Bu durumda başarı ve tutumlar sonuç yani bağımlı değiş-
kapağında verilmiştir.
ken, öğretim yöntemleri de neden yani bağımsız değişken
olacaktır. Bağımsız değişken sonuçlar üzerinde etkisi araş- 5. Bu test puanlanırken testteki doğru cevaplarınızın
tırılan değişkendir. sayısından yanlış cevaplarınızın sayısının dörtte biri
Cevap D düşülecek ve kalan sayı testle ilgili ham puanınız ola-
caktır.

Birim
99 Bir ölçme aracının en küçük parçası olarak tanım-
lanmaktadır.
Ö rnek Soru
99 Ölçme işlemlerinin anlaşılır olmasına ve sayısal-
Sosyal bilgiler dersinde ters yüz öğretim yöntemin- laştırılmasına katkı sağlayıcıdır.
den yararlanmanın öğrencilerin harita okuryazarlığı
99 Eğitimde geliştirilen ölçme araçlarında soru başı-
becerilerine etkisini ölçmeyi planlayan bir öğretmen,
bir sınıfında geleneksel öğretim yöntemini kullanırken na verilmiş puandır.
diğer bir sınıfında ise ters yüz öğretim yöntemi ile Dolayısıyla en temel ölçme kuralıdır.
uygulamalar yapmıştır.
Birimler doğal, yapma / standart ve tanımlanmış / tü-
Bu araştırmadaki bağımsız değişken aşağıdakiler-
retilmiş olmak üzere üç şekilde olabilir.
den hangisidir?
Doğal Birim
A) Öğretmen özellikleri
B) Harita okuryazarlığı becerileri
C) Öğretim yöntemleri
D) Sınıf mevcutları
E) Öğrenci nitelikleri
Yapma/Standart Tanımlanmış / Türetilmiş
Birim Birim
Çözüm: Araştırmada en son “ters yüz öğretim yöntemin-
den yararlanmaya dayalı öğretim yöntemi” sonucunda
“harita okur yazarlığı becerilerine etkisi” ölçülecektir. Bu
durumda harita okur yazarlığı sonuç, yani bağımlı değiş-
Birim
ken; ters yüz öğretim yöntemi de neden, yani bağımsız Türleri
değişken olacaktır.
Cevap C
Sözün Özü
Birim, ölçme sonuçlarının anlaşılması ve sayısallaştı-
rılmasına katkı sağlayıcı olduğu gibi ölçme araçlarının
Ölçme Kuralı duyarlılığının da temel belirleyicisidir. Ölçme araçlarında
birim küçüldükçe duyarlılık artar. Duyarlılık artması ölç-
Ölçme işlemleri belli kurallar çerçevesinde yapılır. me araçlarına güvenirlik kazandırmada önemlidir.
Ölçme kuralı test yönergelerinde yer alır. Test yöner-
gesinde yer alan soru sayısı, test cevaplama süresi,
her sorunun kaç puan olacağı, cevaplamanın nasıl Doğal birim
yapılacağı, düzeltme formülü kullanılıp kullanılmaya- 99 Kendi bütünlükleri ve varlıkları ile doğal olarak bi-
cağı vb. durumların her biri bir ölçme kuralıdır. rim niteliği gösteren kavramlardır.
99 Eşit, tanımlanmış ve standart değildir.

6
Ölçme ve Değerlendirmede Temel Kavramlar

Örnek Örnek
Temel saymalara dayalı ölçmelerde birim doğaldır. Sa-
Her doğru sorunun 1, yanlış ve boş so- Birim 1 puan
yılan varlığın kendisi birim yerine geçer. ruların 0 şeklinde puanlandığı 20 soru-
Yazım yanlışı sayısı Birim 1 yanlış luk testten Ayşe 18 aldı.
Bugün hava sıcaklığı 27°C ölçüldü. Birim 1 0C
Sınıftaki öğrenci sayısı Birim 1 öğrenci
Ayşe sınavdan 110 dakikada çıktı. Birim 1 dakika
5/A şubesinin proje yarışmasına Birim 1 proje
5 proje ile katılması Gülcan’ın diyetisyene gitmeden önceki Birim 1 kg
kilosu 89 kg’dı.
Oya’nın bu dönem 12 kitap Birim 1 kitap
okuması
Türetilmiş birim
Yine insanların fiziksel parçaları ile yaptıkları ölçme-
lerde de birim doğaldır. Doğal veya yapma/standart iki birimden matematiksel
formüllerle bir ilinti ile yeni bir birim üretilmiştir. Yapma
Masanın boyu 5 karış Birim bir karış
birim türlerinden biridir.
Kitabın kalınlığı 4 parmak Birim bir parmak
Hız, yoğunluk, direnç, nüfus yoğunluğu gibi ölçmeler-
Sınıf kapısı ile öğretmen Birim bir adım
masası arası 19 adım de birim türetilmiştir.

Yazı tahtasının boyu 1 kulaç Birim bir kulaç


Örnek

Yapma / Standart birim 1 Ohm 1 Volt / 1 amper


99 İnsanlar tarafından tanımlanmıştır. Ankara-Eskişehir arasında YHY Birim 1 km/saat
99 Standart ve eşit hâle getirilmiştir. trenin en yüksek hızının 270 km /
99 Yapma, yapay ya da standart birim olarak da bi- saat ölçülmesi
linir. İlyas’ın dakikada 200 kelime oku- Kelime / dk
99 Uzunluk, ağırlık, zaman, sıcaklık vb. gibi özellikle- ması
rin ölçülmesinde insanlar tarafından tanımlanmış
birimler kullanılır.

7
KPSS 2021
EĞİTİM BİLİMLERİ

REHBERLİK VE
ÖZEL EĞİTİM
KONU ANLATIMLI

Uygulamasını indir
VİDEO DERSLERİ HEMEN İZLE
Lütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz.

VİDEO DERSLER
ÜCRETSİZDİR.
Komisyon

KPSS Eğitim Bilimleri Konu Anlatımı / Rehberlik ve Özel Eğitim

ISBN 978-0-2020-0004-6

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.’ye aittir. Anılan
kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi,
manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür
ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten ulusla-
rarası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim
kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan
WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslen-
mektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayın-
ları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

41. Baskı: Eylül 2020, Ankara


Proje-Yayın: Ümit Dilaver
Dizgi-Grafik: Arzu Orhan Kaya
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.


İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA
(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306


Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
ÖN SÖZ
Değerli Öğretmenlerimiz,

Kendini eğitime ve öğretime adamanın kutsallığını yaşamak için çıktığınız bu yolda iyi bir başlangıç yapmak ve
mutlu yarınlara ulaşmak için ilk adım çalışmaya karar vermeniz ve doğru bir şekilde çalışmaya başlamanızdır. Bu
doğrultuda hazırladığımız yayınlarımızla sizi en uygun şekilde amacınıza ulaştırmayı hedefliyoruz.

Pegem Akademi

Pegem Kampüs Uygulamasını Kullanabilmeniz İçin


Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Uygulamamızı Üyelik ekranına erişebilmek için;


“Hesabın yok mu? Hemen Üye Ol”
1. Adım butonuna tıklayarak, üyelik formunu
2. Adım
mağazalarından Uygulama eksiksiz doldurduktan sonra
Üyelik
“Pegem Kampüs” İndirme uygulamayı kullanmaya
yazarak indirebilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Üye girişi yaptıktan sonra açılan Aktivasyonunu yapmış


pencerede sağ altta bulunan olduğunuz kitabınızı
aktivasyon menüsünden kitabınız 3. Adım 4. Adım “Aktif Kitaplar” sekmesinden
ile birlikte size iletilen aktivasyon Aktivasyon Aktif görüntüleyebilir ve
kodu ile aktivasyon işlemlerini Kitaplar videolarınızı izlemeye
yapabilirsiniz. başlayabilirsiniz.

Sağ tarafta bulunan QR kodu 5. Adım


okutarak kitabınızla ilgili videolara QR Kod
kısayoldan erişebilirsiniz. Okutma

Pegem Kampüs Web Sitesi Üzerinden Videolarınıza


Erişebilmek İçin Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

1 Mevcut tarayıcınıza pegemkampus.com yazarak web sitemiz üzerinden erişim sağlayabilirsiniz.

Pegem Kampüs üyeliğiniz yoksa “Kayıt Ol” butonuna tıkladıktan sonra formu doldurarak üyelik
2
işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Üyelik bilgileriniz ile giriş yaptıktan sonra sağ üst köşede yer alan “ad-soyad” bilgilerinize tıklayarak “aktivasyonlarım”
3
sekmesinden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.
Aktivasyon işleminizi tamamladıktan sonra video derslerinizi aynı menü üzerinde yer alan “Aldığım Eğitimler”
4 sekmesinden görüntüleyebilirsiniz.

Aktivasyon Kodu Gelişim Psikolojisi kitabınızın ilk sayfasında yer almaktadır.


Aktivasyon Kodu ile aktif ettiğiniz video dersler 31 Temmuz 2020 tarihine kadar geçerlidir.
İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA


HİZMETİNE KATKI SAĞLAYAN BİLİM
ÇAĞDAŞ EĞİTİM ANLAYIŞI, ÖĞRENCİ
DALLARI........................................................... 20
KİŞİLİK HİZMETLERİ VE REHBERLİK
REHBERLİĞİN TEMELLERİ��������������������������������21
HİZMETLERİ
Psikolojik Temeller����������������������������������������������21

Sosyolojik, Toplumsal Temeller����������������������������22


EĞİTİM VE REHBERLİK���������������������������������������1
Eğitimin Amacı�����������������������������������������������������1 Felsefi Temeller���������������������������������������������������23
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA
Eğitimin İşlevleri����������������������������������������������������1
ARASINDAKİ FARKLAR������������������������������������24
Toplumsallaştırma (Toplum için İnsan)���������������������1
REHBERLİK HİZMETLERİ İLE EĞİTİM-ÖĞRETİM
Bireyselleştirme (Kendine Yeter, Özerk İnsan)����������1 HİZMETLERİ ARASINDAKİ FARKLAR����������������25

Eğitim Anlayışları���������������������������������������������������2 REHBERLİK MODELLERİ�����������������������������������26

Geleneksel Eğitim Anlayışı��������������������������������������2 Mesleki Yardım Süreci Olarak Rehberlik


(Parsons Modeli)��������������������������������������������������26
Çağdaş Eğitim Anlayışı�������������������������������������������2
Eğitimde Kaynaştırılmış Model������������������������������26
Çağdaş Eğitim Sisteminin Ögeleri���������������������������2
Klinik Model (Özellik – Faktör Kuramı)�������������������26
ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ���������������������������3
Karar Vermeye Yardımcı Model����������������������������27
Sağlık Hizmetleri���������������������������������������������������3
Gelişimsel Model�������������������������������������������������27
Sosyal Yardım Hizmetleri���������������������������������������3
Geleneksel Modeller ile Gelişimsel
Rehberlik Hizmetleri����������������������������������������������3 Modelin Karşılaştırılması���������������������������������������28
Sosyal Kültürel Hizmetler���������������������������������������4 ÖZET�����������������������������������������������������������������29
Özel Eğitim ve Özel Yetiştirme Hizmetleri����������������5 ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������33

Kayıt Kabul Hizmetleri�������������������������������������������5 ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������38

Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Amaçları��������������������5 CEVAPLI TEST - 1���������������������������������������������40


CEVAPLI TEST - 2���������������������������������������������44
REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMA NEDİR?���6
Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmeti İle
İlgili Kavramlar������������������������������������������������������7
2. BÖLÜM
Rehberliğin Amaçları���������������������������������������������8
ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ
REHBERLİĞİN İLKELERİ��������������������������������������8
Rehberlik Hizmetleri İle İlgili Yanlış (✓) ve
Özel Eğitim Nedir?����������������������������������������������49
Doğrular (✓)��������������������������������������������������������14
Özel Eğitimde Temel Kavramlar����������������������������49
İNSANCIL (HÜMANİSTİK) YAKLAŞIM VE
REHBERLİK�������������������������������������������������������15 Özel Eğitimin Amaçları����������������������������������������50

Kendini Gerçekleştirme Sürecindeki Özel Eğitimin İlkeleri��������������������������������������������50


Bir Bireyin Sahip Olduğu Nitelikler........................ 19 Özel Eğitime Kimler İhtiyaç Duyar?�����������������������50
REHBERLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ�������������������20 Yetersizliğin Nedenleri�����������������������������������������51
ABD’de Yaşanan Gelişmeler��������������������������������20 ÖZEL EĞİTİMDE TANILAMA, YÖNELTME,
YERLEŞTİRME VE İZLEME SÜRECİ��������������������51
Ülkemizde Yaşanan Gelişmeler�����������������������������20
Eğitsel Değerlendirme ve Tanılama�����������������������51
Yönlendirme�������������������������������������������������������52

iv
İÇİNDEKİLER

Yerleştirme���������������������������������������������������������52 9. ÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİ


BİREYLER�����������������������������������������������������64
İzleme����������������������������������������������������������������53
Özellikleri�����������������������������������������������������������65
Özel Eğitim Hizmeti Veren Kurumlar ve
Bu Kurumlarda Mevcut Uygulamalar���������������������53 Sınıflandırılması���������������������������������������������������65

Normal Okullarda Sunulan Özel Eğitim Öğretmenlere Öneriler�����������������������������������������65


Uygulamaları�������������������������������������������������������53
10. DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE
Diğer Okullarda Sunulan Özel Eğitim BOZUKLUĞU (DEHB) OLAN BİREYLER�������66
Uygulamaları�������������������������������������������������������53
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite/ Aşırı
ÖZEL GEREKSİNİMİ OLAN BİREYLER VE Hareketlilik Bozukluğunun Tanı Ölçütleri:��������������66
ÖZELLİKLERİ�����������������������������������������������������54
KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİ.................................... 68
1. ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLER����54
Kaynaştırma Eğitimi Kapsamında İlgililerin
Özellikleri�����������������������������������������������������������54
Görev ve Sorumlulukları���������������������������������������69
Öğretmenlere Öneriler�����������������������������������������54 Kaynaştırma Eğitiminin Faydaları��������������������������70
2. İŞİTME YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLER��������55 Kaynaştırma Kararında Göz Önünde
Bulundurulacak Ölçütler���������������������������������������71
İşitme Yetersizliği�������������������������������������������������55
Kaynaştırma Eğitiminde Başarının
Öğretmenlere Öneriler�����������������������������������������55 Değerlendirilmesi�������������������������������������������������71

3. GÖRME YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLER�������55 Kaynaştırmanın Engelleri��������������������������������������72

Görme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Destek Eğitim Odası��������������������������������������������72


Eğitimlerine Yapılabilecek Katkılar������������������������56
ÖZEL EĞİTİM SINIFLARI VE
Öğretmenlere Öneriler�����������������������������������������57 EVDE EĞİTİM HİZMETLERİ��������������������������������73

4. BEDENSEL YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLER��57 Özel Eğitim Sınıfları���������������������������������������������73

Öğretmenlere Öneriler�����������������������������������������57 Evde Eğitim Hizmetleri�����������������������������������������74

5. D
 İL VE KONUŞMA YETERSİZLİĞİ BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI
HAZIRLAMA VE ÖĞRETİMİN
OLAN BİREYLER�������������������������������������������58
BİREYSELLEŞTİRİLMESİ������������������������������������74
Konuşma Güçlüğünün Türleri�������������������������������58 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı
Hangi Öğrenciler İçin Hazırlanır?��������������������������75
Öğretmenlere Öneriler�����������������������������������������58
Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı
6. Ö
 ZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN Kimler Tarafından Hazırlanır?�������������������������������76
BİREYLER ����������������������������������������������������58
Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı
Özellikleri ����������������������������������������������������������59 Geliştirme Birimi�������������������������������������������������76

Öğretmenlere Öneriler�����������������������������������������60 Bireyselleştirilmiş Eğitim Programının


İçeriğinde Neler Yer Alır?�������������������������������������76
7. D
 UYGUSAL, DAVRANIŞSAL VE SOSYAL
BEP’in İzlenmesi, Değerlendirilmesi ve
UYUM GÜÇLÜĞÜ OLAN BİREYLER��������������61
Ailenin Bilgilendirilmesi����������������������������������������77
Öğretmenlere Öneriler�����������������������������������������61
ÖZET�����������������������������������������������������������������78
8. O
 TİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN
ÇÖZÜMLÜ TEST�����������������������������������������������80
BİREYLER���������������������������������������������������������62
ÇÖZÜMLER�������������������������������������������������������84
Eğitimde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar�����������62
CEVAPLI TEST��������������������������������������������������86

v
İÇİNDEKİLER

3. BÖLÜM 4. BÖLÜM
REHBERLİK HİZMET ALANLARI REHBERLİK TÜRLERİ VE MESLEKİ
DANIŞMA KURAMLARI
REHBERLİK HİZMETLERİ ���������������������������������89
Rehberlik Hizmet Alanları������������������������������������89
BİREY SAYISINA GÖRE REHBERLİK���������������123
1. Doğrudan Öğrenciye Sunulan Hizmetler������������89
Bireysel Rehberlik����������������������������������������������123
Oryantasyon Hizmeti
(Yeni Duruma- Ortama Alıştırma)��������������������������89 Grupla Rehberlik�����������������������������������������������123
Bireyi Tanıma Hizmeti�����������������������������������������91 Bireysel Psikolojik Danışma��������������������������������124
Bilgiyi Toplama ve Yayma Grupla Psikolojik Danışma����������������������������������124
(Bilgilendirme) Hizmeti�����������������������������������������92
KURUMLARINA GÖRE REHBERLİK����������������126
Yöneltme ve Yerleştirme Hizmeti��������������������������92
Eğitim Alanında Rehberlik����������������������������������126
Psikolojik Danışma Hizmeti����������������������������������94
Sağlık Alanında Rehberlik�����������������������������������126
İzleme Hizmeti����������������������������������������������������96
Sosyal Yardım Alanında Rehberlik����������������������126
Sevk (Yardım Almaya Yönlendirme -
Refere) Hizmeti���������������������������������������������������97 Endüstri Alanında Rehberlik�������������������������������126

2. Dolaylı Olarak Öğrenciye Sunulan Güvenlik Alanında Rehberlik�������������������������������126


Hizmetler��������������������������������������������������������98
TEMEL İŞLEVLERİNE GÖRE REHBERLİK���������126
Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik
Önleyici, Koruyucu Rehberlik�����������������������������127
Programlarının Hazırlanması��������������������������������98
Kriz Yönelimli Rehberlik�������������������������������������127
Psikolojik Danışma ve Rehberlik
Programı Hazırlama Süreci�����������������������������������99 Uyum Sağlayıcı Rehberlik�����������������������������������128
Kapsamlı Rehberlik Programları����������������������������99 Yöneltici Rehberlik��������������������������������������������129
Kapsamlı Rehberlik Programı Ögeleri������������������101 Geliştirici Rehberlik��������������������������������������������130
Yenilenen Rehberlik ve Psikolojik Danışma Ayarlayıcı Rehberlik�������������������������������������������130
Hizmetleri Programı������������������������������������������102
Tamamlayıcı Rehberlik���������������������������������������131
Müşavirlik (Konsültasyon-Danışmanlık) Hizmeti..... 107
ÖĞRETİM KADEMELERİNE GÖRE
Çevre ve Veli ile İlişkiler..................................... 108 REHBERLİK�����������������������������������������������������131
Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri............... 108 Okul Öncesi Dönemde Rehberlik������������������������131
ÖZET............................................................... 110 İlkokul Kademesinde Rehberlik���������������������������132
ÇÖZÜMLÜ TEST............................................. 111 Ortaokul Kademesinde Rehberlik������������������������133
ÇÖZÜMLER..................................................... 115 Ortaöğretim Kademesinde Rehberlik�������������������134
CEVAPLI TEST - 1........................................... 117 Yükseköğretim Kademesinde Rehberlik���������������135
CEVAPLI TEST - 2........................................... 120 PROBLEM ALANLARINA GÖRE
REHBERLİK�����������������������������������������������������136
Eğitsel Rehberlik������������������������������������������������136
Kişisel – Sosyal Rehberlik�����������������������������������138

Mesleki Rehberlik����������������������������������������������139
MESLEKİ REHBERLİKTE TEMEL
KAVRAMLAR.................................................. 140

vi
İÇİNDEKİLER

MESLEKİ DANIŞMA KURAMLARI��������������������145 ÖZET���������������������������������������������������������������208

Ginzberg ve Arkadaşlarının Gelişim Kuramı����������146 ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������209

Super’in Benlik Kuramı��������������������������������������147 ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������214

Holland’ın Kişilik (Tipoloji) Kuramı����������������������148 CEVAPLI TEST - 1�������������������������������������������216

Roe’nun İhtiyaçlar Kuramı����������������������������������150 CEVAPLI TEST - 2�������������������������������������������220

Parsons’un Özellik - Faktör Kuramı���������������������151

Psikanalitik Kuram���������������������������������������������152 6. BÖLÜM


Sosyal Öğrenme Kuramı������������������������������������152 PSİKOLOJİK DANIŞMA KURAMLARI
Karar Kuramları������������������������������������������������152 PSİKOLOJİK DANIŞMA KURAMLARI���������������224
Hoppock’un İhtiyaçlar Kuramı����������������������������152
Psikolojik Danışmada Kullanılan Yaklaşımlar��������224
Gottfredson’un Daraltma ve Uzlaşma
Kuramı�������������������������������������������������������������152 1. Güdümlü (Geleneksel) Psikolojik
Danışma Yaklaşımı����������������������������������������224
Şans / Kaza / Kader Kuramları��������������������������153 2. Güdümsüz (Demokratik) Psikolojik
ÖZET���������������������������������������������������������������153 Danışma Yaklaşımı����������������������������������������224

ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������158 Varoluşçu Kuram (Existansiyalizm)�����������������������225

ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������162 Hümanistik (İnsancıl) Kuram


(Danışandan Hız Alan Yaklaşım)�������������������������226
CEVAPLI TEST - 1�������������������������������������������164
Psikanalitik Kuram ��������������������������������������������227
CEVAPLI TEST - 2�������������������������������������������168
Davranışçı Kuram ���������������������������������������������228
Bilişsel Terapi ve Akılcı - Duygusal Kuram������������228
5. BÖLÜM Gestalt Terapisi�������������������������������������������������230
BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ Gerçeklik Terapisi
(Kontrol Kuramı – Seçim Teorisi)������������������������231
Fenomenolojik (Algısal – Görüngüsel)
BİREYİ TANIMA�����������������������������������������������171 Kuram �������������������������������������������������������������232
Bireyi Tanımanın Amaçları���������������������������������171 Transaksiyonel Analiz����������������������������������������233
Bireyi Tanıma İlkeleri�����������������������������������������171
Eklektik Yaklaşım����������������������������������������������234
BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ��������������������������175
ÖZET���������������������������������������������������������������234
TEST TEKNİKLERİ�������������������������������������������176 ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������237
Maksimum Performans Testleri���������������������������176 ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������241
Davranış Testleri�����������������������������������������������177 CEVAPLI TEST������������������������������������������������243

TEST DIŞI TEKNİKLER�������������������������������������180

Gözleme Dayalı Teknikler����������������������������������180


Gözlem Araçları������������������������������������������������182
Kendini Anlatma Teknikleri��������������������������������187
Başkalarının Görüşlerine Dayalı Teknikler������������196
Etkileşime Dayalı Teknikler���������������������������������203

Diğer Teknikler�������������������������������������������������205

vii
İÇİNDEKİLER

7. BÖLÜM 8. BÖLÜM
OKULLARDA KARŞILAŞILABİLECEK REHBERLİKTE ÖRGÜTLENME SİSTEMİ
BAZI SORUNLAR VE ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ
İLİŞKİLERİ
ÖRGÜTLENMEDE REHBERLİK MODELLERİ����278
Merkezîleşmemiş – Uzmanlaşmamış
OKULLARDA KARŞILAŞILABİLECEK Rehberlik Modeli�����������������������������������������������278
BAZI SORULAR�����������������������������������������������246
Merkezîleşmiş – Uzmanlaşmış
1. Kaygı Bozuklukları�����������������������������������������246 Rehberlik Modeli�����������������������������������������������279
2. Anne – Babanın Ayrılması������������������������������246 ÜLKEMİZDE REHBERLİK HİZMETLERİNİN
3. Ebeveyn Kaybı, Çocuk ve Ölüm����������������������247 ÖRGÜTLENMESİ���������������������������������������������280

4. Tik Bozukluğu�����������������������������������������������248 1. Bakanlık Düzeyinde


Örgütlenme Sistemi���������������������������������������280
5. Depresyon����������������������������������������������������249
2. İl ve İlçe Düzeyinde
6. Hırsızlık �������������������������������������������������������250
Örgütlenme Sistemi ��������������������������������������281
7. Saldırganlık, Şiddet, Zorbalık��������������������������250 İl Millî Eğitim Müdür Yardımcısı veya
REHBERLİK HİZMETLERİNDE Şube Müdürünün Görevleri���������������������������������282
ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ İLİŞKİLERİ ������������������254 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri
1. Öğretmen-Öğrenci İletişimi ����������������������������254 İl Danışma Komisyonu ��������������������������������������282

2. İletişim Engelleri �������������������������������������������260 3. Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM)


Düzeyinde Örgütlenme Sistemi....................... 283
3. Olumlu ve Olumsuz Öğretmen Davranışları �����262
Okul Düzeyinde Örgütlenme Sistemi�������������������285
ÇATIŞMA ve ÇATIŞMA ÇÖZME
YÖNTEMLERİ �������������������������������������������������264
1. Çatışmaya Gösterilen Tepkiler������������������������265 ÖZET���������������������������������������������������������������292

2. B
 ir Çatışma Çözme Yöntemi Olarak ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������294
“Akran Arabuluculuğu”����������������������������������267 ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������298
3. Akran Eğitimi �����������������������������������������������267 CEVAPLI TEST������������������������������������������������300
4. Akran Danışmanlığı���������������������������������������267
ÖZET ��������������������������������������������������������������268
ÇÖZÜMLÜ TEST���������������������������������������������269 KAYNAKÇA.................................................... 303
ÇÖZÜMLER�����������������������������������������������������273
CEVAPLI TEST������������������������������������������������275

viii
1. Çağdaş Eğitim Anlayışı, Öğrenci Kişilik
Hizmetleri ve Rehberlik Hizmetleri

Bireyin toplumsallaşmasına, sosyalleşmesine katkıda


EĞİTİM ve REHBERLİK bulunan birincil kaynaklar:

99 Bireyin ailesi,
Okullarda gerçekleştirilen eğitim – öğretim faaliyet-
leri hem öğrencilerin bilişsel becerilerinin artmasına 99 Akrabaları,
katkı sağlayacak uygulamaları içermekte hem de eği-
99 Komşuları,
tim – öğretim faaliyetleri ile kazandırılamayan çeşitli
becerilerin kazandırılmasında ve bireylerin yaşam 99 Arkadaşları,
içerisinde karşılaştıkları sorunların çözümünde çeşitli
99 Öğretmenleri ve çevresindeki diğer kişiler olarak
uygulamalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyaç, reh-
ifade edilebilir.
berlik hizmetlerini gerekli kılmakta ve rehberlik hizme-
ti bu özelliği itibariyle eğitim – öğretimin ayrılmaz ve Bireyin toplumsallaşmasına, sosyalleşmesine katkıda
tamamlayıcı bir unsuru hâline gelmektedir. bulunan ikincil kaynaklar:

99 Kitaplar,
Eğitimin Amacı
99 Gazeteler,
Eğitim; bireyi bilişsel, bedensel, sosyal ve duygusal
yönden kendisi ve toplum için en uygun biçimde ge- 99 Dergiler,
liştirmeyi amaçlar. Bireyi kendisi için yetiştirme, bireyi 99 Basılı materyaller,
bir meslek sahibi yapma, bireyin topluma uyumunu
sağlama, bireye kendini geliştirme olanakları sunma 99 Televizyon,
anlamına gelmektedir. Bireyi toplum için yetiştirme ise 99 Radyo,
toplumun düzenini ve sürekliliğini sağlamak, kültürel
99 Bilgisayar ve internet gibi iletişim araçlarıdır.
mirasın aktarımını sağlamak, ekonomik yapı için nite-
likli insan yetiştirmek anlamına gelmektedir.
Ö rnek Soru

Öğrencilerin sosyalleşmesine ve çevresine etkin


uyum sağlamasına yardımcı kaynaklar birincil ve
ikincil kaynaklar olmak üzere sınıflandırılmakta
Eğitimin İşlevleri olup aşağıdakilerden hangisi birincil kaynaklar
arasında yer almaktadır?
Eğitimin iki temel işlevi vardır. Bunlar: Bireyselleştirme
A) Arkadaşlar
(kendine yeter insan) ve toplumsallaştırma (toplum için
B) Kitaplar
insan) olarak ifade edilebilir.
C) Radyo ve televizyon
1. Toplumsallaştırma (Toplum için İnsan) D) Bilişim araçları
E) Gazete ve dergiler
Toplumsallaştırmanın amacı: Çözüm: Kitaplar, dergiler, gazeteler, radyo ve televizyon,
sosyal medya, bilişim araçları gibi kaynaklar sosyalleşme
99 Bulunduğu toplumun kültürünü, değerlerini bilen sürecinde ikincil kaynaklar içerisinde yer almaktadır. Çünkü
ve benimseyen, bunlar bireyin çevreye uyumunda aracı konumda olup doğ-
rudan bireye bazı yaşantıları sunamamaktadır. Ancak aile,
99 Toplumun sorumlu bir üyesi olarak sorumlulukları- arkadaşlar, öğretmenler, okul ortamı, yaşanılan çevre ve
nı bilen ve yerine getiren, akrabalar gibi doğrudan bireyin sosyalleşmesine yardımcı
kişi ve ortamlar birincil kaynaklar içerisinde yer alır. Cevap A
99 İçinde bulunduğu toplumu değerli bulan ve onu
ileriye götürmek için elinden geleni yapan, 2. Bireyselleştirme (Kendine Yeter, Özerk İnsan)

99 Diğer bireylerle iyi iletişim kurabilen, Bireyselleştirmenin amacı:

99 Kendi potansiyelinin farkında olan,


99 Toplumdaki diğer insanların ve kendisinin ihtiyaç-
ları için çalışan ve üreten, yapıcı bireyler yetiştir- 99 Kendi ayakları üzerinde durabilen,
mektir.
99 Karşılaştığı problemleri çözebilen,

99 Kendi kararlarını verebilen,

99 Başkalarına bağımlı olmayan bireyler yetiştirmektir.

1
Çağdaş Eğitim Anlayışı, Öğrenci Kişilik
Hizmetleri ve Rehberlik Hizmetleri

Eğitim Anlayışları
Bilim ve teknolojinin hızlı gelişimi, toplumsal yapıda Ö rnek Soru

meydana gelen değişiklikler eğitim bilimleri alanına


Çağdaş eğitim sisteminin ilkelerini benimseyen bir
da yansımış ve eğitim bilimleri alanında çeşitli deği- öğretmenin, sınıflarda öğretim etkinliklerini yürü-
şimleri beraberinde getirmiştir. Bu değişimin en ba- türken aşağıdakilerden hangisini yapması uygun
şında geleneksel eğitim anlayışından, çağdaş eğitim olmaz?
anlayışına geçişi ifade etmek mümkündür. A) Öğretim etkinliklerini yürütürken öğrencileri olabildi-
ğince aktif kılmaya çalışması
Geleneksel Eğitim Anlayışı B) Yalnızca söz almak isteyen öğrencileri değil, tüm öğ-
rencileri konuşturmaya çalışması
99 Öğretmen ve programı ön plana çıkartmakta,
C) Öğrencilerine belirlediği hedefi göstermesi ve her
öğrenciyi pasif kılmaktadır. öğrencisinden bu hedefe varmasını istemesi
99 Bu anlayış, yapısı gereği öğretimi vurgulamış ve D) Öğrencilerine tarafsız bir şekilde yaklaşarak öğren-
öğrenciyi kendisine bilgi yüklenilmesi gereken bir ciler arasında ayrım yapmaması
varlık olarak görmüştür. E) Öğrencilerin aileleri ile sürekli bir araya gelerek aile-
leri yapılan çalışmalar hakkında bilgilendirmesi
99 Bireylerin daha çok zihinsel ve entelektüel geli-
şimine vurgu yapan bu yaklaşım, bireylerin kendi-
Çözüm: Çağdaş eğitim anlayışı öğrenciyi merkeze alan
lerine özgü durumlarını da göz ardı etmekte, her- bir anlayışı içerdiği ve demokratik bir yaklaşımı savun-
kes için aynı, standart bir yaklaşımı içermektedir. duğu için, bu anlayışı benimseyen bir öğretmenin sü-
reç içerisinde öğrencilerini aktif kılmaya çalışması ve
Çağdaş Eğitim Anlayışı her öğrencisinin kendisini ifade etmesini sağlaması
beklenir. Ayrıca öğrencilerine tarafsız bir şekilde yak-
99 Öğrenciyi merkeze alan bir yaklaşımı içermekte,
laşmak ve öğrencilerin aileleri ile bir araya gelerek iş
öğrenciyi bireysel farklılıkları olan değerli bir birliği yapmak da çağdaş eğitim sistemini benimseyen
varlık olarak görmektedir. bir öğretmenin sergileyebileceği davranışlardır; ancak
öğrencilerine kendisinin belirlediği bir hedefi göstermek
99 Bu anlayış içerisinde öğretmen; öğrenciye rehber-
ve bireysel farklılıkları dışarıda bırakarak herkesin bu
lik eden, öğrenciye zengin eğitim ortamları ha- hedefe varmasını istemek, çağdaş eğitim anlayışına
zırlayan, öğrencilerle bire bir ilgilenen bir görevi değil, geleneksel eğitim anlayışına uygun bir durumdur.
üstlenmiştir. Cevap C

99 Bu anlayış içerisinde öğrenciler sadece zihinsel ve


entelektüel açıdan geliştirilmeye çalışılmamakta, bir Çağdaş Eğitim Sisteminin Ögeleri
bütün olarak (zihinsel, bedensel, ruhsal, sosyal)
ÇAĞDAŞ EĞİTİM SİSTEMİ
tanınmaya ve geliştirilmeye çalışılmaktadır; çünkü
bu şekilde hareket edildiğinde bireylerin kendilerini
gerçekleştireceğine ve toplumu geliştireceğine ina- ÖĞRETİM
nılmaktadır. Öğrencilere belirli bir alanda bilgi, beceri ve
Geleneksel eğitim anlayışı “öğretim” ve “yönetim” tutum kazandırmayı amaçlayan, planlı ve
olmak üzere iki ögeden oluşmaktadır, fakat çağdaş programlı faaliyetlerin bütünüdür.
eğitim anlayışı bu iki ögeye ek olarak üçüncü bir ögeyi
içermektedir. Bu öge, öğrenci kişilik hizmetleridir.
ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ
NOT Öğrencilerin gelişimini her yönü ile destekle-
Çağdaş eğitim anlayışı ile geleneksel eğitim anlayışı yen, öğrencilerin çeşitli ihtiyaçlarını karşıla-
arasındaki en önemli farklılık, öğrenci kişilik hizmet- maya ve karşılaştıkları sorunların çözümüne
leridir. yardımcı, öğretim etkinlikleri dışında yer alan
hizmetler grubudur.

YÖNETİM
Öğretim hizmetlerinin ve öğrenci kişilik
hizmetlerinin etkili bir şekilde yürütülmesinden
sorumlu yönetimsel hizmetlerin bütünüdür.

2
Çağdaş Eğitim Anlayışı, Öğrenci Kişilik
Hizmetleri ve Rehberlik Hizmetleri

ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ 2. Sosyal Yardım Hizmetleri


99 Öğrencilerin maddi ihtiyaçlarını karşılamaya yö-
Sosyal Yardım nelik burs ve kredi hizmeti verme,
Hizmetleri 99 Barınma ihtiyacını karşılamaya yönelik çalışmalar
Sağlık Rehberlik yapma,
Hizmetleri Hizmetleri
99 Beslenme ve ulaşım hizmeti ile ilgili yardımlar
sunma,
ÖĞRENCİ KİŞİLİK 99 Öğrencilere yarı zamanlı çalışma imkânı sağlama.
HİZMETLERİ NOT
Sosyal yardım hizmetleri, öğrencilerin çeşitli ihtiyaç-
larını karşılayarak eğitim-öğretimden en iyi şekilde
Kayıt / Kabul Sosyal / Kültürel yararlanmasına yardımcı olmaya yönelik uygulama-
Hizmetleri Hizmetler ları içerir.
Özel Eğitim ve
Özel Yetiştirme
Hizmetleri
Örnek

NOT Maddi durumu yerinde olmayan öğrencilere burs veril-


Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri; çağdaş mesi, ders kitaplarının öğrencilere ücretsiz dağıtılması,
eğitim anlayışı içerisinde yer alan, öğrenci kişilik hiz-
taşımalı eğitim sistemi ile öğrencilerin ücretsiz bir şe-
kilde kendilerine en yakın okula ulaştırılması, kayma-
metleri kapsamında bir hizmettir.
kamlıklar ve valilikler aracılığı ile imkânı olmayan öğ-
rencilere giysi yardımı sunulması gibi durumları içerir.
Öğrenci kişilik hizmetleri, çeşitli hizmet alanlarını içe-
risinde barındıran bir hizmetler grubu olarak ifade 3. Rehberlik Hizmetleri: Rehberlik hizmetleri içe-
edilebilir. Öğrenci kişilik hizmetleri içerisinde yer alan risinde çok çeşitli hizmetlerden söz etmek mümkün-
hizmetler ve bu hizmetler kapsamında yapılan çalış- dür. Bu hizmetler:
malar aşağıda ifade edilmiştir.
99 Bireyi tanıma: Öğrencinin kendini tanıması veya
öğrenciye sunulacak hizmetleri belirlemek amacıy-
1. Sağlık Hizmetleri la öğrencilere çeşitli ölçme araçlarının uygulanma-
99 Sağlık eğitimi verme, sına yöneliktir.

99 Çeşitli rahatsızlıkları tanılamak veya çeşitli rahat- 99 Bilgi toplama ve yayma hizmeti: Öğrencinin ih-
sızlıkların yaşanmasını önlemek amaçlı kontroller tiyaç duyduğu eğitsel, mesleki ve kişisel-sosyal
ve taramalar yapma, alanda her türlü bilginin toplanması ve bu bilgilerin
öğrenci ile paylaşılmasına yöneliktir.
99 Sağlığı korumaya yönelik bilgilendirme çalışmala-
rı düzenleme, 99 Psikolojik danışma hizmeti: Bireyin kendini ta-
nıması, geliştirmesi, kendisine ve çevresine uyum
99 Sağlık problemlerini tedavi etmeye çalışma.
sağlaması, sorunlarını çözmesi ve sağlıklı kararlar
verebilmesi için uzman kişilerce verilen profesyo-
nel bir yardım hizmetidir.
Örnek
Psikolojik danışma hizmeti, rehberlik hizmetlerinin
Yaşanan bir grip salgını karşısında öğrencilerin bilgi-
kapsamında yer alan özel bir hizmet alanıdır. Bu
lendirilmesi, çeşitli hastalıklardan korunma amaçlı aşı-
hizmet, diğer hizmet alanlarına göre daha yoğun
lar yapılması, okul içerisinde meydana gelen bir kazaya
bilgi ve beceri gerektirdiği için yalnızca psikolojik
ilişkin revirde ilk müdahâlenin yapılması gibi durumları
danışmanlarca verilmektedir.
içerir.

3
Çağdaş Eğitim Anlayışı, Öğrenci Kişilik
Hizmetleri ve Rehberlik Hizmetleri

N ot
ve rehberlik servisleri ile irtibatta olması, onların
çalışmaları hakkında bilgi sahibi olması, kendi
Rehberlik hizmet alanları içerisinde yer alan psi- çalışmalarından onları haberdar etmesi ve bu ser-
kolojik danışma hizmeti, diğer hizmet alanlarından
vislerde çalışan psikolojik danışmanlarla iş birliği
daha farklı bir öneme sahiptir. Bu hizmet, rehberlik
yapmasıdır.
hizmetlerinin özünü ve asıl işlevini oluşturmaktadır.
99 Program Hazırlama ve Geliştirme Hizmeti: Okul-
larda öğrencilere uygun, işlevsel ve amaca hizmet
99 Oryantasyon (Duruma Alıştırma) Hizmeti: Öğ-
eden programların hazırlanması, yapılan rehberlik
rencileri yeni bir duruma ya da yeni bir ortama
programlarının geliştirilmesi için ilgililerle iş birliği
alıştırmak amacıyla, öğrencilere okulu, çevresini
yapılmasıdır.
ve yararlanabilecekleri imkânları tanıtmaya yönelik
etkinliklerdir.
“Rehberlik hizmet alanları içerisinde yer alan “Araş-
99 Yöneltme ve Yerleştirme Hizmeti: Öğrenci- tırma – Değerlendirme”, “Müşavirlik (Konsültas-
nin yönelebileceği bir üst eğitim kurumu ya da iş yon)” , “Çevre ve Veli İle İlişkiler” ve “Program Ha-
imkânları konularında öğrenciye bilgi verilmesi, zırlama ve Geliştirme Hizmeti” bireye dolaylı olarak
ulaşmakta, diğer hizmet alanları ise doğrudan
öğrencinin, bu bilgiler doğrultusunda kendisi için
ulaşmaktadır.
en uygun olanı seçmesi, yerleştirilmesi ve başarılı
olmasını sağlamaya yönelik hizmetlerdir.

99 Sevk (Yardım Almaya Yönlendirme) Hizmeti:


Bu bölümde rehberlik hizmet alanları ile ilgili özet
Tıpkı hastanelerdeki işleyişte olduğu gibi psikolojik açıklamalara yer verilmiştir. Rehberlikte yer alan
danışma ve rehberlik servislerinin olmadığı ya da hizmet alanları 3. bölümde ayrıntılı bir biçimde in-
yetersiz kaldığı durumlarda öğrencinin yardım ihti- celenecektir.
yacının karşılanabilmesi için okulun psikolojik da-
nışmanının, öğrenciyi, rehberlik araştırma merkez-
leri, sosyal yardım kuruluşları, psikiyatri servisleri, NOT
özel eğitim uzmanı, sosyal çalışma uzmanı gibi Rehberlik hizmetleri, öğrencilere eğitsel, mesleki ve
diğer kurum veya kişilere yönlendirmesidir. kişisel-sosyal alanda ihtiyaç duydukları konularda
sunulan bir yardım olup eğitim-öğretimin ayrılmaz ve
99 İzleme Hizmeti: Yapılan çeşitli rehberlik yardım- tamamlayıcı bir parçasıdır.
larının sonrasında ortaya çıkan durumu görmek,
yapılan çalışmalara ilişkin geri bildirim elde etmek
amacıyla kullanılan hizmet alanıdır.
4. Sosyal Kültürel Hizmetler
99 Araştırma – Değerlendirme Hizmeti: Yapılan
çeşitli rehberlik yardımlarının sonrasında ortaya 99 Boş zamanları değerlendirme ile ilgili bilgiler
çıkan durumu analiz etmek, güçlü ve zayıf yönleri verme,
tespit etmek, ulaşılan sonucun öz eleştirisini yap- 99 Boş zamanları değerlendirmeye yönelik etkinlikler
makla ilgili hizmet alanıdır. Bu hizmet aracılığı ile düzenleme,
yapılan yardımların etki düzeyi, niteliği görülmekte 99 Eğitsel kulüpler kapsamında uygulamalar yapma,
ve çalışmaların geliştirilmesi sağlanmaktadır. 99 Sportif, sanatsal, kültürel etkinlikler düzenleme.

99 Müşavirlik (Konsültasyon): Bu hizmet, okuldaki


psikolojik danışman ile birlikte öğrenciyle ilgili bir Örnek
ya da daha fazla kişinin (öğretmen, yönetici, veli) Okullarda düzenlenen bahar şenlikleri, okul içinde veya
iş birliği içinde, öğrencinin gelişmesine yönelik kur- dışında çeşitli alanlarda düzenlenen yarışmalar, il içi ve
dukları yardım ilişkisidir. dışı yapılan geziler bu kapsamda değerlendirilir.

99 Çevre ve Veli İle İlişkiler: Okuldaki psikolojik da-


nışmanın, hizmetlerinin niteliğini ve etkililiğini artı-
rabilmesi için veli toplantıları düzenlemesi, velilerle
olumlu ve anlamlı bir ilişki kurması ve bunun yanı
sıra çevresinde bulunan diğer psikolojik danışma

4
Çağdaş Eğitim Anlayışı, Öğrenci Kişilik
Hizmetleri ve Rehberlik Hizmetleri

NOT
Sosyal - kültürel hizmetler öğrencilerin sahip olduk- Ö rnek Soru
ları niteliklerin açığa çıkmasına ve öğrencilerin ken-
dilerini geliştirmesine katkı sağlamaktadır. Çağdaş eğitim sisteminin temel ögelerinden birisi de
öğrenci kişilik hizmetleridir. Öğrenci kişilik hizmetleri
içerisinde çok çeşitli hizmetler yer almaktadır.

5. Özel Eğitim ve Özel Yetiştirme Hizmetleri Aşağıdakilerden hangisi öğrenci kişilik hizmetleri
kapsamında değerlendirilebilecek uygulamalar
Özel Eğitim: Akranlarına göre öğrenme güçlüğü çe- arasında gösterilemez?
ken, herhangi bir yetersizliğe sahip bireylere yönelik A) Okul içerisinde rahatsızlanan bir öğrencinin ailesi
çalışmalar ile üstün zekâlı veya üstün yetenekli birey- ile iletişime geçilerek uygun bir sağlık kurumuna
lere yönelik uygulamaları içerir. Özel eğitim hizmetleri yönlendirilmesi
eğitim sistemimiz içerisinde B) Okulda basketbol alanında yetenekli öğrencilere,
99 Kaynaştırma eğitimi, hafta sonu belirli saatler arasında çalışmalar dü-
zenlenmesi
99 Özel eğitim sınıfları,
C) Derslerde dikkati çok çabuk dağılan bir öğrencinin
99 Özel eğitim okulları,
dikkat eksikliği şüphesiyle en yakın Rehberlik ve
99 Ev ya da hastanede eğitim yoluyla öğrencilere Araştırma Merkezine sevk edilmesi
ulaştırılmaktadır. D) Öğrencilere verilen projelerin ve performans ödev-
lerinin değerlendirilmesi
Örnek E) Üniversite sınavı sonucunda belirli bölümlere
yerleşen öğrencilerden maddi durumu iyi olmayan-
Hiperaktivite, zihinsel yetersizlik, özgül öğrenme güç-
lara üniversite yurtlarından faydalanmada öncelik
lüğü, otizm veya üstün zekalı olma gibi çeşitli durumlar
tanınması
özel eğitim kapsamında değerlendirilmektedir.

Çözüm: Seçenekler incelendiğinde; A seçeneğinde ifade


Özel Yetiştirme
edilen sağlık hizmetleri, B seçeneğinde ifade edilen özel
Özel bir becerisi olan bireylerin bu niteliklerini geliştir- yetiştirme hizmetleri, C seçeneğinde ifade edilen rehberlik
meye yönelik uygulamalar, sınavlara hazırlık amacıy- hizmetleri kapsamında sevk hizmeti, E seçeneğinde ifade
la düzenlenen kurslar, etütler ile başarısızlığı gider- edilen ise sosyal yardım hizmeti ile ilgilidir. Ancak D seçe-
neğinde ifade edilen, bir ölçme değerlendirme durumu olup
meye yönelik yetiştirme hizmetlerini içerir.
öğretim hizmeti kapsamında ele alınacak bir uygulamadır.
Bu nedenle bu uygulama öğrenci kişilik hizmetleri kapsa-
mında değerlendirilemez. Cevap D
Üstün zekâlı, üstün yetenekli olma durumu özel
eğitim hizmeti ile ilgili olup özel bir alanda yatkınlık
ve becerili olma durumu ise özel yetiştirme hizmeti
ile ilgilidir. Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Amaçları

Öğrenci kişilik hizmetleri aracılığıyla ulaşılmak iste-


nen noktaları şu şekilde özetlemek mümkündür:
6. Kayıt-Kabul Hizmetleri
99 Öğrencilerin sahip oldukları nitelikleri fark etmele-
99 Öğrencilerin okula kabulü ve beraberinde okula,
rine yardımcı olma
alanlara ve sınıflara kayıt işlemlerini gerçekleştirme,
99 Öğrencilerin bireysel farklılıklarını ortaya çıkara-
99 Öğrencilerin devam ve başarı durumlarını izleme.
rak eğitim uygulamalarını bu doğrultuda yapılan-
dırmaya yardımcı olma
99 Öğrencilerin çeşitli ihtiyaçlarını karşılamaya yar-
dımcı olarak onların eğitim – öğretimden en iyi
şekilde yararlanmasına katkıda bulunma
99 Öğrencilerin kişilik gelişimine katkıda bulunma
99 Öğrencilerin kendilerini bir bütün olarak tanımala-
rına ve geliştirmelerine olanak sağlama

5
Çağdaş Eğitim Anlayışı, Öğrenci Kişilik
Hizmetleri ve Rehberlik Hizmetleri

NOT REHBERLİK ve PSİKOLOJİK


Öğrenci kişilik hizmetleri, çağdaş eğitim sisteminin DANIŞMA NEDİR?
ögelerinden biri olup öğretim ve yönetim hizmetlerin-
den ayrı bir hizmetler grubudur. Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetinin ne olduğu-
na ilişkin çok çeşitli tanımlar yapılabilmektedir. Reh-
berlik ve psikolojik danışma hizmetinin ne olduğunu
tanımlamadan önce özellikle bir noktanın vurgulan-
ğit
Çağdaş E im Sistemi ması gerekmektedir. Bu alanın geleneksel adı olarak
işil
tanımlanan “Rehberlik” ile günümüzde “Rehberlik ve
Öğrenci K ik Hizmetleri
Psikolojik Danışma” olarak kastedilen aynıdır. Reh-
Rehberlik
Hizmetleri berlik ve Psikolojik Danışma hizmetinin ne olduğuna
ilişkin çeşitli tanımları vurgulamak gerekirse şu tanım-
jik Danışma H
olo iz lar bize yardımcı olacaktır.
sik
m
P

eti

?
Birey
Rehberlik nedir?

Rehberlik, bireye kendisini anlaması, çevresindeki


olanakları tanıması ve doğru kararlar vererek ken-
disini gerçekleştiren bir kişi olabilmesi için yapılan
sistematik ve profesyonel bir yardımdır.

Rehberlik, bireyin problemlerini çözebilmesi, bağım-


sız hâle gelebilmesi ve içinde yaşadığı toplumun so-
rumlu ve üretken bir üyesi olabilmesi için sağlanan
KPSS’de Çıkmış Soru bir yardım sürecidir.
Aşağıdaki öğrenci kişilik hizmetlerinden hangisi
barınma ve beslenme hizmetlerini kapsamaktadır? Rehberlik, bireye çağdaş dünyanın ihtiyacı olan,
A) Sağlık mutlu ve üretken insanlar olabilmeleri için gerekli
B) Sosyal yardım niteliklere ulaşmaları amacıyla uzman kişilerce ya-
C) Rehberlik ve psikolojik danışmanlık pılan yardımları içeren bir süreçtir.
D) Özel eğitim ve özel yetiştirme
E) Sosyal ve kültürel Rehberlik, bireyin kendisini ve çevresini tanımasına
ve anlamasına yardım sürecidir.
Çözüm: Öğrencilerin barınma, beslenme, ulaşım ve eko-
nomik ihtiyaçlarının karşılanması amaçlı okullarda yürütü-
len çeşitli çalışmalar, öğrenci kişilik hizmetlerinden sosyal
yardım hizmeti ile ilgilidir. Barınma ihtiyacını karşılamak için Rehberlik, bireyin kendisini anlaması, yaşama uyu-
yurtlar, beslenme ihtiyacını karşılamak için yemek bursu, munu bozmadan kendini yönetebilmesi amacıyla
ulaşım ihtiyacını karşılamak için ulaşımın indirimli ya da
sağlanan bir yardım sürecidir.
ücretsiz sunulması, ekonomik ihtiyaçların karşılanması için
burs ve kredi desteği gibi uygulamalar sosyal yardım hiz-
meti kapsamındadır. Cevap B Rehberlik, bireyin verimli bir şekilde gelişmesi, top-
luma uyum sağlamasına yardımcı olan seçimleri,
planları yapması ve kendisine uygun kararları ver-
mesine yarayacak bilgi ve becerileri kazanarak bu
doğrultuda seçimler yapabilmesi için yapılan sistem-
li ve profesyonel bir yardımdır.

Verilen tanımlar irdelendiğinde, rehberlik ve psikolojik


danışma hizmeti ile ilgili vurgulanan ortak bazı kav-
ramların olduğu görülecektir.

6
Çağdaş Eğitim Anlayışı, Öğrenci Kişilik
Hizmetleri ve Rehberlik Hizmetleri

Bu kavramlar: Birey, kendini tanıma, çevreyi tanı-


ma, uzman, yardım süreci ve kendini gerçekleş-
tirme olarak ifade edilebilir. Bu kavramların açıklan-
Ö rnek Soru

ması, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetinin ne Bireyin hatalarını kişiliğinin bir parçası olarak gör-
olduğunu anlamayı kolaylaştıracaktır. mesi, sahip olamadıklarına değil sahip olduklarına
yoğunlaşması, erişebilecekleri için çaba harca-
ması ve kendisine yönelik eleştirileri hoşgörü ile
Ö rnek Soru
karşılaması, rehberlik hizmetleri içerisinde yer alan
aşağıdaki temel kavramlardan hangisi ile yakından
Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine ilişkin
ilişkilidir?
çok çeşitli tanımlar yapılmakta olup aşağıdakiler-
den hangisi bu tanımlarda yer alan ortak noktalar- A) Yaşantılara açık olma
dan birisi olamaz? B) Otantik olma
A) Bireyi merkeze almaktadır.
C) Öz düzenleme
B) Kişinin kendini anlamasına ve geliştirmesine yar-
dımcı olmaktadır. D) Otonomi sahibi olma
C) Temelinde yol gösterme ve kılavuzluk yapma vardır. E) Kendini kabul
D) Yardımların etkili olması işbirliği ve ekip çalışmasını Çözüm: Kendini kabul etmiş bir birey; hatalarından ötürü
gerekli kılar. kendisini suçlamaz ve hatalarını kişiliğinin bir parçası olarak
E) Herkese açık bir yardım hizmetidir. görür, erişebileceklerine odaklanır ve elinde olmayana yo-
ğunlaşmaz, kendisini tanıdığı ve kabul ettiği için bu yönde
Çözüm: Bireyi merkeze alma, kişinin kendini tanıması-
kendisine yönelik eleştirileri hoşgörü ile karşılar, kendisi ile
na ve gerçekleştirmesine yardımcı olma, işbirliği ve ekip
barışık bir şekilde yaşamını sürdürür. Bu bağlamda soruda
çalışması gerektirme, herkese açık olma gibi noktalar
rehberliğin tanımlarında yer almaktadır. Ancak rehberlik ifade edilenler kendini kabul ile ilgilidir. Yaşantılara açıklık
ve psikolojik danışma hizmeti yol gösterme ve kılavuzluk kişinin karşılaştığı uyarıcıları olduğu gibi algılaması, otantik
yapma temelinde yürütülmez. Kişinin kendini anlaması olma kişinin doğal ve spontane davranması, öz düzenle-
ve kendi yolunu belirleyebilmesi bu hizmetin amaçların- me kişinin yaşamını organize edebilmesi ve yönetebilmesi,
dandır. Cevap C otonomi sahibi olma ise kişinin kendini kontrol edebilmesi
ile ilgilidir. Cevap E

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmeti İle


İlgili Kavramlar

Birey: Rehberlik hizmeti herkese açık bir hizmet olup


rehberlikte birey denildiğinde rehberlik yardımı almak Ö rnek Soru
için istekli olan herkes kastedilmektedir.
Aşağıdakilerden hangisi kendini tanıyan bir birey
Kendini Tanıma: Bireyin, sahip olduğu niteliklerin ile ilgili söylendiğinde yanlış olur?
farkına varmasıdır. Bir başka deyişle bireyin özünde
A) Kendisine karşı dürüst davranır.
var olan ve açığa çıkmamış özellikleri ile eylemlerine
B) Potansiyelini doğru değerlendirebilir.
yön veren duygu, düşünce ve tutumlarının farkında
C) Toplumsal baskılara karşı daha dirençlidir.
olmasıdır. Rehberlik yardımı ile sahip olduğu nitelikle-
D) Daha az iç çatışma yaşar ve kendini kontrol edebilir.
rin farkına varan bireyden, bu özellikleri ile barışık ve
E) Çevresindeki insanların sevgisini ve saygısını ka-
özelliklerini en üst düzeyde kullanarak yaşaması bek-
zanmak için eylemde bulunur.
lenir. Bu durum ise kendini kabul olarak ifade edilir.
Çözüm: Kendini tanıyan bir birey sahip olduklarının farkın-
dadır ve bu nedenle kendine karşı dürüst davranır, potansi-
Örnek
yelini doğru değerlendirebilir ve bu nedenle sosyal baskıla-
Yetenek ve ilgilerinin farkında olan ve bu doğrultuda ra karşı dirençli olup kendini kontrol edebilir. Bu bağlamda
erişebileceği mesleki hedefler oluşturan bir birey için A, B, C ve D seçenekleri doğrudur. Ancak E seçeneği doğru
kendini kabul etmiştir denilebilir. değildir; çünkü diğer insanların sevgisini ve saygısını ka-
zanmak için eylemde bulunmak, bazen kişinin kendisi gibi

NOT
olmasını engeller. Cevap E

Kendini kabul, bireyin sahip olduğu niteliklerin farkın-


da olması ve bu niteliklerle uyum içinde yaşayabil-
mesi durumudur.

You might also like