1η Εργασία

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΛΛΙΑΣ

Επόπτης Καθηγητής: Ρωμανός Βασίλειος

ΑΘΗΝΑ 2022
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή...............................................................................................................σελ.3
Τα δομικά στοιχεία του καπιταλισμού και η κριτική του Μάρξ......................σελ.3
Οι αρνητικές συνέπειες των καπιταλιστικών μέσων παραγωγής....................σελ.4
Τα θετικά στοιχεία του Καπιταλισμού που οδηγούν στον Κομμουνισμό.........σελ.5
Επίλογος.................................................................................................................σελ.6
Βιβλιογραφία.........................................................................................................σελ.7
Εισαγωγή
Σε αυτή την εργασία θα ασχοληθούμε με την σκέψη του και το έργο του Καρλ Μάρξ, ο οποίος
επηρέασε και διαμόρφωσε ως ένα μέρος την σύγχρονη Ευρωπαϊκή σκέψη και την Παγκόσμια
ιστορία και αυτό διότι θεωρείτε και όχι αδίκως ο πατέρας και θεμελιωτής του Κομμουνισμού. Το
έργο του Μάρξ, μέσα στις κοσμογονικές αλλαγές που προκαλεί η Βιομηχανική επανάσταση σε
κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, εισαγάγει το πνεύμα του Ιστορικού υλισμού, όπου και
συνδέει την ιστορία με την πολιτική οικονομία. Στον πυρήνα του Ιστορικού υλισμού λαμβάνεται
ως βασικό σημείο αναφοράς η παραγωγή των υλικών αγαθών, αλλά και η εργασία με όλες της
μορφές οργάνωσής της, η οποία ανάγεται σε πρωταρχικό και βασικό παράγοντα της ιστορικής
ανάλυσης. Η Ιστορία σύμφωνα με τον Μάρξ γίνεται αντιληπτή ως το πεδίο που λαμβάνει χώρα η
διαλεκτική διαδικασία, όπου οι εσωτερικές δυνάμεις μεταβάλουν και τροποποιούν την οικονομία
συνολικά. Οι μεταβολές αυτές δημιουργούν θέσεις και αντιθέσεις. Μέσα από αυτή την διαδικασία
προκύπτει η σύνθεση της θέσης και της αντιθέσεις, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί εν τέλη μια
νέα θέση, μια νέα μορφή με σκοπό να επαναληφθεί ξανά η ίδια διαδικασία της διαλεκτικής. Η
Μαρξιστική σκέψη επιπλέον θεωρεί πρωταρχικής σημασίας την ιστορία της παραγωγής των
υλικών αγαθών και παρουσιάζει την εργασία αλλά και τις μορφές οργάνωσής της ως βασικούς
πρωταγωνιστές του Μαρξισμού, ενώ ακόμα ο μαρξισμός απορρίπτει τον διαχωρισμό ανάμεσα στην
πολιτική οικονομία, την ιστορία και της ιδεαλιστικές προσεγγίσεις 1. Με αυτά τα δεδομένα θα
προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε και “να παρουσιάσετε τα διαρθρωτικά γνωρίσματα, τις αρνητικές
όψεις αλλά και τις ενδεχόμενες θετικές δυνατότητες του καπιταλισμού σύμφωνα με την ερμηνεία του
Karl Marx.” Το οποίο είναι και το ζητούμενο αυτής της εργασίας.

Τα δομικά στοιχεία του καπιταλισμού και η κριτική του Μάρξ

Κατά τον 18ο αιώνα πραγματοποιήθηκαν στον Δυτικό κόσμο σοβαρές δομικές αλλαγές. Η έλευση
της βιομηχανικής επανάστασης θα φέρει ουσιαστικά το τέλος του φεουδαλισμού και θα
αναμορφώσει σε όλα τα επίπεδα την Ευρώπη. Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η
έλευση των μηχανών, που έχει ως αποτέλεσμα την βιομηχανοποίηση των μέσων παραγωγής. Η
βιομηχανοποίηση των μέσων παραγωγής θα επιφέρει μια σειρά αλλαγών σε ολόκληρο το
κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό σύνολο. Αυτή η εποχή θα χαρακτηριστεί από τους ιστορικούς
ως Νεωτερικότητα, και η αρχή της εντοπίζεται στα μέσα του 18ου αιώνα. Η έλευση της
νεωτερικότητας θα επιφέρει μια σειρά από αλλαγές στα οικονομικά μοντέλα, στην κοινωνική
διάρθρωσή, ενώ μαζί της θα εμφανιστεί και η έννοια του βιομηχανικού εργάτη. Μαζί με την
νεωτερικότητα όμως θα ακολουθήσουν και όλες εκείνες οι φωνές οι οποίες θα την αμφισβητήσουν,
μια από αυτές είναι και ο Κάρλ Μάρξ, ο οποίος αποτελεί τον κύριο εκφραστή αυτού του ρεύματος
αμφισβήτησης2.

Τρόποι παραγωγής
Ο Μαρξ δίνει έμφαση στα μέσα και τρόπους παραγωγής μιας κοινωνίας τα οποία τα ορίζει “ως την
προκαθορισμένη μορφή δραστηριότητας των ενταγμένων σε αυτή ανθρώπων, προκειμένου να
παράγουν όλα τα προϊόντα που απαιτούνται έτσι ώστε να διασφαλίσουν την αυτάρκεια, τη συντήρηση
και γενικότερα την υλική τους ζωή”3. Σύμφωνα με τον Μάρξ και σε επέκταση αυτής της σκέψης τα
μέσα παραγωγής μπορούν να θεωρηθούν και ως τρόπος ζωής του κοινωνικού συνόλου. Και αυτό
διότι ο τρόπος παραγωγής και οι ανθρώπινες σχέσεις που δημιουργούνται μέσα από αυτόν, εξ
αιτίας της αλληλεπίδρασης των ατόμων και της δημιουργίας ανθρώπινων σχέσεων με
συγκεκριμένο υπόβαθρο δημιουργούν το πεδίο όπου δημιουργούνται και αναπτύσσονται θεμελιώδη
στοιχεία της κοινωνίας όπως η κουλτούρα, οι θεσμοί,ο πολιτισμός, οι ιδεολογίες αλλά και η

1
ΜΑΡΞ, Καρλ & ΈΝΓΚΕΛΣ, Φρίντριχ, Γερμανική Ιδεολογία, τόμος Α, μτφ. Κ. Φιλίνης, Αθήνα: Gutenberg ,σελ.68
2
Ρωμανός, Β. (2010), «Η Μαρξική Κριτική της Νεωτερικότητας και το Πρόβλημα της Ορθολογικότητας της
Ιστορίας», Αθήνα: Gutenberg, σελ. 59
3
Ο.π,σελ.61
ανθρώπινη νόηση. Οι τρόποι παραγωγής κρίνονται ως διότι το ποσοστό ανάπτυξης τους σ' ένα
κράτος εκφράζει την εσωτερική οργάνωση και την δυναμική του. Ένας ανεπτυγμένος τρόπος
χαρακτηρίζεται παραγωγής από το επίπεδο οργάνωσης και καταμερισμού της εργασίας, τη
δημιουργία γνώσης και την εφαρμογή της στην παραγωγή, καθώς και τη χρήση της τεχνολογίας σε
αυτή4. Ακόμα,και ιδιαίτερα κατά την περίοδο κρίσεων οι σχέσεις μεταξύ των ιδιοκτητών
παραγωγικών αγαθών και των παραγωγικών δυνάμεων, είναι αυτές που προκαλούν την ιστορική
συνέχεια και συνιστούν την διαλεκτική της ιστορίας5

Οι τρόποι παραγωγής μέσα στον χρόνο

Σύμφωνα με τον Μάρξ η πορεία της ανθρώπινης ιστορίας χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή στους
τρόπους παραγωγής, με τελευταία την αντικατάσταση του Φεουδαλισμού από την Νεωτερικότητα.
Πριν αυτή την τελευταία αντικατάσταση των τρόπων παραγωγής προηγήθηκε μια σειρά αλλαγών,
όπως ο αρχαίος τρόπος παραγωγής, ο ασιατικός τρόπος παραγωγής αλλά και ο γερμανικός τρόπος
παραγωγής, ο οποίος σε συνδυασμό με τον σλαβικό τρόπο παραγωγής και τα μεσαιωνικά αστικά
κέντρα δημιούργησε υπόβαθρο ώστε να εμφανισθεί και να εδραιωθεί η φεουδαρχία. Όλοι οι τρόποι
παραγωγής εμφανίστηκαν ως αντίδραση και εναντίωση στον πρωτόγονο κομμουνισμό, τον οποίο
και αντικατέστησαν6

Καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής

Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής εμφανίζεται για πρώτη φορά το κινητό κεφάλαιο δηλαδή το
χρήμα. Πέρα από τα σταθερά μέσα παραγωγής που αποτελολυνται από τη γη, τα αγαθά, τις πρώτες
ύλες και τα εργαλεία ,αλλά και τον μεταβλητό τρόπο παραγωγής τον οποίο τον αποτελεί η εργατική
δύναμη, τα οποία στο σύνολο τους αποτελούν το κεφάλαιο. Το εγχρηματο κεφάλαιο διευκλύνει τις
συναλλαγές και προσδίδει στους κοινωνικούς παράγοντες τιμή και αξία 7. Ενώ παράλληλα
καθιερώνεται ως θεσμός ο οποίος επηρεάζει την την δομή της κοινωνίας, αλλά και την επικοινωνία
των ατόμων και πολιτών της, μιας και όλες οι συναλλαγές ξεκινούν και τελειώνουν με αυτό8.
Ο αντικειμενικός σκοπός που καθορίζει τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής είναι η επιδίωξη του
κέρδους από τους παραγωγούς και επιχειρηματίες. Από αυτό το ιστορικό σημείο και ύστερα η
παραγωγή προϊόντων δεν εξυπηρετεί την ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών, όπως στον αρχαίο
τρόπο παραγωγής, αλλά έχει ως μοναδικό σκοπό την αύξηση του κέρδους9για τα υποκείμενα του.

Οι αρνητικές συνέπειες των καπιταλιστικών μέσων παραγωγής

Σύμφωνα με τον Μάρξ μια από τις βασικότερες παραμέτρους του καπιταλισμού είναι το κέρδος,
όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Όμως εδώ τίθεται ένα βασικό ζήτημα, πως προκύπτει το κέρδος
και με ποίον τρόπο, εάν όλα τα αντικείμενα ανταλλάζονται σύμφωνα με την πραγματική τους αξία.
Ο Mαρξ εδώ αναπτύσσει την θεωρία της αξίας κατ;a την οποία υποστηρίζει “ότι η αξία ενός
εμπορεύματος εξαρτάται από το δουλειά κοινωνικά απαραίτητο για την παραγωγή του. Δηλαδή,
υπολογίζεται βάσει του μέσου χρόνου που απαιτείται από τις εταιρείες του κλάδου για την κατασκευή
ενός συγκεκριμένου αγαθού.” Βασιζόμενος εδώ ο Μαρξ υποστηρίζει ότι στον καπιταλιστικό μέσω
παραγωγής, παράγεται η αξία πέραν του απαραίτητου ωραρίου εργασίας, έτσι γίνεται εφικτή η
παραγωγή κέρδους, που σύμφωνα με τον Μάρξ οδηγεί στην θεωρία της υπεραξίας.. Απο αυτό το
σημείο και έπειτα το αντικείμενο αποκτά δυο διαφορετικές αξίες την
“αξία χρήσης”και την “ ανταλλακτική αξία” . H αξία χρήσης καθορίζεται σύμφωνα με την
αντικειμενική αξία παραγωγής του, ενώ η ανταλλακτική αξία καθορίζεται απο την ελεύθερη αγορά
4
Ρωμανός, Β. (2010), «Η Μαρξική Κριτική της Νεωτερικότητας και το Πρόβλημα της Ορθολογικότητας της
Ιστορίας», Αθήνα: Gutenberg, σελ. 62
5
CRAIB, Ian (2012), Κλασσική Κοινωνική Θεωρία: Μία εισαγωγή στη σκέψη των Μαρξ, Βέμπερ, Ντυρκέμ και
Ζίμμελ, μτφ. Μ. Καρασαρίνης και Π. Λέκκας, Αθήνα: Παπαζήση σελ, 370
6
ΜΑΡΞ, Καρλ & ΈΝΓΚΕΛΣ, Φρίντριχ, Γερμανική Ιδεολογία, τόμος Α, μτφ. Κ. Φιλίνης, Αθήνα: Gutenberg ,σελ.64
7
ΑΡΟΝ,Ραϋμόν(1994.), Η Εξέλιξη της Κοινωνιολογικής Σκέψης,τ. Α’, μτφ. Μπ. Λυκούδης, Αθήνα: Γνώση, σελ. 224
8
Ρωμανός, Β. (2010), «Η Μαρξική Κριτική της Νεωτερικότητας και το Πρόβλημα της Ορθολογικότητας της
Ιστορίας», Αθήνα: Gutenberg, σελ. 66
9
Ο.π,σελ.67
και αντικατοπτρίζει την εγχρήματη αξία του αντικειμένου, η οποία πλέον δεν αντιπροσωπεύει την
πραγματική αξία παραγωγής, αλλά μια πλασματική αξία που ορίζεται σύμφωνα με τους κανόνες
της αγοράς και όχι από την εργασία που απαιτήθηκε για την κατασκευή του 10. Αυτό το φαινόμενο ο
Μάρξ το ορίζει ως τον “ φετιχισμό του εμπορεύματος” και το χρήμα ως τον “μαστροπό”11. Το οποίο
εμπορευματοποιεί τις σχέσης των παραγωγικών δυνάμεων μετατρέποντας σε σχέσεις
εμπορευμάτων12. Με αυτόν τον τρόπο αφαιρείται η δημιουργικότητα από τον παραγωγό
μετατρέποντας τον σε ένα αφηρημένο κομμάτι της παραγωγικής αλυσίδας, ο οποίος εν τέλη δεν
διαφέρει και σε μεγάλο βαθμό από τα προϊόντα τα οποία παράγει. Η εργασία πλέον
εμπορευματοποιείται σε τέτοιο βαθμό που πλέον δεν αποτελεί ανεξάρτητη δραστηριότητα με
σκοπό την ολοκλήρωση του ατόμου,αλλά ένα μέσο με σκοπό την αυτοσυντήρηση και την
διασφάλιση της ζωής του. Αυτό συμβάινει εξ αιτίας της ελευθερίας τους ατόμου να μπορεί να
συνάπτει συμβόλαια με τους κατόχους κεφαλαίου, ως αγοραστές και πωλητές αξίας 13 Με αυτόν τον
τρόπο ο χαρακτήρας της εργασίας αλλοτριώνεται εμποδίζοντας τον άνθρωπο να φτάσει στην
αυτοπραγμάτωση του δια μεσώ αυτής, Κατάσταση η οποία δεν επηρεάζει μόναχα το άτομο αλλά
και ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο14. Σύμφωνα με τον Μάρξ έχουμε δύο τρόπους αλλοτρίωσης της
εργασίας κατά τους καπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής ο ένας προκύπτει από την ιδιοκτησία των
μέσων παραγωγής και ο άλλος από την αναρχία που πηγάζει από την ελευθερία της αγοράς. Εν
τέλη ο Μάρξ αναγνωρίζει και μια ακόμα μορφή αλλοτρίωσης, αυτή της
“αλλοτρίωση ως προς το είδος του ανθρώπου”, κατά την οποία ο άνθρωπος μετατρέπεται
σε μια αφηρημένη και αποξενωμένη οντότητα. Η αλλοτρίωση επηρεάζει ολόκληρο το φάσμα της
ανθρώπινης δραστηριότητας δημιουργώντας έτσι τον ανθρωπότυπο του νεωτερισμού 15.
Ο φετιχισμός του εμπορεύματος και η γενικότερη αλλοτρίωση επηρεάζουν ολόκληρη το
κοινωνικό σύνολο, ξεκινώντας από τον τομέα της οικονομίας, διαμορφώνουν τους θεσμούς, τις
ιδεολογίες, την κουλτούρα επηρεάζοντας στο σύνολο την κοινωνική δομή. Κατ' αυτόν τον τρόπο
διαστρεβλόνεται η αληθινή φύση του υλικού βίου 16 και δημιουργείται μια στρεβλή πνευματική
τάξη, η οποία όμως αντικατοπτρίζει το κυριαρχό πολιτιστικό,πνευματικό και ιδεολογικό ρεύμα της
κοινωνίας. Προεκτύνοντας αυτή την θέση, ο Μαρξ φτάνει στο συμπέρασμα ότι ο φετιχισμός και η
αλλοτρίωση είναι ένα γενικό πολιτικό φαινόμενο17

Τα θετικά στοιχεία του Καπιταλισμού που οδηγούν στον Κομμουνισμό

Σύμφωνα με τον Μαρξ στον καπιταλισμό η σύγκρουση μεταξύ των κατόχων μέσων παραγωγής και
των παραγωγικών δυνάμεων είναι αναπόφευκτη, αυτό πυροδοτεί τον μηχανισμό της διαλεκτικής
θεωρίας και θα έχει ως συνέπεια την κατάρρευση των καπιταλιστικών τρόπων παραγωγής και την
έλευση της αταξικής κοινωνίας και του κομμουνισμού εν τέλη18. Παρά την αντίθεση του στο
καπιταλισμό ο Μάρξ αναγνωρίζει τρια διαφορετικά στοιχεία τα οποία είναι θετικά στο
καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και συνεισφέρουν στην ιστορική πρόοδο. Καταρχήν ο
καπιταλισμός εμπεριέχει μια αέναη δυναμική ανάπτυξης, η οποία οδηγεί στην συνεχή αύξηση των
παραγόμενων αγαθών πέραν των αναγκαίων για την επιβίωση. Σε αυτή την λογική ο Μάρξ πιστεύει
ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής θέτει μόνος του τις βάσεις για να αντικατασταθεί. Ακόμα
στην μαρξιστική σκέψη αναγνωρίζεται ο ρόλος της επιστήμης η οποία συμβάλει στην
απελευθέρωση του ανθρώπου από τα ήθη και έθιμα του παρελθόντος, υποκαθιστά την θρησκεία
και συμβάλει καίρια στον ρασιοναλισμό της γνώσης. Ενώ ακόμα συμβάλει στην δημιουργία του

10
Ρωμανός, Β. (2010), «Η Μαρξική Κριτική της Νεωτερικότητας και το Πρόβλημα της Ορθολογικότητας της
Ιστορίας», Αθήνα: Gutenberg, σελ. 74
11
ΜΑΡΞ, Καρλ & ΈΝΓΚΕΛΣ, Φρίντριχ, Γερμανική Ιδεολογία, τόμος Α, μτφ. Κ. Φιλίνης, Αθήνα: Gutenberg ,σελ.162
12
Ο.π
13
Ο.π, σελ.67
14
ΑΡΟΝ,Ραϋμόν (1994.), Η Εξέλιξη της Κοινωνιολογικής Σκέψης, τ. Α’, μτφ. Μπ. Λυκούδης, Αθήνα:Γνώση, σελ.247
15
Ρωμανός, Β. (2010), «Η Μαρξική Κριτική της Νεωτερικότητας και το Πρόβλημα της Ορθολογικότητας της
Ιστορίας», Αθήνα: Gutenberg, σελ. 77
16
Ο.π
17
Ο.π,σελ80
18
ΜΑΡΞ, Καρλ & ΈΝΓΚΕΛΣ, Φρίντριχ, Γερμανική Ιδεολογία, τόμος Α, μτφ. Κ. Φιλίνης, Αθήνα: Gutenberg ,σελ.85
ολικού ατόμου δια μέσου της οικουμενικής ατομικότητας. Η οικουμενική ατομικότητα
επιτυγχάνεται βάση ενός αξιακού συστήματος που καλλιεργεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής,
όπως η εδραίωση των σχέσεων ανταλλαγής και η ανάπτυξη της αγοράς 19.
Ο Μάρξ διατυπώνει την θέση του ότι ο καπιταλισμός είναι προαπαιτούμενο για την έλευση του
κομμουνισμό, ενώ θεωρεί την αλλοτρίωση ως βασικό στοιχείο για να έρθει η αταξική κοινωνία,
όλη αυτή η σκέψη του Μάρξ δημιουργεί κάποιες αντιφάσεις γιατί παραβλέπει το εγγενές κίνητρο
για εξουσία, οι οποία όμως μπορεί να αναλυθεί εδώ.

Επίλογος
Ο Καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής διαφέρει κατά πολύ από της προηγούμενες μορφές
διάρθρωσης της οικονομίας, έχει ως σκοπό το κέρδος και όχι την αυτάρκεια. Η αλλοτρίωση και η
εμπορευματοποίηση των σχέσεων ξεπερνάει τον εργασιακό τομέα και εισέρχεται σε ολόκληρο το
φάσμα της κοινωνικής ζωής του ατόμου, διαμορφώνοντας έτσι ολοκληρωτικά την καθημερινότητα
του. Παρόλα αυτή την προβληματική του καπιταλισμού, ο Μαρξ την θεωρεί αναγκαία, ώστε να
προκύψει η αταξική κοινωνία και ο κομμουνισμός. Δηλαδή θεωρεί το καπιταλισμό την διαδικασία
εκείνη η οποία θα προκαλέσει όλες εκείνες τις συνθήκες οι οποίες θα εδραιώσουν την
Κομμουνιστική ουτoπία.

19
Ρωμανός, Β. (2010), «Η Μαρξική Κριτική της Νεωτερικότητας και το Πρόβλημα της Ορθολογικότητας της
Ιστορίας», Αθήνα: Gutenberg, σελ. 85
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ritzer, G. & Stepnisky, J. (2020), Κλασική Κοινωνιολογική Θεωρία, μτφ. Α. Φριλίγγος,

Αθήνα, Gutenberg

2. Ρωμανός, Β. (2010), «Η Μαρξική Κριτική της Νεωτερικότητας και το Πρόβλημα της

Ορθολογικότητας της Ιστορίας», Αθήνα: Gutenberg

3. ΑΡΟΝ, Ραϋμόν (1994.), Η Εξέλιξη της Κοινωνιολογικής Σκέψης, τ. Α’, μτφ. Μπ.
Λυκούδης, Αθήνα: Γνώση

4. ΜΑΡΞ, Καρλ & ΈΝΓΚΕΛΣ, Φρίντριχ, Γερμανική Ιδεολογία, τόμος Α, μτφ. Κ.

Φιλίνης, Αθήνα: Gutenberg

5. CRAIB, Ian (2012), Κλασσική Κοινωνική Θεωρία: Μία εισαγωγή στη σκέψη των
Μαρξ, Βέμπερ, Ντυρκέμ και Ζίμμελ, μτφ. Μ. Καρασαρίνης και Π. Λέκκας, Αθήνα:
Παπαζήση