Politechnika Wrocławska

Wydział Mechaniczny
Katedra Konstrukcji i Badań Maszyn

Ogólne zasady
projektowania stalowych
ustrojów nośnych
Dźwignice
 AWARIE MASZYN
Wywrócenie suwnicy bramowej

Tajfun nad zachodnią Japonią

(2018)
Prędkość wiatru sięgała
216 km na godzinę

Działanie huraganowego wiatru

2/55
 Zasady obliczania
i kojarzenia obciążeń
PN-ISO 8686-1:1999

Metody stosowane do projektowania

lub obliczania ustrojów nośnych:

• Metoda naprężeń dopuszczalnych

• Metoda stanów granicznych

3/55
METODA NAPRĘŻEŃ DOPUSZCZALNYCH

W metodzie tej obliczone naprężenia porównuje się

z naprężeniami dopuszczalnymi,
ustalonymi dla poszczególnych rodzajów dźwignic
lub warunków ich kontroli.
Wyznaczenie naprężeń dopuszczalnych opiera się na
danych doświadczalnych uwzględniających odpowiednie
zabezpieczenia przed uszkodzeniami:
• uplastycznieniem
• niestatecznością sprężystą
• pęknięciami zmęczeniowymi

4/55
 METODA NAPRĘŻEŃ DOPUSZCZALNYCH
Obciążenia
fi elementarne

Fj fi Kojarzenie
obciążeń

Sk Wyznaczenie
sił przekrojowych
Fj

1l Wyznaczenie
naprężeń od
sił przekrojowych
Sk

Naprężenia
2l od wpływów
lokalnych

R
l  dop = g g
f n

R – właściwość wytrzymałościowa (granica plastyczności, naprężenie krytyczne niestateczności

sprężystej, wytrzymałość zmęczeniowa)
gf – współczynnik odnoszący sie do właściwości wytrzymałościowych, zależnych od kojarzenia
obciążeń
gn – współczynnik ryzyka 5/55
 METODA STANÓW GRANICZNYCH

W metodzie tej stosuje się cząstkowe współczynniki

obciążenia gp, zwiększające obciążenia przed ich kojarzeniem
i porównuje się ze stanami granicznymi wywołanymi na
przykład przez uplastycznienie lub niestateczność sprężystą.

Cząstkowy współczynnik obciążenia gp jest ustalany dla

każdego obciążenia na podstawie analizy probabilistycznej
i według stopnia dokładności, z jaką obciążenie jest ustalone.

Wartość stanu granicznego wynika z wytrzymałości

charakterystycznej elementu, zmniejszonej stosownie do
wariancji statystycznej jego wytrzymałości i wymiarów
geometrycznych.

6/55
 METODA STANÓW GRANICZNYCH
g n gp f i
gn - współczynnik ryzyka
gp - cząstkowy współczynnik obciążeń
w wybranym kojarzeniu obciążeń
fi - obciążenia elementarne

gn Fjgn  gp fi Kojarzenie
obciążeń

Sk
Wyznaczenie
sił przekrojowych
g n Fj

1l Wyznaczenie
naprężeń od
sił przekrojowych
Sk

Naprężenia
2l od wpływów
lokalnych

R
l  lim = g
m

R – właściwość wytrzymałościowa (granica plastyczności, naprężenie krytyczne niestateczności

sprężystej, wytrzymałość zmęczeniowa)
gm – współczynnik materiałowy
lim  – graniczne naprężenie obliczeniowe
7/55
 METODA STANÓW GRANICZNYCH

Stany graniczne nośności (SGN):

- wyczerpanie nośności w krytycznych przekrojach konstrukcji,
- utratę stateczności elementów lub całej konstrukcji,
- zmęczenie materiału w elementach konstrukcyjnych lub
połączeniach.

Stan graniczny użytkowania (SGU):

• maksymalne dopuszczalne ugięcie (warunek sztywności),
• dopuszczalny poziom drgań (zapewnienie komfortu
wibracyjnego).
 Stany graniczne
PN-M-06515: 1979
Dźwignice – Ogólne zasady projektowania stalowych ustrojów nośnych - nieaktualna

Ustrój nośny dźwignic lub poszczególne ich elementy przestają spełniać

zadania do jakich zostały przeznaczone, jeżeli przekroczony zostanie
jeden z następujących stanów granicznych:
I stan graniczny – obejmujący stany graniczne ujawniające się
następująco:
a) zniszczenie najbardziej wytężonego przekroju na skutek przekroczenia
granicy wytrzymałości materiału,
b) odkształcenia trwałe spowodowane przekroczeniem granicy
plastyczności materiału,
c) utrata stateczności ogólnej i lokalnej na skutek przekroczenia
naprężeń krytycznych materiału.
Brak przekroczenia I stanu granicznego zapewnia spełnienie
warunku wytrzymałości (W).
9/55
Przekroczenie I-go stanu granicznego –
a) zniszczenie najbardziej wytężonego przekroju na skutek
przekroczenia granicy wytrzymałości materiału

10/55
Przekroczenie I-go stanu granicznego - odkształcenie
plastyczne członu wysuwnego wysięgnika

11/55
Przekroczenie I-go stanu granicznego
c) utrata stateczności ogólnej i lokalnej na skutek przekroczenia
naprężeń krytycznych materiału.
Utrata stateczności lokalnej dźwigara przenośnika

12/55
 Stany graniczne
ciąg dalszy
II stan graniczny – ujawniający się powstawaniem pęknięć lub
uszkodzeń zmęczeniowych.
Nie przekroczenie II stanu granicznego zapewnia spełnienie
warunku trwałości (T).
Przykład

Przekroczenie
II stanu granicznego
- pęknięcie zmęczeniowe osi
Brak spełnienia warunku trwałości (T)
13/55
Żuraw DSRT

14/55
Miejsca pęknięcia członu stałego
wysięgnika żurawia
15/55
 Warstwice zredukowanych naprężeń

Miejsca
pęknięć

16/55
Naprawa wysięgnika - wersja I

17/55
 Warstwice zredukowanych
naprężeń w zmodyfikowanym członie
żurawia

Naprężenia
zredukowane

155 MPa

18/55
Wysięgnik po naprawie - modyfikacja I

19/55
 Stany graniczne
ciąg dalszy
III stan graniczny – ujawniający się przez nadmierne
przemieszenia i drgania, uniemożliwiające normalną eksploatację
dźwignicy i szkodliwie oddziaływujące na organizm ludzki
(operatora).
Przykład
Przekroczenie
III stanu granicznego
- szkodliwe oddziaływanie
na organizm ludzki

20/55
Nowej generacji kabina koparki KWK 1200
z systemem wibroizolacji,
projekt
Zakładu CAD Instytutu Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn
(obecnie Katedra Konstrukcji Badań Maszyn i Pojazdów)
Politechniki Wrocławskiej

Spełnienie III stanu granicznego

Widok modelu układu

wibroizolacji kabiny
21/55
 KATEGORIE OBCIĄŻEŃ

• Obciążenia regularne
• Obciążenia nieregularne
• Obciążenia wyjątkowe
• Obciążenia różne

22/55
 OBCIĄŻENIA REGULARNE

• Od masa dźwignicy
• Od masa ładunku brutto
• Spowodowane jazdą po nierównej nawierzchni
• Spowodowane przyspieszeniem ruchu poszczególnych napędów
• Wywołane odkształceniami (wstępnym napięciem, obciążeniem do
zadziałania ogranicznika zukosowania, odchyłki rozstawu szyn lub posadowienia
podpór)
OBCIĄŻENIA NIEREGULARNE

• Od wpływów klimatycznych (obciążenie wiatrem w stanie roboczym,

śniegiem, lodem, wynikające ze zmiany temperatury)

• Spowodowane zukosowaniem

23/55
 OBCIĄŻENIA WYJĄTKOWE
• Wiatrem w stanie nieroboczym
• Obciążenia próbne
• Od uderzenia w zderzaki
• Spowodowane wychyleniem dźwignicy (wywołane kolizją ładunku i
kiedy wychylona dźwignica opada w sposób niekontrolowany)

• Od nagłego wyłączenia
• Spowodowane uszkodzeniem mechanizmów lub części
• Od oddziaływań podłoża na dźwignicę (trzęsienie ziemi, od falowania)

OBCIĄŻENIA RÓŻNE
• Występujące podczas montażu, demontażu i transportu
• Obciążenia podestów i dojść
24/55
 Obciążenia występujące podczas montażu,
demontażu i transportu

http://www.vlassenroot.com/PLPL/site/steel-3.aspx
 KOJARZENIE OBCIĄŻEŃ

Obciążenia należy kojarzyć, aby określić naprężenia poprzez

symulacyjne obliczenia statyczno-wytrzymałościowe, jakich
doznaje ustrój nośny w czasie eksploatacji.

Osiąga się to przyjmując założenie, że dźwignica znajduje się

w najmniej korzystnym położeniu i konfiguracji, a wielkości,
położenia i kierunki działania obciążeń wywołują najmniej
korzystne naprężenia w krytycznych miejscach konstrukcji,
ustalonych z zastosowaniem podstawowych metod
inżynierskich.

26/55
27/55
28/55
29/55
 GRUPA NATĘŻENIA PRACY USTROJU
NOŚNEGO
Dobierana jest na podstawie:
- klasy liczby cykli Ni
- klasy obciążenia Pi

Klasa liczby cykli (tabela)

No  2 ·104
Tabela 8
Klasa liczby cykli Zakres liczby cykli zmian naprężeń

N1 N  2 ·105
N2 2 ·105 < N  6 ·105
N3 6 ·105 < N  2 ·106
N4 2 ·106 < N  6 ·106
N5 6 ·106 < N  2 ·107
N6 N  2 ·107

30/55
Klasa obciążenia
Klasę obciążenia określa się na podstawie współczynnika obciążenia

m
  ai  Ni
K p    m 
 N
  a max 
gdzie:
ai – kolejny poziom amplitudy naprężeń przy Ni cyklach naprężeń,
amax – amplituda maksymalna,
N – całkowita liczba cykli naprężeń,
m = 3,5 – dla konstrukcji spawanych,
m = 7 – dla ustrojów nośnych nitowych i śrubowych
a
a1
ai

N
N1 Ni
N
31/55
 KLASA OBCIĄŻENIA
Tabela 9
Klasa Współczynnik obciążenia
obciążenia
Ustroje spawane Ustroje nitowane i
łączone śrubami
P1 Kp  0,28 Kp  0,38
P2 0,28 < Kp  0,49 0,38 < Kp  0,52
P3 0,49 < Kp  0,74 0,52 < Kp  0,75
P4 0,74 < Kp  1 0,75 < Kp  1

GRUPA NATĘŻENIA
PRACY USTROJU NOŚNEGO
Tabela 10
Klasa liczby cykli
Klasa obciążenia N1 N2 N3 N4 N5 N6
Grupa natężenia pracy
P1 1U 2U 3U 4U 5U 6U
P2 2U 3U 4U 5U 6U 6U
P3 3U 4U 5U 6U 6U 6U
P4 4U 5U 6U 6U 6U 6U

32/55
Wytrzymałość zmęczeniowa
Rodzaj karbu W0 i W1

33/55
Wytrzymałość zmęczeniowa
Rodzaj karbu W2

34/55
Wytrzymałość zmęczeniowa. Rodzaj karbu K0

35/55
Wytrzymałość zmęczeniowa. Rodzaj karbu K1

36/55
 DZIAŁANIE KARBÓW
Współczynnik spiętrzenia naprężeń k

37/55
Tabela 11
Wytrzymałość obliczeniowa
(Wöhlera) Rw, N/mm2
Rodzaj karbu
Granica plastyczności stali
Re  240 N/mm2 Re  340 N/mm2
W0 120 132
W1 96 105
W2 84 84
K0 84
K1 75
K2 63
K3 45
K4 27
Podana wytrzymałość została ustalona z
prawdopodobieństwem P = 90% i przy uwzględnieniu
współczynnika zmniejszającego 0,75.
Dla stali o 240 < Re < 340 N/mm2 i dla karbów W0, W1 wartości
np należy interpolować liniowo

38/55
 WSPÓŁCZYNNIK NATĘŻENIA PRACY
USTROJU NOŚNEGO np
Tabela 12
Współczynnik natężenia pracy np

Grupa Rodzaj karbu W0, W1, W2

natężenia Rodzaj karbu
pracy Stal o granicy plastyczności K0, K1, K2, K3, K4
Re  240 Re  340
N/mm2 N/mm2
1U 2,38 2,84 5,64
2U 2,00 2,37 4,00
3U 1,68 1,91 2,82
4U 1,41 1,54 2,00
5U 1,19 1,24 1,41
6U 1,00 1,00 1,00
Dla stali o 240 < Re < 340 N/mm2 i dla karbów W0, W1 wartości np
należy interpolować liniowo

39/55
 Wytrzymałość zmęczeniowa materiału
podstawowego na rozciąganie i ściskanie Rz
Wytrzymałość zmęczeniową Rz należy obliczać wg wzorów:
- dla współczynnika asymetrii naprężeń – 1  R  0
a) rozciąganie gd
5
Rz   n p  Rw
3 - 2R
b) ściskanie g<d
2
Rz   n p  Rw
1- R
- dla współczynnika asymetrii naprężeń 0  R  1
a) rozciąganie 5
 np
Rz  3  Rw
 5 
  Rw  n p 
1 - 1 - 3 R
 0,75R m  2  np
  Rz   Rw
b) ściskanie  2R  n 
1 - 1 - w p R
 0,90R m 
Rw – trwała wytrzymałość zmęczeniowa określona na bazie 2 ·106 cykli zmian naprężeń przy stałej
amplitudzie naprężeń ( = const, p = 1) i przy współczynniku asymetrii naprężeń R = -1
(wytrzymałość Wöhlera), zależna od rodzaju karbu, wg tab. 11,
np – współczynnik natężenia pracy ustroju nośnego zależny od grupy natężenia pracy ustroju nośnego wg
tab. 12,
Rm – minimalna wytrzymałość stali na rozciąganie wg tab. 1.
40/55
 Wytrzymałość zmęczeniowa materiału
podstawowego na ścinanie Rzt

Oblicza się wg wzoru:

Rzt = 0,6 Rz
w którym
Rz – wytrzymałość zmęczeniowa materiału podstawowego
dla rodzaju karbu W0 i w zależności od gatunku stali.

41/55
 Wytrzymałość zmęczeniowa spoin Rzs
(PN-M-06515:1979)
Tabela 13
Rodzaj Wytrzymałość zmęczeniowa
spoiny naprężeń spoiny materiału
Rz – wytrzymałość zmęczeniowa
materiału podstawowego na rozciąganie
rozciąganie Rzs = Rz i ściskanie wg 3.3.2.5. dla przypadku K0,
K1, K2, K3, K4 w zależności od
i ściskanie wykonania spoiny czołowej
Czołowe
Rz – wytrzymałość zmęczeniowa
ścinanie Rzs = 0,6 Rz materiału podstawowego na
Pachwinowe ścinanie Rzs = 0,7 Rz rozciąganie wg 3.3.2.5. dla przypadku
karbu K0

42/55
 Rozwiązania konstrukcyjne elementów narażonych
na zniszczenie zmęczeniowe (5)

Rozwiązanie konstrukcyjne blachownicy mostu drogowego

Belka nośna mostu wykonana została jako spawana konstrukcja blachownicowa.

A – styk powłoki bocznej z pasem zrealizowany przy pomocy spoiny czołowej
B – węzeł styku podłużnicy z poprzecznicą (spoiny czołowe w złączu krzyżowym)
C – styk czołowy na podkładce pozostającej

43/55
 Rozwiązania konstrukcyjne elementów narażonych
na zniszczenie zmęczeniowe (6)

Konstrukcja ramowa

Węzły ramy narażonej na oddziaływanie naprężeń zmiennych muszą być tak

zaprojektowane, aby zminimalizować oddziaływanie karbu konstrukcyjnego.
Do łączenia elementów stosuje się spoiny głównie czołowe i pachwinowe,
a elementy składowe profiluje się aby zapewnić łagodne przejścia przekrojów oraz
zaokrąglenia.

44/55
 Rozwiązania konstrukcyjne elementów narażonych
na zniszczenie zmęczeniowe (7)

Belka suwnicy jako konstrukcja blachownicowa

Belka suwnicy jako konstrukcja ramowa

a) b) c) d)

Rozwiązania konstrukcyjne mostów suwnic:

a) most belkowo-ramowy
b) most jako blachownica o przekroju skrzynkowym
c) most z pasem dolnym wykonanym z wysokich
profili walcowanych i konstrukcji ramowej
d) most wykonany z wysokich profili walcowanych
45/55
 Rozwiązania konstrukcyjne elementów narażonych
na zniszczenie zmęczeniowe (8)

Rozwiązania węzłów ram w konstrukcjach dźwignic

W celu zapewnienia korzystniejszego rozkładu sił wewnętrznych w belkach

ram stosuje się kształtowniki w zespołach symetrycznych. Kombinacje
kątowników lub odpowiednio wyprofilowanych kształtowników
symetrycznych (teowników, dwuteowników, ceowników).

46/55
 Rozwiązania konstrukcyjne elementów
narażonych na zniszczenie zmęczeniowe (9)
a)

b)

a) z blachą węzłową, b) bez blachy węzłowej

Zastosowanie konstrukcji rurowych w budowie dźwignic

Konstrukcje rurowe zapewniają mniejszą koncentrację naprężeń są bardziej
wytrzymałe na odkształcenia w płaszczyźnie pionowej, są jednak trudniejsze
w wykonaniu.
47/55
 Rozwiązania konstrukcyjne – ewolucja zmęczeniowa
a)

b)

c)

d)

a) Rozwiązanie o najniższej trwałości zmęczeniowej

b) Nakładka zwiększa przekrój pasa
c) Pogrubienie części pasa w obrębie ucha z przyspawanych uchem
d) Element pasa wraz z uchem w postaci odlewu daje najwyższą wytrzymałość
zmęczeniową

49/55
Rozwiązania konstrukcyjne – ewolucja zmęczeniowa
a) b)

Zastosowanie miejscowego poszerzania blachownicy:

a) sprzyja wystąpieniu wad w miejscu X,
b) jest lepsze pomimo zastosowania spoin pachwinowych.

51/55
 Równoważnik węgla ekwiwalentnego

Według PN-H-84018:1986 (nieaktualna)

Zastąpiona przez PN-EN 10025-1:2007, PN-EN 10025-3:2007,
PN-EN 10025-4:2007

Mn Cr  Mo  V Ni  Cu
CE  C   
6 5 15

Stal jest dobrze spawalna, gdy równoważnik węgla ekwiwalentnego

CE < 0,42%
gdy 0,42 < CE < 0,60 % należy stosować podgrzewanie do ok. 200°C
(przy grubości materiału ponad 30mm)

52/55
 ZALECENIA DO PROJEKTOWANIA KONSTRUKCJI
SPAWANYCH PODDAWANYCH OBCIĄŻENIOM ZMIENNYM

1. Unikać nagłych zmian przekroju oraz nagłych zmian sztywności.

Linie sił powinny przebiegać w sposób łagodny bez większych
zawężeń.
2. Stosować jako nośne spoiny czołowe tak rozmieszczone aby
zapewnić możliwie równomierny rozkład naprężeń.
3. Spoiny pachwinowe nośne stosować o grubościach dostatecznie
dużych dla przeniesienia sił od obciążeń.
4. Stosować spoiny ciągłe.
5. Stosować spoiny czołowe z niskimi nadlewami, a w przypadku
spoin pachwinowych z wklęsłym kształtem lica.
6. Spoiny powinny być tak zaprojektowane, aby był do nich łatwy
dostęp w czasie spawania.

53/55
 ZALECENIA DO PROJEKTOWANIA KONSTRUKCJI
SPAWANYCH PODDAWANYCH OBCIĄŻENIOM ZMIENNYM

7. Unikać w miarę możliwości spoin montażowych wykonywanych

w pozycjach przymusowych.
8. Spoiny należy rozmieszczać w takich miejscach, w których
oddziaływanie sił oraz momentów jest najmniejsze.
9. Unikać mimośrodowości przenoszenia sił przez spoiny.
10. Należy bardzo uważnie dobierać materiały konstrukcyjne
pamiętając, że stale wysokowytrzymałe są bardzo wrażliwe na
działanie karbu i technologię spawania.
11. Techniki podwyższające wytrzymałość zmęczeniową takie jak
przekuwanie spoin, przetapianie przejść mają znaczenie
marginalne i stosowanie ich nie jest zalecane.
12. Technika wyżarzania odprężającego poprawia wytrzymałość
zmęczeniową.

54/55