Professional Documents
Culture Documents
Research
Research
Research
gd:sf/
kbd/fh cfrfo{
pk;lrj -lzIff_
cled'vLs/0f ;];g
!@= lzIf0f l;sfOdf cg';Gwfg / k|of]u
-dfWolds # k|Zg / cfwf/e"t $ k|Zg_
!@=! cg';Gwfg M kl/ro, p2]Zo / k|sf/ tyf ljBfnodf lzIffdf
cg';Gwfgsf] cfjZostf
!@=@ sfo{d"ns cg';Gwfgsf] cjwf/0ff, k|lqmof / k|of]u
!@=# sIffsf]7fleq ;DalGwt ljifo lzIf0fsf ;d:ofsf] klxrfg
!@=$ k|fKt tYof+s tyf glthfsf] ljZn]if0f / k|ltj]bgsf] tof/L
!@=% cg';Gwfgsf lgisif{x?sf] lzIf0f l;sfOdf pkof]u
!@=^ 36gf cWoog M kl/ro, k|lqmof / k|ltj]bg
!@=& sfo{d"ns cg';Gwfg / 36gf cWooglar leGgtf
ljifoIf]q
• cg';Gwfg M kl/ro, cfjZostf / k|sf/
• sfo{d"ns cg';Gwfg
• 36gf jf dfdnf cWoog
!@=! cg';Gwfg M kl/ro, p2]Zo / k|sf/ tyf
ljBfnodf lzIffdf cg';Gwfgsf] cfjZostf
1
6/7/2022
cg';Gwfg cg';Gwfg
cg';Gwfgsf] kl/ro cg';Gwfgsf] kl/ro
• e/kbf]{ ;"rgfsf cfwf/df ul/g] Jojl:yt cWoognfO{ cg';Gwfg elgG5 .
• klxn] ePsf] 1fgsf] cfwf/df k'gM gofF 1fg÷ljrf/sf] vf]hL ug]{,
• s'g} klg ljifoj:t'sf af/]df vf]h ug]{, gofF tYo kQf nufpg] tyf s'g} If]qdf 1fgsf] ck'0f{tfnfO{ k"0f{ u/fpg / ;d:of klxrfg ug]{ sfo{ g}
;j{dfGo l;4fGtnfO{ :yflkt u/fpg' g} cg';Gwfg xf] .
cg';Gwfg xf] .
• Carter V.Good M æz}lIfs cg';Gwfg lzIffsf] If]qsf] cWoog tyf vf]hL xf]
.Æ • ;"rgf ;ª\sng tyf ljZn]if0f ug]{, tYo :yflkt ug]{ / gofF lgrf]8df
• Munroe M æz}lIfs cg';Gwfgsf] clGtd nIo lzIffsf] If]qdf pkof]usf nflu k'Ug ul/g] Jojl:yt cWoog
l;4fGtx¿ ;'lglZrt ug'{ / k4ltx¿sf] ljsf; ug'{ xf] .Æ • 1fgdf :t/Ls/0f ug{, 1fg k|ltkfbg ug{, k"j{ k|ltkflbt 1fgsf]
• W.M. Traverse M æz}lIfs cg';Gwfg z}lIfs cj:yfdf Jojxf/sf] lj1fgsf] k|df0fLs/0f ug{, l;4fGt k|ltkfbg ug{, k|ltkflbt 1fgsf] k/LIf0f ug{
ljsf;sf nflu nlIft lqmofsnfk xf] .Æ tyf lg/Gt/ ef]u]sf ;d:ofsf] sf/0f klxrfg u/L ;'wf/sf pkfox¿
• CrawfordM æz}lIfs cg';Gwfg lrGtgsf] Ps of]hgfa4 tyf kl/:s[t k|ljlw to ug{ cfjZos ;"rgfsf] k|flKt, ljZn]if0f / pkof]u ug]{ Jojl:yt
xf] h;n] ljz]if ;fwg k|of]u u/]/ s'g} ;d:ofsf] pko'Qm ;dfwfgsf] k|flKtsf sfo{ g} cg'';Gwfg xf] .
nflu sfo{ ub{5 .Æ
6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 7 6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 8
cg';Gwfg cg';Gwfg
cg';Gwfgsf] kl/ro cg';Gwfgsf ljz]iftf
• cg';Gwfgsf] d"n p2]Zo gofF ;fdfGoLs/0f tyf l;åfGtsf] ljsf; xf] . a]:6 / sfxgsf cg';f/ cg';Gwfgdf lgDg ljz]iftf x'g'kb{5 M
• cg';Gwfgsf] yfngL ;d:ofsf] klxrfgaf6 x'G5 . • ljz'4 cjnf]sg / JofVofdf cfwfl/t,
• kl/sNkgf eg]sf] o; ;DaGw af/]sf a'l4dtfk"0f{ cg'dfgx¿ x'g\ . o; • cjnf]sgof]Uo / cg'ejhGo k|df0fdf cfwfl/t,
cg'dfgsf] k'li6åf/f l;åfGtsf] lgdf{0f x'G5 . • eljiojf0fL ug{ ;lsg] -;fdfGoLs/0f / l;åfGtsf] ljsf;_
• tYof+ssf] k|s[lt / ljZn]if0fsf] k|lqmofsf] cfwf/df cg';GwfgnfO{ u'0ffTds • k|fylds tYof+sdf cfwfl/t x'g'kb{5
/ kl/df0ffTds cg';Gwfg u/L b'O{ ju{df ljefhg ug{ ;lsG5 . • ljz]if1tfsf] cfjZostf kb{5 .
• u'0ffTds cg';Gwfgsf tYof+sx¿ ljifout x'G5g\ / o;sf] vf]hL k|lqmof • j:t'ut / ts{k"0f{ x'G5 .
cfudg 9fFrfsf] x'G5 .
• klxn] xn gul/Psf ;d:ofx¿sf] cWoog ub{5 .
• kl/df0ffTds cg';Gwfgsf tYof+sx¿ j:t'ut x'G5g\ / o;sf] vf]hL
k|lqmof lgudg 9fFrfsf] x'G5 . • Jojl:yt clen]vLs/0f / k|ltj]bgsf] cfjZostf kb{5 .
6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 9 6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 10
cg';Gwfg cg';Gwfg
cg';Gwfgsf] p2]Zo ljBfno lzIffdf cg';Gwfgsf] dxTj jf cfjZostf
• s'g} klg ljifoj:t'sf af/]df vf]h ug]{, • gofF l;4fGtx¿sf] ljsf; u/]/ ;d:ofsf] ;dfwfgdf ;xof]u ug{ .
• l;4fGtx¿sf] vf]hL u/]/ o;sf] j}1flgs :j¿ksf] ljsf; ug{ .
• gofF s'/f kQf nufpg] • lzIf0f snf cyf{t l;k kIfdf ;'wf/sf nflu gofF /0fgLlt ljsf; ug{ .
• s'g} If]qdf ;j{dfGo l;4fGtnfO{ :yflkt u/fpg] • ljBdfg gLlt tyf sfo{qmdsf] d"Nof+sg u/L k[i7kf]if0f k|bfg ug{ Pjd\ gofF gLlt /
• klxn] g} ePsf] 1fgsf] cfwf/df pQm 1fgsf] dfWodaf6 k'gM gofF sfo{qmd ljsf;sf nflu dfu{bz{g ug{ .
1fg, ljrf/sf] vf]hL ug]{ • lzIff / z}Ifl0fs sfo{x¿nfO{ yk k|efjsf/L agfpg .
• ;fdflhs kl/jt{g cg'¿k lzIf0f ljlw, k|ljlw / /0fgLltx¿df kl/jt{g / ljsf; ug{ .
• s'g} If]qdf ePsf] 1fgsf] ck"0f{tfnfO{ k"0f{ u/fpg] • kf7\oqmd / d"Nof+sg If]qsf ;}4flGts / Jofjxfl/s ;d:ofx¿ ;dfwfg ug{ .
• ;d:of klxrfg u/L ;'wf/sf pkfox¿ to ug{] • 1fg / k|ljlwsf] If]qdf ePsf] kl/jt{g cg'¿k lzIffnfO{ kl/jlt{t ug{ .
• 1fgdf :t/Ls/0f ug]{, • lzIf0f l;sfOsf] If]qsf ;d:of ;dfwfg u/L eljiodf ckgfpg'kg]{ /0fgLltsf] ljsf;
ug{ .
• 1fg k|ltkfbg tyf k"j{k|ltkflbt 1fgsf] k|df0fLs/0f ug{] .
6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 11 6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 12
2
6/7/2022
3
6/7/2022
sfo{d"ns cg';Gwfg
• sfo{d"ns cg';Gwfg jf lj|mofTds cg';Gwfg jf sfo{ut cg';Gwfgsf]] ;'?cft
dgf]lj1fgj]Ttf s'6{ n]ljg (Kurt Lewin) n] ;g\ !($^ df -!*()–!($&_ n]
!@=@ sfo{d"ns cg';Gwfgsf] cjwf/0ff, k|lqmof u/]sf x'g\ .
/ k|of]u • s'6{ n]ljgsf cg';f/– sfo{d"ns cg';Gwfg eg]sf] of]hgf, sfof{Gjog / gtLhfsf]
klxrfg ;lxtsf] rj|mLo k|lj|mof xf] .
• ;g\ !(&) df n/]G; :6]gxfp;n] cd]l/sfdf dfgljsL kf7\oqmd kl/of]hgfsf]
z'?jft u/]kl5 lzIff If]qdf o;sf] Jofks z'?jft x'g yfNof] .
• Stephen Corey (1953) sf cg';f/ æsfo{d"ns cg';Gwfg Tof] k|lqmof xf]
h;åf/f cEof;stf{n] cfˆgf] ;d:ofx?sf] j}1flgs tl/sfn] cWoog u5{ .
To;kl5 tL ;d:of ;dfwfgsf] nflu dfu{lrq tof/ u/L ;'wf/ ug]{ sfo{ ul/G5
/ d"Nof+sg u/L lg0f{o u/]/ tL lg0f{ox?sf] sfof{Gjog ul/G5 .Æ
6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 22 6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 23
4
6/7/2022
sfo{d"ns cg';Gwfg
• of] cg';Gwfg sIfflzIf0f ubf{ cfOk/]sf ;d:of ;dfwfgsf nflu ul/G5 .
sfo{d"ns cg';Gwfg
• of] cg';Gwfgsf dfWodaf6 sIff lzIf0fdf g} ;'wf/ ug]{tkm{ pGd'v x'G5 . sfo{d"ns cg';Gwfgsf k|sf/ M
• of] cg';Gwfg cGo JolQm jf ljz]if1åf/f ul/Fb}g . cEof;stf{ -lzIfs_ :jod\ g} -s_ JolQmut sfo{d"ns cg';Gwfg,
o; cg';Gwfgsf cg';Gwfgstf{ x'g\ .
• of] Pp6f lg/Gt/ k|lj|mof xf] h;n] sIff lzIf0fdf kl/jt{g tyf ;'wf/ Nofpg] sfd -v_ ;xsfof{Tds sfo{d"ns cg';Gwfg /
ub{5 . -u_ ljBfnout÷;+:yfut sfo{d"ns cg';Gwfg .
• of] cg';Gwfgsf nflu lzIfsåf/f ;d:of klxrfg ul/G5, lzIfs :jod\ g} o;
cg';Gwfgdf ;+nUg eO{ o;af6 k|fKt x'g cfPsf] glthfsf] cfwf/df lzIfsaf6 g}
sfof{Gjog u/L sIfflzIf0fdf ;'wf/ Nofpg] sfo{ ul/G5 .
• of] cg';Gwfgdf ;d:ofsf] klxrfg ug]{, ;d:ofsf] k|df0fLs/0f ug]{, ;d:ofsf
sf/0fx¿ klxNofpg], x:tIf]ksf/L ;'wf/fTds k|of;x¿ – of]hgf, sfof{Gjog,
cjnf]sg / :jk|Tofjt{g h:tf lgoldt k|lqmofx¿ cjnDag ul/G5 .
• ;d:ofsf] p7fgb]lv ;dfwfg geP;Dd cgj/t ¿kdf ul//xg] k|of;af6 g}
sfo{d"ns cg';Gwfgsf] ;kmn sfof{Gjog ug{ ;lsG5 .
6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 26 6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 27
sfo{d"ns cg';Gwfg
cfwf/e"t cg';Gwfg / sfo{d"ns cg';GwfgaLr km/s
कार्यक्षेत्रमा उपर्ोग :
• पेशागत सुधारका लागग कार्यमुलक अनुसन्धान
cfwf/e"t cg';Gwfg sfo{d"ns cg';Gwfg • अभ्र्ासमा पररवतयन वा सुधार गनय
• समस्र्ा समाधान गनय
;}4flGts Jofjxfl/s Pjd\ k|of]ufTds • नर्ा तररकाको मुलर्ाांकन गनय
;fdfGo ljlzi6 • प्रततबिम्िन प्रणालीलाई शशक्षणमा प्रर्ोग गनय
• गुणस्तर सुतनश्चित गराउन
lj1åf/f ul/g] cEof;stf{ jf lzIfsåf/f ul/g] कार्यमलू क अनुसन्धान प्रक्रिर्ा –आफ्नै लागग सध
ु ार
a[xt\ k|s[ltsf] ;"Id k|s[ltsf] • समस्याको पहिचान गने,
;'emfj lbg] ;'emfj sfof{Gjog ug{] • परिकल्पना वा पव ू व अनम ु ान,
• तथयाांक सांकलन,
c¿sf] ;'wf/sf nflu cfkm\gf] ;'wf/sf nflu
• तथयिरुको ववश्लेषण ि ननस्कषव,
k|dfl0ft ug{] ;'wf/ ug{] -AR is to improve not • सध ु ािका लागग योजना ननमावण
to PROVE_ • कायावन्वयन ि सध ु ाि (समस्या समाधान)
• प्रनतवेदन
6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 28 6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 29
sfo{d"ns cg';Gwfg
sfo{d"ns cg';Gwfgsf cfwf/e"t ljz]iftf कायवमल
ू क अनुसन्धानको समग्र प्रकृयाभित्र M (१) प्रस्तावना चिण (२)
• u'0ffTds / ;fGble{s कायव चिण ि (३) प्रनतवेदन चिण
• kl/jt{gd'vL
कायवमल
ू क अनुसन्धानको मख्
ु य चिण M कायव चिण
• cEof;stf{sf] k|ToIf ;xeflutf
• lg/Gt/ rln/xg] k|s[of sfo{d"ns cg';Gwfgsf] कायव चिण
• rqmLo $ r/0fx'g]
• ;xeflutfTds÷;xsfof{Tds
!_ of]hgf
• PsLs[t @_ sfof{Gjog -sfo{_
• :jk|Tofjt{g #_ cjnf]sg
• nrstf lj|mofl;ntf $_ k|ltlaDag
• ljlzi6 ljifodf s]lGb|t
• of]hgfab\w
• l;sfO
6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 31 6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 35
5
6/7/2022
6
6/7/2022
7
6/7/2022
8
6/7/2022
;d:of ;dfwfg
cEof;df kl/jt{g
6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 56 6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 57
dfdnf cWoog / sfo{d"ns cg';Gwfglar leGgtf dfdnf cWoog / sfo{d"ns cg';Gwfglar leGgtf
cfwf/ dfdnf cWoog sfo{d"ns cg';Gwfg cfwf/ dfdnf cWoog sfo{d"ns cg';Gwfg
of] Pp6f s'g} JolQmsf] syf of] Pp6f ;d:of ;dfwfg ug]{ of] s;n] ljz]ifu/L afx\o JolQm jf k];fsdL{ cfkm}+n] dfq ;~rfng
of] s] xf] < xf], ;fy} Pp6f 36gf jf k|ultlzn k|lqmof xf], h;n] pkfo, ;~rfng lzIfs :jo+n] klg ub{5g\, cyf{t\ lzIfs cfkm+}n]
JolQmsf] dfdnfsf] ulx/f] k|of]u tyf sfo{ jftfj/0fnfO{ ;'wf/ ub{5 <
k/LIf0f klg xf] . ub{5 . sIff s'g} 36gfnfO{ ;'Jojl:yt sIfflzIf0fdf cfOk/]sf ljljw
o;n] lzIfs tyf ljBfyL{ b'j} o; k|lqmofdf ;DalGwt k];fsf lzIf0fdf tl/sfaf6 ljZn]if0f ug{, ;d:of ;dfwfgsf nflu lzIfs cfkm}+
s;/L sfd ;lqmo ¿kdf efu lnG5g\ . JolQmn] cfkm\gf] k];f;Fu ;DalGwt x'g] kmfObf ;d:ofsf] r'/f] s'/f kQf ;Ifd eO{ ;d:of ;dfwfgsf /0fgLlt
u5{ < ;d:ofdf cfwfl/t eO{ cfkm+} nufpg tyf ;dfwfgsf pkfo to ug]{, sfof{Gjog ug]{ tyf cfPsf
cg';Gwfg u5{g\ / k|fKt glthf klg vf]hL ug{ ;xof]uL l;4 x'G5 . ;'wf/nfO{ :jk|Tofjt{g ub}{ ;'wf/
cfkm}+n] k|of]u u/L ;'wf/ geP;Dd gcfPsf] cj:yfdf k'gM of]hgf ug{
lg/Gt/ nflu/xG5g\ . t;y{ of] rs|Lo d2t k'Ub5 .
:j¿ksf] x'g] ub{5 .
6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 58 6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 59
9
6/7/2022
k|Zgx? k|Zgx?
-%_ 36gf cWoogsf] ljz]iftf s'g xf]Og <
-#_ sfo{d"ns cg';Gwfgsf ;Gbe{df s'g egfO d]n vfFb}g < s_ ;'wf/sf nflu ;'emfj lbOg]
s_ ;fdfGo k|s[ltsf] x'g] v_ cEof;stf{4f/f ul/g] v_ kl/df0ffTds k|s[ltsf]
u_ j}olQms cg';Gwfg
u_ rqmLo :j?k 3_ ;'wf/ s]lGb|t
3_ sfo{qmdsf] k|efjsfl/tf cWoog ug{ pkof]uL
$_ Jojfxfl/s cg';Gwfgsf] d'Vo k|of]hg s] xf] < ^_ b]xfosf dWo] s'g cfwf/e"t cg';Gwfgsf] ljz]iftf xf] <
-s_ ;d:ofsf] ;dfwfg ug'{ -s_ ljlzi6 k|s[ltsf]
v_ l;4fGtsf] lgdf{0f ug'{ v_ tfTsfnLs k|s[ltsf]
u_ l;4fGtsf] k|of]u u/L ;d:ofsf ;dfwfgsf pkfosf] vf]hL ug'{ u_ lgisif{sf] ;fdfGoLs/0f ug{ ;lsg]
3_ cEof;stf{4f/f ul/g]
3_ ;d:of ;dfwfgsf nflu ;'emfj lbg'
6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 62 6/7/2022 PADAMRAJ ACHARYA 63
k|Zgx? k|Zgx?
&=æsfo{d"ns cg';Gwfg eg]sf] of]hgf, sfof{Gjog / glthfsf] (=sfo{d"ns cg';Gwfgsf] ljz]iftf s'g xf]Og <
klxrfg;lxtsf] rqmLo k|lqmof xf] .Æ of] s;sf] egfO{ xf] < -s_ bL3{sfnLgdf pkof]udf cfwfl/t
-v_ ;fdflhs cEof;df cfwfl/t
-s_ :6]e]G; -v_ s'6{ n]ljg -u_ k|ltlaDafTds
-u_ n/]G; :6]gxfp; -3_ hf]g SNofk/ -3_ k];fsdL{af6 lgwf{l/t
*=dfdnf cWoogsf] k|of]u ;j{k|yd s;n] u/]sf x'g\ < !)=k|of]usf cfwf/df cg';Gwfgsf k|sf/ s'g s'g x'g\ <
-s_ Jojxfl/s, sfo{d"ns cg';Gwfg / u'0ffTds cg';Gwfg
-s_ k|m]8l/s ln Kn] -v_ s'6{ n]ljg
-v_ j0f{gfTds, cGj]if0ffTds, ;x ;DaGw / JofVofTds cg';Gwfg
-u_ n/]G; :6]gxfp; -3_ hf]g SNofk/ -u_ kl/df0ffTds / u'0ffTds cg';Gwfg
-3_ cfwf/e"t, Jofjxfl/s / sfo{d"ns cg';Gwfg
10