EKOLOGIJA

EKOLOGIJA
- pojam uvodi u 19.st.njem.biolog E.Hackel ˙(grč.oikos=dom,stanište)
- znanost koja proučava odnos živih bića i nežive prirode i međusobne odnose
živih bića
- jedinke u okolišu prilagođene su uvjetima okoline (temp.,svjetlu,vlazi,hrani) –
sposobnost prilagođavanja nasljedno je određena
=>znanost o održavanju živih bića u staništu (o proizvodnji i raspodjeli org. tvari
u prirodi;o gustoći naseljenosti biljnih i životinjskih vrsta)
- JEDINKE ne žive same za sebe
POPULACIJA
- skup jedinki iste vrste, koje žive na istom prostoru i međusobno se
razmnožavaju
-> nikad se ne pojavljuju odvojeno, same za sebe, već na istom prostoru živi
veći ili manji broj biljnih i život. vrsta (popul.)
BIOCENOZA (ŽIVOTNA ZAJEDNICA) – BIOCENOLOGIJA (grana ekologije)
1) Fitocenologija
2) Zoocenologija
FITOCENOZA – sve biljke na jednom području
ZOOCENOZA – sve životinje na jednom području
BIOTOP ILI STANIŠTE
- mjesto gdje neki organizam živi
- skup svih čimbenika koji djeluju na organizam na određenom području
gdje žive
EKOSUSTAV
- najviši stupanj organizacije svih živih bića na jednom prostoru (šuma, jezero,
more, livada)
BIOM
- skupine ekosustava s istim klimatskim uvjetima (tundra, tajga)
BIOSFERA
- svi ekosustavi na Zemlji
- područje na zemlji naseljeno život
- obuhvaća: tanak sloj Litosfere – do dubine dokle prodire korijenje
: Sloj Atmosfere – do vrhova najviših krošanja
: cijelu hidrosferu – oceani, mora, vode na kopnu

ENERGIJA I KRUŽENJE TVARI

EKOSUSTAV
- najviši stupanj organizacije na jednom prostoru
- mora postojati stalan dotok energije ( S.E) i stalno kruženje energije
-pogreška na bilo kojoj razini hranidbenog lanca oštećuje cijeli ekosustav
ZNAČENJE FOTOSINTEZE ZA ŽIVOT NA ZEMLJI
- proces o kojem ovisi život na Zemlji
- S.E pretvara se u K.E, pohranjuje se u vezama između atoma unutar organskih
spojeva
- stvaranjem veza energija se pohranjuje, a puštanjem se oslobađa
- organizmi koji proizvode hranu nazivaju se AUTOTROFNI ORGANIZMI –
FOTOAUTOTROFNI i KEMOAUTOTROFNI
-organizmi koji ovise o hrani koju proizvedu su HETEROTROFNI ORGANIZMI
PRIMARNA PROIZVODNJA SUSTAVA
- temperatura i vlaga ovise na kopnu, a količina hranjivih tvari, svjetlo ovise na
moru
-količina biljne tvari nastale fotosintezom (ili kemosintezom) ili proces
proizvodnje autotrofnih organizama i zelenih biljaka – BIOMASA (masa živih
bića na nekom prostoru)
PRIMARNA PROIZVODNJA:
 BRUTO – ukupna količina vezane energije
  NETO – dio energije koji ostaje na raspolaganju potrošaću-
životinje – 60-90%
- biljke relativno malo energije od fotosinteze troše za svoje
potrebe
-najproduktivniji ekosustavi : prašume (tropska vlažna šuma), močvare (kopno),
obalna područja, koraljni grebeni (more)
SEKUNDARNA PROIZVODNJA
- proces proizvodnje heterotrofnih organizama odnosno RAST (povećanje mase
i volumena ) i UMNAŽANJE heterotrofnih organizama
- iskorištenje herbivora (biljaka) je svega 10 % ( 90% izluče izmetom)
- iskorištenje carnivora je svega 30 – 50% (70 – 50 % izluče izmetom)
- isušivanje jezera – livada
=>brzina stvaranja organske tvari zove se BIOLOŠKA PROIZVODNJA
EKOSUSTAVA
->mjeri se metodom mjerenja ukupne biomase i mj. proizvodnje O 2 i m. mj.
potrošnje CO2
- više uk. Biomase = viša biološka proizvodnja ekosustava
- više O2 = viša biološka proizvodnja ekosustava
- manje CO2 = manja biološka proizvodnja ekosustava
SAMOUSKLAĐIVANJE I RELATIVNA POSTOJANOST EKOSUSTAVA
-> proces održavanja sklada između proizvedene i potrošene energije
- svaki je prirodni ekosustav relativno postojan
- na svaku popul. djeluju 2 činitelja: POZITIVAN (hrana)
NEGATIVAN (predatori i paraziti)
- time se regulira porast brojnosti pojedine populacije (rast jedne uvjetuje rast
druge)
- npr: više biljaka-više biljojeda-više mesojeda
- smanjene biljaka ---- održava se DINAMIČKA RAVNOTEŽA
 ODNOS ISHRANE U BIOCENOZI

- metabolizam biocenoze obuhvaća procese razgradnje i izgradnje u

kojima se oslobađa i pohranjuje energija – odvija se preko lanca ishrane
GLJIVE
SAPROFAGI I SAPROFITI – organizmi koji žive na mjestima gdje se raspada neka
organska tvar
KARAKTERISTIKE HRANIDBENOG LANCA:
- ima najviše 7 članova
- količina energije se smanjuje prema kraju hran. lanca
- veličina organizma se povećava prema kraju hran. lanca
- ukupna biomasa se smanjuje prema kraju hran. lanca
- broj organizama se smanjuje prema kraju hran. lanca (ne može biti više
mesojeda nego biljojeda)
-u prirodi hr. lan. ne stoje sami za sebe, već su isprepleteni
-na vrhu hr. lan. nalaze se grabežljivci koje nitko ne može pojesti (osim nas sa
puškom)
HRANIDBENE MREŽE ==== HRANIDBENI LANCI
BAKTERIJE TRALJENJA – razgrade organizme na vodu s mineralnim tvarima
pomoću kojih biljke opet proizvode biljke
PLANKTON
- vodena biocenoza
- svi jednostanični organizmi koji žive u vodama
- nemaju vlastitu sposobnost pokretanja (nose ga struje)
FITOPLANKTON I ZOOPLANKTON (glavni proizvođač organske tvari u morima-
planktonski račić- i oceanima)
- meduze su isto planktoni (sastavljena je od njega), žarnjak, nije ukusna –
sastavni dio planktona
- biljke imaju svijetla do dubine od 200m u vodi
- bez fitoplanktona je mrtvo more a iz glukoze nastaju alge
- višestanične alge žive do 200m dubine

KRUŽENJE TVARI U PRIRODI

AUTOTROFNI ORGANIZMI – izvor E --- S.E

- S.E. fotosintezom prelazi u K.E. (pohranjena u org. spojevima)
HETEROTROFNI ORGANIZMI – izvor E---- hrana
- biološka oksidacija (vrenje) K.E. se oslobađa
- služi za obavljanje svih procesa i aktivnosti
- dio te K.E. ostaje pohranjen u org.spojevima organizma
- npr. kvasac – alkoholno vrenje
IZMJENA TVARI ODVIJA SE PREKO POVRŠINE TIJELA
- i kod jednostaničnih i mnogostaničnih organizama izmjena tvari odvija se
kroz membranu stanice
- plinovi CO2, O2, hrana, voda, mineralne tvari ulaze, a otpadne tvari izlaze
*Što je stanica manja, učinkovitost izmjene tvari je veća zbog toga jer se
povećavanjem veće stanice, smanjuje njihova površina – to znači da veće
stanice trebaju više tvari za život ali zbog smanjenja površine unosi manje tvari
pa stanice ne mogu preživjeti.
*Što je stanica manja manji je omjer P i V, pa stanica može unositi dovoljno
hrane, a povećanje omjera P i V==LOŠE
- mnoga tkiva i organi imaju naboranu membranu pa se time povećava površina
za primanje tvari
- u sušnim krajevima P mora biti manja da bi se spriječilo isparavanje vode iz
organizma (kaktus-lišće preobraženo u bodlje pa gubi manje vode)
- HOMOTERMNI ORG. – toplokrvni
 EKOLOŠKI ČIMBENICI

- svi čimbenici koji djeluju na živa bića, na mjestu gdje žive

BIOTIČKI – odnosi među živim bićima
ABIOTIČKI: 1. temperatura
2. Svjetlost
3. voda(vlaga)
4. metabolički plinovi (O2,CO2)
5. min. tvari (N, P, K)
= intenzitet i kakvoća im variraju o prostoru i vremenu
PRIMARNO PERIODIČKI
- pravilan ritam variranja, ovisi o kruženju zemlje oko svoje osi (godišnja
doba)
- temperatura i svjetlost
SEKUNDARNO PERIODIČKI
- ritam variranja ovisi o primarno periodičkim čimbenicima – topljivoti
plinova u vodi povećanjem temperatura se smanjuje
- voda (vlaga), metabolički plinovi (O2, CO2)
APERIODIČKI
- nemaju nikakav ritam variranja
- npr. potresi, poplave, erupcije, djelovanje čovjeka
-svaka vrsta može postojati samo u granicama određene najniže i najviše točke
vrijednosti tih čimbenika

EKOLOŠKI MINIMUM
EKOLOŠKI MAXIMUM EKOLOŠKA VALENCIJA
EKOLOŠKI OPTIMUM
RAZLIČITA JE ZA:
1. svaku vrstu unutar istog čimbenika
GENERALISTI – EUROVALENTNI ORG (kosmopoliti) (tigar-temp, gusjenica-
gubara, glavonje-hrana)
SPECIJALISTI – STENOVALENTNI ORG. (grebenski koralj- temp., dudov svilac-
hrana)
2. svaki čimbenik kod istog org. (komarac malaričar:temp.0-40 eurivalentan.;
vlaga zraka stenovalentni
3. različite razvojne studije iste vrste (punoglavac-žaba;vodeni kukci)
4. razni fiziološki procesi u organizmu
OGRANIČAVAJUĆI ČIMBENICI (šaran i biljke) – čimbenici koji se jače udaljavaju
od ekološkog optimuma ili čak predaleke granice ekološke valencije
EKOLOŠKI MINIMUM
- najmanji intenzitet nekog čimbenika koji mora postojati da organizam živi
EKOLOŠKI MAXIMUM
- najveći intenzitet nekog čimbenika kojeg organizam još može podnijeti
EKOLOŠKI OPTIMUM
- najpovoljnija vrijednost, najveća gustoća populacije
EKOLOŠKA VALENCIJA
- razmak između ekološkog maximuma i ekološkog minimuma unutar kojeg je
moguć život nekog organizma
1840.LIEBIG (ovisnost rasta biljaka o min. tvarima)
ZAKON PRAVILO EKOLOŠKOG MINIMUMA – rast i razvoj org. ograničuje ona
tvar kojom najmanje raspolaže
EURIVALENTI ORG. – organizmi koji imaju široku ekološku valenciju za neki
čimbenik
STENOVALENTNI ORG. – organizmi koji imaju usku ekološku valenciju za neki
čimbenik
ENDEMI – org. Koji imaju malo područje rasprostranjenosti (velebitska
degenija, biokovsko zvonce,…)
AREAL – područje rasprostranjenosti neke vrste
- u endeme spadaju i RELIKTI – ostaci nekadašnje flore i faune
- vrste koje su nekada imali veliki areal, a danas imaju mali areal
- npr. hrvatska sibirea, račići na ohridima

TOPLINSKA ENERGIJA

ALENOVO PRAVILO
– životinje koje žive u hladnim krajevima imaju manje tjelesne izdanke (uši,
rep, noge), nego životinje koje žive u toplim krajevima

BERGAMOVO PRAVILO (veličina tijela)

- odnosi se na gubitak topline-životinje koje žive u hladnijim krajevima
imaju veće tijelo (veći volumen-manju površinu) od onih koje žive u
toplijim
S OBZIROM NA TEMPERATURU TIJELA ORGANIZMI MOGU BITI:
TOPLOKRVNI
- homeotermni i endotermni org.
- imaju stalnu tjelesnu temperaturu koja ovisi o temp. okoline
- sisavci i ptice
HLADNOKRVNI
- egzotermni org.
- Temperatura tijela se mijenja s obzirom na temp. okoline
- riba, žaba, zmija, gušter)
-
HETEROTERMNI ORGANIZMI
- tjelesna temperatura i metabolizam su povišeni samo tokom aktivnosti
- vjeverica, šišmiš, hrčak, medvjed-zimski san-hibernacija
 BIOTSKI EKOLOŠKI ČIMBENICI
-odnosi između živih bića : unutar vrste
između različitih vrsta

A. ODNOSI UNUTAR ISTE VRSTE (EKOLOGIJA POPULACIJE)

POPULACIJA
- skup jedinki ISTE VRSTE, koje žive na ISTOM PROSTORU
- odnosi se temelje na : natalitetu , mortalitetu, gustoći populacije

NATALITET
- broj novorođenih u jedinici vremena
- proizvodnja novih jedinki koje ne pripadaju već postojećim
- sposobnost razmnožavanja specifično za svaku vrstu
a) kamenica: 16-60* 10 na 6 jaja u sezoni
b) pastrva: 2000-3000 jaja/kg težine
c) slon: 5-6 mladih cijeli život
- razlikujemo:
a) FIZIOLOŠKI NATALITET (FEKUNDITET)
- plodnost, maxsimalna sposobnost razmnožavanja
- broj proizvedenih jajašaca
- zbog uvjeta okoliša (kapacitet okoliša) on se nikad ne ostvaruje u potpunosti
- teško mjerljiv
b) EKOLOŠKI NATALITET (FERTILITET)
- stvarni broj novorođenih jedinki ( ostvarenje plodnosti )
- mjerljiv

MORTALITET – broj uginulih u jedinici vremena

> natalitet i mortalitet se mijenjaju ovisno o uvjetima i reguliraju gustoću
populacije
GUSTOĆA POPULACIJE
- broj organizama na jedinicu prostora
- veličina populacije
N > M – mlada populacija
- više jedinki – KOMPETICIJA (natjecanje)
– jedinke iste vrste unutar područja
- smanjuje kapacitet okoliša
- populacije->Intraspecijska
 onemogućuje neograničen rast
N = M populacija stagnira
N < M  stara populacija  izumiranje ( ekstinkcija)
-određuje se : a) metodom probnih kvadrata
b) prebrojavanjem
c) procjenom 1-5
PROSTORNI RASPORED POPULACIJE
- jednolik – voćnjaci
- slučajan-nepravilan ( planktoni. alge)
- grupni( najčešći) – krda, jata, roj, plove, čopori, rojevi
RAST POPULACIJE
1. EKSPONENCIJALNI ( bakterije, virusi )
2. LOGISTIČKI ( određen kapacitetom okoliša, organizmi s malo potomaka,
brinu se za potomstvo )
KAPACITET OKOLIŠA
- onemogućava neograničeni natalitet neke vrste
- ograničenje potrebnih tvari u prostoru
 B. ODNOSI MEĐU JEDINKAMA RAZKIČITIH VRSTA
 članovi jedne populacije hrane se članovima druge populacije, imaju isto
prebivalište, izvore hrane i prostor za razmnožavanje

a) KOMPETICIJA (INTERSPEKCIJSKA) ( - , - )
- između sličnih vrsta, borba za opstanak ( posredna i izravna (teritorijalnost)
kompeticija)
- u pravilu, jedna vrsta potisne drugu  PRINCIP KOMPETITIVNOG ISKLJUČENJA
AUTOHTONA VRSTA – prirodna, evolucijski pripada staništu ( pr. potočne
pastrve )
ALOHTONA VRSTA – unešena vrsta ( sjeverno američka pastrva )
EKOLOŠKA NIŠA
- položaj neke vrste unutar biocenoze (najčešće u pogledu prehrane)
b) PREDATORSTVO ( +, - ) ( Carnivori ali i Herbivori)
- kratkotrajan odnos dvaju organizama od kojih jedan ima KORISTI -- predator
(grabljivac) – svaki organizam koji se hrani drugim organizmima, a drugi štete 
plijen (žrtva)
svojstva GRABLJIVACA – dobro razvijena osjetila ( vid, sluh , njuh)
- oštri zubi ( kljun)
- oštre pandže ( zaskočit plijen)
- razvijen mišićni sustav
PLJEN
a) AKTIVNA ZAŠTITA
- duge noge ( brzo pobjeći)
- otrovne žlijezde ( kemijska obrana)
b) PASIVNA ZAŠTITA
1) FITOMIMEZA (fitom-biljak, mineza- oponašati )
bojom i oblikom tijela oponašaju biljne organe ( palićnjak, gušteri)
2) MIMIKRIJA
- zaštita obojanost (organizmi nalikuju, na neživu prirodu, primjer: ptice koje se
gnjezde na tlu ) i APOSEMIJA ( svojom bojom govore da su opasni , pr:
daždežnjak )
3) MASKIRANJE-brojnost predatora uvijek zaostaje za brojnošću plijena ( alge
na sebe slažu grančice, i onda se maskiraju od pljena)
HERBIVORI
- prilagodbe biljki: Strukturalne (dlake, trnje)
Kemijske (alkaoidi : morfin, kofein, nikotin)
Repalenti – tvari koje odbijaju predatore
Dugo u vegetativnoj fazi ( bambus)

c) PARAZITIZAM ( +, - )
- dugotrajan odnos dvaju organizama od kojih jedan ima koristi – parazit
(nametnik), a drugi štete – domaćin, domadar
PARAZIT:
Životinjski : a) vanjski ( uši, pijavice, gljivice)
b) unutarnji: ( dječija glista, metilkji, trakavice)
Biljni: a) Poluparaziti (Imela)- sama vrši fotisintezu, ne iskorištava domaćina u
potpunosti
b) Pravi parazit ( potajnica, vilinak)- uzimaju gotovu hranu, ne vrše
fotosintezu
PRILAGODBE ENDOPARAZITA
- mi ih unosimo, unutarnji paraziti
- reduciran ili nestao probavni sustav
- reducirana osjetila
- depigmentacija
- vrlo velik broj jajašaca ( teško dobiju potomke)
- anaerobni hermafroditi: nije im potreban kisik, imaju i muške i ženske spolne
stanice
SIMBIOZA
- odnos u kojem jedan organizam živi u asocijaciji s drugim (PARAZINTIZAM,
MATUALIZAM, KOMENZALIZAM)
- priljepljeni jedan za drugim, jedan u/na drugom

d) MATUALIZAM-SIMBIOZA ( +, + )
-zajednički naziv dvaju organizama, od kojih oba organizma imaju koristi
 Lišaj ( jednostanična alga i jednostanična gljiva)
 rak samac + moruzgva (nepokretna)
 kukci + biljke ( oprašivanje)- KOEVOLUCIJA- zajednički razvoj za
vrijeme evolucije
 dušikove bakterije ( vežu dušik i dobivaju hranu )-djetelina
( lepirujače)
 koliformne bakterije – bakterije koje žive u našem debelom crijevu
( šerihija koli ) = hranimo ih mi , daju nam epilazu, i vitamine K i B12
 ptice i nilski konj- čiste kožu i hrane se
 ribice i morski pas- jedu i čiste zube
 MIKRORIZA
o Odnos viših biljaka i gljiva koje im žive na korjenju
o Gljive dobivaju hranu, a stablu povećavaju površinu korijenja
= voda

e) KOMENZALIZAM ( 0, + )
- zajednički život u kojem jedan organizam ima koristi, a drugi ni štete ni koristi
EPIFITI
- lijane, bršljan -- penje se po drveću da bi došao do svijetla, mahovine, lišajevi,
slak + drveće
 f) AMENZALIZAM ( 0 , - ) -- ANTIBIOZA
- jedan organizam nema ni štete ni koristi, a drugi ima štete
a) ANTIBIOZA
- gljivice luče metabolite ( antibiotici) – penicilin , koji štetno djeluju na
bakterije
b) ALELOPATIJA
- korjenje runjike, stolisnika ili oraha luči METABOLITE – to su tvari koje
inhibiraju rast i razvoj drugih biljaka u blizini

ABIOTIČKI ČIMBENICI
 prilagodbe organizama

A) TEMPERATURA
- čest ograničavajući čimbenik
- velike razlike na kopnu ( različiti krajevi – i do 150 stupnjeva C )
- najveća kolibanja u pustinji ( dan-noć , i do 40 stupnjeva C )
- najmanja kolibanja u tropskim prašumama
- vodeni ekosustavi  manja kolibanja
- kopnene vode ( do 0 stupnjeva C )
- mora ( do – 2.5 C pa do 36 C)
- obzirom na temperaturu organizam može biti:
POIKILOTERMNI – sve biljke, skoro sve životinje
HOMEOTERMNI – sisavci, ptice
PRILAGODBE:
BILJKE
- zimi preživljavaju samo podzemni dijelovi ( podzemne stabiljke , gomolj,
lukovica, podanak ), nadzemni dio se osuši .
- sjemenke ( narastu na proljeće )
- listopadno drveće odbacuje lišće zimi
- četinjače -mala površina lista ( iglice)
ŽIVOTINJE
- jači učinak HLADNOKRVNE ŽIVOTINJE ( papučica : 14 C – 16 C  1*/24 h
- lokomotorna aktivnost ( pčele ) 18-20 C  2*/ 24 h )
- skloništa

TOPLOKRVNE ŽIVOTINJE
- Bergmanovo pravilo
- Alanovo pravilo
- dlaka, perje , sloj , masti  dobar izolator ( ne dopušta gubljenje topline)
- između dlaka i perja i kože nalazi se zrak koji je loš vodič topline= dobar
izolator ( ne dopušta gubitak tjelesne topline)
- znojenje ( ljudi i konji )
TOPLI KRAJEVI
- pustinje- životinje proizvode puno Metaboličke vode ( voda koja nastaje
metaboličkim procesima )
-- deve  grba – mast iz koje proizvode vodu i preživljavaju
- enzimi su prilagođeni višim temperaturama
-suhi feces, koncentrirani urin , dlaka
- HIBERNACIJA – zimski san
- ESTIVACIJA - ljetni san ( pustinjske životinje )
- MIGRACIJA - migriraju u toplije krajeve ( ptice- roda )
ANABIOZA
- niži organizmi kada je hladno žive u prekrivenom stanju ( izgledaju kao da nisu
živi )