3) Tek boyutlu kuyuda hareket eden bir kuantum parçacığı taban enerji durumundadır.

a) Konum ve çizgisel momentumun beklenen değerini bulunuz.

b) Konum ve momentumdaki dağılganlıkları bulunuz

c) Konum ve momentumdaki belirsizliği tartışınız

Çözüm

Sonsuz potansiyel kuyusunu hesaplamalarımızda kolaylık olması için orjinden

başlattık. Kuantum parçacığımız kuyunun dışında bulunamayacağından sadece kuyu
içerisinde Schrödinger Dalga Denklemini çözmemiz yeterlidir. Kuyu içerisinde U=0
olacağından dalga denklemimiz ;

 2 d 2
  x   E  x 
2m dx 2
d 2 2m 2mE
2
  x   2 E  x  2
 k2 dersek
dx
d 2
2
  x   k 2  x 
dx
  x   A sin kx  B cos kx 0 x a

Sınır şartlarını uygulayalım.

i) x  0' da   0   0

Dalga fonksiyonumuzda x gördüğümüz yere 0 yazarsak;

  0   A cos 0  B sin 0  0
1 0

A0

Hasan ÖZDOĞAN 27/12/2010 Isparta Sayfa 1

O halde denklemimiz şu hali alır.

  x   A sin kx

ii) x  a ' da   a   0

Bunun içinde dalga fonksiyonunda x=a alalım.

  a   A sin ka  0

A=0 alamayız çünkü bu durumda dalga fonksiyonumuz ortadan kalkar. O halde

sinüs’lü terim sıfır vermelidir.

sin ka  0
n
ka  n  k
a

Bu durumda dalga fonksiyonumuz;

 n 
  x   A sin  x
 a 

olarak bulunur.

Dalga fonksiyonunu normalize edersek A katsayısını buluruz.

a

  x   x  dx  1
*

 n 
a

A x dx  1
2
sin 2 
0  a 
1  2n 
a
A2  1  cos  x  dx  1
0
2  a 
 a  
 
a
A2 a  2n
 x0  sin  x  1
2  2n  a  0 

A2  a 
a  sin  2n   sin 0    1
2  2n 
 0 
2 2
A2   A
a a

Kuantum mekaniğinde genellikle “+” işaret kullanıldığından dalga denklemimiz şu

hali alır.

Hasan ÖZDOĞAN 27/12/2010 Isparta Sayfa 2

 2  n 
  x  sin  x
a  a 

2  n 
  x, t   sin  x  eiEt /
a  a 

a)

Konumun beklenen değeri

a
x   *  x, t  xˆ   x, t  dx
0

 n   n 
a
2 2
 sin  x  e  iEt / x sin  x  eiEt / dx
0
a  a  a  a 
 n 
a
2

a0 x sin 2 
 a
x  dx

1 n 
a
2
  x 1  cos 2 x  dx
a 0 2 a 
1   n 
a
 
a 0 x  x cos  2
 a
x   dx

 a 
1  x2  n  
a
    x cos  2 x  dx 
a 2 0 0  a  
 I 

İçerideki integralli terime I diyelim ve kısmi integrasyon uygulayalım.

xu  dx  du

 n  a  n 
cos  2 x  dx  dv  v sin  2 x
 a  2n  a 
a
 n   n 
a
a a
Ix sin  2 x   sin  2 x  dx
2n  a  0 0 2n  a 
0
a
 n
2
 a  
I   cos  2 x  0
 2n   a 0
0

a
x 
2

Hasan ÖZDOĞAN 27/12/2010 Isparta Sayfa 3

Momentumun Beklenen Değeri

Ehrenfest Teoreminden

d x
p 
dt
d a
  0
dt  2 
p 0

bulunur. Diğer taraftan

 d 
a
p   *  x , t     x, t  dx
0  i dx 
 n   d   n 
a
2
p   sin  x  sin  x  dx
a0  a   i dx   a 
n 2  n   n 
a
p  
a i a0
sin 
 a
x  cos 
  a
x  dx

 n  n  n 
sin  x   u ise cos  x  dx  du
 a  a  a 
a
 n 2 
a sin  x
2 2  a  0
p 
i a0 udu 
i a 2
0

b) Dağılganlıklar

 x 2  x2  x
2

a
x 2
  *  x, t  x 2   x, t  dx
0

2 2 2  n 
a

a 0
 x sin  x  dx
 a 

Hasan ÖZDOĞAN 27/12/2010 Isparta Sayfa 4

 1 n 
a
2
  x 2 1  cos 2 x  dx
a 0 2 a 
 
1  a3  n  
a
     x 2 cos 2 x  dx 
a 3 0 a  
 I 

x2  u  2 xdx  du
 n  a  n 
cos  2 x  dx  dv  v sin  2 x
 a  2n  a 
a
 n   n 
a
a a
Ix 2
sin  2 x   sin  2 x  2 xdx
2n  a  0 0 2n  a 
0

2. kez kısmi integrasyon uygulayalım.

x  u  dx  du
 n  a  n 
sin  2 x  dx  dv  v   cos  2 x
 a  2n  a 

 
 1  a 2  n 
a
a
a
 n  
I      cos  2 x x   cos  2 x  dx 
 2  n   a  0 0 n  a  
 a 

 
 a 3 1 a 
2
 n  
a
a3
I   2 2    sin  2 x   2 2
 2n  2  n   a  0  4n 
 0 

a2 a2
x2   2 2
3 2n 

a2 a2 a2 a2  1 2 
x  x  x   2 2    2 2
2 2 2

3 2n  4 4 3 n  
a2 1 2
x   2 2
2 3 n

Momentumdaki Dağılganlık

 p 2  p2  p
2

Hasan ÖZDOĞAN 27/12/2010 Isparta Sayfa 5

 a
p 2
  *  x, t  pˆ 2   x, t  dx
0
2
 d 
a
  *  x , t      x, t  dx
0  i dx 
 n  d  n 
a
2 2 2

a 0 sin 
 a
x   2 sin 
  dx  a
x   dx

2 2  n   n   n 
2 a 2

 0 sin  a x  dx   a 
2
 
a  a 
a /2

 n 
2

p2   
 a 

 p2  p2  p
2
olarak belirtilmişti.

 n   n 
2 2

p 2
  0   
 a   a 
 n 
p  
 a 

c)Belirsizlik

Heisenberg belirsizlik ilkesine göre;

x  px 
2

olarak ifade edilmektedir.

 n  a 1 2
 p  x     2 2
 a 2 3 n 
1  n 2 2 
 n 2 2   2
2 n  3 
 n 2 2 
   2
2  3 

Taban durumu için n=1 belirsizlik ilkesinin sağlanıp sağlanmadığına bakalım.

Hasan ÖZDOĞAN 27/12/2010 Isparta Sayfa 6

   3,14 2 
  2
2  3 
 2

Taban durumu için Heisenberg Belirsizlik ilkesi sağlandığına göre; n=2,3,4… durumları içinde
Belirsizlik ifadesinin sağlanacağı açıkca görülüyor.

3,10)

Sonsuz potansiyel kuyusunu hesaplamalarımızda kolaylık olması için orjinden

başlattık. Kuantum parçacığımız kuyunun dışında bulunamayacağından sadece kuyu
içerisinde Schrödinger Dalga Denklemini çözmemiz yeterlidir. Kuyu içerisinde U=0
olacağından dalga denklemimiz ;

 2 d 2
  x   E  x 
2m dx 2
d 2 2m 2mE
2
  x   2 E  x  2
 k2 dersek
dx
d 2
2
  x   k 2  x 
dx
  x   A sin kx  B cos kx 0 x a

Sınır şartlarını uygulayalım.

iii) x  0' da   0   0

Dalga fonksiyonumuzda x gördüğümüz yere 0 yazarsak;

  0   A cos 0  B sin 0  0
1 0

A0

Hasan ÖZDOĞAN 27/12/2010 Isparta Sayfa 7

O halde denklemimiz şu hali alır.

  x   A sin kx

iv) x  a ' da   a   0

Bunun içinde dalga fonksiyonunda x=a alalım.

  a   A sin ka  0

A=0 alamayız çünkü bu durumda dalga fonksiyonumuz ortadan kalkar. O halde

sinüs’lü terim sıfır vermelidir.

sin ka  0
n
ka  n  k
a

Bu durumda dalga fonksiyonumuz;

 n 
  x   A sin  x
 a 

olarak bulunur.

Dalga fonksiyonunu normalize edersek A katsayısını buluruz.

a

  x   x  dx  1
*

 n 
a

A x dx  1
2
sin 2 
0  a 
1  2n 
a
A2  1  cos  x  dx  1
0
2  a 
 a  
 
a
A2 a  2n
 x0  sin  x  1
2  2n  a  0 

A2  a 
a  sin  2n   sin 0    1
2  2n 
 0 
2 2
A2   A
a a

Kuantum mekaniğinde genellikle “+” işaret kullanıldığından dalga denklemimiz şu

hali alır.

Hasan ÖZDOĞAN 27/12/2010 Isparta Sayfa 8

 2  n 
  x  sin  x
a  a 

2  n 
  x, t   sin  x  eiEt /
a  a 

a)

2mE n
2
 k 2 ve k bağıntıları birleştirilirse
a

 n 
2
2mE
   2
 a 
1  n 
2

En   
2m  a 

Taban enerji seviyesi n=1 ve 1. uyarılmış enerji seviyesi n=2 olarak alınırsa aradaki enerji farkı
bulunabilir.

Burada m elektronun kütlesi olarak belirtilmiştir.

1  
2

n 1  E1   
2m  a 
1  
2

n2  E2  4 
2m  a 
1  
2

E 2 -E1 = 3 
2m  a 

2
3  1034 j.sn  3,14  17
   1, 63 10 joule
2  9,110 kg   1, 0 10 m 
31 10

b)

2  
 1  x, t   sin  x  eiEt /
a a 
0,111010 0,111010
2 2  
 10   x, t  1  x, t  dx  a  10 sin  a
*
1 x dx
0,0910 0,0910 

Hasan ÖZDOĞAN 27/12/2010 Isparta Sayfa 9

 0,111010
2 1  2 
 
a 0,091010 2 
1  cos 
 a
x  dx


1  0,111010 
10

 
0,1110

 x 0,091010 
a  2  
sin  x
a 2  a  0,091010 

 
1
a
 0, 02  10 10
 2  

a
 sin 0, 22   sin  0,18   

 0,10 

 1 
 0,02   2 0,10   5 10
3

P  5 103

c)

2   
 2  x, t   sin  2 x  e  iEt /
a  a 
0,251010 0,111010
2   
  2  x, t  2  x, t  dx 
*
 sin 2  2 x dx
0
a 0,091010  a 
0,111010
2 1  4 
 
a 0,091010 2 
1  cos 
 a
x  dx


1  0,251010 
0,251010

a 
 x0 
a
4
  4
sin 
 a

x
0


 
1  
1010 
 0, 2 5  10 10
 4 

a
 sin     sin  0  
   0, 25

 0 

P  0, 25

Hasan ÖZDOĞAN 27/12/2010 Isparta Sayfa 10