‫هةتوان‬

‫گۆڤارێکی پزیشکی و ته‌ندروستیی گشتیی مانگانه‌ی‌ه‬

‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫َ‬

‫خاوه‌نی‌ ئیمتیاز‌و‬ ‫ئه‌م بابه‌تانه بخوێنه‌ره‌وه‌‬

‫سه‌رنووسه‌ر‪:‬‬
‫پرۆفیسۆر‬
‫دكتۆر هیوا عمر أحمد‬ ‫پچرانی‬
‫دەستەى نووسەران‬
‫به‌سته‌ری خاچیی‬
‫د‪ .‬عدنان عبدالله کاکى‬ ‫پێشه‌وه‌ی ئه‌ژنۆ‬
‫د‪ .‬دەرمانساز ئازاد نورى‬
‫د‪ .‬ددان شکار له‌تیف‬
‫د‪ .‬دەرمانساز هەڵۆ هیوا عمراحمد‬
‫د‪.‬ددان شەهێن هیوا عمر احمد‬
‫د‪ .‬چرۆ محمد عبدالله‬
‫د‪ .‬لیلى عبدالکریم‬ ‫د‪ .‬به‌ڵین مسته‌فا‬
‫د‪ .‬مهدی عزیز‬
‫رانییه‌یی‬
‫كۆمپیوته‌ر و تایپ و چاپی به‌رگ‬
‫ضاثخانةي بينايي‬ ‫ل‪2‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪1‬‬
 ‫پچرانی‬
‫به‌سته‌ری خاچی‬
‫پێشه‌وه‌ی ئه‌ژنۆ‬
‫د‪ .‬به‌ڵین مسته‌فا رانییه‌یی‬
‫خوێندکاری دکتۆرا لە نەشتەرگەریی ئێسکوشکاوی‬

‫توێکاری‬
‫ئەژنۆ لە ‪ ٤‬شانەی سەرەکی پێكهاتووە‪،‬‬
‫کە بریتین لە‪ :‬ئێسک‪ ،‬کڕکڕاگە‪ ،‬بەستەر‬
‫(ئێسکەکان بەیەکەوە دەبەستێتەوە) و ژێ‬
‫(ماسولکە بە ئێسکەوە ئەبەستێتەوە)‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪2‬‬
 ‫سێ ئێسک یەکئەگرن و ئەژنۆ پێکئەهێنن‬
‫کەبریتین لە ئێسکی ڕان و قامیشە (ئێسکی‬
‫الق) و کاڵوەی ئەژنۆ (ئەکەوێتە پێشەوەی‬
‫ئەژنۆ و پارێزگاری لە جومگەکە ئەکات)‪.‬‬

‫بەستەرەکان بریتین لە پێکهاتەی شێوە‬

‫پەتی بەهێز‪ .‬لە ئەژنۆدا ‪ ٤‬بەستەری بەرایی‬
‫(یەکەمی) مان هەیە‪ ،‬ئەوانیش بۆ دوو‬
‫دەستە دابەش ئەبن‪ ،‬کە بریتین لە‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪3‬‬
 ‫‪ - ١‬بەستەرەکانی التەنیشت (ی ئەژنۆ)‪:‬‬
‫ئەمانەش دوو دانەن کەبریتین لە بەستەری‬
‫التەنیشتی ناوەوە و دەرەوە‪ ،‬ئیشیان‬
‫جڵەوکردنی جوڵەیی نائاسایی ئەژنۆیە‬
‫بەشێوەی ئاسۆیی واتا چی لەناوەوە بۆ‬
‫دەرەوە یان لە دەرەوە بۆ ناوەوە‪.‬‬

‫‪ -٢‬بەستەرە خاچییەکان‪ :‬ئەم بەستەرانە‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪4‬‬
‫لەناو ئەژنۆ دانە‪ .‬شێوازی هەڵکەوتنیان لەناو‬
‫ئەژنۆ دا شێوە خاچییە و بۆیە بەم ناوە‬
‫ناسراون‪ .‬لە ژمارەدا دوو دانەن‪ ،‬کە بریتین‬
‫لە‬

‫ا‪ :‬بەستەری خاچی پێشەوە؛ ڕێگری ئەکات‬

‫لە خزینی قامیشە بەرەو پێشەوە لەژێر‬
‫ئێسکی ڕان‪ ،‬وە ڕێگری لە سووڕانی نائاسایی‬
‫ئەژنۆش ئەکات‪ .‬ئەم بەستەرە باریکە و‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪5‬‬
‫ئەگەری پچڕانی زۆرترە بەبەراورد بەبەستەرە‬
‫خاچییەکەی دیکەوە‪ .‬ئەم بەستەرە‬
‫سەرهەڵدانەکەی لە پێشەوەی قامیشەیە وە‬
‫لە پشتەوەی ئێسکی ڕان ئەگیرسێتەوە‪.‬‬

‫ب‪ :‬بەستەری خاچی پشتەوە‪ :‬ڕێگری لە‬

‫خزینی قامیشە بەرەو پشتەوە لەژێر ئێسکی‬
‫ڕان ئەکات‪ .‬ئەمەیان ئەستوورترە و ئەگەری‬
‫پچڕانی کەمترە بەبەراورد بە بە بەستەری‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪6‬‬
 ‫خاچی پێشەوە‪ .‬ئەم بەستەرە لە دوماهی‬
‫قامیشە سەرهەڵئەدات و لەپێشەوەی ئێسکی‬
‫ڕان ئەگیرسێتەوە‪.‬‬
‫هەر لەناو ئەژنۆ دا دوو کڕکڕاگەی شێوە‬
‫دەمەداسمان هەیە‪ ،‬کە بریتین لە کڕکڕاگەی‬
‫ناوەوە و کڕکڕاگەی دەرەوە‪ ،‬کەڕۆڵی دۆشەک‬
‫ئەبینن بۆ دوماهی (کۆتایی) ئێسکەکان‪.‬‬

‫بەستەری خاچی پێشەوە پێکهاتەیەکی‬

‫شانەیی بەهێزە کەوا ئێسکی ڕان بە قامیشە‬
‫(ئێسکی گەوروەی الق) ئەبەستێتەوە‪.‬‬
‫پچڕانی ئەم بەستەرە زیاتر لەناو وەرزشوانان‬
‫دا باوە وەکو یاریزانانی تۆپی پێ و باسکە‬
‫و بازدان و خلیسکانی سەرسەهۆڵ (یارییە‬
‫یەکتربڕەکان)‪ ،‬کە بەپەلە ئاڕاستەی جووڵەی‬
‫لەش ئەگۆڕێت‪ .‬لەم بارانەدا بەستەرەکە‬
‫ئەکرێت تەنیا تووشی لێککشان ببێت یان‬
‫بەشێکی بپچڕێت یانیش تەواو بپچڕێت‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪7‬‬
 ‫لەگەڵ پچڕانی ئەم بەستەرە دا کەسەکە‬
‫گوێی لە تەپەیەک دەبێت لەناو ئەژنۆی دا‪،‬‬
‫وە پاشان ئاوسان ڕوودەدات و جومگەکە‬
‫ئازاری دەبێت و ناجێگیر دەبێت‪ ،‬لەمەوە‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪8‬‬
 ‫نەخۆش ناتوانێت قورسایی بخاتە سەر‬
‫ئەژنۆکەی‪.‬‬

‫پچڕانی بەستەرەکە چەند پلەیەکی هەیە هەر‬

‫پلەیەک چارەسەری جیاوازی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬
‫گشتیان پێویستیان بە ڕاهێنانەوەی وەرزشی‬
‫هەیە بۆ ئەوەی پەلەکە بەهێز ببێتەوە‪.‬‬
‫مەرج نییە گشت نەخۆشەکان پێویستیان‬
‫بە نەشتەرگەری بێت‪ .‬گەر پێویستی بە‬
‫نەشتەرگەریش بوو ئەوا ئاسایی هەتاوەکو‬
‫سۆی ناو جومگەکە کۆتایی نەیەت ئەنجام‬
‫نادرێت‪.‬‬
‫پچڕانی ئەم بەستەرە کێشەیەکی باوە و‬
‫زۆرێک لەنەخۆشان لە قۆناغێک لەقۆناغەکانی‬
‫نەخۆشییەکە دا پێویستیان بە نەشتەرگەری‬
‫دەبێت‪ ،‬سااڵنە لە ئەمریکا دەیان هەزار‬
‫نەشتەرگەری دانانەوەی بەستەرەکە دەکرێت‬
‫بۆ چارەخوازان‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪9‬‬
 ‫بەبەراورد بە پیاوان لەزۆرێک لە وەرزشەکان‬
‫دا ئەگەری پچرانی بەستەرەکە لە ژنان دا‬
‫زۆرترە‪.‬‬
‫هەبوونی بەستەرێکی پچڕاو ئەگەری‬
‫سووانی جومگە زیاد دەکات بەاڵم مەرج‬
‫نییە دانانەوەی بەستەرەکە ئەگەرەکە کەم‬
‫بکاتەوە‪.‬‬

‫پۆلێنکردن‬
‫زیاتر لە نیوەی ئەو جارانەی کە بەستەری‬
‫خاچی پێشەوە ئەپچڕێت کڕکڕاگەی ناو‬
‫جومگەکەش لەگەڵی دا ئەدڕێت یان‬
‫بەستەرەکانی التەنیشتی ئەژنۆش ئەپچڕێن‪.‬‬

‫پچڕانی بەستەری خاچی پێشەوە پۆلێن‬

‫دەکرێت بۆ‪:‬‬
‫‪ -١‬پلەی یەکەم (وەرگەڕان)‬
‫لەم بارەدا بەستەرەکە بەشێوەیەکی سادە‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪10‬‬
 ‫زیانی بەرکەوتووە لەئەنجامی لێککشانەوە‬
‫بەاڵم توانای هەیە کەوا جومگەکە بەجێگیری‬
‫بهێڵێتیەوە‪.‬‬

‫‪ -٢‬پلەی دووەم (جەڕان)‬

‫لەم بارەدا بەستەرەکە تاوەکو ئاستی شل‬
‫بوون لێکئەکێشرێت زۆرجار بەم پلەیە‬
‫ئەووترێت نیمچە دڕان‪ .‬ئەم بارە تۆزێک‬
‫دەگمەنە‪.‬‬
‫‪ -٣‬پلەی سێ (دڕان)‬
‫ئەم پلەیە دڕانی تەواوەتی بەستەرەکەیە‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪11‬‬
 ‫و باوترین دۆخە کەبەسەر بەستەرەکە‬
‫دادێت‪ .‬لەم ڕەوشە دا دەکرێت بەستەرەکە‬
‫لەناوەڕاستەوە بپچڕێت یان لە ئێسکەکەوە‬
‫هەڵبکێشرێت لەمەوە جومگەکە ناجێگیر‬
‫دەبێت‪.‬‬

‫سییانەی ناشاد‪:‬‬
‫لەئەنجامی هێزێکەوە دروست ئەبێت کە‬
‫لەدەرەوەی جومگەکەوە ئەخرێتە سەر ئەژنۆ‬
‫لەکاتێکدا پێی نەخۆشەکە چەسپاوە لە‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪12‬‬
 ‫زەوی‪.‬‬
‫لەم بارەدا بەستەری خاچی پێشەوە و‬
‫کڕکڕاگەی ناوەوە و بەستەری التەنیشتی‬
‫ناوەوە زیانیان بەر ئەکەوێت‪.‬‬

‫نیشانە و سکااڵکانی نەخۆش‪:‬‬

‫‪ -١‬بیستنی دەنگی تەپەیەک یان شریقەیەک‬
‫لەکاتی پچڕانی بەستەرەکه‌دا‪.‬‬
‫‪ -٢‬ئازارێکی زۆر و نەتوانینی بەردەوام بوون‬
‫لەسەر چاالکییەکە وەکو تۆپی پێ‪.‬‬
‫‪ -٣‬لەدەستچوونی مەودای جوڵەی ئاسایی‬
‫جومگە‪.‬‬
‫‪ -٤‬نائاسوودەیی لەکاتی ڕۆیشتن‪.‬‬
‫‪ -٥‬هەستکردن بەناجێگیری جومگەکە لەکاتی‬
‫جوڵە دا‪.‬‬
‫‪ -٦‬ئازاری بەرجەستە لەکاتی دەست دان‬
‫لەهێڵی جومگەی ئەژنۆ‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪13‬‬
 ‫‪ -٧‬ئاوسانی ئەژنۆ (دەستبەجێ ‪٢٤ -‬‬
‫کاتژمێر)‪ .‬ئاوساوییەکە ئەکرێت خۆی‬
‫نەمێنێت گەر کەسەکە پشوو بدات بە‬
‫ئەژنۆکەی‪ .‬بەاڵم گەر زوو دەست بکاتەوە بە‬
‫چاالکی ئەوا بەهۆی ناجێگیری جومگەکەوە‬
‫زیانی زیاتر بە کڕکڕاگەی ئەژنۆ ئەکەوێت و‬
‫ئاوسانەکە زیاتر دەبێت‪.‬‬

‫کەی سەردانی پزیشک بکەم؟‬

‫بەلەز سەردانی پزیشک بکە گەر نیشانە‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪14‬‬
 ‫و سکااڵکانی پچڕانی بەستەری خاچی‬
‫پێشەوەت هەبوو‪ .‬وەکو دەزانین جومگەی‬
‫ئەژنۆ جومگەیەکی ئاڵۆزە و پێکهاتووە لە‪:‬‬
‫ئێسک و بەستەر و کڕکڕاگە و ژێ؛ پێویستە‬
‫سەرجەمیان تەندروست بن بۆ ئەوەی ئەژنۆ‬
‫بە خاسی ئیش بکات‪ .‬زۆر گرنگە ئاریشەکان‬
‫بەزوویی دەستنیشان بکرێن بۆ ئەوەی زیانی‬
‫زیاتر ڕوونەدات و چارەسەری تەواوەتی‬
‫وەربگیرێت‪.‬‬
‫هۆکارەکان‬
‫پچڕانی ئەم بەستەرە زیاتر لە چاالکییە‬
‫وەرزشییەکان دا ڕووئەدات‪ ،‬وەکو‬
‫‪ -١‬لەناکاوی هێواش کردنەوەی خێرایی و‬
‫گۆڕینی ئاڕاستە لەکاتی ڕاکردن دا‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪15‬‬
 ‫‪ -٢‬خۆسووڕانەوە لە کاتێک دا پێی کەسەکە‬
‫جێگیر بووبێت لەزەوی‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪16‬‬
 ‫‪ -٣‬نیشتنەوەی هەڵە لەبازدان‪.‬‬
‫‪ -٤‬وەستان لەناکاو‪.‬‬
‫‪ -٥‬پێکانی وەرزشی وەکو بەرکەوتنی زەبری‬
‫ڕاستەوخۆ بەبەر ئەژنۆ‪.‬‬

‫هۆکاری مەترسیداری‬
‫چەند هۆکارێک هەیە ئەگەری تووشبوون زیاد‬
‫ئەکات‪ ،‬وەکو‪:‬‬
‫‪ -١‬جێنده‌ری مێ‪ :‬بەهۆی جیاوازی توێکاری‬
‫و هێزی ماسولکە و کاریگەری هاندەرەکانی‬
‫(هۆرمۆن)ی ژنانە‪.‬‬
‫‪ -٢‬ئەنجام دانی هەندێک وەرزش وەکو تۆپی‬
‫پێ و باسکە و خلیسکانی سەربەفر‪.‬‬
‫‪ -٣‬لەپێکردنی پێاڵوی ناڕێک‪.‬‬
‫‪ -٤‬وەرزشکردن لەسەر چیمەنی دەستکرد‪.‬‬
‫لەبەرکردنی بەستەری تایبەتی ئەژنۆ ڕێگری‬
‫ناکات لەڕوودانی پچڕانی بەستەری ئەژنۆ و‬
‫دووبارە پچڕانەوەشی پاش نەشتەرگەری‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪17‬‬
 ‫ئاڵۆزبوونەکان‪:‬‬
‫پچڕانی بەستەری ئەژنۆ ئەگەری‬
‫سووانی جومگە زیاتر ئەکات‪ .‬سەرەڕای‬
‫دروستکردنەوەشی ڕێگری ناکرێت لە‬
‫تووشبوون‪ .‬ئەگەری تووشبوونەکە پشت‬
‫بە تووندی یەکەم زەبر و زیان خواردنی‬
‫بەشەکانی دیکەی ئەژنۆ (وەکو کڕکڕاگەکان)‬
‫و چاالکی دوای نەشتەرگەرییەکە ئەبەستێت‪.‬‬
‫گەر نەخۆشەکە نەشتەرگەری ئەنجام نەدات‪،‬‬
‫ئەوا بەهۆی لێکخشانی کۆتاییەکانی ڕان و‬
‫الق لەیەکەوە جومگەکە ئەڕوشێت سەرەڕای‬
‫ئەمە پچڕانی بەستەرەکە بەتەنیا خۆی‬
‫بەسە بۆ سۆی جەمگەکە و هەموو ئەمانەش‬
‫ئەگەری سووانی جومگەکە زیاد دەکەن‪.‬‬

‫ئامار‬
‫سااڵنە لە ئەمریکا‪ ٢٠٠ .‬هەزار کەس‬
‫دووچاری پچڕانی بەستەری خاچی پێشەوە‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪18‬‬
 ‫ئەبن‪ .‬بەنزیکەیی لەهەر ‪ ١٠٠‬هەزار کەسێک‬
‫‪ ٦٩‬کەس دوچار ئەبن‪ .‬ئەگەری تووشبوون‬
‫لەتەمەنی هەرزەکاری و گەنجی زۆرترە‪،‬‬
‫بەشێوەیەک لەجێنده‌ری نێردا زیاتر‬
‫لەتەمەنی ‪ ٢٤-١٩‬ساڵی زیاتر ڕووئەدات و‬
‫لەڕەگەزی مێ دا زیاتر لەتەمەنی ‪١٨-١٤‬‬
‫ساڵی ڕووئەدات‪.‬‬

‫پچڕانی بەستەری خاچی پێشەوە‬

‫لەناو ژنان دا‪:‬‬
‫پێش تەمەنی هەرزەکاری هیچ جیاوازییەک‬
‫نییە لەنێوان هەردوو جێنده‌ردا لەڕووی‬
‫ئەگەری ڕوودانی پچڕانی بەستەرەکە‪ .‬بەاڵم‬
‫لەگەڵ دەستپێکردنی سووڕی مانگانە لە‬
‫کچاندا‪ ،‬ڕوودانی پچڕان لە ڕەگەزی مێدا‬
‫زۆرتر ئەبێت‪ .‬لەزۆر توێژینەوە سەلمێنراوە‬
‫کەوا ئەگەری پچڕانی بەستەرەکە لەناو ژنان‬
‫دا زۆرترە بەبەراورد بە پیاوان‪ ،‬بۆ ئەمەش‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪19‬‬
 ‫چەند هۆکارێک ئاماژەی پێدراوە‪ ،‬وەکو‬

‫*جیاوازی هێزی ماسولکەکان‬

‫*جیاوازی هەڵکەوتەی پەلەکانی خوارەوە‬
‫و جیاوازی ئەستێڵک (حەوز) ی هەردوو‬
‫جێنده‌ر وەکو فراوانی ئەستێڵکی ژنان لەچاو‬
‫پیاوان دا وە‬
‫*کاریگەری هاندەرەکان وەکو هاندەری‬
‫(هۆرمۆن) ژنانە کەدەبێتە هۆی شل‬
‫بوونەوەی بەستەرەکان‪.‬‬
‫ئەگەری پچڕان لەناو ژنان دا هەشت هێندە‬
‫زیاترە لەچاو پیاوان لەیارییەکانی بازدان و‬
‫یەکتربڕین‪ .‬ئەگەری پچڕانەوەی بەستەرەکە‬
‫پاش نەشتەرگەری ‪ %٢٥‬لەناو کچانی‬
‫وەرزشواندا‪.‬‬

‫پشکنینی پزیشکی‬
‫لەکاتی سەردانی پزیشک‪ ،‬زۆربەی کات‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪20‬‬
 ‫لەگەڵ دیرۆکی نەخۆشییەکە و پشکنینی‬
‫سەرجێیی ئەتوانرێت دۆخەکە دەستنیشان‬
‫بکرێت‪ .‬لەکاتی پشکنینەکە دا ئەژنۆ‬
‫زیانخواردووەکە بەراورد ئەکرێت بە ئەژنۆ‬
‫ساغەکە‪ .‬لەنموونەی پشکنینە سەرجێیەکان‬
‫کەبۆ ئەژنۆ دەکرێن وەکو‪:‬‬
‫ا‪ -‬پشکنینی الخمان کە وردترین پشکنینە بۆ‬
‫پچڕانی بەستەری خاچی پێشەوە‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪21‬‬
 ‫ب‪ -‬پشکنینی پێشەوەی چەکمەجی‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪22‬‬
 ‫ئێکسسبه‌رداری و تیشکه‌وێنه‌‬

‫بۆ دڵنیابوونەوە زۆرجار پێویست دەکات‬

‫ئیکسبه‌رداری بۆ نەخۆشەکە بگرین وەکو‬

‫‪ -١‬تیشکی سینی یان ئێکس‪ :‬هەرچەندە ئەم‬

‫تیشکە ناتوانێت بەستەرەکان پیشان بدات‪،‬‬
‫بەاڵم یاریدەدەرە لەوەی بزانین ئێسکەکانی‬
‫ناو ئەژنۆکە شکاون یاخود نا‪.‬‬

‫‪ -٢‬زرنگەی موگناتیسی (ئێم ئاڕ ئای)‪ :‬ئەم‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪23‬‬
 ‫تیشکە ئەتوانێت ناو جومگەکە پیشان بدات‬
‫و بەرچاوڕوونمان بکات لەوەی بزانین دۆخی‬
‫بەستەرەکان و کڕکڕاگەکانی ناو ئەژنۆکە‬
‫چۆنن‪.‬‬

‫هەندێک جار بەهۆی کۆبوونەوەی خوێنەوە‬

‫لەناو ئەژنۆکە پش پچڕان بەتەواوی ناو‬
‫ئەژنۆکە دەرناکەوێت‪ ،‬بۆیە باشترە تاوەکو‬
‫سووتانەوەی ئەژنۆکە کۆتایی نەیەت زرنگەی‬
‫موگناتیسی (ئێم ئاڕ ئای) بۆ نەخۆشەکە‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪24‬‬
 ‫نەگیرێت‪.‬‬

‫ڕێگری لە تووشبوون بە پچڕانی‬

‫بەستەری ئەژنۆ‬

‫ئەکرێت ئەگەری پچڕانەکە کەم بکرێتەوە‬

‫لەناو وەرزشوانان دا بەگشتی و لەناو‬
‫چینی وەرزشوانانی ژن و زارۆک بەتایبەتی‪،‬‬
‫لەڕێگای‪:‬‬
‫‪ -١‬ئەنجام دانی ئەو وەرزشانەی کەوا‬
‫ماسولکەکانی سمت و خوارووی سک و‬
‫ئەستێڵک بەهێز ئەکەن‪ ،‬ئەمەش بەمەبەستی‬
‫ڕێگری لەوەی لەکاتی بازدان دا ئەژنۆکان‬
‫بەرەوە یەک بنووشتێنەوە و پچڕانی‬
‫بەستەرەکە ڕووبدات‪.‬‬
‫‪-٢‬ئەنجام دانی وەرزشەکانی بەهێزکردنی‬
‫ماسولکەکانی پشتەوەی ڕان‪.‬‬
‫‪ -٣‬دەرکەوتووە بەکارهێنانی خه‌پلەی‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪25‬‬
 ‫نەزۆکاندن لەناو ژنە وەرزشوانەکان ئەگەری‬
‫پچڕانی بەستەرەکە کەم بکاتەوە‪.‬‬

‫چارەسەر‬
‫چارەسەری ئەم بارە جۆراو جۆرە و پشت‬
‫بە پێداویستی نەخۆشەکە دەبەستێت‪ ،‬بۆ‬
‫نموونە لە کەسانی گەنج دا کەوەرزشی‬
‫توند ئەنجام ئەدەن ئەوا پێویستیان‬
‫بەنەشتەرگەری ئەبێت بۆ ئەوەی‬
‫بەتەندروستی بگەڕێنەوە بۆ وەرزشەکەیان‪.‬‬
‫بەاڵم کەسانی بەتەمەن و ناچاالک‬
‫ئەکرێت نەشتەرگەری نەکەن بەمەرجێک‬
‫دووربکەونەوە لەچاالکی زۆر‪.‬‬

‫چارەسەری پچڕانی بەستەرەکە گرنگە بۆ‪:‬‬

‫‪ -١‬کەمکردنەوەی لڤینی (جوڵە) نائاسایی‬
‫ئەژنۆ و بەرەوپێشبردنەوەی ئیشکردنی‬
‫جومگەکە‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪26‬‬
 ‫‪ -٢‬پێدانەوەی متمانە بەنەخۆش لەوەی‬
‫کەدەتوانێت جومگەکە ئاسایی بەکاربهێنێت‪.‬‬
‫‪-٣‬ڕێگری لەوەی جومگەکە زیانی زیاتری‬
‫بەربکەوێت و تووشی سووانی جومگە ببێت‪.‬‬

‫چارەسەری نانەشتەرگری‬
‫ئەم چارەسەرە زیاتر بۆ کەسانی بەتەمەنە‬
‫کەئاستی چاالکیان کەمترە بەبەراورد‬
‫بەگەنجان و کەسانی پێگەیشتوو‪ .‬لەم بارەدا‬
‫نەخۆشەکە ئەخرێتە ناو چارەسەرێکی‬
‫سرووشتی تۆکمەوە بەمەبەستی گەڕاندنەوەی‬
‫هێزی ماسولکەکان و جوڵەی ئەژنۆکە و‬
‫متمانەی دەروونی کەسەکە بە ئەژنۆکەی‪.‬‬
‫لەژمارەیەکی کەمی نەخۆشدا ئەکرێت‬
‫بەستەرەکە تەواو نەپچڕابێت و ئەو چەند‬
‫ڕیشاڵە کەمەی بەستەرەکە کەپچڕاون‬
‫بەرەبەرە یەکبگرنەوە‪ .‬مەودای کاتی‬
‫چارەسەری نانەشتەرگەری ‪ ٦-٣‬مانگە و‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪27‬‬
 ‫کاتەکە پشت بەو زیانەی کەیەکەم جار بەر‬
‫بەستەرەکە کەوتووە ئەبەستێت‪ .‬ئەکرێت‬
‫هەندێک نەخۆش هەبێت بەئەنجامی ئەم‬
‫چارەسەرە قایل نەبێت و بەرەو چارەسەری‬
‫نەشتەرگەری بچێت‪.‬‬

‫نەشتەرگەری‬
‫نەشتەرگەرییەکە لەڕێگەی ناوئه‌ژنۆبینەوە‬
‫ئەکرێت‪ ،‬چەند کونێکی بچوک لەدەوری‬
‫ئەژنۆوە ئەکرێت بۆ بەڕێکردنی کامێرا و‬
‫ئامێرە پێویستەکان‪ .‬بەستەرە کۆنەکە‬
‫الئەبردرێت و بەستەرێکی نوێ لە شوێنی‬
‫دائەنرەێت‪ .‬موتوربەی بەستەرە نوێیەکە‬
‫لەخودی نەخۆشەکە لەهەمان الق یان‬
‫پەلەکەی تری وەربگیرێت‪ .‬دەشکرێت لە‬
‫کەسێکی ترەوە وەربگیرێت (سەرچاوەی‬
‫مرۆیی مردوو یان زیندوو)‪.‬‬
‫ئەنجام دانی نەشتەرگەرییەکە لەڕێگەی‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪28‬‬
 ‫ناوبینەوە یارمەتی نەخۆشەکە ئەدات لەوەی‬
‫کەمترین برینی هەبێت و ئەگەری سۆکردن‬
‫کەم ببێتەوە و بەزوویی بگەڕێتەوە سەر کار‪.‬‬
‫لەپاش نەشتەرگەییەکەوە نەخۆشەکە‬
‫ئەخرێتە ناو ڕاهێنانێکی توند و تۆڵەوە‬
‫بەمەبەستی بەهێزکردنەوەی ماسولکەکانی‬
‫دەوری ئەژنۆی و فراوانکردنەوەی مەودای‬
‫جوڵەی ئەژنۆکە‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪29‬‬
 ‫سەبارەت بە کاتی ئەنجام دانی‬
‫نەشتەرگەرییەکە ڕاجیایی هەیە‪ ،‬هەندێک لە‬
‫توێژنەوەکان ئەڵێن نەشتەرگەری ڕاستەوخۆ‬
‫پاش تووشبوون بەپچڕانەکە زیان بە‬
‫جومگەکە ئەگەیەنێت‪ ،‬لەکاتێکدا بەشێکی‬
‫دیکە لە توێژینەوەکان ئەڵێن جیاوازی نییە‬
‫چ کاتێک نەشتەرگەرییەکە ئەکرێت‪ .‬لەالی‬
‫زانستگەی ئەمریکیی پزیشکانی شکاوی‬
‫بەڵگەی مامناوەند هەیە کەباشترین‬
‫کات بۆ نەشتەرگەرییەکە‬
‫لەماوەی ‪ ٥‬مانگی دوای‬
‫پچڕانەکەیە‪ ،‬ئەمەش بۆ ئەوەی‬
‫جومگەکە زیانی زیاتر نەخوات و ئیشکردنی‬
‫جومگەی نەخۆشەکە بەرەو پێشەوە بچێت‪.‬‬
‫ئەنجام دانی نەشتەرگەرییەکە لەکاتێکی‬
‫زوودا لە توێژی نەخۆشانی گەنج دا‬
‫یاریدەدەر ئەبێت لەوەی نەخۆشەکە زووتر‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪30‬‬
‫بگەڕێتەوە بۆ ئاستی چاالکی پێش پچڕانەکە‬
‫گەر بەراورد بکرێت بەو نەخۆشانەی کە‬
‫درەنگ نەشتەرگەری ئەکەن یان چارەسەری‬
‫نانەشتەرگەری هەڵئەبژێرن‪.‬‬

‫ڕاهێنانەو ‌ه‬
‫ڕاهێنانەوەی پاش نەشتەرگەری لەبەراییدا‬
‫بۆ ئەوەیە کەمەودای جوڵەی ئەژنۆ زیاد‬
‫بکات لەپاشتردا بۆ ئەوەیە کە ماسولکەکانی‬
‫دەوری ئەژنۆ بەهێزبکات بەمەبەستی‬
‫پارێزگاری لە بەستەرە چێنراوە نوێیەکە‬
‫و جێگیرکردنی جومگەکە‪ .‬ئەم وەرزشانە‬
‫ئەبیت بۆ ماوەی ‪ ٦‬مانگ یان زیاتر بەردەوام‬
‫بن بۆ ئەوەی نەخۆشەکە یاخود وەرزشوانەکە‬
‫بگەڕێتەوە بۆ یاریکردن‪ ،‬ئەم ماوەیە‬
‫پێویستە بۆ گەڕاندنەوەی هاوسەنگی و جڵەو‬
‫بۆسەر ئەژنۆکە بەمەبەستی ڕێگری لەوەی بۆ‬
‫دووەم جار زەبر بەر جومگەکە بکەوێت‪.‬‬

‫هةتوان َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬
‫‪31‬‬
 ‫دەرەنجامی ڕەوتی نەخۆشییەکە‬

‫سەرەنجامی چارەسەرەکانی پچڕانی بەستەری‬

‫خاچی پێشەوە بەگشتی باشن‪ ،‬زۆرێک لە‬
‫نەخۆشەکان فرمانی ئەژنۆ و القیان پاش‬
‫چەند مانگێک لە ڕاهێنانەوە و ئەنجام دانی‬
‫نەشتەرگەری وەکو پێش پچڕانەکە لێدێتەوە‪.‬‬

‫لەهەندێک نەخۆشدا ئەکرێت ئەم پچڕانە‬

‫ببێتە هۆی خانەنشین بوونیان لە پیشەکەیان‬
‫وەکو یاریزانانی زۆرانبازی‪.‬‬

‫َ‬
‫سالي بيست ودوو‪ /‬ذمارة ‪/259‬ثووشثةري‪/2723‬جوني ‪2023‬ز‬ ‫هةتوان‬
‫‪32‬‬